12 sar 23

ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ2014.12 ¹23

Îíöëîõ ñýäýâ

III IV V VI

Õóóëèéí ìýäëýãÑóðâàëæëàãà Ìàíàéä...

Îëîí óëñûí Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ªÄªÐ

Õ¿í á¿ð òýãø ýðõòýé. Òºðºõººñºº ýðõ ÷ºëººòýé, íýð òºð,

ýðõèéíõýý õóâüä àäèë, èæèë ¿íý öýíýòýé. Õ¿í á¿ð àìüä ÿâàõ, äàâòàãäàøã¿é, îíöëîã áàéäëàà õàäãàëàõ, íàíäèí ÷àíàðàà ìýäðýí, õýíýýñ ÷ õàìààðàëã¿é, õàðààò áóñààð ýðõ ÷ºëººòýé, íýð òºð, ¿íý öýíýòýéãýýð àìüäðàõ, àìüäðàëàà õ¿ññýíýýðýý øèéäýõ, ¿¿íèé òóëä ñîíãîëò õèéõ áîëîìæèéã ººðòºº àãóóëæ òºðäºã.Ýäãýýð íü çºâõºí õ¿íä ººðò íü ë áàéäàã, ººðèéã íü òîäîðõîéëîã÷ ºâºðìºö, äàâòàãäàøã¿é øèíæ þì.Ýíý íü àëèâàà íýãýí òºð, øàøèí, õóóëü, çàñàãëàëûí ÿìàð íýã òîãòîëöîîíîîñ îëãîãääîã áóþó çºâøººðºãääºã áèø, õ¿í áîëñíûõ íü õóâüä ººðººñ íü óðãàí ãàðäàã, çºâõºí õ¿íä çàÿàãääàã òºðºëõ ÷àíàðûã èëýðõèéëñýí óõàãäàõóóí þì.Õ¿íèé ýðõ ãýäýã íü ÿìàð íýã äàâóó ýðõ, îíöãîé ÿìáûã

èëýðõèéëäýãã¿é. Íýð òºðòýé, ¿íý öýíýòýéãýýð àìüäðàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé íààä çàõûí ñòàíäàðò þì. Ãýõäýý õ¿íèé ñàéí ñàéõàí àìüäðàõ äîîä õÿçãààðûã ñòàíäàðò áîëãîí çààæ áàéãàà áîëîõîîñ òýì¿¿ëæ áóé àëñûí çîðèëò, ìºðººäºë áèø. Èéìä õ¿íèé ýðõ íü:

à) Õ¿íä óãààñ çàÿàãäñàí, ººðò íü áàéäàã òºðºëõ ÷àíàðûã èëýðõèéëñýí, åðòºíöèéí çàð÷ìóóäàä ñóóðèëñàí ã¿í óõààíû îéëãîëò, óõàãäàõóóíá) Íýð òºð, ¿íý öýíýòýéãýýð àìüäðàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ íààä çàõûí ñòàíäàðò

•

•

â) Õ¿í áîëæ òºðñíèéõ íü õóâüä áàéãàëèàñ çàÿàãäñàí òºðºëõ ÷àíàðûã îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé ò¿âøèíä áàòàëãààæóóëàõ, õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí àðãà õýðýãñýë þì.

Õ¿í òºðºëõòºíä ººðñäèéíõ íü æàì ¸ñíû, ñàëøã¿é ýðõèéã õàìãààëàõ ÿìàð íýãýí ìåõàíèçì õýðýãòýé áîëñîí ó÷ðààñ òºðèéã áàéãóóëñàí. Áàéãàëèàñ çàÿàãäñàí ýðõèéã õ¿íèé ººðñäèéíõ íü çîõèîñîí òºð íü áè÷ìýë õóóëèàðàà áàòàëãààæóóëäàã. Õ¿í á¿ð àìüäðàëàà õ¿ññýíýýðýý øèéäýõ ýðõòýé. Õàðèí áóñäûí àìüäðàëä õîøóó ä¿ðýõ ýðõ áàéõã¿é. Æàì ¸ñíû ýðõýä

•

öîðûí ãàíö õÿçãààðëàëò áàéíà. Íýã õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü íºãºº õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººãººð õÿçãààðëàãäàíà.“Õ¿íèéã áàéãàëèàñ çàÿàñàí ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäýëæ, ýðõýì ÷àíàðàà ìýäðýí, æàì ¸ñíû ÷àäàìæàà á¿ðýí àøèãëàí ººðèéíõºº ïîòåíöèàëûã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëæ, àç æàðãàëûã ººðèéíõººðºº ýðýëõèéëýõ, ººðèéíõººðºº òóóðâèõ òýð áîëîìæèéã õàíãàõûí òóëä áèä “õ¿íèé ýðõèéí” ã¿í óõààíûã ñóóðèà áîëãîí, õ¿íèé ýðõèéã îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé ýðõç¿éí õýðýãñýë áîëãîí õºãæ¿¿ëæ, ºäºð òóòìûí àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëýõ ñòàíäàðò áîëãîí àøèãëàäàã.”

“Ýìýãòýé÷¿¿äèéí óëñ òºðèéí îðîëöîî, íºëººëëèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ” ñóðãàëòûí ãàðûí

àâëàãààñ

Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññîîñ ýíý ñàðûí 9-íèé ºäºð Îëîí óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ºäðèéã òîõèîëäóóëàí “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýõ íü” àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Ýíý ¿åýð òóñ êîìèññûí ãèø¿¿í Ï.Îþóí÷èìýãòýé õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷èä ãýæ õýí áîëîõ òóõàé ÿðèëöëàà.

Ýíý æèë Í¯Á áîëîí îëîí óëñàä “Õ¿íèé ýðõ 365” óðèàòàéãààð õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí ºäðèéã òýìäýãëýæ áàéíà. Ýíý õ¿ðýýíä Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññîîñ ÿìàð áîäèòîé ¿éë àæèëëàãààã õèéæ áàéíà âý?“Õ¿íèé ýðõ 365” óðèàí äîð îëîí

óëñ íýãäýí õ¿íèé ýðõèéí ºäðèéã òýìäýãëýæ áàéíà. Ýíý óòãààðàà ìàíàé óëñ ÷ áàñ ýíýõ¿¿ óðèàã áîäèòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëýõ àÿíûã îðîí äàÿàð çîõèîí áàéãóóëñàí. Àéìàã îðîí íóòàãò õýâëýë ìýäýýëëèéíõýí, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, èðãýä îëîí íèéòýä ÷èãëýñýí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã çîõèîí ÿâóóëæ áàéãàà. Ìºí ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýðõèéí îíîëûí áîëîí ïðàêòèê ìýäëýãèéã ò¿ãýýõ çîðèëãîîð Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññ, Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Õºòºëáºð, èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäààñ ýðõëýí ãàðãàñàí íîì, áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã, ãàðûí àâëàãóóäûã 30 îð÷èì íîìûí ñàíä õ¿ëýýëãýí ºã÷, “Õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûã ò¿ãýýõ íü” ñýäýâò óóëçàëò õ ý ë ý ë ö ¿ ¿ ë ã è é ã Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé òºâ íîìûí ñàíòàé õàìòðàí 2014 îíû 12 äóãààð ñàðûí 9-íä çîõèîí áàéãóóëëàà. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä óðàí á¿òýýë÷äèéí àíõààðëûã õàíäóóëàõ, îëîí íèéòèéí îéëãîëò, ìýäëýãèéí í ý ì ý ã ä ¿ ¿ ë ý õ çîðèëãîîð “Õ¿íèé ýðõèéí õàìãààëàã÷” ñýäâýýð òåëåâèç, ðàäèî, ñîíèí, öàõèì õóóäàñíû íèéòëýë, íýâòð¿¿ëãèéí óðàëäààí, “Õ¿íèé ýðõèéí òóñãàë” ãýðýë çóðãèéí óðàëäààíûã

