1. catilinaria i

Upload: aquilani

Post on 10-Mar-2016

259 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

aa

TRANSCRIPT

  • 1

    O R A T I O I N L . C A T I L I N A M P R I M A

    L E N G U A Y L I T E R A T U R A L A T I N A I P r o f . J o s A . B e l t r n

    C U R S O 2 0 1 4 / 2 0 1 5

    Derrotado en las elecciones consulares del ao -64, el noble Lucio Sergio Catilina decide alcanzar el poder por

    medio de un golpe de estado aprovechando el descontento social en Italia y en Roma as como la ausencia de tropas,

    dado que el ejrcito en su mayor parte estaba en Oriente bajo las rdenes de Pompeyo. Con este fin a lo largo del ao -

    63 Catilina distribuy armas en lugares estratgicos de Italia, reclut una heterognea milicia, recab apoyos

    financieros y plane una revolucin que pasaba por el alzamiento de las tropas desde Etruria el 27 de octubre y el

    asesinato al da siguiente en Roma de Cicern y otros destacados aristcratas. En todo caso Catilina se presenta de

    nuevo a las elecciones al consulado que se celebrarn a finales de octubre.

    Informado de estos planes Cicern obtiene del Senado el 21 de octubre la aprobacin de un senatusconsultum

    ultimum por el que se autoriza el uso de la fuerza para proteger el Estado y adems se toman medidas para proteger

    diversas plazas de Italia. A un tiempo Catilina es derrotado de nuevo en las elecciones del 28 de octubre, por lo que

    decide dar rienda suelta a su conjura.

    La noche del 6 de noviembre se renen los conjurados en casa de Marco Porcio Leca y deciden asesinar a

    Cicern a la maana siguiente. El cnsul, prevenido, escapa del intento de magnicidio y convoca al Senado para el 8 de

    noviembre en el templo de Jpiter Esttor. En el momento de dar inicio la sesin Cicern se encuentra con un Senado

    dividido en su parecer ante la falta de pruebas irrefutables contra Catilina y dada su condicin de homo nouus, lo que

    no era bien visto por los sectores ms recalcitrantes de la aristocracia. Pero adems, sorprendentemente, Cicern

    descubre que asiste a la sesin del Senado Catilina en persona.

    Sic rebus stantibus, la nica salida posible para el cnsul est en su maestra en el arte de la palabra. Con este

    fin lanza una terrible invectiva contra Catilina con el objetivo de desenmascarle y conseguir que abandonase Roma, lo

    que supona a todas luces el reconocimiento de su participacin en la conjura. El arpinate conseguir su objetivo. Ser

    el primero de los discursos contra Catilina.

    Se trata de una pieza maestra del gnero deliberativo, si bien presenta concomitancias con el gnero judicial en

    la medida en que Cicern ejerce la acusacin y trata de demostrar que Catilina es culpable de los delitos que se le

    imputan. Por lo dems, sabemos que la versin en la que nos ha llegado el discurso se corresponde con la publicacin

    llevada a cabo por Cicern en el ao -60.

    E S T R U C T U R A D E L D I S C U R S O

    EXORDIUM (1-3): Increpacin contra Catilina.

    DIGRESSIO (4-6): Hay ejemplos en el pasado de castigos a ciudadanos menos culpables

    que Catilina.

    NARRATIO (7-10): Planes de los conjurados.

    ARGUMENTATIO (10-27): Catilina debe salir de Roma.

    DIGRESSIO (27-31): la patria invita a Cicern a actuar.

    PERORATIO (32-33): Recapitulacin final e invocacin a Jpiter Esttor para que salve la

    ciudad y se vayan los malos ciudadanos.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    2

    EXORDIUM (1-6)1

    [1] I. Quo usque tandem abutere2, Catilina

    3, patientia nostra

    4? Quam diu etiam furor iste tuus

    nos eludet? Quem ad finem sese effrenata5 iactabit audacia? Nihilne

    6 te nocturnum praesidium

    Palati7, nihil urbis uigiliae

    8, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium

    9, nihil hic

    munitissimus habendi senatus locus10

    , nihil horum ora uoltusque mouerunt? Patere tua consilia non

    sentis, constrictam11

    iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non uides? Quid

    proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos conuocaueris12

    , quid consilii ceperis13

    , quem

    nostrum ignorare arbitraris? [2] O tempora, o mores! Senatus haec intellegit. Consul14

    uidet. Hic

    tamen uiuit. Viuit?15

    Immo uero etiam in senatum uenit, fit publici consilii particeps16

    , notat et

    designat oculis ad caedem unum quemque nostrum17

    . Nos autem fortes18

    uiri satis facere rei publicae

    1 Famossimo EXORDIO EX ABRUPTO. En buena medida es un caso nico en la tradicin oratoria conocida. Aunque

    cumple con los objetivos de informar sobre la situacin y sobre el propsito de la intervencin, su finalidad fundamental

    es intimidar al adversario y no dar posibilidad de rplica. Por su puesto, cumple con el propsito de suscitar la atencin

    del auditorio, los senadores, y de ganarse su predisposicin. 2 Parece que Cicern tiene preferencia por la desinencia arcaica en el fut. de ind., mientras prefiere ris en el presente.

    3 APSTROFE. El destinatario del discurso es el Senado, pero aqu Cicern interpela a otro destinatario.

    4 Es posible que Cicern parodie aqu una expresin propia de Catilina. No deja de sorprender que Salustio (Cat. 20, 9)

    ponga en boca de ste una frmula similar (quo usque tandem ) 5 Obsruese el LENGUAJE METAFRICO: es la imagen de un caballo desbocado. Adems el HIPRBATON effrenata

    audacia enfatiza ambos trminos. Audacia, como antes furor, suponen una PERSONIFICACIN. 6 ANFORA: nihil nihil .; nihilne es una intensificacin de nonne y como l supone una respuesta afirmativa.

    7 La ms central de las siete colonias de Roma se haba convertido en la zona residencia de la aristocracia republicana,

    de ah la presencia de fuerzas de seguridad. Con Agusto se erigir sobre ella la residencia imperial. De esta voz latina

    derivan los trminos palacio, palazzo (it.), palais (fr.), palace (ingl.), palau (cat.) o pazo (gall.). 8 Slo con Augusto se organiza un cuerpo de uigiles. Aqu parece tratarse de una iniciativa privada.

