1337 یهاشنهاش یسرزاب نامزاس سیسأت دنور...

100 / بررسی روند تأسیس سازمان بازرسی شاهنشاهی 1337

و 1332پی داد 28تأسیس ایا سازپا کی یت از دیاپاهاک کودتاک رفیت، وایایف ایکار پی واکنش دی ف اد و اکارآپیاک داخمی دیی

اپماودک دی آ پمول اا و ریاست آ یز دیی افی اد پیورد اتتکیاد دناب و ف دوست( واگذار اا. رژیم دوموک )یزدا

قایییی دییا اسییتوادب رول تممیمیی و تتیییی دیی پنییاد اسیینادک و در ایییا پها و رو ا اک، دی ت سیم وضریت کشور درا از کودتا، زپینیخا ی کتاب

دی دازیم و تأسیس سازپا پذکور و اقااپات دویت در ایا زپینی پی دهیم: تأسیس دازرس ااهنشاه تیجة چیی ها داسخ پ دی ایا د سش

و ود آپا؟ا چ ا دیا ایط دود؟ ایا سازپد اسا دستاوردهاک دژوهش، تشتیل ایا سازپا کوچک در دهیة

رغم اختیارات اپماود و اقااپات ف اوا کیی ا جیات دی 1330 اآرات خیواه پمکارضاایاب، تیال دی اک اک دیگی از تکاپییت داد، شا ی ا بة کشور، و اکارآپاک و تات تک کز واد دازرس در کنت ل هکی

یا دورب است. ا

پی داد، سیازپا 28پمکارضاایاب، کودتیاک های کلیددی واژه .دازرس ااهنشاه ، ف اد ادارک

قدمهم .1

دا تو ی دیی واد دازرس ظاپ و -هاک اپنیت سیاست ،اک پا نا ه دورب در متوپت دوموک ظارت د م واعاع از اپور داخ استق ار آراپش، س کوب پخایوا ، د اک آ ککارک دها

داپنیة ،است. دریا از پشی وعیت تیا تصی رضاایاب هکوارب و ود دااتی ساپت ظات ادارکمیق، )یوح فشی دب اا پماود پ هاخا ی اپور پای وزارت د دیشت اختیار دازرس و ظارت

و دازرس دیشت وایویة وادهیاک اپنیتی ق(30/1/1294ت وزرا در تاریخ قا و پصوب هیئچنییایا ادار ،آ درییا از و در سییمطنت رضااییاب دییود.دمیییس و )اییو دا ( چییو ظکیییی هک

دی اک ظیارت دی اپیور ق یای و « سازپا توتیش و دازرسی » کمی از ظارت اتل گ فت؛ هیئیت توتیشییة پکمتتی ،(200: 1391هیا )رمکا ییا ، آ کی د تکل ادارات و دازرس پای ، دازرسی کیل (1315) سازپا دازرسی کیل کشیور ، (1313) ، توتیش کل پکمتت(1308)

شیا ... کی واایوو (1336) کوک، (1335) ساواکسازپا سپس و (1321) وزی ک خ ت . دواا و اات اک داات تا ما زیادک هم

( آغاز ایا 1332پ داد 28ا پصاق )درا از کودتاک ضدرواق متوپت پمکارضاااب و 1320در ایو یور اای از اایلال ایی ا سیایة چنیایا درا دا تو یی دیی ضیرف از ایا دی و

. تتی ار شیود قبل ضرف دهةدور کی ک د وادهاک دویت ، هکوارب تال پ گی کقارتو یود دیی را در او دیادین کودتا، رومیة تی و درا ازک داخم هاسازک ها و داک اآراپ هیاک اپنیتی سیاسیت ،رژییم دومیوک ت بییت دی اک ایا پ ئمی سبب اا تا ب دود؛ دناد ایاآورد

1330تا اینتی در اواخی دهیة و ود داات هکچنا ایا رو ا .دگی ددیش را در اکچناگا یااب آ را پ ئول ظارت د اپور ف اد و چگو گ سازپا دازرس ااهنشاه تأسیس اا و

اع از اعیی دییا هییا او ،دنییاد ایا (.320 :1371گازیوروسییت ، ) کیی د کیار پقاپییات متییوپت کیار ظیارت دی و ود پ ر د اک رسیاگ دیی ایتایات، ها، و او ستا اوضاع دایتخت

و ک د ادرسازپا را گی ک ف پا اتل ...ودویت کارپناا و وادهاک چناگا ة ادارات، قارت و واایف اپماودک دی آ اختصاص داد.

سیاختار د رسی ویی ؛اسیت پو ود ف اوا و پقا ت هاکتاب دوموکمتوپت دردار هیاک زپینیی و تمیل ی از کمی ؛ایاب دوروک اس پورد غومت واق ادارک و د یارک از وا ب

پ یتقل عیور دیی هیاک تیاریخ دیژوهش تیاکنو در کیی تشتیل سازپا دازرس ااهنشیاه هکچیو پ دا ی سیاسیت هیاک خیاع ات کتیاب اایارات در اییا زپینیی .د رس شاب استآثیار و 3دییل و 2، هایییاک 1گ اهیات پا نیا خیار پشیاهاا ،...ثادت و ف دوست، کیک ،از هیا اییا گیزارل و یود دارد؛ اپیا ...و 4کاتوزیا ، آد اهاپیا ، فورا از تمقیقات ایات

داییا ها از آ و در استوادب اار ا ا و ارزل یت ا او گاب پبوم ، تت ارکپماود یک سو 1. R. Graham 2. Halliday 3. Bill 4. Furan

Text [26].indd 100 7/27/2015 3:59:10 AM

فصلنامة علمی - پژوهشی تاریخ اسالم و ایران دانشگاه الزهرا / 101

دی اک ظیارت دی اپیور ق یای و « سازپا توتیش و دازرسی » کمی از ظارت اتل گ فت؛ هیئیت توتیشییة پکمتتی ،(200: 1391هیا )رمکا ییا ، آ کی د تکل ادارات و دازرس پای ، دازرسی کیل (1315) سازپا دازرسی کیل کشیور ، (1313) ، توتیش کل پکمتت(1308)

شیا ... کی واایوو (1336) کوک، (1335) ساواکسازپا سپس و (1321) وزی ک خ ت . دواا و اات اک داات تا ما زیادک هم

( آغاز ایا 1332پ داد 28ا پصاق )درا از کودتاک ضدرواق متوپت پمکارضاااب و 1320در ایو یور اای از اایلال ایی ا سیایة چنیایا درا دا تو یی دیی ضیرف از ایا دی و

. تتی ار شیود قبل ضرف دهةدور کی ک د وادهاک دویت ، هکوارب تال پ گی کقارتو یود دیی را در او دیادین کودتا، رومیة تی و درا ازک داخم هاسازک ها و داک اآراپ هیاک اپنیتی سیاسیت ،رژییم دومیوک ت بییت دی اک ایا پ ئمی سبب اا تا ب دود؛ دناد ایاآورد

1330تا اینتی در اواخی دهیة و ود داات هکچنا ایا رو ا .دگی ددیش را در اکچناگا یااب آ را پ ئول ظارت د اپور ف اد و چگو گ سازپا دازرس ااهنشاه تأسیس اا و

اع از اعیی دییا هییا او ،دنییاد ایا (.320 :1371گازیوروسییت ، ) کیی د کیار پقاپییات متییوپت کیار ظیارت دی و ود پ ر د اک رسیاگ دیی ایتایات، ها، و او ستا اوضاع دایتخت

و ک د ادرسازپا را گی ک ف پا اتل ...ودویت کارپناا و وادهاک چناگا ة ادارات، قارت و واایف اپماودک دی آ اختصاص داد.

سیاختار د رسی ویی ؛اسیت پو ود ف اوا و پقا ت هاکتاب دوموکمتوپت دردار هیاک زپینیی و تمیل ی از کمی ؛ایاب دوروک اس پورد غومت واق ادارک و د یارک از وا ب

پ یتقل عیور دیی هیاک تیاریخ دیژوهش تیاکنو در کیی تشتیل سازپا دازرس ااهنشیاه هکچیو پ دا ی سیاسیت هیاک خیاع ات کتیاب اایارات در اییا زپینیی .د رس شاب استآثیار و 3دییل و 2، هایییاک 1گ اهیات پا نیا خیار پشیاهاا ،...ثادت و ف دوست، کیک ،از هیا اییا گیزارل و یود دارد؛ اپیا ...و 4کاتوزیا ، آد اهاپیا ، فورا از تمقیقات ایات

داییا ها از آ و در استوادب اار ا ا و ارزل یت ا او گاب پبوم ، تت ارکپماود یک سو 1. R. Graham 2. Halliday 3. Bill 4. Furan

Text [26].indd 101 7/27/2015 3:59:10 AM


دیگ سال تأسییس ا ا و از سوکایط دست دی قمم زدبچی ا در کی وی ناگا تو ی ک د ا یا. سی اایارب تی دب ةگیی ک آ در دهی پر ف کی دب و دیی تمیل ایتل 1347سازپا را

سیی ک در تیاریخ ااهنشیاه هکچیو ،ا یا دومیوک وایتی ایاب دور هم کی در های کتابدیی رو یا و تمیل وسیازپا د داختیی در فصم دی اقااپات پویا ،زادبم یا پی خمف تأییفپو ود اسیت هم در ایا زپینی ف اوا اسناد .ا ا گی ک دازرس ااهنشاه ااارب ت دباتلکی د تکیل پ دیو دیی دیشیت پمتیواک اییا پنیاد از اتتبار دیشت ک د خوردار یا، ه چنا کی

تأسییس سیازپا رو یا اسناد زییادک دردیار و است آ گی کدرا از اتلسازپا در دور فقیاا دژوهشی پجیزا ،دنیاد ایا .چگو گ اتخاذ اییا سیاسیت در دسیت ی یت و د دب ات

یادااب، تمل از پناد استوادبدا تا پقایة ماض اک اا د اک گارلا گیزب ایا سازپا دردار دقت د رس اود. دی 1330در دهة دازرس ااهنشاه گی ک اتل یناو ف ا

های امنیتیبر سیاست با تأکید 1330 دهۀداخلی ایران در اوضاع .2

درو دود کیی دیس از ییک 1330 دهة پرا ای ا تاریخ ت یا پقاع و م ا ت یا از پوم-پی دود کیی 1332پ داد 28کودتاک آغازگ ایا دهی . اا ا وع در سمطنت دوموک گذار

داد دردیاب اییا روک ایکار آورد. ضرف و قارت رژیم دومیوک دوت دیی پ ز دیا توا آ را د خی پمققیا از کمیی آد اهاپییا و ؛اسیت ایاب دیا پتواوت و پت ادک ظ هاکدزرگ کیارا افیزو پمافظیی پصیاق ییا تقوییت روز تواپل داخم )ااتباهات دکتی قش د ذدیح

پریاودک و ویژب آپ یتیا خار دیتنا دی 1ک ا هکچو گازیوروست پخایف و...(،)فیورا ، ا یا کی دب تأکییا هی دو تاپیل ت اهکی کاتوزیا د و 2 ظ ا پا نا کِاک از امب

تواپل داخم و خار دود. ة تیجایا کودتا دوت است گوتی اود ،دناد ایا .(438: 1388و دیا کی د دیا کشیورهاک خیار رادطیی د قی ار درا از ایا مادثیی دافا می دوموک دوتتأسییس کیاد اییا تیال، دوتی یا .کواییا دیشت د کشیور ةد اک سمط ،ها افزایش ووذ آ

