15minutephilosopherpp001-011arc gr heo.indd 1 1/14/19 12:14 … · Χρήσεις της...

15MinutePhilosopherpp001-011Arc GR HEO.indd 1 1/14/19 12:14 PM

ΕΙΣΑΓΩΓΉΣε τι χρησιμεύει η φιλοσοφία; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4ΜΕΡΟΣ 1o: ΣΚΕΨΗΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Πώς ξέρεις με ποιον τρόπο να σκέφτεσαι; . . . . . . . . 13ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Αν πέσει ένα δέντρο μέσα σε ένα δάσος, υπάρχει; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Τι γνωρίζεις; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Πότε ένα μπισκότο είναι μπισκότο; Και γιατί να σε νοιάζει; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Τσάι ή καφέ(και τι σημαίνει αυτό);. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Υπάρχει φάντασμα στη μηχανή; . . . . . . . . . . . . . . . . 73ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ποιος νομίζεις ότι είσαι;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8Συμβαίνουν άσχημα πράγματα –γιατί όμως; . . . . 90ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9Έχει ο καιρός γυρίσματα –ή μήπως όχι; . . . . . . . . . 100ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10Θα σε κάνει ευτυχισμένο ένα καινούριο iphone; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11Θα ήθελες να ζήσεις για πάντα; . . . . . . . . . . . . . . . . 119ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12Μπορείς να επιλέξεις να πιστεύεις στον Θεό; . . . . 127ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13Έχει ψυχή ο σκύλος; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14Μπορείς να πεις αυτό που εννοείς και να εννοείς αυτό που λες;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146ΜΕΡΟΣ 2o: ΠΡΑΞΗΚΕΦΑΛΑΙΟ 15Πώς αποφασίζεις τι να κάνεις; . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16Έπρεπε να καίμε τις μάγισσες; . . . . . . . . . . . . . . . . . 172ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17Η φράση «δεν το ήθελα» είναι όντως σημαντική; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18Όλα είναι δίκαια (στην αγάπη και) στον πόλεμο; . 199ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19Είναι εφικτή η τέλεια κοινωνία; . . . . . . . . . . . . . . . . . 207ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20Είναι κάποιοι πιο ίσοι από άλλους; . . . . . . . . . . . . . . 218ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21Πρέπει να παίρνουμε κάτι από έναν για να σώσουμε τους πολλούς; . . . . . . . . . . . . . . . . . 231ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22Κι αν όλοι το έκαναν αυτό; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239ΚΕΦΑΛΑΙΟ 23Μπορεί ένα ρομπότ να σκεφτεί μόνο του; Πρέπει να ανησυχούμε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247ΚΕΦΑΛΑΙΟ 24Μας παρακολουθούν ή μας προσέχουν; . . . . . . . . 261ΚΕΦΑΛΑΙΟ 25Πρέπει να ταράξεις τα νερά; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273ΚΕΦΑΛΑΙΟ 26Είναι καλύτερο να δίνεις παρά να παίρνεις; . . . . . . 284ΚΕΦΑΛΑΙΟ 27Να ζει κανείς ή να μη ζει; Ιδού η απορία . . . . . . . . . 291Δεν υπάρχει συμπέρασμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


4 Εισαγωγή

Σε τι χρησιμεύει η φιλοσοφία;

Έχεις μείνει ποτέ ξύπνιος αργά τη νύχτα με ένα μπουκάλι κρασί ή με (έναν κουβά) σκέτο καφέ, συζητώντας τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής; Ίσως τώρα έχεις λιγότερο χρόνο ή αντοχή για να ξενυχτάς τις μικρές ώρες, αλλά δεν χρειάζεται να περιμένεις να νυχτώσει για να χαρίσεις στον εγκέφαλό σου μια δεκαπεντάλεπτη φιλοσοφική γυμναστική.