    9 Los homines boni en la terminologa poltica ciceroniana se identifican con los optimates, esto es, la aristocracia

    senatorial y afines. Aqu parece tratarse de una reunin epontnea del pueblo para proteger a los senadores. 10

    El templo de Iuppiter Stator al pie del Palatino. Su origen est en un voto formulado por Rmulo en la batalla de la

    Porta Mugonia: cuando el ejrcito romano se bate en retirada Rmulo promete a Jpiter un altar si se detiene el avance

    de los sabinos y permite reagrupar a las tropas para volver al combate. Ms tarde, en el -294, el altar se transformara en

    un templo como cumplimiento de un nuevo voto de Marco Atilio Rgulo en una situacin contra los samnitas similar a la

    anterior.

    La eleccin de este templo como lugar de reunin del Senado est motivada por razones prcticas: la curia Hostilia en

    en el foro estaba rodeada, probablemente, por los hombres de Catilina; adems el templo est mucho ms prximo a la

    residencia de Cicern en el barrio de las Carinae, lo que dificultaba un ataque de los conjurados contra el cnsul. Pero

    adems el templo de Jpiter Esttor posee un valor simblico como sede del ms antiguo protector de la ciudad. Los

    catilinarios, como en el tiempo mtico los sabinos, deben ser expulsados de intramuros. 11

    Constrictam coiurationem: HIPRBATON. 12

    Salustio (Catil. 17, 3-4) cita a quince conjurados. 13

    Serie de pretritos de subjuntivo como corresponde a oraciones interrogativas indirectas. 14

    Gayo Antonio Hbrida, colega de Cicern en el consulado, se haba aliado con Catilina en la campaa electoral.

    Posteriormente Cicern consigue su apoyo a cambio de cederle la provincia de Macedonia de la que fue gobernador del

    62 al 60. Por eso Cicern lo omite diplomticamente. 15

    ANADIPLOSIS. 16

    Catilina haba sido pretor en el -68, por lo que era miembro del Senado de pleno derecho. 17

    Obsrvese los TRICOLA IN CRESCENDO. 18

    Con evidente SARCASMO.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    3

    uidemur, si istius furorem ac tela uitemus. Ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem

    oportebat19

    , in te conferri pestem quam tu in nos omnes iam diu machinaris.

    DIGRESSIO (3-6): ejemplos del pasado20

    [3] An uero uir amplissumus, P. Scipio21

    , pontifex maximus, Ti. Gracchum22

    mediocriter

    labefactantem statum rei publicae priuatus interfecit;23

    Catilinam orbem terrae24

    caede atque

    incendiis25

    uastare cupientem nos consules26

    perferemus? Nam illa nimis antiqua praetereo27

    , quod

    C. Seruilius Ahala28

    Sp. Maelium nouis rebus studentem manu sua occidit. Fuit, fuit29

    ista quondam

    in hac re publica uirtus, ut uiri fortes acrioribus suppliciis ciuem perniciosum quam acerbissimum

    hostem coercerent. Habemus senatus consultum30

    in te, Catilina, uehemens et graue31

    , non deest rei

    publicae consilium neque auctoritas huius ordinis; nos, nos, dico aperte, consules desumus.

    [4] II. Decreuit quondam senatus, ut L. Opimius32

    consul uideret, ne quid res publica

    detrimenti caperet33

    . Nox nulla intercessit; interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones C.

    Gracchus, clarissimo patre, auo, maioribus34

    ; occisus est cum liberis M. Fuluius consularis35

    . Simili

    19

    Conforme a las Leyes de las XII Tablas y a la Ley Sempronia del -123 los cnsules no podan ordenar la muerte de un

    ciudadano romano sin juicio previo. La amenaza tiene pues una funcin intimidatoria para conseguir la expulsin de

    Catilina. 20

    Recurdese que la teora retrica seala que el ejemplo (exemplum) es un medio de persuasin ( probatio) introducido desde fuera del caso. 21

    Publio Escipin Nasica Serapio, cnsul en el -138, lider el asesinato de Tiberio Sempronio Graco, tribuno de la

    plebe, y la matanza de sus seguidores. En el momento de la crisis Nasica era Pontfice Mximo que, aunque dignidad, no

    era una magistratura y por lo tanto era un mero ciudadano particular. 22

    Obsrvese cmo, mientras Nasica es calificado como uir amplissimus y honrado como pontifex maximus, de Tiberio

    no se recuerda que fue tribuno de la plebe, magistratura que tena una condicin sacrosanta y por tanto inviolable. 23

    ASNDETON ADUERSATIUO con la siguiente frase. 24

    HIPRBOLE. 25

    Es dudoso que Catilina pretendiese prender fuego a Roma. Sin embargo, va a ser un leit-motiv en la estrategia

    retrica de Cicern ante unos auditorios, primero el Senado y luego la plebe, especialmente sensibles a los incendios

    urbanos. 26

    Por oposicin a priuatus. 27

    PRAETERITIO. La omisin de ejemplos antiguos contribuye a aligerar el discurso. 28

    G. Servilio Ahala fue el encargado de ajusticiar a Espurio Melio, acusado de repartir trigo entre la plebe durante la

    hambruna del ao -439 y de aspirar a la monarqua. Nada dice Cicern de que Servilio fue procesado y tuvo que

    desterrarse. 29

    GEMINATIO. 30

    Mediante el senatus consultum ultimum se otorgaban poderes extraordinarios a los cnsules. 31

    Con los eptetos uehemens et graue se evita el tecnicismo senatus consultu ultimum. 32

    L. Opimio fue el cnsul del dramtico ao -121. Ms tarde fue convicto de haber sido sobornado por Yugurta y

    desterrado a Dirraquio. 33

    Esta era ms o menos la formulacin del senatus consultum ultimum: uideant consules ne quid res publica detrimenti

    capiat. 34

    En el -121, por mor de esta medida de excepcin, sern asesinado Gayo Sempronio Graco, hermano de Tiberio y

    como l tribuno en los aos -123 y -122. Su abuelo materno era Publio Cornelio Escipin el Africano, el vencedor de

    Anbal.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    4

    senatus consulto C. Mario et L. Valerio consulibus36

    est permissa res publica37

    ; num38

    unum diem

    postea L. Saturninum tribunum pl. et C. Seruilium praetorem39

    mors ac rei publicae poena40

    remorata

    est? At uero nos uicesimum iam diem patimur hebescere aciem41

    horum auctoritatis. Habemus enim

    huiusce modi42

    senatus consultum, uerum inclusum in tabulis43

    tamquam in uagina reconditum; quo

    ex senatus consulto confestim te interfectum esse, Catilina, conuenit. Viuis44

    , et uiuis non ad

    deponendam, sed ad confirmandam audaciam.

