2019 ЖЫЛҒА АРНАЛҒАН БiЛiМ БЕРУ …Халықаралық құстар күнi....

1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛIГI

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КIТАПХАНА

2019 ЖЫЛҒА АРНАЛҒАН

БIЛIМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ

АТАУЛЫ ДАТАЛАР КҮНТIЗБЕГI

БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҰСЫНЫС

КӨРСЕТКІШІ

АЛМАТЫ 2018

2

Құрастырушы Иманбекова К.Ж.

Редактор Насырова А.А.

2019 жылға арналған бiлiм беру саласындағы атаулы даталар

күнтiзбегi: библиографиялық ұсыныс көрсеткiші /құраст. К.Ж.Иманбекова;

ред. А.Ә.Насырова; РҒПК. - Алматы, 2018. - 273 б.

Күнтiзбекте Қазақстан Республикасының бiлiм және ғылым саласындағы

тарихи және ресми құжаттары, мемлекет және қоғам қайраткерлері туралы

деректер, ағартушылардың, педагогтардың, ғалымдардың, бiлiм беру саласы

қызметкерлерiнiң, бiлiм тарихын зерттеушiлердiң, оқулықтар мен оқу

құралдары авторларының атаулы даталары жайлы мәлiметтер берiлген.

Күнтiзбек үш бөлiмнен тұрады бiрiншi бөлiмде – бiлiм беру

саласындағы әр айдың даталар күнтiзбегi екiншi бөлiмде айы мен күнi

белгiсiз даталар үшiншi бөлiмде бiрiншi, екiншi бөлiмдегi – жұлдызша

арқылы белгiленген әрбір датаға қысқаша анықтама мен әдебиеттер тiзiмi

берiлген. Күнтiзбектiң соңында аталған есiмдердiң алфавиттiк көрсеткiшi,

сонымен қатар авторлардың, редакторлардың және құрастырушылардың

алфавиттiк көрсеткiшi берiлген.

Күнтiзбек оқытушыларға, студенттерге, оқушыларға, ағарту саласы

кітапханаларының қызметкерлеріне және көпшілік қауымға арналған.

Күнтізбек казақ және орыс тілдерінде жеке басылым болып шығады.

Осы күнтiзбек туралы пiкiрлерiңiздi мына мекен-жайға жазуға болады

050010 Алматы қаласы, Жамбыл көшесi, 21/25. Республикалық ғылыми-

педагогикалық кiтапхана. Тел./факс 91-69-11.

3

2019 ЖЫЛҒА АРНАЛҒАН БІЛІМ БЕРУ

САЛАСЫНДАҒЫ АТАУЛЫ ДАТАЛАР

КҮНТІЗБЕГІ

1 қаңтар

1 қаңтар

1 қаңтар

1 қаңтар

7 қаңтар

7 қаңтар

7 қаңтар

10 қаңтар

10 қаңтар

10 қаңтар

13 қаңтар

15 қаңтар

15 қаңтар

Қаңтар

Жаңа жыл*

Кескіндемеші-график, қазақ бейнелеу өнерінің негізін

салушылардың бірі, Қазақ КСР халық суретшісі Әбілхан

Қастеевтің туғанына 115 жыл (1.01.1904-2.11.1973).

Актриса, Қазақстан және КСРО халық артисі Сәбира

Майқанованың туғанына 105 жыл (1.01.1914-14.01.1995)

Әнші, Қазақ КСР-інің халық әртісі Рабиға Есімжанованың

туғанына 105 жыл (1914-1986)

Рождество күні.

Химия ғылымдарының кандидаты, профессор, қоғам

қайраткері, Казақ КСР Жоғары және орта арнаулы білім

министрі, (1987-1988), Қазақстан Республикасы Білім

министрі (1988-1993) Шайсұлтан Шаяхметовтың туғанына

80 жыл (7.02.1939-30.06.2000).*

Техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан

Республикасы Ғылым Академиясының академигі,

Халықаралық инженерлік академияның академигі, Қазақстан

Республикасының Білім және ғылым министрі (2000-2002),

қоғам қайраткері Нұралы Сұлтанұлы Бектұрғановтың

туғанына 70 жыл (7.01.1949).*

«Бастауыш жеті жылдық және орта мектеп

оқушыларының үлгерім бағасына бестік балды енгізу

туралы» РСФСР халық комиссариаты кеңесінің қаулысына

75 жыл (10.01.1944) //Народное образование в СССР. Сб.док.

1917-1973 гг. – М.,1974. – С.179.

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күні. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 ж. 31 қазандағы

№ 689 қаулысымен бекітілген //ҚР Президенті мен ҚР

Үкіметінің актілер жинағы. – 2017. - № 53. – 343-қ.

«Қазақ әдебиеті» газетінің жарық көргеніне 85 жыл

(10.01.1934).

Абай атындағы Қазақ мемлекеттік Академиялық опера және

балет театрының ашылғанына 85 жыл (15.01.1934)

С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университеті, 1992

жылдан Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық

университетінің құрылғанына 85 жыл (15.01.1934)

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан

Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-

мүшесі, «Қазақстан тарихы» оқулықтарының авторы Мәлік-

Айдар Хантемірұлы Асылбековтың туғанына 90 жыл

(15.01.1929- 20.05.2015 )*

https://kk.wikipedia.org/wiki/2015

4

23 қаңтар

30 қаңтар

қаңтар

4 ақпан

11 ақпан

15 ақпан

15 ақпан

17 ақпан

17 ақпан

18 ақпан

20 ақпан

21 ақпан

Тіл білімі маманы, филология ғылымдарының докторы,

профессор Байынқол Қалиұлы Қалиевтің туғанына 80 жыл

(23.01.1939)*

Жазушы Саттар Ерубаевтың туғанына 105 жыл (30.01.1914-

1970)

Халықаралық саяси апталық «Түркістан» газетінің жарық

көргеніне 25 жыл (1994).

Қаңтар айының үшінші жексенбісі – Халықаралық қар

күні. Бұл күннің мақсаты техникалық ойындарға әуес

балаларды таза ауадағы қармен ойнауға тарту, қысқы спорт

түрлеріне бейімдеу.

Ақпан

Ақын, әдебиетші, драматург Әбділда Тәжібайұлы

Тәжібаевтың туғанына 110 жыл (4.02.1909-23.09.1998).

Қазақстанның халық жазушысы, драматург Сәкен

Жүнісовтың туғанына 85 жыл (1934)

Актер, режиссер, КСРО Халық артисі Шәкен (Шаһкерім)

Аймановтың туғанына 105 жыл (15.02.1914-24.12.1970).

Интернационалист жауынгерлерді еске алу күні. 1989

жылы 15 ақпанда Ауғанстаннан Кеңес әскерінің ең соңғы

бөлімшесі қайтарылды. Осы оқиғаға байланысты 15 ақпан

Интернационалист жауынгерлерді еске алу күні деп

жарияланды.

Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор,

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрі

(1999), Владимир Сергеевич Школьниктің туғанына 70

жыл (17.02.1949)*

Дүниежүзілік мейірім күні. Бұл күні дүниежүзілік ұйымдар

адамдарды бір біріне мейірімді, қайырымды болуға

шақырады.

Қазақ әдебиетін зерттеуші, филология ғылымдарының

докторы, ҚазКСР Ғылым академиясының корреспондент-

мүшесі Әнуар Жақсығалиұлы Дербісалиннің туғанына 90

жыл (18.02.1929-4.07.1986)*

Педагог, қазақ мектептеріне арналған оқулықтар мен әдістеме

құралдарының авторы Сәукім Тілешованың туғанына 95

жыл (20.02.1924).*

Халықаралық ана тілі күні. 1999 жылдың 17 қарашасында

ЮНЕСКО-ның Бас конференциясында жарияланды, 2000

жылдың ақпанынан бастап тілдік және мәдени алуандылыққа,

көптілділікке қолдау білдіру үшін жыл сайын атап өтіледі. Өз

кезегінде, БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 2008 жылды

Халықаралық тілдер жылы деп жариялаған болатын.

5

1 наурыз

3 наурыз

8 наурыз

14 наурыз

15 наурыз

17 наурыз

Ақпан айының бірінші сейсенбісі – Дүниежүзілік қауіпсіз

Интернет күні. Бұл күн 2004 жылы Еврокомиссияның

ұсынысы бойынша бекітілген. Бұл күннің мақсаты мемлекет,

бизнес және қоғамның балалар мен жасөспірімдерді Интернет

желісінде қауіпсіздік қағидаларын сақтап, интернет-этика мен

заңға қарсы болып табылатын мәліметтерден сақтандыру

болып табылады.

Наурыз

Алғыс айту күні. Президент жарлығымен белгіленген

Алғыс айту күнін 2016 ж. 1 наурызда барша Қазақстан халқы

тұңғыш рет мерекеледі. Бұл күн ұлт пен ұлысты

жақындастыратын мереке ретінде Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2017 ж. 31 қазандағы № 689 қаулысымен

бекітілген //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы.

– 2017. - № 53. – 343-қ.

Дүниежүзілік жазушы күні. Дүниежүзілік жазушы күні

Халықаралық Пен-клубтың 48-ші конгресінің шешімі

негізінде атап өтіледі. Клуб 1921 жылы құрылған. Ұйымның

атауы ағылшынның poets - ақындар, essayists - очеркшілер,

novelists - романшылар сөздерінің бастапқы әріптерінен

құрылған. Сонымен қатар «pen» сөзі ағылшын тілінен

аударғанда «қаламсап» деген мағынаны береді. Ұйым атауы

ағылшындық жазушы Кэтрин Эми Доусон-Скоттқа тиесілі.

ПЕН-клубтың алғашқы президенті - Джон Голсуорси. 1923

жылы Лондонда ПЕН-клубтың алғашқы халықаралық

конгресі өтті. Сол уақытта ПЕН-орталық әлемнің 11 елінде

бар болатын. Ал қазір дүниенің 130 елінде, соның ішінде

Қазақстанда да бар.

ПЕН-клуб - халықаралық жазушылар бірлестігі, оның

Хартиясында «әр елдің ішіндегі және барлық елдер

арасындағы ақпарат бостандығы принциптерін қорғауға

жақтасу» деп көрсетілген.

Халықаралық әйелдер күні *.

Қазақ мемлекеттік заң институтының (қазір Қазақ

мемлекеттік заң университеті ) құрылғанына 25 жыл

(14.03.1994).

Дүниежүзілік тұтынушыларды қорғау күні. Бұл күн 1983

жылдан бері 15 наурызда халықаралық күнтізбекке енгізілген.

Физика-математика ғылымдарының кандидаты, профессор,

Халықаралық жоғары мектеп академиясының, Қазақ білім

академиясының академигі Базар Қабдошұлы Дамитовтың

туғанына 75 жыл (17.03.1944)*

6

18 наурыз

18 наурыз

20 наурыз

20 наурыз

20 наурыз

21 наурыз

21 наурыз

21-23 наурыз

21 наурыз

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ КСР-на

еңбек сіңірген жоғары мектеп қызметкері Қадыр

Жаманбайұлы Жаманбаевтың туғанына 105 жыл

(18.03.1914-15.09.1986).

Қазақстанның халық жазушысы Морис Давидович

Симашконың (Шамис) туғанына 95 жыл (18.03.1924-

24.12.2001).

Қазақ КСР ағарту ісінің үздігі, Ұлы Отан соғысының ардагері

Василий Петрович Калинкиннің туғанына 100 жыл

(20.03.1919-2015) (Ол туралы 2019 жылға арналған орыс

тіліндегі күнтізбектен қараңыз).

Опера әншісі, Қазақстанның халық әртісі, КСРО мемлекеттік

сыйлығының лауреаты Әнуарбек Бейсембайұлы

Үмбетбаевтың туғанына 105 жыл (20.03.1914-11.12.1973).

Халықаралық бақыт күні. Бұл күн 2012 ж. 28 маусымда

БҰҰ Бас Ассамблеясының ұсынысы бойынша БҰҰ мүше 193

елдің қолдауымен 20 наурызда тойлансын деп шешілді. 2016

жылы Алматыда алғаш рет осы мереке аталып өтілді.

Дүниежүзілік поэзия күні. ЮНЕСКО Бас

конференциясының 1999 жылдың 30-ыншы сессиясында

наурыздың 21-де Дүниежүзілік поэзия күнін атап өту туралы

шешім қабылданды. Дүниежүзілік Поэзия күні тұңғыш рет

ЮНЕСКО-ның штаб-пәтері орналасқан Парижде атап өтілді.

«Поэзия, - делінген ЮНЕСКО шешімінде, - қазіргі заманғы

адамның өткір де терең рухани мәселелеріне жауап бере

алады. Бірақ бұл үшін оған қоғам назарын мүмкіндігінше

кеңірек аударту қажет. Сонымен қатар Дүниежүзілік Поэзия

күні қазіргі ақындардың шығармалары оқырмандарына,

негізінен солардың күшімен, жол тауып жатқан шағын

баспалардың, тебіреніске толы сырлы сөзбен мәңгілік

дәстүрді қайта тірілтіп жүрген әдеби клубтардың өздерін

кеңінен танытуына мүмкіндік беруі тиіс». Бұл күні бұқаралық

ақпарат құралдарында поэзияның шын мәніндегі қазіргі

заманғы, адамдар ашық қабылдай алар өнер ретіндегі

жағымды кейпін қалыптастыруға қызмет етуі қажет.

Халықаралық қуыршақтар театры күні. 2000 жылы

Халықаралық қуыршақтар театрының одағы Халықаралық

қуыршақ театрының күнін атап өту туралы ұсыныс жасады.

2003 жылғы бүкіл әлемнің қуыршақтар фестивалі осы

дәстүрді енгізді. Содан бері қуыршақ театрының барлық

кәсіпқойлары мен жанкүйерлері 21 наурызда Халықаралық

қуыршақтар театры күнін атап өтуде.

Наурыз мейрамы*.

Көктемгі демалыс (21 наурыз- 4 сәуір)*

7

22 наурыз

22 наурыз

24-30 наурыз

27 наурыз

27 наурыз

30 наурыз

1 сәуір

Халықаралық су күні. 1992-ші жылы Бразилияның Рио-де-

Жанейро қаласында өткен БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау

және дамыту жөніндегі конференциясында 22-ші наурыз –

«Дүниежүзілік су қорлары» күні деп жарияланды.

Бас Ассамблеяның 1992-ші жылғы желтоқсанның 22-сіндегі

47/193 қарарымен жарияланған Дүниежүзілік су қорлары күні

– таза ауыз сумен қамтамасыз етуде қолға алынып отырған

нақты күш-жігер және кездесіп отырған қиыншылықтар мен

олардан арылуға бастайтын шешімдер оңды нәтижелерге

жетуге жәрдемін тигізетінін баршаның есіне салудың баға

жетпес мүмкіндігі.

Ағартушы, оқымысты, түркі халықтарынан шыққан ұлы

астроном әрі математик Орта Азия мемлекет қайраткері

Ұлықбек Мұхаммед Тарағайдың туғанына 625 жыл

(22.03.1394-1449).

Балалар мен жасөспірімдер кітабы апталығы.

Бұл мереке жыл сайын оқушылардың көктемгі демалыс

күндерінде өткізіледі. Бұл мерекенің тарихы былай басталған.

Ұлы Отан соғысының жүріп жатқан кезі, күн суық, азық-

түлік тапшы, карточкамен берілетін. Осындай 1943 жылдың

суық, сұрғылт көктемінің бір күнінде Одақтар үйінің суық

залына балалар жазушылары мен ақындары Мәскеудің

оқушы балаларын жинап балалар кітаптары туралы кездесу

өткізді. Осылай алғаш рет балалар кітабы апталығы пайда

болды. Қазір бұл мереке жыл сайын «Балалар мен

жасөспірімдер кітаптарының апталығы» мерекесі деп дәстүрлі

түрде аталып өтіледі. Бұл мерекенің мақсаты - кітап оқуды

жас ұрпақтың қызғылықта да тиімді демалыс уақытына

айналдыру, балалардың, жасөспірімдердің рухани дамуына

жағдай жасау.

Халықаралық театр күнi. 1961 жылы Халықаралық театр

институтының ІХ конгресінде 27 наурызды Халықаралық

театр күні деп тойлау бекітілді.

Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің «Мектептің өмірмен

байланысын нығайту және Қазақ КСР-інде халыққа білім

беру жүйесін одан әрі дамыту туралы» заңына 60 жыл

(27.03.1959) //Қазақ ССР: Энциклопедиялық анықтама. –

Алматы, 1980. – 395 б.

Жердi қорғау күнi. Бұл күнді жер шарының «жасылдар»

қозғалысы белгілеген.

Сәуір

Халықаралық құстар күнi. 1906 жылы 1 сәуірде

«Халықаралық құстарды қорғау туралы конвенция»

қабылданғаннан кейін осы күні аталып өтетін болған.


https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BE-%D0%B4%D0%B5-%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B9%D1%80%D0%BE

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BE-%D0%B4%D0%B5-%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B9%D1%80%D0%BE

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%B0%D2%B0

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83_%D2%9B%D0%BE%D1%80%D1%8B

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%83%D1%8B%D0%B7_%D1%81%D1%83

8

2 сәуір

7 сәуір

12 сәуір

12 сәуір

12 сәуір

12 сәуір

12 сәуір

15 сәуір

18 сәуір

20 сәуір

Халықаралық балалар кітабы күні*.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау күні*.

Бұдан 35 жыл бұрын Кеңестер Одағы Коммунистік партиясы

Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесі «Жалпы

білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының Негізгі

бағыттары» туралы қаулы қабылдады (12.04.1984) //Қазақ

ССР: Қысқаша энциклопедия.–Т.3.–Алматы,1988.– 225; 312 б.

«Сауатсыздық жойылсын» атты Алматы облыстық

қоғамының құрылғанына 95 жыл (12.04.1984) //Алматы:

Энциклопедия. – Алматы,1996. – 333 б.

Дүниежүзілік ғарышкерлік күні*.

Ғылым қызметкерлері күні. Бұл мереке 2011 жылы 22

қазандағы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы

бойынша тағайындалды. 12 сәуірде Қазақстанның көрнекті

ғалымы, академик, Қазақстан ғылым академиясының алғашқы

президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаев дүниеге келген. Сол

себепті осы күн мереке ретінде атап өтіледі. Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2017 ж. 31 қазандағы № 689

қаулысымен бекітілген //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің

актілер жинағы. – 2017. - № 53. – 343-қ.

Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш президенті, қоғам

қайраткері, геология ғылымдарының докторы, профессор,

КСРО Ғылым академиясының, Қазақстан ғылым

академиясының академигі Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың

туғанына 120 жыл (12.04.1899-31.01.1964).*

Халықаралық мәдениет күні. 1935 жылы көркем және

ғылыми мекемелер мен тарихи ескерткіштерді қорғауға

арналған халықаралық Рерих Пактісі деп аталатын келісімге

қол қойылған. 1998 жылдан бастап 15 сәуір Халықаралық

мәдениет күні деп аталынып келеді.

Халықаралық ескерткiштер мен тарихи орындарды

қорғау күнi. Жыл сайын әлем қауымдастығы 18 сәуірде

Халықаралық тарихи ескерткіштерді және тарихи орындарды

қорғау күнін атап өтеді. 1982 жылы ЮНЕСКО жанынан

құрылған Халықаралық ескерткіштер мен көрнекті

орындарды қорғау мәселелері жөніндегі кеңес ассамблеясы

осы күнді бекіткен болатын. Басты мақсат – жас ұрпақты

тарихи құндылықтарымызбен таныстыру, тарихи

ескерткіштеріміз – мәдени мұраларымызды қастерлеп

сақтауға, құрметтеуге шақыру.

Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлованың туғанына

95 жыл және Отан соғысында қаһармандық көрсетіп мерт

болғанына 75 жыл (20.04.1924-1944).

9

22 сәуір

23 сәуір

23 сәуір

24 сәуір

28 сәуір

Халықаралық Жер-Ана күні. Бұл күнді жариялау туралы

қарарды БҰҰ Бас Ассамблеясы 2009 ж. сәуірдің 22-сінде

бірауыздан мақұлдады. Қарарды мақұлдағандардың

қатарында Қазақстан да бар. Жер-Ана күнін жариялау

планетамыздың және оның экологиялық жүйесінің бізді

өмірмен қамтамасыз етіп отырғанын түсінгенімізді паш етіп,

сондай-ақ 1992 жылғы Рио-де-Жанейрода өткен қоршаған

орта және оны дамыту Конференциясында қабылданған

міндеттерді бекіте түсті. Бұл күн 2010 ж. бастап атап өтіледі. Тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Виктор

Кузьмич Сидоровтың туғанына 95 жыл (23.04.1924-

24.04.2004) (Ол туралы 2019 жылға арналған орыс тіліндегі

күнтізбектен қараңыз).

Бүкіләлемдік кітап және авторлық құқық күні.

Бұл күнді атап өтуге себепті нәрсе – 23 сәуірдің қаламгер

қауымына көп байланысты болғандығынан. 1616 жылдың 23

сәуірінде әлемді мойындатқан классик қаламгерлер

Сервантес, Шекспир, Инка Гарсиласо де ла Вега дүниеден

өтті. Бұл күн – сонымен қатар әлемге танымал авторлар

Морис Дрюон, X.Лакснесс, Владимир Набоков, Мануэль

Мехиа Вальехоның туған және өмірден қайтқан күндері.

Сондықтан әлемнің кітапсүйер қауымы 23 сәуірді Кітап және

авторлық құқық күні ретінде атап өтеді.

1995 жылы Парижде ЮНЕСКО-ның Бас конференциясы

Бүкіләлемдік кітап және авторлық құқық күнін атап өтуді

белгілеген. Бұған қоса, дәл осы күні балалар мен

жасөспірімдерге арналған үздік әдеби шығармалар үшін

ЮНЕСКО.

Халықаралық жастар ынтымақтастығының күні. Демократиялық жастар дүниежүзілік федерациясының

шешімімен жыл сайын 24 сәуір күні аталып өтеді. Тұңғыш рет

мереке 1957 жылы өткізілді. Бұл дата мемлекеттік

органдардың, қоғамның және бұқаралық ақпарат

құралдарының назарын жастар проблемасына аударту үшін

тағы бір себеп болып табылады. Аталмыш датадан бөлек,

ғаламшар жастарына арналған бірнеше мереке бар, олар - 12

тамыз күні атап өтілетін Халықаралық жастар күні және 10

қараша - Дүниежүзілік жастар күні.

Дүниежүзілік еңбекті қорғау күні. 1999 АҚШ пен Канада

еңбекшілер кәсіподағының ұйымдастыруымен қаза болған

жұмысшыларды еске алу күні өткізіледі. Содан бері осындай

шаралар барлық елдерде өткізіліп келеді. Ресми түрде

Дүниежүзілік еңбекті қорғау күні Халықаралық еңбек

ұйымының тағайындауы бойынша 2003 жылдың 28 сәуірінен

бастап аталып өтіледі.

10

29 сәуір

29 сәуір

1 мамыр

1 мамыр

3 мамыр

3 мамыр

4 мамыр

5 мамыр

7 мамыр

8 мамыр

КСРО Министрлер Кеңесінің «Халыққа білім беру

саласындағы ұйымдастыру мен басқару құрылымы

туралы» қаулысының шыққанына 30 жыл (29.04.1989)

//Бюллетень Госкомитета СССР по народному образованию. –

1989. - № 6. – С.2-55.

Халықаралық би күні. 1982 жылдан бастап ЮНЕСКО-ның

шешімімен тарихқа «заманауи балеттің негізін қалаушы»

ретінде енген, хореографиялық өнердің реформаторы және

теоретигі, балетмейстер Жан-Жорж Новердің туған күнінде

атап өтіледі.

Мамыр

Қазақстан халқының бірлігі күні*.

Ақын, қоғам қайраткері, қазақ әдебиетінің негізін салушы

Ілияс Жансүгіровтың туғанына 125 жыл (1.05.1894-1938).*

Дүниежүзілік баспасөз күнi. БҰҰ бас Ассамблеясының 1993

жылғы 21 желтоқсандағы шешімімен бұл дата - Дүниежүзілік

баспасөз бостандығы күні ретінде атап өтіледі.

Күн күні. Күн энергиясы халықаралық қоғамының

Еуропалық бөлімі жаңартылған энергия көзін пайдалану

мүмкіндігіне назар аудару үшін 1994 жылдан бастап жыл

сайын Күн күнін ұйымдастырып келеді. Энтузиастар мен

кәсіпқой мамандар, қоғамдық ұйымдар мен бүкіл еуропаның

фирмалары бұл күні әр түрлі мерекелік шаралар

ұйымдастырады және күн энергиясын пайдалану мүмкіндігі

туралы демонстрация өткізеді.

Дүниежүзілік СПИД құрбандарын еске алу күні. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің

«Қазақстан Республикасында мемлекеттік білім

стандарттарын әзірлеу және бекіту тәртібі туралы» қаулысына 25 жыл (5.05.1994) //Қазақстан Республикасының

Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер

жинағы. – 1994. - № 6. – 212 бап.

Отан қорғаушылар күні.*

Дүниежүзілік Қызыл Жарты Ай мен Қызыл Крест күнi.

Қызыл Крест қозғалысы 1863 жылы жарақат алғандарға көмек

көрсету бойынша Халықаралық Комиссия құрылған кезде

пайда болды. Алғашқы кезде оның қызметі соғыста зардап

шеккен әскерлерді емдеуге жұмсалған. 1864 жылы 22 тамызда

Швейцарияда Жан Анри Дюнанның ұсынысы бойынша ұрыс

алаңында жарақат алғандардың өмірін жақсарту бойынша

конвенцияға қол қойылды. Конвенцияда дәрігерлер мен

медқызметкерлердің ерекше әмбебап белгісі болу керектігі

көрсетілді. Оның символы ретінде ақ фондағы қызыл крест

белгісі таңдалды. Қызыл крест осылай пайда болды.

11

8 мамыр

8 мамыр

9 мамыр

11 мамыр

12 мамыр

12 мамыр

15 мамыр

18 мамыр

21 мамыр

21 мамыр

1906 жылы Осман империясында мұсылман елдеріндегі

Қызыл Крестің баламасы ретінде Қызыл Жарты ай

қайырымдылық ұйымы пайда болды. Қызыл Крест және

Қызыл жарты ай ұйымдарының басында Женевадағы штаб-

пәтері бар Халықаралық Комитет тұрды.

Орыс-славян тілдерінің маманы, профессор, Ұлы Отан

соғысының ардагері, Хайролла Хабиболлаұлы

Махмұдовтың туғанына 110 жыл (8.05.1909-23.10.1983).*

Халық ақыны, әнші, сазгер Кенен Әзірбаевтың туғанына 135

жыл (08.05.1884- 1976)

Ұлы Отан соғысындағы Жеңіс күні.*

Археолог-ғалым, тарихшы, өнертанушы, Қазақ КСР Ғылым

Академисының академигі Әлкей Хақанұлы Марғұланның

туғанына 115 жыл (11.05.1904-14.01.1985).*

Тарихшы-ғалым, педагог, қазақтан шыққан тұңғыш темір жол

инженері, қоғам қайраткері Мұхамеджан

Тынышбайұлының туғанына 140 жыл (12.05.1879-

21.11.1937).*

Ата-аналардың жалпыұлттық жиналысы күні. 2017

жылы ҚР Білім және ғылым министрлігі 12 мамырда алғаш

рет ата-аналардың жалпыұлттық жиналысы күнін жариялады.

Осыдан бастап еліміздің барлық қалалары мен ауылдарында

бір мезгілде ата-аналар жиналысы өткізілетін болады

//Алматы ақшамы. – 2017. – 16 мамыр

Халықаралық отбасы күні. *Атаулы күн 1993 жылы

БҰҰ-ның Бас Ассамблеясымен бекітілген. Бұл күнді белгілеу

түрлі мемлекеттерде қоғамның назарын отбасына аудару

қажеттігінен туындаған.

Халықаралық мұражайлар (музейлер) күні. 1977 жылы

Халықаралық музейлер Кеңесінің 11-конференциясында 18

мамыр «Халықаралық музей күні» болып белгіленді. 2002 ж.

мамыр айынан бастап «Қазақстан музейлері» журналы шыға

бастады. Бұл күні мұражайлар келушілерге тегін қызмет

көрсетеді.

Осыдан 60 жыл бұрын Кеңестер Одағы Коммунистік

партиясының Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер

Кеңесінің «Мектепке дейінгі балалар мекемелерін одан әрі

дамыту, мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбиесі мен

дәрігерлік күтімін жақсарту шаралары туралы» қаулысы

шықты (21.05.1959) //Қазақ ССР: Энциклопедиялық анықтама.

– Алматы, 1980. – 395 б.

Мәдениет және өнер қызметкерлерінің күні. ҚР Үкіметінің

2013 ж. 22 қараша № 698 Жарлығы бойынша, бұл күн жыл

сайын 21 мамыр күні аталып өтіледі.

12

24 мамыр

24 мамыр

25 мамыр

27 мамыр

29 мамыр

31 мамыр

1 маусым

2 маусым

4 маусым

5 маусым

9 маусым

9 маусым

12 маусым

Славян жазбасы, ағарту және мәдениет күні. Бұл күн 1995

жылдан бастап 24 мамырда атап өтіледі. Кирилл мен

Мефодий негізін салған славян алфавитін қазір көптеген

елдер пайдаланады.

Ақын, ағартушы Сәбит Дөнентаевтың туғанына 125 жыл

24.05.1894-25.05.1933*.

Соңғы қоңырау.*

Осыдан 50 жыл бұрын мектепке дейінгі мекеме

қызметкерлерінің Республикалық кеңесі болды, онда

мектепке дейінгі мекемелердің жұмысын одан әрі жетілдіру,

балаларды мектепке дайындау, ана тілін оқытудың

формалары мен әдістері және өзге де мәселелер қаралды

(27.05.1969) //Қазақ ССР:Қысқаша энциклопедия. Т.3. –

Алматы, 1988. – 22 б.

КСРО және Қазақ КСР халық ағарту ісінің үздігі, Социалистік

Еңбек Ері, «Ленин», «Құрмет белгісі» ордендерінің иегері,

педагог Жақия Шайжүнісовтың туғанына 105 жыл

(29.05.1914-1983).

Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні.*

Маусым

Халықаралық балаларды қорғау күні.*

Филология ғылымдарының докторы, профессор, түркітанушы

ғалым Алтай Сәрсенұлы Аманжоловтың туғанына 85 жыл

(2.06.1934-2012).*

Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері күні *

Дүниежүзілік тіршілік өрісін қорғау күні-Экологтар күні.*

Халықаралық мұрағаттар күні. 1948 жылы ЮНЕСКО-ның

шешімімен Халықаралық мұрағаттар кеңесі құрылған. Осы

кеңестің 60 жылдығына орай, 2007 жылы алғаш рет осы күн

аталып өтті. Содан бері 9 маусым Халықаралық мұрағаттар

күні деп белгіленді.

Халықаралық достар күні. Барлық уақытта барлық халық

достықты үлкен әлеуметтік және адамгершілік құндылық деп

танып келсе де, «шынайы достықты» өте сирек деп санаған.

Халықаралық достар күні өмірдегі әртүрлі қиын-қыстау

жағдайларға қарамастан досымыздың қаншалықты қымбат

екенін айта отырып, оларды қуанту үшін ойлап табылған күн.

Дүниежүзілік бала еңбегіне қарсы күрес күні. 2002 жылы

Халықаралық Еңбек Ұйымы (ХЕҰ) жұртшылықтың

хабардарлығын көтеру және бала еңбегі мәселелерін шешуге

ықпал ету мақсатында 12 маусымды Дүниежүзілік бала

еңбегіне қарсы күрес күні деп жариялаған. 12 маусым –

халықаралық балалар еңбегіне қарсы күрес күні.

Халықаралық балалар еңбегіне қарсы күрес күні жыл сайын

маусымының он екісі күні тойланып отырады

13

15 маусым

15 маусым

23 маусым

23 маусым

25 маусым

25 маусым

26 маусым

Қазақстан Жазушыларының І съезінің ашылғанына 85

жыл (12-20 маусым.1934)

Ұйғыр тілі маманы, филология ғылымдарының докторы,

профессор, Казақ КСР Ғылым академиясының

корреспондент-мүшесі Ғожахмет Садвақасұлы

Садвақасовтың туғанына 90 жыл (15.06.1929-1991)*.

Халықаралық Олимпиада күні. 1948 жылдың қаңтар

айында Санкт-Морицте өткен ХОК-тің 48-ші сессиясы кезінде

Халықаралық олимпиада комитеті жыл сайын 23 маусым күні

мерекелеуді шешті. 1967 жылы Халықаралық олимпиада

комитеті 23 маусымды - Халықаралық Олимпиада күні деп

атады.

Мемлекеттік қызметші күні. 2002 жылдың 20

желтоқсанында Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы

23 маусымды БҰҰ-ның мемлекеттік қызметкері күні деп

жариялау қарарын қабылдап, оған мүше әр мемлекетті де

осыған байланысты бір күнді белгілеуге шақырды. Қазақстан

Республикасы Президентінің 2013 жылғы Жарлығымен 23

маусым Қазақстан мемлекеттік қызметші күні болып

белгіленді.

Құрманғазы атындағы Мемлекеттік халық оркестрінің

құрылғанына 85 жыл (25.06.1934)

Педагогика ғылымдарының докторы, Қазақ Білім

академиясының құрметті академигі, этнопедагогикалық

оқулықтар мен әдістеме құралдардың авторы Серғазы

Қалиұлы Қалиевтың туғанына 90 жыл (25.06.1929).*

Халықаралық нашақорлыққа қарсы күрес күнi. Бұл күнді

1987 жылы 26 маусым күні БҰҰ Бас Ассамблеясы бекіткен.

Маусым айының үшінші жексенбісі – медицина

қызметкері күні. КСРО кезінен бастап осы мейрам

медицина қызметкерлері күні деп атап өтілетін. Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2017 ж. 31 қазандағы № 689

қаулысы бойынша бұл күн медицина қызметкері күні деп

аталатын болды //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер

жинағы. – 2017. - № 53. – 343-қ.

Маусым айының үшінші жексенбісі – Халықаралық

әкелер күні. Халықаралық әкелер күнін әлемнің 52 елі

маусымның үшінші жексенбісінде атап өтеді. Жалпы әкелер

күні ХХ ғасырдың басынан бері аталып келе жатыр. Бұл күні

отбасылық кештер әке мен балаға арналады, сонымен бірге

ұрпақтың құрметі ретінде жасы үлкен ер адамдарға құрмет

көрсетіліп, еске алу кештері ұйымдастырылады. Алғаш рет

Әке күні 1910 жылы 19 маусымда АҚШ –та өткізілді. 2010

жылы бұл мерекеге 100 жыл толды.

http://kk.wikipedia.org/wiki/1948_%D0%B6%D1%8B%D0%BB

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%86

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%96

http://kk.wikipedia.org/wiki/23_%D0%BC%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BC

http://kk.wikipedia.org/wiki/1967_%D0%B6%D1%8B%D0%BB

14

1 шілде

6 шілде

6 шілде

12 шілде

15 шілде

1 тамыз

1 тамыз

1 тамыз

2 тамыз

12 тамыз

Маусым айының соңғы жексенбісі – Байланыс және

ақпарат қызметкерлері күні. 2011 жылдың қазанында

еліміздегі кәсіби және басқа да мерекелер тізімінің жаңа

редакциясына сәйкес, 28 маусым - Байланыс және ақпарат

құралдары қызметкерлері күні болып аталып келді. 2017 ж.

шыққан № 689 Үкімет қаулысы бойынша бұл күн енді

Байланыс және ақпарат қызметкерлері күні деп аталатын

болды //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы. –

2017. – 53. – 343-қ.

Маусым айының аяғы – мектеп бітірушілер кеші.*

Шілде

Алматы қаласы Мұғалімдер даярлайтын алты айлық

кешкі курстың алғашқы түлектерінің оқу бітіріп шығуына

100 жыл (1.07.1919).

Астана күні.*

«Жас ұлан» ұйымының құрылған күні.*

Қазақстанның жазушысы Николай Раевскийдің туғанына

125 жыл (1894-1988)

«Наука Казахстана» газетiнiң шыққанына 30 жыл

15.07.1993.

Шілде айының бірінші жексенбісі – Ұлттық домбыра

күні. Қоғамды ұлттық мәдениет пен бірегейлікті сақтау мен

қайта жаңғырту идеясының төңірегінде одан әрі топтастыру

мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 ж.

12 маусымдағы № 699 қаулысы бойынша 2018 ж. шілденің

бірінші жексенбісі Ұлттық домбыра күні болып белгіленді.

Тамыз

Балалардың бірінші қалалық спартакиадасының ашылғанына

85 жыл (1.08.1934) //Алматы: Энциклопедия. – 1996. – 334 б.

Халықаралық балаларды сауықтыру лагері күні .*

1 тамыз – 30 қыркүйек аралығында «Мектепке жол»

республикалық қайырымдылық акциясы.*


докторы, профессор Хасен Әдібайұлы Әдібаевтың туғанына

95 жыл (2.08.1924-2012).*

Халықаралық жастар күні. 1999 жылы БҰҰ Бас

Ассамблеясы Жастар істері жөніндегі министрлердің

Дүниежүзілік конференциясының тамыздың 12-сін

Халықаралық жастар күні деп жариялау туралы ұсынысын

қолдады. 2000 жылдан бастап бұл күн әртүрлі елдерде

мерзімді түрде атап өтілуде. Мақсаты – әлемдегі жастардың

жетістіктерін атау, жастардың қоғамды нығайту, жергілікті

қауымдастықтарды дамыту ісіне қатысуға ынталандыру,

жастардың арасындағы ерікті қызметті насихаттау. Ең алғаш

Жастар күні 2000 жылы тойланды.

15

15 тамыз

17 тамыз

26 тамыз

29 тамыз

30 тамыз

31 тамыз

1 қыркүйек

5 қыркүйек

5 қыркүйек

8 қыркүйек

Қазақ Мемлекеттік қыздар педагогикалық институтының

(қазір Қазақ Мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті)

ашылғанына 75 жыл

Филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан

Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі

Рабиға Ғалиқызы Сыздықованың туғанына 95 жыл

(17.08.1924).*

Қазақстан Республикасы гуманитарлық білім беру

тұжырымдамасына 25 жыл (26.08.1994) //Қазақстан жоғары

мектебі. – 1995. - № 2.

Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл

күні*

Қазақстан Республикасының Конституция күні.*

Әдебиет зерттеуші, аудармашы, сыншы, филология

ғылымдарының докторы, Қазақ КСР-на еңбек сіңірген

мәдениет қайраткері Зоя Сергеевна Кедринаның туғанына

115 жыл (31.08.1904-1992).

Тамыз айының ортасы – «Жол ашар» акциясы*

Тамыз айының ортасы – Тамыз мәслихаты.*

Тамыз айының үшінші жексенбісі – Спорт күні.*

Қыркүйек

Білім күні.*

Сазгер, Қазақстанның халық әртісі, Қазақстанның еңбек

сіңірген өнер қайраткері Сыдық Мұхамеджановтың

туғанына 95 жыл (5.09.1924-1991)

Қазақстан халқы тілдері күні*. Қазақстан Республикасы


бекітілген мерекелік күндердің тізбесі бойынша, бұл мереке

енді 5 қыркүйекте өтеді //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің

актілер жинағы. – 2017. - № 53. – 343-қ.

Халықаралық сауаттандыру күні. Тегеранда 1965 жылдың

қыркүйегінде өткен «Білім министрлерінің Бүкіләлемдік

сауатсыздықты жою жөніндегі конференциясының» ұсынысы

бойынша ЮНЕСКО 1966 жылдан бастап Халықаралық

сауаттандыру күнін өткізуді жариялады. 8 қыркүйек - осы

конференцияның салтанатты ашылған күні. Бұл күн

ЮНЕСКО іс-қимылының басты салаларының бірі болып

табылатын сауаттандыру жөніндегі қоғам күш-жігерін

жандандыруға шақырады.

16

10 қыркүйек

12 қыркүйек

17 қыркүйек

17 қыркүйек

21 қыркүйек

21 қыркүйек

22 қыркүйек

27 қыркүйек

1 қазан

1 қазан

Ағартушы, ұстаз, көрнектi мемлекет және қоғам қайраткерi,

Халық ағарту комиссары (1921) Сұлтанбек Қожановтың

туғанына 125 жыл 1894-1939*.

Тұңғыш қазақ архитекторы, Қазақстанның еңбек сіңірген

құрылысшысы, қазіргі архитектуралық мектептің негізін

салушы Төлеу Құлқаманұлы Бәсеновтың туғанына 110

жыл (12.09.1909-4.05.1976).

Ағартушы-педагог, қоғам қайраткері, әдебиетші, ғалым, Қазақ

АКСР халық ағарту комиссары (1930), Нұғыман Манаевтың

туғанына 125 жыл (17.09.1894 -14.11.1942).*


профессор Ғабдолла Қалиұлының туғанына 90 жыл

(17.09.1929-2011)*.

Тарих ғылымдарының докторы, профессор Халел

Арғынбайұлы Арғынбаевтың туғанына 95 жыл

(21.09.1924-8.08.1998).

Дүниежүзілік бейбітшілік күні.*

Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық

университетінің ашылғанына 85 жыл (1934 ж. Тау-кен

институты, кейін В.И.Ленин атындағы қазақ политехникалық

институты)

Дүниежүзілік туризм күні .*

Қыркүйектің екінші жексенбісі – отбасы күні.

1993 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясымен бекітілген 15

мамырда аталып өтетін Халықаралық отбасы күні бар. Ал

қыркүйектің екінші жексенбісінде аталып өтетін отбасы күні

Қазақстан Республикасының мерекелік күні. Ол ҚР


бекітілген //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы.

– 2017. - № 53. – 343-қ.

Қыркүйектің үшінші жексенбісі - Ана күні деп белгіленді.

Бұл мереке әр елде әр уақытта тойланады. Бұл күн 2012

жылдан бастап, Президент Н.Назарбаевтың Жарлығымен

қыркүйектің үшінше жексенбісі күні тойланатын болды. Бұл

күні тек аналарды құттықтайды.

Қыркүйектің соңғы жексенбісі – Еңбек күні. ҚР Үкіметінің

2013 ж. 22 қараша № 698 Жарлығы бойынша, бұл күн

қыркүйек айының соңғы жексенбісінде аталып өтіледі

Қазан

Халықаралық қарттар күнi. БҰҰ Бас Ассамблеясы 1990

жылы 14 желтоқсанда 1 қазанды қарттар күні етіп бекітті. Бұл

күні қарттардың құқығын қорғау мақсатында

конференциялар, басқа да қайырымдылық шаралары

өткізіледі.

Халықаралық музыка күні.*

17

4 қазан

9 қазан

13 қазан

15 қазан

15 қазан

15 қазан

18 қазан

19 қазан

22 қазан

23 қазан

26 қазан

26 қазан

28 қазан

Филология ғылымдарының докторы, әдебиеттанушы

Бейсенбай Кенжебаевтың туғанына 115 жыл (4.10.1904-

17.07.1987).*

Дүниежүзілік пошта күні.

Жазушы Бердібек Соқпақбаевтың туғанына 95 жыл

(13.10.1924-1992)

Қазақ әдебиетінің негізін салушы, жазушы, мемлекет және

қоғам қайраткері Сәкен (Сәдуақас) Сейфулиннің туғанына

125 жыл (15.10.1894-25.02.1938).*

Алматы қаласының «Кітапханалар күні» заңды түрде

бекітілмеген. Бұл күн Алматы қаласының әкімшілігінің

бастамасымен 1999 жылдан бері Алматы қаласында 15 қазан

күні өткізіліп келеді.

Халықаралық ауыл әйелдерінің күні. Біріккен Ұлттар

Ұйымының шешімімен 2008 жылдан бері қазан айының 15-і

күні аталып өтеді. БҰҰ Бас Ассамблеясының мақсаты –

ауылдық елді мекендердегі әйел адамдардың тұрмыстық жағ-

дайларын жақсарту. Бұл туралы арнайы резолюция да қабыл-

данған.

Рухани келісім күні.*

Ұлы Отан соғысының ардагері, Рейхстагқа жеңіс туын тіккен

Рахымжан Қошқарбаевтың туғанына 95 жыл (19.10.1924-

1988)

Жазушы, Қазақстанның халық жазушысы Әбдіжәміл

Нұрпейісовтың туғанына 95 жыл (22.10.1924)

Халықаралық мектеп кітапханаларының күні.*

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор, психолог

Құбығұл Бозайұлы Жарықбаевтың туғанына 90 жыл

(26.10.1929).*

Тарихшы, профессор, Ұлы Отан соғысының ардагері Сәкен

Мамажанұлы Кенжебаевтың туғанына 100 жыл

(26.10.1919-14.08.1980). (Ол туралы 2019 жылға арналған

орыс тіліндегі күнтізбектен қараңыз).

Жазушы, аудармашы, сыншы Герольд Карлович Бельгердің

(Гарри Карлсон) туғанына 85 жыл (28.10.1934-7.02.2015)

Қазан айының бірінші дүйсенбісі – Халықаралық

дәрігерлер күні. Бұл күн дүниежүзі дәрігерлерінің ынтымақ

күні ретінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының

ұйғарымымен атап өтіледі.

Қазан айының бірінші жексенбісі - мұғалім күні Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қазандағы № 689

қаулысымен бекітілген. //ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің

актілер жинағы. – 2017. - № 53. – 343-қ.*

18

5 қараша

7 қараша

7 қараша

9 қараша

10 қараша

15 қараша

15 қараша

15 қараша

16 қараша

17 қараша

20 қараша

Қараша

Күзгі демалыс (5-13 қараша).*

«Қыз-Жібек» операсының алғашқы қойылғанына 85 жыл

(7.11.1934)

«Балдәурен» Республикалық оқу-сауықтыру орталығының

құрылған күні*.

Дүниежүзілік сапа күні.

Дүниежүзілік жастар күнi.* Ұлттық валюта - теңге күні (15.11.1993)*

Қазақ әдебиетінің негізін салушы, жазушы, қоғам қайраткері,

ағартушы-педагог Бейімбет Майлиннің туғанына 125 жыл

(15.11.1894-26.02.1938).*

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Ұлттық

ғылым академиясының академигі Әжес Петрұлы

Сейтешевтің туғанына 90 жыл (15.11.1929)*.

Халықаралық төзімділік (толеранттық) күні. Бұл

халықаралық күн «Төзімділік принциптері Декларациясын»

ЮНЕСКО салтанатты түрде жариялаған. 1995 жылы

ЮНЕСКО-ның 28-ші Бас конференциясында Декларация

бекітілген. Төзімділік (толеранттық) Декларацияда былай

түсіндірілген «Біз әлемнің бай сан түрлі мәдениетіне құрмет

көрсете отырып, оны дұрыс түсініп, қабылдауымыз керек».

Декларацияда жарияланған «адамдар қоғамда өзінің түрімен,

әл-ауқатымен, тілімен, мінез-құлқымен, өз құндылықтарымен,

өзін-өзі сақтап осы қоғамда өмір сүруге құқылы» Декларация

адамзатқа қауіп төнгенін анықтап бақылайды,оның төзімсіз

болуына және төзімсіздікке қарсы әдіс пен программаларды

ұсыныс жасайды.

Халықаралық студенттер күнi. Бұл күн 1939 ж. 17 қарашада

фашистік неміс басқыншылары атып өлтірген чех патриот

студенттерін еске алуға арналған Дүниежүзілік студенттер

Конгресінде 17 қарашаны патриот чех студенттерінің

құрметіне Халықаралық студенттер күні деп атау бекітілді.

Студенттер күні алғаш рет 1941 жылы 17 қарашада Лондонда

өтті.

Дүниежүзілік балалар күні. БҰҰ Ассамблеясы 1959 жылы

20 қараша күні Балалар құқы декларациясын, ал 1989 жылы

Балалар құқы Конвенциясын қабылдаған. 1954 жылы БҰҰ-

ның Бас Ассамблеясы бүкіл әлемде балалардың аман-

саулығын қамтамасыз етуге бағытталған игі іс-қимылдарға

арналған балалардың бүкіләлемдік бауырластығы мен өзара

түсіністігінің белгісі ретінде Дүниежүзілік балалар күнін

барлық елдерде атап өтуді ұсынды.