Χρήσεις της φιλοσοφίαςΚάποιοι άνθρωποι βλέπουν τη φιλοσοφία ως μια θεωρητική ενασχόληση η οποία δεν έχει εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος από αυτό. Η φιλοσοφία βρίσκεται πίσω από κάθε σημαντική απόφαση που παίρνουμε και επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής μας. Η φιλοσοφική σκέψη έχει πλάσει τους


Εισαγωγή 5

νόμους μας και τις ερμηνείες που δίνουμε στα θρησκευτικά κείμενα. Ο τρόπος που φερόμαστε στους εγκληματίες, το πώς δομούμε τα σχολεία μας, η τοποθέτηση συστημάτων παρακολούθησης κλειστού κυκλώματος, η παρουσία γενετικώς τρο-ποποιημένων συστατικών στα τρόφιμά μας, το πόσο φόρο πληρώνουμε, η διαθε-σιμότητα πορνοταινιών στο διαδίκτυο και η δυνατότητα μεταμόσχευσης οργάνων, όλα είναι φιλοσοφικά ζητήματα. Το να συλλογίζεσαι γύρω από ηθικά, πολιτικά και

Κατά παράδοση, οι φιλόσοφοι πίνουν υπερβολικά πολύ αλκοόλ και καφέ, καπνίζουν πάρα πολύ και αγχώνονται για το νόημα της ζωής.

«Αυτό που μου λείπει πραγματικά είναι να ξεκαθαρίσω στο μυαλό μου τι πρέπει να κάνω… Το θέμα είναι να βρω μια αλήθεια που να ισχύει για μένα, να βρω την ιδέα για την οποία θα μπορώ να ζήσω και να πεθάνω.»Σόρεν Κίρκεγκορ, 1835


6 Εισαγωγή

μεταφυσικά ζητήματα είναι απολαυστικό και ενδυ-ναμωτικό. Είναι ουσιώδες αν θέλεις να σχηματίσεις εμπεριστατωμένη γνώμη σχετικά με τα κρίσιμα ερω-τήματα της σύγχρονης ζωής.

Η φιλοσοφία θα σε βοηθήσει να αντιληφθείς τι πι-στεύεις και γιατί, και θα σου δώσει τη δυνατότητα να γίνεις το είδος ανθρώπου που πιστεύεις ότι θα μπορούσες να γίνεις. Αυτό δεν σημαίνει την εκπλήρωση φιλοδοξιών όπως το να γίνει κανείς σταρ του σινεμά ή αστροναύτης –σημαίνει το να γνωρίσεις τι είναι σημαντικό για σένα και να ζήσεις τη ζωή σου σύμφωνα με τα δικά σου πρό-τυπα και προτεραιότητες. Δεν υπάρχει πιο σημαντικός ή ικανοποιητικός στόχος, πιο ωφέλιμη εργασία από την προσωπική εξέλιξη ούτε καλύτερη αφετηρία από τον εαυτό σου και το δικό σου μυαλό. Αυτό είναι ό,τι χρειάζεσαι.

Πολλά ερωτήματα –υπάρχουν απαντήσεις;Αν θέλουμε να μάθουμε μεταξύ δύο βουνών ποιο είναι το ψηλότερο, μπορούμε να μετρήσουμε και τα δύο και να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα. Αν μετρήσουμε με ακρίβεια, θα έχουμε μια αξιόπιστη απάντηση. Η φιλοσοφία δεν λειτουργεί έτσι. Αν εσύ λες ότι υπάρχει Θεός κι εγώ λέω ότι δεν υπάρχει, μπορούμε και οι δύο να παρου-σιάσουμε τους λόγους για τους οποίους σκεφτόμαστε έτσι, αλλά δεν υπάρχει κά-ποιος τρόπος ώστε ένας αντικειμενικός παρατηρητής να είναι σίγουρος για το ποιος

Διογένης, Αθήνα, 350 π.Χ.: Στο μακρινό παρελθόν οι φιλό-σοφοι έπρεπε να συμβιβαστούν σε μια ζωή δίχως χωρίς καφέ και τσιγάρα. Ο Διογένης δεν διέθετε κανένα υλικό αγαθό και ζούσε μέσα σε ένα τεράστιο πιθάρι.


Εισαγωγή 7

έχει δίκιο. Δεν έχουμε κανένα τρόπο να βρούμε μια γενικώς αποδεκτή «αληθινή» απάντηση σε ερωτήματα όπως το ηθικό πρόβλημα της άμβλωσης ή το κατά πόσο η δημοκρατία είναι η δικαιότερη μορφή διακυβέρνησης.

