(1)

ค ำน ำ

เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ (Air Pollution) EV02201 เลมน จดท าขนตามหลกสตรการศกษา เพอปรบพนฐานความเขาใจเกยวกบหลกการทางวทยาศาสตรในดานมลพษทางอากาศทส าคญ เพอใหนกศกษาน าหลกการตางๆ ไปประยกตใชในชวตประจ าวนและในการคนควาขอมลตอยอดในดานมลพษทางอากาศ ซงมทงหมด 8 บท ไดแก บทท 1.ความรเบองตนมลพษทางอากาศ บทท 2 ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ บทท 3 ปรากฏการณในบรรยากาศ บทท 4 ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ บทท 5 สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร บทท 6 การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ บทท 7 ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย บทท 8 บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย ตามล าดบ

นอกจากน ทางผเขยน ขอขอบพระคณ พอ แม พ ชาย ญาต คร อาจารย สาขาวทยาศาสตรสงแวดลอม นกศกษา คณะวทยาศาสตรสงแวดลอม มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน เจาของหนงสอ บทความ งานวจยทใชในการประกอบเอกสารการสอน วชามลพษทางอากาศ (Air Pollution) EV02201

เลมน ตลอดจน ขอขอบพระเปนอยางสง ส าหรบ ทาน ศ.ดร. เกษม จนทรแกว สงสอน ใหค าแนะน าทางการเรยน การท าวจย การเขยนหนงสอ อกทง ผศ.ดร.สรตน บวเลศ ทปรกษาวทยานพนธในระดบปรญญาโท และปรญญาเอก ทใหความร ค าแนะน าในการเรยน การด าเนนชวต ตลอดจนการเขยนเอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

ทางผเขยนหวงเปนอยางยงวาเอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศเลมน คงจะเปนประโยชนใหกบ นกศกษา นกวชาการ บคคลากรทางการศกษา บคคลทวไป ทสนใจทางดานมลพษทางอากาศเปนอยางด หากมขอผดพลาดประการใด ผเขยนขอนอมรบไวแตเพยงผเดยว

ดร.วนย มแสง

คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

มถนายน 2558

(2)

สารบญ

หนา

ค าน า..................................................................................................................................... (1) สารบญ................................................................................................................................. (2)

สารบญภาพ.......................................................................................................................... (7)

สารบญตาราง....................................................................................................................... (13)

แผนบรหารการสอนประจ าวชา........................................................................................... (14)

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 1...................................................................................... 1

บทท 1 ความรเบองตนมลพษทางอากาศ………………………………………………… 3

-แหลงก าเนดสารมลพษทางอากาศ........................................................................ 7

-สารมลพษทางอากาศ (Air Pollutants)…………………………………………... 12

-ผลกระทบของสารมลพษทางอากาศ……………………………………………. 38

-ปญหามลพษทางอากาศ………………………………………………………… 43

-ผลกระทบจากปรากฏการณเรอนกระจก…………………………………………. 48

-แนวทางแกไขปญหาในการลดแกสเรอนกระจกและสภาวะโลกรอน…………… 51

-ปรากฏการณเอลนโน (El Niño Phenomena) และลานนา (La Niña Phenomena). 54

บทสรป……………………………………………………………………………………. 57

ค าถามทายบทท 1…………………………………………………………………………. 59

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 60

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 2……………………………………………………….. 62

บทท 2 ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ…………………………………………... 64

-องคประกอบของบรรยากาศ…………………………………………………….. 64

-องคประกอบหลก …………………………….………………………………… 66

-โครงสรางในแนวดง…………………….…………………………………..….. 68

-ชนบรรยากาศ............................................................................................ 70

-ประโยชนของบรรยากาศ……………………………………………………… 72

สารบญ (ตอ)

-อณหภมและความรอน…………………………………………………………... 74

-การเปลยนสถานะของน า………………………………………………………... 79

-เสถยรภาพอากาศ……………………………………………...………………… 86

-ละอองอากาศ (Aerosols)………………………………………………………... 93

-การหมนเวยนของบรรยากาศ……………………………………………………. 116

-อณหภมอากาศ…………………………………………………………………... 123

-เขตภมอากาศโลก………………………………………………………………... 128

-ภมอากาศ………………………………………………………………………... 131

บทสรป……………………………………………………………………………………. 137

ค าถามทายบทท 2…………………………………………………………………………. 138

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 139

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3……………………………………………………….. 140

บทท 3 ปรากฏการณในบรรยากาศ……………………………………………………….. 142

-พายฝนฟาคะนอง…………………………………………...……...……………. 142

-พายลมงวง……………………………………………………………………….. 144

-พายหมนเขตรอน………………………………………………………………... 146

-ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา…………………………………………………………….. 150

-การกระเจงของแสง……………………………………………………………… 151

-ปจจยทมอทธพลตอการกระเจงของแสง………………………………………… 152

-ทองฟากลางวน………………………………………………………………….. 153

-ทองฟารงเชาและพลบเยน……………………………………………………….. 154

-รงกนน า…………………………………………………………………………. 154

-ดวงอาทตยทรงกลด/ดวงจนทรทรงกลด………………………………………… 157

บทสรป……………………………………………………………………………………. 159

ค าถามทายบทท 3…………………………………………………………………………. 160

(3)

สารบญ (ตอ)

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 161

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 4……………………………………………………….. 162

บทท 4 ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ…………………………………...….. 164

-การเปลยนแปลงภมอากาศ……………………………………………………… 164

-ปจจยทางธรรมชาตทมตอการเปลยนแปลงภมอากาศ…………………………... 170

บทสรป……………………………………………………………………………………. 182

ค าถามทายบทท 4…………………………………………………………………………. 183

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 184

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 5……………………………………………………….. 185

บทท 5 สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร………………………………………………. 187

-ชนดของมลพษทางอากาศ………………………………………………………. 187

-ฝ นละออง (Suspended Particulate Matter)……………………………………… 205

-ความเขมขนและการกระจายตวของอนภาคฝ นละอองในอากาศ………………. 212

-องคประกอบโครงสรางและสมบตทางเคมของฝ นละออง…………………….. 215

-ผลกระทบของฝ น……………………………………………………………….. 223

-กาซโอโซนและความเปนพษตอสขภาพมนษย………………………………….. 231

-บทบาทของกลมสารอนทรยระเหยในบรรยากาศและในโรงพมพทมตอ ปรากฏการณการสรางกาซโอโซน………………………………………………

235

-กลมไอระเหยซงเปนสารอนทรยกออนตรายในบรรยากาศอนๆ ทส าคญ……….. 239

-มลสารทางอากาศอนๆ ทอาจพบภายในอาคารหรอสถานทท างาน…………….. 242

บทสรป……………………………………………………………………………………. 246

ค าถามทายบทท 5…………………………………………………………………………. 247

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 248

(4)

สารบญ (ตอ)

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 6……………………………………………………….. 254

บทท 6 การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ………………………………….… 256

-การเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air sampling)……... 256

-การเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศ ( ambient air sampling)………………….. 271

-การตรวจสอบเรองรองเรยนดานเขมาและเถา…………………………………… 273

-การตรวจสอบเรองรองเรยนดานควนด า………………………………………… 275

-การตรวจสอบเรองรองเรยนดานกาซและไอระเหย……………………………... 276

-การตรวจสอบเรองรองเรยนดานกลนเหมน…………………………………...… 278

-การตรวจวดกาซซลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ……………………………... 280

-การวเคราะหกาซไนโตรเจนไดออกไซด………………………………………... 280

-วธการตรวจวดความเขมขนของกาซคารบอนมอนอกไซด……………………… 282

-การเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถาน

ประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling)……………………….

284

-ตวอยางเครองมอ/อปกรณในการเกบตวอยางอากาศจากปลองของโรงงาน อตสาหกรรม……………………………………………………………………..

287

บทสรป……………………………………………………………………………………. 289

ค าถามทายบทท 6…………………………………………………………………………. 290

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 291

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 7……………………………………………………….. 293

บทท 7 ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย…………….. 295

-ดชนชวดมลพษทางอากาศในประเทศไทยทมการจดท าแลว…………………….. 299

-ดชนชวดทเสนอแนะใหมการเพมเตมขนใหมในประเทศไทย…………………… 315

บทสรป……………………………………………………………………………………. 355

ค าถามทายบทท 7…………………………………………………………………………. 356

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 357

(5)

สารบญ (ตอ)

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 8……………………………………………………….. 358

บทท 8 บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของ

ประเทศไทย………...……………………………………………...……………..

360

-บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศ 361

-กฎหมายทเกยวกบการควบคมแหลงก าเนดมลพษจากสถานประกอบการ 370

บทสรป……………………………………………………………………………………. 383

ค าถามทายบทท 8…………………………………………………………………………. 384

เอกสารอางอง…………………………………………………………………………….. 385

(6)

(7)

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1-1 ระบบภาวะมลพษอากาศ (Air Pollution System)……………………. 7

1-2 ปรากฏการณเรอนกระจกทเกดในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร……… 44

1-3 แสดงปรมาณแกสเรอนกระจกภาคอตสาหกรรม…………………….. 45

1-4 แสดงทศทางของลมสนคาทเหนอและใตเสนศนยสตร……………… 55

2-1 บรรยากาศของโลกในอดต…………………………………………... 65

2-2 กราฟแสดงองคประกอบของบรรยากาศ…………………………….. 66

2-3 กราฟความกดอากาศ (ซาย) และความหนาแนนของอากาศ (คอลมนขวา)………………………………………………………………...

69

2-4 การแบงชนบรรยากาศ ตามการเปลยนแปลงอณหภม………………... 70

2-5 บรรยากาศของโลกเมอมองดจากอวกาศ……………………………... 72

2-6 ความสมพนธระหวางความกดอากาศกบความหนาแนนของอากาศ… 73

2-7 การกรองรงสของบรรยากาศ………………………………………… 74

2-8 เปรยบเทยบสเกลอณหภมทง 3 ระบบ……………………………….. 75

2-9 การถายเทความรอน………………………………………………….. 77

2-10 เซลลการพาความรอนในบรรยากาศโลก…………………………….. 78

2-11 พลงงานทใชในการเปลยนสถานะของน า……………………………. 79

2-12 กราฟแสดงความรอนแฝงทใชเปลยนสถานะของน า………………… 81

2-13 โมเลกลน าในภาชนะ………………………………………………… 82

2-14 โมเลกลของแกสตางๆ ในกลมอากาศ………………………………... 83

2-15 ความสามารถในการเกบไอน าในอากาศ ณ อณหภมตางๆ...………… 84

2-16 สลงไซโครมเตอร (Sling psychrometer)…………………………… 85

2-17 เสถยรภาพของอากาศ………………………………………………... 86

2-18 การควบแนนเนองจากการยกตวของอากาศ………………………….. 87

2-19 อากาศยกตวเนองจากสภาพภมประเทศ……………………………… 88

2-20 อากาศยกตวเนองจากแนวปะทะอากาศ……………………………… 88

2-21 อากาศยกตวเนองจากอากาศบบตว…………………………………... 89

(8)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

2-22 อากาศยกตวเนองจากการพาความรอน……………………………… 89

2-23 เสถยรภาพของอากาศ……………………………………………….. 90

2-24 แกนควบแนน ละอองน าในเมฆและหยดน าฝน……………………… 91

2-25 น าคางบนกงหญา…………………………………………………….. 92

2-26 คอนเทรล ซงเกดขนจากไอพนเครองบน…………………………….. 94

2-27 ผงแสดงการเรยกชอเมฆ……………………………………………... 96

2-28 แผนทเมฆ…………………………………………………………… 96

2-29 การเรยกชอแผนทเมฆ………………………………………………... 97

2-30 เมฆเซอโรควมลส (Cirrocumulus)…………………………………... 97

2-31 เมฆเซอโรสตราตส (Cirrostratus)……………………………………. 98

2-32 เมฆเซอรส (Cirrus)…………………………………………………... 98

2-33 เมฆอลโตควมลส (Altocumulus)……………………………………. 98

2-34 เมฆอลโตสตราตส (Altostratus)…………………………………….. 99

2-35 เมฆสตราตส (Stratus)……………………………………………….. 99

2-36 เมฆสตราโตควมลส (Stratocumulus)………………………………... 99

2-37 เมฆนมโบสตราตส (Nimbostratus) …………………………………. 100

2-38 เมฆควมลส (Cumulus)………………………………………………. 100

2-39 เมฆควมโลนมบส (Cumulonimbus)…………………………………. 100

2-40 ทะเลหมอก…………………………………………………………... 101

2-41 หมอกแดด ซงเกดจากละอองอากาศ…………………………………. 102

2-42 หมอกควนซงเกดขนจากโรงงาน…………………………………….. 103

2-43 การหลนของหยดน าขนาดเทากน (ซาย) และขนาดแตกตางกน (ขวา).. 104

2-44 การเพมขนาดของหยดน าในกอนเมฆ………………………………... 105

2-45 การเพมขนาดของผลกน าแขง………………………………………... 106

2-46 กระบวนการเกดหยาดน าฟาในเมฆควมโลนมบส………………….... 106

2-47 ลกเหบ………………………………………………………………... 107

(9)

.

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

2-48 บารอมเตอรชนดปรอท………………………………………………. 108

2-49 แผนทอากาศ…………………………………………………………. 109

2-50 แรงโครออรส………………………………………………………… 111

2-51 ไซโคลนและแอนตไซโคลนในซกโลกเหนอ……………………….. 112

2-52 พายไตฝ นฝาแฝด…………………………………………………….. 112

2-53 ลมบก-ลมทะเล………………………………………………………. 114

2-54 ลมหบเขา-ลมภเขา…………………………………………………… 115

2-55 อปกรณวดทศทางและความเรวลม…………………………………... 115

2-56 หนาปดแสดงทศทางลม……………………………………………… 116

2-57 การหมนเวยนของบรรยากาศ หากโลกไมหมนรอบตวเอง…………... 117

2-58 การหมนเวยนของบรรยากาศ เนองจากโลกหมนรอบตวเอง………… 117

2-59 แกนของโลกเอยงขณะทโคจรรอบดวงอาทตย………………………. 119

2-60 การเคลอนทของ ITCZ เนองจากฤดกาล…………………………...… 120

2-61 ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต……….. 122

2-62 หมอกแดด ซงเกดจากละอองอากาศ (ใตฐานเมฆควมลส)…………… 123

2-63 เทอรมอมเตอรชนดสงสด-ต าสด (Max –min thermometer)…………. 124

2-64 กราฟแสดงการเปลยนแปลงอณหภมของอากาศในรอบ 3 วน……….. 125

2-65 อณหภมน าทะเล……………………………………………………… 125

2-66 ระดบสงของพนผวโลก……………………………………………… 126

2-67 มมทแสงอาทตยตกกระทบพนผวโลก…………………..…………… 127

2-68 อณหภมพนผวโลก……………………………………...…………… 127

2-69 ปรมาณเมฆ…………………………………………………………... 128

2-70 แกนของโลกเอยง 23.5° ท าใหเกดเขตภมอากาศ…………………….. 129

2-71 อณหภมพนผวโลก…………………………………………………... 130

2-72 ไอน าในอากาศ……………………………………………………….. 131

(10)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

2-73 ภมอากาศรอนชนแถบศนยสตร……………………………………… 133

2-74 ภมอากาศแหง………………………………………………………... 134

2-75 ภมอากาศแถบละตจดกลาง…………………………………………... 135

2-76 ภมอากาศชนภาคพนทวป……………………………………………. 135

2-77 ภมอากาศขวโลก……………………………………………………... 136

2-78 ภมอากาศแถบภเขาสง………………………………………………... 137

3-1 ขนตอนการเกดพายฝนฟาคะนอง……………………………………. 142

3-2 พายฝนฟาคะนอง…………………………………………………….. 143

3-3 พายทอรนาโด………………………………………………………... 145

3-4 นาคเลนน า…………………………………………………………… 146

3-5 พายไตฝ น "พารมา" และ "เมเลอร" เหนอประเทศฟลปปนส………… 147

3-6 การเรยกชอพายหมนเชตรอน………………………………………... 147

3-7 โครงสรางของพายหมนเขตรอน……………………...……………… 148

3-8 แผนททางเดนของพาย…………………………………..…………… 149

3-9 แผนภาพแสดงการเกดฟาแลบฟาผา…………………………………. 150

3-10 ฟาผา…………………………………………………………………. 151

3-11 การกระเจงของแสง…………………………………….……………. 152

3-12 คลนแสงเคลอนทผานโมเลกลของอากาศ……………………………. 153

3-13 ทองฟาเวลากลางวน………………………………………………….. 153

3-14 ทองฟายามรงเชาและพลบค า………………………………………… 154

3-15 มมในการหกเหแสงอาทตยของหยดน า……………………………… 155

3-16 การเกดรงกนน า……………………………………………………… 156

3-17 รงปฐมภม (ตวลาง) และรงทตยภม (ตวบน)…………………….…… 156

3-18 แผนผงแสดงการหกเหแสงของรงทงสองชนด………………………. 157

3-19 ดวงอาทตยทรงกลด………………………………………………….. 158

3-20 การเกดดวงอาทตยทรงกลด/ดวงจนทรทรงกลด……………………... 158

(11)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

4-1 ภาวะโลกรอน……………………………………………...………… 165

4-2 ความผนแปรของอณหภมเฉลยของโลก………………………….….. 166

5-1 ฮโมโกลบน……………………………………………………….….. 188

5-2 การเกดฝนกรดและผลกระทบทมตอสงแวดลอม เชน การกดกรอนของหน การสลายตวของหนปนและโครงสรางของอาคาร รวมทงผลตอระบบหายใจของมนษย……………………………………………

192

5-3 ตวอยางของสาร VOC……………………………………………….. 194

5-4 รโอโซน……………………………………………………………… 199

5-5 บรรยากาศทม smog…………………………………………………. 200

5-6 แผนภาพแสดงการเกดโอโซนในระดบพนดนทเปนมลพษทางอากาศ. 202

5-7 เครองก าเนดโอโซน ส าหรบอตสาหกรรม…………………………… 203

5-8 โครงสรางเปนวงของกลมไฮโดรคารบอนของเบนซน………………. 229

5-9 โครงสรางโมเลกลของกาซโอโซน…………………………………... 232

5-10 สตรโครงสรางของ Formaldehyde…………………………………... 239

5-11 โครงสรางทางเคมของ Alcohol……………………………………... 240

6-1 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นรวม (Total Dust)……… 260

6-2 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นทสามารถเขาไปในระบบทางเดนหายใจสวนปลายได (Respirable Dust)……...................

260

6-3 การเกบตวอยางแบบตดตวบคคล (Personal Sampling)……………… 260

6-4 ตวอยางปมเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล……………………… 261

6-5 ชดปรบเทยบมาตรฐาน แบบ Manual Buret Bub Be Meter………….. 262

6-6 ชดปรบเทยบมาตรฐานแบบ Electronic BubBe meter……………….. 262

6-7 ตลบใสตวกรองขนาด 37 mm และตวกรองชนด MCE 0.8 ไมครอน.. 263

6-8 ตลบใสตวกรองชนด 25 mm และตวกรองชนด MCE……………….. 263

(12)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

6-9 การประกอบชดเกบตวอยางอากาศกบอปกรณในการสอบเทยบเครองมอ……………………………………………………………...

264

6-10 แสดงการพนเทปตลบยดตวกรองโดยปดชองดดอากาศเขาออก……... 268

6-11 ตวอยางแบบบนทกการเกบตวอยางอากาศอนภาคมลพษชนดฟมเชอม 268

6-12 ชดอปกรณเกบตวอยางอากาศ………………………………………... 271

6-13 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นละอองรวม (Total

Suspended Particulate) จากปลองโรงงาน……………………………

288

7-1 เกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย………………….. 297

7-2 คาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศ…………………………………………………..…….

298

(13)

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1-1 ตวอยางมลพษอากาศกบอตสาหกรรมทเกยวของ…………………………... 10

1-2 จ าแนกชนดของมลพษทางอากาศ………………………………………….. 38

1-3 ระยะเวลาและประสทธภาพในการท าใหโลกรอนของแกสเรอนกระจกในปา……………………………………………………………………………

47

2-1 แกสเรอนกระจกในบรรยากาศ……...……………………………………… 67

2-2 สเกลของลม……………………………………………………………….. 113

5-1 แหลงอตสาหกรรมตางๆ ซงปลดปลอยของเสยอนตราย…………………… 227

5-2 สารไอระเหยอนทรยบางชนด แหลงก าเนดและผลกระทบ………………… 228

5-3 ผลของกาซโอโซนในระดบความเขมขนตางๆทมตอสขภาพมนษย………... 235

5-4 ประเภทของแอลกอฮอลทกอใหเกดอนตรายและโครงสรางทางเคม……….. 241

5-5 มาตรฐานของฝ นละออง ส าหรบสขอนามยของมนษย ทงระยะสนและระยะยาว…………………………………………………………………………..

243

5-6 มาตรฐานระดบความรอนในพนทท างาน…………………………………... 244

5-7 มาตรฐานเปรยบเทยบระดบเสยงเฉลยทยอมรบไดกบเวลาการท างานในแตละวน……………………………………………….……………………...

246

7-1 เกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย………………………… 297

7-2 คาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศ………………………………………………………………………

298

7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว…... 321

7-4 ดชนชวดของพารามเตอรทควรมการด าเนนการเพมเตม…………………… 328

7-5 แหลงขอมลทมอย…………………………………………………………... 332

7-6 วเคราะหสวนขาดของระบบขอมล…………………………………………. 334

7-7 เครอขาย…………………………………………………………………….. 335

7-8 แผนการวเคราะห สงเคราะหขอมล………………………………………… 344

7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล……………………………………… 348

(14)

แผนบรหารการสอน

รหสวชา EV03101

ชอวชา มลพษทางอากาศ 3(3-2-5) (Air Pollution)

ค าอธบายรายวชา

บรรยากาศ ชนบรรยากาศและการเปลยนแปลงภมอากาศในประเทศไทย สารมลพษในอากาศ ลกษณะและแหลงมลพษทางอากาศ การตรวจวดและการเกบตวอยางสารมลพษในอากาศ การส ารวจแหลงมลพษทางอากาศ วธการและมาตรการควบคมมลพษทางอากาศ

Ambience, atmosphere and climate change in Thailand, air pollution, characteristics and

sources of air pollution, measuring and sampling of airborne pollutants, exploration of sources of

air pollution, methods and measures to control air pollution

จดมงหมายของรายวชา

1.1 มความรความเขาใจในองคประกอบของบรรยากาศ ชนบรรยากาศ และสามารถอธบายความสมพนธของปจจยทางอตนยมวทยาทมผลตอการแพรกระจายของมลพษทางอากาศได

1.2 มความรความเขาใจในสภาพภมอากาศและการเปลยนแปลงภมอากาศในประเทศไทย

1.3 อธบายความหมายของมลพษทางอากาศ จ าแนกแหลงก าเนดสารมลพษทางอากาศ ประเภทของสารมลพษทางอากาศ และมความรความเขาใจในการกระจายของมลพษทางอากาศ

1.4 วเคราะหปญหามลพษทางอากาศ รวมท งมความรความเขาใจและตระหนกถงผลกระทบของมลพษทางอากาศ และสถานการณมลพษทางอากาศในประเทศไทย

1.5 ทราบถงมาตรฐานคณภาพอากาศและกฎหมายทเกยวของกบมลพษทางอากาศ

1.6 อธบายหลกการควบคมมลพษทางอากาศ ไดแก ฝ นละออง กาซ ไอและกลนจากอตสาหกรรม รวมทงสามารถอธบายหลกการท างานของอปกรณหรอระบบทใชในการควบคมมลพษทางอากาศ และวเคราะหวจารณถงขอดขอเสยของอปกรณหรอระบบดงกลาวได

1.7 มความรความเขาใจในหลกการเกบตวอยางและการตรวจวดสารมลพษตวอยาง

(15)

1.8 มความรความเขาใจหลกการเบองตนในการใชแบบจ าลองทางคณตศาสตรดานคณภาพอากาศ

แผนการสอน

สปดาหท หวขอ/รายละเอยด

จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยนการสอน และสอทใช

ผสอน

1– 2 บทท 1 บรรยากาศและอตนยมวทยา - บรรยากาศ

- อตนยมวทยา

- สภาพภมอากาศและการเปลยนแปลงภมอากาศ

8 - บรรยาย อภปราย ซกถาม และสอการสอนเอกสาร

Power Point

- กจกรรมกลม “ชนบรรยากาศมหศจรรย”

- ชมวดทศน “โลกรอน”และ “การตกสะสมของกรด”

- กจกรรมกลม “สภาพภมอากาศและการเปลยนแปลงภมอากาศ”

ดร.วนย

3-4 บทท 2 ความรทวไปเกยวกบมลพษทางอากาศ

- ความหมายของมลพษทางอากาศ

- ระบบภาวะมลพษทางอากาศ

- แหลงก าเนดสารมลพษทางอากาศ

- ประเภทของสารมลพษทางอากาศ

- การกระจายของมลพษทางอากาศ

- ผลกระทบจากมลพษทางอากาศ

- ปญหามลพษทางอากาศ

- สถานการณมลพษทางอากาศในไทย

8 - บรรยาย อภปราย ซกถาม และสอการสอนเอกสาร

Power Point

- ชมวดทศนปญหามลพษทาง-อากาศและสรป/อภปราย

- กจกรรมเดยว “คยขาวเลาเรอง” อภปรายกรณศกษาปญหาและผลกระทบมลพษทางอากาศในประเทศไทย

- การอภปรายรวมกนในชนเรยน

ดร.วนย

(16)

สปดาหท หวขอ/รายละเอยด

จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยนการสอน และสอทใช

ผสอน

5-6 บทท 3 มาตรฐานคณภาพอากาศและกฎหมายทเกยวของกบมลพษทางอากาศ

8 - บรรยาย อภปราย ซกถามและสอการสอนเอกสาร Power

Point

- กจกรรมกลม “นกสงแวดลอมชวยท”

- การบรรยายสรปรวมกน

ดร.วนย

7 สอบกลางภาค

8-9 บทท 4 การควบคมมลพษทางอากาศ (สวนท 1) การควบคมฝ นละออง

8 บรรยาย อภปราย ซกถาม แบบฝกหดและสอการสอนเอกสาร Power Point

ดร.วนย

10-11 บทท 5 การควบคมมลพษทางอากาศ (สวนท 2) การควบคมกาซและไอ

8 บรรยาย อภปราย ซกถาม แบบฝกหดและสอการสอนเอกสาร Power Point

ดร.วนย

12-13 บทท 6 การส ารวจแหลงมลพษอากาศ การเกบตวอยางและการตรวจวดสารมลพษอากาศ

8 - การบรรยายและซกถาม

- ชมวดทศน “การเกบตวอยาง

อากาศ”

- การบรรยายประกอบการสาธตการใชเครองมอในการเกบตวอยาง/วเคราะหสารมลพษ

ดร.วนย

14-15 บทท 6 การส ารวจแหลงมลพษอากาศ การเกบตวอยางและการตรวจวดสารมลพษอากาศ (ตอ)

8 - การบรรยายและซกถาม

- รายงานกลม “การตรวจวดสารมลพษอากาศ”

ดร.วนย

16 สอบกลางภาค

(17)

สอการสอน

1. สอน าเสนอในรปแบบ Power point แผนใส สออเลกทรอนกส 2. วดทศน 3. ใบงาน ขาว เอกสารประกอบการเรยน ต ารา

4. อปกรณจรงทใชในหองปฏบตการ

2. แผนการประเมนผลการเรยนร

กจกรรมท ผลการเรยนร วธการประเมน

สปดาหทประเมน

สดสวนของการประเมน

1 1.1.1, 1.1.2, 2.1.1, 2.1.2,

3.1.1, 3.1.2, 5.1.1

มอบหมายงานและประเมนจากงานทใหท า

ทกสปดาห 10%

2

1.1.1, 1.1.2, 1.1.4, 1.1.5,

2.1.1, 2.1.2, 3.1.1, 3.1.2,

3.1.3, 4.1.1, 4.1.2, 5.1.1,

5.1.2, 5.1.4

น าเสนอรายงานเปนกลม

7, 16 10%

3

1.1.2, 1.1.3, 1.1.4, 1.1.5,

4.1.1, 4.1.2, 4.1.3, 5.1.1,

5.1.2

พฤตกรรมตางๆ เชนระเบยบวนยการรวมอภปราย เปนตน

ทกสปดาห 10%

4 1.1.1, 2.1.1, 2.1.2, 3.1.1,

3.1.2 ทดสอบยอย 4, 13 20%

5 1.1.1, 2.1.1, 2.1.2, 3.1.1,

3.1.2 สอบกลางภาค 8 20%

6 1.1.1, 2.1.1, 2.1.2, 3.1.1,

3.1.2 สอบปลายภาค 17 30%

(18)

เกณฑการใหคะแนน

คะแนนรอยละ 80 คะแนนขนไป คาระดบ A

คะแนนรอยละ 75 - 79 คะแนน คาระดบ B+

คะแนนรอยละ 70 - 74 คะแนน คาระดบ B

คะแนนรอยละ 65 - 69 คะแนน คาระดบ C+

คะแนนรอยละ 60 - 64 คะแนน คาระดบ C

คะแนนรอยละ 55 - 59 คะแนน คาระดบ D+

คะแนนรอยละ 50 - 54 คะแนน คาระดบ D

คะแนนรอยละ 0 - 49 คะแนน คาระดบ F

นโยบายการเขาชนเรยนและการสอบ

1. นกศกษาจะตองเขาเรยนทกครง นอกจากมเหตอนจ าเปน เชน ปวย หรอมกจธระทส าคญ ซงจะตองแจงใหอาจารยผสอนรบทราบ

2. นกศกษาจะตองมระเบยบวนย ตรงตอเวลา ความรบผดชอบตองานทไดรบมอบหมายใหส าเรจลลวงตามวตถประสงคและระยะเวลาทก าหนด

3. นกศกษาจะตองมสมมาคารวะใหความเคารพผใหญ เคารพกฎระเบยบและขอบงคบตางๆ ในการเขาชนเรยน

4. นกศกษาจะตองแตงกายใหเหมาะสม เรยบรอย ตามกฎระเบยบ

5. การสอบตองด าเนนไปตามระเบยบของมหาวทยาลย ถามเหตจ าเปนตองแจงใหทราบ

1

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 1

ความรพนฐานเกยวกบมลพษทางอากาศ

1. หวขอเนอหา

1.1 ความหมายของมลพษทางอากาศ

1.2 ประเภทของมลพษทางอากาศ

1.3 สารมลพษทางอากาศ

2. วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. เพอใหผเรยนมความเขาใจและสามารถอธบายความหมายของมลพษทางอากาศได

2. เพอใหผเรยนสามารถวเคราะหประเภทของมลพษทางอากาศ

3. เพอใหผเรยนสามารถน าความรไปใชในการวางแผนแกไขปญหามลพษทางอากาศเบองตนได

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

2

3. น าแขงแหงกบธป

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

3

บทท 1

ความรเบองตนมลพษทางอากาศ

1. ความรเบองตนมลพษทางอากาศ

1.1 ความหมายมลพษทางอากาศ

มลพษทางอากาศ หมายถง การคงอยของสงแปดเปอน ตงแตหนงสงขนไปในบรรยากาศ ซงมความเขมขนและชวงเวลาทเพยงพอทท าใหมผลตอสขภาพอนามยของมนษย ชมชน พช สตว ทรพยสนหรอรบกวนตอการด ารงชวตหรอการพกผอนหยอนใจ (วราวธ เสอด, 2543)

มลพษทางอากาศ หมายถง ภาวะอากาศทมสารเจอปนอยในปรมาณทสงกวาระดบปกตเปนเวลา นานพอทจะท าใหเกดอนตรายแกมนษย สตว พชหรอทรพยสนตางๆ อาจเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ฝ นละอองจากลมพาย ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว ไฟไหมปา กาซธรรมชาต อากาศเสยทเกดขน โดยธรรมชาตเปนอนตรายตอมนษยนอยมาก เพราะแหลงก าเนดอยไกลและปรมาณท เขาสสภาพแวดลอมของมนษยและสตวมนอย กรณทเกดจากการกระท าของมนษย ไดแก มลพษจากทอไอเสยของรถยนตจากโรงงานอตสาหกรรมจากขบวนการผลตจากกจกรรมดานการเกษตรจากการระเหย ของกาซบางชนด ซงเกดจากขยะมลฝอยและของเสย เปนตน (กองอนามยสงแวดลอม ส านกอนามย กรงเทพฯ)

มลพษทางอากาศ หมายถง ภาวะของอากาศทมการเจอปนของสารพษในปรมาณความเขมขนสงกวาปกตและสารมลพษทเจอปนเหลานตองมการแขวนลอยอยในบรรยากาศไดนานพอทจะกอใหเกดผลเสยหายหรออนตรายตอสขภาพอนามยของมนษย สตวและพช นอกจากนนยงท าลายทรพยสน เชน อาคารบานเรอน โบราณสถาน โบราณวตถ ภาชนะเครองใช เครองจกรกลทเปนโลหะ ยานพาหนะตางๆ ท าใหเกดความสกปรกและเกดการกดกรอนผพงทรดโทรมจนใชการไมได

มลพษทางอากาศ หมายถง สภาวะการบรรยากาศกลางแจงทมสงเจอปน (contaminant) เชน ฝ นผง (dust) ไอควน(flumes) กาซตางๆ (gases) ละอองไอ (mist) กลน (odors) ควน (smoke) ไอ (vapor) ฯลฯ อยในลกษณะปรมาณและระยะเวลาทนานพอทจะท าใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามยของมนษยหรอสตวหรอท าลายทรพยสนของมนษยหรอสงแวดลอมอนๆ (พฒนา มลพฤกษ, 2546)

4

มลพษทางอากาศ หมายถง สภาวะของอากาศทมสงแปลกปลอมปะปนอยในปรมาณทท าใหคณภาพของอากาศตามธรรมชาตเปลยนแปลง และเสอมโทรมลงจนท าใหมผลกระทบตอมนษย สตว และพช ทงโดยทางตรงและทางออม สงแปลกปลอมในอากาศทมกพจารณากนมาก ไดแก กาซตางๆ ฝ นละออง เขมา ควน ไอระเหยของสารพษ ซงโดยปกตแลวอากาศอาจจะมสงเหลานเจอปนอยบาง แตการทมสงเหลานนในปรมาณมากเกนขดจ ากดในอากาศจนท าใหเกดอนตรายตอมนษยหรอสตว (เลศชย เจรญธญรกษ, 2541)

มลพษทางอากาศ หมายถง สภาพบรรยากาศทสสารหรอสงแปลกปลอมเจอปนอยท งในรปของกาซ ของเหลวหรออนภาคของแขง ทงทเกดขนเองตามธรรมชาตหรอเกดจากการกระท าของมนษย ในปรมาณทมความเขมขนสงกวาปกตและท าใหเกดผลเสยหายตอสขภาพอนามยของคน สตว พชหรอวสดตางๆ

สรปความหมายของมลพษทางอากาศ

มลพษทางอากาศ หมายถง ภาวะของอากาศทมการเจอปนของสารพษในปรมาณความเขมขนสงกวาปกตเปนเวลานานพอทจะท าใหเกดอนตรายแกมนษย สตว พช หรอทรพยสนตางๆ เชน อาคารบานเรอน โบราณสถาน โบราณวตถ ภาชนะเครองใช เครองจกรกลทเปนโลหะ ยานพาหนะตางๆ ใหเกดความสกปรกและเกดการกดกรอนผพงทรดโทรมอาจใชการไมได อาจเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ฝ นละอองจากลมพาย ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว ไฟไหมปา กาซธรรมชาตอากาศเสยทเกดขน โดยธรรมชาตเปนอนตรายตอมนษยนอยมาก เพราะแหลงก าเนดอยไกลและปรมาณทเขาสสภาพแวดลอมของมนษยและสตวมนอย กรณทเกดจากการกระท าของมนษย ไดแก มลพษจากทอไอเสยของรถยนตจากโรงงานอตสาหกรรม จากกระบวนการผลต จากกจกรรมดานการเกษตร จากการระเหยของกาซบางชนด ซงเกดจากขยะมลฝอยและของเสย เปนตน

1.2 ปญหามลพษทางอากาศ

ปญหามลพษทางอากาศสวนใหญ เกดขนในประเทศท มความเจรญกาวหนาทางอตสาหกรรมและในแหลงทมการจราจรหนาแนนตดขด แหลงดงกลาวจดเปนแหลงผลตสารมลพษใหกบบรรยากาศทส าคญและเนองจากมกระแสลมชวยพดพาสารมลพษ จงใหสารมลพษแพรกระจาย

ออกจากจดก าเนดไปไดไกล จงกอใหเกดปญหามลพษทางอากาศกวางขวางออกไปมากและทวความ

5

รนแรงมากยงขน ปญหามลพษทางอากาศเปนสวนหนงของปญหาสงแวดลอมเปนพษ ซงนบวนจะทวความรนแรงเพมขนและปจจบนกจดวาเปนปญหาทางสงแวดลอมของโลกทมความส าคญยงในการควบคมและปองกน ท งนเปนผลเนองมาจากจ านวนประชากรโลกทเพมขนอยางรวดเรว การน าเทคโนโลยททนสมยมาใชเปนเครองอ านวยความสะดวกแกมนษยขบวนการผลตทางอตสาหกรรมทเพมขยายมากขนทงประเภทและปรมาณโดยทประเทศตางๆ ทวโลกไดหนมาสนใจการพฒนาประเทศมาสระบบอตสาหกรรมมากขน ท าใหเกดของเสยทปลอยออกมาสอากาศภายนอกจากโรงงานอตสาหกรรมเปนจ านวนมาก รวมทงจ านวนยวดยานพาหนะบนทองถนนทนบวาเปนตวการส าคญในการท าใหเกดมลพษทางอากาศ จากควนเสยและกาซพษในเขตเมองหลวงของประเทศตางๆในชวง 60

ปทผานมามกาซชนดตางๆ เกดมากขน (gaseous pollution) อนเปนผลมาจากการใชน ามนและยวดยานพาหนะบนทองถนน ซงบางพนทกประสบปญหามลพษทางอากาศจากโรงงานอตสาหกรรม องกฤษเปนประเทศแรกทไดมการพฒนาประเทศไปสประเทศอตสาหกรรม ในศตวรรษท 18 และ 19 นนมถานหนเปนแหลงทใหความรอนและพลงงานทส าคญ อนเปนสาเหตทท าใหอากาศในเมองเตมไปดวยฝ นควน ละอองตางๆ รวมทงออกไซดของซลเฟอร ถานหนถกน ามาใชในองกฤษเปนเวลานานกวา 1,000

ปมาแลว ตอมามการน าไมมาใชเปนเชอเพลงและกลายเปนแหลงใหความรอนทส าคญ ส าหรบบานและโรงงานอตสาหกรรม ซงท าใหเกดปญหาจากควน โดยในป ค.ศ.1257 พระราชนของพระเจาเฮนรท 3

ไดเสดจออกจากเมองนอตตงแฮม เพอหนปญหาจากควน ในปค.ศ. 1273 ไดมการหามใชถานหนใน

ลอนดอน โดยใหเหตผลวากลมควนเหลานนจะมผลตอสขภาพตองานฉลองการขนครองราชยของพระเจาเอดเวอรดท 1 ในครสศกราช 1306 ทางราชการไดประกาศหามใชถานหนเปนเชอเพลงในเขตเมองลอนดอนและในการฉลองขนครองราชยของพระราชน อลซาเบทท 1 กมการประกาศหามเชนเดยวกนในชวงทอากาศหนาวเยนและเกดหมอกปกคลมพนทตางๆ และมควนรวมดวย ท าใหเกดมลพษทางอากาศทเรยกวา Smog (หมอกควน) ในป ค.ศ.1880 และ 1891 ปญหาจาก Smog ในกรงลอนลอน ไดเปนสาเหตหนงทท าใหเกดการตายเนองจากโรคหลอดลมอกเสบ (Bronchitis) เปนจ านวนถง 692 และ

572 คนตามล าดบและจงไดมบนทกเอาไวถงผลรายของ Smog ทยงใหญ ในวนท 5-8 ธนวาคม ค.ศ.

1952 ไดเกด Smog ตดตอกนเปนเวลาหลายวน มผลใหมคนตายในลอนดอนถง 4,000 คน ในเดอนมกราคม ค.ศ. 1956 ผลจาก Smog ท าใหมคนตายถง 1,000 คน และในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1962 ผลจากSmog ท าใหมคนตาย 750 คน ในป ค .ศ . 1929 ไดมการจดต งสมาคม National Smoke Abatement

Society ขนและมการตพมพเผยแพรวารสาร Clean Air และไดเปลยนเปนสมาคม National Society for

Clean Air ในป ค.ศ.1958 โดยจะด าเนนการเกยวของกบทกสงทท าใหเกดมลพษทางอากาศ มใชแคเพยง

6

ผลจากควนเทาน น ในชวงป ค.ศ. 1950 ถงป ค.ศ. 1954 ไดมการวดความเขมขนของควนในกรงลอนดอนในชวงอากาศรอนระหวางเดอนเมษายนถงกนยายน ไดคาเฉลยเขมขนของควนประมาณ 115

g/m3 ส าหรบในชวงอากาศเยนระหวางเดอนตลาคมถงมนาคมไดคาเฉลยประมาณ 320 mg/m3 คาทไดจดบนทกไวในบางวนพบวามบางจดทท าการตรวจวดในเดอนธนวาคม มคาความเขมขนของควนถง

4460 mg/m3 ส าหรบคาความเขมขนเฉลยของ SO2 ในชวงเดอนทมอากาศรอนมคาประมาณ 183 mg/m3

และในชวงเดอนทมอากาศหนาวเยนมคาประมาณ 422 mg/m3 โดยในบางวนของเดอนธนวาคมมคา

SO2 สงถง 3832 mg/m3 ในชวงทมอากาศหนาวเยน จะพบปญหามลพษทางอากาศมากกวาในชวงอากาศรอน มลพษทางอากาศทเกดขนจากควนนนเปนผลมาจากการเผาไหมไมสมบรณของถานหนทใชในบานเรอนและโรงงานอตสาหกรรม ส าหรบออกไซดของซลเฟอรนนสวนใหญจะเกดจากการใชถานหนและน ามนปโตรเลยมเปนเชอเพลง จงไดศกษาคนควาหาแหลงพลงงานอนทสามารถน ามาทดแทนและแกปญหามลพษทางอากาศ ในชวงกอนป ค.ศ. 1900 ปรมาณการใชน ามนปโตรเลยมเปนเชอเพลงมเพยงไมมากนก แตในชวงหลงๆ ไดมการเพมปรมาณมากขนเรอยๆ มผลตอปรมาณออกไซดของซลเฟอรทถกปลดปลอยออกมามเพมสงขน จงไดมการน าน ามนเบนซนและน ามนดเซลมาใชในยวดยานพาหนะ ท าใหเกดมลสารจากยวดยานพาหนะทางบก ไดแก คารบอนมอนนอกไซด ไฮโดรคารบอน อลดไฮด ออกไซดของไนโตรเจนและออกไซดของซลเฟอร โดยปญหามลพษทางอากาศจะมากหรอนอยเพยงใด พจารณาไดจากระดบหรอปรมาณของมลสารในอากาศ

1.3 องคประกอบของอากาศ

อากาศบรสทธประกอบดวยกาซไนโตรเจนรอยละ 78.09 โดยปรมาตร และกาซออกซเจน

รอยละ 20.94 โดยปรมาตร สวนทเหลออกรอยละ 0.97 ประกอบดวย กาซคารบอนไดออกไซด กาซฮเลยม กาซอารกอน กาซครปตอน กาซซนอน กาซอนนทรยและอนทรย ซงจะมปรมาณเปลยนแปลงไปตามสภาพการณเวลาและสถานทประมาณรอยละ 1-3 โดยปรมาตร ปรมาณไอน าเหลานอาจจะอยในรปของกาซหรอรวมตวกนเปนกลมเมฆ (could) หมอก (fog) หรอละอองไอน า (mist) ฝ นละอองทมขนาดโมเลกลหลายสบไมครอน ส าหรบอากาศบรสทธตามชนบทจะมกาซ NO2, O3, SO2, CO และ

NH3 เปนองคประกอบ กาซเหลานมาจากกระบวนการทางธรรมชาต แตมปรมาณนอยมาก โดยปกตแลวกาซเหลานถกจดวาเปนมลสารทท าใหเกดมลพษทางอากาศ

1.4 ระบบภาวะมลพษอากาศ

7

ระ บ บ ภ าวะ ม ล พ ษ อ าก าศ (Air Pollution System) ม ส วน ป ระ ก อ บ 3 ส วน ท มความสมพนธกน คอ แหลงก าเนดสารมลพษอากาศ (Emission Sources) อากาศหรอบรรยากาศ

(Atmosphere) และผรบผลเสยหรอผลกระทบ (Receptor) แสดงเปนแผนภมความสมพนธดงในภาพท 1

ภาพท 1-1 ระบบภาวะมลพษอากาศ (Air Pollution System)

ทมา: พฒนา มลพฤกษ. 2546.

2. แหลงก าเนดสารมลพษทางอากาศ

แหลงก าเนดมลพษทางอากาศโดยทวไปแบงออกเปน 2 แหลง ดวยกนคอ

2.1 แหลงก าเนดเกดจากธรรมชาต (Natural Sources)

เปนแหลงก าเนดทกอใหเกดสารมลพษอากาศตามกระบวนการทางธรรมชาต ไมมการกระท าของมนษยเขาไปเกยวของแตอยางใด เชน ภเขาไฟระเบด ไฟปา ทะเลและมหาสมทร ซงเปนแหลงก าเนดของละอองเกลอ เปนตน

2.1.1 ภเขาไฟ

ภเขาไฟ เปนแหลงทกอใหเกดมลพษทางธรรมชาต มกจะปลอยสารมลพษ ไดแก ฟลม ควน หรอแกสตางๆ เชน SO2, H2S, CH4 ฯลฯ

8

2.1.2 ไฟไหมปา

ไฟไหมปา เกดขนโดยธรรมชาต โดยเฉพาะในฤดรอนทอากาศในบรรยากาศมอณหภมสงและเกดการเสยดสของตนไมใบหญาทอยในปา ท าใหเกดการลกไหมเปนไฟขน สารมลพษทปลอยออกมาจากไฟไหมปา ไดแก ควน เถา หรอแกสตางๆ เชน CO, NOx, HC, SOx เปนตน

2.1.3 การเนาเปอยและการหมก

การเนาเปอยและการหมกสารอนทรยหรอสารอนนทรยจากจลนทรยหรอปฏกรยาเคมอาจท าใหเกดสารมลพษออกสบรรยากาศ ไดแก ออกไซดของคารบอน แอมโมเนย ไฮโดรเจนซลไฟต

2.1.4 การฟงกระจาย

การฟงกระจายของดน เมลดพช สปอรหรอเกสรของพชอาจกอใหเกดการปลอยสารมลพษในรปของอนภาคของของแขง เชน ฝ น เปลอกของเมลดพช หรอการฟงกระจายของน าทะเลหรอน าในมหาสมทร อาจกอใหเกดมลพษในรปของแอโรซอล คอ มท งอนภาคของของแขงและของเหลวถกปลอยสบรรยากาศ เชน อนภาคของเกลอ

2.2 แหลงก าเนดทเกดจากการกระท าของมนษย (Man-Made Sources)

แหลงก าเนดทเกดจากการกระท าของมนษย อาจแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

2.2.1 แหลงก าเนดทเคลอนทได (Mobile Sources) ไดแก รถยนต เรอยนต เครองบน เปนตน

2.2.2 แหลงก าเนดทอยกบท (Stationary Sources) หมายถง แหลงก าเนดทไมสามารถเคลอนทได เชน โรงงานอตสาหกรรม ซงสารมลพษทางอากาศเกดจากการใชเชอเพลงและเกดจากกระบวนการผลตตางๆ ดงตวอยางในตารางท 1-1

(1) โรงงานอตสาหกรรม สารมลพษทางอากาศทเกดจากโรงงานอตสาหกรรมสวนมาก ไดแก ฝ นละออง เขมาควน กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซคารบอนมอนอกไซด กาซคารบอนไดออกไซด กาซไนโตรเจนไดออกไซดและกาซพษอนๆ อกหลายชนด ซงกระบวนการผลตตางๆ สามารถท าใหเกดสารมลพษได ดงน

9

1) กระบวนการเผาไหมของหมอไอน า เตาเผาซงมว ตถประสงคในการกอใหเกดพลงความรอน เชน เตาเผาเพมความรอน เตาเผาก าจดของเสย นอกจากจะท าใหเกด SO2, NOx

เขมา และ CO แลวบางครงกยงมไฮโดรคารบอน ไฮโดรเจนคลอไรดและไดออกซนเกดขนอกดวย

2) การถลงและแปรรปโลหะ ในกระบวนการถลงแร เชน การเผาและอบจะเกดการแพรกระจายของทองแดง ตะกว สงกะส แคดเมยม ปรอทและธาตอนๆ ของสนแรในการอบแรทปนอยกบก ามะถน นอกจากจะเกด SO2 เปนจ านวนมากแลวกยงม NOx และเขมาเกดขนอกดวย

3) การท างานเกยวของกบวตถดบทมลกษณะเปนผง เชน การบดวตถดบ การคดแยก การผสม แปรรปและการขนสงทจะกอใหเกดฝ นละออง

4) ก ารก ลน เช อ เพ ล ง เห ล ว ซ งก ารใชส ารล ะล ายแล ะส จะท าให เก ดไฮโดรคารบอน

5) การแพรกระจายของกาซพษเกดจากการจดการทขาดความระมดระวง การกระจายของสารเคมทางการเกษตร เชน ยาฆาแมลง ยาฆาหญา เปนตน

6) การกอสรางท าใหเกดฝ นละออง

(2) โรงงานไฟฟา (การผลตพลงงานไฟฟา) สารมลพษทางอากาศทเกดจากโรงงานไฟฟาทส าคญ เชน กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซไนโตรเจนไดออกไซด และกาซอนๆ อกหลายชนดทเกดจากการเผาไหมเชอเพลงเพอใหไดกระแสไฟฟาออกมา

(3) การใชเชอเพลงภายในบาน การเผาไหมเปนกระบวนการทมความส าคญในการด ารงชวตของมนษย จากการประกอบกจกรรมประจ าวนภายในบานทเกดการเผาไหมเชอเพลง เพอน าพลงงานความรอนไปใชประโยชนตางๆ การเผาไหมของเชอเพลงดงกลาวอาจกอใหเกดกาซทไมพงประสงคหลายชนด เชน กาซคารบอนมอนอกไซด กาซไนโตรเจนไดออกไซด สารประกอบไฮโดรคารบอนและพวกอนภาคมลสารตางๆ

(4) กจการคา สถาบนและหนวยงานของรฐ การประกอบกจการคาหรอการด าเนนงานของสถาบนและหนวยงานของรฐ ยอมมการใชเชอเพลงในการเผาไหมเพอกอใหเกดพลงงานน าไปใชประโยชนในรปแบบตางๆ ซงกอใหเกดสารมลพษทางอากาศหลายชนดเชนเดยวกบการเผาไหมของเชอเพลงในอาคารบานเรอน

10

(5) การเผาขยะมลฝอย การเผาขยะมลฝอยจะกอใหเกดสารมลพษทางอากาศทส าคญ เชน ส ารประกอบไฮโดรคารบอน ออกไซ ดของไน โตรเจน ออกไซ ดของก ามะถน ก าซคารบอนมอนอกไซดและกาซคารบอนไดออกไซด เปนตน

แบงตามประเภทของแหลงก าเนด จ านวนและระยะเวลาในการแพรกระจาย แบงไดเปน 3 ประเภท ดงน

1. แหลงก าเนดทสามารถระบต าแหนงไดแนนอน (point source) เชน ปลองควนโรงงานอตสาหกรรม

2. แหลงก าเนดแบบพนท (area source) เชน แหลงก าเนดในเมอง การเผาขยะ เปนตน

3. แหลงก าเนดทเคลอนทไดหรอแบบเสน (line source) เชน การจราจร เปนตน

การจดแบงประเภทของแหลงก าเนดแบบน สามารถน าไปใชประกอบการพจารณาประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมของมลพษทางอากาศไดงายขน

ตารางท 1-1 ตวอยางมลพษอากาศกบอตสาหกรรมทเกยวของ

ประเภทอตสาหกรรม ชอสารมลพษอากาศ

อตสาหกรรมปย อตสาหกรรมเซรามก อตสาหกรรมอลมเนยม

ไฮโดรเจนฟลออไรด : HF

โรงกลนน ามน อตสาหกรรมกาซ แอมโมเนย และเยอกระดาษ

ไฮโดรเจนซลไฟด : H2S

โรงถลงโลหะ อตสาหกรรมเคม เซเลเนยมไดออกไซด : SeO2

อตสาหกรรมโซดาไฟ กระบวนการผลตพลาสตก ไฮโดรเจนคลอไรด : HCl

การผลตกรดดนประสว อตสาหกรรมตางๆ ทมการสนดาป

ไนโตรเจนไดออกไซด : NO2

การผลตกรดก ามะถน อตสาหกรรมใชน ามนเตา-ถานหน

ซลเฟอรไดออกไซด : SO2

11

ตารางท 1-1 ตวอยางมลพษอากาศกบอตสาหกรรมทเกยวของ (ตอ) ประเภทอตสาหกรรม ชอสารมลพษอากาศ

อตสาหกรรมปย ซลคอนฟลออไรด : SiF4

อตสาหกรรมยอมส การสงเคราะหสารอนทรย ฟอสจน (PHOSGENE) : COCl2

การผลตคารบอนไดซลไฟด ตวท าละลาย การฆาเชอของพช

คารบอนไดซลไฟด : CS2

การผลตกรด Hydrocyamuc, การผลตเหลก อตสาหกรรมกาซ อตสาหกรรมเคม

ไฮโดรเจนไซยาไนด : HCN

อตสาหกรรมผลตปย การชบโลหะ เวชภณฑอนทรย และอนนทรย การท าพมพเขยว

แอมโมเนย : NH3

การผลตเวชภณฑฟอสฟอรสไดคลอไรด ฟอสฟอรสไตรคลอไรด : PCl3

ฟอสฟอรสไตรคลอไรด ฟอสฟอรสไดออกไซด ฟอสฟอรสเพนตะคลอไรด : PCl3

การถลงฟอสฟอรส การผลคสารประกอบฟอสฟอรส ฟอสฟอรสเหลอง : P4

การผลตเวชภณฑ ฟารผลตสยอม Chlorosulforic acid คลอโรซลโฟรก : HSO2Cl

การผลตฟอรมาลน หนง ยางสงเคราะห แผนกนแบตเตอร

ฟอรมาลดไฮด : HCHO

การผลต Acrylic acid ยางสงเคราะห การผลตวานช อะโครลน : CH2CHHO

การผลตกรดฟอสฟอรก ปยฟอสฟอรก ไฮโดรเจนฟอสไฟด : PH4

โรงกลนน ามน การผลตฟอรมาลน อตสาหกรรมส อตสาหกรรมยางสงเคราะห ท าแชลแลค

เมธานอล : CH3OH

อตสาหกรรมปโตรเคม โรงถลงนเกล นกเกลคารบอนก : Ni(CO)4

การผลตกรดก ามะถน อตสาหกรรมปย โรงงานสารอนนทรย

กรดก ามะถน : H2SO4

สยอม เวชภณฑ สารเคมเกษตร โบรมน : Br2

อตสาหกรรมกาซ การถลงโลหะ การสนดาปภายใน คารบอนมอนอกไซด : CO

อตสาหกรรมทาร ยาเคม อตสาหกรรมส ยางสงเคราะห ฟนอล : C6H5OH

12

ตารางท 1-1 ตวอยางมลพษอากาศกบอตสาหกรรมทเกยวของ (ตอ) ประเภทอตสาหกรรม ชอสารมลพษอากาศ

อตสาหกรรมยา สารเคม Pyridine : C5H5N

อตสาหกรรมน ามนปโตรเลยม อตสาหกรรมเภสชกรรม Mercaptan : C2H5SH

อตสาหกรรมผลตหลงคาไฟเบอร สไตรน : C6H5CHCH2

อตสาหกรรมโซดาไฟ อตสาหกรรมเคมอนๆ คลอรน : Cl2

ทมา: รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2540 ส านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม

3. สารมลพษทางอากาศ (Air Pollutants)

3.1 ความหมายของสารมลพษทางอากาศ

สารมลพษทางอากาศ หมายถง สงแปลกปลอมในอากาศทอาจอยในรปของกาซหรออยในรปของอนภาคทฟงในอากาศ ซงมท งทมขนาดใหญทสามารถฟงอยในอากาศชวคราวและตกลงสพนดนหรออาจเปนอนภาคทมขนาดเลกจนถงเลกมาก ทสามารถอยในสภาพแขวนลอยในอากาศและเคลอนทไดตามทศทางลม สารมลพษทางอากาศ หมายถง สารใดๆ กตามในอากาศทมผลตอสขภาพของมนษยหรอสงมชวตอนๆ เปนทนารงเกยจหรอไมพงปรารถนาตอมนษยทงภายในหรอภายนอกรางกายหรอสารทมผลเสยตอความเปนอยของมนษยโดยทางตรงหรอทางออม สารนอาจเปนกาซพษไฮโดรคารบอนมผลรายตอสงมชวต เนองจากตวสารโดยล าพงหรอรวมตวกบสารอนหรอเปนฝ นละอองทนาร าคาญและอาจมผลรายเชนกน อาจเปนกมมนตภาพรงสทมองไมเหนแตเปนอนตรายตอเซลลทมชวต (วงศพนธ ลมปเสนย, 2543)

3.2 ประเภทของสารมลพษทางอากาศ

สารมลพษทางอากาศ แบงไดเปน 2 ประเภทคอ

3.2.1 สารมลพษทมลกษณะเปนอนภาค (Particulate Matter)

เปนอนภาคสารมลพษทอยในรปของแขงหรอของเหลวทอณหภมและความดนปกต อนภาคจะมขนาดแตกตางกนขนอยกบขนาดและแหลงทปลอยออกมา โดยจะมขนาดตงแต 0.01-1,000 ไมครอน แตโดยทวไปแลวจะมขนาดเลกกวา 50 ไมครอน อนภาคทสงผลตอปญหาตอสขภาพเมอเขาส

13

รางกาย คอ อนภาคทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน เนองจากสามารถเขาสระบบทางเดนหายใจของรางกายมนษยได อนภาคทมเสนผาศนยกลางนอยกวา 10 ไมครอนเรยกวา สารอนภาค (Suspended

particulate matter ) PM 10 หรอทเรยกโดยทวไปวา ฝ นละออง สามารถลอยและฟงกระจายอยในอากาศไดเปนเวลานาน โดยจะถกแรงดงดดของโลกท าใหตกลงสพนและอาจจะฟงกระจายขนไปใหมได ทงน ขนอยกบขนาดและน าหนกของอนภาคมลสาร สามารถแบงออกเปนชนดตางๆ ไดดงน

(1) ฝ นขน าดให ญ (grit) เป นของแข ง ท ส ามารถลอยป ะปน อย ใน อากาศ มขน าดเสนผาศนยกลางมากกวา 500 ไมครอน

(2) ฝ น (dust) เปนอนภาคของแขงขนาดเลกทลอยปะปนอยในอากาศ เสนผาศนยกลางระหวาง 0.25-500 ไมครอน อาจจะเปนสารอนทรยหรอสารอนนทรยกได

(3) ละออง (mist) คอ อนภาคทเปนของเหลวทเกดจากการควบแนนของไอหรอกาซบางอยางหรอเกดจากการแยกตวของของเหลวออกจากกระบวนการบางอยาง เมอความเขมขนของละอองไอสงจนลดความสามารถในการมองเหนจะเรยกวา หมอก (fog)

(4) ควน (smoke) คอ อนภาคของคารบอนทรวมตวกบอนภาคของของเหลวทมาจากการเผาไหมไมสมบรณ โดยทวไปจะมขนาดเสนผาศนยกลางนอยกวา 2.0 ไมครอน

(5) ไอควนหรอฟม (fume) คอ ของแขงทมขนาดเลกกวา 1 ไมครอน สวนใหญเกดจากการควบแนน (condensation) ของไอจากปฏกรยาทางเคมบางอยาง

(6) ละอองลอย (aerosol) คอ อนภาคของของแขงหรอของเหลวทแขวนลอยอยในบรรยากาศ มเสนผาศนยกลางนอยกวา 1.0 ไมครอน

(7) หมอกควน (smog) เปนสภาวะทใชเรยกการเกด smoke และ fog รวมกน

(8) ไอเสย ประกอบดวยอนภาคซงเกดจากการกลนตว sublimation หรอปฏกรยาเคม สวนใหญแลวขนาดเลกกวา 1 ไมครอน ควนบหรและไอระเหยของโลหะออกไซดทกลนตวเปนตวอยางหนง

(9) ขเถาหรอขเถาลอยทปลวออกมากบไอเสยจากการเผาไหมเชอเพลง ไดแก เชอเพลงทเผาไหมไมสมบรณและแรธาตตางๆ โดยสรปฝ นขนาดเลกกวา 0.1 ไมครอน มาจากไอเสยรถยนต ปฏกรยาระหวางกาซชนดตางๆ ควนไฟ พายฝ น ละอองน าทะเลและโรงงานอตสาหกรรม ฝ นขนาด 0.1-1.0 ไมครอน มาจากการรวมตวของควน ไอเสยกบไอน า อนภาคขนาด 0.4-0.9 ไมครอน เปนตวการในการกระจายแสงและท าใหทองฟาขมกขมว ฝ นขนาดใหญกวา 1.0 ไมครอน มาจากการรวมตวใหญขนของควนไฟ ขเถา ผงโลหะจากการขดส เกสรดอกไมและแมลง

14

3.2.1.1 ฝ นละออง (Suspended Particulate Matter: SPM)

ฝ นละออง เปนสารทมความหลากหลายทางดานกายภาพและองคประกอบอาจมสภาพเปนของแขงหรอของเหลวกได ฝ นละอองทมอยในบรรยากาศรอบๆ ตวเรา มขนาดตงแต 0.002 ไมครอน (เปนกลมของโมเลกลทมองดวยตาเปลาไมเหนตองใชกลองจลทรรศนแบบอเลกตรอน) ไปจนถงฝ นทมขนาดใหญกวา 500 ไมครอน (ฝ นทมองเหนดวยตาเปลามขนาดตงแต 50 ไมครอนขนไป) ฝ นละอองทแขวนลอย อยในอากาศไดนานจะเปนฝ นละอองขนาดเลก (ขนาดเสนผาศนยกลางต ากวา 10 ไมครอน) เนองจากมความเรวในการตกตวต าและจะแขวนลอยอยในอากาศไดนานมากขนหากมแรงกระท าจากภายนอกเขามามสวนเกยวของ เชน การไหลเวยน ของอากาศ กระแสลม เปนตน ฝ นละอองทมขนาดใหญ (ขนาดเสนผาศนยกลางใหญกวา 100 ไมครอน) อาจแขวนลอยอยในบรรยากาศไดเพยง 2-3 นาท แตฝ นละอองทมขนาดเลก โดยเฉพาะขนาดเลกกวา 0.5 ไมครอน อาจแขวนลอยอยในอากาศไดนานเปนป ฝ นละอองในบรรยากาศอาจแยกไดเปนฝ นละอองทเกดขนและแพรกระจายสบรรยากาศจากแหลงก าเนดโดยตรงและฝ นละอองซงเกดขนจากปฎกรยาตางๆ ในบรรยากาศ เชน การรวมตวทางฟสกสหรอปฏกรยาทางเคมหรอปฎกรยาเคมแสง (Photochemical reaction) ฝ นละอองทเกดขนเหลานมชอเรยกตางกนไปตามลกษณะการรวมตวของฝ นละออง เชน ควน (Smoke) ฟม (fume)

หมอกน าคาง (mist) เปนตน ฝ นละอองอาจเกดจากธรรมชาต เชน ฝ นดน ทรายหรอเกดจากควนด าจากทอไอเสยรถยนตการจราจรและการอตสาหกรรมฝ นทถกสดเขาไปในระบบทางเดนหายใจ ท าใหเกด อนตรายตอสขภาพ รบกวนการมองเหนและท าใหสงตางๆ สกปรกเสยหายได ในบรเวณทพกอาศยปรมาณฝ นละอองรอยละ 30 เกดจากกจกรรมของมนษย สวนบรเวณทอยอาศยใกลถนนฝ นละอองรอยละ 70-90 เกดจากการกระท าของมนษย โดยพบวาฝ นละอองทมสารตะกวและสารประกอบโบไมดสงในบรเวณนอกเมอง ซงเกดจากยานพาหนะ ฝ นละอองเมอแยกตามขนาด พบวารอยละ 60 โดยประมาณ จะเปนฝ นทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ฝ นประเภทนเกดจากรถประจ าทางและรถบรรทกทใชเครองยนตดเซล บางสวนมาจากโรงงานอตสาหกรรม สวนมากจะพบอยทวไปในเขตเมอง เขตอตสาหกรรมและเขตกงชนบท ประเภทของฝ นละอองในปจจบนมการจ าแนกฝ นเปน 2 ประเภท ตามขนาดของฝ น คอ

1. ฝ นทงหมด (Total Suspended Particulate)

คอ ฝ นทมขนาดเลกวา 100 ไมครอน ฝ นชนดนสามารถเขาสระบบทางเดนหายใจสวนตนได โดยกอใหเกดการระคายเคองของระบบทางเดนหายใจ แหลงก าเนดของฝ นชนดน

15

เชน โรงงานอตสาหกรรม โดยจะเกดจากกระบวนการผลต การบด โม และการขด เกดจากการเกษตรกรรม โดยเกดจากการไถนา การสขาว และการฉดพนสารเคมและยงเกดจากการกอสราง การขนสง เปนตน

2. ฝ นทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM – 10)

ฝ นชนดนมขนาดเลกมากจงสามารถทจะเขาสระบบทางเดนหายใจสวนปลายได โดยจะไปเกาะอยตามแขนงและผนงของทางเดนหายใจ ซงจะท าใหระบบทางเดนหายใจเกดการระคายเคองและอกเสบได ยงถารางกายอยในสภาวะทเอออ านวยตอการเกดโรคดวยแลว กจะยงเพมความอนตรายมากขน ฝ นชนดนมขนาดเลกมาก ดงนนเราอาจไดรบเขาสรางกายโดยทเราไมรตว ในกรณทไดรบในปรมาณมากหรอไดรบในปรมาณนอยแตไดรบทกวน กจะเกดการสะสมในรางกาย เมอเวลาผานไปจะแสดงอาการขน แหลงก าเนดของฝ นชนดน เชน การเผาไหมของน ามนเชอเพลง ทใชเชอเพลงทมสถานะเปนของแขง เชน ถานหน ไม ฟน เชอเพลงทมสถานะของเหลว เชน ดเซล เบนซน น ามนเตา เปนตน และเชอเพลงทมสถานะแกส เชน แกสหงตม แกสธรรมชาต โพรเพน เปนตน นอกจากน การคมนาคมขนสง การผลตไฟฟาทใชถานหนเปนเชอเพลงกจะสามารถกอใหเกดสารมลพษทเปนอนภาคขนาดเลกไดดวย ปจจบนไดมการจ าแนกฝ นอก 1 ขนาด คอ ฝ นทมขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน (PM – 2.5) ฝ นขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน จะมความส าคญมาก เพราะมการศกษาแลวพบวามอนตรายตอระบบทางเดนหายใจสามารถเขาสระบบทางเดนหายใจสวนลกสดได ฝ นมผลกระทบตอสขภาพของมนษย 3 ทางดวยกน คอ

(1) ฝ นเปนพษเนองจากองคประกอบทางเคม หรอลกษณะทางกายภาพ

(2) ฝ นเขาไปรบกวนระบบทางเดนหายใจ

(3) ฝ นเปนตวพาหรอดดซบสารมลพษและพาเขาสรางกาย

การพจารณาผลของฝ นท าไดยาก จะตองพจารณาขนาดของฝ น รปรางของฝ น (รปรางทแหลม เลกจะมอนตราย) องคประกอบของฝ น การเสรมพษกนของฝ นและกาซซลเฟอรไดออกไซด ปจจบนฝ นทมขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอนเทานนทเขาสรางกายและมผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ ความสมพนธระหวางฝ น PM10 กบสขภาพประชาชนในกรงเทพมหานคร มการศกษาของกรมควบคมมลพษ (2541) ทพบวา ถาระดบฝ นสงขน 30 μg/m3 จะเกดสงตอไปน

- อตราการตายโดยธรรมชาต สงขนรอยละ 3-5

- อตราการตายดวยโรคทางเดนหายใจ สงขนรอยละ 7-20

- อตราการเขาโรงพยาบาลรกษาโรคทางเดนหายใจ สงขนรอยละ 5.5

16

- กลมผสงอาย มอตราการเขาโรงพยาบาลรกษาโรคทางเดนหายใจ สงขนรอยละ 17.6

- กลมผใหญทไมสบบหร อาศยและท างานในททไมมเครองปรบอากาศ มอตราการเกดอาการโรคระบบทางเดนหายใจ สงขนรอยละ 20-26

จากการศกษาระบวา หากคาเฉลยรายปของ PM10 ในกรงเทพมหานครลดลง 10 μg/m3 จะลดผลกระทบตอสขภาพ คดเปนจ านวนเงนกวา 35,000 ลานบาท/ป นอกจากน ผลการศกษาเปรยบเทยบระดบฝ นละอองภายในและภายนอกอาคารในเขตกรงเทพมหานคร ยงชวาอาคารทมเครองปรบอากาศจะมระดบฝ นภายในอาคารประมาณรอยละ 50-100 ของระดบภายนอก แตอาคารทไมมเครองปรบอากาศนนจะมระดบฝ นภายในเทากบหรอสงกวาระดบฝ นภายนอก ปญหาฝ นละอองในกรงเทพมหานครเปนหนงใน 20 มหานครทมฝ นละอองมาก การเตบโตอยางรวดเรวของเมองเปนสาเหตหลกของปญหาน ในปจจบนตวเลขทางการระบวามคนมากกวา 5.6 ลาน เปนผอยอาศยในกรงเทพฯ แตจ านวนผอยอาศยจรงอาจถง 10 ลานคน ฝ นละอองในกรงเทพฯ สวนใหญมาจากยานยนตและโรงงานอตสาหกรรม ในป พ.ศ. 2534 มรถยนตถง 2,112,518 คน อยในกรงเทพมหานคร ครงหนงของโรงงานทงประเทศตงอยในกรงเทพฯ และเขตปรมณฑล ในป พ.ศ. 2539 คาดวามฝ นละอองจ านวน 1,136,000 ตน เกดจากโรงงานอตสาหกรรมในเขตน ระดบฝ นละอองในอากาศในกรงเทพมหานครถกตรวจวดจาก 2 หนวยงาน คอ กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม ซงคาเฉลยระยะสน (24 ชวโมง) และคาเฉลยระยะยาว (1 ป) ถกตรวจวดจากเทคนคการเกบอากาศปรมาตรสง (High Volume Sampler Technique) ระดบฝ นรวม (Total Suspended Particulate,

TSP) ในระหวางป พ.ศ. 2534-2539 คาเฉลยรายปของระดบฝ นละอองในบรเวณทอยอาศยมคาสงกวาคา ม า ต ร ฐ า น ( 0.1 ม ล ล ก ร ม / ล ก บ า ศ ก เม ต ร ) ค า เฉ ล ย ร า ย ป ท ไ ด จ า ก ส ถ า น ข อ งกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม มคาระหวาง 0.12 และ 0.15 มลลกรม/ลกบาศกเมตร (ภาพท 1-2) ซงสอดคลองกบคาทวดไดจากกระทรวงสาธารณสขทพบคาระหวาง 0.13 ถง 0.38 มลลกรม/ลกบาศกเมตร (ภาพท 1-3) ระดบฝ นละอองทตางกนของหนวยงานทงสองนนเกดจากการเลอกต าแหนงทตงสถาน โดยกระทรวงสาธารณสขมกจะเลอกตงบรเวณทม แนวโนมวาจะมปญหา ระดบฝ นละอองสงสดทวดได (0.38 มลลกรม/ลกบาศกเมตร) สงถงประมาณ 4 เทาของระดบมาตรฐาน (0.1มลลกรม/ลกบาศกเมตร) ไมพบการเพมขนหรอลดลงของระดบฝ นละอองในชวง 5 ปน ส าหรบระดบฝ นเฉลย 24 ชวโมง ตวเลขทแสดงใหเหนถงสภาพความรนแรงของปญหาไดด คอ จ านวนครงในการตรวจวดทมคาเกนมาตรฐานจากการวเคราะหขอมลของกระทรวงสาธารณสข ในป พ.ศ. 2539 พบวา รอยละ 4 ถง 43 ของการตรวจวดมคาสงเกนคามาตรฐานฝ นขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10)

17

ในแงผลกระทบตอสขภาพ ฝ นละอองเลกกวา 10 ไมครอน อาจเปนตวชวดทดกวา ส าหรบการประเมน ผลกระทบจากการสมผสฝ นละออง ในชวงระหวางป พ.ศ. 2535-2539 คาเฉลยรายปของฝ นขนาดเลก ในกรงเทพฯ อยระหวาง 41 ถง 85 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร คาเฉลยรายปเรมตงแต ป พ.ศ. 2536 สงเกนคามาตรฐานทก าหนดใหซงไมเกน 50 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร มาตลอด คาเฉลย 24 ชวโมงกสงเชนเดยวกน จากตวเลขของกระทรวงสาธารณสข ในป พ.ศ. 2539 รอยละ 40 ของคาทวดไดสงเกนคามาตรฐานแหลงทมาของฝ นเลกกวา 10 ไมครอนฝ นในกรงเทพมหานครมทมาจาก 5 แหลงส าคญ คอ ฝ นปลวจากถนน ฝ นจากรถยนต ฝ นจากการกอสราง ฝ นจากหมอไอน าและฝ นจากโรงไฟฟา (บรษทเรเดยนอนเตอรเนชนแนล, 2541) ฝ นปลวจากถนนเกดจากการวงของยานยนต ในปพ.ศ. 2539 มฝ นจากแหลงนประมาณ 20,378 ตน ซงคดเปนรอยละ 33.2 ของฝ นจากทกแหลง (ตารางท 1-1) แหลงฝ นทส าคญอกแหลง คอ ฝ นจากหมอไอน า ซงท าใหเกดฝ นประมาณ 18,115 ตน/ป (รอยละ 29.5) ในปเดยวกน ฝ นจากยานยนตทเกดจากการเผาไหมของเครองยนต ท าใหเกดฝ นคอนขางมากเชนกน ประมาณ 14,043 ตน/ป (รอยละ 22.8) ฝ นบางสวนจะมาจากโรงไฟฟาประมาณ 7,191 ตน/ป (รอยละ 11.7) และการกอสราง ประมาณ 1,752 ตน /ป (รอยละ 2.9) ผลกระทบของฝ นละอองตอชาวกรงเทพมหานคร นอกจากจะลดความสามารถในการมอง ท าใหเกดความสกปรกและสรางความเดอดรอนร าคาญแลว จากการศกษาทวโลกพบวาฝ นละอองสามารถท าใหเสยชวตกอนเวลาอนสมควร ท าใหเกดโรคในระบบทางเดนหายใจและโรคในระบบหวใจและหลอดเลอด การศกษาเมอเรวๆ นในกรงเทพฯ ใหผลยนยนผลการศกษาดงกลาว เชน ในการศกษาของจฬาลงกรณมหาวทยาลย พบวาเดกนกเรยนทอาศยอยบรเวณทมฝ นละอองสง (PM10 > 100 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร) จะมอตราปวยดวยโรคในระบบทางเดนหายใจสงกวาเดกทอาศยอยในบรเวณทมฝ นละอองต า (PM10 < 50 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร) ยงพบวาระดบความรนแรงของอาการปวยจะเปลยนแปลงตามระดบของฝ นละออง (วทยาลยการสาธารณสข, 2538)

นอกจากนยงพบวาอตราการเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลดวยโรคในระบบทางเดนหายใจ โรคหวใจและหลอดเลอดจะสงขน เมอระดบฝ นขนาดเลกกวา 10 ไมครอนสงขน ในสภาพทไมใชเครองปรบอากาศและมระดบฝ นละอองตางกนมากๆ (180 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร) ผใหญทอาศยอยในสงแวดลอมทมฝ นละอองสงจะมโอกาสปวยเปนโรคในระบบทางเดนหายใจเฉยบพลนไดสงเปนสองเทาของคนทอยในสงแวดลอมทมฝ นละอองต า มการประมาณวาในแตละปอาจจะมผทเสยชวตกอนวยอนสมควรประมาณ 4,000-5,500 คน จากฝ นละออง (ประมาณจากประชากร 10 ลานคน) (บรษท แฮกเลอร เบลล เซอรวส, 2541)ความสญเสยทางเศรษฐกจจากฝ นละอองนอกจาก

18

การประเมนความเสยหายในแงผลกระทบตอสขภาพและชวตแลว ผลกระทบจากฝ นละอองยง สามารถประเมนในรปของความเสยหายทางเศรษฐกจไดดวย คาใชจายโดยทวไปไดแก คาบรการทางการแพทย คายา คาหองพก ในโรงพยาบาลและการบรการอนๆ และคาความสญเสยรายไดจากการหยดงาน ประมาณกนวาในแตละครอบครวตองจายรอยละ 1.6 ของรายไดรายเดอนในครอบครว (131 บาท) เปนคารกษาพยาบาลโรคทเกยวของกบฝ นละออง มลคานคดเปนรอยละ 13 ของคาใชจายเพอการรกษาพยาบาลจากโรคท งหมดทกโรคของแตละครอบครว (วทยาลยการสาธารณสข , 2538) มการประมาณวา รฐบาลจะประหยดเงนไดถง 65,000-175,000 ลานบาท ถาสามารถลดระดบฝ นละอองลงได 20ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร(บรษทแฮก เลอร เบลลเซอรวส, 2541) การควบคมฝ นละอองถงแมวาปญหาฝ นละอองในกรงเทพมหานครจะเปนททราบเปนเวลานานแลวกตาม แตการด าเนนงานของรฐบาลยงคงไมสามารถทจะลดระดบฝ นลงอยางเปนรปธรรม จากขอมลการตรวจวดวาระดบฝ นละอองยงคงสงเกนมาตรฐาน การแกปญหาตองหาแหลงทมาของฝ นละอองและจดการควบคมฝ นปลวจากถนน ฝ นจากหมอไอน าและฝ นจากยานยนต รวมกนมากเกอบรอยละ 90 ของฝ นจากทกแหลง ดงนนจงควรแกไขแหลงทมาทงสามน จะเหนวาการใชพลงงานเปนแหลงทมาทส าคญของฝ นละออง การเปลยนมาใชพลงงานประเภททมปญหามลพษต า จะสามารถลดปญหาฝ นลงไดมาก นอกจากนควรมการปรบปรงการขนสงมวลชน ระบบการจราจร และการควบคมควนจากทอไอเสยยานยนต มาตรฐานทดและกฎหมายควบคมทเขมงวด จ าเปนตองน ามาใชในการควบคมการปลอยฝ นละอองของโรงงานอตสาหกรรมในเขตน ในแผนระยะยาวควรเนนการรณรงคสขศกษาใหแกประชาชนไดตระหนกและมสวนรวมในการแกปญหาและพฒนาการจดระบบผงเมองใหมความเหมาะสม ในขณะเดยวกนควรสงเสรมการศกษาวจยถงผลกระทบตอสขภาพของฝ นและแนวทางการแกปญหาผลกระทบมลพษทางอากาศตอสขภาพ (รชน ไผทสทธ และอารย แกวเขยว ส านกอนามยสงแวดลอม กรมอนามย) มลพษอากาศในกรงเทพมหานคร มแหลงก าเนดจากยานพาหนะทมจ านวนเพมมากขน จนเกดปญหาการจราจรตดขด ประชาชนตองสดเอาเขมาควนกาซตางๆ ทมาจากการเผาไหมเชอเพลงน ามนของยานยนต กอใหเกดอนตรายตอสขภาพจ านวนรถยนตทจดทะเบยนในกรงเทพมหานครเพมขน จาก 2,045,814 คน ในป พ.ศ. 2533 เปน 2,656,107 คนในป พ.ศ. 2536 (ขอมลจากกรมขนสงทางบก) ขณะทอตราความเรวเฉลยของรถในชวงเวลาเรงดวน 20 กโลเมตรตอชวโมง ในป พ.ศ.2533 ลดลงเปน 14.62 กโลเมตรตอชวโมงในป พ.ศ.2536 เมอพจารณาระดบปรมาณฝ นขนาดเลกกวา 10 ไมครอนทสามารถเขาระบบทางเดนหายใจได จากการเฝาระวงตรวจวดคณภาพอากาศโดยกรมอนามย ทตดตงสถานตรวจวดประดพทธ (หนากรมทะเบยนการคา) ซงเปนตวแทนยานการจราจรหนาแนน ปรมาณฝ นฯ ท

19

วดไดตงแตป พ.ศ. 2536 - 2538 พบวามคาทเกนมาตรฐาน 24 ชวโมงเพมจากรอยละ 3 ในป พ.ศ. 2536 เปนรอยละ 4 และ 16 ในป พ.ศ. 2537 และ 2538 ตามล าดบ (คาเฉลยรายปมคาเกนมาตรฐาน 50 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร วดได 68 , 71, และ 76 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตรในป พ.ศ.2536 , 2537 และ 2538) อากาศในภมภาคนอกจากการเฝาระวงตรวจวดคณภาพอากาศในกรงเทพมหานครแลวกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ไดด าเนนการเฝาระวงในเขตภมภาค สรปผลการตรวจวดปรมาณฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ไดดงน ในป พ.ศ. 2536 ท าการตรวจวดในพนท 5 จงหวด ไดแก สระบร ชลบร นครราชสมา พษณโลก และสราษฎรธาน พบวา คาเฉลย 24 ชวโมง อยระหวาง 52 - 923 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร จงหวดทมตวอยางของปรมาณฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนเกนมาตรฐาน เฉลย 24 ชวโมง เรยงล าดบจากมากไปหานอย คอ สระบร นครราชสมา และชลบร (มาตรฐานเฉลย 24 ชวโมง ไมเกน 120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ในป พ.ศ. 2537 ท าการตรวจวดในพนท 10 จงหวด พบคาเฉลย 24 ชวโมง อยระหวาง 24 - 1232 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร จงหวดทมตวอยางปรมาณฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนเกนมาตรฐาน เฉลย 24 ชวโมง เรยงตามล าดบจากมากไปนอย คอ สระบร ขอนแกน อบลราชธาน ราชบร นครสวรรค นครราชสมา และสราษฎรธาน ส าหรบจงหวดนนทบร ล าปาง และสงขลา พบคาเฉลยปรมาณฝ นอยในเกณฑมาตรฐานในป พ.ศ. 2538 ท าการตรวจวดในพนท 18 จงหวด พบคาเฉลย 24 ชวโมง อยระหวาง 17 - 1583 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร จงหวดทมรอยละของตวอยางปรมาณฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนเกนมาตรฐาน เฉลย 24 ชวโมงเรยงล าดบจากมากไปนอย คอ สระบร ฉะเชงเทรา ยะลา ระยอง ก าแพงเพชร นนทบร ชลบร ราชบร ล าพน นครราชสมา อบลราชธาน ตาก หนองบวล าภ สงขลา ปตตาน พษณโลก และสราษฎรธาน มเพยงจงหวดเลย ทตรวจพบปรมาณฝ นละอองเฉลย 24 ชวโมงอยในเกณฑมาตรฐานผลกระทบตอสขภาพมลพษทางอากาศสงผลกระทบตอสขภาพในกลมประชาชน ในพนทตางๆ ดงนการศกษาวจยผลกระทบของฝ นละอองตอสขภาพของระบบทางเดนหายใจทงแบบเฉยบพลน และเรอรง ในชวงเดอนกนยายน 2537 ถงเดอนสงหาคม 2538 โดยใชอาการเกยวกบระบบทางเดนหายใจและสมรรถภาพทางปอดเปนเครองชวดสถานะสขภาพของเดกนกเรยน 7-12 ป จาก 6 โรงเรยนในกรงเทพมหานคร ทตงอยตามพนท ท มปรมาณฝ นละอองระดบสง (119.57 μg/m3) ปานกลาง (65.31-72. 7μg/m3) และต า (54.75μg/m3) ผลการศกษาพบวาอาการเกยวกบระบบทางเดนหายใจเกอบทกอาการของนกเรยนในโรงเรยน ในกลมทมปรมาณฝ นละออง (ขนาดเลกกวา 10ไมครอน) อยในระดบสงและปานกลาง มอตราชกสงกวานกเรยนในโรงเรยนทมปรมาณฝ นละอองในระดบต า การศกษาความสมพนธระหวางอาการทางเดนหายใจและสมรรถภาพปอดและระดบซลเฟอรไดออกไซดในอากาศในชวงเดอนตลาคม

20

2537 ถงเดอนกนยายน 2538 โดยศกษาในกลมผใหญและเดกทอาศยในพนทใกลโรงไฟฟาแมเมาะ อ าเภอแมเมาะ จงหวดล าปาง เปรยบเทยบกบกลมควบคม พบวากลมเสยงมอตราชกของอาการทางเดนหายใจสวนตนสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทงในผใหญและเดก นอกจากน ยงมผลการศกษาของนายแพทยสวาง แสงหรญวฒนา และคณะ (2537) เรองความเสอมสมรรถภาพของปอดของต ารวจจราจรในกรงเทพมหานคร พบวา ต ารวจจราจร 174 คน ม 30 รายทปอดเลกลง (Restrictive lungs) ม 11 รายมหลอดลมขนาดเลกตบ (Small airway obstruction) และม 3 รายมหลอดลมขนาดใหญตบ (Large

airway obstruction) รวมท งสนมความผดปกตของปอด (Abnormal pulmonary function) จ านวน 44 ราย คดเปนรอยละ 25.29 ฝ นจากการจราจร กลไกการเกดผลกระทบตอสขภาพ ดร.มารษา เพญสตภภญโญกล PhD (environmental health), RM Harrison Research Group UK นกวชาการสาธารณสข 5,

ส านกอนามยสงแวดลอม กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข อนภาคมลสารทไดรบความสนใจและเรมมการศกษาวจยอยางกวางขวางในปจจบนคออนภาคมลสารทมขนาดเลกมาก (ultrafine partiles) ทมเสนผาศนยกลางระหวาง 0.001-0.1 ไมครอน มสมมตฐานการศกษาบงชถงอนตรายของอนภาคมลสารทมขนาดเลกทสามารถ ผานลมหายใจเขาถงถงลมปอดไดและเปนสาเหตของผลกระทบสขภาพ ทแทจรง แตในประเทศตางๆรวมทงประเทศไทยยงไมมการก าหนดคามาตรฐานใดๆ

1. สวนประกอบของฝนละอองรวม (TSP)

ฝ น คอแหลงก าเนดของฝ น ฝ นทมาจากการจราจร เนองจากกระบวนการเผาไหมของเชอเพลงมขนาดเลก จงเขาสระบบหายใจได ฝ นจากแหลงนมสภาพความเปนกรดมากกวาฝ นจากแหลงอนๆ ระดบความเขมขนของฝ นละอองรวม (TSP) ค านวณเปนมวลตอปรมาตร แตเมอมการพจารณาถงผลกระทบตอสขภาพของฝ น ขนาดของอนภาคและสวนประกอบของฝ นละอองนน มสวนส าคญมากทสดของฝ นละอองรวม (TSP)

2. ทางรบสมผส (Routes of exposure)

ทางเดนหายใจแบงออกเปนสองสวนคอ สวนบนตงแต จมก คอหอย ถงหลอดลม คอ และสวนลาง ไดแก หลอดลม คอสวนอก หลอดลมและปอด สวนตางๆ ของทางเดนหายใจ ไดรบผลกระทบจากสารพษตางๆ ทหายใจเขาไป สวนบนมขนจมก และความชน กรองฝ นละอองทมขนาดใหญ ทางผานอากาศสวนลางในปอดประกอบดวยหลอดลมฝอยมากมาย ซงจะท าใหความเรวของการไหลของอากาศในปอดลดลง จงมผลตอการตกคางของฝ นละอองในปอด

กลไกการตกคางของฝ นละอองในทางเดนหายใจ ไดแก

21

1. การปะทะเนองจากความเฉอย (inertial impaction)

2. การตกตะกอนเนองจากแรงโนมถวงของโลก (sedimentation)

3. การแผซานของโมเลกลแบบบราวเนยน (diffusion)

4. กลไกการท าอนตรายของอนภาคมลสาร (Mechanism of particulates damage)

3.1 การอกเสบของถงลมปอด (alvelolar inflammation)

การคงคางของอนภาคมลสารขนาดเลกมากเกดจากความลมเหลวของเมดเลอดขาวทจบและท าลายอนภาคมลสารขนาดเลก หลกฐานในสตวทดลองน าไปสสมมตฐานทวาอนภาคมลสารทมขนาดเลกและไวตอปฏกรยาทางเคมจะท าใหเกดปฏกรยาตอบสนองอยางเดยวกนในมนษย ท าใหเกดการอบเสบของถงลมปอด จากการกระตนของอนภาคมลสารขนาดเลก กระบวนการเกดการอกเสบของปอด พบไดจากการเปลยนแปลงของโปรตนในพลาสมาทจะกลายเปนไฟบรนและมจ านวนเมดเลอดขาวทเพมขน

3.2 การจบตวเปนลมของทางเดนโลหต (clotting pathway)

เมดเลอดขาวทถกกระตนโดยสงเราตางๆ น าไปสกระบวนการตกตะกอนของเลอดโดยโปรตนในพลาสมาจะเปลยนไปเปนโปรตน (ไฟบรโนเจน) ทเกยวของกบการแขงตวของเลอด ซงหลงออกมาจาก pneumatocytes เนองจากการอกเสบของเซลลถงลมปอด มสวนสงเสรมใหเกดการตกตะกอนของเลอดและเปนสาเหตของอบตการณของโรคหวใจลมเหลว

3.3 ความขนเหนยวของพลาสมา (plasma viscosity)

การศกษาในเยอรมนน พบความสมพนธระหวางความเขมขนของพลาสมากบการเปลยนแปลงระดบมลพษทางอากาศในกลมผ หญงและกลมผ ชายทไมสบบหร การศกษาการเปลยนแปลงการไหลเวยนของโลหต เนองมาจากกระบวนการอกเสบของเซลลถงลมปอด น าไปสปฏกรยาเฉยบพลนทางพยาธวทยาทใชอธบายความสมพนธระหวางระดบฝ นละอองในอากาศและอบตการณการเสยชวต

3.4 การถกกระตนของทางผานอากาศในทอหายใจ (airway reactivity)

22

การหดตวของกลามเนอจะเกดขนเมอตวรบสมผ สในหลอดลมคอ (trachea) และหลอดลมใหญ (large bronchi) ถกกระตนดวยสงเรา เชน อากาศเยน ควนบหรและมลพษทางอากาศ สารเคมทหลงจากกลามเนอเรยบของทางเดนหายใจทส าคญคอสารกอภมแพและสารทมฤทธกระตนการบบตวของกลามเนอเรยบ เชน พรอสตาแกลนดน โดยเฉพาะอยางยงในหลอดลมของผปวยทเปนโรคหด จะท าใหมอาการก าเรบไดมาก การหดตวของหลอดลมมผลท าใหเสนผาศนยกลางของทางผานอากาศลดลง ซงมผลท าใหเพมแรงตานของอากาศทผานเขาออกในทอหายใจ การหดตวของหลอดลม ท าใหเกดอาการหายใจมเสยงวดหรอฮดในอก ไอ แนนหนาอก หายใจล าบากและอาการรนแรงขนเมอออกก าลงกาย การทบทวนงานวจยผลกระทบทางสขภาพจากฝ นละอองเปนปญหาใหญในเขตเมอง ในประเทศไทยมการตรวจวดระดบปรมาณฝ นละอองจาก 2 หนวยงาน คอ กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม คามาตรฐานระดบฝ นรวมหรอทเรยกวา TSP ก าหนดไวไมเกน 0.33 มก./ลบ.ม. (คาเฉลยระยะสน 24 ชวโมง) และส าหรบคามาตรฐานส าหรบปรมาณอนภาคมลสารทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอนหรอทเรยกวา PM10 นน ก าหนดไวไมเกน 0.12 มก./ลบ.ม. (คาเฉลยระยะสน 24 ชวโมง) ปรมาณอนภาคมลสารทมขนาดเลกกวา 10ไมครอนหรอทเรยกวา PM10 ซงเปนฝ นทสามารถหายใจเขาปอดได งานวจยตงแตยค ค.ศ. 1980 ไดน ามาใชเปนตวชวดในการประเมนผลกระทบทางสขภาพจากการสมผสฝ นละออง ฝ นละออง เหลานประกอบดวยอนภาคมลสารชนดตางๆ มากมาย อยางไรกดอนภาคมลสารทไดรบความสนใจและเรมมการศกษาวจยในปจจบนคออนภาคมลสารทมขนาดเลกมาก (ultrafine particles) ทมเสนผาศนยกลาง ระหวาง 0.001-

0.1 ไมครอน ซงปจจบนยงไมมการก าหนดคามาตรฐานใดๆ มรายงานผลการศกษาบงชถงอนตรายของอนภาคมลสารทมขนาดเลกทสามารถผานลมหายใจเขาถงถงลมปอดไดหรอทเรยกวาอนภาคทถกหายใจได ฝ นละอองสวนใหญนมาจากกระบวนการสนดาปเชอเพลงของเครองยนตทปลอยออกมาจากทอไอเสย แหลงก าเนดส าคญทสดมาจากกระบวนการเผาไหมทไมสมบรณของน ามนเชอเพลงชนดดเซลหรอทเรยกวา Diesel exhaust particulates อนประกอบดวยสารโพลยศยคลค แอโรแมตค ฮยโดรคารบอน (PAH) รวมถงอนภาคทเกาะจบกบซลเฟต (SO4) และเฟอรรสซลเฟตซงเปนสารเตมออกซเจน (oxidant) จากการศกษาในเมองตางๆ พบวา โดยเฉลยแลวในวนทระดบของ PM10 เพม ขน 10 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร (เฉลย 24ชวโมง) สมพนธกบการเขารกษาตวในโรงพยาบาลประจ าวน อนเนองมาจากการเจบปวยดวยโรคทางเดนหายใจประมาณรอยละ 0.5-4.5 ความสมพนธนอยในชวงเดยวกบการศกษาในเมองอนๆ ทวโลก จากการศกษาในทวปตางๆ พบวา โดยเฉลยแลวในวนทระดบของ PM10 เพมขน 10 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร (เฉลย 24 ชวโมง) สมพนธกบการตายรายวน ผล

23

การศกษาในกรงเทพมหานครเปนการสนบสนนสมมตฐานทวาผลกระทบตอสขภาพสมพนธกบฝ นละอองจากการจราจรคลายคลงกบทพบในเมองอนๆ ทวโลก ผลการวจยนสนบสนนการด าเนนงานทางสขภาพ การสงเสรมการศกษาวจยถงผลกระทบตอสขภาพของฝ น ในแนวทางเดยวกนอยางตอเนองและกวางขวางขนเปนเรองทนาสนบสนนเพอใหผลการศกษามการยนยนทตรงกน

3.2.1.2 สารตะกว

ตะกว (Lead, Pb) เปนโลหะหนกชนดหนง มน าหนกอะตอมเทากบ 207.19 มสเทาหรอขาวแกมน าเงน ถกปลอยเขาสบรรยากาศในรปของธาตตะกว (Pb) ออกไซดของตะกว (PbO,

PbO2, PbxO3) ตะกวซลเฟต (PbSO4) และตะกวซลไฟต (PbS) ตะกวอลคล (Pb(CH3)4, Pb(C2H5)4) และตะกวเฮไลด สารตะกวเมอถกปลอยเขาสบรรยากาศในรปตางๆ แลวเกาะอยกบฝ น สารประกอบของตะกว (Tetraethyl Lead) มสตรเคมคอ Pb(C2H5)4 แหลงก าเนดของสารตะกว

1) แหลงก าเนดจากธรรมชาต สารตะกวในธรรมชาตมาจากฝ นซลเกตของการผสลายของดนและการปลอยออกมาจากภเขาไฟ

2) แหลงก าเนดทเกดจากการกระท าของมนษย แหลงในการปลอยสารตะกวมาจากการกระท าของมนษย เกดจากการสนดาปของน ามนทมสวนผสมของสารตะกว การเผาไหมของของเสยตางๆ ยาฆาแมลงและอตสาหกรรมตางๆ เปนตน สารตะกวเปนสารทเตมในน ามนเบนซน ท าหนาทคลายคะตะไลตเทานน สารตะกวทระบายออกมาจากไอเสยจะมขนาดเลกประมาณ 0.5 ไมครอนหรอเลกกวานน ผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอมจากการแพรกระจายของตะกวสวนใหญพบในอากาศทหายใจเขาไป ในอาหาร พช น า ดนและฝ น เมอเขาไปในรางกายแลวยากแกการขบออกมา ตะกวจงสะสมในรางกาย ในเลอด กระดก และเนอเยอออน ตะกวมผลกระทบตอ ไต ตบ ระบบประสาทและอวยวะอนๆ การปลอยตะกวมากเกนไปอาจเปนสาเหตของโรคมะเรงในเมดเลอด โรคไต ระบบสบพนธ และท าใหระบบประสาทผดปกต เชน อาการชกกระตก การผดปกตทางจตและมพฤตกรรมผดปรกต แมตะกวจะถกปลอยออกมาในระดบต า แตกมความสมพนธกบการเปลยนแปลงของระบบเอมไซม การสงผานพลงงานและขบวนการอนๆ ในรางกาย ส าหรบทารกและเดกจะงายตอการไดรบผลกระทบจากตะกวเปนพเศษ ซงตะกวในระดบต าจะท าลายระบบประสาทสวนกลาง และท าใหเกดการเจรญเตบโตชาในทารกและเดก อนตรายของตะกวทถกฝนชะลางลงสแมน าล าคลอง ไหลลงทะเล สตวน า เชน ป ปลา กง หอย กรบเอาสารตะกวเขาไปสะสมในรางกาย เมอคนกนสตวน าพวกนเขาไปกไดรบอนตรายจากพษของตะกวเขาไปดวย โดยเฉพาะสตวน าทมตะกวสะสมอยมาก คอ ปลาและหอยนางรม

24

3.2.1.3 ละอองกรดหรอหยดกรด

ละอองกรดหรอหยดกรดทงทเปนกรดอนทรย (Organic acid) หรอกรดอนนทรย (Inorganic acid) แตโดยทวๆ ไปแลวการเกดกรดในบรรยากาศมกเกดจากกรดอนนทรยมากกวา มกจดเปนพวกสารพษทตยภม (secondarypollutant) แหลงก าเนด ไดแก กระบวนการอตสาหกรรม เชน การผลตโลหะ โรงงานชบโลหะ ฯลฯ หรอโรงงานผลตกระแสไฟฟาหรอเตาเผามลฝอยหรอทอไอเสยของรถยนต กรดอนนทรยทส าคญทพบในบรรยากาศ ไดแก กรดไนตรก กรดก ามะถน กรดเกลอ (hydrochloricacid, HCl) และกรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid, HF) เปนตน

1) กรดไนตรก (nitric acid, HNO3) เปนกรดแกชนดหนง เปนของเหลวไมมส มฤทธกดกรอน มจดเดอดทอณหภม 86 องศาเซลเซยส เปนตวออกซไดสอยางรนแรง จะเกดเปนควนเมอทงไวในอากาศ ท าปฏกรยากบโลหะหรอสารอนเกดควนของไนโตรเจนไดออกไซดและเกลอของไนเตรต อโลหะบางชนด เชน ก ามะถนและฟอสฟอรส ท าปฏกรยากบกรดไนตรกใหกรดออกซ เปนกรดซงใชในอตสาหกรรมเคม กรดไนตรกสวนใหญเปนสารมลพษทตยภม ซงเกดจากการท าปฏกรยาของไนโตรเจนกบน าหรอไอน า

2) กรดก ามะถน (sulfurous acid, H2SO3 or sulfuric acid, H2SO4) เปนไดทงกรดแกและกรดออน กรดแกคอกรดซลฟวรก สวนกรดออนคอกรดซลฟวรส มคณสมบตในการเปนตวรดวส มฤทธในการกดกรอน มกเปนสารมลพษทตยภมทเกดจากออกไซดของซลเฟอรท าปฏกรยากบน า

3) กรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid, HCl) เปนของเหลวไมมส เมอปลอยทงไวในอากาศจะเปนควน จากการผานไฮโดรเจนคลอไรดลงในน าเปนกรดแก แตกตวไดด มฤทธในการกดกรอนทรนแรงท าปฏกรยากบคารบอเนตใหกาซคารบอนไดออกไซด ท าปฏกรยากบโลหะใหกาซไฮโดรเจน ถกน ามาใชท าสยอมผา สารเคมเกยวกบการถายรป ใชแชโลหะ ใชในอตสาหกรรมเคม

4) กรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid, HF) เปนของเหลวไมมส มควน มพษสงมาก มฤทธในการกดกรอนรนแรง ไดจากการละลายไฮโดรเจนฟลออไรดในน า เปนกรดออน

5) กรดไฮโดรโบรมก (hydrobromic acid) เปนของเหลวไมมส เกดจากการเตมไฮโดรโบรไมดลงไปในน า เปนกรดแก เปนตวรดวสทรนแรง

3.2.1.4 ละอองน ามนหรอหยดน ามน

ละอองน ามนหรอหยดน ามนถงแมองคประกอบของละอองน ามนทปนเปอนอยในอากาศจะยงไมสามารถจ าแนกไดชดเจนวามอะไรบาง แตองคประกอบสวนใหญจะเปนสารอนทรย

25

มน าหนกโมเลกลมากและอยในรปของสารประกอบพวกอะโรมาตก (aromatic compounds) เปนสวนใหญ มกเกดจากการสนดาปเชอเพลงจากแหลงตางๆ ทพบมากทสดคอ จากเครองยนตของรถยนตหรออาจเกดจากอตสาหกรรมทมการสนดาปน ามนเชอเพลงไมสมบรณอตสาหกรรมท าน ามนดบ อตสาหกรรมยางมะตอย อตสาหกรรมกระเบองปพนหรอกระเบองมงหลงคา