19

21 қараша

22 қараша

25 қараша

26 қараша

26 қараша

28 қараша

1 желтоқсан





Педагогика ғылымдарының кандидаты, қазақ тілі оқулықтары

мен әдістеме құралдарының авторы Балғаным

Құлмағамбетованың туғанына 90 жыл (21.11.1929).*

Театр суретшісі, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері

Құлахмет Қоңырқожаұлы Қожықовтың туғанына 105 жыл

(22.11.1914-1986)

Экономика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ КСР-

на еңбек сіңірген жоғары мектеп қызметкері Цезарь Львович

Фридманның туғанына 100 жыл (25.11.1919-өлген жылы

белгісіз)

Қоғам және мемлекет қайраткері, Орта Азия мен Қазақстанда

Кеңес үкіметін орнатушылардың бірі Тұрар Рысқұловтың

туғанына 125 жыл (26.11.1894-1943).

Дүниежүзілік ақпарат күні. БҰҰ-ның Экономикалық және

Әлеуметтік кеңестерінде бас консультативтік дәрежесі бар

Халықаралық ақпарат академиясы мен Дүниежүзілік

ақпараттық парламенттің бастамасымен 1994 жылдан бастап

жыл сайын 26 қарашада атап өтіледі. 1992 жылы бұл күні

Ақпараттандырудың алғашқы халықаралық форумы өтті.

Бүгінде Дүниежүзілік ақпарат күні әлемнің көптеген

мемлекеттерінде атап өтіледі.

Педагогика ғылымдарының кандидаты, психолог Абдолла

Хұсайынұлы Темірбековтың туғанына 115 жыл

(28.11.1904-14.04.1972).*

Қарашаның үшінші бейсенбісі - Халықаралық

шылымқорлықтан бас тарту күні.*

Желтоқсан

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президент күні*.

Халықаралық СПИД-ке қарсы күрес күнi.*

Педагог, әдіскер, орыс мектептеріне арналған қазақ тілі

оқулықтарының авторы Жаңылхан Досымбекқызы

Адамбаеваның туғанына 90 жыл (5.12.1929).*

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ КСР Ғылым

академиясының академигі, Қазақ КСР-іне еңбек сіңірген

ғылым қайраткері Ақай Нүсіпбекұлы Нүсіпбековтың

туғанына 110 жыл (9.12.1909 -1983).

Халықаралық адам құқықтары күні.* 10 желтоқсан БҰҰ

Бас Ассамблеясының 1948 жылдың 10 желтоқсанында

Жалпыға бірдей адам құқықтарының декларациясын

қабылдау және жариялау құрметіне таңдалып алынған. Ол

1950 жылдың 4 желтоқсанында БҰҰ Бас Ассамблеясымен

құрылған.

20











Филология ғылымдарының докторы, Қазақ КСР Ғылым

академиясының академигі, түрколог, ұйғыртанушы, Ұлы Отан

соғысының ардагері Әбдуали Туғанбайұлы Қайдаровтың

туғанына 95 жыл (13.12.1924).*

Орыс жазушысы, аудармашы, Қазақ педагогикалық

институтының (қазіргі Абай атындағы Ұлттық педагогикалық

университет) оқытушысы Анна Борисовна Никольскаяның

туғанына 120 жыл (14.12.1899-21.11.1977).

Филология ғылымдарының докторы, профессор, түрколог,

қазақ тілі оқулықтарының авторы Әзиза Нұрмаханқызы

Нұрмаханованың туғанына 95 жыл (15.12.1924).*

Суретші, актер, Қазақстанның халық суретшісі, Қазақстанның

еңбек сіңірген өнер қайраткері Гүлфайруз Мансұрқызы

Исмаилованың туғанына 90 жыл (15.12.1929-12.05.2013).

Қазақстан Республикасының Тәуелсiздiк күнi.*

Ағартушы-педагог, тіл білімінің негізін салушы, түрколог,

профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбановтың туғанына

120 жыл (19.12.1899-25.02.1938).*

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қартбай

Бекемұлы Бержановтың туғанына 95 жыл (20.12.1924-

23.02.1975).*

Қазақ КСР-інің Халық ағарту ісі туралы заңының

бекітілуіне 45 жыл (25.12.1929) //Қазақ ССР:

Энциклопедиялық анықтама. – Алматы, 1980. – 747 б.

Педагогика ғылымдарының докторы, халық ағарту ісінің

қайраткері Георгий Матвеевич Храпченковтың туғанына

90 жыл (27.12.1929-1999).

Қысқы демалыс (28 желтоқсан – 11 қаңтар).*

Айы мен күнi белгiсiз 2019 жылы

аталатын даталар

- Мемлекет, қоғам қайраткерi, ғалым-педагог, тарих ғылымдарының

кандидаты, профессор, Қазақ КСР Жоғары және орта арнаулы білім

министрі (1974-1983) Тұрғанбек Қатаевтың туғанына 100 жыл 1919-

17.03.2004.*

- Қыздар педагогикалық институтының алғашқы ректоры, Қазақ КСР

ағарту iсiнiң үздiгi Тұрсын Мырзабекованың туғанына 105 жыл 1914-

1996.

- Ақын Шолпан Иманбаеваның туғанына 115 жыл (1904-18.09.1926).

- Мемлекет қайраткері, ҚАКСР халық ағарту комиссары (1928 қаңтар-1929

маусым) Ораз Қыйқымұлы Жандосовтың туғанына 120 жыл 1899-

1938*

21

- Мемлекет қайраткері, саяси қуғын-сүргін құрбаны Ораз Жанұзақұлы

Исаевтың туғанына 120 жыл (1899-1938).

- Ағартушы-педагог әдіскер, тарихшы, әдебиеттанушы Телжан

Шонановтың туғанына 125 жыл 1894-1938*

- Қоғам қайраткері, ауыз әдебиеті үлгілерін жинаушы, аудармашы, 1935

жылы репрессияға ұшырап атылған, Ахмет Баржақсиннің туғанына 125

жыл (1894-1935).

- Қоғам қайраткерi, профессор, тарихшы Санжар Жағыпарұлы

Асфендияровтың туғанына 130 жыл 1889-1938*

- Қазақ ақыны, жазушы-драматург, аудармашы, ғалым, педагог Жүсiпбек

Аймауытовтың туғанына 130 жыл 1889-1931*

- Қоғам қайраткерi, Қазақ АКСР Халық ағарту комиссары (1922-1937),

Нұғыман Залиевтың туғанына 130 жыл 1889-1938*

- Жазушы, драматург, педагог Тайыр Жомартбаевтың туғанына 135 жыл

1884-1937*

- Мемлекет қайраткері Әліби Жанкелдиннің туғанына 135 жыл (1884-

14.08.1953).

- Ақын, ағартушы, журналист Мұхаметсәлім Көшімовтың туғанына 135

жыл (1884-1935)*.

- Қазақтың халық композиторы, балуан, шебер күресші Балуан

Шолақтың ( Нұрмағанбет Баймырзаұлы) туғанына 155 жыл (1864-

1914)

- Ақын, қазақ халқын өнер, бiлiмге, оқуға үндеген Нұржан Наушабаевтың

туғанына 160 жыл 1859-1919

- Күйші, композитор Қазанғап Тілепбергенұлының туғанына 165 жыл

(1854-1921)

- Ақын, 1836-1838 жылдардағы шаруалар көтерілісін ұйымдастырушы

Махамбет Өтемiсұлының туғанына 215 жыл 1804-1846*

- Қазақтар жөнiнде Ресейде алғашқы монографиялық еңбек жазған ғалым

Алексей Левшиннің туғанына 220 жыл 1799-1879

- Мемлекет қайраткері Әйтеке би Байбекұлының туғанына 375 жыл (1644

-1700 )

- Тарихшы, әдебиетшi Мұхаммед Хайдар Дулатидiң туғанына 520 жыл

1499-1551*

Қазақстан Республикасы білім саласындағы

маңызды оқиғалар

- Талдықорған музыкалық училищесінің (қазіргі колледж)

құрылғанына 40 жыл (1979) //Жетісу: Энциклопедия. – Алматы, 2004. –

677 б.

- Шучинск индустриялық-педагогикалық техникумының (қазіргі

колледж) құрылғанына 50 жыл 1969

22

- Осыдан 60 жыл бұрын 1959 Алматы жас техниктер станциясы балалар

арасында мектептен тыс тәрбие жұмысын жүргiзетiн республикалық

әдістемелік нұсқау беретiн орталыққа айналды //Қазақ ССР: Қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы,1989. – 29 б.

- Осыдан 60 жыл бұрын, партия мен үкімет шешімі бойынша, колөнер,

темір жол, ауыл-шаруашылық училищелері мен 130 мектеп қалалық және

селолық кәсіптік-техникалық училищелер болып қайта құрылды (1959)

//Қазақ ССР: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы, 1980. – 399 б.

- Осыдан 65 жыл бұрын Қазақ КСР Ғылым Академиясының Тiл бiлiмi

институтының «Қазiргi қазақ тiлi лексика, фонетика және морфология»

зерттеу еңбегі шықты.

- Осыдан 65 жыл бұрын 1954-1955 оқу жылынан бастап, 1-4 сыныптарда

еңбек сабағы, 5-7 сыныптарда шеберханалар мен оқу-тәжiрибе

учаскелерiнде практикалық сабақтар жүргiзiле бастады.

- Ақтөбе педагогикалық институтының ашылғанына қазiр Құдайберген

Жұбанов атындағы университет 65 жыл 1954

- Қазақстан композиторлар Одағының құрылғанына 80 жыл (1939)

- Қазақстанның Б.Байқадамов атындағы мемлекеттік хор капелласының

құрылғанына 80 жыл (1939)

- Осыдан 85 жыл бұрын «СССР-дегi бастауыш және орта мектептiң

құрылымы туралы» 1934 қаулысы партия ұйымдарының, жергiлiктi

Кеңестердің, халық ағарту органдарының жұмысын, республикадағы

мектеп құрылысын жандандыра түстi. Екi жылдық мектептерде оқу

мерзiмi төрт жылдық бастауыш болып қайта құрылды, мұның өзi қазақ

балаларын оқуға көптеп тартуды қамтамасыз еттi // Қазақ ССР: Қысқаша

энциклопедия. Т.3.- Алматы,1988.- 24 б.

- Ы.Алтынсарин атындағы Түркiстан педагогикалық училищесiнiң қазiргi

колледж құрылғанына 85 жыл 1934

- Өскемен педагогикалық училищесiнiң қазiргi колледж құрылғанына 90

жыл 1929

- Жаркент педагогикалық училищесiнің қазiргi колледж құрылғанына 90

жыл 1929 Талдықорған обл.

- Павлодар педагогикалық училищесiнiң қазiргi колледж құрылғанына 90

жыл 1929.

- Осыдан 90 жыл бұрын (1929) Қазақ АКСР астанасы Қызылордадан

Алматыға ауысты.

- Осыдан 95 жыл бұрын Қызылордада қазақ қыздары үшiн қысқа мерзiмдi

курстар ашылды 1924 //Қазақ ССР: Қысқаша энциклопедия. Т.3. –

Алматы, 1988. – 22 б.

- Осыдан 95 жыл бұрын Қызылорда қаласында мектепке дейiнгi мекемелер

қызметкерлерiнiң Бүкiл Қазақстандық тұңғыш конференциясы өттi 1924

//Қазақ ССР: Энциклопедиялық анықтама. – Алматы,1980.-395б; //Қазақ

ССР: Қысқаша энциклопедия.–Алматы, 1988.- 22 б.

23

- Осыдан 95 жыл бұрын Орынборда ғылыми-педагогикалық мақалалардың

тұңғыш жинағы қазақ тiлiнде басылып шықты 1924 //Қазақ ССР:

Қысқаша энциклопедия. Т.3. – Алматы,1988.- 22 б.

- Осыдан 95 жыл бұрын Алматы қаласында №12 C.М.Киров атындағы

қазақ орта мектебi ашылды 1924 (қазір Ш.Уәлиханов атындағы

гимназия)

- Осыдан 95 жыл бұрын «Жетісу әйелі» газеті шықты (1924) //Жетісу:

Энциклопедия. – Алматы, 2004.–674 б.

- Осыдан 105 жыл бұрын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу»

романы шықты.

- Осыдан 120 жыл бұрын (1899) Ақсу ауданының «Қарағаш» мекенінде

Маман балалары «Ғалия» үлгісімен салдырған медресе, «Мамания

мектебі» ұйымдастырылып, ол 1903-1904 жж. салынып бітті //Жетісу:

Энциклопедия. –Алматы, 2004.–673 б.

- Жоңғар басқыншылығына қарсы біріккен қазақ қолының Аңырақай

шайқасына 290 жыл (1729) //Жетісу: Энциклопедия. – Алматы, 2004. –

139 б.

АТАУЛЫ ДАТАЛАРҒА ҚЫСҚАША АНЫҚТАМА

ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТТЕР

Жаңа жыл

Жаңа жыл - әлемнiң көптеген халықтары тойлайтын ортақ мереке.

Алайда, оның шығу тарихын әр халық өзiнен бастағысы келедi. Тарихи

деректер Жаңа жыл мерекесiнiң бiздiң заманымызға дейiнгi үшiншi

мыңжылдықта өмiр сүрген Мессопотамия халқы арасында тойланғанын

мәлiм етедi. Мамандар 1 қаңтарда тойланатын Жаңа жыл мерекесiнiң

христиандардікi емес деп уәж айтады. Өйткенi, осыдан бес мың жыл бұрын

мерекенiң тарихы басталған кезде христиан дiнi болмаған да едi.

Мұсылмандардың кейбiрi дiни сенiмiне байланысты Жаңа жылды

тойламайды. Сауд Арабиясында желтоқсанның 31-iнен қаңтардың 1-iне

қараған түнi Жаңа жылды тойласа, жауапқа тартылады екен.

Ал, 1699 жылы Ресей патшасы I Петр Григориан күнтiзбесiн

қолданысқа енгiзген. Патшаның әмiрiмен жыл басы қаңтардың 1-i болып

белгiленiп, қол астындағы елге мерекенi ерекше жағдайда тойлауды

бұйырады. Католик дiнiн ұстанатын еуропалықтар үшiн Жаңа жылдың

маңыздылығы 25 желтоқсанда тойланатын Рождество мерекесiнен көп төмен.

Бiз үшiн ең қызығы, көпұлтты мерекенiң әр елде әрқалай тойлануы

болып отыр. Мәселен, Шотландия мен Уэлсте жылдың соңғы секундында

есiктi кеңiрек ашып, ескi жылды «шығарып» жiберiп, Жаңа жылды «кiргiзiп»

алатын дәстүр бар екен. Үндiстанның әр ауданында Жаңа жылды әр уақытта,

қыркүйектен наурызға дейiн қарсы алады. Мереке құрметiне ұшырылған

көлемi өте үлкен, түрлi-түстi батпырауықты екi мерген садақпен атады. Бiр

оқтың басындағы оттан батпырауық жанған кезде той салтанаты басталады.

24

Бiр қызығы, кезiнде Ресейге I Петрдiң жарлығымен енгiзiлген 1

қаңтарда аталып өтетiн Жаңа жыл мейрамын көп халықтар мойындамайды

да. Олар үшiн 1 қаңтар әлем бойынша жаңа жыл басталатын ресми күн ғана

екендiгi аңғарылады.

Қазақстанда да әр жылдың бiрiншi қаңтарына қараған түнi Жаңа Жыл

мерекесi тойланады. Халқымыз осы күнi мол дастархан дайындап,

шыршасын құрып, отшашуын жағып, мерекелеп, Президенттiң жаңажылдық

құттықтауын күтiп отырады.

Төменгі сынып оқушыларына арнап «Жаңа жылдық мереке» ертеңгілік,

ал жоғары сыныптар үшін «Жарқыра жалындай түс, көгілдір от!» атты жаңа

жылдық кеш, «Әлемде Жаңа жылды қалай қарсы алады» деген тақырыпта

тәрбие сағатын, оқушылардың өздері жасаған жаңа жылдық костюмдерінің

көрсетілімін, т.б. қызықты шаралар өткізуге болады.

ӘДЕБИЕТТЕР:

Бакова Г. Жаңа жылым, қош келдің!:[жаңа жыл мерекесі] / Г. Бакова

// Бала тәрбиесі. - 2016. - № 1. - 23-25 б.

Досжанова Ж.Т. Қош келдің, Жаңа жыл! (5-6 сыныптың оқушыларына

арналған жаңа жылдық бағдарлама) / Ж. Т. Досжанова //Мектептегі

мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 12. - 46-48 б.

Жұмғанбетова Ж. «Бала сұлтан – 2017»: [2-3 сынып оқушыларына

арналған сайыс] / Ж. Жұмғанбетова // Мектеп - 45 минут. - 2017. - № 4. - 25-

26 б.

Ибашева К. Қош келдің, Жаңа жыл: [сценарий] / К. Ибашева

// Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2014. - № 12.

- 30-32 б.

Қойшыбаева Ж. Құтты болсын жаңа жыл!: [мектептегі мерекелік кеш]

/Ж.Қойшыбаева // Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 12. – 47 б.

Молдабекова А. «Жасыл шырша жанында» ертеңгілігі / А.Молдабекова

// Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 12. – 44-47 б.

Мұратбек Ж.М. Жаңа бақыт - жаңа нұр: [5-7 сынып оқушыларына

арналған жаңа жыл кеші] / Ж. М. Мұратбек //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. - 2015. - № 12. - 44-45 б.

Нургалиева Ж.С. Құтты болсын, Жаңа жыл!: [ертеңгілік]

/Ж.С.Нургалиева //Отбасы және балабақша=Семья и детский сад. - 2012. -

№ 6. - 36-37 б.

Нұрбаева Б. Жасыл шырша шақырады:[жаңа жылға арналған мереке]

/ Б. Нұрбаева // Ұлағат. - 2014. - № 5. - 89-94 б.

Оқасова Г.М. «Жасыл шырша жанында» ертеңгілік / Г. М. Оқасова

// Мектептегі мерекелер. - 2012. - № 11. - 35-37.

Табылды Ә. Көңілді карнавал: (екі көріністі ертегі-пьеса) /Ә. Табылды

// Мектептегі мерекелер. - 2012. - № 11. - 30-34 б.

25

Қаңтар

7 жұлдыз

Қазақстан Республикасы Инженерлік академиясының

корреспондент-мүшесі, Халықаралық шығармашылық

академиясының мүшесі, Казақ КСР Жоғары және орта

арнаулы білім министрі (1987-1988), Қазақстан Республикасы

Білім министрі (1988-1993) Шайсұлтан Шаяхметовтың

туғанына 80 жыл (7.02.1939-30.06.2000).

Шайсұлтан Шаяхметов 1939 жылы 7 ақпанда Қостанай облысы

Наурызым кентiнде дүниеге келдi. М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу

мемлекеттiк университетiн бiтiргеннен кейiн Қазақ мемлекеттiк

университетiнде кiшi ғылыми қызметкер болып iстедi, КСРО Ғылым

Академиясы институтының аспирантурасында оқыды, оқытушылық қызмет

атқарды.

1972 жылдан 1977 жылға дейiн Қазақ КСР Жоғары және арнаулы орта

бiлiм министрлiгiнде түрлi лауазымдық қызметтер атқарды.1977-1987

жылдары Министрлер Кеңесi iс басқармасының бөлiм меңгерушiсi болып

iстедi. 1987-1988 жылдарда Қазақ КСР Жоғары және арнаулы орта бiлiм

министрi болды. 1988-1993 жылдары Қазақстан Республикасының Бiлiм

министрi болды. Осы уақытта Ш.Шаяхметовтiң қатысуымен республикалық

бiлiм беру жүйесiнiң заңды, нормативтi-құқықты базасы құрылды. Қазақстан

Республикасының «Бiлiм беру туралы» және «Жоғары бiлiм беру» жөнiндегi

заңы қабылданды.

1993-1997 жылдары Ұлт саясаты жөнiндегi Мемлекеттiк Комитет

төрағасының орынбасары болды.

Ш.Шаяхметов 1998 жылдан Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келiсiм

министрлiгiнiң Республикалық мемлекеттiк тiлдi жеделдетiп оқыту

орталығын басқарды.

Ол ондаған ғылыми еңбектердiң, студенттерге арналған оқулықтар мен

химия саласындағы орысша-қазақша сөздiктердiң авторы. Қазақстан

Республикасы Инженерлiк академиясының корреспондент-мүшесi және

Халықаралық шығармашылық академиясының Москва мүшесi болып

сайланған. Гранд Каньон АҚШ университетiнiң құрметтi профессоры

атанды.

Ш.Ш.Шаяхметов қоғамдық жұмыспен белсендi айналысты, Қазақстан

Республикасы Жоғары Кеңесiне екi мәрте депутат болып сайланды.

Ш.Шаяхметовтың еңбегi жоғары бағаланып, «Қазақстанның еңбек

сiңiрген қызметкерi» атағымен, «Ерен еңбегi үшiн» медалiмен

марапатталды.

ӘДЕБИЕТТЕР

Шаяхметов Ш. Тұңғыш кiтап: Өлеңдер /Ш.Шаяхметов. - Алматы

Өлеңдер. - Алматы Жалын, 1977. – 40 б.

Нұрахметов Н., Шаяхметов Ш. Химиялық орысша-қазақша сөздiк

/Н.Нұрахметов, Ш.Шаяхметов. - Алматы Қайнар, 1993. – 317 б.

Шаяхметов Ш. Ана мектебi баланы алты жасқа дейiн өмiр режимiне

қалыптастыру жайлы /Ш.Шаяхметов //Мұрагер. – 1992. - № 1. – 3-6 б.

26

Шаяхметов Ш. Ағартушы-педагог, жазушы қайраткер

Ы.Алтынсариннiң туғанына 150 жыл/Ш.Шаяхметов //Қазақстан мұғалiмi. –

1991. – 29 қараша.

Шаяхметов Ш. Балалар мен жастарға жалпы мiндеттi бiлiм беру туралы

/Ш.Шаяхметов //Қазақстан мұғалiмi. – 1991. – 11 қазан.

Шаяхметов Ш. Басты бағыттармен бас мақала /Ш.Шаяхметов

//Қазақстан мектебi. – 1990. - № 10. – 3-6 б.

Шаяхметов Ш. Болашақ бүгiннен басталады:[Қазақ КСР Халыққа бiлiм

беру министрi Ш.Ш.Шаяхметовпен әңгiме / әңгiмелескен Ә.Рахметоллаұлы]

//Қазақстан мектебi.–1988.- №12.–3-7 б.

«Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы…» Қазақстан Республикасы Бiлiм

министрi Ш.Шаяхметовпен сұхбат /әңгiмелескен Ж.Шағатай //Қазақ

әдебиетi. – 1993. – 30 көкек.

«Бiз бiркелкi ұқсастықтан арылдық» Қазақстан Республикасының

Бiлiм министрi Ш.Ш.Шаяхметовпен сұхбат //Қазақстан мұғалiмi. – 1992. –

4 қыркүйек.

Шаяхметов Ш.. Бiлiмге құштар жас толқын Қазақстан

Республикасының Бiлiм министрi Ш.Шаяхметовпен әңгiме //Егемендi

Қазақстан. – 1992. – 17 маусым.

Шаяхметов Ш. Бiлiмдi жасқа жол ашықҚазақстан Республикасының

Бiлiм министрi Ш. Шаяхметовпен сұхбат /әңгiмелескен Б.Сманов //Жас

алаш. – 1993. – 27 мамыр.

Шаяхметов Ш. Жаңа кезең - жаңа талап: [Қазақ КСР Халыққа бiлiм

беру министрiнiң мақаласы] /Ш.Шаяхметов //Қазақстан мектебi.–1989. -№ 9.

–3-6 б.

Шаяхметов Ш. 700 мектептiң орны толып келедi /Ш.Шаяхметов // Ана

тiлi. – 1993. – 27 мамыр.

Шаяхметов Ш. Жоғары бiлiмге – биiк талап Қазақстан

Республикасының Бiлiм министрi Ш.Шаяхметовпен әңгiме /әңгiмелескен

Б.Сманов //Ақиқат. – 1993. - № 9. – 10-15 б.

Шаяхметов Ш.. Құрғақ насихаттан нақты әрекет артық Мәдениет,

ақпарат және қоғамдық келiсiм министрлiгi жанындағы мемлекеттiк тiлдi

жеделдете оқытудың Республикалық Орталығының директоры

Ш.Шаяхметовпен сұхбат /сұхбаттасқан Ш.Қайырбек //Қазақстан мектебi. –

1999. - № 6. – 13-17 б.

Шаяхметов Ш. Мемлекеттiк тiлдi оқыта бiлсеңiз…/Ш.Шаяхметов

//Ана тiлi. – 2000. – 18 мамыр.

Шаяхметов Ш. 1992 жылы Қазақстан Республикасының жоғары оқу

орындарына қабылдау ережелерi туралы /Ш.Шаяхметов //Қазақстан мұғалiмi.

– 1992. – 27 наурыз.

Шаяхметұлы Ш. «Өзгермелi өмiрдiң өнегесi»Қазақстан

Республикасы Бiлiм министрi Ш.Шаяхметовпен әңгiме /әңгiмелескен

Д.Досжанов // Жалын. – 1991. - № 6. – 37-41 б.

27

Шаяхметов Ш. Тамыры терең ел мықты қазақ халқының салт-

дәстүрлерi туралы /Ш.Шаяхметов // Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 1991. - № 3. –

3-8 б.

Шаяхметов Ш. Ыбырай тағылымы республикада кеңiнен аталып

өткен Ы.Алтынсариннiң 150 жылдық мерейтойынан кейiнгi ой

/Ш.Шаяхметов //Егемен Қазақстан. – 1991. – 18 желтоқсан.

Шаяхметов Ш. Шығармашылық жұмысқа – кең өрiс/Ш.Шаяхметов

//Қазақстан мұғалiмi. – 1993. – 4 маусым.

Шаяхметов Ш.. Ұлы мұрат - ұлттық мектеп /Ш.Шаяхметов //Қазақстан

мектебi. –1993. - № 1. – 3-5 б.

Ол туралы:

Шаяхметов Шайсұлтан //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. –

Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 450 б.

Шаяхметов Шайсұлтан Шаяхметұлы //Қазақстан Республикасының

Білім министрлері: Биобиблиографиялық көрсеткіш. – Алматы:

Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапхана, 2001. – 69-70 б.

Шаяхметов Шайсұлтан некролог //Егемен Қазақстан. – 2000. – 30

маусым.

Әбдікәрімұлы Б. Сегіз қырлы, бір сырлы азамат еді: [1987-1988 жж.

Қазақ КСР Жоғары және арнаулы орта білім министрі, 1988-1993 жж.

Қазақстан Республикасы Білім министрі болған Шайсұлтан Шаяхметов

туралы] / Б.Әбдікәрімұлы //Айқын. – 2009. – 17 қаңтар.

Калжанов А. «Тұңғыш» сөзін тіл ұшына оралтар Шайсұлтан

Шаяхметовтің өнегелі өмірі туралы не білеміз?: [қоғам және мемлекет

қайраткері, ғалым, Қазақстанның тұңғыш Білім министрі болған

Ш.Шаяхметовтің туғанына 75 жыл толуына орай] / А. Калжанов // Астана

ақшамы. - 2014. - 12 шілде.

Күзембай Қ. Жан шуағы жүзінен байқалатын. Көрнекті ғалым, қоғам

қайраткері Шайсұлтан Шаяхметұлы туралы толғаныс /Қ.Күзембай //Алматы

ақшамы. – 2009. – 24 қаңтар

Қош, аяулы ұстаз бiлiм, ғылым жүйесiнде, оның дамуына өзiндiк үлес

қосқан белгiлi қоғам қайраткерi, ұстаз Ш.Шаяхметов дүниеден өттi

//Алматы ақшамы. – 2000. – 30 маусым..

Нұрахметов Н. Халқына адал ұл еді: [ғалым, министр Шайсұлтан

Шаяхметов туралы] /Н.Нұрахметов //Егемен Қазақстан. – 2003. – 31

желтоқсан.

Пірәлиев С. Артында өшпейтұғын із қалдырған. Көрнекті мемлекет

және қоғам қайраткері Шайсұлтан Шаяхметов туралы толғаныс / С. Пірәлиев

// Президент және халық. - 2014. - 7 қараша.

Сманов Б. Адамның ұлы болып өтті өмірден...(Тәуелсіздік тұсындағы

тұңғыш министр Ш.Шаяхметов туралы) / Б. Сманов //Ана тілі. - 2014. - 6-12

қараша.

Шойынбет Ж. Дара қасиет: [Білім министрі болған Шайсұлтан

Шаяхметов туралы] / Ж. Шойынбет // Ана тілі. - 2009. - 26 наурыз.

28

Қаңтар

7 жұлдыз

Техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан

Республикасы Ғылым Академиясының академигі және

корреспондент-мүшесі, Халықаралық инженерлік

академияның академигі, Қазақстан Республикасының Білім

және ғылым министрі (2000-2002), қоғам қайраткері

Бектұрғанов Нұралы Сұлтанұлының туғанына 70 жыл

(7.01.1949).

Нұралы Сұлтанұлы Бектұрғанов 1949 жылы 7 қаңтарда Ақмола

қаласында дүниеге келген. 1966-1971 жылдары В.И.Ленин атындағы Қазақ

политехникалық институтының қазiргi Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық

техникалық университетi металлургия факультетiнде оқыды. Еңбек

қызметiн 1971 ж. Қазақ КСР Ғылым академиясының жүйесiнде бастады. 1971

ж. Қазақ КСР Ғылым академиясы химия-металлургия институты жоғары

кремнийлi металдар химиясы мен технологиясы зертханасының инженерi,

1974 ж. – аға инженер, 1976 ж. – кiшi ғылыми қызметкер, 1978 ж. - аға

ғылыми қызметкерi, 1979 ж. - ғылыми хатшы, 1982 ж. – зертхана

меңгерушiсi болып қызмет iстедi.

1990-1992 жылдары - Қарағанды химия технология институтының бөлiм

меңгерушiсi. 1992 ж. ақпаннан - Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым

академиясы Орталық Қазақстан бөлiмшесi академик-хатшысының

орынбасары, бюро мүшесi, Қарағанды облысы әкiмiнiң әлеуметтiк сала

жөнiндегi орынбасары, Қазақстан Республикасы Инженерлiк академиясы

Қарағанды бөлiмшесiнiң төрағасы, Қазақстан Инженерлер Одағының

төрағасы, облыстағы ғылыми және инженерлiк ұйымдар одағы

басқармасының төрағасы. 1997 жылы қарашадан – Ақпарат және қоғамдық

келiсiм министрлiгі iшкi саясат департаментiнiң директоры. 1998-2000

жылдары - Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық келісiм

министрiнiң орынбасары.

1990 жылы техника ғылымдарының докторы болды. Докторлық

диссертациясының тақырыбы: «Ауыр түстi металдардың қышқылданған

және аралас кендерiн дайындаудың физикалық-химиялық негiздерi мен

технологиясы». 1991 жылдан профессор. 1991 жылы Қазақстан

Республикасы Ғылым академиясының корреспондент-мүшесi болды, 1993 ж.

Халықаралық инженерлiк академиясының академигi, 1994 жылдан

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигi. 1998

жылдан Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім

министрінің вице-министрі болды.

2000-2002 жылдары Қазақстан Республикасының Білім және ғылым

министрі болды.2002-2004 жылдар – Қазақстан Республикасы Білім және

ғылым Вице-Министрі. 2004-2006 жылдар – ҚР БҒМ «Химия-технологиялық

зерттеулер орталығы» РМӨ Бас директоры. 2006–2008 жылдары – ҚР БҒМ

Ғылым комитетінің «Жер, металлургия және байыту туралы ғылымдар

орталығы» РМӨ Бас директоры – «Жер, металлургия және байыту туралы

ғылымдар орталығы» АҚ-ның уәкілетті тұлғасы. 2008 ж. ақпанынан 2008

29

тамызына дейін – «Самғау» Ұлттық ғылыми-технологиялық холдинг» АҚ-

ның Басқарма Төрағасының орынбасары, 2008 жылы – «Самғау» Ұлттық

ғылыми-технологиялық холдинг» АҚ-ның уәкілетті тұлғасы.

2008 -2009 жылдары - «Парасат» Ұлттық ғылыми-технологиялық холдинг»

АҚ-ның уәкілетті тұлғасы. 2009 жылғы ақпаннан 2013 жылға дейін –

«Парасат» Ұлттық ғылыми-технологиялық холдинг» АҚ-ның Басқарма

Төрағасы. 2014 жылдан бері Ұлттық Ғылыми Кеңестің төрағасы

Негізгі ғылыми зерттеулер бағыты әртүрлі біріктірілген химиялық-

байытылған процесстерді, қиын байытылатын, полиметалл шикізатын, мыс

металлургиясын кешенді қайта өңдеуді зерттеу болып табылады.

300-ден астам ғылыми жұмыстардың авторы, оның ішінде 11 монография, 45

жаңалық ашулар.

Н.Бектұрғанов төрт кiтап, үш кiтапша және 300-ге жуық жарияланым,

оның iшiнде «Гидротермальды сульфидизациялау процесiнiң кейбiр

технологиялық ерекшелiктерi», «Ауыр түстi металдардың оттегiлi шикiзатын

кешендi қолдану», «Қиын байытылатын қышқылданған шикiзатын

гидротермальды сульфидизациялауды қолданып байыту технологиясы»

ғылыми еңбектерiнiң авторы. Немiс тiлiн меңгерген.

Мемлекет қайраткері ретінде, саяси қозғалыстар мен партиялардың өзара

пікір алмасуына, елдегі бұқаралық ақпарат құралдары жұмысын үйлестіруге

елеулі ықпал етті.

Н.Бектұрғанов Оксфордтың «Имя в науке» халықаралық марапат иесі,

сонымен бірге Ресейдің «За заслуги в развитии образования» Платон Алтын

Медалімен, «За заслуги в деле возрождения науки и экономики России»

құрмет медалімен, «Звезда успеха» құрмет белгісімен, «Қазақстан

Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл», «Тыңға 50 жыл», «Қазақстан

Конституциясына 10 жыл» медальдарымен; «Қазақстан Республикасы

ғылымын дамытуға қосқан үлесі үшін» төс белгісімен марапатталған.

Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің Құрметті қызметкері. Қазақстан

Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.


Бектұрғанов Н. Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк рәмiздерi

/Н.Бектұрғанов, Ә.Әбдәкімов. - Қарағанды, 1996. – 64 б.

Бектұрғанов Н. Аккредитация – бiлiм беру сапасының кепiлi

/Н.Бектұрғанов //Жас Алаш. – 2001. – 31 шiлде.

Бектұрғанов Н. Аккредитация - бiлiм беру сапасының кепiлiжоғары

оқу орындарының бiлiм сапасын тексеру жайы/Н.Бектұрғанов //Қазақстан

мұғалiмi. –2001. – 15 тамыз.

Бектұрғанов Н. Басты тұлға - әрқашанда мұғалiмАстана қаласында 22-

23 тамызда өткен бiрiншi Республикалық педагогикалық кеңесте жасалған

баяндама /Н.Бектұрғанов //Қазақстан мұғалiмi. – 2001. – 19 қыркүйек.

Бектұрғанов Н. Елiмiзге заң бiлiмi туралы концепция қажетойтүрткi

/Н.Бектұрғанов, З.Кенжалиев //Заң газетi. – 2001. – 10 қаңтар.

30

Бектұрғанов Н. Нұралы Бектұрғанов Жанталасқан күндерден өттiк,

ендi даму жолы күтiп тұр Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым

министрi Нұралы Бектұрғановпен сұхбат /сұхбаттасқан Әдiл Бек Қаба // Жас

алаш. – 2001. – 17 наурыз.

Бектұрғанов Н. Жоғары оқу орындарын тiркеу - бүгiнгi күн талабы

Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрi Н.Бектұрғановпен

сұхбат /сұхбаттасқан тiлшi //Егемен Қазақстан. – 2001. – 21 шiлде.

Бектұрғанов Н. ХХI ғасырда Қазақстан Республикасының бiлiм саласын

реформалауды жетiлдiрудiң негiзгi мәселелерi мен жолдары Бiрiншi

Республикалық педагогикалық кеңестен /Н.Бектұрғанов //Бастауыш мектеп.

– 2001. -№ 10. – 6-18 б.

Бектұрғанов Н. «Заман талабы – бiлiм мен бiлiк» Бiлiм және ғылым

министрi Н.Бектұрғановпен әңгiме /әңгiмелескен С.Мәмет //Егемен

Қазақстан. – 2001. – 13 сәуiр Қазақстан мұғалiмi. – 2001. - 20 сәуiр.

Бектұрғанов Н. Тарихтан – тағылым /Н.Бектұрғанов //Қазақстан ХХІ

ғасыр. – 2001. - №3. – 19 – 22 б.

Бектұрғанов Н. Тарихтан – тағылым «Ғасырлар эстафетасы» атты

ұлттық акция шараларының бiрi «Байырғы түрiк өркениетi жазба

ескерткiштер» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция жайында

/Н.Бектұрғанов //Үкiмет жаршысы. – 2001. - № 3. – 19-22 б.

Бектұрғанов Н. Тұтастық тағылымы /Н.Бектұрғанов //Егемен

Қазақстан.- 2001. –18 мамыр.

Бектұрғанов Н. ХХI Ғасырда Қазақстан Республикасының бiлiм

саласын реформалауды жетiлдiрудiң негiзгi мәселелерi мен жолдары (Бiрiншi

Республикалық педагогикалық кеңестен) /Н.Бектұрғанов //Бастауыш мектеп.

– 2001. - № 10. – 6–18 б.

Бектұрғанов Н. Айтарымыз бар, арман да жетерлiкжурнал редакциясы

бiрталай министрлiк басшыларының жолдаған хаттарына Бiлiм және ғылым

министрi Н.Бектұрғановтың жауабын жариялап отыр /Н.Бектұрғанов

//Ақиқат. – 2002. - № 2. – 7–12 б.

Бектұрғанов Н. Қазақстан экономикасының дағдарыстан кейінгі

серпінді дамуы жаңа технологияларға негізделуі тиіс: [техника

ғылымдарының докторы, «Парасат» ұлттық ғылыми-техникалық холдингі

АҚ президенті, академик Нұралы Бектұрғановпен әңгіме] / әңгімелескен

Ә.Құланбай // Егемен Қазақстан. - 2009. - 24 маусым.

Бектұрғанов Н.С. Арық атқа қамшы да ауыр. «Еуразия» каналы жүзеге

аса ма?: [«Парасат» Ұлттық ғылыми-технологиялық холдингінің төрағасы,

белгілі ғалым Нұралы Сұлтанұлы Бектұрғановпен әңгіме] /әңгімелескен

Жаңабек Шағатай // Түркістан. - 2009. - 10 қыркүйек.

31

Ол туралы:

Қазақстан Республикасы. Президент 1991; -Н.Назарбаев . Н.С.Бектұрғановты Қазақстан Республикасының Бiлiм және ғылым

министрi етiп тағайындау туралы2000 ж. 22 желтоқсан № 526 жарлық

//Егемен Қазақстан.- 2000. – 23 желтоқсан.

Бектұрғанов Нұралы Сұлтанұлы //Қазақстан: Ұлттық Энциклопедия.

Т.2. – 261 б.

Бектұрғанов Нұралы Сұлтанұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия.

Т.1. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2009. – 236-237 б.

Бектұрғанов Нұралы Сұлтанұлы //Қазақстан ғалымдары:

Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы,

2012. – 126 б.

Бектұрғанов Нұралы Сұлтанұлы. Қазақстан ғалымдарынын

биоблиографиясы=Бектурганов Нуралы Султанович. Биобиблиография

ученых Казахстана: биография отдельного лица /сост.: Л. А. Мылтыкбаева и

др. - Алматы : ОГК, 2008. - 268 с.

Кәпқызы Е. Ахмет Байтұрсынұлы: Балам деген жұрт болмаса, жұртым

дейтiн бала қайдан болсын: [республикалық мұғалiмдер съезiнде Бiлiм және

ғылым министрi Н.С.Бектұрғановтың баяндамасының кейбiр түйiндi

тұстары] /Е.Кәпқызы // Түркiстан. – 2001. 14 ақпан.

Мәмет С. Алуан қырлы, бір сырлы (айтулы ғалым-металлург, белгілі

қоғам қайраткері Нұралы Бектұрғанов туралы сөз) /С. Мәмет

// Егемен Қазақстан. - 2009. - 7 қаңтар.

Қаңтар

15 жұлдыз

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ғылым

академиясының корреспондент-мүшесі Мәлік-Айдар

Хантемірұлы Асылбековтің туғанына 90 жыл (15.01.1929-

20.05.2015)

Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбеков 1929 жылы Оңтүстік Қазақстан

облысы, Қызылқұм (қазіргі Шардара) ауданы Шардара кентінде дүниеге

келген. 1948 жылы Шымкент мұғалімдер институтын, 1959 жылы Қазақтың

мемлекеттік университетін (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық

университеті) бітірген. Қызылқұм ауданында орта мектепте мұғалім,

директор, ауданның оқу бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқарған.

1958 жылдан Қазақстан Ғылым Академиясының Тарих, археология және

этнология институтының кіші ғылыми қызметкері, 1963-1968 жылдары

Ғылым академиясының қоғамдық ғылымдар бөлімінде ғылыми хатшы, 1968-

1980 жылдары аға ғылыми хатшы, 1981-1984 жылдары бөлім меңгерушісі,

1984-1985 жылдары Институт директорының орынбасары болды.

130 дан астам ғылыми еңбек жазды. Бұл қызметінің негізгі бағыты –

ХІХ ғ. 2 жартысы мен ХХ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық процестер,

индустрия саласында ұлттық мамандардың қалыптасуы, ХХ ғасырдағы

аграрлық және ұлттық қозғалыстар, саяси-экономикалық жағдай, осы

тақырыптарға қатысты тарихнамалық және деректану мәселелері.

32

(М.Х.Асылбековтің еңбектері орыс тілінде, 2019 жылға арналған орыс

тіліндегі күнтізбектен қараңыз).


Асылбеков М.Х. Бегежан Сүлейменов - тарихшы-ғалым

/М.Х.Асылбеков, С.А.Есқалиев. - Алматы, 2001. – 14, 25 бб.

Ол туралы:

Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия. Т.1. – Алматы, 1998. - 501 б.

Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы //Қазақстан ғылымы:

Энциклопедия. – Т.1. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2009. – 137 б.

Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 111 б.

Академик Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбеков - 80 жаста: [тарих

ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ғылым академиясының

корреспондент-мүшесі] // Отан тарихы. - 2009. - № 1. - С.215-219. Академик Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбеков 85 жаста: [академик,

Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, тарих

ғылымдарының докторы, профессор (8.01.1929)]

// Отан тарихы. - 2014. - № 1. - 203-207 б. Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы: [ҚР ҰҒА академигі,

Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері, тарих ғылымдарының

докторы, профессор 87 жасқа қарағанда дүниеден озды]

// Қазақ тарихы. - 2015. - № 5. - 56-б.

Мәлік-Айдар Асылбеков: (ғалым, ҚР ҰҒА академигі, тарих

ғылымдарының докторы, профессор (15.01.1929-2015)): [қазанама]

// Қазақ тарихы. - 2015. - № 5. - 56-б.

Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбек ( тарих ғылымдарының докторы,

профессор (15.01.1928-20.05.2015): [қазанама] //Отан тарихы. - 2015. - № 3. -

193 б.

Сманов Б. Тарих ғылымының тарланбозы: [ҚР ҰҒА академигі, тарих

ғылымдарының докторы, профессор Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбеков

туралы] / Б. Сманов// Ана тілі. - 2014. - 5-11 маусым.

Қаңтар

23 жұлдыз


профессор Байынқол Қалиұлы Қалиевтің туғанына 80

жыл (23.01.1939)

Байынқол Қалиұлы Қалиев 1939 жылы Алматы облысы Кеген ауданы

Саты ауылында туған. 1963 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақтың

мемлекеттік университетінің (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақтың Ұлттық

университеті) филология факультетін бітірген. 1963-1966 жж. осы

университеттің аспиранты. 1967-1968 жж. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл

білімі институтында кіші, 1970-1974 жж. аға ғылыми қызметкер, 1986-1991

33

жж. осы институтта жетекші ғылыми қызметкер. 1991-1995 жж.

терминология бөлімінің меңгерушісі. 1995 жылдан Алматыдағы Қазақ

мемлекеттік тілдер университетінің (қазіргі Қазақтың Абылай хан атындағы

халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті) қазақ филология

кафедрасының меңгерушісі болды, 1998 жылдан Қазақ филологиясы

кафедрасының меңгерушісі.

Қазақ тіл білімінің фонетика, лексика, лексикография, терминология,

этнолингвистика, тіл мәдениеті, аударма салалары бойынша зерттеулер

жүргізді.

1967 жылы «Қазақ және қарақалпақ тілдеріндегі қысаң дауысты

дыбыстардың редукциясы» деген тақырыпта кандидаттық диссертация, 1991

жылы «Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары» деген тақырыпта докторлық

диссертация қорғады. 1996 жылдан бастап профессор. 2007 жылдан бастап,

А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтындағы 2007-2011 жылдарға

жоспарланған ғылыми-зерттеу тақырыптарына қатысады.

Б.Қалиев 10 томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» авторларының бірі,

жауапты редакторы. 5 монография, 2 оқулық, 3 кітапша және 150-ден астам

ғылыми мақалалар жариялап, 16 сөздік жасады. Қазақстан Республикасы

мемлекеттік сыйлығының лауреаты.


Қалиев Б. Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың редукциясы /Б.Қалиев.

– Алматы, 1984.

Қалиұлы Б. Өсімдік атауларының орысша қазақша сөздігі /Б.Қалиұлы. –

Алматы: Ана тілі, 1993. 104 б.

Қалиұлы Б. Қазақ тілінің көкейкесті мәселелері /Б.Қалиұлы. – Алматы:

Дайк-пресс, 1997. – 150 б.

Қалиев Б. Жалпы тіл білімі /Б.Қалиев. – Алматы, 2000.

Қалиұлы Б. Тіл біліміне кіріспе: мұғалімдер мен студенттерге арналған

көмекші құрал. – Алматы: Мектеп, 1997. – 95 б.

Қалиев Б. Орысша-қазақша және қазақша-орысша терминдер сөздігі

/Б.Қалиев, Ш.Күркебаев. – Алматы: Рауан, 1996. – 32 б.

Қалиұлы Б. Қазақ тілі терминдерінің қысқаша сөздігі /Б.Қалиұлы. –

Алматы: РБК, 2000. – 62 б.

Қалиев Б. Сөз мағыналарының негіздері. Жоғары оқу орындары

филология фак. студ. арналған оқу құралы / Б.Қалиев, А.Ш. Жылқыбаева. -

Алматы : [б. и.], 2002. - 110 бет.

Қалиұлы Б. Қазақ терминтанымының өзекті мәселелері / Б.Қалиұлы;

ҚР Білім және ғылым м-гі, Абылай хан атын. ҚХҚжӘТУ.- Алматы: Әлішер,

2008.- 160 б.

Қалиұлы Б. Сөзстан: мақалалар жинағы / Б.Қалиұлы; ҚР Білім және

ғылым м-гі, Абылай хан атын. ҚХҚжӘТУ.- Алматы: Абылай хан атын

ҚХҚжӘТУ, 2009.- 342 б.

Қалиұлы Б. Танымдық қазақ тілі: [моногр.] / Б. Қалиұлы, С.Исақова;

ҚР Білім және ғылым м-гі, Абылай хан атын. ҚХҚжӘТУ, С. Бәйішев атын.

Ақтөбе ун-ті.- Алматы: Әлішер, 2009.- 132 б.

34

Қалиұлы Б. Жаңа қазақ-латын әліпбиі қандай болуы керек?

/ Б. Қалиұлы // Жас Алаш. - 2017. - 21 қыркүйек.

Қалиұлы Б. Латын графикасына көшу - өмір талабы: [латын

графикасына көшкенде әріптерді таңбалауда туындайтын кейбір

қиындықтар, яғни апострофтар туралы туралы] / Б. Қалиұлы

// Президент және халық. - 2017. - 24 қараша.

Үшбайұлы К., Қалиұлы Б. Дәрілік өсімдіктер: [дәрілік өсімдіктер

туралы мақалалар топтамасы] / К.Үшбайұлы, Б.Қалиұлы //Парасат. – 2006. -

№10-12; 2007. - №№ 1-12.

Ол туралы:

Қалиев Байынқол Қалиұлы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.5. –

Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2003. – 499 б.

Қалиев Байынқол Қалиұлы //Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы:

Қазақстан даму институты, 1998. – 234 б.

Қалиев Байынқол //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. – Алматы:

Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 66 б.

Қалиев Байынқол //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық

анықтамалық. Т.2. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2013. – 24 б.

