yildiz cocugu*

film bu bolumlerde kendini asar, yonetmen bile ne yaptigini anlamaz. daha dogrusu sanirim arthur clarke demisti, ben bu sonunu anlamadim diye. neyse uzulmeyelim, biz daha akilliyiz.(daha dogrusu onun zamaninda internet yoktu). insan kendi evriminin tuzaklarina dusmemistir. yani aletlerine ve egosuna bu kadar baglanip kendisine yabancilasmaya bir dur demistir.

o monolitleri yerlestirenler de insani almis, fantastik bir yolculuktan sonra bilinmeyen bir yere getirmislerdir. efektlerden anladigim kadariyla (bazi renk katmanlarinin ustundemasonkelimesini gordugume de eminim) zamanin ve mekanin otesine geciyor insan. burada kurtulmasi gereken o son yukten de kurtulacak ve evriminin (tekamulmu yoksa) bir sonraki basamagina yukelecektir: bu yuk,olumdur, bedendir.

o son sahnelerdeki kuruluma kapilmayin. yani bu otel odasi da ne boyle, beyaz beyaz, iyice sapitti bu film demeyin. o sahne, kelimenin tam anlamiyla bir "sahnedir" artik. hicligin ortasinda son derece surreal bir tecrubedir. bu sahnede yasliligini gorur, bedeninin gittigine tanik olur. ama beden sadece bir aractir; bilinc olumsuzdur. yemek sahnesinde yasli adam bardai devirir ve bardaki kirilir. bu bedendir ama bardagin icindeki yokolmamistir. olum korkusunu yenerek ozgurlugunun onundeki son engeli de asar ve bedeni olmayan, zamandan bagimsiz, bilincten ibaret bir varliga donusur: yildiz cocuk olmustur. [her ne kadarnietzscheustinsan taniminda bu kadar iddiali olmamis olsa da..]

evet kardeslerim, filmin bana ifade ettikleri, gonul telimi titreten taraflari bunlardir. bunlar entel dantel ayagi midir, yoksa gercekten de kubrick yaratici bir usta midir, vicdaniniz karar versin. her ne kadar bu seviyede bir cigir acmamis olsa da (unutmayin, sinemacilik bakimindan hicbirsey soylemedik bile, ozel efektleri, renkleri, muzikleri, kisaca herbir ogesi ozenle yaratilmis) bir baska eksik anlasilmis ve haketmedigi kadar kotulenen film icin (bkz:blade runner)

jupiter gorevi18 ay sonra jupitere gidilir, nitekim birtakim garip radyo dalgalari buradan yayinlanmaktadir ve esrarengiz monolitlerin sirri cozulebilir. bu yolculuk sirasinda protagonistimize karsilik, filmin tekkotu adami halla tanisiriz.

bu hal serefsizinin o kirmizi-sari karisimi gozunun, kac geceyi bana zindan ettigini bir bilseniz. bu kadar basit bir tasarimla, bu kadar inceden bir gerilim yakalanmistir yani. ohalin gozudur. sizi degerlendiren, yargilayan, fikir yuruten bir goz. ve bu goz sayesindedir ki hal murettebatin, insan dogalarindan gelen zayifliklarinin farkina varir. o uzun uzun inceleme sahneleri, medical aletlerin bip bipleri filan bunu vurgular. bunlar usurler, yorulurlar, yemek yerler, olurler. hal kendi farkliliginin farkina varmak suretiyle bilinclenir. satranc sahnelerinin de onemi buradadir; o insanlardan ustundur.

eninde sonunda hal da hata yapar ve murettabat onu kapatmak isteyince artik o coktan kritik esigi gecmistir. yani bu dudukler de kim oluyor da benim gibi sahane birseyi oldurebilirler? evet, olum her canlinin yuzlesmekten korkacagi ve kacinacagi bir durumdur.hiclikkadar korkutucu birsey yoktur. hal buna razi olamaz.

---spoiler---evet murettebatimiz, daha tam taniyamadan, kanimiz kaynayamadan sizlere omurdur. bu sahneler de takdire deger. son derece sogukkanli, basit sekilde oldurulur hepsi. butun olumler insanin acizligini ve kendi yaratimlarina olan asiri bagimliliklarini vurgular.---spoiler---

bu bolumlerde acizligin vurgulandigi bir baska yer daha var: o da esas oglanimizin uzaya tamir gorevi icin ciktigi sahne. burada astronot kiyafetiyle, tek bir kamera acisindan, seyahati uc dakika kesintisiz gosterilir. arkada bombos uzay vardir sadece, klasik muzik bile yoktur, hicbirsey yoktur. bir tek sey haric:nefesalma sesi. o kafadaki cam fanusun disarisi insanin egemenliginde degildir hala, dedik ya, hala bir bebek o.

evet, hal halinden memnundur, kendine guveni tamdir ve esas oglanimizla girdigi agiz dalasini erken noktalar**. ama hesap etmedigi, edemeyecegi birsey vardir: insanin deliligi, cesareti, tahmin edilemezligi. olmadik bir yoldan kahramanimiz gemiye girince, halin ses tonunda saskinlik ve korku belirir. bu sahnelerdeki diyaloglar ve daha onemlisi halin ses tonu cok etkileyicidir, insanin icini burkar.

insanoglu, evriminin bu evresinde, kendi yaptigi aletlerin en muthisi tarafindan az daha yok ediliyordu. bu sorumsuz gelisme ve kendine guven az kalsin pahaliya patliyordu. iesas oglan, bu mucadeleyi, bir tornavida darbesiyle kazanir. o tornavida ki, aletlerin en basiti oldugu halde, en mukemmelini yikmakta kullanilmistir. yani kendimizi biraz daha zorlarsak,uygarlikdegerlerinden bir geriye donusu gorebiliriz. bu evrim, yanlis ve tehlikeli bir evrimdir ve bir girdap gibi bizi icine cekerek kendi mahvimizi hazirladigimizi bize farkettirmez. fakat artik insane, bu donguden kurtulmustur. jupitere gitmesinin vetanrisiyla tanismasinin artik zamani gelmistir

"benim iin en nemli eser, bugne kadar grdm en nemli sinema olay,stanley kubrickin2001 a space odysseyfilmidir.blow-upda yle bir film."