3.2.1.5 อนภาคของถานหรอเขมา

อนภาคของถานหรอเขมา เปนของแขงทมสด า มกจะประกอบดวยอนภาคคารบอนขนาดเลกๆ เปนสวนใหญ มกพบทวไปในบรรยากาศทมการสนดาปหรอเผาไหมเชอเพลงโดยเฉพาะเชอเพลงทเปนของแขง เชน ถานหนถานไม ฯลฯ หรอเชอเพลงทเปนของเหลว เชน น ามน ดบ (crude oil) ห รอน ามน เห ลอจาก ก ารกลน (residual distillatedoil) ห รออาจ เก ดจากอตสาหกรรมตางๆ เชน อตสาหกรรมท าหมก อตสาหกรรมผลตยาง อตสาหกรรมพลาสตกบางอยาง

3.2.2 มลสารทเปนกาซ (Gases Pollutants)

เปนสารพษทอยในสภาพกาซและไอ ชนดของสารมลพษนจะขนอยกบแหลงก าเนด ขบวนการผลตในงานอตสาหกรรม ประเภทของอตสาหกรรม ชนดของยวดยานพาหนะ เชน Sulfur

compound, CO, Nitrogen compounds,Organic compounds, Halogen compounds, H2S,CS2, ไอน า กลน เปนตน

3.2.2.1 กาซคารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide, CO)

กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) เปนกาซพษทไมมส ไมมรส และไมมกลน เบากวาอากาศเลกนอย ม

ความคงตวสงมาก มชวงชวตประมาณ 2-3 เดอน ในบรรยากาศดดกลนคลนแสงทความยาวคลน 467 ไมครอน ซงอยในชวงคลนแสงอนฟาเรด (IR) แหลงทมาหรอแหลงเกดของกาซคารบอนมอนอกไซด จ าแนกได 2 แหลง คอ

1) แหลงธรรมชาต ไดแก ปฏกรยาออกซเดชนของมเธน หรอโฟโตเคมคลออกซเดชนของสารอนทรยบนผวทะเล

2) จากการกระท าของมนษย ไดแก การเผาไหมทไมสมบรณของเชอเพลง เชน น ามนปโตรเลยม ถานหน หรอถานไม ซงมสวนผสมของคารบอน (C) เปนตน คารบอนมอนอกไซด จะเกดเมอคารบอนในเชอเพลงเกดการเผาไหมไมสมบรณ กาซคารบอนมอนนอกไซดทแพรกระจายถกปลอยสบรรยากาศ รอยละ 60 มาจากยานพาหนะ ส าหรบในเขตเมองคารบอนมอนนอกไซดถกปลอยจากยานพาหนะเปนหลก ซงเปนผลใหในพนททมการจราจรตดขดมปรมาณของคารบอนมอนนอกไซด

26

สง นอกจากนกระบวนการอตสาหกรรมและการเผาไหมของเชอเพลงจากแหลงก าเนดประเภทเตาเผาหรอหมอตมน ากเปนแหลงทปลอยคารบอนมอนนอกไซด ไดเชนกน ผลตอสขภาพและสงแวดลอมกาซคารบอนมอนอกไซดมผลตอมนษยไมปรากฏวามผลตอผวของวตถ ไมมผลตอพชแมจะมความเขมขนสงๆ กตาม กาซคารบอนมอนอกไซดมอนตรายตอมนษยโดยตรงเพราะเมอรางกายหายใจเอากาซคารบอนมอนอกไซดเขาไปจะท าใหเมดเลอดแดงไมสามารถรบออกซเจนจากปอดไปเลยงรางกายไดตามปกต เนองจากกาซคารบอนมอนอกไซดมความสามารถในการรวมตวกบฮโมโกลบนในเมดเลอดแดงไดมากกวากาซออกซเจนถง 200-250 เทา ลดปรมาณการน าสงออกซเจนสอวยวะและเนอเยอของรางกาย จะมผลเสยอยางมากตอผปวยทมโรคเกยวกบลนหวใจ ส าหรบคนทวไปทไดรบผลกระทบจะท าใหเวยนศรษะ ตาพรามว หายใจอดอด คลนไสอาเจยน เปนลม หมดสต ถารางกายรบเขาไปในปรมาณมากอาจเสยชวตได แมวาคารบอนมอนนอกไซดจะไมไดปลอยออกมาในระดบสง การเพมขนของระดบคารบอนมอนนอกไซดจะเกยวของกบการเสอมในการมองเหน ระดบความสามารถในการท างานลดลง ท าใหเฉอยชาความสามารถในการเรยนรต าลงและความสามารถในการท างานทซบซอนลดลงเมอหายใจเอากาซคารบอนมอนอกไซดเขาไป กาซคารบอนมอนอกไซดจะไปแยงออกซเจนโดยไปรวมกบเฮโมโกลบน (Haemoglobin) ซงเรยกยอวา Hb เปนสารหนงทมอยในเมดเลอดแดง กลายเปนคารบอกซเฮโมลโกลบน (Carboxy haemoglobin; COHb) ปกตรางกายของคนเราตองการออกซเจนจะไปรวมตวกบเฮโมโกลบนกลายเปนออกซโมโกลบน (Oxyhaemoglobin) เขยนยอ ๆ วา HbO2 ในเลอดทม HbO2 นจะถกสงไปยงเนอเยอตางๆ ทวรางกายในแหลงทม HbO2 ในเนอเยอจะไดรบออกซเจน แตถาหายใจเอากาซคารบอนมอนอกไซดขาไป กาซคารบอนมอนอกไซดจะเขาไปรวมตวกบเฮโมโกลบนไดเรวกวาออกซ เจน การทจะเกด COHb ในเลอดมากหรอนอยน น ขนอยกบปรมาณของกาซคารบอนมอนอกไซดทหายใจเขาไป กลาวคอขนอยกบความเขมขนและระยะเวลาทหายใจเขาไปนนเอง การควบคมการปลอยกาซคารบอนมอนอกไซด จากการจราจรไดมการก าหนดการปลอยกาซคารบอนมอนอกไซดจากทอไอเสย การตดตงอปกรณ catalytic converter นอกจากนสามารถควบคมโดยการปรบปรงกระบวนการเผาไหมใหสมบรณ มออกซเจนทเพยงพอในการสนดาป

3.2.2.2 กาซไนโตรเจนไดออกไซด (Nitrogendioxide, NO2)

กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เปนกาซประเภทเดยวกบกาซทมปฏกรยาสงทเรยกวาออกไซดของไนโตรเจน (NOx) กาซเหลานจะเกดขนเมอเชอเพลงถกเผาไหมมอณหภมสง วราวธ เสอด (2541) น าเสนอรายละเอยดของออกไซดของไนโตรเจนทมทงหมด 7 รป ไดแก N2O,

27

NO, NO2, N2O5, N2O3, N2O4 และ NO3 แตมเพยง NO และNO2 ทเปนสารมลพษทางอากาศทส าคญ N2O

เปนกาซเรอนกระจก

สมบตสารออกไซดของไนโตรเจนบางชนด

1) กาซไนตรกออกไซด (NO) เปนกาซไมมส และกลน จะท าปฏกรยากบกาซออกซเจนเปลยนเปนไนโตรเจนไดออกไซด 2) กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เปนกาซสน าตาลแกมแดงทมกลนฉน คลายคลอรน กาซไนโตรเจนไดออกไซด ละลายน าไดดและอยในอากาศไดเพยง 3 วนเทานน การทสามารถละลายน าไดดท าใหเปนตนเหตของการเกดฝนกรด โดยกาซไนโตรเจนไดออกไซดจะท าปฏกรยากบละอองน าในบรรยากาศ ไดเปนกรดไนตรก (HNO3) ซงเปนสารทกอใหเกดฝนกรดแหลงก าเนดกาซออกไซดของไนโตรเจนจะถกปลอยจากยานพาหนะและโรงงานอตสาหกรรม เชน โรงงานผลตเครองใชอเลกทรอนคและโรงงานอตสาหกรรมตางๆ กาซไนโตรเจนออกไซดจะมสน าตาลและท าใหส าลก ซงกาซนจะท าปฏกรยากบโอโซนในอากาศไดงายและกลายเปนกรดไนตรกทมฤทธกดกรอนเชนเดยวกบไนเตรดทเปนสารพษ นอกจากนไนโตรเจนออกไซดยงมบทบาทส าคญในการเกดปฏกรยาในชนบรรยากาศ ซงผลปฏกรยานจะเกดโอโซน (หรอหมอกควน) ผลตอสขภาพและสงแวดลอม กาซไนโตรเจนไดออกไซดท าใหเกดการระคายเคองในปอดและภมตานทานของรางกายต าลง กาซชนดนเมอรวมตวกบน าจะเกดเปนกรดไนตรกเปนอนตรายรายแรงตอสงมชวต ถารางกายรบเอากาซไนโตรเจนไดออกไซดทมความเขมขนสง จะท าอนตรายตอปอดโดยตรง เชน ท าใหปอดอกเสบ เนองอกในปอดและท าใหหลอดลมตบตนและยงเปนผลใหเกดการตดเชอในระบบทางเดนหายใจ เชนไขหวดใหญ ผลกระทบจากการปลอยไนโตรเจนไดออกไซดในระยะสนยงไมเปนทแนชด ส าหรบการปลอยอยางตอเนองหรอถมากๆ ในลกษณะนไนโตรเจนไดออกไซดจะมความเขมขนสงกวาทพบในอากาศโดยทวๆ ไป ซงอาจจะเปนสาเหตของการเพมขนของการเจบปวยดวยโรคทางเดนหายใจอยางรนแรง ในเดกไนโตรเจนไดออกไซดมชวยท าใหเกดโอโซนและสามารถสงผลกระทบทเปนอนตรายตอระบบนเวศทงบนพนดนและแหลงน า ไนโตรเจนไดออกไซดในอากาศยงเปนตวการส าคญทท าใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม เชน ฝนกรดและปรากฏการณ Eutrophication โดยทวไปแลว NO ในอากาศจะถกออกซไดซไปเปน NO2 แตยงไมมรายงานยนยนวาระดบของ NO ทพบในอากาศโดยทวไปจะท าใหเกดอนตรายตอสขภาพได ส าหรบ NO2 เมอหายใจเขาไปแลว อาจท าใหเกดความระคายเคองในถงลม ท าใหเกดอาการคลายกบโรคหลอดลมตบตน โดยเฉพาะในบคคลทเปนโรคหดอยแลวทง NO

และ NO2 ไมมผลโดยตรงตอวตถ อยางไรกตาม NO2 จะท าปฏกรยากบความชนเกดเปนกรดไนตรกซง

28

จะท าใหเกดการกดกรอนโลหะ NO2 มสมบตในการดดซบแสง ท าใหเปนตวการหนงของการลดทศนวสยเมอความเขมขนในอากาศมคามากกวา 0.25 ppm ในดานผลตอสขภาพนนพบวาถาระดบความเขมขนของ NO2 สงถงระดบ 300-500 ppm จะเปนอนตรายถงแกชวตหรอสลบเนองจากสมองขาดออกซเจน ความเขมขนระดบ 0.7-20 ppm ในเวลา 10 นาท จะท าใหหายใจไมออกและทระดบ 0.11-

0.22 ppm จะเรมไดกลน สารประกอบชนดแรกของการเกดออกไซดของไนโตรเจนสวนใหญคอ NO

ซงตอมากจะท าปฏกรยากบออกซเจนหรอโอโซนเกดเปน NO2 นอกจากนในบรรยากาศจะมสารไฮโดรคารบอนอยดวยท าใหเกดปฏกรยาอนเกดขนระหวางอะตอมของออกซเจน โอโซนและ NO โดยมแสงแดดเปนตวเรงปฏกรยา เกดเปนกลมสารมลพษทางอากาศทเรยกวา ออกซแดนทเคมแสง (Photochemical Oxidants) ดงนนผลจากการท านายความเขมขนของการแพรกระจาย NO2 จงใหผลเกนจรงราว 1-10 เทา

3.2.2.3 กาซซลเฟอรไดออกไซด (Sulfurdioxide, SO2)

กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) เปนกาซทไมมส มกลนกรด ถามความเขมขนในระดบ 0.3–0.1 ppm ถามถงระดบ 3 ppm จะมกลนฉน แสบจมก กาซซลเฟอรไดออกไซดไมระเบด มจดเดอด –10 องศาเซลเซยส โดยปกตในบรรยากาศมสวนประกอบทเปนไอน า หมอก เมฆ และฝน เมอกาซซลเฟอรไดออกไซดถกปลอยออกสบรรยากาศกจะท าใหเกดปฏกรยากบน าเปนกรดซลฟรค (H2SO4) ซงเปนอนตรายมากกวากาซซลเฟอรไดออกไซดเอง โดยเฉพาะสามารถท าใหวตถเกดการผกรอนได กาซซลเฟอรไดออกไซดมครงชวต (half-life) ประมาณ 3 วน โดยทวไปกาซซลเฟอรไดออกไซดจะถกออกซไดซเปน SO3 โดยออกซเจน (O2) หรอโอโซน (O3) และควบแนนหรอตกสในรปของ H2SO4 หรอซลเฟต (SO4

-)2 โดยปฏกรยาเคมแสงในอากาศและมตวเรงปฏกรยา เชน ฝ นซลเฟอร ทพบในบรรยากาศอยในรปสารประกอบ 3 ชนด คอ SO2, H2S และ SO4

2- ในรป แอโรซอล ซงทง 3 ชนด กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) มความส าคญทสด แหลงก าเนดเกดจากการกระท าของมนษย กาซซลเฟอรไดออกไซดอยในกลมของกาซซลเฟอรออกไซด ซงเปนออกไซดของก ามะถนหรอซลเฟอรอยางหนงทเกดจากการเผาไหมของเชอเพลงโดยเฉพาะอยางยงถานหน น ามน ซงมก ามะถนหรอซลเฟอรเจอปนอย โรงงานอตสาหกรรมทปลอยกาซซลเฟอรไดออกไซดออกสบรรยากาศในปรมาณสง ไดแก โรงงานอตสาหกรรมทตองใชน ามนปโตรเลยม โรงงานอตสาหกรรมโลหะ เปนตน กาซซลเฟอรไดออกไซดเกดจากการกระท าของมนษยมากกวาทเกดขนตามธรรมชาต การเผาไหมเชอเพลงทมซลเฟอร (S) เปนองคประกอบจะถกออกซไดซ เปน SO2 การเผาไหมอาจเกดกาซซลเฟอรไตรออกไซด (SO3) ขนได แตมปรมาณเพยงเลกนอย การปลอยกาซซลเฟอรไดออกไซดออกสบรรยากาศจากการเผา

29

ไหมขนอยกบปรมาณของซลเฟอร ซงปรากฏอยในเชอเพลง แหลงทส าคญอกแหลงหนงในการปลอยกาซซลเฟอรไดออกไซดออกสบรรยากาศ คอ อตสาหกรรมถลงโลหะ ซงสนแรบางชนด เชน สนแรสงกะสและทองแดง มกอยในรปของซลไฟต ระหวางการถลงจะมกาซซลเฟอรไดออกไซดระบายออกมาดวย แหลงทนาสนใจอกแหลงหนงคอจากโรงงานผลตกรดซลฟรก แหลงก าเนดกาซซลเฟอรไดออกไซดจากธรรมชาต เกดจากการออกซเดชนของไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) โดย O, O2 หรอ O3 โดยทฝ นหรอละอองน าเปนตวเรงปฏกรยา ปฏกรยาจะเกดขนไดเรวเมอเกดปรากฏการณของหมอกควนเคมแสง (Photochemical smog) เพราะทง O, O3 และฝ นมความเขมขนสง ผลตอสขภาพและสงแวดลอมการปลอยซลเฟอรไดออกไซดทมความเขมขนสง มผลกระทบตอสขภาพอยางมาก กาซนมอนตรายตอรางกายมากยงขนเมอรวมตวกบฝ น ซงฝ นบางชนดสามารถดดซมและละลายกาซซลเฟอรไดออกไซดไวในตว เชน โซเดยมคลอไรด ละอองไอของเหลก เฟอรส แมงกานส วานาเดยม เปนตน ซงรวมถงผลกระทบตอการเจบปวยของระบบทางเดนหายใจ โรคปอด โรคเกยวกบหลอดเลอดหวใจ และผทไดรบผลกระทบมากทสดคอ เดก คนชราและผปวยโรคหด โรคหลอดเลอดหวใจหรอโรคปอด เชน โรคหลอดลมอกเสบ ถงลมโปงพอง กาซซลเฟอรไดออกไซดเปนกาซทมกลนเหมน ท าใหระบบทางเดนหายใจ เชน จมก ล าคออกเสบ ระคายเคองทงนเนองมาจากในน ามนเชอเพลงรถยนตมก ามะถนปนอย เมอเกดการเผาไหมไมสมบรณจะมสารก ามะถนปนอยและหลดออกมาทางทอไอเสยรถยนต ดงน นโรงกลนน ามนตองก าจดก ามะถนในน ามนดบออกใหไดมากทสดเทาทจะมากได กาซนมอนตรายตอสขภาพมากกวากาซคารบอนมอนนอกไซด เพราะเปนตวน าทท าใหเกดการระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ท าใหสตวเจบปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจสวนตนในอตราสง ถาสดเขาไปประจ า ท าใหเกดหลอดลมอกเสบเรอรง ถามากท าใหลนไกส นเกดการเกรงหดปดทางเดนหายใจและตายทนท เปนอนตรายตอปอดในรายทคนไขเปนโรคเกยวกบทางเดนหายใจอยแลวจะมอาการเพมมากขน เมอไดรบซลเฟอรไดออกไซดขนาด 0.25 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร (ขนาดไดกลนฉน) กาซซลเฟอรไดออกไซด เมอปรากฎอยรวมกบฝ นและความชนจะมผลตอสขภาพเพมมากขน มการศกษากาซซลเฟอรไดออกไซดและ SO3 กบสตว พบวากาซซลเฟอรไดออกไซดมผลตอระบบหายใจสวนบนเมอระดบต ากวา 20 ppm ซลเฟอรไดออกไซดมผลเฉพาะเฉยบพลน ไมมผลเรอรง จากการศกษากบสตวพบวาการไดรบกาซซลเฟอรไดออกไซดขนาดปานกลาง และไมตอเนอง กาซซลเฟอรไดออกไซดจะไมมผลสะสมใดๆ และจะตองมระดบจนถง 1 ppm จงจะเกดผลกบสขภาพหรอใหผลแตกตางระหวางคนปกต

30

3.2.2.4 กาซโอโซน

โอโซน คอ กาซธรรมชาตรปแบบหนงของออกซเจนทไมเสถยร แตมพลงงานในการท าปฏกรยาออกซเดชนสง โดยเมอท าปฏกรยาแลวจะไมเหลอสารพษตกคางใดๆ นอกจากออกซเจน จงมการน าโอโซนไปใชงานอยางแพรหลาย ท งในครวเรอน ส านกงานจนถงโรงงานอตสาหกรรมกาซโอโซน (O3) บรสทธจะมสน าเงนแก มกลนคลายคลอรน ละลายน าไดมากกวาออกซเจนมจดเดอดท –111.5 องศาเซลเซยสและมจดหลอมเหลวท – 251 องศาเซลเซยส โอโซนทระดบพนเปนสารมลพษทตยภม (secondary pollutant) เกดจากปฏกรยาเคม Photochemical Oxidation

ระหวางสารประกอบไฮโดรคารบอนและกาซออกไซดของไนโตรเจน โดยมแสงแดดเปนตวเรงปฏกรยา เกดไดงายในถนน เพราะแหลงก าเนดคอรถดเซล มกใชเวลาในการเกด 3ชวโมง ในเวลากลางวน กาซโอโซนท าใหระคายตาและระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ลดความสามารถในการท างานของปอดลง เหนอยเรว โอโซนมผลกระทบตอวสด เชน ยาง พลาสตก เปนตน ท าใหวสดเหลานนเสอมคณภาพไดเรว

ความรทวไปเกยวกบโอโซนในบรรยากาศทหอหมโลกนน บรรยากาศชนสตราโตสเฟยรนบวาเปนชนทมอทธพลตอสงมชวตบนพนโลกมากทสด เพราะสามารถกรองรงสอลตราไวโอเลต (UV) ซงเปนอนตรายตอชวตมนษยและสงมชวตอนๆ นอกจากนยงมสวนส าคญ ทท าใหอณหภมของโลกอบอนขนอกดวย ดงนนการศกษาสถานภาพของโอโซนและสารประกอบทสามารถท าลายโอโซนในบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร จงมความส าคญมาก โอโซนในบรรยากาศมปรมาณนอยมากเฉลยประมาณ 3 ใน 10 ลานโมเลกลอากาศ แมวาจะมปรมาณเลกนอยแตมบทบาทส าคญในบรรยากาศมาก โดยปกตพบมากใน 2 บรเวณ โดยรอยละ 90 พบในชนบรรยากาศสตราโตสเฟยรทความสงประมาณ 8-50 กโลเมตร พบโอโซนหนาแนนทประมาณ 15 - 35 กโลเมตร เรยกวาชนโอโซน สวนทเหลอรอยละ 10 พบทบรเวณชนลางลงมาคอชนโทรโพสเฟยรโมเลกลของโอโซนใน 2 บรเวณ นมลกษณะทางเคมเหมอนกน เนองจากประกอบดวยอะตอมออกซเจน 3 อะตอม รวมกนดวยสตรเคม O3 แตมผลกระทบตอความเปนอยของสงมชวตตางกน โอโซนในบรรยากาศสตราโตสเฟยรมบทบาทส าคญในการดดกลนรงสอลตราไวโอเลตทเปนอนตรายทางชวภาพทเรยกวา UV-B ซงมเพยงสวนนอยทสองถงพนโลก การดดกลนรงสอลตราไวโอเลต ท าใหเกดความอบอนในบรรยากาศสตราโตสเฟยร ซงมลกษณะอณหภมสงขนตามความสง โอโซนจงมความส าคญตอระบบอณหภมในบรรยากาศโลก หากปราศจากการกรองรงสอลตราไวโอเลตแลวจะมรงสสองถงพนโลกมากขนและสงผลกระทบตอมนษย สตวและพชสวนทผวพนโลก โอโซนกลบเปนอนตรายเพราะวาท าปฏกรยากบโมเลกลอนและ

31

ระดบโอโซนทสงจะเปนพษกบสงมชวตซงเปนผลกระทบเชงลบ ตรงกนขามกบคณประโยชนในการชวยกรองรงส UV-B บทบาททงสองประการของโอโซนน าไปสเรองของสงแวดลอมทแยกประเดนกนชดเจนคอความเปนหวงในโอโซนผวพนทเพมขน ซงเปนสวนประกอบในหมอกโฟโตเคมคลทบรเวณผวพนในเมองใหญและในชนบท ความเปนหวงเรองการสญเสยโอโซนในบรรยากาศสตราโตสเฟยร เครองมอตางๆ ทงภาคพนดนและดาวเทยมตรวจพบวามโอโซนลดลงมากเหนอทวปแอนตารกตกถงรอยละ 60 ระหวางเดอนกนยายน-พฤศจกายนของทกปทเรยกปรากฏการณ "รรวโอโซนในทวปแอนตารกตก" (Antarctic Ozone Hole) และเกดการลดลงท านองเดยวกนในขวโลกเหนอคอทวปอารกตก ในฤดหนาวถงฤดใบไมผลตามปกตคอเดอนมกราคม-มนาคมในชวงเวลากวา 10 ปทผานมา อตราการลดลงของโอโชนเฉลยถงรอยละ 20-25 และมคาสงกวานส าหรบชวงส นๆ ขนอยกบปจจยทางอตนยมวทยา เชน การเกดของเมฆสตราโตสเฟยรบรเวณขวโลกหรอ Polar Stratosphere Clouds (PSC)

ซงเปนตวการส าคญในการน าสารประกอบ CFCs ไปสบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร ถงแมอตราการลดลงจะรนแรงนอยกวาในขวโลกใตแตมความส าคญมาก เพราะวาเปนทอยอาศยของประชากรสวนใหญ การเพมขนของรงส UV-B ทตรวจพบนนสมพนธกบการลดลงของโอโซนอยางเหนไดชดจากการตรวจวดภาคพนและดาวเทยม ซงใชเวลาศกษามากกวา 2 ทศวรรษ โดยประชาคมผวจยจากนานาประเทศไดแสดงใหเหนวา สารเคมทมนษยสงเคราะหขนท าใหชนโอโซนบางลง สารประกอบทท าลายโอโซนประกอบดวยคลอรน (Cl) ฟลออรน (F) โบรมน (Br) คารบอน (C) และไฮโดรเจน (H) มกเรยกรวมกนวาฮาโลคารบอน (Halocarbon) สวนสารทประกอบดวยคลอรน ฟลออรนและคารบอน เรยกวาคลอโรฟลออโรคารบอนหรอCFCs (Chlorofluorocarbon) สารประกอบ CFCs คารบอนเตตระคลอไรด (CCl4) และเมธลคลอโรฟอรม(methylChloroform or 1,1,1-Trichloroethane) เปนกาซสงเคราะหทใชในอตสาหกรรมเครองท าความเยน เชน ตเยนเครองปรบอากาศ การเปาโฟม การใชท าความสะอาดอปกรณอเลกทรอนกสและใชเปนสารชะลางอนๆ สามารถท าลายโอโซนไดเปนอยางมาก อกกลมหนงคอ ฮาลอน (Halon) ประกอบดวย C, Br, F และ Cl มกใชเปนสารดบเพลง ประเทศตางๆไดหยดผลตและบรโภค ยกเวนในกรณจ าเปนและในอตสาหกรรมไดพฒนาสารทดแทนทไมท าลายโอโซนขนมาใหม (Ozone-Friendly) แทนคณสมบตของโอโซน

1) ฆาเชอโรค โอโซนท าลายผนงเซลลของเชอโรค จงสามารถฆาเชอโรค เชอรา

ไวรสและแบคทเรยได โอโซนมประสทธภาพในการฆาเชอไดดกวาและเรวกวาคลอรน 3,125 เทา อกทงยงไมเหลอสารเคมตกคาง

32

2) ดบกลน โอโซนสามารถสลายโครงสรางของไอระเหยจากสารอนทรยและ อนนทรยใหเปนโมเลกลทไมมกลนและไมมพษ

3) สลายสารพษและส โอโซนสามารถสลายโครงสรางของสารเคม ยาฆาแมลง สและสารพษตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ

4) สลายตะกรน โอโซนท าลายผนงเซลลของแบคทเรย ซงเปนตนก าเนดของไบโอฟลมและแหลงสะสมตะกรนการน าไปใชประโยชน

- ใชในครวเรอน เชน ใชลางผก ผลไม และลางอาหารสด ขจดสารพษ ยาฆาแมลง และเชอโรค

- ใชประกอบกบเครองกรองน าท าน าดม

- ใชขจดกลนอบตามหองตางๆ

- ใชในรถยนต เพอปรบสภาพอากาศในหองโดยสารรถยนต - ใชในการแพทย เชน ใชฆาเชอในหองผาตดหรอหองผปวย

- ใชกบระบบน าดมเพอการพาณชยและระบบน าดมชมชนทวไป

- ใชบ าบดน าเสยเพอขจดสารเคม สารแขวนลอย ฟอกส โลหะหนกและเชอโรคในขนตอนสดทาย

- ใชในขบวนการเพาะเลยงสตวน า เชน บอปลา บอเพาะฟกลกกงและบอเลยงกงกลาด า

- ใชบ าบดน าในสระวายน า เพอขจดสารปนเปอนและเชอโรค

- ใชในระบบน าของหอระบายความรอน เพอควบคมตะไครน า การเกดตะกรน และลดการกดกรอน

- ใชขจดกลนเหมนตางๆ ในอตสาหกรรมและชมชน เชน โรงงานอาหารสตว และกลนจากน าเสย

- ใชในขบวนการลางอาหารสดกอนการแชแขง เพอขจดสงปนเปอนและเชอโรค

- ใชดบกลนและฆาเชอโรคในสถานบรการตางๆ เชน โรงแรม โรงพยาบาล อาบอบนวด

- ใชในขบวนการซกผา ซงท าใหลดคาใชจายการใชผงซกฟอกและยงชวยฆาเชอไดดดวย

- ใชขจดกลนหมกพมพและกลนทนเนอรตามโรงพมพและหองพนสรถยนต

33

- ใชขจดกาซไอเสยรถยนตตามทจอดรถใตอาคารสง

ผลกระทบตอสงแวดลอม

โอโซนจะท าใหพชเกดความเสยหาย โดยจะเกดความเสยหายบรเวณเนอเยอทมลกษณะเปนรว ทผวของใบไมจะเกดอาการดางเลกๆ จดดางซด ลกษณะของเมดสจะเกดการผดปกต การเจรญเตบโตจะหยดชะงกและมใบรวง

การแกไขปญหาโอโซน

1. หาทางเอา CFCs ออกจากบรรยากาศ

2. หยดปลอยคลอรนทท าลายโอโซนกอนทจะเกดความเสยหายมากกวาน

3. ทดแทนโอโซนทสญเสยไปในบรรยากาศหรอบางทควรจะน าโอโซนมลพษในเมองทมากเกนไปฉดขนไปชดเชยสวนทขาดหายหรอสรางขนใหม อยางไรกตามเนองจากโอโซนท าปฏกรยากบโมเลกลอนไดงาย จงไมเสถยรพอทจะถกสรางและสงขนไปในบรรยากาศสตราโตสเฟยรได เมอพจารณาปรมาตรของบรรยากาศและขนาดของโอโซนทหายไปทมขนาดมหาศาล จะเปนการลงทนทสงและใชพลงงานมาก จงเปนสงปฏบตยากและเปนการท าลายสงแวดลอมอกดวย การฟนฟชนโอโซนดวยการมพธสารมอนทรออลและการแกไขตางๆ ซงเปนขอตกลงเรองการหยดผลตและบรโภคสารท าลายโอโซนตางๆ โดยการหยดผลตอยางสนเชงและการใชกรณวกฤตเพยงเลกนอยเทานน โดยก าหนดใหปค.ศ. 1996 เปนหมายก าหนดการเลกผลต และใชส าหรบประเทศพฒนาแลว และป ค.ศ. 2000 เปนหมายก าหนดการเลก

ผลตและใชส าหรบประเทศก าลงพฒนา ผลลพธคอปรมาณคลอรนในบรรยากาศชนลางๆ ทจะสามารถขนไปถงสตราโตสเฟยรไดถงจดสงสดแลว และความเขมขนในชนสตราโตสเฟยรจะถงจดสงสดในปลายศตวรรษท 20 และจะเรมลดลงอยางชาๆ โดยขบวนการธรรมชาต และชนโอโซนจะกลบคนมาเหมอนเดมในอกประมาณ 50 ปขางหนา

3.2.2.5 กาช CFCs (Chlorofluoro carbons )

CFCs หรอ Chlorofluoro carbons คอกาซทมนษยประดษฐขนมา กาซเหลานไมไดเกดขนในอากาศตามธรรมชาต CFCs คอมลพษในอากาศทเปนเคม เมอกาซเหลานขนไปถงช นโอโซนสงในบรรยากาศของเราจะท าลายโอโซนน น เมอ CFCs เขาสบรรยากาศ จะท าลายออกซเจนทกอใหเกดชนโอโซน ท าใหโอโซนถกท าลาย บรรยากาศชนโอโซนกลดลง ท าใหรงสอตรา

34

ไวโอเลตสามารถสงมาถงพนโลกไดโดยผานชองตางๆ ในชนโอโซน หลายปทผานมาเราใช CFCs ในกระปองสเปรยเพอสบเอาของเหลวออกมาในรปของละอองหรอหมอกบางๆกาซนไมสงผลกระทบตอของเหลวทอยในกระปองแตอยางใด มหลายประเทศรวมทงสหรฐฯ ทไมใช CFCs ในกระปอง สเปรยอกแลว และมหลายประเทศทก าลงจะเลกใช นอกจากนยงมแหลงทมาอนๆ ของ CFCs อก ซงท าใหเกดอนตรายตอชนโอโซน แบงตามสวนประกอบทางเคมและกายภาพ สามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภทคอ

1) แกสอนทรย (Organic Gases)

แกสอนทรย หมายถง แกสทประกอบดวยธาตคารบอน ไฮโดรเจนและอนพนธของมน ซงรวมพวกไฮโดรคารบอนและสารประกอบของธาตไฮโดรเจนถกแทนทดวยธาตอน เชน ออกซเจน ฮาโลเจน ไนโตรเจน ฯลฯ

1.1 ไฮโดรคารบอน

เปนสารประกอบทมเฉพาะธาตคารบอนและไฮโดรเจน โดยอาจจะมธาตคารบอนอยต งแต 1 โมเลกลถงหลายรอยโมเลกลหรอหลายพนอะตอม การเกดไฮโดรคารบอนในบรรยากาศมกเกดจาก

- การสนดาปเชอเพลง เชน รถยนต เรอยนต เครองบน ฯลฯ

- การขนสงน ามน การผลตน ามนหรอการเกบน ามน

- การพนสหรอการทาส

- โรงงานอตสาหกรรมทมการใชสารท าละลายหรอตวท าละลาย (solvents)

1.2 Oxygenated Hydrocarbon

Oxygenated Hydrocarbon หมายถง สารไฮโดรคารบอนทมธาตคารบอนเปนองคประกอบ จงเปนสารทประกอบดวยธาตคารบอน ไฮโดรเจนและออกซเจนเปนองคประกอบ เชน ฟอรมลดไฮด ซงจะพบไดในอตสาหกรรมพลาสตก สยอมผา อตสาหกรรมสงทอ อาจเกดจากการสนดาปเชอเพลง หรอการใชตวท าละลาย (solvent)

1.3 แกสอนนทรย (Inorganic Gases)

35

แกสอนนทรย หมายถง แกสทเกดจากธาตอนซงไมเกยวกบสารประกอบของธาตคารบอนทเปนพวกอนทรย มสารประกอบของคารบอนบางชนดจดอยในพวกอนนทรย ไดแก พวกออกไซดของคารบอน คารบอนไดซลไฟด เฮไลด เปนตน

1.4 แอโรซอล (Aerosol)

แอโรซอล หมายถง การแขวนลอยของอนภาคของของแขง อนภาคของของเหลว หรอทงอนภาคของของแขงและอนภาคของของเหลว ซงมน าหนกเบามากในตวกลางทเปนอากาศ ถามอนภาคของแขงแขวนลอยในอากาศมกเรยกวาเกด “aerosol of solid particle” ไมใชเรยกวา “soil aerosol” หรอถามอนภาคของของเหลวแขวนลอยอยในอากาศมกเรยกวาเกด “aerosol of liquid particles” ไมใชเรยกวา “liquid particles” โดยทวไปแลวขนาดของอนภาคมกจะโตกวาคอลลอยด (ซงปกตขนาดของอนภาคประมาณ 1 นาโนเมตรไปจนถง 1 ไมโครเมตร) อนภาคของของเหลว (Liquid

Particles) อนภาคของของเหลวทถกปลอยออกจากแหลงก าเนดมลพษทางอากาศทส าคญตอสขภาพอนามยและสงแวดลอม ไดแก กรด หรอน ามน ซงสวนใหญมแหลงก าเนดจากกจกรรมตางๆ ทมนษยเปนผสรางมากกวาทจะเกดจากธรรมชาต อนภาคของของเหลว ไดแก ละอองกรดหรอหยดกรดและละอองน ามนหรอหยดน ามนอนภาคของของแขง ไดแก อนภาคของถานหรอเขมา เกลอและออกไซดของโลหะ เกลออนนทรยและละอองไอของโลหะ

3.3 สารมลพษทใชเปนตวชวดคณภาพมลพษทางอากาศ (Criteria Air Pollutants) สารมลพษทใชเปนตวชวดคณภาพมลพษทางอากาศ ไดแก

3.3.1 โอโซน (O3)

โอโซนเปนสาร photochemical oxidant เกดจากปฏกรยา photochemical

oxidation ระหวางสารประกอบไฮโดรคารบอนและกาซออกไซดของไนโตรเจน โดยมแสงแดดเปนตวเรงปฏกรยา เปนตวเตมออกซเจนอยางด ท าหนาทในการปองกนโลกจากรงสอลตราไวโอเลต ซงอาจท าอนตรายตอสงมชวตได ผลของโอโซนทมตอมนษยจะไปเรงปฏกรยาของเมดเลอดแดงทมตอการรบรงสเอกซเรย และท าลายโครโมโซมได นอกจากนทระดบ 200 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร ยงท าใหเกดการระคายเคองตาและสายตาผดปกต ระดบตงแต 200 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร การท างานของปอด

36

จะผดปกตมผลตอระบบหายใจ โดยจะไปกระตนใหชองจมก บบรดตวและท าปฏกรยาโดยตรงกบทางเดนหายใจสวนปลาย

3.3.2 ฝนละออง (Particulate Matter)

อนภาคสารมลพษทอยในรปของแขงหรอของเหลวทอณหภมและความดนปกต อาจอยในรปของของเหลวหยดเลกๆ หรอของแขงขนาดเลกๆ จากธรรมชาต เชน ฝ นละอองจากดนแหง ควนจากไฟไหมปาหรอสวนทมนษยกอขน เชน เขมาและควนจากปลองไฟโรงงานอตสาหกรรม ขเถาจากการเผาไหมขยะ ในบรรดาสารมลพษในอากาศ อนภาคมลสารเปนประเภททมอนตรายตอสขภาพมากทสด เชน ท าใหเกดปญหาการหายใจและหลอดลมอกเสบ นอกจากนยงท าใหเกดปญหาทศนวสยเนองจากการดดกลนแสงและท าใหเกดการกระจายของแสงทสองมาสพนโลกได อากาศจะมดครม แสงสวางสองไดนอยกวาปกต ท าใหเกดอบตเหตไดงาย โดยเฉพาะอบตเหตจากการจราจร

3.3.3 ตะกว (Pb)

ตะกว ( Pb) มาจากทอไอเสยของยานพาหนะทใชน ามนเบนซนทมสาร Tetraethyl Lead ผสมอย เพอเพมคา Octane ปองกนการ Knock ของเครองยนต ผลของตะกวทมตอมนษย คอ ตะกวจะท าปฏกรยากบรางกาย เมดเลอดแดงจะเพมแรงตานทานตอการออสโมซส เพมความเปราะบางทางกายภาพ นอกจากนนยงยบย งการสงเคราะหเอนไซม ซงจะท าใหสญเสยโปแตสเซยมภายในเซลลมากขน เปนผลใหเกดโลหตจาง ระบบประสาทอาจท าใหเกดความผดปกตดานความเฉลยวฉลาด ท าใหเกดโรคสมองอกเสบ มผลตอปลายประสาทท าใหกลามเนอสวนทยดหด เกดอาการออนเปลย ชาและหมดความรสก ท าลายไตทมหนาทกรองของเสย

3.3.4 ออกไซดของไนโตรเจน (NOx)

ในทนจะจ ากดเฉพาะไนตรกออกไซด (NO) และไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เนองจากเปนสารมลพษทความส าคญตอสงมชวตมากกวาไนโตรเจนออกไซดตวอนๆ ไนตรกออกไซด เปนกาซไมมสและกลน สวนไนโตรเจนไดออกไซดนนมสภาพเปนกาซทอณหภมปกต กาซทงสองสามารถเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ฟาผา ฟาแลบหรออาจเกดจากการกระท าของมนษย เชน การ

37

เผาผลาญเชอเพลง การท าวตถระเบด เปนตน ผลของกาซไนโตรเจนออกไซดทมตอมนษย อาจเรมตงแตมอาการบวมของเนอเยอในหลอดลม จนถงมอาการปอดบวม

3.3.5 ซลเฟอรไดออกไซด (SO2)

ซลเฟอรไดออกไซด (Sulfur dioxide : SO2) เปนกาซไมมส ไมตดไฟ มกลนฉนรนแรง ท าใหหายใจไมออก เกดการรวมตวกนของสารก ามะถนทเจอปนอยในเชอเพลงกบกาซออกซเจนในขณะทเชอเพลงถกเผาไหม ผลของซลเฟอรไดออกไซดทมตอมนษย หลอดลมสวนบน ไดแก จมก ชองจมก ตอกบหลอดลมในคอดดซมกาซซลเฟอรไดออกไซดไมนอยกวารอยละ 40-90 ทงนขนกบความเขมขนทไดรบ จากนนกาซจะเขาสโลหตแลวแพรกระจายไปทวรางกายระบบทไดรบอนตรายมากทสดจะเปนระบบหายใจ ชพจรเตนถขน หายใจอากาศเขาออกนอยลง เพมแรงตานในปอด ลดน ามกและขนาดชองจมก

3.3.6 คารบอนมอนอกไซด (CO)

เปนกาซไมมส ไมมกลนและรส เกดจากการสนดาปไมสมบรณระหวางออกซเจนและเชอเพลงยานยนตตางๆ ท าใหเกดกาซคารบอนมอนอกไซด เมอมการสนดาปน ามนเชอเพลงทใชในเครองยนต สวนอตสาหกรรมตางๆ ท าใหเกดกาซนไดดวย 2 ลกษณะ ไดแก กรรมวธการผลตและการเผาผลาญเชอเพลง ผลของคารบอนมอนอกไซดตอมนษย เมอหายใจเขาสปอด กาซนจะไปจบตวกบฮโมโกลบนแทนทออกซเจน เกดเปนคารบอกซฮโมโกลบน ซงแตกตวไดชากวาออกซเจน นอกจากนนยงเปลยนแปลงการแตกตวของออกซเจนจากออกซฮโมโกลบนทหลงเหลออยอกดวย กาซนในระดบสงมผลกระทบตอการท างานของหวใจอยางเฉยบพลน ท าใหหวใจผดปกต เชน เตนเรวขน เพมจงหวะการเตน นอกจากนอาจมอาการหวใจโตชวคราว การหอบหดของหวใจเนองจากขาดอากาศ และหลอดเลอดทปลายประสาทผดปกต

38

ตารางท 1-2 จ าแนกชนดของมลพษทางอากาศ

4. ผลกระทบของสารมลพษทางอากาศ

4.1 เกดภาวะการเพมขนของอณหภมโลก (Global Warming)

เมอประมาณ 10,000 ปทผานมา ปรากฏการณเรอนกระจกเปนเหตใหอณหภมของโลกสงขน 1 - 2 องศาเซลเซยส นบแต พ.ศ. 2403 เปนตนมาพบวาสงขนอกประมาณ 0.5 องศาเซลเซยส คณะกรรมการระหวางชาตวาดวยความเปลยนแปลงของภมอากาศ สรปวาถาหากแกปญหานไมได อณหภมเฉลยของโลกจะเพมขน 0.2 - 0.5 องศาเซลเซยส ทก10 ป ท าใหเกดความแหงแลงรนแรง ภาวะฝนทงชวงยาวนานกวาปกตและเกดปญหาอนตามมา

4.2 ระดบน าทะเลสงขนและเกดน าทวมรนแรงกวาเดม

นกวทยาศาสตรค านวณวาถาอณหภมของโลกเพม 1.5 - 4.5 องศาเซลเซยส น าแขงขวโลกจะละลายเปนผลใหน าทะเลสงขน 20 - 140 เซนตเมตร โดยคาดวาน าทะเลจะสงขนอยางมากใน พ.ศ. 2573 ศตวรรษทแลวระดบสงกวาเดม10 - 15 เซนตเมตร ปจจบนสงขนปละ 1.2 มลลเมตร IPCC

ประมาณวาใน พ.ศ. 2573 น าทะเลจะสงขน 20 เซนตเมตร พ.ศ. 2633 สงเพมอก 60 เซนตเมตร และ

39

พ.ศ. 2683 จะสงกวาเดมถง 1 เมตร ถาน าทะเลสงขนเพยง 50 เซนตเมตร เมองส าคญและทาเรอจะจมน าใตผวน า คนจ านวนมากตองอพยพและเกดปญหาสงคมมากมาย เชน กรงเทพมหานคร มะนลาโตเกยว กลกตตา นวยอรก บวโนส/ ไอเรส ภาคใตของประเทศบงคลาเทศ มลดฟส เนเธอรแลนด พนททางใตและตะวนออกของสหราชอาณาจกรและชายฝงดานตะวนออกเฉยงใตของสหรฐอเมรกา

4.3. ระบบนเวศเปลยนแปลง

เมอน าทะเลขยายตว พนทปาไมจะลดลง สงมชวตทปรบตวไมไดจะตายและสญพนธไป ปาจะขยายตวไปทางขวโลก 10 กโลเมตรตออณหภมทเพมขน 1 องศาเซลเซยส ดนจะพงทลายและเสอมโทรมมากขน ภยธรรมชาตจะมแนวโนมรนแรงและเกดบอยขน ทะเลทรายจะขยายกวางกวาเดม ฤดหนาวจะอนขนท าใหศตรพชถกท าลายนอยลง ชายฝงทเคยเปนน ากรอยจะเปนน าเคมซงมผลตอหวงโซอาหาร พชน าจดจะตาย สตวจะอพยพและตะกอนจากชายฝงจะถกพดพาไปทบถมนอกชายฝงท าใหท าใหไหลทวปสงขน นอกจากนการทปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดเพมขนจะท าใหผวน าทะเลมสภาพเปนกรดมากขนและจะมผลกระทบตอการเจรญของแนวหนปะการงของโลกดวย

4.4 ผลกระทบตอเกษตรกรรม

ท าใหขยายเกษตรไปทางขวโลก ถาอณหภมเพมขน 1 องศาเซลเซยสจะสามารถปลกธญพชสงขนไปทางขวโลกเหนอได 150 - 200 กโลเมตร และปลกในพนทสงขนอก 100 - 200 เมตร พชทปลกตามขอบทะเลทรายจะเสยหายเพราะทะเลทรายขยายตว การน าพชไปปลกถนอนตองปรบสภาพดนและน า วชพชและพชจะโตเรวและมขนาดใหญกวาเดมเนองจากไดรบคารบอนไดออกไซดเพมขน แตดนจะเสอมเรวเพราะแรธาตจะถกน าไปใชมาก พชจะขาดไนโตรเจนความตานทานโรคและแมลงลดลง ผลผลตพชมแนวโนมสงขน โดยพชใชคารบอนไดออกไซดในการสงเคราะหแสงไดดกวาจะใหผลผลตมากกวา เชน พชทใชคารบอน 3 อะตอม (พวกถว มนส าปะหลง กลวย มนฝรง หวผกกาดหวาน และขาวสาล) จะมผลผลตสงกวาพชทใชคารบอน 4 อะตอม (พวกขาวโพด ขาวฟาง ออย และลกเดอย) ผลผลตในหลายแหลง เชน สหรฐอเมรกา ยโรปและญปน จะมากเกนความตองการท าใหราคาตกต า ซงจะกระทบตอเศรษฐกจและสงคมโลกเปนเหตใหตองเปลยนแปลงการผลตและการใชดน ตองปรบปรงพนธพชใหมความตานทานโรค แมลงและอากาศทแหงแลงขน

4.5 ผลกระทบตอสขภาพของชมชน ไดแก

40

1) มผลเสยตออารมณ รางกายและการปฏบตกจกรรมโดยอากาศรอนท าใหคนรสกหงดหงด ฉนเฉยวงาย เหนอยงายและประสทธภาพการท างานต า

2) มอนตรายตอผวหนง อณหภมทสงมากจะท าใหเหงอออกมาก โดยเฉพาะตามงามเทา รกแร และขอพบ ท าใหผวหนงเปอย เกดผดผนคนหรอถกเชอราหรอแบคทเรยท าใหอกเสบไดงาย

3) ท าใหโรคเขตรอนระบาดไดมากขน เชน โรคไขสา ซงเกดจากเชอไวรสโดยยงเปนพาหะ มอาการโรคไขเลอดออก ตอมน าเหลองอกเสบบวม ปวดกลามเนอและขอ อาจเสยชวตได ไมมวคซนและยาทใชรกษาเฉพาะ เมอพ.ศ. 2540 ระบาดในประเทศบราซล มผปวยไมต ากวา 24,000 คน และในเวเนซเอลา 32,000 คน เสยชวต 40 คน หากอณหภมสงขนจะท าใหโรคนระบาดทวแถบรอนของโรคได

4) เปนอนตรายตอเดกและคนชรา โดยจะท าใหมโอกาสเสยชวตจากคลนความเยนและคลนความรอนมากขน เหตการณทเกยวกบปญหาสขภาพอนเนองมาจากมลพษทางอากาศเหตการณครงส าคญๆ ทเกยวกบปญหาสขภาพอนเนองมาจากมลพษทางอากาศ มดงตอไปน

1. เหตการณทเมส (Meuse) ถอวาเปนเหตการณรายแรงครงแรกทเกดขนเมอวนท 1 ธนวาคม ป ค.ศ. 1930 ในหบเขาทชอวา “เมส” ประเทศเบลเยยม ในหบเขาแหงนเปนทตงของโรงงานอตสาหกรรมหลายชนด เชน โรงงานอตสาหกรรมเหลก โรงงานผลตกรดก ามะถน โรงงานผลตกระจกและโรงงานอตสาหกรรมสงกะส เปนตน ในระยะเวลาดงกลาวอากาศเหนอหบเขาอยในสภาวะ “อนเวอรชน” ซงท าใหมลพษตางๆ ทถกปลอยออกมาจากโรงงานสามารถแพรกระจายออกไปจากบรเวณหบเขาได ตรงกนขามเมออากาศอยในภาวะสงบนงเชนน มลพษจะถกสะสมอยในอากาศเหนอบรเวณดงกลาวดวยปรมาณทเพมมากขน จนกระทงในวนท 4 และ 5 ธนวาคม ปรากฏวามรายงานผเสยชวตหลายราย ซงโดยมากจะเปนผสงอายทมปญหาสขภาพเกยวกบหวใจหรอระบบทางเดนหายใจอยกอนแลว นอกจากนนยงมรายงานการสญเสยชวตของปศสตวเปนจ านวนมากอกดวย มการคาดคะเนกนวาในชวงเวลาดงกลาวความเขมขนของ SO2ในอากาศสงประมาณ 9-38 ppm ซงนบวาเปนระดบความเขมขนทสงมาก นอกจาก SO2 แลวมลพษทคาดวามบทบาทดวยคอ ซลฟวรกเอซด ฟลออไรด และไฮโดรคลอรกเอซด

2. เหตการณทโดโนรา (Donora) โดโนราเปนชมชนแหงหนงนอกเมองพตสเบอรก มลรฐเพนซลเวเนยสหรฐอเมรกา ตงอยรมแมน าโมมองกาฮลาและอยในหบเขา ซงมลกษณะเปนรปเกอกมา ในระหวางวนท 26-31 ตลาคมค.ศ. 1948 อากาศเหนอหบเขาเกดภาวะ “อนเวอรชน” และมหมอกปกคลมบรเวณอยนาน ท าใหมผเสยชวตรวม 20 คน อตสาหกรรมทมอยในโดโนรา ไดแก

41

โรงงานอตสาหกรรมเหลก โรงงานอตสาหกรรมสงกะสและโรงงานกรดก ามะถนในจ านวนประชากรทงสน 14,000 คน รอยละ 43 เกดอาการเจบปวยขนและรอยละ 10 มอาการขนรนแรง ส าหรบอาการของการเจบปวยทมอยในรายงาน ไดแก การระคายเคองทเกยวกบ ตา จมกและคอ การระคายเคองทระบบทางเดนหายใจมอาการไอ ปวดศรษะและอาเจยน ส าหรบอายของผเสยชวตอยระหวาง 52-84 ป โดยมคาเฉลยเทากบ 65 ป อตราตายสงสดเกดขนในวนทสามของเหตการณ จากการคาดคะเนความเขมขนของ SO2 ในบรรยากาศ ในเวลานนมอยประมาณ 0.5-2 ppm และมอนภาคตางๆ อยในอากาศดวยปรมาณสงมากดวย

3. เหตการณทโปซารกา (Poza Rica) เหตการณครงนเกดขนทเมองโปซารกา ซงเปนเมองเลกๆ อยในเมกซโกเมอป ค.ศ. 1950 เนองจากมการตงโรงงานใหมเพอทจะน าซลเฟอรซงถกแยกออกมาจากกาซธรรมชาตมาท าประโยชนกาซ H2S ทกกเกบเอาไวถกปลอยออกสบรรยากาศและฟงกระจายไปสสวนตางๆ ของเมอง ซงผลปรากฏกคอ มผเจบปวยทตองเขารบการรกษาทโรงพยาบาลทงหมด 320 คน และมผเสยชวต 22 คน

4. เหตการณทลอนดอน (London) เกดขนระหวางวนท 5-9 ธนวาคม ป ค.ศ. 1952 ทมหานครลอนดอน สาเหตกคลายๆ กบเหตการณทเกดขนในทอนๆ คอ เกดภาวะ “อนเวอรชน” อากาศหยดนงท าให SO2 และอนภาคทเกดจากการเผาไหมถานหน (ซงใชกนมากส าหรบเตาผงในอาคารและส าหรบโรงไฟฟาในขณะนน) แพรกระจายออกไปจากบรเวณนนไมได เกดการสะสมกนมากๆ เขา โดยมลกษณะเปนหมอกควน (smog) สด าครอบคลมอยเหนอบรเวณดงกลาวและเมอวนท 6 ธนวาคม ความเขมขนของมลพษในอากาศกสงพอทจะท าอนตรายถงชวตได ส าหรบผเสยชวต ไดแก ผสงอายและผทมความบกพรองของระบบทางเดนหายใจอยกอนแลว ในระยะเวลาดงกลาวความเขมขนของ SO2 ในอากาศมประมาณ 1.34 ppm และความเขมขนของอนภาคตางๆ ประมาณ 4.46 mg/m3

5. เหตการณทนวยอรก (New York) เหตการณรายแรงเนองจากมลพษทางอากาศเกดขนหลายครง โดยเกดมภาวะ “อนเวอรชน” ของอากาศเหนอบรเวณดงกลาวเปนเวลา 3 วน ท าใหมลพษทางอากาศสะสมอยในบรรยากาศมากขนๆ พบวามผเสยชวตถง 168 คนสรปเหตการณทเกยวกบปญหาสขภาพอนเนองมาจากมลพษทางอากาศ

- อนตรายตอสขภาพทเกดขนนน มกจะเกดกบระบบทางเดนหายใจเปนสวนใหญ

- การเจบปวยลมตายจะเกดกบกลมคนทออนแออยแลว เชน กลมคนชรา เดก หรอคนทปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจและโรคหวใจอยกอนแลว เปนตน

42

- สภาพของดนฟาอากาศมสวนส าคญยงในการกอใหเกดเหตการณดงกลาวโดยเฉพาะสภาวะอนเวอรชนของอากาศ

- อนตรายตอสขภาพเกดขนเนองจากมลพษทางอากาศหลายอยางดวยกน ไมไดจ าเพาะเจาะจงวามสาเหตมาจากมลพษอยางหนงอยางใดโดยเฉพาะมลพษทางอากาศและผลเสยหายตอสขภาพมลพษทางอากาศกอใหเกดผลเสยหายตอสขภาพ แบงออกไดเปน 5 ประเภท ดงน

1. เกดการเจบปวยหรอการตายทเปนแบบเฉยบพลน (acute sickness or death)

การเจบปวยหรอการตายในลกษณะเชนน มสาเหตมาจากการไดสมผส (exposed) โดยการหายใจเอามลพษทางอากาศทมความเขมขนสงเขาสปอด ซงสามารถจะท าใหเกดผลเสยหายไดภายในระยะเวลาอนรวดเรว

2. เกดการเจบปวยทเปนแบบเรอรง (chronic disease)

การเจบปวยชนดน รวมถงการทบคคลมชวตสนลงหรอมการเจรญเตบโตไมดเทาทควร เปนผลเนองมาจากการไดสมผสกบมลพษทางอากาศทมความเขมขนไมสงมากนกแตดวยระยะเวลาทนานมากพอทจะท าใหเกดปญหาสขภาพดงกลาวได โดยทวไปแลวการเจบปวยทเกดขนจะถกก าหนดดวยชนดของมลพษทางอากาศ แตทพบไดบอยๆ ไดแก โรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจตางๆ เชน การเกดหลอดลมอกเสบแบบเรอรง (chronicbronchitis) ถงลมพอง (emphysema) หอบหด (asthma) มะเรงบางชนด (cancer) และโรคหวใจ (heart disease) เปนตน

3. เกดการเปลยนแปลงของหนาททางสรระตางๆ (physiological functions) ของรางกายทส าคญ ไดแก การเสอมประสทธภาพในการท างานดานการระบายอากาศ (ventilation) ของปอด การน าพาออกซเจนของฮโมโกลบนในเมดเลอดแดง การปรบตวใหเขากบความมดของตา หรอหนาทอนๆ ของระบบประสาท

4. เกดอาการซงไมพงประสงคตางๆ (untoward symptoms)

ตวอยางของอาการทไมพงประสงค ไดแก อาการระคายเคองของอวยวะรบสมผสตางๆ เชน ตา จมกปาก และคอ เปนตน

5. เกดความเดอดรอนร าคาญ (nuisance)

ความเดอดรอนร าคาญจากมลพษทางอากาศ ไดแก จากกลน ฝ น ขเถา ควน ฯลฯ

4.6 ผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคมทส าคญ ไดแก

43

1) ใชทรพยากรธรรมชาตใหมากขน เพราะอากาศรอนจะท าใหมการใชเครองปรบอากาศและแรเชอเพลงเพมขน โดยเฉพาะในชมชนเมองซงจะมอณหภมสงกวาชนบท

2) ราคาพชผลการเกษตรตกต าทวโลก เพราะประเทศทมก าลงซอพชผลไดเกนความตองการท าใหเกดการเปลยนแปลงดานรปแบบการคาและสนคาเกษตรกรรม

3) เกษตรกรจะเสยตนทนการผลตมากขน เพราะดนเสอมความอดมสมบรณเรว ศตรพชเพมขน ความตานทานของพชลดลงขณะเดยวกนกตองลดรายจายลง เชน ลดการจางงาน เปนตน

4) ประเทศทยากจนจะขาดแคลนอาหารมากขน เนองจากการปลกพชในบางแหงไดผลนอยทะเลทรายเพมขนาดและพชหลกของทองถน ซงไดแก ขาวโพด ขาวฟาง ออย และลกเดอยมอตราเพมของผลผลตนอยลง

5) แหลงทองเทยวชายหาดจะถกน าทะเลทวม ดนจะพงทลายท าใหเสยงบประมาณเพอการปรบปรงจ านวนมาก

6) การพฒนาประเทศท าไดลาชา เนองจากตองใชงบประมาณเพอแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน

5. ปญหามลพษทางอากาศ

5.1 ปรากฏการณเรอนกระจก (Green House Effect) หรอสภาวะโลกรอน (Global warming)

การเปลยนแปลงของภมอากาศ (Climate change)โดยทวไปการเปลยนแปลงของภมอากาศโลก จะหมายถงการเปลยนแปลงในอณหภมทมผลกระทบตอปรมาณฝน เมฆ ฯลฯ โดยอาจแบงเปนการเปลยนแปลงตามธรรมชาตและการเปลยนแปลงทเกดจากการกระท าของมนษย โดยปกตสภาวะโลกรอนจะหมายถงการเปลยนแปลงภมอากาศโลกเนองจากการกระท าของมนษย (anthropogenic forcing)

เปนหลกความหมายภมอากาศของโลกจะถกขบเคลอนดวยพลงงานจากดวงอาทตย เมอแสงอาทตยตกกระทบผวโลก พลงงานบางสวนจะสญเสยไปในการท าใหพนผวของโลกมอณหภมสงขน โดยโลกจะสะทอนและแผกระจายพลงงานบางสวนทเหลอกลบคนสบรรยากาศในรปความรอน แตแกสเรอนกระจก (Green House Gas, GHGs) ทอยในชนบรรยากาศของโลกจะชวยกนกกเกบพลงงานความรอนเหลานเอาไวดวยการดดซบ การสะทอนหรอแผกระจายพลงงานความรอนกลบสพนโลกอกครง ดงนนบรรยากาศในชนนจงกระท าตวเสมอนเปนเรอนกระจก กลาวคอยอมใหพลงงานในชวงคลนสน เชนรงสยวจากดวงอาทตยผานเขามาได แตไมยอมใหพลงงานในชวงคลนยาว (รงสอนฟราเรดหรอคลนความรอน) ผานออกไป ปรากฏการณเรอนกระจกจงท าใหเกดการเกบสะสมความรอนอยภายในชน

44

บรรยากาศท าใหโลกรอนมากขน โดยยงมแกสเรอนกระจกมากขนเทาไร ความรอนกจะถกกกไวในชนบรรยากาศมากขน โลกกจะยงรอนมากขนเทานน ดงนนปรากฏการณเรอนกระจก คอปรากฏการณทเกดจากการสะสมตวของแกสเรอนกระจกในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร (troposphere) ทท าใหเกดสภาวะโลกรอนนนเอง แกสเรอนกระจกเปนแกสทชวยอบชนบรรยากาศของโลกใหมอณหภมสงขน เนองจากเปนแกสทสามารถเกบกกความรอนทผวโลกเอาไวได อาจแบงเปนแกสเรอนกระจกตามธรรมชาตและภาคอตสาหกรรม โดยองคประกอบทส าคญของแกสเรอนกระจกไดแก ไอน า (ซงเปนแกสเรอนกระจกตามธรรมชาตทมสงสดคอประมาณรอยละ 60) แกสคารบอนไดออกไซด (ประมาณรอยละ 26) โอโซน โดยแกสทมเปนสวนนอยคอมเทนและไนตรสออกไซด สวนแกสเรอนกระจกจากภาคอตสาหกรรมคอ halocarbons, CFC, HCFC-22 โมเลกล (เชน freon และ perfluoromethane), และ SF6 (sulphur hexafluoride) เปนตน

ภาพท 1-2 ปรากฏการณเรอนกระจกทเกดในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร

ทมา: http://www.grida.no/climate/vitalafrica/english/09.htm)

45

ภาพท 1-3 แสดงปรมาณแกสเรอนกระจกภาคอตสาหกรรม

ทมา: http://www.environnet.in.th/

ปรมาณแกสเรอนทางอตสาหกรรม หลงจากการรณรงค ลดการผลตแกสเรอนกระจกจากภาคอตสาหกรรมและการเกษตรในป ค.ศ. 1997-1998 ยกเวนแตเพยงแกสคารบอนไดออกไซดเทานนทยงคงมการเพมสงขนอยางตอเนอง (ทมา: NASA’sGoddard Institute for space studies)

กจกรรมตางๆ ทมสวนในการปลอยแกสเรอนกระจก ไดแก การหายใจของพช สตวและการสลายตวของสารอนทรย การเผาไหม การรวไหลของแกสจากอตสาหกรรม การใชผลตภณฑทมแกสเรอนกระจกเปนองคประกอบเปนตน โดยตารางท 1-3 จะแสดงแหลงก าเนดของแกสเรอนกระจก

ระยะเวลาทอาศยอยในชนบรรยากาศและประสทธภาพในการกกความรอนโดยปกตปรากฏการณเรอนกระจกตามธรรมชาตจะชวยรกษาอณหภมของโลกไมใหเยนเกนไปส าหรบสงมชวต โดยท าใหอณหภมเฉลยทผวโลกเปนเพยง 15OC ซง เปนอณหภมทเพยงพอ ตอการด ารงชวต เพราะถาในชนบรรยากาศไมมแกสเรอนกระจกเลย อณหภมทผวโลกจะเยนลงต าไดถง -18OC แตปญหาทโลกก าลงประสบอยในขณะนคอการมแกสเรอนกระจกสะสมอยในชนบรรยากาศในปรมาณทมากเกนไปนนเอง โดยเฉพาะแกสเรอนกระจกทมนษยผลตขนมา นบตงแตยคปฏรปอตสาหกรรม (ตงแตป 1750) เปนตนมา ความเขมขนของแกสเรอนกระจกเพมขนอยางรวดเรวดงน

- กาซคารบอนไดออกไซดไดเพมขนรอยละ 29-30 คอจาก 278,000 ppbvไปเปน 358,000 ppbv

46

- กาซมเทน เพมขนรอยละ 143 คอจาก 700 ppbv เปน 1721 ppbv

- ไนตรสออกไซดเพมขนรอยละ 11-15 คอจาก 275 เปน 311 ppbv

- CFC -12 เพมจาก 0 เปน 0.503 ppbv

- HCFC-22 เพมจาก 0 เปน 0.105 ppbv

- Perfluoromethane เพมจาก 0เปน 0.070 ppbv

- Sulphur hexafluoride เพมจาก 0 เปน 0.032 ppb

กาซเรอนกระจกท าใหอณหภมโดยเฉลยของโลกเพมขนประมาณ 0.6OC ในศตวรรษท 20 ซงนบวาเปนอตราการเพมทรวดเรวกวายคใดๆ ในชวง 10,000 ปทผานมา น าแขงในมหาสมทรอารคตกจงหดตวลงรอยละ 7 ตลอดระยะเวลา30 ปทผานมา โดยแผนน าแขงไดบางลง 3 ฟตแตการรณรงคอยางหนกกมผลใหมการลดการผลตกาซเรอนกระจกจากภาคอตสาหกรรมและภาคการเกษตรหลายชนดลงไดบาง ยกเวนแตเพยงกาซคารบอนไดออกไซดเทานนทยงคงมปรมาณเพมขนอยางตอเนอง นบตงแตยคปฏรปอตสาหกรรมจนถงปจจบนปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดไดเพมปรมาณขนอยางตอเนองถงรอยละ 30 ซงเปนสาเหตหลกทท าใหโลกรอนขนในขณะน

47

ตารางท 1-3 ระยะเวลาและประสทธภาพในการท าใหโลกรอนของแกสเรอนกระจกในปา

ทมา: พมล เรยนวฒนา และชยวฒน เจนวาณชย, 2525

กจกรรมทมสวนในการเพมขนของแกสคารบอนไดออกไซดคอการเผาไหมของเชอเพลงฟอสซลทงหลาย เชน น ามนปโตรเลยม (รอยละ 3) ถานหน (รอยละ 26) แกสธรรมชาต (รอยละ 15) และ การตดไมท าลายปา (รอยละ 25) เชอเพลงฟอสซลจะถกเผาไหมเพอผลตไฟฟา เพออตสาหกรรม

สรางผลตภณฑ ใหความรอนและแสงสวางแกบานและธรกจตางๆ การเผาและตดไมท าลายปา การเผาพนทเพอการเกษตรกรรมท าใหเกดการสญเสยปาไมทวโลก ปาไมเหลานจะมความส าคญมากในการ

48

ชวยดดซบกาซคารบอนไดออกไซด โดยเฉพาะการสญเสยปาฝนเขตรอนชนประมาณ 62.5 ลานไรตอป สงผลใหเกดเพมขนของกาซคารบอนไดออกไซดจ านวนมหาศาลในบรรยากาศคดเปนประมาณรอยละ 20 ของกาซคารบอนไดออกไซดท งหมดท เกดจากการกระท าของมนษย นอกจากน นแลวนกวทยาศาสตรไดคนพบวาความผดปกตในการสะทอนรงสดวงอาทตยของโลกในฤดกาลตางๆ มสาเหตมาจากการตดไมท าลายปาในเขตรอนชน ท งนเพราะแถบเสนศนยสตรเปนบรเวณทไดรบแสงอาทตยมากทสดนนเอง โดยการสะทอนรงสของโลกทผดปกตนจะสมพนธกบความผดปกตของปรมาณน าฝนทตก

6. ผลกระทบจากปรากฏการณเรอนกระจก

การคาดคะเนผลกระทบจากปรากฏการณเรอนกระจกท าไดยากมากเนองจากปรากฏการณเรอนกระจกไดสงผลกระทบทคาดไมถงอยางชาๆ ตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ภมประเทศ เศรษฐกจและสงคมของมนษยทงโลก โดยผลกระทบทนกวทยาศาสตรไดคาดการณไวมรายละเอยดดงตอไปน

6.1 ผลกระทบตอสภาพภมอากาศ

นกวทยาศาสตรสวนใหญเชอวาสภาวะโลกรอนทมนษยสรางขนไดท าใหโลกมอณหภมสงขนตลอดศตวรรษทผานมา โดยนกวทยาศาสตรสามารถพสจนใหเหนไดวาสภาวะโลกรอนไดสงผลกระทบถงความดนบรรยากาศดวยและการเปลยนแปลงในความดนบรรยากาศนเองทมอทธพลตอภมอากาศโลกเพราะความดนอากาศจะควบคมการไหลเวยนบรรยากาศ ดงนนจงมอทธพลตอการเคลอนไหวของความชน โดยการเปลยนแปลงนจะสงผลกระทบตอปรมาณของฝนทตก อณหภม ลมและพายปจจบนอณหภมทเพมสงขน ท าใหน าแขงขวโลกเกดการละลายตวอยางชาๆ น าแขงทละลายนอกจากจะกดเซาะหนาดนจนพงทลายแลว ยงท าใหมน าจดปรมาณมหาศาลไหลเขาไปรบกวนกระแสเทอรโมฮาไลนของโลก เกดเปนความแปรปรวนของภมอากาศโลก สงผลใหเกดพายฤดรอนทบอยครงขนและมความรนแรงมากขน แผนดนตามชายฝงจะมความชมชนมากขน เมอมฝนตกหนกขน จนเกดอทกภยและแผนดนถลม ดนอนอดมสมบรณจะถกพดพาไปตามล าน าเกดเปนความขนของสายน า ทเมอตกตะกอนจะสรางความตนเขนใหแกแหลงน า เมอสายน าขนไหลออกสชายฝงจะท าลายแนวปะการง แหลงอาศยและอนบาลสตวน า นอกจากนนแลวตะกอนดนทมปรมาณธาตไนโตรเจนสง ยง

49

ชวยเรงการเจรญเตบโตของสาหรายตามชายฝง เมอสาหรายเหลานตายลง จะเกดการเนาเสย ทลดปรมาณออกซเจนในน าจนเปนอนตรายตอสตวน านอกจากนนแลวอณหภมโลกทสงขนยงท าใหฤดหนาวทขวโลกเหนอมระยะเวลาทสนลงและอณหภมทอนขนน อาจท าใหมเทนแชเยอกแขงทฝงตวอยในชนน าแขงตนๆ เกดการละลายแลวระเหยกลายเปนแกสมเทน ทลอยขนสบรรยากาศ นกวทยาศาสตรสนนษฐานวาการเกดแกสมเทนจ านวนมหาศาลในบรรยากาศ อาจเปนสาเหตของการสญพนธของสตวทะเลน าลกในอดต จ านวนมากเมอ 55.5 ลานปทแลว เพราะแกสมเทนจะท าปฏกรยากบแกสออกซเจนในน ากลายเปนแกสคารบอนไดออกไซด ท าใหสตวทะเลจ านวนมากตายเพราะขาดอากาศหายใจ

6.2 ผลกระทบตอแหลงน า

ปรากฏการณเรอนกระจกท าใหแผนดนตามชายฝง มระดบน าทะเลสงขนและมฝนตกหนกขน ในขณะทแผนดนทอยลกเขาไปในใจกลางทวปจะมปรมาณน านอยลงและมความแหงแลงมากขน ดงนนในอนาคตจงตองมการปลกปาใหมากขน มการสรางแหลงน าใตดนและเขอนใตดนเพอลดการสญเสยน าบนแผนดนใหญในฤดรอนและฤดหนาว

6.3 ผลกระทบตอแหลงพลงงาน ผลกระทบทอาจเกดขนตอแหลงพลงงาน เกดขนกบกจกรรมขดเจาะน ามนในมหาสมทรทอยใตอทธพลของสภาพภมอากาศ โดยเฉพาะอยางยงการเกดพายหมนทรนแรงยอมเปนอปสรรคในการขดเจาะน ามนในทะเลและมหาสมทร วาตภยอาจกระหน าแทนขดเจาะน ามนในทะเลจนอบปาง การผลตไฟฟาดวยพลงงานน า พลงงานนวเคลยรพลงงานลม กอยในขายทจะไดรบผลกระทบจากความแปรปรวนของสภาพภมอากาศมากกวาการผลตพลงงานรปแบบอนๆ โดยเฉพาะระดบน าทลดลงอยางมากของเขอนในหนาแลง ท าใหมปรมาณน าไมพอตอการผลตไฟฟา

6.4 ผลกระทบตอระดบน าทะเลและทอยอาศยของมนษย

นกวทยาศาสตรคาดวาถาอณหภมโดยเฉลยของโลกเพมขนอก 0.3OC จะท าใหกราเซยร (glacier) เกดการละลายจนระดบน าในมหาสมทรเพมขนอก 100 เมตร การขยายตวของมหาสมทรท าใหเมองทอยบรเวณชายฝงทะเลและทราบลมปากแมน าทอยสงจากระดบน าทะเลไมมากจะถกน าทวม จนมนษยตองมการยายถนฐานใหม ซงมผลกระทบตอสภาพความเปนอยและสภาพสงคม

6.5 ผลกระทบตอการเกษตรกรรม

50

ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดท เพ มสงขนจะเรงการเจรญเตบโตของพช ในขณะเดยวกนอากาศทรอนขนจะเรงการระเหยและการคายน าของพช ท าใหพชเกดอาการเหยวแหงตายได ถามการจดสรรน าในการชลประทานไดไม เพยงพอตอความตองการในการเกษตรกรรม นอกจากนนแลวอากาศรอนยงเรงการเจรญเตบโตของจลนทรยบางชนดทท าลายพช โดยเฉพาะพชทหลงเหลออยในเขตปาฝนทมการสญเสยความอดมสมบรณของหนาดนเนองจากการกดเซาะของน า ในบรเวณทมการตดไมท าลายปา เกษตรกรอาจตองแสวงหาพนธพชใหมๆ ทเหมาะสมตอสภาพภมอากาศทเปลยนไป ตองมการปรบเปลยนแผนการผลต การขนสง และการตลาด

6.6 ผลกระทบตอระบบนเวศวทยาของโลก ระดบน าทะเลทสงและอนขน ท าใหสตวและพชตางๆ ตองปรบตวอยางหนกเพอความอยรอด และถาปรบตวไมไดกจะลมตายลง ในป 1998 อณหภมทสงขนของน าทะเลไดท าลายปะการงของโลกไปรอยละ 10 และสงผลกระทบตอการสบพนธของสตวและปลาน าเยน นอกจากนนระดบน าทสงขนยงท าใหเกดการสญพนธของกบ 50 ชนดในปาของคอสตารกา (Coata Rica) ในมหาสมทรอารคตกแมวน าและหมขาวก าลงเผชญชะตากรรมทเลวรายจากชวงฤดหนาวทส นลง สวนดนแดนในเขตมรสมจะมพายฤดรอนเกดบอยและรนแรงขน โดยระดบน าทะเลทสงขนท าใหเกดการสญเสยของผลตผลทางการเกษตรและมการระบาดทมากขนของเชอโรคหลายชนด เชน มาเลเรย เปนตน

6.7 ผลกระทบตอสขภาพอนามยของมนษย

การเพมอณหภมของอากาศท าใหเกดผลกระทบดานสขภาพและอนามยของมนษยท งโดยตรงและโดยออมอากาศทรอนและมความชนสงจะบนทอนสขภาพในการท างานของมนษย กอใหเกดความกดดนตอสภาพรางกายและจตใจ รางกายจงมภมคมกนทต าลง จนงายตอการรบเชอโรคทแพรกระจายอยในอากาศ โดยอณหภมและความชนทสงเกนไปอาจท าใหรางกายปรบตวไมทนจนเกดการเสยชวตได เชน กรณคลนความรอน (heat wave) ทแผขยายส เมองชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา ในป 1995 ท าใหมผสงอาย เดกและคนปวยเสยชวต 739 คนภายในเวลา 1 สปดาห เมออณหภมสง 37 oC

ทความชนสมพทธรอยละ 90 และในเดอนสงหาคม ป ค.ศ 2003 คลนความรอนไดท าใหคนยโรปเสยชวตประมาณ 35,000 คน โดยเฉพาะทฝรงเศสแหงเดยวมคนเสยชวตถง 14,802 คน โดยอากาศอนชนทรนแรงของคลนความรอน ท าใหรางกายของมนษยสญเสยน าอยางมาก จนจตใจเกดความสบสน มปญหาตอระบบการหายใจ อากาศรอนท าใหเลอดสญเสยความสามารถในการจบตวเปนกอน เกด

51

เลอดออกตามทวารและอวยวะตางๆ เชน ห ตา จมก ปากเปนตนความพยายามของนานาชาตในการทจะลดปรมาณแกสเรอนกระจกการเพมขนของกาซเรอนกระจกอยางรวดเรวนไดสรางความกงวลใจอยางมากแกนกวทยาศาสตรทวโลกเนองจากปรากฏการณเรอนกระจกมผลกระทบตอภมอากาศโลก ดงนนจงมความพยายามในการรวมมอกนในระดบนานาชาตเพอหาทางแกไขปญหาไดแก การต งคณะกรรมการระหวางชาตเรองการเปลยนแปลงภมอากาศ (Intergovernmental Panel on Climate

Change หรอ IPCC) เพอประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงภมอากาศโลกเนองจากฝมอมนษย "risk of human-induced climate change" ใน ป ค .ศ . 1988 โด ยก ารรวม ม อกน ระ ห วางอ งคก รส ห ป ระ ช าช าต (United Nations organizations) อ งคก ร ภ ม ศ าส ต รโล ก (World Meteorological

Organization ห รอ WMO) แล ะองคก รดาน ส งแวดลอม แห ง ส ห ป ระชาชาต (United Nations

Environment Programme, UNEP) ท าใหมขอมลและงานวจยอกมากมายทแสดงใหเหนชดเจนถงผลกระทบทมตอการแปรปรวนของภมอากาศโลกเนองจากฝมอมนษย ตอมาในป ค.ศ. 1992 จากการประชมท Rio de Janeiro Earth Summit หลายชาตไดท าความตกลงในการพยายามทจะลดแกสเรอนกระจกใหอยในระดบทไมกอใหเกดอนตรายตอภมอากาศโลก โดยความพยายามอนนไดน าไปสการท าสนธสญญาเกยวโต (THE KYOTO PROTOCOL) ทประเทศญปน ในป 1997 เพอแสวงหาความรวมมอกนระหวางชาต จ านวน 161ประเทศ ในการออกมาตรการในการลดการปลดปลอยแกสเรอนกระจกของประเทศอตสาหกรรมลงใหจงไดรอยละ 2-3 (ของปรมาณแกสในป 1990) ภายในป 2008-2012 นอกจากนนยงมการก าหนดโควตาในการปลดปลอยปรมาณของแกสเรอนกระจกส าหรบแตละประเทศ โดยมการอนญาตใหสามารถซอขายโควตานไดระหวางชาต อกท งยงมการกระตนใหมการสรางอตสาหกรรมสะอาดทไมสรางมลภาวะตอสงแวดลอม

7. แนวทางแกไขปญหาในการลดแกสเรอนกระจกและสภาวะโลกรอน

7.1 ปลกจตส านกอนรกษธรรมชาตและการเขาใจธรรมชาต เพราะการกระท าของมนษยทกคนลวนสงผลกระทบตอธรรมชาตทงในระยะสนและระยะยาวไมวาทางใดทางหนง ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองกระตนจตส านกของสงคมและชมชนเพอแสวงหาความรวมมอในการแกไขปญหา รวมทง การสรางมาตรการตางๆ เพอการอนรกษธรรมชาต อนน าไปสการอนรกษโลกอนเปนถนก าเนดและแหลงอาศยของสรรพชวต

52

7.2 ลดการผลตและปลดปลอยแกสเรอนกระจกทางอตสาหกรรม เชน ไมใชสเปรยทขบเคลอนดวยแกสเรอนกระจกหรอน ายาท าความเยนทท าจากแกสเรอนกระจก เปนตน

7.3 ลดการเผาผลาญเชอเพลงฟอสซลและใชเชอเพลงอยางประหยดและมประสทธภาพ ดงน

7.3.1 ขบรถใหนอยลง ดวยการใชบรการขนสงมวลชนใชรถรวมกน เดน ขจกรยาน ตดตอกนทางโทรศพทหรออนเทอรเนตแทนการเดนทาง ตวอยางเชน ถามการลดระยะทางในการเดนทางดวยรถไป 2,000 กโลเมตร จากระยะทางทงหมด 20,000 กโลเมตรตอป หรอรอยละ 10 จะสามารถลดการปลดปลอยแกสเรอนกระจกไดครงตนตอปท าให นอกจากจะเปนการประหยดเงนในกระเปาแลว ยงไดอากาศทสะอาดไวหายใจอกดวย

7.3.2 หลกเลยงการเดนทางในชวโมงเรงรบของวนใหไดมากทสด เพราะรถทตดอยบนถนนเพยง 10 นาทตอวน กสามารถปลดปลอยแกสคารบอนไดออกไซดไดถง 1/4 ตนตอปและยงท าใหสญเสยพลงงานโดยไมจ าเปนอกดวย

7.3.3 ใชเชอเพลงทสะอาด เชน แกสโซฮอล เบนโซฮอลและปาลมดเซล เปนตน

1) เลอกซอรถทประหยดพลงงาน มการบ ารงรกษารถอยางถกตองและขบรถดวยความเรวทเหมาะสมมการศกษาแลววาความเรว 90 กโลเมตรตอชวโมง จะชวยประหยดน ามนรถไดมากทสด

2) ตรวจเชคลมยางเปนประจ าทกเดอน เพราะระดบของความดนของลมในยางทเหมาะสม นอกจากจะสามารถลดการปลดปลอยแกสเรอนกระจกไดอยางนอย 1/8 ตนตอปแลวยงชวยประหยดน ามนรถอกดวย

7.3.4 ลดการตดไมท าลายปาและการเผาพนทเพอการเกษตรกรรม เพราะการตดไมท าลายปาและการเผาพนทอยางสนซาก จะท าใหเกดการสญพนธของพรรณพชและจลนทรยทมประโยชนในดนตองตายลงไปจ านวนมาก นอกจากนนยงท าใหเกดมลพษและหมอกควนทอาจกอใหเกดอบตเหตบนทองถนนหรอเกดลามเปนไฟไหมบานเรอนหรอไฟปา

7.3.5 ลดการผลตกาซเรอนกระจกจากภาคเกษตรกรรม ดวยการควบคมจ านวนของสตวเคยวเออง ท าการจดการฟารมและดนอยางเปนระบบและลดการใชปยอนนทรย เปนตน

7.3.6 ท าการรไซเคลวสดเหลอทง ซงมหลายวธเชน

53

1) การรไซเคลวสดเหลอทงเพอการน ากลบมาใชซ าอกในรปแบบตางๆ เชนการเกบถงพลาสตกจากหางสรรพสนคามาใชประโยชนเปนถงขยะเปนตน

2) การรไซเคลวสดเหลอทงเพอลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกดวยการน าวสดเหลอทงทางการเกษตร มลสตวมาผลตเปนปยชวภาพและไบโอแกสเพอการหงตม

3) การรไซเคลวสดเหลอทงเพอการประหยดพลงงาน เชน การน าบรรจภณฑทผานการใชงานแลวเชนกระปองอะลมเนยม กระปองเหลก และขวดแกวเกามาหลอมใหม โดยนกวทยาศาสตรพบวาการท าเชนน จะสามารถลดตนทนการผลต ท าใหประหยดพลงงานไดรอยละ 30-

85 นอกจากนนแลวการใชพลงงานอยางประหยดยงชวยลดการปลดปลอยแกสคารบอนไดออกไซด มเทนและแกสเรอนกระจกอนๆ ไดอกดวย

7.3.7 ปรบปรงวธการจดการสงแวดลอมและบานเรอนใหเหมาะสม เชน มการคดเลอกแยกประเภทของขยะ ลดการใชแอรคอนดชนส ดวยการปลกตนไมเพอสรางความเยนและผลตแกสออกซเจนหรอปรบตงคาอณหภมใหเหมาะสม ตดตงฉนวนกนความรอนใตหลงคาบาน ตดฉากกนความรอนตามประตและหนาตาง เลอกใชเครองไฟฟาทประหยดพลงงาน เลอกใชหลอดไฟฟาประหยดพลงงาน ตวอยางเชน การแทนทหลอดไฟธรรมดาในบาน 5 หลอด ดวยหลอดไฟประหยดพลงงานฟลออเรสเซน จะลดแกสเรอนกระจกไดถง 1/8 ตนตอป เหลานเปนตน

7.3.8 การพฒนาเทคโนโลยสะอาดเพอทดแทนเชอเพลงฟอสซล เชน การใชประโยชนจากพลงงานแสงอาทตย พลงงานลม พลงงานน า พลงคลน พลงงานแกสไฮโดรเจนและพลงงานความรอนใตพภพ เปนตน

7.3.9 ควบคมจ านวนประชากรของโลก เนองจากการเพมขนของประชากรโลกอยางรวดเรว ในชวง พ.ศ. 2493-2533 จาก 2.5 พนลานเปน 5 พนลานคน ท าใหมการผลตมลพษและแกสเรอนกระจกมากขน ท าใหตองขยายพนทการเกษตรใหมากขน ประกอบกบการท าไรเลอนลอยทใหผลผลตตอไรทต ามากอนเปนการท ารายปาอยางรนแรง โดยไมมการปลกใหมทดแทน ท าใหพนทปาถกท าลายใหหมดลงอยางรวดเรว นอกจากนนแลวทรพยากรในโลกนยงมปรมาณจ ากด เมอประชากรมจ านวนมากขนจงเกดเปนความขาดแคลนและมการแยงชงทรพยากรเกดขน

54

7.3.10 สรางมาตรการกระตนใหเกดการประหยดพลงงาน โดยภาครฐมการสงเสรมการประหยดพลงงานผานระบบภาษ เชน ประเทศสวเดน ฟนแลนดและนอรเวย มการคดภาษจากปรมาณธาตคารบอนทใชและในอเมรกาก าลงเรมการคดภาษจากสวนของพลงงานทมการใชเพมขน

8. ปรากฏการณเอลนโน (El Niño Phenomena) และลานนา (La Niña Phenomena)

ลมสนคาและกระแสน าอนในเขตมหาสมทรแปซฟกเขตรอนเนองจากสวนตางๆ ของโลกไดรบความรอนจากดวงอาทตยไมเทากน (โดยเฉพาะแถบเสนศนยสตรจะเปนบรเวณทไดรบความรอนจากดวงอาทตยมากกวาสวนอนของโลก ความรอนสวนใหญจะถกเกบสะสมอยทผวหนาของน าในมหาสมทร น าบรเวณนจงอนกวาทอน) จงมการระเหยของไอน าในมหาสมทรไมเทากน เปนผลใหมความดนทแตกตางกนไปตามต าแหนงตางๆ บนโลก จนเกดเปนการเคลอนทหมนวนของกระแสอากาศตามชวงตางๆ ของละตจดในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร เชน ฮารดเลยเซลล (hadley cell) เฟอรเรลเซลล (Ferrel cell) โพลารเซลล (Polar cell) กอรปกบมแรงบดเนองจากการหมนรอบตวเองของโลก หรอแรงคอรโอลส (coriolis force) ท าใหเกดเปนลมชนดตางๆ เชน ลมสนคา (trade winds), เวสเตอรไลส(Westerlies) อสเตอรไลส (Easterlies) ลมสนคาหมนวนอยแถบเสนศนยสตร โดยจะหมนตามเขมนาฬกาในซกโลกภาคเหนอ (เรยกวาลมสนคาตะวนออกเฉยงเหนอ หรอ NE trade winds) และหมนทวนเขมนาฬกาในซกโลกภาคใต (เรยกวาลมสนคาตะวนออกเฉยงใต หรอ SE trade winds) กระแสลมอนรนแรงทงสองชนดนจะชวยกนพดพาขบเคลอนกระแสน าอนทผวหนาของมหาสมทรแถบเสนศนยสตรใหวงจากมหาสมทรแปซฟกดานตะวนออก (ดานแผนดนอนเปนทตงของประเทศในทวปอเมรกาใต เชน เปร เอควาดอร ฯลฯ) สมหาสมทรแปซฟกดานตะวนตก (ดานแผนดนอนเปนทตงของประเทศ เชน อนโดนเซย นวกน และออสเตรเลย ฯลฯ) เปนผลใหกระแสน าเยนจากทองทะเลเบองลางมโอกาสพดพาสารอาหารจากทองมหาสมทรใหขนมากระจายหลอเลยงพนน าเบองบนทชายฝงทวปอเมรกาใตและมฝนตกหนกบนแผนดนดานแปซฟกดานตะวนตกสาเหตของปรากฏการณเอลนโนและลานนาเนองจากการเปลยนแปลงในมหาสมทรจะกระทบตอบรรยากาศและรปแบบของภมอากาศรอบโลก ในทางกลบกนการเปลยนแปลงในชนบรรยากาศกจะกระทบตออณหภมของมหาสมทรและกระแสน าเชนกน ดงนนเมอไรกตามอณหภมทผวหนาน าในมหาสมทรแปซฟกเขตรอน (Tropical Pacific) แถบ

55

เสนศนยสตรน มการเปลยนแปลงอยางผดปกต ปฏสมพนธทเกดขนระหวางพนผวของมหาสมทรและชนบรรยากาศจะเปนตวขบเคลอนใหเกดปรากฏการณเอลนโนและปรากฏการณลานนา ดงน

ภาพท 1-4 แสดงทศทางของลมสนคาทเหนอและใตเสนศนยสตร

ทมา: สาวตร จนทรานรกษ, 2547

8.1 ปรากฏการณเอลนโน

เกดจากการเพมขนอยางผดปกตของอณหภมทผวน าทะเลในมหาสมทรแปซฟกดานตะวนออก ทท าใหความดนบรเวณตะวนออกต ากวาความดนบรเวณตะวนตก จงเกดเปนลมทพดสวนทางกบลมสนคาจากทศตะวนตกไปยงทศตะวนออก โดยลมตานนอาจมความแรงพอทจะพดพากระแสน าอนใหไหลยอนทศทางไดดวย โดยเฉพาะเมอลมสนคามการออนตวลงในบางเดอนของป (ประมาณ

56

เดอนธนวาคมถงกมภาพนธ) ปรากฏการณเอลนโนท าใหแปซฟกตะวนออก มความอนอยางผดปกต โดยอณหภมอาจสงกวาปกต 2°C – 3.5°C จงเรยกวา “the El Nino warming” และความรอนในมหาสมทรทเพมขนนจะถกปลดปลอยออกสชนบรรยากาศ จะท าใหมกอนเมฆสะสมอยในมหาสมทรมากขน ในขณะเดยวกนชนน าอนนจะท าการปดกนการไหลขนสเบองบนของกระแสน าเยนจากทองมหาสมทร ท าใหเทอรโมฮาไลนมการเปลยนทศทาง ในทางตรงกนขามปรากฏการณลานนาเกดจากการเพมขนของอณหภมอยางผดปกตของผวน าทะเลในมหาสมทรแปซฟกดานตะวนตก ท าใหความดนบรเวณตะวนตกต ากวาความดนบรเวณตะวนออกจงเกดเปนลมทพดเสรมลมสนคาจากทศตะวนออกไปยงทศตะวนตก ปรากฏการณลานนาจงชวยท าใหแปซฟกตะวนออก มอณหภมทต าลง 1°C- 3°C จากปกต สภาวะลานนาจะกนเวลาประมาณ 9-12 เดอน แตในบางชวงกอาจยาวนานถง 2 ปความหมายของเอลนโนและลานนา

เอลนโน เปนภาษาสเปน มความหมายวา “เดกผชาย” แตเนองจากปรากฏการณนมกจะเกดในชวงปลายของเดอนธนวาคม ซงเปนชวงครสตมาส จงมกเรยกวา “บตรแหงพระเจา” หรอ "a warm

episode" ลานนา มหลายความหมาย เชน “เดกผหญงตวเลกๆ” แตบางครงกมคนเรยกวา “El Viejo” ทแปลวา “ชายแก”ในขณะทหลายคนเรยกวา “anti-El Niño” หรออาจเรยกงายๆ วา "a cold event" หรอ "a cold episode"

ลานนามกจะถกเรยกวาเปนนองสาวทชวรายของเอลนโน อยางไรกตามอทธพลของลานนาตอการประมงตามชายฝงทวปอเมรกาใตจะรนแรงนอยกวาปรากฏการณเอลนโน ท าใหลานนาไดรบความสนใจนอยกวาเอลนโน ผลกระทบทเกดจากปรากฏการณนกวทยาศาสตรเชอวาการเปลยนแปลงของอณหภมของผวน าทะเลมความสมพนธกบปรมาณน าฝนทตกลงบรเวณเสนศนยสตรของมหาสมทรแปซฟกและการหมนเวยนของกระแสน าในมหาสมทร (Lim, 1984; Berlage, 1966; และ Bjerkness,

1966, 1969, 1972) ดงนนปรากฏการณทงสองจงสงผลกระทบตอทศทางการไหลหมนเวยนของเทอรโมฮาไลนและสงผลกระทบตอภมอากาศโลก จนเกดเปนภยพบตตางๆ เชน ความแหงแลง อดหยาก และอทกภย ดงน

8.2 ปรากฏการณลานลยา

ท าใหมหาสมทรแปซฟกดานตะวนออก มความชมชนกวาปกต จนเกดเปนอทกภยในขณะทมหาสมทรแปซฟกดานตะวนตกเกดความแหงแลง โดยอณหภมทเพมขน 1oC บนมหาสมทรจะ

57

เพมความรนแรงใหแกเฮอรเคนทเกดขนในแถบอเควเตอร แตมนกมขอดบางประการ เชน ชวยลดความรนแรงและจ านวนครงของการเกดเฮอรเคนแหงแอตแลนตกในแอตแลนตกเหนอและทอรนาโดในตอนกลางของประเทศสหรฐอเมรกา ปรากฏการณลานนาท าใหมหาสมทรแปซฟกดานตะวนตกมความชมชนกวาปกตจนเกดเปนอทกภย ในขณะทมหาสมทรแปซฟกดานตะวนออกเกดความแหงแลงปรากฏการณลานนาและเอลนโนจะสงอทธพลไปทวโลก โดยผลกระทบทมตอภมอากาศโลกจะมแนวโนมอยในทศทางทตรงขามกน ท าใหความแปรปรวนของอณหภมของน าในมหาสมทรแปซฟกเขตรอนเกดในทศทางทตรงขามกนดวย ระบบภมอากาศโลกจงมการสลบไปมาทกๆ 3-5 ปโดยเฉลย การสลบระหวางชวงแหงความอบอนของสภาวะเอลนโนและสภาวะปกต (หรอชวงแหงความหนาวเยนของสภาวะลานนา) นสามารถบงชไดดวยดชนของคลนแหงความผนผวนของความดนบรรยากาศในซกโลกภาคใต (Southern Oscillation Index, S.O.I)

8.3 ฝนกรด (Acid Rain)

ฝนกรด (Acid Rain) ตะกอนกรดสามารถอยในรปของฝน หมอก หมะ และมผลกระทบตอพช สตวน าและสงกอสรางตางๆ ลมทพดแรงสามารถพดพาอนภาคกรดไปพนทอนไดไกลหลายรอยกโลเมตรสาเหตของการเกดฝนกรดสารมลพษทเปนตวการท าใหเกดสารกรดในบรรยากาศ (Acid

Precursors) ทส าคญๆ มอย 2 ชนด ชนดแรก คอกาซออกไซดของซลเฟอร ซงรวมถงกาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) และกาซซลเฟอรไตรออกไซด (SO3) และชนดทสองคอ กาซออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ซงรวมถงกาซไนตรกออกไซด (NO) และกาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2)แหลงทมาของสารมลพษเหลาน มทงทเปนแหลงธรรมชาต (Natural Sources) และแหลงมนษยสราง (Man-made Sources)

หรอทเปนกจกรรมของมนษยแหลงธรรมชาตทท าใหเกดสารกรดในบรรยากาศ ไดแก การคและการระเบดของภเขาไฟ ไฟไหมปาตามธรรมชาต ทะเล มหาสมทร การเนาเปอย การยอยสลายของซากพช สตว และสารอนทรยประเภทตางๆ เปนตนแหลงธรรมชาตมบทบาทความส าคญตอการตกสะสมของกรดนอยกวาแหลงมนษยสราง

บทสรป

มลพษทางอากาศคอสงแปลกปลอมทอยในอากาศ ไมวาจะอยในรปของกาซหรออนภาคทฟงกระจายอยในอากาศ มทงอนภาคขนาดใหญและอนภาคขนาดเลก ซงอนภาคขนาดใหญนนสามารถฟง

58

กระจายและตกลงสพนดนและอาจเกดการฟงกระจายไดใหมอกครง สวนอนภาคขนาดเลกจะแขวนลอยอยในอากาศ เคลอนทไปตามทศทางลมและสงผลตอสขภาพของสงมชวต เนองจากฝ นทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน จะสงผลตอระบบทางเดนหายใจ เมอรางกายมการสะสมฝ นขนาดเลกในปรมาณมากขนเรอยๆ จะท าใหเกดการระคายเคองและอกเสบ ซงแหลงก าเนดฝ นขนาดเลกน ไดแก การเผาไหมเชอเพลง การคมนาคมขนสงและการผลตไฟฟาทใชถานหน เปนตน

59

ค าถามทายบทท 1

ความรเบองตนมลพษทางอากาศ

1.1 จงอธบายมลพษทางอากาศหมายถงอะไร

1.2 จงอธบายปญหามลพษทางอากาศทเกดขนในปจจบน

1.3 จงอธบายระบบภาวะมลพษอากาศมรปแบบอยางไร

1.4 จงอธบายแหลงก าเนดสารมลพษทางอากาศมโดยละเอยด

1.5 จงอธบายผลกระทบของสารมลพษทางอากาศทมตอสภาพแวดลอม

60

เอกสารอางอง

กองอนามยสงแวดลอม. 2550. มลพษทางทางอากาศ. ส านกอนามย. กรงเทพฯ.

เกษม จนทรแกว. 2553. วทยาศาสตรสงแวดลอม. พมพครงท 8. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

พฒนา มลพฤกษ. 2546 . อนามยสงแวดลอม. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ. บจก. ซกมาดไซน กราฟฟก.

พมล เรยนวฒนา และชยวฒน เจนวาณชย. 2525. เคมสภาวะแวดลอม. กรงเทพฯ. โอเดยนสโตร.

พมล เรยนวฒนา และชยวฒน เจนวาณชย. 2539. เคมสภาวะแวดลอม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ. โอเดยนสโตร.

รายงานสถานการณสงแวดลอม. 2541. ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ.

เลศชย เจรญธญรกษ. 2541. วทยาการระบาดสงแวดลอม (Environmental epidemiology). ขอนแกน. โรงพมพคลงนานาวทยา.

วราวธ เสอด. 2544. มลพษทางอากาศ. เอกสารประกอบการบรรยายวชา วล 321. ภาควชาวทยาศาสตร

สงแวดลอม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

61

สาวตร จนทรานรกษ. 2547. เอกสารประกอบการสอนวชาบรณาการสงแวดลอม เทคโนโลยและชวต.

ภาควชาเทคโนโลยชวภาพ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปรากฏการณเรอนกระจกทเกดในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร [Online]. Available:

http://www.grida.no/climate/vitalafrica/english/09.htm. [5 มกราคม 2558].

การปลอยกาซเรอนกระจกในภาคอตสาหกรรม [Online]. Available: http://www.environnet.in.th/

[5 มกราคม 2558].

Berlage HP. 1966. The Southern Oscillation and world weather. K Ned Meteor Inst Meded Verh

p. 88:1–152.

Bjerk.J. 1961. EL Nino study based on analysis of ocean surface temperature 1935-57 Inter-

Amer. Trop Tune Comm Bull. p.219-307.

Lim,J.T. 1984. Indonesian rainfall indices associated with Southern Oscillation/EL Nino.

Mission Report on Tropical Meteology (Annex1). Malaysian. Meteological Service.

NASA’s Goddard Institute for space studies. 2559. Greenhouse Gas Influence on Northern

Hemisphere Winter Climate Trends.