îëîí íèéòèéí äóíä çàðëàí øèëäã¿¿äèéã ìºí òîäðóóëëàà. Ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýðõèéã äýìæèã÷ çàëóóñûí “Õ¿íèé ýðõèéí òºëºº çàëóó÷óóä” êëóá 2014 îíû 12 äóãààð ñàðûí 10-íû ºäºð Íèéñëýëèéí 4 ä¿ãýýð ñóðãóóëü

Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí ãèø¿¿í Ï.Îþóí÷èìýã: Íîì, òîâõèìîë õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí

äýëãýð¿¿ëýõ õàìãèéí ò¿ãýýìýë àðãà

ßðèëöëàãà

Ýìíåñòè Èíòåðíýøíë

øóäàðãà ø¿¿õèéí çàð÷ìûã

õ¿íäýòãýõèéã óðèàëëàà

ÀËÜ ÓËÑ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÃ ÕÀÌÃÈÉÍ

ÑÀÉÍ ÕÀÌÃÀÀËÄÀÃ ÂÝ?

ÝÐÕ ×ªËªªÍÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ßÐÈÀ

¯ÐÃÝËÆÈËÑÝÝÐ...

Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ?

� ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.12 ¹23

ßðèëöëàãà

áîëîí 102 äóãààð ñóðãóóëüòàé õàìòàðñàí “Õ¿íèé ýðõèéí ºäºðëºã” çîõèîí áàéãóóëñàí çýðýã áîäèò îðîëöîîòîé àæëóóäûã òºëºâëºí çîõèîí áàéãóóëñàí. Åð íü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé àñóóäàë äýëõèé äàõèíàà ÷óõëààð õºíäºãäºæ óëñ îðîí á¿ðò õ¿íèé ýðõèéã ñóðòàë÷èëæ, äýëãýð¿¿ëýõèéã ýðìýëçýæ áàéíà. Äýëõèéí 200 øàõàì óëñ ººð ººðèéí îíöëîã á¿õèé ò¿¿õ, íèéãýì, ñî¸ë, çàí çàíøèëòàé áºãººä òóõàéí óëñûí õºãæëèéí ò¿âøèí, íèéãìèéí óõàìñàð, èðãýäèéí áîëîâñðîëûí áàéäëààñ øàëòãààëàí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëæ, õºõè¿ëýí äýìæèõ àðãà ìåõàíèçì íü ÿëãààòàé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí ýíý æèë Ýð¿¿äýí ø¿¿õ áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð áóþó õ¿íèé íýð òºðèéã äîðîìæëîí, õàðüöàæ øèéòãýõèéí ýñðýã êîíâåíö áàòëàãäñàíû 30 æèëèéí îé, Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé êîíâåíö áàòëàãäñàíû 25 æèëèéí îé äàâõàð òîõèîæ áàéãàà íü èõýýõýí îíöëîãòîé þì.ªíººäºð “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýõ íü” àðãà õýìæýýãýýð äàìæóóëàí ¯íäýñíèé òºâ íîìûí ñàí áîëîí çàðèì áàéãóóëëàãàä íîì õ¿ëýýëãýí ºã÷ áàéíà. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýõ, õºãæ¿¿ëýõ áîäèò àëõàì ãýæ õàðæ áàéíà óó?Äýëõèé íèéòèéí õýìæýýíä 1993 îíîîñ ýõëýí õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã òîäîðõîé õóãàöààòàé õºòºëáºð¿¿äýýð äàìæóóëàí îëîí íèéòýä ò¿ãýýæ ýõýëñýí. ¯¿íèé äîòîð íîì, òîâõèìîë õàìãèéí ¿ð ºãººæòýé àðãà õýìæýý áîëñîîð èðñýí þì. Àëèâàà ñóäàëãààíû á¿òýýë, õóóëü, ä¿ðýì æóðàì çîõèîõîä õ¿íèé ýðõèéí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûí òóõàé îéëãîëòóóä ñóóðü áîëäîã. ªíãºðñºí õóãàöààíä áèä õ¿íèé ýðõèéí ÷èãëýëýýð îëîí òºðëèéí ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéñàí. Íîì, òîâõèìîë õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ õàìãèéí ò¿ãýýìýë àðãà áàéäàã. ÕÝ¯Ê-îîñ íîìûí ñàíãóóäàä ò¿ãýýæ áàéãàà íîì, òîâõèìîëóóä õóó÷íûõ áºãººä õýâëýë, îð÷óóëãûí ìàòåðèàë, Ìîíãîë Óëñààñ Í¯Á-ä õ¿ðã¿¿ëæ áàéñàí èëòãýë àéëòãàëóóä, Í¯Á-ààñ ìàíàéä èð¿¿ëñýí çºâëºìæ¿¿ä áàéãàà. Ò¿¿í÷ëýí àíõ óäàà õýâëýãäñýí Õ¿íèé ýðõèéí òîâ÷ òàéëáàð òîëü áîëîí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð íèéòëýãäñýí õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëûã õºíäñºí íèéòëýë¿¿äèéã áàãöàëñàí íîì çýðãèéã áàãòààæ ¯íäýñíèé òºâ íîìûí ñàíä õ¿ëýýëãýí ºãëºº.Õ¿í á¿ð áèå äààí ãàíöààðàà