Қалиев Байынқол Қалиұлы: биобиблиографиялық көрсеткіш / ҚР Білім

және ғылым министрлігі, А. Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институты,

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық қатынастар және әлем тілдері

университеті; құраст. Ш. Құрманбайұлы, С. Исақова.- Алматы: Арыс, 2009.-

144 б.- (Қазақстан ғалымдарының биоблиографиясы).

Жұмаділова Ш. Таушелектің түлегі: [тілші-ғалым, қазақ тіл білімінің

маманы, филология ғылымдарының докторы, профессор Байынқол Қалиұлы

туралы] /Ш.Жұмаділова // Жетісу. – 2009. – 17 қаңтар

Құрманбайұлы Ш. «Тіл!» - деп тыным таппаған: [филология

ғылымдарының докторы, профессор, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Байынқол Қалиұлы туралы] / Ш.Құрманбайұлы // Егемен Қазақстан. – 2009.

– 17 қаңтар

Смағұлова Г. Мінез: [профессор Байынқол Қалиұлы туралы]

/Г.Смағұлова //Түркістан. – 2009. – 22 қаңтар

Ақпан

17 жұлдыз

Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор,

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрі

(1999), Владимир Сергеевич Школьниктің туғанына 70

жыл (17.02.1949).

Владимир Сергеевич Школьник 1949 жылы 17 ақпанда Ресей

Федерациясы Мәскеу облысы Серпухов қаласында туған.

1966-1967 жылдары Мәскеу облысы Серпухов радиотехника

зауытының радиоаспаптар реттеушiсi. 1967-1973 жылдары Мәскеу

инженерлiк-физика институтын физика-энергетика факультетiнiң «Физика-

энергетикалық қондырғылары» мамандығы бойынша бiтiрiп шығады.

35

Институтты бітірген соң Қазақ КСР Маңғыстау энергокомбинатына

бөлiнедi. Онда 1999 ж. дейiн iстейдi. 1973-1978 ж.ж. Шевченко қаласындағы

Маңғыстау энергокомбинаты МАЭК БН-30 реакторының инженер-физигi.

1978-1987 ж.ж. – МАЭК физика-технологиялық зертханасы бастығының

орынбасары. 1987-1988 жылдары – МАЭК бас инженерiнiң реакторлық

өндiрiс жөнiндегi орынбасары. 1988-1989жж. – МАЭК директорының ғылым

және экономика жөнiндегi орынбасары. 1989-1992ж.ж. – МАЭК

директорының ғылым, ядролық қауiпсiздiк және реакторлық өндiрiс

жөнiндегi орынбасары.

1992 ж. тамызынан 1994 ж. тамызына дейiн - Қазақстан Республикасы

Атом энергетикасы жөнiндегi агенттiгiнiң Бас директоры. 1994 ж. тамыздан

1996 ж. наурызға дейiн Қазақстан Республикасы Ғылым және жаңа

технологиялар министрi. 1996 ж. наурыздан 1999 ж. қаңтарға дейiн Қазақстан

Республикасының Ғылым министрi, Ғылым академиясының президентi.

1999 ж. қаңтардан қазанына дейiн - Ғылым және жоғары бiлiм министрi.

1999 ж. қазаннан энергетика, индустрия және сауда министрi. Қазақстан

Республикасының Энергетика және минералды ресурстар министрi, вице-

премьер. Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының

орынбасары, 2009 жылдан бері «Казатомпром» басшысы.

2014 ж. тамызынан 2016 ж. наурызына дейін Қазақстан

Республикасының энергетика министрі болды.

Атом энергетикасы, нейтронды-физикалық және жылу-гидравликалық

процестер мен ядролық энергетикалық қондырғыдағы жылу-гидравликалық

процестердi математикалық үлгiлеу, ядролық реакторлардың техникасы мен

физикасы, ядролық қауiпсiздiк саласындағы маман. Реактордың физикалық

қосылуы нәтижелерiн өңдеуден бастап реактордың нейтронды-физикалық

сипаттамасын зерттеуге, реактордың жұмыс режимiн жетiлдiруге,

реакторлық қондырғының қауiпсiздiк қасиетiн арттыруға, реактордың

физикалық процестерiн математикалық үлгiлеу жүйесiн жасауға, реактордың

физикалық қасиеттерiн есептiк-эксперменталды зерттеуiн жүргiзуге зор үлес

қосты. Оның басшылығымен және тiкелей қатысуымен жүргiзiлген

зерттеулерiнiң нәтижелерiнде ғылым мен техника саласындағы КСРО

мемлекеттiк сыйлығын алуға екi мәрте ұсынылды.

1981 жылы физика-математика ғылымдары бойынша кандидаттық

диссертация, 1991 жылы «Шапшаң реакторы бар АЭС-тердi математикалық

үлгiлерiн дамыту мен оларды ғылым зерттеулер үшiн қолдану және

пайдалану қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету» атты жабық тақырып бойынша

докторлық диссертация қорғаған, 1998 ж. В.Школьникке профессор атағы

берiлдi.

В.Школьник Халықаралық Ғылыми-техникалық орталықтың

Басқарушылар Кеңесiнiң мүшесi, Атом энергетикасы жөнiндегi Халықаралық

агенттiктiң МАГАТЭ жоғары эксперттер тобының құрамына енедi,

Қазақстанның ИНТАС-тағы байланыс өкiлi, Қазақстан Республикасы

36

Президентi жанындағы Жоғары экономикалық Кеңес мүшесi 1997 ж. ақпан-

қараша болды.

Қазақстан ядролық қоғамының президентi. Ақтау қалалық Кеңесiнiң

депутаты 1985-1987, 1989-1994.

В.С.Школьник «Парасат», «Қазақстан Республикасының Тұңғыш

Президенті Нұрсұлтан Назарбаев», «Отан» ордендерімен, «Астанаға 10

жыл» медалімен және көптеген басқа медальдармен марапатталған.

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің құрметті профессоры.

В.Школьник 5 кандидаттық диссертацияға жетекшiлiк еттi. 140 ғылыми

еңбек, мақалалардың, Франциядағы, Англиядағы, АҚШ-тағы, Германиядағы,

Австриядағы, Италиядағы және т.т. халықаралық симпозиумдар мен

конференциялардағы баяндамалардың авторы.

Еңбектері және ол туралы 2019 жылғы орыс тіліндегі күнтізбектен

қараңыз.


Школьник В.С. Қазақстанда радиоактивтi қалдықтарды бақылаусыз

көмiп тастау мүмкiн емес /В.С.Школьник //Егемен Қазақстан. – 1996. – 10

ақпан.

Школьник В.С. Болашағың қандай болмақ, қазақ ғылымы

/В.С.Школьник //Зерде. – 1996. - № 5. – 2-3 б.

Школьник В.С. Ғылым тұрақты даму жүйесiне түседi /В.С.Школьник

//Заң. – 1996. – 7 тамыз.

Ол туралы:

Школьник Владимир Сергеевич //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2.

– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 457 б.

Школьник Владимир Сергеевич //Қазақстан ғалымдары:


2013. – 536 б.

Школьник Владимир Сергеевич //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.9.

– Алматы, 2007. – 518-519 б.

Школьник Владимир Сергеевич //Қазақстан Республикасының білім

министрлері: Биобиблиографиялық көрсеткіш. – Алматы: Республикалық

ғылыми-педагогикалық кітапхана, 2001. – 78-79 б.

Ақпан

18 жұлдыз


докторы, ҚазКСР Ғылым академиясының корреспондент-

мүшесі Әнуар Жақсығалиұлы Дербісалиннің туғанына 90

жыл (18.02.1929-4.07.1986)

Әнуар Жақсығалиұлы Дербiсалин 1929 жылдың 18 ақпанында Ақтөбе

облысы Ойыл ауданының Саралжан совхозында (қазіргі Қызылжар ауылы)

дүниеге келген.

Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын қазiргi Қазақтың

Ұлттық педагогикалық университеті 1950 жылы бiтiрген. 1954-1955 жылы

37

Қазақ КСР Ғылым Академиясының Тiл және әдебиет институтында кiшi

ғылыми қызметкер, кейiн Қазақ КСР Оқу Министрлiгiнiң Педагогикалық

ғылыми зерттеу институтының аға ғылыми қызметкерi болды. 1958-1986

жылы Қазақ КСР Ғылым Академиясының әдебиет және өнер институтында

аға ғылыми қызметкер, бөлiм меңгерушiсi болды.

1955 жылы «Ы.Алтынсариннiң жазушылық қызметi» тақырыбына

кандидаттық, 1969 ж. «Қазақтың Октябрь алдындағы әдебиетi» тақырыбына

докторлық диссертация қорғады. Ғылыми-зерттеу еңбектерi негiзiнен ХIХ-ғ.

мен ХХғ. басындағы қазақ әдебиетi тарихының мәселелерiне арналған.

Сондай-ақ түркi және жазба ескерткiштерi мен қазақ ақын жырауларының

әдеби мұрасы туралы зерттеу еңбектерiнiң авторы. «Оғыз Наме», Мұхаббат-

наме», «Қорқыт Ата кітабы» сияқты көне қазыналарды зерттеуге елеулі

еңбек сіңірді. Алты томдық «Қазақ әдебиетi тарихы» авторларының бiрi және

редколлегия мүшесi болды. Ә.Дербісалин 1986 жылы Алматыда қайтыс

болды.


Дербісалин Ә. Ы.Алтынсариннің жазушылық қызметi туралы

/Ә.Дербісалин – Алматы: Қазмемоқупедбас.,1967. – 113 б.

Дербісалин Ә. Әдебиет туралы толғаныстар: (Ғылыми еңбектерiнiң

жинағы) /Қаз ССР Ғылыми Академиясының М. О. Әуезов атындағы әдебиет

және өнер инс-ты/ Ә.Дербісалин. – Алматы: Ғылым, 1990. – 295 б.

Дербісалин Ә. V-X кластардың қазақ әдебиетi сабақтарында

оқушыларға атеистiк тәрбие беру туралы /Ә.Дербісалин.– Алматы, 1957. –

19 б.

Дербісалин Ә. Қазақтың октябрь алдындағы демократияшыл әдебиетi:

Даму жолдары /Ә.Дербісалин. – Алматы: Ғылым, 1966. – 311 б.

Дербісалин Ә. Мезгiл және қаламгер: Мақалалар мен зерттеулер

/Ә.Дербісалин. – Алматы: Жазушы, 1968. – 190 б.

Дербісалин Ә. Х класта С. Мұқанов творчествосын оқыту үшiн көмекшi

құрал /Ә.Дербісалин. – Алматы: Қазмемоқупедбас., 1957. – 60 б.

Дербісалин Ә. Әдебиет туралы толғаныстар /Ә.Дербісалин.–Алматы,

1990.

Ол туралы:

Дербісалин Әнуар Жақсығалиұлы //Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша

энциклопедия Т.3. – Алматы,1988. – 197 б.

Дербісалин Әнуар Жақсығалиұлы //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия.Т.3. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,

2001. – 201 б.

Дербісалин Әнуар Жақсығалиұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық

анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 157 б.

Дербісалин Әнуар Жақсығалиұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия.

Т.1. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2009. – 360 б.

Ақыш Н. Ыбырайтанушы: [көрнекті әдебиеттанушы, ғалым Әнуар

Дербісалин туралы] / Н.Ақыш //Ана тілі. – 2009. – 19 ақпан.

38

Дербісәлі Ә. Ізгілік пен бірлікке бастаған басқосу: [2016 ж. Астанада

өткен дін қайраткерлерінің дәстүрлі құрылтайы туралы] / Ә. Дербісәлі//

Ақиқат. - 2016. - № 1. - 17-21 б.

Әшімов А. Ғұлама: [ғалым, Бас мүфти, шейх Әбсаттар қажы Дербісәлі

туралы] / А. Әшімов // Егемен Қазақстан. - 2012. - 31 қазан.

Әшімов А. Рухани басшы: [бас Мүфти Әбсаттар қажы Дербісәлі туралы

бірқыдыру сыр] / А. Әшімов // Мәдениет. - 2012. - № 11. - 28-33 б.

Жалайри Ө. Ғылымның дара қыраны. Профессор Әбсаттар Дербісәлі -

70 жаста / Ө. Жалайри // Президент және халық. - 2017. - 8 қыркүйек.

Жеменей И. Өнегелі тұлға: [ғалым Әбсаттар қажы Дербісәлі туралы]

/ И. Жеменей// Айқын. - 2017. - 14 қыркүйек.

Омарұлы Б. Әбсаттар ағаның әлемі: [ғалым, бас мүфти Әбсаттар

Дербісәлі туралы] / Б. Омарұлы // Ана тілі. - 2015. - 15-21 қаңтар.

Омарұлы Б. Әбсаттар ағаның әлемі: [ғалым, ұстаз, қазақ еліне Дінбасы

болған Әбсаттар Дербісәлі туралы ] / Б. Омарұлы // Ана тілі. - 2015. - 15-21

қаңтар.

Сыдықов Е. Әбсаттар Дербісәлі феномені / Е. Сыдықов // Айқын. - 2017.

- 26 тамыз.

Ақпан

20 жұлдыз

Педагог, қазақ мектептеріне арналған оқулықтар мен әдістеме

құралдарының авторы Сәукім Сатыбалдықызы

Тілешованың туғанына 95 жыл (20.02.1924)

Сәукiм Сатыбалдықызы Тiлешова 1924 жылы 20 ақпанда Алматы

облысы Қаскелең ауданында дүниеге келген.1946 жылы С.М.Киров

атындағы Қазақтың Мемлекеттiк университетiнiң қазiргi Әл-Фараби

атындағы ҚазМҰУ тарих-филология факультетiн бiтiрген. 1946-1947

жылдары Қазақтың Мемлекттiк қыздар педагогикалық институтында сабақ

бердi, ал 1948-1950 жж. Жамбыл Жабаев атындағы № 18 қазақ орта

мектебiнiң мұғалiмi, 1954-1989 жылдары Ы.Алтынсарин атындағы

педагогика ғылыми-зерттеу институтының қызметкерi, 1970 жылы

Педагогика ғылымдарының кандидаты болды. Кандидаттық диссертация

тақырыбы «Қазақ әдебиетi сабақтарындағы тiл дамыту жұмыстары».

1974 жылы осы институттың Қазақ әдебиеті бөлiмiнiң аға ғылыми

қызметкерi. 1983 жылдан Еңбек зейнеткерi. Қазақ әдебиетi әдістемесі туралы

20-дан астам еңбектiң авторы, 5-8 сыныптарының қазақ әдебиетi

бағдарламасының негiзiн салушылардың бiрi.

С.Тiлешова Халыққа бiлiм беру саласында табыстарға жеткенi үшiн

Қазақ КСР Оқу министрлiгiнiң Ы.Алтынсарин атындағы педагогика ғылыми-

зерттеу институтының негiзiн қалағанына 50 жыл толуына байланысты 1983

жылы Қазақ КСР Жоғары Кеңесі Президиумы Грамотасымен марапатталды.

39


Тілешова С. Класқа арналған «Әдебиет оқу кiтабына» методикалық

нұсқау. Өңд.толықтырылған 2-бас. /С.Тілешова.– Алматы Мектеп, 1987. –

60 б.-Мектеп мұғалiмi кiтапханасы

Тілешова С. Әдебиет сабақтарында мәнерлеп оқу дағдыларын

қалыптастыру IV-VII класс мұғалiмдерге көмекшi құрал /С.Тілешова. -

Алматы Мектеп, 1984. - 103 б. Қазақ тiлi мен әдебиетi кiтапханасы

Тілешова С. «Әдебиет оқу кiтабына» методикалық нұсқау VIIкласс

/С.Тілешова. - Алматы Мектеп, 1984. – 96 б.

Тілешова С. Әдебиет сабағында жүргiзiлетiн жазу жұмыстары IV-VII

Мұғалiмдерге арналған көмекшi құрал /С.Тілешова. – Алматы, 1971. – 116 б.

Тілешова С. Әдебиет оқулығына әдiстемелiк нұсқау 8-сыныпқа

арналған /С.Тілешова. - Алматы Рауан,1995.-96 б.

Тілешова С. VII класта әдебиет сабақтарында жүргiзiлетiн тiл дамыту

жұмыстары метод.нұсқау хат /С.Тілешова. - Алматы Ғылыми зерттеу ин-

ты, 1965. – 59 б.

Әдебиет оқу кiтабы 5 класқа арналған оқулық. Хрестоматия /құраст.

Ш.Кәрiбаев, С.Тiлешова. – 25-бас. - Алматы Мектеп, 1988. – 238 б.

Әдебиет оқу кiтабына қосымша материалдар 5 класқа арналған

/құраст. С.Тiлешова. - Алматы Мектеп,1987. – 112 б..

Дайырова Ә., Тiлешова С. «Әдебиет» оқулығына әдiстемелiк нұсқау 5-

сыныпқа арналған./толықт.,өңд. 5-бас. /Ә.Дайырова, С.Тілешова. - Алматы

Рауан, 1996. –108 б. - Мектеп мұғалiмi кiтапханасы

Дайырова Ә., Тiлешова С. 4 класқа арналған «Әдебиет оқу кiтабына»

методикалық нұсқау 3-бас. /Ә.Дайырова, С.Тілешова. - Алматы Мектеп,

1987. – 93 б.

Кәрiбаев Ш., Тiлешова С. Әдебиеттiң оқу кiтабы 5 класқа арналған

оқулық хрестоматия /құрастырушылар Ш.М.Кәрiбаев, С.Тiлешова; өңд. 23-

бас. - АлматыМектеп, 1984-223 б.

«Қазақ әдебиетi» бойынша дидактикалық материалдар 6 класс үшiн

/құраст С.Тiлешова, Назарғалиева. - Алматы Рауан,1990 – 94 б.

8 наурыз – Халықаралық әйелдер күні

Халықаралық әйелдер күні әлемнің көптеген елдерінде тойланады. Тіпті

кейбір жерлерде ол ұлттық мереке болып табылады. Бұл күні жер бетінің

әйелдері ұлтына, тіліне, этникалық жағдайына қарамастан бірігіп, өздерінің

қаншалықты құрмет пен сыйға лайық екендіктерін іс жүзінде мойындатады.

Түрлі экономикалық, әлеуметтік жағдайларда өмір сүріп жатқан нәзік жандар

қазіргі кезде өздерінің білімімен, мәдениетімен, жасампаздығымен, мықты

күш- жігерлерімен әлемді мойындатып отырғандықтары ақиқат. Олар теңдік

пен бауырмалдықты, достық пен сүйіспеншілікті, бейбітшілік пен өзара

түсіністікті ту етіп ұстауда.

40

Халықаралық әйелдер мерекесінің негізін қалағандар - Нью-Йорктегі

фабрика мен мақта-мата өндірісінің жұмысшы әйелдері. Олар 1857 жылы

тұңғыш рет бас көтеріп, өз құқықтарын қорғап, ереуілге шыққан болатын.

1908 жылдың 8 наурызында Нью-Йорктың социал-демократиялық

көзқарастағы әйелдер ұйымы әйел теңдігі жөнінде ұран көтеріп, митингке

шыққан-ды. Оған 15 мыңнан астам әйел қатысты, олар өздеріне еркектермен

бірдей жағдай жасауды талап етті. Сонымен қатар, әйелдер сайлауға

қатысуға құқылы екендіктерін де жеткізді.

1909 жылы Американың Социалистік партиясы әйелдер күнін

жариялады. Ол 1913 жылға дейін аталып келді. 1909 жылы Копенгагенде

өткен әйелдер жиынына АҚШ-тан делегаттар келді, олардың арасында Клара

Цеткин де болды. Ол Екінші Халықаралық социалист әйелдер

конференциясының делегаты еді.

1910 жылы беделді неміс социалист әйелі Клара Цеткин Екінші

Халықаралық конференция делегаттарына әйел теңдігі туралы күрес күнін

белгілеуді ұсынды. Бұл Копенгагенде 27 тамызда жүзеге асты. Мұнда Екінші

Интернациона дың 8-інші Конгресі өткен болатын.

Бірінші Халықаралық әйелдер күні Германияда, Австрияда, Данияда,

Швейцарияда 1911 жылы 19 наурызда аталып өтті. Көп адам қатысқан

митинг те болды. 1912 жылы ол 12 мамырда осы елдерде аталды. 1913 жылы

12 наурызда Германияның, 9 наурызда Австрия, Чехия, Венгрия, Швейцария,

Голландияның әйелдері, 2 наурызда Франция мен Ресейдің әйелдері бас

көтерді.

1914 жылғы 8 наурызда көптеген елдер Халықаралық әйелдер күнін

атап өтті. 1975 жыл Халықаралық әйелдер жылы болып аталғаннан кейін, сол

жылдан бастап БҰҰ-ның ұйғарымымен 8 наурыз Халықаралық әйелдер күні

ретінде аталып өтуде.

Бұл мерекеде барлық мектептерде ұстаздарды, аналарды, қыз

балаларды құттықтау, құрметтеу мақсатында көптеген іс-шаралар өтіледі.

Атап айтсақ әртүрлі тақырыптағы тәрбие сағаттары, қыз сыны байқаулары

және мерекелік кештер. Аналар күніне арналған «Әлемнің жарығын

сыйладың сен маған...» атты мерекелік кештің өтілу барысына келсек

«Сәбидің дүниеге келуі» (сахнада ана мен сәби), «Батыр ана» көріністері

қойылады. 8-9 сынып оқушылары аналарды өлеңдермен құттықтай отырып

«Кешір ана», ару қыздарға арналған «Арулар асыл жандар...»

бейнеклиптері көрсетіледі, күйлер орындалады. Сонымен қатар 8-наурыз

мерекелік кешінің шығу тарихы жайлы да мағлұматтар береді. Кеш

оқушылардың әдеби монтаждарымен аяқталады.


Ақылбекова Ә. Аналар - асыл қазынам: [8 наурыз мерекесіне арналған

ертеңгілік] / Ә. Ақылбекова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2017. - № 3. - 24-26 б.

41

Әлібекова Г.Б. Ана деген - теңдесі жоқ ұлылық:[8 наурыз Халықаралық

әйелдер мерекесіне орай «Ана деген - теңдесі жоқ ұлылық» атты кездесу

кеші] / Г. Б. Әлібекова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 2. - 30-32 б.

Баймурзаева Ж.Ч. Ана, саған табынамын: [8-наурыз - Халықаралық

әйелдер мерекесіне арналған кеш] / Ж. Ч. Баймурзаева //Мектептегі


Джусибалиева Б. «Ақ сүт берген анашым!» ертеңгілігінің сценарийі

/Б. Джусибалиева //Детский сад: воспитание и обучение=Балабақша:

тәрбиелеу және оқыту. - 2016. - № 9. - 42-43 б.

Дүйсенбаева Д. Әлемнің жарығын сыйладың сен маған: [аналар күніне

арналған кеш] /Д.Дүйсенбаева // Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 3. – 4-5 б.

Дуйсенбаева А.Т. Ана - өмір шуағы: [«Ана - өмір шуағы» атты

ертеңгілік] / А. Т. Дуйсенбаева // Жанұя мен мектептегі тәрбие=Воспитание в

семье и школе. - 2016. - № 1. - 37-38 б.

Елеубаева К. Тәрбие сағаты: [«Айналайын анашым!» 8-наурыз

халықаралық әйелдер күніне байланысты ертеңгілік] / К. Елеубаева

// Бастауыш мектеп. - 2013. - № 7. - 35-36 б.

Есболат Ж. Қызға қырық үйден тыйым:[автор өзінің «Қыз тәрбиелей

отырып ұлтты тәрбиелейміз» тақырыбына арналған дебатын ұсынады]

/ Ж. Есболат //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. - № 5. - 17-19 б.

Жаксыканова Ж. Ана - бақыт, жанашыр:[8-наурыз халықаралық әйелдер

күніне арналған мерекелік кештің сценарийі] / Ж. Жаксыканова,

С. Мусапарова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 2. - 21-24 б.

Итбаева А. Ана - күннің шуағы (Мерекелік кеш):[Халықаралық әйелдер

күніне арналған] / А. Итбаева //Тәрбие құралы. - 2016 - №2. - 29-31 б.

Көбенқұлова Ш. Сүйікті анашым: [8-наурыз Халықаралық әйелдер

мерекесіне арналған «Ана - өмірдің гүлі» атты мерекелік кештің сценарийі]

/ Ш. Көбенқұлова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2016.- №1.- 42-44 б.

Қосбергенова М. Бәрі де, ана, бір өзіңнен басталады /М.Қосбергенова

// Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 3. – 16-17 б.

Мизамбаева Р. Құттықтаймын, анашым: [8 наурыз аналар күніне

арналған мерекелік шара] / Р. Мизамбаева, Н. Сағаталина //Мектептегі


Мұханбетжанова А. Ана - өмірдің шуағы:[8 наурыз халықаралық

әйелдер күніне арналған ертеңгілік] / А. Мұханбетжанова //Тәрбие жұмысы:

мектепте және мектептен тыс мекемелерде. - 2013. - № 2. - 10-11 б.

Насиханова А. Аяулы әже, ардақты ана, ару қыз: [8 Наурыз -

Халықаралық әйелдер мерекесіне арналған кештің сценарийі] /А. Насиханова

// Оқыту - тәрбиелеу технологиясы. - 2013. - № 2. - 46-47 б.

Нурбергенова А.М. Менің анам - ең тамаша жан: [8 наурыз мерекесіне

арналған тәрбие сағаты] / А. М. Нурбергенова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Оналбаева Т. 8 наурыз - Аналар мерекесі: [ертеңгілік] / Т. Оналбаева

//Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2017. - № 2. - 22-24 б.

42

Сахан Г. Аналар - асыл жандар: [8 наурыз халықаралық әйелдер күні

мерекесіне арналған сынып сағаты] / Г. Сахан //Сыныптағы тәрбие. - 2017. -

№ 2. - 12-14 б.

Сейдалиева Ж. «Ана деген тіршіліктің тірегі»:[мерекелік кештің

сценарийі] / Ж. Сейдалиева //Сыныптағы тәрбие. - 2016. - № 3-4. -6-8 б.

Сейсенбина К.З. «Арулар - асыл жандар, шуақ боп шашылғандар»:

[«Қыз сыны байқауы»] / К. З. Сейсенбина //Әдебиет Қазақстан мектебінде

=Литература в казахстанской школе. - 2016. - № 1. - 54-56 б.

Узабаева Н. Ана - бақыт, ана - күн: [8-наурыз аналар күніне арналған

ертеңгілік] / Н. Узабаева // Мектеп - 45 минут. - 2014. - № 6. - 31-32 б.

Үсіпжанқызы Г. Қыздар - біздің гүліміз:[8 наурыз халықаралық әйелдер

күніне арнап өткізген «Қыздар-біздің гүліміз» байқауының сценарийі]

/ Г. Үсіпжанқызы //Ұлағат. - 2014. - № 5. - 68-73 б.

Хабалқызы А. «Ананың анасы» не дейді. (Ақмола облысының Зеренді

ауданында облыстық семинарда өткізген сабақ) / А. Хабалқызы

// Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2014. - № 8. - 55-59 б.

Наурыз

17 жұлдыз

Физика-математика ғылымдарының кандидаты,

профессор, Халықаралық жоғары мектеп академиясының

корреспондент-мүшесі, Халықаралық жоғары мектеп

академиясының академигі, Қазақ білім академиясының

академигі, білім сапасы мен оны жетілдірудің

халықаралық эксперті, халықаралық білім сапасы

Ассоциациясының мүшесі Базар Қабдошұлы

Дамитовтың туғанына 75 жыл (17.03.1944)

Базар Қабдошұлы Дамитов 1944 жылы Шығыс Қазақстан облысы

Көктерек ауылында туған. 1967 жылы Мәскеудің инженерлік-техникалық

институтын, 1971 жылы Курчатов атындағы атом энергиясы институтының

аспирантурасын бітірген.

1971-1973 жылдары Онкология және радиология ғылыми зерттеу

институтының аға ғылыми қызметкері. 1973 жылдан бері жоғары білім беру

саласында еңбек етіп келеді. 1973-1983 жж. Талдықорған педагогикалық

институтында физика кафедрасының меңгерушісі, физика-математика

факультетінің деканы, ғылыми жұмыс жөніндегі проректоры, оқу-тәрбие

жөніндегі проректоры болып қызмет етті.

1983-1986 жылдары Қазақ КСР Оқу ағарту министрлігінің

педагогикалық жоғары оқу орындары бөлімінің бастығы болды.

1986-1991 жылдары Жамбыл педагогикалық институтының ректоры

болды.

1991-1992 жылдары Б.Дамитов Қазақстан Республикасы Президенті

Аппаратының спорт және жастар ісі бөлімінің меңгерушісі. 1992-1995

жылдары Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің білім, мәдениет,

43

спорт және жастар ісі бөлімін басқарды, сонымен бірге Қазақстан

Республикасы Үкіметі аппаратының ішкі саясат бөлімін басқарды.

1995-1997 жылдары Білім министрлігінің жоғары білім және ғылым Бас

басқармасының бастығы, ал 1997-1999 жылдары Қазақстан Республикасы

Білім және мәдениет министрлігінің жоғары және орта арнаулы білім

Департаментінің басқарма бастығы.

1997 жылдың қарашасынан Б.К.Дамитов Қазақстан Республикасы Білім,

мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің Білім комитеті

төрағасының орынбасары болды.

1999-2000 жылдары Қазақстан Республикасы Білім және ғылым

министрлігінің вице-министрі болды.

2000-2003 жылдары Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің

ректоры болды. 2004-2005 жылдары «Бөбек» Ұлттық білім орталығының

директоры.

2005 жылдан 2009 жылға Қазақстан Республикасы Білім және ғылым

министрлігінің білім сапасын бағалау Ұлттық ғылыми орталығының

директоры болды.

2009 жылдан Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық

университеті білім сапасын талдау институтының директоры.

Б.К.Дамитов Халықаралық жоғары мектеп академиясының

корреспондент-мүшесі, ТМД елдерінің білім бойынша Мемлекетаралық

кеңесінің мүшесі. Халықаралық конференциялар мен семинарларда,

ЮНЕСКО-ның Женевада өткен 44-ші сессиясында, АҚШ, Германия,

Францияның университеттерінде баяндамалар оқыды.

Б.К.Дамитовтың өңдеуімен «Сборник законодательных и нормативных

документов по высшему образованию в Республике Казахстан» атты жинақ

шықты. 80-нен астам ғылыми жұмыс, 2 монография, 10 ғылыми-әдістемелік

кітапшалардың авторы.

Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қызметкері. «Құрмет»,

«Қазақстанның тәуелсіздігіне 10 жыл» ордендері, «Астана» медалімен, КСРО

жоғары және орта арнаулы білім министрлігінің «Жоғары білім саласындағы

үздік көрсеткіштері үшін», «ҚазКСР ағарту саласының үздігі» төсбелгісімен,

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің және

Ы.Алтынсарин атындағы төсбелгімен; көптеген грамота және

дипломдармен марапатталған.

Еңбектері орыс тілінде. Ол туралы 2019 ж. арналған орыс тіліндегі

күнтізбектен қараңыз.


Дамитов Б.Қ. Білім беру жағдайы мен дамуы туралы ұлттық баяндама

/Б.Қ.Дамитов, Н.Т.Ермеков, О.И.Можаева //Педагогика мәселелері=Вопросы

педагогики. – 2009. - № 4. – 4-172 б.

44

Ол туралы:

Кенжебаев Ғ. Ер-азамат ел алдында сыналар: [ғалым, жоғары

мектептің ұйымдастырушысы, академик, профессор, Қазақстанның еңбек

сіңірген қайраткері Базар Қабдошұлы Дамитов туралы] / Ғ. Кенжебаев

// Айқын. - 2014. - 15 наурыз.

21 наурыз–4 сәуір

– Көктемгі демалыс

Наурыздың 11-і мен 21-і аралығында «Наурыз мейрамы» мерекесіне

дайындық: мектеп мұражайларының экспозицияларын жаңарту, ішкі

бөлмелерді, ғимараттардың қасбеттерін (фасадтарын) безендіру, мектеп

ауласын жинап, тазалау, сенбіліктер, еңбек десанттары, ағаштар мен

бұталар отырғызу, талдарды әктеу, спорт ойын алаңдарын сырлау.

Көктемгі демалыс кезеңінде жұмыспен қамтуды ұйымдастыру

жөніндегі дайындық жұмыстарын жүргізу: көктемгі демалыс күндеріндегі

жалпымектептік іс-шаралар жоспарын, спорт залы мен компьютер

сыныбының жұмыс кестесін әзірлеу, үйірмелер мен секциялардың сабақ

кестелерін әзірлеу, оқушылар мен ата-аналарға арналған қабырғалықты

ресімдеу. Көктемгі демалыс күндеріндегі жұмыспен қамтылу нысаны туралы

ата-аналарды ата-аналар жиналыстарында, оқушыларды мектеп

жиналыстарында таныстыру. Құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алу

жөніндегі профилактикалық іс-шаралар жүргізу: ықшамаудан бойынша

рейдтерге шығу, пәтерлерге бару, мінез-құлқы девиантты оқушылармен

әңгімелер өткізу.

Құқық қорғау, жол полициясы, денсаулық сақтау органдарының, төтенше

жағдайлар қызметінің өкілдерімен кездесулер, судағы және жолдардағы

қауіпсіздік техникасы туралы профилактикалық әңгімелер өткізу.

21 наурыз – 22 наурыз – Наурыз мейрамы. «Қош келдің, әз-

Наурыз!», «Наурыз шапағаты», «Наурыз – жыл басы» атты ата-аналардың,

педагогикалық ұжымның ардагерлерінің, мектеп қамқоршыларының

қатысуымен мектепте және сыныптарда мерекелер өткізу. Қалалық және

облыстық салтанаттарда және орталық алаңдардағы мерекелік концерттерге

қатысу.

23 наурыз – Достық күні. Қазақстан халқы ассамблеясы өкілдерінің

қатысуымен «Ынтымағы жарасқан елміз», «Ынтымақ пен келісім», «Халық

достығы – тіл достығы», «Ақпыз, қара, сарымыз – ағайынбыз бәріміз», «Біз

бәріміз әр түрліміз» атты фестивальдерін, мерекелік концерттерді,

көркемөнерпаздар байқауларын өткізу.

24 наурыз – Білімділер мен білгірлер күні. «Білімді шығар биікке»

атты үздік оқушылар слеттерін, «Әдебиеттік оқу пәнінің алғыры»,

«Математика білгірлері», «Болашақ биолог», «Химия біздің өмірімізде»,

«Білгір географтар» т.б. жалпымектептік зияткерлік викториналар,

конкурстар, олимпиадалар, ғылыми жобаларды қорғауды өткізу.

45

25 наурыз - Қолөнершілер күні. Мектеп үйірмелері мен клубтарымен

таныстыру, олардың бағыттарымен, және олардың жетекшілерімен танысу,

«Қолөнершілер парады», «Менің үйірмем», «Біздің мектептің шеберлері»,

«Өнерпаз оқушылар» атты оқушылар мен мұғалімдер қолымен жасалған

заттар мен бұйымдардың көрмелерін ұйымдастыру. Үйірмелерге қабылдау.

Үйірмеге қатысушылардың концертін ұйымдастыру.

26 наурыз – Отбасы күні. Әкелердің, аналардың, ата-әжелердің

қатысуымен «Ардақта ата-анаңды!», «Әкем, анам және мен – көп тілді

отбасымыз», «Отбасы – адамгершіліктің алтын қазынасы», «Ана күннің

шуағы», «Әжелер – отбасының берекесі» атты конкурстар, мерекелік

концерттер, тақырыптық викториналар өткізу. Егіздердің қатысумен «Біз

егіздерміз» жалпымектептік, аудандық және қалалық фестивальдер, олардың

әуестіктері парадын, егіздердің ең спорттық, тапқырлар, көңілді, сазды және

шығармашыл жұбының шығармашылық конкурсын өткізу.

27 наурыз - Отан күні. «Туған елім – Қазақстан»», «Мен – патриотпын»,

«Мемлекеттік рәміздер – ұлттық мақтанышымыз» тақырыбында ойындар,

викториналар, конкурстар мен саяхаттар өткізу.

Мектеп мұражайларындағы экспозицияларды жаңарту.

Тарихи-өлкетану, көркемсурет мұражай-ларына, әдебиет және өнер

мұражайларына, қала бойынша саяхатқа ұжыммен шығуды ұйымдастыру.

«Мен – Қазақстан Республикасының азаматымын және қорғаушысымын»

тақырыбындағы оқушылардың үкіметтік емес ұйымдар, жастар

бірлестіктері өкілдерімен кездесулерін, тұрғылықты жері бойынша

волонтерліқ командаларын ұйымдастыру.

28 наурыз - Әдептілік күні. Балаларға әдепті болу деген не, өзін

қалай әдепті ұстау керек, этикет деген не, сыпайы сөйлеудің мәні туралы

«Әдептілік – адам көркі», «Әдептілік – тәрбие бастауы» «Әдептілік әліппесі»

«Әдеп – ең қымбат мирас» атты балалардың қатысуымен шағын көріністер

дайындау.

29 наурыз – Тапқырлар күні «Не? Қайда? Қашан?», «Ғасыр

көшбасшысы», «Білімді мыңды жығар» «Тапқырлар сайысы» жас білгірлер

зияткерлік конкурсын, жалпымектептік «Эрудит» интеллектуалдық ойынын,

танымдық және тақырыптық викториналар өткізу.

30 наурыз – Спорт күні. «Спорт – біздің досымыз», «Салауатты өмір

салты – өмір мәні» «Бірінші байлық – денсаулық» жалпымектептік,

аулааралық, қалалық спорттық жарыстар, «көңілді» старттар, өңірде іс

басында жүрген танымал спортшыларды, жаттықтырушыларды қатыстыра

отырып, спорт тақырыбына зияткерлік викториналар өткізу.

31 наурыз – Қайырымдылық күні. Отбасы мүшелерінің қатысуымен

«Менің інім ең үздік», «Мен және менің қарындасым (сіңілім)», «Берекелі

отбасымыз», «Менің отбасым – менің командам» атты шығармашылық

конкурстар өткізу. Қайырымдылық шараларын өткізу.

1 сәуір – Күлкі күні. Оқушылардың, мұғалімдердің және ата-

аналардың арасында «Ең көңілді балалар» Көңілділер және тапқырлар

клубының сайысын, мысқыл мен күлкі кештерін өткізу.

46

1 сәуір – Құстар күні. Бұл күні әртүрлі сайыстар (топтық сайыс, сурет

сайысы), викториналық сұрақтар және жасанды құс ұяларын ілу

жұмыстарын өткізу. «Құстар - біздің досымы, қорғауға үлес қосыңыз!» атты

мерекеге келген қонақтар мен қатысушыларға құстар жайлы әңгімелер

айтылып, құстардың түрлері таныстырылады. Жақсы өнер көрсеткен балалар

мақтау қағазымен марапатталып, сыйлықтар алды.

2 сәуір – Балалар кітабы күні. «Кітап – алтын қазына», «Отбасындағы

кітап» немесе «Кітап – біздің досымыз» атты мектеп кітапханасында, басқа

балалар кітапханаларында түрлі экскурсиялар, конференция сабақтар,

«Отаным да, үйім де киелі мекен қазақ жері» атты кітап көрмесін және жаңа

кітаптар көрмесі, кітап авторларымен кездесу ұйымдастыру.

3 сәуір – Хайуанаттар мен жануарлар күні. «Жаса, жұмыр жер»

экологиялық акциялары мен фестивальдерін өткізу, ғылыми жобаларды

қорғау, үгіт бригадаларының, суреттер, плакаттар конкурстары. Үйдің сүйікті

жануарларының көрмелерін, «Хайуанаттар әлемінде», «Менің ең сенімді

серігім» атты төрт аяқты достар мен олардың иелеріне арналған

шығармашылық конкурстар ұйымдастыру, мүмкіндік болса, хайуанаттар

бағына саяхатқа шығу.

4 сәуір – Туған қала / ауыл/ күні. Аула балалары мен ықшамаудан

тұрғындарына арналған ашық алаңда «Менің сүйікті қалам», «Менің сүйікті

ауылым» атты шағын концерттік шаралар өткізу. Аулаларда еңбек

десанттарын, тазалық сенбіліктерін ұйымдастыру, қала тұрғындарына

тазалықты сақтауға және аула аумақтарын көріктендіруге шақыратын

парақшалар тарату.

5 сәуір – Көктемгі демалыс кезеңінде мектептен тыс жұмыспен

қамтылуды ұйымдастыру жұмысының қорытындыларын (қатысу

рейтингі, үйірмелер және т.т. жұмысының рейтингі). Қанаттас сыныптар

бойынша сынып сағаттарын, жиналыстар, көктемгі демалыс кезеңіндегі іс-

шараларға белсене қатысқаны үшін марапаттар тапсыра отырып,

жалпымектептік оқушылар жиындарын өткізу.


Абданова А. «Білім биржасы» зияткерлік ойыны: [оқушыларға

экономикалық ұғымдарды үйрету] /А.Абданова //Мектептегі мерекелер:

тәрбие жұмысының сценарийлері. – 2016. - № 5. – 24-27 б.

Айтқожаева А. Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық

мәдениетін қалыптастыру / А. Айтқожаева //Воспитание школьника=Оқушы

тәрбиесі. - 2014. - № 1. - 16-19 б.

Амантаева Ғ. «Білгірлер бәйгесі»: интеллектуалды сайыс

/ Ғ. Амантаева //Жанұя мен мектептегі тәрбие=Воспитание в семье и школе. -

2015. - № 4. - 21-22 б.

Анетбаева Т. Әдептілік - тәрбие бастауы: [тәрбие сабағы]

/Т. Анетбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 5. - 32-33 б.

Аязбаева Б. Отбасының бала тәрбиесіндегі рөлі / Б. Аязбаева

// Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2014. - № 3. - 56-62 б.

47

Әжіғалиева М. Мектеп және отбасы /М.Әжіғалиева //Мектептегі

сыныптан тыс жұмыстар. -№ 5. – 59-60 б.

Әлипова Б. Кітап - рухани қазына: [«Кітап рухани – қазына» атты

ертеңгіліктің сценарийі] / Б.Әлипова //Мектептегі өнер. -2016. № 2. - 29-30 б.

Бегманова С. Қазақстан – татулық пен бірліктің ордасы: [елімізде

тұратын ұлттар достығы мен ынтымақтастығын дәріптеу, ұлттық қатынасты

нығайту]/С.Бегманова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 3.

– 7-9 б.

Бекмұхаметова М.А. Наурыз мерекесі құтты болсын!: [наурыз

мерекесіне арналған кештің сценарийі] / М. А. Бекмұхаметова

//Открытая школа. - 2014. - № 8. - 61-64 б.

Бөкен Ж.С. Қазақстан Халықтары Ассамблеясына 20 жыл / Ж. С. Бөкен

//Орта мектеп жаршысы=Вестник средней школы. - 2016. - № 1. - 32-33б.

Габдуллина Г. Қыз сұлу көрінеді әдебімен: [қыздарды әдептілік мен

имандылыққа тәрбиелеуге арналған тәрбие сағаты] /Г.Габдуллина,

Г.Каримова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2018. - № 8. – 53-57 б.

Галиев Д.А. Патриоттық тәрбие беру сабағы / Д. А. Галиев

//Оқыту-тәрбиелеу технологиясы. - 2016.- № 1. - 11-12 б.

Досболов Д. Он екі мүшең сау болса - жарлымын деме: [дене

шынықтыру және спорты насихаттайды] / Д. Досболов //Білім кілті=Ключ

знаний. - 2017. - № 7. - 7-б.

Едресова Б.К. Адамгершіліктің шуағы сөнбесін!: [тәрбие сағаты]

/Б. К. Едресова //Тәрбие жұмысы: мектепте және мектептен тыс мекемелерде.

- 2014. - № 3. - 15-16 б.

Егізбаева С.Е. Жасай бер, жайнай бер, Астана!: [Астананың 20 жылдық

тарихы туралы] / С.Е.Егізбаева, А.Е.Байсенова, К.Е.Байсынова //Мектептегі

мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2018. - № 5. – 3-4 б.

Ерболатов Ж. «Білгір географтар» сайысы: [сыныптан тыс шара]

/Ж.Ерболатов //Жалпы тарих және құқықтану мектепте, колледжде және

ЖОО-да=Всеобщая история и правоведение в школе, колледже и ВУЗ-е. -

2018. - № 1-3. – 21-22 б.

Жумагалиева М.Е. Дене шынықтыру сабағындағы спорттық

ойындардың тәрбиелік мәні / М. Е. Жумагалиева //Білім кілті=Ключ знаний. -

2014. - № 7. - 52-б.

Иманқұлова А.Б. Әдептілік әліппесі! Ашық тәрбие сағаты

/ А. Б. Иманқұлова //Открытая школа. - 2016. - № 3. - 41-45 б.

Кәріпбаева Ш. Қазақ халық дәстүрлері - тәрбие құралы / Ш. Кәріпбаева

// Қазақстан мектебі. - 2016. - № 2. - 33-35 б.

Кенжебаева А. Әдеп – ең қымбат мирас: [ұлттық әдеп-ғұрып пен

әдептілік қағидаларын меңгерту арқылы инабаттылыққа, адамгершілікке

тәрбиелеу] / А.Кенжебаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2015. -

№ 3. – 38-40 б.

48

Кесекова Г.Р. Адамгершілікке тәрбиелеу құралы - еңбек пен ата-ана

үлгісі / Г. Р. Кесекова //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=

Социальная педагогика и самопознание. - 2015. - № 5-6. - 10-11 б.

Қажмұрат Ж. Салауаттылық – менің қалауым: [денсаулық ұғымының

құндылығы туралы түсінікті кеңейту, денсаулықты күтуге, қадірлеуге

тәрбиелеу] /Ж.Қажмұрат //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. -

№ 3. – 2-3 б.

Қайсаева Г.А. Отбасылық тәрбие мәнері және бала тұлғасының

дамуына ықпалы / Г. А. Қайсаева //Средняя школа Казахстана=Қазақстан

орта мектебі. - 2014. - № 9. - 16-18 б.

Қалмырзаева Ә. Тазалық -денсаулық кепілі: [денсаулық туралы тәрбие

сағаты] / Ә. Қалмырзаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. -

№ 1. - 2-3 б.

Құрманқожа А. Кітап - асыл қазына:[тәрбие сағаты] /А. Құрманқожа

// Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 3. - 15-17 б.

Лепесов А.А. Экологиялық сабақ:[құстар арқылы, оның ішіндегі

тоқылдақ құсы арқылы экологиялық тәрбие беру] / А. А. Лепесов

// Оқыту-тәрбиелеу технологиясы. - 2016. - № 4. - 10-11 б.

Манабаева Г. Патриоттық тәрбие беру сабағы / Г. Манабаева //Оқыту -

тәрбиелеу технологиясы. - 2016. № 1. - 42-45 б.

Махмутхожаева Н.П. Отан. Отанымыздың рәміздері

/Н. П. Махмутхожаева // Білім кілті=Ключ знаний. - 2014. - № 7. - 44-45 б.

Мәжитова Қ. Мінез-құлық мәдениеті: [оқушыларға жеке адамның

мінез-құлқы туралы, шынайы адамгершілік туралы түсініктерді түсіндіру]

/Қ.Мәжитова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 4. – 31-34 б.

Мұқашева Д. Адамгершілік қасиетке тәрбиелеу - ата-ана мен мектеп

үлгісі / Д. Мұқашева // Бала тәрбиесі. - 2016. - № 1. - 13-14 б.; № 2.- 11-12 б.

Нысаналиева Н. Жақсы ата-ана, жақсы ұстаз: [«Амандасу» туралы

тәрбие сағаты] / Н. Нысаналиева // Қазақстан мектебі. - 2014. - 54-56 б.

Нұрмағанбетова Г. Шаңырағым - шаттығым:[отбасы жайлы тәрбие

сағаты] / Г. Нұрмағанбетова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. -

№ 1. - 35-39 б.

Обайдуллина Г. Астана – бас қала: [Астана туралы терең түсінік беру] /

Г.Обайдуллина // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.– 2018. -№ 5. –19-21 б.

Отарбаева А. Табиғатты аялайық! / А. Отарбаева //Средняя школа

Казахстана=Қазақстан орта мектебі. - 2016. - № 10-12. - 17-18 б.

Садыкова А.Е. Отбасындағы қыз бала тәрбиесі / А. Е. Садыкова,

Б. Ж. Сагиева // Ұлттық тәрбие. - 2014. - № 3. - 32-35 б.