62

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 2

ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ

1. เนอหาประจ าบทท 2 ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ

1. องคประกอบและโครงสรางของบรรยากาศ

2. อณหภมและความรอน

3. ความชนสมพนธ

4. เสถยรภาพของบรรยากาศ

5. ละอองอากาศ เมฆ หมอก หยาดน าฟา ความกดอากาศ การเคลอนของอากาศ ลม

6. การหมนเวยนของบรรยากาศ อทธพลของฤด ภมอากาศ

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจองคประกอบและโครงสรางของบรรยากาศ

2. อธบายและเขาใจอณหภมและความรอน

3. อธบายและเขาใจความชนสมพนธ

4. อธบายและเขาใจเสถยรภาพของบรรยากาศ

5. อธบายและเขาใจละอองอากาศ เมฆ หมอก หยาดน าฟา ความกดอากาศ, การเคลอนของอากาศ ลม

6. อธบายและเขาใจการหมนเวยนของบรรยากาศ อทธพลของฤด ภมอากาศ

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

63

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมนผล

1. ประเมนผลจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนผลจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนผลจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

64

บทท 2

ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ

2. บรรยากาศ (Atmosphere)

โลกหอหมดวยชนบรรยากาศบางๆ อากาศมสถานะเปนแกส จงมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงในชนบรรยากาศ มทงปจจยภายนอกและปจจยภายใน ปจจยภายนอกไดแก พลงงานจากดวงอาทตย วงโคจรโลก ปจจยภายใน ไดแก การหมนรอบตวเองของโลก แผนดนและพนน า รวมทงสงมชวต ในท านองกลบกนบรรยากาศกสงอทธพลและผลกระทบตอปจจยเหลานดวย ซงมรายละเอยดดงตอไปน

2.1 องคประกอบของบรรยากาศ

โลกของเราเกดขนพรอมๆ กบดวงอาทตยและดาวเคราะหดวงอนๆ ในระบบสรยะเมอประมาณ 4,600 ลานปมาแลว แกสและฝ นรวมตวกอก าเนดเปนดวงอาทตยและดาวเคราะห โลกในยคแรกเปนหนหนดรอนถกกระหน าชนดวยอกกาบาตขนาดใหญตลอดเวลา องคประกอบซงเปนธาตหนก เชน โลหะ จมตวลงสแกนกลางของโลก องคประกอบซงเปนธาตทเบากวา เชน ซลกอน ลอยตวขนบนเปลอกโลก สวนแกสตางๆ แทรกตวขนมารอยแตกของเปลอกโลกและปลองภเขาไฟเกดเปนบรรยากาศ โลกยคแรกปกคลมดวยคารบอนไดออกไซดและไฮโดรเจน แตเนองจากพนผวโลกรอนมากประกอบกบอทธพลของลมสรยะจากดวงอาทตย จงท าใหไฮโดรเจนแตกตวเปนประจ (Ion) และหลดหนสอวกาศ ปรมาณไฮโดรเจนในบรรยากาศจงลดลง ดงทแสดงในภาพท 2-1 (สรตน บวเลศ, 2559: David

Andrews, 2010: METOFFICE, 2004)

65

ภาพท 2-1 บรรยากาศของโลกในอดต

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ตอมาเปลอกโลกเรมเยนตวลง ไอน าในบรรยากาศควบแนนเปนหยดน า น าฝนไดละลายคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศลงสพนผวโลก ปรมาณของคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศจงลดลง น าฝนทตกลงมาสะสมและรวมตวกนกนในแองทราบต า กลายเปนทะเลและมหาสมทร ประจตางๆ ของแรธาตทสะสมตวในกนมหาสมทรเกดปฏสมพนธและววฒนาการกลายเปนสงมชวต สงมชวตในยคแรกอาศยอยใตมหาสมทร ด ารงชวตโดยใชพลงงานเคมและความรอนจากภเขาไฟใตทะเล

จนกระทง 2,000 ลานปตอมา สงมชวตไดววฒนาการใหมการสงเคราะหแสง เชน แพลงตอน สาหรายและพชดงคารบอนไดออกไซดในอากาศและน าทะเลมาสรางน าตาลแลวปลอยแกสออกซเจนออกมา องคประกอบของบรรยากาศโลกจงเปลยนแปลงไป ออกซเจนกลายเปนองคประกอบหลกแทนทคารบอนไดออกไซดซงถกตรงอยในหนปนและซากสงมชวต บรรยากาศทหอหมโลกในยคปจจบนประกอบดวยไนโตรเจนรอยละ 78 ออกซเจนรอยละ 21 อารกอนรอยละ 0.9 ทเหลอเปนไอน า คารบอนไดออกไซดและแกสอนๆ จ านวนเลกนอย ดงกราฟในภาพท 2-2

66

ภาพท 2-2 กราฟแสดงองคประกอบของบรรยากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.2 องคประกอบหลก

ไนโตรเจน (N2) เกดขนจากการสลายตวของแรธาตในเปลอกโลก เชน โปแตสเซยมไนเตรท โซเดยมไนเตรทและเกลอแอมโมเนย แกสไนโตรเจนมสมบตไมท าปฏกรยาเคมกบสารอน แตเมออะตอมเดยวของมนแยกออกมาจะรวมเขาเปนองคประกอบของสารอน เชน สารไนเตรท มบทบาทส าคญตอสงมชวตออกซเจน (O2) เปนผลผลตจากการสงเคราะหแสงของพช แพลงตอนพชและสาหรายสเขยวเปนแกสทวองไวในการท าปฏกรยากบสารอนและชวยใหไฟตด ถาปรมาณของออกซเจนในอากาศมมากกวารอยละ 35 โลกทงดวงจะลกไหมตดไฟ ดงนนธรรมชาตจงววฒนาการสตวกนพชขนมา เพอควบคมปรมาณของแกสออกซเจนในบรรยากาศ

อารกอน (Ar) เปนแกสเฉอยไมท าปฏกรยากบธาตอน เกดขนจากการสลายตว (ซากกมมนตภาพรงส) ของธาตโปแตสเซยมภายในโลก

คารบอนไดออกไซด (CO2) เปนแกสทมอยในบรรรยากาศแตดงเดม น าฝนและพชตรงคารบอนไดออกไซดลงมาบนพนดน ท าใหปจจบนมปรมาณอยในบรรยากาศเพยงรอยละ 0.036 แตกมความส าคญตอสงมชวตทกชนดเพราะเปนแหลงอาหารของพชและหวงลกโซอาหาร ท าใหโลกอบอน แมวาไนโตรเจน ออกซเจนจะเปนองคประกอบหลกและมอยในบรรยากาศเปนจ านวนมาก แตกมไดม อทธพลตออณหภมของโลก ในทางตรงกนขามแกสโมเลกลใหญ เชน ไอน า

67

คารบอนไดออกไซด และมเทน แมจะมอยในบรรยากาศเพยงเลกนอย แตมสมบตในการดดกลนรงสอนฟราเรด ท าใหอณหภมของโลกอบอน เราเรยกเหลานวา “แกสเรอนกระจก” (Greenhouse gas)

ตารางท 2-1 แกสเรอนกระจกในบรรยากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.2.1 องคประกอบผนแปร

นอกจากแกสตางๆ ซงเปนองคประกอบหลกมปรมาณคงทแลว ยงมองคประกอบอนๆ ซงมปรมาณผนแปร ขนอยกบสถานทและเวลา องคประกอบผนแปรนแมวาจะมจ านวนอยเพยงเลกนอย แตกสงผลกระทบตอสภาพอากาศและภมอากาศเปนอนมาก ไอน า (H2O) มปรมาณรอยละ 0 –

4 ในบรรยากาศขนอยกบชวงเวลาและสถานท ไอน าคอน าในสถานะแกส เมอน าเปลยนจากสถานะหนงไปสอกสถานะหนง เชน ของแขง ของเหลว แกส จะเกดการดดกลนและคายความรอนแฝง (Latent

heat) ซงเปนแหลงพลงงานทท าใหเกดพาย ไอน าเปนแกสเรอนกระจกเชนเดยวกบคารบอนไดออกไซด จงมสมบตในการดดกลนรงสอนฟราเรดทแผออกจากโลก นอกจากนนเมอไอน ากลนตวเปนหยดน าหรอเมฆจะมความสามารถในการสะทอนแสงอาทตยและแผรงสอนฟราเรด ท าใหพนผวโลกไมรอนหรอหนาวจนเกนไป

โอโซน (O3) เกดจากการทแกสออกซเจน (O2) ดดกลนรงสอลตราไวโอเลตในบรรยากาศชนสตราโตรสเฟยรจนแตกตวเปนอะตอมเดยว (O) ซงมสภาวะไมเสถยร จงรวมตวกบโมเลกลของ

แกสเรอนกระจก ปรมาณในบรรยากาศ (ppm) ไอน า 40,000

คารบอนไดออกไซด 360

มเทน 1.7

ไนตรสออกไซด 0.3

โอโซน 0.01

68

ออกซเจนอะตอมคทเหลออยกลายเปนแกสซงมโมเลกลของออกซเจน 3 อะตอม เรยกวา “โอโซน” (Ozone) สะสมตวเปนชนบางๆ ทระยะสงประมาณ 50 กโลเมตร โอโซนมประโยชนในการกรองรงสอลตราไวโอเลต มใหลงมาท าอนตรายตอสงมชวต แตเนองจากโอโซนเปนพษตอรางกาย หากมโอโซนเกดขนในชนโทรโพสเฟยร (มกเกดขนจากเครองยนตและโรงงาน) กจะท าใหเกดมลภาวะ

ละอองอากาศ (Aerosols) คออนภาคขนาดเลกทลอยคางอยในอากาศ ซงอาจเกดขนโดยธรรมชาตหรอฝมอมนษยกได เชน เกสรดอกไม ละอองเกลอ ขเถาภเขาไฟ ฝ นผงหรอเขมาจากการเผาไหม ละอองอากาศท าหนาทเปนแกนใหละอองน าจบตวกน (ในอากาศบรสทธ ไอน าไมสามารถควบแนนเปนหยดน าได เนองจากไมมแกนนวเคลยส) ละอองอากาศสามารถดดกลนและสะทอนแสงอาทตย จงมอทธพลในการควบคมอณหภมของพนผวโลก เรามองเหนดวงอาทตยขนและตกทขอบฟาเปนแสงสแดงกเพราะละอองอากาศกรองรงสคลนสนเหลอแตรงสคลนยาวซงเปนแสงสสมและสแดงทะลผานมาไดเรยกวา การกระเจงของแสง (Light scattering)

2.3 โครงสรางในแนวดง

ไมมขอบเขตของรอยตอระหวางบรรยากาศและอวกาศทแนชดยงสงขนไปอากาศยงบาง แมวาชนบรรยากาศทเราศกษาจะมความสงไมเกน 100 กโลเมตร แตทวาทระยะสง 400 กโลเมตร กยงมอนภาคของอากาศอยมากพอทจะสรางแรงเสยดทานใหดาวเทยมและยานอวกาศเคลอนทชาลง โมเลกลของอากาศถกแรงโนมถวงของโลกดงดดไวใหกองทบถมกน ดงนนยงใกลพนผวโลก กยงมการกดทบของอากาศมาก เราเรยกน าหนกของอากาศทกดทบลงมานวา “ความกดอากาศ” (Air

pressure) ความกดอากาศมคาแปรผนตรงกบ “ความหนาแนนของอากาศ” (Air density) ยงความดนอากาศสง ความหนาแนนของอากาศกยงมาก

69

ภาพท 2-3 กราฟความกดอากาศ (ซาย) และความหนาแนนของอากาศ (คอลมนขวา) ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ทระดบน าทะเลปานกลางมความกดอากาศ 1013 กรม/ตารางเซนตเมตร หรอ 1013 มลลบาร

ทระยะสง 5.6 กโลเมตร ความกดอากาศจะลดลงรอยละ 50

ทระยะสง 16 กโลเมตร ความกดอากาศจะลดลงเหลอรอยละ 10

ทระยะสง 100 กโลเมตร ความกดอากาศจะลดลงเหลอเพยงรอยละ 0.00003 แตสดสวนองคประกอบของกาซแตละชนดกยงคงเดม ณ ความสงระดบน แมวาจะมอากาศอย แตกมความหนาแนนนอยกวาสภาวะสญญากาศทมนษยสรางขน

หมายเหต: อปกรณวดความกดอากาศเรยกวา “บารอมเตอร” (Barometer) มหนวยวดเปน “มลลบาร”

มลลบาร เปนหนวยมาตรฐานในการวดความกดอากาศ 1 มลลบาร = แรงกด 100 นวตน/พนท 1 ตารางเมตรนวตน เปนหนวยวดของแรง 1 นวตน = แรงทใชในการเคลอนมวล 1 กโลกรม ใหเกดความเรง 1 เมตร/วนาท

70

2.4 ชนบรรยากาศ

นกวทยาศาสตรแบงโครงสรางของบรรยากาศของเปนชนๆ โดยใชเกณฑตางๆ กน เชน แบงตามสดสวนของกาซ แบงตามคณสมบตทางไฟฟา แตในการศกษาดานอตนยมวทยาแลว เราแบงชนบรรยากาศตามการเปลยนแปลงของอณหภม ดงน

ภาพท 2-4 การแบงชนบรรยากาศ ตามการเปลยนแปลงอณหภม

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.4.1 โทรโพสเฟยร (Troposphere)

71

ชนโทรโพสเฟยร (troposphere) เปนชนทเหนอพนผวโลกขนไปประมาณ 8- 16 กโลเมตร ซงความสงขนอยกบลกษณะของสภาพอากาศทองถน (local weather) และทตงชนโทรโพสเฟยรเปนชนทประกอบดวยมวลของบรรยากาศมากกวารอยละ 75 ของมวลของบรรยากาศทงหมด ปกตอณหภมสงสดในชนนจะอยในระดบความสงทใกลกบผวโลกมากทสดและอณหภมจะลดลงเมอความสงเพมขน โดยปกตจะมอตราการลดลงของอณหภมตามความสง (environmental lapse rate) ประมาณ 6.5 องศาเซลเซยสตอ 1,000 เมตร จนกระทงอณหภมของชนโทรโพสเฟยรมคาประมาณ -55 องศาเซลเซยส อยางไรกดในกรณทเปนอากาศแหง (dry air) อตราการลดลงของอณหภมทมตอความสงทเพมขนจะมคาประมาณ 9.8 องศา ตอ 1,000 เมตร ซงเรยกอตราการลดลงของอณหภมดงกลาววา Adiabatic lapse rate

ในบรเวณตอนปลายของชนโทรโพสเฟยร ประมาณความสงทระดบ 11-20 กโลเมตร เปนบรเวณทอณหภมมการเปลยนแปลงตามความสงนอยมาก (isothermal) ชน tropopause เปนชนบางๆ คอ เปรยบเสมอนบรเวณรอยตอ (transition zone) ระหวางชนโทรโพสเฟยรและชนสตารโทรสเฟยร เปนชนทอตราการลดของอณหภมตอความสงจะคอยๆ ลดลง จนกระทงอตราการลดนนหยด โดยทวไปแลวมกจะอยสงตอจากชนโทรโพสเฟยรไมเกน 20 กโลเมตร และในชนนความดนของอากาศจะเทากบศนย

2.4.2 สตราโตสเฟยร (Stratosphere)

มวลอากาศในชนนมรอยละ 19.9 ของมวลอากาศทงหมดเหนอระดบโทรโพพอสขนไป อณหภมยงสงขนในอตรา 2°C ตอ 1 กโลเมตร เนองจากโอโซนทระยะสง 48 กโลเมตร ดดกลนรงสอลตราไวโอเลตจากดวงอาทตยเอาไว บรรยากาศชนสตราโตสเฟยรมความสงบมากกวาชนโทรโพสเฟยร เครองบนไอพนจงนยมบนในตอนลางของบรรยากาศชนน เพอหลกเลยงสภาพอากาศทรนแรงในชนโทรโพสเฟยร

2.4.3 เมโซสเฟยร (Mesosphere)

เหนอสตราโตรสเฟยรขนไป อณหภมลดต าลงอกครง จนถง -90°C ทระยะสง 80 กโลเมตร ทงนเนองจากหางจากแหลงความรอนในชนโอโซนออกไป มวลอากาศในชนนมไมถงรอยละ 0.1 ของมวลอากาศทงหมด

2.4.4 เทอรโมสเฟยร (Thermosphere)

มวลอากาศในชนเทอรโมสเฟยรมไดอยในสถานะของกาซ หากแตอยในสถานะของประจไฟฟา เนองจากอะตอมของกาซไนโตรเจนและออกซเจนในบรรยากาศชนบน ไดรบรงสคลน

72

ส นจากดวงอาทตย เชน รงสเอกซและแตกตวเปนประจ อยางไรกตามแมวาบรรยากาศชนนจะมอณหภมสงมาก แตกมไดมความรอนมาก เนองจากมอะตอมของกาซอยเบาบางมาก (อณหภมเปนเพยงคาเฉลยของพลงงานในแตละอะตอม ปรมาณความรอนขนอยกบมวลทงหมดของสสาร)

เหนอชนเทอรโมสเฟยรขนไป ทระยะสงประมาณ 500 กโลเมตร โมเลกลของอากาศอยหางไกลกนมาก จนไมสามารถวงชนกบโมเลกลอนได ในบางครงโมเลกลซงเคลอนทเปนเสนตรงเหลาน อาจหลดพนอทธพลของแรงโนมถวงโลก เราเรยกบรรยากาศในชนทอะตอมหรอโมเลกลของอากาศมแนวโนมจะหลดหนไปสอวกาศนวา “เอกโซสเฟยร” (Exosphere)

หมายเหต:

บางครงเราเรยกบรรยากาศทระดบความสง 80 - 400 กโลเมตร วา “ไอโอโนสเฟยร” (Ionosphere) เนองจากกาซในบรรยากาศชนนมสถานะเปนประจไฟฟา ซงมประโยชนในการสะทอนคลนวทยส าหรบการสอสารโทรคมนาคม

2.5 ประโยชนของบรรยากาศ

เมอมองจากอวกาศไปยงขอบโลกในภาพท 2-5 จะเหนวาโลกของเรามบรรยากาศเปนแผนฝาสฟาบางๆ หอหมอย ลกลงไปเปนกลมเมฆสขาวซงเกดจากน าในบรรยากาศ เมอเปรยบเทยบขนบรรยากาศซงหนาเพยงไมกรอยกโลเมตรกบรศมของโลกซงยาวถง 6,353 กโลเมตร จะเหนวาบรรยากาศของโลกนนบางมาก จงมความออนไหวตอการเปลยนแปลงเปนอยางมาก หากมภเขาไฟลกหนงระเบดขน กระแสลมจะหอบหวฝ นเถาภเขาไฟใหปลวไปทวโลก หากเราเปลยนแปลงกจกรรมบนพนผวโลก เรากจะเปลยนแปลงองคประกอบทางเคมของบรรยากาศดวย ซงจะตามมาดวยการเปลยนแปลงทางกายภาพ เชน ภาวะโลกรอน รโอโซน

ภาพท 2-5 บรรยากาศของโลกเมอมองดจากอวกาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

73

แรงโนมถวงของโลกท าใหอากาศกดทบกนลงมา เราเรยกน าหนกของอากาศทกดทบกนวา “ความกดอากาศ” (Air pressure) ความกดอากาศท าใหอากาศมความหนาแนน ดงนนยงใกลพนผวโลกอากาศกยงมความหนาแนน ภาพท 2-6 แสดงใหเหนความสมพนธระหวางความกดอากาศกบความหนาแนนของอากาศทระดบน าทะเลปานกลางมความกดอากาศ 1013 กรม/ตารางเซนตเมตร หรอ 1013 มลลบาร ทระยะสง 5.6 กโลเมตร ความกดอากาศลดลงรอยละ 50 ทระยะสง 16 กโลเมตร ความกดอากาศลดลงเหลอรอยละ 10 ทระยะสง 100 กโลเมตร ความกดอากาศลดลงเหลอเพยงรอยละ 0.00003 อยางไรกตามองคประกอบของแกสแตละชนดกยงคงเทาเดม ณ ความสงระดบนแมวาจะมอากาศอย แตกมความหนาแนนนอยกวาสภาวะสญญากาศทมนษยสรางขน

ภาพท 2-6 ความสมพนธระหวางความกดอากาศกบความหนาแนนของอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

อากาศทเราอาศยอยในชนโทรโพสเฟยร ความหนาแนนของอากาศท าใหเรามออกซเจนเพยงพอตอการหายใจ ความกดอากาศท าใหเลอดไมซมออกจากรางกาย แตหากเราอยสงขนไปบนยอดเขา เชน ดอยอนทนนท ภเขาทสงทสดในประเทศไทย มความสง 2.5 กโลเมตรเหนอระดบน าทะเลปาน

74

กลาง อากาศทนนบางมากจนท าใหเราเหนอยงายและหากเราขนไปอยบนยอดเขาเวอเรสต ยอดเขาทสงทสดในโลกบนเทอกเขาหมาลยทความสง 8.5 กโลเมตร มนษยไมสามารถด ารงชวตอยไดอยางตอเนอง เนองจากอากาศบางเกนไป แกสออกซเจนไมพอหายใจ ไอน านอยเกนไปรางกายจะสญเสยน าและอณหภมต าเกนกวาทรางกายจะทนทานได

ภาพท 2-7 การกรองรงสของบรรยากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.6 อณหภมและความรอน

อณหภม (Temperature) คอคาตวเลขทมความสมพนธกบระดบพลงงานจลนภายในอะตอมในระบบองศาสมบรณ (Absolute Temperature) ระดบพลงงานทอณหภม 0 เคลวน (-273°C)

อะตอมไมมพลงงานอยเลย ดงนนอนภาคทกอยางภายในอะตอมหยดนง แมกระทงอเลกตรอนกไมโคจรรอบนวเคลยส แตเมออะตอมไดรบพลงงานจนมระดบอณหภมสงขน อเลกตรอนกจะเคลอนทรอบนวเคลยสและยกระดบชนวงโคจรสงขน ถาหากอะตอมไดรบพลงงานจนมระดบอณหภมสงขนไปอก อเลกตรอนอาจจะยกตวหลดจากวงโคจรกลายเปนประจ (Ion) อยางไรกตามพนผวโลกและชนบรรยากาศทเราอยอาศยมอณหภมประมาณ 139 - 331 เคลวน (-89°C ถง 58 °C) ทระดบพลงงานขนาดน อะตอมจะไมอยอยางโดดเดยว แตจะเกาะตวกนเปนโมเลกล การเคลอนทของโมเลกลท าใหเกดรปแบบของพลงงานจลนซงเรยกวา “ความรอน” (Heat)

75

พลงงานความรอน (Heat energy) เปนการวดพลงงานท งหมดทเกดขนจากการเคลอนทของโมเลกลทงหมดของสสาร แตกตางจากอณหภมซงเปนการวดคาเฉลยของพลงงานจลนซงเกดขนจากโมเลกลแตละตว ดงนนเมอเราใสพลงงานความรอนใหกบสสาร โมเลกลของมนจะสนสะเทอนหรอเคลอนทเรวขนท าใหอณหภมสงขน แตเมอเราลดพลงงานความรอน โมเลกลของสสารจะสนสะเทอนหรอเคลอนทชาลงท าใหอณหภมลดต าลง หากเราตมน าใสถวย 1 ถวย และหมอ 1 ใบ ในเตาอบเดยวกน แลวท าใหอณหภมสงขน น าในภาชนะทงสองตางมอณหภมเทากน แตน าในถวยมพลงงานความรอนนอยกวาน าในหมอ เนองจากปรมาณความรอนขนอยกบมวลทงหมดของสสาร แตอณหภมเปนเพยงคาเฉลยของพลงงานในแตละโมเลกล

ภาพท 2-8 เปรยบเทยบสเกลอณหภมทง 3 ระบบ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ในปจจบนสเกลอณหภมทนยมใชม 3 ระบบ ดงน 2.6.1 องศาฟาเรนไฮต

ป ค.ศ. 1714 กาเบรยล ฟาเรนไฮต (Gabrial Fahrenheit) นกฟสกสชาวเยอรมนไดประดษฐเทอรมอมเตอรซงบรรจปรอทไวในหลอดแกว เขาพยายามท าใหปรอทลดต าสด (0°F) โดยใชน าแขงและเกลอผสมน า เขาพจารณาจดหลอมละลายของน าแขงเทากบ 32°F และจดเดอดของน าเทากบ 212°F ปจจบนสเกลฟาเรนไฮตเปนทนยมแตในประเทศสหรฐอเมรกา

2.6.2 องศาเซลเซยส

76

ป ค.ศ. 1742 แอนเดอส เซลเซยส (Anders Celsius) นกดาราศาสตรชาวสวเดน ไดออกแบบสเกลเทอรมอมเตอรใหอานไดงายขน โดยมจดหลอมละลายของน าแขงเทากบ 0°C และจดเดอดของน าเทากบ 100°C สเกลเซลเซยสจงไดรบความนยมใชกนทวโลก อยางไรกตามทงสเกลฟาเรนไฮตและเซลเซยสอางองอยกบจดเยอกแขงและจดเดอดของน า ซงเปนสงทใชทวไปในชวตประจ าวน

2.6.3 องศาสมบรณ ในครสศตวรรษท 19 ลอรด เคลวน (Lord Kelvin) นกฟสกสชาวองกฤษ ผคนพบความสมพนธระหวางความรอนและอณหภมวา ณ อณหภม -273°C อะตอมไมมพลงงานและไมมอณหภมใดต าไปกวาน เขาจงก าหนดให 0 K = -273°C (ไมตองใชเครองหมาย ° ก ากบหนาอกษร K)

เนองจากนกวทยาศาสตรศกษาความสมพนธและการถายเทพลงงานของสสาร ดงน นในวงการวทยาศาสตรจงนยมใชสเกลองศาสมบรณมากกวาองศาฟาเรนไฮตและองศาเซลเซยส

2.6.4 ความสมพนธของสเกลอณหภม

ระยะสเกลฟาเรนไฮต = 212 °F – 32 °F = 180 °F

ระยะสเกลเซลเซยส = 100 °C – 0 °C = 100 °C

สเกลทงสองแตกตางกน = 180/100 = 1.8

ดงนนความสมพนธของทงสองสเกลคอ °F = (1.8 X °C) + 32

°C = (°F -32) / 1.8

ตวอยางท 1 อณหภมของรางกายมนษย 98.6°F คดเปนองศาเซลเซยสและองศาสมบรณไดเทาไร

องศาเซลเซยส = (°F -32) / 1.8

= (98.6 -32) / 1.8 = 37°C

องศาสมบรณ = 37+ 273 K

= 310 K

77

2.6.5 กลไกการถายเทความรอน

พลงงานความรอนสามารถถายเทจากสสารหนงไปยงอกสสารหนง โดยมสอตวกลางหรอไมมกได เราแบงกลไกการถายเทความรอนออกเปน 3 ประเภท ดงน

2.6.5.1 การน าความรอน (Conduction) เปนการถายเทความรอนจากโมเลกลไปสอกโมเลกลหนงทอยตดกนไปเรอยๆ จากอณหภมสงไปสอณหภมต า ยกตวอยางเชน หากเราจบทพพในหมอหงขาว ความรอนจะเคลอนทผานทพพมายงมอของเรา ท าใหเรารสกรอน โลหะเปนตวน าความรอนทด อโลหะและอากาศเปนตวน าความรอนทเลว

2.6.5.2 การพาความรอน (Convection) เปนการถายเทความรอนดวยการเคลอนทของโมเลกลของสสาร ซงมสถานะเปนของเหลวและแกส สวนของแขงมการถายเทความรอนดวยการน าความรอนและการแผรงสเทานน การพาความรอนสวนมากมกเกดขนในบรรยากาศและมหาสมทร รวมทงแมกมาและโลหะเหลวภายในโลกและแกสรอนในดวงอาทตย

2.6.5.3 การแผรงส (Radiation) เปนการถายเทความรอนออกรอบตวทกทศทกทาง โดยไมตองอาศยตวกลางในการสงถายพลงงานดงเชนการน าความรอนและการพาความรอน การแผรงสจงสามารถถายเทความรอนผานอวกาศได วตถทกชนดทมอณหภมสงกวา -273°C หรอ 0 K (เคลวน) ยอมมการแผรงส วตถทมอณหภมสงแผรงสคลนส น วตถทมอณหภมต าแผรงสคลนยาวตามกฎของวน

ภาพท 2-9 การถายเทความรอน

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

78

ภาพท 2-9 แสดงใหเหนถงธรรมชาตของวฎจกรการพาความรอน การแผรงสจากกองไฟท าใหเกดความรอนทกนหมอน าดานนอก โลหะท าใหเกดการน าความรอนเขาสภายในหมอ ท าใหน าทอยเบองลางรอนและขยายตว มความหนาแนนต าจงลอยขนสขางบน สวนน าเยนความหนาแนนสงซงอยดานบนเคลอนตวลงมาแทนท เมอน าเยนทเคลอนลงมาไดรบความรอนเบองลาง กจะลอยขนหมนวนเปนวฎจกรตอเนองกนไป ซงเรยกวา “เซลลการพาความรอน” (Convection cell) เซลลการพาความรอนทเกดขนในธรรมชาต ไดแก การหมนเวยนของเหลกเหลวในแกนชนนอกของโลก กระบวนการธรณแปรสณฐาน สายพานยกษของกระแสน าลกในมหาสมทร วฏจกรน าบนพนผวโลก กระแสลมและความกดอากาศ กระแสอากาศในเมฆควมโลนมบส บรรยากาศชนโฟโตสเฟยรของดวงอาทตย แถบเขมขดเมฆบนดาวพฤหสบด เปนตน

ภาพท 2-10 เซลลการพาความรอนในบรรยากาศโลก

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ในการศกษาระบบโลกและอตนยมวทยาจะเนนเรองกลไกการแผรงสและการพาความรอน ท งนเนองจากดวงอาทตยถายเทพลงงานจากดวงอาทตยมาสโลกโดยการแผรงส พนผวโลกและบรรยากาศแตละชนดดกลนรงสคลนสนแตละชนดแลวแผรงสทมความยาวคลนมากกวาออกมา เมอน าและอากาศไดรบพลงงานความรอน กจะเคลอนทดวยการพาความรอน ท าใหเกดหมนเวยนของอากาศในภาพท 2-10

79

2.7 การเปลยนสถานะของน า

แมวาองคประกอบสวนใหญของบรรยากาศจะเปนไนโตรเจนและออกซเจน แตแกสทงสองชนดไมไดมอทธพลตอการเปลยนแปลงสภาพอากาศ เนองจากมจดหลอมเหลวและจดเยอกแขงต ามาก อณหภมของบรรยากาศและพนผวโลกสงเกนกวาทจะท าใหแกสทงสองชนดเปลยนสถานะได ยกตวอยาง หากจะท าใหแกสไนโตรเจนในอากาศเปลยนสถานะเปนของเหลว อณหภมอากาศจะตองลดต าลงถง -196°C ซงเปนไปไมได เนองจากโลกอยใกลดวงอาทตยมากเกนไป ในทางตรงขามแมบรรยากาศจะมไอน าอยเพยงเลกนอยประมาณรอยละ 0.1 - 4 แตกมอทธพลท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพอากาศไดอยางรนแรง เปนเพราะวาน าในอากาศสามารถเปลยนสถานะกลบไปกลบมาไดทงสามสถานะ เนองจากอณหภม ณ จดหลอมเหลวและจดเยอกแขงของน าไมแตกตางกนมาก ไอน า (Vapor)

คอน าทอยในสถานะแกส ไอน าเปนแกสทไมมส ไมมกลน โปรงใสมองไมเหน น าในอากาศสามารถเปลยนจากสถานะหนงไปสอกสถานะหนงกลบไปกลบมาได โดยไมตองพงพาการถายเทความรอนและมวลสารจากสงแวดลอม กลไกการเปลยนแปลงในลกษณะนเรยกวา "กระบวนแอเดยแบตก" (Adiabatic process) การเปลยนสถานะของน าท าใหการดดกลนหรอการคายความรอนซงเรยกวา “ความรอนแฝง” (Latent heat) ดงทแสดงในภาพท 2-11 ความรอนแฝงมหนวยวดเปนแคลอร 1 แคลอร เทากบปรมาณความรอนซงท าใหน า 1 กรม มอณหภมสงขน 1°C (ดงนนหากเราเพมความรอน 10 แคลอร ใหกบน า 1 กรม น าจะมอณหภมสงขน 10°C)

ภาพท 2-11 พลงงานทใชในการเปลยนสถานะของน า ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

80

การหลอมเหลว (Melting) คอ การทน าเปลยนสถานะจากของแขงเปนของเหลว เมอเพมพลงงานความรอนใหแกวซงบรรจน าแขง น าแขงจะดดกลนความรอนนไว โดยยงคงรกษาอณหภม 0°C

คงทไมเปลยนแปลง จนกวาน าแขงจะละลายหมดกอน ความรอนทถกดดกลนเขาไปจะท าลายพนธะไฮโดรเจนในโครงสรางผลกน าแขง ท าใหน าแขงเปลยนสถานะเปนของเหลว โดยมอตราการดดกลนความรอนแฝง 80 แคลอร/กรม การแขงตว (Fleezing) คอ การทน าเปลยนสถานะจากของเหลวเปนของแขง ซงน าจ าเปนตองถายเทพลงงานภายในออกมาในรปของการคายความรอนแฝง 80 แคลอร/กรม เพอลดแรงสนสะเทอนของโมเลกล เพอใหพนธะไฮโดรเจนสามารถยดเหนยวโมเลกลใหจบตวกนเปนโครงสรางผลก การระเหย (Evaporation) คอ การทน าเปลยนจากสถานะของเหลวเปนแกส เมอเพมพลงงานความรอนใหแกวซงบรรจน า น าจะดดกลนความรอนนไว โดยยงคงรกษาอณหภม 100°C คงทไมเปลยนแปลง จนกวาน าจะระเหยกลายเปนไอน าหมดแกว โดยใชอตราการดดกลนความรอนแฝง 600 แคลอร/กรม

2.7.1 การควบแนน (Condensation) คอ การทน าเปลยนจากสถานะแกสเปนของเหลว ซงน าจ าเปนตองถายเทพลงงานภายในออกมาในรปของการคายความรอนแฝง 600 แคลอร/กรม เพอลดแรงดนของระหวางโมเลกล

2.7.2 การระเหด (Sublimation) คอ การทน าเปลยนจากสถานะจากของแขงเปนแกสโดยตรง ซงตองการดดกลนความรอนแฝง 680 แคลอร/กรม

2.7.3 การระเหดกลบ (Deposition) คอ การทน าเปลยนจากสถานะแกสเปนของแขง ซงน าจ าเปนตองถายเทพลงงานภายในออกมาในรปของการคายความรอนแฝง 680 แคลอร/กรม

อยางไรกตามในการระเหยและควบแนนของน าในธรรมชาตนน ไมจ าเปนตองรอใหอณหภมสง 100°C การระเหยและควบแนนของน า ขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ความสงจากระดบน าทะเลปานกลาง ความกดอากาศ พลงงานแสงอาทตย และกระแสลม เปนตน

81

ภาพท 2-12 กราฟแสดงความรอนแฝงทใชเปลยนสถานะของน า

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ก = สถานะของแขง, ข = หลอมละลาย, ค = สถานะของเหลว, ง = การระเหย

2.7.4 ความดนไอน า ปจจยหลกทมอทธพลตอการเปลยนสถานะของน าคอ อณหภมและความดน ปจจยทงสองเกยวพนใกลชดจนเปรยบเสมอนดานหวและกอยของเหรยญเดยวกน ขนอยวาเราจะมองดานไหน การมองวา “อณหภม” คอระดบของพลงงาน จะชวยใหท าความเขาใจเรองปรมาณไอน าในอากาศไดงายขน ระดบพลงงาน ณ อณหภมหอง (10°C – 40°C) ท าใหโมเลกลของน าสน น าจงมสถานะเปนของเหลว หากพลงงานเพมขนโมเลกลของน ากจะสนมากขน จนถงระดบหนงกจะหลดลอยเปนอสระและเปลยนสถานะเปนแกส ซงเรยกวา “ไอน า” ในทางกลบกนหากพลงงานลดต าลง โมเลกลของน าจะเกาะตวกนแนนขนจนกลายเปนผลกและมสถานะเปนของแขง เราจงสรปไดวา “วนทมอณหภมสงมไอน าในอากาศมาก วนทมอณหภมต ามไอน าในอากาศนอย” หรออาจกลาวอกอยางหนงวา “ฤดรอนยอมมไอน าในอากาศมากกวาฤดหนาว” บรเวณรอนชนแถบศนยสตรยอมมไอน าในบรรยากาศมากกวาบรเวณเขตหนาวขวโลก ทงนจะเหนไดวา ณ อณหภมหนงๆ จะมปรมาณไอน าในอากาศเปนจ านวนทชเฉพาะขนอยกบระดบของพลงงาน (อณหภม) เมออณหภมสงขนจะมแนวโนมวามไอน าในบรรยากาศมากขนและหากอณหภมลดต าลงจะมแนวโนมวาไอน าจะเปลยนสถานะเปนของเหลวหรอของแขง

82

ภาพท 2-13 โมเลกลน าในภาชนะ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

หากมกลองวเศษทสามารถมองถงน าในภาพท 2-13 ดวยก าลงขยายหนงพนลานเทา เราจะมองเหนโมเลกลของน าเบยดเสยดวงไปวงมา โดยทโมเลกลแตละโมเลกลเคลอนทดวยความเรวแตกตางกน ชาบาง เรวบาง ซงคาเฉลยของความเรวในการเคลอนทของโมเลกลกคออณหภมของน า (พลงงานจลน) ถาโมเลกลทอยบรเวณผวน ามความเรวมากพอกจะเคลอนทหลดออกไปสอากาศ โมเลกลเหลานจะเปลยนสถานะจากน าเปนไอน า ซงกคอ “การระเหย” นนเอง เมอเราปดฝาถงและดนเขาไปดงเชนรปขวามอของภาพท 2-13 น าทเคยระเหยเปนไอน า จะถกควบแนนกลบเปนของเหลวอกครงหนง หากจ านวนโมเลกลของน าทระเหยกลายเปนไอน า จะเทากบจ านวนโมเลกลของไอน าทควบแนนกลบเปนน าพอด เราเรยกวา “อากาศอมตวดวยไอน า” ในทางกลบกนหากดงฝาเปดออก ไอน าในอากาศซงเคยอยในถงจะหนออกมา ท าใหจ านวนโมเลกลของไอน าทเหลออยขางในนอยลง อากาศจงไมเกดการอมตว ปจจยในธรรมชาตทท าใหอากาศไมเกดการอมตวคอ กระแสลม เมออากาศเสยดสกบพนน า โมเลกลของอากาศจะสงถายพลงงานไปยงโมเลกลของน า เมอมกระแสลมแรงพลงงานทสงถายมากขน จนท าใหโมเลกลของน าสนหลดเปนอสระเปลยนสถานะกลายเปนแกส

83

ภาพท 2-14 โมเลกลของแกสตางๆ ในกลมอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

อากาศมแรงดนทกทศทกทาง ความดนเกดจากการพงชนกนของโมเลกลของแกส ถาสมมตใหกลมอากาศ (Air parcel) ในภาพท 2-15 มความกดอากาศ 1,000 mb (มลลบาร) มองคประกอบเปนแกสไนโตรเจนรอยละ 78 แกสออกซเจนรอยละ 21 และไอน าประมาณรอยละ 1 ดวยสดสวนนแกสไนโตรเจนท าใหเกดแรงดน 780 mb แกสไนโตรเจนท าใหเกดแรงดน 210 mb และไอน าท าใหเกดแรงดน 10 mb จะเหนไดวา ความดนไอน า (Vapor pressure) มคานอยมากเมอเทยบกบความดนของแกสท งหมด อยางไรกตามหากเราเพมความดนใหกบกลมอากาศ โดยการเพมปรมาณอากาศในลกษณะเดยวกบการเปาลกโปง ท าใหจ านวนโมเลกลของไอน าอากาศมากขน ความดนไอน ามากขนยอมท าใหอณหภมสงตามขนไปตามกฎของแกส (อณหภมของแกสแปรผนตามความดน แตแปรผกผนกบปรมาตร) เราจงสรปไดวาอณหภมของอากาศแปรผนตามความดนไอน าหรอปรมาณของไอน าในอากาศ ดงนนอากาศชนยอมมอณหภมสงกวาอากาศแหง

2.7.5 ความชนสมพทธ

ความชน (Humidity) หมายถง จ านวนไอน าทมอยในอากาศ ความชนของอากาศมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา จะมากหรอนอยขนอยกบความดนและอณหภม ความชนสมพทธ (Relative humidity) หมายถง “อตราสวนของ ปรมาณไอน าทมอยจรงในอากาศตอปรมาณไอน าทจะท า

84

ใหอากาศอมตว ณ อณหภมเดยวกน” หรอ “อตราสวนของความดนไอน าทมอยจรงตอความดนไอน าอมตว” คาความชนสมพทธแสดงในรปของรอยละ (%) เขยนเปนสตรไดวา

ความชนสมพทธ = (ปรมาณไอน าทอยในอากาศ / ปรมาณไอน าทท าใหอากาศอมตว ) x 100% = (ความดนไอน าทมอยในอากาศ / ความดนไอน าของอากาศอมตว) x 100%

ปรมาณของไอน าในอากาศขนอยกบอณหภมของอากาศ อากาศรอนสามารถเกบไอน าไดมากกวาอากาศเยน ดงนนหากอณหภมของอากาศลดลงจนถงจดๆ หนงทท าใหเกด "อากาศอมตว” (Saturated air) อากาศจะไมสามารถเกบกกไอน าไวไดมากกวาน หรอกลาวอกนยหนงวาอากาศมความชนสมพทธรอยละ 100 และหากอณหภมยงคงลดต าลงอก ไอน าจะเปลยนสถานะเปนของเหลว อณหภมทท าใหเกดการควบแนนนเรยกวา “จดน าคาง” (Dew point) จดน าคางของอากาศชนยอมมอณหภมสงกวาจดน าคางของอากาศแหง

ภาพท 2-15 ความสามารถในการเกบไอน าในอากาศ ณ อณหภมตางๆ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ในภาพท 2-15 อากาศในขวดดานขวามอมอณหภมสงกวาขวดซายมอ น าระเหยเปนไอน าเราจงมองไมเหน สวนอากาศในขวดดานซายมอมอณหภมต ากวา ปรมาณไอน าในขวดถกจงควบแนนเปนของเหลวอยทกนขวด

85

ขอสงเกต:

ไอน าคอน าในสถานะแกส ไมมส ไมมกลนและมองไมเหน สวนเมฆและหมอกทเรามองเหนเปนหยดน าในสถานะของเหลวหรอเปนเกลดน าแขง เรามองเหนไดเพราะมผวทสะทอนแสง

ตวอยางการควบแนน:

เมอใสน าแขงไวในแกว จะเกดละอองน าเลกๆ เกาะอยรอบๆ แกว ละอองน าเหลานเกดจากอากาศทอยรอบแกวมอณหภมลดต าลงจนเกดการอมตวของอากาศ ไมสามารถเกบไอน าไดมากกวาน ไอน าจงควบแนนเปลยนสถานะเปนหยดน าในวนทมอากาศหนาว เมอเราหายใจออกจะมควนสขาว ซงเปนละอองน าเลกๆ เกดจากอากาศอบอนภายในรางกายปะทะกบอากาศเยนภายนอก ท าใหไอน าซงออกมาพรอมกบอากาศภายในรางกาย ควบแนนกลายเปนหยดน าเลกๆ มองเหนเปนควนสขาว กาตมน าเดอดพนควนสขาวออกจากพวยกา ควนสขาวนนคอหยดน าเลกๆ ซงเกดจากอากาศรอนภายในกาพงออกมาปะทะอากาศเยนภายนอกแลวเกดการอมตว ควบแนนเปนละอองน าเลกๆ ท าใหเรามองเหน เมอเราอยในรถปดแอรเวลาฝนตก กระจกดานในรถเปนฝา เนองจากอากาศในรถมอณหภมสงกวาอากาศภายนอก จงควบแนนเปนละออกน าเลกๆ เกาะทดานในของกระจก หลงฝนตกใหมๆ จะมหมอกสขาวลอยอยเหนอผวถนน เนองจากอากาศเยนดานบนกระทบกบอากาศรอนเหนอพนผวซงก าลงคายความรอน จงควบแนนกลายเปนละอองน า

ภาพท 2-16 สลงไซโครมเตอร (Sling psychrometer)

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

86

การวดความ ชนสมพทธใช เค รองมอท เรยกวา “ไฮโกรม เตอร” (Hygrometer) ซ งมอยหลายหลากชนด มทงท าดวยกระเปาะเทอรมอมเตอรและเปนอปกรณอเลกทรอนกส ไฮโกรมเตอรซงสามารถท าไดเองและมความนาเชอถอเรยกวา “สลงไซโครมเตอร” (Sling psychrometer) ประกอบดวยเทอรมอมเตอรจ านวน 2 อนวางคกน โดยมเทอรมอมเตอรอนหนงมผาชบน าหมกระเปาะไว เรยกวา “กระเปาะเปยก” (Wet bulb) สวนกระเปาะเทอรมอมเตอรอกอนหนงไมไดหมอะไรไว เรยกวา “กระเปาะแหง” (Dry bulb) เมอหมนสลงไซโครมเตอรจบเวลา 3 นาท เพอควบคมอตราการระเหย แลวอานคาแตกตางของอณหภมกระเปาะทงสองบนตารางเปรยบเทยบ กจะไดคาความชนสมพทธคดเปนรอยละ (%)

2.8 เสถยรภาพอากาศ

พนผวโลกไดรบความรอนจากดวงอาทตย ท าใหอากาศซงอยบนพนผวมอณหภมสงขนและลอยตวสงขน เมอกลมอากาศรอนยกตว ปรมาตรจะเพมขนเนองจากความกดอากาศนอยลง มผลท าใหอณหภมลดลงดวยอตรา 10°C ตอ 1,000 เมตร จนกระทงกลมอากาศมอณหภมเทากบสงแวดลอมกจะหยดลอยตวและเมอกลมอากาศมอณหภมต ากวาสงแวดลอมกจะจมตวลงและมปรมาตรลดลง เนองจากความกดอากาศทเพมขนและสงผลท าใหอณหภมสงขนดวย ดงภาพท 2-17

ภาพท 2-17 เสถยรภาพของอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

87

เมอกลมอากาศยกตวถงระดบการควบแนน อากาศจะอมตวดวยไอน า เนองจากอณหภมลดต าจนถงจดน าคาง หากอณหภมยงคงลดต าไปอก ไอน าในอากาศจะควบแนนเปลยนสถานะเปนหยดน าขนาดเลก (ซงกคอเมฆทเรามองเหน) และคายความรอนแฝงออกมา ท าใหอตราการลดลงของอณหภมเหลอ 5°C ตอ 1,000 เมตร ดงภาพท 2-18

ภาพท 2-18 การควบแนนเนองจากการยกตวของอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

จะเหนไดวา เมฆ เกดขนไดกตอเมอมการยกตวของอากาศเทานน กลไกทท าใหเกดการยกตวของอากาศในแนวดงม 4 กระบวนการ ดงน สภาพภมประเทศ เมอกระแสลมปะทะภเขา อากาศถกบงคบใหลอยสงขนจนถงระดบควบแนนกจะกลนตวเปนหยดน า ดงจะเหนไดวาบนยอดเขาสงมกมเมฆปกคลมอย บรเวณยอดเขาจงมความชมชนและอดมไปดวยปาไม กระแสลมพดผานขามยอดเขาเปนอากาศแหงทสญเสยไอน าจะจมตวลงและมอณหภมสงขน ภมอากาศบรเวณหลงภเขาจงเปนเขตทแหงแลง เรยกวา “เขตเงาฝน” (Rain shadow)

88

ภาพท 2-19 อากาศยกตวเนองจากสภาพภมประเทศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

แนวปะทะ อากาศรอนมความหนาแนนต ากวาอากาศเยน เมออากาศรอนปะทะกบอากาศเยน อากาศรอนจะยกตวขนและอณหภมลดต าลงจนถงระดบควบแนน ท าใหเกดเมฆและฝน ดงทเรามกจะไดยนขาวพยากรณอากาศวาลมความกดอากาศสง (อากาศเยน) ปะทะกบหยอมความกดอากาศต า (อากาศรอน) ท าใหเกดพายฝน

ภาพท 2-20 อากาศยกตวเนองจากแนวปะทะอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

89

อากาศบบตว เมอกระแสลมพดมาปะทะกน อากาศจะยกตวขน ท าใหอณหภมลดต าลงจนเกดอากาศอมตว ไอน าในอากาศควบแนนเปนหยดน าในกอนเมฆ

ภาพท 2-21 อากาศยกตวเนองจากอากาศบบตว

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

การพาความรอน พนผวของโลกมความแตกตางกน จงมการดดกลนและคายความรอนไมเทากน ซงมผลท าใหกลมอากาศทลอยอยเหนอบรเวณมอณหภมแตกตางกนไปดวย โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดรอน (ตวอยางเชน กลมอากาศทลอยอยเหนอพนคอนกรตจะมอณหภมสงกวากลมอากาศทลอยอยเหนอพนหญา) กลมอากาศทมอณหภมสงมความหนาแนนนอยกวาอากาศในบรเวณโดยรอบจงลอยตวสงขน ดงจะสงเกตเหนวา ในวนทมอากาศรอนนกเหยยวสามารถลอยตวอยเฉยๆ โดยไมตองขยบปกเลย

ภาพท 2-22 อากาศยกตวเนองจากการพาความรอน

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

90

เมอกลมอากาศยกตว ปรมาตรจะเพมขนและอณหภมลดต าลง ถากลมอากาศมอณหภมต ากวาสภาวะแวดลอม มนจะจมตวกลบสทเดม เนองจากมความหนาแนนมากกวาอากาศโดยรอบ เมอกลมอากาศยกตวสงจนเหนอระดบควบแนน จะเกดเมฆในแนวราบและไมสามารถยกตวตอไปไดอก เราเรยกสภาวะเชนนวา “อากาศมเสถยรภาพ” (Stable air) ซงมกเกดขนในชวงเวลาทมอณหภมต า เชน เวลาเชา แตในวนทมอากาศรอน กลมอากาศจะยกตวขนอยางรวดเรว แมจะมความสงเหนอระดบควบแนนขนไปแลวกตาม กลมอากาศกยงมอณหภมสงกวาอากาศโดยรอบ จงลอยตวสงขนไปอก ท าใหเกดเมฆกอตวในแนวตง เชน เมฆควมลสและเมฆควมโลนมบส เราเรยกสภาวะเชนนวา “อากาศไมมเสถยรภาพ” (Unstable air) อากาศไมมเสถยรภาพมกเกดขนในชวงเวลาทมอณหภมสง เชน เวลาบายของฤดรอน

ภาพท 2-23 เสถยรภาพของอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

หมายเหต: การทเราเหนฐานของเมฆแบนเรยบเปนระดบเดยวกน เปนเพราะวาเมอกลมอากาศ (กอนเมฆ) จมตวลงต ากวาระดบควบแนน อากาศดานลางมอณหภมสงกวาจดน าคางและยงไมอมตว ละอองน าทหลนลงมาจงระเหยเปลยนในสถานะเปนแกส (ไอน า) เราจงมองไมเหน ซงอาจกลาวอกอยางวาฐาน

91

ของเมฆถกตดดวยความรอนของอากาศดานลาง ความชนสมพทธในเมฆเปนรอยละ 100 จงเกดการควบแนน แตความชนสมพทธใตฐานเมฆไมถงรอยละ 100 จงไมมการควบแนน

2.8.1 แกนควบแนน

อากาศเยนมความสามารถเกบไอน าไดนอยกวาอากาศรอน เมออณหภมของอากาศลดลงจนถงจดน าคาง อากาศจะอมตวและไมสามารถเกบไอน าไดมากกวาน หากอณหภมยงคงลดต าไปอก ไอน าจะควบแนนเปลยนสถานะเปนของเหลว อยางไรกตามนอกจากปจจยทางดานอณหภมและความกดอากาศแลว การควบแนนของไอน ายงจ าเปนตองม “พนผว” ใหหยดน า (Droplet) เกาะตว ยกตวอยาง เมออณหภมของอากาศบนพนผวลดต ากวาจดน าคาง ไอน าในอากาศจะควบแนนเปนหยดน าเลกๆ เกาะบนใบไมใบหญาเหนอพนดน บนอากาศกเชนกน ไอน าตองการอนภาคเลกๆ ทแขวนลอยอยในอากาศเปน “แกนควบแนน” (Condensation nuclei) แกนควบแนนเปนวสดทมคณสมบตในการดดซบน า (Hygroscopic) ไดแก ฝ น ควน เกสรดอกไม ไอเกลอ เปนตน ซงมขนาดประมาณ 0.0002 มลลเมตร ดงทแสดงในภาพท 2-24 หากปราศจากแกนควบแนนแลว ไอน าบรสทธไมสามารถควบแนนเปนของเหลวได แมวาจะมความชนสมพทธรอยละ 100 กตาม

ภาพท 2-24 แกนควบแนน ละอองน าในเมฆและหยดน าฝน

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

92

หยดน าหรอละอองน าในกอนเมฆ (Cloud droplet) ทเกดขนครงแรกมขนาดเพยง 0.02 มลลเมตร (เลกกวาเสนผานศนยกลางของเสนผมซงมขนาด 0.075 มลลเมตร) ละอองน าขนาดเลกตกลงอยางชาๆ ดวยแรงตานของอากาศ และระเหยกลบเปนไอน าเมออยใตระดบควบแนนลงมา ไมทนตกถงพนโลก อยางไรกตามในกรณทมกลมอากาศยกตวอยางรนแรง หยดน าเหลานสามารถรวมตวกนภายในกอนเมฆ จนมขนาดใหญประมาณ 0.05 มลลเมตร ถาหยดน ามขนาด 2 มลลเมตร มนจะมน าหนกมากกวาแรงพยงของอากาศ และตกลงมาดวยแรงโนมถวงของโลกสพนดนกลายเปนฝน

2.8.1.1 ปจจยทเปนแกนควบแนน 1) ใบไมใบหญา

กอนรงเชาเปนชวงเวลาทพนผวโลกคายความรอนออกมาในรปของการแผรงสอนฟราเรด จนกระทงอณหภมลดต าลงกวาจดน าคาง (Dew point) ไอน าในอากาศซงอยรอบๆ จงควบแนนเปนหยดน าคาง (Dew) เกาะอยตามใบไมใบหญามากกวาพนดนหรอพนคอนกรต ท งนเนองจากขนและกงกานของใบไมใบหญาท าหนาทเปนแกนควบแนน ดงในภาพท 2-25 เหตผลอกประการหนงซงท าใหน าคางมกเกดขนบนใบไมใบหญากคอใบของพชคายไอน าออกมา ท าใหอากาศบรเวณนนมความชนสง

ภาพท 2-25 น าคางบนกงหญา ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

93

2.9 ละอองอากาศ (Aerosols)

เปนชอเรยกรวมๆ ของอนภาคเลกทแขวนลอยในอากาศ เชน ฝ น เกษรดอกไม ไอเกลอทะเล เขมาควน เปนตน ละอองอากาศมอทธพลตอสภาพลมฟาอากาศและระบบภมอากาศเปนอยางมาก เนองจากละอองอากาศเปรยบเสมอนเปนแผนกรองแสงอาทตย ท าใหอณหภมพนผวโลกลดลง และละอองอากาศท าหนาทเปนแกนควบแนนใหกบไอน าในอากาศ ไดเมทลซลไฟด (Dimethylsulfide

หรอ DMS) เปนละอองอากาศซงเกดจากแพลงตอนพชและสาหรายบางชนดยอยสลายธาตอาหารในมหาสมทรแลวปลอยไดเมทลซลไฟด (DMS) สบรรยากาศ หากปราศจากสงมชวตเลกๆ เหลาน ปรมาณน าฝนทตกบนโลกจะลดลง

ไฟปาและภเขาไฟระเบด การเกดไฟปาและภเขาไฟระเบด (รวมทงระเบดปรมาณ) ท าใหอากาศบนพนผวมอณหภมสง และปลดปลอยละอองอากาศจ านวนมหาศาลขนสบรรยากาศ เมอไอน าในอากาศรอนลอยตวขนไปกระทบอากาศเยนทอยเบองบน กจะเปลยนสถานะเปนของเหลว โดยใชละอองอากาศเหลานเปนแกนควบแนน เกดเปนหยดน าฝนตกลงมาภายหลงปรากฏการณเหลานทกครงไป

2.9.1 คอนเทรล (Contrail)

เปนเมฆทสรางขนโดยฝมอมนษย เมอเครองบนไอพนบนอยในระดบสงเหนอระดบควบแนน ไอน าซงอยในอากาศรอนทพนออกมาจากเครองยนตปะทะเขากบอากาศเยนซงอยภายนอก เกดการควบแนนเปนหยดน า โดยการจบตวกบเขมาควนจากเครองยนตซงท าหนาทเปนแกนควบแนน เราจงมองเหนละอองน าเปนเสนสขาวถกพนออกมาทางทายของเครองยนตเปนทางยาว ดงในภาพท 2-26

94

ภาพท 2-26 คอนเทรล ซงเกดขนจากไอพนเครองบน

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.9.2 ฝนเทยมและบงไฟอสาน ในการสรางฝนเทยม เครองบนโปรยสารเคม “ซลเวอรไอโอไดด” (Silver Iodide) ในอากาศทมความชนสมพทธสง เพอท าหนาทเปนแกนควบแนน ใหไอน าในอากาศมาจบตวและควบแนนเปนหยดน าและกอนเมฆ ประเพณแหนางแมวยงบงไฟของภาคอสานกเชนกน เปนภมปญญาชาวบาน ซงพยายามจะเพมโอกาสใหเกดฝนตก โดยการปลอยเขมาควนซงเกดจากการเผาไหมดนปนในอากาศ เพอสรางเปนแกนควบแนนใหแกไอน าในอากาศ

2.9.3 เมฆ

เมฆ (Cloud) คอ กลมของละอองน าขนาดเลก ซงเกดจากการควบแนนของหยดน าในอากาศ แตเมฆชนสงซงมอณหภมต ากวาจดเยอกแขงจะเปนกลมของผลกน าแขงขนาดเลก โดยปกตน าบรสทธและไอน าโปรงแสงจนไมสามารถมองเหนได แตหยดน าและผลกน าแขงมพนผว (Surface)

ซงสะทอนแสงท าใหเราสามารถมองเหนเปนกอนสขาวและในบางครงมมตกกระทบของแสงและเงาจากเมฆชนบนหรอเมฆทอยขางเคยง นอกจากนนความหนาแนนของหยดน าในกอนเมฆกอาจท าใหมองเหนเมฆเปนสเทา ในธรรมชาต เมฆเกดขนโดยมรปราง 2 ลกษณะคอ เมฆกอนและเมฆแผน เมฆกอนเรยกวา “เมฆควมลส” (Cumulus) และเมฆแผนเรยกวา “เมฆสตราตส” (Stratus) หากเมฆกอนลอยชดตดกน เราน าชอทงสองมาตอกนเรยกวา “เมฆสตราโตควมลส” (Stratocumulus) ในกรณทเปนเมฆฝนจะเพมค าวา “นมโบ” หรอ “นมบส” ซงแปลวา “ฝน” เขาไป โดยเรยกเมฆกอนทท าใหเกดพายฝนฟาคะนองวา

95

“เมฆควมโลนมบส” (Cumulonimbus) และเรยกเมฆแผนทมฝนตกปรอยๆ อยางสงบวา “เมฆนมโบสตราตส” (Nimbostratus) นกอตนยมวทยาแบงเมฆออกเปน 3 ระดบ คอ เมฆชนต า เมฆชนกลางและเมฆชนสง ดงทแสดงในภาพท 2-28

เมฆชนต า อยสงจากพนดนไมเกน 2 กโลเมตร ม 5 ชนด ไดแก เมฆสตราตส เมฆควมลส เมฆสตราโตควมลส เมฆนมโบสตราตส และเมฆควมโลนมบส ตามทไดกลาวมาแลว หมายเหต: นกอตนยมวทยาถอวาเมฆควมลสและเมฆควมโลนมบสเปนเมฆกอตวในแนวดง ซงมฐานเมฆอยในระดบเมฆชนต า แตยอดเมฆอาจอยในระดบของเมฆขนกลางและชนสง

เมฆชนกลาง เกดขนทระดบสง 2-6 กโลเมตร ในการเรยกชอจะเตมค าวา “อลโต” ซงแปลวา “ชนกลาง” ไวขางหนา เชน เมฆแผนชนกลางเรยกวา “เมฆอลโตสตราตส” (Altostratus) เมฆกอนชนกลางคอ “เมฆอลโตควมลส” (Altocumulus) ขอสงเกต: เมฆชนกลางมความหนาแนนพอทจะบดบงดวงอาทตย ท าใหเกดเงา บางครงมองเหนเปนสเทา

เมฆชนสง เกดขนทระดบความสงมากกวา 6 กโลเมตร ในการเรยกชอจะเตมค าวา “เซอโร” ซงแปลวา “ชนสง” ไวขางหนา เชน เมฆแผนชนสงเรยกวา “เมฆเซอโรสตราตส” (Cirrostratus) เมฆกอนชนสงเรยกวา “เมฆเซอโรควมลส” (Cirrocumulus) นอกจากนนยงมเมฆชนสงทมรปรางเหมอนขนนก เรยกวา “เมฆเซอรส” (Cirrus) ขอสงเกต: เนองจากอากาศขางบนบางมาก เมฆชนสงไมมความหนาแนนมากพอทจะบดบงดวงอาทตย จงมองเหนเปนสขาวเทานน

96

ภาพท 2-27 ผงแสดงการเรยกชอเมฆ

ทมา: http://www.thaiglider.com/th/story/29-cloud.html

ภาพท 2-28 แผนทเมฆ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

97

ภาพท 2-29 การเรยกชอแผนทเมฆ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

ตวอยางภาพเมฆแตละชนด

เมฆชนสง (High Cloud) เกดขนทระดบสงมากกวา 6 กโลเมตร

ภาพท 2-30 เมฆเซอโรควมลส (Cirrocumulus)

เมฆสขาว เปนผลกน าแขง มลกษณะเปนรวคลนเลกๆ มกเกดขนปกคลมทองฟาบรเวณกวาง

98

ภาพท 2-31 เมฆเซอโรสตราตส (Cirrostratus)

เมฆแผนบาง สขาว เปนผลกน าแขง ปกคลมท อ ง ฟ า เป น บ ร เวณ ก วา ง โป ร งแ ส ง ต อแสงอาทตย บางครงหกเหแสง ท าใหเกดดวงอาทตยทรงกลด และดวงจนทรทรงกลดเปนรปวงกลม สคลายรง

ภาพท 2-32 เมฆเซอรส (Cirrus)

เมฆรว สขาว รปรางคลายขนนก เปนผลกน าแขง มกเกดขนในวนทมอากาศด ทองฟาเปนสฟาเขม

เมฆชนกลาง (Middle Cloud) เกดขนทระดบสง 2-6 กโลเมตร

ภาพท 2-33 เมฆอลโตควมลส (Altocumulus)

เมฆกอน สขาว มลกษณะคลายฝงแกะ ลอยเปนแพ มชองวางระหวางกอนเลกนอย

99

ภาพท 2-34 เมฆอลโตสตราตส (Altostratus)

เมฆแผนหนา สวนมากมกมสเทา เนองจากบงแสงดวงอาทตย ไมใหลอดผานและเกดขนปกคลมทองฟาเปนบรเวณกวางมากหรอปกคลมทองฟาทงหมด

เมฆชนต า (Low Cloud) เกดขนทระดบต ากวา 2 กโลเมตร

ภาพ ท 2-35 เม ฆ สตราต ส (Stratus)

เมฆแผนบาง ลอยสงเหนอพนไมมากนก เชน ลอยปกคลมยอดเขา มกเกดขนตอนเชาหรอหลงฝนตก บางครงลอยต ามลกษณะคลายหมอก

ภาพท 2-36 เมฆสตราโตควมลส (Stratocumulus)

เมฆกอน ลอยตดกนเปนแพ ไมมรปทรงทชดเจน มชองวางระหวางกอนเพยงเลกนอย มกเกดขนเวลาทอากาศไมดและมสเทา เนองจากลอยอยในเงาของเมฆชนบน

100

ภาพท 2-37 เมฆนมโบสตราตส (Nimbostratus)

เมฆแผนสเทา เกดขนเวลาทอากาศมเสถยรภาพท าใหเกดฝนพร าๆ ฝนผานหรอฝนตกแดดออกไมมพายฝนฟาคะนอง ฟารองฟาผามกปรากฏใหเหนสายฝนตกลงมาจากฐานเมฆ

เมฆกอตวในแนวตง (Clouds of Vertical Development)

ภาพท 2-38 เมฆควมลส (Cumulus)

เมฆกอนปกปย สขาวเปนรปกะหล า กอตวในแนวตง เกดขนจากอากาศไมมเสถยรภาพ ฐานเมฆเปนสเทาเนองจากมความหนามากพอทจะบดบงแสง จนท าใหเกดเงา มกปรากฏใหเหนเวลาอากาศด

ทองฟาเปนสฟาเขม

ภาพท 2-39 เมฆควมโลนมบส (Cumulonimbus)

เมฆกอตวในแนวตง พฒนามาจากเมฆควมลส มขนาดใหญมาก ปกคลมพนทครอบคลมทงจงหวด ท าใหเกดพายฝนฟาคะนอง หากกระแสลมชนบนพดแรง กจะท าใหยอดเมฆรปกะหล า กลายเปนรปทงตเหลก ตอยอดออกมาเปนเมฆเซอโรสตราตส หรอเมฆเซอรส

2.9.4 หมอก

101

หมอก (Fog) เกดจากไอน าเปลยนสถานะควบแนนเปนหยดน าเลกๆ เชนเดยวกบเมฆ เมฆเกดจากการเปลยนแปลงอณหภม เนองจากการยกตวของกลมอากาศ แตหมอกเกดขนจากความเยนของพนผวหรอการเพมปรมาณไอน าในอากาศ หมอกสามารถเกดขนจากสาเหตหลายประการ ตวอยางดงน

ในวนทมอากาศชนและทองฟาใส พอตกกลางคนพนดนจะเยนตวอยางรวดเรว ท าใหไอน าในอากาศทอยเหนอพนดนควบแนนเปนหยดน า หมอกซงเกดขนโดยวธนมอณหภมต าและมความหนาแนนสง เคลอนตวลงสทต าและมอยอยางหนาแนนในหบเหว ตวอยางเชน ทะเลหมอก ดงภาพท 2-

40

ภาพท 2-40 ทะเลหมอก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

เมอมวลอากาศอนทมความชนสงปะทะกบพนผวทมความหนาวเยน เชน ผวน าในทะเลสาบ อากาศจะควบแนนกลายเปนหยดน า (ลกษณะเชนเดยวกบหยดน าซงเกาะอยรอบแกวน าแขง) เรามองเหนเปนควนสขาวลอยขนเหนอพนน า เมออากาศรอนซงมความชนสง ปะทะกบอากาศเยนซงอยขางบน แลวควบแนนเปนหยดน า เชน เวลาหลงฝนตก ไอน าทระเหยขนจากพนถนนซงรอน ปะทะกบอากาศเยนซงอยขางบน แลวควบแนนกลายเปนหมอก (ลกษณะเชนเดยวกบการควบแนนของไอน าจากลมหายใจปะทะกบอากาศเยนของฤดหนาว) เรามองเหนเปนควนสขาวลอยขนจากพนถนน

102

2.9.4.1 ขอแตกตางระหวางหมอกกบละอองอากาศ หมอกเปนปรากฎการณซงเกดขนจากไอน าควบแนนเปนหยดน าในลกษณะเดยวกบเมฆ แตกตางจากละอองอากาศ (Aerosols) ซงเปนมวลอนภาคขนาดเลกทแขวนลอยในอากาศ เชน ฝ น เกษรดอกไม ไอเกลอทะเล เขมาควน ละอองอากาศทกชนดมสถานะเปนของแขง ซงไมเกยวของกบการควบแนนของน า แตละอองอากาศท าใหเกดปรากฎการณทางแสง ซงมองเหนเปนฝาบางๆ คลายหมอกแตมสคล าสกปรก ตวอยางปรากฎการณของละอองอากาศทควรรจก ไดแก

1) หมอกแดด (Haze) เปนฝ นละอองทท าใหเกดปรากฏการณฟาหลว คอ แสงอาทตยสองสวางไมเตมท เนองจากมอนภาคฝ นในบรรยากาศเปนอปสรรคขวางกนทางเดนของแสง หมอกแดดมกเกดขนในวนทมอณหภมสงและมความกดอากาศต า อากาศรอนเหนอพนดนยกตว พาใหฝ นและอนภาคบนพนดนลอยขนสชนบรรยากาศ ดงในภาพท 2-41

ภาพท 2-41 หมอกแดด ซงเกดจากละอองอากาศ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

หมอกควน (Smog) เปนมลภาวะซงเกดจากการสนดาปเชอเพลงฟอสซลในเครองจกรกลและโรงงาน มกเกดขนในเมองใหญทมการจราจรหนาแนน เชน กรงเทพมหานคร เชยงใหม และนคมอตสากรรมตางๆ รวมทงการเผาปาและพนทเกษตรกรรม ค าวา Smog เกดจากการน าค าวา "Smoke" ซงแปลวาควน และค าวา "Fog" ซงแปลวาหมอก มาเรยงผสมกน

103

ภาพท 2-42 หมอกควนซงเกดขนจากโรงงาน

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.9.5 หยาดน าฟา หยาดน าฟา (Precipitation) เปนชอเรยกรวมของหยดน าและน าแขง ทเกดจาการควบแนนของไอน าแลวตกลงมาสพน เชน ฝน ลกเหบ หมะ เปนตน หยาดน าฟาแตกตางจากจากหยดน าหรอละอองน าในกอนเมฆ (Cloud droplets) ตรงทหยาดน าตองมขนาดใหญและมน าหนกมากพอทจะชนะแรงตานอากาศและตกสพนโลกไดโดยไมระเหยเปนไอน าเสยกอน ฉะนนกระบวนการเกดหยาดน าฟาจงมความสลบซบซอนมากกวากระบวนการควบแนนทท าใหเกดเมฆ หยาดน าฟาทเกดขนในประเทศไทย ไดแก

1) ละอองหมอก (Mist) เปนหยดน าขนาด 0.005 – 0.05 มลลเมตร เกดจากเมฆสตราตส ท าใหเรารสกชนเมอเดนผาน มกพบบนยอดเขาสง

2) ฝนละออง (Drizzle) เปนหยดน าขนาดเลกกวา 0.5 มลลเมตร เกดจากเมฆสตราตส พบเหนบอยบนยอดเขาสง ตกตอเนองเปนเวลานานหลายชวโมง

3) ฝน (Rain) เปนหยดน ามขนาดประมาณ 0.5 – 5 มลลเมตร ฝนสวนใหญตกลงมาจากเมฆนมโบสตราตส และเมฆควมโลนมบส

104

4) หมะ (Snow) เปนผลกน าแขงขนาดประมาณ 1 – 20 มลลเมตร ซงเกดจากไอน าจากน าเยนยงยวด ระเหดกลบเปนผลกน าแขงแลวตกลงมา (เคยมหมะตกทจงหวดเชยงราย ในปทอากาศหนาวเยนมาก) ลกเหบ (Hail) เปนกอนน าแขงขนาดใหญกวา 5 เซนตเมตร เกดขนจากกระแสในอากาศแนวดงภายในเมฆควมโลนมบส พดใหผลกน าแขงสะสมตวจนมขนาดใหญและตกลงมา ในกอนเมฆทวไป หยดน าเลกๆ มขนาดเทากนและตกลงมาอยางชาๆ ดวยความเรวเดยวกน หยดน าเหลานนจงไมมโอกาสทจะชนหรอรวมตวกนใหมขนาดใหญขนไดเลย แตภายในเมฆกอตวในแนวตง เชน เมฆควมโลนมบสจะมหยดน าหลายขนาด หยดน าขนาดใหญจะตกลงมาดวยความเรวทมากกวาหยดน าขนาดเลก จงชนและรวมตวกบหยดน าขนาดเลกทอยเบองลาง ท าใหเกดการสะสมตวจนมขนาดใหญขน ดงภาพท 2-43 เราเรยกกระบวนการนวา “กระบวนการชนและรวมตวกน” (Collision –

coalescence process)

ภาพท 2-43 การหลนของหยดน าขนาดเทากน (ซาย) และขนาดแตกตางกน (ขวา) ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

105

นอกจากนนกระแสอากาศไหลขน (Updraft) ยงชวยใหเรงอตราการชนและรวมตวใหเกดขนอยางรวดเรว เมอหยดน ามขนาดใหญประมาณ 1 มลลเมตร จะมน าหนกมากพอทจะชนะแรงพยงและตกลงมาดวยแรงโนมถวงของโลก หยดน าทตกลงมาจากยอดเมฆชนและรวมตวกบหยดน าอนๆ ในขาลงกลายเปน “หยดน าฝน” (Rain droplets) ตกลงจากฐานเมฆ โดยมขนาดประมาณ 2 - 5 มลลเมตร ดงภาพท 2-44

ภาพท 2-44 การเพมขนาดของหยดน าในกอนเมฆ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

ในเขตทมอากาศหนาวเยน เชน ในเขตละตจดสงหรอบนเทอกเขาสง รปแบบของการเกดหยาดน าฟาจะแตกตางไปจากเขตรอน หยดน าบรสทธในกอนเมฆมไดแขงตวทอณหภม 0°C หากแตแขงตวทอณหภมประมาณ -40°C เราเรยกน าในสถานะของเหลวทอณหภมต ากวา 0°C นวา “น าเยนยงยวด” (Supercooled water) น าเยนยงยวดจะเปลยนสถานะเปนของแขงไดกตอเมอกระทบกบวตถของแขงอยางทนททนใด ยกตวอยางเมอเครองบนเขาไปในเมฆชนสง กจะเกดน าแขงเกาะทชายปกดานหนา การระเหดกลบเชนน (Deposition) จ าเปนจะตองอาศยแกนซงเรยกวา “แกนน าแขง” (Ice nuclei) เพอใหไอน าจบตวเปนผลกน าแขง ในกอนเมฆมน าครบทงสามสถานะ คอ น าแขง หยดน า และไอน า และมแรงดนไอน าทแตกตางกน ไอน าระเหยจากละอองน าโดยรอบ แลวระเหดกลบรวมตวเขากบผลกน าแขงอกทหนง ท าใหผลกน าแขงมขนาดใหญ ขน ดงภาพท 2-45 เราเรยกกระบวนการนวา “กระบวนการเบอรเจอรอน” (Bergeron process)

106

ภาพท 2-45 การเพมขนาดของผลกน าแขง

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

เมอผลกน าแขงมขนาดใหญและมน าหนกมากพอทจะชนะแรงพยง (Updraft) มนจะตกลงมาดวยแรงโนมถวงของโลก และปะทะกบหยดน าเยนยงยวดซงอยดานลาง ท าใหเกดการเยอกแขงและรวมตวใหผลกมขนาดใหญยงขนไปอก นอกจากนนผลกอาจจะปะทะกนเอง จนท าใหเกดผลกขนาดใหญทเรยกวา “เกลดหมะ” (Snow flake) ในเขตอากาศเยน หมะจะตกลงมาถงพน แตในวนทมอากาศรอน หมะจะเปลยนสถานะกลายเปน “ฝน” เสยกอนแลวจงตกถงพน

ภาพท 2-46 กระบวนการเกดหยาดน าฟาในเมฆควมโลนมบส

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

107

ในเขตรอน เชน ประเทศไทย อากาศมอณหภมสง ท าใหเกดเมฆควมโลนมบส (Cumulonimbus)

ซงเปนเมฆพายฝนฟาคะนอง ภายในเมฆควมโลนมบสจะมท งกระแสอากาศยกตว (Updraft) และกระแสอากาศจมตว (Downdraft) สลบกนดงทแสดงในภาพท 2-46 หากเครองบนผานเขาไปในเมฆควมโลนมบสกจะเกดสภาวะ "ตกหลมอากาศ" (Turbulence) กระแสอากาศทพดขนและลงสลบกนในแนวดงจะท าใหหยดน าทเกดขนสะสมตวกนจนมขนาดใหญและหากถกพดใหสงขนสดานบน ซงมอณหภมต ากวาจดเยอกแขง กอนน าแขงทเกดขนประทะกบน าเยนยงยวดแลวสะสมตวกนเปนชนๆ จนมขนาดใหญแลวตกลงมาเปนลกเหบ (Hail) ซงถาหากพจารณาภาคตดขวางของลกเหบจะเหนวา มลกษณะเปนเปลอกหอหมกนเปนชนๆ ดงภาพท 2-47

ภาพท 2-47 ลกเหบ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.9.6 ความกดอากาศ

แมวาอากาศจะเปนแกส แตอากาศกมน าหนกเชนเดยวกบของแขงและของเหลว เราเรยกน าหนกของอากาศทกดทบกนลงมาดวยอทธพลของแรงโนมถวงวา “ความกดอากาศ” (Air pressure) ความกดอากาศจะมความแตกตางกบแรงทเกดจากน าหนกกดทบของของแขงและของเหลวตรงท ความกดอากาศมแรงดนออกทกทศทกทาง เชนเดยวกบแรงดนของอากาศในลกโปง

108

ภาพท 2-48 บารอมเตอรชนดปรอท

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

อปกรณว ดความกดอากาศ เรยกวา “บารอมเตอร” (Barometer) หากเราบรรจปรอทใสหลอดแกวปลายเปด แลวคว าลงตามภาพท 2-48 ปรอทจะไมไหลออกจากหลอดจนหมด แตจะหยดอยทระดบสงประมาณ 760 มลลเมตร เนองจากอากาศภายนอกกดดนพนทหนาตดของอางปรอทไว ความกดอากาศมหนวยวดเปน “มลลเมตรปรอท” “นวปรอท” และ “มลลบาร” โดยความกดอากาศทพนผวโลกทระดบน าทะเลปานกลาง มคาเทากบ 760 มลลเมตรปรอท (29.92 นวปรอท) หรอ 1,013.25 มลลบาร ในปจจบนนกอตนยมวทยาใชค าวาเฮกโตพาสคาล (Hecto Pascal เขยนยอวา hPa) แทนค าวา มลลบาร แตแทจรงแลวทงสองคอหนวยเดยวกน 1 เฮกโตปาสคาล = 1 มลลบาร = แรงกด 100 นวตน/พนท 1 ตารางเมตร โดยทแรง 1 นวตน คอ แรงทใชในการเคลอนมวล 1 กโลกรม ใหเกดความเรง 1 (เมตร/วนาท)

2.9.6.1 ปจจยทมอทธพลตอความกดอากาศ

ยงสงขนไป อากาศยงบาง อณหภมยงต า ความกดอากาศยงลดนอยตามไปดวย เพราะฉะนนความกดอากาศบนยอดเขา จงนอยกวาความกดอากาศทเชงเขา

109

อากาศรอนมความหนาแนนนอยกวาอากาศเยน จงมความกดอากาศนอยกวา เรยกวา “ความกดอากาศต า” (Low pressure) ในแผนทอตนยมจะใชอกษร “L” สแดง เปนสญลกษณ อากาศเยนมความหนาแนนมากกวาอากาศรอน จงมความกดอากาศมากกวา เรยกวา “ความกดอากาศสง” (High pressure) ในแผนทอตนยมจะใชอกษร “H” สน าเงน เปนสญลกษณ

2.9.7 การเคลอนทของอากาศ

การพาความรอน (Convection) ในบรรยากาศ ท าใหเกดการเคลอนตวของอากาศทงแนวตงและแนวราบ

2.9.7.1 กระแสอากาศแนวตง

1) บรเวณความกดอากาศต า (L) อากาศรอนเหนอพนผว ยกตวขนแลวอณหภมลดต าลง ท าใหเกดการควบแนนเปนเมฆและฝน

2) บรเวณความกดอากาศสง (H) อากาศเยนดานบนมอณหภมต า เคลอนเขามาแทนทอากาศรอนทอยเหนอพนผว ท าใหเกดแหงแลง เนองจากอากาศเยนมไอน านอย

2.9.7.2 กระแสอากาศแนวดง: อากาศเยนมมวลและความหนาแนนมากกวาอากาศรอน กระแสอากาศจงเคลอนตวจากหยอมความกดอากาศสง (H) ไปยงหยอมความกดอากาศต า (L) ท าใหเกดการกระจายและหมนเวยนอากาศไปยงต าแหนงตางๆ บนผวโลก เราเรยกกระแสอากาศซงเคลอนตวในแนวราบวา “ลม” (Wind)

ภาพท 2-49 แผนทอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

110

แผนทอากาศในภาพท 2-49 แสดงใหเหนความแตกตางของความกดอากาศบนพนผวโลก เสนวงรอบความกดอากาศ เรยกวา “ไอโซบาร” (Isobars) พนทใตเสนไอโซบารเดยวกนมความกดอากาศเทากนและความกดอากาศระหวางเสนไอโซบารแตละเสนจะมคาเทากน ดงเชน เสนไอโซบารแตละเสนจะมคาความกดอากาศตางกน 6 มลลบาร หรอ 6 hPa เปนตน เราเรยกแรงซงเกดจากความกดอากาศทแตกตางกนระหวางเสนไอโซบารวา “แรงเกรเดยนของความกดอากาศ” (Pressure-gradiant force) ซงเกดขนเนองจากเกดจากพนผวโลกแตละบรเวณไดรบพลงงานจากดวงอาทตยไมเทากน อณหภมและความดนขอบอากาศจงแตกตางกนไปดวย เราสามารถค านวณหาแรงเกรเดยนของความกดอากาศ โดยใชสตร

แรงเกรเดยนของความกดอากาศ = ความกดอากาศทแตกตาง / ระยะทางระหวางต าแหนงทงสอง

ถาหากเสนไอโซบารอยใกลชดกนแสดงวา ความกดอากาศเหนอบรเวณนนมความแตกตางกนมากหรอมแรงเกรเดยนมาก จงมลมพดแรง แตถาเสนไอโซบารอยหางกนแสดงวาความกดอากาศเหนอบรเวณนนมความแตกตางกนเพยงเลกนอยหรอมแรงเกรเดยนนอย แสดงวามลมพดออน

2.9.8. แรงโครออลส

ลมหรอกระแสอากาศในแนวราบ เกดขนจากอากาศเยนในหยอมความกดอากาศสง (H) เคลอนทมาแทนทอากาศรอนในหยอมความกดอากาศต า (L) แตหากเราพจารณาเครองหมายลกศร ซงแสดงถงทศทางของลมในแผนทอากาศในภาพท 2-49 จะเหนวา กระแสลมเคลอนทเปนเสนโคง ทเปนเชนนมสาเหตเนองมาจากแรงโครออรส

แรงโครออรส (Coriolis) เปนแรงเสมอนซงเกดจากการทโลกหมนรอบตวเอง ภาพท 2-50 ดานบนแสดงใหเหนวา หากโลกไมหมนรอบตวเอง การยงจรวดจากขวโลกเหนอไปยงเปาหมายซงอยบนต าแหนงทเสนศนยสตรตดกบเสนแวงท 90° จะไดวถของจรวดเปนเสนตรง โดยสมมตใหจรวดใชเวลาเดนทางจากจดปลอยไปยงเปาหมายใชเวลาเดนทาง 1 ชวโมง ภาพท 2-50 ดานลางอธบายถงการ

111

เกดแรงโครออรสเนองจากโลกหมนรอบตวเอง 1 รอบใชเวลา 24 ชวโมง เมอเวลาผานไปหนงชวโมง นบตงแตจรวดถกปลอยออกจากจดปลอยไปยงเปาหมาย การหมนของโลกท าใหวถของจรวดเปนเสนโคง และเคลอนไปตกบนเสนแวงท 105° เนองจากหนงชวโมงโลกหมนไปได 15° (105° - 90° = 15°)

ภาพท 2-50 แรงโครออรส

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

แรงโครออรสไมมอทธพลตอกระแสลมทบรเวณเสนศนยสตร แตจะมอทธพลมากขนในละตจดสงเขาใกลขวโลก แรงโครออรสท าใหลมในซกโลกเหนอเบยงเบนไปทางขวาและท าใหลมในซกโลกใตเบยงเบนไปทางซาย ภาพท 2-51 แสดงใหเหนวาในบรเวณซกโลกเหนอ แรงโครออรสท าใหมวลอากาศรอบหยอมความกดอากาศต า (L) หรอ “ไซโคลน” (Cyclone) หมนตวทวนเขมนาฬกาเขาสศนยกลางและมวลอากาศรอบหยอมความกดอากาศสง (H) หรอ “แอนตไซโคลน” (Anticyclone) หมนตวตามเขมนาฬกาออกจากศนยกลาง ในบรเวณซกโลกใต “ไซโคลน” จะหมนตวตามเขมนาฬกาและ “แอนตไซโคลน” จะหมนตวทวนเขมนาฬกา ตรงกนขามกบซกโลกเหนอ

112

ภาพท 2-51 ไซโคลนและแอนตไซโคลนในซกโลกเหนอ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

เมอเราเปรยบเทยบแผนทอากาศกบภาพถายดาวเทยม จะเหนวา บรเวณหยอมความกดอากาศต า (L) ซงมเสนไอโซบารอยชดตดกนในแผนทอากาศ จะเปนพายหมนซงเตมไปดวยเมฆสขาวในภาพถายดาวเทยม เมฆเหลานเกดจากอากาศยกตวแลวควบแนนเปนหยดน าจงปรากฎตวใหเหน สวนบรเวณทเปนหยอมความกดอากาศสง (H) ในแผนทอากาศ จะเปนทองฟาใสไรเมฆในภาพถายดาวเทยม ภาพท 2-52 เปนพายไตฝ นฝาแฝด (Twin Typhoon) ซงเกดจากหยอมความกดอากาศต า (L) สองหยอมในบรเวณมหาสมทรแปซฟกตอนเหนอ เกดขนจากน าในมหาสมทรไดรบความรอนจากแสงอาทตยแลวระเหยเปนไอน า ลอยยกตวขนแลวควบแนนกลายเปนเมฆ แรงโครโอลสท าใหกระแสอากาศภายในกอนเมฆบดตวในทศทวนเขมนาฬกากลายเปนพายหมน

ภาพท 2-52 พายไตฝ นฝาแฝด

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

113

2.9.9 ลม

เซลลการพาความรอน (Convection cell) ของอากาศประกอบดวย กระแสอากาศเคลอนทเปนวงรอบ (Circulation) ซงมทศทางหมนวนเปนแนวดงและแนวราบ เราเรยกการเคลอนทของกระแสอากาศในแนวดงตงฉากกบโลกวา "ความกดอากาศ" และเรยกการเคลอนทของกระแสอากาศในแนวราบขนานกบพนผวโลกวา "ลม" (Wind) ลมจะเคลอนทจากหยอมความกดอากาศสง (H)

ไปยงหยอมอากาศต า (L) เนองจากอากาศเยนจมตวไหลไปแทนทอากาศรอนซงยกตวขน เนองจากการหมนเวยนอากาศมทงวงรอบขนาดเลกปกคลมพนทเพยงไมถงตารางกโลเมตรและวงรอบขนาดใหญปกคลมพนทครอบคลมทวปและมหาสมทร ดงนนนกอตนยมวทยาจงแบงสเกลการหมนเวยนอากาศ ออกเปน 3 ระดบ ดงตารางท 2-2 ดานลาง

ตารางท 2-2 สเกลของลม

สเกล ชวงเวลาท

เกดขน ขนาด ตวอยาง

ระดบเลก (Microscale) วนาท - นาท <1 กโลเมตร ลมบาหม ลมกรรโชก

ระดบกลาง (Mesoscale) นาท - ชวโมง 1 - 100

กโลเมตร

ลมบก-ลมทะเล ลมหบเขา-ลมภเขา พายฝนฟาคะนอง ทอรนาโด

ระดบใหญ (Macroscale) วน - สปดาห - เดอน - ป

100 - 5000

กโลเมตร

ไตฝ น ไซโคลน เฮอรรเคน

ลมคา ลมเวสเทอรส ลมมรสม

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ลมทองถน (Local winds) เปนลมซงเกดขนในชวงวน คลอบคลมพนทขนาดจงหวด การหมนเวยนของอากาศในสเกลระดบกลางเชนน เกดขนเนองจากสภาพภมศาสตรและความแตกตางของอณหภมภายในทองถน ตวอยางเชน ลมบก-ลมทะเล ลมภเขา-ลมหบเขา เปนตน ลมบก-ลมทะเล เกดขนเนองจากในเวลากลางวนพนดนดดกลนความรอนเรวกวาพนน า อากาศเหนอพนดนรอนและขยายตวลอยสงขน (ความกดอากาศต า) อากาศเหนอพนน ามอณหภมต ากวา (ความกดอากาศสง) จงจมตวและเคลอนเขาแทนท ท าใหเกดลมพดจากทะเลเขาสชายฝง เรยกวา “ลม

114

ทะเล” (Sea breeze) ในเวลากลางคนพนดนคลายความรอนไดเรวกวาพนน า อากาศเยนเหนอพนดนจมตวลง (ความกดอากาศสง) และเคลอนตวไปแทนทอากาศอนเหนอพนน าซงยกตวขน (ความกดอากาศต า) จงเกดลมพดจากบกไปสทะเล เรยกวา “ลมบก” (Land breeze) ดงทแสดงในภาพท 2-53

ภาพท 2-53 ลมบก-ลมทะเล

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ลมหบเขา-ลมภเขา เกดขนเนองจาก ในเวลากลางวน พนทบรเวณไหลเขาไดรบความรอนมากกวาบรเวณพนทราบหบเขา ณ ระดบสงเดยวกน ท าใหอากาศรอนบรเวณไหลเขายกตวลอยสงขน (ความกดอากาศต า) เกดเมฆควมลสลอยอยเหนอยอดเขา อากาศเยนบรเวณหบเขาเคลอนตวเขาแทนท ท าใหเกดลมพดจากเชงเขาขนสลาดเขา เรยกวา “ลมหบเขา” (Valley breeze) หลงจากดวงอาทตยตก พนทไหลเขาสญเสยความรอน อากาศเยนตวอยางรวดเรว จมตวไหลลงตามลาดเขา เกดลมพดลงสหบเขา เรยกวา “ลมภเขา” (Mountain breeze) ดงทแสดงในภาพท 2-54 ในบางครงกลมอากาศเยนเหลานปะทะกบพนดนในหบเขาซงยงมอณหภมสงอย จงควบแนนกลายเปนหยดน า ท าใหเกดหมอก (Radiation fog)

115

ภาพท 2-54 ลมหบเขา-ลมภเขา ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

สวนในการศกษาเรองสเกลของลมระดบใหญซงปกคลมพนทกวาง เชน ทวป ทะเล มหาสมทร นน จะตองศกษาในเรองการหมนเวยนของบรรยากาศโลก ซงเกยวของกบฤดกาลและพลงงานทโลกไดรบจากดวงอาทตย

2.9.10 การวดความเรวและทศลม อปกรณวดความเรวลม (Anemometer) มรปรางเหมอนใบพดเครองบนหรอกรวยดกลม ดงภาพท 2-55 มหลกการท างานเหมอนเชนเดยวกบเครองวดความเรวในรถยนต เมอกระแสลมพดมาปะทะใบพดซงเปนกรวยดกลม จะท าใหแกนหมนและสงสญญาณจ านวนรอบมาใหเครองค านวณเปนคาความเรวลมอก โดยมหนวยวดเปนเมตรตอวนาท

ภาพท 2-55 อปกรณวดทศทางและความเรวลม ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

116

อปกรณวดทศทางลม (Wind vane) ประกอบดวย 2 สวนคอ เครองวดทศทางลม และแปนบอกทศทางลม เครองวดทศทางลม มรปรางคลายเหมอนลกศร กระแสลมปะทะเขากบแผนหางเสอทปลายลกศร ท าใหหวลกศรชเขาหาทศทางทกระแสลมพดมาตลอดเวลา ดงดานบนของภาพท 2-55

แปนบอกทศทาง ท าหนาทเสมอนหนาปด มอกษรบอกทศหลกสทศ คอ ทศเหนอ (N) ทศตะวนออก (E) ทศใต (S) และทศตะวนตก (W) ส าหรบแปนบอกทศทางชนดละเอยด จะมแบงหนาปดแบงทศออกเปน 360 องศา โดยมจดเรมตนเปนทศเหนอ (0° หรอ 360°) แลวนบมมราบตามเขมนาฬกาไปทางขวามอจนครบวงรอบ ดงภาพท 2-56

ภาพท 2-56 หนาปดแสดงทศทางลม

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.10 การหมนเวยนของบรรยากาศ

โลกมสณฐานเปนทรงกลม โคจรรอบดวงอาทตย 1 รอบ ใชเวลา 1 ป หากโลกไมหมนรอบตวเอง บรเวณเสนศนยสตรของโลกจะเปนแถบความกดอากาศต า (L) มอณหภมสง เนองจากแสงอาทตยตกกระทบเปนมมฉาก สวนบรเวณขวโลกทงสองจะเปนแถบความกดอากาศสง (H) มอณหภมต า เนองจากแสงอาทตยตกกระทบเปนมมลาดขนานกบพน อากาศรอนบรเวณศนยสตรยกตวขนท าใหอากาศเยนบรเวณขวโลกเคลอนตวเขาแทนท การหมนเวยนของบรรยากาศบนซกโลกทงสองเรยกวา “แฮดเลยเซลล” (Hadley cell) ดงภาพท 2-57

117

ภาพท 2-57 การหมนเวยนของบรรยากาศ หากโลกไมหมนรอบตวเอง

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

ทวาความเปนจรงโลกหมนรอบตวเอง 1 รอบ ใชเวลา 24 ชวโมง เซลลการหมนเวยนของบรรยากาศ จงแบงออกเปน 3 เซลล ไดแก แฮดเลยเซลล (Hadley cell), เฟอรเรลเซลล (Ferrel cell) และ โพลารเซลล (Polar cell) ในแตละซกโลก ดงภาพท 2-58

ภาพท 2-58 การหมนเวยนของบรรยากาศ เนองจากโลกหมนรอบตวเอง

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

แถบความกดอากาศต าบรเวณเสนศนยสตร (Equator low) เปนเขตทไดรบความรอนจากดวงอาทตยมากทสด กระแสลมคอนขางสงบ เนองจากอากาศรอนชนยกตวขน ควบแนนเปนเมฆควมลส

118

ขนาดใหญและมการคายความรอนแฝงจ านวนมาก ท าใหเปนเกดพายฝนฟาคะนอง อากาศชนบนซงสญเสยไอน าไปแลวจะเคลอนตวไปทางขวโลก

แถบความกดอากาศสงกงศนยสตร (Subtropical high) ทบรเวณละตจดท 30° เปนเขตแหงแลง เนองจากเปนบรเวณทอากาศแหงจากแฮดลยเซลลและเฟอรเรลเซลล ปะทะกนแลวจมตวลง ท าใหพนดนแหงแลงเปนเขตทะเลทราย และพนน ามกระแสลมออนมาก เราเรยกเสนละตจดท 30° วา “เสนรงมา” (horse latitudes) เนองจากเปนบรเวณทกระแสลมสงบ (จนเรอใบยคโบราณไมสามารถเคลอนทได ลกเรอตองโยนขาวของสนคา รวมทงมาทบรรทกมาทงทะเลเพอทจะใหเรอแลนได) อากาศเหนอผวพนบรเวณเสนรงมาเคลอนตวไปยงแถบความกดอากาศต าบรเวณเสนศนยสตร ท าใหเกด “ลมคา” (Trade winds) แรงโครออรสซงเกดจากการหมนรอบตวของโลกเขามาเสรม ท าใหลมคาทางซกโลกเหนอเคลอนทมาจากทศตะวนออกเฉยงเหนอและลมคาทางซกโลกใตเคลอนทมาจากทศตะวนออกเฉยงใต ลมคาทงสองปะทะชนกนและยกตวขนบรเวณเสนศนยสตร แถบความกดอากาศต านจงมอกชอหนงวา “แนวปะทะอากาศยกตวเขตรอน” หรอ “ITCZ” ยอมาจาก Intertropical Convergence Zone

แถบความกดอากาศต ากงขวโลก (Subpolar low) ทบรเวณละตจดท 60° เปนเขตอากาศยกตว เนองจากอากาศแถบความกดอากาศสงกงศนยสตร (H) เคลอนตวไปทางขวโลก ถกแรงโครออรสเบยงเบนใหเกดลมพดมาจากทศตะวนตก เรยกวา “ลมเวสเทอลส” (Westerlies) ปะทะกบ “ลมโพลารอสเทอลส” (Polar easteries) ซงพดมาจากทศตะวนออก โดยถกแรงโครออรสเบยงเบนมาจากขวโลก มวลอากาศจากลมทงสองมอณหภมแตกตางกนมาก ท าใหเกด ”แนวปะทะอากาศขวโลก” (Polar front) มพายฝนฟาคะนอง อากาศชนบนซงสญเสยไอน าไปแลวจะเคลอนตวไปยงจมตวลงทเสนรงมาและบรเวณขวโลก ท าใหเกดภมอากาศแหงแลง

2.10.1 อทธพลของฤดกาล

ฤดกาล (Seasons) เกดจากโลกโคจรรอบดวงอาทตยโดยทแกนของโลกเอยง 23.5° ในฤดรอนโลกเอยงขวเหนอเขาหาดวงอาทตย ท าใหซกโลกเหนอกลายเปนฤดรอนและซกโลกใตกลายเปนฤดหนาว หกเดอนตอมาโลกโคจรไปอยอกดานหนงของวงโคจร โลกเอยงขวใตเขาหาดวงอาทตย (แกนของโลกเอยง 23.5° คงทตลอดป) ท าใหซกโลกใตกลายเปนฤดรอนและซกโลกเหนอ

119

กลายเปนฤดหนาว วนท 20 - 21 มถนายน เปนวนครษมายน (Summer Solstice) โลกหนซกโลกเหนอเขาหาดวงอาทตย ต าแหนงของดวงอาทตยอยคอนไปทางทศเหนอ (Dec +23.5°) ดวงอาทตยขนเรวตกชา เวลากลางวนยาวกวากลางคน ซกโลกเหนอเปนฤดรอน วนท 22 - 23 กนยายน เปนวนศารทวษว ท (Autumnal Equinox) ดวงอาทตยขนตรงทศตะวนออกและตกตรงทศตะวนตกพอด กลางวนและกลางคนยาวเทากน ซกโลกเหนอเปนฤดใบไมรวง เนองจากโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยลดลงเมอเทยบกบฤดรอน ตนไมจงเรมผลดใบทง วนท 20 - 21 ธนวาคม เปนวนเหมายน (Winter Solstice) โลกหนซกโลกใตเขาหาดวงอาทตย (แกนของโลกเอยง 23.5° ตลอดทงป) ต าแหนงของดวงอาทตยอยคอนไปทางทศใต (Dec -23.5°) ซกโลกเหนอเปนฤดหนาว ดวงอาทตยขนชาตกเรว เวลากลางวนสนกวากลางคน โลกจงไดรบพลงงานจากดวงอาทตยนอยทสด ในเขตละตจดสงตนไมทงใบหมด เนองจากพลงงานแสงแดดไมพอส าหรบการสงเคราะหแสง วนท 20 - 21 มนาคม (Vernal Equinox) ดวงอาทตยขนตรงทศตะวนออกและตกตรงทศตะวนตกพอด กลางวนและกลางคนยาวเทากน ซกโลกเหนอเปนฤดใบไมผล เนองจากโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยมากขนเมอเทยบกบฤดหนาว ตนไมจงเรมผลใบเพอสงเคราะหแสงผลตอาหาร

ภาพท 2-59 แกนของโลกเอยงขณะทโคจรรอบดวงอาทตย

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

“แนวปะทะอากาศยกตวเขตรอน” (Intertropical Convergence Zone หรอ ICTZ) เกดขนจากแสงอาทตยตกกระทบพนโลกเปนมมฉาก จงท าใหอณหภมอากาศของโลกในสวนนนมอณหภมสง จงยกตวและควบแนนอยางรวดเรว กอใหเกดเมฆพายฝนฟาคะนอง เนองจากแกนหมนของโลกเอยง 23.5°

120

ขณะทโคจรรอบดวงอาทตย จงท าให ITCZ เคลอนทไปอยทละตจด 23.5° เหนอ ในวนท 20 - 21 มถนายน (Summer Soltice) และเคลอนทไปอยทละตจด 23.5° ใต ในวนท 20 - 21 ธนวาคม (Winter

Soltice) ดงในภาพท 2-60 เราสามารถพดอยางงายๆ วา ICTZ คอ บรเวณทดวงอาทตยมโอกาสอยตรงเหนอศรษะ ซงอยระหวางละตจด 23.5° เหนอ และละตจด 23.5° ใต และมภมอากาศแบบรอนชนเขตศนยสตร

ภาพท 2-60 การเคลอนทของ ITCZ เนองจากฤดกาล

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

การเปลยนแปลงฤดกาลและการเคลอนตวของ ITCZ ท าใหเกดการกระจายความรอนบนพนผวโลก และมผลตอลมฟาอากาศดงน

2.10.2 อณหภมและแสงอาทตย ในชวงฤดรอนซกโลกทเปนฤดรอนจะไดรบพลงงานจากดวงอาทตยมากกวาซกโลกทเปนฤดหนาว กลางวนยาวนานกวากลางคน อณหภมของกลางวนและกลางคนมความแตกตางกนมาก ในเขตละตจดสงใกลขวโลกจะไดรบผลกระทบมาก แตในเขตละตจดต าใกลกบเสนศนยสตรไมมความแตกตางมากนก

2.10.3 ทศทางลม

121

ลมเกดขนจากความแตกตางของความกดอากาศ (แรงเกรเดยนความกดอากาศ) ดงนนการเปลยนต าแหนงของหยอมความกดอากาศยอมมผลตอทศทางของลม ลมจงมการเปลยนแปลงทศทางไปตามฤดกาล ลมมรสมเปนตวอยางหนงของลมประจ าฤด ค าวา “มรสม” (Monsoon) มรากฐานมากจากค าภาษาอารบกซงแปลวา “ฤดกาล” ลมมรสมเกดขนในเขตเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยมความเกยวเนองมาจากอณหภมพนผวและสภาพภมศาสตร คลายกบการเกดลมบกลมทะเลแตมสเกลใหญกวามาก ในชวงเดอนพฤศจกายน–กมภาพนธ อากาศแหงบรเวณตอนกลางของทวปมอณหภมต ากวาอากาศชนเหนอมหาสมทรอนเดย กระแสลมเคลอนทจากหยอมความกดอากาศสง (H)

ใน เข ต ไซ บ เร ยม าย งห ยอ ม อ าก าศ ต า (L) ใน มห าส ม ท ร อน เด ย ท า ให เก ด “ลมม ร ส มตะวนออกเฉยงเหนอ” พดผานประเทศไทย ท าใหอากาศหนาวเยนและแหงแลง ทองฟาใส

ในชวงเดอนมนาคม–ตลาคม อากาศบรเวณตอนกลางทวปมอณหภมสงกวาอากาศเหนอมหาสมทรอนเดย กระแสลมเคลอนทจากหยอมความกดอากาศสง (H) ในมหาสมทรอนเดยมายงหยอมอากาศต า (L) ใจกลางทวปท าใหเกด “ลมมรสมตะวนตกเฉยงใต” เมออากาศชนปะทะเขากบชายฝงและภมประเทศซงเปนภเขาจะยกตวอยางรวดเรวและควบแนน ท าใหเกดเมฆและพายฝนฟาคะนอง

เมอพจารณาแผนทในภาพท 2-61 จะเหนไดวาทต งของประเทศไทยอยในคาบสมทรอนโดจน ลมมรสมท งสองสามารถหอบน าความชนจากมหาสมทรท งสองดานพดผานประเทศไทย ดวยเหตนประเทศไทยจงมฤดฝนทยาวนานระหวางเดอนมถนายน - ตลาคม โดยมฤดหนาวอยทเดอนพฤจกายน-กมภาพนธ และมฤดรอนอยทเดอนมนาคม–พฤษภาคม

122

ภาพท 2-61 ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

2.10.4 ปรมาณไอน าในอากาศและความชนสมพทธ อณหภมมผลตอปรมาณไอน าในอากาศ ฤดรอนมปรมาณไอน าในอากาศมาก อากาศจงมความชนสมพทธสงและมอณหภมของจดน าคางสงกวาดวย ฤดหนาวมปรมาณไอน าในอากาศนอย อากาศมความชนสมพนธต าและมอณหภมของจดน าคางต า อากาศจงแหง

2.10.5 ปรมาณเมฆและหยาดน าฟา เมฆและหยาดน าฟาเกดขนจากการควบแนนของอากาศยกตว ดงนนการเคลอนตวของ ITCZ และแนวปะทะอากาศขวโลก ยอมตามมาดวยการเปลยนแปลงปรมาณเมฆและหยาดน าฟาในแตละภมภาค

2.10.6 ปรมาณละอองอากาศ ฤดกาลและการเคลอนทของ ITCZ ท าใหเซลลการพาความรอนของบรรยากาศโลกเกดการเคลอนตว ดงนนแนวความกดอากาศต าและความกดอากาศสงของโลก ยอมเคลอนทขนลงไปทางเหนอและทางใตประมาณ 23.5° ดวย ความกดอากาศต า (L) ท าใหอากาศรอนเหนอพนผวโลกยกตวสงขน พาใหละอองอากาศ (Aerosols) เชน ฝ น เขมา แขวนลอยในบรรยากาศชนลาง ท าใหเกด