áóþó áóñàäòàé ýâëýëäýí íýãäýæ, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ, õ¿íäýòãýí áèåë¿¿ëýõ ÿâäëûã, õºõè¿ëýí äýìæèõ ò¿¿íèé òºëºº òýìöýõ ýðõòýé ãýæ ÿðüäàã. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷èä ãýæ õýí þì áý?Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåé 1998 îíä Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí òóõàé òóíõàãëàëûã áàòëàí ãàðãàñàí. Óã òóíõàãëàëä: “Õ¿í á¿ð áèå äààí äàíãààð áóþó áóñàäòàé ýâëýëäýí íýãäýæ, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ, õ¿íäýòãýí áèåë¿¿ëýõ ÿâäëûã õºõè¿ëýí äýìæèõ, ò¿¿íèé òºëºº òýìöýõ ýðõòýé” ãýæ çààæýý. Òèéìýýñ õýí ÷ õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷ áàéæ áîëîõ áºãººä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷ íü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé ýñðýã àëèâàà çºð÷ëèéã àðèëãàõàä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàæ áóé õóâü õ¿í, ýñâýë á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ, íèéãýìëýã áàéæ áîëîõ òóõàé óã òóíõàãëàëä çààñíûã áèä àíõààðàõ ó÷èðòàé. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí õ¿ðýýã ýíý ìýòýýð ºðãºí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çýæ áàéãàà íü óã îéëãîëòîä àëü áîëîõ îëîí õ¿íèéã áàãòààõ áîëîìæ îëãîæ áàéãàà þì. Òóõàéëáàë, Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òîìîîõîí áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäààñ ýõëýýä àëñëàãäìàë õîò ñóóðèíä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõààð àæèëëàæ áàéãàà õ¿íèéã ÷ íýðëýæ áîëíî. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷ íü èðãýíèé õàðúÿàëàë, íàñ, õ¿éñ, ¿íäýñ óãñàà, ìýðãýæèë áîëîí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãà, òºðèéí àëáàíû áîëîí õóâèéí õýâøèëä àæèëëàäàã ãýýä íèéãìèéí ãàðëûí õóâüä ÿìàð ÷ õ¿í áàéæ áîëíî. Ìºí íýã îíöëîã íü õ¿íèé ýðõèéí õàìãààëàã÷ íü çààâàë õ¿íèé ýðõèéí ÷èãëýëýýð òîãòìîë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, àæèëëàäàã áàéõ øààðäëàãàã¿é áà òîäîðõîé íýã àñóóäëààð õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ, õºõè¿ëýí äýìæèõýä îðîëöñîí èäýâõòýí ÷ áàéæ áîëäîã.Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷èä ÷ ìºí àäèë õ¿í, ýðõýý ýäëýõ ýðõòýé. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí àñóóäàë ýðõýëñýí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûã õýðõýí õàìãààëäàã âý?Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí äèéëýíõ íü ¿íäýñíèé õýìæýýíä þì óó, ººðèéí àìüäàð÷ áóé ãàçàðòàà ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Òèéìýýñ òýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí àæëûí íºõöºë áàéäàëòàé òàíèëöàõ, ìýäýýëýë

àâàõ íü ìàø ÷óõàë áàéñàí òóë Í¯Á ýíý àñóóäëûã ýðõýëñýí òóñãàé èëòãýã÷ òîìèëæ, óëìààð óëñ îðíóóäûí îëîí ýõ ñóðâàëæààñ ìýäýýëëýý àâäàã. Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí Êîìèññ íü 1998 îíä ãàðãàñàí Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí òóõàé òóíõàãëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ 2000 îíä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí àñóóäàë ýðõëýõ á¿ðýí ýðõòýé áîëñîí áà Òóñãàé òºëººëºã÷ººð Ïàêèñòàí Óëñûí èðãýí Õèíà Æèëàí òîìèëîãäîæ, Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí òóõàé òóíõàãëàëûí õ¿ðýýíä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûã õàìãààëàõ îëîí óëñûí àíõíû ìåõàíèçì áèé áîëæýý. Õ¿íèé ýðõèéí Çºâëºë íü óã á¿ðýí ýðõèéã 2008, 2011 îíä òóñ òóñ ãóðâàí æèëýýð ñóíãàñàí áºãººä 2008 îíä Í¯Á õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí Òóñãàé òºëººëºã÷èéã “Òóñãàé èëòãýã÷” áîëãîí ººð÷èëæ Óãàíäà Óëñûí èðãýí Ìàðãàðåò Ñýêàäæÿàã òîìèëñîí áàéíà. Óã àëáàí òóøààëûí íýð íü ººð÷ëºãäñºí õýäèé ÷ ¿éë àæèëëàãàà, ýðõýëñýí àæèë, á¿ðýí ýðõ íü õýâýýð áàéãàà þì. Òóñãàé èëòãýã÷ íü õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûã õàìãààëàõ ãýäýã íü õàìãààëàã÷äûã ººðñäèéã íü õàìãààëàõ, òýäãýýðèéí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ ýðõèéã íü õàìãààëàõ ãýñýí àñóóäëóóäûã õàìðóóëäàã. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí ýðõ çºð÷èãäñºí óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò óã àñóóäëûã ñóäëàõ, õÿíàí øèéäâýðëýõ, øàëãàõ òàëààð ìýäýãäýë ÿâóóëàõ, õýðýâ òóõàéí öàã ¿åä õ¿íèé ýðõèéí çºð÷ë¿¿ä ãàðñàí áîë òýäãýýðèéã çîãñîîõ, ýñâýë óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõûã õ¿ññýí øóóðõàé çàõèäàë èëãýýäýã. Òóñãàé èëòãýã÷ íü áóñàä òóñãàé èëòãýã÷ íàðòàé çºâëºëäºæ, áàéíãûí õîëáîîòîé àæèëëàäàã. Òóñãàé èëòãýã÷ íü àëèâàà óëñ îðíóóäàä àëáàí àéë÷ëàë õèéæ íºõöºë áàéäàëòàé ãàçàð äýýð íü äýëãýðýíã¿é òàíèëöàæ, ººðèéí á¿ðýí ýðõýä õàìààðàõ àëèâàà àñóóäëûã øèéäýæ áîëîõ àðãà çàìûí òàëààð çºâëºìæ ºãäºã. Ò¿¿í÷ëýí òóñ óëñûí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí íºõöºë áàéäàëä áîäèòîé ¿íýëãýý õèéæ, öóãëóóëñàí ìàòåðèàë äýýð ¿íäýñëýí õàìãààëàã÷äûã äýìæèõýä ÷èãëýñýí ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëíà ãýñýí ¿ã þì. Æèøýýëáýë 2013 îíû õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí òóñãàé èëòãýã÷ èëòãýëäýý õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí àñóóäëààð õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãóóä ÿìàð ¿¿ðýã áîëîõûã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ 3 òºðëèéí ñàíàë àñóóëãà áîëîâñðóóëæ ÿâóóëæ ¿ð ä¿íã íü 2013 îíû íàéìäóãààð ñàðûí 5-íû ºäºð Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 68 äàõü ÷óóëãàíààð Àññàìáëåéí 66-164 òîãòîîëûí äàãóó Õ¿íèé Ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí Òóñãàé èëòãýã÷ òàéëàíãàà òàâüñàí. Óã òàéëàíä 2008 îíîîñ õîéø õèéñýí àæëàà ä¿ãíýæ, ºðãºí õ¿ðýýíèé õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿ä áîëîí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð, õºãæëèéí òºñºëä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí îðîëöîîã àþóëã¿é, à÷ õîëáîãäîëòîé áîëãîõ, ìºí ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààíóóäàä õ¿íèé ýðõýä ñóóðèëñàí õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ òàëààð òóñãàñàí áàéãàà þì. Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí àþóëã¿é áàéäàë, òýäãýýðèéí ¿éë àæèëëàãààíä òóñëàëöàà, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òàëààð òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Èðãýí òà ÷ ãýñýí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷ áàéæ ÷àäàõ áºãººä Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé Êîìèññò õàíäàæ áîëíî.

ßðèëöñàíä áàÿðëàëàà.

Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí ãèø¿¿í Ï.Îþóí÷èìýã: Íîì, òîâõèìîë õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí

äýëãýð¿¿ëýõ õàìãèéí ò¿ãýýìýë àðãà

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.12 ¹23

Ñóðâàëæëàãà

Ýìíåñòè Èíòåðíýøíë îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí ºäðèéã òîõèîëäóóëàí

Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷äàä õàíäàí íýí äàðóé øóäàðãà ø¿¿õèéí çàð÷ìûã õ¿íäýòãýõèéã óðèàëëàà. Ìîíãîë Óëñûí ýð¿¿ãèéí ø¿¿õèéí òîãòîëöîî îëîí óëñûí õóóëü, õýì õýìæýýòýé íèéöýæ áàéãààã ÿàðàëòàé áàòàëãààæóóëàõã¿é áîë îëîí õóâü õ¿í ýðñäýëä îðîîä áàéíà. Ýìíåñòè Èíòåðíýøíë áàéãóóëëàãà ºíãºðñºí õóãàöààíä îëîí óëñûí õóóëèéã çºð÷èí “õýðýã õ¿ëýýëãýõèéí òóëä” ýð¿¿äýí ø¿¿æ, áóñàä õýëáýðýýð ç¿é áóñ õàðüöñàí òóõàé õýðãèéã áàðèìòæóóëæ àâ÷ýý. Ìîíãîë Ó ë ñ û í íýãäýí îðñîí îëîí óëñûí õóóëèóä áîëîõ Ýð¿¿äýí ø¿¿õ áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð áóþó õ¿íèé íýð òºðèéã äîðîìæëîí õàðüöàæ, øèéòãýõèéí ýñðýã Í¯Á-ûí Êîíâåíö, Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòààð ýð¿¿äýí ø¿¿õ áóþó áóñàä ç¿é áóñ õàðüöààíû àëèâàà õýëáýðèéã òóéëûí áàéäëààð á¿õ íºõöºëä õîðèãëîäîã. Ìºí Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòàä øóäàðãààð ø¿¿õ íààä çàõûí øààðäëàãóóäûã òóñãàñàí áàéäàã. Êîíâåíöèéã òàéëáàðëàõ ¿¿ðýã á¿õèé Í¯Á-ûí Ýð¿¿äýí ø¿¿õèéí ýñðýã Õîðîî 2011 îíä Ìîíãîë óëñûí ýðõ áàðèã÷ íàðò õàíäàí “ñààòóóëàõ áàéðàíä ýð¿¿äýí ø¿¿æ, õýðöãèé õàðüöàæ õýðýã õ¿ëýýëãýñýí ìýä¿¿ëãèéã õýðýãòíèé ýñðýã íîòëîõ áàðèìò õýìýýí õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñã¿éã áàòàëãààæóóëàõ”-ûã çºâëºìæèëñºí. Ãýâ÷ Ìîíãîëûí ýð¿¿ãèéí ø¿¿õèéí òîãòîëöîîã õýðýã õ¿ëýýëãýõäýý ãýì áóðóóòàé òóõàé ìýä¿¿ëýã àâàõûã èë¿¿ ÷óõàë÷èëäàã ãýæ ¿çäýã.Ýð¿¿äýí ø¿¿æ, ç¿é áóñ õàðüöàæ, àëáàäëàãûí áóñàä õýëáýð õýðýãëýí àâñàí ìýä¿¿ëãèéã ýð¿¿ãèéí ø¿¿õ òîãòîëöîîíä ýð¿¿äýí ø¿¿ã÷èéí ýñðýã áèø ë áîë íîòëîõ áàðèìòààð õýðýãëýõã¿é áàéõ ¸ñòîé. Õóóëü áóñààð îëæ àâñàí íîòëîõ áàðèìòûã õýëýëöýõã¿é áàéõ ä¿ðýì íü ýð¿¿äýí ø¿¿õ, áóñàä õýðöãèé õàðüöàõûã õîðèãëîõ, ìºí òýð÷ëýí áóðóóòãàãäàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò ººðèéí ýñðýã ìýä¿¿ëýã ºãºõã¿é áàéõ, äóóã¿é

Îëîí Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ýíý ºäðèéã òîõèîëäóóëàí Ýìíåñòè Èíòåðíýøíëýýñ Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷ íàðò

õàíäàí äàðààõ óðèàëãûã õ¿ðã¿¿ëæ áàéíà.

1. Ýð¿¿äýí ø¿¿æ, õýðöãèé õàðüöàæ, àëáàäëàãûí áóñàä õýëáýð õýðýãëýí àâñàí ìýä¿¿ëãèéã ýð¿¿äýí ø¿¿ñýí

ãýäãèéã íîòëîõîä áèø ë áîë ýð¿¿ãèéí ø¿¿õ àæèëëàãààíä íîòëîõ áàðèìòààð õýðýãëýõã¿é áàéõûã áàòàëãààæóóëàõ

2. Ýð¿¿äýí ø¿¿õ áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð áóþó õ¿íèé íýð

òºðèéã äîðîìæëîí õàðüöàæ, øèéòãýõèéí ýñðýã àñóóäëààðõ Í¯Á-ûí Òóñãàé Èëòãýã÷, Ýð¿¿äýí

ø¿¿õèéí ýñðýã Õîðîî çýðýã øèíæýý÷äèéí ýð¿¿äýí ø¿¿õ áîëîí õýðöãèé õàðüöàæ,

øèéòãýõýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àñóóäëààð ºãñºí çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿàðàëòàé

àëõàìûã õèéõ

3. Ç¿é áóñ õàðüöñàí, äóð çîðãîîð áàðèâ÷èëæ, õîðüñîí òóõàé

ìýäýýëëèéã ÿàðàëòàé, øóäàðãààð, õàðààò áóñààð, èë òîäîîð ìºðäºí

øàëãàõûã áàòàëãààæóóëàõ, ñýæèãòýí, õîðèãäîæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã

çºð÷ñºí õóóëü ñàõèóëàõ àæèëòíóóäàä õàðèóöëàãà òîîöîõ, øààðäëàãàòàé áîë

ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõèéã áàòàëãààæóóëàõ

áàéõ ýðõèéã íü õàíãàõ ñàëøã¿é õýñýã þì. Ýäãýýð ýðõèéã õ¿íäýòãýõèéí òóëä ýð¿¿äýí ø¿¿æ, ç¿é áóñ õàðüöàæ, ýñâýë àëáàäëàãà, äàðàìò øàõàëò ¿ç¿¿ëæ àâñàí íîòëîõ áàðèìòàíä ò¿øèãëýëã¿éãýýð ÿëëàõ àæèëëàãàà õýðãèéã íîòëîõûã øààðääàã. Ýìíåñòè Èíòåðíýøíë ìºí äóð çîðãîîð áàðèâ÷ëàí, õîðüæ áàéãàà ïðàêòèê ¿ðãýëæèëæ áàéãààä ñàíàà çîâíèæ áàéíà. Õóóëü÷èä áîëîí ºìíº íü õîðèãäîæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñèéí õàìààòíóóäûí õýëñíýýð áàðèâ÷ëàãäñàí ñýæèãòí¿¿ä ºìãººëºã÷òýéãºº ÿàðàëòàé õîëáîãäîæ ÷àääàãã¿é áàéíà. Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé õóóëü áîëîí îëîí óëñûí õóóëèóä äóð çîðãîîð áàðèâ÷èëàí õîðèõûã õîðèãëîäîã. Ìºí Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêò íü ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí á¿õ õ¿ì¿¿ñòýé õ¿íëýã õàðüöàæ, íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýõ

¸ñòîé õýìýýí øààðääàã àæýý. Ýð¿¿ãèéí ø¿¿í òàñëàõ òîãòîëöîî íü ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿éëäýã÷äýä õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõèéã áàòàëãààæóóëàõäàà ìºí ñýæèãòíèé ýðõèéã õàíãàæ, õ¿íäýòãýõ ÷ ¸ñòîé. ¯¿íä ãýì áóðóóòàé íü õóóëèàð íîòëîãäòîë ãýì áóðóóã¿éä òîîöîãäîõ ýðõ áàãòäàã. Ýíý ýðõ íü õýðýã á¿ðòãýõèéí ºìíººñ ýõëýýä ÿë øèéòãýë íü ýöñèéí øàòíû ø¿¿õýýð áàòëàãäàõ õ¿ðòýë àëèâàà ñýæèãòýíä õàìààðíà ãýæýý. ̄ ¿íòýé õîëáîãäóóëàí “Ýíý íü ýðõ áàðèã÷èä, ¿¿íèé äîòîð ïðîêóðîð, öàãäàà, òºðèéí àëáàí òóøààëòàí áóðóóòãàãäàæ áàéãàà àëèâàà ýòãýýäèéí ãýì áóðóóòàé ýñýõ òàëààðõ ººðèéí ñàíàà áîäëûã òóñãàñàí ìýäýãäëèéã ýð¿¿ãèéí ø¿¿õ àæèëëàãààíû ä¿ãíýëòýýñ ºìíº õèéõ ¸ñã¿é ãýñýí ¿ã. Ýíý áîë ãýì áóðóóã¿é áàéõ çàð÷èìòàé íèéö¿¿ëýí ø¿¿ãäýæ áàéãàà á¿õ õ¿íòýé

õ¿íëýã õàðüöàæ, íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýõèéã áàòàëãààæóóëàõ Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷äûí ¿¿ðýã þì” õýìýýí Ýìíåñòè Èíòåðíýøíëýýñ ìýäýãäýâ.

Õ¿íèé ýðõèéí õàìãààëàã÷äûí àñóóäëààð îëîí óëñûí ò¿âøèíä

ãàðãàñàí áàðèìò áè÷ã¿¿ä

Í¯Á, Åâðîïûí àþóëã¿é áàéäàë, õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýã /ÅÀÁÕÀÍ/, Åâðîïûí õîëáîî áîëîí Åâðîïûí Çºâëºë çýðýã áàéãóóëëàãóóä îëîí óëñûí,

á¿ñ íóòãèéí ò ¿ â ø è í ä õ¿íèé ýðõèéã

õàìãààëàã÷äûí ýðõèéã õàìãààëàõ àñóóäëààð õýä õýäýí áàðèìò áè÷èãò òóñãàñàí áàéäàã. Õ¿íèé

ýðõèéã õàìãààëàã÷èä ìààíü ººðñäºº ÿìàð íýã ýðñäýëä ºðòºõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéäàã

òóë òýäíèé ¿éë àæèëëàãààíä òîõèîëäîæ áóé ñààä áýðõøýýëèéã áàãàñãàõ, èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé àæèëëóóëàõ ¿¿äíýýñ õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí ýðõèéã õàìãààëàõ ìåõàíèçì áèé áîëãîõ õýðýãòýé ãýæ ¿çæýý. Í¯Á-ààñ 1948 îíä Õ¿íèé ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûã áàòàëñàí õýäèé ÷ óã òóíõàãëàëä çààñàí ýðõ¿¿äèéã õàìãààëàí, õýðýãæ¿¿ëæ áóé Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûí òóõàé òóíõàãëàëûã á¿ð õîæèì áóþó 1998 îíä áàòëàí ãàðãàñàí. ªºðººð õýëáýë, 50 æèëèéí äàðàà õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàã÷äûã ººðñäèéã íü õàìãààëæ, òýäíèéã äýìæèæ, òóñàëñíààð õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ àæèë èë¿¿ ¿ð ä¿íä õ¿ðíý ãýäãèéã îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéíà.

4. Õîðèãäîæ áàéãàà á¿õ õ¿í ººðñäèéí ñîíãîñîí ºìãººëºã÷òýéãºº õóâèéí íóóöëàë õàíãàñàí íºõöºëä ÿàðàëòàé, òîãòìîë óóëçàõ, õ¿ñýëò ãàðãàñàí, ýñõ¿ë øààðäëàãàòàé áîë çîõèõ

ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ìºí ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äòýéãýý õàðèëöàà õîëáîîòîé, óóëçàõ

áîëîìæòîé áàéõûã ÿàðàëòàé áàòàëãààæóóëàõ

“Ãýì áóðóóã¿é áàéõ çàð÷èìòàé íèéö¿¿ëýí ø¿¿ãäýæ áàéãàà á¿õ õ¿íòýé õ¿íëýã õàðüöàæ, íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýõèéã áàòàëãààæóóëàõ íü Ìîíãîëûí

ýðõ áàðèã÷äûí ¿¿ðýã þì”


Ìàíàéä...