    Cupio, patres conscripti45

    , me esse clementem; cupio in tantis rei publicae periculis me non

    dissolutum uideri, sed iam me ipse inertiae nequitiaeque46

    condemno. [5] Castra sunt in Italia contra

    populum Romanum in Etruriae faucibus conlocata47

    ; crescit in dies singulos hostium numerous.

    Eorum autem castrorum imperatorem48

    ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu uidetis

    intestinam aliquam cotidie perniciem rei publicae molientem. Si te iam, Catilina, comprehendi, si

    interfici iussero, credo, erit uerendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius a me quam

    quisquam crudelius factum esse dicat. Verum ego hoc, quod iam pridem factum esse oportuit, certa

    de causa nondum adducor ut faciam. Tum denique interficiere, cum iam nemo tam inprobus, tam

    perditus, tam tui similis inueniri poterit, qui id non iure factum esse fateatur. [6] Quamdiu quisquam

    erit, qui te defendere audeat, uiues, et uiues ita, ut nunc uiuis, multis meis et firmis praesidiis

    35

    Marco Fulvio Flaco fue cnsul en el -125 y tribuno con Gayo en el -122. Junto con Fulvio y Gayo fueron

    exterminados tambin unos tres mil seguidores que se haban refugiado en el monte Aventino. 36

    Gayo Mario y L. Valerio Falco fueron cnsules en el -100 37

    El hiprbaton est publica permite finalizar el periodo con un doble crtico, clusa favorita de la prosa rtmica ciceroniana. 38

    Supone una respuesta negativa. 39

    L. Apuleyo Saturnino, tribuno de la plebe, y G. Servilio Glaucia, pretor, consiguieron refugiarse en la curia bajo la

    aparente proteccin del cnsul Mario, pero all dentro fueron literalmente linchados. 40

    Mors ac .. poena, HENDADIS. 41

    Metafricamente hablando el senatus consultum ultimum es como el filo de un espada. 42

    Esto es, cuentan con un decreto del Senado como el de los exempla. 43

    Las tablillas con los decretos senatoriales se conservaban en el Aerarium bajo la custodia de los cuestores urbanos. 44

    Claro ASNDETON que busca el contraste con la oracin anterior. Por otra parte, la GEMINATIO del verbo permite la

    AMPLIFICATIO. 45

    La frmula tradicional y encomistica para referirse a los senadores. En su origen hace referencia en que el estamento

    senatorial estaba formado por los nobles del patriciado de rancio abolengo, los patres, y otros procedentes de la plebe, los

    conscripti. 46

    Genitivo judicial. 47

    En la ciudad de Faesulae, hoy Fiesole, cerca de Florencia. El dictador Sila haba afincado all a una colonia de

    veteranos. 48

    Antes de que con Augusto pasara a formar parte de la nomenclatura oficial del princeps, imperator en la Repblica

    designa al magistrado que fuera de Roma cuenta cum imperio militiae. No forma parte por tanto de un escalafn militar.

    Catilina ni es magistrado ni soldado profesional. Con los trminos imperator, castra, hostes, etc. Cicern pretende hacer

    ver que Roma se enfrenta a un autntico ejrcito extranjero.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    5

    obsessus, ne commouere te contra rem publicam possis. Multorum te etiam oculi et aures non

    sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque custodient49

    .

    III. Etenim quid est, Catilina, quod iam amplius expectes, si neque nox tenebris obscurare

    coetus nefarios nec priuata domus50

    parietibus continere uoces coniurationis tuae51

    potest, si

    illustrantur, si erumpunt omnia? Muta iam istam mentem, mihi crede, obliuiscere caedis atque

    incendiorum. Teneris undique; luce sunt clariora nobis tua consilia omnia; quae iam mecum licet

    recognoscas52

    .

    NARRATIO (7-10): planes de los conjurados

    [7] Meministine me ante diem XII Kalendas Nouembris53

    dicere in senatu fore in armis certo

    die, qui dies futurus esset ante diem VI Kal. Nouembris54

    , C. Manlium55

    , audaciae56

    satellitem atque

    administrum tuae57

    ? Num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, tam atrox tamque incredibilis,

    uerum, id quod multo magis est admirandum, dies? Dixi ego idem in senatu caedem te optimatium

    contulisse in ante diem V Kalendas Nouembris58

    , tum cum multi principes ciuitatis Roma non tam

    sui conseruandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profugerunt. Num infitiari potes te

    illo ipso die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commouere te contra rem publicam non

    potuisse, cum tu discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus59

    , caede te contentum esse

    dicebas? [8] Quid?60

    Cum tu te61

    Praeneste62

    Kalendis ipsis Nouembribus63

    occupaturum nocturno

    impetu esse confideres, sensistin illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis, uigiliis64

    esse

    49

    Atque custodient, de nuevo clusula de doble crtico. 50

    La casa de Leca donde se reuniron los conjurados la noche del 6 al 7 de noviembre. 51

    Abstracto (coniuratio) por concreto (coniurati). 52

    Como si se tratara de un discurso judicial, Cicern en la narratio presenta ante el jurado, los senadores, las pruebas

    delicitivas de forma breuis, aperta et probabilis. 53

    El 21 de octubre. 54

    El 27 de octubre. 55

    Gayo Manlio, antiguo centurin con Sila y responsable de la parte militar de la conspiracin. 56

    De nuevo METONIMIA de abstracto (audacia) por concreto (Catilina). 57

    El HIPRBATON permite una clusula de doble crtico (administrum tuae). 58

    El 28 de octubre. 59

    El plpf. de subj. se explica desde la oratio obliqua. 60

    En la oratoria quid? supone una transicin reiterativa del tipo ms an. 61

    POLPTOTON. 62

    A 32 km. de Roma tena un notable valor estratgico. 63

    El 1 de noviembre. 64

    SINONIMIA y ASNDETON.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    6

    munitam65

    ? Nihil agis, nihil moliris, nihil66

    cogitas, quod non ego non modo audiam, sed etiam

    uideam planeque sentiam.