Χωρίς να έχουμε κάτι αντίστοιχο της μετροταινίας-για-τη-μέτρηση-των-βουνών, πώς μπορούμε να ελέγξουμε τις ιδέες μας; Μπορούμε να προσπαθήσουμε να κα-ταλάβουμε, μέσω της εμπεριστατωμένης συζήτησης, ποια από δύο ή περισσότερες αντικρουόμενες ιδέες είναι καλύτερη, σε μια κοινή προσπάθεια να ανακαλύψουμε

ΚΙΝΔΥΝΟΣ – ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΕΠΙ ΤΟ ΕΡΓΟΟ αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης περιπλανιόταν στην Αθήνα διδάσκοντας φι-λοσοφία. Οι συχνές συζητήσεις του με τους νέους της αριστοκρατίας ενοχλούσαν τους πρεσβύτερους της πόλης, οι οποίοι έβλεπαν ότι ο Σωκράτης έκανε τους νέους πιο ενο-χλητικούς και αντιδραστικούς απ’ ό,τι έπρεπε. Τελικά οδηγήθηκε στο δικαστήριο κατη-γορούμενος ότι διαφθείρει τους νέους και προσβάλλει τους θεούς. Του προσφέρθηκε η δυνατότητα αναστολής της ποινής του εάν εγκατέλειπε τη φιλοσοφία. Ο Σωκράτης αρνήθηκε, αμφισβήτησε ακόμη περισσότερο το δικαστήριο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Πέθανε το 399 π.Χ. πίνοντας κώνειο, περιτριγυρισμένος από τους φίλους του. Θεωρείται ο πατέρας της δυτικής φιλοσοφίας.

Η δίωξη αποτελεί αιώνιο κίνδυνο για τους φιλοσόφους. Τα ολοκληρωτικά καθεστώ-τα συχνά στρέφονται εναντίον των διανοουμένων που δρουν μέσα σε αυτά. Η Κίνα του Μάο, η Καμπότζη του Πολ Ποτ και η ΕΣΣΔ του Στάλιν είναι χώρες που φυλάκισαν και κακοποίησαν τους διανοούμενους λόγω της εν δυνάμει επικίνδυνης επιρροής τους, η οποία θα μπορούσε να ενθαρρύνει τον λαό να αμφισβητήσει τις Αρχές –η ίδια κατη-γορία που αντιμετώπισε ο Σωκράτης πριν από 2.500 χρόνια. Είναι εύκολο να κυβερ-νήσεις αλλά και να καταπιέσεις ανθρώπους που δεν σκέφτονται. Οι φιλόσοφοι είναι το πνευματικό αντίστοιχο των εμπόρων όπλων στα μάτια ενός σκοταδιστικού κράτους.


8 Εισαγωγή

την αλήθεια, ή μπορούμε πεισματικά να προσπαθήσουμε να πείσουμε τους άλλους για τη δική μας άποψη επαναδιατυπώνοντάς την. Η πρώτη προσέγγιση είναι φιλοσοφία. η δεύτε-ρη είναι αντιπαραγωγική αδιαλλαξία.

Για να κερδίσεις οτιδήποτε, θα πρέπει να προσεγγίσεις τη φιλοσοφία με ανοιχτό μυαλό και επιθυμία για μάθηση, αλλαγή και εμβάθυνση των απόψεών σου. Μπορεί, στο τέλος, να ανακαλύψεις ότι συνεχίζεις να έχεις τις ίδιες απόψεις, οι οποίες όμως θα βασίζονται σε ισχυρότερα θεμέλια, καθώς θα έχουν τις ρίζες τους στη λο-γική και θα στηρίζονται σε στοιχεία.

Άποψη εναντίον αλήθειαςΕπειδή δεν υπάρχουν αναμφισβή-τητα εξωτερικά τεκμήρια, κάποιοι άνθρωποι τείνουν να θεωρούν ότι τα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι απλώς θέμα άποψης. Ωστόσο η έλλειψη «σωστών» απαντήσεων δεν καθιστά ένα ερώτημα θέμα άποψης. Αντίθε-

ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΒΟΥΝΑΤίποτα δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται, συμπεριλαμβανομένου του ερωτήματος ποιο είναι το ψηλότερο βουνό. Στην επι-στήμη –όπως και στη φιλοσοφία– είναι σημαντικό να γνωρίζεις τι σημαίνει το ερώ-τημα πριν προσπαθήσεις να το απαντήσεις. Το ψηλότερο βουνό του κόσμου είναι το Έβερεστ στα Ιμαλάια; Ή είναι το Μάουνα Κέα στη Χαβάη; Εξαρτάται από το πώς το μετράς…

Αν μετρήσεις από την επιφάνεια της θάλασσας, το ψηλότερο είναι το Έβερεστ. Αν μετρήσεις από την πεδιάδα που το περικλείει, είναι το Μάουνα Κέα (αν και η πεδιάδα είναι ο βυθός της θάλασσας). Στη φιλοσοφία, είναι εξίσου πιθανό να αμφισβητήσουμε το ερώτημα, όσο και την απάντηση.