Сәтімбеков Р. Құстар біздің досымыз, қорғауға үлес қосыңыз!: [1-

көкек - Халықаралық құстар күніне арналған тәрбие сағаты] / Р. Сәтімбеков,

Ғ. Медеуова, Т. Жандыбаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2015. - № 5. - 20-22 б.

49

Сланбекова К. Алғыс айту күні - шынайы алғыс пен ықыластың белгісі

/ К. Сланбекова //Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2017. -№3. -

62-69 б.

Смаилова Г. Әдептілік - адамгершілік бастауы (3 сыныпқа арналған

«Өзін-өзі тану» сабағының жоспары) / Г. Смаилова //Самопознание. - 2014. -

№ 8. - 27-30 б.

Таукебаева Ф.Қ. Қолөнер - эстетикалық тәрбиенің қайнар көзі / Ф. Қ.

Таукебаева //Мектептегі технология=Технология в школе. - 2015. - № 1. -

14-15 б.

Телходжаева Н. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәлім-

тәрбие берудің педагогикалық негіздері / Н. Телходжаева //Бастауыш

мектепте оқыту=Обучение в начальной школе. - 2014. - № 1. - 2-3 б.

Тукебаева С. Отбасындағы ата-ана мен баланың бір-біріне қатынасы

/ С. Тукебаева //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2015. - № 11. -

5-7 б.

Тынбаева Б.К. «Ауылымыздың ауласын таза ұстайық!»: акция

/ Б.К.Тынбаева, А.С.Кусманова //Қазақстан мектептеріндегі сыныптан тыс

жұмыс=Внеклассная работа в школах Казахстана. – 2016. - № 1. – 43-44 б.

Шакиева Ж. Менің сыныбым-менің ұжымым (4 сынып оқушыларына

арналған өзін-өзі тану пәнінің сабақ жоспары): [оқушыларға ұжымдағы

сыиластық қарым-қатынасқа үйрету] / Ж. Шакиева //Өзін-өзі

тану=Самопознание.KZ. - 2016. - № 1. - 32-34 б.

21-23 наурыз – Наурыз мейрамы

Ежелгі жыл санағы бойынша 22 наурызда күн мен түн теңеседі. Наурыз

– жылдың бірінші күні, жыл басы, көктемнің алғашқы айы. Наурыз мерекесін

қазақ халқы «Армысың, Әз Наурыз», «Әз болмай, мәз болмас» деп қарсы

алған.

Наурыз мейрамы – діни мереке емес. Бұл қалың қыстан аман-есен

шығып, күн нұрына бөленіп, жаңа жылды қарсы алу мерекесі. Наурыз

мерекесінде көріскен жандар бір-бірін құшақ жая қарсы алып, игі тілектер

айтады.

1926 жылдан бастап, тоталитарлық жүйенің ықпалымен наурыз

мерекесін тойлауға тыйым салынды. Көп жылдар бойы ұмытылып, сынын

жоғалтқан мереке 1988 жылдан бері қайта жаңғырып, Наурыз мейрамын

тойлау дәстүрі өз жалғасын тапты.

Наурыз мерекесі 1991 жылы, 15 наурызда Қазақ КСР Президентінің

қаулысының негізінде мемлекеттік мәртебеге ие болды. Елбасы наурыз

айының 22 жұлдызын «Наурыз мейрамы» деп жариялады. Ал 2009 жылдың

24 сәуірінде ҚР президенті Н. Ә. Назарбаев наурыз айының 21, 22, 23

күндеріне «Наурыз мейрамы» деген атақ берді.

Наурыз мейрамы қазақтың ұлттық мейрамы. Бұл мерекеге орай

мектептерде көптеген іс-шаралар өтеді. «Қош келдің, әз Наурыз», «Жыл басы

- Наурыз» атты мерекелік кештер, «Наурызым – мерекем, наурызым –

50

берекем» атты және т.б. көптеген тәрбие сағаттары өтіледі. «Қош келдің,

Наурыз думан» атты мерекелік кештің өтілу барысы: Мерекелік кешке

бастауыш, орта буын, жоғары сынып оқушылары қатысады. Мерекелік кеш

әжелеріміздің наурыз шашуымен ашылады. Шашу шашылған соң ата-

салтымызға сай бата алу үшін ортаға Қыдыр ата шақырылады. Осыдан кейін

мерекелік кеште шілдехана, қырқынан шығару, ат қою, бесікке салу, тұсау

кесер сияқты тағы басқа ұлттық салт-дәстүрлерімізден көріністер

көрсетіледі, ән шырқалып, би биленеді. Мереке соңында ұлттық ойындардан

жарыс өткізіледі.


Бегманов Қ. Халқы мықтының – салты мықты. Жағда Бабалықұлымен

сыр-сұхбат. / Қ.Бегманов. – Алматы: Өлке, 2010. – 480 б.

Кенжеахметұлы С. Жеті қазына /С.Кенжеахметұлы . – Алматы: Ана

тілі, 2002. – 136 б.

Қазақтың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері: өткендегісі және

бүгіні. Мақалалар жинағы. – Алматы: Ғылым, 2001. – 428 б.

Қош келдің, Наурыз! - Алматы: Өлке, 1993. – 80 б.

Нұрмаханбетова Р. Қазақстанның төл мерекелері / Р.Нұрмағанбетова. –

Алматы: Аруна, 2003. – 11 б.

* * *

Бисембаева А. Армысың, әз Наурыз!: [Наурыз мерекесінің сценарийі]

/Ж. Бекенова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. - №4. – 21-24 б.

Жұмагелдіқызы А. Ұмытылып бара жатқан салт-дәстүрді жаңғырту:

[Наурыз мерекесіне арналған мерекелік кеш] / А. Жұмагелдіқызы


Ильясова А.Б. «Қош келдің, мерейлі Наурыз!»: тәрбие сағаты

/А. Б. Ильясова //Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан

мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 1. - 31-32 б.

Искакова А. Жыл басы - наурыз, мол болсын дәм-тұз: [Ұлыстың ұлы

күніне арналған мерекелік кештің сценарийі] / А. Искакова //Мектептегі

сыныптан тыс жұмыстар. - 2017. - № 1. - 43-50 б.

Кенжегалиева А. Ұлыстың ұлы күні құтты болсын! (3-сынып)

/ А. Кенжегалиева //Мектеп - 45 минут. - 2016. - № 5. - 36-37 б.

Қалиева С. Аспаннан нұр жауған күн: [қазақ халқының Наурыз

мейрамын қалай тойлағаны жөнінде мағлұмат беру] / С. Қалиева


Қартаева Т.Е. Жазба деректердегі наурыз мерекесі жайындағы

мәліметтер / Т. Е. Қартаева // Отан тарихы. - 2014. - № 1. - 117-123 б.

Қасенова Б. Қош келдің әз-наурыз!: [Ұлыстың ұлы күніне арналған

«Наурыз шапағаты» атты әдеби-саз кеші] / Б. Қасенова // Бастауыш - білім

негізі. - 2017. - № 4. - 18-20 б.

Қизатқызы Л. Қош келдің, наурыз!: [наурыз мерекесінде өткізілетін

мерекелік кеш] / Л. Қизатқызы //Қазақ тілі мен әдебиеті орыс

мектебінде=Казахский язык и литература в русской школе. - 2014. - № 3. -

41-51 б.

51

Мағзұмова Ж. Наурыз аруы: [«Наурыз аруы» атты қыз сыны

байқауының сценарийі] / Ж. Мағзұмова //Қазақ тілі мен әдебиеті орыс


138-143 б.

Маширбаева П. Қош келдің, әз Наурыз!: [ашық тәрбие сағаты]

/П.Маширбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 4. –

18-19 б.

Мусина Г.Қ. Мемлекеттік мейрамдар - халқымыздың рухани байлығы:

[ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесі] / Г. Қ. Мусина //Тәрбие сағаты. - 2014. -

№ 1. - 39-40 б. б.

Оңайсынова Ә.М. Қош келдің, Наурыз:[тәрбие сағаты]

/ Ә. М. Оңайсынова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 2. - 16-18 б.

Оразбекұлы Қ. Наурыздағы ырымдар немесе 3000 жыл бұрын

тойланған мерекенің тәрбиелік сырлары хақында / Қ. Оразбекұлы //Ақиқат. -

2014. - № 3. - 90-96 б.

Полатова А. Наурыз – берекем, наурыз – мерекем!: [сахналық көрініс]

/А.Полатова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 4. – 24-28 б.

Рабилова Г. «Наурыз - жыл басы» әдеби-сахналық қойылым сценариі

/ Г. Рабилова //Средняя школа Казахстана=Қазақстан орта мектебі. - 2015. -

№ 1-2. - 52-53 б.

Санғалиева А.С. Амандыққа ақ жол болып келші, Амал!: [14 наурыз -

Көрісу мерекесінің сценарийі] / А. С. Санғалиева //Мектептегі мерекелер:

тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 4. - 35-36 б.

Сахан Г. Нұр себеле - Ұлыстың ұлы күні: [ашық тәрбие сағаты]

/Г. Сахан //Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2017. - № 2.- 25-26 б.

Төлеуова Б. Кел, төрлет, әз наурыз:[тәрбие сағаты] / Б. Төлеуова


Тлеуова М. Ұлыстың ұлы күні: [наурыз мерекесіне арналған тәрбие

сағаты] / М. Тлеуова// Электрондық мектеп=Электронная школа. - 2016. - №

4. - 45-46 б.

Хожабаева Ж. Қош келдің, наурыз!: [ертеңгілік] /Ж. Хожабаева

// Бала тәрбиесі. - 2015. - № 3. - 11-14 б.

2 сәуір – Халықаралық

балалар кітабы күні

Балалар кітабы халықаралық кеңесінің бастамасы және шешімімен

1967 жылдан бастап балалардың сүйікті ертегішісі Ганс Христиан

Андерсеннің туған күні, яғни 2 сәуір халықаралық балалар кітабының күні

(ICBD) деп бекітілген. Жыл сайын Балалар кітабының халықаралық кеңесінің

ұлттық секцияларының бірі аталған керемет мерекенің демеушісі болады

және жыл сайын дәстүр бойынша әлем балаларына Жолдау және

Халықаралық балалар кітабы күніне арналған плакат жазу үшін танымал

жазушы мен белгілі суретшіні шақырады. Осылай әр жылы балаларға белгілі

52

бір тақырыппен жолдау жолданады. Әрине, мұның басты мақсаты – әлем

балаларын әдебиетке жақын болуға, кітап оқуға үндеу, адам өмірінде

кітаптың алар орны ерекше екенін түсіндіру, «Кітап – білім бұлағы, ал білім

– өмір шырағы» екенін жеткізу.

Осы мерекеге орай оқушылармен сыныпта, мектеп кітапханаларында,

басқа балалар кітапханаларында және әр түрлі саладағы кітапханаларда

түрлі конференция сабақтар, пікір талас, жаңа кітаптардың көрмелерін т.б.

ұйымдастыруға да болады. Мұндай шаралар оқушылардың көпшіліктің

алдында өзін-өзі ұстау мәдениетін қалыптастырады, сөздік қорын, сөйлеу

мәдениетін дамытады. Сонымен қатар үлкен көлемдегі кітапханаларға

экскурсия ұйымдастыру олардың қажетті білімді қайдан іздеу керектігін білу

мүмкіндіктерін арттырады. Мысалы «Кітап – алтын қазына» сынып

сағатында кітап авторларымен кездесу өткізу, оның өмірімен

шығармашылығымен байланыстырылса оқушылар үлгі болып, биік

белестерге ұмтылады. «Кітап – біздің досымыз» атты конференция сабақты

алсақ, ең алдымен оқушылар өздерінің оқыған кітаптарына таныстырып

өтеді. Басқа балалар сұрақтар қояды. Конференция соңында жаңадан шыққан

бір кітаптың тұсаукесерімен аяқтауға болады.


Алишева Ж. Дана мемлекет - кітап патшалығына саяхат:[Халықаралық

Балалар кітабы күніне арналған «Дана мемлекет-кітап патшалығына саяхат»

атты әдеби серуен] / Ж. Алишева //Ұлағат. - 2016. - № 3. -127-133 б.

Әлипова Б. Кітап - рухани қазына: [«Кітап рухани – қазына» атты

ертеңгіліктің сценарийі] / Б. Әлипова //Мектептегі өнер. - 2016. № 2. -

29-30 б.

Бабагулова Ж. Баланың кітапқа деген қызығушылығын қалыптастыру

жұмысының ерекшеліктері / Ж. Бабагулова //Мектепке дейінгі тәрбие мен

оқыту. - 2016. - № 6. - 5-7 б.

Базарбаева Б. «Кітап - білім қазынасы» сайыс-сабағы: [«Дүниежүзілік

кітап және авторлық құқық қорғау күніне» арналып өткен мерекелік шара]

/ Б. Базарбаева //Қазақстан мектебі. - 2016. - № 8. - 54-55 б.

Байжігітова А. Кітап күні:[2-сәуір «Халықаралық балалар кітабы күні»

және 23-сәуір –«Дүние жүзілік кітап күні»] / А. Байжігітова // Тәрбие құралы.

- 2017. - № 5. - 51-53 б.

Бахтияр Б. Кітап - рухани сарқылмас қазына (библиографиялық сабақ)

/ Б. Бахтияр // Бала тәрбиесі. - 2014. - № 7. - 28-31 б.

Есенов Н. Қазақ балалары қандай кітап оқиды?:[балалардың кітап

оқуына деген құлшынысын оятып отыруға ата-аналар, ұстаздар, тәрбиешілер

және кітапханашылар жағдай жасап отыруы қажет] / Н. Есенов //Түркістан. -

2014. - 30 қаңтар.

Исенғалиева А. Балалардың кітап оқуға қызығушылығын дамыту

жолдары:[мақала балалар әдебиетіне деген қызығушылықтың төмендеп бара

жатқаны жайлы өзекті мәселені көтереді. Балалар әдебиеті - білімді ұрпақ

тәрбиелеудің негізгі құралы ретінде әлеуметтік-мәдени және білім беру

53

салаларының көкейкесті мәселесі деген пікірді ұстанады] / А. Исенғалиева,

Е. Таукенова, Р. Таукенова //Қазақстан мектебі. - 2015. - № 11. - 40-45 б.

Кызайбаева Ұ. Білім кілті - кітапта: [тәрбие сағаты] / Ұ. Кызайбаева

// Электрондық мектеп=Электронная школа. - 2016. - № 4. - 44-45 б.

Құрманқожа А. Кітап - асыл қазына: [тәрбие сағаты] / А. Құрманқожа

//Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 3. - 15-17 б.

Мулдыева К.С. Мектеп кітапханасының оқырмандардың кітап оқуға

қызығушылығын арттырудың жаңа әдістері / К. С. Мулдыева

// Мектептегі кітапханашы=Библиотекарь в школе. - 2015. - № 2. - 5-7 б.

Нұрланбаева А. Оқырманның көркем әдебиетке қызушылығын

арттырудағы библиографиялық сабақ:[оқушылардың оқу дағдысын

қалыптастыру] / А. Нұрланбаева // Ұлағат. - 2014. - № 1. 76-84 б.

7 сәуір - Дүниежүзілік

денсаулық күні

Бүкіл дүниежүзілік денсаулық күні 1948 жылы құрылғаннан бері жыл

сайын 7 сәуір күні аталып өтеді. Сол тарихи күннен бастап Дүниежүзілік

денсаулық ұйымына екі жүзден аса мемлекет мүше болды. 1950 жылдан

бастап денсаулық күнін өткізу дәстүрге айналды. Денсаулық күні адам

өмірінде денсаулықтың маңызды екенін түсінуге және адам денсаулығын

жақсарту үшін не істеу керектігін шешу мақсатында жүргізіледі.

Жыл сайын Дүниежүзілік денсаулық күні денсаулық сақтау

ғаламшарының алдында тұрған жаһандық мәселелерге арналып «Ұзақ өмір

сүру жолы - белсенділік», «Жүктілік – сенің өміріңдегі аса маңызды оқиға»,

«Климаттың өзгеруінен денсаулығымызды қорғайық» деген ұрандармен

өтеді.

Жас ұрпаққа адам денсаулығының қымбаттылығы, өмір сүру

қажеттілігін, бағалы байлық екендігін түсіндіруде, салауатты өмір салтын

ұстанып өмір сүру үшін бұл мерекенің маңызы зор. Бұл күні бастауыш

сынып оқушыларына «Денсаулық – зор байлық» атты ата-аналармен бірге

саяхат сабақ, «Дені сау ұрпақ – ұлт болашағы» атты дәрігерлермен жүздесу

кеші, «Біз осы өмірді таңдаймыз» атты тренингтер, «Денсаулық – адамның

бірінші байлығы» атты мектепішілік конференциялардың берері көп.

«Денсаулық – зор байлық» атты саяхат сабақта оқушылар «Салауат»,

«Тазалық», «Табиғат» атты үш топқа бөлінеді. Әр топта бір-бірден ата-аналар

отырады. Әр топтың алдына кішкен киіз үйлер яғни «Пікір алмасу ауылы»,

«Еңбек ауылы», «Мақал-мәтелдер ауылы», «Өнер ауылы», «Білім ауылы»,

«Денсаулық ауылы» атты бірнеше ауылдар тұрады, оларда әртүрлі

тапсырмалар болады. Сабақ соңында «Жүректен жүрекке» атты бөлімде әр

оқушы бір-бірлеріне жылы лебіздерін алдарындағы жатқан жүректерге

жазады, бір бірлеріне береді де, «Денсаулық» ауылынан дәм татуға

шақырады. Ата-аналар өз топтарындағы балаларға көмектесіп отырады.

54

«Денсаулық – адамның бірінші байлығы» атты мектепішілік

конференциясында мектеп дәрігерлерінің және мектеп оқушыларының

конференция тақырыбына сай әртүрлі баяндамалары оқылады.


Қазақстан Республикасы. Заң.

Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы: Қазақстан

Республикасының Заңы. 2006 ж. 7 шілде № 170-ІІІ ҚРЗ /Қазақстан

Республикасы. Заң //Қазақстан Парламентінің жаршысы. – 2006. - № 14. –

91-қ.

Қазақстан Республикасы. Кодекс.

Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы: Кодекс.

2009 ж. 18 қыркүйек № 193-ІҮ ҚРЗ /Қазақстан Республикасы. Кодекс

//Егемен Қазақстан. – 2009. – 29 қыркүйек.

Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев)

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың

2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік

бағдарламасын бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің

2010 ж. 29 қараша № 1113 Жарлығы / Қазақстан Республикасы. Президент

(1991-; Н.Назарбаев) Жарлық //Қазақстан Республикасының Президенті мен

Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. – 2011. - № 3-4. – 39-қ.

Қазақстан Республикасы. Үкімет.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы

№1260 «2008-2016 жылдарға арналған «Салауатты өмір салты

бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің

қаулысына (ҚР ПҮАЖ-ы, 2007 ж. № 47, 577-қ) өзгерістер мен толықтырулар

енгізу туралы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 ж. 18 ақпан № 186

қаулысы /Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы //Қазақстан Республикасы

Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. – 2009. -

№ 12. – 77-қ.


2008-2016 жылдарға арналған «Салауатты өмір салты» бағдарламасын

бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсан

№ 1260 Қаулысы /Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы //Қазақстан

Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің

актілер жинағы. – 2007. - № 47. – 576-қ.

* * *

Асқарқызы Ж. Денсаулық - мол байлық: [оқушыларды салауатты өмір

сүруге және зиянды заттардан аулақ болуға тәрбиелейтін сабақты сайыс

түрінде өткізгені туралы] / Ж. Асқарқызы //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. - 2015. - № 3. - 8-10 б.

Атенова Б.К. Білім берудегі оқушы денсаулығын сақтау

технологиясын қалыптастыру / Б. К. Атенова //Қазақстан мектебіндегі

басқарушы=Администратор в казахстанской школе. - 2014. - № 3. - 25-28 б.

Әділбекқызы Г. Оқушылардың салауатты өмір сүру дағдыларын

денсаулық сақтау технологиясы негізінде қалыптастыру / Г. Әділбекқызы

55

//Бағдарлы мектеп және кәсіптік білім=Профильная школа и

профобразование. - 2014. - № 2-3. - 7-8 б.

Әнуарбекова И. Дені саудың - жаны сау: [салауатты өмір салты жайлы

ашық тәрбие сағаты] / И. Әнуарбекова // Тәрбие құралы. - 2016. - № 6. -

21-22 б.

Балмағанбетова С. Оқушыларды салауатты өмір сүру дағдыларына

тәрбиелеу /С. Балмағанбетова //Воспитание школьника. Оқушы тәрбиесі. -

2014. - № 8. - 2-5 б.

Бөлеев Қ. Қазақ ағартушы педагогтарының салауатты өмір салтын

тәрбиелеу туралы ой-пікірлері / Қ. Бөлеев, С. Қ. Құсайынов,

М. А. Мейірханова // Ұлттық тәрбие. - 2016. - № 1. - 13-16 б.

Гайыпбаева А.Ж. Салауаттылық - өмір салты (Өзін-өзі тану)

/А. Ж. Гайыпбаева //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная

педагогика и самопознание. - 2014. - № 2. - 31-32 б.

Дүйсенбиев С.Д. Салауаттылық - денсаулық негізі /С. Д. Дүйсенбиев

//Валеология. Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. - 2014. - № 2. -

8-9 б.

Жашибаева Н. Мүмкіндігі шектеулі балалардың салауатты өмір

салтын қалыптастыру мәселесі / Н. Жашибаева //Қазақстан мектебі. - 2014. -

№ 7. - 62-62 б.

Жұматаева С.А. Салауатты өмір сүрсең - қызғалдақтай өнерсің:

[тәрбие сағаты] / С. А. Жұматаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. - 2017. - №1. - 38-41 б.

Карлыбаева Г. Дені саудың жаны сау:[денсаулық жайлы түсінік беру]

/ Г. Карлыбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2017. - № 7. - 2-5 б.

Қажмұрат Ж. Салауаттылық - менің қалауым /Ж. Қажмұрат


Қалиева Т. Нашақорлыққа жол жоқ! Салауатты өмір салтын ұстанамыз!

/ Т. Қалиева //Сыныптағы тәрбие. - 2016. - № 1. - 24-25 б.

Қалмырзаева Ә. Тазалық -денсаулық кепілі: [денсаулық туралы тәрбие

сағаты] / Ә. Қалмырзаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. -

№ 1. - 2-3 б.

Қожаева Г. Бақытың, байлығың - денсаулық: [ашық тәрбие сағаты] / Г.

Қожаева// Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 11. - 8-10 б.

Қуандықова Қ.Б. Оқушылардың салауатты өмір-салтын қалыптастыру

дағы жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі / Қ. Б. Қуандықова

//Шағын мектеп=Малокомплектная школа. - 2014. - № 2. - 27-30 б.

Нұрпейісова С. Салауатты өмір салты (10 сыныпқа арналған «Өзін-өзі

тану» сабағының жоспары) / С. Нұрпейісова //Самопознание. - 2014. - № 7. -

32-34 б.

Раисова Г.Ж. Денсаулық сақтау сабағының ерекшеліктері

/Г. Ж. Раисова //Білім беру ұйымының әдіскері=Методист организация

образования. - 2017. - № 2. - 14-16 б.

56

Саяхова Г. «Саламатты өмір салты - денсаулық кепілі» / Г. Саяхова

// Биология және салауаттылық негізі. - 2016. - № 6. - 49-50 б.

Сәрсенбаева Қ. Салауатты өмір сүру жолдарын қалыптастыру: [тәрбие

сағаты] / Қ. Сәрсенбаева// Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2016. -

№ 10. - 2-4 б.

Сулейменова Б.И. Салауатты өмір салты / Б. И. Сулейменова

// География, биология, экология орта мектепте. - 2015. - № 1. - 58-59 б.

Тлешова М. Денсаулық - зор байлық / М. Тлешова //Мектептегі дене

шынықтыру. - 2014. - № 1. - 23-24 б.

Тойымбаева Б. Салауаттылық - денсаулық кепілі: [салауатты өмір салты

және зиянды әрекеттен аулақ болу жайлы] / Б. Тойымбаева //Биология және

салауаттылық негізі. - 2015. - № 2. - 48-51 б.

Худайбергенов Д.С. Дене тәрбиесі арқылы салауатты өмір салтын

қалыптастыру / Д. С. Худайбергенов //Орта мектеп жаршысы=Вестник

средней школы. - 2014. - № 1. - 48-49 б.

12 сәуір - Дүниежүзілік

ғарышкерлер күні

1961 жылдың 12 сәуірінде таңғы сағат 9-дан 7 минут өткенде Кеңес

Одағы қазақ жеріндегі Байқоңыр ғарыш айлағынан әуе кеңістігіне «Восток»

кемесін аттандырды. Ол кемеде әлем тарихындағы орбитаны бойлай ұшқан

тұңғыш ғарышкер, аға лейтенант Юрий Алексеевич Гагарин болған еді.

Жерден мыңдаған шақырым алыс ұшқан оның сапары дәл сол кезең үшін

рекордтық көрсеткіш болды. Сапар 1 сағат 48 минутқа (108 минут) созылды.

«Восток» кемесі 302 км биіктікте Жерді бір айналып шықты да, сағат 10-нан

55 минут өткенде, Саратов облысындағы Смеловка ауылына жақын маңға

қонды. Осы аңызға айналған сапары үшін ғарышкер Кеңес Одағы Батыры

атағын алды. Оның ерлігі бүкіл адамзат баласының сан мыңдаған жылдар

бойғы арман-тілегін жүзеге асырды. Осы оқиғадан кейін ғылыми-техникалық

революцияға ерекше серпін беріліп, спутниктік телевидение, интернет, ауа-

райын бақылау, бағдарлау секілді заманауи өмірдің игіліктеріне жол

ашылды.

Осы сағаттан бастап, 12 сәуір Кеңес Одағының Жоғарғы Кеңес

Төралқасының қаулысымен мемлекеттік мереке - ғарышкерлер күні болып

белгіленді.

1968 жылы қарашада өткен Жалпы Халықаралық авиация

федерациясының 61-конференциясының қаулысына сәйкес, дәл осы күнді

Халықаралық авиация және ғарышкерлер күні ретінде атап өту туралы

шешім шығарылды.

Қазақ халқының үш ұлына ғарышта болу бақыты бұйырды. Тоқтар

Әубәкіров, Талғат Мұсабаев және Айдын Айымбетов өздеріне жүктелген

міндеттерді абыроймен атқарып, Жерге аман-есен оралды

Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров – қазақтың тұңғыш ғарышкері, Кеңес

одағының батыры, Қазақстан Республикасының Халық қаһарманы. 1946

57

жылы Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында өмірге келген. Ресейдегі

Армавир жоғары әскери ұшқыштар училищесін, Авиация институтын

бітірген. Әскери-әуе күштерінде ұшқыш, звено командирі, эскадрилья

командирінің орынбасары, Мәскеудегі Тәжірибелік конструкторлық

бюроның ұшқыш-сынақшысы міндеттерін атқарды. Ол реактивті ұшақтың

50-ден аса жаңа түрін сынақтан өткізді. 1990 жылы ғарышкерлер құрамына

алынды. 1991 жылы 2 қазанда Байқоңырдан «Союз ТМ-13» кемесімен

ғарышқа ұшты. Өзге ғарышкерлермен бірге биотехнология, металлургия,

медицина салалары және Арал аймағы бойынша ғылыми-зерттеу

жұмыстарын жүргізді. Ғарыштан оралған соң Қазақстандағы ғарыштық

зерттеулердің негізін қалауға, отандық Қарулы Күштердің әскери даярлығын

жетілдіруге, әскери-патриоттық тәрбие жұмыстарын жолға қоюға белсене

араласты.

Талғат Амангелдіұлы Мұсабаев – ғарышкер, техника ғылымдарының

докторы, авиация генерал-лейтенанты, ҚР Ұлттық ғарыш агенттігінің

төрағасы. 1951 жылы 7 қаңтарда Алматы облысы Жамбыл ауданының

Қарғалы ауылында туған. 1974 жылы Рига азаматтық авиация инженерлері

институтын бітірген. Азаматтық авиацияда ұшқыш, ұшақ командирі

қызметтерін атқарған. 1991 жылдан бастап ғарышқа ұшуға даярланды. 2007

жылдың 11 сәуірі ҚР Ұлттық ғарыш агенттігінің төрағасы болып

тағайындалды. 1994 жылы «Союз ТМ-19» кемесінде бірінші рет ғарышқа

ұшып, онда 126 күн өткізді. Араға 4 жыл салып екінші рет ұшқанда (Союз

ТМ-27) ғарышта 208 күн болған.

Айдын Ақанұлы Айымбетов – еліміздің ұшқыш-ғарышкері, ҚР Халық

қаһарманы, «Отан» орденінің иегері. 1972 жылы 27 шілде күні Алматы

облысы Талдықорған қаласының Өтенай ауылында дүниеге келген. 1993

жылы Армавир жоғары әскери авиациялық училищесін бітірді. Л-39, Миг-23,

Миг-27 және Су-27 ұшақтарында ұшуды меңгерген. 2003-2009 жылдары

Ресейдегі Юрий Гагарин атындағы ұшқыштар даярлау орталығында жалпы

ғарыштық дайындықтан өтті. 2009 жылдан бастап ҚР Ұлттық ғарыш

агенттігінде жұмыс істейді. 2015 жылдың қыркүйегінде «Союз ТМА-18М»

ғарыш кемесінің бортинженері болып, халықаралық ғарыш станциясына

ұшты. Айдын Айымбетов 10 күндік сапары кезінде денсаулық сақтау саласы

мен Арал және Каспий теңіздеріндегі экологиялық ахуалға қатысты

зерттеулер жүргізді. Елбасының Жарлығымен Ғарыш кеңістігін игеруге

сіңірген аса зор еңбегі, ғарышқа ұшу кезінде көрсеткен батырлығы мен ерлігі

үшін Қазақстан Республикасының ғарышкері Айдын Ақанұлы Айымбетовке

«Халық қаһарманы» атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі – «Алтын

жұлдыз» бен «Отан» ордені тапсырылды.

Бұл мерекеде мектептерде оқушылардың ғарыш, ғарыш айлағы және

алғашқы Қазақстандық ғарышкерлер Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев,

Айдын Айымбетовтың ғарыш саласындағы еңбектері туралы түсініктерін

кеңейту мақсатында «Қазақстан және ғарыш» тәрбие сағатын өткізуге

болады. Сабақта интерактивті тақтаны қолдану арқылы үш ғарышкердің

өскен ортасы, өмір жолдары, ғарыш саласындағы жеткен жетістіктері туралы

58

мәліметтерді слайдттармен көрсетуге болады. Сонымен қатар «Байқоныр -

Ғарыш айлағы» атты деректі фильмді көрсету, оқушылардың ғарыш туралы

білімдерін дамытып, аспан әлемі туралы қызықты мәліметтерге сусындатады.

Батырлық, ерлік, туған жер туралы мақал-мәтелдер айтылады. «Кім болсам

екен?» атты сахналық көрініс оқушыларды ғарышкер болуға баулиды.


Асылбекова Ж. Ғарышты бағындырған Қазақстан: [автор өзінің

өткізген «Ғарышты бағындырған Қазақстан» атты физикалық кешінің

жоспарын ұсынып отыр] / Ж. Асылбекова // Математика және физика. - 2015.

- № 1. - 53-54 б.

Әнуарбек Ә. Ғарыштың мініп кемесін... Қазақтың үшінші азаматы

ғарышқа аттанды: [2015 ж. 2 қыркүйекте «Байқоңыр» ғарыш айлағынан

«Союз ТМА-18М» ғарыш кемесі ұшты. Кеме бортында Қазақстан

Республикасының ғарышкер-сынақшысы Айдын Айымбетов, ресейлік

ғарышкер Сергей Волков және данияның алғашқы астронавты Андреас

Могенсен бар] / Ә. Әнуарбек // Түркістан. - 2015. - 3 қыркүйек.

Әубәкіров Т. Қазақша сөйлеуге, жазуға міндетті: [тұңғыш ғарышкер,

Кеңес Одағының Батыры, «Халық қаһарманы» Тоқтар Әубәкіровпен әңгіме

/ сұхбаттасқан М.Жанысбай] / Т. Әубәкіров //Айқын. - 2017. - 11 қараша.

Бозгозина Қ. Ғарышкерлер күні: [балалардың ғарыш әлемі, ғарышкерлер

туралы, оның ішінде қазақ ғарышкерлері жөнінде білімдерін кеңейту]

/Қ.Бозгозина //Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 4. – 25-26 б.

Есиркина С.Ғ. 15 жыл күткен сәтті сапар...Танымдық кеш (Халық

қаһарманы, тәуелсіз Қазақстанның төл ғарышкері Айдын Айымбетов жайлы

танымдық кеш) / С. Ғ. Есиркина //Физика Қазақстан мектебінде=Физика в

казахстанской школе. - 2016. - № 4. - 35-38 б.

Ескендір Р. «Алтын ұяға» Айдын келді: [Алматы қаласындағы № 12

мектепке Халық Қаһарманы, ғарышкер Айдын Айымбетов кездесуге келді]

/ Р. Ескендір //Алматы ақшамы. - 2017. - 14 қаңтар.

Жанаділов М. Айдын ғарышқа аттанды: [ Қазақстан Республикасының

ғарышкер-сынақшысы Айдын Айымбетов, ресей ғарышкері Сергей Волков,

Даниялық астронавт Андреас Могенсен «Союз-ТМА-18М» ғарыш кемесімен

2015 ж. 2 қыркүйекте ғарышқа аттанды] / М. Жанаділов

// Президент және халық. - 2015. - 4 қыркүйек.

Жұртбай Т. Намыс тақырыбының оқулықтарда қамтылмаған үлгісін

бейнелейтін фрагменттер: [ғарышкер Тоқтар Әубәкіров туралы] / Т. Жұртбай

//Егемен Қазақстан. - 2017. - 29 мамыр (соңы. басы алдыңғы номерлерде).

Лебаева Б. Ғарышкерлер күніне арналған кеш /Б.Лебаева //Математика

және физика. – 2014. - № 1. – 57-59 б.

Сахитова К. Ғарышқа түрен салған қыран – қазақ!: [тәрбие сағаты

ғарышкерлер мейрамына арналған және қазақтың тұңғыш ғарышкерлері

Т.Әубәкіров пен Т.Мұсабаев жайлы] /К.Сахитова //Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. – 2013. - № 3. – 34-39 б.

Серікбаев Б. Бетпе-бет: [қазақтың тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубакіров

туралы әңгіме] / Б. Серікбаев //Егемен Қазақстан. - 2017. - 20 қаңтар.

59

Сүйінбай Т. Үш ғарышкер: [қазақ ғарышкерлері Тоқтар Әубәкіров,

Талғат Мұсабаев және Айдын Айымбетов туралы] / Т. Сүйінбай //Егемен

Қазақстан. - 2016. - 12 сәуір.

Төрежан Қ. Тоқтар ғарышқа ұшқан күн: [2 қазан - түркі әлемінің

тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубәкіров ғарыш көгіне самғаған күн]

/ Қ. Төрежан //Айқын. - 2012. - 2 қазан.

Шәріп А. Президент ғарышкерге «Халық қаһарманы» атағын берді:

[еліміздің үшінші ғарышкері Айдын Айымбетов туралы] / А. Шәріп

// Айқын. - 2015. - 15 қазан.

Сәуiр

12 жұлдыз

Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш президенті, Қазақ

КСР академиясының академигі, қоғам қайраткері, геология

ғылымдарының докторы, профессор Қаныш Имантайұлы

Сәтбаевтың туғанына 120 жыл (12.04.1899-31.01.1964).

Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылы 12 сәуірде., Семей

губерниясының Павлодар уезіндегі Ақкелін болысында (қазiргi Павлодар

облысы, Баянауыл ауданы, Сәтбаев ауылы) дүниеге келдi.

1918 жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясын бітіріп, 1918-1919

жылдары семейдегі 2 жылдық педагогикалық курстың мұғалімі болды. 1926

ж. Томск технология институтын бiтiрген. 1926-1929 жылдары «Атбасар

түстi металл» тресiнiң геология бөлiмiнiң жетекшiсi, 1929-1941 жылдары

Қарсақбай комбинатының барлау бөлiмiнiң бастығы, бас геологы болды.

1941-1946 жылдары Геология ғылымдары институтының директоры, КСРО

Ғылым Академиясының Қазақ филиалы президиумы председателiнiң

орынбасары, төрағасы болды, ал 1946-1952 жылдары және 1955-1964

жылдары Қазақ КСР Ғылым Академиясының президентi болды.

Негiзгi ғылыми еңбектерi Қазақстанның кен орындарын және минерал

қорларын зерттеуге арналған.

Қ.И.Сәтбаев Лениндiк сыйлықтың және КСРО Мемлекеттiк

сыйлығының лауреаты. 4 рет Ленин орденiмен, 2-дәрежелi Отан соғысы

орденiмен, медальдармен марапатталды.

Қаныш Сәтбаевтың құрметiне оның есімімен Қазақ КСР Ғылым

Академиясының Геология ғылымдар институты, Жезқазған кен-металлургия

комбинаты, Жоңғар Алатауының мұздығы және шыңы, Қаратау ванадий

кенiнен табылған минерал аталған. Қаныш Сәтбаевтың құрметіне Қарағанды

облысында қаланың аты берілді. Республикамызда көптеген қала,

селолардағы мектептерге, көшелерге Қаныш Сәтбаевтың есiмi берiлген. Ол

Жезқазған қаласының құрметтi азаматы. Қазақ КСР Ғылым Академиясының

Геология ғылымдар институтында және Алматы тұрғын үйiнде мемориалдық

тақта орнатылған. Қ.Сәтбаевтың 100 жылдық мерейтойы 1999 жылы

ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілді.

1964 жылы Мәскеу қаласында қайтыс болды, Алматыда жерленген.

60


Сәтбаев Қ. Таңдамалы. 5 томдық /құраст.Қ.А.Ақышев, Т.М.Әлжанов. –

2-ші бас. Шымкент: Оңтүстік полиграфия, 2007.

1 Т. Қазақстан менің отаным. – 384б.

Сәтбаев Қ.И. Ғылым және мәдениет туралы таңдамалы мақалалары

/Қ.И.Сәтбаев. – Алматы: Ғылым, 1989. – 429 б. – (Қаз.ССР Ғылым Акад. Ш.

Ш. Уәлиханов атындағы тарих, архелогия және этнография инс-ты) мәтін

қазақ және орыс тiлiнде.

Сәтбаев Қ. И. Алгебра оқулығына кiрiспе //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы. (ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2.

/құраст. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев. – Алматы, 1998. – 216-217 б.

Марғұлан Ә., Сәтбаев Қ. Обаған: (Мақалалар) /құраст. А. Егеубаев –

Алматы: Рауан, 1996.– 110 б. – («Арқас» тарихи-танымдылық басылымдар

сериясы).

Сәтбайұлы Қ. Алгебра /Қ.И.Сәтбайұлы // Қазақстан мұғалiмi. – 1999. –

31 наурыз.

Сәтбаев Қ. И. Қаныш Сәтбаев: Сталинге хат: 12 сәуiр - Қ.Сәтбаевтың

туғанына 100 жыл /Қ.И.Сәтбаев //Ақиқат. – 1999. - № 4. – 33-51 б.

Ол туралы:

Қаныш Сәтбаев (1899 – 1964) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы. (ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2.

/құраст. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев. – Алматы, 1998. – 215-216 б.

Қаныш Сәтбаев (1899-1964) //Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік

басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. – Алматы:

Алматыкітап, 2005. – 91 б.

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы //Түркiстан: Халықаралық

энциклопедия – Алматы, 2000. – 552-553 б.

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.7.

– Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005. – 616-617 б.

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. –

Т.2. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 305-307 б.

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 186-187 б.

Әлжанов Т.М., Сәтбаева М.К. Қаныш Сәтбаев – қазақ елінің тұлғасы. –

Алматы: Ғылым, 2002. – 164 б.

Нысанбаев Ә. Биiктiк Қаныш Сәтбаев 1899-1964 ж.ж. /Ә.Нысанбаев

//Дала даналары /құраст. Е.Әбен, Е.Дүйсенбайұлы, И.Тасмағамбетов,

А.Құдабаев. – Алматы: Қазақстан даму институты, 2001. – 597-605 б.

Сәрсекеев М. Қаныш Сәтбаев: деректi ғұмырнама /М.Сәрсекеев. -

Алматы: Жалын, 1988. – 526 б.

Сәрсекеев М. Қуғындалған «Сәтбаев»: [естелік-эссе] /М.Сәрсекеев . –

Алматы: Шабыт, 1994. – 246 б.

* * *

61

Алпартегі Ж. Қаныштың қоңыр домбырасы: [ғұлама ғалым Қаныш

Сәтбаевтың әншілік пен күйшілік өнері жайлы] / Ж. Алпартегі //Айқын. -

2009. - 30 сәуір.

Арынұлы С. Қазақтың Қанышы - адамзат арысы: [Қаныш Сәтбаев

туралы] / С. Арынұлы //Айқын. - 2011. - 11 тамыз.

Әбжанов Х. Сәтбаев тағылымы - қазақ зиялыларының темірқазығы:

[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев туралы] / Х. Әбжанов //Астана ақшамы. - 2009.

- 11 сәуір.

Бекішев Ә.С. Қ.И.Сәтбаев: академиялық әдебиеттің қалыптасуы мен

дамуы / Ә. С. Бекішев, С.Р.Рахымжанова //Отан тарихы. - 2015.-№ 1.- 51-59 б.

Дүйсенова Н. Қаныш қалай қудаланды?: [Қ.Сәтбаев туралы]

/Н.Дүйсенова //Қазақ тарихы. – 2004. - № 2. – 126-129 б.

Есқали А. Ғалымдар және ғылымдар: [Алматыдағы «Ғылым ордасы»

РМК ғимаратында ғалым Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың 115 жылдығын

атап өтті] / А. Есқали // Егемен Қазақстан. - 2014. - 12 сәуір.

Исабай Қ. Сәтбаевтың тағы бір ерлігі: [мұнай көздерін зерттеп, ашуға

қосқан үлесі жайлы] /Қ.Исабай //Егемен Қазақстан. – 2002. – 24 сәуір.

Қасенова Г. Әдебиет пен мәдениет жанашыры: [ғалым Қ.И.Сәтбаевтың

әдебиет, мәдениет, өнер, ғылымға жасаған еңбектері] /Г.Қасенова //Ұлағат. –

2006. - № 1. – 3-8 б.

Қожанов О. Сәтбаев тағылымы: [Қ.Сәтбаевтың соңынан Баянауыл

өңірінен шыққан академиктер мен қоғам қайраткерлері: Ә.Марғұлан,

Ә.Бектұров, Е.Бекмаханов, С.Бейсембаев, Ш.Шөкин, Х.Жұматов,

К.Ақышевтар туралы] / О. Қожанов //Мәдени мұра=Культурное наследие. -

2011. - № 4. - 54-59 б.

Құрманбай Ш. Кен қазу ісіндегі Қаныш Сәтбаевтың мақсаты не еді?

/Ш.Құрманбай //Айқын. - 2007. – 15 наурыз.

Мұзафар Б. Ақсақ Темірдің белгісін тапқан Қаныш Сәтбаев екенін осы

жұрт бүгінде біле ме?: [академик, ғұлама ғалым Қ.И.Сәтбаевтың туғанына -

110 жыл] / Б. Мұзафар //Егемен Қазақстан. - 2009. - 11 сәуір.

Мылқайдаров Ә. Қытай ғалымдарын қайран қалдырған Сәтбаев:

[ғалым Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың 115 жылдығы] / Ә. Мылқайдаров

// Алматы ақшамы. - 2014. - 12 сәуір.

Оразбаев Х. Академик Қаныш Сәтбаев /Х.Оразбаев //Қазақ тарихы. –

2003. - № 3. – 34-35 б.

Оралбаев Ж. Ұлтының ұлы перзенті:[академик Қаныш Сәтбаев жайлы]

/ Ж. Оралбаев //Ана тілі. - 2014. - 4-10 қыркүйек.

Рсаев Т. Қазақ ғылымының асқар шыңы: [ғалым Қаныш Сәтбаевтың

өмірі мен қызметі туралы «Қаныш Сәтбаев» энциклопедиясы басылып

жарыққа шықты] / Т. Рсаев //Ана тілі. - 2012. - 15-28 наурыз.

Салықов К. Ұлылыққа тағзым: [12 сәуірде ұлы ғалым, академик Қаныш

Сәтбаевтың туғанына 105 жыл толды] /К.Салықов //Егемен Қазақстан. –

2004. – 10 сәуір.

62

Сәрсеке М. «Мен қазақпын, жаратылысым да, жаным да - қазақы...».

И.Сәтбаевтың Т.А.Кошкинаға хаттары, 1925-1929 ж.ж. / М. Сәрсеке


Сәрсеке М. Қаныш ағаның құпиясы: [Қаныш Сәтбаевтың Камила

Досқызы Өтегеновадан туған қызы Жамила Қанышқызы Өтегенова туралы]

/ М. Сәрсеке //Егемен Қазақстан. - 2010. - 24 ақпан.

Усов М.А. Қазақ сахарасында: [Қаныш Сәтбаевтың Том технологиялық

институтында оқыған кездері жайлы] /М.А.Усов //Ақиқат. – 2003. -№2.

–70-79 б.

Халқым менен де биік... (Белгілі ғалым, қоғам қайраткері Каныш

Имантайұлы Сәтпаевтың туғанына 110 жыл) //Қазақстан тарихы: әдістемелік

журнал. - 2009. - № 4. - 18-20 б.

Шыныбеков Ж. Бір ауылды ажалдан алып қалған академик:[академик

Қаныш Сәтбаев жайлы] / Ж. Шыныбеков //Алматы ақшамы. - 2013. - 21

наурыз.

1 мамыр - Қазақстан халқының

бірлігі күні

Қазақстан халқының бірлігі күні - Қазақстанда жыл сайын тойланатын

мереке. Мереке 1996 жылдан бастап тойланады. 1995 жылдың 18

қазанында Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтің жарлығы

бойынша 1 мамыр Қазақстан халықтарының бірлігі күні деп жарияланды.

Бұл күн мемлекеттік мейрам болып табылады және Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығына сәйкес 1996

жылдан бастап атап өтіліп келеді. 140-тан астам ұлт өкілі тұратын Қазақстан

үшін бұл мереке дәстүрлі де маңызды мейрамдардың біріне айналды. Себебі

Тәуелсіз Қазақстанның басты жетістіктерінің бірі - оны мекен еткен

халықтардың арасындағы келісім мен еліміздегі тыныштық.

Осы күні еліміздің барлық өңірлерінде театрландырылған қойылымдар,

мерекелік концерттер, фестивальдар мен көпшілік шерулер өтеді.

Бұл күнді еліміздің басты мерекесіне айналдыру идеясына Мемлекет

басшысы Н. Назарбаев бастамашылық жасаған болатын. Көптеген

ұлттардың ортақ шаңырағына айналған Қазақстан бейбітшілік пен келісім

арқылы әлемге үлгілік жолды нұсқап келеді. Әйтсе де, ұлтаралық келісім мен

дінаралық татулықтың алтын бесігін тербету аяқ астынан туындаған немесе

қазақ даласында өздігінен пайда болған дүние еместігі бесенеден белгілі. Ел

иесі, жер иесі саналатын қазақ халқы алмағайып замандарда шартараптан бас

сауғалаған, тағдыр тәлкегімен босып келген басқа жұртты бауырына басты.

Өзінің тоз-тозы шыққанына қарамастан, басқаның қайғысына да ортақтығын

танытты. Кеңестік жүйе қыспағымен қазақ даласын паналаған бөтен жұрт

осында мәңгілік тұрақтап қалды. Тәуелсіздік тұсында да қырықжамаудай

болған ұлттық құрамдағы осы ерекшелікті негізге алғандар «жаңадан пайда

болуы ықтимал үлкен қақтығыстар алаңы» ретінде қазақ даласын меңзеген

еді. Алайда, қазақ халқының даналығы, кеңдігі мен сыйластығы этностық

63

тегіне, әлеуметтік, діни және де шығу тегіне қарамай, жаңа мемлекеттің

барша азаматының ұйысуына себепші болды.