123

หมอกแดด (Haze) ดงภาพท 2-62 ความกดอากาศสง (H) ท าใหอากาศเยนซงอยดานบนจมตวลงสพนผว กดใหฝ นละอองและเขมาไมสามารถลอยขนสง ท าใหฟาโปรงมองเหนเปนสฟาเขม

ภาพท 2-62 หมอกแดด ซงเกดจากละอองอากาศ (ใตฐานเมฆควมลส) ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.11 อณหภมอากาศ

อณหภมอากาศ (Air temperature) เปนปจจยพนฐานในการศกษาสภาพอากาศ (weather)

เนองจากอณหภมอากาศมเปลยนแปลงในแตละชวงเวลา เชน ป ฤดกาล เดอน วน หรอแมกระทงรายชวโมง นกอตนยมวทยาจงศกษาคาเฉลยของอณหภมอากาศ ดงน

อณหภมเฉลยในแตละวน (Daily mean temperature) ใชคาอณหภมสงสดและอณหภมต าสดรวมกนหารสอง

อณหภมเฉลยของเดอน (Monthly mean temperature) ใชคาเฉลยอณหภมของแตละวนรวมกนหารดวยจ านวนวน

อณหภมเฉลยของป (Yearly mean temperature) ใชคาเฉลยอณหภมของแตละเดอนรวมกนหารดวยสบสอง

ปจจยส าคญทสดทท าใหเกดการเปลยนแปลงของอณหภมอากาศในรอบวนคอการหมนรอบตวเองของโลก ซงท าใหมมทแสงอาทตยตกกระทบพนผวโลกเปลยนแปลงไป เวลาเทยงวน

124

ดวงอาทตยอยสงเหนอขอบฟามากทสด แสงอาทตยตกกระทบพนโลกเปนมมฉากจงมความเขมสง สวนในเวลาเชาและเยนดวงอาทตยอยใกลขอบฟา แสงตกกระทบพนโลกเปนมมเฉยง ล าแสงครอบคลมพนทกวางท าใหความเขมของแสงจงมนอยกวาเวลาเทยง อกประการหนงในชวงเวลาเทยงแสงอาทตยสองผานบรรยากาศเปนระยะทางไมมาก แตในชวงเวลาเชาและเยนแสงอาทตยท ามมลาดและเดนทางผานชนบรรยากาศเปนระยะทางไกล ความเขมของแสงจงถกบรรยากาศกรองใหลดนอยลง ยงผลใหอณหภมต าลงไปอก

ภาพท 2-63 เทอรมอมเตอรชนดสงสด-ต าสด (Max –min thermometer)

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.11.1 เทอรมอมเตอร (Thermometer) คอ

อปกรณทใชในการวดอณหภม ภาพท 2-63 เปนเทอรมอมเตอรทใชในการศกษาสภาพอากาศเรยกวา “เทอรมอมเตอรชนดสงสด-ต าสด” (Max-min thermometer) ซงสามารถวดคาอณหภมสงสดและต าสดในรอบวน กราฟอณหภมอากาศในรอบวนในภาพท 2 -64 แสดงใหเหนวา อณหภมสงสดมกเกดขนตอนบาย มใชตอนเทยง ทงนเนองจากพนดนและบรรยากาศตองการอาศยเวลาในดดกลนและคายความรอน (การเกดภาวะเรอนกระจก)

125

ภาพท 2-64 กราฟแสดงการเปลยนแปลงอณหภมของอากาศในรอบ 3 วน

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

เนองจากโลกมสณฐานเปนกลมขนาดใหญและมสภาพภมประเทศและสงปกคลมพนผวทแตกตางกน ปจจยเหลานสงผลกระทบตออณหภมอากาศดงน

2.11.2 พนดนและพนน า พนดนมคณสมบตในการดดกลนและคายความรอนไดดกวาพนน า เมอดวงอาทตยขนพนดนจะมอณหภมสงกวาพนน าและหลงจากดวงอาทตยตกพนดนจะเยนตวไดรวดเรวกวาพนน า ทงนเนองจากพนน ามความรอนจ าเพาะสงกวาพนดนถง 3 เทาตว (ความรอนจ าเพาะ หมายถง ปรมาณความรอนทท าใหสสาร 1 กรม มอณหภมสงขน 1°C)

ภาพท 2-65 อณหภมน าทะเล

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

126

2.11.3 ระดบสงของพนท (Elevation)

อากาศเปนตวน าความรอน (Conduction) ทเลว เนองจากอากาศมความโปรงใสและมความหนาแนนต า พนดนจงดดกลนพลงงานจากแสงอาทตยไดดกวา อากาศถายเทความรอนจากพนดน ดวยการพาความรอน (Convection) ไปตามการเคลอนทของอากาศ ในสภาพทวไปเราจะพบวายงสงขนไป อณหภมของอากาศจะลดต าลงดวยอตรา 6.5°C ตอกโลเมตร (Environmental lapse rate)

ดงนนอณหภมบนยอดเขาสง 2,000 เมตร จะต ากวาอณหภมทระดบน าทะเลประมาณ 13°C

ภาพท 2-66 ระดบสงของพนผวโลก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.11.4 ละตจด เนองจากโลกเปนทรงกลม แสงอาทตยจงตกกระทบพนโลกเปนมมไมเทากน (ภาพท 2-67) ในเวลาเทยงวน พนผวบรเวณศนยสตรไดรบรงสจากแสงอาทตยเปนมมชน แตพนผวบรเวณขวโลกไดรบรงสจากแสงอาทตยเปนมมลาด สงผลใหเขตศนยสตรมอณหภมสงกวาเขตขวโลก ประกอบกบรงสทตกกระทบพนโลกเปนมมลาด เดนทางผานความหนาชนบรรยากาศเปนระยะทางมากกวา รงสทตกกระทบเปนมมชน ความเขมของแสงจงถกบรรยากาศกรองใหลดนอยลง ยงผลใหอณหภมลดต าลงไปอก

127

ภาพท 2-67 มมทแสงอาทตยตกกระทบพนผวโลก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.11.5 สภาพภมศาสตร พนผวโลกมสภาพภมประเทศแตกตางกน มท งทราบ ทวเขา หบเขา ทะเล มหาสมทร ทะเลสาบ ทะเลทราย ทราบสง สภาพภมประเทศมอทธพลสงผลกระทบสภาพลมฟาอากาศโดยตรง เชน พนททะเลทรายมอณหภมกลางวนกลางคนแตกตางกนมากกวาพนทชายทะเล พนทรบลมจะมอณหภมต ากวาพนทอบลมเนองจากไมมการถายเทความรอน

ภาพท 2-68 อณหภมพนผวโลก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

128

2.11.6 ปรมาณเมฆและอลบโดของพนผว เมฆสะทอนรงสจากอาทตยบางสวนกลบคนสอวกาศ ขณะเดยวกนเมฆดดกลนรงสคลนสนเอาไวและแผพลงงานออกมาในรปของรงสอนฟราเรด ในเวลากลางวนเมฆบงแสงแดดท าใหอณหภมอากาศเหนอพนผวต าลง แตในเวลากลางคนรงสอนฟราเรดทแผออกจากเมฆท าใหอณหภมอากาศอบอน เมฆจงเปนปจจยส าคญทท าใหอณหภมอากาศเวลากลางวนและกลางคนไมแตกตางกนมากนก พนผวของโลกกเชนกน พนโลกทมอลบโดต า (สเขม) เชน ปาไม ดดกลนพลงงานจากดวงอาทตย พนโลกทมอลบโดสง (สออน) เชน ธารน าแขง ชวยสะทอนพลงงานจากดวงอาทตย (อลบโด หมายถง ความสามารถในการสะทอนแสงของวตถ)

ภาพท 2-69 ปรมาณเมฆ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.12 เขตภมอากาศโลก

โลกโคจรรอบดวงอาทตยโดยมแกนเอยง 23.5° ท าใหเกดฤดกาล ภาพท 2-70 แสดงใหเหนวาในวนท 21 ม.ย. โลกหนขวเหนอเขาหาดวงอาทตย บรเวณเหนอเสนอารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° เหนอ) ขนไปจะไดรบแสงอาทตยตลอดเวลา สวนบรเวณใตเสนแอนตารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° ใต) ลงมา จะเปนกลางคนตลอดเวลา ซกโลกเหนอเปนฤดรอนขณะทซกโลกใตเปนฤดหนาว หกเดอนตอมาในวนท 21 ธ.ค. บรเวณใตเสนแอนตารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° ใต) ลงมาจะไดรบ

129

แสงอาทตยตลอดเวลา สวนบรเวณเหนอเสนอารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° เหนอ) ขนไป จะกลายเปนกลางคนตลอดเวลา ซกโลกใตเปนฤดรอน ขณะทซกโลกเหนอเปนฤดหนา

ภาพท 2-70 แกนของโลกเอยง 23.5° ท าใหเกดเขตภมอากาศ

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

หากโลกเปนทรงกลมทสมบรณและมพนผวราบเรยบ ไมมภเขาหบเขา ไมมทะเลมหาสมทรและมองคประกอบของพนผวเปนเนอเดยวกน ไมมแมกระทงพชพรรณ เราสามารถแบงเขตภมอากาศในแตละซกโลกออกเปน 3 เขต ดงน

2.12.1 เขตรอน (Tropical zone) อยระหวางเสนทรอปคออฟแคนเซอร (ละตจด 23.5° เหนอ) กบเสนทรอปคออฟแคปรคอน (ละตจด 23.5° ใต) แสงอาทตยตกกระทบพนโลกเปนมมชน และมโอกาสทดวงอาทตยจะอยเหนอศรษะได พนทเขตนจงรบพลงงานจากดวงอาทตยไดมากกวาสวนอน ๆ ของโลก 2.12.2 เขตอบอน (Temperate zone) อยระหวางเสนทรอปคออฟแคนเซอร (ละตจด 23.5° เหนอ) กบเสนอารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° เหนอ) และพนทระหวางเสนทรอปคออฟแคปรคอน (ละตจด 23.5° ใต) กบเสนแอนตารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° ใต) แสงอาทตยตกกระทบพนโลกเปนมมเฉยง แมวาไมมโอกาสทดวงอาทตยจะอยเหนอศรษะ แตกยงไดรบแสงอาทตยตลอดป

2.12.3 เขตหนาว (Frigid zone) อยเหนอเสนอารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° เหนอ) ขนไป และใตเสนแอนตารคตกเซอรเคล (ละตจด 66.5° ใต) ลงมา แสงอาทตยตกกระทบพนโลกเปนมมลาด จนในฤดหนาวบางวนไมมดวงอาทตยขนเลย

130

ภาพท 2-71 อณหภมพนผวโลก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

ความเปนจรงโลกมใชทรงกลมทสมบรณและมพนผวไมราบเรยบ มท งทราบ ภเขา หบเขา ทะเล มหาสมทรและถกปกคลมดวยสงปกคลมและพชพรรณตางๆ กน นกวทยาศาสตรจงแบงเขตภมอากาศโลก โดยพจารณาปจจยทควบคมสภาพภมอากาศ ดงนความเขมของแสงแดดแปรผนตามละตจด แสงอาทตยตกกระทบพนผวบรเวณศนยสตรเปนมมชนกวาบรเวณขวโลก ความเขมของแสงอาทตยทบรเวณศนยสตรจงมากกวา ประกอบกบแสงอาทตยเดนทางผานชนบรรยากาศบรเวณศนยสตรเปนระยะทางสนกวาผานชนบรรยากาศบรเวณขวโลก เพราะฉะนนละตจดยงสงความเขมของแสงอาทตยยงนอย อณหภมยงต า การกระจายตวของแผนดนและมหาสมทร พนดนและพนน ามความสามารถดดกลนและคายความรอนไมเทากน จงมผลตออณหภมอากาศ ความกดอากาศ ตลอดจนทศทางและความเรวลม กระแสน าในมหาสมทร กระแสน ามความสมพนธกบกระแสลมผวพน อณหภมของน าทะเลมผลตออณหภมและความชนของอากาศ กระแสน าอนและกระแสน าเยนในมหาสมทรจงมอทธพลตออณหภมของอากาศผวพนโดยตรง

131

ภาพท 2-72 ไอน าในอากาศ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

กระแสลมจากมหาสมทร ลมเปนตวถายเทความรอนของบรรยากาศ กระแสลมในมหาสมทรหอบเอาไอน าจากมหาสมทรมาสรางความชมชนใหกบตอนในของทวป ต าแหนงของหยอมความกดอากาศต า (L) และหยอมความกดอากาศสง (H) เปนตวก าหนดการเคลอนทของอากาศทงแนวดงและแนวนอน ความกดอากาศต าท าใหเกดเมฆ หมอก และหยาดน าฟา ความกดอากาศสงท าใหทองฟาโปรง แรงเกรเดยนของอากาศซงเกดจากความแตกตางของความกดอากาศ ท าใหเกดกระแสลม

เทอกเขา เปนก าแพงขวางกนทศทางลม เมอลมปะทะกบเทอกเขาจะเกดการยกตวของกลมอากาศและเกดการควบแนนเปนเมฆและหยาดน าฟา ท าใหดานหนาของเทอกเขามความชมชน อากาศแหงจมลงดานหลงเขา เกดเปนเขตเงาฝนทแหงแลง ระดบสงของพนท (Elevation) ยงสงขนอณหภมยงต าลง ณ ต าแหนงละตจดเดยวกน พนทสงจะมอณหภมต ากวาพนทราบ

2.13 ภมอากาศ

ภมอากาศ (Climate) หมายถง สภาพลมฟาอากาศของแตละสถานทซงมลกษณะเฉพาะตวแตกตางจากลมฟาอากาศ (Weather) ซงเปนสภาพอากาศซงเกดขนในแตละวนตามทเราเหน

132

ในขาวพยากรณอากาศ ภมอากาศเปนการมองสภาพอากาศในภาพรวมของแตละทองถน ซงขนอยกบต าแหนงทตงสภาพภมประเทศและอทธพลของกระแสน าในมหาสมทร ป ค.ศ.1918 วลาดเมยร เคปเปน (Vladimir Kóppen) นกวทยาศาสตรชาวเยอรมน ไดจ าแนกภมอากาศโลกโดยใชเกณฑอณหภมเฉลยรายเดอนและปรมาณหยาดน าฟา โดยใชสญลกษณเปนตวอกษรภาษาองกฤษ ดงน

A ภมอากาศรอนชนแถบศนยสตร ทกเดอนมอณหภมเฉลยสงกวา 18°C ไมมฤดหนาว B ภมอากาศแหง อตราการระเหยของน ามากกวาหยาดน าฟาทตกลงมา C ภมอากาศอบอนชนแถบละตจดกลาง ฤดรอนอากาศอบอน ฤดหนาวไมหนาวมาก อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดต ากวา 18°C และสงกวา -3°C

D ภมอากาศชนภาคพนทวป ฤดรอนอากาศเยน ฤดหนาวหนาวเยน อณหภมเฉลยของเดอนทอบอนทสดไมต ากวา 10°C อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดต ากวา -3°C

E ภมอากาศขวโลก อณหภมเฉลยของเดอนทอบอนทสดต ากวา 10°C

H ภมอากาศแถบภเขาสง เปนลกษณะภมอากาศหลายแบบรวมกนตามระดบสงของภเขา (ก าหนดโดยนกวทยาศาสตรในสมยตอมา)

2.13.1 ภมอากาศแถบรอนชนแถบศนยสตร (Tropical Moist Climate):A

เปนบรเวณทมอากาศรอนชน ทกๆ เดอนมอณหภมเฉลยไมต ากวา 18°C และมฝนตกมากกวา 150 เซนตเมตร กลางวนมอณหภมเฉลย 32°C กลางคนมอณหภมเฉลย 22°C กลางวนและกลางคนมอณหภมไมแตกตางกนมาก เนองจากอยในแนวปะทะอากาศเขตรอน (ITCZ) จงมการกอตวของเมฆควมลสและเมฆควมโลนมบส ท าใหเกดพายฝนฟาคะนองในชวงบายและเยน สภาพอากาศจะสงบทองฟาใสหลงจากทฝนตกลงมา เนองจากความชนสงมไอน าในอากาศจ านวนมาก จงมกมการควบแนนเกดน าคางและหมอกปกคลมพนดนเวลากลางคน มปรมาณน าฝนเฉลย 2,500 มลลเมตรตอป

133

ภาพท 2-73 ภมอากาศรอนชนแถบศนยสตร

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

พนทสวนใหญอยระหวางละตจดท 25° เหนอ - 25° ใต ไดแก ลมน าอเมซอนในประเทศบราซล ลมน าคองโกในตอนกลางของทวปแอฟรกา หมเกาะในประเทศอนโดนเซย เอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงประเทศไทย พนทบางสวนปกคลมดวยปาฝนเขตรอน (Tropical rain forest) มความหลากหลายทางชวภาพสง ปาฝนเขตรอนมพนทเพยงรอยละ 7 ของโลก แตมสปชสของสงมชวตมากกวาครงหนงของโลก

2.13.2 ภมอากาศแหง (Dry Climate):B

เปนบรเวณทอากาศแหง ปรมาณการระเหยของน ามากกวาปรมาณหยาดน าฟาทตกลงมา ท าใหทองฟาโปรง แสงอาทตยตกกระทบพนผวมความเขมแสงมากกวารอยละ 90 กลางวนมอณหภมสงกวา 38°C (50°C ในชวงฤดรอน) กลางคนอาจจะมอณหภมต ากวาจดเยอกแขง (-15°C

ในชวงฤดหนาว) กลางวนและกลางคนมอณหภมตางกนมาก ปรมาณน าฝนในรอบปเพยงประมาณ 5 เซนตเมตร บางปอาจไมมฝนตกเลย

134

ภาพท 2-74 ภมอากาศแหง

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

พนทในเขตนกนอาณาบรเวณถงรอยละ 30 ของพนทวปทงหมดของโลก อยระหวางละตจดท 20° - 30° เหนอและใต สวนใหญเปนทะเลทรายบนทราบซงหอมลอมดวยเทอกเขา เชน ทะเลทรายซาฮาราในทวปแอฟรกาตอนเหนอ ทะเลทรายโกบในประเทศจน มความแหงแลงเนองจากอยในบรเวณแถบความกดอากาศสงกงศนยสตร ซงเกดจากมวลอากาศแหงปะทะกนแลวจมตวลง

2.13.3 ภมอากาศอบอนชนแถบละตจดกลาง (Moist subtropical mid-lattitude climate):C

เปนบรเวณทฤดรอนและฤดหนาวมอณหภมไมแตกตางกนมาก เพราะวามอากาศชนตลอดทงป เนองจากพนทสวนใหญอยใกลทะเลและมหาสมทร อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดต ากวา 18°C และสงกวา -3°C แบงยอยออกเปน ภมอากาศแถบเมดเตอรเรเนยน (Mediterranean climate) พนทสวนใหญอยรอบชายฝงทะเลเมดเตอรเรเนยน ทางตอนใตของทวปยโรปและตอนเหนอของทวปยโรป เปนเขตทมฝนตกนอย พชพรรณเปนพมเตย มกเกดไฟปาในชวงฤดรอน และมฝนตกในชวงฤดหนาว

ภมอากาศแถบอบอน (Temperate climate) พนทสวนใหญอยระหวางละตจดท 25° - 40°

เหนอ ไดแก ทวปยโรปตอนกลางและซกตะวนออกของประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศจน เปนบรเวณทฤดกาลท งสมความแตกตางอยางเดนชด ปรมาณน าฝนในรอบปประมาณ 500 - 1,500 มลลเมตร

135

ภาพท 2-75 ภมอากาศแถบละตจดกลาง

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.13.4 ภมอากาศชนภาคพนทวป (Humid continental climate):D

ลมเวสเทอลสพดมาจากมหาสมทรทางดานตะวนตกน าความชนเขามาสภาคพนทวปซงอยตอนใน เนองจากอยในเขตละตจดสง อากาศจงหนาวเยนในชวงฤดรอน (อณหภมเฉลยของเดอนทอบอนทสดไมต ากวา 10°C) และมสภาพอากาศรนแรงในชวงฤดหนาว อากาศหยาวเยนปกคลมนานถง 9 เดอน (อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดต ากวา -3°C) ซงท าใหน าแขงจบตวภายในดน ท าใหตนไมเจรญเตบโตชา เชน ทงหญาทนดรา และปาสนไทกา

ภาพท 2-76 ภมอากาศชนภาคพนทวป

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

136

พนทสวนใหญอยในอยระหวางละตจดท 40° - 60° เหนอ ของทวปอเมรกาเหนอ ยโรปและเอเชย ในแถบความกดอากาศต ากงขวโลก แนวปะทะอากาศขวโลกท าใหเกดการยกตว ท าใหเกดการควบแนนของหยาดน าฟาชวยใหพนดนมความชน (หมายเหต: ภมอากาศชนภาคพนทวปไมมในเขตซกโลกใต เนองจากพนทสวนใหญของละตจดนในซกโลกใต สวนใหญเปนมหาสมทร ไมมพนทวปขนาดใหญ)

2.13.5 ภมอากาศขวโลก (Polar Climate):E

มอากาศแหง ลมแรงและหนาวเยนตลอดทงป ฤดรอนมอณหภมสงกวาจดน าแขงเพยงแค 2 - 4 เดอน (อณหภมสงสดต ากวา 10°C) มฤดหนาวทยาวนานและมอณหภมต ากวาจดเยอกแขง พนทสวนใหญอยเหนอเสนอารคตกเซอรเคล (66.5°เหนอ) ขนไปและใตเสนแอนตารคตกเซอรเคล (66.5°ใต) ลงมา บรเวณใกลกบขวโลก เชน เกาะกรนแลนดและทวปแอนตารกตกมแผนน าแขงถาวรหนาหลายรอยเมตรปกคลม พนมหาสมทรเตมไปดวยภเขาน าแขง พนทวปในสวนทหางไกลจากขวโลก น าในดนแขงตวอยางถาวร พชสวนใหญไมสามารถเจรญเตบโตได

ภาพท 2-77 ภมอากาศขวโลก

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

2.13.6 ภมอากาศแถบภเขาสง (Highland Climates):H

137

เปนลกษณะภมอากาศหลายแบบรวมกนขนอยกบระดบสงของพนท บนยอดเขาสงมความหนาวเยนคลายคลงกบภมอากาศขวโลกแตมความชนสงซงเกดขนจากอากาศยกตวและควบแนน สภาพลมฟาอากาศเปลยนแปลงอยางรวดเรว ภมอากาศแบบนปกคลมพนทเลกๆ ตามเทอกเขาสงของโลก เชน เทอกเขาหมาลยในทวปเอเชย เทอกเขาเซยรราเนวาดาในทวปอเมรกาเหนอ และเทอกเขาแอนดสในทวปอเมรกาใต ชนดของพชพรรณตามไหลเขา เปลยนไปตามสภาพภมอากาศซงแตกตางกนทกๆ ระยะสงทเพมขน 300 เมตร เชน บรเวณเชงเขาอาจเปนไมผลดใบ สงขนมาเปนปาสนและไมแคระ ยอดเขาปกคลมดวยธารน าแขง

ภาพท 2-78 ภมอากาศแถบภเขาสง

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\

บทสรป

บรรยากาศเปนชนบรรยากาศบางๆ ทหอหมโลก มสถานะแกสจงมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ซงการเปลยนแปลงของชนบรรยากาศเกดจากปจจยภายนอก ไดแก พลงงานจากดวงอาทตย วงโคจรโลกและปจจยภายใน ไดแก การหมนรอบตวเองของโลก แผนดนและพนน า รวมทงสงมชวต โครงสรางของชนบรรยากาศไดถกแบงออกเปนชนๆ ตามการเปลยนแปลงของอณหภมทางดานอตนยมวทยา สามารถแบงชนบรรยากาศออกเปนชนโทรโพสเฟยร ชนสตราโตสเฟยร ชนเมโซสเฟยรและชนเทอรโมสเฟยร การทมชนบรรยากาศชวยในการหอหมโลก จะท าใหอณหภมและความรอนสงมาบนพนผวโลกไดนอย จงไมเกดภาวะโลกรอน แตถาชนบรรยากาศถกท าลายไปกอาจจะสงผลกระทบกบกจกรรมของสงมชวตบนพนโลกได

138

ค าถามทายบทท 2

ความรพนฐานวทยาศาสตรบรรยากาศ

2.1 จงอธบายองคประกอบและโครงสรางของบรรยากาศของโลกมาโดยละเอยด

2.2 จงอธบายอณหภมและความรอน พรอมทงกระบวนการมาโดยละเอยด

2.3 จงอธบายความชนสมพนธในบรรยากาศมาโดยละเอยด

2.4 จงอธบายเสถยรภาพของบรรยากาศโดยทวไปมาโดยละเอยด

2.5 จงอธบายละอองอากาศ เมฆ หมอก หยาดน าฟา ความกดอากาศ การเคลอนของอากาศและลมของโลก

2.6 จงอธบายการหมนเวยนของบรรยากาศ อทธพลของฤดและภมอากาศของโลกและประเทศไทย

139

เอกสารอางอง

กรมอตนยมวทยา. 2559. ความรอตนยมวทยา. เขตบางนา กรงเทพมหานคร.

ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร. 2003. บรรยากาศของโลกในอดต . [Online].

Available: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\ [5 มกราคม 2558].

สรตน บวเลศ. 2559. เอกสารประกอบการสอน วชา 01591513. อตนยมวทยาใกลผวดนทางสงแวดลอม (Environmental Micrometeorology) คณะสงแวดลอม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ผงแสดงการเรยกชอเมฆ [Online]. Available: http://www.thaiglider.com/th/story/29-cloud.html.

[5 มกราคม 2558].

บรรยากาศของโลกในอดต [Online]. Available: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure.

[5 มกราคม 2558].

David Andrews. 2010. An Introduction to Atmospheric Physics Second Edition. Cambridge

University.

METOFFICE. 2004. Meteorological Office of United Kingdom. [Online]. Available:

http://www.met-office.gov.uk/ [5 มกราคม 2558].

140

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3

ปรากฏการณในบรรยากาศ

1. เนอหาประจ าบทท 3 ปรากฏการณในบรรยากาศ

1. ปรากฏการณในบรรยากาศ

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจปรากฏการณในบรรยากาศ

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

141

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

142

บทท 3

ปรากฏการณในบรรยากาศ

3. พายฝนฟาคะนอง

พายฝนฟาคะนอง (Thunderstorm) เกดจากเมฆทกอตวขนในแนวดงขนาดใหญทเรยกวาเมมควมโลนมบส (Cumulonimbus) ซงเปนสาเหตส าคญทท าใหเกดสภาพอากาศรนแรง เชน ลมกระโชก ฟาแลบและฟาผา ฝนตกหนก อากาศปนปวนรนแรงท าใหมลกเหบตกและอาจเกดน าแขงเกาะจบเครองบนทบนอยในระดบสง การเกดพายฝนฟาคะนองมล าดบ 3 ขนตอน ไดแก ขนกอตว ขนเจรญเตมทและขนสลายตว ดงทแสดงในภาพท 3-1 (Met office, 2011, กรมอตนยมวทยา, 2558, ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2546)

ภาพท 3-1 ขนตอนการเกดพายฝนฟาคะนอง

ทมา: ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร, 2003

3.1 ขนกอตว (Cumulus stage)

เมอกลมอากาศรอนลอยตวขนสบรรยากาศ พรอมกบการมแรงมากระท าหรอผลกดนใหมวลอากาศยกตวขนไปสความสงระดบหนง โดยมวลอากาศจะเยนลงเมอลอยสงขนและควบแนนเปนละอองน าเลกๆ เปนการกอตวของเมมควมลส ในขณะทความรอนแฝงจากการกลนตวของไอน าจะชวยใหอตราการลอยตวของกระแสอากาศภายในกอนเมฆเรวมากยงขน ซงเปนสาเหตใหขนาดของเมฆ

143

ควมลสมขนาดใหญขนและยอดเมฆสงเพมขนเปนล าดบ จนเคลอนทขนถงระดบบนสดแลว (จดอมตว) จนพฒนามาเปนเมฆควมโลนมบส เราเรยกกระแสอากาศทไหลขนวา "อพดราฟต" (Updraft)

3.2 ขนเจรญเตมท (Mature stage)

เปนชวงทกระแสอากาศมทงไหลขนและไหลลง ปรมาณความรอนแฝงทเกดขนจากการควบแนนลดนอยลง ซงมสาเหตมาจากการทหยาดน าฟาทตกลงมามอณหภมต า ชวยท าใหอณหภมของกลมอากาศเยนกวาอากาศแวดลอม ดงนนอตราการเคลอนทลงของกระแสอากาศจะมคาเพมขนเปนล าดบ กระแสอากาศทเคลอนทลงมาซงเรยกวา "ดาวนดราฟต" (Downdraft) จะแผขยายตวออกดานขาง กอใหเกดลมกระโชกรนแรง อณหภมจะลดลงและความกดอากาศจะเพมขนอยางรวดเรว แผออกไปไกลถง 60 กโลเมตรได โดยเฉพาะสวนทอยดานหนาของทศทางการเคลอนทของพาย นอกจากนนกระแสอากาศเคลอนทขนและลงจะกอใหเกดลมเฉอน (Wind shear) ซงจะกอใหเกดอนตรายตอเครองบนทก าลงจะขนและรอนลงสนามบนเปนอยางยง

3.3 ขนสลายตว

เปนระยะทพายฝนฟาคะนองมกระแสอากาศเคลอนทลงเพยงอยางเดยว หยาดน าฟาตกลงมาอยางรวดเรวและหมดไปพรอมๆ กบกระแสอากาศทไหลลงกจะเบาบางลง

ภาพท 3-2 พายฝนฟาคะนอง

ทมา: Met office, 2011

144

การเกดพายฝนฟาคะนองในแตละครง จะกนเวลานานประมาณ 2-4 ชวโมง ซงพอจะล าดบเหตการณไดดงน

3.4 อากาศรอนอบอาว เนองจากมวลอากาศรอนยกตวลอยขน เมอปะทะกบอากาศเยนดานบน แลวควบแนนกลายเปนละอองน าในเมฆ คลายความรอนออกมาในรปของรงสอนฟราเรด ทองฟามดมว อากาศเยนเนองจากการกอตวของเมฆควมโลนมบสมขนาดใหญมากจนบดบงแสงอาทตย ท าใหอณหภมพนผวลดต าลง

3.5 กระแสลมกรรโชกและมกลนดน เกดขนเนองจากดาวนดราฟต (Downdraft) ภายในเมฆควมโลนมบสเปาลงมากระแทกพนดนและกลายเปนลมเฉอน (Wind shear)

3.6 ฟาแลบ ฟาผา ฟารอง เนองจากกระแสลมพดขนและลง (Updraft และ Downdraft) ท าใหเกดการเหนยวน าของประจไฟฟาในกอนเมฆและบนพนดน

3.7 ฝนตกหนก เกดจากการสลายตวของกอนเมฆเปลยนเปนหยาดน าฟาตกลงมาฝนและในบางครงมลกเหบตกลงมาดวย

3.8 รงกนน า เกดจากละอองน าซงยงตกคางอยในอากาศหลงฝนหยด หกเหแสงอาทตยท าใหเกดสเปกตรม

4. พายลมงวง

พายลมงวง เปนอากาศรายรนแรงทสดซงเกดจากพายฝนฟาคะนอง เมอลมรอนและลมเยนมาเจอกนและกอตวใหเกดลมหมนดวยความเรวประมาณ 500 กโลเมตรตอชวโมง จงมลกษณะการหมนบดเปนเกลยวเปนล าเหมอนงวงชางยนออกมาจากฐานเมฆควมโลนมบส มเสนผาศนยกลางประมาณ 300 เมตร โดยทเมฆควมโลนมบส 1 กอน อาจท าใหเกดลมงวงไดพรอมๆ ทละหลายงวง ลมงวง

145

สามารถดงดดทกสงทอยตามเสนทางทพายเคลอนทไป พายลมงวงมกจะเกดในทราบกวางใหญ ถาเกดขนในพนทราบตอนกลางประเทศสหรฐอเมรกาเรยกวา "พายทอรนาโด" (Tornado) ซงแบงระดบความรนแรงตามความเรวลม 5 ล าดบ โดยยดตาม Fujita scale ดงน พาย F0 ความเรวลม 64 - 116 กโลเมตรตอชวโมง

พาย F1 ความเรวลม 117 - 180 กโลเมตรตอชวโมง

พาย F2 ความเรวลม 181 - 253 กโลเมตรตอชวโมง

พาย F3 ความเรวลม 254 - 332 กโลเมตรตอชวโมง

พาย F4 ความเรวลม 333 - 418 กโลเมตรตอชวโมง

พาย F5 ความเรวลม 419 - 512 กโลเมตรตอชวโมง

ภาพท 3-3 พายทอรนาโด

ทมา:http://www.popcornfor2.com/m/detail?id=92932

พายลมงวงทเกดขนในประเทศไทย มลกษณะเปนพายลมงวงขนาดเลกเกดขนเหนอพนน าเรยกวา "นาคเลนน า" (Water sprouts) เกดจากเมฆพายฝนฟาคะนองรนแรงทมฐานเมฆต าและมกระแสอากาศไหลลงรนแรง จนเกดเมฆเปนล าพวยพงลงมาจนใกลผวทะเลและดดน าจนเปนล าพงขนไป

146

รวมตวกบกอนเมฆในอากาศ เชน เดยวกบพายทอรนาโด นาคเลนน ามกเกดขนหลายๆ งวงพรอมๆ กนจากฐานเมฆควมโลนมบสกอนเดยวกน

ภาพท 3-4 นาคเลนน า

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

5. พายหมนเขตรอน

พายหมนเขตรอน (Tropical storm) คอค าทวๆ ไปทใชส าหรบเรยกพายหมนขนาดใหญทเกดเหนอทะเลหรอมหาสมทรในเขตรอน โดยทวไปมเสนผานศนยกลางขนาดหลายรอยกโลเมตร สามารถปกคลมประเทศไทยไดทงประเทศ เกดขนพรอมกบลมทพดรนแรงมาก มลมพดเวยนเขาหาศนยกลางในทางทวนเขมนาฬกาในซกโลกเหนอ สวนซกโลกใตลมจะพดเวยนเขาหาศนยกลางในทางเดยวกบเขมนาฬกา ยงใกลศนยกลางลมจะหมนเกอบเปนวงกลมและมความเรวสงทสดบางครงมความเรวลมเกนกวา 300 กโลเมตรตอชวโมง (175 นอต) ความกดอากาศต าสดทบรเวณศนยกลางบางครงต ากวา 900 เฮกโตปาสคาล (hPa) มลกษณะอากาศรายเกดขน มฝนตกหนกมากและมพายฟาคะนอง ท าใหเกดคลนสงใหญในทะเลและน าขนสง ตรงบรเวณศนยกลางพายมลกษณะคลายกบตาเปนวงกลม มองเหนไดจากภาพถายดาวเทยมเรยกวา "ตาพาย" ดงในภาพท 3-5 เสนผาศนยกลางตาพายมขนาดประมาณ 15-

60 กโลเมตร ภายในตาพายมอากาศแจมใส ลมพดออน มเมฆบางเลกนอย

147

ภาพท 3-5 พายไตฝ น "พารมา" และ "เมเลอร" เหนอประเทศฟลปปนส

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

พายหมนเขตรอน ม ชอเรยกตางกนไปตามแหลงก าเนด เชน พายท เกดในมหาสมทรแอตแลนตกเหนอ ทะเลแครบเบยนและอาวเมกซโก เรยกวา "เฮอรรเคน" (Hurricane) ถาเกดขนในมหาสมทรแปซฟกและทะเลจนใตเรยกวา "ไตฝ น" (Typhoon) ถาเกดขนในมหาสมทรอนเดยเรยกวา "ไซโคลน" (Cyclone) ดงแผนทในภาพท 3-6 แตบางครงก เรยกพายไซโคลนท เกดขนในทวปออสเตรเลยวา "วลล-วลล" (Willy-Willy)

ภาพท 3-6 การเรยกชอพายหมนเชตรอน ทมา: http://www.learnnc.org/)

148

พายหมนเขตรอนทมอทธพลตอลมฟาอากาศของประเทศไทย มการแบงเกณฑความรนแรงของพายตามขอตกลงระหวางประเทศ โดยใชความเรวลมใกลศนยกลางพายเปนเกณฑ ดงน

พายดเปรสชน (Depression) มความเรวลมสงสดใกลศนยกลางไมถง 34 นอต (63 กโลเมตรตอชวโมง) พายโซนรอน (Tropical Storm) มความเรวลมสงสดใกลศนยกลางต งแต 34 นอต (63 กโลเมตรตอชวโมง) ขนไป แตไมถง 64 นอต (118 กโลเมตรตอชวโมง) พายไตฝน (Typhoon) มความเรวลมสงสดใกลศนยกลางตงแต 64 นอต (118 กโลเมตรตอชวโมง) ขนไป

พายหมนเขตรอนมกกอตวขนกลางมหาสมทร เนองจากน าบนมหาสมทรไดรบความรอนจากดวงอาทตยกจะระเหยขนเปนไอน าแลวควบแนนเปนเมฆกอตวแนวดงจ านวนมากแลวรวมตวเปนพาย แรงโครออรสซงเกดจากการหมนรอบตวเองของโลก ท าใหพายหมนตวเปนรปกงหน พายจะเคลอนทไปตามแนวความกดอากาศต า (L) เนองจากในอากาศรอนชนมไอน าอยเปนจ านวนมากเปนตวหลอเลยงพาย แตเมอพายเคลอนตวขนบนแผนดนกสลายตวไป เนองจากไมมไอน าในอากาศมาหลอเลยงพายไดเพยงพอ ภาพท 3-7 แสดงใหเหนโครงสรางของพายหมนเขตรอนในซกโลกเหนอ ประกอบดวยเกลยวแขนของเมฆควมโลนมบส ซงเปนเมฆทกอตวแนวตงจนกลายเปนเมฆพายฝนฟาคะนอง หมนรอบศนยกลางในทศทวนเขมนาฬกา ท าใหเกดแถบฝน (Rainbands) ทศนยกลางของพายเรยกวา "ตาพาย" (Eye) เปนหยอมความกดอากาศต า ซงทองฟาใสไรเมฆ ก าแพงของตาพาย (Eyewall) เปนเมฆรปวงกลมขนาดใหญยกตวในแนวดงและมยอดแผออกทางขางเปนเมฆเซอรสซงหนาทบ (Dense Cirrus

Overcast) ปกคลมวงแหวนของเซลลเมฆพายฝนฟาคะนองทอยดานลาง

ภาพท 3-7 โครงสรางของพายหมนเขตรอน

ทมา: http://www.srh.noaa.gov/srh/jetstream/ (NOAA Jet Stream)

149

ประเทศไทยต งอยระหวางบรเวณแหลงก าเนดของพายหมนเขตรอนท งสองดาน ดานตะวนออกคอมหาสมทรแปซฟกและทะเลจนใต สวนดานตะวนตกคอมหาสมทรอนเดย พายมโอกาสเคลอนจากทางดานตะวนออกมากกวาทางตะวนตก ปกตประเทศไทยจะมพายเคลอนผานเขามาไดโดยเฉลยประมาณ 3-4 ลกตอป ตนประหวางเดอนมกราคมถงมนาคมเปนชวงทประเทศไทยปลอดจากอทธพลของพาย พายเรมเคลอนเขาสประเทศไทยตงแตเดอนพฤษภาคม (ดภาพท 3-8 ประกอบ) โดยสวนใหญยงคงเปนพายทเคลอนมาจากดานตะวนตกเขาสประเทศไทยตอนบน และตงแตเดอนมถนายนเปนตนไป พายสวนใหญจะเคลอนเขาสประเทศไทยทางดานตะวนออก โดยชวงระหวางเดอนมถนายนถงสงหาคมพายยงคงเคลอนเขาสประเทศไทยตอนบน ซงบรเวณตอนบนของภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนพนททพายมโอกาสเคลอนผานเขามามากทสดและเรมเคลอนเขาสภาคใตตงแตเดอนกนยายน โดยเฉพาะเดอนตลาคมมสถตเคลอนเขามามากทสดในรอบปและในชวงปลายปตงแตเดอนพฤศจกายนพายจะเคลอนเขาสภาคใต แตในภาคอนๆ จะกลายเปนฤดหนาว ความกดอากาศสงจากประเทศจน น าความหนาวเยนลงมา ระบบอากาศในชวงนจงไมเออใหเกดพายขนเหนอทะเล

ภาพท 3-8 แผนททางเดนของพาย ทมา: กรมอตนยมวทยา

150

6. ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา

ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา (Thunder) เปนปรากฏการณธรรมชาตซงเกดจากการเคลอนทของประจอเลกตรอนภายในกอนเมฆหรอระหวางกอนเมฆกบกอนเมฆหรอเกดขนระหวางกอนเมฆกบพนดน การเคลอนทขนลงของกระแสอากาศ (updraft/downdraft) ภายในเมฆควมโลนมบส ท าใหเกดความตางศกยไฟฟาในแตละบรเวณของกอนเมฆและพนดนดานลาง เมอความตางศกยไฟฟาระหวางต าแหนงทงสองมคาระดบหนงจะกอใหเกดสนามไฟฟาขนาดใหญ โดยมประจบวกอยทางดานบนของกอนเมฆ ประจลบอยทางตอนลางของกอนเมฆ พนดนบางแหงมประจบวก พนดนบางแหงมประจลบ ซงจะเหนยวน าใหเกดการเคลอนทของกระแสไฟฟา ดงทแสดงในภาพท 3-9 เมอประจลบบรเวณฐานเมฆถกเหนยวน าเขาหาประจบวกทอยดานบนของกอนเมฆ ท าใหเกดแสงสวางในกอนเมฆเรยกวา "ฟาแลบ" เมอประจไฟฟาลบบรเวณฐานเมฆกอนหนงถกเหนยวน าไปประจบวกในเมฆอกกอนหนง จะมองเหนสายฟาวงขามระหวางกอนเมฆเรยกวา "ฟาแลบ" เมอประจลบบรเวณฐานเมฆถกเหนยวน าเขาหาประจบวกทอยบนพนดน ท าใหเกดกระแสไฟฟาจากกอนเมฆพงลงสพนดนเรยกวา "ฟาผา" ในท านองกลบกน ประจลบทอยบนพนดนถกเหนยวน าเขาหาประจบวกในกอนเมฆ มองเหนเปนฟาแลบจากพนดนขนสทองฟา

ภาพท 3-9 แผนภาพแสดงการเกดฟาแลบฟาผา

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

151

เมอเกดฟาแลบหรอฟาผา การเคลอนทของกระแสไฟฟาท าใหอากาศในบรเวณทสายฟาเคลอนทผานมอณหภมสงมากจนขยายตวอยางฉบพลน ท าใหเกดชอคเวฟ (shock wave) สงเสยงดงออกมาเรยกวา "ฟารอง" ฟาแลบและฟารองเกดขนพรอมๆ กน แตเรามองเหนฟาแลบกอนไดยนเสยงฟารอง เนองจากแสงมความเรวมากกวาเสยง แสงมอตราเรว 300,000 กโลเมตรตอวนาท สวนเสยงมอตราเรวประมาณ 1/3 กโลเมตรตอวนาทเทานน ถาเราตองการทราบวา ฟาแลบหรอฟาผาเกดขนหางจากเราเทาใด เราสามารถจบเวลาตงแตเมอเราเหนฟาแลบจนถงไดยนเสยงฟารองวาเปนระยะเวลากวนาท แลวเอาจ านวนวนาทคณดวย 1/3 กจะไดเปนระยะทางกโลเมตร เชน ถาเราจบเวลาระหวางฟาแลบกบฟารองได 3 วนาท เรากจะทราบไดวา ฟาแลบอยหางจากเราประมาณ 1/3 x 3 เทากบ 1 กโลเมตร

ภาพท 3-10 ฟาผา

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

ฟาผาเปนปรากฏการณทท าอนตรายไดถงชวต ฟาผามกเกดขนกบวตถทอยเหนอระดบพนดน ทงนเนองจากกระไฟฟาตองการทางลดระหวางกอนเมฆกบพนดน ดงนนเมอเกดพายฝนฟาคะนองจงหลกเลยงการอยบนทแจงและการมสอไฟฟา เชน สรอยคอ แทงโลหะ โทรศพทมอถอ ส าหรบการปลกสรางอาคารสงควรตดตงสายลอฟาไวบนยอดอาคารและเดนสายกราวนไปยงพนดน เพอเหนยวน ากระแสไฟฟาจากอากาศใหรบผานลงสพนดน โดยไมสรางความเสยหายใหแกตวอาคาร

7. การกระเจงของแสง

152

สของทองฟาเปลยนแปลงไปตามเวลา ตอนกลางวนทองฟาเปนสฟา สวนตอนเชาและตอนเยนทองฟาเปนสสมแดง ปรากฏการณนเกดขนเพราะ “การกระเจงของแสง” (Scattering of light) แสงของดวงอาทตยประกอบดวยแสงสตางๆ ซงมขนาดความยาวคลนไมเทากน เมอรงสจากดวงอาทตยตกกระทบโมเลกลของอากาศจะเกดการกระเจงของแสง คลายกบคลนน าเคลอนทมากระแทกเขอน ดงภาพท 3-11 ถาคลนมขนาดเลกกวาเขอน (λ < d) คลนจะกระเจงหรอสะทอนกลบ แตถาคลนมขนาดใหญกวาเขอน (λ > d) คลนกจะเคลอนทขามเขอนไปได

ภาพท 3-11 การกระเจงของแสง

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

8. ปจจยทมอทธพลตอการกระเจงของแสง

ขนาดความยาวคลน แสงสน าเงนมความยาวคลนสน แสงสแดงมความยาวคลนมากกวา แสงคลนส น เกดการกระเจงไดดกวาแสงคลนยาว ขนาดของสงกดขวาง โมเลกลของแกสในบรรยากาศมขนาดเลก สวนโมเลกลของไอน าและฝ นทแขวนลอยในบรรยากาศมขนาดใหญ โมเลกลขนาดใหญเปนสงกดขวางการเดนทางของแสงความยาวคลนสน มมทแสงตกกระทบกบบรรยากาศ: แสงอาทตยเวลาเทยงท ามมชนกบพนโลก แสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางสน แสงเดนทางผานไมยาก สวนในตอนเชาและตอนเยนแสงอาทตยท ามมลาดกบพนโลก แสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางยาว ท า

153

ใหแสงเดนทางผานไดยากปรมาณสารแขวนลอยในอากาศ ในชวงเวลาบายและเยน อากาศและพนผวโลกมอณหภมสง มฝ นละอองลอยอยในอากาศมากเปนอปสรรคขวางกนทางเดนของแสง

ภาพท 3-12 คลนแสงเคลอนทผานโมเลกลของอากาศ

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

9. ทองฟากลางวน

เวลากลางวนแสงอาทตยท ามมชนกบพนโลก แสงเดนทางผานบรรยากาศเปนระยะทางส น อปสรรคทกดขวางมนอย แสงสมวง ครามและน าเงนมขนาดของคลนเลกกวาโมเลกลของอากาศ จงกระเจงไปบนทองฟาทกทศทาง เราจงมองเหนทองฟาเปนสฟาและเหนดวงอาทตยเปนสขาว เนองจากแสงทกสรวมกนมความเขมสงมาก ในบรเวณทมมลภาวะทางอากาศนอย เชน รมทะเลหรอในชนบท หรอในฤดหนาว ซงมความกดอากาศสง ท าใหฝ นลอยขนไปไมได เราจะเหนทองฟาเปนสน าเงนเขม สวนในบรเวณทมมลภาวะทางอากาศสงหรอในฤดรอนซงอากาศรอนยกตวพาใหสารแขวนลอยขนไปลอยอยในอากาศ คลนแสงสเขยวและคลนแสงสเหลองจะกระเจงดวย เราจงมองเหนทองฟาเปนสฟาออน

ภาพท 3-13 ทองฟาเวลากลางวน

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

154

10. ทองฟารงเชาและพลบเยน

เวลารงเชาและพลบค า แสงอาทตยท ามมลาดขนานกบพนโลก แสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางยาว อปสรรคทขวางกนมมาก แสงสมวง ครามและน าเงน มความยาวคลนสนไมสามารถเดนทางผานโมเลกลอากาศไปได จงกระเจงไปทวทองฟา แตแสงสเหลอง สมและแดง มความยาวคลนมาก สามารถทะลผานโมเลกลของอากาศไปได ท าใหเรามองเหนดวงอาทตยเปนสสมและมองเหนทองฟาในบรเวณทศตะวนตกเปนสเหลองสม ถาวนใดมอากาศรอน ท าใหมฝ นมากเปนพเศษ ดวงอาทตยจะมสแดง แตถาวนใดมฝ นนอยดวงอาทตยกจะเปนสเหลอง แตถาเยนวนใดฟาใสไมมฝ นเลย เรากจะมองเหนดวงอาทตยเปนสสวางจนแสบตา เชน เวลากลางวน ทงนเนองจากแสงทกสมความเขมสง จงมองเหนรวมกนเปนสขาว

ภาพท 3-14 ทองฟายามรงเชาและพลบค า

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

หมายเหต ทองฟายามเยนมกสออกแดงกวาเวลาเชา เนองจากในตอนบายอากาศมอณหภมสงมาก ท าใหฝ นละอองเกดการยกตวไดมากกวาตอนเชา ประกอบกบในตอนเชาฝ นละอองในอากาศถกชะลางดวยน าคางตอนรงสาง ดงนนตอนเยนจงมกมการกระเจงของแสงสแดงมากกวาตอนเชา

11. รงกนน า

155

รงกนน า (Rainbow) เปนปรากฏการณธรรมชาตซ งเกดจากละอองน าในอากาศหกเหแสงอาทตยท าใหเกดแถบสเปกตรมเปนเสนอารควงกลมเหนอพนผวโลก แสงอาทตยหรอรงสทตามองเหน (Visible light) มความยาวคลน 400 - 800 นาโนเมตร โดยทแสงสมวงมความยาวคลนสนทสดคอ 400 นาโนเมตร และแสงสแดงมความยาวคลนมากทสด ภายหลงฝนตกมกจะมละอองน าหรอหยดน าเลกๆ ลอยอยในอากาศ จะท าหนาทเสมอนปรซมหกเหแสงอาทตย (White light) ใหแยกออกเปนสเปกตรม 7 ส ไดแก มวง คราม น าเงน เขยว เหลอง แสด แดง โดยถาแสงอาทตยท ามมกบหยดน าแลวหกเหเปนมม 40° เขาสแนวสายตา กจะมองเหนเปนแสงสมวง แตถาแสงอาทตยท ามมกบหยดน าแลวหกเหเปนมม 42° เขาสแนวสายตา กจะมองเหนเปนแสงสแดง ดงภาพท 3-15

ภาพท 3-15 มมในการหกเหแสงอาทตยของหยดน า

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

เนองจากในบรรยากาศหลงฝนตกมละอองน าเลกๆ ทมองไมเหนแขวนลอยอยเปนจ านวนมาก ละอองน าเลกๆ เหลานหกเหแสงอาทตยมาเขาตาของเราเปนมมทแตกตางกน ล าแสงจากดวงอาทตยทถกหกเหเขาสแนวสายตาเปนมม 40° - 42° จะปรากฏเหนเสนโคงซงเรยกวา "รงกนน า" โดยจะมสจากลางขนบนเรยงล าดบ มวง คราม น าเงน เขยว เหลอง แสด แดง ดงภาพท 3-16

156

ภาพท 3-16 การเกดรงกนน า

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

ในบางครงเราสามารถมองเหนรงกนน าสองตวไดพรอมๆ กน รงกนน าตวแรกอยดานลางคอ รงปฐมภมทรจกกนทวไปคอแถบสแดงอยบนสด แถบสมวงอยลางสด รงกนน าตวทสองจะอยดานบน เรยงล าดบสกลบกน สแดงไปยงสมวงจากขางลางขนขางบน ดงภาพท 3-17

ภาพท 3-17 รงปฐมภม (ตวลาง) และรงทตยภม (ตวบน) ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

157

รงทตยภมเกดจากการหกเหแสงภายในหยดน าสองครง โดยถาแสงอาทตยท ามมกบหยดน าแลวหกเหเปนมม 52° เขาสแนวสายตา กจะมองเหนเปนแสงสมวง แตถาแสงอาทตยท ามมกบหยดน าแลวหกเหเปนมม 50° เขาสแนวสายตา กจะมองเหนเปนแสงสแดง ดวยเหตนรงทตยภมจงปรากฏอยทางดานบนและมสสลบกนกบรงปฐมภม ดงแผนผงทแสดงในภาพท 3-18

ภาพท 3-18 แผนผงแสดงการหกเหแสงของรงทงสองชนด

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

12. ดวงอาทตยทรงกลด/ดวงจนทรทรงกลด

ดวงอาทตยทรงกลดและดวงจนทรทรงกลด (Halo) เปนปรากฎการณทมลกษณะคลายรงกนน า ทมลกษณะเปนวงกลมดงภาพท 3-19 เกดจากผลกน าแขงภายในเมฆเซอรโรสตราตส ซงเปนเมฆชนสงแผนบางๆ ปกคลมทองฟาเปนบรเวณกวาง ผลกน าแขงเหลานท าหนาทเสมอนแทงแกวปรซมหกเหล าแสงจากดวงอาทตยหรอดวงจนทรเปนมม 22° เขาสแนวสายตาของผสงเกตการณทอยบนพนโลก ดงภาพท 3-20 ท าใหปรากฏเปนแถบสสเปกตรมของเสนรอบวงลอมรอบดวงอาทตยหรอดวงจนทร

158

ภาพท 3-19 ดวงอาทตยทรงกลด

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

ภาพท 3-20 การเกดดวงอาทตยทรงกลด/ดวงจนทรทรงกลด

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

159

บทสรป

ปรากฏการณในบรรยากาศ ไดแก การเกดพายฝนฟาคะนอง พายหมนเขตรอน ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา การกระเจงของแสงและการเกดรงกนน า ซงเปนปรากฏการณทพบเหนไดโดยทวไป บางปรากฏการณอาจสงผลกระทบตอสงมชวตทอาศยอยบนพนโลก ท าใหไมสามารถรบมอไดทนกบสถานการณทเกดขน จนอาจเกดการสญเสย เชน การเกนพายหมนเขตรอน ไดแก พายดเปรสชน พายโซนรอนและพายไตฝ น ในประเทศไทยไดพบพายหมนเขตรอนจากทางดานตะวนออก ไดแก มหาสมทรแปรซฟกและทะเลจนใต สวนทางดานตะวนตก ไดแก มหาสมทรอนเดย ซงเปนปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนในทกๆ ป

160

ค าถามทายบทท 3

ปรากฏการณ ในบรรยากาศ

3.1 จงอธบายปรากฏการณในบรรยากาศพายฝนฟาคะนองในแตละภมภาคของโลก

3.2 จงอธบายประเภทการเกดพายหมนเขตรอนมาโดยละเอยด

3.3 จงอธบายปรากฏการณธรรมชาต ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา ทเกดในบรรยากาศ

3.4 จงอธบายปจจยทมอทธพลตอการกระเจงของแสงทเกดขนภายในชนบรรยากาศของโลก

3.5 จงอธบายปรากฏการณธรรมชาตรงกนน า ดวงอาทตยทรงกลด/ดวงจนทรทรงกลดและทองฟารงเชาและพลบเยน

161

เอกสารอางอง

กรม อ ต น ยมวท ยา . 2559. พ ายห มน เขต รอน . 4353 ถ น น ส ขมวท แขวงบ างน า เขตบ างน า กรงเทพมหานคร. [Online]. Available http://www.learnnc.org/ [5 มกราคม 2558].

ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร. 2003. บรรยากาศของโลกในอดต. [Online]. Available

http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure [5 มกราคม 2558].

NOAA Jet Stream. [Online]. Available http://www.srh.noaa.gov/srh/jetstream/ [5 มกราคม 2558].

The National Meteorological Library and Archive. 2011. Fact sheet 2 -Thunderstorms. Met office.

UK.

162

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 4

ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

1. เนอหาประจ าบทท 4 ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

1. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2. ปจจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2. อธบายและเขาใจปจจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

163

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

164

บทท 4

ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

4. การเปลยนแปลงภมอากาศ การเปลยนแปลงภมอากาศ (climate change) คอ การเปลยนแปลงลกษณะอากาศเฉลย (average

weather) ในพนทหนง ลกษณะอากาศเฉลย หมายความรวมถงลกษณะทงหมดทเกยวของกบอากาศ เชน อณหภม ฝน ลม เปนตน ในความหมายตามกรอบของอนสญญาวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ FCCC (Framework Convention on Climate Change) การเปลยนแปลงภมอากาศ คอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอนเปนผลทางตรงหรอทางออมจากกจกรรมของมนษย ทท าใหองคประกอบของบรรยากาศเปลยนแปลงไป นอกเหนอจากความผนแปรตามธรรมชาตแตความหมายทใชในคณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ IPCC (Intergovernmental Panel on

Climate Change) การเปลยนแปลงภมอากาศ คอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ไมวาจะเนองมาจาก ความผนแปรตามธรรมชาตหรอกจกรรมของมนษย (IPCC, 2001)

4.1 มนษยมสวนท าใหเกดการเปลยนแปลงภมอากาศไดอยางไร กจกรรมของมนษยทมผลท าใหภมอากาศเปลยนแปลง คอ กจกรรมทท าใหปรมาณกาซ

เรอนกระจก (Greenhouse Gases) ในบรรยากาศเพมมากขน เปนเหตใหภาวะเรอนกระจก (Greenhouse

Effect) รนแรงกวาทควรจะเปนตามธรรมชาตและสงผลใหอณหภมพนผวโลกสงขนทเรยกวาภาวะโลกรอน (Global warming)

4.1.1 กาซเรอนกระจกคออะไร กาซเรอนกระจก คอ กาซทเปนองคประกอบของบรรยากาศและมคณสมบตยอมให

รงสคลนสนจากดวงอาทตยผานทะลมายงพนผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดทแผออกจากพนผวโลกเอาไว กาซเรอนกระจกทส าคญและเปนผลมาจากกจกรรมของมนษย ไดแก คารบอนไดออกไซด มเธน ไนตรสออกไซด ฯลฯ

165

ภาวะเรอนกระจก คอ ภาวะทชนบรรยากาศของโลกกระท าตวเสมอนกระจก ทยอมใหรงสคลนสนจากดวงอาทตยผานลงมายงพนผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดทแผออกจากพนผวโลกเอาไว จากน นกจะคายพลงงานความรอนใหกระจายอยภายในบรรยากาศจงเปรยบเสมอนกระจกทปกคลมผวโลกใหมภาวะสมดลทางอณหภมและเหมาะสมตอสงมชวตบนผวโลก

ภาวะโลกรอน หมายถง ภาวะทอณหภมโดยเฉลยของโลกสงขน ซงเปนสาเหตทท าใหภมอากาศเปลยนแปลง ภาวะโลกรอนอาจจะน าไปสการเปลยนแปลงของปรมาณฝน ระดบน าทะเล และมผลกระทบอยางกวางขวางตอพช สตวและมนษย

ภาพท 4-1 ภาวะโลกรอน

ทมา: www.tmd.go.th/knowledge/know_greenhouse01.html)

ตงแตป ค.ศ. 1861 (พ.ศ. 2404) อณหภมผวพนเฉลยของโลกสงขนและสงขนประมาณ 0.6

องศาเซลเซยส ในศตวรรษท 20 (จากรายงานการประเมนครงท 3 หรอ Third Assessment Report -

TAR ของคณะท างานกลม 1 IPCC) จากการวเคราะหขอมลในซกโลกเหนอยอนหลงไป 1,000 ป พบวา อณหภมของโลกสงขนมากในศตวรรษท 20 โดยสงขนมากทสดในทศวรรษท 1990 และ ค.ศ. 1998

(พ.ศ. 2541) เปนปทรอนมากทสดในรอบ 1,000 ป

166

ภาพท 4-2 ความผนแปรของอณหภมเฉลยของโลก

ทมา: IPCC, 2001

167

4.2 ปรมาณฝนและระดบน าทะเลเปลยนแปลง

ในศตวรรษท 20 ปรมาณน าฟา (น าฟา หมายถง น าทตกลงมาจากฟาไมวาจะอยในภาวะของเหลวหรอของแขง เชน ฝน หมะ ลกเหบ) บรเวณพนแผนดนสวนใหญของซกโลกเหนอในเขตละตจดกลางและละตจดสง สงขนโดยเฉลยรอยละ 5 - 10 แตลดลงประมาณรอยละ 3 ในบรเวณกงเขตรอนสวนระดบน าทะเล จากขอมลทางธรณวทยาปรากฏวาเมอ 6,000 ปทผานมาระดบน าทะเลของโลกสงขนในอตราเฉลยประมาณ 0.5 มม./ป และในระยะ 3,000 ปทผานมาสงขนเฉลย 0.1 - 0.2 มม./ป (IPCC, 2001) แตจากขอมลตรวจวดในศตวรรษท 20 ระดบน าทะเลของโลกสงขนในอตราเฉลย 1 - 2

มม./ป

ในการประชมภมอากาศโลกครงแรก (The First World Climate Conference) ซงจดขนทเจนวา ประเทศสวตเซอรแลนด

ระหวางว น ท 12-23 กมภาพนธ พ.ศ. 2522 นกวทยาศาสตรไดตระหนกถงปญหาการเปลยนแปลงภมอากาศของโลก การประชมครงนเนนถงเรองผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศทมตอมนษยเปนสวนใหญและเรยกรองใหรฐบาลของแตละประเทศใหความส าคญกบภมอากาศทก าลงเปลยนแปลงและปองกนการกระท าของมนษยทกอใหเกดการเปลยนแปลงภมอากาศ ซงจะกลบมามผลกระทบตอมนษยเอง นอกจากนยงไดวางแผนจดต ง "แผนงานภมอากาศโลก" (World Climate

Programme หรอ WCP) ภายใตความรบผดชอบขององคการอตนยมวทยาโลก (World Meteorological

Organization หรอ WMO), โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (United Nations Environment

Programme หรอ UNEP) และ International Council of Science Unions หรอ ICSU

หลงจาก พ.ศ. 2522 เปนตนมาไดมการประชมระหวางประเทศเกยวกบการเปลยนแปลงภมอากาศอกหลายครงทส าคญๆ ไดแก The Villach Conference ประเทศออสเตรย (9 - 15 ตลาคม 2528), The Toronto Conference ประเทศแคนาดา (27 - 30 มถนายน พ.ศ.), The Ottawa Conference

ประเทศแคนาดา (20 - 22 กมภาพนธ 2532), The Tata Conference นวเดลฮ ประเทศอนเดย (21 - 23

กมภาพนธ 2532), The Hague Conference and Declaration ประเทศเนเธอรแลนด (11 มนาคม 2532),

The Noordwijk Ministerial Conference ประเทศเนเธอรแลนด (6 - 7 พฤศจกายน 2532), The Cairo

Compact ประเทศอยปต (ธนวาคม 2532) และ The Bergen Conference ประเทศนอรเวย (พฤษภาคม 2533) การประชมเหลานชวยใหประเทศตางๆ ตระหนกถงความส าคญของปญหาการเปลยนแปลง

168

ภมอากาศมากขน ผเขารวมประชม รวมทงผก าหนดนโยบายในหนวยงานรฐบาล นกวทยาศาสตรและนกสงแวดลอม ไดพจารณาประเดนทงดานวทยาศาสตรและนโยบาย และเรยกรองใหประเทศตางๆ ทวโลกรวมมอด าเนนการเกยวกบปญหาน

ป พ.ศ. 2531 องคการอตนยมวทยาโลกและโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต ไดจดตง คณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ (Intergovernmental Panel on Climate

Change หรอ IPCC) โดยมวตถประสงคเพอประเมนขอมลขาวสารดานวทยาศาสตรและเศรษฐกจ-

สงคมทเกยวของ เพอน าไปสความรความเขาใจเรองการเปลยนแปลงภมอากาศ ตลอดจนผลกระทบ การปรบตว และการบรรเทาปญหาอนเกดจากการเปลยนแปลงภมอากาศ

พ.ศ. 2533 IPCC ไดเสนอรายงานการประเมนครงท 1 (The First Assessment Report) ซงเนนย าปรากฏการณทางวทยาศาสตรเกยวกบการเปลยนแปลงภมอากาศ รายงานนมผลอยางมากตอสาธารณชนและผก าหนดนโยบายและเปนพนฐานในการเจรจาอนสญญาวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ

ในเดอนธนวาคม 2533 ทประชมสมชชาสหประชาชาตมมตใหเรมด าเนนการเจรจาขอตกลง โดยตงคณะกรรมการเจรจาระหวางรฐบาลเพอจดท ารางอนสญญาวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ ( Intergovernmatal Nogotiating Committee for a Framework Convention on Climate Change ห ร อ INC/FCCC) ซงไดมการประชมทงหมด 5 ครง ตงแตกมภาพนธ 2534 - พฤษภาคม 2535 และเนองจากเสนตายทจะมการประชมสดยอดของโลก (Earth Summit) หรอการประชมแหงสหประชาชาตวาดวยส งแวดลอมและการพฒ นา (United Nations Conference on Environment and Development ห รอ UNCED) ในเดอนมถนายน 2535 ผเจรจาจาก 150 ประเทศจงจดท ารางอนสญญาฯ เสรจสน และยอมรบทนวยอรค เมอวนท 9 พฤษภาคม 2535

ในการประชมสดยอดของโลก เมอเดอนมถนายน 2535 ทกรงรโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซล ตวแทนรฐบาล 154 รฐบาล (รวมสหภาพยโรป) ไดลงนามในอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ (United Nations Framework Convention on Climate Change หรอ UNFCCC)

โดยเปาหมายสงสดของ UNFCCC คอ การรกษาระดบปรมาณกาซเรอนกระจกในบรรยากาศใหคงทอยในระดบทไมมผลกระทบตอระบบภมอากาศ

169

วนท 21 มนาคม 2537 เปนวนทอนสญญาฯ มผลบงคบใช เนองจากอนสญญาฯ ระบวาใหมผลบงคบใชภายใน 90 วน หลงจากประเทศท 50 ใหสตยาบนตอจากนนอก 6 เดอน คอ วนท 21 กนยายน 2537 ประเทศพฒนาแลวเรมเสนอรายงานแหงชาต (National Communications) เกยวกบกลยทธการเปลยนแปลงภมอากาศ ขณะเดยวกนคณะกรรมการเจรจาระหวางรฐบาลฯ (INC) ไดมการประชมกนหลายครงเพอพจารณาเรองการอนวตตามอนสญญาฯ การจดการเกยวกบการเงน การสนบสนนเงนทนและเทคโนโลยแกประเทศก าลงพฒนา รวมทงแนวทางการด าเนนงานและสถาบนทเกยวของ ตอมาคณะกรรมการชดนคอยๆ ลดบทบาทลงและยบไป (การประชมครงสดทายเดอนกมภาพนธ 2538) และไดใหทประชมสมชชาประเทศภาคอนสญญาฯ (The Conference of the Parties หรอ COP) เปนองคกรสงสดของอนสญญาฯ โดย COP มหนาทตดตามตรวจสอบการอนวตตามอนสญญาฯ และประเดนทางกฎหมายทเกยวของอยางสม าเสมอ รวมทงการตดสนใจสนบสนนและสงเสรมการอนวตตามอนสญญาฯ อยางมประสทธภาพ ซง COP มการประชมทกป จ านวน 9 ครง จนถง พ.ศ. 2546 ดงน

COP-1 เปนการประชมสมชชาประเทศภาคอนสญญาฯ ครงแรก จดขนทเบอรลน สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ระหวางวนท 28 มนาคม - 7 เมษายน พ.ศ. 2538

COP-2 จดขนทเจนวา ประเทศสวสเซอรแลนด ระหวางวนท 8 - 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2539

COP-3 จดขนทเกยวโต ประเทศญปน ระหวางวนท 1 - 10 ธนวาคม พ.ศ. 2540

COP-4 จดขนทบวโนส ไอเรส ประเทศอารเจนตนา ระหวางวนท 2 - 13 พฤศจกายน พ.ศ. 2541

COP-5 จดขนทกรงบอนน สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ระหวางวนท 25 ตลาคม - 5

พฤศจกายน พ.ศ. 2542

COP-6 จดขนทกรงเฮก ประเทศเนเธอรแลนด ระหวางวนท 13 - 24 พฤศจกายน พ.ศ. 2543

COP-7 จดขนทมาราเกช ประเทศโมรอคโค ระหวางวนท 29 ตลาคม - 9 พฤศจกายน พ.ศ. 2544

COP-8 จดขนทนวเดลฮ ประเทศอนเดย ระหวางวนท 23 ตลาคม - 1 พฤศจกายน พ.ศ. 2545

COP-9 จดขนทมลาน ประเทศอตาล ระหวางวนท 1 - 12 ธนวาคม พ.ศ. 2546

170

5. ปจจยทางธรรมชาตทมตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

การศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศ เพงจะไดรบความสนใจอยางจรงจงเมอไมนานมานเอง ซงสวนใหญแลวจะศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศในอดต เชน สาเหตทท าใหเกดยคน าแขง ซงปจจบน ยงหาขอสรปถงสาเหตทแนนอนไมได อยางไรกตาม นกวทยาศาสตรตางเหนพองกนวา การเปลยนแปลงของภมอากาศเปนเรองในอดตทเกดขนในชวงระยะเวลาทยาวนานมากตามจดทางธรณวทยาและระยะเวลา 10 - 20 ป ทผานมาน พบวาคาของธาตประกอบภมอากาศทตรวจวดได แตกตางไปจากคาปกตทางสถต สรปไดวาตามธรรมชาตแลวภมอากาศเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาทผานไป นนคอไมสามารถทจะกลาวไดอกแลววาภมอากาศคงท แตกลาวไดวาภมอากาศมไดอยนง ยงกวานนไมเพยงแตนกวทยาศาสตรทใหความสนใจและรบทราบถงการเปลยนแปลงภมอากาศของโลกเชนเดยวกน สาเหตทท าใหภมอากาศเปลยนแปลงยงเปนทถกเถยงกนอยและเมอภมอากาศเปลยนแปลงไปแลวจะมผลกระทบตอไปในอนาคตอยางไร เหตผลทท าใหมนษยใหความสนใจการเปลยนแปลงของภมอากาศ (Riehl, Herbert 1965) สรปไดดงน

จากรายละเอยดการเกดภมอากาศในอดต ชใหเหนวาภมอากาศผนแปรอยตลอดเวลาและเชอวาภมอากาศในอนาคตจะแตกตางจากปจจบน จากการวจยเกยวกบกจกรรมของมนษยและอทธพลของมนษยทมตอสงแวดลอมชใหเหนวามนษยมสวนท าใหภมอากาศเปลยนแปลงไปโดยไมไดตงใจ จากหลกฐานทตรวจวดได พบวาอยางนอยทสดมบางลกษณะทบงบอกวาภมอากาศของโลกผนแปรมากยงขน เชน อณหภมในฤดหนาวของปหนงสงกวาในฤดหนาวทผานมาหรอพบวาในฤดรอนของปหนงเกดความแหงแลงมากทสดเทาทเคยเปนมาในอดต สงตางๆ เหลานไมใชขอพสจนวาภมอากาศก าลงเปลยนแปลง จากหลกฐานการบนทกสภาพอากาศทผดปกตในอดตทผานมา ไมสามารถน ามาเปนตวก าหนดสภาพภมอากาศของโลกในอนาคตได ขอมลหลายๆ ปทผานมาเปนเพยงเครองชถงแนวโนมภมอากาศเทานน ซงยงเปนทถกเกยงกนอยในระหวางนกวทยาศาสตรบรรยากาศ เนองจากคาธาตประกอบภมอากาศทตรวจอากาศตรวจวดไดจากเครองมอ ยอนหลงขนไปไดอยางมากทสดเพยง 200 ป เทานน นนคอนกวทยาศาสตรทราบถงลกษณะภมอากาศหรอการเปลยนแปลงของภมอากาศกอนหนานไดอยางไร ค าตอบคอไดจากหลกฐานทางออม เชน การตรวจสอบและวเคราะหปรากฎการณทเปนผลมาจากการเปลยนแปลงภมอากาศเทคนคทส าคญและนาสนใจมากทสดในการวเคราะหความเปนมา

171

ของภมอากาศโลกในระยะเวลา 100 - 1,000 ป ทผานมาคอการวเคราะหตะกอนใตทองมหาสมทรและการวเคราะหไอโซโทปของกาซออกซเจน

1. การวเคราะหตะกอนใตทองมหาสมทร แมวาตะกอนใตทองมหาสมทรมหลายชนด แตทกชนดจะมสวนประกอบของสงมชวตรวมอยดวยเสมอ ซงสงมชวตเหลานครงหนงเคยมชวตอยใกลๆ ผวหนาน าเมอเสยชวต สวนประกอบทเปนของแขงจะจมลงสทองมหาสมทรอยางชาๆ ตอมาจะกลายเปนสวนหนงของตะกอน ขอมลทไดจากการวเคราะหตะกอนใตทองมหาสมทรจะมประโยชนมากในการศกษาการเปลยนแปลงของภมอากาศในอดตไดเปนอยางด เพราะวาจ านวนและชนดของสงมชวตทอาศยใกลๆ ผวหนาน าจะเปลยนแปลงตามการเปลยนแปลงภมอากาศ ซง Richard Foster

Flint (1973) อธบายวา "บรเวณรอยตอระหวางผวหนาน ากบอากาศ อณหภมเฉลยรายปของผวหนาน าในมหาสมทรจะเทากบอณหภมของอากาศทอยตดกน อณหภมทสมดลยระหวางผวหนาน ามหาสมทรกบอากาศทอยเหนอขนไปนหมายความวาการเแปลยนแปลงภมอากาศจะมผลตอการเปลยนแปลงสงมชวตทอาศยอยใกลผวหนาน าตามไปดวย จากการวเคราะหตะกอนใตทองมหาสมทร ปรากฎวาสวนใหญประกอบดวยเปลอกของ Pelagie foraminifers ซงสตวจ าพวกนออนไหวตอการผนแปรของอณหภมของน ามากนนคอความสมพนธระหวางตะกอนใตทองมหาสมทรกบการเปลยนแปลงภมอากาศเหนไดชด จากการศกษาชใหเหนวาตะกอนใตทองมหาสมทรเปนแหลงขอมลทมประโยชนอยางมหาศาลของสภาพภมอากาศในอดต

2. การวเคราะหไอโซโทปของกาซออกซเจน วธการนเปนการหาอตราสวนระหวางไอโซโทปของกาซออกซเจน 2 ชนด คอ 16O กบ 18O ไอโซโทปของ 16O เบากวา 18O นนคอ 16O ระเหยจากมหาสมทรในรปของไอน าไดงายกวา เมอไอน านควบแนนและตกลงมาในรปของหยาดน าฟา หยาดน าฟาจงเตมไปดวย 16O สวน 18O จะสะสมอยในมหาสมทรมากกวา ดวยเหตน ระหวางชวงเวลาทเกดธารน าแขงแผเปนบรเวณกวางนน ปรมาณ 18O ในน าทะเลจะเพมสงมากขน ในทางกลบกนในยคทโลกรอนขนประมาณน าแขงละลายหายไปอยางรวดเรว ปรมาณ 18O เมอเปรยบเทยบกบ 16O ในน าทะเลลดลงดวย ถงเวลานสงมชวตเลกๆ จะสรางเปลอกทประกอบดวยแคลเซยมคารบอเนตปองกนตนเอง อตราสวนของ 18O กบ 16O วเคราะหไดจากเปลอกของสงมชวตเหลานทผสมอยในตะกอนใตทองมหาสมทร ความผนแปรของไอโซโทปกาซออกซเจนทวเคราะหไดอยางถกตอง จะบงบอกถงความผนแปรของภมอากาศในอดตไดเปนอยางด

172

นอกจากนยงพบวาอตราสวนของไอโซโทปกาซออกซเจน 18O กบ 16O มผลมาจากอณหภมอกดวย กลาวคอเมออณหภมของน าในมหาสมทรเพมสงขน 18O จะระเหยออกไดมาก หากอณหภมของน าลดลง 18O จะระเหยออกไดนอยกวา ดงนนไอโซโทปกาซออกซเจนทหนกกวา (18O) จะมอยมากในหยาดน าฟายคทอากาศรอนขนและจะมอยนอยในยคทอากาศหนาวเยนลง นกวทยาศาสตรใชหลกการศกษาชนน าแขงทเกาะกรนแลนด ซงสามารถคาดหมายการเปลยนแปลงของภมอากาศในอดตไดยงมวธการตางๆ อกมากมายทใชในการศกษาภมอากาศในอดต เนองจากภมอากาศมอทธพลโดยตรงอยางใกลชดตอการก าเนดดนและการเจรญเตบโตตลอดจนธรรมชาตของพชพรรณ นนคอ การวเคราะหดนและการวเคราะหวงปของตนไม กสามารถน ามาใชในการศกษาการเปลยนแปลงของภมอากาศไดจากบนทกทางประวตศาสตร ถงแมวาไมไดมวตถประสงคเพอการศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศกตาม แตเหตการณตางๆ ทระบในบนทกนน เชน ภาวะน าทวม ความแหงแลงหรอการยายถนของประชากร เปนไปไดวาเปนผลมาจากการเปลยนแปลงของภมอากาศ การศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศจากหลกฐานตางๆ ในอดต จะตองระบเวลาของการเปลยนแปลงนนดวยวาเกดขนเมอไร แมวาผลจากการศกษาสามารถน ามาคาดหมายแนวโนมและความผนแปรของภมอากาศในอนาคตไดโดยอาศยเหตและผลแตอาจผดพลาดได การศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศจากขอมลทไดจากการตรวจวดธาตประกอบอตนยมวทยามาเปนเวลานาน อาจมขอผดพลาดไดเชนกน ซง Howard J.

Crichfield (1966) สรปวา "ขอมลภมอากาศทไดจากการตรวจวดมาเปนเวลานาน อาจมขอผดพลาดได ประการแรก คอ ผดพลาดจากกระบวนการตรวจวด เชน ค านวณผด การตดตงเครองมอเหนอพนดนไมไดมาตรฐาน คาผดพลาดนอาจเลกนอยเทานน ซงจะสงผลถงการคาดหมายแนวโนมตอไปขางหนาดวย ประการทสองการเคลอนยายสถานตรวจอากาศไปยงสถานทแหงใหม นบเปนการท าลายการบนทกทมคณคา ส าหรบวตถประสงคในการศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศเปนอยางยง ซงหากสถานตรวจอากาศตงอยทเดมนานเปนศตวรรษแลว การเปลยนแปลงของพชพรรณธรรมชาต การระบายน า สงกอสรางรอบๆ สถานและภาวะมลพษทางอากาศสงตางๆ เหลานมประโยชนอยางใหญหลวงตอการศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศมากกวาจากวธการอนๆ ดงนนจะตองท าการตรวจวด ตรวจสอบ และเปรยบเทยบ ธาตประกอบภมอากาศอยางละเอยดรอบคอบ เพอใหการศกษาการผนแปรของภมอากาศไดผลอยางมประสทธภาพ

173

มขอสมมตฐานมากมายทอธบายถงการเปลยนแปลงภมอากาศ บางขอสมมตฐานไดรบการสนบสนนอยางกวางขวางในสมยหนง ตอมาภายหลงไดรบการเชอถอลดนอยลงและบางกรณถกหยบยกขนมาใหม อยางไรกตามค าอธบายบางอยางทเกยวกบการเปลยนแปลงภมอากาศยงหาขอยตไมได เพยงแตคาดวาเทานนเนองจากกระบวนการตางๆ ในบรรยากาศของโลกกวางขวางและสลบซบซอนมาก ไมสามารถท าการทดลองได ดงนนการศกษากระบวนการทางภมอากาศจงเหมาะกบแบบทดลองทางคณตศาสตร โดยอาศยคอมพวเตอรขนาดใหญ แบบจ าลองทวานเปนเครองมอทส าคญมากในการศกษากระบวนการทางบรรยากาศระยะยาวทกอใหเกดเปนภมอากาศของโลก แมวาแบบจ าลองนทนสมยพอทจะเปนเครองมอเบองตนส าหรบการวจยภมอากาศได แตยงไมสามารถเขาถงความสลบซบซอนของบรรยากาศปจจบนได นนคอแบบจ าลองทางคณตศาสตรโดยใชคอมพวเตอร แมจะมศกยภาพสงและจ าเปนมาก แตการพยากรณภมอากาศตามแบบจ าลองนยงเตมไปดวยความไมแนนอน ขอสมมตฐานปจจบนทเชอกนวามผลตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ซงแตละขอสมมตฐานไดรบการสนบสนน จากนกวทยาศาสตรมากนอยแตกตางกนคอการเคลอนทของเปลอกโลก ภเขาไฟระเบด การเปลยนแปลงทางดาราศาสตรและความผนแปรพลงงานดวงอาทตย การเปลยนแปลงภมอากาศทเกดจากสาเหตทางธรรมชาต บางลกษณะจะเกดขนในชวงเวลาทยาวนานมาก และคอยๆ เปลยนแปลงไป เชน การเปลยนแปลงภมอากาศเมอ 1 ลานปผานมา จะน าทฤษฎเดยวกนนมาใชอธบายการเปลยนแปลงภมอากาศทเกดขนภายใน 100 ป ไมได ถาหากเขาใจธรรมชาตของบรรยากาศและการเปลยนแปลงตามกาลเวลาอยางดแลว ขอสมมตฐานตางๆ เหลาน ผนวกกบแนวความคดอนๆ จะเปนตวการส าคญทบงบอกถงการเปลยนแปลงของภมอากาศ

5.1 การเคลอนทของเปลอกโลกกบการเปลยนแปลงภมอากาศ

เมอประมาณ 30 ป ทผานมานเอง ทฤษฎทวาดวยการเคลอนทของเปลอกโลก (Plate

Techtonics Theory) ไดรบความสนใจจากนกธรณวทยาอยางกวางขวาง ทฤษฎนกลาววาสวนนอกสดของโลกทเรยกวาเปลอกโลกประกอบดวยชนสวนเดยวๆ หลายชนรวมอยดวยกนโดยลอยอยบนหนเหลวทรอบขางลาง ตอมาชนสวนเหลานเคลอนทออกจากกน จนกระทงอยในต าแหนงปจจบนซงคอผนแผนดนทวปตางๆ จากทฤษฎนไมเพยงแตท าใหนกธรณวทยาเขาใจหรอสามารถอธบายกระบวนการและลกษณะตางๆ ของเปลอกโลกได จากทเมอกอนนไมสามารถอธบายได ยงท าใหนกภมอากาศ

174

สามารถอธยาย การเปลยนแปลงของภมอากาศทผานมาในอดตได ซงกอนหนานกไมสามารถอธบายไดเชนเดยวกน ตวอยางเชนการทปจจบนยงคงมน าแขงปรากฎอยทอาฟรกา ออสเตรเลย อเมรกาใตและอนเดย เชอวาภมภาคตางๆ เหลาน ครงหนงเคยอยในยคน าแขง ปลายยค Paleozoic ประมาณ 250 ลานปมาแลว ลกษณะเชนนเปนทสงสยของนกวทยาศาสตรเปนเวลานานหลายป ลกษณะภมอากาศในละตจดเขตรอน ครงหนงเคยเหมอนกบภมอากาศทเปนอยบนเกาะกรนแลนดและแอนตารกตกา ดวยหรอไม ซงไมสามารถหาเหตผลมาอธบายได จนกระทงคนพบและพสจนไดเกยวกบทฤษฎทวาดวยการเคลอนทของเปลอกโลก ท าใหมปจจบนนกวทยาศาสตรเชอวาบรเวณทยงคงปรากฎธารน าแขงโบราณอยนน เคยอยรวมกนเปนผนแผนดนเดยวกนทเรยกวา "Supercontinent" ซงอยในเขตละตจดสง ทางขวโลกใตหางไกลจากต าแหนงปจจบนมาก ตอมาแผนดนนแตกออกเปนชนๆ แตละชนเคลอนทออกจากกนอยางชาๆ จนกระทงอยในต าแหนงปจจบน ธารน าแขงทแตกออกตามชนสวนของแผนดนจะตดไปกบชนแผนดนนนดวย ท าใหปจจบนมธารน าแขงกระจายอยในบรเวณกงเขตรอนได การเคลอนทของเปลอกโลกนอกจากท าใหภมอากาศเปลยนแปลงโดยตรงแลว ยงท าใหการหมนเวยนของกระแสน าเปลยนแปลงไปดวย เกดการเปลยนแปลงการถายเทความรอนและความชน ซงมผลกระทบตอการเปลยนแปลงภมอากาศอกทางหนง เนองจากการเคลอนทของเปลอกโลกเปนไปชามากในอตรา 2 - 3 ซ.ม./ป น นคอ จงรไดถงการเปลยนแปลงต าแหนงของทวป ตองใชเวลาทยาวนานมากตามยคทางธรณวทยาเทาน น การเปลยนแปลงภมอากาศตามการเคลอนทของเปลอกโลกจะเปนไปอยางชาๆ เชนเดยวกนซงตองใชเวลานานนบลานป การจะน าทฤษฎทวาดวยเคลอนทของเปลอกโลก มาใชอธบายการเปลยนแปลงภมอากาศในชวงระยะเวลาสนๆ เพยง 10 ป 100 ป หรอ 1,000 ป จะไมไดผล ตองศกษาจากทฤษฎอน

5.2 ภเขาไฟระเบดกบการเปลยนแปลง

แนวความคดเกยวกบการระเบดภเขาไฟ อาจเปนสาเหตหนงทท าใหภมอากาศของโลกเปลยนแปลงไป ไดรบความสนใจหยบยกขนมาพจารณาครงแรกเมอหลายปมาแลวและปจจบนนกยงคงมเหตผลเพยงพอ ในการอธบายลกษณะบางอยางของการเปลยนแปลงภมอากาศได การระเบดของภเขาไปจะพนกาซและเศษวสดทละเอยดมากๆ จ านวนมหาศาลเขาสบรรยากาศ การระเบดทรนแรงมากๆ จะมก าลงมากพอทจะพนเศษวสดตางๆ เหลานขนไปไดสงมากถงบรรยากาศชนสเตรโตเฟยร ซง

175

จะกระจายแผออกไปทวโลกและจะยงคงลองลอยอยในบรรยากาศนานหลายเดอนหรออาจนานมากเปนป อทธพลทส าคญอนแรกทเกดจากเถาถานภเขาไฟคอเปนตวการขวางกนพลงงานรงสดวงอาทตยทแผลงมายงผวพนโลกใหลดนอยลง มผลท าใหอณหภมในบรรยากาศชนทรอพอเฟยรลดต าลง เมอประมาณ 200 ป มาแลว Benjamin Franklin ใชแนวความคดนอธบายวาเถาถานทเกดจากการระเบดของภเขาไป Icelandic เปนตวการสะทอนรงสดวงอาทตยกลบสอวกาศ ท าใหอากาศหนาวเยนผดปกต ในระหวางฤดหนาว ค.ศ. 1783 - 1784

นอกจากนยงมตวอยางอทธพลของภเขาไประเบดทมตอความหนาวเยนอยางผดปกตของอากาศอก เชน การเกดอากาศหนาวเยนผดปกตในสหรฐอเมรกา ค.ศ. 1816 จนไดชอวา "ปทไมมฤดรอน" ภายหลงจากการระเบดของภเขาไฟ Tambora ประเทศอนโดนเซย ใน ค.ศ. 1815 อทธพลของภเขาไฟระเบดทมตอภมอากาศในลกษณะเดยวกนนอก เชน การระเบดของภเขาไฟ Krakatoa ใน ค.ศ. 1883 ภเขาไฟ Agung ใน ค.ศ. 1963 และเมอไมนานมานมภเขาไฟระเบดทส าคญ 2 ลก ท าใหไดขอมลทนาสนใจ สามารถเหนผลกระทบทม ตออณหภมของโลกได คอ ภ เขาไฟ St. Helens ประเทศสหรฐอเมรกา ใน ค.ศ. 1980 และภเขาไฟ EI Chichon ประเทศเมกซโก ใน ค.ศ. 1982 จากการระเบดของภเขาไฟทง 2 ลกน ท าใหนกวทยาศาสตรมโอกาสไดใชเทคโนโลยททนสมยซงไมเคยมมากอนในอดต ในการศกษาอทธพลของภเขาไฟระเบดทมตอบรรยากาศ คอ การใชภาพถายดาวเทยม ซง สามารถตรวจจบเมฆทเกดจากเถาถานและกาซทพนออกมาจากภเขาไฟอยางใกลชด

ขณะภเขาไฟ St. Helens ระเบดไดคาดหมายทนททนใดวาจะมอทธพลตอภมอากาศอยางแนนอนแตจากการตดตามอยางใกลชด พบวามผลกระทบในชวงระยะเวลาสนๆ เทานน แทบจะไมมผลกระทบตอภมอากาศในระยะยาวเลย กลาวคอท าใหอณหภมของอากาศลดลงนอยมากอาจนอยกวา 0.1 องศาเซลเซยส ซงไมเดนชดพอทแบงแยกการผนแปรของอณหภมอนเนองจากสาเหตอนๆ ไดและจากการศกษาผลกระทบทเกดจากภเขาไฟ El Chichon พบวา ในระยะเวลา 2 ป ภายหลงจากการระเบดของภเขาไฟน ท าใหอณหภมของโลกเยนลง 0.3 - 0.5 องศาเซลเซยส แมวาภเขาไฟ El Chichon จะรนแรงนอยกวา ภเขาไฟ St. Helens แตมผลกระทบตออณหภมของโลกมากกวา ทงนเนองจากเถาถานทพนออกมาจากภเขาไฟ St. Helens มขนาดใหญตกลงสพนไดในระยะเวลาอนสน สวนเถาถานจากภเขาไฟ El chichon ประกอบดวยกลมกาซทมก ามะถนเปนองคประกอบมากกวา (ประมาณมากกวา 40 เทา) จากภเขาไฟ St. Helens กาซเหลานเมอรวมกบไอน าในบรรยากาศชนสเตรโตเฟยร จะกลายเปนเมฆ

176

หนาทบทประกอบดวยหยดกรดก ามะถนขนาดเลกมากๆ เมฆชนดนใชเวลานานหลายปทจะสลายหายไปหมดอยางสมบรณ ท าใหอณหภมเฉลยของบรรยากาศชนทรอพอเฟยรลดลง เนองจากหยดน าสามารถดดซบพลงงาน รงสดวงอาทตยไวไดสวนหนงและกระเจงกลบสอวกาศไดอกสวนหนง ปจจบนปรากฎชดแลววา เมฆเถาถานภเขาไฟสามารถลองลอยอยในบรรยากาศชนสเตรโตเฟยรไดเปนเวลานานตงแต 1 ป ขนไปและสวนใหญประกอบดวยหยดก ามะถน ไมใชผงฝ นดงทเขาใจกนมาแตกอน นนคอจ านวนเถาถานทปลดปลอยออกมาจากการระเบดของภเขาไฟไมไดเปนบรรทดฐานทดทสดในการพยากรณอทธพลของภเขาไฟระเบดทมตอบรรยากาศโลก

จะเหนวาอทธพลของการระเบดของภเขาไฟ El Chichon ทมตออณหภมของโลกคอนขางนอย แตนกวทยาศาสตรจ านวนมากเหนพองกนวา การลดลงของอณหภมทเกดขนในชวงเวลานน มผลท าใหการหมนเวยนทวไปของบรรยากาศเปลยนแปลงไปในชวงเวลาเดยวกนนนดวย การเปลยนแปลงในลกษณะนอาจมอทธพลตอลมฟาอากาศในบางภมภาคได อยางไรกตามการพยากรณหรอการพสจนถงอทธพลของภเขาไประเบดทมตอภมอากาศนน ปจจบนยงคงเปนสงททาทายของนกวทยาศาสตรบรรยากาศ จากตวอยางดงกลาวขางตน เปนผลกระทบทเกดจากภเขาไฟระเบดเพยงลกเดยวทคอนขางเลก ไมรนแรงและสนสดภายในระยะเวลาอนส น แตถาเปนภเขาไฟขนาดใหญระเบดรนแรงหลายครงและใชเวลานานแลว บรรยากาศชนสเตรโตเฟยรจะเตมไปดวยกาซและเถาถานทถกปลดปลอยออกมาภเขาไฟมากพอทจะท าใหประมาณรงสดวงอาทตยทจะลงมาถงผวพนโลกลดลงมากอยางนาเปนหวง แตจากประวตศาสตรทผานมา ยงไมเคยปรากฎการระเบดของภเขาไฟทยงใหญเชนนมากอน ทกลาวกนมากทสดถงความเปนไปไดของอทธพลภเขาไฟระเบดทมตอภมอากาศกอนยคประวตศาสตรคอการเกดยคน าแขงปจจบนนกวทยาศาสตรจ านวนนอยทยงคงมความเหนวาภเขาไประเบด เปนตวการส าคญทมสวนท าใหเกดยคน าแขง

5.3 ทฤษฎทางดาราศาสตรกบการเปลยนแปลงภมอากาศ

ทฤษฎทางดาราศาสตรอยบนพนฐานของแนวความคดทวา "การเปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยมผลตอภมอากาศ เนองจากการกระจายของพลงงานรงสดวงอาทตยทตกลงมายงผวโลกตามเสนละตจดตางๆ เปลยนแปลงตามไปดวย นนคอ จะท าใหฤดกาลในภมอากาศตางๆ บนพนผวโลกเปลยนแปลงดวยอยางเปนลกโซ" แนวความคดเกยวกบความสมพนธระหวางการ

177

เปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยกบการเปลยนแปลงภมอากาศ เพงไดรบความสนใจในตนศตวรรษท 19 น โดยท Milutin Milankovitch (1941) นกดาราศาสตรชาวยโกสลาเวยไดสรางแบบจ าลองทางคณตศาสตรจากขอมลตางๆ ดงน

5.3.1 การเปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตย 5.3.2 การเอยงของแกนโลกจากเสนต งฉากกบระนาบการหมนของโลกรอบดวงอาทตย

(Obliquity) เปลยนแปลงไป

5.3.3 การแกวงไป-มาของแกนโลกขณะหมนรอบตวเอง (Precession)

5.3.1 การเปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตย (Eccentricity)

แมวาความแตกตางของระยะทางระหวางโลกกบดวงอาทตย (โลกหมนรอบดวงอาทตยเปนวงร) จะมผลตอความแตกตางของอณหภมตามฤดกาลตางๆ นอยกตามแตจะมบทบาททส าคญมากตอการเปลยนแปลงภมอากาศของโลก ในชวงระยะเวลานบพนประยะทางระหวางโลกกบดวงอาทตยทไกลทสด (Aphelion) ประมาณ 94.5 ลานไมล ในวนท 4 กรกฎาคม ซกโลกเหนออยในระหวางฤดรอนกบระยะทางทใกลทสด (Perihelion) ประมาณ 91.5 ลานไมล ในวนท 3 มกราคม ซกโลกเหนออยในระหวางฤดหนาวแตกตางกนเพยงเลกนอยเทานน แตท าใหโลกไดรบพลงงานรงสดวงอาทตยในเดอนมกราคมมากกวาในเดอนกรกฎาคมประมาณรอยละ 6 อยางไรกตาม รปรางวงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยจะเปลยนแปลงไปในรอบ 90,000-100,000 ป วงโคจรจะยาวและรมากขน เมอถงเวลานน ประมาณพลงงานรงสดวงอาทตยทโลกไดรบขณะทโลกอยใกลดวงอาทตยมากทสด มากกวาขณะทโลกอยไกลดวงอาทตยมากทสดถงรอยละ 20 - 30 ซงจะมผลท าใหภมอากาศแตกตางจากทเปนอยในปจจบนอยางแนนอนทสด

5.3.2 การเอยงของแกนโลกจากเสนตงฉากกบระนาบการหมนของโลกรอบดวงอาทตยเปลยนแปลงไป

การเอยงของแกนโลกจากเสนตงฉากกบระนาบการหมนของโลกดวงอาทตยเปนสาเหตส าคญทสด ในการเปลยนแปลงของอณหภมตามฤดกาล ปจจบนมมทแกนโลกเอยงจากเสนตงฉากกบระนาบการหมนของโลกรอบดวงอาทตย 23.5 องศา มมนจะเปลยนแปลงไปในรอบประมาณ

178

41,000 ป โดยจะผนแปรอยระหวาง 22.1 - 24.5 องศา เมอมมเอยงนเปลยนแปลงไปความรนแรงของฤดกาลจะตองเปลยนแปลงตามไปดวย ถาเอยงนอยความแตกตางของอณหภมในระหวางฤดหนาวกบฤดรอนจะนอย เชอกนวาความแตกตางระหวางฤดกาลทลดลงน ท าใหทงน าแขงแผขยายกวางมากขน เนองจากเมออากาศในฤดหนาวรอนขน ความจไอน าของอากาศจะสงขนดวยตามอณหภม นนคอ หมะจะตกมากขนและในทางกลบกนฤดรอนอากาศเยนลง ซงหมายถงวาหมะละลายไดนอยลงเปนเหตท าใหทงน าแขงขยายกวางขน

5.3.3 การแกวงไป-มาของแกนโลกขณะหมนรอบตวเอง ขณะทโลกหมนรอบตวเองแกนของโลกจะแกวงเหมอนลกขาง ปจจบนแกนโลกชไปยงดาว Polaris ทเรยกวาดาวเหนอ (North Star) ประมาณ ค.ศ. 14,000 แกนโลกจะชไปยงดาว Vega

ซงกลายเปนดาวเหนอแทน เมอถงตอนนนโลกจะท าการหมนของโลกรอบดวงอาทตย ระยะเวลาทแกนของโลกแกวงไปและแกวงมากลบต าแหนงเดมประมาณ 26,000 ป นนคอ ดาว Polaris จะกลบมาเปนดาวเหนออกครงหนงใน 27,000 ป ผลทเกดจากการแกวงของแกนโลกน ภมอากาศจะตองเปลยนแปลงตามไปดวยเชนกนอยางแนนอน กลาวคอ เมอแกนโลกชไปยงดาว Vega ในอกประมาณ 12,000 ปขางหนา ต าแหนง Winter Solstice และ Summer Solstice ในวงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยปจจบนจะสลบกน ดงนนซกโลกเหนอจะเกดเปนฤดหนาวขณะทโลกอยไกลดวงอาทตยมากทสดและฤดรอนจะเกดขนขณะทโลกอยใกลดวงอาทตยมากทสด ฤดกาลทแตกตางกนนจะรนแรงมากขน ฤดหนาวมากขนและฤดรอนจะรอนมากขนจากทเปนอยในปจจบน Milankovitch ใชขอมลทง 3 น ในการค านวณความผนแปรของพลงงานรงสดวงอาทตยและอณภมทผวพนโลกยอนหลงไปในอดต เพอหาความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงของปจจยทง 3 กบการผนแปรของภมอากาศยคน าแขง จากการศกษาพบวาการเปลยนแปลงของปจจยทง 3 มผลเพยงเลกนอยหรอแทบไมมเลยตอปรมาณพลงงานรงสดวงอาทตยไดรบเฉลยรายป แตมผลตอการเปลยนแปลงขนาดความแตกตางระหวางฤดกาล

นบตงแตการท างานเรมแรกของ Milankovitch ในการค านวณการเปลยนแปลงวงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยและปรมาณพลงงานรงสดวงอาทตยทผวพนโลกหลายๆ ครง ไดมการตรวจสอบขอผดพลาดตางๆ ทเกดขนพรอมทงแกไขใหถกตองมากยงขน ทฤษฎทางดาราศาสตรน ในสมยหนงไดรบการยอมรบอยางกวางขวางเปนเวลาหลายป ตอมาไดรบการความเชอถอนอยลงและปจจบนจากการศกษา พบวาสามารถน าทฤษฎนอธบายลกษณะการเปลยนแปลงภมอากาศบางอยางได

179

การศกษาอยางหนงเมอไมนานมานทเพมความนาเชอถอและสนบสนนทฤษฎทางดาราศาสตร คอการส ารวจตะกอนใตทองมหาสมทร จากการวเคราะหไอโซโทปกาซออกซเจนและองคประกอบทางเคมทมอทธพลตอสงมชวต พบวาสามารถศกษาการเปลยนแปลงภมอากาศยอนหลงไดถง 450,000 ป น าการเปลยนแปลงภมอากาศตามชวงระยะเวลาตางๆ ทวเคราะหไดน เปรยบเทยบกบการค านวณทางดาราศาสตรเกยวกบการเปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตย การเปลยนแปลงการเอยงของแกนโลกกบเสนตงฉาก จากระนาบการหมนของโลกรอบดวงอาทตยและการแกวงของแกนโลกขณะหมนรอบตวเอง เพอตรวจสอบวาภมอากาศในอดตกบการเปลยนแปลงทางดาราศาสตรดงกลาวนตรงกนหรอไม แมวาการศกษาจะเขาใจยากและใชคณตศาสตรทสลบซบซอน Lutgens and Taruck เชอวาการเปลยนแปลงภมอากาศในรอบหลายแสนป ทผานมามความสมพนธอยางใกลชดกบการเปลยนแปลงทางเรขาคณตของแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตย เนองจากพบวาวงจรการเปลยนแปลงภมอากาศตรงกบชวงเวลาทเกด Eccentricity Obiquity และ Precession นอกจากน Lutgens

and Taruck ยงเนนวา "การเปลยนแปลงทางเรขาคณตของแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยเปนสาเหตหลกของการท าใหเกดยคน าแขง" อยางไรกตามการศกษาเรองนยงคงด าเนนการตอไป เพอการคาดหมายแนวโนมของภมอากาศในอนาคต แตการศกษาตามทฤษฎทางดาราศาสตรมขอเสย 2 ประการ คอประการแรกใชขอมลธรรมชาตเทานนเปนขอมลพนฐาน โดยไมค านงถงอทธพลจากการกระท าของมนษย ประการทสองระยะเวลาทคาดหมายยาวนานเกนไปตงแต 20,000 ป ขนไป ดงนนถงแมการคาดหมายจะถกตอง แตจะไมเปนการเปลยนแปลงของภมอากาศภายในชวงเวลา 10 - 100 ป เพราะวาวงจรในทฤษฎทางดาราศาสตรยาวนานเกนไป ส าหรบวตถประสงคการคาดหมายภมอากาศระยะเวลาสนๆ หากไมมอทธพลของมนษยเขามาเกยวของแลว จากการศกษาคาดวาแนวโนมระยะยาว (20,000 ปขางหนา) ภมอากาศของโลกจะเยนลง ธารน าแขงในซกโลกเหนอจะแผขยายกวางขนจากการวจยในเวลาตอมา ทฤษฎทางดาราศาสตรไดรบการยอมรบเพมสงขนอกครงหนงดงรายงานในป ค.ศ. 1982 รายงานวาจากการตรวจสอบอยางละเอยดแลวพบวาการเปลยนแปลงแนววงโคจรของโลกรอบดวงอาทตยยงคงเปนกลไกทส าคญทมอทธพลอยางมากทสด ตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ในระยะเวลา 10,000 ปและเปนทปรากฎชดวาจะมอทธพลโดยตรงตอการเปลยนแปลงพลงงานรงสดวงอาทตยในบรรยากาศชนลางของโลก"

180

มผต งขอสงเกตวา หากทฤษฎทางดาราศาสตร สามารถอธบายถงการเกดยคน าแขงไดจรงแลวเหตใดธารน าแขงจงไดหายไปจากประวตศาสตรของโลก กอนหนาการคนพบทฤษฎเกยวกบการเคลอนทของเปลอกโลกจะไมมค าตอบทยอมรบไดอยางกวางขวางเหมอนกบทฤษฎน ค าถามนนบเปนอปสรรคทส าคญตอการสนบสนนขอสมมตฐานของ Milankovitch อยางมาก อยางไรกตามปจจบนสามารถหาค าตอบทมเหตผลไดแลววาธารน าแขงเกดขนไดเฉพาะบนพนแผนดนเทานน นนคอ จะตองเกดแผนดนขนในเขตละตจดสงๆ กอนเรมยคน าแขงการเปลยนแปลงของอณหภมในระยะยาวตามการเปลยนแปลงทางดาราศาสตรไมมากพอทจะท าใหธารน าแขงขยายแผลงมาถงเขตรอนได ดวยเหตนปจจบนมหลายคนเชอวายคน าแขงเกดขน เมอเกดการเคลอนทของเปลอกโลกในเฉพาะสวนทเคลอนท ออกจากละตจดเขตรอนไปยงต าแหนงทางขวโลก

5.4 ความแปรผนของพลงงานดวงอาทตยกบการเปลยนแปลงภมอากาศ

ในจ านวนขอสมม ตฐานตางๆ ท เชอวาม อท ธพลตอการเป ลยนแปลงภ มอากาศ แนวความคดทเกยวกบพลงงานดวงอาทตยกเปนขอสมมตฐานอยางหนงทกลาวอางกนบอยมาก เนองจากดวงอาทตยเปนดาวฤกษทเปลยนแปลงไดดวงหนง โดยเฉพาะอยางยงพลงงานทดวงอาทตย ปลดปลอยออกมาจะผนแปรตลอดเวลา อทธพลการผนแปรของพลงงานดวงอาทตยมผลโดยตรงตอบรรยากาศของโลกและสามารถเขาใจไดงาย กลาวคอขณะทดวงอาทตยปลดปลอยพลงงานออกมามากขน จะท าใหบรรยากาศรอนขนและในทางกลบกน หากพลงงานดวงอาทตยลดลงบรรยากาศของโลก กจะเยนลงตามไปดวย แนวความคดนก าลงไดรบความสนใจ เพราะวาสามารถน ามาอธบายการเปลยนแปลงของภมอากาศได ไมวาจะเปนระยะเวลายาวนานหรอความรนแรงทเกดขน ปญหาทส าคญคอยงไมมการตรวจวดความผนแปร ความเขมของพลงงานดวงอาทตยทขอบนอกบรรยากาศในระยะยาวมากอน เนองจากไมมเครองมอทตรวจวดได จนกระทงถงยคเทคโนโลยดาวเทยมในปจจบน ทสามารถบนทกขอมลนได ท าใหทราบถงการเปลยนแปลงของพลงงานรงสดวงอาทตย

มขอเสนอมากมายเกยวกบการเปลยนแปลงภมอากาศ อนเนองมาจากการผนแปรพลงงานดวงอาทตย สวนใหญจะแสดงถงความสมพนธกบวงจรการเกดจดดบบนดวงอาทตย (Sunspot) คอ ลกษณะหมองมวด ามดทเกดขนบนพนผวดวงอาทตยซงเปนทรจกกนด แมวาการเกดยงไมทราบสาเหตทแนชดกตาม แตเมอเกดขนแลวจะเกดเปนสนามแมเหลกมหมาทขยายจากผวหนาดวงอาทตยลกเขาไปภายในท

181

ลกมาก ยงกวานนสนามแมเหลกนยงสามารถผลกดนอนภาคพลงงานใหหลดออกมาจากดวงอาทตย จนถงขอบนอกบรรยากาศ ซงมจ านวนมากดวย

จ านวนจดดบบนดวงอาทตยมากขน-ลดลงอยางสม าเสมอ มวงโคจรประมาณ 11 ป โดยเรมตนจาก ค.ศ. 1700 เปนตนมาทสงเกตเหนวาวงจรนคอนขางสม าเสมอ เมอไมนานมานเองนกวทยาศาสตรจ านวนหนงยนยนวาวงจรจดดบดวงอาทตย 11 ป นน เปนลกษณะทแนนอนของดวงอาทตย อยางไรกตามปจจบนเชอวามชวงระยะเวลาหนงทดวงอาทตยปลอดจากจดดบหรอจดหมองมว และนอกจากจะมวงจร 11 ปทรจกกนดแลวยงมวงจร 22 ป อกวงหนง วงจรทยาวขนนไดจากความจรงทวา การหนไปทางข วโลกของสนามแมเหลกขณะเกดจดดบบนดวงอาทตยน นจะตรงกนขามทกๆ 11 ปอยางตอเนองกน นนคอสนามแมเหลกทเกดจากดวงอาทตยขณะมจดดบจะกลบมายงขวโลกเกดอกครงหนงในรอบ 22 ป การศกษาอทธพลทเปนไปไดของพลงงานดวงอาทตยทมตอภมอากาศ ไดรบความสนใจอยางตอเนองเปนเวลานานหลายป โดยพยายามหาหลกฐานความสมพนธตามชวงเวลา จากวนเปน 10,000 ป แตยงมผทไมเหนดวย ดงตวอยางขอโตแยงทแพรหลายมาก คอ ชวงระยะเวลาทไมมจดดบบนดวงอาทตยหรอมนอยมาก ตรงกบชวงอากาศหนาวเยนในยโรปและอเมรกาเหนอและในทางกลบกน ชวงเวลาทเกดจดดบบนดวงอาทตยจ านวนมากจะสมพนธกบชวงระยะเวลาทอากาศรอนของบรเวณดงกลาวนดวย จากความสมพนธทตรงกนนนกดาราศาสตร John Eddy (1974) กลาววา "ผลจากการศกษาเรองนสมยแรกๆ โดยการเปรยบเทยบความเปนมาของพลงงานดวงอาทตยกบภมอากาศของโลก ปรากฎวาการเปลยนแปลงพลงงานดวงอาทตยเปนตวการส าคญท าใหภมอากาศเปลยนแปลงในชวงระยะเวลาระหวาง 50 ป ถงหลายรอยป "แตยงมนกวทยาศาสตรคนอนๆ ทไมเหนดวยกบขอสรปน จากการศกษาในเวลาตอมา โดยการใชผลการบนทกภมอากาศทแตกตางกนตามทองทตางๆ รอบโลก ไมพบความสมพนธอยางมนยส าคญ ระหวางความผนแปรของพลงงานดวงอาทตยกบภมอากาศ ยงกวานนยงมปญหาจากความจรงทวา ยงไมมวธการทจะตรวจสอบหรอทดลอง เพออธบายใหเขาใจถงอทธพลของปรากฎการณนได

พลงงานรงสดวงอาทตยมความสมพนธกบประมาณหยาดน าฟามากกวาอณหภม เชน จากวงปตนไม พบวาเกดความแหงแลงทางตะวนตกของสหรฐอเมรกา ทกๆ 22 ป ซงชวงระยะเวลานตรงกบวงจรสนามแม เหลกจากดวงอาทตยในรอบ 22 ป ดงกลาวมาแลววธการนยงมขอโตแย ง เชน คณะกรรมการสภาวจยแหงชาตสหรฐอเมรกา โตแยงวา "กลไกตามวธการนไมนาเชอไดวา ภาวะแหง

182

แลงทเกดขนในภมภาคนจะสมพนธอยางใกลชดกบพลงงานดวงอาทตย นอกจากนวงจรความแหงแลงทพบในวงปของตนไมจะเปลยนไปจากทหนงไปยงอกทหนงภายในภ มภาคอนกวางขวางทใชในการศกษาครงน" จะเหนไดวาถาสามารถหาความสมพนธทางกายภาพระหวางพลงงานดวงอาทตยกบบรรยากาศชนต าไดแลว จะท าใหตรวจวดและเขาใจถงความสมพนธดงกลาวนไดชดเจนยงขน ซงสภาวจยแหงชาตสหรฐอเมรกาก าลงศกษาวจยเรองนอย

จากการศกษาวจยทผานมา ยงไมสามารถสรางความสมพนธระหวางความผนแปร ของพลงงานดวงอาทตยกบลมฟาอากาศทแนนอนได เนองจากเมอน าความสมพนธทสรางขนไดนนไปทดสอบทางสถตหรอทดสอบกบกลมขอมลทแตกตางกนไมไดผล นนคอความสมพนธระหวางความผนแปรของพลงงานดวงอาทตยกบภมอากาศยงคงเปนหวขอทโตเถยงและวจารณกนตอไป

บทสรป

ปจจยทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศ ไดแก ปจจยทางธรรมชาตและการกระท าของมนษย ปจจยทางธรรมชาต ไดแก การเคลอนทของเปลอกโลก ภเขาไฟระเบด การแกวงไป-

มาของแกนโลกขณะหมนรอบตวเองและความแปรผนของพลงงานดวงอาทตย สวนการเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศทเกดจากการกระท าของมนษย เชน กจกรรมทกอใหเกดกาซเรอนกระจกมปรมาณเพมขน จนสงผลตอการเปลยนแปลงปรมาณของน าฝนและการเปลยนแปลงของระดบน าทะเล ซงสงผลใหหลายประเทศเกดความตระหนกถงการเปลยนแปลงของภมอากาศและจดการประชมเรอยมา

183

ค าถามทายบทท 4

ปจจยและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

4.1 จงอธบายการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทสงผลตอของสภาพแวดลอมของโลกมาตามความเขาใจ

4.2 จงอธบายปจจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทสงผลตอสภาพแวดลอมของโลก

184

เอกสารอางอง

กรมอตนยมวทยา. 2559. บทความ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ. ถนนสขมวท แขวงบางนา เขตบางนา กรงเทพมหานคร.

