2013 - vpco€¦ · 4 paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. entre palu di garganta i...

9
120301131-b Bijlage VSBO TKL 2013 woensdag 15 mei 07.30 - 10.00 uur Papiamentu Tekstboekje tijdvak 1

Upload: others

Post on 31-Jul-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b

Bijlage VSBO TKL

2013

woensdag 15 mei07.30 - 10.00 uur

Papiamentu

Tekstboekje

tijdvak 1

Page 2: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 2 sigui lesa ►►►

Teksto 1 Adikshon

1 Adikshon ta un ansha masha fuerte, un gana iresistibel pa usa sierto supstansia òf pa mantené sierto patronchi di komportashon. Ku otro palabra, e persona no tin kòntròl mas riba su uso òf mal kustumber, i e aktividat akí ta kousa kambio grandi den su kurpa, mente i komportashon.

Síntoma di adikshon2 Adikshon no ta resultado di otro malesa ku bo tin; e ta pará riba su mes, i e tin su

propio síntoma i tratamentu. E ta tambe un malesa progresivo. E ta bira pió, i bo mester haña tratamentu p’e. Ademas, e ta króniko, loke ta nifiká ku e ta keda pa bida

largu. Maske bo stòp, e ta keda latente den bo i por lanta masha fuerte mes bèk, ora – despues di hopi aña – bo huma òf bebe atrobe. Otro karak-terístika di e malesa ta ku por surgi rekaida. Un persona rehabilitá por kai bèk den uso di e supstansia òf den e mal kustumber. Hende por ta adikto na, entre otro, droga, alkohòl, wega di plaka, remedi, komementu, humamentu, kòfi, sèks, televishon, kòmpiuter òf na trabou. Adikshon,meskos ku otro enfermedat, mester di tratamentu profeshonal.

3 Ta distinguí dependensia físiko i dependensia mental. Dependensia físiko ta enserá ku e kurpa ta protestá na momentu ku e persona stòp di usa e supstansia. Ora e stòp, e por haña doló di barika, diarea, doló di kabes, e ta soda friu, man ta tembla, stoma ta wal, e tin grawatashi, etc. Un otro fenómeno ta toleransia: e per-sona mester usa kada bia mas tantu pa e sinti e mes efekto. Dependensia mental òf síkiko ta nifiká ku esun ku ta usa sierto supstansia ta sinti un ansha iresistibel pa hasi

uso di dje pa por funshoná. Tur su pensamentu ta dirigí riba e uso (di por ehèmpel droga), òf e aktividat (p.e. wega di plaka) i e kulminashon – e ‘kick’ ku esaki ta dun'é. Un persona ta adikto ora e ta dependé mental-mente di un supstansia òf kustumber. Tur supstansia ta kondusí na dependensia mental. Por tuma un par di siman pa 'kick off' físikamente, pero pa ‘kick off’ mental-mente sí por dura hopi luna, te asta hopi aña.

4 Unabes bo ta adikto, pa resto di bo bida bo mester keda alèrt. Bo no ta ‘kura’, pero sí bo por haña kòntròl riba e malesa. Funda-shon pa Maneho di Adikshon (FMA) por yuda bo ku e proseso akí. Por bishitá e wèpsait: www.fma.an òf yama pa un sita.

Adaptá for di foyeto di FMA

Page 3: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 3 sigui lesa ►►►

Teksto 2 Aqualectra ta dediká su energia na spar awa

1 Ningun hende no ta gusta pèrdè kos balioso. Tòg, Kòrsou ta pèrdè un kantidat enorme di awa tur aña. Aqua-lectra ta produsí entre 13 i 14 mion meter kúbiko di awa pa aña i 25% di e awa akí ta bai pèrdí. Pèrdèmentu di awa no ta afektá bo pòtmòni so, sino bo medioambiente tambe. Ta p’esei Aqualectra a hasi un investigashon di e problema i bini ku diferente solushon ku lo kontribuí na un entrega di awa mas efisiente i di bon kalidat.