Көпұлтты Қазақстан халқының татулықпен, бірлікпен өмір сүріп

жатқаны жайлы танымдық ойларын дамытып, барлық ұлттардың бір-бірін

құрметтей білуге тәрбиелеу мақсатында «Ынтымағы жарасқан Қазақстан»»

атты тәрбие сағатын өткізуге болады. Тәрбие сағатында нақыл сөздерді,

көгершінді, шарларды, жалаушаларды көрнекілік ретінде қолданады. Сабақ

екі бөлімнен тұрады: 1-бөлім - әдеби –монтаж. 2- бөлімде оқушылар әр ұлт

өкілдерінің салт-дәстүрлері, ұлттық киімдері мен ұлттық тағамдарын

көрсетеді және әр түрлі ұлттың биін билеп, әндерін орындайды.


Ақашева А. Бір шаңырақ астында:[Қазақстан халқының бірлігі күніне

арналған сценарий] / А. Ақашева //Сынып жетекшісі=Классный

руководитель. - 2014. - № 4. - 37-39 б.

Әбдібек С. Бірлік пен келісім айшықталған күн: [1 мамыр - Қазақстан

халқының бірлігі күні] / С. Әбдібек // Егемен Қазақстан. - 2018. - 3 мамыр.

Әбілқайырова Н.Н. Ынтымағы жарасқан Қазақстан: [1 мамыр

Қазақстан халқының бірлігі күніне арналған ертеңгілік] / Н. Н. Әбілқайырова,

С. С. Түсіпқалиева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 7. - 20-21 б.

Бабаш Б. Корейлер қазақтарға ескерткіш қойды: [«Қазақ халқына мың

алғыс!» деген сөз жазылған ескерткіш Атырау облысы Махамбет ауданы

Бейбарыс ауылында бой көтерді] / Б. Бабаш //Егемен Қазақстан. - 2017. - 6

қараша.

Жанділдин Ж. Бойтұмардай сақтайтын мереке 1 мамыр: [1 мамыр

Қазақстан халқының бірлігі күні] / Ж. Жанділдин // Айқын. - 2014. - 1 мамыр.

Жұмаділдаева Н. Ел бірлігі - мемлекеттілік негізі: [1 мамыр - Қазақстан

халқының бірлігі күні] / Н. Жұмаділдаева // Егемен Қазақстан. - 2018. - 26

сәуір.

Иманова Л.Т. Достық - біздің тірегіміз: [Қазақстан халқының бірлігі

күніне арналған кеш] / Л. Т. Иманова // Тәрбие сағаты. - 2014. - № 3. -11-12 б.

Қазақстан - татулық пен бірліктің ордасы: [«1-мамыр - Қазақстан

халқы бірлігі күні» мерекесіне арналған тәрбие сағаты] //Мектептегі


Қалиева Р. Ұлт бірлігі - ұлы байтақ:[1 мамыр - Қазақстан халқы бірлігі

күніне арналған тәрбие сағаты] / Р. Қалиева //Мектептегі өнер. - 2016. - № 3. -

25-б.

Қожакеева Л.Т. Тәуелсіздік негізі - этносаралық қатынастар:

[Қазақстан халқы мен ұлттары туралы] / Л. Т. Қожакеева //Отан тарихы. -

2011. - № 1. - 70-77 б.

Қойбасарова Н. Қазақстан халықтарының ассамблеясына - 20 жыл:

[тәрбие сағаты] / Н. Қойбасарова //Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. -

2015. - № 10. - 58-63 б.

64

Менькова Н.Ф. 1 мамыр - Қазақстан халықтарының бірлігі күні

/ Н. Ф. Менькова //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник

классного руководителя. - 2016. - № 3. - 45-47 б.

Мусабекова А. Қазақстан халқының ұлттық құрамы / А. Мусабекова

// Қазіргі мектеп. - 2016. - № 1. - 22-23 б.

Мухамбеткалиева Т.С. Ынтымақ, бірлік, келісім - ең басты байлық ел

үшін: [Қазақстан Республикасының халықтар достығына арналған тәрбие

сағаты] / Т. С. Мухамбеткалиева, Ж. Т. Мамбетова //Мектептегі мерекелер:


Накибаева К. Қысқа мерзімді жоспар:[Қазақстандағы халық саны мен

құрылымы] / К. Накибаева //География және табиғат. - 2016. - № 1. - 27-30 б.

Нургалиева Г. Достық пен бірлік - бұл толеранттық / Г. Нургалиева


Омарова М.С. Көпұлтты Қазақстан - татулық мекені:[Қазақстан

халқының бірлігі күніне арналған «Көпұлтты Қазақстан - татулық мекені»

атты тәрбие сағаты] / М. С. Омарова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Сенбаева Ж. Татулық - достықтың киелі бесігі: [1-мамыр Қазақстан

халық бірлігі күні] / Ж. Сенбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - № 7. - 21-23 б.

Сетербаева А. «Ынтымағы жарасқан, туған өлкем – Қазақстан»: [1

мамыр Қазақстан Республикасын мекендеген ұлттар мен ұлыстар достығы

және бірлігіне арналған салтанатты ашық тәрбие сағаты] / А. Сетербаева

//Тәрбие құралы. - 2017. - № 3. - 35-37 б.

Сугирбаева М.С. Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы: [автор

өзінің «Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы» атты танымдық сабағын

ұсынады] / М. С. Сугирбаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2015. - № 6. - 4-5 б.

Сүгірбаева М. Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы:

[«Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы» атты танымдық сабақ]

/ М. Сүгірбаева //Қазақстан тарихы:әдістемелік журнал. - 2015. - № 5. -

61-65 б.

Тимощенко Ю. Бірліктің бірегей үлгісі: [1 мамыр - Қазақстан халқының

бірлігі күні] / Ю. Тимощенко // Егемен Қазақстан. - 2018. - 27 сәуір.

Тұғырымыз - тұрақтылық, таңдауымыз - тағаттылық: [1 мамыр

Қазақстан халқының бірлігі күні облыстарда өткізілген мерекелік

шаралардан репортаж] //Егемен Қазақстан. - 2017. - 2 мамыр.

Умирбекова Д.Ә. «Бірлігіміз жарасқан, тәуелсіз ел – Қазақстан»:

[1-мамыр Қазақстан халықтар бірлігі күніне арналған тәрбие сағаты]

/ Д. Ә. Умирбекова //Бастауыш мектеп. - 2016. - № 11-12. - 67-69 б.

Халмұрадов Р. Халықтық дипломатия арқауы - Ассамблея: [Қазақстан

халқы Ассамблеясы туралы] / Р. Халмұрадов //Астана ақшамы. - 2014. -

1 мамыр.

65

Мамыр

1 жұлдыз

Ақын, қоғам қайраткері, қазақ әдебиетінің негізін салушы

Ілияс Жансүгіровтың туғанына 125 жыл (1.05.1894-1938).

Iлияс Жансүгiров 1894 жылы 1 мамырда Талдықорған обл. (қазiргi

Алматы облысы) Ақсу ауданында туған.

Ол алғаш Қараағаш ауылындағы мектепте жадитше оқиды, бұдан кейiн

1919 ж. Ташкенттегi екi жылдық мұғалiмдiк курсқа түседi де, оны бiтiрген

соң өз ауылында мұғалiм болады. 1922 жылы Алматыға бiр жола көшiп келiп

«Тiлшi» газетiнде әдеби қызметкер болып орналасып, одан кейiн

Алматыдағы қазақ ағарту институтының меңгерушiлiгiне тағайындалады.

1925-1928 жылдары Мәскеуде Коммунистiк журналистика институтында

оқыды. 1928-1932 жылдары «Еңбекшi қазақ» газетiнiң қызметкерi, 1932-1934

жылдары Қазақстан Жазушылар одағы ұйымдастыру комиссиясының

төрағасы, 1934 жылдан 1937 жылдың күзiне дейiн Қазақстан көркем әдебиет

баспасында редактор болып iстедi.

Iлияс Жансүгiровтың ақындық жолы 1915 жылдардан басталды. Оның

жасынан-ақ әдебиетке, өнерге қабiлетi бары байқалды. Көпшiлiк алдында

қисса, дастандарды жатқа айтатын, домбыра тартып, ән шырқайтын Iлиясты

туған елi «жырау бала» атап кеттi. Ол әдебиеттiң барлық жанрларында қалам

тартқанмен, негiзiнде ақындық өнердi айрықша қадiрлеген кiсi. Iлияс

Жансүгiров творчествосының алғашқы кезеңiнде халық тiршiлiгiн,

әлеуметтiк өмiрдi жырлады. Ел iшiнде жатып iшер жалқаулар мен мал

табудың оңай жолын iздейтiн қуларды сынады. Жастарды бiлiм алуға

шақырып, оқу-ағарту идеясын насихаттады.

I. Жансүгiров халықтың бай фольклорын жинауға, оны бастырып халық

игiлiгiне айналдыруға, соларды өзi жазған мектеп оқулықтары мен

хрестоматияларына еңгiзiп, жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруге, оларға

халықтың өткен өмiрiн танытуға, балалар поэзиясына көп еңбек сiңiрдi.

Ақын әдебиет сыны мен аударма саласында, сатира жанрында да мол жұмыс

атқарды.

I. Жансүгiровтың творчестволық биiк шыңы – оның поэмалары. Ол 15-ке

жуық поэма жазды.

Қазақстанның бiрсыпыра село, совхоз, мектептер, көше, ауданға,

Талдықорғандағы университетке оның есiмi берiлген. Талдықорғанда

І.Жансүгіровтың әдеби-мемориалдық мұражайы жұмыс iстейдi.


Жансүгіров I. Бес томдық шығармалар жинағы / І.Жансүгіров. –

Алматы: Жазушы, 1986.-

Т.1. Өлеңдер – 1986. – 328 б.

Т.2. Поэмалар – 1987. – 344 б.

Т.3. Жолдастар. Роман. – 1987. – 415 б.

Т.4. Әңгiмелер, очерктер, фельетондар. – 1988. – 430 б.

Т.5. Пьесалар,мақалалар – 1988 – 366б.

Жансүгіров I. Жастарға. Өлеңдер жинағы / І.Жансүгіров. - Алматы:

Қазмемкөркемәдеббас,1959 – 60 б.

66

Жансүгіров I. Жетiсу 1730-1916. / І.Жансүгіров. - Алматы Ценные

бумаги, 2001. – 178 б.

Жансүгіров I. Құлагер: Поэмалар мен өлеңдер/ І.Жансүгіров. -

Алматы:Жазушы, 1994. –256 б.

Жансүгіров I. Құқ: Фельетондар мен сықақ әңгiмелер /ред. А. Отарбаев/

І.Жансүгіров. - Алматы: Қайнар,1995. – 128 б.

Ол туралы:

Жансүгіров Iлияс 1894-1938 //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия Т.3. –

Алматы,2001 – 542-544 б.

Жансүгіров Iлияс //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия – Алматы,

2000. – 309-б.

Жансүгіров Iлияс //Жетісу: Энциклопедия. – Алматы: Арыс, 2004. –290-

291 б.

Жансүгіров Iлияс //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия. – Алматы: Қазақстан

даму институты, 1999. – 251-252.

Жансүгіров Ілияс //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. –

Алматы: Аруна, 2005. – 207-208 б.

Жансүгіров Ілияс (14.5.1894-1938) //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 48 б.

Жансүгіров Ілияс (1894-1938) //Қазақстандағы білім мен педагогиканың

даму тарихы (VI-XXғ.ғ.) II бөлім. Библиографиялық әдебиеттер көрсеткіші. -

Алматы,2004. – 44-47 б. (Республикалық ғылыми педагогикалық кітапхана

Iлияс Жансүгiров //Қызыл қырғын 37-де опат болғандар /құраст.

Қ.Қасенов, Ә.Төреханов – Алматы,1994. – 39–41 б.

Ілияс Жансүгіров (1894-1938) //Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік

басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. –

Алматы: Алматыкітап, 2005. – 158 б.

Ілияс Жансүгіров (1894-1938) //Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік

басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілік оқырмандарға

арналған /құраст.Б.Тоғысбаев, А.Сужикова. – Алматы: Алматы баспасы,

2011. – 187 б.

Азамат ақын: Iлияс Жансүгiров туралы естелiктер /құрастырған

С. Дәуiтұлы. - Алматы: Жазушы,1994. – 191 б.

Дүлдүл ақын Iлияс Жансүгiровтың мырзашөлге келуi //Ерiмбетов М.

Аманат. – Алматы,1991. – 97–110 б.

«Жан қайығын жарға ұрдым» : [I.Жансүгiров жайында естелiк] / құраст.,

алғы сөзiн жазған М.Иманғазинов. - Алматы: Қазақстан Жазушылар

Одағының ауд.алқасы, 1995. – 92 б.

Жұртымның жүйрiгiнiң дүлдүлiмiн (Iлияс Жансүгiровтың туғанына 100

жыл)- Алматы, 1994.-10 б. (Қазақстан Республикасының ұлттық кiтапханасы)

* * *

Аққұлова А. Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасы /А. Аққұлова

// Қазақ тілі мектепте, колледжде және ЖОО-да оқыту. - 2006. - № 3. -

10-13 б.

67

Әбдіқалық К. Ілияс Жансүгіров шығармаларының текстологиясы

/ К. Әбдіқалық // Жалын. - 2010. - № 9. - 56-57 б.

Әкеміздің ұлы ісін насихаттап келеміз: [дарынды сөз зергері

І.Жансүгіровтің ұлы Саят Жансүгіров әкесі жайлы әңгімелейді] /әңгімелескен

Қ.Байдаулетова //Айқын. - 2011. - 26 шілде.

Бейісқұлов Т. Білгір тарихшы, қамқоршы: [ақын Ілияс Жансүгіров

туралы] / Т. Бейісқұлов // Мәдениет. - 2010. - № 2. - 9-13 б.

Бейісқұлов Т. Құлагер ақынның қазасы хақында: [ақын Ілияс

Жансүгуровтың туғанына 120 жыл] / Т. Бейісқұлов //Жас Алаш. - 2014. - 22

мамыр.

Дүйсебаев С. Ілияс оқулары Сыр елінде: [2004 жылдың 6-7

желтоқсанында өткен І.Жансүгіровтың туғанына 110 жыл толуына арналған

мерекелік шаралар жайлы] / С. Дүйсебаев //Қазақ және әлем әдебиеті. - 2005.

- № 1.- 3-б.

Жансүгіров С. Репрессия құрбаны. Осыдан 70 жыл бұрын Ілияс

Жансүгіровке оқ атылды: [І.Жансүгіровтың ұлы Саят Жансүгіров әкесі

жайлы] /С.Жансүгіров //Президент және халық. – 2008. – 29 ақпан.

Жансүгіров С.І. Халқының ұлы перезенті: [Ілияс Жансүгіров жайлы]

/ С. І. Жансүгіров //Призидент және халық. - 2007. - 25 мамыр.

Жансүгірұлы І. «...Баяғы бейілсіз қалам бейілдене бастады» (Қазақстан

жазушыларының тұңғыш съезіне жасалған баяндама) / І. Жансүгірұлы

/дайындаған Ә.Нарымбетов // Әдебиет айдыны. - 2005. - 17 ақпан.

Жансүгірұлы І. Қазақ кеңес әдебиетінің бүгінгі күйі, келешектегі

міндеттері / І. Жансүгірұлы // Жұлдыз. - 2010. - № 9. - 4-13 б.

Жансүгіров С. Саят Жансүгіров: Анамның өмірі аянышты болды: [ақын

Ілияс Жансүгіровтың тұңғыш ұлы Саят Жансүгіров әкесі жайлы әңгімелейді]

/ С. Жансүгіров// Ана тілі. - 2014. - 6-12 наурыз.

Жұмынұлы Б. «Өз ұлын, өз ерлерін ескермесе, ел тегі қайдан алсын

кемеңгерді...»: [Ақсу ауданы дүлдүл ақын Ілияс Жансүгіровтың туған күнін

аттап өтті] / Б. Жұмынұл //Қазақ әдебиеті. - 2006. - 2 маусым.

Иманғазинов М. Сатира майданында (1 мамыр - І.Жансүгіровтың туған

күні) / М. Иманғазинов // Жетісу. - 2005. - 30 сәуір.

Қамзин К. «Сөз басы солаң емес, сұңғыла болуы керек» деген Ілияс

Жансүгіров / К. Қамзин //Жас алаш. - 2007. - 1 қараша.

Қасенов Е. Ілияс Жансүгіровтың ұстаздық жолы туралы не білеміз?

Е.Қасенов //Республика ұстаздары. – 2006. – 15 тамыз.

Нұртайұлы Ә. Қазақ поэзиясының бәйтерегі: [ұлы ақын, қазақ

поэзиясының бәйтерегі Ілияс Жансүгіровтың туғанына 120 жыл]

/Ә.Нұртайұлы // Жас Алаш. - 2014. - 22 мамыр.

Салықов К. Үш арыс: [Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет

Майлин туралы] / К. Салықов //Егемен Қазақстан. - 2010. - 28 сәуір.

Сыдықов Т. Жетісудың жүрегі немесе Ілияс жайлы сөз: [дүлдүл ақын

Ілияс Жансүгіров] / Т. Сыдықов //Жетісу. - 2005. - 12 наурыз; 24,26 наурыз.

Тастағанова Ж. Ілияс - лирика шыңының биігі /Ж.Тастағанова //Қазақ

және әлем әдебиеті. – 2007. - № 3. – 20-21 б.

68

Тұрысбек Р. Кең тыныс, кәусар жыр (Ш.Жансүгірұлының поэмалары

туралы) / Р. Тұрысбек //Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2005. - № 1. - 115-117 б.; №

2. - 94-97 б.

7 мамыр -

Отан қорғаушылар күні

1991 жылы 25 қазанда Қазақстан Президентінің Жарлығымен Қазақ

КСР-ң мемлекеттік қорғаныс комитеті құрылды. Кейін республиканың

қорғаныс мәселелерін толық түрде жеке шешуге көшуіне байланысты

қорғаныс комитеті Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі болып

қайта құрылды. 1992 жылдың 7 мамырында тәуелсіз елдің заңдық

құқықтарының негіздеріне және тәуелсіз мемлекеттер достығына қатысушы

мемлекеттер арасындағы қол жеткен келісімдерге байланысты ҚР Президенті

Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығы шықты. Бұл Жарлық бойынша, Қазақстан

аумағына орналасқан Қарулы Күштер өздерінің мүліктерімен қоса,

республиканың қарауына өтті. Жоғарғы Бас Қолбасшы ретінде Қарулы

Күштерді басқаруды Президент өз мойнына алды. Елбасынан басқа қорғаныс

ісімен тікелей шұғылданатын алғашқы Қорғаныс министрі болып генерал-

полковник С.Нұрмағанбетов тағайындалды. Бұл күн Қазақстан

Республикасының Қарулы Күштерінің құрылған күні болып құрылғандықтан

«7 мамыр Отан қорғаушылар күні» деп жарияланды.

Аталған жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан

Назарбаевтың Жарлығымен үш жүйелі штаб - жаяу әскерлер, әуе қорғанысы

күштері мен әскери-теңіз күштерінің бас штабтары бекітілді. Аэроұтқыр

күштерге Жоғарғы Бас қолбасшының резерві құзыры берілді. 2001 жылдан

Қазақстан 4 әскери - Орталық, Оңтүстік, Батыс және Шығыс округке бөлінді.

Бүгінгі күні Қазақстан өз азаматтарының әскери қызмет атқаруының

жағдайы мен тәртібін дербес анықтайды, өз аумағында әскерлердің, қару–

жарақтың және техниканың орналасу мәселесін шешеді. Қазақстан

Республикасының Қарулы Күштеріне жалпы мақсаттағы күштер, әуе-

қорғаныс күштері, мемлекеттік шекараны қорғау күштері және де ұлттық

гвардия мен ішкі әскерлер кіреді. Өз кезегіне қарай, қарулы күштер түрлі

бөлімдерден және әр түрлі құрамалар мен арнайы әскерлерден тұрады.

Мектептерде бұл мереке қарсаңында көптеген іс-шаралар өтеді.

Оқушыларды Қазақстан Қарулы Күштерімен таныстырып, олардың қандай

түрлері бар екенін түсіндіру мақсатында әр сыныпта тәрбие сағатын өткізу

керек. Сонымен бірге осы күнге лайықты басқа да шаралар ұйымдастыруға

болады. Атап айтсақ, 5-8 сынып оқушылары арасында «Қауіпсіз дөңгелек»

атты әскери-спорттық жарыстар болса, 9-11 сыныптар арасында «Саптық

байқау» жарыстары өтеді. Сонымен қатар патриоттық әндерден мектепішілік

байқау ұйымдастыруға болады. 9-11 сынып оқушыларының «Саптық байқау»

жарыстарында оқушылар әскери киімдер киіп, өздерінің ұрандарын және

патриоттық әнді сап түзей жүріп айтып шығады. Одан кейін әртүрлі әскери

жаттығулардан жарыстарға қатысады.

69


Аймуханов Б.Қ. Сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушыларды

отансүйгіштікке тәрбиелеу / Б. Қ. Аймуханов //Алғашқы әскери

дайындық.Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная подготовка.

Основы безопасности жизнедеятельности. - 2014. - № 1. - 5-6 б.

Алтынбаев М. Мұхтар Алтынбаев: Қысқа мерзім ішінде қарулы

күштерімізді құра алдық: [Отан қорғаушылар күніне орай Армия генералы

М.Алтынбаевпен сұхбат] /әңгімелескен А.Қалжанов / М. Алтынбаев

// Астана ақшамы. - 2014. - 6 мамыр.

Әлжанова Ж.Т. «Бүгінгі ұландар - ертеңгі ел қорғаушылар»: тәрбие

сағаты: [7-мамыр - Қазақстан қарулы күштерінің туған күн] / Ж. Т. Әлжанова

//Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі

сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 2. - 33-б.

Балқыбекова Б.П. «Отан қорғау - азаматтық борышың»: [7 мамыр

Ұландар күніне арналған кеш] / Б. П. Балқыбекова //Қазақ тілі Қазақстан

мектебінде=Казахский язык в казахстанской школе. - 2013. - № 4. - 48-49 б.

Джамалбаев М.С. Сыныптан тыс әскери-патриоттық жұмыс тәжірибесі

/ М. С. Джамалбаев //Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі

негіздері=Начальная военная подготовка. Основы безопасности

жизнедеятельности. - 2015. - № 3. - 25 б.

Еділқызы Л. Еліміздің әскери әлеуеті мен айбынын айшықтаған парад:

[7 мамыр - Отан қорғаушы күніне арналған әскери парад] / Л. Еділқызы,

Д.Бітікова // Егемен Қазақстан. - 2014. - 8 мамыр.

Елғонова С. Жастар арасында патриотизмді қалыптастыру мен

жетілдірудің жолдары / С. Елғонова, С. А. Естемкулов //Бастауыш мектеп. -

2017. - №1-2. - 30-31 б.

Есенғалиев Ж. Отаншылдыққа баулу балалар ұйымы арқылды

жүргізілді / Ж. Есенғалиев //Егемен Қазақстан. - 2017. - 18 қаңтар.

Жакупакынов Б.Б. XX ғасырдың соңына қарай қалыптасқан әскери-

патриоттық тәрбиенің теориялық-әдіснамалық негіздерін жандандыру

мәселесі / Б. Б. Жакупакынов, К. А. Кулатаев //Педагогика мәселелері

=Вопросы педагогики. - 2017. - № 1. - 33-39 б.

Жолдыбай О. Армия сақадай-сай болуға тиіс. 7 мамыр күні Астанада

Отан қорғаушылар күніне арналған әскери шеру өтті / О. Жолдыбай

// Президент және халық. - 2014. - 9 мамыр.

Жугунисова А.А. Патриоттық тәрбие - уақыт талабы / А. А. Жугунисова

//Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная

подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2015. - № 5-6. -

9-10 б.

Кунапина К.К. Егемен елдің жастарын отаншылдық рухта тәрбиелеу

/ К. К. Кунапина, А. Б. Отарбаева //Алматы ұстазы=Учитель Алматы. - 2017. -

№ 1. - 8-12 б.

70

Қабиев П.Ғ. Ерлікке тағзым ету - ұрпақ парызы: [автор өзінің «Ерлікке

тағзым ету - ұрпақ парызы» атты Ерлік сабағын ұсынады] / П. Ғ. Қабиев


подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2015. - № 4. - 8-12 б.

Қарасаева Р. Бауыржан - байтақ елдің өр намысы: [атты әлем халқына

аңыз болып тараған қазақ елінің ақиық қыраны Бауыржан Момышұлы

туралы] / Р. Қарасаева // Тәрбие құралы. - 2016. - № 2. 12-18 б.

Лепесова А. Алашқа ант бергендер. Қазақстан Қарулы Күштеріне - 25

жыл (7 мамыр - Отан қорғаушылар күні) / А. Лепесова //Түркістан. - 2017. - 4

мамыр.

Малгаждарова А.О. Болашақ жас ұлан:[7 мамыр - Қазақстан Отан

қорғаушылар күніне арналған ертеңгілік] / А. О. Малгаждарова

// Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 6. -

15-16 б.

Маликова К.Д. «Өшпес ерлікке мәңгі тағзым».(Кеңес әскерлерінің

Ауған жерінен шығарылған күніне арналған Ауған соғысы ардагерлерімен

кездесу) / К. Д. Маликова //Қазақстан мектебіндегі басқарушы

=Администратор в казахской школе. - 2016. - № 1. - 50-52 б.

Мұратбек Ж.М. Жас сарбаз - 2017: [8-11 сынып ер балалар арасында

өтетін «Жас сарбаз – 2017» байқауы жайлы] / Ж. М. Мұратбек // Мектептегі

мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2017. - № 2.- 44-47 б.

Нәлібаев Б. Әскеріміз - айбынымыз: [7 мамырда Астанада өткен әскери

шеру туралы] / Б. Нәлібаев //Ана тілі. - 2014. - 15-21 мамыр.

Оспанқұлов Е.Е. Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің

жарғылары туралы ұғым / Е. Е. Оспанқұлов //Алғашқы әскери дайындық.

Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная подготовка. Основы

безопасности жизнедеятельности. - 2016. - № 1. - 5-6 б.

Сугирбеков Т. Отанымызды қорғау ісі - Қазақстан Республикасының

бүкіл халқының ардақты парызы. / Т. Сугирбеков //Мектептегі дене

шынықтыру. - 2017. - № 2. - 32-34 б.

Шиланов Ж. «Жігіттің сұлтаны» сайысы / Ж. Шиланов //Сынып

жетекшісі=Классный руководитель. - 2017. - № 1. - 24-26 б.

Мамыр

8 жұлдыз

Орыс-славян тілдерінің маманы, филология ғылымдарының

докторы, профессор, Ұлы Отан соғысының ардагері, Хайролла

Хабиболлаұлы Махмұдовтың туғанына 110 жыл (8.05.1909-

23.10.1983).

Хайролла Хабиболлаұлы Махмудов 1909 жылы 8 мамырда қазiргi

Орынбор облысы, Тасты ауданы Бәшiр ауылында дүниеге келген.

1937 жылы Ленинград қазiргi Санкт-Петерург университетiн бiтiрiп,

1937-1940 жылдары осы университеттiң аспирантурасында оқыды. Ал 1940

жылы Қазақ Мемлекеттiк университетiнде (қазіргі әль-Фараби атындағы

Қазақтың Ұлттық университеті) қызмет еттi. 1942-1943 жылдары Кеңес

71

Армиясы қатарында болды. 1945 жылы Қазақ Мемлекеттiк университетiнiң

орыс филологиясы кафедрасының меңгерушiсi және факультет деканы,

доценты болды.

Махмудов Х.Х. орыс тiлi, түркология және жалпы тiл бiлiмi саласында

40-тан астам еңбектiң авторы. Х.Махмудов жалпы тiл бiлiмi, түркология

мәселелерiне, орыс және қазақ тiлiнiң байланыстарына көркем әдебиет

стилистикасына арналған зерттеу еңбектердi жазды.

Махмудов Х.Х. Еңбек Қызыл Ту орденiмен және үш рет Қазақ КСР

Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен және көптеген медальдармен

марапатталды. 1975 жылы Қазақ КСР-на еңбек сiңiрген жоғары мектеп

қызметкерi деген атақ берiлдi.


Махмудов Х. Қазақша-орысша сөздiк /Х.Махмудов – Алматы, 1951 –

364 б.

Махмудов Х. Қазақша - орысша шағын сөздiк /Х.Махмудов, Ғ.Бегалиев,

Ғ.Мұсабаев. – Алматы: Қазмембас, 1959. – 250 б.

Махмудов Х. Қазақша–орысша сөздiк /Х.Махмудов, Г.Мұсабаев. –

Алматы:Өнер, 1995. – 442 б.

Махмудов Х. Қазақша - орысша сөздiк. Өңделiп тол. 3-бас/Х.Махмудов,

Г.Мұсабаев. – Алматы: Қазақ совет энциклопед. бас ред., 1989. – 480 б.

Махмудов Х. Қазақша–орысша сөздiк. Өңделiп тол. 2-бас. /Х.Махмудов,

Г.Мұсабаев.– Алматы: Қазақ Совет энциклопед. бас. ред., 1987. –507 б.

Махмудов Х. Қазақша-орысша сөздiк /жауапты ред. Ғ.Мұсабаев

/Х.Махмудов, Г.Мұсабаев. – Алматы: ҚазССР Ғылым Академ. баспасы, 1954.

– 574 б.

Махмудов Х. Орысша-қазақша мектеп сөздiгi. Қазақтың сегiз жылдық

және орта мектептерiне арналған / ред. басқарған Х. Махмудов /Х.Махмудов,

Г.Мұсабаев, Т. Қордабаев. – Алматы, 1960. – 476 б.

Махмудов Х. и др. Школьный русско-казахский словарь. Оқушыларға

арналған орысша-қазақша сөздiк /Х. Махмудов, Т. Қордабаев, Г.Мұсабаев. –

2 изд., перераб.– Алма-Ата:Рауан,1990.– 320 б.

Ол туралы

Махмудов Хайролла Хабиболлаұлы //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы, 1988. – 358-б.

Махмутов Хайролла Хабибуллаұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия.


Махмудов Хайролла Хабибуллаұлы (8.5.1909-23.10.1983) //Қазақстан

ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық. Т.2. – Алматы: Қазақ

энциклопедиясы, 2013. – 127 б.

9 мамыр - Жеңіс күні

1941—1945-жылдар аралығындағы Ұлы Отан соғысына 35 млн. адам,

соның ішінде 1,5 млн. қазақстандық қатысты. Бұл республика халқының 18

бен 50 жас аралығындағы ересектердің 70 пайызы. Ұрыстардың алғы

шебінде Қазақстаннан жіберілген 23 бірлестік, 50 шақты полктар мен

72

батальондар шайқасты. Қазақстандықтар Мәскеу мен Ленинградты жанын

қия қорғап, Украина мен Беларусьті, Прибалтика мен Молдованы азат етуге

атсалысты, Берлин шабуылына қатысты.

Ондаған мың қазақстандық ерен еңбегі мен ерліктері үшін

марапатталса, бес жүзден астам адам Кеңес Одағының Батыры атанды, төрт

адам бұл атаққа екі мәрте ие болды, 142 адам Даңқ орденінің толық

жинағының иегері атанды.

Ұлы Отан соғысындағы Қазақстандықтардың ерен ерлігімен

таныстыру, адамгершілік қасиеттерді бойларына сіңіру, Отансүйгіштікке

тәрбиелеу мақсатында мектеп қабырғасында көптеген мерекелік шаралар

өтіледі. Солардың бірі «Ер есімі – ел есінде» атты тәрбие сағатын өткізуге

болады. Тәрбие сағатының көрнекілігі: интерактивті тақта, сыныпты гүлмен,

шармен, жалаулармен безендіруге болады. Барысы: 1.Жеңіс күніне арналған

өлеңдер мен қанатты сөздер. 2. Ұлы Отан соғысына қатысқан қазақ

батырларының ерлігі және жеңіс туралы әндер айтылып, билер биленеді.


Бұлқышев Б. Адамзатқа хат.Шығармалар жинағы. Ұлы Отан соғысы

жеңісіне 60 жыл /Б.Бұлқышев. – Алматы: Санат, 2005. -208 б.

Жұмағалиев Б. Қазақтар Ленинград майданында / Б.Жұмағалиев. –

Астана: Елорда, 2005. – 184 б.

Көлбаев Т. Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін! /Т.Көлбаев. -

Алматы: Асыл сөз, 2015. – 384 б.

Қазақ жауынгері Ұлы Отан соғысы майданында (тарихи–құжаттық

зерттеу). – Алматы:Өнер, 2010. – 640 б.

Қайсенов Қ. Жау тылында /Қ.Қайсенов. – Алматы: Санат, 2005. – 288 б.

Момышұлы Б. Соғыс қателікті кешірмейді /Б.Момышұлы. - Алматы:

Өнер, 2009. – 304 б.

Момышұлы Б. Алыстан сәлем жолдаймын /Б.Момышұлы. – Алматы:

Өнер, 2010. – 200 б.

Сейітов С. Майдангер көзімен /С.Сейітов. – Алматы: Санат, 2005. – 208 б.

* * *

Айбекова А. Шығыстың қос жұлдызы - Мәншүк пен Әлия:[салтанатты

кештің сценарийі] / А. Айбекова //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 2. -20-22 б.

Абдрасилова Б.А. Қаһарман батыр ұстаздар (Ұлы жеңіске - 70 жыл)

/ Б. А. Абдрасилова //Білім берудегі менеджмент=Менеджмент в

образовании. - 2015. - № 1. - 116-119 б.

Алпартегі Ж. «Марсқа» қатысқан қазақ бригадасы: [Ржев қаласының

маңында соғысқан бригададағы қазақ жауынгерлерінің ерлігі туралы]

/ Ж.Алпартегі // Айқын. – 2014. – 1 мамыр

Аупбаев Ж. «Қара қабылан». Соғыс кезінде немістер барлаушы

Мұхамеджан Бәйтеновті осылай деп атап кетіп еді. /Ж. Аупбаев

// Егемен Қазақстан. - 2015. - 22 сәуір.

73

Аупбаев Ж. Ресейдегі қазақ батырлары: [Ұлы Отан соғысына қатысқан

ресейлік қазақтар туралы] / Ж. Аупбаев //Егемен Қазақстан. - 2015. - 21

қаңтар; 22 қаңтар.

Ахметова Ғ. Отан үшін от кешкен – ару қыздар: [Ұлы Отан соғысында

ерлік көрсеткен батыр қыздар Мәншүк Мәметова, Әлия Молдағұлова, Хиуаз

Доспанова, Рахила Ералина, Әкима Ақжолаева туралы сахналық көрініс]

/ Ғ.Ахметова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. –

2014. - № 5. – 4-7 б.

Әбішева Т. Майдандағы қазақ арулары:[Ұлы Отан соғысына тарихи

деректер бойынша Қазақстаннан 5183 қыз-келіншек аттанған. Ерлік

көрсеткен батыр қыздарымыз, Хиуаз Доспанова, Әлия Молдағұлова, Мәншүк

Мәметова, Шәрипа Тұрымбетова, Халима Өзбақанова туралы] / Т. Әбішева

// Президент және халық. - 2015. - 27 наурыз.

Әлімжан Е. Бауыржан Момышұлы кім?.Бұл сұрақтың толыққанды

жауабын беретін уақыт жетті / Е. Әлімжан // Егемен Қазақстан. - 2014. -

9 қаңтар.

Баймұханбетова Ж.К. «Ұлы жеңіс жаңғырығы»: патриоттық әндер

байқауы: [бастауыш сыныптар арасында өткізілген патриоттық әндер]

/ Ж. К. Баймұханбетова // Жанұя мен мектептегі тәрбие=Воспитание в семье

и школе. - 2016. - № 4. - 34-36 б.

Домбай Н. «Ана аты бәрінен қымбат»: [Ұлы Отан соғысының батыры,

Халық Қаһарманы Хиуаз Доспанова туралы баласы Ерболат Әміров

әңгімелейді] / Н. Домбай //Ана тілі. - 2015. - 5-11 наурыз.

Жағыпарұлы Ж. Қазақ қыранының қайталанбас қаһармандығы: [ Ұлы

Отан соғысында жаудың танк колоннасына қарсы «отты таран» жасап,

ерлікпен қаза тапқанына 75 жыл толған қазақтың қаһарман ұлы, ұшқыш

Нұркен Әбдіровтың ерлігі туралы] / Ж. Жағыпарұлы, М.Кәрім

// Егемен Қазақстан. - 2018. - 20 ақпан.

Жеңіс күні: [Ұлы Отан Соғысы туралы іс-шара] // Сынып жетекшісінің

анықтамалығы=Справочник классного руководителя. - 2017. - № 3. - 33-38 б.

Жолмұхамбетова В. Жеңістің рухы биік, даңқы мәңгі: [Ұлы Жеңістің

72 жылдығына орай әскери-патриоттық әндер кеші] / В. Жолмұхамбетова


Жұмағалиева Ж. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында

/ Ж. Жұмағалиева //Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2016. - № 1. - 40-

44 б.

Исляшев А. Ұлы Отан соғысы батырлары ерлігін дәріптей отырып

оқушыларды жаңа қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу / А. Исляшев

// Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная

подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2015. - № 5-6. - 2-3 б.

Көлбаев Т. Сұрапыл жылдар жаңғырығы:[Ұлы Отан соғысындағы ерлік

көрсеткен қазақстандықтар және соғыс жылдарындағы Қазақстан]

/ Т. Көлбаев // Ана тілі. - 2015. - 29 қаңтар - 3 ақпан.

74

Кусаинова Г.Б. Ұлы дала қаһарманы, халық ұстазы Құмаш Нұрғалиұлы

атамыздың 90-жылдығына арналған әдеби шара / Г. Б. Кусаинова,

А. Т. Нургазинова //Психологическая наука и образование. - 2016. - № 6. -

16-18 б.

Құлияс Т. Даңқы жер жарған: [Ұлы Отан соғысының батыры Рахымжан

Қошқарбаев туралы] / Т. Құлияс //Астана ақшамы. - 2014. - 25 ақпан.

Лушникова Н. Қарғалының қарлығашы Зияда Досбергенова: [Ұлы

Отан соғысында ерлігімен танылған, ІІ дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені

қаза болғаннан кейін берілген] / Н. Лушникова //Егемен Қазақстан. - 2015. -

7 мамыр.

Мекенбаева З. Жеңіс мерекесі:[Ұлы Жеңістің 70 жылдығына арналған

кеш] / З. Мекенбаева // Сыныптағы тәрбие . - 2015. - № 1. - 22-23 б. б.

Мусабаева К.А. Олар жеңіспен оралды (Ұлы жеңістің 70 жылдығына

арналған кеш) /К. А. Мусабаева //Мектептегі кітапхана=Школьная

библиотека. - 2015. - № 1. - 35-36 б.

Мұқышева А. Жеңіс күні: [Жеңіс күніне арналған қойылым]

/ А. Мұқышева / Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 5. -20-22 б.

Мұхамеди Н.Қ. Ұрпақтар ұмытпайтын Ұлы Жеңіс: [«Ешкім де, ештеңе

де ұмытылмайды» атты тәрбие сағаты] / Н. Қ. Мұхамеди //Мектептегі


Озғанбаев Ө. Өшпес жара, ұмытылмас тарих: [Ұлы Отан соғысына

қатысқан қазақстандықтар туралы республикалық «Ардагерлер ұйымы»

қоғамдық бірлестігі Орталық кеңесінің төрағасы әңгімелейді] / Ө. Озғанбаев


Оразбаев Қ. Момышұлының біз ескермеген қырлары: [Бауыржан

Момышұлының соғыс тактикасы туралы] / Қ.Оразбаев //Қазақ әдебиеті. -

2015. - 10 сәуір.

Рәш М. Бресті қорғаған қазақ: [Брест қамалын қорғаған, Украина жерін

азат еткен,соғыстан кейін көп жылдар Қазақ ұлттық унитверситетінің

профессоры болған, даңқты майдангер Ғаббас Жұматұлы туралы ] /М. Рәш

// Ана тілі. - 2015. - 19-25 ақпан.

Сәрсенова Ж. Отты жылдар шежіресі: [Ұлы Отан соғысы туралы ] / Ж.

Сәрсенова // Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2014. - № 5. - 39-

40 б.

Сейітқали Д. Тылдағы Ақмола: [Ұлы Отан соғысы жылдары Ақмола

өңірінің халқы майдан үшін аянбай еңбек еткен] /Д. Сейітқали //Астана

ақшамы. - 2015. - 21 ақпан.

Темірханов О. Рейхстагқа ту тіккен Рақымжан Қошқарбаев есімін өзі

өмірден өткенше басқарған қонақ үй төбесіне көтерсек /О. Темірханов

// Алматы ақшамы. - 2015. - 19 ақпан.

Төрежан Қ. Рейхстаг қалай құлады?:[Рейхстагқа бірінші болып ту

тіккен батыр Рақымжан Қошқарбаев және басқа да ту тіккен жауынгерлер

М.Егоров, М.Кантария, Г.Булатов, А.Берест т.б. туралы ] / Қ. Төрежан

//Айқын. - 2015. - 9 мамыр.

75

Тұрғанбайқызы Г. Генерал Жексенбаевты қалай ұлықтасақ та

жарасады: [Кеңес Одағы кезінде қазақтан екі генерал шыққан, біріншісі

Сабыр Рақымов, екіншісі Шәкір Жексенбаев] /Г. Тұрғанбайқызы

// Айқын. - 2015. - 23 сәуір.

Хасан С. Қазақтың батыр қызы: [Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен

қаһарман қазақ қыздарының бірі - бөлім командирі, сержант, радист Зоя

Досбергенова туралы] / С. Хасан //Айқын. - 2015. - 18 наурыз.

Шакибаева А.С. Біз Жеңістің ұрпақтарымыз: [«Біз Жеңістің

ұрпақтарымыз» атты кеш] / А. С. Шакибаева //Тәрбие жұмысы: мектепте

және мектептен тыс мекемелерде. - 2015. - № 1. - 5-8 б.

Шарахымбай Б. «Дала тажалдары» туралы шындық немесе түркітектес

сұрмергендер хақында: [Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен мергендер

туралы] / Б. Шарахымбай //Түркістан. - 2015. - 7 мамыр.

Шертекова С. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысының шешуші

шайқастарына қатысуы / С. Шертекова //Білім кілті=Ключ знаний. - 2014. - №

10. - 30-31 б.

Шоқанова Г.Ж. Батыр ата Бауыржан: [Ұлы Жеңістің 70 жылдығына

және аты аңызға айналған халық батыры Бауыржан Момышұлының

туғанына арналған тәрбие сағаты] / Г. Ж. Шоқанова //Тәрбие жұмысы:

мектепте және мектептен тыс мекемелерде. - 2015. - № 1. - 8-10 б.

Ысқақов Ә.И. Қаһарман қайсар қыздар: [Жеңістің 70 жылдығына

байланысты ауызша журнал] / Ә. И. Ысқақов //Мектептегі кітапханашы

=Библиотекарь в школе. - 2015. - № 2. - 12-14 б.

Мамыр

11 жұлдыз

Археолог-ғалым, Қазақстан археология мектебiнiң негiзiн

қалаушы, тарихшы, шығыстанушы, әдебиеттанушы,

өнертанушы, филология ғылымдарының докторы, Қазақ КСР

Ғылым Академиясының академигі Әлкей Хақанұлы

Марғұланның туғанына 115 жыл (11.05.1904- 14.01.1985).

Әлкей Хақанұлы Марғұлан 1904 жылы Павлодар облысы, Баянауыл

ауданында дүниеге келген. Павлодар қаласында мұғалімдер курсын бітіріп,

туған ауылында мұғалім болып істеді.

Ә.Марғұлан 1925-1929 жылдары Ленинградтың (қазіргі Санкт-

Петербург) Шығыстану институтының түркітану және тарих-филология

факультеттерінде қатар оқыды. Ленинград мемлекеттiк университетiнiң

қоғамдық ғылымдар факультетiнiң Шығыс бөлiмшесiнде оқыды. 1926-1930

жылдары КСРО Ғылым Академиясының Қазақстан экспедициясы

құрамында қазақтардың әдет-ғұрып, тұрмысы мен өнерiн зерттедi. 1928

жылдан қазақ халқына қатысты әдеби, мұрағаттық материалдар жинақтаумен

шұғылданды.

1930 ж. Қазақ КСР Оқу Халық Комиссариатының жанындағы Жаңа

алфавит комитетiнде ғылыми қызметкер, 1931-1935 ылдары Материалдық

мәдениет тарихы жөнiндегi академияның (ГАИМК) аспиранты, сонымен

76

қатар 1931-1935 жылдары Шығыстану институтында оқытушы, 1936-1938

жылдары Мәс кеудегі КСРО Ғылым академиясының материалдық мәдениет

тарихы институтында ғылыми қызметкер. 1939-1941 жылдары КСРО ҒА-ның

қазақ бөлімшесі тарих институтының аға ғылыми қызметкері болды.

1933 жылы Бүкiлодақтық география қоғамының мүшесi, 1946 жылы

филология ғылымдарының докторы, 1946 жылы Қазақ КСР Ғылым

Академиясының корреспондент мүшесi, 1958 жылы Қазақ КСР Ғылым

академиясының академигi, 1960 жылы профессор, Қазақ КСР-iнiң еңбек

сiңiрген ғылым қайраткерi, Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының және Қазақ

КСР Ғылым Академиясының Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығының лауреаты.

1938 жылдан өмiрiнiң соңына дейiн Қазақ КСР Ғылым Академиясында

аға ғылыми қызметкер, тарих, археология-этнография институтында сектор,

бөлiм меңгерушiсi болды. Сырдария, Талас, Шу өзендерi бойындағы ежелгi

қалалардың орнына алғашқы рет археологиялық қазба жұмыстарын жүргiзiп,

Тараз, Отырар, Сайрам, Сауран, Сығанақ мәдениетiн зерттедi. Оның

басшылығымен Ш. Уәлихановтың таңдамалы және 5-томдық шығармалар

жинағы жарық көрдi.

Ә.Марғұланның ғылыми еңбектерінің бірқатары шетел тілдеріне

аударылды. 1991 жылы Ш.Уәлиханов атындағы тарих, археология және

этнография институтындағы археологиялық орталықтың негізінде Мармұлан

атындағы Археология институты құрылды. Астана, Павлодар, Екібастұз

аудандарында бірнеше көшелер, мектептер Марғұлан есімімен аталады.

Павлодар қаласында мүсіні орнатылған, сондай-ақ, С.Торайғыров атындағы

Павлодар педагогикалық университетінде Марғұлан атындағы стипендия

тағайындалып, мұражай ашылған. 100 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО-ның

шешімімен дүниежүзілік деңгейде аталып өтті.

Ә.Х.Марғұлан «Ленин», «Еңбек Қызыл Ту», «Халықтар достығы»

ордендерiмен және медальдармен марапатталды. Ә.Х.Марғұлан 1985 жылы

12 қаңтарда Алматыда қайтыс болды.


Марғұлан Ә. Ежелгi жыр, аңыздар: Ғылыми зерттеу мақалалар

/құраст. Р. Бердiбаев. – Алматы: Жазушы, 1985. – 368 б.

Марғұлан Ә. Н. М. Пржевальский: саяхатшы ғалым /Ә.Марғұлан. –

Алматы: Оқу құрал баспасы, 1951 – 126 б.

Марғұлан Ә. Қозы Көрпеш-Баян сұлу кешенi: Естияр балалар үшiн

/Ә.Марғұлан. – Алматы: Өнер, 1994. – 32 б.(Ескерткiштер елiне саяхат)

Марғұлан Ә. Шоқан және «Манас»: «Манас» жырының Шоқан жазып

алған нұсқауы туралы зерттеу /Ә.Марғұлан. - Алматы: Жазушы, 1971. –

164 б.

Марғұлан Ә. Қазақстан архитектурасы /Ә.Марғұлан, Т.Бесенов,

М.Меңдіғұлов. – Алматы: Қазмембас, 1959. – 172 б.

Марғұлан Ә. Сәтбаев К. Обаған: мақалалар /құраст. А. Егеубаев

/Ә.Марғұлан. – Алматы: Рауан, 1996. – 110 б. – («Арқас» тарихи танымдылық

басылымдар сериясы).

77

Марғұлан Ә. 26-кітап /бас ред.Е.М.Арын. – Павлодар: ЭКО,ҒӨФ,2003. –

233 б. (Рухнама)

Ол туралы:

Әлкей Марғұлан (1904-1985) //Тарихи тұлғалар. Танымдық көпшілік

басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. – Алматы:

Алматыкітап, 2005. – 93-95 б.

Әлкей Марғұлан (1904-1985) // Айгөлек. – 2003. - № 1. – 6-7 б.

Әлкей Марғұлан (1904-1985) // Абай. – 2004. - № 2. – С.109-110 б.