.د دا ایا ها واد آ دا ایا کشورها و دی دیش هاک اعاتات هکتارک ةکی در تیجساواک دود دی ککی یو دادگ ت ک و از آ جا دی پجمیس 1335در دوکا پجمس سنا اا ة تصویب یم

1. Gasiorowski 2. Keddie

دازییاد ، ل تصیویب ایا )پ کیز اسیناد پمی 23/12/1335تیاریخ و در پم ارائیی اوراک ةدارا بوی ها و عی اناسای و مذ پخایوا داخم )ککو ی تیزوت (. 2701/293/91دو سیازپا خیار کیی دیا سیاواک هکتیارک ک د.ااب را دیشت دی غ ب زدیک پ پم (ایاب داایا، پلیز 1«چشم و گیول » خواستپ ساواکک د ا، سیا و پوساد دود ا و اگ پ

زدیتی دیی دنیاد ایا (. 143: 1358آ داو اک آپ یتا خواها دیود )فیاروق و یوروییی، ؛ ک د کی ت مط دیشت ک د اپری دااتی داایا دیشت تم یک پ ها، رژیم را غ ب و یارک آ

آ ق ار در دار پصاق یز پم و ع ةد تی دی بوهاک وا گ وباک کی تنا چپ و اپری ةدیا دهی دریا از کودتیا کشور اپنیت دها کی ف اکخود شا پ ذک ایا پوارد دی .دااتنا

.دااتقبل از آ تواوت پتوقف 1320 ، قارت و اقااپاتش را از ای کی دارل درکودتادرا از پمکارضاااب قارت هکچو دارل ک د دناد ایا سر (؛225ب: 1389)آد اهاپیا ، ک دب دود، اداپی داد

هاک تمقیق اییا پویم را یت از راب رو و د اوضاع داخم پ مط اود؛ ازهکیاآورد دست یداتات و اپنیتی ر هاک اع در دستگابکی تلیی ات دا ت.گ پ هاک کنت ی تو ی دی سازپا

تکی تنوا ادزارک د اک ت بییت کی دی اتات دیش رفتسکت ایجاد یک ظات اع ، دیدادب دوددریا دیی 1335ایاب از ،واقی در (.1/393: 1386رژیم پورد استوادب ق ار گ فیت )ف دوسیت،

پااخمیة چی دیشیت قیارت کشیور را در دسیت خیود دگیی د و س و اا و ه د خواست پ گ چیی تیا اییا زپیا سیاواک را سیاست و کارهاک پکمتیت داایتی داایا. در ت ک گ ت دب او اییا ،(221: 1371) ینی،، اعاتات قایک ک دب دود -اپنیت هاک گزیا س ویس اک

دی اادائکی د اک ظارت دیشت و اعاع از گوای و کنیار کشیور، دا ت و ارگا را کاف ک در چنیا ا ایط دود کی سیازپا دازرسی ااهنشیاه و افزودها پ سازپا قبیل ایا وسرت

تأسییس رژیم اپنیت ظاپ وهاک سازپا هاک ز جی ممقیآخ یا نوا یت دیگ از ت یدرا

گ ایی پنظور داسیتا دااا. در تص دوموک دیااب سازپا پنت ب دی داریول یتم هخاپنش دود پ « چشم و گول. »1

خوا ا یا. در آ زپیا ییز، اپیور و پی « چشیم و گیول »هاک اعاتیات و اپنیتی را و دی تقمیا از ای ا داستا ، سازپا ایا. او دیا ها از و ییات پطمی پی وسیمة آ ظ پأپورا چشم و گول ااب ق ار داات و ااب دیها زی اقااپات سات اپ

داات. موظ ایا ظارت دی یک ابتة پینظم ییاز داایت ها در اپا گی پ ظارت پاییات رتیت را از است کار سات اپ (. 151/ 1: 1371کوب، اا )زریا وسیمة چشم و گول ااب تأپیا پ کی دی

Text [26].indd 102 7/27/2015 3:59:10 AM


دازییاد ، ل تصیویب ایا )پ کیز اسیناد پمی 23/12/1335تیاریخ و در پم ارائیی اوراک ةدارا بوی ها و عی اناسای و مذ پخایوا داخم )ککو ی تیزوت (. 2701/293/91دو سیازپا خیار کیی دیا سیاواک هکتیارک ک د.ااب را دیشت دی غ ب زدیک پ پم (ایاب داایا، پلیز 1«چشم و گیول » خواستپ ساواکک د ا، سیا و پوساد دود ا و اگ پ

زدیتی دیی دنیاد ایا (. 143: 1358آ داو اک آپ یتا خواها دیود )فیاروق و یوروییی، ؛ ک د کی ت مط دیشت ک د اپری دااتی داایا دیشت تم یک پ ها، رژیم را غ ب و یارک آ

آ ق ار در دار پصاق یز پم و ع ةد تی دی بوهاک وا گ وباک کی تنا چپ و اپری ةدیا دهی دریا از کودتیا کشور اپنیت دها کی ف اکخود شا پ ذک ایا پوارد دی .دااتنا

.دااتقبل از آ تواوت پتوقف 1320 ، قارت و اقااپاتش را از ای کی دارل درکودتادرا از پمکارضاااب قارت هکچو دارل ک د دناد ایا سر (؛225ب: 1389)آد اهاپیا ، ک دب دود، اداپی داد

هاک تمقیق اییا پویم را یت از راب رو و د اوضاع داخم پ مط اود؛ ازهکیاآورد دست یداتات و اپنیتی ر هاک اع در دستگابکی تلیی ات دا ت.گ پ هاک کنت ی تو ی دی سازپا

تکی تنوا ادزارک د اک ت بییت کی دی اتات دیش رفتسکت ایجاد یک ظات اع ، دیدادب دوددریا دیی 1335ایاب از ،واقی در (.1/393: 1386رژیم پورد استوادب ق ار گ فیت )ف دوسیت،

پااخمیة چی دیشیت قیارت کشیور را در دسیت خیود دگیی د و س و اا و ه د خواست پ گ چیی تیا اییا زپیا سیاواک را سیاست و کارهاک پکمتیت داایتی داایا. در ت ک گ ت دب او اییا ،(221: 1371) ینی،، اعاتات قایک ک دب دود -اپنیت هاک گزیا س ویس اک

دی اادائکی د اک ظارت دیشت و اعاع از گوای و کنیار کشیور، دا ت و ارگا را کاف ک در چنیا ا ایط دود کی سیازپا دازرسی ااهنشیاه و افزودها پ سازپا قبیل ایا وسرت

تأسییس رژیم اپنیت ظاپ وهاک سازپا هاک ز جی ممقیآخ یا نوا یت دیگ از ت یدرا

گ ایی پنظور داسیتا دااا. در تص دوموک دیااب سازپا پنت ب دی داریول یتم هخاپنش دود پ « چشم و گول. »1

خوا ا یا. در آ زپیا ییز، اپیور و پی « چشیم و گیول »هاک اعاتیات و اپنیتی را و دی تقمیا از ای ا داستا ، سازپا ایا. او دیا ها از و ییات پطمی پی وسیمة آ ظ پأپورا چشم و گول ااب ق ار داات و ااب دیها زی اقااپات سات اپ

داات. موظ ایا ظارت دی یک ابتة پینظم ییاز داایت ها در اپا گی پ ظارت پاییات رتیت را از است کار سات اپ (. 151/ 1: 1371کوب، اا )زریا وسیمة چشم و گول ااب تأپیا پ کی دی

Text [26].indd 103 7/27/2015 3:59:10 AM


هیا م آ اک دود کیی در زیی دیی اهی چناگا ی و ود آپا ایا سازپا ایبتی پرمول تمل دی. ک د اود. ااارب پ

های تأسیس بازرسی شاهنشاهیعلل و زمینه .3 های مختلف کشوردر بخششیوع فساد .3-1

قیش دازرسی دیود کیی در تأسییس سیازپا پوکی تمت پختمف هاک لدر اتو ود ف اد هییاک تصیی تیی یا دایییاب از پوییم. اییود ، دییی آ ااییارب پیی پوضییوعاقت ییاک و دییی دااییت

هیاک اسیتوادب در ق یکت اییوع ف یاد و سیو ،1330ة وییژب در اواخی دهی پمکارضاااب دیدیا پقادمیی دویت و مت دخش خصو ی ( دیود و ها و ادارات پختمف کشور )دردار، سازپا

وییژب اخیتا و ف یاد ادارک دیی .رفیت ایکار پی دی پ دا د خ سیاست ةدغاغ ایا پر ل)اییا سیازپا در پای در تص پنوچو اقبیال -دم ا اقتصادکافزایش یافت. خوارک راوب

اقتصیادک تصی اقبیال دیی هیاک خا یی وزارتو اا روز تشایا پ یروزدتص او تأسیس اا( ،میال دا اییا .(380: 1389تنزل دادب اا )ااهاک، ووذا امب ک سود وی پ کزک د ا

-1332 هیاک در سیال کی د. هاک پختمف کشور مبت پ از مذ ف اد در دخش اادائک اودیتتاتورک ف اد رسک را هاک خار و راا افزایش پااوت و آرات قیکت وت، وات 1342

در ایا ا ایط کی درآپا کشور زیاد ایاب دیود، دییا .(246 :1382)کاتوزیا ، دادگ ت ل خیوارک در دییا استوادب و رایوب سو عمب وت موظ پناف خود رقادت افتاد. اف اد ف ت)دادگی ، افیزایش یافیت پ دا در پقای ی دا قبیل سیاستخا اا متوپت و اف ادد یارک از

سیوم زییادک در پییزا ف یاد گیذارک آ متوپت و وع سیاست ،دناد ایا (.14-17 :1382از پبیارزب دیا ف یاد دهاک خو ة د اپیها در س یومکادینی است کی تکات دیگ ایا . تتةداات

و در سیطح اپریی ،دی دردیار ایا پشیتل تیاوب .(14/ 2: 1377) جات ، ک د ا مبت پ خصو ی روا در دخیش ف یاد پیای فقیط ف وای و گ ا و خورد چشم پ دی هم ادارت

رت وزی در پویار تیو و ادتاک خ ت داات و ودهاک دویت هم ااات؛ دمتی در ف واگاب اهکیال و اغکیاد دوییت پجیازات اثی رفت و سود ویا داز ما سخا و تبمیغ ف ات ک

ثکیی ، . دویییت عیی اقییااپات کایشیی و دیی (16 و 5 :80، ل19 ،)خوا ییا یوا اییا ا کیی

Text [26].indd 104 7/27/2015 3:59:11 AM


: 46، ل20کی د )هکیا ، پی ترقییب داهیا را خ دب دزدهاک کا را آزاد گذااتی دود و11.)