2 Kousa di malgastamentu di awa por ta tantu tékniko komo no tékniko. Diferente tipo di fayo tékniko por ta motibu tékniko di pèrdèmentu di awa. Por ehèmpel, pipa kibrá, konekshon ku ta lèk, òf buraku chikitu den pipa. Ora e pipa kibrá ta visibel, generalmente ta ripará esaki mesora, i ta drecha e pipa di moda ku ta limitá pèrdida di awa. Sinembargo, ora no por mira e pipa kibrá, òf e awa no ta bini na superfisie, bastante tempu por pasa promé ku deskubrié, i e pèrdida por para bira mas grandi.

3 Pèrdèmentu di awa no tékniko por ta konsekuensia di midimentu inkorek-to òf di hòrtamentu di awa. Midimentu inkorekto hopi biaha ta konsekuensia di meter bieu òf robes ku no ta registrá uso di awa korektamente. Ademas, por tin eror humano ora ta lesa e meter. Ora ta trata di ladronisia, ta kue awa ilegalmente, sea pa uso personal òf pa negoshi. Tur esaki por trese konsekuensia negativo pa tantu Aqua-lectra komo e usuarionan.

4 No por eliminá pèrdèmentu di awa kompletamente. Lamen-tablemente, esaki no ta posibel. Semper lo tin un kantidat di awa ku ta bai pèrdí, pasobra lo no

por eliminá eror humano, ladronisia ni mal funshonamentu kompletamente. Ta trata aki di pèrdida real, ku ta bini bèk tur aña i ku ta inevitabel. Sin-embargo, Aqualectra ta konvensí ku por baha e pèrdida inevitabel akí te na 10% pa aña na lugá di 25%, manera ta e kaso awor. Aqualectra a desaroyá i kuminsá ehekutá diferente plan pa realisá e meta akí.

5 Renobashon di 2200 kilometer di pipa di awa den e ret di distribushon lo tuma 40 aña. Pa redusí pèrdida di awa for di awor, e alternativa ta pa kontrolá preshon di awa den e pipanan. Muchu preshon ta pone un pipa kibra mas lihé, i e ta okashoná pèrdida di awa. Tambe a kuminsá pone mas meter diawa den e ret di distribushon, pa midie kantidat di awa ku ta bai kada bario. Asina aki, Aqualectra tin un bista di e kantidat di awa ku ta pasa den e pipanan for di e planta di produkshon te na kas di e kliente. Ku esaki Aqualectra ta haña sa si tin pèrdida di awa, kuantu awa i na unda e pèrdida akí ta. Un mihó kòntròl riba e ret di distribushon ta duna Aqualectra in-formashon kua parti di e ret di distri-bushon ta den kondishon mas malu, i asina Aqualectra por renobá e partinan akí promé. Saliendo for di un pèrdida di 35% na 2004, Aqualectra ya a hasi basta esfuerso pa redusí e pèrdida, i esaki a baha bou di 25% den e último añanan. Apesar di tur limitashon, a renobá un promedio di 35 kilometer di

pipa pa aña. Aqualectra a forma un departamento di inspekshon spesial, ku ta bai kontrolá uso ilegal di awa ku regularidat.

Adaptá for di foyeto Aqualectra, 2011

Page 4: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 4 sigui lesa ►►►

Teksto 3 Vestuario por okashoná keho

1 Tur hende ke sinti nan mes konfortabel ku nan paña. E mester keda nèchi, i prinsipalmente, e mester sinta bon. Tòg, tin hopi hende ta bisti paña ku no ta bon pa nan salú. Nan ta bisti paña muchu pèrtá òf ku ta kousa un reakshon alérgiko.