Εισαγωγή 9

τα, η φιλοσοφία συνίσταται στη διατύπωση προτάσεων και στη διερεύνηση ή υπεράσπισή τους μέσω λογικών και τεκμηριωμέ-νων επιχειρημάτων, στην αντίκρουση αντεπιχειρημάτων και στην προσπάθεια προσέγγισης των καλύτερων δυνατών απαντήσεων. Οι απαντήσεις αυτές μπορούν κάλλιστα να απορριφθούν από κάποιο άλλο επιχείρημα –ακριβώς όπως μια θεωρία στη Φυσική μπορεί αργότερα να αντικατασταθεί από μια καλύτερη θεωρία. Στη Φυσική, η προτιμώμενη θεωρία είναι εκείνη που ταιριάζει καλύτερα με τα υπό παρατήρηση φαινόμενα και μας επιτρέπει να κάνουμε προβλέψεις που αποδεικνύονται ακριβείς. Για να είναι μια ιδέα «καλή» στη φιλοσοφία, πρέπει να είναι συνεπής, χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις, μη αποκλειστική και, σε πολλές περιπτώσεις, να έχει καθολική εφαρμογή.

Είναι ποτέ αληθινό;Αν δεν μπορούμε να αποδείξουμε μια για πάντα την αλήθεια ενός φιλοσοφικού ισχυρισμού, σημαίνει ότι δεν μπορούμε να πούμε πως υπάρχουν φιλοσοφικές αλήθειες; Αυτό είναι ένα ερώτημα που έχουν θέσει οι φιλόσοφοι και –όπως ίσως περιμένετε– έχουν προκύψει απαντήσεις που διαφέρουν μεταξύ τους. Το ερώτημα δεν περιορίζεται στη φιλοσοφία, αλλά τίθεται και στο πλαίσιο άλλων επιστημών, συμπεριλαμβανομένης της Φυσικής. Οι ανακαλύψεις μας στη Φυσική είναι όντως ανακαλύψεις μιας αντικειμενικής αλήθειας ή απλώς ένας βολικός τρόπος να πα-ρουσιάσουμε τις παρατηρήσεις μας σχετικά με τον κόσμο; Είναι πιθανό ότι υπάρχει

Υπάρχει ζωή κάπου αλλού στο σύμπαν; Δεν ξέρουμε –αλλά υπάρ-χει μια αληθινή απάντηση στο ερώτημα αυτό, απλώς δεν διαθέ-τουμε τα κατάλληλα μέσα για να τη βρούμε.


10 Εισαγωγή

αλήθεια «εκεί έξω». Αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα για το οποίο δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι.

«Το να σκοτώνεις ανθρώπους είναι λάθος»Όπως η επιστήμη, έτσι και η φιλοσοφία προσπαθεί να προσεγγίσει την αλήθεια. Αν πάρουμε για παράδειγμα τη δήλωση «το να σκοτώνεις ανθρώπους είναι λάθος», μπορούμε αμέσως να σκεφτούμε περιπτώσεις στις οποίες κάποιοι άνθρωποι μπορεί


Εισαγωγή 11

να μην πιστεύουν ότι είναι λάθος –όπως, όταν κάποιος πάσχει από μια θανατηφό-ρα ασθένεια και υποφέρει από τους πόνους, και γι’ αυτό ζητά να απαλλαγεί από το μαρτύριό του. Αυτό καθιστά την πρόταση μη εφαρμόσιμη καθολικά, συνεπώς χρειάζεται να προσαρμοστεί. Θα μπορούσαμε να τη βελτιώσουμε λέγοντας «το να σκοτώνεις ανθρώπους ενάντια στη θέλησή τους είναι λάθος». Ωστόσο και πάλι θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε αντιρρήσεις. Τι γίνεται σε περίπτωση πολέμου; Τι γίνεται σε μια περίπτωση εκτέλεσης θανατικής ποινής; Κάποιοι άνθρωποι θα επιμεί-

νουν ότι η αρχική δήλωση είναι αληθής και μπορεί να επιχειρηματολογήσουν υποστηρίζοντας την άποψή τους, αλλά κάποιοι άλλοι μπορεί να τροπο-ποιούσαν ξανά τη δήλωση, πιθανώς διατυπώνο-ντάς την ως «το να σκοτώνεις αθώους ανθρώπους ενάντια στη θέλησή τους σε καιρό ειρήνης είναι λάθος».