    IV. Recognosce tandem mecum noctem illam superiorem67

    ; iam intelleges multo me uigilare

    acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Dico te priore nocte uenisse inter

    falcarios68

    -non agam obscure-, in M. Laecae69

    domum; conuenisse70

    eodem complures eiusdem

    amentiae scelerisque socios71

    . Num negare audes? Quid taces? Conuincam, si negas. Video enim

    esse hic in senatu quosdam, qui tecum una fuerunt. [9] O di inmortales! Vbinam gentium72

    sumus? In

    qua urbe uiuimus? Quam rem publicam habemus? Hic, hic73

    sunt in nostro numero, patres conscripti,

    in hoc orbis terrae sanctissimo grauissimoque consilio, qui de nostro omnium interitu, qui de huius

    urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent!74

    Hos ego uideo consul et de re publica sententiam

    rogo75

    et, quos ferro trucidari oportebat, eos nondum uoce uolnero76

    ! Fuisti igitur apud Laecam illa

    nocte, Catilina, distribuisti partes Italiae77

    , statuisti, quo quemque proficisci placeret, delegisti, quos

    Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti urbis partes ad incendia, confirmasti78

    te ipsum

    iam esse exiturum, dixisti79

    paulum tibi esse etiam nunc morae, quod ego uiuerem. Reperti sunt duo

    equites Romani80

    , qui te ista cura liberarent et sese illa ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo

    interfecturos esse pollicerentur. [10] Haec ego omnia uixdum etiam coetu uestro dimisso comperi81

    ;

    domum meam maioribus praesidiis muniui atque firmaui, exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane

    miseras82

    , cum illi ipsi uenissent, quos ego iam multis ac summis uiris ad me id temporis uenturos

    esse praedixeram.

    65

    La ANSTROFE (esse munitam) se explica porque permite la clusla crtico+troqueo. 66

    Nueva ANFORA. 67

    La del 6 al 7 de noviembre. 68

    En la calle de los fabricantes de hoces. 69

    Marco Porcio Leca, senador y cabecilla de la conjuracin. 70

    uenisse conuenisse, PARANOMASIA lxica. 71

    Salustio (Cat. 17) ofrece una lista de once senadores y cuatro caballeros romanos que acudieron a la reunin. 72

    Genitivo partitivo dependiendo de adv. de lugar. 73

    GEMINACIN. 74

    Un buen ejemplo de HIPRBOLE. 75

    sententiam rogare es una expresin tcnica por la que se solicita a los senadores su parecer durante las deliberaciones. 76

    ALITERACIN. 77

    Se asigno Apulia a G. Julio yluego a M. Cepario, Etruria a G. Mario; Piceno a Septimio Camero. 78

    Perfecto sincopado. 79

    La serie de verbos encabezando oracin (fuisti . dixisti) enfatiza el protagonismo de Catilina. 80

    Los caballeros L. Vargunteyo y G. Cornelio. 81

    Segn cuenta Salustio (Cat. 13), fue Fulvia, la amante de Curin, la que inform a Cicern de lo que tramaban los

    conjurados. 82

    Los patrones reciban en la salutatio clientes y libertos.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    7

    ARGUMENTATIO (10-27): Catilina debe salir de Roma.

    V. Quae cum ita sint, Catilina, perge, quo coepisti, egredere aliquando ex urbe; patent portae;

    proficiscere83

    . Nimium diu te imperatorem tua illa Manliana castra desiderant. Educ tecum etiam

    omnes tuos, si minus, quam plurimos; purga urbem84

    . Magno me metu liberabis, dum modo inter me

    atque te murus intersit. Nobiscum uersari iam diutius non potes: non feram, non patiar, non sinam85

    .

    [11] Magna dis inmortalibus habenda est atque huic ipsi Ioui Statori, antiquissimo custodi huius

    urbis, gratia86

    , quod hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem87

    totiens

    iam effugimus.

    Non est saepius88

    in uno homine summa salus periclitanda rei publicae. Quamdiu mihi consuli

    designato89

    , Catilina, insidiatus es, non publico me praesidio, sed priuata diligentia defendi. Cum

    proximis comitiis consularibus me consulem in campo90

    et competitores tuos interficere uoluisti,

    compressi conatus tuos nefarios amicorum praesidio et copiis nullo tumultu publice concitato;

    denique, quotienscumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam uidebam perniciem meam cum

    magna calamitate rei publicae esse coniunctam.

    [12] Nunc iam aperte rem publicam uniuersam petis, templa deorum inmortalium, tecta91

    urbis,

    uitam omnium ciuium, Italiam denique totam ad exitium et uastitatem uocas92

    . Quare, quoniam id,

    quod est primum, et quod huius imperii disciplinaeque maiorum proprium est, facere nondum audeo,

    faciam id, quod est ad seueritatem lenius et ad communem salutem utilius. Nam si te interfici iussero,

    residebit in re publica reliqua coniuratorum manus; sin tu, quod te iam dudum hortor, exieris,

    exhaurietur ex urbe tuorum comitum magna et perniciosa sentina93

    rei publicae.

    [13] Quid est, Catilina? Num dubitas id me imperante facere, quod iam tua sponte faciebas?