2 Pa motibu di mal eskoho di trahe, por surgi hopi problema ku salú. Sa sosodé hopi biaha ku dòkter ta preskribí un remedi den tipo di kaso asina sin buska pa sa kiko ta motibu real di e kehonan. Bistimentu di un kòrsèt òf un karson muchu pèrtá ta kousa muchu preshon riba barika i parti abou di barika. Konsekuente-mente, ta usa e múskulonan di barika i di parti abou di e pèlvis masha poko, i nan ta bira slap muchu lihé. Esaki ta pone ku un persona ta haña problema di inkontinensia, i ademas, e tripa no por wanta sushi bon.

Sintétiko3 Aparte di keho na e múskulonan

di e parti abou di e pèlvis, hende muhé por haña tambe problema di friu vaginal. E kehonan akí por surgi ora bisti paña djabou sintétiko, i tambe ora bisti paña muchu pèrtá. Ta p’esei ta rekomendabel pa bisti paña djabou di katuna. Paña sinté-tiko no ta apsorbé sodó, i paña pèrtá tin tiki ventilashon. Esaki tambe por ta problema pa hende hòmber ku ta bisti karson pèrtá òf karson ku ta sak te abou ku faha muchu pèrtá. Porafektá kalidat di e spèrma.

Hinkamentu4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema.

Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan akí por blòkia ora bisti un brazièr muchu pèrtá. Ora esaki sosodé, ta surgi un doló ku ta sali for di e palu di garganta pa e brasa. E persona por sinti stek, i e parti ei por bira dof.

Page 5: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 5 sigui lesa ►►►

Kueru rebultá5 Tin hende ta alérgiko pa sierto produkto ku ta usa pa produsí trahe. Kobalt ta un

sorto di fèrf ku hopi hende ta alérgiko p’e. Ta usa e produkto akí, entre otro, pa duna djins koló. Persona ku ta alérgiko pa kobalt, i tòg ta bisti djins, hopi biaha ta haña kaska òf skama kòrá na e parti abou di nan kurpa, ku ta okashoná grawatashi. Ta lástima ku dòkter hopi biaha ta brua e kueru rebultá akí ku eksema, miéntras realmente ta trata aki di un reakshon alérgiko. No solamente kobalt, pero aparente-mente otro puiru di koló tambe por sòru pa problema. Iritashon di kueru ta surgi mas bou di brasa i den e ploinan di kurpa. Esaki no ta straño, pasobra for di investigashon ta resultá ku sodó ta hunga un ròl importante den traspaso di koló riba e kurpa.

6 Trahe por kousa diferente sorto di keho. Ta lástima ku hopi biaha no ta rekonosé nan komo tal. Hende no ta haña un reakshon alérgiko asina asina. Ku esaki, e kurpa ta duna di konosé ku el a bini den kontakto ku un materia robes. Pa tur sorto di problema, ta bon pa konsiderá pa bisti solamente paña ku ta trahá di produkto natural.

Tradusí i adaptá for di Support Magazine

Page 6: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 6 sigui lesa ►►►

Teksto 4 Plantamentu i krio di bestia den kurá

1 Fundashon TAS (Tera, Awa i Simia) ta un organisashon ku ya pa mas ku 12½ aña ta hasiendo trabou balioso pa konsientisá hende riba importansia di planta i tene un krio di bestia chikí den nan mes kurá di kas. E fundashon, alabes, ta kon-sientisá riba importansia pa almase-ná awa di yobe i pa eventualmente kontrolá kalidat di awa di pos.

2 Pa selebrá e 12½ aña di ek-sistensia, TAS a organisá algun even-to. E promé tabata un sirbishi euku-méniko. Tambe a entregá plaka di mérito na diferente kunukero ku atraves di aña a perseverá den planta-mentu i krio di bestia, ...Z... e diferente problemanan ku nan mester a dil kuné. Tambe a tene un dia di estudio riba e tópiko ‘awa’. E dos eventonan akí a tuma lugá na Lanthùis Santa Martha. A kulminá e selebrashon ku un Feria Agrario. Esaki a tuma lugá na Parke Himno i Bandera na Barber, i e tabata algu memorabel. E dia ei, a palabrá un bishita serka e simpátiko pareha Don i Suze Martina, ku ta respektivamente presidente i sekretario di e fundashon. Asina lo por papia mas trankil tokante aktividat i e futuro plannan di Funda-shon TAS.