Ýðõ ÷ºëººíä ñóóðèëñàí õºãæëèéí òóõàé ÿðèà öóâðàë ëåêö ÿðèëöëàãûí

12 äóãààð ñàðûí ýõíèé çî÷íîîð ÌÓÈÑ-èéí Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëèéí áàãø, Õóóëü ç¿éí äîêòîð Î.Ìºíõñàéõàí îðîëöîæ “Õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð” ñýäâýýð ëåêö ÿðèëöëàãà ºðí¿¿ëëýý. Òýðýýð “Human dignity-ûã ýðõýìñýã îðøèõóé, íýð òºð, àëäàð õ¿íä, õ¿íëýã ÷àíàð çýðýã ÿíç á¿ðèéí íýð òîìü¸îãîîð îð÷óóëæ èðñýí áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä “õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð” ãýæ îð÷óóëæ õýâøèæ áàéíà. Ó÷èð íü ýðõýìñýã îðøèõóé ãýõýýð èë¿¿ óÿíãûí õàëèëòàé, óòãà çîõèîëûí õýëëýã øèã ñîíñîãääîã. Ìºí, õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð íü ¸ñ ñóðòàõóóíû ÷óõàë îéëãîëò áîëîâ÷ õóóëèàð õàìãààëàãäàæ, õýðýãëýãäýæ áîëîõóéö áàéõ ¸ñòîé. Òèéìýýñ, õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð íü èë¿¿ îíîâ÷òîé íýð òîìü¸î, äèãíèòèã ýíý òîìü¸îãîîð îð÷óóëæ õýâøüå ãýäýãòýé ñàíàë íýã áàéíà. Ñàÿõàí áàòëàãäñàí Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí ä¿ðýìä ÷ ãýñýí õ¿í á¿ðèéí õ¿íèé ýðõýì ÷àíàðûã õ¿íäëýõ íü õóóëü÷äûí áàðèìòëàõ ¿íäñýí çàð÷èì ãýæ çààæ àëáàí ¸ñíû õýðýãëýýíä îðóóëñàí. Ýíý íü õóóëü÷èä òºäèéã¿é á¿õ õ¿í áàðèìòëàõ ¸ñòîé íèéòëýã ¿íýò ç¿éë áºãººä Ìîíãîë Óëñàä ýíý ¿íýò ç¿éë õàìãèéí èõ äóòàãäàæ áàéíà, áóðóó îéëãîãäîæ áàéíà.Õ¿íèé ýðõýì ÷àíàðûã õ¿íèé íýð òºð, íýð àëäàðòàé õóòãàæ áîëîõã¿é. Ýíý íü ñàéí óó, ìóó þó, íýð òºðòýé þó, ¿ã¿é þó çýðãýýñ ¿ë õàìààðàí õ¿í á¿ð õ¿íèé ýðõýì ÷àíàðòàé áºãººä ¿¿íèéã íü áóñàä õ¿í, îëîíõ, òºð, õýí ÷ ãýñýí õýçýý ÷ çºð÷èæ áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã. Õýí áàéõààñ íü ¿ë õàìààðàí õ¿í á¿ðèéí õ¿íèé ýðõýì ÷àíàðûã õ¿íäëýõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýð, õ¿í á¿ð õ¿í áîëîõ õóâüäàà àäèëõàí ¿íý öýíýòýé, òýð ¿íý öýíý íü ìºíãº, îëîíõûí ñàíàà áîäîë, ñàéí ìóóãèéí ¿íýëýìæ çýðýã þóãààð ÷ ¿ë õýìæèãäýíý. Êàíòûí òîìü¸îëñíîîð õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð áîë “õ¿í ººðèéãºº ýñõ¿ë áóñàä õ¿íèéã õýçýý ÷ çºâõºí àðãà õýðýãñýë ãýæ á¿¿ õàíä, õàðèí ÿìàðãò çîðèëãî ãýæ õàíä” ãýæ áàéãàà þì. Õ¿íèéã ÿìàð íýã çîðèëãîä õ¿ðýõ àðãà õýðýãñýë òºäèéãººð õýçýý ÷ ¿çýæ, õàðüöàæ, õàíäàæ áîëîõã¿é. Æèøýý íü 10 õ¿íèé àìü íàñûã àâðàõ ãýæ áàéíà ãýýä íýã õ¿íèéã çîëèîñëîæ áîëîõã¿é. Íèéãìèéí íèéò ãèø¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíäýä òóñòàé ãýýä õýñýã õ¿í äýýð òóðøèëò õèéæ áîëîõã¿é. Õ¿í àìûã ºñãºõ íü ç¿éòýé ãýäýã òºäèé øàëòãààíààð ¿ð õºíäºëòèéã á¿ðýí õîðèãëîæ ýìýãòýé õ¿íèéã

õ¿¿õýä òºð¿¿ëäýã ìàøèí øèã ¿çýæ áîëîõã¿é. Ãýìò õýðýãò ÿëëàãäàæ áàéãàà õ¿í, ýñõ¿ë ÿë àâñàí õ¿íèéã áóðóó þì õèéñýí ãýäãýýð íü õ¿íëýã áóñ, õýðöãèé õàíäàæ, çîäîæ, òàð÷ëààæ áîëîõã¿é. Òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí, àæèëòàí õýíèéã ÷ íàñ, õ¿éñ, àðüñíû ºíãº, æåíäýð, áýëãèéí ÷èã áàðèìæàà, õºãæëèéí áýðõøýýë, ãýð á¿ëèéí áàéäàë, íèéãìèéí ãàðàë, ¿íäýñ óãñàà, øàøèí ø¿òëýã, èòãýë ¿íýìøèë, ¿çýë áîäîë, õºðºíãº ÷èíýý, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäàë, óëñ òºðèéí áàéð ñóóðü çýðãýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ, äàðàìò ¿ç¿¿ëæ áîëîõã¿é. Èðãýí õ¿íèéã æèíñýí ºìä, ï¿¿çòýé áàéíà çýðýã ºìññºí õóâöàñààð íü ÿëãàâàðëàæ òºðèéí îðäîíä îðóóëàõûã õîðèãëîæ áîëîõã¿é. Ýíý ìýò÷èëýí õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð íü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé ñóóðü áîëîõ òºäèéã¿é ¿¿íýýñ ºðãºí àãóóëãà èëýðõèéëäýã.Õ¿íèé ýðõýì ÷àíàð áîë õóóëü òºäèéã¿é õ¿í áàéãàà á¿õèé ë õ¿ðýýíä áàðèìòëàãäàõ ¸ñ ñóðòàõóóíû ñóóðü ¿íýò ç¿éë. Õ¿í áóñäûí ýðõýì ÷àíàðûã õ¿íäýæ áàéæ ë ººðèéí ýðõýì ÷àíàðûã õ¿íäëýõ áîëîìæòîé. Äýýð íü, õ¿í áóñäûí òºäèéã¿é ººðèéí õ¿íèé ýðõýì ÷àíàðûã ÿìàãò õ¿íäëýõ õýðýãòýé”õýìýýí ÿðüñàí þì.Òóñ ëåêö ÿðèëöëàãûí ýýëæèò çî÷íîîð áàíêèð Á.Çàãàë îðîëöîæ “Ñîíãîëò” ñýäâèéí õ¿ðýýíä áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëààð çî÷èäòîé ÿðèëöëàãà ºðí¿¿ëýâ. Òýðýýð “Õºðºíãèéí çàõ çýýëä áàíê îëîí ÿíçààð îðîëöîæ áîëíî. 2010 îíä áàòàëñàí áàíêíû õóóëèàð õºðºíãèéí çàõ çýýëä áàíêóóä îðîëöîõ ýðõèéã íýýæ ºãñºí. ªìíº íü áàíêóóäûí õóâüä õÿçãààðëàãäìàë áàéñàí. Õàðèí îäîî áîëîëöîîòîé. Äîòîîäûí õºðºíãèéí áèðæ ãýëòã¿é, îëîí óëñûí áèðæýä ÷ ãàð÷ áîëíî. 15 æèëèéí ºìíºõ Êàòàð óëñòàé ìàíàéõ øèã áàéñàí þì áèëýý. ßäóóâòàð, áàÿëàã á¿òýýã¿é îðîí áàéæ áàéãààä ãýíýò èõ áàÿëàãòàé áîëæ, õºãæèæ ýõýëñýí. Õàìãèéí òîëãîé çîâîîñîí àñóóäàë íü èíôëÿö. Òýä ¿éëäâýðëýë õºãæººã¿é, äàíäàà ãàäààäààñ èìïîðòûí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿í àâäàã áàéñàí íü âàëþò ÷àíãàðàõàä õ¿ðãýñýí ãýäýã. Èíôëÿöèéã íýã îðîíòîé òîîíä áàðèíà ãýäýã òºâ áàíê, òºð çàñãèéíõíû òîëãîéí ºâ÷èí áàéõ áîëîâ óó. Íýãýíò çîðèëãîî òàâü÷èõñàí, ò¿¿íèéõýý òºëºº àæèëëàæ áàéãàà òºâ áàíêíû ¿éë ÿâö ÿìàð áàéõûã àæèãëàæ áàéÿ” õýìýýâ.