    Exire ex urbe iubet consul hostem. Interrogas me, num in exilium; non iubeo, sed, si me consulis,

    suadeo. VI. Quid est enim, Catilina, quod te iam in hac urbe delectare possit? In qua nemo est extra

    istam coniurationem perditorum hominum, qui te non metuat, nemo, qui non oderit. Quae nota94

    domesticae turpitudinis non inusta uitae tuae est? Quod priuatarum rerum dedecus non haeret in

    83

    ALITERACIN /p/. 84

    Purgare puede darse por motivos religisos, mdicos o higinicos. Como se aclara a continuacin, es este ltimo. 85

    Clara SINONIMIA. 86

    Magna gratia, HIPRBATON. 87

    Tricolon reforzado por la ANFORA. 88

    Non saepius, LTOTES. 89

    Desde el momento de la eleccin hasta la toma de posesin, se es cnsul designatus (cnsul electo9). 90

    El Campo de Marte, la llanura junto al Tber donde se celebraban las votaciones. 91

    Templa tecta, ALITERACIN. 92

    ALITERACIN /u/. Vastitatem uocas, doble crtico. 93

    La sentina era la parte ms baja de la bodega de los barcos (el fondo de la nave tiene forma de espina de ah que deriva de sentis) donde se acumulaban todo tipo de inmundicias. 94

    Es la marca que con hierro candente reciban los esclavos fugitivos o los reos de delitos gravsimos.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    8

    fama? Quae lubido95

    ab oculis, quod facinus a manibus umquam tuis, quod flagitium a toto corpore

    afuit? Cui tu adulescentulo, quem corruptelarum inlecebris inretisses, non aut ad audaciam ferrum

    aut ad lubidinem facem praetulisti?96

    [14] Quid uero? Nuper cum morte superioris uxoris nouis

    nuptiis domum uacuefecisses97

    , nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulasti?98

    Quod

    ego praetermitto99

    et facile patior sileri, ne in hac ciuitate tanti facinoris inmanitas aut extitisse aut

    non uindicata esse uideatur. Praetermitto ruinas fortunarum tuarum, quas omnis inpendere tibi

    proxumis Idibus100

    sentries. Ad illa uenio, quae non ad priuatam ignominiam uitiorum tuorum, non

    ad domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem sed ad summam rem publicam atque ad omnium

    nostrum uitam salutemque pertinent. [15] Potestne tibi haec lux, Catilina, aut huius caeli spiritus esse

    iucundus, cum scias esse horum neminem, qui nesciat te pridie Kalendas Ianuarias101

    Lepido et Tullo

    consulibus102

    stetisse in comitio cum telo, manum consulum et principum ciuitatis interficiendorum

    causa parauisse, sceleri ac furori103

    tuo non mentem aliquam aut timorem tuum sed fortunam populi

    Romani obstitisse?104

    Ac iam illa omitto -neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa

    postea-: quotiens tu me designatum, quotiens consulem interficere conatus es! quot ego tuas

    petitiones ita coniectas, ut uitari posse non uiderentur, parua quadam declinatione105

    et, ut aiunt,

    corpore effugi! nihil agis, nihil adsequeris, nihil moliris neque tamen conari ac uelle desistis. [16]

    Quotiens tibi iam extorta est ista sica de manibus, quotiens uero excidit casu aliquo et elapsa est!

    Tamen ea carere diutius non potes. Quae quidem quibus abs106

    te initiata sacris ac deuota sit107

    ,

    nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere.

    VII. Nunc uero quae tua est ista uita? Sic enim iam tecum loquar, non ut odio permotus esse

    uidear, quo debeo, sed ut misericordia, quae tibi nulla debetur. Venisti paulo ante in senatum. Quis te

    ex hac tanta frequentia totque tuis amicis ac necessariis salutauit? Si hoc post hominum memoriam

    95

    Catilina ya haba sido acusado de haber mantenido relaciones o violado a una vestal, precisamente hermanastra al

    parecer de Terencia, la mujer de Cicern. 96

    Los amantes en sus correras nocturnas solan llevar proteccin armada y algn esclavo que portase una antorcha para

    iluminar las calles. 97

    Catilina fue acusado de haber matado a su primera esposa para contraer matrimonio con Aurelia Orestila. 98

    El supuesto asesinato del hijo de su primer matrimonio. 99

    Nueva pretericin. 100

    En las Kalendas y en las Idus se satisfacan los intereses de los prstamos. 101

    El 31 de diciembre. 102

    Los cnsules eran Minucio Emilio Lpido y Lucio Volcacio tulo. Se trata de la llamada primera conjuracin de

    Catilina. 103

    HENDADIS. 104

    Los romanos consideraban que eran especialmente queridos por la diosa Fortuna, de ah que en justa correspondencia

    le dedicaran un templo en el Quirinal. 105

    Movimiento tpico de los gladiadores. 106

    Leue arcasmo por ab. 107

    Quiz en los ritos mgicos mencionados por Salustio (Cat. 22, 1). Corri el rumor de que los conjurados haban

    bebido todos de la misma copa en la que se haba mezclado vino con sangre humana.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    9

    contigit nemini, uocis expectas contumeliam, cum sis grauissimo iudicio taciturnitatis oppressus?

    Quid, quod aduentu tuo ista subsellia uacuefacta sunt, quod omnes consulares, qui tibi persaepe ad

    caedem constituti fuerunt, simul atque adsedisti, partem istam subselliorum nudam atque inanem

    reliquerunt, quo tandem animo hoc tibi ferundum putas?

    [17] Serui108

    , mehercule,109

    mei si me isto pacto metuerent, ut te metuunt omnes ciues tui,

    domum meam relinquendam putarem. Tu tibi urbem non arbitraris? Et, si me meis ciuibus iniuria

    suspectum tam grauiter atque offensum uiderem, carere me aspectu ciuium quam infestis omnium

    oculis conspici mallem. Tu cum conscientia scelerum tuorum agnoscas odium omnium iustum et iam

    diu tibi debitum, dubitas, quorum mentes sensusque uolneras, eorum aspectum praesentiamque

    uitare110

    ? Si te parentes timerent atque odissent tui neque eos ulla ratione placare posses, ut opinor,

    ab eorum oculis aliquo concederes. Nunc te patria, quae communis est parens omnium nostrum, odit

    ac metuit et iam diu nihil te iudicat nisi de parricidio suo cogitare. Huius tu neque auctoritatem

    uerebere nec iudicium sequere nec uim pertimesces?