Critchfield, Howard J. 1966. General Climatology. Second Edition. Prentice-Hall. Inc., Englewood

Cliffs, New Jersey. pages 420.

Eddy John A. 1974. Astronomical Alignment of the Bighorn Medicine Wheel. Science 184:1035-

43.

Edward J. Tarbuck and Frederick K. Lutgens. 2014. Earth: An Introduction to Physical Geology.

11th Edition. 912 pp ISBN13: 9780321814067.

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). 2001. Third Assessment Report – TAR

[Online]. Available: [5 มกราคม 2558].

Milankovitch, M., 1941. Canon of insolation and the ice-age problem. Royal Serbian Academy

Special Publication, vol.132, Konigliche Serbische Akademie, Belgrade (Translated from

German, Israel Program for Scientific Translations;Jerusalem, 1969)

Richard Foster; Flint. 1973. The Earth & It's History: an Introduction to Physical and Historical

Geolog Y; Hardcover. 365 pages.

185

Riehl, Herbert. 1965. Introduction to the Atmosphere. McGraw Hill Book Co., New York, ,365

pages.

ภาวะโลกรอน. www.tmd.go.th/knowledge/know_greenhouse01.html [Online]. Available: [5 มกราคม 2558].

185

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 5

สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

1. เนอหาประจ าบทท 5 สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

1. สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจสารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา 4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

186

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

187

บทท 5

สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

5. ชนดของมลพษทางอากาศ

ชนดของสารมลพษในบรรยากาศอาจจ าแนกไดเปน 3 ประเภท

1. กาซอนทรย ไดแก ไฮโดรคารบอน เชน มเทน บวเทน เบนซน aldehyde และ ketone

ส าร อ น ท ร ย อ น ๆ เช น formaldehyde, acetone, alcohols organic acids, chlorinated hydrocarbon

2. กาซอนนทรย ไดแก กาซทมไนโตรเจนเปนองคประกอบ (ระเหยได) เชน NO, NO2,

HNO3 กาซทมซลเฟอรเปนองคประกอบ เชน SO2 ,SO3 กาซทมคารบอนเปนองคประกอบ เชน CO,

CO2 สารประกอบทมฮาโลเจน halogen) คอ I, Br, Cl, F ประกอบอยดวย

3. อนภาคมลสาร (particulate matter) ประกอบดวยสารตางๆ ทงทเปนของแขงและของเหลวทกระจายอยในบรรยากาศ ซงมเสนผาศนยกลาง 1 ไมครอน (micron)ไปจนถงหลายรอยไมครอน เชน ควน เขมา ฝ น ขเถา คารบอน ละอองน า น ามนตางๆ ซงแยกไดตามขนาดดงน

ฝ นละเอยด (fine dust) เสนผาศนยกลางนอยกวา 100 ไมครอน (1 um = 1 micron = 10 - 4 cm)

ฝ นหยาบ (coare dust) เสนผาศนยกลางมากกวา 100 ไมครอน

ไอ (Fume) เสนผาศนยกลาง 0.001-1 ไมครอน หมอก ( Mist) เสนผาศนยกลาง 0.1-10

ไมครอน ไอ เปนอนภาคทเกดขนจากการควบแนน (condensation) การระเหด (sublimation) หรอ

ปฏกรยาเคม บางครงเรยกวาควน (smoke)

หมอก ประกอบดวยอนภาคของเหลว เกดขนจากการควบแนน (condensation) และการระเหด

เมอเปรยบเทยบกบไอหรอควนแลวอนภาคจะมขนาดใหญกวา อนภาคมลสารกลมนจะยงคงอยในอากาศไดนานกวากลมอน นอกจากจะกอใหเกดผลตอสขภาพอนามยแลว ยงกอใหเกดผลทางทศนวสยดวย (Visibility)

สารอนภาคทมเสนผาศนยกลางนอยกวา 10 ไมครอน จะเรยกวาสารอนภาคแขวนลอย (suspended particulate) สารแขวนลอยจะตกลงพนจากบรรยากาศโดยแรงโนมถวงอยางชาๆ และจะลอยอยในอากาศเปนเวลาคอนขางนาน สารมลพษเหลานเมอออกจากแหลงก าเนดสอากาศจะถกพาหรอ

188

แพรกระจายโดยลมในระหวางการเคลอนทคณสมบตอาจเปลยนไปโดยกระบวนการเคมและกระบวนการทแสงอาทตยเปนตวเรง สารมลพษนนอาจถกก าจดจากอากาศ โดยถกชะลางออกโดยน าฝนถกดดกลน (absorption) ถกดดซบ (adsorption) หรอเกาะบนพนดนหรอพชการตกตวลงมานนถงแมจะหายไปจากอากาศ แตท าใหน าและดนเกดมลภาวะขนมาได

คารบอนมอนอกไซด (CO) เปนกาซทเกดขนจากการเผาไหมไมสมบรณของสารประกอบคารบอนเปนกาซทไมมสรสและกลนเบากวาอากาศทวไป เมอหายใจเขาไปกาซนจะรวมตวฮโมโกลบน

(haemoglobin) ในเมดเลอดแดงไดมากกวาออกซเจนถง 200-250 เทา เกดเปนคารบอกซฮโมโกลบน

(Carboxyhemoglobin) ท าใหเมดเลอดแดงไมสามารถรบ O2 ไดตามปกต รางกายไดรบ O2 นอยลงและหวใจตองสบฉดโลหตมากขน เพอท าใหโลหตผานปอดมากขน จะไดมการรบ O2ใหมากขนหวใจและปอดจะตองท างานหนกขน อาการทวไปเมอรางกายไดรบ CO คอ วงเวยนศรษะหายใจอดอด คลนไสอาเจยน ปวดศรษะ มนงง หากรางกายไดรบคารบอนไดออกไซดมากอาจชอกหมดสตหรอตายได

ภาพท 5-1 ฮโมโกลบน

ทมา: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure

189

แสดงใหเหนสวนฮมซงจะจบ O2 ตามปกต เมอม CO ในอากาศ CO จะไปแยง O2 จบกบฮโมโกลบน ท าใหรางกายขาด O2

กาซออกไซดของไนโตรเจน ออกไซดของไนโตรเจนประกอบดวยไนตรสออกไซด (NOS)

ไนตรกออกไซด (NO) ไดไนโตรเจนไตรออกไซด (N2O3) ไนโตรเจนไดออกไซด (N2O) ไดไนโตรเจน

เตตรอกไซด (N2O4) และไดไนโตรเจนเพนตอกไซด (N2O5) โดยทวไปกาซทท าใหเกดมลพษทางอากาศ คอ กาซไนตรกออกไซด (NO) และกาซไนโตรเจนไดออกไซด ( NO2)

กาซไนตรกออกไซด (NO) เปนกาซเฉอยมคณสมบตเปนยาสลบ เปนกาซไมมสและไมมกลน ในธรรมชาตทวไปพบในปรมาณนอยกวา 0.5 ppm ละลายน าไดเลกนอย สวนไนโตรเจนไดออกไซด ( NO2) เปนกาซสน าตาล ถามจ านวนมากจะมองเหน กาซท งสองชนดจะเกดขนเองตามธรรมชาต ไดแก ฟาผา ฟาแลบ ภเขาไฟระเบดหรออาจเกดจากกลไกของจลนทรยและนอกจากนอาจเกดจากมนษย เชน จากอตสาหกรรมผลตกรดไนตรกและกรดก ามะถนและโรงงานผลตวตถระเบดและการเผาไหมเของเครองยนต เปนตน

กาซไนตรกออกไซดท าปฏกรยากบโอโซนในบรรยากาศจะเกดเปนไนโตเจนไดออกไซดและออกซเจนในทางตรงกนขาม เมอมแสงแดดจะท าใหไนโตรเจนออกไซดเกดปฏกรยาผนกลบ

NO + O 3 NO 2+ O 2

โดยทวไปกาซ NO2 ไมเปนอนตรายตอรางกาย เกดอนตราย แต NO2 จะรวมตวกบน าในอากาศเปน HNO3 (กรดไนตรก) ซงมฤทธกดกรอน

ซลเฟอรออกไซด (SOx) ออกไซดซลเฟอรประกอบดวย SO2 และ SO3 โดยทวไปมกเขยนแทนซลเฟอรออกไซดดวย SOx ซลเฟอรไดออกไซด (SO2) เปนกาซไมมส ไมตดไฟ มกลนแสบจมก ละลายไดดในน า โดยจะเปลยนเปนกรดซลฟรก ในธรรมชาตทวไปจะมปรมาณนอยในบรรยากาศ คอ 0.02-0.1 ppm แตถาพบในปรมาณสงแลวสวนมากจะเกดจากการเผาไหม โดยใชเชอเพลงหรอวสดทมก ามะถนเปนสวนประกอบปฏกรยาการเกดซลเฟอรไดออกไซด (SO2)

190

S + O2 SO2

ถา SO2 ท าปฏกรยากบ O2ในอากาศจะได SO3 ยงถาในบรรยากาศมตวเรงปฏกรยา เชน มงกานส เหลกหรอกลม metallic oxide จะท าใหปฏกรยาเรวขน

ตวเรง

SO2+ 1/2O2 SO3

ถาในบรรยากาศมละอองน าหรอความชนสง SO2จะเกดการรวมตวเปนฝนกรด (acid rain) ซงจะสงผลกระทบตอระบบนเวศ ปาไม แหลงน า สงมชวตและมฤทธกดกรอนอาคาร

2SO2 + 2H 2O + O2 H 2 SO4

SO3 + H 2O H 2SO4

Smog (ควน)

ควนมทงควนด าและควนขาว

ควนด า คอ อนภาคของคารบอนเปนผงหรอเขมาเลกๆ ทเหลอจากการเผาไหมของเครองยนตทมการใชน ามนดเซลเปนสวนใหญและจากโรงงานอตสาหกรรม ควนขาวคอสารไฮโดรคารบอนหรอน ามนเชอเพลงทยงเผาไหมไมสมบรณ ซงจะปลอยออกมาทางทอไอเสย สารไฮโดรคารบอนเหลานอาจเกดปฏกรยาตอจนไดเปนกาซโอโซนในบรรยากาศเมอไดรบแสงอาทตยเปนตวเรงปฏกรยา

ฝนกรด

ฝนกรด หมายถง น าฝนทมคา pH ต ากวา 5.6 โดยสวนมากเกดจากกาซ 2 ชนด คอ

1. กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) ท าใหเกดกรด ซลฟรก (H2SO4)

191

2. ออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ท าใหเกดกรด ไนตรก (HNO3)

ฝนกรดมกพบในเขตอตสาหกรรมซงสามารถอยในรปของฝน หมอก หมะ ซงมผลกระทบตอพช สตวน าและสงกอสรางตางๆ

กลไกการเปลยนจากกาซ SO2 และ NOx เปนกรด เกดไดทงในสถานะกาซและของเหลว

1. กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) ปฎกรยาของซลเฟอรไดออกไซดกบออกซเจนในบรรยากาศ ดงน

S (ในถานหน) + O2 SO2

SO2 + O2 2SO3

SO3+H2O H2SO4

2. ออกไซดของไนโตรเจน (NOx)

โดยปกตทง O2 และ NO2 เปนกาซทไมวองไวในการเกดปฏกรยาแตถาอยภายใตอณหภมและความดนสงกาซทงสองชนดจะท าปฏกรยากนเกดเปน nitrogen dioxide (NO2)

N2(gas) + O2 (gas) + พลงงาน 2 NO (gas)

จากนน NO จะท าปฏกรยากบ O2 ในบรรยากาศได nitrogen dioxide (NO2)

2 NO (gas) + O2 (gas) 2 NO2 (gas)

NO2 เปนกาซพษมสน าตาลและเปนกาซทวองไวในการท าปฏกรยา ซงจะท าปฏกรยากบอนมลอสระของหม hydroxyl (OH) ในบรรยากาศไดกรดไนตรก HNO3 ซงจะละลายในน า

NO2(gas) + OH (gas) HNO3 (gas)

192

ผลกระทบของฝนกรด

ฝนกรดมผลกระทบตอพชและทรพยากรธรรมชาต กลาวคอ ฝนกรดสามารถท าปฎกรยากบธาตอาหารทส าคญของพช เชน แคลเซยม ไนเตรต แมกเนเซยมและโปรแตสเซยม ท าใหพชไมสามารถน าธาตอาหารเหลานไปใชไดและซลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศยงไปปดปากใบพช ซงจะมผลกระทบตอการหายใจของพช ความเปนกรดทเพมขนของน ายงมผลกระทบดานระบบนเวศ ทอยอาศยรวมถงการด ารงชวตอกดวย ฝนกรดสามารถละลาย calcium carbonate ในหนท าใหเกดการสกกรอน เชน ปรามดในประเทศอยปตและทชมาฮาลในประเทศอนเดย เปนตน นอกจากนยงมฤทธกดกรอนท าลายพวกโลหะท าใหเกดสนมเรวขนอกดวย

ภาพท 5-2 ก ารเกดฝนกรดและผลกระทบ ท ม ตอ ส งแวดลอม เชน การกดก รอนของหน

การสลายตวของหนปนและโครงสรางของอาคาร รวมทงผลตอระบบหายใจของมนษย

ทมา: http://www.il.mahidol.ac.th/e-media/ecology/chapter2/chapter2_airpolution5.htm

193

ผลกระทบจากฝนกรด

1. ฝนกรดจะท าลายธาตอาหารบางชนดในดน เชน ไนเตรต ฟอสเฟต ท าใหดนเปนกรดเพมขนมผลตอการเพาะปลก เชน ผลผลตของพชนอยกวาปกต เพราะฝนกรดท าใหดนเปรยวจลนทรยหลายชนดในดนทมประโยชนตอการเจรญเตบโตของพชถกท าลาย ซงจะมผลกระทบในแงการยอยสลายในดนและการเจรญเตบโตของพช

2. ฝนกรดท าลายวสดสงกอสรางและอปกรณบางชนด คอ จะกดกรอนท าลายพวกโลหะ เชน

เหลกเปนสนมเรวขน สงกะสมงหลงคาทใกลๆ โรงงานจะผกรอนเรว สงเกตไดงาย นอกจากนยงท าใหแอร ตเยนหรอวสดอนๆ เชน ปนซเมนตหมดอายเรวขน ผกรอนเรวขน เปนตน

3. ฝนกรดจะท าลายทรพยากรธรรมชาต เชน ป หอย กง อาจมจ านวนลดลงหรอสญพนธไปได

เพราะฝนกรดทเกดจากกาซซลเฟอรไดออกไซดและเกดจากกาซไนโตรเจนออกไซด จะท าใหน าในแมน า ทะเลสาบ มความเปนกรดเพมขน ถาเกดอยางรนแรงอาจท าใหสตวน าดงกลาวตาย เชน อเมรกาตอนกลาง คา pH ของน าในทะเลสาบลดลง ท าใหทะเลสาบ 85 แหง ไมมปลาซงเหตการณท านองนเกดขนในทะเลสาบทประเทศสวเดน ทะเลสาบบางแหงปองกนตวเองจากฝนกรดไดเพราะในทะเลสาบนนมสารพวกไบคารบอเนตหรอแรธาตอนละลายอย

การควบคมและปองกน

ลดการใชเชอเพลงฟอสซลใหนอยลง จะสามารถท าใหคาความเปนกรดในน าฝนลดลงไดในชวงทฝนตกใหมๆ น าฝนจะไมสะอาดมความเปนกรดสง คอ pH อยระหวาง 3.5-5.0

VOCs (volatile organic compound)

1. สารอนทรยไอระเหย (Volatile Organic Chemicals, VOCs) คอ กลมสารประกอบอนทรยทระเหยเปนไอไดงายทอณหภมและความดนปกต โมเลกลประกอบดวยอะตอมของคารบอนและไฮโดรเจนเปนส าคญ ซงอาจมอะตอมของออกซเจนหรอคลอรนรวมดวย VOCs เปนองคประกอบในผลตภณฑหลายอยางในชวตประจ าวน เชน สทาบาน ควนบหร สารฟอกส สารตวท าละลายในหมก

194

พมพ สรถยนตสารโรงงานอตสาหกรรม น ายาซกแหง ผลตภณฑส าหรบ เสนผม สารฆาแมลง เปนตน

VOCs แบงตามลกษณะของโมเลกลไดเปน 2 กลมใหญๆ คอ

1. Non-chlorinated VOCs หรอ Non-halogenated hydrocarbons ไดแก กลมไฮโดร

คารบอน ระเหยทไมมธาตคลอรนเปนองคประกอบ เชน สารในกลม aliphatic hydrocarbons (เชน

น ามนเชอเพลง กาซโซลน (gasoline), hexane, solvents,ในอตสาหกรรม alcohols, aldehydes, ketone)

และกลม aromatic hydrocarbons (เชน toluene, benzene, ethylbenzene, xylenes, styrene, phenol)

สาร VOCs กลมนมาจากการเผาไหมกองขยะ พลาสตก วสดและอปกรณเครองใช สทาวสดเปนตน ซงมอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ

2. chlorinated VOCs หรอ halogenated hydrocarbons ไดแก กลมไฮโดรคารบอนระเหยทมธาตคลอรนเปนองคประกอบ ไดแก สารเคมสงเคราะหในอตสาหกรรม สาร chlorinated VOCs นมความเสถยรและสะสมไดนานในสงแวดลอมมากกวากลมแรก (non-chlorinated VOCs) เพราะมพนธะระหวางคารบอนและธาตกลมฮาโลเจนซงทนทานและยากตอการสลายตวในธรรมชาต อนตรายของสารกลมนคอจะรบกวนการท างานของสารพนธกรรม ยบย งปฎกรยาชวเคมในเซลลและมฤทธในการกอมะเรง

ภาพท 5-3 ตวอยางของสาร VOC

195

สาร VOCs เขาสรางกายได 3 ทางคอ การหายใจ ทางปากโดยการกน-ดมและการสมผสทางผวหนงซงความเปนพษตอรางกายจะมากนอยขนอยกบปจจยดงตอไปน

1. ชวงครงชวตของสาร VOCs ในรางกาย

2. สภาวะความสมบรณของรางกาย

3. ระบบการขบถายของเสย

สาร VOCs ถกขบผานทางไตโดยปสสาวะทางลมหายใจและทางตบและน าด สารVOCมอนตรายตอมนษยคอสงผลตอระบบภมคมกน ท าใหประสทธภาพลดลง ผลกระทบตอระบบประสาท เชน มฤทธกดประสาท ท าลายระบบประสาทสวนกลาง ผลกระทบดานอนๆ เชน ระบบพนธกรรม ระบบฮอรโมน ระบบสบพนธและระบบประสาท อาจกอใหเกดโรคมะเรง

การปองกนและการแกไข

การปองกนและการแกไขอาจท าได โดยปองกนมใหมการใชสารทอนตรายสงตอสขภาพ

โดยไมจ าเปนหรอมมาตรการในการจดควบคมใหสารกลมปนเปอน ในสงแวดลอมอยในระดบทเหมาะตอสงมชวต

โอโซน

โอโซนในความเขาใจโดยทวไปนนจะแบงเปน 2 ความหมาย

ความหมายท 1 เปนโอโซนตามธรรมชาตในบรรยากาศสงๆซงท าหนาทปองกนอนตรายจากรงสอลตราไวโอเลต ซงไมเปนพษ

ความหมายท 2 เปนโอโซนทเปนพษในอากาศทเราหายใจระดบลางจดวาเปนโอโซนประเภทไมดซงจะมผลกระทบโดยตรงตอมนษย

196

โอโซน ทมระดบสงกวาพนดนมากกวา 40 กโลเมตรขนไปจะเปน โอโซนทด สวนโอโซนทระดบสงกวาพนดนไมเกน 2 กโลเมตรจะเปน โอโซนทไมด สงทกอใหเกดโอโซนในระดบต า ไดแก ควนของรถยนต เปนตน

การใชเครองผลตโอโซน จะเปนการสรางโอโซนในระดบต าหรอโอโซนทไมด ดงนนในการใชเครองผลตโอโซนควรทจะเปดในขณะทเราไมอยในหองและควรจะปดเครองกอนทเราจะเขาสหองนนเปนระยะเวลาประมาณครงชวโมง

โอโซนตามธรรมชาต (Good Ozone)

โอโซนเปนกาซทเกดจากโมเลกลออกซเจน (O2) ในช นสตราโตสเฟยร ซงอยหางจากพนผวโลกประมาณ 10 - 60 กม. กาซโอโซนถกคนพบโดย C.F. Schonbein ใน ค.ศ. 1839 และในป ค.ศ. 1920 G.M.B.Dobson นกวทยาศาสตร ชาวองกฤษ แหงมหาวทยาลย ออกซฟอรด ไดท าการวดป รมาณโอโซน ขน โดยประดษฐ เค รองมอ ชอวาดอบสนส เปคโตรโฟโตม เตอ ร (Dobson

Spectrophotometer) ซงตอมากลายเปนเครองมอทใชวดปรมาณโอโซนกนในทวโลกจนถงปจจบน รวมทงหนวยทใชวดปรมาณโอโซนมชอวา Dobson Unit (DU) กนทวโลก

โอโซนในชนดงกลาวนท าหนาทกนไมใหรงสอลตราไวโอเลต (Ultraviolet, UV) สองมายงโลกในปรมาณทมากเกนไป โดยทวไปรงสอลตราไวโอเลตชนดซ (UVC) ท มความยาวคลนในชวง 200-80 นาโนเมตร (nm) จะท าใหเกดโอโซนในบรรยากาศและรงสอลตราไวโอเลตชนดบ (UVB) ความยาวคลนในชวง280 -320 นาโนเมตร (nm) จะถกกนโดยชนบรรยากาศโอโซน เพอไม ให เปนอนตรายตอ สงม ชวต ส วนรงสอลตราไวโอเลต ชนดเอ (UVA) ท มความยาวคลนมากกวา 320 นาโนเมตรนเปนประโยชนตอคนเรา เนองจากชวยในการสรางวตามนดเมอออกซเจนในบรรยากาศ ไดรบรงสอลตราไวโอเลตท าใหโมเลกลแตกเปนอะตอมอสระ O + O ซงจะรวมตวกบออกซเจนตวตอไปเปนกาซโอโซน O3

uv light ( < 242 nm)

O2 + O O

O2 + O O3

197

ปฏกรยาในธรรมชาตเกดเปนปฏกรยาลกโซ โดยมรงสอลตราไวโอเลตเปนตวเรงปฏกรยา ซงเรยกวาปฏกรยาโฟโตเคม ( photochemical reaction) โอโซนในชนสตราโทสเฟยรจะชวยรกษาสมดลของรงสจากดวงอาทตย (UVB) nm ไมใหลงมาบนพนโลกมากเกนไปจนเปนอนตรายตอมนษย เนองจากมผลท าใหเกดมะเรงผวหนงเปนอนตรายตอสตวและพช รวมทงยงท าใหวสดและอปกรณประเภทพลาสตกพวซ (PVC) ยาง มอายการใชงานลดลงดวยกาซ 2 กลมในชนบรรยากาศทมบทบาทส าคญมากในการท าลายโอโซนไดคอสารประกอบคลอรนออกไซด(Chlorine Oxides; ClOx) และไนโตรเจนออกไซด (Nitrogen Oxides; NOx) โดยไนโตรเจนออกไซดมาจากไนตรสออกไซด(Nitrous Oxides ; N2O) ซงมจดก าเนดตามธรรมชาตจากกระบวนการ denitrication ของจลนทรยและเกดจากฟาแลบฟารอง นอกจากนยงมาจากการเผาไหมจากเชอเพลงและพวกเครองบนทบนเรวเหนอเสยง (supersonic transport, SST) ทบนเหนอชนอากาศทเราหายใจ แตจะบนอยในชนทมโอโซน ซงปลอยไนตรกออกไซด (NO) และสารพวกฮาโลเจน (Halogen) โดยเฉพาะพวกกาซโบรมน (Br) ทสามารถสลายโอโซนท าใหเกดภาวะรโอโซนในชนบรรยากาศขน แสง UV สองมายงพนโลกมากขนท าใหเกดอนตรายตอสงมชวต

การท าลายชนโอโซนโดยอะตอมของคลอรน ไนตรกออกไซด ไฮโดรเจนออกไซด โบรมน และไฮโดรเจน เกดขนโดยทสารเหลานจะท าหนาทเปนตวเรงปฏกรยาการสลายตวของโอโซนและอะตอมของสารท าลายโอโซนวนเวยนเปนวงจร ดงน

uv light

O3 O2 + O

NO + O3 NO2 + O2

NO2 + O NO2 + O2

Net : 2 O3 3 O2

uv light

O3 O2 + O

Cl+O3 ClO+O2

ClO + O Cl+O2

Net : 2 O3 3 O2

198

ความเขมขนของ O3 ลดลงถามอะตอมของสารเขาไป ซงจะรบกวนสมดลระหวาง O3, O2 ท าใหเกด O2 มากขนหรอ O3 ลดลงนนเอง

การคนควาศกษาในปฎกรยาดงกลาวของการท าลายช นโอโซนผานทางสมการเคมของสารประกอบของกลม Cl, Br ท าใหนกวทยาศาสตรทง 3 คน ไดแก Paul Crutzen, Mario Molina และ F.

Sherwood Rowland ไดรบรางวลโนเบลทางเคมป 1995

Paul Crutzen

Max Planck Institute for

Chemistry

Mainz, Germany

Mario Molina

Dept. of Earth Atmospheric &

Planetary

Sciences & Dept. of Chemistry,

MIT

Sherwood Rowland

Dept. of Chemistry, Univ. of

California

Irvine, USA

The Nobel Prize in Chemistry 1995

แหลงก าเนดของสารคลอรนมาจากสารกลมซเอฟซ (CFCs) ซงเรยกโดยทวไปวาฟรออนซงเปนสารทใชเพอท าความเยน เชน ในตเยน สารกลมนจะคงตวไดนาน เมอกระจายสบรรยากาศจะแตกตวใหอะตอมอสระของคลอรน (Cl) เขาท าปฏกรยากบโอโซนทนท ท าใหเกดเปนสารประกอบโมโน

199

ออกไซดขน (ClO) ขอมลจากการส ารวจจากเครองบน บอลลน ดาวเทยม ขอมลจากนาซาและ National

Oceanic AtmosphericAdministration (NOAA) ในปลายป ค.ศ. 1970 แสดงใหเหนวาบรเวณโอโซนในอวกาศมปรมาณลดลงเรอยมา ในป ค.ศ. 1986 นกวทยาศาสตรไดท าการส ารวจโอโซนในชวงฤดใบไมผลของซกโลกใตเหนอทวปแอนตารกตก (Antarctica) พบวาปรมาณโอโซนลดลงเหลอเพยง 88

DU เทานน และพบวามสารประกอบของคลอรนโมโนออกไซด (ClO) ปรมาณสงมากสารกลมนจะเปนตวท าลาย ชนโอโซน ปรากฏการณนเรยกวา รโอโซน ซงเปนบรเวณทมปรมาณโอโซนในบรรยากาศต ากวามาตรฐานทก าหนดคอ 220 Dobson

ภาพท 5-4 รโอโซน

ท า ไม ร ร ว โอ โซ น เก ด ข น เห น อ ท ว ป แอน ต า รกต ก ใน ซ ก โลก ใต ม าก ก ว า ซ ก โลก เห น อ

บรเวณซกโลกใตสวนใหญเปนมหาสมทร ในฤดหนาวมอากาศหนาวมากอณหภมต าถง -112

องศาฟาเรนไฮต ท าให เกดเมฆในช นสตราโตสเฟยร (polar stratospheric clouds) เมฆนจะท าใหสารประกอบคลอรนและโบรมนอยในรปทไมท าลายชนโอโซน เมอเปลยนฤดไปเปนฤดใบไมผล

อณหภมทเปลยนไปนท าใหเกดปฏกรยาเคมสามารถเปลยนรปคลอรนใหอยในรปทท าลายโอโซนไดแก สารประกอบกลมคลอรนโมโนออกไซด (ClO) และโบรมนโมโนออกไซด (BrO) เพมขนสงปฏกรยานกเกดทขวโลกเหนอดวย แตอณหภมจะเยนนอยกวาและเกดเมฆนอยกวา จงเกดสารประกอบทท าลายชนโอโซนนอยกวานนเอง

โอโซนระดบพนดน

200

ในความหมายท 2 หมายถง โอโซนระดบพนดน ซงจดวาเปนโอโซนไมด นอกจากอาจเกดขนตามธรรมชาต โดยมแสงสวางเปนตวเรงแลว ยงอาจเกดจากปจจยอนๆ เชน แสงแดดทมากเกนไป การขนสงหรอกระบวนการผลตจากแหลงอตสาหกรรมและอปกรณทมนษยสรางขนเพอผลตโอโซน โอโซนทอยรอบตวของมนษยในปจจบนไมใชในชนบรรยากาศ โอโซนถอวามความหมายในเชงลบ เนองจากเกดปฏกรยา photochemical smog

ภาพท 5-5 บรรยากาศทม smog

จากปญหามลพษทางอากาศทปลอย NOx ซงสวนใหญเกดจากการเผาไหมของเครองยนตทอณหภมสงเครองก าเนดไฟฟา เครองท าความรอนและจากกระบวนการผลตตางๆ ในอตสาหกรรม (สารในกลม NOx เชน NO2, NO) ซงจะสลายตวเปน Nitric oxide (NO) และอนมลอสระของออกซเจน ทมความวองไวในการท าปฏกรยาจะท าปฏกรยาตอไป ซงกาซโอโซนนเองถอเปนสาเหตส าคญในการเกดปฏกรยา photochemical smog ดงสมการ

sunlight

NO2(g) NO(g) + O(g)

201

ออกซเจนอะตอมจะท าปฏกรยากบออกซเจนโมเลกล ( O2) เกดเปนโอโซน ( O3) :

O + ( O2) O3

O3 O2 + O

O + H2O 2HO

อนมลอสระของออกซเจน เรดคลทเกดขนนจะวนเวยนเขาท าปฏกรยาเคมตอไป เกดเปนมลพษทางอากาศและโอโซนนเองเปนสาเหตส าคญจะเขาท าปฏกรยากบไนตรกออกไซดเกดเปน ไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) ตอไป ย งถาในอากาศม NO ม าก O3 จะยง เปนตวท าให เก ด photochemical smog มากขน ซงไนโตรเจนไดออกไซดนเองเปนกาซสน าตาลออน มกลนฉนเลกนอยคลายกลนคลอรน มฤทธระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ท าให เกดอาการแสบคอ แสบจมก นอกจากน ไนโตรเจนไดออกไซด สมผสกบไอน าในอากาศจะเกดเปนฝนกรด (nitric acid, HNO3)

ซงเปนพษตอสงแวดลอม

NO (g) + O3 (g) NO2 (g) + O2 (g)

นอกเหนอไปจากนแลวไนโตรเจนไดออกไซดยงเปนสาเหตท าใหเกด Peroxyacetylnitrate

(PAN) ซงเปนสารมลพษทางอากาศอกตวหนงทท าใหเกดการระคายเคองและเปนพษตอพชดวย โดยไนโตรเจนไดออกไซดจะท าปฏกรยากบสารไฮโดรคารบอน (hydrocarbons) โดยเฉพาะสารในกลมของสารอนทรยทระเหยงาย (volatile organic compounds, VOCs) ซงมาจากแหลงตางๆ เชน น ามน รถยนตและกระบวนการผลตทางอตสาหกรรม สารประกอบทมออกซเจนในโมเลกลมสตรเคม ROx

จะเขาท าปฏกรยากบสารไนตรกออกไซด เกดเปนกาซไนโตรเจนออกไซด ซงเปนพษตอสงแวดลอมอกท าใหเกด photochemicalsmog reaction วนเวยนกนไปเรอยๆ และสงผลใหมสารมลพษทางอากาศในปรมาณสงดวย

202

NO2 + R PAN

NO + ROx NO2 + other products

จะเหนไดวาปฏกรยาทกลมสาร VOCs เขาท าปฏกรยานตองอาศยกาซ nitric oxide ซงอาจสงผลตอเนอง ท าใหเกดปฏกรยากบกาซ O3 เกดมากขนดวยท าใหเกด photochemical smog และมมลพษทางอากาศเพมขนอยางทวคณ

Peroxyacetylnitrate (PAN)

เกดจากปฏกรยาทม (nitrogen dioxide (NO2)) , oxygen ( O2) และสารกลม hydrocarbons

ท าปฏกรยากน โดยมแสงแดดเปนตวเรงปฏกรยา จะไดสารประกอบของ peroxyacetylnitrate

(CH3CO-OO-O2) ซงเปนสารพษมฤทธระคายเคอง

sunlight

NO (g) + O2(g) + hydrocarbons CH3CO-OO-NO2(g)

ภาพท 5-6 แผนภาพแสดงการเกดโอโซนในระดบพนดนทเปนมลพษทางอากาศ

ทมา: http://gogreencanada.ucoz.com/index/nature_of_ozone/0-100

203

ความเขาใจผดเกยวกบโอโซน

หลายคนเขาใจวาโอโซนเปนอากาศทบรสทธจงน ามาประยกตใชท าเครองผลตโอโซนในส านกงาน แตหารไมวาจะกอใหเกดผลเสยเนองจากโอโซนจะท าปฏกรยาตอๆ ไป เกดเปนอนมลอสระทวองไวส าหรบปฏกรยาอนๆ เชน photochemical smog การเกดฝนกรดและยงท าลายเซลลของสงมชวตอกดวย ความเขาใจทผดทวาโอโซนเปนกาซทดหายใจเขาไปมากๆ แลวจะรสกสดชน จงน ามาท าเปนเครองผลตโอโซน เพอเปนเครองฟอกอากาศ แตโดยทวไปในการใชงาน มกจะไมไลอากาศภายในหองใหหมดกอนหรอเครองท างานในขณะทมคนอยในหอง ซงในทางทถกตองคนไมควรอยในหองขณะทเครองก าลงท างานอย โอโซนทผลตขนจงท าปฏกรยากบกาซในอากาศ เกดปฏกรยาเคมทเปนพษมากกวา เชน photochemical smog เกดกาซพษ เชน ฟอรมาลน ซงจะกดกรอนและระคายเคองตอระบบหายใจ เนองจากโอโซนมความวองไวตอปฏกรยาเคมมากและมความสามารถท าปฏกรยาออกซไดซไดดกวาคลอรนหลายเทา จงน ามาใชฆาเชอโรคในน าดมและอปกรณเครองใชตางๆ แตโดยทวไปเครองผลตโอโซนในส านกงาน มกจะผลตโอโซนไดในความเขมขนทไมสงมากพอทจะฆาเชอโรคได เพยงแตก าจดกลนและควนมากกวา แตถาความเขมขนทสงมากพอกจะสามารถฆาเชอโรค เชอราตายได ซงหมายถง สามารถท าอนตรายแกสงมชวตไดเชนกนและอาจเสยชวตไดถามการสดดมเขาในปรมาณมาก

ภาพท 5-7 เครองก าเนดโอโซน ส าหรบอตสาหกรรม ทมา: http://www.amerimerc.com/pool-ozone-generator~pz4.htm

204

ขอควรปฏบตในการใชเครองผลตโอโซน

- ไลอากาศภายในหองออกใหหมดกอน

- เปดเครองท างานในขณะทไมมคนอยในหอง

ผลเสยของโอโซน

โอโซนในระดบความเขมขน 0.25 ppm ขนไปกอใหเกดความระคายเคองตอตา จมกและจะ

ท าลายเนอเยอปอด เกดความระคายเคองเมอหายใจเขาไป ถาไดรบในปรมาณมากจะท าใหตายได ดงนน

การน ามาใชควรระมดระวงเพอใหเกดความปลอดภย

สดโอโซนแลวสดชนจรงหรอไม

หลายคนคงเคยไดยนค ากลาว “สดโอโซนแลวท าใหสดชน” ค ากลาวนคงท าใหหลายคนเขาใจผดคดวาโอโซนมประโยชน ซงแทจรงแลวโอโซนไมใชอากาศทมนษยเราใชในการหายใจเลย โอโซนเปนกาซไมมส แตมกลนเหมนคาว ซงเปนพษตอระบบหายใจของสงมชวต โอโซนมความวองไวในการเกดปฏกรยา จงมกจะเกดปฏกรยากบสารอนๆ ในสงแวดลอม ความรสกทวาโอโซนดบกลน ท าใหอากาศสดชนนนความจรงเกดจากการทโอโซนเขาท าปฏกรยากบโมเลกลของสารทมกลนใหกลายเปนอกโมเลกล ซงไมมกลน ท าใหเรารสกสดชนนนเองไมใชเปนเพราะโอโซนอยางทเราเขาใจกนนนเอง

สรป สารมลพษในอากาศทส าคญประกอบดวย

กาซคารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide : CO)

กาซคารบอนไดออกไซด (Carbon dioxide : CO2)

กาซไนโตรเจนไดออกไซด (Nitrogendioxide : NO2)

โอโซน (Ozone : O3 )

กาซซลเฟอรไดออกไซด ( Sulfurdioxide : SO2)

ฝ นละออง (Suspended Particulate Matter : SPM)

205

ฝนละออง (Suspended Particulate Matter)

1. ฝนละออง

1.1 ทมาและความหมาย

ฝ นละออง (Particulate Matter) หมายถง อนภาคของแขงและหยดละอองของเหลวทแขวนลอยกระจายในอากาศ อนภาคทกระจายในอากาศบางชนดมขนาดใหญและมสด า จนมองเหนเปนเขมาและควน แตบางชนดมขนาดเลกมากจนมองดวยตาเปลาไมเหน ฝ นละอองทแขวนลอยในบรรยากาศ โดยทวไปมขนาดต ากวา 100 ไมโครเมตร ฝ นละอองสามารถกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพอนามยของคน สตว พช เกดความเสยหายตออาคารบานเรอน ท าใหเกดความเดอดรอนร าคาญตอประชาชน บดบงทศนวสย ท าใหเกดอปสรรคในการคมนาคมขนสงนานาประเทศ จงไดมการก าหนดมาตรฐานฝ นละอองในบรรยากาศขน ส าหรบในประเทศสหรฐอเมรกา US. EPA (United state

Environmental Protection Agency) ได ม การก าหนดค ามาตรฐานของฝ นรวม (Total Susoended

Particulate) และฝ น PM10 เนองจากมการศกษาวจยฝ นขนาดเลกวาเปนอนตรายตอสขภาพมากกวาฝ นรวม เนองจากสามารถผานเขาไปในระบบทางเดนหายใจและมผลตอสขภาพมากกวา ฝ นรวม ดงนน US. EPA จงไดมการยกเลกคามาตรฐานฝ นรวมและก าหนดคามาตรฐานฝ นขนาดเลกเปน 2 ชนด คอ PM10 และ PM2.5 (กรมควบคมมลพษ, 2553)

(1) PM10 ตามค าจ ากดความของ US. EPA หมายถง ฝ นหยาบ (Course Particle) เปนอนภาคทมเสนผานศนยกลาง 2.5 - 10 ไมโครเมตร มแหลงก าเนดจากการจราจรบนถนนทไมไดลาดยางตามการขนสงวสดฝ นจากกจกรรมบดยอยหน

(2) PM2.5 ตามค าจ ากดความของ US. EPA หมายถง ฝ นละเอยด (Final Particles) เปนอนภาคทมเสนผานศนยกลางเลกกวา 2.5 ไมโครเมตร ฝ นละเอยดทมแหลงก าเนดจากควนเสยของรถยนต โรงไฟฟา โรงงานอตสาหกรรม ควนทเกดจากการหงตมอาหารโดยใชฟน นอกจากนกาซ SO2

NOx แ ล ะ ส า ร VOC จ ะ ท า ป ฏ ก ร ย า ก บ ส า ร อ น ใ น อ า ก า ศ ท า ใ ห เ ก ด ฝ น ล ะ เอ ย ด ไ ด

1.2 แหลงก าเนดของฝ นละออง

อนภาคฝ นละอองทแขวนลอยในบรรยากาศ โดยทวไปอาจเกดแหลงก าเนดโดยตรงแลวแพรกระจายสบรรยากาศหรอเกดจากปฏกรยาตางๆ ในบรรยากาศ เชน การรวมตวดวยปฏกรยาทาง

206

ฟสกส ปฏกรยาเคมหรอปฏกรยาแสง (Photochemical Reaction) ทท าใหเกดเปนอนภาคขน โดยธรรมชาตของอนภาคหยาบและอนภาคละเอยดจะมแหลงก าเนดทแตกตางกน (ช ามะเลยง, 2552)

1.2.1 แหลงก าเนดตามธรรมชาต (Natural Particle) เชน อาจเกดจากกระแสลมทพดผานตามธรรมชาต ท าใหเกดฝ นขน เชน ดน ทราย ละอองน า เขมาควนจากไฟปา ฝ นจากเกลอทะเลหรอภเขาไฟ เปนตน หรออาจเกดจากปฏกรยาแสงของกาซ (Photochemical Gas reactions) ซงเกดระหวางโอโซนในธรรมชาตและสารไฮโดรคารบอน เปนผลท าให เกดอนภาคทมขนาดเลกมาก โดยแหลงก าเนดของฝ นละอองทเกดขนจากธรรมชาตมดงน

(1) ฝ นและทรายทเจอปนอยในบรรยากาศลวนถกน ามาจากลมพายหรอการพาความรอน ส าหรบฝ นนนแหลงก าเนดทส าคญคอทะเลทราย

(2) ไฟปา เปนตวการทส าคญทท าใหมเถาฝ น (Ash) เปนจ านวนมากขนสอากาศ โดยไดมการคาดคะเนวาในพนท 1 เฮคแตร (1.0 x 104 m2 หรอ 2.5 Acres) จะมเถาฝ นปรมาณ 5x1022 fine

particle

(3) ภเขาไฟ ผลจากการระเบดของภเขาไฟ สงผลใหเกดฝ นละอองขนสบรรยากาศเปนจ านวนมาก ซงฝ นเหลานถกน าพาไปไดจนถงบรรยากาศชน stratosphere โดยผลกระทบทเกดขนนนจะคงอยนานถง 2 หรอ 3 ป

(4) ทะเล ฝ นละอองทมาจากทะเลกคอสารพวกโซเดยมคลอไรด (NaCl) และซลเฟต

ซงมาจากการระเหยน าจากผวน าทะเล และถกพาลอยขนไปยงบรรยากาศ บรเวณทมการระเหยมากจะเปนบรเวณทมความชนสมพทธต า

(5) ละอองเกสรดอกไมและสปอร ผลกระทบทเกดจากฝ นละอองประเภทนมกมผลตอมนษยโดยตรงมากกวาผลทเกดกบพลงงาน ซงผลกระทบทไดรบเกยวกบโรคภมแพตางๆ ฝ นละอองประเภทน โดยเฉลยจะมขนาดเสนผาศนยกลางอนภาคนอยกวา 0.2 ไมโครเมตร

(6) เกลอทะเล (Sea Salt) และฝ น (Soil Dust) ทไดรบอทธพลจากลมพดขนสอากาศ

ผลกระทบทงสองสวนนไมมความส าคญมากนกตอสมดลพลงงาน เนองจากฝ นละอองทเกดขนเปนฝ นละอองขนาดใหญ โดยจะถกเคลอนยายไปเพยงระยะทางสนๆ

1.2.2 แหลงก าเนดจากกจกรรมมนษย สามารถแบงออกไดดงน

1) แหลงก าเนดทเคลอนทได (Mobile Source)

207

จดเปนแหลงก าเนดใหญของฝ นละออง โดยทวไปจะถกปลดปลอยจากการเผาไหมเชอเพลงและเครองยนต โดยอนภาคฝ นละอองทมาจากเครองยนตมตนก าเนดจากทอไอเสยและจากการเสยดสของสวนประกอบเฉพาะสวน เชน ยางเบรก รวมทงการฟงกระจายขนอกครงของฝ นตามถนน ตวอยางแหลงก าเนดทเคลอนทได ไดแก ยานพาหนะทางบก รถยนตทใชเครองยนตดเซล

โดยระบายฝ นละอองสบรรยากาศในรปของควนด าซงเปนอนภาคของคารบอนจ านวนมากทเกดจากการเผาไหมไมสมบรณของน ามนดเซลในเครองยนตและรถจกรยานยนตสองจงหวะทระบายฝ นละอองออกสบรรยากาศในรปของควนขาวทเปนละอองไอของน ามนหลอลน รถบรรทกและขนสงวสดกอสรางเปนกจกรรมทเกยวของกบการกอสรางทกประเภท โดยเฉพาะการบรรทกและขนสงดนทรายทไมมการปกคลมสวนทบรรทกใหมดชดหรอลอรถทมดนทรายเกาะตดอยตกหลนลงสถนนตลอดทางทวงไป ท าใหฝ นละอองเกดฟงกระจายไปในบรรยากาศ

ทงน ามนดเซลและกาซโซลนเปนแหลงก าเนดฝ นละอองปฐมภมและทตยภม ดงน นองคประกอบแรกทถกปลดปลอยออกมาจากยานพาหนะทใชน ามนท ง 2 ประเภทนคอ สารประกอบอนทรยคารบอนและธาตคารบอน (Watson et al ., 1994 ) ซงจะมคาไมคงทในน ามนแตละประเภทและพบวามชวงทกวางและอาจซอนทบกนตามความแตกตางของน ามนแตละประเภท โดยเฉลยจะพบธาตคารบอนมากกวาสารประกอบอนทรยคารบอนในไอเสยของเครองยนตดเซล ในทางตรงขามจะพบวาสารประกอบอนทรยคารบอนเปนองคประกอบทเดนในไอเสยของเครองยนตกาซโซลน (Hildemann et al ., 1991) นอกจากนยงพบก ามะถน แตพบในปรมาณนอยมาก คอ ประมาณรอยละ 4 ในไอเสยรถยนต แตพบวาเครองยนตดเซลมแนวโนมปรมาณก ามะถนมากกวาเครองยนตกาซโซลนทงนเพอใชกบออกซเจนสวนเกน อยางไรกตามยงพบวามอนภาคทตยภมทเกดจากการเปลยนรปของกาซซลเฟอรไดออกไซดทถกปลดปลอยจากไอเสยรถยนตเปนจ านวนมากโดยกาซซลเฟอรไดออกไซดทถกปลดปลอยออกมาสวนใหญมาจากเครองยนตดเซล ซงสะทอนใหเหนวาปรมาณก ามะถนในน ามนดเซลสงกวาในกาซโซลน อยางไรกตามไอเสยรถยนตยงเปนแหลงก าเนดขนาดใหญทปลดปลอยกาซออกไซดของไนโตรเจนดวย ซงอาจเกดการเปลยนรปในบรรยากาศเปนอนภาคไนเตรท (Wangkiat,

2003 )

ส าหรบธาตประเภทนอยทอยในรถยนตจะถกปลดปลอยออกมาในปรมาณทนอยมาก ซงสวนใหญจะมปรมาณนอยกวารอยละ 1 และเปนเรองยากทจะหาธาตทเปนตวบงชท

208

เหมาะสมส าหรบรถยนตตวอยาง เชน ตะกว จะมาจากเตตระเอทลเลดทเพมคาออกเทน สวนโบรมนจะมาจากเอทลนไดโบรไมด ซงยอยสลายตะกวทมาจากกาซโซลน นอกจากนยงไดมการศกษาเพอจ าแนกธาตองคประกอบทเปนตวบงชวามาจากเครองยนตของยานพาหนะ ซงจากการศกษาพบวามสงกะส โบรมนและพลวง (Huang et al., 1994 ) สวนตะกวและเหลกทถกปลดปลอยออกมาจากไอเสยของรถยนตจะเกดจากสนม ในขณะทโครเมยม แบเรยมและแมงกานสมาจากผาเบรก อยางไรกตามความสมพนธของธาตบางชนดดงกลาวในไอเสยรถยนตอาจมความแปรปรวนสง ท งนอาจมความเปนไปไดวาในพนทธาตเหลาน นอาจมาจากแหลงก าเนดอนทมองคประกอบใกลเคยงกนกบยานพาหนะ เชน การใชเมทลไซโคลเพนตะดนลแมงกานสไตรคารบอรนล (MMT) เปนตวเพมคาออกเทนในกาซโซลน (Wallace and Slonecker, 1997) ในขณะทแหลงก าเนดหลกของแมงกานสสวนใหญมาจากเปลอกโลก ส าหรบซเรยมและแลนทามนจะน ามาใชเปนสวนผสมของคาทาลตกคอนเวอรเตอร (Catalytic Convertor ) ของยานพาหนะทใชเครองยนตกาซโซลน (Wangkiat, 2003 )

2) แหลงก าเนดทอยกบท (Stationary Sources) ไดแก โรงงานอตสาหกรรมประเภทตางๆ โรงไฟฟา เตาหงตมตามบานเรอนและการเผาขยะมลฝอย เปนตน ตวอยางแหลงก าเนดทอยกบทไดแก

(1) การกอสรางและการรอถอนท าลายอาคารหรอสงกอสราง เชน การกอสรางอาคาร ถนน ระบบขนสงมวลชนและระบบสาธารณปโภคตางๆ โดยการกอสรางหลายประเภทมกมการเปดหนาดนกอน ซงจะท าใหเกดการฟงกระจายของฝ นดนและทราย รวมทงการฟงกระจายของฝ นละอองจากปนซเมนตทใชในการกอสรางดวย

(2) โรงงานอตสาหกรรม โรงไฟฟาและสถานประกอบการตางๆ

(3) การเผาไหมเชอเพลง เชน น ามนเตา ฟน แกลบ เปนตน เพอน าพลงงานไปใชในกระบวนการผลต ซงหากเกดการเผาไหมไมสมบรณหรอไมมการก าจดอยางถกตองจะกอใหเกดกาซและฝ นละอองลอยปะปนในบรรยากาศ ตวอยางเชน เถาลอย (Fly Ash) จากโรงไฟฟา เปนตน

(4) กระบวนการผลต ไดแก โรงงานทผลตโลหะตางๆ เชน โรงงานผลตตะกวสงกะส อลมเนยม ทองแดง ซงจะเกดกาซ ไอควน และฝ นละออง รวมทงการท าเหมองแรทมการผลต 5

ขนตอนใหญ ไดแก การขดเจาะหรอการระเบดการขนสง การเกบการบดยอย การแยกแรและการท าใหแหง โดยในแตละขนตอนลวนท าใหเกดฝ นละอองและอนภาคขนาดเลกของธาตนนๆ เชน การฟงกระจายของฝ นตะกวในบรรยากาศขณะบดยอย ท าใหแหงจากการแยกแรดวยวธเปยก โดยใชน าฉดซงจะท าใหเกดกาซและฝ นละอองออกมา เปนตน

209

1.2.3 ประเภทของละอองในบรรยากาศ

สามารถแบงตามกระบวนการเกดมสองชนด คอ ละอองในบรรยากาศปฐมภม

(Primary Aerosol) เปนอนภาคของแขงหรอของเหลวตงแตเขาสบรรยากาศ เชน ฝ นจากทะเลทรายหรอผวดนทแหงแลงปราศจากสงปกคลม ควนไฟสวนทเปนเขมาด า (Black Carbon, BC) และละอองในบรรยากาศทตยภม (Secondary Aerosol) ขณะทถกปลดปลอยสบรรยากาศเปนกาซและไอของสารระเหยและเปลยนสภาพเปนอนภาคของแขงหรอของเหลวเมอมความเขมขนเกนความสมดลของความดนไอระเหย (Equilibrium Vapour Pressure) ดงน นความเขมขนของฝ นละอองท เพม ขนในช นบรรยากาศเปนปรมาณมากนนเหนไดชด โดยเฉพาะในเมองใหญ จากการวเคราะหปรมาณอนภาคของฝ นละอองทเพมขนในอากาศของโลกพบวามปรมาณถง 107 ตน/วน โดยมทงจากแหลงก าเนดปฐมภมและทตยภม มเพยงรอยละ 10 ทก าเนดมาจากแหลงก าเนดโดยตรง ส าหรบแหลงก าเนดของฝ นละออง

ทมาจากธรรมชาตทส าคญ ไดแก ภเขาไฟระเบด ไฟปา พายฝ นและเกลอจากทะเล เปนตน รายละเอยดดงน

1) ละอองในบรรยากาศปฐมภม (Primary Emission) เปนสารมลพษอากาศทเกดขน และถกระบายจากแหลงก าเนดโดยตรง เชน กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซคารบอนมอนอกไซด กาซออกไซดของไนโตรเจน ขเถา และเขมาควนด าทเกดจากการเผาเชอเพลงในยานพาหนะและเตาเผาในโรงงานอตสาหกรรม เปนตน

(1) ละอองฝ นจากดนและจากอตสาหกรรม (Soil-Derived and Industrial Dust)

สวนใหญของละอองในบรรยากาศทปลดปลอยจากภาคพนดน เกดจากกระแสลมทพดพาผวดนขนไปในอากาศ สวนพนดนของโลกสวนทเปนแหลงใหญของฝ นคอทะเลทราย เชน ทะเลทรายสะฮารา ฝ นเอเชยน (Asian dust) จากทะเลทรายโกบและบรเวณแหงแลงในทากลามาคาน (Taklamakan) ทางตะวนตกเฉยงเหนอของประเทศจนและมองโกเลย พนดนทจบตวแขงในฤดหนาวเมอถงฤดใบไมผลจะแตกตวเปนฝ นขนาดเลกกวา 20 ไมโครเมตร ท ถกลมพดไปไกลจากจนถงเกาหล ญ ปนและสหรฐอเมรกา องคประกอบของดนเปนปจจยส าคญอยางหนงทจะท าใหมการเคลอนทของฝ นขนในอากาศ ความชนและสงปกคลมดนทมนษยเจตนาสรางขนเปลยนแปลงปรมาณฝ นจากผวดนไดตวอยาง

เชน การกอสรางขนาดใหญ (สนามบนสวรรณภม) หรอฝ นจากกลมโรงงานอตสาหกรรม (Fly ash) เชนโรงงานปนซเมนต เปนตน แสดงฝ นเอเซยนทเดนทางจากปกกงไปถงเกาหลและพาเอาแบคทเรย เชอรา ตดไปดวย ในวนปกตจ านวนละอองชวภาพ (Bioaerosols) มนอยกวาวนทมพายฝ นพดผาน

210

(2) ละอองจากทะเลและมหาสมทร มหาสมทรเปนแหลงก าเนดปฐมภมของอนภาคเกลอทะเล (Sea salt particles, sea spray) ไดจากการแตกตวของฟองคลนทมมากตามบรเวณชายฝงและบรเวณทมกระแสน าและคลนลมแรง อนภาคเกลอทะเลจะมสงมชวตและสารอนทรยตดปนมาดวย ละอองชวภาพ (Biogenic aerosol) นอกจากจลชพยงมชวโมเลกล เชน กรดไขมน (fatty acids)

แอลกอฮอล เอสเทอร โปรตนทละลายน าได

2) ละอองในบรรยากาศทตยภม (Secondary aerosol) เปนสารมลพษอากาศทไมไดเกดและถกระบายออกจากแหลงก าเนดใดๆ แตขนในบรรยากาศทวๆไป จากปฏกรยาเคมระหวางสารมลพษอากาศปฐมภมกบสารประกอบอนๆ ทอยในบรรยากาศ เชน กาซโอโซน ซงเกดจากปฏกรยาเคม Photochemical Oxidation ระหวางกาซออกไซดของไนโตรเจนกบสารประกอบไฮโดรคารบอนอนๆ และสารมลพษอากาศทเปนสารอนนทรย (Inorganic) เชน กาซไฮโดรเจนซลไฟดและฝ นตะกว เปนตนในประเทศไทยไดมการประกาศคาปรมาณสารมลพษทยอมใหปลอยสบรรยากาศ เพอควบคมสารมลพษหลกจ านวน 7 ชนด ซงเปนสารมลพษอากาศปฐมภมเปนสวนใหญ ไดแก คารบอนมอนอกไซด ไนโตรเจนไดออกไซด ซลเฟอรไดออกไซด ฝ นรวม (Total Suspended Particulate) ตะกว ฝ นขนาดเลก (PM10) และโอโซนซงเปนมลพษอากาศทตยภม นอกจากนแลว ยงมสารมลพษอากาศทเปนอนตราย (Hazardous Air Polltutants : HAPs หรอ Toxic Air Pollutants หรอ Air Toxic) ซงเปนสารทกอใหเกดมะเรง และท าใหผลกระทบตอสขภาพระยะยาวไดแก

(1) ไดเมทลซลไฟด (Dimethylsulfide, DMS) การปลดปลอยไดเมทลซลไฟด

(DMS) จากมหาสมทรคอแหลงทมาหลกของซลเฟอรในบรรยากาศบรเวณชายฝงทะเล (Marine

Boundary Layer) และฟรโทรโปสเฟยร (Free Troposphere) โดยมปรมาณขนกบฤดกาลและวฏจกรการเจรญของสงมชวตในทะเล ความเรวการเคลอนยายจากทะเลสอากาศ (sea-to-air transfer velocity) สารเหลานจะเกดการเปลยนแปลงทางเคมทหลากหลาย สวนใหญเปนออกซเดชนไดเปน dimethyl

sulfoxide (DMSO) และ dimethylsulphone (DMSO2) กระบวนการเคมทเรมจากสภาวะกาซคอ DMS

และไดผลผลตเปนละอองในบรรยากาศ คอ กรดซลฟรค (H2SO4) และ methanesulphonate (MSA)

อณหภมคอปจจยส าคญของการเปลยนแปลงทางเคมของ DMS ในบรรยากาศ

Charlson และคณะ (1987) สงมชวตในทะเลสราง Dimethyl sulfide (DMS) ซงถกออกซไดซได SO2 และเปลยนเปนละอองซลเฟตทไมใชเกลอทะเล (Non-sea-salt sulphate-NSS)

211

ปฏกรยานขนกบอณหภมและละอองซลเฟต (NNS) คอ ปฏกรยาปอนกลบขนไปเปลยนแอลบโดของเมฆ โดยการเพมจ านวนเกลดเมฆ (Cloud Condensation Nuclei, CNN) ท าใหเมฆขาวขน สะทอนแสงอาทตยกลบคนไปในอวกาศมากขน สงผลใหผวโลกเยนลง

(2) การปลดปลอย SO2 จากภเขาไฟ ภเขาไฟเปนแหลงธรรมชาตหลกอกประเภทหนงของสารประกอบซลเฟอรในบรรยากาศ ภเขาไฟทแอคทฟสวนใหญอยในซกโลกภาคเหนอ ในประเทศอนโดนเซยมบรเวณทมภเขาไฟจ านวนมาก ภเขาไฟเหลานพนกาซ ไอน า คารบอนไดออกไซดและก ามะถนในรปของ SO2 H2S และ SO4

2- ในสดสวนตางๆ กนแลวแตชนดของ

magma กาซ SO2 เปนสารตนตอของละอองซลเฟตในบรรยากาศโดยเฉพาะในสถานะรอนชน ซลเฟตจากภเขาไฟระเบดมความส าคญตอการเปลยนแปลงภมอากาศโลกเพราะหมอกควนพวยพลงขนสงถงชน troposphere และ stratosphere

(3) การปลดปลอย SO2 จากอตสาหกรรม อตราการปลดปลอย SO2 จากภาคอตสาหกรรมสามารถค านวณได จากการท าบญชรายการระดบชาต (National Inventory) และไดพฒนาไปเปนกจกรรมการท าบญชรายการปลดปลอยระดบโลก (Global Emission Inventory Activity,

GEIA) ซงเปนความส าเรจขนพนฐานทน าไปสการศกษาโดยใชแบบจ าลองการปลดปลอยกาซเรอนกระจกและละอองซลเฟตในบรรยากาศระดบโลกและระดบภมภาค

(4) การปลดปลอยออกไซดของไนโตรเจนและแอมโมเนยออกไซดของไนโตรเจนมความส าคญในเคมของบรรยากาศเนองจากมสถานะเปน Atmospheric oxidant และเปนสารตนตอของละอองกรดไนตรก ซงนอกจากมความดนไอสงแลวยงสามารถเกาะกบอนภาคอยในภาวะของละอองและเกดสมดลเคมกบกาซ แอมโมเนยดงสมการ ตอไปน

HNO3(g) + NH3(g) NH4NO3(s)

แอมโมเนยมความส าคญในการ neutralize ละอองกรดซลฟรคในบรรยากาศ

และยงมสวนในการสรางละอองของแขงขนใหมดวย สมดลระหวางสภาวะของแขง ของเหลว กาซ

ของ แอมโมเนย กรดไนตรก ไนเตรท กรดซลฟรค ซลเฟตและน า เปนเรองทส าคญในการศกษาเคมของบรรยากาศ

(5) คารบอนอนทรยและเขมาด า (Organic Carbon and Black Carbon) มสองแหลงใหญของละอองในบรรยากาศทมาจากการเผาไหม คอ การเผาไหมของเชอเพลงฟอสซล (Fossil

212

Fuel Burning) และการเผาไหมของชวมวล (Biomass Burning) การเกดละอองในบรรยากาศขนกบสภาวะทเกดการเผาไหม เชน อณหภม ประสทธภาพการเผาไหมและชนดของเชอเพลง โดยทวไปอณหภมสงใหเขมาด า (Black carbon, BC) มากกวาและมสดสวนของคารบอนอนทรย (Organic

Carbon, OC) นอยลง

วชรเดช (2552) รายงานวาฝ นในกรงเทพมหานครมตนก าเนดมาจาก 3 แหลงใหญๆ คอ 1) จากการกอสรางท าใหเกดฝ นรอยละ 40 2) จากทอไอเสยรถยนต รถมอเตอรไซด รถเมล

รถบรรทกและพาหนะอนๆ ทใชน ามนทงหลายอกรอยละ 40 และ 3) จากโรงงานอตสาหกรรม ไอเกลอจากทะเลและแหลงอนๆ อกรอยละ 20

จากรายงานขอมลของกรมควบคมมลพษ รายงานถงสถานการณคณภาพอากาศประจ าป พ.ศ. 2551 พบวาฝ นขนาดเลก (PM 10) คาเฉลย 24 ชวโมง ตรวจวดไดในชวง 8.1-205.4

มคก/ลบ.ม เกนมาตรฐานจ านวน 82 ครง จากการตรวจวด 2,000 ครง หรอเกนมาตรฐานรอยละ 4.1

โดยบรเวณทพบฝ นละอองขนาดเลกเกนมาตรฐาน ไดแก ถนนดนแดง ถนนพระราม 6 และถนนพระราม 4 โดยพบวาบรเวณพนทตรวจวดรมถนนมสดสวนเกนคามาตรฐานการตรวจวด สงกวาพนททวไปในป พ.ศ. 2538-2551

โดยแหลงปลดปลอยฝ นละอองทางอากาศในกรงเทพมหานคร สวนใหญมาจากการจราจร โดยเฉพาะบรเวณทมการคมนาคมหนาแนนรมเสนทางการจราจร ยานชมชนตางๆ โดยพบวาฝ นละอองในเขตเมองจะมสารอนทรยวตถ ธาตคารบอน ซลเฟตและไนเตรท ซงมาจากการเผาไหมของเครองยนตของยานพาหนะ นอกจากนยงพบไอเสยรถยนตยงเปนแหลงก าเนดขนาดใหญทปลดปลอยกาซออกไซดของไนโตรเจน ซงอาจเกดการเปลยนรปในบรรยากาศเปนอนภาคไนเตรท สวนสารประกอบจ าพวกแคลเซยม มาจากการฟงกระจายของฝ นถนนหรอจากบรเวณทมการกอสราง

ศรวรรณ (2543) รายงานวาฝ นจากเครองยนตดเซลมลกษณะเปนปย จบตวกนแบบหลวมๆ มรพรนมากไมเปนรปทางทรงเรขาคณตมขนาด 7-10 ไมโครเมตร มธาตคารบอน ออกซเจน ซลเฟอรเปนองคประกอบหลก ฝ นทมาจากเครองยนตเบนซนมลกษณะเปนกอนทเกดจากการรวมตว เนอฟ มรพรนคลายฟองน า ไมเปนรปทรงเรขาคณตมขนาด 4-5 ไมโครเมตร มธาตคารบอน ออกซเจน ซลเฟอร เปนองคประกอบหลก

2. ความเขมขนและการกระจายตวของอนภาคฝนละอองในอากาศ

213

การกระจายของขนาดอนภาคหรอการแจกแจงขนาดอนภาค (Particle Size Distribution) เปนการแจกแจงตามขนาดอนภาคของตวอยางทมอนภาคขนาดตางๆ กน โดยการแบงขนาดของอนภาคออกเปนชวงๆ (Intervals) ตามล าดบของขนาดอนภาค ซงแสดงขอมลทไดในรปของตารางหรอกราฟแสดงความสมพนธระหวางชวงของขนาดอนภาค (Size Interval) และความถของการเกด (จ านวนหรอมวลของอนภาค) ในชวงนนๆ โดยทวไปแลวการกระจายของขนาดอนภาคนน อนภาคทมขนาดใหญจะตกลงสพนโลกดวยแรงดงดดของโลกและดวยปจจยอนๆ ท าใหอนภาคทแขวนลอยอยในอากาศมอนภาคทมขนาดเลกมากกวา (ศรกลยา และคณะ, 2542)

ความเขมขนของฝ นละอองทแขวนลอยอยในบรรยากาศจะขนอยกบปรมาณของอากาศทสะอาดและศกยภาพของแหลงทก าเนด โดยความเขมขนของฝ นละอองอาจมความผนแปรและขนอยกบพนท ซงความเขมขนของฝ นละอองอาจมคานอยกวา 1 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ในเขตหางไกลชมชนและมคานอยกวา 10 มลลกรมตอลกบาศกเมตร ในชมชนหนาแนน (ภญโญ, 2545)

ระดบความเขมขนของฝ นละอองไมเกน 10 ไมโครเมตร ในบรรยากาศสามารถผนแปรตามฤดกาลตางๆ ได อนเนองมาจากสภาพภมอากาศ ซงไดแกความชนสมพทธ ปรมาณน าฝน ทศทางลม โดยพบวาระดบความเขมขนเฉลยในฤดหนาวสงกวาหนาฝน (ศรวรรณ, 2543) เชนเดยวกบระดบความเขมขนของฝ นละอองในฤดแลงมคาสงกวาฤดฝน

ส าหรบในบรรยากาศฝ นละอองสามารถเพมขนาดอนภาคโดยการดดความชนในอากาศได เรยกวาฝ นละอองมสมบตเปน hygroscopic โดยการเพมขนของขนาดอนภาคฝ นมความสมพนธกบความชนสมพทธในอากาศ ดงพบวาเมอความชนสมพทธในอากาศมากกวาหรอเทากบรอยละ 40 อนภาคฝ นละอองของแอมโมเนยมไบซลเฟต (NH4HSO4) มคาอตราสวนระหวางขนาดอนภาคฝ นทความชนสมพทธใดๆ ตอขนาดอนภาคฝ นในสภาวะอากาศแหง(Dp/Dp0) มากกวา 1 ซงแสดงถงฝ นละอองแอมโมเนยมไบซลเฟต (NH4HSO4) สามารถเพมขนาดอนภาคฝ นละอองไดเมอความชนสมพทธในอากาศมคามากกวาหรอเทากบรอยละ 40

ฝ นละอองทมสมบตเปน hygroscopic มกเปนฝ นละอองประเภทเกลออนนทรย (Inorganic salt)

เชน แอมโมเนยมไนเตรต แอมโมเนยมซลเฟต แอมโมเนยมไบซลเฟตและโซเดยมคลอไรคหรอมกมองคประกอบทางเคมทสามารถละลายน าได ไดแก สารอนนทรยทละลายน าได เชน คลอไรค ไนเตรท ซลเฟต โซเดยม แอมโมเนยม เปนตน สารอนทรยคารบอนทละลายน าได ซงสวนใหญเปนสารอนทรย

214

ทตยภมทเกดจากปฎกรยาออกซเดชนระหวางโอโซนกบโมโนเทอรปน (Monterpenes) ทมาจากเขมาไอเสย ท าใหเกดการสรางประจหรอขวบนผวอนภาคฝ น (Polar surface group) เชน กลมคารบอกซเลต (Decesari et al, 2002) โดยพบวาสารอนทรยในอากาศซงสวนใหญเกดจากกระบวนการเผาไหมเชอเพลง ยานพาหนะหรอผลของปรากฏการณ Photochemical reaction ประมาณรอยละ 15-67 เปนสารอนทรยทสามารถละลายน าได (Chen and Lee, 1999) สวนฝ นละอองทมสมบตเปน Non-hygroscopic หรอฝ นละอองทมสมบตไมเปยกน า ไดแก ฝ นละอองจากดน ฝ นทเกดจากการเผาไหมเชอเพลงและสารอนทรยทตยภมบางชนด (Kerminen, 1996) ทงนในการก าจดฝ นละอองทมสมบตเปน Non- hygroscopic นยมเตมสารลดแรงตงผวของหยดน า เพอเพมประสทธภาพในการก าจดฝ นละออง เชน สารประเภทโพลเมอรจ าพวกอะครลคไวนลอะซเทต (Acrylic Vinyi Acetate Polymer) เปนตน

2.1 ความเรวลมและทศทางลม (wind speed and wind direction )

ลม คอ อากาศทเคลอนไหวขนานกบผวโลก โดยปจจยทมความส าคญในการประเมนการแพรกระจายของฝ นละออง คอ ความเรมลมและทศทางลม เนองจากฝ นละอองจะถกเจอจางโดยลมทพดผานแหลงก าเนด ซงการเจอจางนเกดจากอากาศทไมมฝ นละอองหรอมฝ นละอองนอยเคลอนทเขามา ท าใหบรเวณทมความเขมขนของฝ นละอองมากมความเขมขนของฝ นละอองลดลง ในขณะททศทางลมจะมอทธพลตอการเคลอนทของฝ นละอองและบรเวณทมลสารกระจายออกไป ซงทศทางลมจะเปนตวก าหนดวาตวมลสารจะถกพดไปทศทางไหน เนองจากลมไมไดพดไปในทศทางเดยวตลอดเวลาและการพดไปในทศทางตางๆ มกไมคงททงในชวงเวลาส นๆ หรอเปนเวลานานในทางอตนยมวทยาจะแสดงความเรวลมและทศทางลมในรปของแผนภมลมทแสดงทศทางของมลสารทถกพดพามาไปสทศทางตรงกนขาม เชน ลม ทพดมาจากทศตะวนออกเฉยงใตจะพดฝ นละอองไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ เปนตน (วงศพนธ และคณะ, 2543)

2.2 ความปนปวน (Turbulence )

ความปนปวน หมายถง ธรรมชาตของการไหลซงแสดงใหเหนอยในรปของความไมแนนอน ไมสามารถท านายได เปนการเคลอนทแบบไมราบเรยบในบรรยากาศ ซงความปนปวนของบรรยากาศเกดขนเมอการไหลของอากาศมการเคลอนทแบบกระแสวน (Eddy) ซงหมายถง สวนของอากาศทเคลอนไหวแบบอสระในลกษณะขนลง (วงศพนธ และคณะ, 2543) โดยกระแสวนนนสามารถ

215

เกดขนไดในแนวราบและแนวดงทมความส าคญตอการแพรกระจายและการเจอจางของฝ นละออง โดยพบวาเมอความปนปวนของบรรยากาศลดลง ความเขมขนของฝ นละอองลดลง ความเขมขนของฝ นละอองทถกปลดปลอยออกมาจากแหลงก าเนดจะมความเขมขนสงขน แตหากบรรยากาศมความปนปวนเพมมากขน ความเขมขนของฝ นละอองจะขนอยกบสาเหตหลก 2 ประการคอ ความปนปวนเนองมาจากความรอน (Thermal Turbulence) และการปนปวนทางกล (Mechanical Turbulence)

2.3 อณหภม (Temperature)

อณหภมของบรรยากาศทระดบความสงตางๆ จะมคาไมเทากน ซงตามปกตอณหภมจะลดลงตามความสงทเพมขนและความแตกตางของอณหภมทระดบความสงตางๆ จะมผลตอการแพรกระจายของฝ นละออง (วงศพนธ และคณะ, 2543 ) โดยในเวลากลางวนแสงอาทตยจะท าใหเกดความปนปวนของมวลอากาศ เปนผลใหการแพรกระจายของฝ นละอองในบรรยากาศแพรกระจายไดเปนอยางด สวนในเวลากลางคน อณหภมจะลดต าลงมากท าใหมวลอากาศนงสงผลใหการแพรกระจายไดไมด ทงนความแตกตางของอณหภมทระดบความสงตางๆ จะเปนตวบงชทางออมวาอากาศอากาศมความปนปวนมากหรอนอย

3. องคประกอบโครงสรางและสมบตทางเคมของฝนละออง

3.1 การจ าแนกลกษณะทางกายภาพของฝนละออง

1) ขนาดและรปรางของฝ นละออง

การวดขนาดของฝ นละออง โดยปกตจะใชคารศมหรอเสนผาศนยกลางของอนภาค

ส าหรบขนาดนนมความส าคญในการศกษาผลกระทบทเกดจากอนภาคนนๆ ฝ นละอองมขนาดทแตกตางกน ขนกบแหลงก าเนดและการเปลยนแปลงทางเคมและฟสกสในระหวางทฟงกระจายในบรรยากาศ ปจจบนมการแบงขนาดของฝ นละอองเปนชนดหยาบ (Coarse Particle) และชนดละเอยด

(Fine Particle) โดยฝ นชนดหยาบ จะมขนาดอนภาคนอยกวา 10 ไมโครเมตร ส าหรบฝ นชนดละเอยดจะมขนาดอนภาคนอยกวา 2.5 ไมโครเมตร โดยพบวาฝ นทมขนาดอนภาคอยในชวง 0.01-100 ไมโครเมตร

ผลกระทบตอชนบรรยากาศหรอผลกระทบตอสมดลของพลงงานรงสดวงอาทตย ส าหรบรปรางของฝ นละออง สามารถจ าแนกออกไดเปน 3 กลมดวยกน

216

(1) อนภาคมลกษณะเปน 3 มต (Isometric Particles) ม 3 มตดวยกนคอ มผวหยาบขรขระ ทรงกลมและเปนเสนยาว

(2) อนภาคมลกษณะเปนแผน (Platelets) ม 2 มตเกยวกบความยาวของอนภาคและขนาดม 3 มต คอ อนภาคทแตกเปนชนเลกชนนอย แบบเปนแผนบางและแบบสะเกด

(3) อนภาคมลกษณะเปนเสน (Fibers) เปนอนภาคทมขนาดยาวมาก ม 1 มต เมอเปรยบเทยบกบ 2 ประเภทแรกจะพบวา fibers นเปนตวการส าคญทเปนอนตรายตอสขภาพของมนษย

2) โครงสรางของฝ นละออง

อนภาคของฝ นละออง ทเกดขนจากตวมนเองหรอทเกดจากสายใย (chains) ของวตถตนก าเนดนนเรยกวา agglomerates หรอ flocs เปนอนภาคขนาดเลก โดยทวไปจะมความหนาแนนของ

smokes และ metal fumes เปนปรมาณมาก สวนอนภาคกลมทเกดจากการรวมตวของกาซในช นบรรยากาศ ความหนาแนนของอนภาคนนๆ แตกตางกนตามแตละแหลงทมาและวตถตนก าเนด

3) องคประกอบทางเคม

องคประกอบทางเคมของฝ นละอองในบรรยากาศมอยหลายชนด สามารถแปรไปตามลกษณะของแหลงก าเนด โดยองคประกอบทางเคมของฝ นละอองมดงตอไปน (กลยากร, 2549)

(1) ซลเฟต ทพบในบรรยากาศสวนใหญจะอยในรปแอมโมเนยซลเฟต โดยอนภาคของซลเฟตในบรรยากาศเปลยนรปมาจากออกซเดชนของกาซซลเฟอรไดออกไซด ซงแหลงก าเนดของกาซซลเฟอรไดออกไซดมาจากการเผาไหมเชอเพลงฟอสซล เชน โรงไฟฟาทใชถานหนเปนเชอเพลง การออกซไดซในบรรยากาศของกรดซลฟรก เปนตน

(2) อนภาคของไนเตรท ทพบในบรรยากาศสวนใหญจะอยในรปของแอมโมเนยไนเตรท แตบางครงจะอยในรปของโซเดยมไนเตรท โดยอนภาคของไนเตรทในบรรยากาศสามารถเปลยนรปไดจากปฎกรยาออกซเดชนของกาซไนโตรเจนไดออกไซด ซงมแหลงก าเนดมาจากการเผาไหมทอณหภมสงไดแก ยานพาหนะประเภทตางๆ โรงไฟฟา เปนตน

(3) แอมโมเนยม ทพบในบรรยากาศสวนใหญจะอยในรปของแอมโมเนยมซลเฟตและเเอมโมเนยไนเตรท ทงนแอมโมเนยอาจถกปลดปลอยออกมาจากแหลงก าเนดหลายประเภท ไดแก

217

ภาคการเกษตร อตสาหกรรมผลตปยเคม การยอยสลายของเสยของสตวและแหลงก าเนดจากถนนรวมทงยานพาหนะ เปนตน

(4) องคประกอบจ าพวกโซเดยม คลอไรด สวนใหญมแหลงก าเนดมาจากทะเล ซงเปนละอองไอจากเกลอทะเล โดยจะพดพามาจากลม แตบางครงคลอไรดอาจพดพามาจากเตาเผาทเผาไหมของเสยจ าพวกออรแกนโนเฮไลดโพลเมอร

(6) องคประกอบจ าพวกแคลเซยม โพแทสเซยม เปนองคประกอบของเปลอกโลกทมอยในหนและดน โดยในบรรยากาศของพนทเขตเมองจะมาจากการฟงกระจายขนอกครงของฝ นละอองทพนผว เชน ถนน ในขณะทเขตพนทชนบทจะเกดจากการไถพรวนหรอลมพดเหนอพนดน ทงนอาจพบองคประกอบของโพแทสเซยมจากการเผาไหมของสารชวมวล

3.2 ความสมพนธระหวางแหลงก าเนดกบสารไอออนกของฝ น

โดยทวไปแหลงก าเนดของฝ นละอองจะสงผลใหฝ นละอองเกดความแตกตางทงขนาดและองคประกอบทางเคม ซงความเเตกตางนสะทอนถงวตถตนก าเนด นอกจากนกลไกการเกดฝ นละอองยงเปนตวก าหนดคณสมบตเฉพาะทางกายภาพและเคมของฝ นละอองตามแหลงก าเนดทปลดปลอยออกมา ซงเปนลกษณะของตวบงชทเรยกวาลายนวมอ (Fingerprints) การบงชถงแหลงก าเนดตองประกอบดวยลกษณะเฉพาะทเหมาะสมทงชนดและสดสวนขององคประกอบ (Wangkiat, 2003) ทงนแหลงก าเนดมความสมพนธกบสารไอออนกของฝ นละอองดงตอไปน

3.2.1 วตถดบทางธรณวทยา (Geological material) วตถดบเปลอกนอกของโลกมาจากดนหรอหน การปลดปลอยฝ นละอองของแรธาต

ทางธรณวทยาจะพบวาขนอยกบปจจยทางสภาพอตนยมวทยา เชน ความเรวลมและการตกของฝน ซงในพนทเขตเมองเกดขนจากการสญจรของรถยนตบนถนนทไมไดลาดยาง สวนในพนทเขตชนบทเกดจากการไถพรวนดนแลวมลมพดผานเหนอพนดน สงผลใหอนภาคดงกลาวแขวนลอยในอากาศ ( Zhenxing et al, 2009)

3.2.2 แหลงก าเนดทไมเคลอนท (Stationary source) การปลอยสารมลพษอากาศ จากแหลงก าเนดทอยกบ ท อาท เชน โรงงาน

อตสาหกรรม สถานบรการน ามน ถงเกบน ามน ถงเกบสารระเหยอนๆ เปนตน โดยฝ นละอองทเกดจากแหลงก าเนดทไมเคลอนทมาจากการเผาไหมของเชอเพลง ขนอยกบปจจยตางๆ เชน ประเภทของ

218

เชอเพลง แหลงก าเนด อปกรณควบคมการปลดปลอยฝ นละออง (Wangkiat, 2002) การเผาไหมเชอเพลงประเภทฟอสซลจากถานหนจะเกดเถาในปรมาณสง อกทงผลผลตทไดจากปฎกรยาการเผาไหมประกอบดวยซลเฟตในปรมาณสง อกทงยงพบก ามะถน แมกนเซยม โพแทสเซยมและแคลเซยมในปรมาณทต ากวา

3.2.3 แหลงก าเนดทเคลอนทได (Mobile Source) แหลงก าเนดทเคลอนทไดจดเปนแหลงก าเนดขนาดใหญของฝ นละออง โดยทวไป

จะถกปลดปลอยจากการเผาไหมเชอเพลงและเครองยนต โดยอนภาคฝ นละอองทมาจากเครองยนตมตนก าเนดจากทอไอเสยและจากการเสยดสของสวนประกอบเฉพาะสวน เชน ยางและเบรก รวมทงการพงงกระจายขนอกครงของฝ นตามถนน

3.2.4 การเผาไหมชวมวล (Biomass burning) ชวมวล(Biomass) คอ สารอนทรยทเปนแหลงกกเกบพลงงานจากธรรมชาตและ

สามารถน ามาใชผลตพลงงานได สารอนทรยเหลานไดมาจากพชและสตวตางๆ เชน เศษไม ขยะ วสดเหลอใชทางการเกษตร การใชงานชวมวลเพอท าใหไดพลงงานอาจจะท าโดยน ามาเผาไหมเพอน าพลงงานความรอนทไดไปใชในกระบวนการผลตไฟฟาทดแทนพลงงานจากฟอสซล (เชน น ามน) ซงมอยอยางจ ากดและอาจหมดลงได ชวมวลเลานมแหลงทมาตางๆ กน อาท พชผลทางการเกษตร (agricultural crops) เศษวสดเหลอทงการเกษตร (agricultural residues) ไมและเศษไม (wood and wood

residues) หรอของเหลอจากจากอตสาหกรรมและชมชน ซงพบวาฝ นละอองทเกดขนจาการเผาไหมสารชวมวลจะมปรมาณของสารอนทรยและคารบอนแปรผนตามประเภทของแหลงก าเนด ระยะเวลาการเผาไหมและชนดของเชอเพลง โดยพบโพแทสเซยมเปนองคประกอบหลกของการเผาไหมของเตาเชอเพลงไม ( Zhenxing et al, 2009) ทงนพบวาองคประกอบทพบมากกวารอยละ 90 จากการปลดปลอยอนภาคจากการเผาไหมชวมวล คอ สารประกอบอนทรยคารบอน (Levine,1999) โดยในสภาวะของการเผาไหมอณหภมสงจะพบคลอไรด ก ามะถนและโพแทสเซยม สวนสภาวะการเผาไหมแบบชาๆ จะพบ อะลมเนยม ซลกอน แคลเซยม และเหลก

3.2.5 เกลอทะเล (Sea salt) องคประกอบของเกลอทะเลจะสะทอนถงองคประกอบของน าทะเลทอดมไป

ดวยเกอทะเล ซงพบวามปรมาณรอยละ 3.5 ดงจะเหนไดจากบรเวณพนทชายฝงทะเลทพบวาเกลอทะเลมอทธพลตออนภาคในบรรยากาศ ทงนโดยปกตจะพบเกลอทะเลในอนภาคหยาบและยงจดเปนวตถดบทางธรณวทยา อกท งย งพบวาอนภาคของเกลอทะเลสวนใหญจะมองคประกอบทเหมอนกบ

219

องคประกอบของน าทะเลทประกอบดวยโซเดยม คลอไรด โพแทสเซยม แคลเซยมและซลเฟต (Wangkiat, 2003)

3.3 คณสมบตของสารประกอบไอออนก

สารประกอบไอออนกมคณสมบตหลายอยางแตกตางไปจาก covalent compound

คณสมบตเหลานเปนผลเนองมาจากโครงสรางของสารประกอบไอออนกเอง กลาวคอ ในโมเลกลของสารประกอบไอออนกจะประกอบดวยไอออนกทมประจบวกและไอออนทมประจลบ จงท าใหแรงดงดดระหวางประจทตางกนมมากทสดและขณะเดยวกนจะเกดแรงผลกระหวางอออนทมประจเหมอนกนนอยทสด คณสมบตโดยทวไปของสารประกอบไอออนก สรปไดดงน (วโรจน, 2523)

1) คณสมบตการน าไฟฟา (Conductivity) สารประกอบไอออนกทเปนของแขง มแนวโนมการน าไฟฟาทต ามาก แตเมอละลายน า

เปนสารละลายหรออยในสภาวะหลอมเหลวจะน าไฟฟาไดดขน ทงนเพราะเมอในสภาวะหลามเหลวหรอเปนสารละลายจะแตกตวใหไอออนทมประจไฟฟาบวกและไอออนทมประจไฟฟาลบ ไอออนเหลานเคลอนทไดอยางอสระภายใตสนามไฟฟา เชน การท าอเลกโตรลซสเกลอชนดตางๆ แตในกรณทเปนของแขง ไอออนดงกลาวจะเกาะกนแนนโครงสรางของผลก จงไมเปนอสระในการเคลอนท และการน าไฟฟา

2) จดเดอดและจดหลอมเหลว สารประกอบไอออนกมแนวโนมทมจดหลอมเหลวและจดเดอดสง ปกต Ionic Bond

จะแขงแรงมากและจะสงแรงออกไปทกทศทาง ตวอยางเชน เกลอแกง การทมจดหลอมเหลวและจดเดอดสง เนองมาจากแรงดงดดของไฟฟาสถตทแขงแรงมากระหวาง Na+ และ Cl- ion และโครงสรางของผลกแตละ Na+ จะดงดดกบ Cl- 6 ไอออน ทอยลอมรอบและขณะเดยวกน แตละ Cl- จะดงดดกบ Na+ 6 ไอออน

3) คณสมบตเกยวกบความแขง (Hardness trends)

220

สารไอออนกโดยทวไปเปนของแขง เพราะแรงยดระหวางไอออนเปนแรงดงดดทเกดจากไฟฟาสถตทแขงแรงมาก ดงน นจงมลกษณะทวไปเปนของแขง แตกจดเปนสารทแตกไดงาย คณสมบตทเกยวกบความแขงเปนผลเนองมาจากการดงดดกนแนนระหวางไอออนในโครงสรางของผลก สวนคณสมบตในการแตกออกไดงายหรอยากนนเปนผลเนองมาจากธรรมชาตของ Ionic Bonding

ถาใชแรงเพยงพอจะท าใหไอออนเคลอนทและเกดแรงผลกขนไดระหวาง anions – anions และ cations-cations จงท าใหผลกนนแตกออกได

4) การละลาย (Solubility) สารประกอบไอออนนกสวนมากละลายไดดในน า แตไมละลายใน benzene หรอ

organic solvents อนๆ หรออาจกลาวไดทวไปวาสารประกอบไอออนกละลายไดใน polar solvent ทมคา dielectric constant สง เมอสารประกอบไอออนกละลายในน า ปรากฏการแรกทเกดขนคอไอออนทเรยงตวกนอยางเปนระเบยบในผลกของของแขงจะแตกตวออก ไอออนจะแยกออกจากกนและกระจายไมเปนระเบยบในสารละลาย น าซงจดเปน polar solvent จะรวมตวไดแขงแรงกบไอออนสวนใหญ การรวมตวแบบนเรยกวา Ion Dipole Interaction โมเลกลของน าและไอออนจะดงดดซงกนและกนดวยแรงทางไฟฟาสถต (Electrostatic force) การละลายน าของสารไอออนกในน า โมเลกลของน า (ซงเปน Polar Molecule) ดานทมประจลบจะดงดดกบดานทมประจบวกและดานทมประจบวกจะดงดดกบดานทมประจลบ โดยโมเลกลของน าทอยรอบๆ ไอออนจะไปบง (Shield) ไอออนทมประจกนนนเสย จงเปนการสงเสรมใหไอออนทมประจตรงขามแยกออกจากกนไดงายหรอกลาววาเกดการละลายน าไดดขน แตถาใชน าไมเพยงพอในการละลาย สารประกอบไอออนกบางชนดโมเลกลของน าจะตรงตดอยเปน Hydrated ionic crystal ซงมโมเลกลของน าจ านวนนอยทสามารถเคลอนทไดในลกษณะ Fluid

medium จงไมพอทจะท าใหไอออนแยกออกจากกน โดยทวไปแลวสารประกอบไอออนกทละลายน าไดด ไดแก เกลอไนเตรท เกลอซลเฟต เกลอปกต (โซเดยม โพแทสเซยมและแอมโมเนย) ในการละลายน าของสารประกอบไอออนก จะมขนยอยๆของการเปลยนแปลง 2 ขนตอน ดงน

ขนท 1 ผลกของสารประกอบไอออนกสลายตวออกเปนไอออนบวกและลบในภาวะกาซ ขนนตองใชพลงงานเพอสลายผลก พลงงานนเรยกวา พลงงานโครงรางผลก ( latece energy ) , E1

221

ขนท 2 ไอออนบวกและไอออนลบในภาวะกาซรวมตวกบน า ขนนมการคายพลงงาน

พลงงานทคายออกมาเรยกวา พลงงานไฮเดรชน (Hydration energy ) , E2

พลงงานของการละลาย ( มคา = E1 + E2 พลงงานของการละลายพจารณาจากพลงงานโครงรางผลก ( E1 ) และพลงงานไฮเดรชน ( E2 ) ดงน

1. ถาคา 1 < E2 ) การละลายจะเปนแบบคายพลงงาน

2. ถาคา 1 > E2 ) การละลายจะเปนแบบดดพลงงาน

3. ถา 1 = E2 ) การละลายจะไมคายพลงงาน

4. ถา พลงงานโครงรางผลกมคามากกวาพลงงานไฮเดรชนมากๆ ( E1 >E2 ) จะไมละลายน า

3.4 การตกสะสมของสารกรดในบรรยากาศ

แหลงธรรมชาตทท าใหเกดสารกรดในบรรยากาศ ไดแก การคและการระเบดของภเขาไฟ ไฟไหมปาตามธรรมชาต ทะเลและมหาสมทร การเนาเปอยและการยอยสลายของซากพช สตว และสารอนทรยประเภทตางๆ เปนตน แหลงธรรมชาตมบทบาทความส าคญตอการตกสะสมของกรดนอยกวาแหลงมนษยสราง

กาซออกไซดของซลเฟอรและกาซออกไซดของไนโตรเจน สวนใหญถกปลอยออกสบรรยากาศจากกจกรรมของมนษย โดยเฉพาะอยางยงการเผาเชอเพลงฟอสซลประเภทตางๆ เพอผลตกระแสไฟฟาและพลงงานมาใหมนษยเราใชอยทกวนน กจกรรมดงกลาว ไดแก การเผาถานหนและน ามนเตาในโรงไฟฟาและโรงงานอตสาหกรรม การเผาขยะและการเผาน ามนเบนซน น ามนดเซล และน ามนเจตในยานพาหนะประเภทตางๆ เชน รถยนต รถบรรทก รถโดยสารประจ าทาง รถไฟ เรอ และเครองบน เปนตน

กาซออกไซดของซลเฟอรเกดจากการรวมตวของสารก ามะถนในเชอเพลงฟอสซลกบกาซออกซเจนในอากาศขณะเผาไหม โดยปรมาณกาซออกไซดของซลเฟอรทเกดขนจะเปนสดสวนโดยตรงกบปรมาณเชอเพลงทเผาและปรมาณสารก ามะถนทเจอปนอยในเชอเพลงนน นอกจากนกาซออกไซด

222

ของซลเฟอรยงเกดจากอตสาหกรรมประเภทตางๆ ไดแก อตสาหกรรมกลนน ามนปโตรเลยม อตสาหกรรมผลตกรดก ามะถนและอตสาหกรรมถลงสนแรโลหะทมสารก ามะถนเจอปนอย เชน ทองแดง สงกะส และตะกว เปนตน

กาซออกไซดของไนโตรเจนเกดขนในระหวางการเผาเชอเพลงประเภทตางๆ เชนเดยวกบกาซออกไซดของซลเฟอร โดยเกดจากการรวมตวของกาซไนโตรเจนในอากาศและสารไนโตรเจนในเชอเพลงกบกาซออกซเจนในอากาศในระหวางการเผาไหม ยงอณหภมการเผาไหมสงๆ และมปรมาณกาซออกซเจนในการเผาไหมมากๆ จะยงเกดกาซออกไซดของไนโตรเจนมาก นอกจากน กาซออกไซดของไนโตรเจนยงเกดจากอตสาหกรรมประเภทตางๆ ไดแก อตสาหกรรมผลตกรดดนประสวและสารประกอบอตสาหกรรมผลตปยและอตสาหกรรมผลตวตถระเบด เปนตน