(bkz:yavuz turgul)

aydaki monolith

bu sahneler cok gorkemli ve uzundur. uzun olmasinin nedeni kubrickin kafaniza sokmaya calistigi gorusudur. o gorus ki bir tek bana malum olmadi elbet, internet sitelerinden de yardim aldim veee: insan alet yapiminda cok ileri gitmistir (yani evrimi bu yonde degismektedir) ve havada suzulen kemikten uzayda suzulen gemilere gelmistir surec. nitekim uzayin korkunc sessizligi ve boslugu arka plan olarak kullanilarak burada insanin bu aletlere iyice bagimli olmus oldugu, onlarsiz bir halt yiyemeyecegi anlatilir. dahasi kemigin geri gelecegi noktayi bilmemize karsin, gemilerin suzulmesi, suruklenmesi on plana cikarilmis, yani kontrolun eskisi kadar insan da olmadigi vurgulanmis. (buralarda yazar almis basini gitmistir, ciddiye almayiniz)

ayrica uzay sahnelerin bu kadar uzun gorunmelerinin bir nedeni de, sacma sapan ses efektlerinin kullanilmamis olmasidir. gercekten de bu bilimkurgu filmleri oyle bir hava yaratti ki, uzay gemisi gorunce motorlarindan ve lazer toplarindan soyle esasli sesler gelmesi gerektigini dusunuruz. oysa ses havanin titresimiyle olusur; klasik muzik haricinde uzayda birsey duyulmaz.

bu noktada ayrintilar mukemmeldir. ornegin uzay gemisinde tuvaletlerin nasil kullanilacagi anlatilir, koca koca adamlar bebek mamasi yer, yurumeyi bile yeni ogrenirler, vs. yani dunyayi tamamen kontrol altina almis olan insan, uzayda ise daha macerasina yeni baslamaktadir, hala bir bebektir.

ay gezisinde baska bir monolite rastlanir. geride birakilmis olan bu tasin gorevi insanligin gelisimini kontrol etmek, bilinc gelimisini incelemek ve romanda da anlatildigi gibi zararli otlari ayiklamaktir. gercekten de insanlarin burnu buyumus, uzayda daha bebek olduklari gercegini unutmuslardir. dikkat ediniz, ilk tasa dokunan maymun cok korkmus ve kafasi karismis iken, insanlar o kadar rahat ve umarsizdirlar ki, isi eglenceye vurup fotograf cektirirler. o anda filmin kopmasi, insanlarin hala gidecek cok yolu oldugunu ve onlara yapilmis bir uyariyi temsil eder.

bu uyari sonucunda kisa bir sure gecmesi gereklidir, o jupiter yolculugu baslayana dek.

halve dr poole*satranc oynarken hal "queen to bishop three. bishop takesqueen.knighttakesbishop.mate." der ve oyunu kazanr. fakat iin iinde bir yanllk vardr. "queen to bishop three" yerine "six" demesi gerekmektedir ki bu da hal'n kafay syrmaya balayp insanlarla oynamaya balamasnn filmdeki ilk gstergesidir. poole duruma uyanamaz ve masay terkeder. hal iinden pis pis srtr.

not:kubricksatran hastasdr. bir film hatas deildir.

neredeyse 120 entry boyunca, filmden umdugunu bulamamislarin serzenisleri bir kubrick sever olarak icimi burktu; umutlu bakindim saga sola, bir yoldas aciklama yapmis olsun,sair burada sunu demek istedidesin diye. olmadi, cikmadi boyle biri; ciktiysa da ben gormezden geldim, tum basariyi kendime maletmek istedim. evet, isbu entryler ve beraberindeki subjektif yorumlar, bu sahane filmi izleyip de bir anlam veremeyenlerin yardimina kosmak icin yazilmis oldugundan hatirlatalim, gunluk dozajin cok ustundespoilerihtiva eder:

insanin dogusu*ilk sahneler zeki hayatin baslangic safhalariyla ilgilidir. insanin oncullerinin hayatina tanik oluruz. mucadele mutemadidir ve korku heryerdedir. bu karmasa arasinda yekpare tasimiz uzaylilar tarafindan oraya konulur ve meraki, korkusunu yenecek kadar gelismis olan bireylerin dokunmasiyla bir evrim katalizoru gorevi gorur. [bu arada romanda tasin boyutlari verilmis ve 1 4 9 un katlari oldugu gorulmus] insan ilk defa gercek ustunluk duygusunu tadar, etrafindaki dunyayi sekillendirmeye ve aletlerle diger canlilara hukmetmeye baslar. iste o kaval (yahut kaburga) kemigi bu surecin baslangicini temsil eder. bu noktada, hic de uzmani olmadigim sinema tarihinin en muthis gecis sahnelerinden biriyle uzay cagina baglaniriz

kitap o kadar etkili olmu ki (not:kitap daha aya ayak baslmadan nce yazld ve basld)aya ilk ayak basan neil armstrong ayda siyah bir ta baknm etrafnda