3 Riba un djasabra atardi, pareha Martina a risibí mi na un forma mashaagradabel. Nos a bai sinta patras den

patio, i mesora mi a sinti e ambiente trankil di e hòfi chikí, rondoná ku mata bèrdè, ku tin den nan kurá.

4 .............................Na promé lugá, Fundashon TAS ta stimulá famia pa planta den nan kurá i usa loke nan ta planta pa proveé mas-ke ta un tiki den loke nan ta konsumí. Tambe nos ta stimulá pa famia tene un krio di bestia chikí. Un krio di galiña, por ehèmpel, por proveé webu i karni ku e famia mes por usa.

5 .............................Nos ta tene tayer. Te ku awor, nos a organisá shete seri di tayer. E tayer-nan ta dura dies siman. Nos ta duna tayer riba djasabra na dos grupo, ku ta konsistí kada un di un máksimo di bin-tidos hende, esta, un total di kuarenti-kuater persona. E partisipantenan ta haña teoria i práktika. Sierto di e tayer-nan ta tuma lugá den sala di lès, i otronan den e asina yamá Green-house/Ramada. E partisipantenan ta siña loke nos ta yama ‘e ABC di plantamentu’.

6 .............................Danki na sosten di e patrosinadónan i e eventonan pa rekoudá fondo ku sa tene, nos a logra tene e preis bas-tante abou: NAf 75 pa un seri di tayer i NAf 10 pa inskripshon. Pa hende ku no tin trabou, nos a tene e preis ainda mas abou, NAf 55, i pa mucha ta NAf 35.

7 .............................Djis despues ku e fundashon a lanta, a organisá dos feria. Esun di 31 di òk-tober último tabata e promé ku e direk-tiva aktual a organisá. Nos mes ta sumamente kontentu ku e resultado, i

Page 7: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 7 sigui lesa ►►►

nos a haña ‘feedback’ positivo di tantu partisipante komo bishitante. E perso-nanan ku a eksponé nan produkto pa benta tambe tabata masha kontentu ku e benta. Nos mes a bini ku 500 mata chikí di banana importá for di Santo Domingo, i nan tur a bende. A organisá un tayer kòrtiku pa siña e personanan ku a kumpra un mata di banana kon planta i kuida esaki. Hopi hende a partisipá na e tayernan i nan a presentá loke nan a kultivá den nan kurá di kas.

8 ............................Sigur, nò. Nos por menshoná por ehèmpel, ku tabatin Sra. Benschop-Pikero, ku a dediká atenshon na bere-hein. Tambe Sra. Hoepel, ku a duna charla i presentashon riba warmus i

amsoi. Nan a duna splikashon di manera pa planta e matanan akí, di diferente forma pa kushiná nan, i nan a duna presentashon di kushinamentu i informashon tokante nan balor nutri-tivo. Alabes, a sera e bishitante konosí ku ‘kentjoer’ i ‘laos’; dos mata ku por planta fásilmente den kurá i ku por usa pa duna kuminda un smak dushi i apart. Por a kumpra tambe simia di diferente mata, palu i bèrdura. A bende mata i bèrdura manera tomati i kònkòmber di salada, ku e hendenan mes a kultivá. Durante e tayernan, a siña tambe kon traha kòmpòst.

9 Den poko palabra, nos a keda sumamente satisfecho ku e resultado. Pronto nos lo inisiá otro seri di tayer i algun proyekto interesante mas.