Әлкей Марғұлан (1904-1985) //Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік

басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілік оқырмандарға

арналған /құраст.Б.Тоғысбаев, А.Сужикова. – Алматы: Алматы баспасы,

2011. – 112-114 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Түркiстан:Халықаралық энциклопедия. –

Алматы, 2000.– 467-468 б.

Марғұлан Әлкей Хаканұлы //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы,1988. – 349-б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.6. –

Алматы: Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004. – 368-369 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 67 б. (Қазақ КСР

Ғылым Академиясы Қазақстан ғылымдарының библиогр. материалдары)

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық

анықтамалық. – Алматы: Аруна,2006. – 556-558 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық

анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 360-361 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. –

Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 138-139 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық

анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2012. – 164-165 б.

Марғұлан Әлкей Хақанұлы //Жезқазған: Энциклопедиялық анықтама. –

Алматы: Эверо, 2004. – 324 б.

* * *

Жолдасбеков М. Академик Марғұлан //Жолдасбеков М. Асыл арналар:

Әдеби мақалалар. – Алматы: Жазушы, 1990. – 316-324 б.

Орынбеков М. Маңдайы жарқыраған марқасқа Әлкей Марғұлан 1904-

1985 /М.Орынбеков //Дала даналары /құраст. Е.Әбен, Е.Дүйсенбайұлы,

И.Тасмағамбетов, А.Құдабаев. – Алматы: Қазақстан даму институты, 2001. –

606-617б.

Өтетілеуов Е. Тас та сөйледi: Қазақтың атақты тарихшы ғалымы,

белгiлi әдебиетшi Ә. Ә. Марғұланның балалық шағы /Е.Өтетілеуов //Өнеге

әңгiмелер /құраст. М. Мәтжанов. – Алматы,1984 – 42-44 б.

Сүйіншәлиев Х. Әлкей Марғұлан /Х.Сүйіншәлиев //Қазақ

фольклористикасы – Алматы, 1972. – 232-242 б.

* * *

78

Ақордаұлы Қ. «Қазақ мәдениеті» мені зертте деп маңырап тұр…»:

[Әлкей Марғұлан туралы] /Қ.Ақордаұлы //Ақиқат. – 2004. - № 6. – 39-40 б.

Жолдасбеков М. Асылдарым: эссе: [ғалым Әлкей Марғұлан туралы]

/ М. Жолдасбеков // Егемен Қазақстан. - 2010. - 8 қаңтар.

Жолдасбеков М. Асылдарым: эссе: [ғалымдар Бейсембай Кенжебаев

және Әлкей Марғұлан туралы] / М. Жолдасбеков //Егемен Қазақстан. - 2011. -

7 қаңтар.

Жолдасбеков М. Асылдарым: эссе: [ғалым Әлкей Марғұлан, жазушы

Мұхтар Әуезов, профессор Есмағамбет Ысмайылов туралы]

/ М. Жолдасбеков // Егемен Қазақстан. - 2011. - 6 қаңтар.

Жолдасбеков М. Шоқан мен Әлкей бірінсіз-бірін қарастыруға

болмайтын егіз ұғымға айналды: [ғалым Әлкей Марғұлан туралы] / М.

Жолдасбеков //Аңыз адам. - 2013. - № 1. - 16-17 б.

Кемелбаева А. Әлкей Марғұланның «Қазақ әлемі» хақында

/А.Кемелбаева //Абай. – 2004. - № 2. – 70-75 б.

Қазақстандағы тарихи-мәдени үдерістердің өткені, бүгіні мен

болашағы: Марғұлан оқуларының ғылыми жинағы. – Жезқазған: ЖезУ, 2000.

310 б.

Қалиұлы С. Әлкей Марғұлан – көне халық мұрасының феномені

/С.Қалиұлы //Білім. – 2004. - № 3. – 124-129 б.

Қожанов О. Сәтбаев тағылымы: [Қ.Сәтбаевтың соңынан Баянауыл

өңірінен шыққан академиктер мен қоғам қайраткерлері: Ә.Марғұлан,

Ә.Бектұров, Е.Бекмаханов, С.Бейсембаев, Ш.Шөкин, Х.Жұматов,

К.Ақышевтар туралы] / О. Қожанов //Мәдени мұра=Культурное наследие. -

2011. - № 4. - 54-59 б.

Қоңыратбай Т. Қазақ ғылымының есігін алғаш фольклортанушы

ретінде ашты: [ғалым Әлкей Марғұлан туралы филология ғылымдарының

докторы, фольклортанушы Тынысбек Қоңыратбай әңгімелейді]

/ сұхбаттасқан Марфуға Шапиян / Т. Қоңыратбай //Аңыз адам. - 2013. - № 1. -

47 б.

Манапова Ә. Әлкей Хақанұлының зерттеулерінің негізгі бағыты қола

дәуірі болды: [ғалым, қазақ археология ғылымының атасы Әлкей Марғұлан

туралы] / Ә. Манапов //Аңыз адам. - 2013. - № 1. - 42-44 б.

Марғұлан Д. Қолына жара шыққан кезде ескі қағаздарды қолғап киіп

отырып қарады: [ғалым, филология ғылымының докторы, профессор Әлкей

Марғұланның қызы Дәнел Марғұлан әкесі жайлы әңгімелейді] / сұхбаттасқан

Бердалы Оспан / Д. Марғұлан //Аңыз адам. - 2013. - № 1. - 10-12 б.

Самашев З. Марғұлан жайлы хроникалық деректерді жинастырып,

«Тамаша адамдар өмірінен» сериясындай дүние жасау керек-ақ: [Ә.Марғұлан

туралы естелік] /сұхбаттасқан Рауза Молдайыпқызы / З. Самашев

// Аңыз адам. - 2013. - № 1. - 24-25 б.

Сәрсенбай Қ. Тұлғаны тұлға ғана таниды: [Әлкей Марғұлан]

/Қ.Сәрсенбай //Алматы ақшамы. – 2007. – 26 мамыр.

Сұрағанов С. Академик Әлкей Марғұлан – этномәдени білім мазмұнын

жасаушы / С.Сұрағанов //Қазақстан мектебі. – 2004. - № 11. – 38-41 б.

79

Мамыр

12 жұлдыз

Тарихшы, педагог, қоғам қайраткері Мұхамеджан

Тынышбайұлының туғанына 140 жыл (12.05.1879-

21.11.1937).

Мұхамеджан Тынышбайұлы 1879 жылы 12 мамырда Талдықорған

облысы, Қапал ауданында дүниеге келген. 1900 жылы Верный гимназиясын

алтын медальмен бiтiрiп, 1906 жылы Петербург транспорт инженерлерi

институтын бiтiрдi. 1906 жылдан бастап Орта Азиядағы темiр жол

құрылысында инженер болып жұмыс iстедi. 1905-1907 жылдардағы бiрiншi

Ресей революциясының ықпалымен азаттық қозғалысына қатысады.1907

жылы Жетiсу губерниясынан II Мемлекеттiк Думаға депутат болып

сайланды. Думада М.Тынышбайұлы патшаның отаршыл саясатына қарсы

бағыт ұсынды.

1901-1918 жж. Урсатьевск-Андижан станциясында темiр жол

құрылысының бастығы және бас инженерi, Жетiсу темiр жол құрылысына

қарасты Арыс-Әулиеата темiр жол бөлiмiнiң бастығы және бас инженерi

болды. 1916 жылы М.Тынышбайұлы Жетiсудағы ұлт-азаттық қозғалысына

қатысқаны үшiн тұтқындалды.1917 ж. ақпан революциясынан кейін

М.Тынышбайұлы Уақытша Үкіметтің Түркістан комитеті құрамына мүше

болып тағайындалды. Мұнда ол 1916 ж. Қытайға ауып кеткен қазақ-қырғыз

босқындарына көмек көрсетуді ұйымдастырды.

1917 жылдың желтоқсанында М.Тынышбайұлы «Алашорда» үкiметiнiң

құрамына кiредi. 1919 жылы Бүкiлодақтық Атқару комитетi ВЦИК

бұрынғы алашордалықтарға кешiрiм жариялағаннан кейiн, ол Түркiстан

өлкесiнiң Семей халық ағарту комиссариатында жауапты қызметтер атқарды.

1924 жылдан бастап Қазақ педагогика институтында қазiргi Абай атындағы

Қазақтың Ұлттық педагогикалық Университеті оқытушы болып еңбек еттi.

Онда ол алгебра, география, физика пәндерiнен студенттерге дәрiс оқыды.

М.Тынышбайұлы ғылыми-зерттеу жұмыстарымен де айналысып,

Қазақстан тарихы мен қазақ халқының рулық-тайпалық құрамы туралы

«Қырғыз-қазақ руларының шежіресі», «Қазақ этнонимі туралы», «Алтын

Орданың күйреуі және Қазақ хандығының құрылу тарихы», «Ақтабан

шұбырынды» сияқты еңбектер жазды. Ол Орыс географиялық қоғамының

Түркістан бөлімінің, Қазақстанды зерттеу бөлімінің «Талап» ұйымының

мүшесі болды.

1922-1926 жылдары Түркістан АКСР Су шаруашылығы басқармасында,

Ташкентте Жер суландыру бөлімінде, Қызылорда қаласының құрылыс-

жөндеу жұмыстарында, Жетісу губерниясының Жол бөлімінде еңбек етіп,

өзін білікті инженер-маман ретінде таныта білді.

1926 ж. РСФСР Халық комиссарлар кеңесі төрағасының орынбасары

Т.Рысқұловтың ұсынысымен Түркістан-Сібір темiр жол жобасын жасауға

қатысып, 1927 жылдан бастап магистральдiң құрылысына белсене араласады.

Түркістан-Сібір темір жолын салып жатқан кезде 1930 жылы тұтқындалып,

80

Воронежге жер аударылады. 1933-1937 жылдары ол айдауда жүрiп Москва-

Донбасс темiр жол құрылысында инженерлiк қызмет атқарады.

1937 ж. елге оралады, бiрақ көп уақыт өтпей-ақ қайтадан тұтқындалып,

кеңестік саяси қуғын-сүргіннің құрбаны болды.

Алматы қаласындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясына

М. Тынышбайұлы есімі берілген. Алматы облысы Сарқант ауданындағы бір

ауыл және Алматы қаласындағы бір көше М.Тынышбайұлы есімімен

аталады.


Тынышбайұлы М. Қазақ руларының шежiресi /М.Тынышбайұлы

//Қазақтар. Көпшiлiкке арналған тоғыз томдық анықтамалық. Т.III. –

Алматы.1998. – 81-116 б.

Мұхамеджан Тынышбаевтың адмирал Колчакқа хаты /әзiрлеген

ҚазМУ – аспиранты Г.Жүгенбаева // Егемен Қазақстан. – 1999. – 4 қыркүйек.

Ол туралы

Мұхамеджан Тынышбайұлы 1879-1937 //Қазақтар. Көпшiлiкке

арналған тоғыз томдық анықтамалық.II.том. – Алматы,1998. – 152-153 б.

Мұхамеджан Тынышбайұлы //Қызыл қырғын 37-де опат болғандар

/ құраст.Қ.Ұсенов,Ә.Төреханов. – Алматы,1994. – 19-22 б.

Мұхамеджан Тынышбаев (1879-1937) //Тарихи тұлғалар:Танымдық-

көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған

Тынышпаев Мұхамеджан //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия. –

Алматы, 2000. – 612 б.

Тынышпаев Мұхамеджан //Жетісу: Энциклопедия. – Алматы: Арыс,

2004. – 595-596 б.

Тынышпаев Мұхамеджан 12.05.1879-21.11.1937 //Қазақ ССР 4 томдық

қысқаша энциклопедия. Т.4.- Алматы, 1989. – 685-б.

Тынышпаев Мұхамеджан //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.8. –

Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2006. – 614-615 б.

Тынышбаев Мұхамеджан //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. –


Тынышбаев Мұхамеджан (12.5.1879-1938) //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 97 б.

Тынышбаев Мұхамеджан //Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық

анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2006. – 710-711 б.

Тынышбайұлы Мұхамеджан (1879-1937) //Қазақстандағы білім беру

мен педагогиканың даму тарихы (ҮІ-ХХ ғғ.) ІІ бөлім. (Библиографиялық

әдебиеттер көрсеткіші). – Алматы: Зият Пресс, 2004. – 91-92 б. (Қазақстан

Республикасы Бiлiм және ғылым министрлігінің Республикалық ғылыми-

педагогикалық кiтапханасы

* * *

81

Абаған Б. Тынышбаев атындағы қор: [Мұхаметжан Тынышбаев

атындағы қордың тұсаукесеріне арналған үлкен шара жайлы] /Б.Абаған

//Айқын. – 2007. - 14 қыркүйек – 4 б.

Аупбаев Ж. Сом алтынның сынығыМ.Тышбаевтың баласы Дәулет

Мұхаметжанұлы Шейх-Али әкесi туралы әңгiмелейдi. /Ж.Аупбаев //Егемен

Қазақстан. - 2000. – 4 ақпан.

Дәулет Шейх-Әли - Тынышбаев. Менің міндетім - әкеме қатысты

деректерді жинастыру: [саяси қуғын-сүргін құрбаны болған Мұхамеджан

Тынышпаевтың ұлы Дәулет Шейх Әли-Тынышпаевпен сұхбат] /сұхбаттасқан

Ұлбосын Айтөлен /Дәулет Шейх-Әли–Тынышбаев //Айқын. - 2009. - 11

маусым.

Жұртбай Т. «Қазақ ауылына - азаматтық соғыс жариялады!.»: [қоғам

қайраткері, тәжірибелі инженер Мұхамеджан Тынышбаев туралы]

/Т. Жұртбай //Ақиқат. - 2010. - № 12. - 82-92 б.

Жүгенбаева Г. Тынышбаевтың ғылыми-ағартушылық қызметi

Мұхамеджан Тынышбаев туралы /Г.Жүгенбаева //Қазақ тарихы. – 1999. -

№ 4-5. – 53-56 б; //Қазақ тарихы. – 2000. - № 1. – 49-53 б.

Жүгенбаева Г. Тәуелсіздік үшін күрескен тұлға: [Алаш қайраткері

Мұхамеджан Тынышбаев туралы] / Г. Жүгенбаева //Отан тарихы. - 2011. -

№ 1. - 59-69 б.

Қонысбай Қ. Әке арманын ақтаған ұл: [Мұхамеджан Тынышпаевтың

баласы Дәулет Мұхамеджанұлы Шейх-Әлимен әңгіме] / Қ. Қонысбай

// Айқын. - 2011. - 10 ақпан.

Төлбасиева С. Тынышбаев – инженер-тарихшы /С.Төлбасиева //Қазақ

тарихы. – 2002. - № 1. – 47-53 б.

Тынышбаев Д. КСРО кезіндегі қуғын-сүргін: [белгілі қоғам қайраткері

Мұхамеджан Тынышбаевтың отбасының қуғын-сүргінге ұшырауы жайлы

баласы Дәулет Тынышбаев (Шейх-Әли) әңгімелейді] / Д. Тынышбаев

// Айқын. - 2012. - 31 мамыр.

15 мамыр - Халықаралық

отбасы күні

Бұл атаулы күн 1993 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас

Ассамблеясының қарарымен бекітілген еді. Бұл күн әртүрлі мемлекеттердің

қауымдастығының назарын отбасының көптеген проблемаларына аударту

үшін белгіленген болатын. Адам өмірі отбасынан басталады, адам отбасынан

азамат болып қалыптасады. Отбасы - махаббат, құрмет, береке мен

сүйіспеншіліктің көзі, соның негізінде кез келген өркениетті қоғам

құрылады, онсыз адам өмір сүре алмайды. Отбасының дәулеттілігі -

мемлекет дамуы мен прогресінің өлшемі.

Отбасы күнінде мұғалімдер оқушылардың отбасы жарастығы,

татулығы мен отбасы мүшелеріне сүйіспеншілік сезімін арттыру мақсатында

«Отбасы жарастығы» атты тақырыпта тәрбие сағатын өткізуге болады.

Мұғалім оқушылардың отбасы жарастығы мен татулығы және ол арқылы

82

адамдар қандай табыстарға жете алатындығы туралы түсініктерін дамыта

түсу үшін «Ойланайық, пікірлесейік» айдарымен берілген сұрақтар бойынша

әңгімелесу әдісін жүргізеді. Мұғалім әңгімелесу барысында оқушылардың

түйген ойларын «Отбасы татулығы» атты аңыз әңгімемен жалғастырады.

Жаңа ақпарат отбасы туралы оқушы білімдерін нығайта түседі. Содан соң

«Сахналау» айдарымен берілген тапсырмаларды рөлдермен орындату

арқылы отбасындағы үлкен мен кішінің бір-біріне ізет-құрметін, қарым-

қатынасын айқындай түседі. Сабақта әртүрлі ойындар да ойнатуға болады.

Мыс: «Айналайын, толғанайын!» ойынында мұғалім оқушылардың ортаға

кезекпен шығып, үлкен адамдардың өздерін еркелетіп, жақсы көріп айтатын

сөздерін солардың дауыс ырғағына салып айтуды ұйымдастырады. «Назар

аударыңыз» айдарымен берілген қорытындылау оқушылардың отбасы

жарастығы мен сыйластығы туралы білімдерін бекітіп, сабақтан алған

білімдерін бір ойға тоғыстырады. Оқушылар осы сабақтан алған әсерлерін

«Әкем-әнім» әнін айтумен жалғастырып, мұғалім сабақты аяқтайды.


Абакова С. Отбасы - тәрбие іргетасы /С. Абакова


Акымбекова Г.Б. Жанұя - шағын мемлекет /Г. Б. Акымбекова

//Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная педагогика и

самопознание. - 2016. - № 4. - 11-16 б.

Ахмедалиева Д.У. Ата-ана қарым-қатынасының бала тәрбиесіне әсері

/ Д. У. Ахмедалиева // Педагогика мәселелері=Вопросы педагогики. - 2016. -

№ 4. - 45-51 б.

Әбдіқалықова Г. Отбасы - Отан тірегі: [отбасы істері және

қазақстандық отбасы жағдайы туралы] /Г. Әбдіқалықова

// Егемен Қазақстан. - 2015. - 4 наурыз.

Бақыт Ж. Ұлттық тәрбие негізі отбасындағы тәрбиеден бастау алады

/ Ж. Бақыт //Ұлттық тәрбие. - 2017. - № 2. - 67-70 б.

Бекенбаева А. Әке, ана - үш-ақ әріп, тіршілік, үш әріптен үлбірейді гүл

шығып: [«Отбасы күні» мерекесі] /А. Бекенбаева

// Бала тәрбиесі. - 2016. - № 9. - 4-6 б.

Дабылова А. Отбасы – тәрбие бастауы: [сұрақ-жауап, пікірлесу түрінде

өтетін тәрбие жұмысы] /А.Дабылова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. –

2017. - № 4. – 22-24 б.

Жолтаева К.Ж. Отбасы мәртебесінің қоғамдағы рөлін арттыру

мәселелері / К. Ж. Жолтаева //Педагогика және Психология. - 2016. - № 3. -

201-204 б.

Избулатова Г.И. Отбасында баланы жақсы қасиеттерге тәрбиелеу

/ Г. И. Избулатова //Мектеп директорының орынбасары: оқу-тәрбие жұмысы.

- 2016. - № 2. - 12-б

Иманалиева Г. Бала тәрбиесіне отбасының ықпалы / Г. Иманалиева

// Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2016. - № 7. - 4-6 б.

83

Кукенова А. Ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі

/ А. Кукенова //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная

педагогика и самопознание. - 2016. - № 5-6. - 29-30 б.

Кулиева Р.У. Киелі жеті сан: [отбасындағы тәрбие] /Р. У. Кулиева

// Білім кілті=Ключ знаний. - 2016. - № 12. - 41-43 б.

Қазықбаева Г.М. Толеранттық тәрбие отбасынан басталады /Г. М.

Қазықбаева // Білім - жаңа бағдар. - 2016. - № 5. - 44-б.

Қуандықова А. Киелі киіз үйдің шаңырағы: [«Киелі киіз үйдің

шаңырағы» атты ашық тәрбие сағаты] / А. Қуандықова //Мектептегі


Қойайдарова Ү. Отбасылық тәрбиедегі этникалық мәдени

құндылықтарға тәрбиелеу / Ү. Қойайдарова //Қазақ тілі Қазақстан


Молдагалиева Л. Отбасындағы бала тәрбиесі / Л. Молдагалиева

// Педагогика мәселелері=Вопросы педагогики. - 2017. - № 1. - 65-б.

Нұрмағанбетова Г. Шаңырағым-шаттығым: [отбасындағы

ынтымақтың, бірлік пен берекенің тығыз болуы мақсатында

ұйымдастырылған тәрбие сағаты] / Г. Нұрмағанбетова //Мектептегі


Ошақбаева Қ. Отбасында ұлтымыздың тәрбиесіне баулу / Қ. Ошақбаева

// Ұлттық тәрбие. - 2017. - № 2. - 75-77 б.

Рабаева А.Ж. «Отбасы - тәрбиенің бастауы» /А. Ж. Рабаева

//Средняя школа Казахстана=Қазақстан орта мектебі. - 2016. - № 3-4. -

65-66 б.

Рыскалиева А. Отбасы - алтын діңгек:[тәрбие сағаты] / А. Рыскалиева


Сарсенгалиева Г. Әдепті біз баламыз, ән де айта аламыз: [оқушыларды

әдептілікке, сыпайылыққа тәрбиелеу сағаты] //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. – 2017. - № 3. -42-44 б.

Сейдуалиева А.Н. Отбасы - оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің

одақтасы / А. Н. Сейдуалиева // Бастауыш мектеп. - 2017. - № 3. - 42-44 б.

Сейсенбаева Ж.А. Ұлықты ұл, қылықты қыз тәрбиелегіңіз келсе немесе

бүгінгі бала тәрбиесіне қажетті кеңестер /Ж. А. Сейсенбаева //Ұлттық

тәрбие. - 2016. - № 4. - 26-29 б.

Сыпатаева Ш.С. Шаңырағым - шаттығым: [7-8 сыныпта өткелі

отырған «Шаңырағым – шаттығым» атты ашық тәрбие сағаты]

/ Ш. С. Сыпатаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 1. - 23-24 б.

Тлебаева Д.А. «Отбасы мен мектеп арасындағы ынтымақтастық

жұмыстарын жүргізу бойынша психологиялық тәжірибелері» (авторлық

бағдарлама) / Д. А. Тлебаева //Дарын. - 2016. - № 3. - 45-48 б.

84

Мамыр

24 жұлдыз

Ақын, ағартушы Сәбит Дөнентаевтың туғанына 125 жыл

24.05.1894-23.05.1933

Сәбит Дөнентаев 1894 жылы Павлодар облысының Ақсу ауданында

кедей шаруа отбасында туып өскен. Әуелi молдадан хат танып, кейiн

Павлодардағы төте оқу жолына негiзделген Қасым қажы медресесiнде

оқыған. Қасым қажы медресесiн бiтiрген соң 1913-1916 жылдары Павлодар

облысы Ұрық болысында мұғалiм болып қызмет iстейдi. Сәбит

Дөнентаевтың тұңғыш өлеңi «Қиялым» 1913 жылы «Айқап» журналында

жарияланды. 1915 жылы алғашқы «Уақ-түйек өлеңдер» жинағы басылып

шығады.

1916 ж. Екiбастұз өндiрiсiнде темiр жолда жұмысшы болды. Одан

майданның қара жұмысына алынады. 1917 ж. ақпан революциясынан кейiн

С.Дөнентаев Рига түбiндегi окоп қазу жұмысынан қайтып, Семейдегi

мұғалiмдiк семинарияға түседі. Сол кезде Семей қазақтың ұлттық

қозғалысының мәдени, саяси, рухани орталығына айналып, «Алаш

қаласы» деп аталады. Семей семинариясы зиялы азаматтар оқып бітірген

білім ордасына айналады. Мұнда Жүсіпбек Аймауытов, Мұхтар Әуезов те

оқиды. С.Дөнентаев оны бiтiрiп, мұғалiм болады, баспасөзде қызмет iстейдi.

1919 жылдың аяғында елде болып, қазақ даласы ақтардан сейіліп, Кеңес

үкіметі орнағаннан кейін, 1920 жылдан 1922 жылға дейін аудандық сот

болып қызмет істейді.

1923 жылдан бастап Семейде шығатын «Қазақ тiлi» газетiнде қызмет

етеді, жаңа тақырыпта жазған көптеген өлеңдерi, фельетон, әңгiме, очерк

мақалалары жарияланады. Қалың малға тыйым салу үшін күресіп,

әйелдердің тең құқықтары үшін күресіне үлес қосқан. Сонымен бірге қазақ

әліпбиін латын әрпімен құрастырған дұрыс деп, оны қолдаған адам.

1929 жылы ол Қазақстан Жазушылар ұйымының мүшелiгiне алынады.

1930 жылы С.Дөнентаев тағы да өз ауылына оралып мұғалiм болады.

1931ж. Семейге қайта келiп «Жаңа ауыл» бұрынғы «Қазақ тiлi» газетiне

орналасады. С.Дөнентаев ағартушы болғандықтан оқу-бiлiм мәселесiне

үлкен мән берген. «Замандастар», «Талап», «Балалық», «Менiң жайым»

сияқты өлеңдерi жастарды бiлiмге шақырады. Ол үшiн жаңалыққа, талапты

болуға тиiс, iзденбей оқу жоқ, оқу тiлмаш болу үшiн емес, халыққа қызмет

көрсету үшiн қажет дейдi ақын. Осы оқу-бiлiм тақырыбын ақын «Балалық»

атты өлеңiнде елдiң жалпы прогреске жету идеясымен ұштастырады. Сәбит Дөнентаевтың шығармашылығына Абайдың, Крыловтың, Тоқайдың

өлеңдері, мысалдары әсер етті.

1913 жылы «Айқап» журналында Сәбит Дөнентаевтың «Қиялдарым»

өлеңi шығады. Бұл журналда кезінде Сұлтанмахмұт Торайғыров және тағы

басқа қазақ ақындарының өлеңдерi шыққан.

1915 жылы Уфа қаласында Сәбит Дөнентаевтың «Уақ-түйек» деген

өлеңдер жинағы шығады. Ақын өз халқының қамын ойлап, оның өмірі,

тағдыры, халі, тұрмысы туралы өлеңдер жазған, сатира ақыны болып, елін

қанаған байлар мен патша өкіметін сынайды, әділет туралы ойлайды.


https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D0%BF

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D1%85%D0%BC%D2%B1%D1%82_%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B9%D2%93%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B2


85

Ақынның «Бозторғай», «Көк төбетке», «У жеген қасқырға», «Екі теке»

мысалдары бар. Бұл еңбектері Крыловтың шығармашылығының ақынға әсер

еткенінен жазылған. «Биік тау», «Заман кімдікі» әділет туралы, болашақ

туралы ойлайтын-толғайтын азаматтың мұңдары. «Қазақтан шыққан

білгендер» — жастарға үгіт-насихат бағытында жазылған. 1916 жылы жазған

«Өгей ұл», 1924 жылы жазған «Көркемтай» повестері жетімнің тағдыры

туралы.

С.Дөнентаев қазақ әдебиет тарихынан үлкен орын алатын көрнектi

суреткер, ойшыл, шебер ақын, Тоқайдың, И.А.Крыловтың өлеңдерін қазақ

тіліне аударған. Ақын-демократ, қаламгер, мұғалім-ағартушы, қоғам

қайраткері Сәбит Дөнентаев 1933 жылы 23 мамырда қайтыс болған.


Дөнентаев С. Шығармалар /С.Дөнентаев - Алматы:

Қазмемкөркемәдебас, 1957 - 404 б.

Дөнентаев С. Бозторғай. /С.Дөнентаев. - Алматы: Мектеп, 1989. – 144 б.

Дөнентаев С. Ұрпағыма айтарым: Өлең, әңгiме, очерк, фельетон, мақала,

естелiктер /С.Дөнентаев. - Алматы: Жазушы,1989. – 304 б.

Дөнентаев С. Балалық; Балалықты сағыну; Көзi тоймаған ит; Екi теке;

Ауырған арыстан; Бозторғай; У жеген қасқырға; Көктөбетке (Өлеңдер)

/С.Дөнентаев //Асыл сөз: Өлеңдер, ертегiлер, аңыздар. – Алматы, 1987. – 400

– 407 б.

Дөнентаев С. Балалықты сағыну; Балалық; Бозторғай; Биiк тау; Ой; Әр

жан әр түрде: Өлеңдер /С.Дөнентаев //ХХ ғасыр басындағы

әдебиет.Хрестоматия /құраст.Қ.Ергөбек. – Алматы,1994. – 308– 310 б.

Дөнентайұлы С. Жаз Өлең. «Қазақ» газетi, 1915 жыл, №121

/С.Дөнентаев //Ұлағат. – 2002. - № 3.- мұқабаның 2-шi бетiнде.

Ол туралы

Дөнентаев Сәбит 1894-1933 //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.3. –

Алматы, 2001. – 282- б.

Дөнентаев Сәбит //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. –


Дөнентаев Сәбит (1894-25.5.1933) //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 43 б.

Сәбит Дөнентаев //Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы

демократ жазушылары. – Алматы, 1958. – 221 – 239 б.

Сәбит Дөнентаев // Кенжебаев Б., Есназаров О. ХХ ғасыр басындағы

қазақ әдебиетi. – Алматы, 1966. – 223 – 243 б.

Сәбит Дөнентаев (1894-1933) //Қазақ әдебиетiнiң тарихы. II том. –

Алматы, 1965. – 448 – 493 б.

Сәбит Дөнентаев (1894-1933) //Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетiнiң

тарихы (жоғары оқу орындарындағы филология факультетi студенттерiне

арналған оқу құралы).- Алматы, 1994. – 287 - 301 б.


86

Ысқақов Б. Сәбит Дөнентаевтың ақындық жолы /Б.Ысқақов. - Алматы:

Мектеп, 1966. – 208 б.

25 мамыр - Соңғы қоңырау

Соңғы қоңырау – оқуды тәмамдайтын оқушылардың дәстүрлі мерекесі.

Мектептерде соңғы қоңыраулар мамырдың соңында өткізіледі. Бұл кезде оқу

аяқталады, ал бітіру емтихандары әлі басталмайды. Соңғы қоңырау мектеп

оқушылары үшін оқу жылының аяқталуын білдірсе, мектеп бітірушілер үшін

соңғы қоңырау бүкіл сабақтарымен, үзілістерімен және бақылау

сабақтарымен, үй тапсырмаларымен бірге көпжылдық оқу процесінің

аяқталуын білдіреді.

Соңғы қоңырау – оқушыларға, мектеп бітірушілерге, мұғалімдер мен

ата-аналарға арналған үлкен жалпымектептік мереке. Салтанатты рәсім

қонақтардың, директордың, алғашқы ұстаздың, ата-аналардың,

мұғалімдердің сөздерін, бірінші сынып оқушыларының құттықтауларын,

тілектерін қамтиды.

Салтанатты мерекеге қыздар мектеп киімін, кей жағдайда – ақ блузка

мен қара, көк түсті белдемше киеді. Жеткіншектер бұл күні дәстүрлі костюм

киеді.

Соңғы қоңырауға дәстүр бойынша мектеп бітіруші жасөспірімдер мен

қыздар киімнің үстіне көгілдір түсті «Жас түлек» деген жазуы бар таспа

тағады, ал киімдеріне кейде кішкентай қоңыраушалар, немесе қоңыраушалар

түріндегі белгілер бекітіп алады. Мектепті үздік бітіріп, «Алтын белгіге»

үміткер түлектер «Алтын белгі» деген жазуы бар таспа тағады.

Мерекелеу кезінде символдық тұрғыда сабақтың басталғанын не

аяқталғанын білдіретін мектеп қоңырауын бейнелейтін қоңыраушаны

сыңғырлатады. Бұл ретте әдетте қоңыраушаны түлектің иығына мінген

бірінші сынып оқушысы ұл немесе қыз бала сыңғырлатады. Көбіне түлектер

аспанға әуе шарларын жібереді, алғашқы мектеп вальсін билейді. Мереке

әдетте концерттік бағдарламамен аяқталады.


Аққайыр Ж. Жалында, талма, жас түлек!: [2018 жылы 147 мың оқушы

мектеп бітіреді] / Ж.Аққайыр // Айқын. – 2018. – 26 мамыр

Асанова К. Соңғы қоңырау!: [«Қош бол, алтын ұя мектебім» атты

салтанатты жиын] / К. Асанова // Сынып жетекшісі=Классный руководитель.

- 2014. - № 23. -10-14 б.

Асанова К. Соңғы қоңырау:[«Қош бол, алтын ұя мектебім!» атты

салтанатты жиынның сценарийі] / К. Асанова //Сыныптағы тәрбие. - 2014. -

№ 2. - 14-17 б.

Анаш Д. Соңғы қоңырау сыңғыры: [2018 жылғы соңғы қоңыраумен

құттықтау] /Д.Анаш // Егемен Қазақстан. – 28 мамыр

Әмрина Ғ.Қ. Соңғы қоңырау салтанатты жиынының сценарийі

/Ғ.Қ.Әмрина, Ұ.С.Қазыбаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. – 2013. - № 7. – 11-12 б.

87

Елубаева Л. Қош бол, алтын ұя – мектебім: [мектеп бітіретін жас

түлектерге арналған салтанатты жиын] / Л.Елубаева // Мектептегі мерекелер:

тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2014. - № 5. – 41-43 б.

Ескендір Р. Тоқсаныншы «соңғы қоңырау»: [биыл қазақ білімінің қара

шаңырағы атақты № 12 мектепке 90 жыл толды] /Р.Ескендір //Алматы

ақшамы. – 2014. – 27 мамыр

Жаналина Н.С. «Құлақтан үнің кетпестей, сыңғырла, соңғы

қоңырау»:[соңғы қоңырау салтанатты кешінің сценарийі] / Н. С. Жаналина

// Средняя школа Казахстана=Қазақстан орта мектебі. - 2013. - № 10-11. - 53-

54 б.

Жексембаева К.Т. «Қош бол, алтын ұям!»: салтанатты жиын: [Есік қ.

«Айналайын» балалар үйінен] / К. Т. Жексембаева // Внеклассная работа в

школах Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015.

- № 6. - 52-53 б.

Жолаушина С.Э. Бастауышпен қоштасу ертеңгілігі / С. Э. Жолаушина,

А. Ж. Жалмұқанова // Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан

мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 6. - 15-17 б.

Кенжебекова С.Т. Сыңғырла, соңғы қоңырау / С. Т. Кенжебекова


- 38-40 б.

Кумышева Б.М. Ақ жол саған, жас түлек: [мерекелік кеш]

/ Б.М.Кумышева //Мектептегі мерекелер. – 2014. - № 6. – 41-42 б.

Мәмет С. Сыңғырлы, соңғы қоңырау!: [2017 жылғы оқу жылында 3

миллионға таяу оқушы сабақтарын аяқтады, олардың 136269-ы мектеп

бітіретін түлектер] / С.Мәмет // Егемен Қазақстан. – 2017. – 26 мамыр

Мерей М. Сағың сынбасын, жас түлек!: [25 мамыр – соңғы қоңырау

салтанаты алдында түлектерге сәттілік тілеу] / М.Мерей // Жас Алаш. –2018.

24 мамыр.

Молдағалиева А.Т. Сыңғырла, соңғы қоңырау!: [оқу жылының

аяқталуына арналған соңғы қоңырау салтанатының сценарийі]

/ А.Т.Молдағалиева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. – 2013. - № 5. – 36-37 б.

Олжабаева С. Сыңғырла, соңғы қоңырау / С. Олжабаева


27-29 б.

Раманқұлова Қ. Сыңғырла, соңғы қоңырау: [соңғы қоңырау мерекелік

жиынының сценарийі] / Қ.Раманқұлова //Мектептегі мерекелер. – 2014. -

№ 4. – 38-39 б.

Әнуарбек Ә. Cоңғы қоңыраудың сыңғыры. Биыл елімізде 146 мың оқушы

алтын ұясынан түлеп ұшпақ / Ә.Әнуарбек // Түркістан. - 2018. – 24 мамыр

Сүлеймен Г. Сыңғырла, соңғы қоңырау / Г. Сүлеймен //Мектептегі


Тулеубаева Б. Сыңғырла соңғы күміс қоңырау...: [соңғы қоңырау

жиынының сценарийі] /Б.Тулеубаева //Республика ұстаздары. – 2014. -

№ 7-8. Сәуір

88

Ырғызбаева А. «Сыңғырла, соңғы қоңырау» (салтанатты жиынның

жалпы жобасы) / А. Ырғызбаева //Тәрбие құралы. - 2015. - № 2. - 14-15 б

31 мамыр - Саяси қуғын-сүргін

құрбандарын еске алу күні

Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 5 сәуірдегі №

3443 Жарлығына сәйкес 31 мамыр - саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу

күні ұлттық тарихты зерделеу, ұрпақтар сабақтастығы, жалпыұлттық келісім,

халықтық бірлікті нығайтуға бағытталған.

Бұл күні ең алдымен, 1937 жылы жазықсыздан-жазықсыз атылып

кеткен алаш ардақтыларын еске аламыз. Зерттеушілердің деректері бойынша,

1921 жылдан 1954 жылға дейін бұрынғы Кеңес Одағында сотталғандардың

жалпы саны 3 миллион 777 мың болса, олардың ішінде 642 мың адамға ең

жоғары жаза қолдану үкімі шығарылған. Қазақстанда саяси себептер

бойынша 100 мың адам сотталған, 25 мыңнан астам адам ату жазасына

кесілген.

Халықтың ұлттық, азаматтық және мемлекеттік сана-сезімдерінің

қалыптасуындағы алғашқы қазақ демократтарының тарихи рөлін көрсетуге

талпыну мақсатында «31 мамыр – саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу

күніне» орай «Алаш арыстары» тәрбие сағатын өткізуге болады. Тәрбие

сағатының жоспарына Алаш қозғалысының әлеуметтік салдары, Алашорда

бағдарламасы мен мақсаттары және алаш азаматтары жайлы оқушылардың

баяндамаларын кіргізуге болады. Оқушылардың «Алаш» партиясының

көрнекті қайраткерлерінің өмір жолы, еңбектері туралы жинаған

материалдарынан көрмелер ұйымдастыруға болады.


Алаш туын көтергендер: [2017 жылы Алаш қозғалысына 100 жыл]

// Президент және халық. - 2017. - 13 қаңтар.

Арын Е. Алаш - тәуелсіздік бастауы: [Алашорда қозғалысының

құрылуы туралы] / Е. Арын // Айқын. - 2017. - 19 тамыз.

Ахмет Б. «Алаш Орда және ұлт-азаттық идеясы». Ғылым ордасында

Алаш Орданың 100 жылдығына орай республикалық ғылыми-тәжірибелік

конференция өтті / Б. Ахмет //Алматы ақшамы. - 2017. - 17 қазан.

Әбдәкімұлы М. «Жылантақыр» жұты және зұлматтың жалғасуы.1917-

1937 жылдары қазақ жері бүкіл тарихында көрмеген қырғынға куә болды

/ М. Әбдәкімұлы //Түркістан. - 2014. - 29 мамыр.

Әбдәкімұлы М. Тозақ жылдар. 1931-33 жылдардағы ашаршылық екі

жарым миллион қазақты опат етті / М. Әбдәкімұлы //Түркістан. - 2014. -

1 мамыр.

Әбікенова К. Қазақстандағы саяси репрессиялау салдары / К. Әбікенова

// Қазақ тарихы. - 2017. - № 9. - 10-11 б.

Әкебаев Б. Қолдан жасалған қасірет: [1930-31 жылдардағы ашаршылық

туралы] / Б. Әкебаев //Ана тілі. - 2017. - 10-15 наурыз.

89

Әнесұлы Ж. Қуғынмен басталып, азаппен аяқталған ғұмыр: 31 мамыр -

саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні

/ Ж. Әнесұлы //Ана тілі. - 2016. - 26 мамыр - 1 маусым.

Әнесұлы Ж. Алаш туын көтергендер: [Алаш қозғалысына 100 жыл]

/ Ж. Әнесұлы //Президент және халық. - 2017. - 20 қаңтар.

Әнуарбек Ә. Алаштың туы астында арыстарымыз жанкешті

күрескерліктің үлгісін көрсетті: [Алашорда 100 жыл] / Ә. Әнуарбек

// Түркістан. - 2017. - 19 қазан.

Бектас Г. Алаш - қазақтың темірқазығы: [2017 жылы - Алаш

қозғалысының 100 жылдығы] / Г. Бектас //Айқын. - 2017. - 21 қаңтар.

Бектібаева Л. Ғасырлар тоғысындағы тұлға: [ҚР Білім және ғылым

министрлігінің Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапханасында өткен

педагог, мемлекет және қоғам қайраткері Аспандияр Кенжиннің туғанына

130 жыл толуына арналған еске алу кеші туралы] / Л. Бектібаева


Жұртбай Т. Соңғы маусым: [Қазақстандағы ашаршылық кезіндегі Алаш

зиялыларының қайраткерлігі] / Т. Жұртбай //Қазақ әдебиеті. - 2017. - 15

желтоқсан

Жүз жыл бұрын және бүгін: [кеңестік кезеңдегі қазақ даласындағы

ашаршылық туралы ой бөліскен ғалымдар М.Қойгелдиев, Т.Жұртбай,

Д.Қатранұлы] / дайындаған Гүлім Нұрланқызы // Қазақ әдебиеті. - 2017. - 19

мамыр.

Жүнісбеков Б. АЛЖИР-дегі азапты жылдар: [31 мамыр - саяси қуғын-

сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні] / Б. Жүнісбеков


Қамзабекұлы Д. Жүз жыл бұрынғы оқиғаның сабағы: [Алаш

партиясының құрылғанына 100 жыл /әзірлеген Қарагөз Сімәділ]

/ Д. Қамзабекұлы // Қазақ әдебиеті. - 2017. - 3 ақпан.

Қарабасов Ж. Нәубет: [Қазақстандағы ашаршылық] / Ж. Қарабасов

// Ана тілі. - 2015. - 28 мамыр - 3 маусым.

Қозыбаев М. Голощекин және Қазақстан: [1925-1933 жылдары

Қазақстанның бірінші хатшысы болған кездегі елдегі ауыр жағдай туралы]

/ М. Қозыбаев //АйҚАП. - 2014. - № 1. - 71-89 б.

Қойгелді М. Реформаторлар буыны: [Алаш қайраткерлері туралы]

/ М. Қойгелді // Егемен Қазақстан. - 2016. - 30 қыркүйек.

Қойшыбаев Б. Алашордашылар және саяси қуғын-сүргін. Алаш

қозғалысына 100 жыл / Б. Қойшыбаев //Президент және халық. - 2017. - 20

қазан.

Қойшыбаев Б. Ашаршылық құрбандарына мәңгі борыштымыз: [1930

жылдардағы ашаршылық туралы]/ Б.Қойшыбаев //Жас Алаш. – 2018. – 31

мамыр.

Қойшыбаев Б. 30-жылдардағы ашаршылық: себептері, салдары / Б.

Қойшыбаев // Алматы ақшамы. - 2018. - 31 мамыр.

90

Құлыяс Т. Көзден аққан қанды жас: [1937 жылы ашылған «Алжир»

әйелдер лагерінде болып, 1938 жылы атылған педагог, ғалым Шахзада

Шонанова туралы] / Т. Құлыяс // Қазақстан әйелдері. - 2014. - №4. - 6-9 б.

Құрманбаева А. Тау тұлғалары биіктей түскен Алаш арыстарын ұлықтау

- ұлттығымыздың кепілі: [«Алаш» партиясы мен «Алашорда» үкіметінің 100

жылдығына орай] / А. Құрманбаева// Түркістан. - 2017. - 30 қараша.

Мұхатова О.Х. Қазақстандағы ашаршылықтың себептері мен

зардаптары /О. Х. Мұхатова //Тарих Қазақстан мектебінде=История в

казахстанской школе. - 2017. - № 4-5. - 10-19 б.

Омарбеков Т. Қазақтың аштан қырылуының негізгі басты себебі -

дәстүрлі мал шаруашылығының күйреуі: [1931-1933 жылдардағы

ашаршылық] / Т. Омарбеков //Аңыз адам. - 2013. - № 4. - 10-14 б.

Омарбеков Т. Ашаршылық ақиқаты бұрмаланбасын. 1931-1933

жылдардағы ашаршылық қарсаңында қазақ халқы қанша еді? / Т. Омарбеков

// Түркістан. - 2015. - 28 мамыр.

Рысдәулет М. Жазықсыз жапа шеккендер: [31 мамыр - саяси қуғын-

сүргін құрбандарын еске алу күні] / М. Рысдәулет //Ана тілі. - 2014. - 29

мамыр - 4 маусым.

Сүндетұлы Қ. Қуғын-сүргін құрбандары: [30 жылдардың қуғын-сүргін

құрбандары, Батыс Қазақстан облысында қызмет еткен Халел

Досмұхамедұлы, Төлепкерей Өтеулиев, Серікқали Жақыпов, Шияп

Қожахметов туралы] / Қ. Сүндетұлы //Ана тілі. - 2018. - 8-14 ақпан.

Тарихтағы қасіретті қасиеттеу - парыз: [саяси қуғын-сүргін

құрбандарын еске алу күніне орай ғалым, әдебиеттанушы, саясаттанушы,

тарихшы, философ мамандармен өткізілген әңгіме] //Қазақ әдебиеті. - 2014. -

30 мамыр - 5 маусым.

Тәтімов М. Ұлттық трагедия алдында қазақтардың саны 4 миллион 850

мыңға жетіп жығылса, ашаршылық шығыны - 2 миллион 22 мың:

[ашаршылық туралы] / М. Тәтімов //Аңыз адам. - 2013. - № 4. - 19-21 б.

Хасан С. СЛОН сорлатқан қазақтар: [СЛОН - Соловецкий лагерь

особого назначения деп аталған ресейдің Архангельск облысындағы Соловки

аралдарындағы лагерде болған қазақтар] / С. Хасан // Айқын. - 2017. -8 сәуір.

«Ұлы нәубетке» кінәлі кім?: [Қазақстандағы ашаршылық және қуғын-

сүргін] /дайындаған С.Әмірбекұлы, Н.Сұлтан //Айқын. - 2015. - 30 мамыр.

1 маусым - Халықаралық

балаларды қорғау күні

Бүкіл әлемде 1-ші маусым Балаларды қорғау күні ретінде аталып өтіп,

ескі халықаралық мейрамдардың бірінен саналады. Оны өткізу жөнінде

шешім 1949 жылдың қараша айында Халықаралық демократиялық әйелдер

федерациясының арнайы сессиясында қабылданды. Алғашқы халықаралық

балаларды қорғау күні 1950 жылы өткізілді БҰҰ аталған бастаманы дер

кезінде қолдап, балалардың өмірін, құқығын, денсаулығын қорғауды өз

қызметінің басты бағыттарының біріне айналдырды.

91

Балаларды қорғау күні мереке ғана емес, сонымен қатар, болашаққа

бағдар жасайтын маңызды шараның бірі. Адамзаттың алдында тұрған зор

міндет - болашақ ұрпақтың бақытты өмірін қалыптастыру. Айтулы мерекеде

елімізде балаларға арналған концерттік бағдарламалар, түрлі сахналық

қойылымдар ұйымдастырылады. Көрсетілетін барлық шаралар тек

балалар үшін. Барлығы жарасымды. Саябақтар да мереке күні балаларды

ерекше ілтипатпен құшақ жая қарсы алады. Саябақтың дәл ортасында

орналасқан су бұрқақ, балалар ойнайтын алаңқай, су шашылып, тазаланған

жасыл аллеялар мен сырланған орындықтар халықтың тынысын ашқандай

әсер қалдырады. Осындай таза аудан бейнесімен сәбидің таза күлкісімен

үндескен саябақтағы мерекеде балаларға қайырымдылық қорының

ұйымдастырған «тәтті үстелден» тегін тәттілер және сыйлықтар жиынтығы

таратылады. Осы мерекеде өнерлі балалардың өнерін тамашалап, спорт

жарыстарын өткізіп, асфальтқа «Менің бақытты балалық шағым» деген

тақырыпта сурет салудан жарыстар өткізіледі. Дегенмен бұл атаулы күн

балалардың көңілін көтеретін мереке ғана емес, қоғамда балалардың

құқықтарының сақталуы мен оларға тиісті жағдай жасау қажеттігін еске

түсіретіндігімен де маңызды. Бүгінде елімізде 18 жасқа дейінгі

жасөспірімдердің саны 3 миллионнан асады. Мемлекет халықтың осы бір

бөлігіне баса назар аудару үшін, елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 1994- жылы

балалар құқығы туралы конвенцияға қол қойды.