ÝÐÕ ×ªËªªÍÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ßÐÈÀ ¯ÐÃÝËÆÈËÑÝÝÐ...

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.12 ¹23

Îíöëîõ ñýäýâÀËÜ ÓËÑ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÃ ÕÀÌÃÈÉÍ ÑÀÉÍ

ÕÀÌÃÀÀËÄÀÃ ÂÝ?

IHRRI áóþó Îëîí Óëñûí õ¿íèé ýðõèéí çýðýãëýë òîãòîîã÷ áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ñóäàëãààã óíøèã÷ òàíàà õ¿ðãýæ áàéíà. Òóñ áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí çýðýãëýëýýð Íîðâåãè óëñ õ¿íèé ýðõèéã õàìãèéí ñàéí õàìãààëäàã îðîí õýìýýí óäàà äàðàà øàëãàð÷ áàéæýý. Õàðèí ýíý óäààãèéí çýðýãëýëýýð ØÂÅÄ óëñ õ¿íèé ýðõèéã õàìãèéí ñàéí õàìãààëäàã îðíîîð íýðëýãäñýí áàéíà.

ØÂÅÄ89.09%

¹1

ÍÎÐÂÅÃÈ88.13%

¹2

ÀÂÑÒÐÀËÈ81.12%

¹3

ËÜÞÊÑÅÌÁÓÐÃ77.21%

¹4

ËÈÕÒÅÍØÒÅÉÍ76.67%

¹5

ÍÈÄÅÐËÀÍÄ76.15%

¹6

ÄÅÍÌÀÐÊ74.89%

¹7

ÁÅËÜÃÈ74.8%

¹8

ÔÈÍËßÍÄ74.7%

¹9

ÊÀÍÀÄ73.24%

¹10

ØÈÍÝ ÇÈËÀÍÄ71.85%

¹11

ÀÍÃËÈ71.82%

¹12

ÈÑËÀÍÄ71.73%

¹13

ÀÐÀÁÛÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÝÌÈÐÀÒ71.55%

¹14

ÀÂÑÒÐÈ70.44%

¹15

ÑÀÍ ÌÀÐÈÍÎ70.33%

¹16

ÈÐËÀÍÄ69.6%

¹17

ÀÍÓ88.13%

¹18

ÔÐÀÍÖ68.62%

¹19

ÃÅÐÌÀÍ68.56%

¹20

ÒÓÑ ¯Ç¯¯ËÝËÒÝÝÐ ÌÀÍÀÉ ÓËÑ 62 ÄÓÃÀÀÐ ÁÀÉÐÀÍÄ ÁÈ×ÈÃÄÝÆ ÁÀÉÍÀ. Õ¿íèé ýðõèéã

õàìãààëàõ ÷àäàâõèéí õóâüä 51.64%.Õî¸ð õºðø îðíû õóâüä:

ÎÕÓ 47-ð áàéð, ÁÍÕÀÓ 49-ð áàéðàíä îðäîã áàéíà.


ÕÀßÃ: Óëààíбààòàð-46, ×èíãèñ õààíû òàëбàé-7, Õóóëь ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí. ÓÒÀÑ:315789

Ýõèéã Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíä áýëòãýâ.www.legalinstitute.mn

Óëñûí á¿ðòãýëèéíäóãààð 1197

2003 îíîîñ õýâëýãäýâ ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ Õ¯ÐÝÝËÝÍÃÈÉÍ ÑÎÍÈÍ ¯íý 500 òºã

Äóãààðûã ýðõýëñýí:Ã.Áèëã¿¿í, Ý.Ýíõ÷èìýã

Õóóëèéí ìýäëýã

Õ¿í á¿ð òºðºõººñºº ýðõ ÷ºëººòýé, íýð òºð, ýðõèéíõýý õóâüä àäèë òýãø áàéíà. Òýäýíä îþóí óõààí, ºðëºã ñýòãýë çàÿàñàí áºãººä ººð õîîðîíäîî àõàí ä¿¿ñèéí ¸ñîîð õàðèëöàõ ¸ñòîé.

/Õ¿íèé ýðõèéí Ò¿ãýýìýë òóíõàãëàëûí íýãä¿ãýýð ç¿éë/

Õ¿íèé ýðõ áîë òàíûã õ¿íèé çýðýãòýé àìüäðàõàä øààðäàãäàõ íààä çàõûí áàòàëãàà þì.Õ¿ì¿¿ñ èõýíõäýý àìüä ÿâàõ, ýð¿¿ë àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ, õºäºëìºðëºõ çýðýã ýðõèéã ë ìýääýã. Ãýòýë ¿íýíäýý ýäãýýðýýñ ãàäíà ìàø îëîí ýðõèéã õóóëèàð áàòàëãààæóóëñàí.

Õ¿íèé ýðõèéã õýçýýíýýñ áàòàëãààæóóëñàí áý?

Õ¿íèé ýðõ æàì ¸ñíû øèíæòýé. ªºðººð õýëáýë, õ¿íèé ýäëýõ ýðõèéã àëü íýã òºð ýñâýë õýí íýãýí õ¿í ºãäºãã¿é, á¿òýýäýãã¿é. Ãýõäýý æàì ¸ñíû ¿íýò ç¿éëèéã îð÷èí ¿åä õóóëü ç¿éí õýì õýìæýýãýýð áàòàëãààæóóëñàí.Õ¿íèé ñàéí ñàéõàí áàéäàë, òýãø ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ íü ýíõ òàéâàí àìüäðàëûí ¿íäýñ áîëîõûã äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíû ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëò, õ¿÷èðõèéëýë õ¿í òºðºëõòºíä îéëãóóëñàí. Èéìýýñ ýíý óé ãàøóóã äàõèí àìñàõã¿éí òóëä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà (Í¯Á)-ààñ Õ¿íèé ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûã áàòëàí ãàðãàæýý.Ýíýõ¿¿ òóíõàãëàëûã îð÷èí ¿åèéí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé õýì õýìæýýíèé “Ýýæ” ãýæ õýëæ áîëíî. Òóíõàãëàë áàòëàãäñàí 12 äóãààð ñàðûí 10-íû ºäðèéã îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí ºäºð õýìýýí äýëõèé äàÿàð òýìäýãëýõ áîëñîí áàéíà.

Õ¿íèé ýðõ õýíä õàìààðàõ âý?