Μέσα από αυτή τη διαδικασία διερεύνησης και προσέγγισης, η φιλοσοφία ελπίζει να επινοήσει κανόνες και πεποιθήσεις σύμφωνα με τις οποίες θα μπορούμε να ζούμε, να χτίζουμε κοινωνίες και να σχετιζόμαστε με ειλικρίνεια με τον φυσικό κόσμο. Πιθανώς, στη διαδρομή, να μπορέσει να ανακαλύ-ψει και ορισμένες αλήθειες. Ποιος ξέρει;


ΜΕΡΟΣ 1ο:

ΣΚΕΨΗ


Πώς ξέρεις με ποιον τρόπο να σκέφτεσαι;

Πώς, λοιπόν, προχωράς στη φιλοσοφική σκέψη;

Κεφάλαιο 1


14 Κεφάλαιο 1

«Η φιλοσοφία είναι άσκηση. Πρέπει να ασκείς τη σκέψη σου. Δεν περιορίζεται μόνο στο να επινοείς πράγματα. Και το να ασκείς τη σκέψη σου είναι κάτι πολύ δύσκολο.»Τιμ Κρέιν, Καθηγητής Φιλοσοφίας Νάιτμπριτζ, Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ

Αμφισβήτηση των πάντωνΗ εξασκημένη σκέψη δεν θεωρεί τίποτα δεδομένο. Στο προηγούμενο κεφάλαιο είδαμε ότι η φαινομενικά απλή ερώτηση –ποιο από τα δύο βουνά είναι ψηλότερο;– χρειάζεται να προσδιοριστεί με ξεκάθαρο τρόπο ώστε να απαντηθεί. Στη Φιλοσο-φία, όλα τα ερωτήματα και όλοι οι όροι πρέπει να εξηγηθούν και να προσδιοριστούν προτού αισθανθούμε ασφαλείς ώστε να προτείνουμε απαντήσεις.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να ασκήσουμε φιλοσοφία είναι η λογική και η ορθή κρίση. Τα επιχειρήματα που προκύπτουν μπορούν να παρουσιαστούν μόνο μέσω της γλώσσας. Αυτό σημαίνει ότι η ίδια η γλώσσα γίνεται αντικείμενο εξονυχι-στικού ελέγχου. Μεγάλο μέρος του φιλοσοφικού έργου του εικοστού αιώνα αφιερώ-θηκε στην έρευνα των θεμελίων και της αξιοπιστίας της γλώσσας.

Όταν ξεκινάς την ενασχόλησή σου με τη φιλοσοφία, μπορεί να φαίνεται σαν να αλλάζουν τα πάντα διαρκώς και τα ερωτήματα που έχεις μπροστά σου να πολλα-πλασιάζονται. Αυτό μπορεί να είναι αναζωογονητικό ή τρομακτικό ή και τα δύο. Αν επιζητείς τη βεβαιότητα, η φιλοσοφία μπορεί να μη σου ταιριάζει. Όμως σε πε-ρίπτωση που απολαμβάνεις την άσκηση του νου και δεν σε πειράζει αν το έδαφος στο οποίο έχεις χτίσει τη ζωή σου εξαφανίζεται κάτω από τα πόδια σου, τότε μάλλον είναι ακριβώς αυτό που έψαχνες.