    [18] Quae tecum, Catilina, sic agit et quodam modo tacita loquitur111

    : "Nullum iam aliquot

    annis facinus exstitit nisi per te, nullum flagitium sine te; tibi uni multorum ciuium112

    neces, tibi

    uexatio direptioque sociorum113

    inpunita fuit ac libera. Tu non solum ad neglegendas leges et

    quaestiones, uerum etiam ad euertendas perfringendasque ualuisti. Superiora illa, quamquam ferenda

    non fuerunt, tamen, ut potui, tuli. Nunc uero me totam esse in metu propter unum te, quicquid

    increpuerit, Catilinam timeri, nullum uideri contra me consilium iniri posse, quod a tuo scelere

    abhorreat, non est ferendum. Quam ob rem discede atque hunc mihi timorem eripe; si est uerus, ne

    opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam."

    [19] VIII. Haec si tecum, ita ut dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiamsi uim

    adhibere non possit? Quid, quod tu te ipse in custodiam dedisti, quod uitandae suspicionis causa ad

    M'. Lepidum te habitare uelle dixisti?114

    A quo non receptus etiam ad me uenire ausus es atque, ut

    domi meae te adseruarem, rogasti. Cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse

    isdem parietibus tuto esse tecum, qui magno in periculo essem, quod isdem moenibus contineremur,

    108

    Doblemente enftico: por la posicin inicial y por la interposicin de la interjeccin. 109

    COLOQUIALISMO justificado por su ualor enftico. 110

    Praesetiamque uitare, clusula de crtico+troqueo. 111

    Obsrvese el OXMORON. Tambin es clara la PROSOPOPEYA de la patria que parece tener por modelo el dilogo

    platnico Critn cuando las Leyes interpelan a Scrates para recordarle sus deberes con la patria. 112

    Durante las proscripciones de Sila Catilina destac al parecer por su crueldad llegando a matar a su propio hermano y

    a su cuado. 113

    Catilina haba sido gobernador de la provincia de frica en el -67. Fue acusado de extorsin, pero, una vez ms,

    absuelto. 114

    Al ser acusado de tramar un golpe de estado, Catilina se puso bajo la custodia, una especie de arresto domiciliario, de

    Manio Lpido, cnsul en el -66.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    10

    ad Q. Metellum praetorem115

    uenisti. A quo repudiatus ad sodalem tuum, uirum optumum, M.

    Metellum, demigrasti; quem tu uidelicet116

    et ad custodiendum diligentissimum et ad suspicandum

    sagacissimum et ad uindicandum fortissimum fore putasti. Sed quam longe uidetur a carcere atque a

    uinculis abesse debere, qui se ipse iam dignum custodia iudicarit!

    [20] Quae cum ita sint, Catilina, dubitas, si emori aequo animo non potes, abire in aliquas

    terras et uitam istam multis suppliciis iustis debitisque ereptam fugae solitudinique mandare? "Refer"

    inquis "ad senatum". Id enim postulas et, si hic ordo sibi placere decreuerit te ire in exilium,

    optemperaturum te esse dicis. Non referam, id quod abhorret a meis moribus, et tamen faciam, ut

    intellegas, quid hi de te sentiant. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu, in exilium, si

    hanc uocem exspectas, proficiscere. Quid est, Catilina? Ecquid attendis, ecquid animaduertis horum

    silentium? Patiuntur, tacent. Quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum uoluntatem tacitorum

    perspicis?

    [21] At si hoc idem huic adulescenti optimo, P. Sestio117

    , si fortissimo uiro, M. Marcello118

    ,

    dixissem, iam mihi consuli hoc ipso in templo iure optimo senatus uim et manus119

    intulisset. De te

    autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant, neque hi

    solum, quorum tibi auctoritas est uidelicet cara, uita uilissima, sed etiam illi equites Romani,

    honestissimi atque optimi uiri, ceterique fortissimi ciues, qui circumstant senatum, quorum tu et

    frequentiam uidere et studia perspicere et uoces paulo ante exaudire potuisti. Quorum ego uix abs te

    iam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam, ut te haec, quae uastare iam pridem studes,

    relinquentem usque ad portas prosequantur.

    [22] IX. Quamquam quid loquor?120

    Te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas, tu ut

    ullam fugam meditere, tu ut ullum exilium cogites? Vtinam tibi istam mentem di inmortales duint121

    !

    Tametsi uideo, si mea uoce perterritus ire in exilium animum induxeris quanta tempestas inuidiae

    nobis122

    , si minus in praesens tempus recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem

    115

    Quinto Cecilio Metelo Cler como pretor fue encargado luego por Cicern para cerrar con sus tropas la huida hacia el

    norte de los catilinarios. Ms tarde fue nombrado cnsul en el -60 y gobernador de la Galia Cisalpina en el -59. Sin

    embargo, resulta ms conocido por su condicin de esposo de Clodia, la Lesbia -o al menos as se acepta de manera

    general- de los poemas de Catulo. 116

    Refuerza la IRONA. 117

    Cuestor en el -63 al servio de Gayo Antonio. Cicern terinara defendindole en dos ocasiones. 118

    Marco Claudio Marcelo, cuestor en el -65. Luego sera cnsul en el -51 y tuvo mucho que ver en el

    desencadenamiento de la guerra civil entre Pompeyo y Csar. Tras la derrota de Farsalia este pompeyano y enemigo

    declarado de Csar se exili en Mitilene. Cicern medi ante Csar y pronunci el famoso discurso En defensa de

    Marcelo (septiembre del 46) en que agradece a Csar el perdn. 119

    HENDADIS. 120

    Ejemplo de DUBITATIO. 121

    duint: Uno de los escassimos arcasmos. 122

    Recurse que como consecuencia de su actuacin contra los catilinarios Cicern terminar siendo desterrado.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    11

    impendeat. Sed est tanti, dum modo ista sit priuata calamitas et a rei publicae periculis seiungatur.

    Sed tu ut uitiis tuis commoueare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non

    est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor umquam a turpitudine aut metus a

    periculo aut ratio a furore reuocarit.