arthur c. clarke'n sentinel adl hikayesinden yola kalarak oluturulmutur. insanolunun zaman iindeki geliimi anlatmaya alm ve geleceiyle ilgilide ngrlerde bulunmutur. filmin banda grdmz siyah ta tabletin ad monolith'tir. bir tr zaman tnelinin kaps gibi bir eydir bu. film boyunca kez karmza kar ilk iksinde insanlar ona sadece dokunmakla yetinirler ncsnde astronot dave bu monolithin iinden geer. bu geile zaman mekan kavramlarnn stne kar ve insanst bir varla dnr. bir baka deile beyninin tamamn kullanmay baarr ve bedeninden bamszlar. tan ilk alarda insann nne kmas salayan eyin ne olduu sorusuna herkes deiik yaklamlar yapabilir ama bana gre bu g dnya d varlklardr. zaten kubrick de burada aka tanrnn varln sorgulamaktadr yani dnyada yaamn dnya d varlk tarafndan oluturulup oluturulmadn ve gene bu varlklarn insann geliimini ynlerdiini sorgulamaktadr. daha sonralar yapay zekaya sahip bir bilgisayarla insanolunun mcadelesini anlatm teknolojik gelimelerin insanolunun sonunu getireceini ngrmtr. hal astronotlarn hayat ve grevin yerine getirilmesi arasnda kalm ve bu yzden cozurtmutur. insanolunun kendi yaratt ve mkemmel diye nitelendirdii bir bilgisayarda kendine has btn zaaflarn ortaya kmas mkemmel olmayan bir varln mkemmel bir ey yaratamayaca anlamna gelir ki bu dnyada yaamn tanr tarafndan deil dnya d varlklar tarafndan oluturulduunu vurgular. nk insan mkemmel deildir o halde onu yaratannda bu mkemmellie sahip olduu ileri srlemez oysaki tanr mkemmel olmak zorundadr. elbette nasl insanlar makineleri belli aamalardangeirip gelitirdiyse bu varlklarda insanolunu belli aamalrdan geirmitir film sonunda ise bu varlklar insanolunu kendine armaktadr. ve dave bu ary gerekletirir ve tan iinden geer bir eit solucan deliinde ilerlediini dndm dave bu yolculuun sonunda zamandan ve mekandan bamsz bir varlk haline gelir. insanolu zaman kavrama yetisine sahip deildir. zaman bir trene benzetecek olursak bizler ancak bulunduumuz vagonu anlayabiliriz trenin tamamn grmemiz mmkn deildir nk biz trenin iindeyiz yani zamandayz ite dave monolith sayesinde zamann dna km ve eitli evrelerden getikten sonra cenin halinde insanst bir varla dnmtr bir nevi tanr-insan olmutur. o, d varlklarn insanoluyla iletiime gemesini salayacak bir mesih tir artk!

yada ben bunu anladm.

2001in felsefik ve alegorik anlam konusunda speklasyon yapmakta serbestsiniz.

stanley kubrick 2001: bir uzay maceras filmi hakknda bu yorumu yapar. film hakikaten ilk izlenildiinde (daha dorusu bana gre film hakkndaki yazlar okumadan) anlalmas zor bir film. zaten her ne kadar kubrick katlmasa da 2001: bir uzay maceras kitabnn yazar arthur c. clarke bir roprtajnda film iin, eer ilk izlenildiinde filmi anlayan olursa, o zaman hedefimize ulamam oluruz. demitir. film hem dinsel hem bilimsel hem de felsefik gndermelerin olduu bir filmdir. hem evrimsel hem de tanr ile ilgili gndermeler filmde yer tutar. yaklak iki buuk saatlik sresi boyunca krk dakikay amayan azami konumalara yer veren film sinema sanatnn en gzel ve en zengin grsel rneklerinden biridir.

film dnya, ay ve gnein ayn hizaya gelii ile balar. bu sahne ise kubrickin film boyunca yapaca ilmi, felsefik ve dini gndermeleri iinde barndran bir sahnedir. gne, ay ve dnyann bir arada gzkmesi bilimsel, arkada alnan blye buyurdu zerdt ile nietzscheye felsefik, yine dnya, ay ve gnein bir arada grnmesiyle teslis kavramna gnderme yaplyor.

eric nodern, stanley kubrick ile yapt bir rportajda filmden ilk nietzscheci film olarak bahsederken, kubrick film hakknda unlar der: 2001in merkezinde tanr kavramnn olduunu syleyebilirim; ama bu, tanrnn geleneksel, insan biimdeki imgesi deil. ben hibir tektanrl dine inanmyorum, fakat sadece bizim galaksimizde 100 milyar yldz bulunduunu, her yldzn hayat veren bir gnei olduunu ve grnen evrende yaklak 100 milyar galaksi bulunduunu kabul ederseniz, kiinin artc bir bilimsel tarifini oluturabileceine inanyorum. bu sahneden sonra filmin 3 blmnden ilki (teslisin ilk ksm) insann afa ksm gelir. 4 milyon yl ncesinin afrikada balar film. bu blm iki ksma ayrrsak ilk ksmda primatlarn yaamn bize gsterir kubrick. atalarmz tpk bizim gibi yemek yer, uyur, su ier. bu sahneleri birok kere grrz. stanley kubrickin dier filmlerinde sk grlen karakterlerin yzne doru yaplan yakn ekimi, bu sefer primatlar iin yaptn grrz. kubrick bu yolla primatlarla insanlar arasnda benzerlik kurup, onlarn atamz olduunu izleyicilere anlatmaya ister.