Πώς ξέρεις με ποιον τρόπο να σκέφτεσαι; 15

Αποδόμηση της βεβαιότηταςΟ Σωκράτης έλεγε συχνά ότι το μόνο πράγμα για το οποίο ήταν σίγουρος ήταν η άγνοιά του και πως, αν ήταν σοφότερος από τους άλλους ανθρώπους, αυτό οφει-λόταν στην άγνοιά του. Ο Σωκράτης συνήθιζε να προκαλεί εκείνους που θεωρού-σαν τον εαυτό τους γνώστη να ορίσουν κάποιες κοινές έννοιες όπως το «θάρρος» ή η «δικαιοσύνη». Στη συνέχεια παρουσίαζε αντεπιχειρήματα, αποκαλύπτοντας ασυνέπεια ή αντιφάσεις σε όσα έλεγαν –δεν είχε σημασία πώς απαντούσαν, πάντα κατάφερνε να βρει κάποιο ψεγάδι σε όσα έλεγαν. Ο σκοπός του ήταν να δείξει ότι τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα από όσο τείνουμε να πιστεύουμε, και ότι δεν είναι σοφό να αποδεχόμαστε ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις χωρίς διερεύνηση. Αυτός ήταν ο λόγος που βρήκε τον μπελά του με τους κρατούντες στην Αθήνα. Ο

Το φράκταλ είναι ένα σχήμα το οποίο γίνεται όλο και πιο περίπλοκο. Όσο πιο κοντά κοιτάζεις, τόσο μικρότερες λεπτομέρειες μπορείς να δεις καθώς το σχήμα ανα-παράγεται ενόσω διασπάται. Στα μα-θηματικά, η περιοχή που εσωκλείεται από το φράκταλ είναι πεπερασμένη, αλλά έχει ένα σύνορο άπειρου μή-κους. Μπορεί κανείς να θεωρήσει τη φιλοσοφία ως φράκταλ –κάθε ερώτη-μα οδηγεί σε περαιτέρω ερωτήματα.



τρόπος διδασκαλίας του είναι γνωστός ως σωκρατική μέθοδος και χρησιμοποιείται ακόμα και τώρα. Είναι διαλεκτική μέθοδος –διάλογος δομημένος βάσει λογικών επιχειρημάτων, ώστε οι λογικές απαντή-σεις να οδηγήσουν τους συμμετέχοντες στην αλήθεια.

Οικοδόμηση μιας θέσηςΠαρόλο που ο Σωκράτης χρησιμοποίησε τη διαλεκτική πρωταρχικά για να ξεριζώσει διάφορες εδραιωμένες πεποιθήσεις, η διαλεκτική χρησιμοποι-είται επίσης για να δημιουργήσει γνώση. Δουλεύει, πάλι, μέσω μιας διαδικασίας ερωταπαντήσεων, όπου οι απαντήσεις προκαλούν νέες ερωτήσεις, που διερευνούν περαιτέρω, και επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να προσεγγίσουν μια βαθύτερη κατανόηση.

Η διαλεκτική σήμερα συνδέεται συχνά με έναν Γερμανό φιλόσοφο του δέκατου όγδοου αιώνα, τον Γκέοργκ Χέγκελ. Εξελίσσεται σε τρία στάδια:· θέση: Πρόκειται για την ιδέα ή τον ισχυρισμό που προτείνεται ως αληθής,

όπως «το να ψεύδεσαι είναι λάθος».· αντίθεση: Πρόκειται για μια λογική απάντηση η οποία αντικρούει τη θέση,

όπως «το να ψεύδεσαι μερικές φορές προστατεύει τους ανθρώπους και έτσι μπορεί να είναι καλό».

· σύνθεση: Πρόκειται για μια νέα διατύπωση της ιδέας, η οποία αναθεωρήθη-κε υπό το πρίσμα των αντιρρήσεων που προκύπτουν από την αντίθεση. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι «το να ψεύδεσαι όταν αυτό



δεν αποσκοπεί στο να προστατέψει το πρόσωπο στο οποίο λες ψέματα είναι λάθος».

Η διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί. Η σύνθεση γίνεται η καινούρια θέση, εξετά-ζεται και αναπροσαρμόζεται. Ακολουθώντας αυτά τα βήματα, είτε στο πλαίσιο ενός διαλόγου με κάποιον είτε όταν εσείς οι ίδιοι μελετάτε σοβαρά ένα επιχείρημα, μπο-ρείτε να ελέγξετε εξονυχιστικά τις ιδέες σας και να τις κάνετε πιο στιβαρές.

Οι υποθέσεις στα δικαστήρια εκδικάζονται με συζήτηση, με τη μια πλευρά να επιχειρημα-τολογεί υπέρ του κατηγορούμενου και την άλλη να επιχειρηματολογεί για λογαριασμό του κατήγορου. Οι δεξιότητες και οι μέθοδοι της φιλοσοφικής συζήτησης χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν αν κάποιος είναι ή δεν είναι ένοχος για ένα έγκλημα.