Adaptá for di un foyeto di Fundashon TAS, skirbí pa Farley Lourens

Page 8: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 8 sigui lesa ►►►

Teksto 5 Hiperventilashon

1 Ora bo ta sinti ku bo no por hala rosea manera kustumber, òf bo ta anshá komo si fuera ta den un bòter di glas bo ta, snòk snòk será sin oksígeno, esaki por ta síntoma di hiperventilashon. Adaptá for di On Top, 2011

2 Mayoria di hende ta kana ku e pensamentu ku hiperventilashon ta surgi solamente serka persona ku ta sufri di asma, kansansio, sanger abou, òf problema di kurason. E ponensia akí no ta kuadra ku bèrdat. En prinsipio, tur hende por haña hiperventilashon: hende bou di strès, ku preshon, tenshon, nèrviosidat, i ku miedu òf hende ku ta konfrontando problema ku difísilmente e por kontrolá.

Kon e proseso ta kana3 Na momentu ku un ser humano ta hala rosea, e ta inhalá oksígeno i ta saka ási-

do karbóniko. E proseso ta unu magnífiko. E sistema kon bo ta hala rosea ta mará na loke abo ta hasiendo na e momentunan ei. Por ehèmpel, ora bo ta djòg, bo kurason ta bati mas fuerte, e nesesidat pa oksígeno ta mas tantu i lógikamente e halamentu di rosea ta bai mas lihé. Ora bo ta drumí, bo no tin tantu nesesidat di oksígeno. P’esei, bo ta hala rosea mas trankil, i e kurason tambe ta bati muchu mas trankil.

4 Na momentu ku hiperventilashon tuma lugá, bo halamentu di rosea ta kambia totalmente i ta fuera di kòntròl. Ta komo si fuera ku bo kurpa ta traha hormona di strès, anto e adrenalina ta subi i ta komo si fuera e ta preparando pa algu inesperá i den su ansha ta pidi pa mas oksígeno ku ta nesesario. E kantidat di ásido karbóniko ta bira ménos, i esaki por okashoná efekto no muchu agradabel. Bo por ta asta sintá riba un stul, pero bo ta hala rosea manera ta masha duru bo ta koriendo.

5 Tin diferente síntoma promé i despues di hiperventilashon. Algun di nan ta hala-mentu di rosea muchu lihé òf muchu profundo, biramentu di kabes, doló den pechu, batimentu di kurason, doló di kabes.

6 Lamentablemente, no tin ningun remedi spesífiko ku por kita hiperventilashon. Den sierto kaso eksepshonal un médiko por preskribí un resèpt di un òf mas píldora. Mayoria di biaha, esaki ta tuma lugá serka persona ku tin molèster di ansiedat. Tanten e ansiedat t’ei, e nèrviosidat por pone e pashènt bira adikto na e píldoranan akí sin yega na un solushon pa e atakenan di hiperventilashon. Loke e profesho-nalnan a deskubrí ta ku tin algun medida ku un persona mes por tuma pa por kon-trolá hiperventilashon.

7 Na momentu ku bo ta sinti ku bo ta bai hiperventilá, trankilisá bo mes mas tantu posibel i purba di hala rosea trankil i no muchu profundo. Esaki ta fásil pa bisa, pero

den práktika e ta resultá un poko difísil. Por hasi uso tambe di un saku di papel òf di plèstik, si bo ta disponé di unu na e momentunan ei, pa pone na bo boka i hala rosea te ora bo sinti ku bo halamentu di rosea a normalisá. E sistema akí ta mashá usá. Tin e sistema kaminda ta tuma tres sekònde pa hala rosea aden i seis pa saka rosea afó. Den bo kabes, bo ta konta 1-2-3 aden i 1-2-3-4-5-6 afó, i asina bo ta sigui bai.

8 Finalmente, lo ta bon pa deskribí pa bo mes bo estado emoshonal ora bo ta sinti atake di hiperventilashon. Asina bo por tuma e prekoushonnan nesesario.