primatlar bir sabah uyandnda bir ta grrler. bu ta filmde drt kez grrz ve drdnde de bir deiim olur. bu tan ne olduu konusunda ne stanley kubrick ne de arthur c. clarke herhangi bir aklamama yapmamtr; fakat filmin ak ierisinde bu tan ilahi bir gc simgelediini anlayabiliyoruz. bu ilahi g de kubrickin bahsettii tanrnn ta kendisi olabilir. kubrick taa alttan ekim yaptnda ay ile gnein ta zerinden ykselii grnr. tan gzkt her sahnede uzun bir ekim grmekteyiz. ayn ekimi tan ikinci grnnde de grrz. kubrick burada en bataki sahneye gnderme yapyor olabilir. ilk sahnede gne, ay ve dnya arka arkaya dizilirken burada sadece gnei ve ay grrz. dnya yerine ise bu sefer ta vardr. buradan tan dnyada olduu gereini anlayabiliyoruz. bu ta grdkten sonra bir takm eyler deiirve bu primatlarda da bir deiim hsl olur. ncelikle merak, korku gibi insani duygularn farkna varr primatlar ve bir zaman sonra ilk kez aleti kullar ve insanln aletlerle olan 4 milyon yllk beraberlii, kubrickin primatn havaya kaldrd kemie yakn ekim yaparak balatr.

arkada alan mzik ise yine byle buyurdu zerdt. burada kubrick nietzschenin ilkel adamn bize gsterir. bundan hareketle ilk ksmda kubrick birinci bilim, felsefe ve din teslisine gndermelerle filme balar. birinci blmde birinci ksmdan ikinci ksma gei, primatn havaya att kemiin uzay gemisine dnmesi ile balar. bu sahne baz evrelerce sinema tarihinin en iyi gei sahnesi olduu sylenmektedir. kubrick burada insanln evrimi ile insanln evrimine bal olarak aletlerin de evrimini gstermek istemitir bize. yani bilimin evrimini ifade eder bu sahneyle kubrick. fonda ise j. straussun gzel mavi tunas almaktadr. kubrick burada ilk alet; kemikle son alet; uzay gemisinin valsini izleyicilere anlatmak istemi olabilir. kendisi ise bu mzii kullanrken uzayn korkun atmosferini bir nebze olsun delmek istediini aklamtr. bu sahneden sonra filmin bilimsel yan, ar basmaktadr. o gne kadar (hatta son yllara kadar) grlmemi grsel efektlerle zenginletirilmitir film. kubrick, 10.5 milyon dolara mal olan filmin, 6.5 milyon dolarn bu grsel efektlere harcadn bir rportajnda sylemitir. ilk blmn sonuna kadar ise insann uzaydaki acziyetine tank oluruz. bilimle birlikte insanlk geliimini tamamladn dnmektedir. kendisinin evrendeki en stn varlk olduunu iddia etmekte, bu ynde hareket etmektedirler. oysaki insan en gl olduunu iddia etmesindeki en byk sebep olan aletlere bamldrlar ve tm glerini bunlardan almaktadrlar. rnein, kalemin profesrn cebinden kp umasn, sfr yerekimsiz tuvaleti, yerekiminin olmad ortamlarda ayana giydikleri ayakkablar, yemeklerin sv olmasn ve hepsinin tadnn bir olmasn yakn bir ekimle veya film iinde bulunan az saydaki diyalogla gsterir bize kubrick. daha sonra birinci blmn son sahnesi gelir. en bata grdmz ta bu sefer ayda grrz. profesr ve yanndaki bilim adamlar claviusta bulunan tan yanna giderler. profesr taa yaklap, taa dokunur. tpk 4 milyon yl nce atasnn yaptn yapar. kubrick yakn ekimle profesrn taa dokunmasn bize gsterir. bu yine bir deiime delalettir. bu tanrnn deiim istediinin iaretidir. fonda byle buyurdu zerdt eliinde bir nlama sesi duyulur ve tan altndan yaplan ekimle bu sefer dnya ile gne tan zerinden gzkr. bylece insanolu evriminin son aamasna doru yol alr: nietzschenin bermensch kavramna. yine kubrick teslisini tamamlamtr. insanln evrimi ve kulland aletler ile bilime, ta ile dine, nietzsche ile felsefeye gndermesini yapmtr. ikinci blm bir uzay gemisinin uzay boluunda yolculuu ile balar.

insanolu tpk 18 ay ncesinde olduu gibi ayn yanla dmeye devam etmektedir. kendisini hala en stn varlk olarak grmektedir; fakat bu defa karlarnda bir rakipleri vardr. kendi yarattklar bir alet olan hal 9000. hal 9000 kendini insandan daha st bir varlk olarak grmektedir. belki de bir tanr olduunu dnmektedir. gze benzer bir ekli var hal 9000in. kubrick burada pagan dinlerine gnderme yapm olabilir. birok sahnede gemi mrettebatnn yaptklarn halin gznden izleriz. hal 9000in insanolunun aletler karsndakini acizlii karsnda cesaretlenir ve onlara sava aar. kendisi hata yapar ya da hata yapm gibi gsterir ve kubrickin deyimiyle uzay dramas balar. ilk nce gemi mrettebatndan bir kiiyi uzay boluuna brakr, sonra lm uykusuna yatan insanlar ldrr. adeta uzay gemisinde kendi tanrln ilan etmitir; ama kard bir nokta vardr: insanolunun cesareti. dave cesareti sayesinde tekrar gemiye girer ve basit bir tornavida ile hal 9000in tm ilevini sona erdirir. bununla birlikte insanolu yeni bir aamay daha atlamtr. en aciz olduu yer olan, kendi ihtiyalarn karlayamad, solunum yapamad, aletlerine bile sahip kamad uzayda etin bir dmana kar bir sava kazanmtr. artk o aciz olduu uzayda tek banadr. bu defasnda ise eskisine gre daha gldr. insanolu artk bedeniyle birlikte vardr, var olmaktadr.