کیی در پوی دیود «اک؟از کجیا آوردب »دی پر و ة یمدر کشور ف اد و ود دارز شا ة ادیزارک تنیوا یو از آ د (1337پو 29قا و پصوب قوا یا، پش وح)یوح تصویب 1337

ومیک )ف یاد ف اگیی ( پطمی . خود ااب از ایا داک پُااها استوادب د اک مذ ایا ارسای راک اقتصاد از اییوع ف یاد و ارتشیا و در او ها را ، سخادود و هکوارب در م ات تکوپ

:گوت 1337 پو 29در رو هکیا از ؛(51/ 10: 1369ک د )ایکوت ، اد از ارامت پ اک را تقایم پجمس اوراک پم کود و د عبق آ کمیة آوردب ة از کجادویت یم

ث وت خود را دگوینا و دویت دارای پو ب سنا و پارک پنشأیکارپناا دایا د )گاهناپیة را اد از کننیا، ضیبط خواهیا کیود ک ا را کی توا نا راب تمصیل آ

.(1180/ 2: 1355دنجاب سال ااهنشاه دوموک، خیود، هک ی و دو پیاب فو سیت دارایی عی ا و تکیات کارپنیاا داییا ایا قپو ب دی

، 240 ، م یة 19 وح پیذاک ات پجمیس ایوراک پمی ، دور ف ز اا را اتیات کننیا )پشی تیال دی اک ضیکا را و یود آورد اییا سیازپا یاو هیا از دی .(1337 آذر 14اینبی سی

سازپا ایا دیود کیی روزک د سیا ها از تأسیس » :چنیا پر ف ک د ،د کنارک اف اد فاسا/ 2: 1355...، ها، دیا یات و )پجکوتی تأییوات، طق «در کشور ف اد ا و ا و ود اااتی دااا

2314.) پیذاک ات در یتی از دریاها ف اپیول ایا و دیس از پیات کوتیاه ایا قیا و ،ایبتی :تأثی ک د دب د دااتاز ایا د دزاتپور ،پجمس

هنگیاپ اییا قیا و اى پطی ح ایا و از کجیا آوردب درا از چناى پوضوع یمة در خواستار ا جات یک تمیو ت اساسی ااهنشاب ای ا پمت وپط ح اا کی واقراا

پا دی ایا کیویت آ بود و رخصیت داد یا تقیا وی دی ،اى ادارى دود اسازپا ی وح پذاک ات پش) خودل را اداپی داها ا رابه ارب فئودایی م ادارى سازپا دکی دو

(.29، ص 29 ، م ة22پجمس اوراک پم ، دور

Text [26].indd 105 7/27/2015 3:59:11 AM


تأسیییس سییازپا ، مجییم زیییادک از اییتایات در ةدر آسییتا کییی اسییت دیگیی ایییا تتییةاک رسییا و او دی دیی دردیار پی )اتایت از دخش خصو ی و دویتی ( پوضوتات پختمف

هکچیو ایتایت ت ای ی . کی د اقیاات پی ها دایا خواه مرسیاگ دی ایا اتایات و تظمپ موت اردکا )پ کز اسناد پم ایی ا ، ةعمب خود از ورث از یزد دردار پنپمکاتم پؤ ة فییی دک دیییی سیییازپا در ذکییی اپییی ،(12257/293، ل سییینا 19826/1/12ل دازییییاد

رد و پوا (59045/293 ، ل سنا51278/1/12 هاک پ دت داپلا )هکا ، ل دازیاد گ فتارکدیی هیا دها پی دت اپییاوار دود یا دوییت و متوپیت آ شا پ قبیل ت ایض زیادک از ایا

ااویار کیویا و دا خب گار روز اپةگو گوک دردار در گوت هایشا تو ی کنا. سخاخواستی ک د:

اک ه یتنا کیی در بوز کشور پا دی ت پیمیو و کریت دارد و در ایا دیا تاپ ااب است و یا پورد امم واقی ها تجاوز ا کارپناا ، بت دی مق آ ی اث تات تو

ایاب اسیت ایا سازپا د اک رسیاگ دی اتایات پ دت کشور ایجیاد [...]ا ا ااب (. 2-1: 1337 پو 2596،30 روز اپة کیوا ، ل)

زپینی را د اک تأسییس پ دا سیاست هاک ادارک و کاراتن د یارک از ، ارسای دناد ایا

تصیکیم گ فیت ف اهم ک د و دوموک دوت دی اک غمبیی دی اییا پشیتات دازرس ااهنشاه سیت ضیکا تنظییم فو ، سیازپا پمیض تشیتیل آ دیی ظ خود تأسیس کنا. سازپا زی

هیا پتاتبیات ا جیات داد آ پراو یا اساپ پیای ا و دردار ادارات تادرة دویت، دا پ ئو ،از یییک پنظیی رو سییازپا یاداییاب ازایییا .(1392/380ل سیینا اسییناد پمیی اییی ا ،)پ کییز

و پبیارزب دیا ف یاد و اکارآپیاک واکنش از دیا دی اک ا یاح سیاختار ادارک و ا تکیات کنا. د ع ها را رفت و اینتی دا رسیاگ دی اتایات پ دت، ارضایت آ اکار پ دی

شاهنشاهی بازرسی سازمان و تأسیس شاهمدرضاحم .2-3

داایت، ظی پ بیت ایاب و قیش پوکی م کی در تأسیس سازپا دازرس یت دیگ از تماو .و یود آورد یچنیا سازپا را د س تت خواست دیع ح دود و اینتی پ پوافقت او دا ایا

آگاب و پرتقا دود: اپری تنوا اخص اول پکمتت از پشتاتید

د تشتیات پنظم و پطکئا ق ای و دادگ ت ک کیی در کشورهاک پختمف تاوبکی پأپور رسیاگ دیی ایتایات پی دت از و ود آپاب یدار ا، تشتیات ایاک د

ا جاپیا. عول پی یاتایات است کی امیا اا در اهاک دیگ د ةادارات دویت و ارائت ی ی در رسییاگ دیی ایتایات پی دت اسیت، ها از تأسیس سازپا دازرسی

کنا، دمتی دستگاب ق ای سمب ک را ایا اپ هیچ پ ئوییت از دادگ ت ک اگ چی)پجکوتیی تأییویات و ...، پ اود ت روز واایوش پومیکشور د م ب قا و روزد

1355 :5 /4602).

و گی ا دیود ز قارت در دست یک ویاد ییا ایخص کی ااب از تک ک است واقریت ایا ،و اداراتوییژب در ارتیش هاک پختمیف کشیور، دیی ق کت ود اک ظارت د وادهاک پتراد

دی اک راب زدیتی را سیازپا و تشیتیل ف پا تأسیس دازرسی ااهنشیاه را یادر کی د اعاتیات در ت ضیة هیا خا یی دی وزارت او سوی ، از .دا تپ ها پات د آ ظارت کوتابد اک د رسی تمیل و ااات کادپکمتت اتت اپور زی دنای پورد اقتصاد ودر میح و دقیق ( تا از ایا راب175: 1358ا تشتیل داد )گ اهات، هاک توسری، سازپا پذکور ر ات ت د اپی

اگ چیی ،هکچنییا و ود آورد.ید میح پ ر د اک خب گی ک ودازرس پتا ی ک د اک خواست اییا سیازپا ااب پ دازرس و ظارت و ود داات،، ایا سازپا تا قبل از تشتیل

سال سات وروزک پ اسم در ت اود. اووایوی کنا و دازرس پنظم ا جات او ظ پ تقیکاا زی : اد از ک د 1338

کارپناا و پ ئوییا اپور دردار تذک دهم کی زت است دیش از دیش دایا دی کمیةکشیور پیا کی واایف دردار و سمطنت در ادر ا جات کارهاک خود کواا داانا؛ چ

دردار ااهنشاه اضافی ااب هاک ایاک دیاود و سازپا ت پ روز سنگیایروزدهیا، دیا یات طق ،تأییوات پجکوتة) توا ا در وض کشور پؤث داااکاات پ کی ه

.(74 -2073/ 2: 1355 ...،و

دازرس تأسیسیت از تمل ا م و گاه دااتکشور آیز از پشتات ااب ،دناد ایا ایاب را دیی 1330 اواخ دهیة ویژب درع دم ا کشور دیاوضا دود. میپ ئهکیا یز ااهنشاه

Text [26].indd 106 7/27/2015 3:59:11 AM


د تشتیات پنظم و پطکئا ق ای و دادگ ت ک کیی در کشورهاک پختمف تاوبکی پأپور رسیاگ دیی ایتایات پی دت از و ود آپاب یدار ا، تشتیات ایاک د

ا جاپیا. عول پی یاتایات است کی امیا اا در اهاک دیگ د ةادارات دویت و ارائت ی ی در رسییاگ دیی ایتایات پی دت اسیت، ها از تأسیس سازپا دازرسی

کنا، دمتی دستگاب ق ای سمب ک را ایا اپ هیچ پ ئوییت از دادگ ت ک اگ چی)پجکوتیی تأییویات و ...، پ اود ت روز واایوش پومیکشور د م ب قا و روزد

1355 :5 /4602).

و گی ا دیود ز قارت در دست یک ویاد ییا ایخص کی ااب از تک ک است واقریت ایا ،و اداراتوییژب در ارتیش هاک پختمیف کشیور، دیی ق کت ود اک ظارت د وادهاک پتراد

دی اک راب زدیتی را سیازپا و تشیتیل ف پا تأسیس دازرسی ااهنشیاه را یادر کی د اعاتیات در ت ضیة هیا خا یی دی وزارت او سوی ، از .دا تپ ها پات د آ ظارت کوتابد اک د رسی تمیل و ااات کادپکمتت اتت اپور زی دنای پورد اقتصاد ودر میح و دقیق ( تا از ایا راب175: 1358ا تشتیل داد )گ اهات، هاک توسری، سازپا پذکور ر ات ت د اپی

اگ چیی ،هکچنییا و ود آورد.ید میح پ ر د اک خب گی ک ودازرس پتا ی ک د اک خواست اییا سیازپا ااب پ دازرس و ظارت و ود داات،، ایا سازپا تا قبل از تشتیل

سال سات وروزک پ اسم در ت اود. اووایوی کنا و دازرس پنظم ا جات او ظ پ تقیکاا زی : اد از ک د 1338

کارپناا و پ ئوییا اپور دردار تذک دهم کی زت است دیش از دیش دایا دی کمیةکشیور پیا کی واایف دردار و سمطنت در ادر ا جات کارهاک خود کواا داانا؛ چ

دردار ااهنشاه اضافی ااب هاک ایاک دیاود و سازپا ت پ روز سنگیایروزدهیا، دیا یات طق ،تأییوات پجکوتة) توا ا در وض کشور پؤث داااکاات پ کی ه

.(74 -2073/ 2: 1355 ...،و

دازرس تأسیسیت از تمل ا م و گاه دااتکشور آیز از پشتات ااب ،دناد ایا ایاب را دیی 1330 اواخ دهیة ویژب درع دم ا کشور دیاوضا دود. میپ ئهکیا یز ااهنشاه

Text [26].indd 107 7/27/2015 3:59:11 AM


هیا و میوگی ک از اتت اضیات پخایویت از دییا دی د او د اک ،اات ت سا اب دود و درواق پ دت، دست دی چنیا اقااپ زد.