Осы мерекеде балаларға Конвенцияда қарастырылған құқықтары

жөнінде түсіндіру мақсатында мектепте түрлі көпшілік жұмыстар өткізуге

болады: бастауыш сынып оқушыларына «Жақсыдан үйрен, жаманнан

жирен» атты Ы.Алтынсаринның әңгімелері бойынша ертеңгілік, орта буын

оқушыларына «Сен және сенің құқықтарың» атты сұрақ-жауап кеші, жоғары

сынып оқушыларына «Адам және заң» атты ішкі істер органы, заң

қызметкерлерімен әңгіме, сұрақ-жауап, видеосюжеттер арқылы кездесу

кешін өткізуге болады.


Қазақстан Республикасы. Заң. Балаларды қорғау және баланы

шетелдік асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы конвенцияны

ратификациялау туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы

12 наурыз №253-IV Қазақстан Республикасының Заңы /Қазақстан

Республикасы. Заң//Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. -

2010. - №5. - 18 -қ.

Қазақстан Республикасы. Заң. Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың

құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу

туралы : Қазақстан Республикасының Заңы. 2016 ж. 9 сәуір № 501- Ү ҚРЗ /

Қазақстан Республикасы. Заң // Қазақстан Республикасы парламентінің

жаршысы. - 2016. - № 8-ІІ. - 67-қ.

92

Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Қазақстан Республикасында Бала құқықтары жөніндегі уәкіл институтын

құру туралы : Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 ж. 10 ақпан №192

жарлығы / Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Жарлық



Мемлекеттік қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларын

жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы : Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2012 ж. 30 наурыз № 382 қаулысы / Қазақстан Республикасы.

Үкімет. Қаулы // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан

Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. - 2012. - № 40. - 523-қ.


Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды)

және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға

жәрдемақы тағайындау қағидаларын және оны төлеу мөлшерін бекіту

туралы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 ж. 30 наурыз № 383

қаулысы / Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы //Қазақстан


актілер жинағы. - 2012. - №40. - 524-қ.

Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі. Баланың құқықтарын қорғау саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау

өлшемдерін және тексеру парақтарының нысандарын бекіту туралы :

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2013 жылғы 17

қазандағы № 421 бұйрығы / Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым

министрлігі. Бұйрық // Егемен Қазақстан. - 2013. - 11 желтоқсан.

Жарылғасымова Г.Н. Сен азаматсың. Ты гражданин /каз. ауд.

Ә.Файзуллаұлы / Г.Н.Жарылғасымова, Е.П.Кузьмина – Алматы: Жеті жарғы,

1996. – 40 б.

* * *

Анаш Д. Бала – бауыр етің. 1 маусым – балаларды қорғаудың

халықаралық күні //Егемен Қазақстан. – 2017. – 1 маусым.

Анаш Д. Балаға қамқорлық – ел ертеңіне қамқорлық: [1 маусым –

халықаралық балаларды қорғау күні] /Д.Анаш // Егемен Қазақстан. – 2018. –

1 маусым.

Бакирбекова Г.А. Бала құқығы - адам құқығы: [10 сыныптар арасында

өткізілген дөңгелек үстел] / Г. А. Бакирбекова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Балаларды қорғау дегенді қалай түсінесіз?: [1 маусым - Халықаралық

балаларды қорғау күніне орай осы мерекенің шығу тарихы туралы] //Алматы

ақшамы. - 2014. - 31 мамыр.

Дәуіт О. Қазақстан балалары - Нұрлы жолмен (1 маусым - Балаларды

қорғаудың халықаралық күні) / О. Дәуіт //Егемен Қазақстан. - 2015. - 30

мамыр.

93

Еркеғалиева Ж.А. Бала құқығын қорғаудағы әлеуметтік-педагогикалық

технология / Ж. А. Еркеғалиева //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі

тану=Социальная педагогика и самопознание. - 2014. - № 4. - 3-4 б.

Еркеғалиева Ж.А. Бала құқығын әлеуметтік педагогикалық тұрғыдан

қорғау / Ж. А. Еркеғалиева //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі

тану=Социальная педагогика и самопознание. - 2014. - № 2. - 6-7 б

Ескендір Р. Бақыт бесігіндегі бейбіт ел бүлдіршіндері: [1 маусым -

Халықаралық балаларды қорғау күні] / Р. Ескендір //Алматы ақшамы. - 2015.

- 2 маусым.

Жаканова Д.О. Бала құқығын қорғау Конвенциясы бойынша ойын

/Д.О.Жаканова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері.

– 2017. - № 4. – 35-36 б.

Жәлелқызы М. Халықаралық балаларды қорғау күніне арналған шеру

өтті: [ барлық білім беру ұйымдарын біріктіретін дәстүрлі шеру бір уақытта

барлық өңірлерде өтті]/М.Жәлелқызы //Егемен Қазақстан. - 4 маусым

Крюкова Л.Н. Оқушыларға құқықтық тәрбие беру / Л. Н. Крюкова

// Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного руководителя.

- 2017. - № 7. - 6-9 б.

Қажи С. Балаларды қорғау - болашағымызды қорғау (1 маусым -

Балаларды қорғаудың халықаралық күні) / С. Қажи // Президент және халық.

- 2015. - 29 мамыр.

«Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау: жетістіктер,

мәселелер және келешегі» атты республикалық ғылыми-практикалық

конференциясы өтті //Мерейлі ұстаз. - 2014. - 31 қазан-1 қараша.

Қоянбаева Г. Сен құқық туралы не білесің? / Г. Қоянбаева //Мектептегі

сыныптан тыс жұмыстар. – 2016. - № 8. – 16-17 б.

Маханбетова А.А. Білім беру ұйымдарында бала құқықтарын сақтау

мәселелері: [мақалада кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықты

азайту мақсатында құқықтық тәрбие беру жұмысын тиімді ұйымдастыру

жолдары қарастырылады] / А. А. Маханбетова //Білім берудегі менеджмент

=Менеджмент в образовании. - 2016. - № 1. - 30-33 б.

Мыңжасарқызы Д. Бала – бақыт, бала – байлық: [1 маусым –

Халықаралық балаларды қорғау күні] /Д.Мыңжасарқызы. – 2018. – 31 мамыр.

Нурхатова Г. Бақытты балалық шақ: [балаларды қорғау күніне арналған

кеш] / Г. Нурхатова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - №5. - 41-

44 б.

Рахымбекова Ж. Қош келдің, жаз!: (1 маусым - Балаларды қорғау күні)

/ Ж. Рахымбекова // Бала тәрбиесі. - 2017. - № 6. - 5-6 б.

Ристемирова А. Құқықтық сауаттылық – өмір талабы: [құқықтық білімді

жетілдіріп, құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу] //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. – 2017. - № 3. -47-50 б.

Салимова А. Өз құқығыңды білесің бе? / А. Салимова


94

Санбаева А.К. Балалардың күлкісі - көркі, сәні әлемнің:[1 маусым -

Халықаралық балаларды қорғау күні] / А. К. Санбаева //Оқыту - тәрбиелеу

технологиясы. - 2017. - № 3. - 45-48 б.

Сәдірқызы Г. Жердегі бір жетім қуанса, көктегі жетпіс жеті періште

той тойлайды: [Алматыдағы «Бөбек» орталығында Халықаралық балаларды

қорғау күні қор президенті С.Назарбаева мен Білім министрі А.Сәрінжіпов

балалар үйлеріндегі тәрбиеленішілерге мақсатты қайырымдылық көмек

көрсету жөніндегі шартқа қол қойды] /Г. Сәдірқызы

// Егемен Қазақстан. - 2014. - 3 маусым.

Төрехан М. Бейбіт елдің баласы (1 маусым - Балаларды қорғау күні)

/ М. Төрехан // Бала тәрбиесі. - 2017. - № 6. - 7-8 б.

Маусым

2 жұлдыз

Филология ғылымдарының докторы, профессор,

түркітанушы, Қазақстан Қоғамдық ғылым академиясының

толық мүшесі Алтай Сәрсенұлы Аманжоловтың туғанына

85 жыл (2.06.1934-8.10.2012).

Алтай Сәрсенұлы Аманжолов 1934 жылы 2 мамырда Алматы

қаласында дүниеге келген. 1957 жылы Мәскеу мемлекеттiк университетi

жанындағы Шығыс тілдері институтын бітірген.бiтiрген.1957-1960 жж.

Қазақ КСР Ғылым Академиясының тiл және әдебиет институтында кiшi

ғылыми қызметкер болды.

1960-1963жж. Мәскеу мемлекеттiк университетi жанындағы Шығыс

тiлдерi институтының аспирантурасын бiтiрiп, «Глагольное управление в

языке памятников древнетюркской письменности» атты кандидаттық

диссертация қорғады.

1964–1966 ж. Қазақ КСР Ғылым Академиясының тiл және әдебиет, кейiн

тiл бiлiмi институтында ғылыми қызметкер. 1975 жылы «Материалы и

исследования по истории древнетюркской письменности» атты докторлық

диссертация қорғады.

1966-1979 жылдары Қазақ Мемлекеттiк қыздар педагогикалық

институтында аға оқытушы, доцент, профессор, қазақ тiлi кафедрасының

меңгерушiсi болды.

1979-1995 жылдары Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттiк Ұлттық

университетiнiң жалпы тiл бiлiмi кафедрасының меңгерушiсi, ал 1995

жылдан кафедра профессоры, 1995 жылдан көне түркі жазба орталығының

директоры қызметтерін атқарған. «Көне түркі жазуының тарихы туралы

деректер мен зерттеулер» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады.

Ғылыми зерттеу еңбектерi негiзiнен көне түркi жазба ескерткiштерiнің

тілі, көне түркі жазуының тарихы, түркі тілдерінің салыстырмалы

грамматикасы, түркі руникалық графикасы мәселелеріне арналған. Осы

салада бірнеше монографиясы, оқулықтары, ғылыми мақалалары

жарияланған.

95

А.Аманжолов «Құрмет» орденімен, «Еңбек ардагерi» және басқа да

медальдармен, «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген

еңбегі үшін» белгісімен марапатталған.


Аманжолов А.С. Көне түрiк, араб, латын графикасы курсының

программасы: Пеагогикалық. институттаррдың фология факультеттерінің

қазақ тiлi мен әдебиет бөлiмдерiне арналған /А.С.Аманжолов. – Алматы,

1980. – 34 б. (ҚазССР Оқу мин-гi. Респ. оқу кабинетi)

Аманжолов А.С. Қазақша–орысша лингвистикалық сөздiгi

/А.С.Аманжолов. – Алматы, 1997. –86 б.(Әл-Фараби атындағы Қаз. Мемл.

ұлттық ун-тi )

Аманжолов А.С. Түркi филологиясы және жазу тарихы: Оқу құралы

/А.С.Аманжолов. – Алматы: Санат,1996. – 128 б.

Аманжолов А.С. Түрiк тiлi: Филология факультетінің қазақ бөлiмi

студенттерiне арналған оқу құралы /А.С.Аманжолов. – Алматы, 1963. – 106

б. (ҚазССР жоғ. және орта бiлiмi министрлігi С.М.Киров атынд. Еңбек

Қызыл Ту Ордендi Қаз.мем. ун-тi)

Аманжолов А.С. т.б. Қазақ тiлi грамматикасы II бөлiм. Синтаксис

жетiжылдық мектеп пен орта мектептiң 6-7 кл. арналған. /өңделiп 7-шi бас.

/ А.Аманжолов, А.Әбiқаев, І.Ұйықбаев. – Алматы: ҚМОПБ, 1953 – 160 б.

Аманжолов А.С. Өшпес өмiр үнi: Қорқыт жыры туралы деректер

/А.С.Аманжолов // Жас қазақ. – 1992. – 9 сәуiр.

Аманжолов А.С. Еліңе қызмет ету – бақыт: [автор өзінің өмір белестері

жайлы сыр шертеді] / А. С. Аманжолов // Тәрбие құралы. - 2005. – (№ 271).-

74 б.

Аманжолов А. «Көне жазба ескерткіштерінің құпиясы әлі де көп»

/түрколог профессор Алтай Аманжоловпен сұхбат /сұхбаттасқан

М.Тоқашбаев //Қазақстан-Zaman. – 2005. – 11 наурыз

Ол туралы:

Аманжолов Алтай Сәрсенұлы //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша

энциклопедиясы Т.3. – Алматы, 1988 - 76-5 б.

Аманжолов Алтай Сәрсенұлы //Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы:

Қазақстан даму институты, 1998. – 19-20 б.

Аманжолов Алтай Сәрсенұлы // Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.1.


Аманжолов Алтай Сәрсенұлы (2.6.1934-8.10.2012) //Қазақстан

ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ


Авакова Р. Алтай Сәрсенұлы Аманжолов 60 жаста: белгiлi тюрколог-

ғалым, Әл Фараби атындағы ҚМҰУ профессоры /Р.Авакова, Г.Мәдиева

// Қазақстан Респ. Ұлттық Ғылым Акад. Хабарлары. Тiл, әдебиет сер. – 1994.

– №3. – 62-63 б.

96

Жақсылықов А. Сына жазуларының тылсым сыры (Профессор Алтай

Аманжолов бiр кiтабы жөнiнде) /А.Жақсылықов, И.Халитова // Түркiстан. –

1998. – 25 ақпан.

Түркі дүниесіне кең танылған ғалым еді...: (түркітанушы, филология

ғылымының докторы, профессор Алтай Аманжолов 79 жасында өмірден

өтті): [Некролог] // Айқын. - 2012. - 10 қазан.

4 маусым - Қазақстан Республикасының

мемлекеттік рәміздер күні 2007 жылдың 4 маусым күні Қазақстан Республикасының Президенті

Жарлығымен тәуелсіз Қазақстанның Мемлекеттік рәміздер күні деп

белгіленген. Жыл сайын еліміз осы мерекені ауқымды атап өтуде, біз

еліміздің Мемлекеттік рәміздеріне - Ту, Елтаңба және Әнұранға ерекше

құрмет көрсетеміз.

Мемлекеттік Ту, Мемлекеттік Елтаңба және Мемлекеттік Әнұран

мемлекеттің негізгі рәміздері саналады.

Көгілдір түсті туымыз бен ортасында шаңырақ бейнесіндегі алтын

сәулелі күн орныққан елтаңбамыз бүкіл әлемге Қазақстан Республикасы

аталатын жаңа тәуелсіз Мемлекет бейнесін паш етті. 1992 жылы суретші

Шәкен Ниязбеков салған Мемлекеттік ту бекітілді.

Егемен Қазақстанның бүгінгі Елтаңбасы екі танымал сәулетші

Жандарбек Мәлібеков пен Шота Уәлихановтың қыруар еңбегінің жемісі

болып табылады.

1992 жылы республикамыз әнұранның әні мен мәтініне конкурс

жарияланды. Тұңғыш Қазақстан әнұран әнінің авторлары - Мұқан Төлебаев,

Евгений Брусиловский мен Латиф Хамиди.

2006 жылғы қаңтардың 6-да Жұмекен Нәжімеденов пен Нұрсұлтан

Назарбаевтың сөзіне жазылған Шәмші Қалдаяқовтың «Менің Қазақстаным»

әні Қазақстан Республикасының жаңа әнұраны болып бекітілді.

Мемлекеттік рәміздер туралы конституциялық заңда «ҚР азаматтары,

сондай-ақ республика аумағындағы тұлғалар Қазақстан Республикасының

мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге тиіс» деп белгіленген.

Әрбір егеменді елдің өзіне тән мемлекеттік рәміздері, Туы, Елтаңбасы,

Әнұраны болады. Қазақстан Республикасының әнұраны бірлікке, ынтымаққа,

жастарды қайсарлыққа, төзімділікке, еліміздің тәуелсіздігін қорғауға

шақырады.Осы мерекеге байланысты оқушылардың арасында «Рәміздерім-

елдігімнің белгісі» атты сайыс сабағын, «Мемлекеттік рәміздер» кітап

көрмесін, «Өз Мемлекетінің рәміздерін білесің бе?» атты сайыс

ұйымдастыруға болады.


Жанайдаров О. Менің елім – Қазақстан /О.Жанайдаров.- Алматы:

Балауса, 2003. – 160 б.

97

Қазақстан Республикасы. Қазақстан Республикасының

Конституциялық Заңы.

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы» Қазақстан

Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар

енгізу туралы: 2012 жылғы 28 маусымдағы №23-V Қазақстан

Республикасының Заңы /Қазақстан Республикасы. Қазақстан

Республикасының Конституциялық Заңы //Қазақстан Республикасы

Парламентінің жаршысы. - 2012. - №12. - 82-қ. Қазақстан Республикасының

кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік рәміздер мәселелері бойынша

өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы: 2012 жылғы 28 маусымдағы

№24- V Қазақстан Республикасының Заңы / Қазақстан Республикасы. Заң

// Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы . - 2012. - №12. - 84-қ.


Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туын, Мемлекеттік Елтаңбасын

және олардың бейнелерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

Гимнінің мәтінін орналастыру ережесін бекіту туралы: Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2007 ж. 2 қазандағы № 873 қаулысы / Қазақстан

Республикасы. Үкімет. Қаулы // Қазақстан Республикасының Президенті мен

Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. - 2007. - № 36. - 410-қ.


«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туын, Мемлекеттік

Елтаңбасын және олардың бейнелерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы

Мемлекеттік Гимнінің мәтінін орналастыру ережесін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қазандағы № 873

қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы: Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2012 ж. 30 қараша № 1528 қаулысы /Қазақстан

Республикасы. Үкімет. Қаулы // Егемен Қазақстан. - 2013. - 23 қаңтар.


Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері күнін мерекелеу

қағидаларын бекіту туралы: ҚР Үкіметінің 2015 ж. 31 желтоқсан № 1186

қаулысы /Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы

// Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы

Үкіметінің актілер жинағы. - 2015. - № 85-86. - 625-қ.

* * *

Айтжанова Р. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері мен

наградалары / Р. Айтжанова //Қазақ тарихы:әдістемелік журнал. - 2015. - № 9.

- 74-77 б.

Әукенова Г.Ш. Ту, Елтаңба, Әнұран - кеңдіктің, бейбітшілік пен үміттің

нышаны:[Мемлекеттік рәміздер күніне арналған тәрбие сағаты]

/Г. Ш. Әукенова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2015. - № 9. -10-14 б.

Базарбаева М. ҚР мемлекеттік рәміздері: [рәміздер жайлы білімдерін

дамыту] / М. Базарбаева // Қазақ тарихы. - 2014. - № 5. - 45-46 б.

98

Байынқол Ш. Ұлттық мақтанышымыз: 4 маусым - Қазақстан

Республикасының мемлекеттік рәміздері күні /Ш. Байынқол //Президент

және халық. - 2014. - 30 мамыр.

Баққараева М.М. Мемлекеттік рәміздер - ұлт тірегі: [елімізді

дүниежүзіне таныта білген мемлекеттік рәміздер туралы тәрбие сағаты]

/ М. М. Баққараева //Қазақ тілі Қазақстан мектебінде=Казахский язык в


Бодесова Д.Е. Мемлекеттік рәміздерге құрмет - азаматтық міндет:

[тәрбие сағаты] / Д. Е. Бодесова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Буева Г. Қазақстан Республикасының рәміздері:[оқушыларға

Мемлекеттік рәміздер туралы мағлұмат беру] / Г. Буева //Қазақстан тарихы:

әдістемелік журнал. - 2014. - № 6. - 47-52 б.

Ержанова З. Рәміздерім - мақтанышым!:[Қазақстан Республикасының

мемлекеттік рәміздері туралы тәрбие сағаты] / З. Ержанова

// Сыныптағы тәрбие . - 2015. - № 1. - 17-19 б.

Жұмахметұлы Е. Мәдениет бірлігі символдарға негізделеді:

[4 маусым - Мемлекеттік рәміздер күні] / Е. Жұмахметұлы //Алматы ақшамы.

- 2014. - 3 маусым.

Избасарова М. Мемлекеттік рәміздер - ұлттық мақтаныш:[тәрбие

сағаты] / М. Избасарова //Тәрбие жұмысы: мектепте және мектептен тыс

мекемелерде. - 2014. - № 1. - 5-6 б.

Махмутхожаева Н.П. Отан. Отанымыздың рәміздері

/Н. П. Махмутхожаева // Білім кілті=Ключ знаний. - 2014. - № 7. - 44-45 б.

Мемлекеттік рәміздер - ұлттың айшықты таңбасы: [4 маусым -

Қазақстанның мемлекеттік рәміздер күні туралы рәміздер авторлары

Ж.Мәлібеков, Ш.Уәлиханов, Ж.Дәрібаева баяндайды] / дайындаған Гүлзина

Бектас, Айдана Нұрмұхан // Айқын. - 2017. - 3 маусым.

Мұқанова А. Елі сүйген, елін сүйген елбасы: [тәрбие сағаты]

/А. Мұқанова// Ұлағат. - 2014. - № 3. - 34-39.

Мұңасаева Р.Н. «Елі сүйген, елін сүйген елбасы»: [мерекелік жиын]

/ Р. Н. Мұңасаева //Қазақ тілі Қазақстан мектебінде=Казахский язык в


Садуақасова М.Р. «Мемлекеттік рәміздер - ұлт мақтанышы»: [тәрбие

сағатында мемлекеттік рәміздер туралы өткізген ауызша журналы]

/М. Р. Садуақасова // Бастауыш мектеп. - 2014. - № 1. – 59 б.

Смағилақызы А. Мемлекеттік рәміздер - мақтанышым: [тәрбие сағаты]

/ А. Смағилақызы // Бастауыш мектеп. - 2015. - № 9-10. - 66-б.

Сүйіншәлиева Б. Мемлекеттік рәміздерге құрмет / Б. Сүйіншәлиева


Тарихқа тағзым, ұрпаққа - ұран. Еліміздің барлық аймағында

мемлекеттік рәміздер күні аталып өтті: [4 маусым - мемлекеттік рәміздер

күні] //Айқын. - 2015. - 5 маусым.

99

Тлеужанова Д.Е. Ел рәміздері - ел рухы: [бастауыш сынып

оқушыларына арналған тәрбие сағаты] / Д. Е. Тлеужанова //Мектептегі


5 маусым - Дүниежүзілік тіршілік өрісін қорғау күні –

Экологтар күні

Қазақстанда 5 маусым Дүниежізілік тіршілік өрісін қорғау күні. Бұл күн

Біріккен Ұлттар Ұйымының ұйғарымы бойынша қабылданған. Бұл күні

табиғатты қорғау мәселесіне байланысты 1972 жылы Стокгольмда БҰҰ

Конференциясы ашылған. Бұл конференцияда 26 ұстанымнан тұратын, бүкіл

мемлекеттер табиғат қорғау саласында пайдаланатын Декларация

қабылданды.

Дүниежізілік тіршілік өрісін қорғау күні қоршаған ортаны қорғау

проблемаларын көтеру, экологиялық мәселелер және барлық мемлекеттердің,

халықтың назарын осы мәселеге аудару болып табылады.

Жыл сайын Дүниежізілік тіршілік өрісін қорғау күнінің девизі

тағайындалып, іс-шаралар сол шеңберде өткізіледі. Осы күн аясында

Қазақстанда экологтар күні өткізіледі.

Бұл күні барлық жерде экологиялық насихат шаралары өткізіліп,

көшеде табиғат қорғауға арналған митингтер, концерттер, «жасыл шерулер»,

велосипедшілер жарыстар, ағаштар, гүл егу, көшелер мен аулаларды

қоқыстан тазарту науқаны өткізіледі.

Мектеп оқушыларына табиғи ортаға деген сүйіспеншілік

қалыптастырып, оны қорғауға деген жауапкешілігін арттыру, экологиялық

ойлау қабілетін дамыту мақсатында «Аяласан – табиғатты аяла» атты әдеби-

музыкалық кездесу кешін өткізуге болады. Көрнекілік ретінде

бейнепроектор, музыка жазылған үнтаспаларды қолдану керек. Сабақта

табиғат туралы нақыл сөздерді, табиғат бейнеленген суреттер, гүлдер,

экологиялық аймақтар: Семей қаласын, Арал және Қазақстандағы демалыс

орындарын слайдттар арқылы көрсетуге болады. Ядролық жарыстан кейінгі

балалардың басына түскен қасіреттерден көріністер көрсетіледі. Бұл сабақтар

оқушылардың өз Отанына деген отангерлік көзқарас қалыптастырады,

«экология» мәселесіне үн қосуға итермелейді.


Абилова А.А. Экологиялық сабақ / А. А. Абилова // Оқыту - тәрбиелеу

технологиясы. - 2016. - № 6. - 50-51 б.

Айтқожаева А. Бастауыш сынып оқушыларының эклогиялық

мәдениетін қалыптастыру / А. Айтқожаева // Воспитание школьника=Оқушы

тәрбиесі. - 2014. - № 1. - 16-19 б.

Акуева Т. Экология - ел тағдыры / Т. Акуева, Р.Исаева //Мектептегі


Ахметкалиева А.У. Ауаның ластануы және оны қорғау

/А. У. Ахметкалиева //Мұғалім.kz. Физика. Химия. Биология. География. -

2014. - № 2. - 37-39 б.

100

Ахметсафина А.К. Жер - Ана жыламасын:[«Семей – Невада» қоғамдық

қозғалысы және қоршаған ортаны қорғау туралы сабақ] / А. К. Ахметсафина

// Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі

сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 6. - 36-37 б.

Байысбаева Н.Б. Мектеп оқушыларына экологиялық білім және тәрбие

беру / Н. Б. Байысбаева //БІЛІМ әлемінде=В мире ОБРАЗОВАНИЯ=In world

of EDUCATION. - 2014. - № 1. - 32-33 б.

Байқұлова А. Табиғатты аялайық! / А. Байқұлова //Бала тәрбиесі. - 2017.

- № 6. - 14-16 б.

Бекқалиева Ұ. Экологиялық білім беру - бүгінгі күннің талабы

/ Ұ. Бекқалиева //Бастауыш мектепте оқыту=Обучение в начальной школе. -

2016. - № 1. - 16-17 б.

Божимова Р. Табиғат – тіршілік көзі: [табиғатты қорғауға арналған

ойын түрінде өткізілетін тәрбие сағаты] //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. – 2017. - № 3. – 2-3 б.

Дүйсалина Д. Адамдардың табиғатсыз күні жоқ, табиғаттың мұны

айтуға тілі жоқ: [кеш түріндегі музыкалық сабақ] / Д. Дүйсалина // Мектеп -

45 минут. - 2015. - № 4. - 44-45 б.

Дюсекова Р. Экологиялық тәрбие - рухани адамгершілікке тәрбиелеу

жолы:[балабақшада] / Р. Дюсекова //Бала мен бақша=Ребенок в детском саду.

- 2013. - № 2. - 5-6 б.

Жапарова Б. Қоғам мен табиғат үйлесімділігі: [автор экологиялық

тәрбиені - адамгершілік тәрбиенің құрамдас бөлігі деп қарастырады]

/ Б. Жапарова //Білім берудегі менеджмент=Менеджмент в образовании. -

2014. - № 3. - 130-133 б.

Жапарова Б.М. Қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу мәселелері

/ Б. М. Жапарова // Бастауыш мектеп. - 2014. - № 9-10. - 8-10 б.

Заева А.Н. Аяласаң, табиғатты аяла:[«Аяласаң табиғатты аяла» атты

ашық тәрбие сағаты] / А. Н. Заева //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Карбузова Г.А. Адам және табиғат:[бастауыш сынып оқушыларына

экология және адам өміріндегі оның рөлі туралы ұғымдарды қалыптастыру] /

Г. А. Карбузова // Білім кілті=Ключ знаний. - 2016. - № 8. - 15-16 б.

Нүпбаева А.А. Қазақстандағы қазіргі экологиялық жағдайлар

/ А. А. Нүпбаева //Современное образование в школе, колледже и вуз-е. -

2016. - № 6. - 20-21 б.

Нүрекенова М.Т. Табиғатты қорғау - баршаның міндеті:[қоршаған

ортаны қорғау туралы аралас сабақ] / М. Т. Нүрекенова //Биология,

география және экологияны мектепте оқыту әдістемелігі. - 2015. - № 1. - 25-

26 б.

Солтанбекова Г.М. «Табиғатым – тағдырым» экологиялық сабақ

/ Г. М. Солтанбекова //Жанұя мен мектептегі тәрбие=Воспитание в семье и

школе. - 2016. - № 4. - 32-б.

101

Төлебаева Ұ. Жеке тұлға бойындағы экологиялық мәдениет

/ Ұ. Төлебаева //Педагогика мәселелері=Вопросы педагогики. - 2016. - № 2. -

41-43 б.

Шакенқызы Ж. Туған табиғатты аялау - адамгершілік белгісі:

[оқушыларға әлемдегі тіршіліктің негізі Күн, Жер, су және ауа екенін

ұғындыру] / Ж. Шакенқызы //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. -

№ 8. - 2-4 б.

Шотаева Д. Адамның табиғатсыз күні жоқ...: [жаңа технологиялық

элементтерді пайдалана отырып оқушыларға экологиялық тәрбие беру]

/ Д. Шотаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2017. - № 1. - 3-4 б.

Маусым

15 жұлдыз

Ұйғыртанушы, түркітанушы, филология ғылымдарының

докторы, Қазақ КСР Ғылым Академиясының корреспондент-

мүшесі Гожахмет Садвақасұлы Садвақасовтың туғанына

90 жыл (15.06.1929-15.11.1991)

Гожахмет Садвақасұлы Садвақасов 1929 жылы Алматы облысы, Ұйғыр

ауданы Үлкен Ақсу ауылында туған. 1950 жылы Абай атындағы Қазақтың

педагогикалық институтын (қазіргі Абай атындағы Қазақтың Ұлттық

педагогикалық университеті) бітірген. 1950-1953 жылы КазақКСР Ғылым

Академиясы ұйғыр-дұнған мәдениеті секторында аспирант. 1953-1960

жылдары Қазақ КСР Ғылым Академиясы ұйғыртану мәдениеті және

шығыстану секторының кіші ғылыми қызметкері. 1960-1964 жылдары Қазақ

КСР Ғылым Академиясының әдебиет және тіл институтының аға ғылыми

қызметкері. 1964-1974 жылдары Қазақ КСР Ғылым академиясының Тіл білімі

институты жанындағы ұйғыртану бөлімінің аға ғылыми қызметкері. 1986-

1988 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының Ұйғыртану институтының

директоры болды.

1957 жылы «Қазіргі ұйғыр тіліндегі зат есімдік сөзжасам» деген

тақырыпта кандидаттық диссертация, 1972 жылы «Ферғана жазығындағы

ұйғырлардың тілі және ұйғыр мен өзбек диалектісінің бірі-біріне әсер ету

мәселелері» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Осы

монографиясы үшін Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының 1975

жылы Қазақ КСР Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі.

Г.С.Садвақасовтың ғылыми еңбектері негізінен ұйғыр тілінің

грамматикасын зерттеуге арналған. Сонымен бірге ғалым ұйғыр фольклорын

зерттеуші, жинаушы және шығарушы болды.


Садвақасов Г.С. Көне ұйғыр тілі /Г.С.Садвақасов. – Алматы, 1975.

Садвақасов Г.С. Көне ұйғыр жазба ескерткіштері /Г.С.Садвақасов. –

Алматы, 1975.

Садвақасов Г.С. Ұйғыр тілі /Г.С.Садвақасов. - Алматы, 1984.

Садвақасов Г.С. Ұйғыр әдеби тілі орфографиясы және графикасы:

Монография / Г.С.Садвақасов. – Алматы, 1984.

102

Сәдвақасов Ғ. Уйғур әдәбий тилиниң графикиси билән имласи

/Ғ.Сәдвақасов. – Алмута: Мектеп, 1984.

Сәдвақасов Ғ. Уйғұр тилиниң имла луғити /Ғ.Сәдвақасов, Ә.Илиев. –

Алмута: Мектеп, 1983. – 311 б.

Ол туралы:

Садвақасов Гожахмет Садвақасұлы //Қазақ тілі: Энциклопедия. –

Алматы: Қазақстан даму институты, 1998. – 330-331 б.

Садвакасов Гожахмет //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. –


Садвакасов Гожахмет (15.6.1929-15.11.1991) //Қазақстан ғалымдары.

Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы:Қазақ энциклопедиясы, 2012.

– 238 б.

Маусым

25 жұлдыз

Педагогика ғылымдарының докторы, Қазақ Білім

академиясының құрметті академигі, этнопедагогикалық

оқулықтар мен әдістеме құралдардың авторы Серғазы

Қалиұлы Қалиевтың туғанына 90 жыл (25.06.1929).

Серғазы Қалиұлы Қалиев 1929 жылы 25 маусымда Семей облысы,

Абай ауданы, Қарауыл ауылында дүниеге келген. 1936-1940 жылдары

Сарыарқа бастауыш мектебiнде оқып, одан кейiн Семей облысы, Абай

ауданындағы Қарауыл ауылының Абай атындағы орта мектебiн бiтiрген.

1945 жылы Н.Крупская атындағы Семей педагогика институтының қазақ тiлi

мен әдебиетi факультетiне оқуға түседi. Институтты 1949 жылы бiтiрiсiмен

Семей облысының Сергиополь орта мектебiнде қазақ тiлi мен әдебиетi

пәнiнiң мұғалiмi болып iстейдi. 1950-1951 жылдары Аягөз ауданының

мектеп инспекторы, 1951-1955 жылдары Аягөз аудандық комсомол

комитетiнiң бiрiншi хатшысы болып, ал 1955-1957 жылдары Аягөз аудандық

атқару комитетi төрағасының орынбасары қызметiн атқарады. 1957

жылдары. Аягөз станциясының № 8 темiржолшылар орта мектебiнде

директор, 1966-1968 жылдары Қазақ темiр жолы Алматы бөлiмшесiнiң

мектеп инспекторы, 1968-1970 жылдары. Қазақ темiр жол басқармасы оқу

орындары бөлiмi бастығының орынбасары қызметiн атқарды.

1970-1983 жылдары Қазақ қазiргi Алматы темiр жолы басқармасының

оқу орындары бөлiмiнiң бастығы, 1983-1984 жылдары. Қазақ КСР Оқу

ағарту министрлiгi жанындағы мұғалiмдер бiлiмiн жетiлдiру Орталық

институты директорының орынбасары қызметiн атқарды.1984 жылдан Ы.

Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу

институтының аға ғылыми қызметкерi, бөлiм меңгерушiсi, 1987 жылдан.

институттың аға ғылыми қызметкерi, бөлiм меңгерушiсi, ал 1987 жылдан

институт директорының ғылым жөнiндегi орынбасары болып қызмет iстедi.

Қазіргі уақытта Қазақтың қыздар педагогикалық институтының профессоры,

Ұлттық ақпараттандыру орталығының бөлім басшысы.

103

Ғылыми-зерттеу еңбектерi негiзiнен этнопедагогикаға арналған. Серғазы

Қалиұлы 37 кітап ( 4 оқулық, 6 монография) және 10 әдістемелік

құралдардың, 300-ден аса ғылыми мақалалардың авторы. «Қазақ тәлімінің

педагогикалық антологиясы», «ХҮ-ХҮІІІ ғасырдағы ақын-жыраулардың

поэзиясындағы педагогикалық ойлар», «Қазақ халқының салт-дәстүрлері

және демократ ағартушылары», «Орыс батыс ғалымдарының қазақ мәдениеті

туралы ойлары», 2 томдық «Қазақтың тәлімдік ой-пікірі» антологиясы

сынды іргелі еңбектердің авторы.

Ғылыми-педагогикалық жұмыстағы жемiстi еңбегi үшiн «Тың және

тыңайған жерлердi игергенi үшiн», «Еңбек ардагерi» медальдарымен, «Қазақ

ССР халық ағарту iсiнiң үздiгi», «Кеңес Одағы халыққа бiлiм беру iсiнiң

үздігі» белгiсiмен, Казақ КСР Жоғарғы Кеңесінің, Оқу ағарту министрлiгiнiң

құрмет грамоталарымен марапатталды.

ӘДЕБИЕТТЕР Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негiздерi мен тарихы

(Орта мектеп мұғалiмдерi мен педагогикалық арнайы орта және жоғары оқу

орындарының студенттерiне арналған оқу құралы) /С.Қалиев. – Алматы:

Рауан, - 1998. – 128 б.

Қалиев С. Мектепте Ғ. Мүсiрепов шығармаларын оқыту жолдары

/С.Қалиев – Алматы: Мектеп, 1974. – 95 б.

Қалиев С. XV-XIX ғасырлар ақын-жырауларының поэзиясындағы

педагогикалық ой-пiкiрлер (орта мектеп мұғалiмдерi мен педагогикалық

институттарының студентерiне арналған көмекшi құрал) /С.Қалиев. –

Алматы: Рауан, 1990. – 86 б.

Қалиев С. Халық педагогикасының ауыз әдебиетiндегi көрiнiсi

/С.Қалиев. – Алматы: Мектеп, 1986. – 86 б.

Қалиев С. Халық педагогикасының ауыз әдебиетiндегi көрiнiсiн

тәрбиеде пайдаланудың жолдары (мұғалiмдерге көмекшi құрал) /С.Қалиев. –

Алматы: Респ. пед. қоғамы, 1987. – 28 б.

Қалиев С. т.б. Тәрбие хрестоматиясы V-XI сынып жетекшiлерi мен

оқушыларына арналған /С.Қалиев, Ш.Майғаранова, Г. Нысанбаева - Алматы

Ғылым,2001. – 331 б.

Қалиев С. Европа ғалымдарының қазақ мәдениетi туралы ой-пiкiрлерi

/ С.Қалиев, К.Аюбаев. – Алматы: Кiтап, 1992. – 57 б.

Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. Ы.Алтынсариннiң тәлiм-тәрбиелiк

мұралары /Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы: Бiлiм, 1990. – 22 б.

Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С.Қ. Қазақ тәлiм-тәрбиесi (Оқу құралы)

/Қ.Б.Жарықбаев, С.Қ.Қалиев. – Алматы: Санат, 1995. – 352 б.

Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасы пәнiнiң бағдарламасы (Техникалық

вуздардың студенттерiне арналған) /С.Қалиев, Қ.Жарықбаев. – Алматы:

Р.Б.К., 1993. – 19 б.

Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасы дәрiсiнiң бағдарламасы

(университеттер мен пединституттардың студентерiне арналған /орысша,

қазақша / С.Қалиев, Қ.Жарықбаев, З.Әбілов. – Алматы: Р.Б.К., 1993. – 46 б.

104

Қалиев С.Қазақтың халықтық педагогика тарихының бағдарламасы

(орта мектептердiң IХ-Х кл. арналған факультативтiк курс үшiн) /С.Қалиев,

Қ.Жарықбаев. – Алматы: Рауан, 1992. – 32 б.

Қалиев С. «Әдеп» пәнiнiң бағдарламасы /С.Қалиев, С.Иманбаева. –

Алматы: РБК, 1996.

Қалиев С. «Қазақ этнопедагогикасы» арнайы пәнi бойынша колледждер

мен лицей, гимназияларға арналған бағдарлама /С.Қалиев.– Алматы: РБК,

1996.

Қалиұлы С. Ғалым алған асулар. – Алматы: Алаш, 2004. – 280 б.

(этнопедагогикаға байланысты ғылыми көкейтесті таңдаулы мақалалары)

* * *

Қалиұлы С. Әлкей Марғұлан – көне халық мұрасының феномені

/С.Қалиұлы //Білім. – 2004. - № 3. – 124-129 б.

Қалиұлы С. Өткеннен өнеге ала білейік: [ұрпақ тәрбиесі] /С.Қалиұлы

// Зерде. – 2004. - № 3. – 10-12 б.

Қалиев С. Қазақ тәлімінің көне мәдени мұралардағы көрінісі /С.Қалиев

// Этнопедагогика. – 2006. - № 1. – 16-19 б.

Қалиев С. Қазақ бала тәрбиесінің халық педагогикасындағы көрінісі

/С.Қалиев //Этнопедагогика. – 2006. - № 2. – 24-30 б.

Қалиев С.Қ. Нәрестенің дүниеге келуімен байланысты туындаған

ырымдар мен жол-жоралар және оның ауыз әдебиетіндегі көрінісі

/ С.Қ.Қалиев // Этнопедагогика. – 2006. - № 3. – 17-21 б.

Қалиев С.Қ. Қазақтың сүт тағамдары және оларды әзірлеу технологиясы

/С.Қ.Қалиев, А.Есжанов//Этнопедагогика.–2006. -№4.–35-39 б.

Қалиев С.Қ. Қазақтың қымызы және оны әзірлеу технологиясы

/С.Қ.Қалиев, А.Есжанов //Этнопедагогика.–2006.-№ 5.–26-28 б.

Қалиев С.Қ. Қазақтың ұлттық құндылықтары жайында /С.Қ.Қалиев,

А.Есжанов // Этнопедагогика. – 2006. - № 6. – 30-32 б.

Қалиев С. Қазақ ағартушы-демократтарының дін жөніндегі ой-пікірлері:

[этнопедагогика және этнопсихология] /С.Қалиев //Тәрбие құралы. – 2007. -

№ 1. – 7-11 б.

Қалиев С. Ғылымда лайықты орны бар ғалым: [ғалым, тарихшы,

педагог Тотай Тәжіұлы Тұрлығұл туралы] / С. Қалиев, И.Нұғыманов


Қалиұлы С. Тәлімдік ойлар - тәрбие тірегі: [«Қазақтың тәлімдік ойлар

антологиясының» 10 томдығының авторы, ғалым Серғазы Қалиұлымен

сұхбат] / әңгімелескен А.Қаби / С. Қалиұлы // Ана тілі. - 2011. - 10-16 қаңтар.

Қалиев С. Әбубәкір Диваев (1855-1933) - этнограф, мәдени мұраларды

жинаушы және зерттеуші / С. Қалиев //Қазақстан педагогикалық ғылымдар

Академиясының хабаршысы=Вестник Академии педагогических наук

Казахстана. - 2008. - № 4. - 61-69 б.

Қалиев С. Н.Құлжанова - мектепке дейінгі педагогиканың негізін

салушы (1887-1934) / С. Қалиев //Қазақстан педагогикалық ғылымдар

Академиясының хабаршысы=Вестник Академии педагогических наук

Казахстана. - 2009. - № 1. - 67-69 б.

105

Қалиев С. Ғылымда лайықты орны бар ғалым: [ғалым, тарихшы,

педагог Тотай Тәжіұлы Тұрлығұл туралы] / С. Қалиев, И.Нұғыманов


Қалиев С. Қазақтың академик қызы: [академик, қоғам қайраткері

Күләш Құнантаеваның туғанына 80 жыл толуына орай] / С. Қалиев

// Алматы ақшамы. - 2011. - 3 наурыз.

Қалиұлы С. Тәлімдік ойлар - тәрбие тірегі: [«Қазақтың тәлімдік ойлар

антологиясының» 10 томдығының авторы, ғалым Серғазы Қалиұлымен

сұхбат] / әңгімелескен А.Қаби / С. Қалиұлы //Ана тілі. - 2011. - 10-16 қаңтар.

Ол туралы:

Қалиев Серғазы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. – Алматы:


Қалиев Серғазы //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық


Баймұқанов Б. Тұлғалардан тәлім алған ғалым:[педагогика

ғылымдарының докторы Серғазы Қалиұлы туралы] / Б. Баймұқанов, М.

Бекбосынов // Түркістан. - 2016. - 17 наурыз.

Баймұханұлы Б. Серғазы Қалиұлының 80 жасқа толу мерейтойына

тілек /Б. Баймұханұлы //Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика=

Этнопедагогика в системе образования. - 2009. - № 2. - 18 б.

Баймұханұлы Б. Серғазы Қалиұлының 80 жасқа толу мерейтойына

тілек /Б. Баймұханұлы //Білім беру жүйесіндегі

этнопедагогика=Этнопедагогика в системе образования. - 2009. - № 2. - 18 б.

Жарықбаев Қ. Асқан еңбекқор, барынша елгезек жан: [белгілі ғалым,

педагогика ғылымдарының докторы, профессор Серғазы Қалиев туралы]

/ Қ.Жарықбаев //Ұлт тағылымы.– 2004. - № 3. – 256-257 б; Қазақстан

мұғалімі. – 2004. – 25 маусым.

Жарықбаев Қ. Асқан еңбеққор, барынша елгезек жан: [профессор

Серғазы Қалиұлы туралы] / Қ. Жарықбаев //Білім беру жүйесіндегі

этнопедагогика=Этнопедагогика в системе образования. - 2009. - № 2. -

16-17 б.

Зейн-ад-дин Б. Халықтық тағылымды талмай танытушы: С.Қалиұлы

/Б.Зейн-ад-дин // Қазақстан мұғалiмi. – 1996. – 5 маусым.

Керімов Л. С.Қалиев және қазақ этнопедагогикасыпрофессор,

көрнектi педагог-ғалым С.Қалиев еңбегi туралы /Л.Керімов //Ұлағат.- 1999.–

№ 5 – 47-50 б.

Қазақ этнопедагогикасының абызы: [педагогика ғылымдарының

докторы, профессор Серғазы Қалиұлы Қалиевтің 80 жасқа толуына орай

құттықтаулар] // Қазақстан мұғалімі. - 2009. - 29 мамыр.

Қоңырбаева С. Ізденуден жалықпаған феномен ғалым:[Қазақстан

Республикасының академигі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор

Серғазы Қалиұлы 85 жаста] / С. Қоңырбаева, Ә. Толқынбаева

// Алматы ақшамы. - 2015. - 22 желтоқсан.

106

Құнантаева К. Профессор С.Қалиев - ұлттық этнопедагогика

ғылымының негізін салушылардың бірі: [педагогика ғылымдарының

докторы, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім беру академиясының

академигі, Қаз.мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінің

профессоры Серғазы Қалиев туралы] / К. Құнантаева //Білім беру жүйесіндегі

этнопедагогика=Этнопедагогика в системе образования. - 2009. - № 2.

- 13-15 б.

Құнантаева К. Профессор С.Қалиев - ұлттық этнопедагогика

ғылымының негізін салушылардың бірі: [педагогика ғылымдарының

докторы, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім беру академиясының

академигі, Қаз.мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінің

профессоры Серғазы Қалиев туралы] / К. Құнантаева //Білім беру жүйесіндегі

этнопедагогика=Этнопедагогика в системе образования. - 2009. - № 2. -

13-15 б.

Нұрахметов Н. Ұлттық педагогика көшбасшысы: [академик Серғазы

Қалиұлы туралы] /Н.Нұрахметов //Қазақстан мұғалімі. – 2004. – 25 маусым.

Нұрахметов Н. Ұлттық педагогика тарихының білгірі: [С.Қалиев

туралы] /Н.Нұрахметов //Қазақстан мектебі. – 2004. - № 8. – С.17-19.

Нұрахметов Н. Ұлттық педагогика тарихының білгірі әрі

көшбасшысы: Серғазы Қалиұлы туралы] / Н. Нұрахметов // Білім беру

жүйесіндегі этнопедагогика=Этнопедагогика в системе образования. - 2009. -

№ 2. - 15 б.

Ұзақбаева С.А. Серғазы Қалиев және қазақ этнопедагогикасы

/С.А.Ұзақбаева //Білім. – 2004. - № 3. – 139-141 б.; Қазақстан мұғалімі. –

2004. – 25 маусым.

Маусым айының аяғы –

мектеп бітірушілер кеші Мектеп бітіру шарасы – cоңғы мектеп шарасы, ол имандылық, ізгілік

пен ризашылық сабағы болуы тиіс.

Бітіру кешінің мектеп өмірінде алар орны ерекше, бұл барлығы үшін

толғандырар оқиға: балалықпен, мектеппен, мұғалімдермен және мектептегі

достармен қоштасу. Бұл үлкен өмір кезеңінің қорытындыларын шығаруда.

Бітіру кешін өткізудің мақсаты жастарда жоғары әлеуметтік

белсенділікті және Қазақстан Республикасының лайықты азаматы болуға

деген ұмтылысты дамыту болып табылады.

Мектеп бітіру кешінің құрметті қонақтары педагогикалық еңбектің

ардагерлері, қаланың құрметті тұрғындары, үкіметтік емес ұйымдардың,

соның ішінде жастар ұйымдарының өкілдері, шефтік кәсіпорындардың

өкілдері бола алады.