son blm uzayda yalnz kalan davein tek bana uzay gemisinde jpitere seyahati ile balar. bu srada ta bir kez daha jpiter ve yrngesindeki uydularn stndeyken bir daha grrz. tanr insanolunu armaktadr ve bu ekilde insanolu zaman iindeki evrimini tamamlayacaktr. ik demeti iinde uzay gemisinin seyahatini grrz. bu srada davein gzne yakn ekim yaplmaktadr. gznden anlalaca zere davein duygularnda baz deiimler olmaktadr. gznden anlalaca zere dave akndr. artk baka bir yerde, baka bir boyuttadr. bir odadadr. oda, tanrnn odasdr. oda zaman kavramndan soyutlanmtr. davein genlii, yall ve bebek hali ayn oda iinde grlr (bir teslis daha). dave tpk isa gibi son yemeini yerken yanllkla barda krar ve bardak iindeki sv ile yere dklr. burada bedenin geici olduunun farkna varr ve lm korkusundan arnr. insan ontolojik kantndan syrlr ve sadece bilin kalr. yldz bebek olur. bu yldz ocuk nietzschenin bermensch kavramna yaplm iddial bir gndermedir.

sinema tarihinin en iddial ynetmenlerinden olan kubrickin her sahnesini ince ince dokuu,o zamana kadar yaplan tm uzay filmlerinin kalplarn ykt, her izlenildiinde farkl anlamlar kartlabilen bir filmdir 2001: bir uzay maceras. yapt felsefik, farkl bak al dini gndermelerle film bir bayapttr.

(bkz:hacer l esved)..

ekiminin 4 yl amas sebebiyle 1968 ylndamgmyneticilerinin,stanley kubrick'e "2001 bu filmin ad m, yoksa vizyona giri tarihi mi?" diye sormalarna sebebiyet veren bir bilim kurgu bayapt.

en iyi makyaj dalnda oscar alamamasnn sebebinin akademi jrisinin primatlar gerek maymun sanmas olduu iddia edilen film. oscar' 2001 yerine yine maymunlar sayesindeplanet of the apesalmtr.

aada okuyacaklarnz film ile ilgili ar spoiler iermektedir ve filmde yer alan blmlerin olabildiince ksa aklamalarn iermektedir.

1- insanln afabu ksmda dnyaya yollanan ilk monoliti grrz, maymun-insanlar byk birmerakile monolite dokunurlar, daha sonra ise maymun-insanlarnaleti kefediine tank oluruz. bu sayede 2 grup maymun arasnda aleti kefeden dier gruba stnlk salam ve evrimleme yolunda nemli bir katalizr olan "alet yapm ve kullanmn" bulmutur. insanlk aletin kullanmn bularak evrimlemesini zeka ynnde srdrmeye balamtr.

2- aydaki monolitinsanlar artkaletkullanmnda usta hale gelmilerdir. ay'a bir s kurmular, uzay mekikleri yapmlar ve radar ile aydaki monoliti kefedip kazp karmlardr. hala ilk blmde grdmzmerakgds devam etmektedir ve bu monolitin jupiter'de bir yere sinyal gnderdiini tespit ederler.

3- jupiter greviburada insanlar artkaletyapmnda o kadar ileri seviyeye gelmilerdir ki, kendileri gibi dnebilen ve karar verebilen bilgisayar retmiler, ve bu bilgisayar kontrolnde olan uzay mekii ile jupiter'e gitmektedirler. hal9000 ad verilen bu bilgisayar, kameralar ile mrettabat gzlemlemektedir. insanlar satranta yenmektedir, onlarn yemek yeme zorunluluunu grmtr, aileleri ile doum gn kutlamalarn grmtr. farkettii bir nokta ise insanlarn kendi talimatlar dorultusunda tamirat ve dier ileri yapan biraletolduudur. dnebilen bir beyin karsnda insanlarbedenleri ile biraletolmulardr. bu blmde uzay boluundaki 3 dakikalk nefes alp verme sahnesinde insan bedeninin acizlii gsterilmektedir. bir sre sonra ise mrettebattan biri, olabilecek en basitaletolan tornavida ile hal9000'i yani insanln gelitirdii en mkemmelaleti devre d brakr. burada verilen mesaj ise az nce nefes alp verme sahnesindeki insan bedeninin acizliine benzerdir, hal9000 de dnebilen biraletolmasna ramen aciz birbedenierisindedir.

4- sonsuzluun tesindeburada insann lmne ve bedeninden kurtuluuna tank oluruz. artk geriye sadece ruhu kalmtr. acizbedeninden kurtulan ruh bir ocuk eklinde grlmektedir. insan bedeni bilincinin bir aletidir.

discovery oneuzay gemisinin penis olduunu dnrsekgemidekibilimadamlarda spermbiri hari (dr. bowman) btn bilimadamlar (spermler) yolda lyorgemiden (penisten) ayrldktan sonra dr. bowman (en hzl sperm)monolith'e (tabii ki vajinaya) dokunuyor10 dakikalk renkli k ve mzikle geenstar gateblm dlleme aamasbowman'in kendini bulduu rnesans dekorasyonlu oda rahim (rnesans: yeniden dou)

yani filmin sonunda spermden (dr. bowman) bir bebek (star child) oluuyorbebek dnyaya sperm olarak girdii yoldan kyor, yani vajinadan, yani monolith'ten.