نیاله قرهکودتای ژنرال ولی .3-3

دازرسی ااهنشیاه ، کودتیاک یتی از ظاپییا تأسیسپات و تمل کوتاب هااز دیگ زپینی 28دریا از کودتیاک و ایا مادثی یک سال دس از تأسیس ساواک اتواق افتاد رتبی دود. تای وپییا سیال دوییت اقبیال در دد. دی ضیا دومیوک دوت دیو پی دا سیاسیت اوییا ع ح ،پ داد

ضیا ایاب د آپیا. ارتش، در اد ا جات کودتای دوت رئیس رکا ، س یشت ق ب ،(1336)دوییت پمی و )کی تاقبت داتث استرواک او یز ایا( و اقبالها او ایا دود کی دا س گ

و ااب را دیی ییک پقیات تشی یوات و غی پ یئول در چیارچوب د س کار آورد عمب ا احهیاک او ا گییزب دردار ،ایبتی (.174-173 :1389ینگ ودک، )راسخ کنا و اساس تبایلقا

ایاب متی از سیوک پتواوت است. اییا مادثیی شیا داد کیی ، ظ هااز اقاات دی چنیا کارک اود. یز توایا پ پشوور دود ا دی وفادارک ک ا کی

ایکمیک تکیا ةوسییم ی دیی قی ب . قش داایتی اسیت کودتاک ق ب ااه اا در آپ یتا یزهیا دیا او خب داد قصیا کودتیا دارد و آپ یتیای سوی ا گمیس، ،1سجادک دی را استیو س

دیی عی ح را ت ا گمییس دیا اییا وی سجادک پخایوی ؛د یتا یا اا ا و خواستار کککا پوافقهاک خود را تمیی رژیم آغاز ک د و کمنل فراییت 1335از اواخ سال ق برسا ا. اواعاع

-480/ 2: 1386)ف دوسیت، هیاک او آگیاب دیود یییت یز از فرا ،سیا ةرئیس ابت ،2یات وویچگی ک پجاد پ یتا گ چی در قارتگزارل مت دااتی دااا، دایا گوت آاگ ایا .(481عور کاپیل میاپ او یهنوز د ،رفتاکار پ پصاق دیو یک دایة کودتاک ضا سویم دودااب نیبش چیپ، ا تقیادات از و گ ا از اقااپات و دا ارضایت از م ور دیگ کشورها بود

کودتای دیا ،در ایا زپا یز دا وک هکتارک ک دب دود. کودتاک ق ب در د ا چی او ک دب ووقوع دیوسیت کیی تی دی ایا ها )س گو دادااب( در ت اق از سوک تباایت یم قاسم

:است ف دوست ااارب ک دب ااب را دیشت ک د. 1. Roger Stevens 2. Yatsvvych

سییا در آتیا در دمتی ای یتگاب ؛ وی ی سوارت، آپ یتا در ایا پا ا قش داات ات اسیونایار دزرگکوی دیود. دیا کشیف ی دا آ جا ف دک د ق ب یا دود و واسطة

تی د و او دیی ا فشار آپ یتا، ااب د خورد اایاک دستگی اا، وی دپا ا ق ب آزاد ایا [ ف دوسیت ]سال دا وساعت پا یک ی درا ازسی سال مبس پمتوت، و

.(331-330 :1386)ف دوست، دیا اییا مادثیی ،گیی ایا هم دستکشف و ق ب س تت گ چی ایا قشی دی ،مال ه ی د

تمیت آ ه چیی دی د. و یزوت پبارزب دا ایا پشتات د ااپندیشت دی ف اد، پمکارضااابدی اک ظیارت دی » ی د بال کودتاک اف ات قی ب دافا می دازرس ااهنشاه را دی اابدود،

،(85: 1358)همییاک، «هاک دیگ دناک توعئی ک از طوی ی وهاک ظاپ و ا تظاپ و موگیوییژب د وز چنیا م کت از سیوک افی اد دیی ت ااب از آ و امتکال ،دناد ایاسیس ک د. تأ

سیازپا ت ک د و او دا تأسییس اییا رواا را د اک اوکنت ل دیشت د اپری اهکیت ظاپیا ، سی ی از ظارت د اپریی و اعیاع آسیا و ، در اد دیاا ک د راه د اک واد تی دی خود

دیود کیی دازرسی در دایتخت دود؛ ایایا دیی هکییا دیییل ویژب هاک پختمف متوپت دی نبیآگاب ها از وضریت آ های تاک ااات و فقط دا ارسال هیئ ها اربی ااهنشاه در او ستا

.اا پ

ها آن بر نظارت لزوم و یادار تشکیالت دامنۀ گسترش .4-3 در آ زپیا اییا دیود کیی گی ک سیازپا دازرسی ااهنشیاه اتلها و تمل زپینی دیگ از

دریا از دیود. یهاک اعاتات و تشتیات متوپت وسرت یافتی ترااد ادارات کشور، سازپا دیا اییو سیاختار ادارک توسیرة و دیگی دایا آپا ا دویت دا ة در وادهاک پار ،کودتا

در اییا توسیری کیی درمیای (. 111-110 :1385پکتیا بیود )توفییق، دات پو یای و سینت ، سی ةای ا در ده ة اپرها و ا ایط و ود ااات و دا تو ی دی ویژگ قبم هاکمتوپت

ت ظییا رواییا اییاب دییود کییی اگیی قیی ار دااییا تنییوا رئیییس پکمتییت یدیی اک اییخص اییاب دییکار ادارات مو از، دایا کناتااوت متوپت تکل و ساپت ادارات وت در دوروک اس فت ا ، پای ا روااپ دا ، )سیاست د اک کنت ل و ظارت د خبگا و او پطم دااا

Text [26].indd 108 7/27/2015 3:59:12 AM


سییا در آتیا در دمتی ای یتگاب ؛ وی ی سوارت، آپ یتا در ایا پا ا قش داات ات اسیونایار دزرگکوی دیود. دیا کشیف ی دا آ جا ف دک د ق ب یا دود و واسطة

تی د و او دیی ا فشار آپ یتا، ااب د خورد اایاک دستگی اا، وی دپا ا ق ب آزاد ایا [ ف دوسیت ]سال دا وساعت پا یک ی درا ازسی سال مبس پمتوت، و

.(331-330 :1386)ف دوست، دیا اییا مادثیی ،گیی ایا هم دستکشف و ق ب س تت گ چی ایا قشی دی ،مال ه ی د

تمیت آ ه چیی دی د. و یزوت پبارزب دا ایا پشتات د ااپندیشت دی ف اد، پمکارضااابدی اک ظیارت دی » ی د بال کودتاک اف ات قی ب دافا می دازرس ااهنشاه را دی اابدود،

،(85: 1358)همییاک، «هاک دیگ دناک توعئی ک از طوی ی وهاک ظاپ و ا تظاپ و موگیوییژب د وز چنیا م کت از سیوک افی اد دیی ت ااب از آ و امتکال ،دناد ایاسیس ک د. تأ

سیازپا ت ک د و او دا تأسییس اییا رواا را د اک اوکنت ل دیشت د اپری اهکیت ظاپیا ، سی ی از ظارت د اپریی و اعیاع آسیا و ، در اد دیاا ک د راه د اک واد تی دی خود

دیود کیی دازرسی در دایتخت دود؛ ایایا دیی هکییا دیییل ویژب هاک پختمف متوپت دی نبیآگاب ها از وضریت آ های تاک ااات و فقط دا ارسال هیئ ها اربی ااهنشاه در او ستا

.اا پ

ها آن بر نظارت لزوم و یادار تشکیالت دامنۀ گسترش .4-3 در آ زپیا اییا دیود کیی گی ک سیازپا دازرسی ااهنشیاه اتلها و تمل زپینی دیگ از

دریا از دیود. یهاک اعاتات و تشتیات متوپت وسرت یافتی ترااد ادارات کشور، سازپا دیا اییو سیاختار ادارک توسیرة و دیگی دایا آپا ا دویت دا ة در وادهاک پار ،کودتا

در اییا توسیری کیی درمیای (. 111-110 :1385پکتیا بیود )توفییق، دات پو یای و سینت ، سی ةای ا در ده ة اپرها و ا ایط و ود ااات و دا تو ی دی ویژگ قبم هاکمتوپت

ت ظییا رواییا اییاب دییود کییی اگیی قیی ار دااییا تنییوا رئیییس پکمتییت یدیی اک اییخص اییاب دییکار ادارات مو از، دایا کناتااوت متوپت تکل و ساپت ادارات وت در دوروک اس فت ا ، پای ا روااپ دا ، )سیاست د اک کنت ل و ظارت د خبگا و او پطم دااا

Text [26].indd 109 7/27/2015 3:59:12 AM


، هکچنیییا .(230ب: 1389 )آد اهاپیییا ، دازرسیی ااهنشییاه را تأسیییس کیی د و...(هیاک پختمیف ایتل دازرسی و ظیارت را دیی وایویة اگ چی چنایا پ و ود داات کی

خواسیت ویادک ااب پی (،...و 2و ساواک، رکا هکچو دازرس کل کشور) داد ا جات پ هی ادارب و سیازپا و آسا دی دیک دب، ها تکل کی ف ات از ایا ایا وایوی را د تواب گی د

. کنا ظارت پنصب امبعبق اپیال ایاب دی دردار دود و پبناک قا و ااات و سازپا واد تی شاه دازرس ااهن

خواسیت سیاواک را ییز هاک رسک خود اتتکاد ااات و پی دی س ویس او ک د. تکل پ دنیاد ایا ؛(411: 1361)اپی تایی ، کی د ساواک تأسیس سود ؛ دس یک تمت ظ دگی د

تیأثی زییادک دازرس ااهنشاه گی ک کار دیگ ارکا اپری هم د اتل ظارت د مةپ ئهاک خا قا و اساسی پر فی یت از سازپا داات. راد ت گ اهات ایا سازپا را زو

در دناد ایا (؛173: 1358 )گ اهات، تشتیل ااب است کایناگا پجمس ک دب کی داو ظ و ود آپیا. ید ااب کایناب و ف د خا دخایت ااات و فاا دا ف پا ایا سازپا تأسیس

تنیوا ی یی دی ،دناد ایا اود.کی در زی ااارب پ اآ دی تصویب رسیقا و دوت وی در دور اا. قا و اناختی پ ةتنوا سازپا دویت د دای یتی ددمدردارک، ةیک سازپا واد ت

ظات دوروک اس رو دیی هاک ادارک و تال د اک ت کیا ساپت یزوت ظارت د ق کت ة اپی اسیا اشیم گ ت ل، داو اک در تأسیس دازرس ااهنشاه قیش داایت. فصیل

رسیاگ دی ایتایات پی دت از ادارات ،سازپا اا د اپور ف اد را دازرس ااهنشاه آ پر فیی کیی د و هکتیارک دییا سیازپا چگیو گ کییار پقاپیات متییوپت پیی دا ، سیاسیت و

دی اک ، تالدازرس ااهنشاه از یک پنظ ،دناد ایا .اشم( پاد ...، اپةا اپی و آیی )اسا هاک پختمف کشور و ادارات پتراد دود.کنت ل ق کت

تأسیس بازرسی شاهنشاهی وکشورهای خارجی .4

دیار اییا . دییش از قبیل ایا مت و د ق ار دودارب غ بپصاق، روادط دا کودتاک ضادرا از ا شییا د یتا ییا در ایی ا ایاب دیود ا اک قبل از دهیة سی ، گ چی آپا.دی منی آپ یتا سیاسی ایا. دیس از آ تییی ت یة دیا ا جیات کودتیا روادیط وارد ،(516/ 1: 1377) جیات ،

وزیی اپیور خار یة ،2دشتیبا خود را از ظ ییات اییا ،آپ یتا ، وزی اپور خار ة1دایسس تت دییش رفیت و ، پذاک ات ای ا و ا گمیس دیدک اتات د اک تو ی دی ای ا ،ا گم تا

ا تشییار داد اک رسییک در ینییا و تویی ا ، خبیی تجایییا روادییط را دیا یییی 1332آذر 14در آپ یتیا و ا گمییس دییش از دییش در اپیور داخمی ایی ا ،دنیاد ایا .(22: 1364)اف اسیاد ،

ک د ا. پااخمیویژب در اپور اقتصادک و ظاپ دیهیا و وادهیا اعاتیات و پ دو دی سیازپا روادط در زپینة اپور و پ ائل پومیک نبة کی ایگو و قشیة اکار پ رفت گی ک ساواک دیت یا تاپت آ اتل دود و پومخب گی ک

