Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄1η Σκηνή (588-658): Χορός – Ελένη – Μενέλαος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

[ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ (στ. –576-587]Η επιστροφή του χορού και της ΕλένηΟ Χορός πληροφορείται από τη Θεονόη ότι ο Μενέλαος ζει

Επίσης ανακοινώνει στην Ελένη ότι περιπλανιέται με το καράβι του

Η Ελένη δεν γνωρίζει ότι ο Μενέλος βρίσκεται στην Αίγυπτο

Μονόλογος της Ελένης στον τάφο του Πρωτέα Η εμφάνιση του Μενέλαου Η αντίδραση της Ελένης Η αντίδραση του Μενέλαου Η Ελένη αναγνωρίζει τον Μενέλαο

o Πώς η Ελένη φτάνει στην αναγνώριση;o Πώς αντιδρά ο Μενέλαος και γιατί;o Πώς αισθάνεται η Ελένη μετά την αντίδρασή του και

γιατί; ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

1

• Σκηνοθετικές και σκηνογραφικές ενδείξεις (στοιχεία όψης)

- Ο τόπος («Πάλι ξανάρχομαι στον τάφο ετούτον» στ. 588), τα ρούχα (σκευή) των ηρώων («η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει» στ. 616), η ψυχολογική κατάσταση («εσύ που φοβισμένη» στ 607, «σάστισα και βουβός έχω απομείνει» στ. 610) και η έντονη σωματική κίνηση και δράση («εσύ που φοβισμένη ορμάς» στ 607, «στάσου μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις» στ. 617, «σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις» στ. 629), αλλά και που δηλώνεται στο κείμενο αποτελούν σκηνογραφικές και σκηνοθετικές ενδείξεις

• Στιχομυθία- Γρήγοροι διάλογοι μεταξύ των ηρώων ανά στίχο, που

εκφράζουν την έντονη συναισθηματική τους κατάσταση.

• Τραγική ειρωνεία- Ελένη αρχικά δεν αναγνωρίζει τον Μενέλαο.- Στη συνέχεια η Ελένη τον αναγνωρίζει αλλά ο Μενέλαος

δεν αναγνωρίζει την Ελένη. • Επιβράδυνση - Το γεγονός ότι ο Μενέλαος δεν αναγνωρίζει την Ελένη

καθυστερεί την εξέλιξη της δράσης. Έτσι έχουμε επιβράδυνση.

• Δραματικός ρόλος της πληροφορίας της Θεονόης (προώθηση της δράσης)

- Η πληροφορία που δίνει η Θεονόη ότι ο Μενέλαος ζει συνεπάγεται αλλαγή της δραματικής κατάστασης και προώθηση της δράσης. Αποτέλεσμα της παραπάνω πληροφορίας είναι η αλλαγή της συναισθηματικής κατάστασης της Ελένης. (βλ. παρακάτω ήθος Ελένης).

• Έντονη εσωτερική δράση- Στη σκηνή αυτή με τις μεγάλες ψυχολογικές μεταπτώσεις της Ελένης υπάρχει έντονη εσωτερική δράση, δηλαδή έντονες συναισθηματικές καταστάσεις και μάλιστα σε εναλλαγή.

2

• Αναγνώριση- Η Ελένη αναγνωρίζει τον Μενέλαο (βλ. παρακάτω).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ• Το ήθος της Ελένης Αξιοσημείωτετες είναι οι ψυχολογικές μεταπτώσεις και οι διακυμάνσεις των συναισθημάτων της ηρωίδας: χαρά και έκπληξη (που ζει ο Μ) φόβος (μήπως ο κουρελής άνδρας θα της στήσει παγίδα) αναγνώριση του Μ. από την Ελένη : χαρά, συγκίνηση απογοήτευση (που δεν την αναγνωρίζει ο Μ) • Πρώτη αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη Η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο γιατί: ο άνθρωπος που έχει μπροστά της μοιάζει με το Μενέλαο

(ομοιότητα) Το ομολογεί ο ίδιος (ομολογία) Οι πληροφορίες που έχει δώσει η ΘεονόηΦυσικά μη λησμονούμε ότι πάνω απ΄ όλα είναι μια έξυπνη γυναίκα που μπορεί να συνδέσει τα γεγονότα και να καταλήξει στα συμπεράσματά της.