rock hudson' bile yarm saat sonra sve sve premiere yapld salondan karacak kadar ar olmasna ramen (sadece o da deil, salon boalm) ahsen en az on kez izlemiimdir. cevaplar veren deil, sorular sorduran filmlerden olduu iin her izlediinizde biraz daha fazla anlamyorsunuz ne olup bittiini. her seferinde biraz daha fazla sama anlamlar yklemeye abalyorsunuz.

hal kalimesinin harflerinin ibm'in harflerinden birer nceki harfler olmas tesadf deildir. nitekim filmde kullanlan hal zaten ibm'dir. ve saptmasnn nedeni de (isaac asimov'un3 robot yasas'na gnderme yaplarak) insanlarn hayat ile grevin tamamlanmas arasnda elikiye dmesidir nk hal grevin sonunda insanlarn geri dnemeyeceini bilmektedir.

(bkz:asimov) 'un kitaplarinda gecen yasalar butunu.

1) bir robot bir insana zarar veremez ya da bir insanin zarar gormesine seyirci kalamaz2) bir robot 1. kuralla celi$medigi surece bir insanin emirlerine uymak zorundadir.3) bir robot 1. ve 2. kuralla celi$medigi surece kendinin zarar gormesine izin veremez.

genel olarak, insanln ve insanln sahip olduu medeniyetin geldii en u noktaya ramen, igd ve duygularn 4 milyon yl nceki monolitik alarda yaamaya alan primatlardan hi bir fark olmadgna dikkat ekiyor bu film. 4 milyon yl nce afrika'da dmann yerden buldugu bir kaval kemiiyle dverek ldren insanolu, yaratt en akll cihaz olanhal 2000'i yok etmek iin parmak byklnde bir tornavida kullanyor sadece. insann tm sinir sistemini simle edebilen ve hatta tesine ulaabilen birsperbilgisayaryapan insanolu, uzaya ktnda oksijen tpne muhta olan bir zavall aslnda.

film, bu bunun gibi onlarca "aka sylenmeyen ama sahnelerin iine gmlm olan" mesaja sahip. 140 dakikalk film boyunca sadece 40 dakika konuma olmas da bu yzden, sadece grselliin konumas sebebiyle... bandan sonuna kadar tek bir lazer sesi duymadnz, milyon dolar harcanan patlama efekti, sava sahnesi grmediiniz ya da "federasyon gemileri, sibernetik g kalkanlar ya da lazer g nitesi" gibi kolpa bilim kurgu klielerine maruz kalmadnz, tam aksine ynetmenin, bilim kurgu sanatn kurmaca olgularla deil, bizzat insan psikolojisiyle sunduu mthi bir film 2001: a space odyssey. bu sebeple sadece bir bilim kurgu filmi olarak deil, bir eit psikolojik film olarak da grmek uygun olur sanki.

maymunun kemii frlatmas ve kemiin bir uyduya dnmesi sahnesi sinema tarihinin en uzun zaman sramasdr. bir geite btn insanlk tarihi anlatlmtr.kubrickbu, boru degil!

bu filmden zevk almak iin belli bir kltr birikmilii, bilim kurgu birikimi, felsefe ve insanlk tarihiyle iligili kitaplar yahut makaleler okumak gerekiyor.

srf anlamadn ya da sklacak kadar bilgi birikimin olmad iin zerinden yzlerce makale ve onlarca kitap yazlan bir filme, sanat eserine hayranlk duyanlara "gtmn entelleri" demek tamamen yarrak kafallk ve cahillik gerektirir.

anlamadysan siktir git aratr, bak bakalm maymun neyi temsil ediyormu, maymunun havaya att sopa nasl insanlk tarihini be saniyede zetlemi. uzay gemisinin ekli ve emali neyi temsil ediyormu, 1969 ylnda nasl oluyor da bu kadar munteem uzay efektleri ekillebiliyormu ren.

anlamann emekle mmkn olduu byle bir filme tembelliin yznden ya da ilgi alanna girmiyor diye bok atman ve anlayanlara da hakaret etmen de ayrca sik kafallk.

imdi siktir git ve george clooney'in yeni filmini izle amk.

filmin bandaki sahnelerden birinde kullanlan leopar eitimli bir leoparm. tabi ne kadar eitimli de olsa leopar leopardr. o yzden leoparn maymunlardan birine saldrd sahnede saldrlan kii maymun kostm giymi eitimcisiymi. arkadaki figran maymunlardan biri de leopar dengesizleip saldrrsa diye tetikte bekleyen ve figran maymunlar korumakla grevli dier eitimciymi. sahnenin ekimi baya bir stresli olmu. -drt denemede leopar saldrmak bir yana yle avel avel taklm etrafta. filme konulan sahnede de leopar ilk saldry yaptktan sonra tereddtte kalp kamerann arkasndaki set ekibine yle bir bakyor ve set lambalar leoparn gzn parl parlatyor zaten. ekim bittikten sonra sahneyi tekrar izlediklerinde set ekibi eyvah sahneyi bir daha ekmemiz lazm diyor ama kubrick sittir edin byle koyalm gitsin diyor zira adam 30 sn lik ekim iin saatlerdir beklemekten hem sklm hem de sette dolanan bir leopar yznden epey gergin. neticede sahne ylece koyulmu.

aslnda kubrick bu sahnede aslan kullanmak istiyormu ama bakmlar leopar daha karizma ve estetik duruyor leoparda karar klmlar.

yine leoparn bir zebrann ls zerinde poz verdii sahnede leoparn n ayaklar aada kamerann gstermedii bir yerden balanm ki sahneyi bozmasn. ayrca stnde oturduu ey de zebra deil zebra gibi boyanm bir atm. gerek kitap olarak gerekse film olarak ok baarl bir yapt,

neil armstrong'la yaplan bir grmede yle diyor kendisi:- kitab aya ayak basmadan nce okumutum, ki bu oraya gitmem iin etkenlerden biri ayrca,esas nemlisi aya ayak bastmda ilk iim etrafta siyah bir ta aramak oldu.

bu szler kitabn ne kadar inandrc bir yapt olduunun gstergesidevam bilgiler iin (bkz:arthur c clarke)

filminde dr. haywood floyd'un kizi rolundekubrickin bes yasindaki kizi vivian oynamistir.