در تأسییس تواپیل خیار پ تقیم پورد قش، درمال ایا داآ از غ ب وارد کشور اا. سیبب دیی رودپی امتکیال سیخن گوتیی شیاب اسیت. در پنیاد سازپا دازرس ااهنشیاه

هکچیو تأسییس ییز، هیا در اییا پیورد ای ا از غی ب، آ و ایگودذی ک ارتباعات زدیک أسیییس دازرسیی هییا در ت دال دیی قییش آ سیینا و پییارک ، اث گییذار داایینا؛ وییی سییاواکناد و پنیاد و یوک اسی دیاو ود یت - واد د دای چنیا سازپا دی ایاب یا دیش ااهنشاه ؛ دا قطریت سخا گویت توا در ایا زپینی ک دست یاپاب است؛ دناد ایا تاکنو دی -پو ود

. سا رک پار پمصول د یاک غ ب است دیوا گ چی ا و ا دایا ا یا و هیا قیش داایتی آپ یتیای ، ذک است در موادث هکچو کودتاک ق ب درخور

)ف دوسیت، د ورا ا یا پی تاتورک ظیاپ او را در سی رقادت دا ا گمیس، ع ح دیت سبب دیهیا را دیی اتتکیاد آپ یتیای تیا دیشت کوایا پ داد، ااب 28درا از کودتاک .(530/ 1: 1386

کیی هیا دیا اییا یاآراپ ؛ دنیاد ایا ییزوت پقادمیی هیا ییاز داایت دیی آ زیی ا خود مب کنا؛ دازرسی ااهنشیاه تأسییس ا گیز ااب را در در آ دست دااتنا، گاب کشورهاک خار

:کناپ پمکارضاااب اذتا .دوچناا ک د (ombodsman)توا ایا سازپا را دی سازپا سوئاک رسیاگ دی ایتایات پ

گو دود ا دیی س اسی پا وابداپا کی پ تقیکاا دی تشبیی ک د. کر از اف اد داک ةدب یا. هکی هیا دی دی پشتات و ارسیای د ا و پ اقب دود ا تا ککشور سو پ

اک تاایت یا تأخی در تمقق دی وژب توا نا دی دازرسا پ ا ری کننا و د ای ا یا پ

1. Dulles 2. Eden

Text [26].indd 110 7/27/2015 3:59:12 AM


وزیی اپیور خار یة ،2دشتیبا خود را از ظ ییات اییا ،آپ یتا ، وزی اپور خار ة1دایسس تت دییش رفیت و ، پذاک ات ای ا و ا گمیس دیدک اتات د اک تو ی دی ای ا ،ا گم تا

ا تشییار داد اک رسییک در ینییا و تویی ا ، خبیی تجایییا روادییط را دیا یییی 1332آذر 14در آپ یتیا و ا گمییس دییش از دییش در اپیور داخمی ایی ا ،دنیاد ایا .(22: 1364)اف اسیاد ،

ک د ا. پااخمیویژب در اپور اقتصادک و ظاپ دیهیا و وادهیا اعاتیات و پ دو دی سیازپا روادط در زپینة اپور و پ ائل پومیک نبة کی ایگو و قشیة اکار پ رفت گی ک ساواک دیت یا تاپت آ اتل دود و پومخب گی ک

در تأسییس تواپیل خیار پ تقیم پورد قش، درمال ایا داآ از غ ب وارد کشور اا. سیبب دیی رودپی امتکیال سیخن گوتیی شیاب اسیت. در پنیاد سازپا دازرس ااهنشیاه

هکچیو تأسییس ییز، هیا در اییا پیورد ای ا از غی ب، آ و ایگودذی ک ارتباعات زدیک أسیییس دازرسیی هییا در ت دال دیی قییش آ سیینا و پییارک ، اث گییذار داایینا؛ وییی سییاواکناد و پنیاد و یوک اسی دیاو ود یت - واد د دای چنیا سازپا دی ایاب یا دیش ااهنشاه ؛ دا قطریت سخا گویت توا در ایا زپینی ک دست یاپاب است؛ دناد ایا تاکنو دی -پو ود

. سا رک پار پمصول د یاک غ ب است دیوا گ چی ا و ا دایا ا یا و هیا قیش داایتی آپ یتیای ، ذک است در موادث هکچو کودتاک ق ب درخور

)ف دوسیت، د ورا ا یا پی تاتورک ظیاپ او را در سی رقادت دا ا گمیس، ع ح دیت سبب دیهیا را دیی اتتکیاد آپ یتیای تیا دیشت کوایا پ داد، ااب 28درا از کودتاک .(530/ 1: 1386

کیی هیا دیا اییا یاآراپ ؛ دنیاد ایا ییزوت پقادمیی هیا ییاز داایت دیی آ زیی ا خود مب کنا؛ دازرسی ااهنشیاه تأسییس ا گیز ااب را در در آ دست دااتنا، گاب کشورهاک خار

:کناپ پمکارضاااب اذتا .دوچناا ک د (ombodsman)توا ایا سازپا را دی سازپا سوئاک رسیاگ دی ایتایات پ

گو دود ا دیی س اسی پا وابداپا کی پ تقیکاا دی تشبیی ک د. کر از اف اد داک ةدب یا. هکی هیا دی دی پشتات و ارسیای د ا و پ اقب دود ا تا ککشور سو پ

اک تاایت یا تأخی در تمقق دی وژب توا نا دی دازرسا پ ا ری کننا و د ای ا یا پ

1. Dulles 2. Eden

Text [26].indd 111 7/27/2015 3:59:12 AM


هیا گیزارل دهیا در کیارد د پایییی تکیوپ را دیی آ ظکی پم یا پمم و یا دی (.229: 1371دوموک، )

کی در اییا زپیا او است از ای ا اعاع ااب از چنیا سازپا در خار ةایا سخا شا

اواهاک از ایا تأثی دیذی ک گ چی ؛خواست سازپا پشادی آ را در کشور تأسیس کنا پ .در دست ی ت )ایگوگی ک از سازپا سوئاک(

شاهنشاهی بازرسی سازمان تأسیس .5

پی داد 28هاک درا از کودتیاک ا ایط کی در سال ، تیجیدر و هادا تو ی دی ایا تمل و زپینیف پیا پنیوچو اقبیال( ة)در کادین 1337 در اواسط سالااب د کشور ماکم ااب دود، 1332

ک د: تشتیل سازپا را دا ایا پ کو ادراز اتایات پی دت از ادارات و دوائی و پیأپوریا دویتی اتیم یپنظور رسیاگ دید

هاک تکوپ کی تکات یا ها و دنگاباو دارک و هکچنیا کشورک و یشت ک و ق ای یات سیازپا یدا یم سازپا د زت پ ،ستا دویت یمق دها پتر آ س پایةق کت از

رسا در اس ع پا پ یکی د ت ایض و اتایات یدازرس ااهنشاه تشتیل اود تا د اپی و پنار در اسا ف پا هکایو ) اوقات رسیاگ و تیجی را از ظ پا دگذرا نا

.(1337 سازپا دازرس ااهنشاه ، پو اپة آییا

دیار تأسییس دوایا سیازپا ، دایا گوتچگو گ تأسیس سازپا توضیح دردار قبل ازتیا 1337 پوی اول از ممیة پ :گذاایت دو پ ممی را دشت س 1357 اا تا ا قابو از ادتاا

سیبب ااایتا پبنیاک ( است. در ایا پ ممیی، دیی 1340) تم اپین وزی ک دکت زپا خ ت یوی تکیوپ را در پبیارزب دیا ف یاد و ا ی اک ی فی اپةد دی ایا دییل کی او و همقا و اضاف و تمکیم دیی هزینةکی یک - اگزی ایا سازپا رااقااپاتش ق ار دادب دود، ةس یوم

میذ ف یاد، کمیی ازجیات وایایوش ییز در ا سیازپا از سیوک دیگی دا ت و کشور پ زادب، کی ایا وقوی اش سال دی عول ا جاپیا )پی خمف پنمل ک د -پوفقیت چناا ااات

سیازپا پیذکور و دودارب دا یک وقوی پوا ی اا ،13471. از ایا دی درا تا سال (365 :1355)قیا و پصیوب و سپس اوراک پمی ( 16/2/1347)پور اا؛ ادتاا در پجمس سنا تأسیس

.(6213/340سینا کار ، ای ای ا پم پ کز اسناد ؛ 47 اردیبوشت 31پجمس اوراک پم در کاینیاگا ةوسییم ایاب دیی ة قیا و و تأییا دا دااتا و وی فراییت ایا سازپا در پ ممة دوت

دی عول ا جاپیا. 1357تا 1347، از پجمسدازرسیی 1337سییال پویی ، در اواخیی سیییس سییازپا دازرسیی ف پییا تأ دردیی ییاورو ککی دریا (1، ص30/4/37، چواراینبی، 9743 ، اکار 33 اعاتات، سال)ااهنشاه تأسیس

را در تیاریخ اک از آ پیواد چناگا یی ایا کیی هیئیت وزرا تنظییم آ ة اپی یا اپی و آی اسا .(3زپا دازرسیی ااهنشییاه ، فصییل اول، ص سییا اپییة اسییا ) ک د ییا تصییویب 28/8/1337

پمی سیازپا اسیناد ) توییی ایا 2/9/1337تیاریخ پادب دود کیی در 8سازپا ااپل ة اپ اسا جمیس داییا گویت قیش پ دردیار .(1537/240 سینا کار ای ، 1537/240دازییاد ایکار ،ای ا

اک دییا کاینیاگا پیذاک ب ( دمیث و 1337ایا سیازپا در دور اول )سیال تأسیس درپوردس د دب شیا و یا دی پجمف پا تأسیس آ د اک تصویب و تأی ورت گ فت؛ زی اپجمس

تأسییس آ یورت گیی د، دیاو اینتیی تبمیلیات زییادک دردیار و و ود آپیا یدر دردار ددیی خیود را ویادک خصو ی پ دیو دازرسی ااهنشیاه کار ک د. ااب دی عا ودافا می

خطاب دی رؤساک سازپا ضکا ااارب دیی سیوادق و شهایرا در یت از سخا و دا ت پ د اک آ تی دازرس ااهنشاه وایوة ا م خود را ا جیات دهیا، داییا » :خاپاتشا گوتی دود

ها ...، طق پجکوتی تأییوات،) «، داااسمیقی و فت پا و چیزک کی داا اتتقاد دارت پنطبق د 1355: 5 /4601-4602).