• Το ήθος του Μενέλαου Η στάση του Μενέλαου απέναντι στην Ελένη είναι διστακτική έως απορριπτική: - Δεν την αναγνωρίζει και δεν την πιστεύει ⇒ τραγική

ειρωνείαΑιτίες: - Έχει ήδη περάσει πολλές ταλαιπωρίες και βάσανα.

(πόλεμος, περιπλάνηση)- Δυσκολεύεται να πιστέψει πως αυτό που ως τώρα νόμιζε

ως πραγματικότητα (δηλαδή η παρουσία της άλλης Ελένης, του ‘ειδώλου’ δίπλα του) ήταν μια απάτη.

3

ΙΔΕΕΣ• Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι- Στη στιχομυθία Ελένης – Μενέλαου υπάρχουν λέξεις και

φράσεις που εκφράζουν το πραγματικό και το φαινομενικό.

ΠαρατηρήσειςΗ αναγνώριση αποτελεί το νέο συγκλονιστικό στοιχείο της δράσης μας έστω και αν γίνεται με ρυθμούς που εξυπηρετούν τους δραματικούς στόχους του ποιητή(επιβράδυνση).Η αναγνώριση σύμφωνα με τον Αριστοτέλη αποτελεί την μεταβολή από την άγνοια στη γνώση και μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους (βλέπε στο λεξικό όρων της αρχαίας τραγωδίας σελ. ).Στην 1η σκηνή του β΄ επεισοδίου επιτυγχάνεται η α΄ αναγνώριση του Μενελάου από την Ελένη για τους λόγους που εκθέσαμε παραπάνω.Το ήθος των ηρώων είναι ιδιαίτερα τραγικό όπως προκύπτει από τις έντονες τραγικές ειρωνείες της στιχομυθίας. Ειδικότερα:Η τραγικότητα της Ελένης τη δεδομένη στιγμή έγκειται στις έντονες και απότομες συναισθηματικές της μεταπτώσεις: από την ελπίδα για την εμφάνιση του συζύγου στο φόβο μπροστά στον άγνωστο ακόμη ξένο και από την αναπάντεχη χαρά της αναγνώρισης στην ανέλπιστη απόρριψη. Είναι μια γνήσια Ευριπίδεια ηρωίδα με πάθος που υποφέρει από μια μοίρα που δεν ήταν δική της επιλογή και που όπως φαίνεται δύσκολα θα ανατραπεί. Από την άλλη βλέπομε τον Μενέλαο ο οποίος είναι πλήρως αδύναμος να αναγνωρίσει την αλήθεια της ζωής του και είναι εγκλωβισμένος στην δική του αλήθεια που όμως είναι πλαστή. Ουσιαστικά το φοβερό «παιγνίδι» του είναι και του φαίνεσθαι που έχει τόσο έντονα στήσει σ΄ αυτή τη σκηνή ο ποιητής αποτελεί την πιο τρανή απόδειξη της τραγικότητας του ήρωα. Η άγνοια του και εμμονική προσκόλληση του στα φαινόμενα, προκαλεί τον έλεον και τον φόβον στους θεατές. Από τη μια κατανοούμε την αντικειμενική δυσκολία του ήρωα να βγει από την αλήθεια που έχει πλάσει τόσα για τη ζωή του, από την άλλη αναρωτιόμαστε μήπως όφειλε να προβληματιστεί

4

ή τουλάχιστον να συνδυάσει τα λόγια της Ελένης με εκείνα της Γερόντισσας. Ωστόσο όχι. Ο Μενέλαος είναι ο άνθρωπος που όταν πιεστεί από την αλήθεια, το βάζει στα πόδια όπως κάνει στο τέλος της σκηνής. Στην αλήθεια θα φτάσει μόνο με ένα θαύμα. Ολόκληρη η στιχομυθία κινείται ανάμεσα στο πραγματικό και το φαινομενικό. Η Ελένη νομίζει το Μενέλαο κλέφτη(«η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει» στ.616) και ο Μενέλαος θεωρεί την Ελένη φάντασμα(«φαντάσματα αγαθά στείλε μου, Εκάτη» στ.631).Κυριαρχούν οι λέξεις «ίσκιος», «είδωλο», «αιθέρας», ενώ η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι κορυφώνεται στη φράση της Ελένης «τ ΄όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα».Έτσι η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που πλανιόταν από την αρχή στην ατμόσφαιρα του έργου ως ιδέα, τώρα αποκτά σάρκα και οστά