Õ¿í á¿ðò õàìààðàëòàé. ªºðººð õýëáýë, õ¿í á¿ð ÿìàð ÷ ÿëãàâàðã¿éãýýð ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõ ¸ñòîé. Õ¿íèé ýðõ ò¿ãýýìýë ó÷ðààñ äýëõèéí õààíà ÷ èæèë äýýäëýãäýõ ó÷èðòàé.Ýðõýý õààíààñ ìýäýæ áîëîõ âý?Ìýäýýæ, õóóëèàñ. Õ¿íèé ýðõèéã ¯íäñýí õóóëü, îëîí óëñûí ãýðýý, ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæîîð áàòàëãààæóóëäàã. Äàðààõ áàðèìò áè÷ã¿¿äòýé ýí òýðã¿¿íä òàíèëöààðàé.• Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí 2 äóãààð á¿ëýã

(Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèàð áàòàëãààæóóëñàí ýðõèéí òàëààðõ ýâõìýë õóóäñûã ÕÝ¯Ê-îîñ àâ÷ áîëíî)• Õ¿íèé ýðõèéí ò¿ãýýìýë òóíõàãëàë (Äýëõèé äýýð õàìãèéí îëîí õýëýýð îð÷óóëàãäñàí ýíý áàðèìò áè÷ãèéã èíòåðíåòèéí äóðûí õàéëòûí ñèñòåìýýñ îëæ àâàõ áîëîìæòîé. Õÿëáàðøóóëñàí õóâèëáàðûã ìºí ÕÝ¯Ê- îîñ àâ÷ áîëíî)• Ìîíãîë Óëñ õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð 30 ãàðóé îëîí óëñûí îëîí òàëò ãýðýýíä íýãäýæ îðñîí. (Ãýðýýã Êîìèññûí öàõèì õóóäàñíààñ ¿çýõ áîëîìæòîé)• ÓÈÕ-ààñ õ¿íèé ýðõèéã õýðõýí áàòàëãààòàé ýäë¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé îëîí àñóóäëûã íàðèéâ÷ëàí çîõèöóóëñàí õýäýí çóóí õóóëü áàòëàí ãàðãàñàí. Òóõàéëáàë, Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàé, Æåíäåðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé, Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé, Æàãñààë, öóãëààí õèéõ

æóðìûí òóõàé ãýõ ìýò. • Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññò õ¿ðýëöýí èðæ çºâëºãºº àâàõ, óòñààð áîëîí öàõèì õóóäñààð õîëáîãäîõ áîëîìæòîé.

Ýðõýý ìýäýõ ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý?

ÝÐÕÝÝ á¿ðýí ä¿¿ðýí ýäëýõ ÁÎËÎÌÆÈÉÃ îëæ àâíà. Ýðõýý çºð÷èãäºæ áàéíà ãýäãèéã ìýäýæ, çºð÷èãäñºí ýðõýý ñýðãýýëãýõ àðãà õýìæýý àâíà. ¯¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é ýðõýý ÇªÐ×ÈÃÄªÕªªÑ ÕÀÌÃÀÀËÆ, ò¿¿íä íèéöñýí áàòàëãàà á¿ðä¿¿ëýõèéã òºðººñ øààðäàõ áîëíî.Ýðõýý á¿ðýí ä¿¿ðýí ýäýëíý ãýäýã íèéãìèéí àìüäðàëä èäýâõòýé ÎÐÎËÖÎÍÎ ãýñýí ¿ã. Òàíû îðîëöîî, õÿíàëò óëñ òºð÷äèéã õàðèóöëàãàòàé áîëãîæ, õóóëü, òºðèéí áîäëîãûã ñàéæðóóëæ, ÈÍÃÝÑÍÝÝÐ ýð¿¿ë íèéãìèéã á¿òýýõ áîëîìæòîé.Ýð¿¿ë íèéãýì áèäíèéã ýíõ òàéâàí, àìàð àìãàëàí àìüäðàë,

Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ?

ÕªÃÆÈË, ÄÝÂØÈËÄ õºòºëíº.

Õ¿íèé ýðõ õÿçãààðã¿é þó?

Õ¿íèé ýðõèéã ÕßÇÃÀÀÐËÀÆ ÁÎËÍÎ. Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí õýâ æóðàì, íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóí, áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ çîðèëãîîð õÿçãààðëàæ áîëíî. Õ¿íèé ýðõèéã õÿçãààðëàõ äýýðõ íºõöë¿¿äèéí õèë õÿçãààð, õýð õýìæýýã îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿äýýð òîäîðõîéëñîí.ÃÝÕÄÝÝ õ¿íèé ýðõèéã õÿçãààðëàõàä ó÷èð áèé.Õ¿íèé ýðõèéã ÿìàð íºõöºëä, õýðõýí õÿçãààðëàõûã õóóëèàð óðüä÷èëàí çîõèöóóëñàí áàéõ ¸ñòîé;Èéíõ¿¿ õÿçãààðëàõ íü øóäàðãà ¸ñ, õ¿ì¿¿íëýã, èðãýíèé, àðä÷èëñàí íèéãìèéí øààðäëàãàä íèéöñýí áàéõ ¸ñòîé;Õ¿íèé ýðõèéã õÿçãààðëàõ õýìæýý íü õÿçãààðëàõ áîëñîí çîðèëãîòîé òýíö¿¿ ÷àíàðòàé áàéõ ¸ñòîé. (Õÿçãààðëàëò çîðèëãîîñ õýòýðñýí áàéæ áîëîõã¿é) Æèøýýëáýë, æàãñààë öóãëààíûã àëáàäàí òàðààõ æóðìûã õóóëüä íàðèéâ÷ëàí çààãààã¿é áºãººä íèéãìèéí õýâ æóðàì, íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíä, ¸ñ ñóðòàõóóí, áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººíä õîõèðîë ó÷ðóóëàõààðã¿é èëò òàéâàí æàãñààë, öóãëààíûã àëáàäàí òàðààõ íü õ¿íèé ýðõèéí çºð÷èë áîëíî.ßìàð ÷ íºõöºëä õÿçãààðëàæ ¯Ë ÁÎËÎÕ õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº ãýæ áèé.¯¿íä:•Àìüä ÿâàõ ýðõ;•Ýð¿¿ ø¿¿ëò, õýðöãèé, õ¿íëýã áóñ õàðüöàà, ÿë øèéòãýëýýñ àíãèä áàéõ ýðõ, ýðõ ÷ºëºº•¯çýë áîäîë, èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ ýðõ, ýðõ ÷ºëºº áàãòäàã.

Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã õààíààñ îëæ àâàõ âý?

Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí öàõèì õóóäñààð çî÷ëîîðîé. Òà ýíý õóóäàñíààñ ìàíàé áàéãóóëëàãûí òàëààðõ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìýäýý, õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ õóóëü òîãòîîìæ, áàðèìò áè÷ã¿¿ä, Ìîíãîë Óëñ äàõü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òºëºâ áàéäëûí òàëààðõ æèë á¿ðèéí èëòãýë¿¿ä, Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññò õýðõýí ãîìäîë ãàðãàõ òóõàé áîëîí áóñàä îëîí ÷óõàë ìýäýýëëèéã ¿çýõ áîëîìæòîé.

Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ Ò¯ÃÝÝÌÝË ÒÓÍÕÀÃËÀËÀÀÐ Õ¯Í Á¯ÐÒ ÇÀßÀÑÀÍ ÒªÐªËÕ ÝÐÕÈÉÃ

ÕÀÌÃÀÀËÄÀÃ.

ÝÍÝÕ¯¯ ÒÓÍÕÀÃËÀËÄ ÇÀÀÑÀÍ ÝÐÕ, ÝÐÕ ×ªËªªÃ ÇªÐ×ÈÕ, ¯Ã¯ÉÑÃÝÕ ÝÐÕ ÕÝÍÄ ×

ÁÀÉÕÃ¯É.

12 sar 23

Documents