دومیوک آغاز کی د. 2دناب ظ سپوبا پ ت یزدا فراییت خود را زی ، سازپا درا از ایااز اخبار و تمو ت س تت تا دی د ک ایجاد کنا خواست راب پیا ایا سازپا پ وسیمة دوت دی

پمکارضاااب درا از اتات د اپة ا قاب سویا، دی اک امییاک قیارت خیود، تصیکیم دیی تأسییس پجیاد سیازپا .1

دازرس ااهنشاه گ فت. وک ها خود از ایا اقاات را تال د اک رسیاگ دی اتایات پ دت، دازرسی ادارات، (. 276-275: 1347د ق ارک تاایت و... پر ف ک د )اور ،،

دنیاب دیود و دیس رفتنا؛ اوی یزدا اکار پ دار رژیم دی زرس ااهنشاه دو رئیس داات کی ه دو از ظاپیا ع سازپا دا .2هیاک دازرسی ، م یا ف دوست، دوست دورا کودک ااب، دی ریاست سازپا رسیا. اک ات یا و هیئیت 1351از پ گ او در

Text [26].indd 112 7/27/2015 3:59:12 AM


سیازپا پیذکور و دودارب دا یک وقوی پوا ی اا ،13471. از ایا دی درا تا سال (365 :1355)قیا و پصیوب و سپس اوراک پمی ( 16/2/1347)پور اا؛ ادتاا در پجمس سنا تأسیس

.(6213/340سینا کار ، ای ای ا پم پ کز اسناد ؛ 47 اردیبوشت 31پجمس اوراک پم در کاینیاگا ةوسییم ایاب دیی ة قیا و و تأییا دا دااتا و وی فراییت ایا سازپا در پ ممة دوت

دی عول ا جاپیا. 1357تا 1347، از پجمسدازرسیی 1337سییال پویی ، در اواخیی سیییس سییازپا دازرسیی ف پییا تأ دردیی ییاورو ککی دریا (1، ص30/4/37، چواراینبی، 9743 ، اکار 33 اعاتات، سال)ااهنشاه تأسیس

را در تیاریخ اک از آ پیواد چناگا یی ایا کیی هیئیت وزرا تنظییم آ ة اپی یا اپی و آی اسا .(3زپا دازرسیی ااهنشییاه ، فصییل اول، ص سییا اپییة اسییا ) ک د ییا تصییویب 28/8/1337

پمی سیازپا اسیناد ) توییی ایا 2/9/1337تیاریخ پادب دود کیی در 8سازپا ااپل ة اپ اسا جمیس داییا گویت قیش پ دردیار .(1537/240 سینا کار ای ، 1537/240دازییاد ایکار ،ای ا

اک دییا کاینیاگا پیذاک ب ( دمیث و 1337ایا سیازپا در دور اول )سیال تأسیس درپوردس د دب شیا و یا دی پجمف پا تأسیس آ د اک تصویب و تأی ورت گ فت؛ زی اپجمس

تأسییس آ یورت گیی د، دیاو اینتیی تبمیلیات زییادک دردیار و و ود آپیا یدر دردار ددیی خیود را ویادک خصو ی پ دیو دازرسی ااهنشیاه کار ک د. ااب دی عا ودافا می

خطاب دی رؤساک سازپا ضکا ااارب دیی سیوادق و شهایرا در یت از سخا و دا ت پ د اک آ تی دازرس ااهنشاه وایوة ا م خود را ا جیات دهیا، داییا » :خاپاتشا گوتی دود

ها ...، طق پجکوتی تأییوات،) «، داااسمیقی و فت پا و چیزک کی داا اتتقاد دارت پنطبق د 1355: 5 /4601-4602).

دومیوک آغاز کی د. 2دناب ظ سپوبا پ ت یزدا فراییت خود را زی ، سازپا درا از ایااز اخبار و تمو ت س تت تا دی د ک ایجاد کنا خواست راب پیا ایا سازپا پ وسیمة دوت دی

پمکارضاااب درا از اتات د اپة ا قاب سویا، دی اک امییاک قیارت خیود، تصیکیم دیی تأسییس پجیاد سیازپا .1

دازرس ااهنشاه گ فت. وک ها خود از ایا اقاات را تال د اک رسیاگ دی اتایات پ دت، دازرسی ادارات، (. 276-275: 1347د ق ارک تاایت و... پر ف ک د )اور ،،

دنیاب دیود و دیس رفتنا؛ اوی یزدا اکار پ دار رژیم دی زرس ااهنشاه دو رئیس داات کی ه دو از ظاپیا ع سازپا دا .2هیاک دازرسی ، م یا ف دوست، دوست دورا کودک ااب، دی ریاست سازپا رسیا. اک ات یا و هیئیت 1351از پ گ او در

Text [26].indd 113 7/27/2015 3:59:13 AM


یارات اپمیاودک دیی آ واگیذار اخت رو ؛ ازهکیاویژب دایتخت پطم اوددرو کشور و دیاو تا چی میا دادب اود کی شا اود تا اک گذرا پ ااارب دی واایف سازپا ک د. در اداپی،

دی آ اپیا داات.

جایگاه و وظایف بازرسی شاهنشاهی در ساختار اداری پهلوی .6د اک ظارت دی سازپا واد تی دی ااب دوموک دود کی دازرس ااهنشاه ،کی گوتی اا چنا

دور 1پکمتتی تقمیاک از هیئیت توتیشییة یا سازپا ا .و ود آپادیارکا پختمف متوپت : 1381داد یا )زر ی،، خود را از س اس کشور دی ااب پی رضاااب دود کی دازرسا گزارل

ااب و ککت قادل درک دیود اهنشاه سازپا د تی وی ککت اناختیدازرس ا(. 205/ 2خا ییی، از هیی وزارت کییی ایییا اختیییار را دااییت ل1337/ ت1958 درو از ادتییااک تأسیییس

یی دیی ،دادساواک و سازپا دویت ککک دگی د. رئیس سازپا فقط دی ااب واب دس پ ییا کی د و چگیو گ پجمس یا وزی . ایا سازپا د فراییت پقاپات دمنادایی ظارت پ

ز ایا سازپا پجا داد.گزارل پ -اینتی هک و دا سیاست ااب ه تنا یا خی -دااتا اپور راگیاب وایوی کنا؛ اگ چیی هییچ آسا ا جات یرسک و د ورت غی ی ا س کش و د دود دی هکی

واگیذارک اییا هکیی . (47-46 :1377پا نا ساواک و ارتش د اک خود تبمیغ ت د )استکپل، خواسیت ظی او دیود و پی سیازپا پ یتقیم زیی ایا دییل دود کی اختیارات از سوک ااب دی

:گ اهات پرتقا است آ د اوضاع پ مط اود. ةوسیم دی

اا ا؛ دنیاد ایا سیازپا از ییک پنظی ، پیاهیت ظیاپ داایت و در زپی و کارکنا اراا آ از دیا ظاپیا پشوور ا تخاب پ

گ فت. هاک ظاپ رژیم دوموک ق ار پ ارگا

در زپا ریاست پمکا درگاه د ظکییی تشیتیل ایا. رضاایاب دیی داور دسیتور دادب دیود از دییا 1308. ایا واد در 1دار هیئت از آ ااخاص را دی اک کنا و ه چنا وقت یک غ د و داو اا ا تخابپأپورا دویت چنا و ااخاص د

ها دا پ دت، دیی و ییات دو سیتا کیی ایتایت پی دت را از ها و رفتار آ خا ی توتیش و تمقیق اوضاع پأپورا تکات وزارت وی از 87هیا د آییا. داور میاود خا یی در یاد بی ا ایتایت پ کز گزارل دهنا و هی وزارت زدیک دشنو ا و دی

ییک اک پیأپور را دیی دیار دسیتی پکمتت ، ه چنا وقیت ییک توتیش ات هیئت را ا تخاب ک د و دی ها خا ی ات اک وزارت (. 332: 1364ف ستاد )ر.ک: ار، استا یا و یت پ

تادک دیود، اااب، سازپا کی دیش از هکی غی هاک پخموق پمکارض از دیا سازپا هاک آ دا افزایش یازهاک اخص ااب دی اک مویظ دازرس ااهنشاه دود کی دایی

پ یمح و هییچ ویاد دی دویت، دمیس، ساواک و ی وهاک .ت ااخود دیچیاب ةاریتایناخت و گو بود و فقط ااب را پ آ واب پقادلداد و در گ ک گزارل ک دی

کارد د قارت از ع ایا سازپا ، ز پیل ااب و یود هیچ وع کنت ی د مو (.173: 1358 ااات )گ اهات،

در اک از اسیناد دایگیا ، پجکوتیی دازرسی سیازپا وایایف دیار رپرتب ت یا پارک د

دین کیی ایاپل ة سیازپا پیذکور اسیت اپیا اپی و آی از هکی، اسا ت پنظمپ اکز اسناد و ایا دستورایرکل و چارت سازپا ، دریا از . است چنا پادب و تبص ب داراک فصل و ه فصل

و دیی ادارات هیاک پختمیف تنظییم د اک ترییا واایف، تشیتیات و ق یکت تأسیس سازپا ، اپیی اسیا اییا عبیق .(605/260سینا کار ، اای ا سازپا اسناد پم ) ااپختمف ارسال

پیاارک و ،سیوادق ها و پؤس ات دویت پؤایف دود یا ها، دا کها، دنگابخا ی وزارت تکاتاعاتات سازپا خود را دراختیار دازرس ااهنشاه ق ار دهنا و زپینی را دی اک دازرسی و

دی تیاوب .(2... ، فصیل اول، اپیی اپیی و اسیا یاآور یا )آیی سوویت کار دازرسیا فی اهم چواردب پادب دیود. فصیل سیوت اییا داات کی ااپل یز ة ا ای اپیا اپی، سازپا آی اسا پیاد پادب و یک تبصی ب دیود. اش هاک دازرس در تاوراک سازپا و هیئ دردار اپی یاآی

کنیا؛ پی اایارب دازرسی ااهنشیاه اختییارات سیازپا اک ازدی گوای اپییاهجاب ایا آی از کمی:

س ات ت دیت و پطبوتات، اپیور اپور ا تظاپ و وزارت کشور، اپور ف هنگ و پؤ ، و پؤس ات دوااات ، اپور کشاورزک، اپور پیای و دارایی ، اپور دزات ق ای

دیی ارتباعیات، سازپا د اپیی، ای کت ویت و دا یک و پخیاد ات و اپیور پ دیو .(8-7)هکا ، فصل سوت، ... اپور خار ی ووزارت

تنویا از ع ییق سیازکارهاک قیا و پتریار ، دمتیی رتبیی یی اتایات تمیی پقاپیات تیای

اییا ایا. پی ا جیات وادهای هکچو سازپا دازرس ااهنشاه ماپیا دردارک و ةوسیم ید

Text [26].indd 114 7/27/2015 3:59:13 AM


تادک دیود، اااب، سازپا کی دیش از هکی غی هاک پخموق پمکارض از دیا سازپا هاک آ دا افزایش یازهاک اخص ااب دی اک مویظ دازرس ااهنشاه دود کی دایی

پ یمح و هییچ ویاد دی دویت، دمیس، ساواک و ی وهاک .ت ااخود دیچیاب ةاریتایناخت و گو بود و فقط ااب را پ آ واب پقادلداد و در گ ک گزارل ک دی

کارد د قارت از ع ایا سازپا ، ز پیل ااب و یود هیچ وع کنت ی د مو (.173: 1358 ااات )گ اهات،

در اک از اسیناد دایگیا ، پجکوتیی دازرسی سیازپا وایایف دیار رپرتب ت یا پارک د

دین کیی ایاپل ة سیازپا پیذکور اسیت اپیا اپی و آی از هکی، اسا ت پنظمپ اکز اسناد و ایا دستورایرکل و چارت سازپا ، دریا از . است چنا پادب و تبص ب داراک فصل و ه فصل

و دیی ادارات هیاک پختمیف تنظییم د اک ترییا واایف، تشیتیات و ق یکت تأسیس سازپا ، اپیی اسیا اییا عبیق .(605/260سینا کار ، اای ا سازپا اسناد پم ) ااپختمف ارسال

پیاارک و ،سیوادق ها و پؤس ات دویت پؤایف دود یا ها، دا کها، دنگابخا ی وزارت تکاتاعاتات سازپا خود را دراختیار دازرس ااهنشاه ق ار دهنا و زپینی را دی اک دازرسی و