    [23] Quam ob rem, ut saepe iam dixi, proficiscere ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo conflare

    uis inuidiam, recta perge in exilium; uix feram sermones hominum, si id feceris, uix molem istius

    inuidiae, si in exilium iussu consulis ieris, sustinebo. Sin autem seruire meae laudi et gloriae mauis,

    egredere cum inportuna sceleratorum manu, confer te ad Manlium, concita perditos ciues, secerne te

    a bonis, infer patriae bellum, exsulta impio latrocinio, ut a me non eiectus ad alienos, sed inuitatus ad

    tuos isse uidearis. [24] Quamquam quid ego te inuitem, a quo iam sciam esse praemissos, qui tibi ad

    Forum Aurelium123

    praestolarentur armati, cui iam sciam pactam et constitutam cum Manlio diem, a

    quo etiam aquilam illam argenteam124

    , quam tibi ac tuis omnibus confido perniciosam ac funestam

    futuram, cui domi tuae sacrarium scelerum tuorum constitutum fuit125

    , sciam esse praemissam? Tu ut

    illa carere diutius possis, quam uenerari ad caedem proficiscens solebas, a cuius altaribus saepe istam

    impiam dexteram ad necem ciuium transtulisti?

    [25] X. Ibis tandem aliquando, quo te iam pridem ista tua cupiditas effrenata ac furiosa

    rapiebat; neque enim tibi haec res adfert dolorem, sed quandam incredibilem uoluptatem. Ad hanc te

    amentiam natura peperit, uoluntas exercuit, fortuna seruauit. Numquam tu non modo otium, sed ne

    bellum quidem nisi nefarium concupisti. Nactus es ex perditis atque ab omni non modo fortuna,

    uerum etiam spe derelictis conflatam inproborum manum. [26] Hic tu qua laetitia perfruere, quibus

    gaudiis exultabis, quanta in uoluptate bacchabere, cum in tanto numero tuorum neque audies uirum

    bonum quemquam neque uidebis! Ad huius uitae studium meditati illi sunt, qui feruntur, labores tui,

    iacere humi non solum ad obsidendum stuprum, uerum etiam ad facinus obeundum, uigilare non

    solum insidiantem somno maritorum, uerum etiam bonis otiosorum.126

    Habes, ubi ostentes tuam

    illam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae rerum omnium, quibus te breui tempore

    confectum esse senties. [27] Tantum profeci tum, cum te a consulatu reppuli, ut exsul potius

    123

    Foro Aurelio est situado a unas 60 millas en la va Aurelia que iba hasta Pisa. 124

    Antes de que Mario hiciera el guila el estandarte universal, las legiones tenan estandartes con jabals, lobos,

    minotauros, toros y guilas. Parece ser que los cuatro primeros eran los estandartes para hastati, principes, triarii y

    velites, y que el guila, siempre el ms importante, era para la legin. El portaestandarte estaba al cuidado de la primera

    centuria de la primera cohorte de la legin y era portado por el aquilifer, el soldado ms valiente de toda la legin. En

    tiempos de Mario y Csar, los estandartes eran de plata. 125

    Parece que se trataba del portaestandarte de la victoria de Mario contra los cimbros en el ao -101. Catilina lo debi

    conservar en un sacrarium. 126

    Recurdese el famoso retrato de Salustio (Cat. 5). Catilina no deja de contar con unas cuantas virtudes.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    12

    temptare quam consul uexare rem publicam posses, atque ut id, quod esset a te scelerate susceptum,

    latrocinium potius quam bellum nominaretur.

    DIGRESSIO (27-31): la patria invita a Cicern a actuar.

    XI. Nunc, ut a me, patres conscripti, quandam prope iustam patriae querimoniam detester ac

    deprecer, percipite, quaeso, diligenter, quae dicam, et ea penitus animis uestris mentibusque

    mandate. Etenim, si mecum patria, quae mihi uita mea multo est carior, si cuncta Italia, si omnis res

    publica loquatur127

    :

    "M.Tulli, quid agis? Tune eum, quem esse hostem comperisti, quem ducem belli futurum

    uides, quem expectari imperatorem in castris hostium sentis, auctorem sceleris, principem

    coniurationis, euocatorem seruorum et ciuium perditorum, exire patiere, ut abs te non emissus ex

    urbe, sed immissus in urbem esse uideatur? Nonne hunc in uincla duci, non ad mortem rapi, non

    summo supplicio mactari imperabis? [28] Quid tandem te impedit? Mosne maiorum? At persaepe

    etiam priuati in hac re publica perniciosos ciues morte multarunt128

    . An leges, quae de ciuium

    Romanorum supplicio rogatae sunt?129

    At numquam in hac urbe, qui a re publica defecerunt, ciuium

    iura tenuerunt. An inuidiam posteritatis times? Praeclaram uero populo Romano refers gratiam, qui

    te, hominem per te cognitum nulla commendatione maiorum130

    tam mature ad summum imperium

    per omnis honorum gradus extulit131

    , si propter inuidiam aut alicuius periculi metum salutem ciuium

    tuorum neglegis. [29] Sed, si quis est inuidiae metus, non est uehementius seueritatis ac fortitudinis

    inuidia quam inertiae ac nequitiae pertimescenda. An, cum bello uastabitur Italia, uexabuntur

    urbes132

    , tecta ardebunt tum te non existumas inuidiae incendio conflagraturum?"

    XII. His ego sanctissimis rei publicae uocibus et eorum hominum, qui hoc idem sentiunt,

    mentibus pauca respondebo. Ego si hoc optimum factu iudicarem, patres conscripti, Catilinam morte

    multari, unius usuram horae gladiatori isti ad uiuendum non dedissem. Etenim si summi uiri et

    clarissimi ciues Saturnini et Gracchorum et Flacci et superiorum complurium sanguine non modo se

    non contaminarunt, sed etiam honestarunt, certe uerendum mihi non erat, ne quid hoc parricida

    127

    Nueva PROSOPOPEYA. 128

    Se trata de una exageracin. Apenas hubo ms casos de los citados en 3. 129

    La legislacin romana aseguraba que todo ciudadano tena derecho a apelar al pueblo en caso de una sentencia

    capital, porque slo la asamblea popular poda condenar a muerte. 130

    En referencia a que Cicern era un homo nouus. 131

    Cicern haba desarrollado su cursus honorum alcanzando las magistraturas suo anno, esto es, en el ao mismo en

    que lo permita la edad legal. As fue cuestor a los 30, pretor a los 38 y cnsul a los 43. 132

    Es decir, Roma, Prenestre, Pompeya, Capua y Npoles.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    13

    ciuium interfecto inuidiae mihi in posteritatem redundaret. Quodsi ea mihi maxime inpenderet tamen

    hoc animo fui semper, ut inuidiam uirtute partam gloriam, non inuidiam putarem.