Εργασίες1. Να σημειώσετε ν στο αντίστοιχο τετράγωνο, αν νομίζετε πως η πρόταση είναι σωστή ή λάθος

Σ Λ

• Η Θεονόη πληροφόρησε την Ελένη ότι ο Μενέλαος βρίσκεται κρυμμένος στον τάφο του Πρωτέα• Η Θεονόη πληροφόρησε την Ελένη ότι ο Μενέλαος βρίσκεται κάπου στη χώρα• Η Ελένη του αποκαλύπτει το όνομά της για να τον βοηθήσει να την αναγνωρίσει• Η Ελένη του αποκαλύπτει το όνομά του θνητού πατέρα της για να τον βοηθήσει να την αναγνωρίσει

2. Για ποιους λόγους η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο στην 1η

σκηνή του β΄ επεισοδίου;

5

3. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης στην σκηνή αυτή και να χαρακτηρίσετε το ήθος της.

4. Πολλοί μελετητές στηριζόμενοι στη σκηνή αυτή χαρακτηρίζουν το Μενέλαο επιφανειακό με απλουστευτική λογική. Άλλοι πάλι δικαιολογούν τη στάση του απέναντι στην Ελένη. Ποια είναι η δική σας άποψη για το θέμα αυτό;5.Συμπλήρωσε δίπλα σε κάθεναν από τους παρακάτω στίχους, τα στοιχεία Σκηνοθεσίας, Ήθους, Τραγικής Ειρωνείας, Είναι-Φαίνεσθαι , που εφράζουν:

• Στέκομαι, γιατί αγγίζω αυτό το μέρος• Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει• Της μοιάζεις,τούτο βέβαια δεν τ΄ αρνιέμαι• Αχ! Πιο από με δυστυχισμένη• Να χαίρεσαι που μοιάζεις της Ελένης• Ασέβεια γυναίκες, μ΄εμποδίζει να πάω στο μνήμα αυτός

πιάνοντάς με• Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πως ήσουν;

6.Στη σκηνή αυτή η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, αποκτά τραγικές διαστάσεις. α)να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που εκφράζουν το πραγματικό και το φαινομενικό)Βρες παραδείγματα μέσα από παραμύθια ή λογοτεχνικά κείμενα όπου υπάρχει η διάσταη και το «μπέρδεμα» αλήθειας και ψευδαίσθησης

ΠηγέςΗ Ελένη του Ευριπίδη ΜεταίχμιοΔραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη (βιβλίο εκπ/κού)Ελένη A. leskyhttp://users.sch.gr/fkthess/ELENI/ELENI_EPEISODIO_2_1.doc

6

3. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης στην σκηνή αυτή και να χαρακτηρίσετε το ήθος της.

4. Πολλοί μελετητές στηριζόμενοι στη σκηνή αυτή χαρακτηρίζουν το Μενέλαο επιφανειακό με απλουστευτική λογική. Άλλοι πάλι δικαιολογούν τη στάση του απέναντι στην Ελένη. Ποια είναι η δική σας άποψη για το θέμα αυτό;5.Συμπλήρωσε δίπλα σε κάθεναν από τους παρακάτω στίχους, τα στοιχεία Σκηνοθεσίας, Ήθους, Τραγικής Ειρωνείας, Είναι-Φαίνεσθαι , που εφράζουν:

• Στέκομαι, γιατί αγγίζω αυτό το μέρος• Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει• Της μοιάζεις,τούτο βέβαια δεν τ΄ αρνιέμαι• Αχ! Πιο από με δυστυχισμένη• Να χαίρεσαι που μοιάζεις της Ελένης• Ασέβεια γυναίκες, μ΄εμποδίζει να πάω στο μνήμα αυτός

πιάνοντάς με• Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πως ήσουν;

6.Στη σκηνή αυτή η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, αποκτά τραγικές διαστάσεις. α)να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που εκφράζουν το πραγματικό και το φαινομενικό)Βρες παραδείγματα μέσα από παραμύθια ή λογοτεχνικά κείμενα όπου υπάρχει η διάσταη και το «μπέρδεμα» αλήθειας και ψευδαίσθησης

ΠηγέςΗ Ελένη του Ευριπίδη ΜεταίχμιοΔραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη (βιβλίο εκπ/κού)Ελένη A. leskyhttp://users.sch.gr/fkthess/ELENI/ELENI_EPEISODIO_2_1.doc

6