دی تیاوب .(2... ، فصیل اول، اپیی اپیی و اسیا یاآور یا )آیی سوویت کار دازرسیا فی اهم چواردب پادب دیود. فصیل سیوت اییا داات کی ااپل یز ة ا ای اپیا اپی، سازپا آی اسا پیاد پادب و یک تبصی ب دیود. اش هاک دازرس در تاوراک سازپا و هیئ دردار اپی یاآی

کنیا؛ پی اایارب دازرسی ااهنشیاه اختییارات سیازپا اک ازدی گوای اپییاهجاب ایا آی از کمی:

س ات ت دیت و پطبوتات، اپیور اپور ا تظاپ و وزارت کشور، اپور ف هنگ و پؤ ، و پؤس ات دوااات ، اپور کشاورزک، اپور پیای و دارایی ، اپور دزات ق ای

دیی ارتباعیات، سازپا د اپیی، ای کت ویت و دا یک و پخیاد ات و اپیور پ دیو .(8-7)هکا ، فصل سوت، ... اپور خار ی ووزارت

تنویا از ع ییق سیازکارهاک قیا و پتریار ، دمتیی رتبیی یی اتایات تمیی پقاپیات تیای

اییا ایا. پی ا جیات وادهای هکچو سازپا دازرس ااهنشاه ماپیا دردارک و ةوسیم ید

Text [26].indd 115 7/27/2015 3:59:13 AM


د سی پایتییت و رسیاگ دی دتاوک. اتایات پ دت دود سازپا پ ر د اک رسیاگ دی دیا هکتیارک ادار پی اا در گ گیا و گنبیا ییز د تویا اییا سیازپا دیود؛ رف اختافیات

سیینا کار )پ کییز اسییناد پمیی اییی ا ، ایی کیی د اختافییات را د عیی ،ات آ جییاپ ییتل زادب: زتم پی خمف دی .(88990/298

تأسییس سیازپا سال از دازرسا هنوز یک هاک ثک دخش و فرا ة در اث کواش وی از پیأپورا 336وا می رسیاگ ایا و تریااد هزار اپة39 گذاتی دود کی دی

ا گیارک در کیار پی دت تمیت ی ی ت سیول کشورک و یشت ک دس از تمقیقات دی چنایا هیئت از پنیاعق 39 ترقیب ق ار گ فتنا و از کار د کنار اا ا. تا دایا سال

تکل آورد ا و از زدیک دیا ی دازرس د نوب و دیگ قا کشور -اکال -ا ق . (365: 1355 زادب، فتنا )پی خمفااکیا تکا گ

هیا و ییاد ادارات، ای کت ارزل ةسازپا وایو .اختیارات سازپا د یار وسی دود ةداپند تویاب داایت. اییا را ، و ظارت د اپور آپوزا و تمصییل در پقیاع پختمیف پاار

هییا سییازپا از .دییود تاایی در راسییتاک سییاپت ادارات و ا قییاب ادارک اقییااپات هیاک پختمیف پطمی ایود کیویت کیار در ق یکت خاپت و یاد ایا دود کی از مو ارزل

ایا سازپا .(22062/293 سنا کار ، ا30290/1/12 دازیاد کار ا، ای ا )پ کز اسناد پم دازرس ااهنشیاه »گوتی است: ف اد و ااپن دود. پینو کیک ااب درد اد واکنش هکچنیا

یییاقت و اف پیا در پییا پقاپیات پ یئول کشیور وک پوارد ف یاد، دی و وایوی داات دی ت .(185: 1391) کیک ، «دها ارائی هاک خود را پ تقیکاا دی اابدپ دازد و گزارل د رس

ةو ارائی ظیاپ هیاک یی ی دس موگی ک از ، ظارت د ساواک دازرس ویژت یا کار پوم .(537اییف: 1389)آد اهاپییا ، هاک ث وتکنا دود خا وادب پای فراییت های دردار گزارل

نیار داو د سش از وزی ، د کدارا ف پا توا ت کارپناا دویت را تا رد پ ایا سازپا دی سازپا دادب اا و ایاب دسیت دناد ایا قارت ا ای زیادک ؛(195: 1384)سینای ، کنا

هیا و سیازپا هکیة سیبب ایا اپتییازات اییا ه اپ ک دیاز گذاایت. پااخمی درآ را د اک دازرسیا هیاک یداد یا، از پااخمی تی دی کار ایا سازپا اهکییت پی تیا آها درخا ی وزارت

/ 2: 1369)ایکیوت ، اا، ارامت دود ا اتکال قارت پ ااهنشاه در پواردک کی مکل د

دیا تکیات اییا . ااایت پمیاودیت چو اییا سیازپا دی اک پااخمیی در کیار ادارات ؛(389 پشتات و واقص را ةدتوا ا ریش دازرس ااهنشاه دود ادپمکارضاااب دراو ا ،

هیاک پشیخص ایا د ییارک از گیزارل ها را پمو کنا؛ اپا چناک گذات کی و آ دیادا زتم دیل: دی اود؛ زی ایگا پ دادازرس ااهنشاه تکاا

کیی ایکمم درگی و پشلول دوداک و دیاچنا پشتاقا ی در ژرفاک پ ائل پنطقی اابدادهیاک هیا و روک دیگ پیل و ف یت زت دی اک رسییاگ درسیت دیی گیزارل

هاک پمت را ااات و اتایات و درخواستآف یا خا گ خود اپطموب و تزیزل .(274: 1371)دیل،

.کناتوا ت تکات پشتات را مل ایا سازپا کوچک ک ،در چنیا ا ایط

نتیجه. 7

اک دریا از کودتیاک ه اوضاع کشور در سال یناد ا چیزاز ه دیشسازپا دازرس ااهنشاه اعیاع از گوایی و کنیار ،هاک قارت خودداییدوموک دوت د اک ت بیت دود. 1332 پ داد 28

مذ ف اد اناسای تمل ارضایت پ دت و هاک داخم ، پخایوت، کشف و س کوب کشوردیا پیذکور اهااد اک تمقق و هاک پختمف و پترادک پتوسل اا رابدی ،ساختار اپری از

.اقیاات کی د دیی تأسییس وادهیاک اعاتیات و اپنیتی ة سی ، اوضاع کشور در دهی تو ی دی تأسییس (1337 پوی ) اییا دهیی در اواخی کی دود هادازرس ااهنشاه یت از ایا سازپا

سیاواک از کمیی هاک اپنیت و سازپا وادهاک پختمف خب گی ک، دازرس تا ایا زپااا. دیی فتی افیزایش رودیی دوروک اسی ک ها ظارت د دیگ ق کتد اک وی او ؛و ود دااتنا

یوت پتکیل دازرسی ااهنشیاه دیی افتیاد. خیود خصو ی و واد یتی دیی سازپا تأسیس پ ئوییتکی داات ایا وادها کارآپاکاز ا متایتتشتیل آ و دود وادهاک پشادی قبم

دی اک ادار هیای دی ییزوت و یود چنییا پتا ی یم تیاوب .داد یا ک ا جاتدرست یخود را داز کااب دود کی ایا اپ یاا دایین ت و ، نیادیا تشتیل وادهاک پوازکد پکمتت، تمت

تمیت ضیرف دیچیاگ کیارک د اییا وادهیا، دیی اپنیت و -تراد و تت وادهاک اعاتات سیبب ، هیا و تیال دی اک سی کوب پخایویت ریزک و پای یت دقیق ساختارک، فقاا د اپی

Text [26].indd 116 7/27/2015 3:59:13 AM


دیا تکیات اییا . ااایت پمیاودیت چو اییا سیازپا دی اک پااخمیی در کیار ادارات ؛(389 پشتات و واقص را ةدتوا ا ریش دازرس ااهنشاه دود ادپمکارضاااب دراو ا ،

هیاک پشیخص ایا د ییارک از گیزارل ها را پمو کنا؛ اپا چناک گذات کی و آ دیادا زتم دیل: دی اود؛ زی ایگا پ دادازرس ااهنشاه تکاا

کیی ایکمم درگی و پشلول دوداک و دیاچنا پشتاقا ی در ژرفاک پ ائل پنطقی اابدادهیاک هیا و روک دیگ پیل و ف یت زت دی اک رسییاگ درسیت دیی گیزارل

هاک پمت را ااات و اتایات و درخواستآف یا خا گ خود اپطموب و تزیزل .(274: 1371)دیل،

.کناتوا ت تکات پشتات را مل ایا سازپا کوچک ک ،در چنیا ا ایط

نتیجه. 7

اک دریا از کودتیاک ه اوضاع کشور در سال یناد ا چیزاز ه دیشسازپا دازرس ااهنشاه اعیاع از گوایی و کنیار ،هاک قارت خودداییدوموک دوت د اک ت بیت دود. 1332 پ داد 28

مذ ف اد اناسای تمل ارضایت پ دت و هاک داخم ، پخایوت، کشف و س کوب کشوردیا پیذکور اهااد اک تمقق و هاک پختمف و پترادک پتوسل اا رابدی ،ساختار اپری از

.اقیاات کی د دیی تأسییس وادهیاک اعاتیات و اپنیتی ة سی ، اوضاع کشور در دهی تو ی دی تأسییس (1337 پوی ) اییا دهیی در اواخی کی دود هادازرس ااهنشاه یت از ایا سازپا

سیاواک از کمیی هاک اپنیت و سازپا وادهاک پختمف خب گی ک، دازرس تا ایا زپااا. دیی فتی افیزایش رودیی دوروک اسی ک ها ظارت د دیگ ق کتد اک وی او ؛و ود دااتنا

یوت پتکیل دازرسی ااهنشیاه دیی افتیاد. خیود خصو ی و واد یتی دیی سازپا تأسیس پ ئوییتکی داات ایا وادها کارآپاکاز ا متایتتشتیل آ و دود وادهاک پشادی قبم

دی اک ادار هیای دی ییزوت و یود چنییا پتا ی یم تیاوب .داد یا ک ا جاتدرست یخود را داز کااب دود کی ایا اپ یاا دایین ت و ، نیادیا تشتیل وادهاک پوازکد پکمتت، تمت

تمیت ضیرف دیچیاگ کیارک د اییا وادهیا، دیی اپنیت و -تراد و تت وادهاک اعاتات سیبب ، هیا و تیال دی اک سی کوب پخایویت ریزک و پای یت دقیق ساختارک، فقاا د اپی

Text [26].indd 117 7/27/2015 3:59:14 AM


هاک هنگوت و تااخل واایف و تات کارای پؤث و دقییق وادهیاک کنت یگی تمکیل هزینیپبیارزب دیا اکارآپیاک ادارک و میوگی ک از ،رسیک سیازپا ااه ک و گ چی ها . دود

ک ظیارت تنوا پتا ی ک دی ا از آ دیخواست پ ااب ،اتات اا پم ةمیف و پیل س پای رتشیتیل اییا سیازپا گیاپ دیگی د . درواقی ، ناک استوادب رف پوا دیتتاتورکو دیشت

دی اک ؛ دی هکییا دیییل دوموک دوت اپیا زیادک دی ایا سازپا داات .دود اپنیت ک د کشورو ریاسیت آ را دیی کی د یل دی ایا اهاا ، واایف و اختیارات اپمیاودک دیی آ پمیول

اختییار ،در پقیات ظی سیازپا اییا . ، سیپ د دنابسپوبا پ ت یزدا ،پرتکایت از ظاپیا د رسی ؛ اپیا دارا دیود پنظور موظ پناف رژیم را دی ه کار و پااخمی در ه اپ ک داد ا جاتدها کی دازرسی دااا، شا پ ع دژوهش پ تقلوتوا ا پوضک د ایا سازپا کی پ تکل

ات اقیااپات و ود تکدا و ااهنشاه در تمقق اهاا ا م پمکارضاااب چناا پوفق بودهاک تیئه ةوسیمهاک ف اوا دیو گزارل ا جات داد 1350ة اول ده تا یکةکی درا از تأسیس

ظیارت و دازرسی ، فقاا تئیورک پشیخص سبب ، دیپختمف تویی اا هاکزپینیدازرس در اکات پا ا و شا ة دیگ ک از اختیاراتش ةمیط بود روااتااخل واایف دا دیگ وادها و

.دود اکارآپاک واد دازرس در تص دوموک

منابع ، پمکیاک و ت کیة امکیاگل .ایران بین دو انقالبایف(. 1389) ی وا ا آد اهاپیا

پمکا اد اهیم فتام . تو ا : ش .