44 yl (yazyla: krkdrt) nce ekilmi , dile kolay... daha aya ayak baslmam, bilgisayar nedir bilen yok, mars, jpiter falan yaklalmam bile... uzay gemisi olarak iki kiilik gemini kapslleri, giysi olarak da sava pilotu benzeri giysiler var... bilim kurgu diye de flash gordon ve baytekin ile star trek seyrediliyor ve okunuyor... imdi vaziyet byleyken kubrick diye birisi kyor zamannn fersah fersah tesinde bir bilim kurgu filmi retiyor....yle ki neredeyse yarm yzyl sonra ekilen filmler bile bu filmdeki uzay aralar ve ekipmanlarndan esinleniyor. adamn 44 yl nce tasarlad uzay gemisini bugnk digital teknoloji anda retilen filmlere koysan hi ama hi srtmaz, giysiler, dekor ve k da yle... ve sorular... sorular....filmin ilk sahnesinde insanslarn el aleti kullanmaya balamas srasnda ortaya kan siyah ta nedir? binlerce yl sonra marsta ayn ta ne aryor... ocukluunu ve yalln gren astronot ?zor bir film, bugn bile... konuan bilgisayar hal... dnyada daha bilgisayar nedir bilinmezken nasl da tasarlanm, memory kartlar kartldka kk bir ocua dnmesi.... mkemmel tesi...bugnn genleri bu filmi izlediinde "nedir bu aga?" diyebilir ama tekrar ediyorum 44 yl nceki bir film bu... bizim memlekette daha siyah beyaz televizyon bile yokken, radyodan ajans haberleri dinlenirken ekilmi... ona gre seyredin ve yorum yapn haa....

a clockwork orange'da, alex'in dondurma yalayan kizlara yavad sahnede, tezgahn hemen nnde duran afie sahip olan film...

kesinlikle her yndenarve sabr isteyen bi film. klasikletii iin deil, fakat yeterince derin zamannn ok ilerisinde olduundan bi bayapt denebilir. belki ben ok malm, ama ilk izlediiimde bi bok anlamadm, bidaa izledim gene eksik biiler vard, biraz da aklama ve yorumlar okuduktan sora bile hala daha %100 anladm iddia etmeye cekiniyorum. birsr garip sembol, birsr mesaj..beni en cok etkileyen de, insan o kadar gelitim demesine ramen, uzaya ktnda tekrar "bebek"lemesi.(yerekimsiz ortamda yrmesi, bebek mamas kvamnda kamla iilen yemekler vs..) bu yuzden de filmde bu bolumler "dawn of the man" ksmnda verilmi. bir de vurgulanan "insan kendini gelitirmekten ziyade aletini edevatn gelitirmitir, akabinde kendinden bile iyi ilemitir bu zerzevatlar" temasn da vurucu buldum.

efektler hakknda bir dipnot; o klasik viciiiuy viciiuuy lu, yanar dnerli sahnede, baya bi deneysel taklm ynetmen bey*. ba taraflarn bilemiorum pek ama biyerden sora, karanlk bi kovaya iyi ayarlanm bir k eliinde damlatlm boyalar yedirdi bize "deep space-fourth dimension" diye. sonlarda da artk her handycam'de bulunanpastel,negatifgibi efektleri kullanm. (bu yorumumu filmin 68'de ekildiini hie sayarak, bir teknoloji zppesi olarak yapmay tercih ettim)

filmi tam olarak anlamak iin nce kitabnn mutlaka okunmu olmas iddetle tavsiye edilir....

bilinmeyen karsisinda maymun gibi kalakaldigimizin kaniti olan filmdir.

stanley kubrick'in mzik kullanmnda ne kadar baarl olduunu gzler nne seren film.

klasik mziin olduu ve son teknoloji uzay gemilerinin szld sahneler insanbolukveyalnzlkhissinden uzaklatryordu. filmin ilerleyen blmlerinde, sadece astronotlarn nefes alverilerinin duyulduu sahneler yalnzlk ve aresizlik hissi alyordu. yine monolit sahnelerindeki seslerde insan gerekten etkisi altna alyordu.

film kubrick'in entelektel yann yanstmas asndan harika bir rnek. srrealizm, zaman ve mekan, insaniyet, vicdan ve evrim zerine bol bol mesaj var.

filmin ekildii yllarda hayal edilen2001, gerektekiyle teknolojik anlamda olduka uzakken, baz ksmlarda benzerlikler tayor.dr. heywood floydkzyla konutuu sahnede, "gelirken sana ne getirmemi istersin?" diye soruyor. tabii ki kubrick burda almanya'dan radyo getiren trk gurbetilerine gnderme yapmyor. aslnda hibir gnderme olmayabilir. dr. floyd'un kendisinden telefon isteyen kzna "evde zaten bir sr telefon var." diye cevap vermesi iletiim ve tketim lgnlnn geleceini ngren kubrick'in ustalkla yerletirdii bir ayrnt mdr, yoksa sadece bir tesadften mi ibarettir?