    [30] Quamquam non nulli133

    sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae inminent non uideant aut ea,

    quae uident, dissimulent; qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt coniurationemque

    nascentem non credendo corroborauerunt; quorum auctoritate multi non solum improbi, uerum etiam

    inperiti, si in hunc animaduertissem, crudeliter et regie134

    factum esse dicerent. Nunc intellego, si

    iste, quo intendit, in Manliana castra peruenerit, neminem tam stultum fore, qui non uideat

    coniurationem esse factam, neminem tam improbum qui non fateatur. Hoc autem uno interfecto

    intellego hanc rei publicae pestem paulisper reprimi, non in perpetuum comprimi posse. Quodsi se

    eiecerit secumque suos eduxerit et eodem ceteros undique collectos naufragos135

    adgregarit,

    extinguetur atque delebitur non modo haec tam adulta rei publicae pestis, uerum etiam stirps ac

    semen malorum omnium.

    [31] Etenim iam diu, patres conscripti, in his periculis coniurationis insidiisque uersamur136

    ,

    sed nescio quo pacto omnium scelerum ac ueteris furoris et audaciae maturitas in nostri consulatus

    tempus erupit. Quodsi ex tanto latrocinio iste unus tolletur, uidebimur fortasse ad breue quoddam

    tempus cura et metu esse releuati, periculum autem residebit et erit inclusum penitus in uenis atque in

    uisceribus137

    rei publicae. Vt saepe homines aegri morbo graui cum aestu febrique138

    iactantur, si

    aquam gelidam biberunt, primo releuari uidentur, deinde multo grauius uehementiusque adflictantur,

    sic hic morbus, qui est in re publica, releuatus istius poena uehementius reliquis uiuis ingrauescet.139

    133

    Probablemente fueron ms que alguno. 134

    La acusacin de actuar crudeliter et regie es grave, porque en el imaginario romano apunta a un comportamiento

    propio de reyes, quienes tan odiados eran y resultaban equivalentes a nuestros tiranos. 135

    La metfora nutica subraya la desesperacin de los que apoyan la conjura y nada hay ms peligroso que un individuo

    desesperado que no tiene nada que perder. 136

    Probablemente est a aludiendo a la denominada Primera Conjuracin, la del ao -66. 137

    ALITERACIN /u/. 138

    HENDADIS. 139

    Ejemplo de smil.

  • Lengua y literatura latina I Curso Oratio in L. Catilinam Prima

    Prof. J. A. Beltrn 2014-2015 Marco Tulio Cicern

    14

    PERORATIO (32-33): deseo de que se vayan los malos ciudadanos. Invocacin a Jpiter.

    [32] Quare secedant inprobi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique,

    [id] quod saepe iam dixi, secernantur a nobis; desinant insidiari domi suae140

    consuli, circumstare

    tribunal praetoris urbani141

    , obsidere cum gladiis curiam142

    , malleolos et faces ad inflammandam

    urbem comparare; sit denique inscriptum in fronte unius cuiusque,143

    quid de re publica sentiat.

    Polliceor hoc uobis, patres conscripti, tantam in nobis consulibus fore diligentiam, tantam in uobis

    auctoritatem, tantam in equitibus Romanis uirtutem, tantam144

    in omnibus bonis consensionem, ut

    Catilinae profectione omnia patefacta, inlustrata, oppressa, uindicata esse uideatis.

    [33] Hisce145

    ominibus, Catilina, cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie146

    cumque eorum exitio, qui se tecum omni scelere parricidioque iunxerunt, proficiscere ad impium

    bellum ac nefarium. Tu, Iuppiter147

    , qui isdem quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus,

    quem Statorem148

    huius urbis atque imperii uere nominamus, hunc et huius socios a tuis [aris]

    ceterisque templis, a tectis urbis ac moenibus, a uita fortunisque ciuium [omnium] arcebis et homines

    bonorum inimicos, hostis patriae, latrones Italiae scelerum foedere inter se ac nefaria societate

    coniunctos aeternis suppliciis uiuos mortuosque mactabis.

    140

    Locativo. 141

    Con el dictador Sila el nmero de pretores pas a ocho. Seis se encargaban de los procesos penales y los otros dos los

    civiles, el pretor peregrino en los litigios con los no romanos y el pretor urbano entre romanos. Este ltimo es el nico

    que cuenta con un tribunal permanente en el Foro de Roma. En estos momentos estaba presidido por Lucio Valerio Flaco

    y tena como cometido juzgar sobre las deudas de los conjurados. 142

    La Curia Hostilia que se levantaba al nordeste del Foro Romano. Su denominacin recuerda que, segn la tradicin,

    haba sido construida por el rey Tulo Hostilio. 143

    La marca en la frente era una ignominia puesto que los equipara a esclavos. 144

    Anfora: tantam tantam . 145

    El dectico es reforzado por la forma plena ce. 146

    ALITERACIN /p/. 147

    Es de suponer que Cicern se dirigira a la estatua de Iuppiter Stator que preseda el templo. La invocacin al dios

    incrementa la solemnidad de la peroracin. 148

    En el sentido etimolgico originario y en la invocacin de Rmulo, Stator es el que detiene la fuga, del verbo stare (estar de pie, detenerse). Aqu Cicern le da el sentido de salvador, protector. Esto le permite concluir no como suplicante, sino con una DEPRECACIN (hunc ) y una OBSECRACIN (et homines bonorum inimicos).