_______ (1389 .)ت کیة پمکیا ادی اهیم فتیام . توی ا : .تاریخ مدرن ایرانب ش .

1537/240. ل سنا 1537/240ل دازیاد . ایران آرشیو مرکز اسناد ملی. _______ 12257/293. ل سنا 19826/1/12ل دازیاد .

_______ 2701/293/91ل دازیاد .

_______ 59045/293. ل سنا 51278/1/12ل دازیاد.

_______ 22062/293. ل سنا 30290/1/12ل دازیاد دازیاد. _______ 1392/380دازیاد اارد. ل سنا ل.

_______ 605/260دازیاد اارد. ل سنا ل .

_______ 6213/340دازیاد اارد. ل سنا ل.


(. دا شیجویا 1366) (ظهور تا سقوط )مجموعۀ اسناد النه جاسوسی آمریکدا از .1366. 1پ مکا دی و خط اپات.

ا. ا: د (. د 1339) نامۀ سازمان بازرسی شاهنشاهی نامه و آیین اساس

،ت کیة پنیوچو ایجات . توی ا : .درون انقالب ایدران (. 1377. )دک ا استکپل پؤس ة خاپات ف هنگ رسا.

( 1364اف اسیاد ، دو ات .).)تو ا : زریا. ایران و تاریخ )از کودتا تا انقالب

، 10 رضاشداه در تععیدد. :2 . ایران در عصر پهلوی(. 1369) پصیطو ایکوت : ینا : دتا. .آریامهر در اوج قدرت

، صعود محمدرضاشداه بده قددرت )دیکتداتوری (. 1361) ایایا اکس اپی تای تو ا : دهخاا. شاه(.

( .1347اور ،، ت« .) 37. دارمغدان .«چشم و گول پو یا سازپا دازرس ااهنشیاه . .6و 5ل

( 1371دیل، یکز .)ت کة ف وز اب د ییا ) وا شاه (. تو ا : فاختی. .شیر و عقاب

،ت کة م یا ادوت ادیا . تو ا : سیک غ. .پاسخ به تاریخ(. 1371) پمکارضا دوموک

( 1385توفیق، اد اهیم« .)شناسدی جامعده «. دات پو یایی یم تصی دومیوک پار ی م و ابی . 25. ل6. ایران

1338تی 22. انبی 80. ل19 .خواندنیها.

_______ 201338اسونا 7. انبی 46. ل .

Text [26].indd 118 7/27/2015 3:59:14 AM


_______ 22062/293. ل سنا 30290/1/12ل دازیاد دازیاد. _______ 1392/380دازیاد اارد. ل سنا ل.


_______ 6213/340دازیاد اارد. ل سنا ل.


(. دا شیجویا 1366) (ظهور تا سقوط )مجموعۀ اسناد النه جاسوسی آمریکدا از .1366. 1پ مکا دی و خط اپات.

ا. ا: د (. د 1339) نامۀ سازمان بازرسی شاهنشاهی نامه و آیین اساس

،ت کیة پنیوچو ایجات . توی ا : .درون انقالب ایدران (. 1377. )دک ا استکپل پؤس ة خاپات ف هنگ رسا.

( 1364اف اسیاد ، دو ات .).)تو ا : زریا. ایران و تاریخ )از کودتا تا انقالب

، 10 رضاشداه در تععیدد. :2 . ایران در عصر پهلوی(. 1369) پصیطو ایکوت : ینا : دتا. .آریامهر در اوج قدرت

، صعود محمدرضاشداه بده قددرت )دیکتداتوری (. 1361) ایایا اکس اپی تای تو ا : دهخاا. شاه(.

( .1347اور ،، ت« .) 37. دارمغدان .«چشم و گول پو یا سازپا دازرس ااهنشیاه . .6و 5ل

( 1371دیل، یکز .)ت کة ف وز اب د ییا ) وا شاه (. تو ا : فاختی. .شیر و عقاب

،ت کة م یا ادوت ادیا . تو ا : سیک غ. .پاسخ به تاریخ(. 1371) پمکارضا دوموک

( 1385توفیق، اد اهیم« .)شناسدی جامعده «. دات پو یایی یم تصی دومیوک پار ی م و ابی . 25. ل6. ایران

1338تی 22. انبی 80. ل19 .خواندنیها.

_______ 201338اسونا 7. انبی 46. ل .

Text [26].indd 119 7/27/2015 3:59:14 AM


( 1382دادگ ، م ا.) « 9. ل2. زمانه «.ف اد پای در تاریخ پرا ای ا .

( 1391رمکا یا ، داریول .)تو ا : سکت. . ایران بین دو کودتا

1337تی 30. چوارانبی 9743. ل33. روزنامۀ اطالعات .

1337پو 30. 2596ل کیهان.روزنامۀ .

،سال در کنار پادشاه خداطرات اردشدیر زاهددی 25(. 1381ی )اردا زاهاک. تو ا : دیات.

،، تحول نظام قضایی در ایدران )از سدقوط رضاشداه تدا (. 1381) پمکیا زر . تو ا : پ کز اسناد ا قاب اساپ .2 (.های انقالب و عمومی تشکیل دادگاه

توی ا : 1. تاریخ مردم ایران )قعل از اسدالم( (. 1371کوب، تباایم ییا ) زریا . اپی کبی .

، تو ا : کوی . .دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران(. 1384) ومیا سینای

،توی ا : افدول مشدروطیت )زندگینامدۀ دکتدر اقعدال(. (. 1389) پظوی ااهاک پطایرات تاریخ پرا ای ا .

،تو ا : ومیا. خاطرات صدراالشرف.(. 1364) پم ا ار

، ت کة م ییا ادوت ادییا . توی ا : .پشت پردة تخت طاووس(. 1391) پینو کیک اعاتات.

( 1358فاروق ، امکا و ژا یورویی .)ت کة پویاک اقی . توی ا : .ایران بر ضد شاه اپی کبی .

،ارتشدعد ظهور و سقوط سلطنت پهلدوی )خداطرات (. 1386) م ییا ف دوست . تو ا : اعاتات. 2و 1وی ایش تبااهلل اوبازک. .سابق حسین فردوست(

( 1388فورا ، ا .)ت کة امکا تایا. تو ا : رسا. .مقاومت شکننده

، اقتصداد سیاسدی ایدران از مشدروطیت تدا (. 1382) هکایو پمکاتم کاتوزیا ش پ کز. ت کة پمکارضا وی و کاپبیز تزیزک. تو ا : انقالب.

، سیاست خارجی آمریکا و شداه ایجداد ید (. 1371. ) پارک گازیوروستت کة کشییا ز گنیی. دیا پقاپیة غاپ ضیا جیات . .پذیر در ایرانحکومت سلطه

تو ا : پؤس ة خاپات ف هنگ رسا.

روز وقای سیاس ، اقتصادک )فو ست روزدی ه سال شاهنشاهی پهلویپنجا گاهنامۀ خا ة دوموک. . ش یة کتاب2 (.1355)( 1355تا 1399اسونا 3و ا تکات ای ا از

،ت کة فی وز فی وز ییا. توی ا : سیماب .ایران سراب قدرت(. 1358) راد ت گ اهات کتاب.

،،ت کة اردای روانگ . تو ا : ایب ز. مصاحعه با شاه(. 1371) پارگارت ین .

،تو ا : کوی . .افسانۀ اقعال(. 1389) راسخ امکا ینگ ودک

)قیا و تشیتیل لوح فشردة مجموعۀ قوانین مجلس شورای ملی )لوح حدق . . 47اردیبوشت 31سازپا دازرس ااهنشاه پصوب

_______ 1337پو 29قا و پصوب .

_______ ق. 30/1/1294قا و پصوب

حضرت همایون اعلی بیانات و ها مصاحعه ها، پیام ها، نطق تألیفات، مجموعه ا. ا: د . د 5و 2(. 1355) محمدرضاشاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران

14انبی ، سی240، ص240، م ة 19دور .مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی .1337آذر

_______ 1346دوکا 8، یتشنبی 29، ص 29، م ة 22دور .

تو ا : اقبال. سیری در تاریخ شاهنشاهی ایران(. 1355زادب، م یا )پی خمف .

( 1377 جات ، غاپ ضیا .)وپنج ساله )از کودتا تا انقدالب(. تاریخ سیاسی بیست . تو ا : رسا.2و 1

،اهلل ت کة ف ل .در ایران داری دیکتاتوری و توسعۀ سرمایه(. 1358) ف د همیاک آییا. تو ا : اپی کبی . یک

Text [26].indd 120 7/27/2015 3:59:14 AM


، سیاست خارجی آمریکا و شداه ایجداد ید (. 1371. ) پارک گازیوروستت کة کشییا ز گنیی. دیا پقاپیة غاپ ضیا جیات . .پذیر در ایرانحکومت سلطه

تو ا : پؤس ة خاپات ف هنگ رسا.

روز وقای سیاس ، اقتصادک )فو ست روزدی ه سال شاهنشاهی پهلویپنجا گاهنامۀ خا ة دوموک. . ش یة کتاب2 (.1355)( 1355تا 1399اسونا 3و ا تکات ای ا از

،ت کة فی وز فی وز ییا. توی ا : سیماب .ایران سراب قدرت(. 1358) راد ت گ اهات کتاب.

،،ت کة اردای روانگ . تو ا : ایب ز. مصاحعه با شاه(. 1371) پارگارت ین .

،تو ا : کوی . .افسانۀ اقعال(. 1389) راسخ امکا ینگ ودک

)قیا و تشیتیل لوح فشردة مجموعۀ قوانین مجلس شورای ملی )لوح حدق . . 47اردیبوشت 31سازپا دازرس ااهنشاه پصوب

_______ 1337پو 29قا و پصوب .

_______ ق. 30/1/1294قا و پصوب

حضرت همایون اعلی بیانات و ها مصاحعه ها، پیام ها، نطق تألیفات، مجموعه ا. ا: د . د 5و 2(. 1355) محمدرضاشاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران

14انبی ، سی240، ص240، م ة 19دور .مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی .1337آذر

_______ 1346دوکا 8، یتشنبی 29، ص 29، م ة 22دور .

تو ا : اقبال. سیری در تاریخ شاهنشاهی ایران(. 1355زادب، م یا )پی خمف .

( 1377 جات ، غاپ ضیا .)وپنج ساله )از کودتا تا انقدالب(. تاریخ سیاسی بیست . تو ا : رسا.2و 1

،اهلل ت کة ف ل .در ایران داری دیکتاتوری و توسعۀ سرمایه(. 1358) ف د همیاک آییا. تو ا : اپی کبی . یک

Text [26].indd 121 7/27/2015 3:59:15 AM

1337 یهاشنهاش یسرزاب نامزاس سیسأت دنور...

Documents