3.4.1 กลไกการตกสะสมสารกรด

กาซออกไซดของซลเฟอรและออกไซดของไนโตรเจนทถกปลอยออกจากแหลงก าเนดเขาสบรรยากาศจะถกเปลยนไปเปนกรดซลฟรคและกรดไนตรกดวยปฏกรยากบออกซเจนและความชนแลวตกกลบสพนดน ในเวลาตอไปนานเขาจะเกดการสะสมของกรดขน การตกสะสมของกรดเกดได 2 ทาง คอ การตกสะสมเปยกและการตกสะสมแหง

(1) การตกสะสมเปยก (Wet Deposition) เปนกระบวนการทกรดซลฟรคและกรดไนตรกในบรรยากาศรวมตวกบเมฆและตอมากลายเปนฝนตกลงสพนดนในรปของฝนกรดหรอในรปของหมะและหมอกทมสภาพเปนกรด

(2) การตกสะสมแหง (Dry Deposition) เปนการตกของกรดในสภาวะทไมมน าเปนสวนประกอบ ไดแก การตกของกาซซลเฟอรไดออกไซด กาซออกไซดของไนโตรเจน และอนภาค/ละอองซลเฟตและไนเตรท กรดทแขวนลอยในบรรยากาศจะถกพดพาไปโดยลมและตกสะสมบนผวดน ตนไม สงกอสราง รวมถงการเขาสระบบการหายใจของมนษยดวย

การตกสะสมของกรดจะท าใหดน แหลงน าจด และอนๆ มสภาพความเปนกรดมากขน กอใหเกดผลกระทบตอสงมชวตตางๆ เชน ตนไมและปลา ผลกระทบจะมากหรอนอยขนอยกบปรมาณของกรดทตกสะสมหรอกลาวอกนยหนง กรดออน (คา pH สง) ทตกลงมาในปรมาณมากจะ

223

กอใหเกดผลกระทบสงกวากรดแก (คา pH ต า) แตตกในปรมาณนอย การประเมนผลกระทบจงไมไดดทคา pH อยางเดยว เราจะตองพจารณาปรมาณการตกสะสมของกรดโดยรวมดวย

การตกสะสมของสารกรดในบรรยากาศเกดจากการทกาซบางชนดในอากาศ ไดแก กาซซลเฟอรไดอออกไซด(SO2) และออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ซงสวนใหญเกดจากกจกรรมของมนษย เชน จากการใชเชอเพลงฟอสซลในการผลตกระแสไฟฟา โรงงานอตสาหกรรม การเผาไหมในเครองยนตดเซล เบนซน สวนทเกดจากธรรมชาต เชน การระเบดของภเขาไฟ การระเหยจากน าทะเล การเนาเปอยของพชและแพลงตอน ซงกาซเหลานเกดจากการท าปฏกรยากบน า ออกซเจน และสารเคมอนๆ กอใหเกดสารประกอบทเปนกรดซลฟวรก (H2SO4) และกรดไนตรก (HNO3) ซงมแสงเปนตวเรงปฏกรยาเหลานใหมากขน เรยกวาขบวนการออกซเดชน ดงสมการ

SO2 (g) SO42- (p)

ซงสามารถเกดเปนการตกสะสมแบบแหง (dry deposition) ไดทงในสถานะกาซ(g) และอนภาค (p) สวนการเกดไนเตรทนนสวนใหญมาจากขบวนการออกซเดชนของ NOx ไปเปน

HNO3 (g) และ NO3 -(p)

ไอออนของสารทจดเปนตวการส าคญในการศกษามลภาวะทางอากาศ ไดแก อนภาคของซล เฟต (SO4

2-) ไนเตรท (NO3 -) คลอไรด (Cl-) แอมโมเนย (NH4

+) โซเดยม (Na+) โพแทสเซยม (K+) แคลเซยม (Ca2+) และแมกนเซยม (Mg2-) เนองจากสารดงกลาวถามในบรรยากาศเปนปรมาณสงสามารถกอใหเกดผลกระทบตอสงมชวตตางๆ เชน มนษย สตว และพช เชน ท าใหพนทปาและจ านวนสตวน าลดลง นอกจากนการตรวจวดเคมคอล สปชส (chemical species) สามารถใชเปนตวบอกแหลงก าเนดของสารมลพษในบรรยากาศได

4. ผลกระทบของฝน

4.1 ผลกระทบตอสขภาพ

ฝ นละอองขนาดเลกจะมผลกระทบตอสขภาพเปนอยางมาก เมอหายใจเขาไปในปอดจะเขาไปอยในระบบทางเดนหายใจสวนลาง ในสหรฐอเมรกาพบวา ผทไดรบฝ น PM10 ในระดบหนงจะท าใหเกดโรค Asthma และ ฝ น PM2.5 ในบรรยากาศจะมความสมพนธกบอตราการเพมของผปวยทเปน

oxidation

224

โรคหวใจและโรคปอดและเกยวโยงกบการเสยชวตกอนวยอนควร โดยเฉพาะผปวยสงอาย ผปวยโรคหวใจ โรคหอบหดและเดกจะมอตราเสยงสงกวาคนปกต ประเทศไทยมการใหความหมายของค าวาฝ นละอองไดดงน ฝ นละอองหมายถง ฝ นรวม (Total Suspended Particulate) ซงเปนฝ นขนาดใหญทมเสนผานศนยกลาง ต งแต 100 ไมโครเมตรลง สวนฝ นขนาดเลก (PM10) หมายถง ฝ นทมเสนผานศนยกลางต งแต 10 ไมโครเมตรลงมา ฝ นละอองท เปนปญหามลพษ ส าคญอนดบหนงของกรงเทพมหานครในป พ.ศ. 2541 ธนาคารทวโลก (World Bank) ไดใหทนสนบสนนกรศกษาเรองผลกระทบของฝ นละอองทมตอสขภาพอนามยของคนในกรงเทพมหานคร เพอพบวาฝ นละอองในกรงเทพมหานครมผลกระทบตอสขภาพอนามย โดยมระดบความรนแรงใกลเคยงกบผลการศกษาจากเมองตางๆ ทวโลก โดยระดบของฝ นขนาดเลกอาจท าใหคนในกรงเทพมหานครตายกอนเวลาอนควร ถง 4,000 - 5,500 รายในแตละป นอกจากนย งพบวาการเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลมความสมพนธกบ ปรมาณฝ นขนาดเลกและจากการประเมนทางดานเศรษฐศาสตรแสดงใหเหนวาสามารถลดปรมาณ PM10 ในบรรยากาศลงได 10 ลกบาศกเมตร จะชวยลดผลกระทบตอสขภาพคดเปนจ านวนเงน 35,000 - 88,000 ลานบาทตอป ซงสอดคลองกบงานวจยของการเพมขนของฝ นละออง PM10 ในปรมาณ 10 μg/ m3 จะท าใหเดกมความเสยงตอการเจบปวยดวยอาการหอบหดเพมขนรอยละ 8.8 ใชยาขยายหลอดลมเพมขนรอยละ 2.9 มอาการระบบหายใจสวนลางเพมขนรอยละ 3.0 มอาการทางระบบหายใจสวนบนเพมขนรอยละ 0.7 มอาการไอเพมขนรอยละ 1.3 และมการลดลงของสมรรถภาพปอด ทงนผลกระทบตอสขภาพสามารถแบงออกเปน 2 ระยะดงน (กรมควบคมมลพษ, 2555)

1) ผลกระทบเฉยบพลน

(1) อาการระคายเคองเยอบตางๆ ไดแก เยอบตา เยอบคอและเยอบทางเดนหายใจ ท าใหมอาการแสบ คน เคองและอาจตามมาดวยการตดเชอภายหลงจากการระคายเคอง

(2) อาการผดปกตตอทางเดนหายใจท าใหเกดการบบรดตวของทอทางเดนหายใจทงสวนปลายและหลอดลมขนาดเลก ท าใหมอาการหายใจล าบากมอาการหอบหด แนนหนาอก

(3) สมรรถภาพการท างานของปอดลดลง

(4) อาการระคายเคองตอผวหนง

(5) มอาการใจสน หวใจเตนเรวขน หายใจเรวขน วงเวยนศรษะรบกวนประสาทสมผสและอาจมอาการซมเศราได

225

2) ผลกระทบเรอรง

ท าใหทางเดนหายใจทงสวนบนและสวนลางอกเสบเรอรง และมโอกาสตดเชอทางเดนหายใจบอยขนและงายขนแตยงไมพบวามความสมพนธทชดเจนกบมะเรงปอด

4.2 ผลกระทบตอสงกอสราง

ฝ นละอองในบรรยากาศสามารถท าอนตรายตอวตถและสงกอสรางได เชน ท าใหเกดการสกกรอนของโลหะ การท าลายผวหนาของสงกอสราง การเสอมคณภาพของผลงานศลปะเปนตน ซงผลกระทบทเกดขนมขบวนการทส าคญ ดงน

4.2.1 การถลอก (abrasion) หมายถง การทฝ นละอองซงเปนของแขงทมขนาดเหมาะสมเคลอนตวอยางรวดเรว สามารถท าใหเกดรอยถลอกของวตถไดโดยขนอยกบขนาด ความเรวรปราง และความคมแหลมของฝ นละออง

4.2.2 การเกาะตว และการท าความสะอาด (deposition and removal) ฝ นละอองทงทเปนของแขงและของเหลวอาจเกาะตดกบวตถหรอสงกอสราง ซงฝ นละอองอาจไมไดท าลายวตถโดยตรง

แตท าใหวตถหรอสงกอสรางนนเปอนหรอสกปรก ท าใหเกดความยงยากในการท าความสะอาด เชด ถ

ลางเอาฝ นละอองนนออกและท าใหเกดการสกกรอนจากการท าความสะอาดนนได

4.2.3 การสกกรอนโดยปฏกรยาทางเคมอเลคโทรนก (electrochemical corrosion) วตถประเภทโลหะหลายชนด เชน เหลก สามารถถกท าลายไดโดยปฏกรยาทางเคมอเลคโทรนกนโดยเกดสนมทบรเวณผวของโลหะเมอสมผสอากาศ ซงจะเกดประจไฟฟาทแตกตางกนขน ท าใหเกดการสกกรอนทางเคมได

4.2.4 องคประกอบอนๆ ทมความส าคญ ท าใหเกดการท าอนตรายของฝ นละอองไดมากขน คอ ความชน อณหภม ความเขมของแสงและการเคลอนตวของอากาศ เปนตน

2. มลสารภายในอาคารและผลกระทบตอสขภาพ (Indoor Air Pollution : Impacts on Human Health)

มลพษทางอากาศภายอาคารบานเรอน เปนปญหาหนงทส าคญมากตอมนษย เนองจากมนษยใชเวลาสวนใหญอยในอาคารบานเรอนหรอสถานทท างาน พบวามนษยโดยเฉพาะคนในเมองใหญใชเวลาประมาณรอยละ 89 ในอาคารหรอบาน คนในชนบทใชเวลาประมาณรอยละ 67 ในอาคารหรอ บานเรอน

226

มสลารซงกอใหเกดมลพษทางอากาศในบานเรอนแบงออกเปน 2 ประเภท

1. กาซและไอ

2. อนภาค

2.1 สารอนทรยทกอใหเกดอนตราย (Organic HAPs)

ในแตละปมของเสยอนตรายตางๆ จากแหลกระบวนการผลตตาง เชน โรงงานผลตวตถดบตางๆ ซงมกระบวนการเผาไหม โรงงานอตสาหกรรมตางๆ ไดแก โรงงานเคม โรงงานผลตเครองไฟฟา โรงงานปโตรเลยม เหมองถานหน ( เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2546; Patric, 1994) ในอดตไดมการจดกลมมลสารซงกอใหเกดความเปนพษในบรรยากาศไว เชน toluene, phenol, copper, cadmium, zinc

และ nickel ในชวงป ค.ศ. 1984-1987(Patric, 1994) ในเวลาตอมากลมกาซมลพษอากาศทเปนสารอนตราย (HAPs: Hazardous Air Pollutants) เปนกลมกาซกออนตรายตอสขภาพมนษย ไดรบการจดกลมโดย พ.ร.บ. CAA (The Clean Air Act) โดยรฐบาลสหรฐอเมรกา โดยดทปรมาณกาซอนตรายเปนหลก ถามปรมาณมากกวา 25 ตนตอปของกลม HAPs กจดเปนแหลงหลก (เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2546) ในประเทศสหรฐอเมรกาไดท าการศกษาเกยวกบแหลงปลดปลอยปรมาณของเสยอนตรายทเกดจากกจกรรมอตสาหกรรมดงตารางท 5-1 (เกรยงศกด อดมสนโรจน , 2546) ซงแสดงใหเหนวาอตสาหกรรมการผลตหมกพมพ เพออตสาหกรรมการพมพเปนอตสาหกรรมประเภทหนงซงปลดปลอยของเสยอนตรายเชนกน

ในปจจบนปญหาการสมผสสารเปนพษของกลมคนในพนทท างานมมากขนตามล าดบ เนองจากประชากรในพนทเขตอตสาหกรรมหรอเมองใหญตางๆ ทวโลก ใชชวตประมาณรอยละ 80 ในแตละวนในพนทรม (indoor) เชน อาคารซงเปนท งสถานทท างาน แหลงทอยอาศย โดยเฉพาะในโรงงานอตสาหกรรม สามารถกอใหเกดปญหามลพษทางอากาศไดมากวา นอกอาคารหรอบรเวณพนททวไปหลายเทา (U.S. EPA, 1995)

227

ตารางท 5-1 แหลงอตสาหกรรมตางๆ ซงปลดปลอยของเสยอนตราย

พบวากลมกาซและสารเคมกออนตรายในบรรยากาศ (HAPs) สามารถสงผลกระทบตอผทสมผสโดยตรง โดยเฉพาะคนงานในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ และเราสามารถสมผสกบสารอนตรายเหลานไดในชวตประจ าวนอนเนองจากสารเหลานเปนสวนประกอบในวสดสงกอสรางและเปนสวนผสมของผลตภณฑตางๆ ในอาคาร บานเรอน เชน เครองเรอน ชนวางของหรอสารเคมตางๆ ทใชในตวอาคารหรอบานเรอน สารท าความสะอาดตางๆ สเปรย สทาบาน สารขดเงา สารก าจดแมลง เปนตน (Liu, 2000; Vanloon and Duffy, 2000)

Liu and Liptak (2000) ไดสรปตารางกลมสารอนทรยซงกอมลพษ (Organic HAPs)

กวา 100 ชนดเชน Acetaldehyde, Benzene, Chloroform, Hexane, Ethylbenzene, Xylene ซงสวนหนงเกยวของกบกระบวนการท างานในโรงพมพของแหลงศกษาในงานวจยครงนคอ Formaldehyde กลมแอลกอฮอล เชน Methanol ซงแตละชนดมรายละเอยดและคณสมบตดงนคอ

2.2 กลมไอระเหยของสารอนทรยและความเปนพษตอสขภาพมนษย

ไอระเหยของสารอนทรย (Volatile Organic Compounds; VOCs) คอสารทมกลมไฮโดรคารบอนเปนองคประกอบและมความดนไออยางนอย 0.13 กโลพาสคาล (kPa) ทอณหภมและความดนคงทและสารนจะมสภาวะทเปนกาซอยางรวดเรวจากสภาวะเดมทเปนของแขงหรอของเหลวทอณหภมและความดนปกต (Liu, 2000)

ประเภทโรงงาน มวลของเสยอนตราย

1. โรงงานผลตส

2. โรงงานผลตเหลกกลา 3. โรงงานผลตหมกพมพ

- รอยละ 4-6 ของมวลผลตได

- 7.5-12.5 กก. ฝ นจากเตาเผา /1000 กก.เหลกกลา - รอยละ 1 ของมวลผลตได

228

ตารางท 5-2 สารไอระเหยอนทรยบางชนด แหลงก าเนดและผลกระทบ

Compound Source Effect

Benzene

Tolulene

Xylene

Acetone

Styrene

Methylene chloride

Gasoline combustion, solvents,

tobacco smoke

Gasoline combustion, biomass

burning, petroleum refining,

detergent production, painting,

building materials

Gasoline combustion, lacquers,

glues

Nail polish and paint remover,

cleaning sovent

Plastic and resin production,

clothing, building materials

Sovent, paint stripper,

degreaser

Respiratory irritation,

dizziness, headache, nausea,

chromosome aberrations,

leukemia, produces ozone

Skin and eye irritation, fatigue,

nausea, confusion, fetal

toxicity, anemia, liver damage,

dysfunction of central nervous

system, coma, death, produces

ozone

Eye, nose, and throat irritation,

liver and nerve damage,

produces ozone

Nose and throat irritation,

dizziness, produce ozone

Eye and throat irritaion,

carcinogenic, produces ozone

Headaches, vision reduction,

memory loss

ทมา: Jacobson (2002)

229

ท งนไมรวมกาซคารบอนมอนนอกไซด กาซคารบอนไดออกไซดและสารประกอบกลมออรแกนโนเมทลลคหรอกรดอนทรยตางๆ (มลวรรณ, 2544) ในชวตประจ าวนเราสามารถสมผสไอระเหยของสารอนทรย กลมไอระเหยของสารอนทรยถกจดอยในกลมสารมพษ โดยองคการพทกษสงแวดลอมของสหรฐอเมรกา (US EPA, 1992) ซงพบวาไอของตวท าละลายเหลานมอนตรายกบผทสมผสสารโดยตรงโดยเฉพาะคนงานในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ และพบวายงสามารถแพรกระจายออกไปปนเปอนในอากาศทวไป น าหรอน าใตดน กลมไอระเหยอนทรยทส าคญมจ านวนมาก ซงแตละตวมแหลงก าเนด ผลกระทบและความเปนพษตอคนแตกตางกนไปดงแสดงตวอยางในตารางท 5-2

ส าหรบกลมไอระเหยของสารอนทรยทจะท าการศกษาในครงน ไดเลอกตวท าละลายซงพบไดบอยและมความเปนพษตอคนงานและบคคลทวไปอยางชดเจนดงน

Benzene

เบนซน ( benzene C6H6) เปนกลมไฮโดรคารบอนท มโครงสรางเปนวง (ภาพท 5-8) ม จดหลอมเหลว ท 5.5 ๐ C มจดเดอด ณ 80.1 ๐ C เปนของเหลวทใส ไมมส สามารถละลายได ดวย acetone,ethanol หรอ diethyl ether เปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมปโตรเลยมและการเผาถาน เบนซนเปนตวท าละลายในอตสาหกรรมหลายประเภท เชน อตสาหกรรมเคม ส สยอม หนงเทยม สารก าจดแมลง สารท าความสะอาด ผงซกฟอก หมก เรซน แลกเกอร พลาสตก และ เปนตวท าละลายในหมกพมพในอตสาหกรรมการพมพ เปนตน (Keith and Walker, 1995; เกรยงศกด, 2546)

ภาพท 5-8 โครงสรางเปนวงของกลมไฮโดรคารบอนของเบนซน

ทมา: มลวรรณ, 2544

HC

H

CH

CH

C

C

HC

H

230

ความเปนพษของเบนซน เกดขนผานระบบทางเดนหายใจ เบนซนจะถกดดซมเขาสกระแสเลอดไดทนทเพราะมคณสมบตละลายไดดในไขมน จากนนจะไปสะสมอยในเนอเยอไขมน ในกรณทเบนซนเขาสรางกายทางปากจะท าใหเกดอาการระคายเคองทบรเวณสมผสและมอาการเฉยบพลนบางประการ เชน ระคายเคองผวหนง ระคายเคองทางเดนหายใจ วงเวยน ปวดศรษะ คลนเหยนอาเจยร

สวนอาการเรอรงทเกดจากพษของเบนซนคอ งวง มนงง ปวดศรษะ ออนเพลย หมดสตและอาจตายไดเนองจากระบบทางเดนหายใจและการไหลเวยนของโลหตลมเหลวและยงสงผลตอการลดลงของเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาว จนถงการกอใหเกดความผดปกตของโครโมโซม ท าลายอวยวะบางอยางของรางกาย เชน ท าลายไต หรอเกดอาการทางประสาทเปนตน (Keith and Walker, 1995;

Jacobson, 2002; มลวรรณ, 2544)

Toluene หรอ Methyl benzol, Methacide และ Phenyl methane

โทลอน (toluene C7H8) หรอมชอเรยกอนๆ คอ Methyl benzene, Methyl benzol, Methacide

หรอ Phenyl methane เปนกลมไฮโดรคารบอนทมโครงสรางเปนวงเชนเดยวกน มจดหลอมเหลวท –84.8 ๐C มจดเดอด ณ 86.7 ๐C เปนของเหลวทใส ไมมส สามารถละลายไดดวย chloroform, ethanol,

acetone, diethyl ether, carbondisulfide, glacial acetic acid โทลอน ใชเปนตวท าลายเชนเดยวกบเบนซนหรอใชเปนสารเตมปนเบนซน เปนสวนผสมในการผลตกรดเบนโซอก ใชอตสาหกรรมการผลตยารกษาโรค หนงเทยม สวนผสมในวตถระเบด ท าสยอม ท าน าหอม สทาบาน เรซน ยาง แลคเกอร น ายาท าความสะอาด เชน น ายาลางจาน เปนสวนประกอบของยางมะตอยและใชในอตสาหกรรมการพมพภาพส เปนตน สารตวนสามารถถกปลดปลอยไดในกระบวนการเผาไหม เชน ในควนไอเสยรถยนต ควนบหร (Keith and Walker, 1995; เกรยงศกด, 2546)

ความเปนพษของโทลอนคลายคลงกบเบนซน โดยเขาสรางกายทางลมหายใจเชนเดยวกนความเปนพษในลกษณะเฉยบพลน เมอรางกายไดรบโทลอน 200-300 ppm ในเวลา 8 ชวโมง โดยมอาการระคายเคองผวหนง ระคายเคองทางเดนหายใจ ระคายเคองตา ออนเพลย ถาไดรบโทลอนในระดบ 600 ppm ใน 8 ชวโมงอาการออนเพลยวงเวยน ปวดศรษะ คลนเหยนอาเจยร กลามเนอท างานไมประสานกน มานตาขยาย สวนความเปนพษเรอรง มอาการออนเพลย อาจพบอาการโลหตจาง ท าลายระบบประสาทสวนกลาง ท าลายตบ ท าใหอารมณแปรปรวน (Keith and Walker, 1995; Jacobson,

2002; มลวรรณ, 2544)

231

Xylenes

ไซ ล น (xylenes, C8H10) ห รอ ม ช อ เร ย ก อ น ๆ ค อ component 1 (ร อ ยล ะ 83): Xylenes,

Dimethylbenzene, Xylol มจดเดอด ณ 137-144 ๐C เปนของเหลวทไมมส สามารถละลายได ดวย ether,

ethanol, acetone ไซลน เปนสวนผสมของเรซน แลคเกอร น ายาเคลอบเงา ยางมะตอย สยอมและใชในผลตภณฑท าความสะอาดตางๆ อาการพษทเกดจากไซลนนน มตงแตระดบมการระคายเคอง ตาและระบบทางเดนหายใจ จนอาจเกดอาการปอดบวม คลนไสอาเจยร ผวหนงระคายเคองจนอาจเกดอาการผวหนงอกเสบ มความผดปกตของระบบประสาทสวนกลาง ถามอาการรนแรงอาจสงผลท าใหรางกายเปนอมพาตได (Keith and Walker, 1995) ในประกาศของกระทรวงอตสาหกรรม ฉบบท 2 พ.ศ. 2536

ก าหนดใหมคาปรมาณไซลนทระบายออกจากโรงงานหรอแหลงผลตทวไปไมเกน 200 ppm

Ethylbenzene

เอทธลเบนซน (benzene C8H10) หรอ มชอเรยกอนๆ คอ Ethylbenzol และ Phenylethane มจดหลอมเหลว ท –95 ๐C มจดเดอด ณ 136.2 ๐ C เปนของเหลวทใส ไมมส สามารถละลายไดดวย ethanol,

benzene, diethyl ether เปนสวนผสมใชในการผลต styrene ผลตยาง ใชในกระบวนการกลนน ามนปโตรเลยมและในอตสาหกรรมปโตรเคม เอทธลเบนซนมโอกาสถกปลดปลอยออกมาในกระบวนการเผาไหม เชน จากควนทอไอเสย รถยนตและควนบหร (Keith and Walker, 1995; เกรยงศกด, 2546)

พษทไดรบจากเอทธลเบนซน จะกอใหเกดอาการระคายเคองตา น าตาไหล มอาการงวง เพลย และมอาการเสพตดและอาจกอใหเกดระคายเคองผวหนง แดง อกเสบ ระคายเคอง ทางเดนหายใจ จมก คอ มอาการบบรดตวของปอด (Keith and Walker, 1995)

กาซโอโซนและความเปนพษตอสขภาพมนษย

กาซโอโซน (O3) ประกอบไปดวยออกซเจนโมเลกลเดยว 3 อะตอม (ภาพท 5-9) เปนกาซสฟาออน สน าเงนจาง มกลนฉนหรอไมมส ถามปรมาณความเขมขนต า (Jacobson, 2002; Colbeck and

Mackenzie, 1994) มจดหลอมเหลว ณ –192.7 ๐ C และ มจดเดอด ณ –111.9 ๐ C โอโซนเปนสารออกซไดสทมปฏกรยาไวมาก มความเปนพษสง โอโซนในระดบชนโทรโปสเฟยร เกดมาจากปฏกรยาเคมซงมแสงเปนตวเรงปฏกรยา (photochemical reaction) มบางสวนเกดจากธรรมชาต ซงโดยปกตในอากาศบรสทธจะมโอโซนประมาณ 20ppb (0.02 ppm) หรอโดยเฉลยในอากาศทวไปประมาณ 20-60 ppb และจากการศกษาพบวาจากปรมาณโอโซนทงหมดในชนโทรโปสเฟยรนน มสดสวนของกาซโอโซนท

232

มากกวารอยละ 50 เกดจากกจกรรมของมนษยในดานตางๆ (Sagar and William, 1988; Jacobson, 2002) และโดยปกตแลวมนษยมขอบเขตความทนตอพษของโอโซนไดไมเกน 0.1 ppm หรอ 100 ppb / 1 hr-

daily ตามมาตรฐานของ WHO (Ralph, 1998; Colbeck and Mackenzie, 1994) ระดบความเขมขนของโอโซนทเหมาะสมมนษยสามารถน ามาใชประโยชนในชวตประจ าวนไดอยาง เชน ฟอกอากาศใหบรสทธ ฆาเชอโรคในผกผลไม ฆาเชอโรคในน าดมเปนตน

จากรายงานการศกษาเรองปรมาณความเขมขนของโอโซน ในเขตเมองใหญ ซงเตมดวยกจกรรมดานอตสาหกรรม และการจราจรคบคงของประเทศตางๆ เชน สหรฐอเมรกา อยตและองกฤษ พบวามชวงเวลาของป ทมระดบโอโซนสงกวาคามาตรฐานของ WHO จากการศกษาพบวาระดบโอโซนในปรมาณความเขมขนสงนนกอใหเกดป ญหาตอสขภาพของมนษย สตว สงกอสรางตางๆ รวมทง พชพรรณตางๆ (Walter et al, 1984)

ภาพท 5-9 โครงสรางโมเลกลของกาซโอโซน

ทมา: Jacobson, 2002

โอโซนประมาณรอยละ 10 ปรากฎอยในระดบช นในระดบช นโทรโปรสเฟยร ซงเปนระดบชนทมนษยอาศยอย (Crutzen, 1995) โอโซนในระดบชนนกดจากปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนท (Photochemical Oxidants) ซงเปนปฏกรยาทางเคมหรอฟสกส โดยมรงสของแสงอาทตยเปนตวเรงปฏก รยาให เกดขน (วงศพนธ ลมปเสนย และคณะ , 2543; Vanloon and Duffy, 2000) ในระดบชนน โดยมอตราเรงทกอใหเกดปฏกรยาคอสภาวะอณหภมสง ความเขมแสงสง ความเรวลมต า

O

O O

233

การเกดโอโซนในชนนอาจเกดจากปฏกรยาซงกาซไนโตรเจนไดออกไซดดดซมรงสจากดวงอาทตย (< 400nm) ท า ใหโมเลกลของ O2 แตกตวเปนอะตอมเดยว (O) และสามารถรวมตวท าใหเกดปฏกรยาตางๆ ซงท าใหเกดกาซโอโซนดงสมการ (Kenneth and Cecil, 1981; Vanloon and Duffy, 2000)

NO2 + h NO+O ( < 400 nm )

NO2 + O NO + O2

O+O2 O3

ในทางกลบกน O3มสวนท าใหเกด NO2 อกครง

NO+ O3 NO2 + O2

ในบรรยากาศทประกอบไปดวยกาซมลพษตางๆ เชน CO ปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนจะท าใหเกดกาซ โอโซนไดเชนเดยวกน โดยกลมไฮดรอกซลเรดคล (OH) ประมาณรอยละ 60 ซงเปนกลมทแตกตวมาจากน า (H2O) ในบรรยากาศ มสวนในการท าปฏกรยาดงสมการ (Crutzen, 2016)

CO + OH CO2 + H

H + O2 + M HO2 + M

NO + HO2 NO2 + OH

NO2 + hv (< 435 nm) NO + O

O + O2 + M O3

CO + 2O2 + hv CO2 + O3

ปญหาของกาซโอโซนในระดบชนโทรโปสเฟยรคอการเพมขนของระดบโอโซนเกนกวาสภาวะปกตและสงกวามาตรฐานความเขมขนตอสขภาพมนษยทก าหนดโดย WHO ในระดบไมเกน 0.1 ppm (100 ppb หรอ 200 ug/m3 )1hr/day ไดมการศกษาและวจยอยางตอเนองเปนระยะเวลาหลายป

234

เชน ในกรงไคโรประเทศอยปต พบวาในป ค.ศ.1979 ระดบโอโซนสงสดถงระดบ 100-200 nl/l และเพมขนถงระดบ 500 nl/l ในปค.ศ. 1989 และในสหรฐอเมรกา และแคนาดา ในชวงป ค.ศ. 1985-1987

พบวามระดบโอโซนเกนระดบ 0.12 ppm ในหลายๆ พนทของประเทศ (McCurdy, 1994) ในรายงานสถานการณโอโซนของ Muhammad (1996) พบวาในกรงลอนดอน ประเทศองกฤษ บางชวงเวลาในป 1988 ระดบโอโซนสงสดถง 0.072 ppm ในประเทศสหรฐอเมรกา รฐนวเจอรซ ในปค .ศ. 1985 พบวาระดบโอโซนโดยเฉลยเกนกวาระดบมาตรฐานเปนเวลาหลายๆ ชวโมง ลอสแองเจลสส ในป 1990

ระดบโอโซนสงสดวดไดถงระดบ 0.33 ppm และในเมกซโก ในป 1989 ระดบความเขมขนของโอโซนเทากบ 0.1 ppm

ในประเทศแถบเอเชยพบวาปญหาระดบโอโซนเพมขนนนไดปรากฎอยอยางตอเนองและมรายงานเพมขนในหลายๆ ปทผานมาอาท เชน เมองโตเกยวประเทศญปน ชวงป ค.ศ. 1968-1970 ระดบความเขมขนของโอโซนโดยเฉลยอยท 0.035-0.045 ppm (Muhammad ,1996) ประเทศอนโดนเซยไดมการศกษาระดบความเขมขนของโอโซนในชนโทรโปสเฟยร ชวงระหวางเดอนพฤศจกายน 1992- เดอนมถนายน 1994 บรเวณเมอง Bandung และเมอง Watukosek โดยใช ozone monitor (Dylec Model 1006-

AHJ ) ซงเปนเครองมอตรวจวดโดยใชหลกการของการดดกลนรงสอลตราไวโอเลต (UV absorption)

พบวาทเมอง Bandung ระดบโอโซนสงสด มคา 60-70 ppb และ คาเฉลย 35 ppb และเมอง Watukosek

คาโอโซนเฉลยสงสด 60-70 ppb และมคาเฉลยอยทระดบ 28 ppb (Ninong et al, 1995) กรงเดลฮ ประเทศอนเดย ชวงปค.ศ. 1990-1992 ไดมรายงานจาก Varshney และ Rout (1998) วาความเขมขนของระดบโอโซนสะสมในชวง 20-273 g/m3

ในประเทศไทยมการศกษาระดบปรมาณความเขมขนของกาซโอโซนในหลายพนทของประเทศไทยพบวาระดบคาเฉลยในพนทวไปยงไมเกนคามาตรฐานทก าหนดในประเทศไทย ไมเกน 0.1 ppm

(0.20 mg/m3) ในเวลา 1 ชวโมง และไมเกน 0.04 ppm (0.10 mg/m3) ในเวลา 1 ป( Pollution Control

Department Thailand, 2004) แตพบวาในระหวางป พ.ศ.2546-2547 คาปรมาณความเขมขนของกาซโอโซนในพนทเขตอตสาหกรรม เชน ชลบร ระยอง สมทรปราการ ในบางวนสงเกนคามาตรฐาน โดยอยในระดบสงสดประมาณ 0.15 ppm ใน 1 ชวโมง (Pollution Control Department Thailand, 2004)

กาซโอโซนเปนกาซทไดรบการจดกลม โดยองคการพทกษสงแวดลอมของสหรฐอเมรกา (US

EPA) ใหเปน 1 ใน 6 ของสารมลพษหลกทางอากาศ ซงกอใหเกดอนตรายตอสขภาพมนษย จากการศกษาพบวาถารางกายไดรบกาซโอโซนเกนระดบมาตรฐานจะท าใหเกดอาการดงตารางท 5-3 ดงน

235

ตารางท 5-3 ผลของกาซโอโซนในระดบความเขมขนตางๆทมตอสขภาพมนษย

ระยะเวลา อาการ

ระดบเกน 0.15 ppm

ระดบเกน 0.25 ppm

ระดบเกน 0.30 ppm

ระดบ 0.20 mg/m3

ระดบ 0.20 mg/m3

ระดบ 100-460 mg/m3

ระดบเกน 500 mg/m3

-

-

-

1 ชวโมง

2 ชวโมง

24 ชวโมง เปนเวลา 21 วน

-

ท าใหเกดอาการปวดศรษะ

มอาการปวดหนาอก

มอาการเจบคอและไอ

และลดศกยภาพการท างานของปอดในผทออกก าลงกายอยางตอเนองมากกวา 1 ชวโมง

ระคายตา ระบบหายใจผดปกต

ระบบหายใจผดปกตส าหรบผปวยเปนโรงปอดเรอรง

มอาการหอบหดบอยขนในหมผปวยดวยโรคหด

ทมา: Jacobson (2002) และวงคพนธ ลมปเสนย และคณะ, 2543

พษในระดบเรอรงนน สงผลใหมการเรงปฏกรยาของเมดโลหตแดงทมตอการรบรงสเอกซเรย และท าลายโครโมโซมได เมอเมดโลหตขาวในทอนซลรบกาซโอโซน จะลดการผลตอนเทอรเฟอรรอน ซงเปนแอนตบอดชนดหนงปองกนไวรสเรงการเกดเมธลฮโมโกลบน โดยเฉพาะเมอมการเสรมฤทธกนกบ NO2 (วงคพนธ ลมปเสนย และคณะ, 2543)

บทบาทของกลมสารอนทรยระเหยในบรรยากาศและในโรงพมพทมตอปรากฏการณการสรางกาซโอโซน

จากขอมลในตารางท 5-2 พบวา ไอระเหยของตวท าละลายหลายๆ ตว สงผลตอการผลตกาซโอโซน ซงถอวาแหลงก าเนดไอระเหยของกลมตวท าละลายนมสวนกอใหเกดมลพษอยางตอเนอง จากการศกษาดานเคมสงแวดลอมพบวากลมสารประกอบไฮโดรคารบอน จะท าปฏกรยาโฟโตเคคลออกซ

236

แดนทและสงผลตอการเกดกาซโอโซนไดเชนเดยวกน จากการศกษาของ Kang et al (2004) ซงไดศกษาความสมพนธระหวางกลมไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) กบกลมออกไซดของไนโตรเจน (Nox) และการเกดขนของกาซโอโซน (O3) พบวากลมไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) มสวนท าใหเกดของกาซโอโซน (O3) อยางมนยส าคญทางสถต

เมอศกษาปฏกรยาทางเคม พบวาปฏกรยาโฟโตเคคลออกซแดนท จะท าใหเกดกลมเปอรรอกซ

(RO2 -peroxy radical) ขน ซงอาจท าปฏกรยากบออกซเจน (O2) หรอไนตรกออกไซด (NO) เปนผลใหเกดกาซโอโซนในกลางวนดงสมการ

O + Olefin R + RO

R + O2 ROO

ROO + O2 RO + O3

(R, RO = the free radicals and RO is peroxy radical)

ROO + NO NO2 + RO

ซงการเกด NO2 จะสงผลท าใหเกดกาซโอโซนในปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนทในล าดบตอไป

NO2 + h NO+O ( < 400 nm )

NO2 + O NO + O2

O+O2 O3

ตวอยางบทบาทของกลมไฮโดรคารบอน (HC) ในรปของมเธน (CH4) ทสงผลตอการผลต O3

(Paul, 1995)

CH4 + OH CH3 + H2O

CH3 + O2 + M CH3O2+ M

237

CH3O2+ NO CH3O + NO2

CH3O+ O2 CH2O + H2O

H2O+ NO OH + NO2

NO2 + h NO + O (400 nm)

O + O2 + M O3 + M

CH4+ 4O2 CH2O + H2O + 2 O3

ไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) ซงประกอบดวยกลมไฮโดรคารบอน พบวามการปลดปลอยออกมาในพนทท างานของอตสาหกรรมโรงพมพ เปนปรมาณทสงมากตอวน ในพนทท างานตวอยางก ล ม ท ส า ค ญ เช น acetone, carbon disulfide, ethanol, methanol, methyl isobutyl ketone, xylene,

benzene, toluene, toluene diisocyante, cyclohexane, isopropyl alclcohol แ ล ะ methyl ethyl ketone

(MEK) เปนตน (AIG Environmental, 2004) โดยแหลงปลดปลอยทส าคญมาจาก หมกพมพ ซงมกลมสารอนทรยระเหย (VOCs) เปนตวท าละลายและจากกลมแอลกอฮอล ซงใชในสารเคลอบเปนตวลางสหรอรวมทงกลมสารทใชลางท าความสะอาดลกกลงสงหมกในแทนพมพ ซงลวนแตเปนสารประกอบอนทรยทสามารถระเหยไดทงสน (Smith, 2003) และพบวาสารเคมทใชในการท าความสะอาดหมกพมพจากแทนพมพ ลกกลง เชน น ามนปโตรเลยม (Petroleum - base) นนมกลมสารอนทรยระเหยเปนองคประกอบอยถงรอยละ 60 (AIG Environmental, 2004)

เมอพจารณาองคประกอบของหมกพมพ พบวามสารประกอบตางๆ ทมสวนประกอบของไอระเหยของสารอนทรย เชน ตวเนอส (pigment) ซงประกอบดวยกลมทเปนสารอนทรย ตวน า (vehicles)

ซงท าหนาทเปนพาหะ พาเนอสไปตดบนวตถพมพ ซงอาจประกอบไปดวยเรซนซงมสวนผสมเปนสารประกอบอนทรยทระเหยไดและตวท าละลาย (sovent) ในหมกซงสวนใหญเปนน ายาเคม เปนกลมสารอนทรยระเหยนนเอง (ศรพงษ พยอมแยม, 2530) จากรายงานขององคการพทกษสงแวดลอมของสหรฐอเมรกา (US EPA) พบวาอตสาหกรรมโรงพมพในสหรฐอเมรกาสามารถปลดปลอยกลมไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) และกลมออกไซดของไนโตรเจนไดมากถง 780 และ 20 ตน/ วน

238

ตามล าดบ ( U.S. EPA, 2004) ซงทงสองกลมนถอวาเปนกลมทสามารถกอใหเกดการผลตกาซโอโซนไดทงสน ดงสมการ (Sillman, 1999)

O2 VOC + OH RO2+ H2O

O2 CO + OH HO2 + CO2

O2 RO2 + NO secondary VOC + HO2 + NO2

HO2 + NO OH + NO2

NO2 + h NO + O

O + O2 + M O3 + M

โดยปฏกรยาเรมตน เมอกลมไอระเหยของสารอนทรยในบรรยากาศท าปฏกรยากบกลมไฮดรอกซลเรดคล (OH) จนเกดกลมเปอรรอกซลเรดคล ซงท าปฏกรยากบไนตรกออกไซ ซงตอมากจะเกดปฎกรยาตอเนองจากเกดการผลตกาซโอโซนเชนเดยวกบสมการทไดกลาวมาแลว จากรายงานของ Zeman et al(2000) พบวา อตสาหกรรมสงพมพในระบบแมพมพพนราบ ในสหรฐอเมรกา ซงมบรษทประกอบการ ประมาณ 53,000 บรษท นน มการปลดปลอยไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) ในระดบ 6.17 x 108 เมตรกตน/ป ซงพบวา กลมไอระเหยของสารอนทรย (VOCs)

เหลานมแหลงปลดปลอยทส าคญคอเปนไอระเหยจากหมกพมพและจากตวท าละลายเปนสวนมาก และในสภาวะชวงเวลากลางวน กลมไอระเหยของสารอนทรย (VOCs) เหลานมโอกาสท าปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนทกบแสงแดด กอใหเกดปฏกรยาการรวมตวเปนกาซโอโซนในบรรยากาศ

ไดมการศกษาการปลดปลอยกาซโอโซนและกลมไอระเหยของสารอนทรยในพนทท างานในส านกงาน โดยท าการศกษาการปลดปลอยจากเครองพมพทใชผงหมกเลเซอร (laser printer) เครองพมพทใชหมก (ทงขาว-ด า และ ส) (ink-jet printer) เครองถายเอกสาร (photocopying machine) เครองรบสงโทรสาร (fax machine) สแกนเนอร (scanner) ตรวจพบวามไอระเหยของสารอนทรยทถกปลดปลอยออกมาจากเครองพมพ ทงประเภทใชผงหมกเลเซอรและใชหมกพมพ โดยกลมทพบในปรมาณสงมากทสดคอ toluene, ethylbenzene, m,p-xylene และ styrene รวมทงตรวจพบกาซโอโซน (O3) ดวยเชนกน

239

โดยตรวจพบจากเครองพมพทใชผงหมกเลเซอร ( laser printer) มากกวาเครองพมพทใชหมก (ทงขาว-

ด า และส) (ink-jet printer) อยางมนยส าคญทางสถต (Lee et al, 2001)

กลมไอระเหยซงเปนสารอนทรยกออนตรายในบรรยากาศอนๆ ทส าคญ

Formaldehyde (ฟอรมลดไฮด)

ฟอ รมล ด ไฮด ห รอ เป น ท รจก ใน ชอ Methanal, Methyl aldehyde, Methylene oxide,

Formalin, Formic, aldehyde, BFV เป น ตน (Dutch Institute for Working Environmental and Dutch

Chemical Industry Association, 1991; Keith and Walker, 1995) มสถานะเปนของเหลวใส ไมมส แตมกลนฉน มความสามารถละลายน าได โดยมแหลงก าเนดจากอตสาหกรรมท าเฟอรนเจอรหรอแมแตในบานเรอน กเปนแหลงก าเนด เชน จากเฟอรนเจอรทเคลอบดวยเรซน (Keith and Walker, 1995)

สตรโครงสรางทางเคมของ Formaldehyde คอ CH2O (ภาพท 5-10) มจดหลอมเหลวท -92 C มจดเดอดท 96 C สารตวนเปนสารไวไฟ มจดวาบไฟท 85 C และสามารถระเบดได (Dutch

Institute for Working Environmental and Dutch Chemical Industry Association, 1991; Keith and

Walker, 1995)

Formaldehyde สามารถใชประโยชน ในอตสาหกรรมตางๆ เชน การรกษาสภาพ เปนสวนหนงของกระบวนการท าไหมเทยม อตสาหกรรมทอผา อตสาหกรรมการพมพ โดยสวนหนงเปนตวทชวยท าใหสแหงเรวขน (Keith and Walker, 1995) รวมทงใชเปนสารยบย งปฏกรยา (กรมควบคมมลพษ, 2548)

ภาพท 5-10 สตรโครงสรางของ Formaldehyde

ทมา: Dutch Institute for Working Environmental and Dutch Chemical Industry Association, 1991

240

ความเปนพษของ Formaldehyde มฤทธกดกรอน ลกษณะอาการขนอยกบวธการสมผส ถาสมผสผานทางการหายใจเขาไป ท าใหเกดอาการไอ เจบคอและหายใจตดขด ถาสมผสทางผวหนง ท าใหเปนผนแดง ปวดแสบปวดรอนและผวหนงไหม หากกนหรอกลนเขาไปท าใหเจบคอ ปวดทอง และทองรวง ถาสมผสถกตาท าใหตาแดง เจบตาและท าใหการมองเหนไมชดเจน ในกรณทมการสะสมในระยะเวลานาน ท าใหมฤทธกดกรอนตอตา ผวหนงและระบบทางเดนหายใจ การหายใจเขาไปท าใหปอดอกเสบ การกลนกนเขาไปท าใหท าลายตบ ไตและหวใจ อาจท าใหเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรมและเปนสารกอมะเรง (Dutch Institute for Working Environmental and Dutch Chemical

Industry Association, 1991) เน องจากความเปนพษของสาร Formaldehyde จงมการก าหนดค ามาตรฐานของ Formaldehyde ซงปลดปลอยออกสบรรยากาศ ในระยะเวลาท างานปกต 8 ชวโมง จากประกาศกระทรวงมหาดไทย พ.ศ. 2520 ใ หความเขมขนไมเกน 3 ppm (กระทรวงมหาดไทย, 2548)

Alcohol (แอลกอฮอล)

แอลกอฮอลเปนผลผลตมาจากการออกซเดชนของไฮโดรคารบอนขนตน สารนมโครงสรางเคม คอมกลม Alkyl เชอมโยงกบ –OH ดงแสดงในภาพท 5-11 ซงแสดงใหเหนวา สตรทวไปของแอลลกอฮอล คอ R-OH เมอ R คอ กลม HC ทเชอมโยงกบ กลม OH นนเอง (Boggan, 2005)

ภาพท 5-11 โครงสรางทางเคมของ Alcohol

ทมา: เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2546

241

แอลกอฮอลมคณสมบตละลายน าไดหมด ถามคารบอนมากกวา 12 อะตอม จะเปนของแขงไมมสและละลายในน าไดนอยมาก เมอแอลกอฮอล แบบขนตนถกยอยสลายทางชวภาพ ณ สภาวะมอากาศจะไดสาร aldehyde ซงจะถกออกซไดซตอไปจนไดเปนกรด เมอแอลกอฮอลขนสองถกออกซไดซจนไดสาร ketones ส าหรบแอลกอฮอลขนสาม จะถกออกซไดซดวยสารออกซไดซเขมมากจนไดกาซคารบอนไดออกไซดและน า (เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2546 ) ตารางท 5-4 แสดงชนดของแอลกอฮอลท ใช ม าก ใน ป จ จบน ค อ Isopropyl alcohol, methanol, ethanol, n-propyl alcohol, n-butyl alcohol,

ethylene glycol และ glycerol

ตารางท 5-4 ประเภทของแอลกอฮอลทกอใหเกดอนตรายและโครงสรางทางเคม

Alcohol Name Formula

Methyl alcohol (methanol) CH3OH

Ethyl alcohol (ethanol) CH3CH2OH

n-propyl alcohol CH3CH2CH2OH

Isopropyl alcohol (propanol -2) CH3CHOHCH3

n-butyl alcohol (butanol -1) CH3(CH2)2CH2OH

ethylene glycol CH2OHCH2OH

glycerol CH2OHCHOHCH2OH

ทมา: Boggan, 2005

จากรายงานการศกษาพบวาประมาณรอยละ 70-75 ของความเสยงทจะเกดมะเรงนน มาจากกลมสารเคมอนทรยอนตรายในบรรยากาศทงสน เชน formaldehyde, benzene และ 1,3-butadiene เปนตน ท าให สารอนทรย เชน formaldehyde, benzene มกจะถกน ามาศกษาเพอประเมนความเสยงตอสขภาพมนษยในพนทภายในอาคารเสมอ (indoor environment) (Guo et al., 2004) เนองจากวา แมแตในอาคารบานเรอน (indoor) ก เปนแหลงทปลดปลอยไดมากเชนกน การศกษาการปลดปลอย formaldehyde ในประเทศญปน พบวาปรมาณ formaldehyde ทปลดปลอยออกมาในอาคารบานเรอนนนมาจากอาคารทไมไดสรางดวยไม มปรมาณสงถง 73 ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร (Sakai et al., 2004)

242

มลสารทางอากาศอนๆ ทอาจพบภายในอาคารหรอสถานทท างาน

ฝนละอองในบรรยากาศ (Suspended Particulate Matter: SPM)

มลสารแขวนลอยในบรรยากาศมองคประกอบหลากหลาย อาจประกอบดวยสารนานาชนด เชน ไฮโดรคารบอน โลหะตางๆ (วงศพนธ ลมปเสนย และคณะ, 2543) มความหลากหลายทางดานกายภาพ โดยอาจมสภาพเปนของแขงหรอของเหลวกได อยในสภาพของแขง เชน ฝ น ขเถา ควน เขมา ตะกว คารบอน สวนทอยในสภาพของเหลว เชน ละอองน ามน น ามน สเปรย รวมทงละอองกรดตางๆ โดยปกตสารแขวนลอยในบรรยากาศทมขนาดเลกกวา 100 ไมครอนท งหมด จะถกนยามเปนสารแขวนลอยท งหมดในบรรยากาศ (Total Suspended Particulate Matter: TSP) สวนขนาดเลกกวา 10

ไมครอน มความสามารถแขวนลอยในบรรยากาศไดนานกวาและสามารถเขาสรางกายของมนษยไดดกวา (Lin and Liptak, 2000; ) ซงพบวาอาจมขนาดตงแต 0.002 ไมครอน ซงมองดวยตาเปลาไมเหนตองใชกลองจลทศนแบบอเลคตรอน (Lin and Liptak, 2000; กองอนามยสงแวดลอม, 2548)

ผลกระทบตอสขภาพมนษย

ฝ นละอองอาจเกดจากธรรมชาต เชน ฝ นดน ทรายหรอเกดจากควนด าจากทอไอเสยรถยนตการจราจร และการอตสาหกรรมฝ นทถกสดเขาไปในระบบทางเดนหายใจ ท าใหเกดอนตรายตอสขภาพ

รบกวนการมองเหนและท าใหสงตางๆ สกปรกเสยหายไดในบรเวณทพกอาศยปรมาณฝ นละอองรอยละ 30 เกดจากกจกรรมของมนษย สวนบรเวณทอยอาศยใกลถนนฝ นละอองรอยละ 70-90 เกดจากการกระท าของมนษยและพบวาฝ นละอองมสารตะกวและสารประกอบโบไมดสงกวาบรเวณนอกเมอง อนเนองมาจากมลพษทเกดจากยานพาหนะ พบวารอยละ 60 โดยประมาณ จะเปนฝ นทมขนาดเลกกวา 10

ไมครอนฝ นประเภทนเกดจากรถประจ าทางและรถบรรทกทใชเครองยนตดเซลบางสวนมาจากโรงงานอตสาหกรรมสวนมากจะพบอยท วไปในเขตเมองเขตอตสาหกรรมและเขตกงชนบท หากพบในปรมาณทสงจะมผลตอสขภาพอนามยของประชาชน เนองจากมขนาดเลกพอทจะเขาสระบบทางเดนหายใจสวนลางและถงลมปอดของมนษยไดเปนผลใหเกดโรคทาง เดนหายใจโรคปอดตางๆ เกดการระคายเคองและท าลายเยอหมปอด หากไดรบในปรมาณมากและเปนเวลานานจะเกดการสะสม ท าใหเกดพงผดและเปนแผลได ท าใหการท างานของปอดลดลง ความรนแรงขนอยกบองคประกอบของฝ นละอองนน สวนฝ นขนาดใหญ อกประมาณรอยละ 40 ทเหลอเกดจากการกอสรางและการฟงกระจาย

243

ของฝ นจากพนทวางเปลาฝ นประเภทนไมมผลตอสขภาพอนามยมาก นกเพยงแตจะกอใหเกดการระคายเคองตอทางเดนหายใจสวนตนและอาจเปนเพยงการรบกวนและกอใหเกดความร าคาญเทานน (กองอนามยสงแวดลอม, 2548) คามาตรฐานของฝ นในบรรยากาศในระยะเวลาท างานปกต 8 ชวโมง จากประกาศกระทรวงมหาดไทย พ.ศ. 2520 ใหความเขมขนของฝ นรวมท งหมด (Total dust) ไมเกน 15 mg/m3 และใหฝ นขนาดเลก (Respirable dust) ไมเกน 5 mg/m3 (กระทรวงมหาดไทย, 2548)

ตอมากรมควบคมมลพษ (2005) ไดรายงานขอมล ซงไดจากการอางองจากประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ.2538) เรองก าหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป ออกตามความในพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

ประกาศในกจจานเบกษา เลม 112 ตอนท 52ง. วนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2538 ไดก าหนดมาตรฐานคาเฉลยระยะยาว (1 เดอน และ 1 ป) ก าหนดขนเพอปองกนผลกระทบยาวหรอผลกระทบเรอรง ทอาจเกดขนตอสขภาพอนามย (chronic effect) มาตรฐานคาเฉลยระยะสน (1, 8 และ 24 ชม.) ก าหนดขนเพอปองกนผลกระทบตอสขภาพอนามยอยางเฉยบพลน (acute effect) ในเรองของฝ นละอองดงตารางท 5-

5

ตารางท 5-5 มาตรฐานของฝ นละออง ส าหรบสขอนามยของมนษย ทงระยะสนและระยะยาว

มาตรฐานฝนละอองในอากาศในสภาวะอากาศทวไปตอสขอนามยของมนษย

ประเภทของฝนละออง คาเฉลยความเขมขนใน

เวลา คามาตรฐาน

ฝ นละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน 24 ชม. ไมเกน 0.12 มก./ลบ.ม

1 ป ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม

ฝ นละอองขนาดไมเกน 100

ไมครอน

24 ชม. ไมเกน 0.33 มก./ลบ.ม. 1 ป ไมเกน 0.1 มก./ลบ.ม

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2548

ปจจยทางกายภาพทเหมาะสมผปฏบตงานในพนทท างาน

244

ปจจยทางกายถอวาเปนสภาวะแวดลอมทมความส าคญมากในการประเมนสภาวะการท างานในพนทของคนงานหรอผปฏบตงานในพนท ส าหรบขอบเขตของงานวจยครงนไดเลอก พนทศกษาในโรงพมพขนาดใหญซงมอาคารในรปแบบโรงงานหลายๆ โรงงานในพนทโรงพมพทงหมด ซงการปฏบตงานในพนทท างานซงมทงเครองจกรกลและมการใชความรอน เพอการอบแหงกระดาษนน จ าเปนตองด าเนนการศกษาถงปจจยทางกายภาพทเกยวของกบกระบวนการท างานในพนทโรงพมพ คอ ศกษาในดานความรอน แสงและเสยง ในเชงสขศาสตรตอผปฏบตงานในพนท ซงปจจยแตละ ประเภทมความส าคญดงน

ความรอน

จากประกาศของกระทรวงอตสาหกรรม เรองมาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ.2546 (กระทรวงมหาดไทย, 2546) ไดใหค านยามของระดบความรอนไววา อณหภมความรอนในบรเวณทปฏบตงานตรวจวดเปนอณหภมเวทบลบโกลบ (Wet Bulb Globe Temperature : WBGT) เฉลย 2 ชวโมงทมอณหภมเวทบลบโกล สงสดของการท างานปกต โดยใหคามาตรฐานระดบความรอน ดงตารางท 5-6

ตารางท 5-6 มาตรฐานระดบความรอนในพนทท างาน

ความหนกเบาของงาน

มาตรฐานระดบความรอน

คาเฉลยอณหภมเวทบลบโกลบ (WBGT)

ก าหนดเปนองศาเซลเซยส

เบา ปานกลาง

หนก

34.0

32.0

30.0

ทมา: กระทรวงมหาดไทย, 2546

ระดบความ รอนตรวจวด โดยใชค าดช น อณห ภ ม เวทบลบ โกลบ (Wet Bulb Globe

Thermometer: WBGT) โดยท าการวดตอเนองตลอดระยะเวลาการท างาน

อณหภมเวทบลบโกลบเปนการวดเปนองศาเซลเซยส โดยค านวณจากสตร

245

WBGT= 0.7 NWB + 0.3 GT (ในกรณในอาคารหรอนอกอาคารทไมมแสงแดด) โดยท NWB (Natural Wet Bulb Temperature) คออณหภมทอานคาจากเทอรโมมเตอรกระเปาะเปยกตามธรรมชาต วดเปนองศาเซลเซยส

GT (Globe Temperature) คออณหภมทอานคาจากโกลบมเตอร วดเปนองศาเซลเซยส

แสง

จากประกาศของกระทรวงอตสาหกรรมเรองมาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ.2546 (กระทรวงมหาดไทย, 2546) ไดก าหนดใหผประกอบกจการโรงงานตองจดแสงสวางใหเพยงพอแกการท างานทส าคญดงน

- ลานถนนและทางเดนนอกอาคารโรงงาน ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 20 LUX หรอ 2 foot Candle

- บรเวณทางเดนในอาคารโรงงาน ระเบยง บนได หองพกผอน หองพกฟนของพนกงาน หองเกบของทมไดมการเคลอนยาย ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 5 LUX

- บรเวณปฏบตงานทไมตองการความละเอยด เชน บรเวณสขาว จดถายสนคา ลฟทความเขมขนของการสองสวางตองไมนอยกวา 100 LUX

- บรเวณปฏบตงานทตองการความละเอยดนอยมาก เชน งานหยาบทท าโตะ หรอ เครองจกร การตรวจเชคสงของทมขนาดใหญ ความเขมขนของการสองสวางตองไมนอยกวา 200 LUX

- บรเวณปฏบตงานทตองการความละเอยดนอย เชน งานบรรจ งานเจาะร งานทากาว หรอเยบเลมหนงสอ ความเขมขนของการสองสวางตองไมนอยกวา 300 LUX

เสยง

ขอมลจากประกาศของกระทรวงอตสาหกรรมเรองมาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ.2546 (กระทรวงมหาดไทย, 2546) เชนเดยวกบ ความรอนและแสงไดก าหนดใหผประกอบกจการโรงงานตองควบคมมใหบรเวณปฏบตงานในโรงงานมระดบเสยงเกนกวามาตรฐานทไดก าหนด ดงตารางท 5-7

246

ตารางท 5-7 มาตรฐานเปรยบเทยบระดบเสยงเฉลยทยอมรบไดกบเวลาการท างานในแตละวน

เวลาการท างานทไดรบเสยงใน 1 วน

(ชม.) ระดบเสยงเฉลยตลอดเวลาการท างานไมเกน( เดซเบล)

12

8

6

4

3

2

1 ½

1

½

¼ หรอนอยกวา

87

90

92

95

97

100

102

105

110

115

ทมา: กระทรวงมหาดไทย, 2546

บทสรป

สารมลพษในบรรรยากาศและอาคาร ไดแก คารบอนมอนอกไซด กาซออกไซดของไนโตรเจน กาซไนตรกออกไซด ซลเฟอรออกไซด ซงสารมลพษในบรรยากาศนจะกอใหเกควน ฝ นละอองและฝนกรด ทจะท าลายธาตอาหารในดน สงกอสรางและท าลายทรพยากรธรรมชาต เชน กง หอย ป ปลา เนองจากสารมลพษเหลานมฤทธเปนกรด จงท าใหคา pH ของน าทะเลลดลง แหลงก าเนดของสารมลพษเกดจากธรรมชาตและจากกจกรรมของมนษย เชน โรงงานอตสาหกรรม รถยนต โดยผลกระทบของมลพษทางอากาศนจะสงผลตอเยอบตางๆ ระบบทางเดนหายใจผดปกต สงกอสรางเกดการสกกรอน นอกจากนไอระเหยของสารอนทรยยงสงผลกระทบตอสขภาพของสงมชวตทงทางตรงและทางออมไดอกดวย

247

ค าถามทายบทท 5

สารมลพษในบรรยากาศและอาคาร

5.1 จงอธบายสารพษทเกดจากแหลงก าเนดมลพษทางอากาศแบบอยกบทและเคลอนทได

5.2 จงอธบายสารมลพษทางอากาศทสงผลตอมนษยและสงแวดลอมอยางไรบาง

5.3 จงอธบายแหลงก าเนดชนด/ประเภทของมลพษทางอากาศภายในอาคาร/สงปลกสรางทสงผลตอมนษยและสงแวดลอม

5.4 จงอธบายแหลงก าเนดชนด/ประเภทของมลพษทางอากาศภายในบรรยากาศทวไปทสงผลตอมนษยและสงแวดลอม

248

เอกสารอางอง

กรมควบคมมลพษ. 2548. มาตรฐานคณภาพอากาศของประเทศไทย. [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th [5 มกราคม 2558].

กรมควบคมมลพษ. 2555. รายงานประจ าป กรมควบคมมลพษ. [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th [5 มกราคม 2558].

กระทรวงมหาดไทย. 2546. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ. 2546 . ราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 120 ตอนพเศษ 138ง วนท 3 ธนวาคม 2446.

กระทรวงมหาดไทย. 2548. ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการท างาน . ณ วนท 30

พฤษภาคม 2520. [Online]. Available: http://www.tei.or.th [5 มกราคม 2558].

กลปยกร ตงอไรวรรณ. 2549. การเปลยนแปลงความเขมขนและองคประกอบทางเคมของฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน ในจงหวดสมทรปราการ. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บณฑตวทยาลย.

เกรยงศกด อดมสนโรจน. 2546. ของเสยอนตราย. มหาวทยาลยรงสต. กรงเทพฯ. 650 หนา.

ช ามะเลยง เชาวธรรม และคณะ. 2552. ผลของอตนยมวทยาทมตอความเขมขนของฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมโครเมตร ตามแนวระดบความสง พนทศกษากรงเทพมหานคร. 361 หนา ISBN:

978-974-660-175-7 หนา 25-32 วทยาลยสงแวดลอม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

249

ภญโญ มานะเสถยร. 2545. ฟลกซการตกสะสมของโลหะในกรงเทพมหานคร. วศวกรรมสงแวดลอม

วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

มลวรรณ บณเสนอ. 2544. พษวทยาสงแวดลอม. โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวง สนามจนทร. นครปฐม. 152 หนา.

วงศพนธ ลมปเสนย, นตยา มหาผล และธระ เกรอต. 2543. มลภาวะอากาศ. โรงพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. กรงเทพฯ. 397 หนา.

วโรจน ปยวชรพนธ. 2523. อนนทรยเคม. กรงเทพ ฯ : สามเจรญพานช .

ศรกลยา สวจตตานนท และคณะ. 2543. มลภาวะอากาศ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร 332 หนา.

ศรวรรณ แกวงาม และคณะ. 2543. สณฐานและองคประกอบธาตของฝนละอองทมขนาดเลกกวา 10

ไมครอน ในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

ISBN: 9743470085.

Boggan W. 2005. Alcohol and You. [Online]. Available: http://www.chemcases.com [5 มกราคม 2558].

250

Charlson ME, Pompei P, Ales KL, MacKenzie CR. A new method of classifying prognostic

comorbidity in longitudinal studies: development and validation. J Chronic Dis

1987;40(5):373-383.

Dutch Institute for Working Environmental and Dutch Chemical Industry Association. 1991.

Formaldehyde.

Hildemann L.M., Markowski G.R., and Cass G.R. Chemical-composition of emissions from urban

sources of fine organic aerosol. Environ Sci Technol 1991: 25: 744–759. [Online].

Available: http://gogreencanada.ucoz.com/index/nature_of_ozone/0-100 [5 มกราคม 2558].

เครองก าเนดโอโซน ส าหรบอตสาหกรรม [Online]. Available: http://www.amerimerc.com/pool-

ozone-generator~pz4.htm [5 มกราคม 2558].

การเกดฝนกรดและผลกระทบทมตอสงแวดลอม เชน การกดกรอนของหน การสลายตวของหนปนและโครงสรางของอาคาร รวมทงผลตอระบบหายใจของมนษย [Online]. Available:

http://www.il.mahidol.ac.th/e-media/ecology/chapter2/chapter2_airpolution5.htm [5 มกราคม 2558].

Keith L.H., and Walker, M.M. 1995. Handbook of Air Toxics; sampling, analysis and

properties. Lewis publishers. 614 pp.

251

Liu, D.H.F. and Liptak. 2000. Air pollution. Lewis publishers. U.S. 242 p.

Mark Z. Jacobson. 2002. Control of fossil-fuel particulate black carbon and organic matter,

possibly the most effective method of slowing global warming. JOURNAL OF

GEOPHYSICAL RESEARCH, VOL. 107, NO. D19, 4410: 10.1029/2001JD001376.

McCurdy, K., and Daro, D. Current Trends in Child Abuse Reporting and Fatalities: The Results

of the 1993 Annual Fifty State Survey. Chicago: National Committee for Prevention of Child

Abuse. 1994.

Mineralogical characteristics of soil dust from source regions in northern China. 2009. Particuology

7 (2009). pages 507–512.

Paul J. Crutzen. 2016. A Pioneer on Atmospheric Chemistry and Climate Change in the

Anthropocene. Springer Briefs on Pioneers in Science and Practice No. DOI: 10.1007/978-

3-319-27460-7.

Sakai, K., Norback, D., Mi, Y., Shibata, E., Kamijima, M., Yamada, T., and Takeuchi, Y. 2004. A

comparison of Indoor Air Pollutants in Japan and Sweden: Formaldehyde, Nitrogen

dioxide, and chlorinated Volatile Organic Compounds. Environmental Research. Vol. 94, 75-

85 pp.

252

U.S. Environmental Protection Agency (EPA). 2004. [Online]. Available:

http://www.epa.gov/ttn/naaqs/ozone/areas/plant/pa/pl42912x.htm [5 มกราคม 2558].

U.S. Environmental Protection Agency (EPA). 1995. Office equipment: design, indoor air

emission, and pollution prevention opportunities. Air and Energy Engineering Research

Wallace and Slonecker. 1997. Ambient Air Concentrations of Fine (PM25) Manganese in U.S.

National Parks and in California and Canadian Cities: The Possible Impact of Adding

MMT to Unleaded Gasoline. Journal of the Air & Waste Management Association.

Volume 47. Issue 6. 1997 DOI:10.1080/10473289.1997.10463930.

Wangkiat, A., Harvey, N.W., Okamoto, S., Wangwongwatana, S., and Rachdawong, P. 2003.

"Characterisation of PM10 Composition from Biomass Burning Emissions in Mae Moh

Area, Thailand". The 2nd Regional Conference on Energy Technology towards a Clean

Environment (RCETCE 2003). February 12-14. Phuket. Thailand. Vol. 2, pp. 691-697.

Wangkiat, A., Harvey, W.N., S., O., Wangwongwatana, S., and Rachdawong, P. 2003. Estimating of

PM10 source contribution in Mae Moh, Thailand using the chemical mass balance

model. 8th International conference on Atmospheric Sciences and Applications to Air

Quality. March 11-13. Tsukuba International Congress Center, Tsukuba Sciences City.

Japan.

253

Watson. D. & Clark. L. A. 1997. Measurement and mismeasurement of mood: Recurrent and

emergent issues. Journal of Personality Assessment. 68. 267-296.

Zhenxing S. Caquineauc Sandrine, Cao J., Zhang X., Han Y., Gaudichet Annie, Laurent Gomes.

2009.

254

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 6

การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ

1. เนอหาประจ าบทท 6 การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ

1. การเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air sampling)

2. การเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศรอบๆ สถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม หรอจากบรรยากาศบรเวณชมชนตดกบสถานประกอบการ/โรงงานอตสาหกรรม (ambient air

sampling)

3. การเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling)

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจการเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air sampling

2. อธบายและเขาใจการเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศรอบๆ สถานประกอบกจการ/ โรงงานอตสาหกรรมหรอจากบรรยากาศบรเวณชมชนตดกบสถานประกอบการ/ โรงงานอตสาหกรรม (ambient air sampling)

3. อธบายและเขาใจการเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling)

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

255

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

256

บทท 6

การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ

โดยการเกบตวอยางอากาศในตละแหลง มวตถประสงคของการเกบตวอยางอากาศทแตกตางกนออกไป และมมาตรฐานวธการเกบตวอยาง การใชอปกรณ/เครองมอในการเกบตวอยาง รวมถงมกฎหมายหรอมาตรฐานทใชในการเปรยบเทยบแตกตางกนออกไปดวยโดยสรปได 3 แบบ ไดแก

1. การเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air sampling)

2. การเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศรอบๆ สถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม หรอจากบรรยากาศบรเวณชมชนตดกบสถานประกอบการ/โรงงานอตสาหกรรม (ambient air

sampling)

3. การเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling) มรายละเอยดดงตอไปน

6.1 การเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air sampling)

หลกของการเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน คอ เพอประเมนการสมผสมลพษอากาศของผปฏบตงาน ทงนเพอความปลอดภยและเฝาระวง ปองกนปญหาสขภาพอนามยทอาจเกดขนกบตวผปฏบตงาน มรายละเอยดดงน

1. การก าหนดคามาตรฐานสารเคมในบรรยากาศของสถานทท างานหรอในการท างาน โดยในประกาศฉบบน ก าหนดคามาตรฐานสารเคมในบรรยากาศของการท างานโดยสมพนธกบระยะเวลาทท างานในททสารเคมฟงกระจายและจดแบงออกเปน 4 ตาราง คอ

ตารางหมายเลข 1 จะก าหนดวา ตลอดระยะเวลาท างานปกต (คอ 8 ชวโมงตอวน) ปรมาณสารเคมทฟงกระจายในบรรยากาศของการท างานโดยเฉลย จะเกนกวาทก าหนดไวในตารางดงกลาวไมได ซงในตารางก าหนดสารเคมใหท งสน 72 ชนด ตวอยางเชน สารอลดรนสามารถฟงกระจายในบรรยากาศทท างานเฉลยตลอดระยะเวลาการท างาน 8 ชวโมงไดไมเกน 0.25 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

ส าหรบตารางหมายเลข 2 เปนคามาตรฐานเคมในการบรรยากาศของการท างานทไมวาเวลาใดของการท างานปกต หามมคาเกนเทาทก าหนดไวโดยตารางก าหนดสารเคมไวทงสน 24 ชนด

257

ตวอยางเชน บวทลอะไมด ในทท างานไมวาเวลาใดๆ สามารถฟงกระจายไดไมเกน 5 ลานในลานสวนหรอ 15 มลลกรมตอลกบาศกเมตร เปนตน

ส าหรบตารางหมายเลข 3 นน จะก าหนดคามาตรฐานสารเคมเปนคาความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาท างานปกตและคาความเขมขนในระยะเวลาทก าหนดใหท างานไดซงในตารางก าหนดสารเคมไวทงสน 21 ชนด

สวนตารางหมายเลข 4 ก าหนดคาปรมาณสารเคมเปนคาเฉลยตลอดระยะเวลาท างานปกตเชนเดยวกนตารางหมายเลขท 1 เพยงแตสารเคมในตารางหมายเลข 4 น จะอยในรปฝ นแร ซงในตารางก าหนดสารเคมในรปฝ นแรไว 4 ชนด ตวอยางเชน ฝ นทกอใหเกดความร าคาญชนดฝ นทกขนาด (Total Dust) สามารถฟงกระจายในบรรยากาศทท างานเฉลยตลอดระยะเวลาการท างานปกต (8 ชม.) ไดไมเกน 15 มลลกรมตอลกบาศกเมตร ฝ นทกอใหเกดความร าคาญชนดฝ นขนาดทสามารถเขาถงและสะสมในถงลมของปอดได (Respirable Dust) สามารถฟงกระจายในบรรยากาศทท างานเฉลยตลอดระยะเวลาการท างานปกต (8 ชม.) ไดไมเกน 5 มลลกรมตอลกบาศกเมตร เปนตน

2. ก าหนดใหมการด าเนนงานเพอความปลอดภยและการปรบปรงแกไข ถาสภาพการใชสารเคมอาจเปนอนตรายตอผใชหรอผอยใกลเคยง (เชน ลกจางแผนกอน แตมพนทท างานตดกน เปนตน) นายจางตองจดหองหรออาคารส าหรบการใชสารเคมไวโดยเฉพาะและกรณผลการตรวจวดปรมาณสารเคม พบวามสารเคมฟงกระจายสบรรยากาศของการท างานเกนกวาทก าหนดไวในตารางหมายเลข 1-4 กฎหมายไดก าหนดขนตอนของการปรบปรงหรอแกไข โดยขนตอนแรกนายจางตองหาทางลดความเขมขนของสารเคมลงมาไมใหเกนกวาทก าหนด (แสดงวาตองหาทางลดทแหลงก าเนดสารเคมหรอบรเวณทางผานของสารเคม) หากไมสามารถท าได จงจะมาถงขนตอนจดใหลกจางสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล คอ ฝ น ละออง ฟม แกสหรอไอเคม ตองสวมใสทกรองอากาศหรอเครองชวยหายใจทเหมาะสมสารเคมในรปของของเหลวทเปนพษ ตองสวมใสถงมอยาง รองเทาพนยางหมแขง กะบงหนาชนดใสและทกนสารเคมกระเดนถกรางกาย สารเคมในรปของแขงทเปนพษตองสวมใสถงมอยางและรองเทาพนยางหมสน ทงนกฎหมายไดก าหนดมาตรฐานของอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลไวดวย เชน ถงมอยางตองท าดวยยางหรอวตถอนทคลายกน มความยาวหมถงขอมอ มลกษณะใชสวมกบนวมอไดทกนว มความเหนยวไมฉกขาดงาย สามารถกนน าและสารเคมได ทกรองอากาศส าหรบใชครอบจมกและปากกนฝ นแร ตองสามารลดปรมาณฝ นแรไมใหเกนกวาทก าหนดกฎหมาย เปนตน

258

3. ก าหนดใหแจงขอมลเคมภณฑตามแบบ สอ.1 ตอราชการภายใน 7 วน (แบบ สอ.1 คอ Material Safety Data Sheet ; MSDS) และกรณมการใชสารเคมอนตรายเกนกวาทก าหนดตองท าการประเมนการกออนตรายตามแบบ สอ.2 อยางนอยปละครง รวมทงก าหนดใหสถานทท างานของลกจางตองมปรมาณสารเคมอนตรายในบรรยากาศการท างานไมเกนกวาทก าหนดไวในกฎหมายความปลอดภยเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) โดยตองท าการวดปรมาณความเขมขนของสารเคมอนตรายในบรรยากาศทท างานและสถานทเกบอยางชาทสดตองไมเกน 6 เดอนตอครงและรายงานผลตามแบบ สอ. 3 ถาผลการตรวจวดพบวาเกนคามาตรฐาน ตองดแลหรอปรบปรงแกไขไมใหเกน

4. ก าหนดใหสถานทท างานของลกจางซงเกยวของกบสารเคมอนตรายตองถกสขลกษณะสะอาดและเปนระเบยบเรยบรอยมการระบายอากาศทเหมาะสม รวมทงมระบบปองกนและก าจดสารเคมอนตรายและตองจดทช าระลางสารเคมอนตรายดวย

5. ก าหนดใหมการอบรมลกจางทท างานเกยวกบสารเคมอนตราย

6. ก าหนดใหมการตรวจสขภาพลกจางทท างานกบสารเคมอนตราย โดยใหรายงานผลการตรวจตามแบบ สอ. 4 และเกบผลการตรวจสขภาพเปนเวลาไมนอยกวา 2 ป และพรอมใหเจาหนาทตรวจได หากพบความผดปกตตองจดการใหลกจางไดรบการรกษาพยาบาลทนท

7. ก าหนดใหนายจางตองจดอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล เชน ถงมอ รองเทาหมแขง กะบงหนา เปนตน ทท าจากวสดทมคณสมบตสามารถปองกนอนตรายได และถาลกจางไมใชหรอไมสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล ใหนายจางสงหยดการท างานจนกวาจะไดใชหรอสวมใส

8. ก าหนดมาตรการกรณเกดเหตฉกเฉน เชน สารเคมอนตรายรวไหล ฟงกระจาย เกดอคคภย/ระเบด อนอาจท าใหลกจางประสบอนตราย เจบปวยหรอตายอยางเฉยบพลน ตองใหลกจางทกคนทท างานบรเวณนนหรอบรเวณใกลเคยงหยดงานทนทและออกไปใหพนรศมทอาจไดรบอนตราย

ในทางวชาการแลวตองเขาใจวาหวใจหลกหรอวตถประสงคหลกของการเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน คอ เพอประเมนการสมผสมลพษอากาศของผปฏบตงาน ทงนเพอความปลอดภยและเฝาระวง ปองกนปญหาสขภาพอนามยทอาจเกดขนกบตวผปฏบตงานหรอลกจาง ดงนนจงเปนหนาทของผรบผดชอบตองพจารณาถงความจ าเปนในการเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างานโดยใชปจจยอนๆ เขารวมดวย เชน ความเปนอนตรายของสารเคม จ านวนผสมผส มาตรการทมอย ความพรอมของสถานประกอบกจการ ความพรอมของหนวยงานทเกบและวเคราะหตวอยาง

259

อากาศ เปนตน นอกจากนตองเขาใจวาสงทกฎหมายก าหนดเปนเพยงมาตรฐานขนต าทก าหนดใหตองปฏบตเทานน

หนวยงานตางประเทศทเกยวของกบวธการเกบตวอยางและการวเคราะหตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน คามาตรฐานอากาศในบรเวณสถานทท างานจากขอจ ากดบางประการของกฎหมายประเทศไทย ดงทยกตวอยางขางตน จ าเปนตองมความรความเขาใจเบองตนเกยวกบหนวยงานของตางประเทศทเกยวของกบการเกบตวอยางและการวเคราะหตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน รวมทงมการก าหนดคามาตรฐานอากาศในบรเวณสถานทท างาน เพอเปนแหลงในการคนควาความรเพมเตม

6.1.1 ตวอยางเครองมอ/อปกรณในการเกบตวอยางอากาศในสถานทท างาน

ในการเกบตวอยางอากาศในสถานทท างานจ าเปนตองทราบมาตรฐานและวธในการเกบและวเคราะหตวอยางอากาศ ดงนน กอนท าการเกบตวอยางอากาศจงจ าเปนตองทราบชนดหรอชอของสารเคมทแพรกระจายในบรรยากาศการท างานทเราตองการเกบตวอยาง เพอตรวจสอบหามาตรฐานวธในการเกบตวอยาง ตลอดจนจดเตรยมเครองมอ/ อปกรณใหถกตองตามมาตรฐาน

อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นรวม (Total Dust) ดงแสดงในภาพท 6-1 และเครองมอ/ อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นทสามารถเขาไปในระบบทางเดนหายใจสวนปลายได (Respirable

Dust) ดงแสดงในภาพท 6-2 อยางไรกตามเหนไดวาในการเกบตวอยางมเครองมอหลก คอ เครองเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล (Personal Air Sampling Pump) หรอคอปมดดหรอเกบตวอยางอากาศขนาดเลกทสามารถพกตดตวผปฏบตงานได แตสวนทแตกตางคอ อปกรณประกอบในการเกบตวอยาง ซงขนอยชนดและประเภทของมลพษหรอสารเคมทตองการเกบตวอยาง ทงนในการเกบตวอยางในสถานทท างานสามารถท าได 2 รปแบบ คอ อาจเกบตวอยางแบบตดตวบคคล (Personal Sampling) ดงแสดงในภาพท 6-3 หรออาจเกบตวอยางแบบพนท(Area Sampling) โดยการตดตงเครองมอ/อปกรณไวกบขาตงกลอง

260

ภาพท 6-1 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นรวม (Total Dust)

ทมา: http://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/book543/sanitation.html

ภาพท 6-2 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นทสามารถเขาไปในระบบทางเดนหายใจสวน

ปลายได (Respirable Dust)

ทมา: http://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/book543/sanitation.html

ภาพท 6-3 การเกบตวอยางแบบตดตวบคคล (Personal Sampling)

ทมา: http://www.swtestingltd.co.uk/airsampling.html

261

6.1.2 การตรวจวดความเขมขนของอนภาคมลพษชนดฟม

การตรวจวดปรมาณความเขมขนของอนภาคจากการเชอมหรอฟมจากการเชอม โดยทวไปสามารถใชวธการเชนเดยวกบการตรวจวดปรมาณความเขมขนของอนภาคทใชวธการวเคราะหโดยการชงน าหนก (Gravimetric analysis method) และใชเทคนคการเกบตวอยางทตวบคคล (Personal sampling) โดยอากาศทมฟมจากการเชอมจะถกดดโดยปมเกบตวอยางอากาศ ผานตลบตวกรองทตดทบรเวณปกคอเสอหรอหวไหลของคนงานทใกลกบหนากากเชอม โดยด าเนนการจดเกบตวอยางอากาศตลอดชวงเวลาท างานหรอบางชวงของระยะเวลาท างาน จากนนจะน าตลบตวกรองไปท าการวเคราะหโดยการชงน าหนกและวเคราะหหาสารประกอบเพอเปรยบเทยบกบคามาตรฐานตอไป

6.1.2.1 เครองมอและอปกรณทใชในการเกบตวอยางอากาศฟมจากงานเชอม

เครองมอและอปกรณทใชในการเกบตวอยางอากาศจากงานเชอม เพอประเมนอนตรายจากฟมจากงานเชอมนน จะใชเครองมอเชนเดยวกนกบการเกบตวอยางอนภาคอนๆ โดยมรายละเอยดดงน

1) ปมเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล (Personal Sampling Pump)

โดยตงอตราการดดอากาศประมาณ 1.5 L/min แตตองไมเกน 2 L/min ทงนปมเกบตวอยางอากาศนจะตองไดรบการปรบเทยบมาตรฐานหรอสอบเปรยบมาตรฐาน (Calibration) จากอปกรณชดปรบเปรยบมาตรฐาน

ภาพท 6-4 ตวอยางปมเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล

ทมา: http://www.industrysearch.com.au/skc-universal-air-sampling-pumps/p/60476

2) อปกรณชดปรบเทยบมาตรฐาน (Calibator) ซงอาจเปนชด Manual buret

bubBe meter หรอ Electronic bubBe meter

262

ภาพท 6-5 ชดปรบเทยบมาตรฐาน แบบ Manual Buret Bub Be Meter

ทมา: http://www.skcinc.com/catalog/index.php

ภาพท 6-6 ชดปรบเทยบมาตรฐานแบบ Electronic BubBe meter

ทมา: http://www.brandtinst.com/bios/drycal_defender/drycal_defender.html

3) ตลบใสตวกรอง (Cassette Filter Holder) พรอมท งตวกรองชนด Mixed

cellulose ester (MCE) ท ม pole size เท ากบ 0.8 ไมครอน ท ง นตลบใสตวกรองเปนชนดขนาดเสนผาศนยกลาง 37 mm. แตสามารถใชชนดเสนผาศนยกลาง 25 mm. แทนไดหากไมสามารถใสไวดานในของหนากากเชอมของคนงานไดและตองระมดระวงไมใหเกดการอดตนของอนภาคบนตวกรองในระหวางการเกบตวอยางอากาศ ตวกรองทใชในการเกบตวอยางอากาศจะตองชงน าหนกกอนการเกบตวอยาง (Pre-Weight)

263

ภาพท 6-7 ตลบใสตวกรองขนาด 37 mm และตวกรองชนด MCE 0.8 ไมครอน

ทมา: http://www.sensidyne.com/air-sampling-equipment/sampling-media-accessories/

ภาพท 6-8 ตลบใสตวกรองชนด 25 mm และตวกรองชนด MCE

ทมา: http://www.sensidyne.com/air-sampling-equipment/sampling-media-accessories/

(1) การสอบเทยบเครองมอ (Calibration)

การสอบเทยบเครองมอ คอการปรบเครองมอใหสามารถอานคาไดตรงตามมาตรฐาน ซงเปนขนตอนทส าคญในการตรวจวดทางสขศาสตรอตสาหกรรม ท าใหเกดความมนใจไดวาเครองมอทใชนน อานคาไดอยางถกตอง การสอบเทยบเครองมอสามารถด าเนนการไดดงน

(2) การสอบเทยบเครองมอโดยวธ Electronic BubBe Meter Method

อปกรณ Electronic BubBe Meter เปนอปกรณทสามารถวดอตราการไหลของอากาศไดอยางแมนย า โดยสามารถบนทกผลการตรวจวดและค านวณคาเฉลยอตราการดดอากาศของปมเกบตวอยางอากาศได การสอบเทยบเครองมอดวยอปกรณดงกลาวมขนตอนดงน

1. เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศอยางนอย 5 นาท การท าการปรบเทยบ เพอตรวจสอบระดบแรงดนไฟฟาของปมเกบตวอยางอากาศประกอบอปกรณชดเกบตวอยางอากาศ

264

ตลบยดตวกรอง สายยางน าอากาศ เขากบชด Electronic BubBe Meter ระมดระวงจดเชอมตอตางๆ ไมใหมรรว

1.1 ใชน าสบสมผสกบปากกระบอกแกวทเปน Flow cell หลายๆ ครง

1.2 เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศ ปรบคา Rotameter เพอใหไดชวงของอตราการดดทตองการ

1.3 กดปมทเครอง Electronics BubBe Meter ฟองสบจะลอยขนและเครองจะจบเวลาและค านวณคา

(3) อตราการดดอากาศให 1. ท าซ าหลายๆ ครง จนกวาจะไดคาทแตกตางกนไมเกน 2 % หากจ าเปน

ใหปรบคา Rotameter ในขณะทปมก าลงเดน

ขอควรระวงในการใช Electronic BubBe Method

1.1 หามใชสารเคมใดๆ กบกระบอก Flow cell และตวเครอง ใหใชเฉพาะน าสบเทานน

1.2 หามใชกบเครองปมทมแรงดดอากาศมากกวา 25 นวน า

1.3 ไมควรประจแบตเตอรนานเกน 16 ชวโมง

1.4 ไมควรเสยบปลกไฟคางไวเมอไมไดใชงาน เพราะอาจท าใหแบตเตอรของเครองเสอม

1.5 ไมควรทงกระบอก Flow cell ทเปอนน าสบไวเปนเวลานานๆ ควรท าความสะอาดเมอไมไดใชงาน

ภาพท 6-9 การประกอบชดเกบตวอยางอากาศกบอปกรณในการสอบเทยบเครองมอ

ทมา: https://www.osha.gov/dts/osta/otm/otm_ii/otm_ii_1.html

265

6.1.2.2 การสอบเทยบเครองมอโดยใชวธ Manual Buret BubBe Method

อปกรณ Manual Buret BubBe Method เปนอปกรณทใชในการสอบเทยบเครองมออตราการดดอากาศของเครองเกบตวอยางอากาศสวนบคคล ควรท าการสอบเทยบเครองมอกอนและหลงการใชงานเครองเกบตวอยางอากาศในแตละวน

1. เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศกอนอยางนอย 5 นาท เพอตรวจสอบแรงดนไฟฟา

2. ประกอบชดตลบยดตวกรองพรอมตวกรองเขากบชดเครองเกบตวอยางอากาศ ระมดระวงจดเชอมตอไมใหเกดการรวไหลของอากาศ

3. ท าใหภายในหลอดแกว Buret เปยกใหทวดวยน าสบ เพอมใหมความตานทานภาย

หลอดแกว

4. เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศ ปรบตงคา Rota meter โดยประมาณคา Flow rate ตามท

ตองการ

5. จมปากกระบอกแกว Buret ดวยน าสบทบรรจอยใน Beaker เพอใหกระบอกแกว Buret

ดดฟองสบ 6. จมปากกระบอกแกว Buret ในน าสบ 2-3 ครงเพอใหไดฟองสบทสมบรณ

7. สงเกตการเคลอนทของฟองสบ และจบเวลาเมอฟองสบผานขดทระดบ 0 ml และ 1000

ml หากฟองสบแตกกอนทจะเคลอนทถงจดสดทาย ใหเรมท าใหม และใหด าเนนการซ าอยางนอย 3 ครงเพอค านวณหาคาเฉลยเวลา

8. ท าการปรบระดบ Rota meter และท าการสอบเทยบเครองมอใหม โดยปรบ Rota meter

ใหสงกวา-ต ากวา จดเดม 1 ระดบ

9. ค านวณหาอตราการไหลของอากาศทคา Rota meter แตละระดบโดยใชสตร

10. น าคาอตราการไหลของอากาศทระดบคา Rota meter แตละระดบมาท ากราฟปรบความ

ถกตองของโรตามเตอร (Calibration Curve) โดยใหแกน x เปนคา Rota meter และ แกน y เปนคาอตราการไหลของอากาศ

อตราการไหลของอากาศ = ปรมาตรอากาศ 1 ลตร

ระยะเวลาเฉลยทฟองสบเคลอนทจากขด 0-ขด 1000 ml

266

6.1.2.3 ขนตอนทวไปในการเกบตวอยางอากาศเพอประเมนอนตรายจากอนภาคจากการเชอม

คลนแมเหลกไฟฟา คลนวทย มกจะมผลตออปกรณในการเกบตวอยางอากาศ ดงนนจงตองระมดระวงอปกรณทอาจกอใหเกดคลนแมเหลกไฟฟา คลนวทย เชน วทยสอสาร อปกรณบงคบทใชคลนวทย เปนตน กรณ ทจ าเปนตองเกบตวอยางอากาศในสภาพทมคลนแม เหลกไฟฟา คลนวทย ตองเลอกอปกรณในการเกบตวอยางอากาศทสามารถปองกนคลนแมเหลกไฟฟา คลนวทยได เพอมใหเกดการท างานทผดปกต

1. ขนตอนเตรยมการ

ส ารวจพนท บรเวณทจะท าการเกบตวอยางอากาศ เตรยมอปกรณและสอบเทยบอปกรณ (Calibration) เตรยมตลบตวกรองและอปกรณอนๆ

2. ขนตอนคดเลอกคนงาน

สมคดเลอกคนงาน ชแจงวตถประสงคของการเกบตวอยาง ตกลงรวมกนคนงานถงเรองสถานทและเวลาในการตดตง/ถอดอปกรณเกบตวอยางอากาศ เนนย าถงความส าคญในการหามถอดอปกรณเกบตวอยางกอนเวลา แตหากมความจ าเปนตองแจงใหหวหนางานหรอเจาหนาทความปลอดภยทราบกอน

3. ขนตอนเรมเกบตวอยาง

1) ตดตงอปกรณเกบตวอยางอากาศทตวคนงานโดยพจารณาวาไมกดขวาง หรอกอใหเกดปญหาในการท างาน 2) เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศ อยางนอย 5 นาท แลวปดปม

3) ตดตงตลบตวกรองทปกคอเสอของคนงานหรอบรเวณทใกลจมก ปากของคนงาน กรณทคนงานสวมใสหนากากเชอมปองกนใบหนา (Helmet) ตองใสตลบตวกรองเขาไปภายในหนากากเชอม ชองอากาศเขา (inlet) ของตลบตวกรองจะตองคว าลงในแนวดงเพอปองกนการปนเปอน

4) เดนเครองปมเกบตวอยางอากาศเพอเรมตนเกบตวอยางอากาศ จดเวลาเรมตน

5) สงเกตการท างานของปมเกบตวอยางอากาศภายหลงการเดนเครองไประยะหนง เพอใหแนใจวาเครองท างานไดอยางปกต

267

6) จดขอมลเบองตนของการเกบตวอยางตามแบบฟอรมการเกบตวอยางอากาศ (ตามตวอยาง)

4. ขนตอนเฝาสงเกต

1) สงเกตการท างานของปมเกบตวอยางอากาศทก 2 ชวโมง อาจเพมความถไดถามความเปนไปไดวาตลบตวกรองอาจจะตน เนองจากมปรมาณของอนภาคเปนจ านวนมาก สงเกตการท างานของอปกรณวายงอยในสภาพปกต สายยางไมไดถกบบหรอรด พจารณาลกษณะการยดตดของอนภาคบนตวกรองวามลกษณะสมดลหรอไม หากมอนภาคขนาดใหญเขาไปในตลบตวกรอง ใหจดบนทกขอมลไว

2) เฝาสงเกตการท างานของคนงานเปนระยะๆ ตลอดวนท างาน เพอใหแนใจวาลกษณะการท างานของคนงานเปนไปตามปกตประจ าวนหรอมกจกรรมนอกเหนอจากกจกรรมปกตทมผลตอการสมผสกบอนภาค ถอดอปกรณเกบตวอยางอากาศออกจากคนงานทนททคนงานมการหยดพกหรอออกนอกบรเวณทท างานทไมตองสมผสกบอนภาคทเปนมลพษ เชน การหยดพกกลางวนหรอการเขาไปในบรเวณทไมมการปนเปอนของมลพษทางอากาศและตดตงอปกรณเกบตวอยางอากาศตอเนองภายหลงจากคนงานเขาท างานในสถานททมการปนเปอน

3) ถายภาพ (หากท าได) หรอจดรายละเอยดตางๆ ทพบเหนในสถานทท างานทมการปนเปอนของมลพษทางอากาศ ลกษณะและขนตอนการท างานของคนงาน ตลอดจนขอมลอนๆ ทจ าเปนเพอใชในการควบคมทางดานวศวกรรม

4) การเตรยมตวอยาง Banks การเกบตวอยางทกๆ 20 ตวอยางอากาศทท าการเกบควรมตวอยาง Blank อยางนอย 1 ตวอยาง โดยตวอยาง Banks จะเปนตลบกรองกระดาษเชนเดยวกนทใชในการเกบตวอยางอากาศและมการด าเนนการเชนเดยวกบการเกบตวอยางอากาศ เพยงแตไมมการเดนเครองปมดดอากาศเทานน

5. ขนตอนเกบเครองมอ

1) กอนถอดอปกรณเกบตวอยางอากาศออกจากคนงาน ถาปมเกบตวอยางอากาศม Rota meter ใหท าการตรวจสอบอตราการดดอากาศของปมเกบตวอยางอากาศ แนใจวาลกบอลใน Rota meter ยงคงเตนอย ณ ต าแหนงทท าการปรบเปรยบ (calibrate) หากลกบอลไมไดอยในต าแหนงทปรบเปรยบ ใหอานคาและจดบนทกไว

2) ปดปมเกบตวอยางอากาศและจดเวลาปดเครอง

268

3) ถอดตลบตวกรองออกจากปม ใชจกพลาสตกตดทชองอากาศเขา-ออก ใชเทปพนตลบยดตวกรองโดยใหปดจกพลาสตกทปดชองดดอากาศเขา-ออก (Inlet-Outlet) ดงภาพท 6-

10

4) เตรยมจดสงตลบตวกรองเพอการวเคราะหผลตอไป 5) ท าการปรบเปรยบปมดดอากาศใหมภายหลงจากการเกบตวอยางอากาศ (กอนการประจไฟฟาใหม)

ภาพท 6-10 แสดงการพนเทปตลบยดตวกรองโดยปดชองดดอากาศเขาออก

ทมา: http://www.sensidyne.com/air-sampling-equipment/sampling-media-accessories/

ภาพท 6-11 ตวอยางแบบบนทกการเกบตวอยางอากาศอนภาคมลพษชนดฟมเชอม

269

6.1.2.4 ระยะเวลาในการเกบตวอยาง (Sampling duration)

การพจารณาก าหนด ระยะเวลาในการเกบตวอยางและอตราการไหลของอากาศใหเหมาะสม แตเนองจากอตราการไหลของอากาศถกจ ากดดวยคณสมบตบางประการของอปกรณและวธการเกบตวอยาง (NIOSH # 7400 เสนอแนะใหใชอตราการไหลของอากาศระหวาง 0.5-

16 ลตร/นาท) ฉะนนระยะเวลาในการเกบตวอยางอากาศจงเปนปจจยทผเกบตวอยางจะตองก าหนด โดยพจารณาจากปจจยตอไปน

1) ความเขมขนโดยประมาณของแอสเบสตอสในอากาศ ถาความเขมขนสง

การเกบตวอยางควรใชเวลาส นและถาความเขมขนต าระยะเวลาในการเกบตวอยางตองนานขน

อยางไรกตามปรมาณของอนภาคชนดอนทฟงกระจายในอากาศปะปนกบแอสเบสตอสเปนสงทตองพจารณาดวย กลาวคอ หากมอนภาคชนดอนในปรมาณมาก การเกบตวอยางนานอนภาคเหลานนอาจรบกวนหรอบดบงเสนใย ท าใหนบเสนใยไดล าบากและผดพลาดไดงาย ฉะนนจงควรลดระยะเวลาในการเกบตวอยางลงและเกบตวอยาง ณ จดนนในเวลาเดยวกนมากกวาหนงตวอยาง โดยอาจใชระยะเวลาในการเกบของแตละตวอยางไมเทากน ซงท าใหอยางนอยทสดมหนงตวอยางทเหมาะสมส าหรบการนบเสนใย

2) คามาตรฐานหรอคาขดจ ากดการสมผสสาร เชน TLV ของมลพษนน

TLV = Threshold Limit Value คอคาความเขมขนของมลพษซงเชอวาผปฏบตงานสวนมากหรอทงหมดสามารถสมผสหรอหายใจเอาอากาศทมมลพษในความเขมขนระดบนเขาไปตลอดเวลาการท างาน 8

ชวโมง วนแลววนเลา โดยปราศจากผลกระทบตอสขภาพทดของคนงาน ถาวตถประสงคของการเกบตวอยางอากาศคอ เพอเปรยบเทยบคาความเขมขนของสารเคมในอากาศกบคามาตรฐานส าหรบการสมผสในชวงส นๆ (Short Term Exposure Limit Values: STEL) การเกบตวอยางในระยะเวลาส นๆ

หรอ Grab sampling จะเปนวธทเหมาะสมในการหาระดบความเขมขนสงสดของมลพษหรอหากท าการตรวจวดเพอเปรยบเทยบกบคาขดจ ากดเฉลย (TLV-TWA) อาจจะตองเกบตวอยางเปนเวลา 8 ชวโมงหรอตลอดเวลาการท างาน ฉะนนระยะเวลาในการเกบตวอยางอากาศจงอาจแปรผนได อยางไรกตามระยะเวลาในการเกบตวอยางอากาศควรสะทอนระยะเวลาการท างานของผปฏบตงานดวย

3) ความไวของวธการวเคราะห (Sensitivity) ความไวนสามารถอธบายไดจากปรมาณทนอยทสดของมลพษทวธวเคราะหหรอเครองมอวเคราะหสามารถตรวจพบและบอกปรมาณได NIOSH # 7400 ไดเสนอแนะใหมความเขมขนของเสนใยบนตวกรอง 100-1300 เสนใย/

มม.2 ซงจากการศกษาวจยพบวาทระดบความเขมขนดงกลาวนการนบเสนใยมความแมนย าสงสด

270

นอกจากน NIOSH # 7400 ไดเสนอแนะการค านวณหาระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบตวอยาง โดยใชสตรตอไปน

T (นาท) = [(AC)(E)]/[(Q)(L) 103 ]

เมอ AC = พนทของตวกรอง = 385 มม.2 ( ตวกรอง = 25 มม.)

E = ความหนาแนนของเสนใยตอพนทตวกรอง 1 มม.2 ซงควรจะอยในชวง 100-1,300

เสนใย/มม.2

Q = อตราการไหลของอากาศผานปมดดอากาศ (ลตร/นาท)

L = 1/2 ของคามาตรฐาน (เสนใย/ลบ.ซม) เชน ถาคามาตรฐาน = 1 เสนใย/ลบ.ซม.

คา L = 0.5 เสนใย/ลบ.ซม.)

ตวอยางการค านวนระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบตวอยางอากาศ

AC = 385 มม.2

E = 700 เสนใย/มม.2 (ก าหนดโดยประมาณโดยดจากสภาพแวดลอมหรอลกษณะงาน)

Q = 1 ลตร/นาท

L = 1 เสนใย/ลบ.ซม. (เมอคามาตรฐาน = 2 เสนใย/ลบ.ซม.)