Page 9: 2013 - VPCO€¦ · 4 Paña pegá na kurpa tambe por kousa hopi problema. Entre palu di garganta i skouder no tin solamente múskulo, pero tambe kabuya di e sistema nèrvioso. E nèrvionan

120301131-b 9 sigui lesa ►►►

Teksto 6 Tula su kosecha

1 Despues di un salida eksitoso, e seri di televishon ‘Tula su kosecha’ a ranka sali ku su di dos parti. Segun ku ta kana e ruta di Tula, ta reflehá riba komunidat kuraso-leño su ayera i su awe. Si den e promé seri, ocho yu di Kòrsou a konta nan historia, awor ta turno pa shete hulandes ku a forma nan bibá na Kòrsou, konta di nan.

2 E filmamentu, montahe i produkshon a dura seis luna. Den luna di ougùstùs 2012, kasi 217 aña despues ku e lucha pa libertat di Tula a kuminsá, lo estrená e seri na TeleCuraçao. Direktor, kamarógrafo i produktor Jermain Lo ta deskribí e momentu ei komo unu ekstraordinario: “Den e seri akí, ta trata di kibra ku klishé ku ta eksistí bou di kurasoleño i hulandes.” Pa Jermain, esaki tabata un reto grandi. P’esei, e ta ansioso pa tende reakshon di públiko riba kontenido di e seri.

No por lòs nan for di otro3 Den e shete edishonnan di ‘Tula su kosecha’, presen-

tadó Nifa Ansano, huntu ku diferente wéspet, ta kana etapa di e ruta di Tula. Den kada edishon, un persona diferente ta na palabra. Ta trata di, entre otro, Mark Vermeij, Rens Mulder i Sandra Hay, ku ta konta tokante e isla i nan lucha pa realisá nan soño. E último transmishon lo ta den luna di òktober 2012. A skohe konsientemente pa e fecha akí, pa asina laga e transmishon kana pareu ku e fecha di konmemorashon di e marcha di Tula i su kompañeronan di 1795.

4 Jermain ta haña ku e relashon entre yu di Kòrsou i ‘makamba’ ta masha impor-tante. “Hopi biaha nos tin e tendensia, komo yu di Kòrsou, di pensa ku ‘ta nos his-toria, ta nos a sufri. E hulandes no tin nada di bin hasi aki’. E realidat ta ku nos komunidat ta konsistí di diferente nashon, i e hulandes tambe ta forma parti di esaki. Ademas, na Kòrsou tin hopi hulandes ta biba, i na Hulanda tin hopi yu di Kòrsou. Esaki ta pone ku e relashon interhumano entre e dos paisnan lo keda eksistí pa bastante tempu. P'esei, ta importante pa traha riba nos relashon ku e hulandes.”

5 Presentadó Nifa Ansano a bin realisá durante kombersashon ku su wéspetnan, ku e tambe mester a kibra ku sierto tabú kultural. E ta remarká: “Ami tambe tabatin pensamentu negativo tokante e hulandes. Semper nan sa tur kos mihó, nan ta será i difísil pa entrevistá. Mi a trata di dil ku mi pensamentunan ménos positivo, pa asina mi hasi e preguntanan di un forma mas ophetivo posibel, for di un kuriosidat honesto. Mi ta haña ku mi a logra esaki bastante bon.”

6 Jermain Lo ke apelá na tur habitante di Kòrsou. Pa hasi e seri realmente aksesi-bel pa tur, a suptitulá ‘Tula su kosecha’ kompletamente na papiamentu, algu ku no a yega di sosodé anteriormente. “Mi ta spera ku hopi hende lo wak, spesialmente esnan di Bándabou, pasobra ta ei un dia henter e historia a kuminsá.”

Formashon di tradishonDurante produkshon di ‘Tula su kosecha’, Jermain Lo i Nifa Ansano a traha huntu

ku Nelly Rosa, Nasim Miradi, Lennon Aniceta i Pito Polo. Ta trata aki di un grupo yu di Kòrsou hóben i ambisioso. Jermain Lo ta spera ku e seri akí, ku ta un proyekto lokal pa i ku habitante di e isla, lo keda presentá tur aña di nobo den e temporada ku ta rekòrdá e berdadero ruta di Tula. Adaptá for di Aworaki, ougùstùs 2012

fin