Εκκίνηση από το μηδένΣε γενικές γραμμές, οι φιλόσοφοι χρησιμοποιούν ως αφετηρία το έργο προγενέστερων φιλοσόφων και χρη-σιμοποιούν τη λογική και την επιχει-ρηματολογία για να προχωρήσουν τη συζήτηση. Ωστόσο δεν γίνεται πάντα έτσι. Η φιλοσοφία είναι ένας από τους λίγους τομείς όπου είναι εξαιρετικά πιθανό να απορρίψει κανείς πολύτι-μες ιδέες στην προσπάθειά του να ξεφορτωθεί κάτι που δεν χρειάζεται και να ξεκινήσει από βασικές αρχές. Εφόσον το νέο μοντέλο είναι λογικό και έχει εσωτερική συνέπεια, υπάρ-χουν πιθανότητες να το πάρουν στα σοβαρά. Τόσο ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976), όσο και ο Λούντβιχ Βιτ-γκενστάιν (1889-1951) αποφάσισαν ότι για δύο χιλιάδες χρόνια οι φιλόσο-φοι έκαναν λάθος για τα πάντα και ότι ήταν καιρός να ξεκινήσουν από την αρχή. Ο Βιτγκενστάιν μάλιστα δήλωσε: «Αδιαφορώ για το αν κάποιοι άλλοι έχουν προλάβει να κάνουν τις σκέψεις που έχω.» Κάτι τέτοιο σίγουρα εξοικονομεί πολύ χρόνο που σε άλλη περίπτωση θα σπαταλούνταν στη μελέτη προγενέστερων ιδεών, και μπορεί

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΙΚΗΓΟΡΟ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥΣτη φιλοσοφική συζήτηση, ένα άτομο ή μια ομάδα μπορεί να κάνει τον «δικηγόρο του διαβόλου», επιχειρηματολογώντας υπέρ μιας άποψης που δεν ενστερνίζεται απαραί-τητα, απλώς και μόνο για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της συζήτησης. Από το 1587 έως το 1983 ο «δικηγόρος του διαβόλου» υπήρξε επίσημος ρόλος. Κατά τη διαδικα-σία ορισμού καινούριων αγίων, υπέρ του πρώτου αγίου επιχειρηματολογούσε ο «δι-κηγόρος του Θεού», ενώ τα επιχειρήματα εναντίον του παρουσιάζονταν από τον «δι-κηγόρο του διαβόλου». Ήταν δουλειά του δικηγόρου του διαβόλου να αναδείξει τα σαθρά σημεία στην επιχειρηματολογία του Θεού. Ο Σωκράτης έπαιζε τον δικηγόρο του διαβόλου για να αναδείξει τις αντιφάσεις στα επιχειρήματα των αντιπάλων του.



να εισαγάγει και μια πρωτοτυπία η οποία να αναδείξει εντελώς καινούριες οπτικές γωνίες.

Ο ρόλος της λογικήςΗ λογική είναι ένας απόλυτα τυποποιημένος τρόπος σκέψης και συλλογιστικής που, περιλαμβάνει τη χρήση της γλώσσας ως εργαλείου ακριβείας. Ο πρώτος φιλόσοφος που όρισε τις μεθόδους της λογικής ήταν ο Αριστοτέλης, ο οποίος έζησε στην Αθή-να το 384-322 π.Χ. Έδειξε πώς μπορούμε να ξεκινήσουμε με δύο αληθινές προτάσεις που έχουν έναν «όρο» κοινό, και από αυτές να εξαγάγουμε μια άλλη αληθινή πρόταση χρησιμοποιώντας τους όρους που δεν είναι κοινοί. Το πιο γνωστό παράδειγμα της μεθό-δου αυτής, που ονομάζεται λογικός συλλογισμός, είναι:

Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί. Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος. Άρα ο Σωκράτης είναι θνητός.Εδώ ο κοινός όρος είναι ο «άνθρω-

πος» και υπάρχει και στις δύο πρώτες προτάσεις. Αυτό μπορεί να λάβει και πιο τυποποιημένη μορφή:

Όλα τα Α είναι Β. Το Γ είναι Α. Άρα το Γ είναι Β.


15minutephilosopherpp001-011arc gr heo.indd 1 1/14/19 12:14 … · Χρήσεις της...

Documents