ดงนน

T = 385 x 700 1 x1 x 1000

T = 270

ฉะนนระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบตวอยางอากาศน คอ 270 นาท

6.1.2.5 วธการเกบตวอยางอากาศ ตอปมดดอากาศเขากบสายยางและอปกรณเกบตวอยาง แกะกระดาษกาวท

ยดฝาตลบตวกรองและ Conductive extension cowl ออก เปดฝาตลบตวกรองออกทนทกอนเปดปมดดอากาศเพอเกบตวอยาง เมอสนสดการเกบตวอยางปดเครองอากาศ ปดฝาตลบตวกรองและจกปดทงสองดาน จดบนทกเวลาการเกบตวอยางและเกบอปกรณเกบตวอยางอากาศไวในกลองส าหรบขนสงไปยง

271

หองปฏบตการเพอวเคราะห กลองดงกลาวตองไมมสวนประกอบทเปนโฟม ซงอาจเหนยวน าใหเสนใยเกดประจไดและเกดการเคลอนยายหรอเกาะตดกบตลบยดตวกรอง

อปกรณทประกอบเขาดวยกน

พรอมใชงาน

เป ดฝาอปกรณในขณะเกบตวอยาง

ภาพท 6-12 ชดอปกรณเกบตวอยางอากาศ

ทมา: ปราโมช เชยวชาญ, 2559

6.2 การเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศ ( ambient air sampling)

มลพษอากาศสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนทอาศยอยในพนทน นๆ จงมความจ าเปนทจะตองมระบบเฝาระวงคณภาพอากาศในพนทเสยงน น เพอใหทราบถงสถานการณมลพษทแนนอน ซงมลพษอากาศทส าคญและเปนปญหาทพบบอย ไดแก ฝ นละอองและควนด า ส าหรบเขมาและเถาพบปญหานอยกวา แหลงก าเนดปญหาดานฝ นละอองทส าคญ คอ ยานพาหนะจากการจราจรในเมอง โรงงานอตสาหกรรม ดงนนในการตรวจสอบเรองรองเรยนดงกลาวตองมวตถประสงคทชดเจน และถกตองตามกฎเกณฑ เพอใหไดขอมลทถกตอง เพยงพอและใหผลจากการวเคราะหเปนทเชอถอได ซงจะน าไปสกระบวนการแกไขปญหาทถกตองตอไป

6.2.1 หลกการเกบตวอยางฝนละออง

(1) ตองรวตถประสงคในการตรวจวดและการตรวจวดนนตองตอบวตถประสงคหรอปญหาได ในการตรวจสอบฝ นละอองทกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพนน มการเกบตวอยางฝ นละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 10 ไมครอน (PM 10) และฝ นละอองขนาดไมเกน 100 ไมครอน (TSP) ซงเปนตวอยางในการตรวจวดผลกระทบตอสงแวดลอมดานมลพษอากาศ เปนตน

272

(2) ตรวจสอบกฎหมายทเกยวของ

(3) การวเคราะหหาแหลงก าเนดมลพษ

6.2.2 การเลอกจดตรวจวด

ในการเลอกจดตรวจวดฝ นละออง ควรจะมขอมลทสามารถบงบอกสภาพสงแวดลอม การกระจายตวของฝ นละอองและทศทาง ซงจะท าใหรแหลงก าเนดฝ นละอองทถกตองและเหมาะสม ดงนนจดตรวจวดทเหมาะสมจะตองพจารณาจากขอมลหลายๆ ดานอยางเหมาะสมดงน

(1) บรรลวตถวตถประสงคของการตรวจวด เชน ตองเปนการตดสนใจเลอกพนทเปาหมายทเหมาะสมตอการแกไขปญหาเรองรองเรยนทเกดขน

(2) แหลงก าเนดและการปลอยฝ นละออง การรวบรวมขอมลของการปลอยฝ นละอองเปนสงส าคญอนดบแรกในการคดเลอกจดตดตงเครองมอส าหรบเกบตวอยาง

(3) อตนยมวทยาและภมประเทศ ขอมลทางดานอตนยมวทยา ภมประเทศและทศทางลมมอทธพลตอการกระจายตวของฝ นละออง

(4) ขอมลอนๆ อาจเกยวของ เชน พนททประชากรไดรบผลกระทบ การกระจายตวของฝ นละออง ฤดกาลหรอชวงเวลาทประชาชนไดรบผลกระทบ

6.2.3 หลกการตดตงสถานเกบตวอยางฝนละออง

เมอเลอกจดตรวจวดฝ นละอองไดแลว จะตองท าการพจารณาพนททจะตดต งเครองมอส าหรบเกบตวอยางฝ นละออง เพอใหไดขอมลทเปนตวแทนอากาศในพนททตองการ มหลกส าคญทจะตองพจารณาดงน

(1) การไหลเวยนของอากาศจดทเกบฝ นละอองจะตองมการไหลของอากาศทด ไมควรมสงกอสรางทมผลตอความเรวและทศทางลม เชน ตก ระเบยงและตนไม บรเวณโดยรอบไมมสงกดขวางทสงกวาจดเกบตวอยาง และบดบงในชวงประมาณ 20 เมตร

273

(2) ความสงของจดเกบตวอยาง ควรมความสงจากพนดนบรเวณจดเกบทเหมาะสมคออยในชวง 1.5-4 เมตร ส าหรบความสงระดบทคนหายใจไดแกระดบความสง 1.5 เมตร

(3) เปนจดทอยใตทศทางลมของแหลงก าเนด

6.2.4 หลกเกณฑการตรวจวดฝนละออง

ในหวขอนจะกลาวถงเครองมอทใชตรวจวดฝ นละอองขนาดเลกเทานน คอ เครองเกบตวอยางฝ นละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (High Volume Air Sampler) โดยมหลกเกณฑดงน

(1) ระยะเวลาในการเกบตวอยาง ตองท าการเกบ 24 ชวโมงตอตวอยาง แตบางครงดวยขอผดพลาดบางประการท าใหระยะเวลาเกบตวอยางไมครบหรอเกน 24 ชวโมง ในกรณมการคลาดเคลอนของเวลาไป ตวอยางฝ นละอองทถอวาเปนตวแทนไดตองมเวลาคลาดเคลอนไมเกน 2 ชวโมง (24 ±2 ชวโมง) ถาคลาดเคลอนมากกวานไมสามารถใชได

(2) วธการเกบตวอยางและการวเคราะหฝ นละออง การเกบตวอยางฝ นละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน ใหด าเนนการตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฉบบท 10 พ.ศ. 2538 โดยวธกราวเมตรก (Gravimetric High Volume Method) ซงเกบตวอยางโดยดดตวอยางฝ นละอองในอากาศซงมขนาดไมเกน 10 ไมครอน ใหตกลงบนกระดาษกรองชนด glass fiber แลวน ากระดาษกรองทมฝ นอยนน ไปชงน าหนกและค านวณหาความเขมขนของฝ นละอองในอากาศ

6.3 การตรวจสอบเรองรองเรยนดานเขมาและเถา

1) ปญหาและแหลงก าเนด

เขมาและเถาเปนมลพษอากาศทเราสามารถมองเหนได (Visible Emission) เขมาเปนอนภาคทเกดจากการรวมตวของอนภาคเลกๆ ของคารบอนทเกดจากการเผาไหมไมสมบรณของวสดทประกอบดวยสารพวกคารบอนและสารพวกทาร (Tar) อยดวย สวนเถาเปนสงทเหลอจากการเผาไหมทไมสมบรณและแรธาตตางๆ ปญหาเรองรองเรยนดานเขมาและเถา เกดจากโรงงานอตสาหกรรมทขาดการควบคมปองกนทด เชน โรงสขาวทใชหมอไอน าโดยใชแกลบเปนเชอเพลงหรอเตาเผาศพรนเกาทใชฟนเปนเชอเพลงหรอเตาเผามลฝอย เปนตน

274

2) การตรวจวดเขมาและเถา

ในการตรวจวดปญหาเรองรองเรยนจากเขมาและเถานน ไมมเครองมอทางวทยาศาสตรทใชตรวจวดและยงไมมการก าหนดคามาตรฐานในประเทศไทย ดงนนเมอเกดเรองรองเรยนในดานน จงใชวธทางกายภาพในการตรวจวด โดยการใชสายตาดขอเทจจรงประกอบหลกฐานภาพถายและการสอบถามขอมลจากประชาชนทไดรบผลกระทบหรออาศยอยบรเวณใกลเคยงกบแหลงก าเนดมลพษนนๆ เพอใหเจาพนกงานทองถน เจาพนกงานสาธารณสข เจาพนกงานควบคมมลพษหรอพนกงานเจาหนาท ใชเปนขอมลพนฐานในการพจารณาใชกฎหมายตางๆ ทเกยวของ เชน พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 หรอพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ตามสาเหตแหลงทมาของปญหาเรองเขมาและเถาไดอยางถกตองตอไป ซงมแนวทางในการใชหลกวชาการและพระราชบญญตตางๆ ทเกยวของดงน

(1) ตรวจสอบสถานประกอบการน นๆ วา เขาข ายโรงงาน อตสาหกรรมตามพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 หรอไม และเขาขายโรงงานอตสาหกรรมประเภทใด เพอทจะไดพจารณาใชกฎหมายทเกยวของไดถกตองตอไป

(2) คนหาแหลงทมาของสาเหตทท าใหเกดเขมาและเถา เพอทจะไดใชหลกการดานวชาการในการพจารณาแกไขปญหาไดตรงจด

(3) ตรวจสอบมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมดานอนๆ ทอาจเกยวของ เชน โรงสไฟแหงหนงปลอยควนด าออกมาในปรมาณทมาก ท าใหเกดเขมาและเถาปลวไปตกบานเรอนประชาชน เจาพนกงานควบคมมลพษตองท าการตรวจวดเขมาควนโดยวธรงเกลมานน พนกงานเจาหนาทตรวจสอบเกยวกบความสมบรณของเครองดกฝ นละอองหรอสเปรยพนน าทดกเขมาและเถาและใชอ านาจพนกงานเจาหนาทตามพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ในการออกค าสงใหสถานประกอบการปรบปรงกระบวนการผลตเพอไมใหเกดปญหาดงกลาวหรอเจาพนกงานทองถนพจารณาใชขอบญญตของทองถนหรอพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 5 เรองเหตร าคาญตามมาตรา 25 ออกค าสงใหผประกอบการปรบปรงโรงงานหรอกระบวนการผลต เพอระงบเรองรองเรยนดงกลาว เปนตน

275

6.4 การตรวจสอบเรองรองเรยนดานควนด า

1) ปญหาและแหลงก าเนด

มลพษอากาศทเราสามารถมองเหนได (Visible Emission) จะลดความสามารถในการมองเหนผานกลมมลพษ (Visible Reducer) ทส าคญคอ ควน (Smoke) ซงเปนอนภาคทมขนาดเลกมาก เกดจากการเผาไหมไมสมบรณ สวนใหญจะเปนพวกคารบอนและสารทลกไหมไดชนดอนๆ ควนซงเกดจากการเผาไหมไมสมบรณ ไดแก กาซคารบอนมอนอกไซด ออกไซดของไนโตรเจนและพวกสารประกอบอนทรยทระเหยได ดงนนหากความสามารถในการมองผานกลมควนนนยงนอยลงหรอความทบแสงของกลมควนนนยงมากขน นนหมายความวาสารมลพษในกลมควนนนมปรมาณมากขน

แหลงก าเนดปญหาดานควนด าทส าคญ คอ ยานพาหนะจากการจราจรในเขตเมองและโรงงานอตสาหกรรม แตปญหาเรองรองเรยนจากควนด าสวนใหญมาจากโรงงานอตสาหกรรมประเภทโรงสขาวทใชหมอไอน าโดยใชแกลบเปนเชอเพลง เตาเผาศพและเตาเผามลฝอยเปนตน

2) การตรวจวดคาความทบแสงของเขมาควน

ในการตรวจวดควนด าจากปญหาเรองรองเรยน อาศยหลกการตรวจวดคาความทบแสง (Opacity) ซงหมายถงระดบในการขวางกนการมองเหนพนหลงเมอมองผานกลมควน มหนวยเปนรอยละ ปจจบนใชแผนภมเขมาควนของรงเกลมานน (Ringelmann Chart) ซงจดท าโดยกรมควบคมมลพษ ใชในการตรวจวดคาความทบแสงของเขมาควนจากปลองระบายอากาศเสย

3) ปจจยทมผลตอคาความทบแสงของกลมควน ไดแก

(1) ขนาด ส ความหนาแนนและการสะทอนแสงของอนภาคในกลมควน

(2) สพนหลงของกลมควน

(3) ระยะหางและความสงของปลอง

(4) สภาพแสงสวางและมมของดวงอาทตย

(5) ระยะทางเดนของแสง

276

4) เทคนคการอานความทบแสงของเขมาควน

(1) ต าแหนงของผตรวจวดความทบแสงของเขมาควน ใหดวงอาทตยอยดานหลงของผตรวจวดในมม 140 องศา ระหวางเสนแสดงต าแหนงดวงอาทตยและต าแหนงของผตรวจวด และผ ตรวจวดตองอยทศทตงฉากกบการเคลอนทของกลมควน

(2) ต าแหนงอานคาความทบแสงของกลมควน ไมควรอานกลมควนในต าแหนงทมองเหนกลมควนจากปลองมากกวา 1 ปลองซอนกน

กรณปลองมลกษณะเปนหนาตดสเหลยม ควรอานกลมควนตงฉากกบดานยาวของหนาตดปลอง

กรณกลมควนไมมการควบแนนของไอน า ใหอานกลมควนทมคาความทบแสงมากทสด (จดทกลมควนมขนาดไมเกนขนาดเสนผาศนยกลางของปลอง หรอปากปลองนนเอง) หากกลมควนมลกษณะตลบซอนกน ใหอานตรงจดทไมมการซอนกน

(3) ถายรปกลมควนกอนและหลงการตรวจวด เพอใชประกอบการรายงานผล

(4) ใหมองกลมควนและอานคาทกๆ 15 วนาท ไมควรมองกลมควนอยางตอเนองตลอดเวลา เพราะจะท าใหตาเมอยลา

(5) เพอใหการอานคาความทบแสงมความถกตองมากยงขน ควรอานคาจากกลมควนโดยสของกลมควนตดกบฉากหลงของกลมควน

(6) ใหอานคาความทบแสงจากกลมควน ณ จดทไมมการควบแนนของไอน า โดยสงเกตจากกลมไอน าจะหายไปอยางรวดเรว และกลมเขมาควนจะลอยตวอยในบรรยากาศนานกวา

6.5 การตรวจสอบเรองรองเรยนดานกาซและไอระเหย

1) ปญหาและแหลงก าเนด

ปจจบนเรองรองเรยนดานกาซและไอระเหยเปนสวนหนงของมลพษอากาศทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชน มลพษประเภทนจะฟงกระจายอยในอากาศในสถานะ

277

กาซและไอและถกพาแพรกระจายออกไปโดยลม ในระหวางการเคลอนทนจะเปลยนคณสมบตไปไดโดยกระบวนการทางเคมและเมอเวลาผานไปอาจถกก าจดโดยการชะลางของน าฝนและตกลงจบเกาะบนพนดน น าหรอพช กลายเปนมลพษทางน าและอนๆ แหลงก าเนดปญหาการรองเรยนเกยวกบกาซและไอระเหยทส าคญมาจากโรงงานอตสาหกรรม เชน แอมโมเนย จากโรงงานผลตน าแขง การผลตปย กาซสไตรนจากโรงงานหลอมพลาสตกรไซเคลและคลอรนจากโรงงานผลตโซดาไฟ เปนตน

2) ขอควรปฏบตเกยวกบการเกบตวอยางกาซและไอระเหย

(1) จะตองรจกประเภทของอตสาหกรรม มลพษทางอากาศดานกาซและไอระเหยทเกดจากกระบวนการผลต

(2) ตรวจสอบกฎหมายทเกยวของกบการเกบตวอยาง

(3) สามารถวเคราะหหาแหลงก าเนดกาซและไอระเหย รศมหรอขอบเขตการแพรกระจายตวของความเปนพษ หรอการท าลายหรอความรนแรง

(4) มการปองกนอนตรายสวนบคคลในระหวางการเกบตวอยาง

3) การเลอกบรเวณตรวจวดกาซและไอระเหย

ในการเลอกบรเวณตรวจวดกาซและไอระเหย ควรจะมขอมลทสามารถบงบอกสภาพแวดลอม การกระจายตวของกาซและไอระเหยและทศทาง คาความเปนพษหรอบรเวณทอาจเปนอนตราย การเลอกจดตรวจทเหมาะสมจะท าใหผทท าการตรวจวดมความปลอดภยมากยงขน ดงนนการเลอกจดตรวจวดจะตองค านงถงขอมลหลายๆ ดานอยางเหมาะสมดงน

(1) บรรลวตถประสงคของการตรวจวด เชน ตองเลอกพนทเปาหมายทเหมาะสม สามารถตรวจวดกาซและไอระเหยไดตรงตามปญหาเรองรองเรยนทเกดขน

(2) แหลงก าเนดและการปลอยกาซและไอระเหย การรวบรวมขอมลของการปลอยกาซและไอระเหยจากแหลงก าเนด ควรพจาณาทศทางลมโดยควรเลอกบรเวณใตทศทางลมและบรเวณทการกระจายตวของกาซไปถง ปจจยดงกลาวเปนสงส าคญอยางยง ในการคดเลอกจดตดตงเครองมอส าหรบเกบตวอยาง

278

(3) ขอมลอนๆ ทอาจมความจ าเปน เชน พนททประชากรไดรบผลกระทบจากความรนแรง หรอความ

4) หลกการเลอกจดตรวจวดกาซและไอระเหย

เมอเลอกบรเวณตรวจวดกาซและไอระเหยไดแลว จะตองท าการพจารณาพนททจะตดตงเครองมอส าหรบเกบตวอยาง เพอใหไดขอมลทเปนตวแทนอากาศในพนททตองการ มหลกส าคญทจะตองพจารณาดงน

(1) การไหลเวยนของอากาศ จดทเกบกาซและไอระเหยจะตองมการไหลของอากาศทด ไมควรมสงกอสรางทมผลตอความเรวและทศทางลม เชน ตก ระเบยงและตนไม เพราะอาจท าใหตรวจพบกาซและไอระเหยผดพลาดได นอกจากนบรเวณโดยรอบไมมสงกดขวางทสงกวาจดเกบตวอยาง หรอบดบงในชวงประมาณ 20 เมตร

(2) ความสงของจดเกบตวอยาง ควรสงจากพนดนบรเวณจดเกบตวอยางระหวางความสง 1.5-4 เมตร

(3) เปนจดทอยใตทศทางลมของแหลงก าเนด

5) หลกเกณฑการตรวจวดกาซและไอระเหย

เครองมอทใชตรวจวดกาซและไอระเหย ขนอยกบประเภทของกาซและไอระเหย และประเภทของเครองมอทใชในหนวยงานแตละแหง เชน Sampling Train หรอ Miran 1BX (Foxboro)

เปนตน โดยตวอยางอากาศทใชเปนตวแทนไดมระยะเวลาในการเกบ 24 ชวโมงตอตวอยาง หรอคลาดเคลอนได 2 ชวโมง หรอเกบในระยะเวลา 22-26 ชวโมง

6.6 การตรวจสอบเรองรองเรยนดานกลนเหมน

1) ปญหาและแหลงก าเนด

เรองรองเรยนดานกลนเหมน อาจมสาเหตมาจากการทสถานประกอบการหรอโรงงานอตสาหกรรม ขาดความตระหนกอกทงไมเหนความส าคญของผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพ

279

ตอประชาชน ขาดการควบคมปองกนทดและการไมปฏบตตามหลกวชาการทถกตองอยางสม าเสมอและจรงจง เชน กลนเหมนจากโรงงานผลตขนมจน กลนเหมนของมลสกรจากฟารมสกร กลนเหมนของกาซสไตรนหรอจากการหลอมพลาสตกรไซเคล เปนตน

2) การตรวจวดกลนเหมน

ในการตรวจวดปญหาเรองรองเรยนจากกลนเหมนนน ไมมเครองมอทางวทยาศาสตรทใชตรวจวดและยงไมมการก าหนดคามาตรฐานในประเทศไทย ดงนนเมอเกดเรองรองเรยนในดานนจงใชวธทางกายภาพในการตรวจวด โดยการดมกลนในบรเวณโรงงานทถกรองเรยนและนอกโรงงานบรเวณทอาศยของประชาชน ควบคไปกบการสอบถามขอมลจากประชาชนทไดรบผลกระทบจากกลนเหมนดงกลาว เพอใหเจาพนกงานทองถน เจาพนกงานสาธารณสข เจาพนกงานควบคมมลพษหรอพนกงานเจาหนาท ใชเปนขอมลพนฐานในการพจารณาใชกฎหมายตางๆ ทเกยวของเพอแกไขปญหา เชน พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 5 เรอง เหตร าคาญ ตามมาตรา 25 และ 26 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 หรอพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ตามสาเหตแหลงทมาของปญหาเรองกลนแตละประเภทไดอยางถกตองตอไป ซงมแนวทางในการใชหลกวชาการและพระราชบญญตตางๆ ทเกยวของ ดงน

(1) ตรวจสอบสถานประกอบการน นๆ วา เขาข ายโรงงาน อตสาหกรรมตามพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 หรอไมและเขาขายโรงงานอตสาหกรรมประเภทใด เพอทจะไดพจารณาใชกฎหมายทเกยวของไดถกตองตอไป

(2) คนหาแหลงทมาของสาเหตทท าใหเกดกลน แหลงก าเนดกลนมทงหมดกแหง กลนมลกษณะความเหมนแบบใด เชน เหมนแบบของเนาเสยหรอกลนแบบสารเคมหรอกลนเหมนมากหรอนอย เพอทจะไดใชหลกการดานวชาการในการพจารณาแกไขปญหาไดตรงจดและเหมาะสมตอไป

(3) ตรวจสอบมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมดานอนๆ ทอาจเกยวของ เชน โรงงานประเภท ก แหงหนงสงกลนเหมนรบกวนประชาชน จากการตรวจสอบโดยพนกงานเจาหนาทจากส านกงานอตสาหกรรมจงหวด พบวาระบบบ าบดน าเสยไมไดมาตรฐานตามทไดใหค าแนะน า ท าใหสงกลนเหมนและมการระบายน าทงลงสแหลงน าสาธารณะ ในกรณนนอกจากพนกงานเจาหนาทจะออก

280

ค าสงตามพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ใหสถานประกอบการปรบปรงระบบบ าบดน าเสย เพอใหไดมาตรฐานตามหลกวชาการแลว ยงตองมการเกบตวอยางน าทงจากโรงงานดงกลาว เพอตรวจสอบตามมาตรฐานคณภาพน าทงอกทางหนงดวย เพอใชเปนขอมลพนฐานในการประกอบการพจารณาออกค าสงทถกตองและครอบคลมทกประเดน ในขอกฎหมายทเกยวของตอไป

6.7 การตรวจวดกาซซลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ

วธการตรวจวดคาซลเฟอรไดออกไซด (SO2) ทใชกนอยในปจจบน ใชวธการตรวจวดตามวธการมาตรฐานและวธการเทยบเทาซงก าหนดโดยองคกรพทกษสงแวดลอมของประเทศสหรฐอเมรกา

(US.EPA) ไดก าหนดวธการวด SO2 โดยวธพาราโรซานลน (Pararosaniline) เปนวธการมาตรฐานและวธยว ฟลออเรสเซนซ (UV-Fluorescence) เปนวธเทยบเทา

วธพาราโรซานลน

หลกการของวธพาราโรซานลน เปนการวดคากาซซลเฟอรไดออกไซด โดยการดดตวอยางอ าก าศ ผ าน ส า รล ะ ล า ย โพ แ ท ส เซ ย ม เต ต ร าค ล อ โ รซ ล ไ ฟ โต เม อ ค ว เร ท (Potassium

tetrachlorosulfitomercurate; TCM) ซงจะเกดเปนสารประกอบเชงซอนไดคลอโรซลไฟโตเมอควเรท (Dichorosulfitomercurate complex) เม อท าป ฏ ก รยากนสารพาราโรซาน ลนและฟอรมล ดไฮด (Formaldehyde) จะเกดเปนสของกรดพาราโรซานลน เมทธล ซลโฟนค (Pararosaniline Methyl

sulfonic Acid) และท าการวดความสามารถในการดดแสดงทความยาวคลน 548 นาโนเมตร

วธยว ฟลออเรสเซนซ

วธยว ฟลออเรสเซนซ มหลกการวา SO2 เมอถกกระตนโดยแสงอลตราไวโอเลตจะมพลงงานเพมขนในสภาพ excited state แลวจะกลบส ground state อยางรวดเรวพรอมกบคายพลงงานแสงออกมาอกชวงความถหนง แสงนนเรยกวาฟลออเรสเซนซ แลวจงใช Photomultiplier tube ตรวจวดและแปลงสญญาณเปนความเขมขน

6.8 การวเคราะหกาซไนโตรเจนไดออกไซด

281

วธการตรวจวดกาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) ทใชกนอยในปจจบนในประเทศตางๆ และในประเทศไทย ใชวธการตรวจวดตามวธการมาตรฐาน และวธการเทยบเทาซงก าหนดโดยองคกรพทกษสงแวดลอมของประเทศสหรฐอเมรกา (US.EPA) ไดก าหนดวธการวด NO2 ดวยระบบเคมลมเนสเซนส (Chemiluminescence) เปนวธการมาตรฐานและวธการทางเคมวธโซเดยม อารซไนต (Sodium - Arsenite) และวธ TGA - ANSA เปนวธการเทยบเทา

หลกการเคมลมเนสเซนส

หลกการเคมลมเนสเซนส อาศยใหเครองตรวจวดออกไซดของไนโตรเจนรวม (NOx) และไนตรกออกไซด (NO) กอน แลวจงน าคาทงสองมาหกออกจากกนกจะไดคา NO2 ในขนแรกจะตรวจวด NO กอน โดยอาศยหลกการท NO ท าปฏกรยากบ O3 แลวให NO + O2 โดยท NO2 ทเกดขนสวนหนงจะอยในรป electronicically - excited state (NO*) และกลบส ground state ทนทพรอมกบคายพลงงานแสง (photon) ออกมา พลงงานแสงทออกมานจะเปนสดสวนโดยตรงกบปรมาณ NO ซงสามารถตรวจวดปรมาณไดโดย photomultiplier tube ส าหรบการตรวจวด NOx กท าไดโดยการเปลยนออกไซดของไนโตรเจนตวอนๆ ใหกลายเปน NO แลววดปรมาณ NO ทงหมด ซงจะมคาเทากบคาออกไซดของไนโตรเจนทงหมด จากนนวงจรอเลคโทรนคในเครองมอวดกจะค านวณคา NO2 ไดโดยน าคา NOx หกออกจากคา NOx

วธ Sodium Arsenite

การวเคราะหหาปรมาณของกาซไนโตรเจนไดออกไซดดวยวธ Sodium Arsenite มหลกการดงน เมอดดตวอยางอากาศทตองการตรวจวด NO2 ผานเขามาในสารละลาย Sodium hydroxide

กบ Sodium arsenite แลวจะเกดเปน nitrite ion (NO2- ) ขน โดยปรมาณทเกดขนนสารมารถตรวจวดได

โดยวดการดดกลนคลนแสงทความยาวคลนแสง 540 นาโนเมตร หลกจากไดท าปฏกรยากบ Phosphoric

acid, Sulfanilamide และ N - (1 - napthyl) ethylene diamine dichydrochloride

วธ TGA-ANSA

การวเคราะหหาปรมาณของกาซไนโตรเจนไดออกไซดดวยวธ TGA-ANSA เปนวธการตรวจวดกาซโดยใชสารเคม โดยการดดอากาศผานสารละลาย Triethanolamine, Sodium metbisulfite

282

กาซ NO2 จะท าปฏกรยากบสารเคมเกด nitrate ion ซงสามารถตรวจวดไดโดยให ion ท าปฏกรยากบสาร Sulfanilamide แ ล ะ 8 - Anilino - 1 - naphtalenesulfonic Acid Ammonium Salt (ANSA) เ ก ด เป นสารละลายทมสและสามารถดดกลนคลนแสงไดทความยาวคลน 550 นาโนเมตร

6.9 วธการตรวจวดความเขมขนของกาซคารบอนมอนอกไซด

วธการตรวจวดความเขมขนของกาซคารบอนมอนอกไซดทใชกนอยในปจจบนในตางประเทศและประเทศไทย ใชวธการตรวจวดตามมาตรฐานและวธการเทยบเทาเปนการวดดวยเครองมอตรวจวดอตโนมต (automatic) ไมมวธ manual ก าหนดวธการวดกาซคารบอนมอนอกไซด (CO) โดยระบบเอนดไออา (Non Dispersive Infrared Detection: NDIR) เปนวธมาตรฐาน

หลกการ NDIR

หลกการท างานของเครอง NDIR ใชหลกการทวารงสอนฟราเรด (Infared) จะถกดดกลนดวยสารตางชนดไมเทากน สารตางชนดกนจะดดกลนรงสอนฟราเรดทความยาวคลนตางกน ดงเชน คารบอนไดออกไซด (CO2) จะดดกลนรงสอนฟราเรดทความยาวคลน 4 ถง 4.5 ไมครอนและคารบอนมอนอกไซดจะดดกลนรงสอนฟราเรดทความยาวคลน 4.5 ถง 5 ไมครอน การตรวจวดจะท าการดดกาซทตองการวดผานเขาไปในหลอด ซงฉายแสง IR ตลอดเวลา ถากาซม CO อย จะท าการดดกลนรงส IR ซงรงส IR สดทายจะลดลงแปรตามปรมาณของ CO

หลกการท างานของระบบ NDIR

วธการวเคราะหสารประกอบตะกวในอนภาคสารในบรรยากาศโดยวธ AA

การตรวจวดหาปรมาณสารในบรรยากาศตะกว (Pb) มเฉพาะวธ manual มท งวธอางองและเทยบเทา วธอางองมหลกการโดยเกบอากาศผานแผนกรองในเครองเกบตวอยาง High Volume เปนเวลา 24 ชวโมง แลวน าแผนกรองทเกบฝ นนนมาสกดตะกวออกโดยใชกรด Nitric (หรอกรด Nitric ผสมกบ HCl) แลวน าไปวเคราะหความเขมขนตะกว โดยวธเครองวด Atomic Absorption Spectrometry โดยใช Air-acetylene flame ทความยาวคลน 283.3 หรอ 217.0 สวนวธเทยบเทานนกยงใชฝ นจากเครองเกบฝ น

283

ชนด Hi-Vol เชนเดม แตเครองวเคราะหอาจจะเปน X-ray, Flameless Spectro หรออนๆ ตามทระบไวกได

มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ

มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป

สารมลพษ คาเฉลยความเขมขนในเวลา คามาตรฐาน

กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) 1 ชม. ไมเกน 30 ppm. (34.2 มก./ลบ.ม.) 8 ชม. ไมเกน 9 ppm. (10.26 มก./ลบ.ม)

กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) 1 ชม. ไมเกน 0.17 ppm. (0.32 มก./ลบ.ม.) กาซโอโซน (O3) 1 ชม. 0.10 ppm. (0.20 มก./ลบ.ม.)

กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2)

1 ป ไมเกน 0.04 ppm. (0.10 มก./ลบ.ม) 24 ชม. ไมเกน 0.12 ppm.(0.30 มก./ลบ.ม) 1 ชม. ไมเกน 0.3 ppm.(780 มคก./ลบ.ม)

ตะกว (Pb) 1 เดอน ไมเกน 1.5 มคก./ลบ.ม

ฝ นละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน 24 ชม. ไมเกน 0.12 มก./ลบ.ม

1 ป ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม

ฝ นละอองขนาดไมเกน 100 ไมครอน 24 ชม. ไมเกน 0.33 มก./ลบ.ม.

1 ป ไมเกน 0.10 มก./ลบ.ม.

หมายเหต 1. มาตรฐานคาเฉลยระยะสน (1, 8 และ 24 ชม.) ก าหนดขนเพอปองกนผลกระทบตอสขภาพอนามยอยางเฉยบพลน (acute effect)

2. มาตรฐานคาเฉลยระยะยาว (1 เดอน และ 1 ป) ก าหนดขนเพอปองกนผลกระทบยาวหรอผลกระทบเรอรง ทอาจเกดขนตอสขภาพอนามย (chronic effect

284

มาตรฐานคากาซซลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศในเวลา 1ชวโมง

สารมลพษ คาเฉลยความเขมขนในเวลา/พนท คามาตรฐาน

กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2)

1 ชม./พนทอน ไมเกน 0.30 ppm (780 มคก./ลบ.ม)

ทมา: กรมควบคมมลพษ 2558

6.10 การเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling)

หลกของการเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม เพอควบคมและตรวจสอบคณภาพอากาศทปลอยออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรมสสงแวดลอมภายนอก ทงนเพอความปลอดภยและเฝาระวง ปองกนปญหาสขภาพอนามยทอาจเกดขนกบประชาชนทอยใกลเคยงโดยรอบสถานประกอบกจการ/ โรงงานอตสาหกรรม

การเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/ โรงงานอตสาหกรรมจดไดวาเปนมาตรฐานควบคมการระบายมลพษจากแหลงก าเนด (Emission Standard) ดงนนหากเปนผทอยในแวดวงเกยวกบมลพษสงแวดลอมจะคนเคยกบการเกบตวอยางประเภทน

ประกาศกระทรวงอตสาหกรรมเรองก าหนดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน พ.ศ. 2549 เนองจากเปนกฎหมายทบงคบใชกบโรงงานทวไป สรปสาระส าคญของประกาศกระทรวงฯ ดงกลาว ม 5 ประเดน

1) การก าหนดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน 2) การก าหนดคาปรมาณสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน ในกรณทโรงงานใช

เชอเพลงรวมกนตงแต 2 ประเภทขนไป

285

3) การก าหนดวธการตรวจวดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน 4) การรายงานผลการตรวจวดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศ 5) การบงคบใชส าหรบประเภทโรงงานใดๆ ทเปนแหลงก าเนดสารเจอปนในอากาศทไมได

ก าหนดคาไวเปนการเฉพาะ รายละเอยดสาระส าคญบางประเดนเชน

1. ก าหนดคาปรมาณสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงานไว 15 ชนดของสารเจอปนหรอ15 ชนดของมลพษ เชน คาฝ นละออง (Total Suspended Particulate) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 400 มลลกรมตอลกบาศกเมตร กรณมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 320 มลลกรมตอลกบาศกเมตร คาปรมาณตะกว (Lead) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 30 มลลกรมตอลกบาศกเมตร กรณมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 24 มลลกรมตอลกบาศกเมตร คาปรมาณคลอรน (Chlorine) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 30 มลลกรมตอลกบาศกเมตร กรณมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 24 มลลกรมตอลกบาศกเมตร คาคารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 870 สวนในลานสวน กรณมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 690 สวนในลานสวน คากรดก ามะถน (Sulfuric acid) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 25 สวนในลานสวน คาไซลน (Xylene) ส าหรบการผลตทวไปทไมมการเผาไหมเชอเพลงตองไมเกน 200 สวนในลานสวน เปนตน

2. การก าหนดในกรณโรงงานใชเชอเพลงรวมกนตงแต 2 ประเภทขนไป อากาศทระบายออกจากโรงงาน ตองมคาปรมาณสารเจอปนในอากาศไมเกนคาทก าหนดส าหรบเชอเพลงประเภททมสดสวนการใชมากทสด

3. การก าหนดวธการตรวจวดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงานในแตละชนดของสารเจอปน โดยทวไปใหใชวธขององคการพทกษสงแวดลอมแหงประเทศสหรฐอเมรกา (United States Environmental Protection Agency; U.S. EPA) ก าหนดไวหรอใชวธตามมาตรฐานอนทเทยบเทา ยกตวอยางเชน การตรวจวดคาปรมาณฝ นละอองใหใชวธ Determination of Particulate

Emissions from Stationary Sources ของ U.S. EPA เปนตน

4. การก าหนดเรองการรายงานผลการตรวจวดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศ ในกรณทไมมการเผาไหมเชอเพลง ใหค านวณผลทความดน 1 บรรยากาศ หรอท 760 มลลเมตรปรอท อณหภม 25 องศาเซลเซยสทสภาวะแหง (Dry Basis) โดยมปรมาตรออกซเจนในอากาศเสยสภาวะจรงในขณะตรวจวด ส าหรบในกรณทมการเผาไหมเชอเพลง ถาเปนระบบปดใหค านวณผลทความดน 1 บรรยากาศ

286

หรอท 760 มลลเมตรปรอท อณหภม 25 องศาเซลเซยส ทสภาวะแหง (Dry Basis) โดยมปรมาตรอากาศสวนเกนในการเผาไหม (Excess Air) รอยละ 50 หรอมปรมาตรออกซเจนในอากาศเสย รอยละ 7 สวนระบบเปดใหค านวณผลทความดน 1 บรรยากาศ หรอท 760 มลลเมตรปรอท อณหภม 25 องศาเซลเซยส ทสภาวะแหง (Dry Basis) โดยมปรมาตรออกซ เจนในอากาศเสย ณ สภาวะจรงขณะตรวจวด

ทงนรายละเอยดของกฎหมายฉบบเตมและกฎหมายฉบบอนๆ สามารถศกษาเพมเตมไดทเวบไซตกรมโรงงานอตสาหกรรม http:/ / www.diw.go.th

ส าหรบกฎหมายล าดบรองหรอกฎหมายลกทเกยวของกบการเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรมของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแบงเปน 2 กลมใหญๆ เชนเดยวกบของกระทรวงอตสาหกรรม คอ กฎหมายมาตรฐานการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงานโดยทวไป และกฎหมายมาตรฐานการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงาน/สถานประกอบกจการเฉพาะบางประเภทหรอบางกรณ ในทนจะขอกลาวถงเฉพาะกฎหมายมาตรฐานการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงานโดยทวไปทส าคญม 2 ฉบบ คอ

1. ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตฯ เรองก าหนดใหโรงงานอตสาหกรรมเปนแหลงก าเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยทงอากาศเสยออกสบรรยากาศ (พ.ศ. 2549)

2. ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตฯ เรองก าหนดมาตรฐานการควบคมการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงานอตสาหกรรม (พ.ศ. 2549)

สาระส าคญของประกาศฯ ฉบบแรก คอ การก าหนดประเภทหรอชนดของโรงงานอตสาหกรรมทเปนแหลงก าเนดมลพษ จะตองถกควบคมการปลอยทงอากาศเสยออกสบรรยากาศ ส าหรบสาระส าคญของประกาศฯ ฉบบท 2 คอ การก าหนดคามาตรฐานควบคมการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงานอตสาหกรรม ซงคามาตรฐานของประกาศกระทรวงทรพยฯ ฉบบน จะเหมอนกบประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรองก าหนดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน พ.ศ. 2549

ส าหรบกฎหมายมาตรฐานการปลอยทงอากาศเสยจากโรงงาน/ สถานประกอบการเฉพาะบางประเภทหรอบางกรณ เปนกฎหมายทก าหนดเปนการเฉพาะกบบางประเภทของโรงงาน/ สถานประกอบการ เชน โรงไฟฟา โรงปนซเมนต โรงงานเหลก โรงแยกกาซธรรมชาต โรงโมบดหรอยอยหน โรงส ขาว คลงน ามน เชอ เพ ลง ก จการหลอมและตมทองค า เปนตน ดงน น จงมประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม/ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

287

สงแวดลอมอยจ านวนหลายฉบบ ในทนจะไมขอกลาวถง (รายละเอยดของกฎหมายทงหมดสามารถศกษาเพมเตมไดทเวบไซตกรมควบคมมลพษ http:/ / www.pcd.go.th )

สรปประเดนจากกฎหมายทง 2 กระทรวงดงทกลาวขางตนทเกยวของกบการเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรม ดงน

ประเทศไทยมการก าหนดใหสถานประกอบการ/โรงงานอตสาหกรรมโดยทวไป (ซงมไดระบเปนการเฉพาะและทระบเปนการเฉพาะบางประเภทหรอบางกรณ) ตองมการเกบตวอยางอากาศ/ ตรวจตรวจวดปรมาณความเขมขนของสารปนเปอนหรอมลพษจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรม รวมทงมการก าหนดคามาตรฐานของสารปนเปอนหรอมลพษจากปลายปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรมไวดวย

นอกจากนยงไดก าหนดเรองวธการเกบตวอยางและ/หรอการตรวจวดใหใชวธขององคการพทกษสงแวดลอมแหงประเทศสหรฐอเมรกา (United States Environmental Protection Agency; U.S.

EPA) ก าหนดไวหรอใชวธตามมาตรฐานอนทเทยบเทา

หนวยงานตางประเทศทเกยวของกบวธการเกบตวอยางและการตรวจวดคามาตรฐานความเขมขนของสารปนเปอนหรอมลพษจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรม

จากกฎหมายประเทศไทยดงทยกตวอยางขางตน ไดมการอางองหนวยงานตางประเทศ ดงนนจงจ าเปนทเราตองมความร ความเขาใจเบองตนเกยวกบหนวยงานของตางประเทศทเกยวของกบวธการเกบตวอยางและการตรวจวดคามาตรฐานความเขมขนของสารปนเปอนหรอมลพษจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรม เพอเปนแหลงในการคนควาความรเพมเตมทส าคญ คอ United States Environmental Protection Agency; U.S. EPA เปนองคกรภายใตรฐบาลกลางประเทศสหรฐอเมรกา มหนาทโดยตรงในการบงคบใชกฎหมายและดแลงานเกยวกบการปกปองสงแวดลอมเพอสขภาพของมนษย ส าหรบสวนทเกยวของโดยตรงกบการเกบตวอยางอากาศเชน วธการเกบตวอยาง และตรวจวด รวมทงคามาตรฐานความเขมขนของสารปนเปอนหรอมลพษจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากโรงงานอตสาหกรรม (สามารถสบคนความรเพมเตมไดท http:/ / www.epa.gov)

ตวอยางเครองมอ/อปกรณในการเกบตวอยางอากาศจากปลองของโรงงานอตสาหกรรม

288

ในการเกบตวอยางอากาศจากปลองของโรงงานมหลกการเบองตนเชนเดยวกบการเกบตวอยางอากาศในสถานทท างาน คอ จ าเปนตองทราบมาตรฐานและวธในการเกบและวเคราะหตวอยางอากาศ ดงนน กอนท าการเกบตวอยางอากาศ จงจ าเปนตองทราบชนดหรอประเภทของมลพษทเราตองการเกบตวอยาง เพอตรวจสอบหามาตรฐานวธในการเกบตวอยาง ตลอดจนจดเตรยมเครองมอ/อปกรณใหถกตองตามมาตรฐาน เนองจากรายละเอยดของการเกบตวอยางอากาศมเครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางคอนขางมาก ในทนจงขอเสนอภาพตวอยางเครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นละอองรวม (Total Suspended Particulate) ดงแสดงในภาพท 6-13 จะเหนไดวา เครองมอในการเกบตวอยางอากาศมขนาดใหญขน ชดเกบตวอยางจะมหวเกบตวอยาง (probe nozzle) รวมทงทอชกตวอยาง (probe liner) เพอท าการชกตวอยางจากปลองของโรงงาน ทงนการชกตวอยางตองชกดวยอตราความเรวเทากบอตราความเรวของอากาศเสย (Isokinetic sampling) ดวย

ภาพท 6-13 เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นละอองรวม (Total Suspended Particulate)

จากปลองโรงงาน

ทมา: http:/ /cleanairengineering.com/page.php?u=produit&idprod=235&lang=us,

http:/ / www.esuppliersindia.com/ vayubodhan-upkaran-pvt-ltd-/ handy-stack-sampler-pr197334-sFP-

swf.html

289

บทสรป

การตรวจวดและการเกบตวอยางมลสารในอากาศ จะมอปกรณและวธในการตรวจวดทแตกตางกนของสารแตละชนด โดยจะตองมการเตรยมความพรอม เพอใหการท างานไดอยางราบรนและไดตวอยางทดในการทดสอบ ซงจะตองมการก าหนดจดเกบตวอยางทคาดวานาจะกอใหเกดมลพษ โดยดจากทศทางลม ฤดกาลและการกระจายตวของมลสารในพนททประชากรไดรบผลกระทบตามชวงเวลา ในการตรวจวด เขม าและเถา การตรวจวดก าซซล เฟอรไดออกไซด การตรวจวดคารบอนมอนอกไซด การตรวจวดกาซไนโตรเจนไดออกไซด จะมหนวยงานทเกยวของเปนผดแลในเรองของการเกบตวอยางมลสารในอากาศและการตรวจวดจากแหลงตางๆ เชน โรงงานอตสาหกรรม เปนตน

290

ค าถามทายบทท 6

การตรวจวดและเกบตวอยางมลสารในอากาศ

6.1 จงอธบายขนตอนและวธการเกบตวอยางอากาศในบรเวณสถานทท างาน (workplace air

sampling) 6.2 จงอธบายขนตอนและวธการเกบตวอยางอากาศจากบรรยากาศรอบๆ สถานประกอบ

กจการ/โรงงานอตสาหกรรมหรอจากบรรยากาศบรเวณชมชนตดกบสถานประกอบการ/โรงงานอตสาหกรรม (ambient air sampling)

6.3 จงอธบายขนตอนและวธการเกบตวอยางอากาศจากปลองหรอชองเปดทระบายอากาศออกจากสถานประกอบกจการ/โรงงานอตสาหกรรม (stack air sampling)

291

เอกสารอางอง

กรมควบ คมมลพ ษ . 2558. มาตรฐาน คณ ภาพ อากาศในบรรยากาศโดยท ว ไป . กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ.

กรมโรงงานอตสาหกรรม. 2549. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรมเรองก าหนดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน พ.ศ. 2549. กระทรวงอตสาหกรรม.

ปราโมช เชยวชาญ. 2559. การเกบตวอยางมลพษอากาศ: ตอนท 1 และ2. จลสารวทยาศาสตรสขภาพออนไลท. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

วนทน พนธประสทธ และเพญศร วจฉละญาณ. การเกบตวอยางและการวเคราะหมลพษทางอากาศทเปนอนภาคอนๆ. รายวชาสขศาสตรอตสาหกรรม. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นละอองรวม (Total Suspended Particulate) จากปลองโรงงาน [Online]. Available:

http://cleanairengineering.com/page.php?u=produit&idprod=235&lang=us. [5 มกราคม 2558].

ชดปรบเทยบมาตรฐานแบบ Electronic BubBe meter

[Online]. Available: http://www.brandtinst.com/bios/drycal_defender/drycal_defender.html.

[5 มกราคม 2558].

ตวอยางปมเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล [Online]. Available:

http://www.industrysearch.com.au/skc-universal-air-sampling-pumps/p/60476. [5 มกราคม 2558].

292

แสดงการพนเทปตลบยดตวกรองโดยปดชองดดอากาศเขาออก [Online]. Available:

http://www.sensidyne.com/air-sampling-equipment/sampling-media-accessories/. [5 มกราคม 2558].

ชดปรบเทยบมาตรฐาน แบบ Manual Buret BubBe Meter [Online]. Available:

http://www.skcinc.com/catalog/index.php. [5 มกราคม 2558].

เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นรวม (Total Dust) และเครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นทสามารถเขาไปในระบบทางเดนหายใจสวนปลายได (Respirable Dust). [Online].

Available: http://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/book543/sanitation.html. [5 มกราคม 2558].

การเกบตวอยางแบบตดตวบคคล (Personal Sampling). [Online]. Available:

http://www.swtestingltd.co.uk/airsampling.html. [5 มกราคม 2558].

การประกอบชดเกบตวอยางอากาศกบอปกรณในการสอบเทยบเครองมอ. [Online]. Available:

https://www.osha.gov/dts/osta/otm/otm_ii/otm_ii_1.html. [5 มกราคม 2558].

United States Environmental Protection Agency; U.S. EPA. 2014. Determination of Particulate

Emissions from Stationary Sources.

293

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 7

ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

1. เนอหาประจ าบทท 7 ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

1. ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

2. เกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย

3. ดชนชวดคณลกษณะของสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพทจดท าแลวในประเทศไทย

4. ดชนชวดสขภาพ เนองจากมลพษทางอากาศท าใหเกดอนตรายอนๆ

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

2. อธบายและเขาใจเกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย

3. อธบายและเขาใจดชนชวดคณลกษณะของสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพทจดท าแลวในประเทศไทย

4. อธบายและเขาใจดชนชวดสขภาพ เนองจากมลพษทางอากาศท าใหเกดอนตรายอนๆ

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

294

4. สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

295

บทท 7

ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

ตวชวด หมายถง การน าเสนอสงทแสดงถงนยส าคญหรอสงทแสดงแนวโนมเกยวกบปรากฏการณหนงๆ ทไมสามารถตรวจสอบไดทนท (An indicator is something that provides a

clue to a matter of larger significance or makes perceptible a trend or phenomenon that is not

immediately detectable (Hammond et al., 1995))

ตวชวดมลพษทางอากาศ (Indicator of Air Pollution) หมายถง สงทแสดงนยส าคญและแนวโนมของคณลกษณะและปรมาณของอากาศ

ปจจบนอากาศทวโลกซงรวมประเทศไทยดวยนนมมลพษปนเปอนอยมาก ทงอากาศทใชหายใจภายนอกอาคาร (Outdoor Air Pollution) และภายในอาคาร (Indoor Air Pollution) เปนสาเหตท าใหเกดการเจบปวย โดยเฉพาะอยางยงท าใหเกดโรคระบบทางเดนหายใจ ท าใหสญเสยคาจายในการรกษาพยาบาลเปนอยางมาก แหลงของสารปนเปอนเหลานมาจากการประกอบกจกรรมตางๆ ในสงคมเปนสวนใหญ นอกจากนยงเกดจากแหลงตามธรรมชาตอกดวย ซงอาจจ าแนกไดดงน

1. แหลงกอมลพษทางอากาศจากการประกอบกจกรรมในสงคม ไดแก การประกอบอาชพในการประกอบการอตสาหกรรม เกษตรกรรม การบรการ การกอสราง การจราจร การเผาศพและพฤตกรรมของบคคลในสงคม ไดแก การสบบหร การทง การเผาขยะและการเผาปา เปนตน

2. แหลงกอมลพษทางอากาศจากธรรมชาต ไดแก ฝ นละออง กาซและรงสทเกดขนตามธรรมชาต ไดแก ฝ นละออง กาซและรงสจากพนผวโลก จากการระเบดของภเขาไฟ แหลงกาซเรดอนจากพนผวโลก

ในประเทศไทยน นประสบปญหากบมลพษทางอากาศและมผเจบปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ ภมแพ มะเรงบางชนด ซงคาดวาอาจเนองมาจากมลพษทางอากาศดงกลาวได ปจจบนประเทศไทยไดมหลายหนวยงานทด าเนนการตรวจวดคณภาพอากาศ หนวยงานกรมควบคมมลพษมสถานตรวจวดอากาศทงในกรงเทพมหานครและปรมณฑลและจงหวดในภมภาค รวมท งสน 19 จงหวด ไดแก สถานตรวจวดอากาศจงหวดกรงเทพมหานคร สมทรปราการ สมทรสาคร ปทมธาน นนทบร เชยงใหม ล าปาง นครสวรรค สระบร นครราชสมา ขอนแกน

296

อยธยา ราชบร ชลบร ระยอง ฉะเชงเทรา สราษฎรธาน ภเกต สงขลา โดยมการตรวจวดคณภาพอากาศจากพารามเตอรหลายชนด ไดแก ความเขมขนของกาซ ฝ นละออง (จ าแนกตามขนาด) อณหภมและสภาพของการเปลยนแปลงของอากาศและแสงแดด ดงน

1. ตรวจวดกาซทส าคญบางชนด โดยคดจากความเขมขนเฉลยของกาซแตละชนดในชวงเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง 24 ชวโมง ไดแกกาซคารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide: CO)คารบอนไดออกไซด (Carbondioxide: CO2) ก าซในกลมไนโตรเจนออกไซด (NOx) (เชน ไนโตรเจนออกไซด (Nitrogenoxide: NO2)) ม เทน (Methane) ซลเฟอรไดออกไซด (Sulphur

dioxide: SO2) โอโซน (Ozone: O3) ซเอฟซ (CFC) 2. ตรวจวดฝ นละออง โดยคดความเขมขนเฉลยความเขมขนของฝ นละองแตละชนดในชวงเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง 24 ชวโมง ไดแก ฝ นละอองโดยรวม (Total Suspended Particulate:

TSP) ฝ นละอองทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM 10) และฝ นละอองทมขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน 3. รงส ไดแก รงสโดยรวมของดวงอาทตย (Net Rad) และรงสตกกระทบ

4. ทศทางลม

5. ความเรวลม

6. ปรมาณน าฝน

7. ความชนสมพทธ

ในกรณของดชนคณภาพอากาศนน ส านกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ ไดก าหนดเกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย โดยมการค านวณเทยบมาตรฐานคณภาพบรรยากาศทวไปของสารมลพษทางอากาศ 5 ประเภท ไดแก กาซโอโซน เฉลย 1 ชวโมง กาซไนโตรเจนไดออกไซด เฉลย 1 ชวโมง กาซคารบอนมอนนอกไซด เฉลย 8 ชวโมง กาซซลเฟอรไดออกไซด เฉลย 24 ชวโมง และฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน เฉลย 24 ชวโมงทงนดชนคณภาพอากาศทค านวณไดของสารมลพษทางอากาศประเภทใดมคาสงสดจะใชเปนดชนคณภาพอากาศของวนนน ดชนคณภาพอากาศของประเทศไทยแบงออกเปน 5 ระดบ คอตงแต 0 ถงมากกวา 300 ซงแตละระดบจะใชสเปนสญลกษณเปรยบเทยบระดบของผลกระทบตอสขภาพอนามย โดยดชนคณภาพอากาศ 100 จะมคาเทยบเทามาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป หากดชนคณภาพอากาศสงเกนกวา 100 แสดงวาคาความเขมขนของมลพษทางอากาศมคาเกนมาตรฐานและคณภาพอากาศในวนนนจะเรมมผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน

297

ดงแสดงในตารางท 7-1 ซงดชนเปรยบเทยบคณภาพอากาศในระดบตางๆนนไดแสดงไวในตารางท 7-2 สวนกรณของรงส ทศทางลม ความเรวลม ปรมาณน าฝน ความชนสมพทธนนไมไดท าการตรวจวดอยางตอเนอง มการตรวจวดเปนบางกรณและไมไดเผยแพรขอมลโดยทวไป

ตารางท 7-1 เกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย

ทมา: กรมควบคมมลพษ

การค านวณดชนคณภาพอากาศรายวนของสารมลพษทางอากาศแตละประเภท (i)

จะค านวณจากคาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศจากขอมลผลการตรวจวดคณภาพอากาศ โดยแตละระดบของคาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศทระดบตางๆ ดงแสดงไวในตารางท 7-2 และมสตรการค านวณดงน

AQI ความหมาย สทใช แนวทางการปองกนผลกระทบ

0-50 คณภาพด ฟา ไมมผลกระทบตอสขภาพ

51-100 คณภาพปานกลาง เขยว ไมมผลกระทบตอสขภาพ

101-200 มผลกระทบตอ

สขภาพ เหลอง

ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงการออกก าลงภายนอกอาคาร

บคคลทวไป โดยเฉพาะเดกและผสงอาย ไมควรท ากจกรรมภายนอกอาคารเปนเวลานาน

201-300 มผลกระทบตอสขภาพมาก

สม

ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงกจกรรมภายนอกอาคาร

บคคลทวไป โดยเฉพาะเดกและผสงอาย ควรจ ากดการออกก าลงภายนอกอาคาร

มากกวา 300 อนตราย แดง

บคคลทวไป ควรหลกเลยงการออกก าลงภายนอกอาคาร

ส าหรบผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรอยภายในอาคาร

298

ก าหนดให

Xi = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศจากผลการตรวจวด

Xij = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเปนคาต าสดของชวงพสยทมคา Xi นน

Xij+1 = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเปนคาสงสดของชวงพสยทมคา Xi นน

Ii = คาดชนยอยคณภาพอากาศ

Iij = คาดชนยอยคณภาพอากาศทเปนคาต าสดของชวงพสยทมคา Ii นน

Iij+1 = คาดชนยอยคณภาพอากาศทเปนคาสงสดของชวงพสยทมคา Ii นน

AQI = คาดชนคณภาพอากาศ

ตารางท 7-2 คาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศ

AQI

PM10 (24

ชม.) O3 (1 ชม.) SO2 (24 ชม.) NO2 (1 ชม.) CO (8 ชม.)

มคก./ลบม. มคก./ลบม.

ppb มคก./ลบม.

ppb มคก./ลบม.

ppb มคก./ลบม.

ppb

50 40 100 51 65 25 160 85 5.13 4.48

100 120 20 100 300 120 320 170 10.26 9.00

200 350 400 203 800 305 1,130 600 17.00 14.84

300 420 800 405 1,600 610 2,260 1,202 34.00 29.69

400 500 1,000 509 2,100 802 3,000 1,594 46.00 40.17

500 600 1,200 611 2,620 1,000 3,750 1,993 57.50 50.21

ทมา: กรมควบคมมลพษ

299

อยางไรกตามเนองจากในพนทตางของประเทศไทยนน นอกจากจะมลกษณะของสารพษและองคประกอบโดยพนฐานบางสวนคลายคลงกน แตกยงมความแตกตางของสารพษและองคประกอบพเศษเปนกรณเฉพาะพนท เนองมาจากลกษณะของภมอากาศและภมประเทศในพนทนน เชน ความแตกตางระหวางพนทภาคเหนอทเปนหบเขา ภาคใตมฝนตกชกและตดชายฝงทะเลทงสองดาน จงมทศทางของกระแสลมบกลมทะเล ความเรวลม ความชนสมพทธ บางจงหวดในภาคตะวนออกกเปนพนทลกษณะตดชายฝงทะเลและมอตสาหกรรมมาก จงมทศทางของกระแสลมบกลมทะเล ความเรวลม ความชนสมพทธเขามาเกยวของ นอกจากนองคประกอบดานการประกอบอาชพและสงแวดลอมกยงมความแตกตางกน เชน ภาคเหนอมการประกอบการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม นอกจากนยงประสบปญหาเรองกาซซลเฟอรไดออกไซดและฝนกรดในพนทอ าเภอแมเมาะ จงหวดล าปาง เนองจากการเผาถานหนลกไนตในโรงไฟฟา ปญหาเรองกาซเรดอนทมตามธรรมชาต ปญหาเรองวฒนธรรมทองถนทนยมเผาวสดทางการเกษตร ปญหาเรองไฟปาในฤดรอน ภาคใตประสบปญหาเนองจากการประกอบการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม เรองกาซเรดอนในพนท การเผาวสดทางการเกษตรและควนไฟปาทเกดจากประเทศใกลเคยง ภาคตะวนออกกประสบปญหามลพษทางอากาศเนองจากการประกอบการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม นอกจากนยงเปนพนทพเศษทประสบปญหาเรองกาซพษและสารระเหยประเภทสารระเหยอนทรย (Volatile Organic

Compounds: VOCs) มาก เนองจากเปนแหลงอตสาหกรรมขนาดใหญ โดยเฉพาะอยางยงอตสาหกรรมปโตรเคมและการกลนน ามนเชนกน ดงนนจงควรมดชนชวดเพมเตมเปนกรณพเศษนอกเหนอจากการตรวจวดพนฐานแตกตางกนไปตามลกษณะของการประสบปญหาทพบในพนทนนๆ ดวยเหตนในการจดท าดชนชวดมลพษทางอากาศในการศกษาครงน จงจ าแนกประเภทของดชนชวดออกเปน 2 ประเภทใหญๆ ไดแก

1) ดชนชวดมลพษทางอากาศในประเทศไทยทมการจดท าแลว

2) ดชนชวดมลพษทางอากาศในประเทศไทยทเสนอแนะใหมการเพมเตมขนใหม ดงน

1. ดชนชวดมลพษทางอากาศในประเทศไทยทมการจดท าแลว 1.1 ดชนชวดคณลกษณะของสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ

1.1.1 ปรมาณฝนละอองโดยรวม (TSP)ในบรรยากาศภายในอาคารและภายนอกอาคาร

300

ความหมาย ปรมาณฝ นละอองทกขนาดอนภาคในปรมาณมลลกรมตอลกบาศกเมตร ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณฝ นโดยรวมเฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ นทกขนาด (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณฝ นโดยรวมเฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ นทกขนาด (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณฝ นทกขนาดโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ นนบงชถงระดบของอากาศทมฝ นละอองโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพ ษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยฝ นละอองทกขนาดนนอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนฝ นละอองโดยรวมน นถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผใช องคทางรฐบาลทเกยวของทงกบสงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณฝ นรวมตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24 ชวโมงเปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ

301

แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวยตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ ส านกงานสงแวดลอมภาค กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร ศนยอนามย กรมอนามย

1.1.2 ปรมาณฝนละออง PM 10 ในบรรยากาศภายในอาคารและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณฝ นละอองทมขนาด 10 ไมครอน (ซงเปนขนาดทสามารถเขาสปอดได) มลลกรมตอลกบาศกเมตรในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณฝ น PM10 เฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ น PM10 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณฝ น PM10 เฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ นทกขนาด (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณฝ น PM10 โดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ นนบงชถงระดบของอากาศทมฝ น PM10 ปนเปอนอย (2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยฝ นละอองทกขนาดนนอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนฝ นละอองขนาด PM10 ถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

302

ผใช องคทางรฐบาลทเกยวของทงกบสงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณฝ น PM10 ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ ของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ส านกงานสงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

1.1.3 ปรมาณฝนละออง PM 2.5 ในบรรยากาศภายในอาคารและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณฝ นละอองทมขนาด 2.5 ไมครอน (ซงเปนขนาดทสามารถเขาสปอดได) มลลกรมตอลกบาศกเมตรในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร

(Indoor Air)โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณฝ น PM2.5 เฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ น PM2.5 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณฝ น PM2.5 เฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณฝ นทกขนาด (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนมลลกรม

ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณฝ น PM2.5 โดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมงทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมฝ น PM10 ปนเปอนอย

303

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยฝ นละอองทกขนาดอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนฝ นละอองขนาด PM2.5 นนถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณฝ น PM2.5 ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมงเปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ ส านก

นโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1.1.4 ปรมาณกาซไนโตรเจนในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซไนโตรเจนในปรมาณสวนในลานสวน (ppm; ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1

ชวโมง, 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณกาซไนโตรเจนภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ NOx (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณกาซไนโตรเจนภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ NOx (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

304

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซไนโตรเจนเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ นนบงชถงระดบของอากาศทมกาซปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยกาซไนโตรเจนอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษจากกาซไนโตรเจนถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณกาซไนโตรเจนเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ส านกงานสงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

1.1.5 ปรมาณกาซมเทน (Methane Gas) ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซมเทนในปรมาณสวนในลานสวน (ppm; ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1

ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณกาซมเทนภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ CH4 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

305

ข. ปรมาณกาซมเทนภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ CH4 ภายนอกอาคาร (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซมเทนโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ นนบงชถงระดบของอากาศทมกาซโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยกาซมเทนอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนกาซมเทนถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณ CH4 ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงานสงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1.1.6 ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด (Carbon Dioxide: CO2) ในบรรยากาศภายในและ ภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด ในปรมาณสวนในลานสวน (ppm;

ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

306

ก. ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24

ชวโมง

ปรมาณ CO2 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24

ชวโมง

ปรมาณ CO2 ภายนอกอาคาร (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ นนบงชถงระดบของอากาศทมกาซโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยกาซคารบอนไดออกไซดอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนกาซคารบอนไดออกไซดถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณ CO2 ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24

ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงาน

307

สงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

1.1.7 ปรมาณกาซคารบอนมอนนอกไซด (Carbon Monoxide: CO) ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซคารบอนมอนนอกไซดในปรมาณสวนในลานสวน (ppm;

ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณ CO ภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ CO (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณ CO ภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ CO (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน:

(1) ปรมาณ CO โดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทม CO โดยเฉลยปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยCO นนอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปน CO รวมถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

308

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณ CO ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24

ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงานสงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

1.1.8 ปรมาณกาซซลเฟอรไดออกไซด (Sulphur Dioxide: SO2) ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซซลเฟอรไดออกไซดในปรมาณสวนในลานสวน (ppm;

ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณ SO2 เฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ SO2 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณกาซซลเฟอรไดออกไซดเฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ SO2 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณ SO2โดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมงและ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของ SO2โดยรวมปนเปอนอย

309

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวย SO2 อยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม มมลพษทเปน SO2 ถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณฝ นรวมตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงานสงแวดลอมภาคส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

1.1.9 ปรมาณกาซโอโซน (Ozone:O3) ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซโอโซนในปรมาณสวนในลานสวน (ppm) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8

ชวโมงและ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณกาซโอโซนเฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ O3 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณกาซโอโซนภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ O3 (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม

310

ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซโอโซนโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมฝ นละอองโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวย O3 อยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปน O3 ถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณ O3 ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24

ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอนรายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงานสงแวดลอมภาค ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1.1.10 ปรมาณสาร CFC ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณสาร CFC ในปรมาณสวนในลานสวน (ppm) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8

ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณสาร CFC เฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณสาร CFC (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม

ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

311

ข. ปรมาณสาร CFC ภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณสาร CFC (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณสาร CFC โดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมฝ นละอองโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวาประกอบดวยสาร CFC อยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนสาร CFC ถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณสาร CFC ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวย

ตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1.1.11 ลกษณะของบรรยากาศในภมประเทศ/เขตทอยเปลยนไป

1.1.11.1 จ านวนองศา (เซลเซยส/ฟาเรนไฮต/หนวยวดองศาอนๆ) ทเปลยนแปลงเพมขนหรอลดลง เมอเปรยบเทยบกบระดบอณหภมเดมตอวน/ตอเดอน/ตอป

การใชประโยชน ท าใหทราบถงสภาพของอณหภมในบรรยากาศทเปลยนไป ซงมผลตอการกระจายตว/การแพรของสารปนเปอนในอากาศทมผลตอภาวะเจบปวยได

ผใช หนวยงานสาธารณสขและสงแวดลอมทเกยวของกบการก าหนดนโยบายในการปองกน ควบคม รกษาหรอลดสาเหตของอบตเหตการตายเหลานน

ความถของการใช ทกไตรมาสและทกป

312

ระดบของขอมลทใช อ าเภอ จงหวดและประเทศ

แหลงของขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรมอตนยมวทยา

1.1.11.2 ระดบของความชนสมพทธในบรรยากาศ

การใชประโยชน ท าใหทราบถงความชนในบรรยากาศทเปลยนไป ซงมผลตอการกระจายตว/การแพรของสารปนเปอนในอากาศทมผลตอภาวะเจบปวยได

ผใช หนวยงานสาธารณสขและสงแวดลอมทเกยวของกบการก าหนดนโยบายในการปองกน ควบคม รกษาหรอลดสาเหตของอบตเหตการตายเหลานน

ความถของการใช ทกไตรมาสและทกป

ระดบของขอมลทใช อ าเภอ จงหวดและประเทศ

แหลงของขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรมอตนยมวทยา

1.1.11.3 ลกษณะและทศทางลมทเปลยนแปลงในแตละวน

การใชประโยชน ท าใหทราบถงสภาพของการกระจายตว/การแพรของสารปนเปอนในอากาศ ซงมผลตอภาวะเจบปวยได

ผใช หนวยงานสาธารณสขและสงแวดลอมทเกยวของกบการก าหนดนโยบายในการปองกน ควบคม รกษาหรอลดสาเหตของอบตเหตการตายเหลานน

ความถของการใช ทกไตรมาสและทกป

ระดบของขอมลทใช อ าเภอ จงหวดและประเทศ

แหลงของขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรมอตนยมวทยา

1.1.11.4 ความเรวลมทเปลยนแปลงในแตละวน

การใชประโยชน ท าใหทราบถงสภาพของการกระจายตว/การแพรของสารปนเปอนในอากาศทมผลตอภาวะเจบปวยได

313

ผใช หนวยงานสาธารณสขและสงแวดลอมทเกยวของกบการก าหนดนโยบายในการปองกน ควบคม รกษาหรอลดสาเหตของอบตเหตการตายเหลานน

ความถของการใช: ทกไตรมาสและทกป

ระดบของขอมลทใช อ าเภอ จงหวดและประเทศ

แหลงของขอมลทม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรมอตนยมวทยา

1.2 ดชน ชวดสภาพรางกาย /สขภาพท เปลยนไป เนองจากมลพษทางอากาศเพอเปรยบเทยบกบดชนชวดสขภาพพนฐานของชมชน

1.2.1 จ านวนผปวยใหมและจ านวนผปวยสะสมทเขารบการรกษาในสถานพยาบาลจ าแนกตามเพศ กลมอาย จงหวดและภาค

ความหมาย จ านวนผปวยใหมและจ านวนผปวยสะสมทปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ โรคภมแพ โรคผวหนง โรคมะเรงในระบบทางเดนหายใจท เกดจากมลพษทางอากาศและเขารบการรกษาในสถานพยาบาลของรฐบาลและเอกชน จ าแนกตามเพศ กลมอาย จงหวดและภาค

การใชประโยชน

(1) เปนดชนชวดอบตการณของโรคเนองจากมลพษทางอากาศและภาวะสขภาพของประชากรในพนท

(2) เปนแนวทางในการจดท านโยบายการเฝาระวงสขภาพของประชากรในพนททมอบตการณของโรคดงกลาวได

ผใช องคกรและหนวยงานทงในประเทศและตางประเทศ หนวยงานทเกยวกบสาธารณสขทงในสวนกลางและพนท (ส านกนโยบายและแผนยทธศาสตร กรมควบคมโรค กรมอนามย กรมสนบสนน-บรการสขภาพ ส านกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลเอกชน ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ สถานอนามย องคการบรหารสวนทองถน)

ความถของการใช ทกปและมการเปรยบเทยบแนวโนมปตอป

ระดบของขอมลทใช ทกระดบในประเทศและใชในการประสานงานขอมลระหวางประเทศ เชน เปรยบเทยบอตราการตายของประชากรในแตละประเทศหรอในแตละภมภาคของโลก

314

แหลงขอมลทม ส านกงานสถตแหงชาต ส านกนโยบายและแผนยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข ส านกงานสาธารณสขจงหวด ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ หนวยเวชสถตของโรงพยาบาลตางๆ ส านกระบาดวทยา กรมสนบสนนบรการสขภาพ

1.2.2 คารกษาพยาบาล

ความหมาย คาใชจายในการบรการทางการแพทยเกยวกบโรคระบบทางเดนหายใจ โรคผวหนงและโรคภมแพ จ าแนกตามจงหวด ภาค ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาลและจ าแนกตามเพศและกลมอาย

การใชประโยชน เปนดชนทบงชถงภาระคาใชจายของประเทศในการดแลภาวะสขภาพของประชากรในประเทศ

ผใช องคกรและหนวยงานทงในประเทศและตางประเทศ หนวยงานทเกยวของสาธารณสขทงในสวนกลางและพนท (กรมควบคมโรค กรมอนามย ส านกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลเอกชน ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ สถานอนามย องคการบรหารสวนทองถน)

ความถของการใช ทกปและมการเปรยบเทยบแนวโนมปตอป

ระดบของขอมลทใช ทกระดบในประเทศและใชในการประสานงานขอมลระหวางประเทศ เชน เปรยบเทยบคาใชจายในการรกษาพยาบาลของประชากรภายในประเทศและเปรยบเทยบกบแตละประเทศหรอในแตละภมภาคของโลก

แหลงขอมลทม ส านกงานสถตแหงชาต ส านกนโยบายและแผนยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข ส านกงานสาธารณสขจงหวด ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ หนวยสงคมสงเคราะหของโรงพยาบาลตางๆ ส านกระบาดวทยา ส านกงานประกนสงคม ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ส านกงานสรางเสรมสขภาพแหงชาต ส านกงานวจยระบบสาธารณสข

หมายเหต: การจ าแนกโรคในการบนทกขอมลอาจจดท ารายละเอยดของการจ าแนกได ดงน

1. ผลกระทบตอผวหนงภายนอกและเยอบออน

1.1 จ านวนผปวยดวยโรคผวหนง (ผนคน อกเสบ ภมแพหรออนๆ ทมใชจากการสมผสสารเคมโดยตรง สมผสความรอน เปนตน) จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

315

1.2 จ านวนผปวยดวยโรคเยอบตาอกเสบ ตาแดง ตาเปนตอทมใชจากการตดเชอหรอแสงสวาง เปนตน) จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2. ผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ 2.1 จ านวนผปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

2.1.1 จ านวนผปวย/ตายดวยโรคภมแพของระบบทางเดนหายใจ จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2.1.2 จ านวนผปวย/ตายดวยโรคหอบหด จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2.1.3 จ านวนผปวย/ตายดวยโรคนวโมโคนโอซส (Pneumoconiosis) จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2.1.4 จ านวนผปวย/ตายดวยโรคมะเรงปอด จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2.1.5 จ านวนผปวย/ตายดวยโรคเกยวกบระบบเลอดและพยาธสภาพอนทเปนผลจากมลพษทางอากาศ จ าแนกตามเพศ อาย จงหวดเปนรายเดอนและรายป

2. ดชนชวดทเสนอแนะใหมการเพมเตมขนใหมในประเทศไทย

2.1 ดชนชวดดานสงแวดลอม

2.1.1 ปรมาณกาซเรดอน (Radon) ในบรรยากาศภายในอาคารและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซเรดอนในปรมาณ Bq/M3 ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24

ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณกาซเรดอนโดยรวมเฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24

ชวโมง

ปรมาณกาซเรดอน (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนเบคเควอเรล (Becquerels) ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) ลกบาศกเมตร

316

ข. ปรมาณกาซเรดอนเฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณกาซเรดอน (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนเบคเควอเรล (Becquerels) ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซเรดอนโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมฝ นละอองโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายนอกอาคารวาประกอบดวยฝ นละอองทกขนาดอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทเปนฝ นละอองโดยรวมถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพรวมทงบคคลทวไป

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณกาซเรดอนเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24

ชวโมง เปนประจ าทกวนในพนทเสยงและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป สวนพนทอนๆ นนอาจมการตรวจสอบทก 6 เดอนหรอประจ าป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงทควรมขอมล องคกรทางรฐบาลทเกยวของทงกบสงแวดลอมและสขภาพในประเทศ

และตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพและสถาบนการศกษาในพนทเสยง เชน มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยสงขลานครนทร

2.1.2 ปรมาณสารปนเปอนอนๆ แลวแตกรณ เชน ไดออกซน เขมา สารเคมอนๆ เปนตน

ความหมาย

ก. ในกรณของ เขมาและฝ นละอองนน จดท าดชนชวดส าหรบปรมาณฝ นละอองขนาดอนภาค PM2.5 ในพนทนนๆ (ปจจบนมการตรวจวด PM2.5 อยเพยง 2 สถานตรวจวด) ในปรมาณสวนในลานสวน (ppm; ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

317

ข. กรณของสารไดออกซนและสารพษเฉพาะพนท เชน สาร VOCs นน ควรมการตรวจวดในปรมาณสวนในลานสวน (ppm; ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ ) เฉลยภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8

ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ) (ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม(ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ ) เฉลยภายนอกอาคารตลอดเวลา1 ชวโมง/8

ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ) (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

การใชประโยชน

(1) ปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ) เฉลยตลอดระยะเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง และ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมสารปนเปอน (ตามแตกรณ)

เฉลยปนเปอนอย (2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายในและภายนอกอาคารวา

ประกอบดวยปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ) เฉลยเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม ตวอยางเชน สารปนเปอนประเภท VOCs Fume ของโลหะหนก Dioxin ละอองของ Pesticides เสนใยของฝาย ปาน ปอ ลนน เสนใยของแรใยหน (Asbestos) เชอโรคตางๆ (เชน แบคทเรย ไวรส ทกอใหเกดโรคระบาด เชน โรคซาร โรคไขหวดนก เปนตน)

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพและสถาบนการศกษาในพนทเสยง เชน สถาบนการศกษาในพนทเสยงตอสารมลพษและสารตดเชอ ไดแก สถาบนการศกษาใน

318

เขตทมประชากรมาก มการขนสงมาก ตวอยาง เชน กรงเทพมหานคร เชยงใหม ขอนแกน นครราชสมา ปทมธาน สมทรสาคร สมทรปราการ ฉะเชงเทรา ชลบร ระยอง สงขลา เปนตน

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณสารปนเปอน (ตามแตกรณ) เฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาลและรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงทควรมขอมล กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม ส านกงานจดการ

คณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวยตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและสงแวดลอมภาค กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12 กรมวทยาศาสตรการแพทยและศนยวทยาศาสตรการแพทย 1-12 กรมควบคมโรคและส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

2.1.3 ปรมาณกาซไฮโดรเจนซลไฟด (Hydrogen Sulphide: H2S ) ในบรรยากาศภายในและภายนอกอาคาร

ความหมาย ปรมาณกาซไฮโดรเจนซลไฟดในปรมาณสวนในลานสวน (ppm;

ug/m3) ในบรรยากาศภายนอกอาคาร (Out Door Air) และภายในอาคาร (Indoor Air) โดยเฉลยตลอดเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมง และ 24 ชวโมง

วธค านวณ

ก. ปรมาณกาซไฮโดรเจนซลไฟดภายในอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง

ปรมาณ H2S (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายในอาคารโดยรวม (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนลกบาศกเมตร

ข. ปรมาณกาซไฮโดรเจนซลไฟดภายนอกอาคารตลอดเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24

ชวโมง

ปรมาณ H2S ภายนอกอาคาร (ในเวลา 1 ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง) จ านวนไมโครกรม ปรมาตรอากาศภายนอกอาคารโดยรวม(ในเวลา 1ชวโมง/8 ชวโมง/24 ชวโมง)จ านวนลกบาศกเมตร

319

การใชประโยชน

(1) ปรมาณกาซไฮโดรเจนซลไฟดโดยรวมเฉลยตลอดระยะเวลา 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24 ชวโมง ทประชากรหายใจในพนทหนงๆ บงชถงระดบของอากาศทมกาซโดยรวมปนเปอนอย

(2) ท าใหทราบถงคณลกษณะของมลพษทางอากาศภายนอกอาคารวาประกอบดวยกาซไฮโดรเจนซลไฟดอยในปรมาณเทาไรและอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงจะบงชคณลกษณะของอากาศวามมลพษทถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพหรอไม

ผ ใช องคกรทางรฐบาลท เกยวของท งกบ สงแวดลอมและสขภาพในประเทศและตางประเทศ องคกรเอกชนทเกยวของกบสงแวดลอมและสขภาพ โดยเฉพาะอยางยงกรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและหนวยตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและสงแวดลอมภาค กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12 กรมวทยาศาสตรการแพทย และศนยวทยาศาสตรการแพทย 1-12 กรมควบคมโรคและส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

ความถของการใช ควรมการตรวจวดปรมาณ H2S ตลอดเฉลยใน 1 ชวโมง 8 ชวโมงและ 24 ชวโมง เปนประจ าทกวนและควรมการจดท าคาเฉลยแลวรายงานเปนรายเดอน รายสามเดอน รายฤดกาล และรายป

ระดบของขอมลทใช พนทเสยงเฉพาะอ าเภอ จงหวดและประเทศ แหลงทควรมขอมล ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษและ

หนวยตรวจวดในสงกดตามพนทตางๆ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและส านกงานสงแวดลอมภาค กองอนามยสงแวดลอม ศาลาวาการกรงเทพมหานคร กรมอนามยและศนยอนามยท 1-12

2.1.4 ควรเพมสถานการตรวจวด PM 2.5 ทกสถานในกรงเทพมหานครและทกจงหวด

2.1.5 ควรมการตรวจวดพารามเตอรชวดพนฐานคณภาพอากาศทกจงหวดและเพมการตรวจวดพารามเตอรเฉพาะทเหมาะสมในจงหวดทเปนพนทเสยง

2.2 ดชนชวดสขภาพเนองจากมลพษทางอากาศท าใหเกดอนตรายอนๆ

2.2.1 อบตเหตทางการจราจรเนองจากทศนวสยไมดจากมลพษทางอากาศ

จ าแนกตามจ านวนครง พนท (จงหวด) ทเกดขนตอเดอนและตอป โดยมขอมลอนๆ ประกอบดวยลกษณะของยานพาหนะทเกดขน เชน ประเภทของยานพาหนะ (รถยนต

320

เครองบน เปนตน) สาเหตและจ านวนคนบาดเจบ พการ ทพพลภาพและเสยชวต รวมท งคารกษาพยาบาล ประเภทของสาเหตทท าใหเกดอบตเหต เชน หมอก ควนจากการเผาหญา เผาปา เปนตน

การใชประโยชน

(1) ดชนนเปนประโยชนในดานนโยบายพนท เนองจากท าใหทราบสาเหตของอบตเหตจากทศนวสยไมด อนเนองมาจากกจกรรม/สาเหต/แหลงก าเนดทกอใหเกดหมอก ควนหรอสงปนเปอนในอากาศอนๆ ซงจะชวยเปลยนพฤตกรรมของการเกดแหลงก าเนดนนๆ โดยกจกรรมของบคคลในพนทหรอสาเหตอนใดในพนท

(2) สามารถน าไปก าหนดมาตรการความปลอดภยตอสขภาพในพนทนนๆ ได

ผใช หนวยงานสาธารณสขและสงแวดลอมทเกยวของกบการก าหนดนโยบายในการปองกน ควบคม รกษาหรอลดสาเหตของอบตเหตการตายเหลานน

ความถของการใช ทกไตรมาสและทกป

ระดบของขอมลทใช อ าเภอ จงหวดและประเทศ

แหลงทควรมขอมล กรมควบคมมลพษ ส านกงานระบาดวทยา

321

ตารางดชนชวดทเสนอแนะ

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว

ดชนชวด

ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

TSP คาเฉลยของปรมาณสารแขวนลอยในทนคอฝ นละอองในอากาศโดยรวม (ทกชนดและทกขนาดอนภาค) ในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA

ปรมาณฝ นละอองโดยรวม (จ านวนมลลกรม) ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน,สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ.., กทม., สงแวดลอมภาค ส านกอนามยสงแวดลอม ศนยอนามย

PM10 คาเฉลยของปรมาณสารแขวนลอยในทนไดแก

ฝ นละอองขนาดอนภาคเลกกวา 10 ไมครอนในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณฝ นละอองทมขนดเลกกวา 10 ไมครอน (จ านวนมลลกรม) ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาคส านกอนามยสงแวดลอม ศนยอนามย กทม.

322

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด

ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

PM2.5 คาเฉลยของปรมาณสารแขวนลอย ในทนไดแก

ฝ นละอองขนาดอนภาคเลกกวา 2.5 ไมครอนในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณฝ นละอองทม

ขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน(จ านวนมลลกรม) ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค

CO คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซคารบอนมอนนอกไซดในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ CO (จ านวนมลลกรม)

ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน สปดาห เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค ส านกอนามย สงแวดลอม

ศนยอนามย

CO2 คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ CO2 (จ านวนมลลกรม)ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาคส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย คพ.

323

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด

ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

NOx คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซไนโตรเจนออกไซดในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ NOx (จ านวนมลลกรม)ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค

ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

SO2 คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซซลเฟอรไดออกไซดในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ SO2 (จ านวนมลลกรม)

ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

O3 คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซโอโซนในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ O3 (จ านวนมลลกรม)

ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน,สปดาห.

เดอน,ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค

ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

324

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

CFC คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของสาร CFC ในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของสาร CFC (จ านวนมลลกรม)

ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาคส านกอนามย-

สงแวดลอม

ศนยอนามย

อณหภม (Temper

ature)

คาเฉลยของ/ระดบอณหภม (หนวยเปนองศาเซลเซยสหรอองศาฟาเรนไฮต) ในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ระดบอณหภม (หนวยเปนองศาเซลเซยสหรอองศา ฟาเรนไฮต)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาคส านกอนามย-

สงแวดลอม

ศนยอนามย

กรมอตนยมวทยาและหนวยงานในสงกดของกรมอตนยมวทยาใน

พนท

325

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม) การใชประโยชน ผใช

ความถของการใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

ทศทางกระแสลม

ทศทางกระแสลมในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ทศของกระแสลม(เหนอ/ใต/

ตะวนออก/ตะวนตก/

ตะวนออกเฉยงใต/

ตะวนออกเฉยงเหนอ/ตะวนตกเฉยงใต ในพนททก าหนด

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

ชวโมง วน

สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

++++ คพ. สงแวดลอมภาค

กรมอตนยมวทยาและหนวยงานในสงกดของกรมอตนยมวทยาใน

พนท

ความเรวลม คาเฉลยของความเรวกระแสลมในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ความเรวของกระแสลม (หนวยเปนกโลเมตร) ตอเวลาทก าหนด (หนวยเปนชวโมง) ในพนทเปาหมาย

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

นาท ชวโมงวน

สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

++++ คพ. สงแวดลอมภาค

กรมอตนยมวทยาและหนวยงานในสงกดของกรมอตนยมวทยาในพนท

326

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

อตราปวย

อตราปวยของผปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

โรคผวหนง

โรคมะเรง ทเกยวเนอง

จากมลพษทางอากาศ

WHO

ILO

IARC

จ านวนผปวยใหม,

จ านวนผปวยโดยรวม จ านวนประชากรกลางปของประเทศ

จ านวนประชากรพนทและระดบประเทศ

บงชภาวะสขภาพ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ ภาคเขต จงหวด

+++++ สถานอนามย รพศ.

รพท. รพช. สสจ.

โรงพยาบาลและสถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยากระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

อตราตาย อตราตายของผตายดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

โรคผวหนง

โรคมะเรง ทเกยวเนองจากมลพษทางอากาศ

WHO

ILO

IARC

จ านวนผเสยชวตใหม จ านวนผเสยชวตโดยรวมจ านวนประชากรกลางปของประเทศ จ านวนประชากรพนทและระดบประเทศ

บงชภาวะสขภาพ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวง

สาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ สถานอนามย รพศ.

รพท. รพช. สสจ.,

โรงพยาบาลและสถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยากระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

327

ตาราง 7-3 ตารางดชนชวดของพารามเตอรทมหนวยงานด าเนนการเปนประจ าแลว (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

คารกษาพยาบาล

คารกษาพยาบาลผปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

โรคผวหนง

โรคมะเรงทเกยวเนองจากมลพษทางอากาศ

WHO

ILO

IARC

คารกษาพยาบาลผปวยใหม คารกษาพยาบาลผปวยโดยรวมพนทและระดบประเทศ

บงชภาวะสขภาพ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน

สปดาห

เดอน ป

ประเทศ ภาค

เขต จงหวด

+++++ สถานอนามย รพศ.

รพท. รพช. สสจ. โรงพยาบาลและสถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

หมายเหต: คพ หมายถ ง กรมควบคมมลพษ,

สสจ. หมายถง ส านกงานสาธารณสขจงหวด

รพศ. หมายถง โรงพยาบาลศนย รพท. หมายถงโรงพยาบาลทวไป รพช. หมายถง โรงพยาบาลชมชน สถานอนามย หมายถง ศนยสขภาพชมชน

กทม. หมายถง ศาลาวาการกรเทพมหานคร

เครองหมาย (+) หมายถง ส าคญนอยมาก (++) หมายถง ส าคญนอย

(+++) หมายถง ส าคญปานกลาง (++++) หมายถง ส าคญมาก

(+++++) หมายถง ส าคญมากทสด

328

ตาราง7-4 ดชนชวดของพารามเตอรทควรมการด าเนนการเพมเตม

ดชนชวด

ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม) การใชประโยชน ผใช

ความถของการใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

TSP คาเฉลยของปรมาณสารแขวนลอย โดยรวม (ทกชนดและทกขนาดอนภาค) ในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA

ปรมาณฝ นละอองโดยรวม ไดแก ฝ นและเสนใย (จ านวนมลลกรม) ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและหนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค

ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

PM10 คาเฉลยของปรมาณสารแขวนลอยทเปนเสนใยขนาดอนภาคเลกกวา 10

ไมครอนในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณฝ นละอองโดยรวม ไดแก ฝ นและเสนใย (จ านวนมลลกรม)ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและหนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ.กทม.

สงแวดลอมภาค

ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

H2S คาเฉลยของปรมาณ/

ระดบความเขมขนของกาซไฮโดรเจนซลไฟดในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของ H2S

(จ านวนมลลกรม) ตอปรมาตรอากาศ (จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและหนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทมสงแวดลอมภาค

ส านกอนามย

สงแวดลอม

ศนยอนามย

329

ตาราง7-4 ดชนชวดของพารามเตอรทควรมการด าเนนการเพมเตม (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม) การใชประโยชน ผใช

ความถของการใช

ระดบของขอมลทใช

ความ

ส าคญ

แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

VOCs/

สารเคมปนเปอนอนๆ

คาเฉลยของปรมาณ/ระดบความเขมขนของไอระเหยของสารระเหยอนทรยหรอสารปนเปอนอนๆ ในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของไอระเหย(จ านวนมลลกรม)ตอปรมาตรอากาศ

(จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาหเดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม

สงแวดลอมภาค ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

กาซเรดอน

ระดบความเขมขนของกาซเรดอนในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

US.EPA ปรมาณ/ระดบความเขมขนของกาซเรดอน(จ านวนเบคเควอเรล)

ตอปรมาตรอากาศ

(จ านวนลกบาศกเมตร)

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชนทวไป

วน สปดาหเดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ คพ. กทม

.สงแวดลอมภาค ส านกอนามยสงแวดลอม

ศนยอนามย

เชอโรค ปรมาณและชนดของเชอโรคในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

WHO ปรมาณและชนดของเชอโรคในพนทเปาหมายในชวงเวลาทก าหนด

-บงชคณภาพอากาศ

-บงชผลกระทบตอสขภาพ

-หนวยงานสวนกลางและ

หนวยงานในพนท

-ประชาชน

ทวไป

วน สปดาห เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขตจงหวด

+++++ คพ. กทม.

สงแวดลอมภาค

ส านกอนามย

สงแวดลอม

ศนยอนามย

330

ตาราง7-4 ดชนชวดของพารามเตอรทควรมการด าเนนการเพมเตม (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

อตราปวย

อตราปวยของผปวยดวย

อบตเหตเกดจาก

มลพษทางอากาศ

WHO

ILO

จ านวนผปวยใหม จ านวนผปวยโดยรวม จ านวนประชากรกลางปของประเทศ จ านวนประชากรพนทและระดบประเทศ

สาเหตจากอบตเหตเนองจากมลพษทางอากาศ

บงชภาวะสขภาพ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน

สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ สถานอนามย สสจ.

โรงพยาบาลและสถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

อตราตาย อตราตายของผตายดวย

อบตเหตทเกดจากมลพษทางอากาศ

WHO

ILO

จ านวนผเสยชวตใหมจ านวนผเสยชวตโดยรวมจ านวนประชากรกลางปของประเทศ จ านวนประชากรพนทและระดบประเทศ สาเหตจากอบตเหตเนองจากมลพษทางอากาศ

บงชภาวะสขภาพ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวง

สาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน

สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต จงหวด

+++++ สถานอนามย สสจ.

โรงพยาบาลและ

สถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยากระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

331

ตาราง7-4 ดชนชวดของพารามเตอรทควรมการด าเนนการเพมเตม (ตอ)

ดชนชวด ความหมาย องคกร

นานาชาต

วธค านวณ

(ขอมลทตองม)

การใชประโยชน

ผใช ความถของ

การใช

ระดบของขอมลทใช

ความส าคญ แหลงขอมลทม

(ระบบขอมล)

คารกษา- พยาบาล

คารกษาพยาบาลผปวยดวยอบตเหตทเกดจาก

มลพษทางอากาศ

WHO

ILO

World Bank

คารกษาพยาบาลผปวย (บาท) ดวยอบตเหตท

เกดจากมลพษทางอากาศ

บงชภาระคาใชจายของประเทศ

สสจ.

กรมควบคมโรค

กระทรวง

สาธารณสข

และหนวยงานดานสขภาพ

วน สปดาห

เดอน ป

ประเทศ

ภาค เขต

จงหวด

+++++ สสจ. โรงพยาบาลและสถานพยาบาล

ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสขส านกงานสถตแหงชาต

หมายเหต: คพ หมายถง กรมควบคมมลพษ

สสจ. หมายถง ส านกงานสาธารณสขจงหวด

กทม. หมายถง ศาลาวาการกรเทพมหานคร

เครองหมาย (+) หมายถง ส าคญนอยมาก (++) หมายถง ส าคญนอย

(+++) หมายถง ส าคญปานกลาง (++++) หมายถง ส าคญมาก

(+++++) หมายถง ส าคญมากทสด

332

ตารางท 7-5 แหลงขอมลทมอย

ระบบขอมล เนอหา วธการจดเกบ กลมเปาหมาย ความเปน

ตวแทน (ระดบ) *ปทมขอมล

ตวชวดทเกยวของ

หนวยงานผจดเกบ ขอจ ากดของ

ระบบ

ระบบขอมล

คณภาพอากาศ

ปรมาณ ฝ นกาซ

รงส

ปรมาณน าฝน

ความชนสมพทธ ทศทางกระแสลม ความเรวกระแสลม แสงแดดและรงสตกกระทบ

มสถานตรวจวดอากาศใน

กทมและภมภาค

พนท ทกระดบ *ตงแตเรมมการตรวจวด/จดเกบขอมล/

มความตอเนอง ไมมการหยดการจดเกบ

ปรมาณ/ระดบความเขมขนของสารหรอรงสตอปรมาตรอากาศในพนททก าหนด,

ชวงเวลา

ทศทาง อตราความเรว

คพ กทม.

กรมอตนยมวทยา ส านกอนามย สงแวดลอม (ถาสามารถประสานไดในอนาคต)

ไมมการประสานขอมลใหเปนฐาน

เดยวกน

ระบบขอมล

ตามหลกประกน

สขภาพ

จ านวนผปวย/

ตาย/คารกษาพยาบาล

ระบบรายงานและสงตอขอมลจากหนวยงานทเกยวของ

ประชากรทกระดบ

ทกระดบ *ตงแตเรมมการตรวจวด/จดเกบขอมล/

มความตอเนอง ไมมการหยดการจดเกบ

อตราปวย/ตาย/

คารกษาพยาบาล

ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข โรงพยาบาลและสถานพยาบาล สปสช.

ไมมการประสานขอมลใหเปนฐาน

เดยวกน

ระบบขอมลส านกระบาดวทยา

จ านวนปวย/ตาย ระบบรายงานและสงตอขอมลจากหนวยงานทเกยวของ

ประชากรทกระดบ

ทกระดบ *ตงแตเรมมการตรวจวด/จดเกบขอมล/

มความตอเนองไมมการหยดการจดเกบ

อตราปวย/ตาย ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข โรงพยาบาลและสถานพยาบาล สปสช.

ไมมการประสานขอมลใหเปนฐาน

เดยวกน

333

ตารางท 7-5 แหลงขอมลทมอย (ตอ)

ระบบขอมล เนอหา วธการจดเกบ กลมเปาหมาย ความเปนตวแทน

(ระดบ) *ปทมขอมล

ตวชวดทเกยวของ

หนวยงานผจดเกบ ขอจ ากดของระบบ

ระบบขอมลเกยวกบกฎหมายของกระทรวงอตสาห-

กรรม กระทรวงแรงงาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

กระทรวงสาธารณ-

สข องคการบรหารสวนทองถน

จ านวนและประเภท

อตสาหกรรม

เกษตรกรรมในพนท

คามาตรฐานความปลอดภย กรณ

รองเรยนและการ

จดการกรณรองเรยน

ระบบรายงานและสงตอ

ขอมลจากหนวยงานทเกยวของ

ประชากรทกระดบ

ทกระดบ *ตงแตเรมมการตรวจวด/จดเกบ

ขอมล/มความ

ตอเนอง ไมมการหยดการจดเกบ

จ านวน/ปรมาณ/

ครงตอพนทในชวงเวลาทก าหนด

คพ. กระทรวงแรงงาน

กระทรวง

สาธารณสข

อบต.