film 60'l yllarnsoukortamnda ekildiinden, kubrick'in bu konuya deinmemesi olduka zor. kubrick insann teknolojiyi ne kadar gelitirirse gelitirsin ortak bir paydada bulumay beceremeyecei konusunda milliyetilik akmna gndermeler yapyor. rus yetkililerin (ya da her neyse) kendi aralarnda rusa konuurken floyd'un geliiyle ingilizce'ye dn, toplantdaki amerikan bayra ve ulusal srlar, bahsedilen anlamalara ramen insanlarn ve devletlerin kendi karlarn koruduuna, uzaya klmasna ramen halen birinsanidealinde birleemediine bir iaret.

sesi daha ilk duyulduunda insan ikillendiren tekinsiz bilgisayarhal 9000'in yapt hatalar ve bu hatann sorumluluunu insanlara yklemesi, gerekten de kendi duygular ve kibri olduunu kantlyor. insan yapm olanhal, tpk insanlar gibi kibirli ve gereklerle yzlemekten korkan bir yapya sahip.hal'n mrettebat ldrmesi bir ksr dngye dikkat ekmekte. insan olmasa da doa var olabilir. ama doa olmazsa insan da var olamaz. ayn ekilde, makineler olmadan insan var olabilirken, insan olmadan makineler de olmaz. bu adan kronolojik bir geliim sralamas yaparsak bu doa-insan-makine eklinde olur. insan, sayesinde gelitii doann sert koullar karsnda zorlandka doayla arasna mesafe koydu vetoplumu oluturdu. esasen bu olmas gerekendir. nk insan ne kadar doann iinde yaasada doann tam bir paras deildir. bu yzden toplum iin zm doaya kesin dn deildir, ikisi arasndaki dengeyi bulmaktr. sorun ise insann doayla arasna mesafe koymakla yetinmeyip, kendi karlar uruna doay igal etmesi, doada yaayan canllar bilinsizce ve acmaszca ldrmesidir.

ite kubrick bu balamda bir kabus senaryosu yazyor, tpk insann doaya ihaneti gibi, makinelerin insana ihanetini perdeye tayor. fakat bu dngy "eden bulur." kadar basit bir mantkla deil, bu filmden 3 yl sonra ekecei a clockwork orange'da geen "violence makes violence" mottosunun mantyla oluturuyor. ayn ekilde makineleri duygusuz canavarlar seviyesine indirgemiyor, insan gibi dnen, hisseden ve karar veren bir varlk olarak yanstyor. bunu da hal'n "dave don't." diye yalvard sahnede muhteem bir ekilde baaryor.

zaman ve mekann ald sahneler ilekubrickkendi zamann da ayor, olaanst bir grsel len balyor.kubrickbu intergalaktik yolculuu anlatmyor, sizi de yolculua karyor.

sonuta ciddi anlamda dolu bir film. izledikten hemen sonra hkm vermemeli, yalnz alt metinler zerine deil, grsellik zerine de dnmeli, nasl bir bayapt olduunun farkna varlmal, inandnz ey her ne isekubrick'in ruhunun kutsanmas iin dua etmeli.

filmin bandaalso sprach zarathustra'y duyduumda, filmi hangi kavramsal ereveyle izleyeceim ve bunun sonucunda filmin gzmde nasl canlanaca belli olmutu. filmin ana fikrine iaret ettiini dndm bu eser,richard strauss'un esinlenmi olduu, ayn isimlinietzschekitabna gnderme yapmaktadr. imdi bu kitab yorumlarken filmi de yorumlayalm.

nietzschealso sprach zarathustraisimli eserinde,stinsan'a*giden yolu anlatr. zerdt, stinsan haber veren bir gezgindir. kitabn daha balarnda, zerdt akrobatlarla karlatnda, birinsantanm yaplr. insan; maymun ile stinsan arasndaki uzun ve inceiptir. filme dnersek insan; maymunun kemii frlatndan, dave'in jupiter'e varna kadar geen sredekiyolculuktur*. peki, bu ip ve yolculuk ne zaman sonlanacaktr? nietzsche'ye gre son insann lm, stinsann doumunun iaretidir. o halde yolculuun son ksmlarnda, insanlarnhaltarafndan ldrlmesi bize stinsann geldiine iaret eder. bu noktada dave, bir stinsan adaydr.

stinsan stn yapan zellii vardr bir de. bu zellik,bengi dnn kabullenilmesidir. bengi dn, tarihin ilerlemedii ve dngsel olduuna ilikin bir fikirdir. var olacak olan her eyin, halihazrda var durumda olduuna iaret eder. tarihin akt ve ilerledii dncesi; insan zihninin dil tarafndan kurulmu hapishanesinin yaratt bir yanl anlamadr. lm ve yaam gibi sonlar ya da balanglar yoktur; sadece sonsuzluk vardr. dave, btn insanln yolculuunun(ipin) son anna kadar gelmi ve filmin en sonunda bengi dn fark edip kabullenmitir. bu bengi dn yani sonsuzluu kabullenii, akan renk ve gsterge cmbyle gsterilmeye allmtr. dave, sonsuzlukla bu karlamasyla, zamann ilerleyiine ilikin yanl anlamay am veson nefesilefetsarasnda bir sreklilik kurmutur. sonu olarak, dave stinsan olmutur yani diyebiliriz ki, stanley kubrick bu filminde stinsann oluumunu anlatmaktadr.