ไมมการประสานขอมลใหเปนฐาน

เดยวกน

หมายเหต: คพ. หมายถง กรมควบคมมลพษ

อบต. หมายถง องคการบรหารสวนต าบล

สปสช. หมายถง ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

334

ตารางท 7-6 วเคราะหสวนขาดของระบบขอมล

ขอมลทตองการ ความส าคญ แหลงขอมลท

เกยวของ

ขาดแหลงขอมล

(รายการขอมล) ขาดความครอบคลม ขาดคณภาพ ขาดการวเคราะห

จ านวนและประเภทแหลงกอมลพษจากกจกรรมการเผาวสด

การเผาศพ การสบบหร ในระดบประเทศและจ าแนกตามพนท

ท าใหทราบแหลง ชนดและขนาดของการกอมลพษทางอากาศ

การจดทะเบยนประกอบการและการบนทกกจกรรมในพนท

ขาดขอมล

การประกอบการและกจกรรมในพนท

ไมครอบคลมทกพนทและทกขนาดของการประกอบการและ

กจกรรม

ระบบจดเกบไมมการจดเกบขอมลทงหมด

ขาดการวเคราะหความเชอมโยงของขอมลกบมลพษทางอากาศและผลกระทบตอสขภาพ

จ านวนและประเภทแหลงกอมลพษจากการจราจรและการขนสง

ท าใหทราบแหลง ชนด และขนาดของการกอมลพษทางอากาศ

การจดทะเบยนพาหนะ

ขาดขอมลทะเบยนพาหนะจ าแนกตามประเภท

ไมครอบคลมทกพนทและทกขนาดของ

ยานพาหนะ รวมทงชนดของเชอเพลงทใช

ระบบจดเกบไมมการจดเกบขอมลทงหมด

ขาดการวเคราะหความเชอมโยงของขอมลกบมลพษทางอากาศและผลกระทบตอสขภาพ

จ านวนและประเภทแหลงกอมลพษเนองจากการกอสราง

ท าใหทราบแหลง ชนด และขนาดของการกอมลพษทางอากาศ

การจดทะเบยนการ

กอสราง

ขาดขอมลทะเบยนการกอสราง

ไมครอบคลมทกพนทและทกขนาดของการกอสรางรวมทงวธการกอสราง

ระบบจดเกบไมมการจดเกบขอมลทงหมด

ขาดการวเคราะหความเชอมโยงของขอมลกบมลพษทางอากาศและผลกระทบตอสขภาพ

กลไกทางกฎหมายทมประสทธภาพ

ท าใหทราบประสทธภาพการด าเนนการลด/ก าจดแหลงมลพษทางอากาศในพนท

กฎหมาย,

ขอบงคบในทองถน

ไมมการจดระบบกฎหมายโดยรวม

ไมครอบคลมทกชนดของมลพษทางอากาศและพนททเกดมลพษทางอากาศ

ระบบจดเกบไมมการจดเกบขอมลทงหมด

ขาดการวเคราะหความเชอมโยงของขอมลกบมลพษทางอากาศและผลกระทบตอสขภาพ

335

ตารางท 7-7 เครอขาย

หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

หนวยงานภาครฐ ส านกบรการการทะเบยนกรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย

บนทกขอมลเกยวกบจ านวนของประชากรและขอมลถนฐาน/ทอย

บนทก/ลงทะเบยนขอมลคนเกด ตาย ยายถน/บาน

ส านกงานสถตแหงชาต

ส ารวจและบนทกขอมลสถตของประชากรและสถตอนๆ ทเกยวของในประเทศไทย

จ านวนประชากร อตราเกด อตราตาย สวสดการดานอนามยและการรกษาพยาบาล ขอมลเกยวกบการเกษตร อตสาหกรรม บรการและครวเรอน

กรมอตนยมวทยา

ด าเนนการเกยวกบการตรวจสอบและตรวจวดภมอากาศของประเทศไทย

ขอมลทศทางและความเรวลม

ขอมลความชนสมพทธ

กระทรวงสาธารณสข

ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ส านกนโยบายและ

แผนยทธศาสตร

จดท านโยบายและยทธศาสตรของ

กระทรวงสาธารณสขและแผนงานสาธารณสขแหงชาต

จ านวนบคลากรสาธารณสขในสงกดกระทรวงสาธารณสข

จ านวนโรงพยาบาลและวสดอปกรณ

อตราปวย อตราตาย อบตการณ ความชกของโรค

สถานอนามย สงเสรมสขภาพปองกนควบคมโรคและ

ใหบรการตรวจรกษาในระดบต าบลหรอ

อ าเภอ

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย

ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ สงเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค

ในระดบจงหวด

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย จ านวนบคลากรสาธารณสขในจงหวด

336

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กรมควบคมโรค ก าหนดนโยบายแผนการปฏบตการและ

ด าเนนการปองกนควบคมโรคในระดบ

ประเทศและรวมมอกบนานาชาต

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย จ านวนบคลากรสาธารณสขในจงหวด

ส านกโรคจากการ

ประกอบอาชพและ

สงแวดลอม

ก าหนดนโยบายแผนการปฏบตการและ

ด าเนนการปองกนควบคมโรคจากการ

ประกอบอาชพและสงแวดลอมในระดบ

ประเทศและรวมมอกบนานาชาต

สถตสถานประกอบการและกลมเสยงตอโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมจ าแนกตามรายเขตและจงหวด สถตผปวยเปนโรคทเกดจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมและการศกษาวจย

เกยวกบโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม ขอมลการเกด/ปวย/เจบ/ทพพลภาพ/

พการ/ตายทจ าแนกตามอาชพและบคคลทวไป

ส านกระบาดวทยา ด าเนนการรวบรวมขอมลการเกด/ปวย/เจบ/ทพพลภาพ/พการ/ตายของประชา กรในประเทศและด าเนนการดาน

วทยาการระบาด

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย สถต

อนๆ ทส าคญทเกยวของกบงานสาธารณสข จ านวนบคลากรสาธารณสขในระดบประเทศ เขตและจงหวด

ส านกงานปองกน

ควบคมโรคท 1-12

เปนหนวยงานสาขาของกรมควบคมโรค

โดยมบทบาทหนาทในการรบผดชอบเปนรายเขต (1 เขต จะมหนาทรบผดชอบบางจงหวดในการด าเนนการและประสานงานเพอการด าเนนการ)

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย จ านวนบคลากรสาธารณสขในระดบเขต

337

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กรมอนามย

สงเสรมสขภาพอนามยของประชาชน

ไทยในระดบประเทศและรวมมอกบนานาชาต

อนามยเจรญพนธ อนามยแมและเดก

ภาวะโภชนาการ อนามยสงแวดลอมระดบประเทศ

ศนยอนามยท 1-12 หนวยงานสาขาของกรมอนามยในพนท

(เขต) 1-12 จะมหนาทรบผดชอบบางจงหวดในการด าเนนการและประสานงานเพอการด าเนนการ

อนามยเจรญพนธ อนามยแมและเดก

ภาวะโภชนาการ อนามยสงแวดลอมในระดบเขต

กรมสนบสนน

บรการสขภาพ

-สนบสนนด าเนนการจดการสขาภบาล

สงแวดลอมและความปลอดภยใน

โรงพยาบาลและ PCU

-จดท ามาตรฐานสขาภบาลสงแวดลอม

และความปลอดภยในโรงพยาบาล

-สนบสนนดานโครงสรางการบรการ

สขภาพ

-สนบสนนดานวศวกรรมการแพทย

-สนบสนนดานการบรการจดการ

สงแวดลอมในโรงพยาบาล

-ขอมลเครอขายผปฏบตงานสงแวดลอมในโรงพยาบาล

-สถานการณการจดการสงแวดลอมในโรงพยาบาล โดยเฉพาะการก าจดน าเสย

ในโรงพยาบาลและการก าจดมลฝอยตดเชอในโรงพยาบาล

338

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กรมการแพทย - ก ากบดแลสถานพยาบาลในสงกด

- ก ากบ ดแลเกยวกบการบรการรกษาพยาบาลและฟนฟผปวยทกโรค

ขอมลบคลากรแพทยและพยาบาลและบคลากรสาธารณสข

จ านวนโรงพยาบาลและเวชภณฑ

สถาบนมะเรง

แหงชาต

เปนหนวยงานทขนกบกรมการแพทยมหนาทดแลและบรการรกษา และฟนฟผปวยดวยโรคมะเรง

จ านวนผปวย/ตายดวยโรคมะเรงของประเทศไทย จ าแนกตามชนดของมะเรง เพศ อาย จงหวด

ศนยมะเรงภาค -ดแลและบรการรกษาและฟนฟผปวยโรคมะเรง

-เปนหนวยงานสาขาของสถาบนมะเรง-

แหงชาตในระดบจงหวด

จ านวนผปวย/ตายดวยโรคมะเรงของจ าแนกตามชนดของมะเรง เพศ อาย จงหวดทอยใน

พนทรบผดชอบ

กระทรวงทรพยากร

ธรรมชาต

และสงแวดลอม

ด าเนนการดานการสงเสรม ปองกน ควบคม ฟนฟและรกษาทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม

จ านวนปาไม ลมน า สภาพภมประเทศ สภาวะอากาศ

ขอมลสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม รวมทงการเกด

อบตภยตางๆ ส านกนโยบายและ

แผนทรพยากร

ธรรมชาตและ

สงแวดลอม

ด าเนนการเกยวกบนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ขอมลผลกระทบตอสงแวดลอมและขอมลการจดการในพนทเกยวกบผล

กระทบตอธรรมชาตและสงแวดลอม มาตรการและกลไกทางกฎหมาย

339

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กรมควบคมมลพษ ด าเนนการเกยวกบการควบคมมลพษในประเทศและรวมมอกบนานาชาต

ขอมลมลภาวะตางๆ ทงในประเทศและตางประเทศ ขอมลมลภาวะใน

ระดบอ าเภอ จงหวดและในภาพรวมของประเทศ

ขอมลของสถานตรวจวดคณภาพอากาศ

ขอมลกฎหมายและมาตรฐานเกยวกบมลภาวะ

ส านกจดการ

คณภาพอากาศและ

เสยง

ดแลควบคมแกไขปองกนเกยวกบ

มลภาวะอากาศและเสยงรวมทงอบตภยจากสารอนตราย

การด าเนนการปองกนควบคมและแกไขปญหามลพษทางอากาศและเสยง

ขอมลของสถานตรวจวดคณภาพอากาศ ขอมลกฎหมายและมาตรฐานเกยวกบมลภาวะ

ศนยปฏบตการ

อบตภยฉกเฉน

ดแล ปองกน ควบคมและแกไขเกยวกบอบตภยฉกเฉน โดยเฉพาะอยางยงจากสารเคม

ขอมลการเกดอบตภย จ านวนคนเจบ/ปวย/ทพพลภาพ/พการ/เสยชวต

จ านวนคาใชจายในการจดการอบตภย จ านวนคารกษาพยาบาลและความ

สญเสยชวตและทรพยสน

ส านกงาน

สงแวดลอมภาค

หนวยงานสาขาของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทมหนาทดแลในระดบเขต (1 เขต มหนาทรบผดชอบในการดแลและประสานงานในการด าเนนการบางจงหวด)

จ านวนปาไม ลมน า สภาพภมประเทศ สภาวะอากาศ

ขอมลสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม รวมทงการเกด

อบตภยตางๆ ในระดบเขต

กรมทรพยากรธรณ ส ารวจ ดแล ปองกนและแกไขเกยวกบ

ทรพยากรธรณ เชน ดน หนและสนแร

ขอมลของชนหน ชนดนและสายแรตามพนทตางๆ ทสามารถใหสมปทานในการขดเจาะได

340

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กระทรวงมหาดไทย ดแลและด าเนนการเกยวกบความสงบเรยบรอยของประชากรไทย

ขอมลจ านวนประชากรการด าเนนการในพนทตางๆ ผานสถานอนามยและองคการบรหารสวนทองถน มาตรการความปลอดภยเกยวกบการวางผงเมอง กฎหมายเกยวกบกาซ ปโตรเลยมเหลว วตถระเบด ดอกไมไฟและสงเทยมแทนวตถระเบด

กรมโยธาธการและ

ผงเมอง

ก าหนดเขตพนท (Zoning) วางผงเมอง

และก าหนดมาตรการความปลอดภยเกยวกบผงเมอง

ขอมลเขตทอยอาศย อตสาหกรรม เกษตรกรรม เขตหามมสงปลกสราง/อาคารสง มาตรการความปลอดภยเกยวกบการก าหนดโรงงานอตสาหกรรมใหมระยะหางจากทอยอาศย/ชมชน มาตรการกฎหมายเกยวกบผงเมอง การเคลอนยาย/จดตงนคมอตสาหกรรม กฎหมายเกยวกบกาซเชอเพลงและปโตรเลยมเหลว

สถานอนามย สงเสรมสขภาพปองกนควบคมโรคและใหบรการตรวจรกษาในระดบต าบล หรออ าเภอ

อตราเกด/ปวย/ตาย อบตการณและความชกของโรค สถตโรคทปวย

องคการบรหารสวน

จงหวด

หนวยงานสาขาของกระทรวงมหาดไทย

ในการดแลพนทระดบจงหวด

ขอมลประชากร ขอมลสถานประกอบการ ขอมลแรงงานในระดบจงหวด

องคการบรหารสวน

ต าบล

หนวยงานสาขาของกระทรวงมหาดไทย

ในการดแลในพนทระดบต าบล

ขอมลประชากร ขอมลสถานประกอบการ ขอมลแรงงานในระดบต าบล

กระทรวง

อตสาหกรรม

ควบคม ก ากบดแลเกยวกบการประกอบ

การอตสาหกรรมและมาตรการกฎหมายในระดบประเทศและรวมมอกบนานาชาต

ขอมลจ านวนการประกอบการอตสาหกรรมและมาตรการกฎหมายและมาตรฐานการผลตอตสาหกรรม

341

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

กรมโรงงาน

อตสาหกรรม

ควบคม ก ากบดแลเกยวกบการประกอบ

การอตสาหกรรม

ขอมลจ านวนโรงงาน อตสาหกรรมจ าแนกตามประเภท ขนาดและรายจงหวด ขอมลจ านวน

โรงงานอตสาหกรรมทเปดใหมและจ านวนโรงงานอตสาหกรรมสะสม มาตรการทางกฎหมายเกยวกบอตสาหกรรมและสงแวดลอมการท างาน

กองการเหมองแร

พนฐาน

ควบคม ก ากบดแลเกยวกบการประกอบ

การอตสาหกรรมเหมองแร

พนททมสนแรและจ านวนโรงงานอตสาหกรรมทประกอบการเกยวกบสนแร

กระทรวงกลาโหม ก ากบดแลเกยวกบความปลอดภยของ

ประเทศ

ขอมลทางทหาร ขอมลเคมภณฑทใชเปนอาวธยทธภณฑ มาตรการทางกฎหมายเกยวกบเคมภณฑทเปนอาวธยทธภณฑ

ศาลาวาการ

กรงเทพมหานคร

ด าเนนการเกยวกบคณภาพชวตและความเปนอยของประชากรในเขตกรงเทพมหานคร

จ านวนประชากรในเขตกรงเทพมหานคร ขอมลความเจบ/ปวย/ตาย/การเกดโรค/จ านวนสถานประกอบการ/จ านวนคนงานและขอมลเกยวกบคณภาพชวตอนๆ ของประชากรในเขต กทม. ขอมลการตรวจวดมลภาวะตางๆ

กองอนามย

สงแวดลอม

ก ากบดแล ปองกน ควบคมและแกไข

เกยวกบอนามยสงแวดลอมในเขต

กรงเทพมหานคร

ขอมลผเจบ/ปวย/ทพพลภาพ/พการ/ตาย ขอมลคาใชจายในการรกษาพยาบาล ขอมลผไดรบอบตภยฉกเฉน ขอมลมลภาวะในพนท ขอมลสถานประกอบการและแรงงานในพนท

ศนยบรการ

สาธารณสข

ก ากบดแล ปองกนควบคมและแกไขและใหบรการรกษาเกยวกบสขภาพอนามยของประชากรในตามพนทตางๆ ในเขตกรงเทพมหานคร

ขอมลผเจบ/ปวย/ทพพลภาพ/พการ/ตาย ขอมลคาใชจายในการรกษาพยาบาล

342

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

โรงพยาบาลในสงกด ใหบรการการรกษาแกไข ฟนฟและ

สงเสรมสขภาพของประชาชนในเขต

กรงเทพมหานคร

ส านกงานประกนสงคม

ด าเนนการเกยวกบผใชแรงงาน ขอมลผใชแรงงาน ผปวย/เจบ/ทพพลภาพ/พการ/ตายจากการใชแรงงาน ขอมล

คาใชจายในการรกษาพยาบาล ขอมลคาใชจายส าหรบทดแทน (เงนทนทดแทน)

สถาบนวจยระบบ

สาธารณสข

ศกษาวจยเกยวกบสถานการณและการ

จดการเกยวกบระบบสาธารณสขของ

ประเทศและเชอมโยงกบตางประเทศ

ขอมลเกยวกบองคประกอบตางๆ ในระบบสาธารณสขและงานศกษาวจยทเกยวของ

ส านกงาน

สรางเสรมสขภาพ

ด าเนนการสรางเสรมสขภาพประชากรไทย โดยสงเสรมใหมการศกษาวจยและการด าเนนการในเชงรณรงคเพอ

สาธารณชน

ขอมลเกยวกบองคประกอบตางๆ ในการสรางเสรมสขภาพและงานศกษาวจยทเกยวของ

ส านกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต (สปสช)

ด าเนนการเกยวกบ

มาตรการเกยวกบหลก

ประกนสขภาพ

ขอมลบคลากรสาธารณสข

คาใชจายในดานสาธารณสขและมาตรการทางการรกษาพยาบาล การก าหนดแนวทางเกยวกบสขภาพของประชากรไทย

343

ตารางท 7-7 เครอขาย (ตอ) หนวยงาน ภาค รายชอ บทบาทฐานะผผลต ระบบขอมลทม

หนวยงานภาคเอกชน องคกร/มลนธ

เกยวกบมลภาวะ

อตสาหกรรม

ด าเนนการเกยวกบการตรวจสอบ

เกยวกบมลภาวะอตสาหกรรม

ขอมลมลภาวะอตสาหกรรม แรงงาน

อตสาหกรรมและผลกระทบของมลภาวะอตสาหกรรมตอประชากร

ในประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในพนทเสยง

หนวยงานภาครฐและ

ภาคเอกชน

มหาวทยาลยและ

สถาบนการศกษา ตางๆ

ศกษาวจยและถายทอดองคความร ขอมลงานศกษาวจยและประสบการณ

หนวยงานภาครฐและ

ภาคเอกชน

ผเชยวชาญทเกยวของ ศกษาวจยและถายทอดองคความร ขอมลงานศกษาวจยและประสบการณ

344

ตารางท 7-8 แผนการวเคราะห สงเคราะหขอมล

หวขอวเคราะห

สงเคราะหขอมล

ขอมลทไดจากการวเคราะห

ฐานขอมลทเกยวของ

ผวเคราะห การใชประโยชน ผใช ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลการปนเปอนของสารพษในอากาศจ าแนกตามภาคตางๆและพนทเฉพาะ

สารมลพษปนเปอนในอากาศ ไดแก กาซพษ

ไอ ควนของสารโลหะหนก ฝ นละออง

เสนใย CFC VOCs กาซเรดอนและสารพษอนๆ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

สงแวดลอมภาค สคร.สสจ.

กระทรวงสาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลปรมาณน าฝนอากาศจ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

- การชะลาง/การก าจดมลพษในอากาศ

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

กรมอตนยมวทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรคเนองจากมลพษทางอากาศ

-พยากรณการเกษตรกรรม

-พยากรณการเกดอทกภย

คพ. สสจ.กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลความเปนกรด-

ดางของน าฝนอากาศจ าแนกตามภาคตางๆและพนทเฉพาะ

-ปญหาความเปนกรด-

ดางของน าฝน

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

สงแวดลอมภาค กรมอตนยมวทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

345

ตารางท 7-8 แผนการวเคราะห สงเคราะหขอมล (ตอ) หวขอวเคราะห

สงเคราะหขอมล

ขอมลทไดจากการวเคราะห

ฐานขอมลทเกยวของ

ผวเคราะห การใชประโยชน ผใช ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลความชนสมพทธจ าแนกตามภาคตางๆ และพนท

เฉพาะ

-การชะลาง/การก าจด

มลพษในอากาศ

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

สงแวดลอมภาค

กรมอตนยม

วทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลทศทางลม

จ าแนกตามภาคตางๆ

และพนทเฉพาะ

-การชะลาง/การก าจด

มลพษในอากาศ

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

สงแวดลอมภาค

กรมอตนยม

วทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลความเรวลม

จ าแนกตามภาคตางๆ

และพนทเฉพาะ

-การชะลาง/การก าจด

มลพษในอากาศ

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ.

สงแวดลอมภาค

กรมอตนยม

วทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

-พยากรณการเกษตรกรรม

-พยากรณการเกดอทกภย

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

346

ตารางท 7-8 แผนการวเคราะห สงเคราะหขอมล (ตอ) หวขอวเคราะห สงเคราะห

ขอมล

ขอมลทไดจากการวเคราะห

ฐานขอมลทเกยวของ

ผวเคราะห การใชประโยชน ผใช ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลอณหภมจ าแนก

ตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

-การชะลาง/การก าจด

มลพษในอากาศ

-ปญหาระบบนเวศน

-ปญหาสขภาพ

ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

กรมอตนยม

วทยา

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

-พยากรณการเกษตรกรรม

-พยากรณการเกดอทกภย

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลการเปลยนแปลง

ระบบนเวศน เชน การ

ยายถนเพาะพนธยง

การยายถนแหลงเพาะ

เชอโรคตางๆ จ าแนก

ตามภาคตางๆ และ

พนทเฉพาะ

-บงชแหลง/ปรมาณ/ ชนดของการกอมลพษ

ทางอากาศ บงชปญหาสขภาพ

ขอมลกระทรวง

ทรพยากร

ธรรมชาตและ

สงแวดลอม

กระทรวง

ทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม

กระทรวง

สาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

-พยากรณแหลงกอโรค

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

กระทรวงเกษตร

และสหกรณ

ขอมลการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคระบบทางเดนหายใจ จ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

-บงชปญหาสขภาพ

ขอมลกระทรวง

สาธารณสข

ขอมลสถต

แหงชาต

กระทรวง

สาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

347

ตารางท 7-8 แผนการวเคราะห สงเคราะหขอมล (ตอ)

หวขอวเคราะห สงเคราะหขอมล

ขอมลทไดจากการวเคราะห

ฐานขอมลทเกยวของ

ผวเคราะห การใชประโยชน ผใช ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลการเจบปวยดวยโรคผวหนงจ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

-บงชปญหาสขภาพ

ขอมลกระทรวง

สาธารณสข

ขอมลสถต

แหงชาต

กระทรวง

สาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคมะเรงโดยเฉพาะอยางยงมะเรงปอดและโรค มะเรงบางชนดทอาจเกดจากพษของสารมลพษทางอากาศ จ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

-บงชปญหาสขภาพ

ขอมลกระทรวง

สาธารณสข

ขอมลสถต

แหงชาต

กระทรวง

สาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรค

เนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

ขอมลการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคระบบทางเดนหายใจ จ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

-บงชปญหาสขภาพ

ขอมลกระทรวง

สาธารณสข

ขอมลสถตแหงชาต

กระทรวง

สาธารณสข

-บงชมลพษทางอากาศ

-ประเมนผลกระทบตอสขภาพ

-พยากรณแนวโนมของมลพษทางอากาศและพยากรณโรคเนองจากมลพษทางอากาศ

คพ. สสจ.

กระทรวง

สาธารณสข

348

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ วธการศกษาและ

พฒนาระบบ ผศกษาและพฒนา

ผลทคาดวาจะไดรบ

ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลสถานประกอบการดานการบรการ

โดยเฉพาะอยางยง

สถานพยาบาลและโรงแรม จ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

เพอทราบแหลงกอ

มลพษทางอากาศและการแพรกระจายมลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกรมโรงงานอคสาหกรรม ฐานขอมลกระทรวงสาธารณสข กระทรวงการทองเทยวและกฬา สสจ. สคร. อบค.

พฒนาระบบ รวบรวมและจดเกบจ านวนขอมลของสงทอาจเปนแหลงก าเนดของมลพษทางอากาศจากสถานประกอบการ

กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข กระทรวงการทองเทยวและกฬากระทรวงมหาดไทย

-ไดทราบชนดและปรมาณของแหลงกอมลพษ

- ไดทราบ

พนทเสยง

ขอมลการจราจรและการขนสง จ าแนกตามภาค

ตางๆ และพนทเฉพาะ

เพอทราบแหลงกอ

มลพษทางอากาศและการแพรกระจายมลพษทางอากาศ

ฐานขอมล

กรมโรงงานอคสาหกรรมฐานขอมลการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ฐานขอมลกระทรวงคมนาคม ฐาน

ขอมลกรมควบคมมลพษ

สสจ. สคร.

พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลยานพาหนะจ าแนกตามชนดและเชอเพลงและ/หรอสงอนใดทอาจกอใหเกดมลพษทางอากาศจากยานพาหนะชนดนน

กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสขกระทรวงคมนาคมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

-ไดทราบชนดและปรมาณของแหลงกอ

มลพษ

- ไดทราบ

พนทเสยง

349

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลการเผาขยะและ

วสดตางๆ จ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

เพอทราบแหลงกอ

มลพษทางอากาศและการแพรกระจาย

มลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกรมโรงงานอคสาหกรรม ฐานขอมลการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ฐานขอมลกระทรวงเกษตรและสหกรณ ฐานขอมลกรมควบคมมลพษ สสจ. สคร.

พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลวธการเผาขยะ ชนดขยะทเผา และพนททมการเผาขยะ

กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข กระทรวงคมนาคม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

-ไดทราบชนดและปรมาณของแหลงกอมลพษ

- ไดทราบ

พนทเสยง

ขอมลการเผาศพจ าแนกตามภาคตางๆ และพนทเฉพาะ

เพอทราบแหลงกอ

มลพษทางอากาศและการแพรกระจาย

มลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกรมการศาสนา ฐานขอมลศาลากลางจงหวด สสจ. สคร.

พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลวธการเผาศพและพนททมการเผาศพ

กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข กระทรวงคมนาคม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

-ไดทราบชนดและปรมาณของแหลงกอ

มลพษ

- ไดทราบ

พนทเสยง

350

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลการวนจฉยโรคตดเชอและไมตดเชอ จ าแนกตามภาคตางๆ พนทเฉพาะและภาพรวมของ

ประเทศ

เพอทราบปญหา สขภาพ เนองจาก

มลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกระทรวง

สาธารณสข ฐานขอมล

สปสช. ฐานขอมล สวรส.

พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลผปวย/ผเสยชวตจ าแนกกลมโรคตดเชอและกลมโรคไมตดเชอ และจ าแนกตามจงหวดและภาค และจดท าภาพรวมของประเทศ

กระทรวงสาธารณสข

-ทราบสถานการณโรคระบบทางเดนหายใจทอาจเกดจากการตดเชอหรอไมตดเชอในประเทศและในระดบจงหวดและภาค

- ทราบพนทเสยงภยจากโรคระบบทางเดนหายใจ

351

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ระบบบนทกและรายงาน การเจบปวยและเสยชวตเนองจากมลพษทางอากาศจ าแนกตามภาคตา ๆ พนทเฉพาะและภาพรวมของประเทศ

เพอทราบปญหา สขภาพเนองจาก

มลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกระทรวง

สาธารณสข ฐานขอมล

สปสช. ฐานขอมล สวรส.

พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลผปวย/ผเสยชวตจ าแนกกลมโรคตดเชอและกลมโรคไมตดเชอ และจ าแนกตามจงหวดและภาคและจดท าภาพรวมของประเทศ

กระทรวงสาธารณสข

-ทราบสถานการณโรคระบบทางเดนหายใจทอาจเกดจากการตดเชอหรอไมตดเชอในประเทศ และในระดบจงหวดและภาค

- ทราบพนทเสยงภยจากโรคระบบทางเดนหายใจ

352

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลวฒนธรรม/ประเพณ ทมผลกอมลพษทางอากาศจ าแนกตามภาค

ตางๆ และพนทเฉพาะและภาพรวมของประเทศ

เพอทราบปญหา สขภาพ เนองจาก

มลพษทางอากาศ

ฐานขอมลกระทรวง

สาธารณสข ฐานขอมลสปสช. ฐานขอมล สวรส.

รวบรวมและจดเกบขอมลวฒนธรรม/ประเพณทมผลกอมลพษทางอากาศจ าแนกตามภาคพนทเฉพาะและภาพรวมของประเทศ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

-ทราบวฒนธรรม/ประเพณทสงเสรมใหเกดมลพษทางอากาศ

-เพอปรบเปลยนความเชอและพฤตกรรม

353

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลกลไกทางกฎหมายอากาศจ าแนกตามภาค

ตางๆ พนทเฉพาะและภาพรวมของประเทศ

เพอทราบปญหากลไก

ทางกฎหมายและการก าหนดนโยบายทก

ระดบ

ฐานขอมลกระทรวง

อตสาหกรรม/กระทรวง

สาธารณสข/กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม/กระทรวง

เกษตรและสหกรณ/ กระทรวงมหาดไทย/ กระทรวงกลาโหม/ ส านกงานปรามาณ

เพอสนต

-พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบมาตรการและกลไกทางกฎหมายทเกยวของ

-วเคราะหมาตรการและกลไกทางกฎหมายทเกยวของ

354

ตารางท 7-9 แผนการศกษาและพฒนาระบบขอมล (ตอ)

การศกษาและพฒนาระบบขอมล

วตถประสงค ระบบขอมลทเกยวของ

วธการศกษาและพฒนา

ระบบ

ผศกษาและพฒนา ผลทคาดวาจะ

ไดรบ ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป 53

ขอมลหนวยงานท

เกยวของและทควรมการจดตงหรอปรบปรงใหม

เพอทราบขอมลการ

ด าเนนงานของทกหนวยงานทเกยวของ

ทกระดบ

ฐานขอมลกระทรวง

อตสาหกรรม/กระทรวง

สาธารณสข/กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม/กระทรวง

เกษตรและสหกรณ/ กระทรวงมหาดไทย/ กระทรวงกลาโหม/ ส านกงานปรามาณเพอสนต

-พฒนาระบบรวบรวมและจดเกบขอมลชอหนวยงาน บทบาทหนาท ขอมลทมอย -วเคราะหขอมลหนวยงานตางๆเพอทราบวธแกไข ปรบปรง เปลยนแปลงเกยวกบหนวยงานและบทบาทหนาททเหมาะสม

กระทรวงสาธารณสข

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

-ทราบจ านวนหนวยงานทเกยวของ

-ทราบขอมลทม

-สราง

หนวยงานและขอมลใหมทยงขาดอย

355

บทสรป

ดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทยทจดท าขน ไดแก ดชนชวดคณลกษณะของสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ ประกอบดวยปรมาณฝ นละอองโดยรวม (TSP) ปรมาณฝ นละออง PM 10, PM 2.5 ปรมาณกาซไนโตรเจน ปรมาณกาซมเทน ปรมาณกาซคารบอนมอนอกไซด ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด ปรมาณกาซซลเฟอรไดออกไซด ปรมาณกาซโอโซนและปรมาณสาร CFC ลวนแลวแตกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพของประชาชน ทงในสวนของคารกษาพยาบาล การเจบปวยทเกดขนจากการไดรบสารมลพษทางอากาศ ซงนอกจากดชนชวดดงกลาวทในประเทศไทยไดมการจดท าขน แตยงไมครอบคลมทกจด ดงนนจงมการเสนอแนะใหจดท าดชนชวดเพมเตมจากทมอย โดยมการเพมดชนชวดทางสงแวดลอมของปรมาณกาซเรดอน ปรมาณของกาซไฮโดรเจนซลไฟด ปรมาณสารปนเปอนอนๆ เชน ไดออกซน เขมา สารเคมอนๆ เปนตน

356

ค ำถำมทำยบทท 7

ดชนชวดผลกระทบตอสขภำพของมลพษทำงอำกำศในประเทศไทย

7.1 จงอธบายดชนชวดผลกระทบตอสขภาพของมลพษทางอากาศในประเทศไทย

7.2 จงอธบายเกณฑของดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย

7.3 จงอธบายดชนชวดคณลกษณะของสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพทจดท าแลวในประเทศไทย

7.4 จงอธบายดชนชวดสขภาพเนองจากมลพษทางอากาศท าใหเกดอนตรายอน ๆ

357

เอกสำรอำงอง

กรมควบคมมลพษ. 2558. ดชนชวดคณภำพอำกำศ. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

กรงเทพฯ.

กลมเวชศาสตรสงแวดลอม. 2557. แนวทำงกำรจดกำรบรกำรเวชกรรมสงแวดลอม. ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. กรมควบคมโรค. กระทรวงสาธาณสข.

กองอนามยสงแวดลอม. 2558. คำมำตรฐำนปรมำณฝนทกขนำดโดยรวมเฉลย. ศนยอนามย กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข.

ส านกระบาดวทยา. 2557. ดชนชวดสขภำพเนองจำกมลพษทำงอำกำศท ำใหเกดอนตรำยอนๆ. กรมควบคมโรค. กระทรวงสาธารณสข.

ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง. 2558. คำมำตรฐำนปรมำณฝนทกขนำดโดยรวมเฉลย. กรมควบคมมลพษ. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพ.

ส านกงานสงแวดลอมภาค. 2558. คำมำตรฐำนปรมำณฝนทกขนำดโดยรวมเฉลย. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

Hammond, A., Adriaanse, A., Rodenburg, E., Bryant, D., Woodward, R., 1995. Environmental

Indicators: A Systematic Approach to Measuring and Reporting on Environmental

Policy Performance in the Context of Sustainable Development. World Resources

Institute. Washington, DC, 50 pp.

United States Environmental Protection Agency. 1999. Guideline for Reportng of Daily Air

Quality - Air Quality Index (AQI). 40 CFR Part 58. Appendix G.

358

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 8

บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

1. เนอหาประจ าบทท 8 บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

1. พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕

กฎ ประกาศและระเบยบทเกยวของดานการควบคมมลพษทางอากาศในประเทศไทย

2. บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

2. จดประสงคเชงพฤตกรรม

เมอผเรยนศกษาบทเรยนนแลวสามารถ

1. อธบายและเขาใจพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕

กฎ ประกาศและระเบยบทเกยวของดานการควบคมมลพษทางอากาศในประเทศไทย

2. บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

3. วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอนประจ าบท

1. บรรยายเนอหาในแตละหวขอ พรอมยกตวอยางประกอบ

2. ศกษาจากเอกสารประกอบการสอน

3. ผสอนสรปเนอหา

4. ท าแบบฝกหดเพอทบทวนบทเรยน

5. ผเรยนถามขอสงสย

6. ผสอนท าการซกถาม

4. สอการเรยนการสอน

359

1. เอกสารประกอบการสอนวชามลพษทางอากาศ

2. สอการสอน Power point

5. การวดผลและการประเมน

1. ประเมนจากการซกถามในชนเรยน

2. ประเมนจากความรวมมอและความรบผดชอบตอการเรยน

3. ประเมนจากการท าแบบฝกหดทบทวนทายบทเรยน

360

บทท 8

บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

ในบทท 8 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕ กฎ ประกาศและระเบยบทเกยวของดานการควบคมมลพษทางอากาศในประเทศไทย ประกอบไปดวย

1.กฎหมายพนฐานเกยวกบสงแวดลอมในการควบคมมลพษทางอากาศ

2. กฎหมายและองคกรทเกยวกบการจดการกบแหลงก าเนดมลพษประเภทตางๆ

มรายละเอยดดงตอไปน

8.1 บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศ

ปจจบนมบทบญญตกฎหมายมากมายทเกยวกบการบรหารจดการสภาพอากาศ โดยสามารถแบงออกเปนชนดตางๆ ดงตอไปน คอ

1. กฎหมายพนฐานเกยวกบสงแวดลอมในการควบคมมลพษทางอากาศ

หลกการพนฐานของกฎหมายกลมนไดแก

(ก) การก าหนดมาตรฐานคณภาพอากาศตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 มาตรา 32 (*) ไดก าหนดใหเปนอ านาจของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ทจะก าหนดมาตรฐานคณภาพของอากาศ แตการก าหนดมาตรฐานนนจะตองค านงถงความเปนไปไดในเชงเศรษฐกจ สงคมและเทคโนโลยทเกยวของดวย ผลทเกดขนจากหลกการดงกลาวคอ การก าหนดมาตรฐานคณภาพอากาศได จะตองเรมจากการมระบบฐานขอมลของอากาศทกวาง ลมลกและเหนสภาพการเปลยนแปลงในแตละชวงระยะเวลา สามารถน าไปสการวเคราะห การคาดการณได ซงในปจจบนมการก าหนดคามาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ โดยประกาศของคณะกรรมการ

361

สงแวดลอมแหงชาต (**) และมการแกไขปรบปรงเพอใหคามาตรฐานคณภาพอากาศสอดคลองกบคามาตรฐานสากลยงขน

(*) มาตรา 32 เพอประโยชนในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม ใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษา ก าหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมในเรองตอไปน

1 มาตรา 32 เพอประโยชนในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม ใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษา ก าหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมในเรองตอไปน

มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศทวไป

การก าหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมตามวรรคหนงจะตองอาศยหลกวชาการ กฎเกณฑ และหลกฐานทางวทยาศาสตรเปนพนฐานและจะตองค านงถงความเปนไปไดในเชงเศรษฐกจ สงคม และเทคโนโลยทเกยวของดวย

1 โปรดดรายละเอยดในประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต เรอง ก าหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป ฉบบตางๆ ตามเวบไซต www. pcd.go.th

(ข) การก าหนดคามาตรฐานขนต าในการปลอยอากาศจากแหลงก าเนดมลพษ

ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 ไดก าหนดวธการในการจดการมลพษโดยด าเนนการทแหลงก าเนดมลพษ ใชวธการควบคมการปลอยหรอระบาย การก าหนดมาตรฐานขนต าของมลพษทสามารถปลอยออกมาไดชวงระยะเวลาทจะปลอย (*) การก าหนดประเภทของแหลงก าเนดมลพษทตองถกควบคม การอดชองวางของการใชและการไมใชอ านาจของหนวยงานอน (**) การขดแยงกนระหวางมาตรฐานมลพษจากแหลงก าเนดชนดตางๆ ตามกฎหมายอน

มาตรา 55 ใหรฐมนตร โดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมมลพษและโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต มอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนด ส าหรบควบคมการระบายน าทง การปลอยอากาศเสย การปลอยของเสยหรอ

362

มลพษอนใดจากแหลงก าเนดออกสสงแวดลอม เพอรกษาคณภาพสงแวดลอมใหไดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมตามทก าหนดไวในพระราชบญญตน

มาตรา 57 ในกรณทมกฎหมายอนบญญตใหอ านาจสวนราชการใดก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดในเรองใดไว แตสวนราชการนนไมใชอ านาจตามกฎหมายก าหนดมาตรฐานดงกลาว ใหรฐมนตรโดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมมลพษและโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต มอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดในเรองนนไดและใหถอวาเปนมาตรฐานตามกฎหมายในเรองนนดวย

มมาตรฐานต ากวามาตรฐานตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 (***) การใหอ านาจแกผวาราชการจงหวดใหสามารถประกาศมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมทางอากาศทสงกวามาตรฐานคณภาพสงแวดลอมทเปนมาตรฐานกลาง ซงคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตก าหนดไวกได (****)

(*) มาตรา 55 ใหรฐมนตรโดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมมลพษและโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต มอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนด ส าหรบควบคมการระบายน าทง การปลอยอากาศเสย การปลอยของเสยหรอมลพษอนใดจากแหลงก าเนดออกสสงแวดลอม เพอรกษาคณภาพสงแวดลอมใหไดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมตามทก าหนดไวในพระราชบญญตน

(**) มาตรา 57 ในกรณทมกฎหมายอนบญญตใหอ านาจสวนราชการใดก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดในเรองใดไว แตสวนราชการนนไมใชอ านาจตามกฎหมายก าหนดมาตรฐานดงกลาว

มาตรา 56 ในกรณทมการก าหนดมาตรฐานเกยวกบการระบายน าทง การปลอยอากาศเสย การปลอยของเสยหรอมลพษอนใดจากแหลงก าเนดออกสสงแวดลอมโดยอาศยอ านาจตามกฎหมายอน และมาตรฐานดงกลาวไมต ากวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทรฐมนตรประกาศตามมาตรา 55 ใหมาตรฐานดงกลาวมผลใชบงคบตอไปตามทก าหนดไวในกฎหมายนน แตถามาตรฐานดงกลาวต า

363

กวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทรฐมนตรประกาศก าหนดตามมาตรา 55 ใหสวนราชการทมอ านาจตามกฎหมายนนแกไขใหเปนไปตามมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนด ในกรณทมอปสรรคไมอาจด าเนนการเชนวานนได ใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเปนผชขาด เมอมค าชขาดเปนประการใดใหสวนราชการทเกยวของด าเนนการตามค าชขาดนน

มาตรา 58 ในกรณทเหนสมควรใหผวาราชการจงหวดมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดสงกวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานซงก าหนดตามกฎหมายอนและมผลใชบงคบตามมาตรา 56 เปนพเศษ ส าหรบในเขตควบคมมลพษตามมาตรา 59

โดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมมลพษและโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต มอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดในเรองนนไดและใหถอวาเปนมาตรฐานตามกฎหมายในเรองนนดวย

(***) มาตรา 56 ในกรณทมการก าหนดมาตรฐานเกยวกบการระบายน าทง การปลอยอากาศเสย การปลอยของเสยหรอมลพษอนใดจากแหลงก าเนดออกสสงแวดลอม โดยอาศยอ านาจตามกฎหมายอนและมาตรฐานดงกลาวไมต ากวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทรฐมนตรประกาศก าหนดตามมาตรา 55 ใหมาตรฐานดงกลาวมผลใชบงคบตอไปตามทก าหนดไวในกฎหมาย แตถามาตรฐานดงกลาวต ากวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทรฐมนตรประกาศก าหนดตามมาตรา 55 ใหสวนราชการทมอ านาจตามกฎหมายนนแกไขใหเปนไปตามมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนด ในกรณทมอปสรรคไมอาจด าเนนการเชนวานนได ใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเปนผชขาด เมอมค าชขาดเปนประการใดใหสวนราชการทเกยวของด าเนนการตามค าชขาดนน

(****) มาตรา 58 ในกรณทเหนสมควรใหผวาราชการจงหวดมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดสงกวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานซงก าหนดตามกฎหมายอนและมผลใชบงคบตามมาตรา 56 เปนพเศษ ส าหรบในเขตควบคมมลพษตามมาตรา 59

364

ปจจบนตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 แหลงก าเนดมลพษทมบทบญญตใหด าเนนการ โดยเฉพาะตามพระราชบญญตดงกลาวไดแก

1. ยานพาหนะ ดงปรากฏในมาตรา 64- 67 (*) ทใหอ านาจแกเจาพนกงานทจะด าเนนการกบยานพาหนะทไมไดมาตรฐานการควบคมมลพษจากแหลงก าเนด ตามมาตรา 55 ทมการก าหนดคา

มาตรา 64 ยานพาหนะทจะน ามาใชจะตองไมกอใหเกดมลพษเกนกวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55

มาตรฐานเพอควบคมการปลอยมลพษสบรรยากาศจากแหลงมลพษทเปนยานพาหนะในรปของกฎหมายล าดบรองตางๆ มากมาย

(*) มาตรา 64 ยานพาหนะทจะน ามาใชจะตองไมกอใหเกดมลพษเกนกวามาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55

มาตรา 65 ในกรณทพนกงานเจาหนาทตรวจพบวา ไดมการใชยานพาหนะโดยฝาฝนตามมาตรา 64 ใหพนกงานเจาหนาทมอ านาจออกค าสงหามใชยานพาหนะนนโดยเดดขาดหรอจนกวาจะไดมการแกไขปรบปรงใหเปนไปตามมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55

มาตรา 66 ในการออกค าสงหามใชยานพาหนะตามมาตรา 65 ใหพนกงานเจาหนาทผออกค าสง

ท าเครองหมายใหเหนปรากฏเดนชดเปนตวอกษรทมขอความวา "หามใชเดดขาด" หรอ "หามใชชวคราว" หรอเครองหมายอนใดซงเปนทรและเขาใจของประชาชนโดยทวไปวามความหมายอยางเดยวกนไว ณ สวนใดสวนหนงของยานพาหนะนนดวย

การท าและการยกเลกเครองหมายหามใชตามวรรคหนงหรอการใชยานพาหนะในขณะทมเครองหมายดงกลาวใหเปนไปตามหลกเกณฑ วธการและเงอนไขทก าหนดในกฎกระทรวง โปรดดรายละเอยดในเวบไซต www.pcd.go.th

2. แหลงก าเนดมลพษตามประกาศของคณะกรรมการควบคมมลพษและเมอมกจการหรอการกอใหเกดมลพษใดเปนแหลงก าเนดมลพษทจะตองควบคมแลว (*) กจะสงผลใหเจาหรอผครอบครองม

365

หนาทตามกฎหมายทจะตองตดตง จดใหมระบบการบ าบดอากาศ เครองมอ อปกรณตางๆ เพอการควบคม ก าจด ลดหรอขจดมลพษทางอากาศดงปรากฎในมาตรา 68 (**) นอกจากนยงมเขมาทปลอยจากแหลงก าเนดมลพษและกจการตางๆ และก าหนดใหมเจาหนาทจากหนวยงานตางๆ รวมถงจากองคกรปกครองสวนทองถนใหท าหนาทในการควบคมมลพษและน าไปสกลไกทางกฎหมายอนๆ ทสามารถน ามาใชในการแกปญหาได เชน การก าหนดเปนเขตควบคมมลพษ การด าเนนการเพอจดท าแผนในการแกไขปญหามลพษ ฯลฯ

ก าหนดควบคมการปลอยอากาศเสย การก าหนดมาตรฐานคากาซ คาควนด า ควนขาว ไอน ามน และคาทบแสง

(*) ปจจบนรฐมนตรวาการกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดออกประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เพอก าหนดมาตรฐานควบคมการปลอยทงอากาศเสย และฝ นละอองจากกจการตางๆ ดงตอไปน 1. โรงไฟฟา 2. โรงโม บดหรอยอยหน 3. เตาเผามลฝอย 4. โรงงานเหลก

(**) มาตรา 68 ใหรฐมนตรโดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมมลพษ มอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดประเภทของแหลงก าเนดมลพษทจะตองถกควบคม การปลอยอากาศเสย รงสหรอมลพษอนใดทอยในสภาพเปนควน ไอ กาซ เขมา ฝ น ละออง เถาถานหรอมลพษอากาศในรปแบบใดออกสบรรยากาศไมเกนมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานทสวนราชการใดก าหนด โดยอาศยอ านาจตามกฎหมายอนและมาตรฐานนนยงมผลใชบงคบตามมาตรา 56 หรอมาตรฐานทผวาราชการจงหวดก าหนดเปนพเศษส าหรบเขตควบคมมลพษตามมาตรา 58

เจาของหรอผครอบครองแหลงก าเนดมลพษทก าหนดตามวรรคหนงมหนาทตองตดตงหรอจดใหมระบบบ าบดอากาศเสย อปกรณหรอเครองมออนใดส าหรบการควบคม ก าจด ลดหรอขจดมลพษ ซงอาจมผลกระทบตอคณภาพอากาศตามทเจาพนกงานควบคมมลพษก าหนด เวนแตจะไดมระบบ อปกรณหรอเครองมอดงกลาว ซงเจาพนกงานควบคมมลพษไดท าการตรวจสภาพและทดลองแลวเหน

366

วายงใชการไดอยแลว เพอการนเจาพนกงานควบคมมลพษจะก าหนดใหมผควบคมการด าเนนงานระบบบ าบดอากาศเสย อปกรณหรอเครองมอดงกลาวดวยกได

ใหน าความในวรรคหนงและวรรคสองมาใชบงคบกบแหลงก าเนดมลพษทปลอยหรอกอใหเกดเสยงหรอความสนสะเทอนเกนกวาระดบมาตรฐานควบคมมลพษจากแหลงก าเนดทก าหนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานทสวนราชการใดก าหนด โดยอาศยอ านาจตามกฎหมายอนและมาตรฐานนนยงมผลใชบงคบตามมาตรา 56 หรอมาตรฐานทผวาราชการจงหวดก าหนดเปนพเศษส าหรบเขตควบคมมลพษตามมาตรา 58 ดวยโดยอนโลม

3. กฎหมายและองคกรทเกยวกบการจดการกบแหลงก าเนดมลพษประเภทตางๆ

นอกจากจะมบทบญญตตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 แลว ยงมบทบญญตตามพระราชบญญตอนๆ อกทสามารถน ามาใชในการจดการมลพษทางอากาศได ซงในบางกรณเปนการน าเขามาในฐานะทเปนมาตรการเสรม ในบางกรณเปนมาตรการทเปนกลไกในการจดการหลก ดงมบทบญญตและหลกการโดยยอดงตอไปน

(ก) กฎหมายทเกยวกบการควบคมแหลงก าเนดมลพษจากยานพาหนะ

1. พระราชบญญตมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม พ.ศ. 2511

พระราชบญญตนเกดขนเพอตองการก าหนดมาตรฐานส าหรบผลตภณฑอตสาหกรรมเพอประโยชนในการสงเสรมอตสาหกรรม เพอความปลอดภยหรอเพอปองกนความเสยหายอนอาจจะเกดแกประชาชนหรอแกกจการอตสาหกรรมหรอเศรษฐกจของประเทศ (*) ดงนนในแงของการทจะน าเอามาตรการตามพระราชบญญตนมาใชบงคบสามารถทจะน ามาก าหนดใหสนคาทจะน ามาจ าหนายหรอใชในประเทศจะตองไดมาตรฐาน ซงตามพระราชบญญตดงกลาวไดก าหนดเงอนไขในการใชอ านาจไวคอนขางจะกวางขวางและสามารถทจะขยายความใหครอบคลมถงมาตรการตางๆ ทางสงแวดลอมได

(*) มาตรา 15 เพอประโยชนในการสงเสรมอตสาหกรรม รฐมนตรอาจก าหนด แกไขและยกเลกมาตรฐานส าหรบผลตภณฑอตสาหกรรมใดๆ ตามขอเสนอของคณะกรรมการได

367

การก าหนด แกไขและยกเลกมาตรฐานตามวรรคหนงใหประกาศในราชกจจานเบกษา

มาตรา 17 เพอความปลอดภยหรอเพอปองกนความเสยหายอนอาจจะเกดแกประชาชนหรอแกกจการอตสาหกรรมหรอเศรษฐกจของประเทศ จะก าหนดใหผลตภณฑอตสาหกรรมชนดใดตองเปนไปตามมาตรฐานกได

การก าหนดตามวรรคหนงใหตราเปนพระราชกฤษฎกาและระบวนเรมใชบงคบไมนอยกวาหกสบวนนบแตวนประกาศในราชกจจานเบกษา

2. พระราชบญญตรถยนต พ.ศ. 2522

หลกการและวธการตามพระราชบญญตฉบบน สามารถทจะน ามาใชเปนเครองมอและสรางกลไกในการควบคมและด าเนนการกบยานพาหนะในฐานะทเปนแหลงก าเนดมลพษทางอากาศไดเปนอยางด ทงนเนองจากตามพระราชบญญตนไดใชระบบการจดทะเบยนและการตอทะเบยนในการควบคมรถยนต ดงนนในดานการจดการมลพษทางอากาศสามารถทจะน าระบบการจดทะเบยนมาใชด าเนนการ เพอใหเปนไปตามหลกการปองกนไวกอนและหลกผกอใหเกดมลพษเปนผจายไดเปนอยางด

(*) มาตรา 7 รถทจะจดทะเบยนไดตอง

(1) เปนรถทมสวนควบคมและมเครองอปกรณส าหรบรถครบถวนถกตองตามทก าหนดใน

กฎกระทรวง (2) ผานการตรวจสภาพรถจากนายทะเบยนหรอจากสถานตรวจสภาพทไดรบอนญาตตาม

กฎหมายวาดวยการขนสงทางบกในเวลาทขอจดทะเบยนแลว

ในกรณทขอจดทะเบยนเปนรถยนตสาธารณะ รถยนตรบรการธรกจหรอรถยนตบรการทศนาจร รถน นตองมลกษณะ ขนาดหรอก าลงของเครองยนตรและของรถตามทก าหนดในกฎกระทรวงและผขอจดทะเบยนตองแจงสถานทเกบรถยนตสาธารณะหรอรถยนตบรการซงมลกษณะตามทก าหนดในกฎกระทรวงดวย

368

3. พระราชบญญตการขนสงทางบก พ.ศ. 2522

หลกการของการจดการตามพระราชบญญตนมลกษณะเชนเดยวกบหลกการของพระราชบญญตรถยนตคอใชระบบการควบคมทางทะเบยน (*) ดงนนจงจะไมกลาวซ า เพยงแตตองการทจะขยายความเพอน าไปใชประโยชนในแงของแหลงก าเนดมลพษจากยานพาหนะทน ามาใชในการขนสง อาจจะเปนแหลงก าเนดมลพษทสามารถผลตมลพษไดมากกวายานพาหนะทวไป แตในขณะเดยวกนภายใตอ านาจของรฐตามพระราชบญญตฉบบน สามารถน ามาใชในการแกไขปญหามลพษจากแหลงก าเนดของรถยนตไดดวยการสงเสรมใหใชระบบการขนสงมวลชนมากขน อกทงยงสามารถสรางมาตรการตางๆ ภายใตพระราชบญญตนเพอแกไขปญหามลพษทางอากาศได

มาตรา 71 รถทใชในการขนสงตองมสภาพมนคงแขงแรงมเครองมออปกรณและสวนควบคมถกตองตามทก าหนดในกฎกระทรวงและไดจดทะเบยนตามมาตรา 73 เสยภาษตามมาตรา 85 แลว

รถทใชในการขนสงทเสยภาษตามพระราชบญญตน ใหไดรบยกเวนไมตองเสยภาษรถยนตตามกฎหมายวาดวยรถยนต

4. พระราชบญญตจราจรทางบก พ.ศ. 2522

หลกการของพระราชบญญตฉบบนคอการจดการระบบการจราจรทางบกใหเกดความปลอดภยแกผทใชยานพาหนะ ผทสญจรไปมา ดงนนกฎหมายจงก าหนดใหเปนหนาทของทกๆ ฝายทเขามาเกยวของกบการจราจร ซ งมหลายสวนโดยเฉพาะท เกยวกบรถยนต ซ งเก ยวของกบพระราชบญญตสองฉบบคอ พระราชบญญตรถยนต พ.ศ. 2522 และพระราชบญญตการขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ดงทไดกลาวมา

อยางไรกตามจากสภาพปญหาทเกดจากการจราจร ทงในดานของอบตเหตทรายแรงและไมรายแรง การใชทางสญจรทผดวตถประสงค ฯลฯ จงท าใหมการแกไขกฎหมายโดยตองการใหอ านาจแกเจาหนาทของรฐในการควบคมยานพาหนะทน ามาใชในการสญจรจะตองค านงถงความมนคงแขงแรง มเครองมออปกรณตางๆ ทปลอดภย ไมกอใหเกดเหตเดอดรอนร าคาญ รบกวนและไม

369

กอใหเกดผลกระทบตอสภาพแวดลอมเกนกฎหมายก าหนด มาตรการความปลอดภยดงกลาวนสามารถใชเปนเครองมอในการด าเนนการเพอแกปญหามลพษทางอากาศจากยานพาหนะไดเปนอยางด

มาตรา 6 หามมใหผใดน ารถทมสภาพไมมนคงแขงแรงหรออาจเกดอนตรายหรออาจท าใหเสอมเสยสขภาพอนามยแกผใช คนโดยสารหรอประชาชนมาใชในทางเดนรถ

รถทใชในเดนรถ ผ ข บขตองจดใหมเครองยนตร เครองอปกรณและหรอสวนควบคมทครบถวนตามกฎหมายวาดวยรถยนต กฎหมายวาดวยการขนสง กฎหมายวาดวยลอเลอน กฎหมายวาดวยรถลากหรอกฎหมายวาดวยรถจางและใชการไดด

สภาพของรถทอาจท าใหเสอมเสยสขภาพอนามยตามวรรคหนงและวธการทดสอบ ใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎกระทรวง

มาตรา 10 ทว หามมใหผใดน ารถทเครองยนตรกอใหเกดกาซ ฝ น ควน ละอองเคมหรอเสยงเกนเกณฑทอธบดก าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษามาใชในทางเดนรถ

มาตรา 20 ผขบขซงขบรถบรรทกคน สตวหรอสงของตองจดใหมสงปองกนมให คน สตวหรอสงของทบรรทกตกหลน รวไหล สงกลน สองแสงสะทอนหรอปลวไปจากรถอนอาจกอเหตเดอดรอน ร าคาญ ท าใหทางสกปรกเปรอะเปอน ท าใหเสอมเสยสขภาพอนามยแกประชาชนหรอกอใหเกดอนตรายแกบคคลหรอทรพยสน

5. พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535

แมพระราชบญญตฉบบนจะมไดเกยวของกบแหลงก าเนดมลพษเชนเดยวกฎหมายฉบบอน ดงทกลาวมาขางตนโดยตรงกตาม แตเนองจากเปนบทบญญตทเกยวของกบการใชทางหลวงซงรวมถงผทขบขยวดยานพาหนะและบคคลใดๆ ทใชทางมหนาททจะตองไมท าใหเขตทางหลวงสกปรก อนเปนทมาของฝ นละออง สงสกปรกทงหลายทจะปลวปนเปอนในอากาศ

6. ประกาศคณะปฏวตฉบบท 16 ลงวนท 9 ธนวาคม 2514

370

แมประกาศของคณะปฏวตฉบบนจะประกาศใชมาแลวเปนเวลานานกตาม แตประกาศคณะปฏวตดงกลาวกยงสามารถใชในการก าหนดมาตรการตางๆ ทเปนประโยชนตอการควบคม การปองกนและการแกไขมลพษทางอากาศทอยในรปของควนทเปนอนตรายตอสขภาพ เปนเหตร าราญและมลพษทางเสยงทเกดจากยานพาหนะทเปนรถยนตและเรอทใชเครองยนตสญจรในแมน าล าคลอง

7. พระราชบญญตเชอเพลง พ.ศ. 2521

ตามพระราชบญญตฉบบนตองการทจะควบคมกจการท งหลายทเกยวกบน ามนเชอเพลงและมตหนงทพระราชบญญตนกลาวถงคอ คณภาพของน ามนเชอเพลง ซงเทาทไดด าเนนการมาในอดตและสงผลใหผผลตน ามนใหกบสถานบรการน ามนตางๆ ตองมการปรบตว โดยเฉพาะการเปลยนแปลงสารทผสมในน ามนเพอปองกนมใหเครองยนตสะดดจากสารตะกวทเปนอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอมไปเปนสารชนดอน ดงนน กฎหมายฉบบนจงเออตอการผลกดนใหเกดน ามนเชอเพลงทสะอาดมากขนได

มาตรา 45 หามมใหผใดทงขยะมลฝอย สงปฏกล น าเสย น าโสโครก เศษหน ดน ทรายหรอสงอนใดในเขตทางหลวงหรอกระท าดวยประการใดๆ เปนเหตใหขยะมลฝอย สงปฏกล เศษหน ดน ทราย ตกหลนบนทางจราจรหรอไหลทาง

มาตรา 13 รฐมนตรมอ านาจก าหนดคณภาพของน ามนเชอเพลงชนดใดๆ ไดตามทเหนสมควร โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

วนเรมมผลใชบงคบประกาศตามวรรคหนงใหน าความในมาตรา 10 มาใชบงคบโดยอนโลม เมอถงก าหนดวนใชบงคบประกาศของรฐมนตรตามวรรคสองแลวหามมใหผคาน ามนจ าหนายน ามนเชอเพลงทมคณภาพต ากวาคณภาพทรฐมนตรประกาศก าหนด เวนแตรฐมนตรจะผอนผนใหเปนการชวคราว

(ข) กฎหมายทเกยวกบการควบคมแหลงก าเนดมลพษจากสถานประกอบการ

1. พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535

371

มาตรา 4 พระราชบญญตนมใหใชบงคบแกโรงงานของทางราชการทด าเนนการโดยทางราชการ เพอประโยชนแหงความมนคงและความปลอดภยของประเทศ แตในการประกอบกจการนไปเปนแนวทางในการด าเนนงาน

มาตรา 5 ในพระราชบญญตน "โรงงาน" หมายความวาอาคาร สถานทหรอยานพาหนะทใชเครองจกรมก าลงรวมตงแตหาแรงมาหรอก าลงเทยบเทาตงแตหาแรงมาขนไปหรอใชคนงานตงแตเจดคนขนไป โดยใชเครองจกรหรอไมกตามส าหรบท า ผลต ประกอบ บรรจ ซอม ซอมบ ารง ทดสอบ ปรบปรง แปรสภาพ ล าเลยง เกบรกษาหรอท าลายสงใดๆ ทงนตามประเภทหรอชนดของโรงงานทก าหนดในกฎกระทรวง

"ตงโรงงาน" หมายความวาการกอสรางอาคารเพอตดตงเครองจกรส าหรบประกอบกจการโรงงานหรอน าเครองจกรส าหรบประกอบกจการโรงงานมาตดตงในอาคารสถานทหรอยานพาหนะทจะประกอบกจการ

"ประกอบกจการโรงงาน" หมายความวาการท า ผลต ประกอบ บรรจ ซอม ซอมบ ารง ทดสอบ ปรบปรง แปรสภาพ ล าเลยง เกบรกษาหรอท าลายสงใดๆ ตามลกษณะกจการของโรงงานแตไมรวมถงการทดสอบเดนเครองจกร

"เครองจกร" หมายความวาสงทประกอบดวยชนสวนหลายชนส าหรบใชกอก าเนดพลงงาน เปลยนหรอแปรสภาพพลงงานหรอสงพลงงาน ทงนดวยก าลงน า ไอน า ลม กาซไฟฟาหรอพลงงานอนอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนและหมายความรวมถงเครองอปกรณไฟลวล ปลเล สายพาน เพลา เกยรหรอสงอนทท างานสนองกน

"คนงาน" หมายความวาผซงท างานในโรงงาน ทงนไมรวมถงผซงท างานฝายธรการ "ผอนญาต" หมายความวาปลดกระทรวงหรอผซงปลดกระทรวงมอบหมายตามความ

เหมาะสม "ใบอนญาต" หมายความวาใบอนญาตประกอบกจการโรงงาน "พนกงานเจาหนาท" หมายความวาผซงรฐมนตรแตงตงใหปฏบตการตามพระราชบญญต

น "ปลดกระทรวง" หมายความวาปลดกระทรวงอตสาหกรรม

372

หมวด 1 การก ากบและดแลโรงงาน

มาตรา 8 เพ อประโยชนในการควบคมการประกอบกจการให รฐมนตรมอ านาจออกกฎกระทรวงเพอใหโรงงานจ าพวกใดจ าพวกหนงหรอทกจ าพวกตามมาตรา 7 ตองปฏบตตามในเรองดงตอไปน

(1) ก าหนดหลกเกณฑเกยวกบทตงของโรงงาน สภาพแวดลอมของโรงงาน ลกษณะอาคารของโรงงานหรอลกษณะภายในของโรงงาน

(2) ก าหนดลกษณะ ประเภทหรอชนดของเครองจกร เครองอปกรณหรอสงทตองน ามาใชในการประกอบกจการโรงงาน

(3) ก าหนดใหมคนงานซงมความรเฉพาะตามประเภท ชนดหรอขนาดของโรงงานเพอปฏบตหนาทหนงหนาทใดประจ าโรงงาน

(4) ก าหนดหลกเกณฑทตองปฏบต กรรมวธการผลตและการจดใหมอปกรณหรอเครองมออนใดเพอปองกนหรอระงบหรอบรรเทาอนตราย ความเสยหายหรอความเดอดรอนทอาจเกดแกบคคลหรอทรพยสนทอยในโรงงานหรอทอยใกลเคยงกบโรงงาน

(5) ก าหนดมาตรฐานและวธการควบคมการปลอยของเสย มลพษหรอสงใดๆ ทมผลกระทบตอสงแวดลอมซงเกดขนจากการประกอบกจการโรงงาน

(6) ก าหนดการจดใหมเอกสารทจ าเปนประจ าโรงงานเพอประโยชนในการควบคมหรอตรวจสอบการปฏบตตามกฎหมาย

(7) ก าหนดขอมลทจ าเปนเกยวกบการประกอบกจการโรงงานทผประกอบกจการโรงงานตองแจงใหทราบเปนครงคราวหรอตามระยะเวลาทก าหนดไว

(8) ก าหนดการอนใดเพอคมครองความปลอดภยในการด าเนนงาน เพอปองกนหรอระงบหรอบรรเทาอนตรายหรอความเสยหายทอาจเกดจากการประกอบกจการ โรงงานกฎกระทรวงตามวรรคหนงจะก าหนดให ยกเวนโรงงานประเภท ชนดหรอขนาดใดจากการตองปฏบตในเรองหนงเรองใดกได และกฎกระทรวงดงกลาวจะสมควรก าหนดใหเรองทเปนรายละเอยดทางดานเทคนคหรอเปนเรองทตองเปลยนแปลงรวดเรวตามสภาพสงคม ใหเปนไปตามหลกเกณฑทรฐมนตรก าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษากได

373

หมวด 3 ก าหนดโทษ

มาตรา 45 ผใดฝาฝนหรอไมปฏบตตามกฎกระทรวงทออกตามมาตรา 8 (1) (2) (3) (4) (5) หรอ (8) หรอประกาศของรฐมนตรทออกตามกฎกระทรวงดงกลาว ตองระวางโทษปรบไมเกนสองแสนบาท

2. พระราชบญญตผงเมอง พ.ศ. 2518

หลกการและเจตนารมณของพระราชบญญตผงเมองทตองการวางแผนและก าหนดการใชพนทตางๆ ในเขตเมองใหเปนไปอยางเหมาะสม ซงตามพระราชบญญตผงเมอง การวางผงเมองหมายถงการวาง จดท าและด าเนนการใหเปนไปตามผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะในบรเวณเมองและบรเวณทเกยวของหรอชนบท เพอสรางหรอพฒนาเมองหรอสวนของเมองขนใหมหรอแทนเมองหรอสวนของเมองทไดรบความเสยหาย เพอใหมหรอท าใหดยงขนซงสขลกษณะความสะดวกสบาย ความเปนระเบยบ ความสวยงาม การใชประโยชนในทรพยสน ความปลอดภยของประชาชนและสวสดภาพของสงคม เพอสงเสรมการเศรษฐกจสงคมและสภาพแวดลอม เพอด ารงรกษาหรอบรณะสถานทและวตถทมประโยชนหรอคณคาในทางศลปกรรม สถาปตยกรรม ประวตศาสตรหรอโบราณคดหรอเพอบ ารงรกษาทรพยากรธรรมชาต ภมประเทศทงดงามหรอมคณคาในทางธรรมชาต

ดวยเหตน การวางผงเมองจงมาตรการทส าคญในการวางแผนการใชพนท ซงถอเปนมาตรการทส าคญประการหนงของหลกการจดการสงแวดลอม ทจะตองมการวางแผนเพอเปนการปองกนผลกระทบและความเสยหายทางสงแวดลอมกอนทจะเกดขน (precautionary) และวธการทกฎหมายผงเมองใชในการวางผงคอ การก าหนดเขตพนทตางๆ ตามความเหมาะสมของกจกรรม โดยจะใชควบคกบกฎหมายในการควบคมอาคาร กฎหมายอนๆ ทเกยวของกบการอนญาตในการประกอบกจการ ซงหากกจการทมการขออนญาตไมเปนไปตามสภาพพนทตามทกฎหมายผงเมองก าหนดไวโดยหลกการ กไมอาจทจะอนญาตใหประกอบกจการไดหรอหากจะมการอนญาตกตองมเงอนไขหรอมาตราการตางๆ ทจะตองด าเนนการอยางเขมงวดมากขนเปนพเศษ

นอกจากนนในกรณตางประเทศทกฎหมายผงเมองมการบงคบใชอยางมประสทธภาพ ยงจ าเปนทจะตองมกฎหมายอนสนบสนนอกมากมายเพอใหการใชพนทในเขตผงเมองเปนไปตามท

374

กฎหมายก าหนด เชน กฎหมายวาดวยการแลกเปลยนทดนเพอใหเปนไปตามกฎหมายผงเมอง กฎหมายทเกยวกบการสรางสาธารณปโภคพนฐาน กฎหมายก าหนดมาตรการการเงนการคลงและภาษอากร เพอสนบสนนใหเปนไปตามกฎหมายผงเมองทงทางตรงและทางออม

ในกรณของประเทศองกฤษมการก าหนดเขตทชดเจนระหวางความเปนเมองกบชนบท โดยม

เขตแนวพนทสเขยว (green belt) เปนตวก าหนด เปนตน ส าหรบในกรณประเทศไทยสถานการณกลบตรงกนขาม สภาพปญหาสงแวดลอมทงในเขตเมองและเขตชนบท ลวนเปนสงทสะทอนใหเหนถงความลมเหลวของการบงคบใหเปนไปตามกฎหมายผงเมองทงสน

(6) ก าหนดการจดใหมเอกสารทจ าเปนประจ าโรงงาน เพอประโยชนในการควบคมหรอตรวจสอบการปฏบตตามกฎหมาย

(7) ก าหนดขอมลทจ าเปนเกยวกบการประกอบกจการโรงงานทผประกอบกจการโรงงานตองแจงใหทราบเปนครงคราวหรอตามระยะเวลาทก าหนดไว

(8) ก าหนดการอนใดเพอคมครองความปลอดภยในการด าเนนงานเพอปองกนหรอระงบหรอบรรเทาอนตรายหรอความเสยหายทอาจเกดจากการประกอบกจการโรงงาน

3. พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522

หลกการส าคญของพระราชบญญตฉบบนคอ การควบคมตรวจสอบกระบวนการในการกอสราง การควบคมการใช ตลอดรวมถงการทจะรอถอนอาคารตางๆ ใหอยในสภาพทมนคงปลอดภย และการค านงถงสภาพแวดลอมดวย ซงในกรณมลพษทางอากาศจะพบวา อาคารบานเรอนสามารถทจะเปนแหลงก าเนดมลพษในรปแบบตางๆ ได โดยเฉพาะอยางยงในสวนทเกยวกบการกอสราง การตอเตมเปลยนแปลงหรอทบท าลาย

ดงนนหากสามารถทจะน าเอากลไกตามพระราชบญญตควบคมอาคาร ซงใหอ านาจแกเจาหนาทของรฐทงในสวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถนมาใชรวมกบพระราชบญญตอนๆ อยางเปนระบบประสานและสอดคลองตองกน กสามารถทจะชวยในการด าเนนการใหการแกไขมลพษทางอากาศอยางมประสทธภาพมากขน

375

มาตรา 8 เพอประโยชนแหงความมนคงแขงแรง ความปลอดภย การปองกนอคคภย การสาธารณสข การรกษาคณภาพสงแวดลอม การผงเมอง การสถาปตยกรรมและการอ านวยความสะดวกแกการจราจร ตลอดจนการอนทจ าเปนเพอปฏบตตามพระราชบญญตน ใหรฐมนตรโดยค าแนะน าของคณะกรรมการควบคมอาคารมอ านาจออกกฎกระทรวงก าหนด

4. พระราชบญญตการนคมอตสาหกรรม พ.ศ. 2522

พระราชบญญตฉบบนน าไปสการจดตงการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ท าหนาทจดหาพนทเพอตงเปนเขตนคมอตสาหกรรม ทงนเพอสงเสรมการลงทนโดยการนคมอตสหกรรมจะน าพนทในเขตนคมทกอตงขนมาใหผลงทน เชา เชาซอหรอขายและใหบรการในดานตางๆ แกผประกอบอตสาหกรรม

การนคมอตสาหกรรมมอ านาจหนาททงในดานการส ารวจ การวางแผน การบ ารงดแลรกษา การตรวจสอบผประกอบการในเขตนคมอตสาหกรรมทจะตองด าเนนการตางๆ ใหเปนไปตามทกฎหมายก าหนด ซงรวมไปถงกฎหมายทเกยวกบการสาธารณสขและการรกษาสภาพแวดลอมดวย (*)

(*) มาตรา 10 ให กนอ. มอ านาจกระท ากจการภายในขอบแหงวตถประสงคตามมาตรา 6 อ านาจเชนวานใหรวมถง

(1) การส ารวจ วางแผน ออกแบบ กอสรางและบ ารงรกษาสงอ านวยความสะดวกและใหบรการแกผประกอบอตสาหกรรม ผประกอบการคาเพอสงออกและผประกอบกจการอนทเปนประโยชนหรอเกยวเนองกบการประกอบอตสาหกรรมหรอการประกอบการคาเพอสงออกแลวแตกรณ

(2) การก าหนดประเภทและขนาดของกจการอตสาหกรรม การคาเพอสงออกหรอกจการอนทเปนประโยชนหรอเกยวเนองทพงอนญาตใหประกอบในนคมอตสาหกรรม ทงนตามหลกเกณฑและเงอนไขทคณะกรรมการก าหนด

(3) การตรวจตราความเปนอยของคนงานในนคมอตสาหกรรม

(4) การควบคมการด าเนนงานของผประกอบอตสาหกรรม ผประกอบการคาเพอสงออก ผ ประกอบกจการอนทเปนประโยชนหรอเกยวเนองกบการประกอบอตสาหกรรมหรอการประกอบการคาเพอสงออกและผใชทดนในนคมอตสาหกรรมใหเปนไปตามระเบยบ ขอบงคบและกฎหมายรวมทงการด าเนนงานทเกยวกบการสาธารณสขหรอทกระทบกระเทอนตอคณภาพสงแวดลอม

376

อยางไรกตาม แมตามพระราชบญญตการนคมอตสาหกรรมจะใหอ านาจแกการนคมอตสาหกรรมในการก าหนดมาตรการตางๆ ทเปนทงปองกนและแกไขปญหาสงแวดลอมและมลพษ แตในทางปฎบตกลบพบวา ในพนทเขตนคมอตสาหกรรมมสถานะการณมลพษโดยเฉพาะมลพษทางอากาศทรนแรง ทงนเนองจากสภาพของโรงงาน เครองจกรและอปกรณตางๆ ทขาดการบ ารงดแลรกษาอยางตอเนองและทวถง

ผใชทดนในนคมอตสาหกรรมใหเปนไปตามระเบยบ ขอบงคบและกฎหมายรวมท งการด าเนนงานทเกยวกบการสาธารณสขหรอทกระทบกระเทอนตอคณภาพสงแวดลอม

(5) การลงทน

(6) การกยมเงนเพอใชในกจการของ กนอ. (7) การออกพนธบตรหรอตราสารอนใดเพอการลงทน

5. ประมวลกฎหมายอาญาวาดวยความผดเกยวกบการวางเพลงเผาทรพย

ประมวลกฎหมายอาญาเปนกฎหมายพนฐานทสดของประเทศไทย ในประมวลกฎหมายอาญามหลายๆ มาตราทสามารถน าไปปรบใชเพอแกไขปญหาสงแวดลอมไดและในบทบญญตของกฎหมายเฉพาะเรองสวนใหญกจะมมาตรการทเปนโทษในทางอาญาบญญตใหเปนกลไกของกฎหมายแทบจะทกฉบบของกฎหมายไทย ในสวนทเกยวกบมลพษทางอากาศมบทบญญตของประมวลกฎหมายอาญามาตรา 220 (*) ทบญญตใหการเผาวตถใดๆ จนนาจะเปนอนตรายแกบคคลอนกถอวาเปนความผดในทางอาญาได

(*) มาตรา 220 ผใดกระท าใหเกดเพลงไหมแกวตถใดๆ แมเปนของตนเอง จนนาจะเปนอนตรายแกบคคลอนหรอทรพยของผอน ตองระวางโทษจ าคกไมเกนเจดปและปรบไมเกนหนงหมนสพนบาท

ถาการกระท าความผดดงกลาวในวรรคแรก เปนเหตใหเกดเพลงไหมแกทรพยตามทระบไวในมาตรา 218 ผกระท าตองระวางโทษดงทบญญตไวในมาตรา 218

377

อยางไรกตามมไดหมายความวา จะสามารถน าความผดดงกลาวไปใชไดอยางไมมขอจ ากด ประเดนปญหาทส าคญคอ ค าวา “ นาจะเปนอนตราย” ตอผอนมความหมายครอบคลมเพยงใด ตวอยางทนาจะใชไดส าหรบกรณมลพษทางอากาศ ไดแก กรณทกอใหเกดหมอกควนหรอกลมกาซทมความเขมขนจนท าใหเกดการเจบปวยอยางฉบพลนหรอการท าใหทศนวสยในการมองเหนต าและน าไปสการเกดอบตเหตตางๆ เปนตน ซงจะเหนไดวาไมสามารถทจะน าไปใชไดกบกรณทมลพษทางอากาศมผลในลกษณะของการคอยๆ สะสม

มาตรา 220 ผใดกระท าใหเกดเพลงไหมแกวตถใดๆ แมเปนของตนเอง จนนาจะเปนอนตรายแกบคคลอนหรอทรพยของผอน ตองระวางโทษจ าคกไมเกนเจดปและปรบไมเกนหนงหมนสพนบาท

ถาการกระท าความผดดงกลาวในวรรคแรก เปนเหตใหเกดเพลงไหมแกทรพยตามทระบไวในมาตรา 218 ผกระท าตองระวางโทษดงทบญญตไวในมาตรา 218

6. พระราชบญญตปาสงวน พ.ศ. 2507

พระราชบญญตปาสงวน พ.ศ. 2507 มเจตนารมณทตองการจะรกษาพนทปา โดยกฎหมายมวธการด าเนนการโดยประกาศใหพนทปาแหงใดแหงหนงเปนเขตปาสงวนและในเขตพนทปาทมการประกาศใหเปนเขตปาสงวนนนหามบคคลใดเขาไปท าประโยชน อยอาศยหรอกระท าการใดๆ ทเปนการท าลายพนทปา ซงรวมถงการเผาปาดวย (*) ดงนนในกรณทเกดหมอกควนทเกดจากการเผาปา หากเปนกรณพนทปาสงวนกสามารถทจะใชมาตรการทางกฎหมายดงกลาวได

(*) มาตรา 14 ในเขตปาสงวนแหงชาต หามมใหบคคลใดยดถอครอบครองท าประโยชนหรออยอาศยในทดน กอสราง แผวถาง เผาปา ท าไม เกบหาของปาหรอกระท าดวยประการใดๆ อนเปนการเสอมเสยแกสภาพปาสงวนแหงชาต เวนแต

7. พระราชบญญตอทยาน พ.ศ. 2504

378

หลกการของพระราชบญญตฉบบนเชนเดยวกบพระราชบญญตปาสงวน ดงทกลาวมาขางตน แตกลไกในการบงคบใชและมาตรการตางๆ มลกษณะทเขมงวดมากกวาและมมาตรการลงโทษทรนแรงกวา

(ค) กฎหมายทเกยวกบการควบคมแหลงก าเนดมลพษจากครวเรอนและชมชน

1. ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยการละเมดกฎหมาย มลกษณะเชนเดยวกบ

กฎหมายอาญา ทงสองกฎหมายตางเปนกฎหมายทเปนรากฐานทส าคญของระบบกฎหมายของประเทศ เปนกฎหมายทเกยวของกบวถชวตประจ าวนของประชาชน ในกรณหมอกควนทเกดจากแหลงมลพษตางๆ และสงผลเสยหายในดานตางๆ หรอกระทบตอสทธและเสรภาพของบคคลใดแลว ผกระท าใหเกดความเสยหายดงกลาวในทางกฎหมายถอวาเปนผท าการละเมด กฎหมายจงบงคบใหผท าการละเมดดงกลาวจะตองใชคาสนไหมทดแทนแกผทไดรบความเสยหาย (*)

มาตรา 14 ในเขตปาสงวนแหงชาต หามมใหบคคลใดยดถอครอบครองท าประโยชนหรออยอาศยในทดน กอสราง แผวถาง เผาปา ท าไม เกบหาของปาหรอกระท าดวยประการใดๆ อนเปนการเสอมเสยแกสภาพปาสงวนแหงชาต เวนแต

มาตรา 16 ภายในเขตอทยานแหงชาต หามมใหบคคลใด

(1) ยดหรอหรอครอบครองทดน รวมตลอดถงกอสราง แผวถางหรอเผาปา

(*) มาตรา 420 ผใดจงใจหรอประมาทเลนเลอ ท าตอบคคลอน โดยผดกฎหมายใหเขาเสยหายถงแกชวตกด แกรางกายกด อนามยกด เสรภาพกด ทรพยสนหรอสทธอยางหนงอยางใดกด ทานวาผนนท าละเมดจ าตองใชคาสนไหมทดแทนเพอการนน

แตประเดนทจะเปนปญหาในการใชกลไกทางกฎหมายละเมดกคอภาระในการพสจนความเชอมโยงระหวางการกระท าและผลความเสยหายกบการพสจนคาความเสยหายทเกดขน ซงในกรณมลพษทางอากาศ หากไมมความเขมขนในปรมาณทมากเพยงพอ ผลความเสยหายกจะไมเกดขนในทนท และแมจะเกดขน แตหากมผทกอใหเกดมลพษทางอากาศหลายคน จะพสจนและแยกแยะ

379

สดสวนของการกระท าและผลกนอยางไร ซงปญหานเปนปญหาทศาลยตธรรมเองก าลงคดหาวธการทจะด าเนนการกระบวนการยตธรรม สามารถเปนทพ งของประชาชนในกรณทมปญหาขอพพาทในทางดานสงแวดลอม ซงปจจบนไดมการจดตงศาลฎกาแผนกคดสงแวดลอมขนแลว

2. พระราชบญญตสาธารณะสข พ.ศ. 2535

พระราชบญญตการสาธารณสข เปนกฎหมายคมครองดานสขลกษณะและการอนามยสงแวดลอมหรอการสขาภบาลสงแวดลอมซงครอบคลมทงกจกรรม การกระท าทกอยางและกจการประเภทตางๆ ทมผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพอนามยของประชาชนตงแตระดบชาวบาน ครวเรอน ชมชน ตลอดจนกจการขนาดเลก ขนาดใหญ อนไดแก หาบเร แผงลอย สถานทจ าหนายอาหาร ตลาดกจการทเปนอนตรายตอสขภาพประเภทตางๆ รวม 125ประเภท รวมทงการเลยงหรอ ปลอยสตวโดยใหอ านาจแกราชการสวนทองถนในการออกขอก าหนดทองถน ใชบงคบในเขตทองถนนนๆ และใหอ านาจเจาพนกงานทองถนในการควบคมดแล โดยการออกค าสงใหปรบปรง แกไขการอนญาตหรอไมอนญาต การสงพกใชหรอเพกถอนใบอนญาต รวมท งการเปรยบเทยบคดและยงก าหนดใหม “เจาพนกงานสาธารณสข” เปนเจาพนกงานสายวชาการทมอ านาจในการตรวจตราใหค า แนะน า ปรบปรงแกไขปญหาสงแวดลอมทมผลตอสขภาพอนามยของประชาชน รวมทงเปนทปรกษาใหค าแนะน าแกเจาพนกงานทองถนในการวนจฉย สงการหรอออกค าสง รวมทงผซงไดรบแตงตงจากเจาพนกงานทองถน เพอใหปฏบตการเปนไปตามทกฎหมายก าหนด พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2535 มบทบญญตหรอขอก าหนดทใชในการควบคมมลพษทางอากาศ ไดแก บทบญญต ในหมวด 1 เรอง บททวไป มาตรา 6-8 หมวด 5 เรอง เหตร าคาญ มาตรา 25-28 และหมวด 7 เรองกจการทเปนอนตรายตอสขภาพ มาตรา 31-33 หมวด 8 เรอง ตลาด สถานทจ าหนายอาหารและสถานทสะสมอาหาร ของพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 เปนสวนทสามารถน ามาใชในการควบคมมลพษทางอากาศได ในทนจะกลาวอางถงเฉพาะหมวด 1,5,7 ดงนคอ

หมวด 1 : บททวไป

มาตรา ใหอ านาจรฐมนตรในการก าหนดหลกเกณฑ วธการและมาตรการในการควบคมหรอก ากบดแลส าหรบกจการหรอด าเนนการในเรองตางๆ

380

ก าหนดมาตรฐานสภาวะความเปนอย ท เหมาะสมกบการด ารงชพของประชาชนและวธด าเนนการ เพอตรวจสอบ ควบคมหรอก ากบดแลหรอแกไข

ผใดฝาฝนมาตรา 6 ตองระวางโทษปรบไมเกน 10,000 บาท (มาตรา 68) มาตรา 7 ใหราชการสวนทองถนด าเนนการควบคมดแลกจการหรอการด าเนนการทอยในเขต

อ านาจของทองถนน น ใหเปนไปตามขอก าหนดตามมาตรา 6 โดยอาจออกหรอแกไขปรบปรงขอก าหนดของทองถนทใชบงคบอยกอน

มาตรา 8 ใหอ านาจอธบดกรมอนามยในการออกค าสงใหเจาของหรอบคคลทเกยวของกบการกอใหเกดหรออาจเกดความเสยหายอยางรายแรงตอสภาวะความเปนอยทเหมาะสมกบการด ารงชพของ ประชาชน ระงบการกระท าหรอใหท าการใดๆ เพอแกไขหรอปองกนความเสยหายหรอใหเจาพนกงาน สาธารณสขทองถนปฏบตการใดๆ เพอแกไขหรอปองกนความเสยหายดงกลาว โดยใหผกอใหเกด ความเสยหายเปนผเสยคาใชจายส าหรบการนน

ผใดไมปฏบตตามค าสงของอธดกรมอนามยหรอขดขวางการปฏบตหนาของเจาพนกงาน สาธารณสข ตองระวางโทษจ าคกไมเกน 2 เดอนหรอปรบไมเกน 5,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ (มาตรา 69)

หมวด 5 : เหตร าคาญ (มาตรา 25 ถง 28) มาตรา 25 ก าหนดใหกรณทมเหตอนอาจกอใหเกดความเดอดรอนแกผอยอาศยในบรเวณ

ใกลเคยงหรอผทตองประสบกบเหตนนใหถอวาเปนเหตร าคาญ ซงรวมถง

อาคารอนเปนทอยของคนและสตว โรงงานหรอสถานทประกอบกจการใดไมมการระบายอากาศ การระบายน า การก าจดสงปฏกลหรอการควบคมสารเปนพษหรอมแตไมมการควบคมใหปราศ จากกลนเหมนหรอละอองสารเปนพษอยางพอเพยง จนเปนเหตใหเสอมหรออาจเปนอนตรายตอสขภาพ

การกระท าใดๆ อนเปนเหตใหเกดกลน แสง รงส เสยง ความรอน สงมพษ ความสนสะเทอน ฝ น ละออง เขมา เถาหรอกรณอนใดจนเปนเหตใหเสอมหรออาจเปนอนตรายตอสขภาพ

381

มาตรา 26 ถง 28 ก าหนดใหเจาพนกงานทองถนมอ านาจหามผหนงผใด มใหกอเหตร าคาญในท หรอทางสาธารณะหรอสถานท เอกชน โดยออกค าส งเปนหนงสอใหบคคลหรอเจาของหรอผ ครอบครองสถานท ซงเปนตนเหตหรอเกยวของกบการกอใหเกดเหตร าคาญ ระงบก าจด ควบคมและปองกนเหตร าคาญ หรอมใหใช ยนยอมใหบคคลใดใชสถานทนนและใหเจาพนกงานทองถนสามารถกระท าโดยวธใด เพอระงบเหตร าคาญและอาจจดการตามความจ าเปนหรอใหระบไวในค าสงก าหนดวธการปองกน มใหเหตความร าคาญนนเกดขนอกในอนาคตในการด าเนนการดงกลาวใหบคคลหรอเจาของหรอผครอบครองซงเปนตนเหตหรอเกยวของกบการกอใหเกดเหตร าคาญ เปนผเสยคาใชจายส าหรบการจดการนน

ผใดไมปฏบตตามค าสงหรอขดขวางการปฏบตหนาทของเจาพนกงานทองถน ตองระวางโทษ จ าคกไมเกน 1 เดอน หรอปรบไมเกน 2,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ (มาตรา 74)

หมวด 7 : กจการทเปนอนตรายตอสขภาพ (มาตรา 31 ถง 33) มาตรา 31 ใหอ านาจแกรฐมนตรในการก าหนดใหกจการใด เปนกจการทเปนอนตรายตอ

สขภาพ

มาตรา 32 ใหอ านาจแกราชการสวนทองถนมอ านาจ

ก าหนดประเภทของกจการตามมาตรา 31 บางกจการหรอทกกจการเปนกจการทตองมการควบคม ภายในทองถนเทานน

ก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขทวไปและมาตรการปองกนอนตรายตอสขภาพใหผด าเนนกจการทเปนอนตรายตอสขภาพปฏบต เพอดแลสภาพหรอสขลกษณะของสถานททใชด าเนนกจการ

ผใดฝาฝนขอก าหนดของทองถน ตองระวางโทษจ าคกไมเกน 8 เดอน หรอปรบไมเกน 10,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ (มาตรา 73)

มาตรา 33 ก าหนดใหผทด าเนนกจการทราชการสวนทองถนก าหนดใหเปนกจการทเปนอนตรายตอสขภาพ ตองไดรบใบอนญาตจากเจาพนกงานทองถน โดยเจาพนกงานทองถนอาจก าหนดเงอนไขโดยเฉพาะเพมเตมใหผด าเนนกจการดงกลาวปฏบต เพอปองกนอนตรายตอสขภาพของสาธารณชนได

382

ผใดด าเนนกจการทสวนทองถนก าหนดใหเปนกจการทเปนอนตรายตอสขภาพ โดยไมมใบอนญาตตองระวางโทษจ าคกไมเกน 6 เดอนหรอปรบไมเกน 10,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ (มาตรา 71)

ผรบใบอนญาตผใดไมปฏบตตามเงอนไขทเจาพนกงานทองถนก าหนดไวในใบอนญาตตองระวางโทษปรบไมเกน 2,000 บาท (มาตรา 76)

3. พระราชบญญตคมครองสขภาพของบคคลผไมสบบหร พ.ศ. 2535 ในควนบหรซงถอวาเปนมลพษทางอากาศทรายแรงชนดหนง แตเนองจากแหลงก าเนด

มลพษมขนาดเลกเมอเปรยบเทยบกบแหลงก าเนดมลพษทางอากาศชนดอนๆ แตในขณะเดยวกนกเปนแหลงมลพษทสามารถทจะเขาไปไดในทกๆ ท ดงนนในพระราชบญญตนจงออกมาก าหนดพนทเพอคมครองผทไมสบบหรและในขณะเดยวกนกก าหนดบรเวณทจดใหเปนพนทสามารถสบบหรได

มาตรา 6 หามมใหผใดสบบหรในเขตปลอดบหร

มาตรา 4 ใหรฐมนตรมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษา

(1) ก าหนดชอหรอประเภทของสถานทสาธารณะทใหมการคมครองสขภาพของผไมสบบหร

(2) ก าหนดสวนหนงสวนใดหรอทงหมดของสถานทสาธารณะตาม (1) เปนเขตสบบหรหรอเขตปลอดบหร

(3) ก าหนดสภาพ ลกษณะ และมาตรฐานของเขตปลอดบหรและเขตสบบหรเกยวกบการระบายควนหรออากาศ

(4) ก าหนดหลกเกณฑและวธการในการแสดงเครองหมายในเขตสบบหรหรอเขตปลอดบหร

ประกาศตาม (3) หรอ (4) ใหก าหนดวน เวลาหรอระยะเวลาทผ ด าเนนการจะตองด าเนนการใหแลวเสรจในประกาศดวย

383

บทสรป

ปจจบนไดมการออกบทบญญตกฎหมายทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทยไวมากมาย เชน กฎหมายพนฐานเกยวกบสงแวดลอมในการควบคมมลพษทางอากาศ กฎหมายและองคกรทเกยวของกบการจดการกบแหลงก าเนดมลพษประเภทตางๆ เชน กฎหมายเกยวกบการควบคมแหลงก าเนดมลพษจากยานพาหนะ พระราชบญญตรถยนต พ.ศ. 2522 พระราชบญญตการขนสงทางบก พ .ศ . 2522 พ ระราชบญ ญ ตจราจรท างบ ก พ .ศ . 2522 พ ระราชบญ ญ ตท างห ล วง พ .ศ . 2535

พระราชบญญตเชอเพลง พ.ศ. 2521 เปนตน ซงแตละกฎหมายลวนใหความส าคญตอการควบคมมลพษทางอากาศทเกดขนจากแหลงก าเนด บางกฎหมายครอบคลมถงสขภาพและอนามยของประชาชน เชน พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2535 ทใหความคมครองทกกจกรรมทจะกอใหเกดผลกระทบทางสงแวดลอม ต งแตสขภาพอนามยของประชาชนตลอดจนถงกจการขนาดใหญ โดยกฎหมายตางๆ เหลานจะมมาตรการและบทลงโทษใหกบผทกระท าผดกฎหมาย

384

ค าถามทายบทท 8

บทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

8.1 จงอธบายพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕ กฎ ประกาศและระเบยบทเกยวของดานการควบคมมลพษทางอากาศในประเทศไทย

8.2 จงอธบายบทบญญตกฎหมายในปจจบนทเกยวกบการควบคมมลพษทางอากาศของประเทศไทย

385

เอกสารอางอง

ก ร ม ค ว บ ค ม ม ล พ ษ . ก ฎ ห ม าย เก ย ว ก บ ม ลพ ษ ท างอ าก าศแล ะ เส ย ง . [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th/download/regulation.cfm?task=s2. [5 มกราคม 2558].

กรมโรงงานอตสาหกรรม. กฎหมายเกยวกบการจดการมลพษทางอากาศ. [Online]. Available:

http://www2.diw.go.th/PIC/law_03.html. [5 มกราคม 2558].

กองอนามยสงแวดลอม. 2545. พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535. ส านกอนามย. กรงเทพมหานคร.

ไพสฐ พาณชยกล. กฎหมายอากาศ: มาตรการก าจดมลพษฝนควนในเขตภาคเหนอ. คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ศ รกล ยา ส ว จต ต าน น ท แ ล ะ ค ณ ะ . 2544 . ม ลภ าวะอาก าศ . พ ม พ ค ร ง ท 2 . ก รง เท พ ฯ :มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

1

เอกสารอางอง

กรมควบ คม มลพ ษ . กฎหมายเก ยวกบมลพษทางอากาศและเสยง. [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th/download/regulation.cfm?task=s2. [5 มกราคม 2558].

กรมควบคมมลพษ. 2548. มาตรฐานคณภาพอากาศของประเทศไทย. [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th [5 มกราคม 2558].

กรมควบคมมลพษ. 2555. รายงานประจ าป กรมควบคมมลพษ. [Online]. Available:

http://www.pcd.go.th [5 มกราคม 2558].

กรมควบคมมลพษ. 2558. ดชนชวดคณภาพอากาศ. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

กรงเทพฯ. กรมควบคมมลพษ . 2558. มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป . กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ.

กรมโรงงานอตสาหกรรม. กฎหมายเกยวกบการจดการมลพษทางอากาศ. [Online]. Available:

http://www2.diw.go.th/PIC/law_03.html. [5 มกราคม 2558].

กรมโรงงานอตสาหกรรม . 2549. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรมเรองก าหนดคาปรมาณของสารเจอปนในอากาศทระบายออกจากโรงงาน พ.ศ. 2549. กระทรวงอตสาหกรรม.

กรมอตนยมวทยา. 2559. ความรอตนยมวทยา. เขตบางนา กรงเทพมหานคร. กรมอตนยมวทยา. 2559. พายหมนเขตรอน. 4353 ถนนสขมวท แขวงบางนา เขตบางนา

กรงเทพมหานคร. [Online]. Available http://www.learnnc.org/ [5 มกราคม 2558].

กรมอตนยมวทยา. 2559. บทความการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ. ถนนสขมวท แขวงบางนา เขตบางนา กรงเทพมหานคร.

กระทรวงมหาดไทย. 2546. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ. 2546 . ราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 120 ตอนพเศษ 138ง วนท 3 ธนวาคม 2446.

กระทรวงมหาดไทย. 2548. ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการท างาน. ณ วนท 30 พฤษภาคม 2520. [Online]. Available: http://www.tei.or.th [5 มกราคม 2558].

เกรยงศกด อดมสนโรจน. 2546. ของเสยอนตราย. มหาวทยาลยรงสต. กรงเทพฯ. 650 หนา.

กลมเวชศาสตรสงแวดลอม. 2557. แนวทางการจดการบรการเวชกรรมสงแวดลอม . ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. กรมควบคมโรค. กระทรวงสาธาณสข.

กลปยกร ตงอไรวรรณ. 2549. การเปลยนแปลงความเขมขนและองคประกอบทางเคมของฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน ในจงหวดสมทรปราการ. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บณฑตวทยาลย.

กองอนามยสงแวดลอม. 2545. พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535. ส านกอนามย. กรงเทพมหานคร. กองอนามยสงแวดลอม. 2550. มลพษทางทางอากาศ. ส านกอนามย. กรงเทพฯ.

กองอนามยสงแวดลอม. 2558. คามาตรฐานปรมาณฝนทกขนาดโดยรวมเฉลย. ศนยอนามย กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข.

การเกดฝนกรดและผลกระทบทมตอสงแวดลอม เชน การกดกรอนของหน การสลายตวของหนปนและโครงสรางของอาคาร รวมทงผลตอระบบหายใจของมนษย [Online]. Available:

http://www.il.mahidol.ac.th/e-media/ecology/chapter2/chapter2_airpolution5.htm [5

มกราคม 2558].

การเกบตวอยางแบบตดตวบคคล (Personal Sampling). [Online]. Available:

http://www.swtestingltd.co.uk/airsampling.html. [5 มกราคม 2558].

การประกอบชดเกบตวอยางอากาศกบอปกรณในการสอบเทยบเครองมอ. [Online]. Available:

https://www.osha.gov/dts/osta/otm/otm_ii/otm_ii_1.html. [5 มกราคม 2558].

การปลอยกาซเรอนกระจกในภาคอตสาหกรรม [Online]. Available: http://www.environnet.in.th/

[5 มกราคม 2558].

เกษม จนทรแกว. 2553. วทยาศาสตรสงแวดลอม. พมพครงท 8. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เครองก าเนดโอโซน ส าหรบอตสาหกรรม [Online]. Available: http://www.amerimerc.com/pool-

ozone-generator~pz4.htm [5 มกราคม 2558].

เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นรวม (Total Dust) และเครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นทสามารถเขาไปในระบบทางเดนหายใจสวนปลายได (Respirable Dust).

[Online]. Available: http://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/book543/sanitation.html.

[5 มกราคม 2558].

เครองมอ/อปกรณทใชในการเกบตวอยางฝ นละอองรวม (Total Suspended Particulate) จากปลองโรงงาน [Online]. Available:

http://cleanairengineering.com/page.php?u=produit&idprod=235&lang=us. [5 มกราคม 2558].

ชดปรบเทยบมาตรฐานแบบ Electronic BubBe meter

[Online]. Available:

http://www.brandtinst.com/bios/drycal_defender/drycal_defender.html. [5 มกราคม 2558].

ชดปรบเทยบมาตรฐานแบบ Manual Buret BubBe Meter [Online]. Available:

http://www.skcinc.com/catalog/index.php. [5 มกราคม 2558].

ช ามะเลยง เชาวธรรม และคณะ. 2552. ผลของอตนยมวทยาทมตอความเขมขนของฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมโครเมตร ตามแนวระดบความสง พนทศกษากรงเทพมหานคร. 361

หนา ISBN: 978-974-660-175-7 หนา 25-32 วทยาลยสงแวดลอม

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ตวอยางปมเกบตวอยางอากาศชนดตดตวบคคล [Online]. Available:

http://www.industrysearch.com.au/skc-universal-air-sampling-pumps/p/60476. [5

มกราคม 2558].

บรรยากาศของโลกในอดต [Online]. Available: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-

structure. [5 มกราคม 2558].

ปรากฏการณเรอนกระจกทเกดในบรรยากาศชนโทรโพสเฟยร [Online]. Available:

http://www.grida.no/climate/vitalafrica/english/09.htm. [5 มกราคม 2558].

ปราโมช เชยวชาญ . 2559. การเกบตวอยางมลพษอากาศ: ตอนท 1 และ2. จลสารวทยาศาสตรสขภาพออนไลท. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ผงแสดงการเรยกชอเมฆ [Online]. Available: http://www.thaiglider.com/th/story/29-cloud.html.

[5 มกราคม 2558].

พมล เรยนวฒนา และชยวฒน เจนวาณชย. 2525. เคมสภาวะแวดลอม. กรงเทพฯ. โอเดยนสโตร.

พมล เรยนวฒนา และชยวฒน เจนวาณชย . 2539. เคมสภาวะแวดลอม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ. โอเดยนสโตร. ไพสฐ พาณชยกล. กฎหมายอากาศ: มาตรการก าจดมลพษฝนควนในเขตภาคเหนอ. คณะ

นตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. พฒนา มลพฤกษ. 2546 . อนามยสงแวดลอม. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ. บจก. ซกมาดไซน

กราฟฟก.

ภาวะโลกรอน. www.tmd.go.th/knowledge/know_greenhouse01.html [Online]. Available: [5

มกราคม 2558].

ภญโญ มานะเสถยร. 2545. ฟลกซการตกสะสมของโลหะในกรงเทพมหานคร. วศวกรรมสงแวดลอม วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

มลวรรณ บณเสนอ. 2544. พษวทยาสงแวดลอม. โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวง สนามจนทร. นครปฐม. 152 หนา.

รายงานสถานการณสงแวดลอม. 2541. ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ.

เลศชย เจรญธญรกษ. 2541. วทยาการระบาดสงแวดลอม (Environmental epidemiology).

ขอนแกน. โรงพมพคลงนานาวทยา.

วงศพนธ ลมปเสนย, นตยา มหาผล และธระ เกรอต. 2543. มลภาวะอากาศ. โรงพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. กรงเทพฯ. 397 หนา.

วนทน พนธประสทธ และเพญศร วจฉละญาณ. การเกบตวอยางและการวเคราะหมลพษทางอ า ก า ศ ท เ ป น อ น ภ า ค อ น ๆ . ร า ย ว ช า ส ข ศ า ส ต ร อ ต ส า ห ก ร ร ม . มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

วราวธ เสอด . 2544. มลพษทางอากาศ. เอกสารประกอบการบรรยายวชา วล 321. ภาควชาวทยาศาสตร

สงแวดลอม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วโรจน ปยวชรพนธ. 2523. อนนทรยเคม. กรงเทพ ฯ : สามเจรญพานช .

ศรกลยา สวจตตานนท และคณะ. 2543. มลภาวะอากาศ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร 332 หนา.

ศ รกลยา ส ว จตตาน น ท และคณ ะ. 2544. มลภาวะอากาศ. พ มพค รง ท 2 . ก รง เท พ ฯ :มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ศรวรรณ แกวงาม และคณะ. 2543. สณฐานและองคประกอบธาตของฝนละอองทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ISBN: 9743470085.

ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร. 2003. บรรยากาศของโลกในอดต . [Online].

Available: http://www.lesa.biz/earth/atmosphere/atm-structure\ [5 มกราคม 2558].

สาวตร จนทรานรกษ. 2547. เอกสารประกอบการสอนวชาบรณาการสงแวดลอม เทคโนโลยและชวต.ภาควชาเทคโนโลยชวภาพ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สรตน บวเลศ. 2559. เอกสารประกอบการสอน วชา 01591513. อตนยมวทยาใกลผวดนทางส ง แ ว ด ล อ ม ( Environmental Micrometeorology) ค ณ ะ ส ง แ ว ด ล อ ม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ส านกงานจดการคณภาพอากาศและเสยง. 2558. คามาตรฐานปรมาณฝนทกขนาดโดยรวมเฉลย. กรมควบคมมลพษ. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพ.

ส านกงานสงแวดลอมภาค. 2558. คามาตรฐานปรมาณฝนทกขนาดโดยรวมเฉลย. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

ส านกระบาดวทยา. 2557. ดชนชวดสขภาพเนองจากมลพษทางอากาศท าใหเกดอนตรายอนๆ. กรมควบคมโรค. กระทรวงสาธารณสข.

แสดงการพนเทปตลบยดตวกรองโดยปดชองดดอากาศเขาออก [Online]. Available:

http://www.sensidyne.com/air-sampling-equipment/sampling-media-accessories/. [5

มกราคม 2558].

Berlage HP. 1966. The Southern Oscillation and world weather. K Ned Meteor Inst Meded

Verh

p. 88:1–152.

Bjerk.J. 1961. EL Nino study based on analysis of ocean surface temperature 1935-57 Inter-

Amer. Trop Tune Comm Bull. p.219-307.

Boggan W. 2005. Alcohol and You. [Online]. Available: http://www.chemcases.com [5 มกราคม 2558].

Charlson ME, Pompei P, Ales KL, MacKenzie CR. A new method of classifying prognostic

comorbidity in longitudinal studies: development and validation. J Chronic Dis

1987;40(5):373-383.

Critchfield, Howard J. 1966. General Climatology. Second Edition. Prentice-Hall. Inc.,

Englewood Cliffs, New Jersey. pages 420.

David Andrews. 2010. An Introduction to Atmospheric Physics Second Edition. Cambridge

University.

Dutch Institute for Working Environmental and Dutch Chemical Industry Association. 1991.

Formaldehyde.

Eddy John A. 1974. Astronomical Alignment of the Bighorn Medicine Wheel. Science

184:1035-43.

Edward J. Tarbuck and Frederick K. Lutgens. 2014. Earth: An Introduction to Physical

Geology. 11th Edition. 912 pp ISBN13: 9780321814067.

Hammond, A., Adriaanse, A., Rodenburg, E., Bryant, D., Woodward, R., 1995. Environmental

Indicators: A Systematic Approach to Measuring and Reporting on Environmental

Policy Performance in the Context of Sustainable Development. World Resources

Institute. Washington, DC, 50 pp.

Hildemann L.M., Markowski G.R., and Cass G.R. Chemical-composition of emissions from

urban sources of fine organic aerosol. Environ Sci Technol 1991: 25: 744–759.

[Online]. Available: http://gogreencanada.ucoz.com/index/nature_of_ozone/0-100 [5

มกราคม 2558].

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). 2001. Third Assessment Report – TAR

[Online]. Available: [5 มกราคม 2558].

Keith L.H., and Walker, M.M. 1995. Handbook of Air Toxics; sampling, analysis and

properties. Lewis publishers. 614 pp.

Lim,J.T. 1984. Indonesian rainfall indices associated with Southern Oscillation/EL Nino.

Mission Report on Tropical Meteology (Annex1). Malaysian. Meteological Service.

Liu, D.H.F. and Liptak. 2000. Air pollution. Lewis publishers. U.S. 242 p.

Mark Z. Jacobson. 2002. Control of fossil-fuel particulate black carbon and organic matter,

possibly the most effective method of slowing global warming. JOURNAL OF

GEOPHYSICAL RESEARCH, VOL. 107, NO. D19, 4410: 10.1029/2001JD001376.

McCurdy, K., and Daro, D. Current Trends in Child Abuse Reporting and Fatalities: The

Results of the 1993 Annual Fifty State Survey. Chicago: National Committee for

Prevention of Child Abuse. 1994.

METOFFICE. 2004. Meteorological Office of United Kingdom. [Online]. Available:

http://www.met-office.gov.uk/ [5 มกราคม 2558].

Milankovitch, M., 1941. Canon of insolation and the ice-age problem. Royal Serbian Academy

Special Publication, vol.132, Konigliche Serbische Akademie, Belgrade (Translated from

German, Israel Program for Scientific Translations;Jerusalem, 1969)

Mineralogical characteristics of soil dust from source regions in northern China. 2009.

Particuology 7 (2009). pages 507–512.

NASA’s Goddard Institute for space studies. 2559. Greenhouse Gas Influence on Northern

Hemisphere Winter Climate Trends.

NOAA Jet Stream. [Online]. Available http://www.srh.noaa.gov/srh/jetstream/ [5 มกราคม 2558].

Paul J. Crutzen. 2016. A Pioneer on Atmospheric Chemistry and Climate Change in the

Anthropocene. Springer Briefs on Pioneers in Science and Practice No. DOI:

10.1007/978-3-319-27460-7.

Richard Foster; Flint. 1973. The Earth & It's History: an Introduction to Physical and

Historical Geolog Y; Hardcover. 365 pages.

Riehl, Herbert. 1965. Introduction to the Atmosphere. McGraw Hill Book Co., New York, ,365

pages.

Sakai, K., Norback, D., Mi, Y., Shibata, E., Kamijima, M., Yamada, T., and Takeuchi, Y. 2004. A

comparison of Indoor Air Pollutants in Japan and Sweden: Formaldehyde, Nitrogen

dioxide, and chlorinated Volatile Organic Compounds. Environmental Research. Vol. 94,

75-85 pp.

The National Meteorological Library and Archive. 2011. Fact sheet 2 -Thunderstorms. Met

office. UK.

United States Environmental Protection Agency. 1999. Guideline for Reportng of Daily Air

Quality - Air Quality Index (AQI). 40 CFR Part 58. Appendix G.

United States Environmental Protection Agency; U.S. EPA. 2014. Determination of Particulate

Emissions from Stationary Sources.

U.S. Environmental Protection Agency (EPA). 2004. [Online]. Available:

http://www.epa.gov/ttn/naaqs/ozone/areas/plant/pa/pl42912x.htm [5 มกราคม 2558].

386

ประวตการศกษาและการท างาน

ชอ-นามสกล นายวนย มแสง

วน เดอน ป ทเกด 5 มกราคม 2524

สถานทเกด จงหวดขอนแกน

ประวตการศกษา ปรญญาตร วทยาศาสตรบณฑต

(วทยาศาสตรสงแวดลอม) มหาวทยาลยราชภฏเลย

ปรญญาโท วทยาศาสตรมหาบณฑต

(วทยาศาสตรสงแวดลอม) วทยาลยสงแวดลอม

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ต าแหนงปจจบน อาจารย สถานทท างานปจจบน โปรแกรมวชาวทยาศาสตรสงแวดลอม

คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

ทนการศกษาทไดรบ - ทนรฐบาลทจดสรรใหกระทรวงวทยาศาสตร

และเทคโนโลย เพอศกษาวชา ภายในประเทศ) ประจ าปงบประมาณ ๒๕๕๔ (ทนพฒนาบคลากรภาครฐ) ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย แหงชาต กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

- ทนสนบสนนการวจยจากโครงการศกษาวจยและพฒนาสงแวดลอมแหลมผกเบย อนเนองมาจากพระราชด าร มลนธชยพฒนา