Мерекені ұйымдастырудағы жетекші негіз түлектердің, оқушылар мен

ересектердің бірлескен шығармашылық қызметі болуы тиіс, мұнда ойлар,

жоспарлар туындайды, мұнда үлкен мерекеге ұжыммен дайындалып, өткізу

дәстүрге айналған.

107

Бітіру балын өткізудің дәстүрлі нысаны бар: 1 бөлім – аттестат

тапсыру рәсімімен бірге салтанатты жиын. 2 бөлім – мерекелік концерт, бал-

маскарад, сазды театрландырылған бағдарлама, мерекелік дастархан

ұйымдастырылған би бағдарламасы.

Мектеп бітіру кеші бағдарламасының сценарийіне «Жас ұлан», «Жас

қыран» республикалық қозғалыстарының көшбасшыларының, жастар

қоғамдық бірлестіктерінің көшбасшыларының, «Нұр Отан» ХДП жастар

қанатының белсенділерінің құттықтауларын енгізген жөн. Интерактивті

жабдықты пайдалануға және мектепті табыспен бітірген және Елбасының

«Болашақ» бағдарламасы бойынша шетелде оқуын жалғастырып жатқан

өткен жылдардың түлектерімен он-лайн режімінде телекөпірлер өткізуге

болады.


Алиханова Г.У. Қош бол, ұстаз, алтын ұя мектебім!:[мектеп

бітірушілердің кеші] / Г. У. Алиханова //Внеклассная работа в школах

Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 6. -

49-50 б.

Жексембаева К.Т. «Қош бол, алтын ұям!»: салтанатты жиын: [Есік қ.

«Айналайын» балалар үйінен] / К. Т. Жексембаева// Внеклассная работа в

школах Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015.

- № 6. - 52-53 б.

Қазанбай Ғ. «Балапан боп келіп ем, алтын ұяға, Қыран боп ұшып

барам қияға!»: [мектеп бітіру кешінің сценарийі] /Ғ. Қазанбай, Г. Сейткерей

//Сынып жетекші = Классный руководитель . - 2012. - №2. - 10-13 б.

Қалиев С. «Бала шақтан – болашаққа» (мектеп бітіру кешінің

сценарийі) /С. Қалиев //Қазақ тілі мектепте, колледжде және ЖОО-да оқыту.

- 2008. - №4. - 38-39 б.

Қуандықова А.Қ. Мектеп бітіру кеші және оның ұйымдастырылуы

/А.Қ. Қуандықова //Білім беру мекемесі басшыларының

анықтамалығы=Справочник руководителя образовательного учреждения. -

2009. - №5. - 22-25 б.

Сейитова Б.Н. Қош бол, алтын ұя - мектебім (мектеп бітіру кешінің

бағдарламасы) / Б. Н. Сейитова //Педагогикалық кеңес = Педагогический

совет. - 2012. - №1. - 34-36 б.

Молдағалиева А.Т. Сыңғырла, соңғы қоңырау!: [мектеп бітірушілердің

соңғы қоңырау сценарийі] /А.Т.Молдағалиева //Мектептегі мерекелер. –

2013. - № 5. – 36-37 б.

«Ұшырса ұямыз, қалайша қиямыз?» Мектеп бітіру кешіне шамадан тыс

шығындалудың қажеті барма?: [сауалнаманы жүргізген Құралай

иманбекқызы] //Алматы ақшамы. – 2018. – 26 мамыр

Ырғызбаева А. «Сыңғырла, соңғы қоңырау» (салтанатты жиынның

жалпы жобасы) / А. Ырғызбаева //Тәрбие құралы. - 2015. - № 2. - 14-15 б.

108

6 шілде - Астана күні

2008 жылы маусымның 23-інде Парламент Сенаты «Мерекелер

туралы» заңға толықтыру енгізетін заң жобасын қабылдады. Ол бойынша 6-

шілде – Астана күні мемлекеттік мереке болып белгіленді. Оның себебі, 1994

жылы дәл осы күні Алматыда ел Парламенті елорданы Алматыдан Астанаға

көшіру туралы қаулы қабылдаған болатын. Осы Қаулыға сүйене отырып, 6-

шілде Астана күні деп жарияланды. Бұл күн еліміздің жаңа тарихының

жарқын беттерінің ашылуын, прогресс пен демократия жолынан

айнымайтынын, ең бастысы, мемлекеттілікті мәңгі етуді бейнелейді. Астана

республикамыздың саяси және әкімшілік орталығы, Ата Заңның түпнұсқасы,

Мемлекеттік Ту мен Елтаңбаның эталондары тұрған жер. Отырыста заң

жобасы бірауыздан мақұлданды. Қабылданған заңға Мемлекет Басшысы

қолын қойып бекітті.

Заңның толық мәтіні ресми ақпарат баспасөз құралдарында жарық

көрді. Астана Алматының орнына Қазақстан Республикасының астанасы

болып 1997 жылдың желтоқсанында жарияланған еді. Келесі жылдың жаз

айында республиканың жаңа астанасының ресми тұсаукесері болып өтті.

Және 2008 жылдың 6-шілдесінде Астана өзінің 10 жылдығын атап өтті.

Астананы көшіру туралы идея елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтікі.

Елбасымыз жоқ жерден үлкен қала салдырды. Астана – қазақ халқының

мақтанышына айналды. Дүние жүзінің түкпір-түкпірінен келгендердің

барлығы тамсанып, таңғалып тамашалайтын қала. Сондықтан, басты

мерекелік шаралар осымен үшінші жыл, Президенттің туған күні - 6 шілдеде

аталынып келеді.

Оқушыларды өз Отанын сүюге, елордасы – Астананы мақтаныш етуге

тәрбиелеу мақсатында өтілетін «Астана – сәулетті қала» атты тәрбие сағатын

өткізуге болады. Тәрбие сағатының көрнекіліктері: интерактивті тақта,

қанатты сөздер, «Астана айшықтары» стенді. Астана қаласының көрікті

орындарымен ғимаратарының түрлі-түсті суреттері, Н.Ә.Назарбаевтың

«Еуразия жүрегінде» кітап көрмесі, Астана қаласының гербі. Сабақта

Алматы мен Астана қаласының ерекшеліктерін салыстыра отырып, Астана

қаласының тарихы баяндалады. Астана туралы әндер айтылып,

викториналық сұрақтар қою арқылы оқушылардың ел тарихы туралы

білімдерін дамытуға болады.


Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев)

Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 29 маусымдағы

№ 645 «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағын құру туралы»

Жарлығына өзгерістер енгізу туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің

2011 ж. 6 мамыр № 75 Жарлығы /Қазақстан Республикасы. Президент (1991-;

Н.Назарбаев).Жарлық //Егемен Қазақстан. – 2011. – 13 мамыр.

Қазақстан Республикасы. Президент.

Қазақстан Республикасының елордасы – Астана қаласының 20

жылдығын мерекелеу туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің Өкімі.

2017 ж. 27 қыркүйек № 188 // Егемен Қазақстан. – 2017. – 2 қазан

109

Ақыпбекұлы Ө. Ажарлы Астана /Ө.Ақыпбекұлы. – Астана: Елорда,

2002. – 120 б.

Қазақ елінің астаналары /құраст. К.Аухадиев, Д.Досжан т.б. – Алматы,

2008. – 504 б.

* * *

Ахметова Г. Астана - арман қала:[6 шілде Астана қаласының күніне

арналған оқу-іс әрекеті] / Г. Ахметова// Бала тәрбиесі. - 2016. - № 7. - 2-5 б.

Ашжанова Д.Н. Астана - қазақстандықтардың бірлігі мен

тәуелсіздігінің символы:[тәрбие сағаты] / Д. Н. Ашжанова //Сынып

жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного руководителя. - 2015. -

№ 5. - 43-47 б.

Әбдіқалықова Г. Астана - нұрдың бұлағы: [Астана күні туралы]

/ Г. Әбдіқалықова // Егемен Қазақстан. - 2017. - 3 шілде.

Бақтиярұлы М. Отанымыздың жүрегі: [Ел ордасы Астана күні туралы]

/ М. Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан. - 2016. - 6 шілде.

Батырхан Т. Елорда: көшпенділер өркениетінің көрмесі: [Астана

күнінде «Мыңжылдықтар тоғысындағы Астана» атты көшпенділер өркениеті

фестивалі өтті] / Т. Батырхан // Егемен Қазақстан. - 2016. - 5 шілде.

Бимұратова Ж. Астана - Отанымыздың жүрегі, Тәуелсіздігіміздің

тірегі:[Астана туралы мағлұмат беру] / Ж. Бимұратова //Мектептегі


Бітікова Д. Астана күні ашылды. мереке-шуақ шашылды / Д. Бітікова

// Егемен Қазақстан. - 2016. - 5 шілде.

Галиев Д.А. Патриоттық тәрбие беру сабағы / Д. А. Галиев

//Оқыту-тәрбиелеу технологиясы. - 2016. № 1. - 11-12 б.

Джумагазиева Б. Астана - отанымыздың жүрегі, Елбасы -

тәуелсіздігіміздің тірегі: [«Астана - отанымыздың жүрегі, Елбасы -

тәуелсіздіктің тірегі» атты кештің сценарийі] / Б. Джумагазиева

// Мектептегі сыныптан тыс тәрбие жұмыстар. - 2016. - № 6. - 14-15 б.

Досыбай Н. Астана мерекесі Ту көтеруден басталды: [Астана күні]

/ Н. Досыбай // Егемен Қазақстан. - 2017. - 5 шілде.

Ерғожин Е. Тағдыршешті таңдау: [Астана күні] / Е. Ерғожин

//Егемен Қазақстан. - 2017. - 5 шілде.

Жағыпарұлы Ж. Тәуелсіздік тұмары: [2016 жылы Астана күні ел

тәуелсіздігінің 25 жылдығы аясында тойланатыны ерекше мәнге ие болды]

/ Ж. Жағыпарұлы // Егемен Қазақстан. - 2016. - 6 шілде.

Капарова Ж. Бұл менің елім, менің жерім:[автор өзінің сұрақ-жауап,

әңгіме ретінде өткізген тәрбие сағатын ұсынады] / Ж. Капарова //Мектептегі


Қабылбекова Л. Тәуелсіздік түндігі - Астана: [Астана күніне арналған

мереке] / Л. Қабылбекова //Жалпы тарих және құқықтану мектепте,

колледжде және ЖОО-да=Всеобщая история и правоведение в школе,

колледже и ВУЗ-е. - 2016. - № 1-2. - 16-17 б.

110

Қабылдинов З. Астана - Қазақстанның жүрегі және мақтанышы: [Астана

күні] / З. Қабылдинов //Айқын. - 2017. - 4 шілде.

Қоңыр Е. Астана - даму мен инновацияның 20 жылы / Е. Қоңыр

// Айқын. - 2018. - 27 қаңтар.

Лебедева Е.В. Сәлем, Елорда!: [Астана күніне арналған мереке]

/ Е. В. Лебедева //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного

руководителя. - 2016. - № 5. - 46-51 б.

Мұсырман К. Әлемге нұрын шашқан арман-қала: [Астана күні]

/ К. Мұсырман // Егемен Қазақстан. - 2017. - 4 шілде.

Назарбаев Н. Нұрсұлтан Назарбаев: Елордамыз - бүкіл Азияның

маржаны: [Астана күні] / Н. Назарбаев //Айқын. - 2017. - 5 шілде.

Нұрасыл Б. Елорданы ең алдымен ғұндар салған: [Астананың сан

ғасырлық тарихы қаланың біздің дәуірімізге дейінгі ҮІІІ-Ү ғасырларда, яғни

Ғұн дәуірінде болғанын дәлелдейді] / Б. Нұрасыл // Жас Алаш. - 2017. - 12

желтоқсан.

Озғанбаев Ө. Елбасы және Елорда: Астана күніне орай мақала

/ Ө. Озғанбаев // Егемен Қазақстан. - 2014. - 5 шілде.

Президенттің төл туындысы: [Астана күніне орай, бас қаланың құрылу

тарихы туралы академик Сейіт Қасқабасовпен әңгіме /әңгімелескен

Сүлеймен Мәмет] // Егемен Қазақстан. - 2015. - 6 шілде.

Серікбаева Ж. Астана: кеше және бүгін: [Астана күні туралы]

/ Ж. Серікбаева // Егемен Қазақстан. - 2016. - 6 шілде.

Смагулова А.Ш. Астанам - бас қалам: [саяхат сабақ] /А. Ш. Смагулова

// Тәрбие сағаты. - 2014. - № 1. - 15-б.

Тарази Ә. Астананың даму динамикасы тарихта болмаған құбылыс:

Астана күні / Ә. Тарази //Астана ақшамы. - 2014. - 5 шілде.

6 шілде - «Жас ұлан» балалар

ұйымының құрылған күні

Республикалық бірыңғай «Жас ұлан» балалар және жасөспірімдер

ұйымы Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы бойынша құрылған. Бұл ұйым

қоғамдық ұйым болып табылады. «Нұр Отан» ХДП XIII съезінде Елбасы

Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның жас азаматтарының басын біріктіретін әЖас

ұлан" бірыңғай балалар ұйымының жаңа жүйесін құру керектігін атап өткен

болатын.Тәуелсіздіктің жылдығына орай 2011 ж. 6 шілдеде «Елорда күніне»

орай «Бірыңғай «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымы»

республикалық қоғамдық бірлестік құрылды. 26 тамыз күні «Жас ұлан»

ұйымының құрылтайы өтті. Ұйымның Кеңес мүшелері, жұмыс жоспары

қабылданды, ресми нышандары бекітілді. 2011 ж. 1-қыркүйекте Астана

қаласы №66 мектепте Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Жас ұлан» балалар мен

жасөспірімдер ұйымының алғашқы мүшелерін салтанатты түрде қабылдады.

«Жас ұлан» - өскелең ұрпақты жоғары рухани -

адамгершілік құндылықтар, гуманистік, демократиялық ұстанымдарға

негізделген қазақстандық патриотизм рухында қалыптасқан ұйым. «Жас

111

ұлан» өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын,

заңнамасы және де басқа нормативтік құқықтық актілерін, Қазақстан

Республикасында ратификацияланған халықаралық актілерді басшылыққа

алады.

Ұйымның негізгі мақсаты – өскелең ұрпақты гуманистік,

толеранттылық пен демократиялық ұстанымдарға негізделген Қазақстандық

патриотизм рухына баулу.

«Жас ұлан» ұйымының әрбір мүшесі:

1. Қоғамдық өмірде, тұрмыста, қазақ ұлттық болмыста, халықтық

келбетпен қалыпты сақтай отырып, ата-анасын шынайы сыйлап,

олардың өнегелі қасиеттерін бойға сіңіріп, өсиеттерін орындауды перзенттік

парыз деп түсінеді. Туған елін шексіз сүйеді.

2. Қазақстан Республикасының туының түсіндей галстук тағу керек

және Республикамыздың мемлекеттік нышандарын құрметтеп, мемлекеттік

әнұранды жатқа айту керек.

3. Шет елдердің мемлекеттік нышандары, адамдардың немесе басқа да

суреттер салынған, атаулар жазылған, киімдерді киюмен, заттарды

пайдаланумен әуестенбейді.

4. Өзін тұрмыста, қоғамдық өмірде сыпайы, қарапайым мінезде

ұстайды.

5. Қазақ тілін еркін меңгеріп елдің тарихын, мәдениетін, әдебиетін,

өнерін, салт-дәстүрін жақсы білу, дамыта түсу сақтау үшін ынталы

еңбектенетін болады.

6. «Жас ұлан» ұйымының мүшесі - Отанына адал. «Жас ұлан»

ұйымының мүшесі - Отанының адал азаматтары.

7. «Жас ұлан» ұйымының мүшесі - Отанының тәуелсіздігі мен

бостандығы үшін күресуші. «Жас ұлан» ұйымының мүшесі -

батырларымыздың атын құрметтеп, оның мәңгі қорғаушысы болуға

дайындалады. «Жас ұлан» ұйымының мүшесі - оқуда, еңбекте және спортта

өжет те қайсар. «Жас ұлан» ұйымының мүшесі - шыншыл, адал жолдас,

әрқашан да шыншылдық үшін күресуге дайын болуы керек.

Балалар мен жасөспірімдердің басшылық және шығармашылық

мүмкіндіктерін, балалар бірлестіктерінің қызметіне белсенді араластыру,

қабілеттері мен іскерліктерін, дағдыларын дамыту, өзін-өзі тануға, жүзеге

асыруға, жетілдіруге деген ынталарын дамыту мақсатында шеберлік-

сыныптар, «ХХІ ғасыр тобы» отряд визиткасын қорғау кеші, Форум ашылуы

(«Жас ұлан» қатарына қабылдау), «Болашақ бүгіннен басталады» өз

командасын шығармашыл таныстыру, «Еліміз үшін» жоба презентациясы (үй

жұмысы бойынша), «Лидер-старт» - ұлттық ойындар спорттық сайысы, «Біз

– тәуелсіздік ұрпағымыз!» дебаттық турнирі, «Өнерлі өрге жүзер» балалар

шығармащылығының көрмесі (сурет салу, моншақ өру, қол өнер, жас

техниктер және т.б.), «Жаңа уақыт лидері» тренингі, «Болашақ үшін» кездесу

сериясы («Болашақ» бағдарламасының түлектерімен кездесу), «Жас ұлан»

жаршысы» күнделікті газетін шығару жұмыстары ұйымдастырылады.

112


Әділханқызы Н.Н. «Жас қыран» көшбасшысы: [Қызылорда обл.,

Қазалы ауд., Қожабақ ауылының № 25 мектепте «Жас ұлан» ұйымының

ұйымдастыруымен «Жас қыран» - көшбасшысы» атты білім сайысы өтті]

/ Н. Н. Әділханқызы //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2013. - № 10. - 22-24б.

Әлімбетова С. Республикалық бірыңғай «Жас қыран», «Жас ұлан»

балалар мен жасөспірімдер ұйымына қабылдау салтанаты /С.Әлімбетова

// Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2014. - № 1.

– 23-24 б.

Әуелбай М. Балалар мен жасөспірімдердің қозғалысы рухы күшті

тұлға, халық, қуатты мемлекет қалыптастыру негізі: [«Жас ұлан» мен «Жас

қыран» жастар мен балалар ұйымдары] / М. Әуелбай // Воспитание

школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2011. - №8. -2-7 б.

Әуелбай М. Жастар ұйымы: [жастар мен балалардың «Жас ұлан» мен

«Жас қыран» ұйымдарын құру туралы] / М. Әуелбай/ / Бала тәрбиесі. - 2011. -

№8. -18-23.

Базарбаева А. «Жас ұлан» - Қазақстанның жасөспірім қанаты: [балалар

мен жасөспірімдердің бойында ұлттық рухты, , патриотизмді ұялату, рухани-

адамгершілікке тәрбиелеу мақсатында ұйымдастырылған тәрбие сағаты]

/А.Базарбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 1. – 13-15 б.

Байдилдаева Д.К. Жас ұрпақтардың «Жас Ұланнан» алар үлгісі

/ Д. К. Байдилдаева //Орта мектеп жаршысы=Вестник средней школы. - 2016.

- № 3. - 7-10 б.

Болатқызы Н. Бүгінгі бала - ел болашағы: [республикалық бірыңғай

балалар мен жасөспірімдер ұйымы жайлы] / Н. Болатқызы// Егемен

Қазақстан. - 2013. - 20 қыркүйек.

Досжанова Ж.Т. «Жас Ұлан» - жарқын болашақ: [«Бірыңғай «Жас Ұлан»

балалар мен жасөспірімдер ұйымының» қатарына мектеп оқушыларын

қабылдау сценарийі] / Ж. Т. Досжанова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Досполова С. «Жас ұлан» балалар ұйымы (дөңгелек үстел)

/ С. Досполова // Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл. - 2013. - № 4. - 33-34.

Ескендір Р. «Жасұландықтар» «Өрнекте» бас қосты: [«Өрнек»

сауықтыру орталығында «жасұландықтардың» қалалық VI слеті өтті] / Р.

Ескендір// Алматы ақшамы. - 2016. - 14 маусым.

Жас ұрпақты жаңа ұйымға қабылдады: [Елбасы Н.Назарбаев елордада

ашылған №66 мектеп-лицейде болып, «Жас қыран» және «Жас ұлан»

бірыңғай балалар мен жасөспірімдер ұйымының алғашқы мүшелерін

қабылдауға арналған шараға қатысты] //Егемен Қазақстан. - 2011. -

2 қыркүйек.

Идирисова И. Жалындаған «Жас ұлан» /И. Идирисова

// Ана тілі. – 2013. - 19-25 қыркүйек

113

Измагамбетова З.А. «Жас Ұлан» ұйымының Ұланбасын сайлау алды

жұмыстарын ұйымдастырудың ерекшеліктері / З. А. Измагамбетова

// Ұстаз мерейі. - 2014. - 31 тамыз - 1 қыркүйек.

Исин М.М. «Жас ұлан» әскери патриоттық сайысы / М. М. Исин

// Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная

подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2016. - № 2. -

18-19 б.

Кенжалин Д. Жас ұландарға - жаңа нысандар: [Тәуелсіздіктің 20

жылдығы қарсаңында «Халық Қаһарманы», армия генералы Сағадат

Нұрмағамбетов атындағы «Жас ұлан» республикалық мектебінің жаңа

кешенінің ашылу салтанатына Елбасы - Қарулы Күштердің Жоғары Бас

қолбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев қатысты] / Д. Кенжалин, Л. Еділқызы

// Егемен Қазақстан. - 2011. - 9 желтоқсан.

Қалиева Ш. «Жас ұлан» қатарына қабылдау: [Республикалық қоғамдық

бірлестігі қатарына салтанатты қабылдау] / Ш. Қалиева //Мектептегі


Кобыланова Г. Жас ұлан - жарқын болашақ: [«Жас ұлан» ұйымының

қатарына қосылу күні] / Г. Кобыланова // Білім - жаңа бағдар. - 2016. - № 2. -

44-45 б.

Күзембаева С.Б. «Жас Ұлан» балалар ұйымының жұмысы / С. Б.

Күзембаева // Мұғалім шеберханасы=Мастерская учителя. - 2017. - № 2. - 11-

12 б.

Қабылтаева Н.М. «Жас ұлан» бірыңғай балалар мен жасөспірімдер

ұйымының ашылу рәсімі / Н.М.Қабылтаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. – 2012. - № 5. – 8-9 б.

Қажгереева Ж.А. «Жас Ұлан» - менің әлемім!: [«Жас Ұлан» балалар

мен жасөспірімдер ұйымы жайлы] / Ж. А. Қажгереева// Мектептегі


Қалиева Ш. «Жас ұлан» қатарына қабылдау:[Республикалық қоғамдық

бірлестігі қатарына салтанатты қабылдау] / Ш. Қалиева


Құрманов Б.А. «Жас ұландар» атты әскери-спорттық жарысы

/ Б. А. Құрманов //Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі

негіздері=Начальная военная подготовка. Основы безопасности

жизнедеятельности. - 2015. - № 2. - 16-17 б.

Лиясов А. «Жас ұлан» әскери-патриоттық ойыны / А. Лиясов//

Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная

подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2014. - № 2. - 30-31.

Муталяпова Н.К. «Жас ұланға» мүшемін:[«Жас ұлан» балалар мен

жасөспірімдер ұйымы» Республикалық қоғамдық бірлестігінің мүшелігіне

салтанатты қабылдау рәсімінің сценарийі] / Н. К. Муталяпова

// Тәрбие жұмысы: мектепте және мектептен тыс мекемелерде. - 2015. - № 2-

3. - 46-47 б.

114

Нурушева М.Ш. Республикалық бірыңғай «Жас қыран», «Жас ұлан»

балалар мен жасөспірімдер ұйымына қабылдау салтанаты / М. Ш. Нурушева

//Мектептегі мерекелер:тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2014. -

23-24 б.

Өтемұрат О. «Жас ұлан» аталар дәстүріне адал: [Отан қорғаушыларды

дайындайтын Астанадағы Республикалық «Жас ұлан» мектебі туралы]

/ О. Өтемұрат // Астана ақшамы. - 2014. - 6 мамыр.

Сейтжапбарова Қ.М. «Жас ұлан» - ел болашағы:[Қызылорда қ. «Жас

ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымы жайлы] / Қ. М. Сейтжапбарова

// Білім кілті=Ключ знаний. - 2012. - № 10. - 32-33 б

Тазабекова С.Д. Жалынды жастар - болашақ иесі (Республикалық

бірыңғай «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымына қабылдау

салтанатты жиынының сценарийі) / С. Д. Тазабекова// Мектептегі мерекелер:


Шәріп А. Жаңа оқу жылы жаңалықпен басталады: [Білім және ғылым

министрі Б.Жұмағұлов 1 қыркүйекте Қазақстандық оқушылардың

«жасқырандықтар» мен «жасұландықтарға» айналатындығын жариялады]

/А. Шәріп //Айқын. - 2011. - 18 тамыз.

1 тамыз - Халықаралық балаларды

сауықтыру лагері күні Жаз айлары – мектеп оқушылары үшін ерекше ықыласпен күтілетін

уақыт. Жыл бойы сабақ барысындағы тоқсан арасындағы берілетін күндер

демалыс болып есептелгенімен, жаз кезіндедегідей демалыстың мол

мүмкіндігін бере алмайды. Жазғы демалыс – мектеп оқушыларының жалпы

физиологиялық, сана – сезімдік, дүниетанымдық тұрғыда даму, жетілу кезеңі.

Бастауыш және орта буын сыныптарының балалары үшін бұл уақыт тән –

тұрпаттың табиғатпен ерекше үндестік тауып, дүниетаным аясы кеңитін,

көзқарас қалыптасып, үйренуге ықыласы артатын жылдың тамаша мезгілі.

Жаз мезгіліндегі бұл уақыт балалардың негізгі сабақтан, үйреншікті

тіршілік қарекетінен босап, өзін қызығушылығымен айналысуына мүмкіндік

береді. Сондықтан ұстаз - тәрбиешілерге оқушының бос уақытын дұрыс

пайдалануға бағыттаудың, үйретудің мәні зор. Бос уақыт дене және ақыл-ой

қызметін тынықтыратын, қарым - қуатты жетілдіретін іс-әрекетке жұмсалуы

жөн. Әйтсе де тыныға жүріп, ойын барысында балалардың шынығу –

шыңдалу мәселесімен қатар, түрлі бағыттағы іс-шараларға тарту арқылы

тәрбиелеу маңызды.

Осыған орай, балалардың жазғы демалысын ұтымды пайдалану

мақсатында, олармен түрлі шаралар өткізуде тәрбиешілер

балалардың денсаулығын, жас, психологиялық, ұлттық, аймақтық, діл,

жыныстық, т.с.с. ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеруі қажет.

Жазғы мектеп лагеріндегі топтардың аттары мен ұрандары, ұрандық

сөйлесімдері балалардың жас ерекшеліктеріне сай іріктеліп алынады.

115

Топтардың аттары «Жұлдызша», «Балдырған», «Ақ көгершін»,

«Қарлығаш», «Жалын», «Қыран», «Болашақ», «Мұрагер», «Балдәурен», «Жас

толқын» т.б. деп атауға болады.

Топ ұрандарының үлгілік нұсқалары:

- Жұлдыздар жарқырайды,

- Ойнаймыз да, ойлаймыз

Өмірді сүйе білейік,

- Дос болайық бәріміз,

- Біз – көңілді балалар,

- Сыпайылық – адамгершілік айнасы;

- Тіл достықтың тірегі, т.б.

Жазғы маусымдық лагерлерде балалармен жүргізілетін жұмыс алуан

түрлі болуы мүмкін. Олар: спорттық, ұлттық, танымдық және жергілікті

ойындар; алғырлық, зерделік, тілдік шоу - сайыстары; ер балалар мен қыз

балалар арасындағы әдеп, салт-дәстүрге байланысты сын - байқаулар; ұлттық

дәстүрлер мерекесі; өнер байқаулары; әдеби викториналар; сурет көрмесі,

плакаттар байқауы; пікірталас, пікір-сайыстар, интерактивті тапсырмалар;

көңілді тапқырлар клубы (КВН); сөздік сайыстар, саяхаттар; поэзия кештері;

ән-күй кештері; концерттік кештер; би кештері, т.б.

Іс-шаралардың тақырыптық үлгілері: жазғы демалыс лагерінде

демалуға келген балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, өткізуге

мүмкін іс-шаралар тақырыптары: «Менің елімнің нышандары» әңгіме,

«Қазақстандық елжандылық - бұл....» пікірталастар, «Әнім сенсің, Туған

жер!» ән - кеші; «Қазақстанның ұлы адамдары» шығарма, «Тілге құрмет –

елге құрмет» КВН, «Менің елім, менің ауылым» жобалар сайысы, «Лагерь

аруы» қыздар арасындағы сайыстар, «Көңілді карнавал», музыкалық сайыс,

«Қандай көркем, туған өлкем» табиғат аясына саяхат, «Ұлтымның

ұланымын» ер балалар арасындағы сайыс, «Лагерь жетістіктері» баспасөзге

мақала беру.

Лагерь жұмысын жоспарлауға ескерілетін даталы күндер:

1 маусым – Халықаралық балаларды қорғау күні,

4 маусым – Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері күні,

5 маусым - Дүние жүзілік қоршаған ортаны қорғау күні,

6 шілде – Астана күні;

6 шілде – «Жас ұлан» ұйымының құрылған күні.

1 тамыз – Халықаралық балаларды сауықтыру лагері күні;

Тамыз айының үшінші жексенбісі – спорт және туризм күні;


Айжігітова Н. Жазғы тынығу лагері - балалар қуанышы / Н.

Айжігітова //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная


Асаинова М. Жазғы лагерь - балалар қуанышы / М. Асаинова

// Білімді ел=Образованная страна. - 2017. - 27 маусым.

116

Алгуатова Ж.К. Баланың бүгінгі демалысы - олардың ертеңгі өміріне

көзқарасы / Ж. К. Алгуатова //Мектеп директорының орынбасары: оқу-

тәрбие жұмысы. - 2015. - № 2. - 2-3 б.

Амалбек Б. «Жаз жайнатып, күн күлдіріп...»: [Бурабайдағы «Балдәурен»

атты оқу-сауықтыру орталығы жайлы] / Б. Амалбек //Егемен Қазақстан. -

2013. - 18 шілде.

Амиргалиев М.У. Жазғы әскери-патриоттық «Жігер» лагері

/М. У. Амиргалиев //Алғашқы әскери дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері

=Начальная военная подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. -

2014. - № 6. - 28-29 б.

Әбілда Ш. «Арман» есік ашты: [Астана қаласындағы «Арман» балалар

лагері туралы] /Ш. Әбілда //Астана ақшамы. - 2012. - 16 маусым.

Әнуарбек Ә. Жаз қызығын көрдің бе? Елімізде балалардың демалысын

ұйымдастыру көңіл көншітпейді / Ә.Әнуарбек //Түркістан. – 2014. –

19 маусым

Әнуарбек Ә. Қызықты жаз, қымбат жолдама балалар арасындағы

әлеуметтік теңсіздікті анықтайтын құрал іспетті: [балалардың жазғы

лагерлері жайлы] / Ә. Әнуарбек // Түркістан. - 2017. - 22 маусым.

Байдарова И.П. Балалық - ол мен және сен! (Барлық топтарға арналған

жазғы ойын-сауық. Балаларды қорғау күніне арналған) / И. П.

Байдарова //Музыкалық жетекшінің анықтамалығы=Справочник

музыкального руководителя. - 2013. - № 5. - 2013. - 26-30 б.

Борисова Н.И. Жазғы сауықтыру кезеңін әдістемелік сүйемелдеу / Н. И.

Борисова// Білім беру ұйымының әдіскері=Методист организации

образования. - 2016. - № 7. - 8-19 б.

Доронина Е.В. Жазғы мектеп жанындағы лагерьде сауалнама жүргізу

/Е. В. Доронина //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного

руководителя. - 2015. - № 6. - 36-41 б.

Доронина Е.В. Мектеп жанындағы жазғы лагерь жұмысы

/Е. В. Доронина //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного

руководителя. - 2016. - № 7. - 32-37 б.

Жанабаева Ж.Б. Мектептегі бос уақытты ұйымдастырушы, құзіретті

мұғалім: [мақалада бос уақытты ұйымдастыру мәселелері, 12 жылдық

мектепте сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстардың балаға тигізер

әсері баяндалған] / Ж. Б. Жанабаева // Білім әлемінде=В мире образования=In

the world of Education. - 2014. - № 6. - 43-45 б.

Еркеғалиева Ж.А. Лагерь жағдайында оқушыларға құқықтық тәрбие

берудің технологиясы / Ж. А. Еркеғалиева// Педагогика мәселелері=Вопросы

педагогики. - 2013. - № 3. -53-55 б.

Еркеғалиева Ж.А. Балалар сауықтыру лагеріндегі педагогикалық

жұмыстың ерекшеліктері /Ж. А. Еркеғалиева //Педагогика

мәселелері=Вопросы педагогики. - 2014. - № 1. - 60-61 б.

Ескендір Р. Қош келдің, жайдары жарқын жаз! : [Алматы маңына

орналасқан балалардың жазғы сауықтыру орталықтарының тізімі]

/Р.Ескендір // Алматы ақшамы. – 2013. – 6 маусым:

117

Ескендір Р. Армысың, ақ шатырлы ауыл!: [«Спутник» демалыс-

сауықтыру орталығы өз жұмысын бастады] /Р.Ескендір //Алматы ақшамы. -

2012. - №71. - 12 маусым.

Ескендір Р. Болар бала «Ұланда» жүр: [«Ұлан» балалар сауықтыру

орталығы туралы] /Р. Ескендір //Алматы ақшамы. - 2012. - №71. - 12 маусым.

Ескендір Р. Қош келдің, жайдары жарқын жаз! : [Алматы маңына

орналасқан балалардың жазғы сауықтыру орталықтарының тізімі]

/Р.Ескендір // Алматы ақшамы. – 2013. – 6 маусым.

Ескендір Р. Жазғы лагерлердің жұмысы жүйелі: [Алматы қаласының

мектеп жанындағы лагерлерінің жұмысы туралы] / Р.Ескендір //Алматы

ақшамы. – 2014. – 10 шілде

Ескендір Р. Тау шатқалындағы демалыс немесе ғаламтордан тыс өмір:

[Алматы облысы Талғар ауданында орналасқан «Спутник» сауықтыру

орталығы туралы]/ Р.Ескендір // Алматы ақшамы. – 2015. – 25 маусым

Жанұзақова А.С. Жол және біз: [жазғы демалыс уақытында, одан кейін

мектепте сабақ басталғанда жолда жүру ережесін есте сақтауға, жол тәртібін

бұзбауға тәрбиелеу]/А.С.Жанұзақова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Исләмбек А. Балалар жазда қалай демалады?:[балалардың жазғы

демалысын ұйымдастыру жайлы] / А. Исләмбек // Ана тілі. - 2013. - 20-26

маусым.

Ковальчук Я.Н. Мектеп жанындағы лагерьде балалардың демалысын

ұйымдастырудың жаңа әдістері / Я. Н. Ковальчук //Сынып жетекшісінің

анықтамалығы = Справочник классного руководителя. - 2012. - №6. - 20-23 б.

Кыдырбекова Ж. «Балдәуренде» жаз көңілді: [Алматы қ. № 139 мектеп-

гимназиясында бастауыш сынып оқушыларына арналған «Балдәурен» лагері

жұмыс істейді] / Ж.Кыдырбекова //Алматы ақшамы. – 2017. -10 маусым

Қажиева Г.Т. Балалар мен жасөспірімдердің жазғы демалысы

қызметінің тәрбиелік аспектілері және мамандар біліктілігін арттыру

/Г. Т. Қажиева //Педагогика және оқушы психологиясы. - 2013. - № 3. - 37-

39 б.

Қайырбекова З.С. Жазғы сауықтыру жұмысының жоспары

/ З. С. Қайырбекова, Н. Б. Тіленбаева //Білім беру ұйымының

әдіскері=Методист организации образования. - 2016. - № 5. - 8-11 б.

Нұғманбек Р. Балаларға лагерь, лагерьлерге қаражат жеткіліксіз

Пердебайқызы Ж. Лагерді қалай таңдаған жөн?:[бұл мақалада

балалардың демалыс орнын қалай таңдағаны дұрыс және лагерде балаңыз

толыққанды, тамаша демалып қайтуы жайлы қысқаша тоқталады] / Ж.

Пердебайқызы // Айқын. - 2016. - 15 шілде.

Сағындықова А. Жазғы лагерь ұйымдастырылды: [Ақтөбеде тәртібі

нашар балалар мен әлеуметтік жағдайы төмен отбасы оқушыларына арнап

үш күндік демалыс ұймдастырылды] /А. Сағындықова //Айқын. - 2013. - 20

шілде.

118

Сейтасқаров М. Балалардың жазғы демалысын ұтымды ұйымдастыру

жайлы / М. Сейтасқаров // Мектеп директоры=Директор школы. - 2016. - №

4. - 16-20 б.

Сейтасқаров М. Жазғы демалыс - жан саулығы:[мектеп оқушыларының

жазғы демалысы жайлы] / М. Сейтасқаров // Ана тілі. - 2016. - 2-8 маусым.

Сейфуллин Х.Х. Қала сыртындағы жазғы лагерьлердегі экологиялық

мәдениет /Х. Х. Сейфуллин //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=

Справочник классного руководителя. - 2015. - № 6. - 13-17 б.

Степанова Н.П. Жазғы мектеп лагерін ұйымдастыру / Н. П. Степанова


- 2014. - № 5. - 38-41 б.

Тайжан Б. Жазғы лагерьге 50 мың оқушы барады:[Оңтүстік Қазақстан

обл.] / Б. Тайжан // Егемен Қазақстан. - 2015. - 3 маусым.

Чойбасов Б. Шәкірттерге - шаттық: [жазғы демалыс] / Б. Чойбасов

// Президент және халық. - 2012. - №24. - 8 маусым.

1 тамыз – 30 қыркүйек аралығында «Мектепке жол»

республикалық қайырымдылық акциясы

Жаңа оқу жылы қарсаңында 1 тамыздан 30 қыркүйекке дейін

Республиканың барлық аймақтарында «Мектепке жол» акциясы өткізіледі,

бұл акцияның мақсаты аз қамтылған, көп балалы және ата-анасының

қамқорлығынсыз қалған балаларға қолдау көрсету және оларға толықтай

білім алуға жағдай жасау.

Акцияның мақсаты – оқумен қамтылмаған оқушыларды анықтау, аз

қамтылған және көпбалалы отбасыларының оқушыларына, жетім балаларға,

ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға жаңа оқу жылына

дайындалуына материалдық көмек көрсету және әлеуметтік жағдайы

бойынша мектепке келмеудің алдын алу және қоғам назарын балалардың

негізгі орта білім алу құқығын сақтауға, өмірдің қиын жағдайына душар

болған жасөспірімдер проблемасына аудару, әр баланың жағдайы үшін

мүдделі құрылымдармен өзара қызмет ету.

Өмірдің қиын жағдайына душар болған балаларға, нақты бір балаға

немесе аз қамтылған отбасына, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз

қалған балаларға арналған балалар мекемесіне көмектесемін деген әрбір

азамат немесе мемлекеттік, қоғамдық, жеке меншік құрылымдар «Мектепке

жол» акциясына қатыса алады. Көмек киіммен, аяқ киіммен, мектеп

құрал-жабдықтарымен және т.б. көрсетіледі.


Абаған Б. Балалар мектепке дайын: [Алматы облысы Ақсу ауданында

ұйымдастырылған «баланы мектепке даярлайық» акциясы өтті] / Б.Абаған

// Айқын. – 2017. -26 тамыз

Ақсуат Е. Оқушыларға жәрдем:[Алматы обл. өткен «Мектепке жол»

акциясы жайлы] / Е. Ақсуат //Президент және халық. - 2014. - 29 тамыз.

119

Анаш Д. «Мектепке жол» акциясы: Оқушыларға әлеуметтік көмек

көрсетілді:[Өскемен қ. «Жастар» саябағында «Мектепке жол» акциясы өтті]

/ Д. Анаш // Егемен Қазақстан. - 2015. - 22 тамыз.

Әділғазы Ә. «Мектепке жол» жалғасын тапты: [Алматы қ. Наурызбай

ауданы мектептеріндегі өткізілген акция] / Ә.Әділғазы //Ана тілі. – 2017. –

24-29 маусым

Байсақал Н. «Менің басты таңдауым – балаларға қамқорлық жасау»:

[республикалық «Мектепке жол» қайырымдылық акциясы 2017 жылы осы

ұранмен оныншы рет өтеді ]/ Н.Байсақал //Алматы ақшамы. – 2017. – 5

тамыз

Дүрмән Д. «Мектепке жол» акциясы: 10 оқушы сыйлық алды?

[Алматы қ. мәслихат депутаты Динар Нөкетаева республикалық «Мектепке

жол» акциясы аясында қайырымдылық шарасын ұйымдастырды] / Д. Дүрмән

// Түркістан. - 2016. - 18 тамыз.

Дүрмән Д. «Мектепке жол» - дәстүрге айналған шара / Д.Дүрмән

// Түркістан. – 2017. – 31 тамыз

Есаман Х. Мешіттегі «Мектепке жол» акциясы: [Тараз қаласындағы

«Кеңесхан қажы» мешіті осы акцияны өткізді] /Х.Есаман //Егемен Қазақстан.

– 2018. – 24 тамыз

Есімханова А. Павлодар облысында 4477 оқушы материалдық көмекке

мұқтаж: [Павлодар облысында дәстүрлі «Мектепке жол» акциясы «Балаларға

бірге көмек берейік» ұранымен өтті] / А. Есімханова // Республика ұстаздары.

- 2015. - № 13-14 тамыз.

Құмар Н. Оқушы киімін неге өзімізде тікпеске...:[«Мектепке жол»

акциясының жүргізілуіне орай жәрмеңкелер өз жұмыстарын бастап кетті]

/ Н. Құмар // Ана тілі. - 2014. - 14-20 тамыз.

«Мектепке жол» акциясы: Оқулықтармен қамтамасыз етіледі:[Алматы

қ. 2015-2016 оқу жылына жаңа оқулықтар таратылды] // Егемен Қазақстан. -

2015. - 26 тамыз.

«Мектепке жол» шарасын «болашақтар» ұйымдастырды

(Англиядағы қазақстандық студент зағип балалар оқитын Павлодардардағы

мектеп-интернатқа 200 мың теңге жинап берді) // Алматы ақшамы. - 2015. - 3

қыркүйек.

Молдабекова М. Балаларға қамқорлық – баршаның ісі. «Мектепке жол»

республикалық қайырымдылық акциясын Алматы қаласы Түрксіб

ауданындағы № 11 мектеп ұжымы өткізді /М.Молдабекова // Айқын. – 2016.

– 2 қыркүйек

Нүсүпова О. Жомарт жүректер жылуы: [«Мектепке жол» акциясы

Алматы қ. Жетісу ауданындағы № 110 мектеп-гимназияның ұжымы да

жалғастыруда] / О. Нүсүпова // Алматы ақшамы. - 2014. - 19 тамыз.

Панасенко Е.Н. Жолда жүріп-тұру қауіпсіздігі / Е. Н. Панасенко


- 2015. - № 1. - 38-42 б.

120

Сұлтан М. Балаңыз мектепке дайын ба?: [елімізде жыл сайын өткізіліп

жатқан «Мектепке жол» акциясы туралы] / М.Сұлтан // Егемен Қазақстан. –

2018. – 24 тамыз

Сүйін Н. Алатаудағы «Мектепке жол» акциясы: [Алматы қаласы Алатау

ауданында өткізілген шаралар туралы]/ Н.Сүйін //Алматы ақшамы. – 2017. –

24 тамыз

Тулеуова А.У. Бағдаршам: [оқушыларды жолда жүру ережелерімен, жол

белгілерімен таныстыру] / А. У. Тулеуова // Тәрбие сағаты. - 2015. - № 1. - 60-

62 б.

Ізгілік А. «Мектепке жол» акциясы басталды / А. Ізгілік

// Айқын. - 2016. - 17 тамыз.

Тамыз

2 жұлдыз

Қазақ әдебиетін зерттеуші, жазушы, филология

ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек

сіңірген жоғары мектеп қызметкері Хасен Әдібайұлы

Әдібаевтың туғанына 95 жыл (2.08.1924- 2012 ).

Хасен Әдiбайұлы Әдiбаев Семей облысы қазiргi Шығыс Қазақстан

обл. Шұбартау ауданы Қосағаш ауылында дүниеге келдi. Ұлы Отан

соғысына қатысқан. 1947-1950 жж. Аягөз ауданында комсомол қызметiнде

болды.

1955 жылы Қазақтың Мемлекеттiк университетiн бiтiрдi, 1959 жылдан

Қазақ педагогикалық институтында (қазіргі Абай атындағы Қазақтың

Ұлттық педагогикалық университеті) ассистент, аға оқытушы, доцент, ал

1979-1983 жылдары. Орыс және қазақ әдебиетi кафедрасының меңгерушiсi,

1983 жылдан осы кафедрада профессор.

Ғылыми зерттеу еңбектерi әдеби шеберлiк пен жанрлар типологиясына

және қазақ әдебиетiнiң негiзiн салушылар творчествосына арналған, жоғары

оқу орындары мен орта мектептерге арналған бірнеше әдебиет оқулықтарын

жазған. «Уақыт және суреткер», «Талант, талғам, тағдыр», «Көкжиек» атты

сын-зерттеу кітаптары сонымен қатар «Таңбалы адам» жинағы, «Отырар

ойраны» тарихи романы, «Әупілдек» повестер мен әңгiмелер жинағы жарық

көрдi.

Х.Әдiбаевтың еңбегi жоғары бағаланып «Қызыл Жұлдыз», 2-дәрежелi

«Отан соғысы», «Құрмет» ордендерімен және екі рет «Ерлігі үшін»

медальдарымен марапатталды.


Әдібаев Х. Уақыт және суреткер: Шеберлiк туралы сырласу /Х.Әдібаев. –

Алматы: Жазушы, 1967. – 226 б.

Әдібаев Х. Талант, талғам, тағдыр: Монография /Х.Әдібаев. – Алматы:

Жазушы, 1971. – 256 б.

Әдiбаев Х. Қазақ әдебиетiнен курстық жұмыс / Х. Әдiбаев. - Алматы,

1972. - 72 б.

121

Казахская литература: Оқулық. Арнаулы орта оқу орындарына

арналған / Х.Әдібаев, т.б. –Алматы: Мектеп, 1973.

Әдібаев Х. Қазақ совет әдебиетiнен бақылау-жаттығу жұмыстар

/Х. Адибаев. - Алматы, 1975. - 61 б.

Казахская литература: Оқулық. Орыс мектебінің ІХ-Х кластарына

арналған /Х.Әдібаев, т.б. – Алматы: Мектеп, 1975.

Әдібаев Х. Қазақ Совет әдебиетiнен бақылау жаттығу жұмыстары:

Педагогика ин-тының филология факультеттерінің сырттан оқитын

студентерi үшiн /Х.Әдібаев. – Алматы, 1975 – 62 б.

Әдібаев Х. Таңбалы адам: Повестер мен әңгiмелер /Х.Әдібаев. – Алматы:

Жазушы, 1975. – 304 б.

Әдібаев Х. Көкжиек: Әдеби сын зерттеу /Х.Әдібаев. – Алматы: Жазушы,

1976. – 296 б.

Казахская литература: Оқулық. Жоғары оқу орындарына арналған

/Х.Әдібаев, т.б. – Алматы: Мектеп, 1980.

Әдiбаев Х. Отырар ойраны: роман / Х. Әдiбаев. - Алматы, 1986. - 304 б.

Әдiбаев Х. Әупiлдек / Х. Әдiбаев. - Алматы: Жазушы, 1987. - 366 б.

Қазақ әдебиетi: 11 кл. арналған оқулық. (Х.Әдiбаев, З. Қабдолов,

Р.Нұрғалиев, М. Базарбаев). – Алматы: Рауан,1994. – 330 б.

Қазақ совет әдебиетi: 11 жылдық орта мектептiң 11 кл. арналған

оқулық / Х.Әдiбаев, М. Базарбаев, З. Қабдолов, Н. Нұрғалиев – Алматы:

Мектеп, 1989. – 381 б.

Әдiбаев Х. Отырар ойраны. Шыңғысханның соңғы жылдары: тарихи

роман / Х. Әдiбаев. - Астана: Елорда, 2001. - 460 б.

Әдiбаев Х. Өмiрдария: роман / Х.Әдiбаев. - Алматы: Атамұра, 2006. -

320 б.

* * *

Әдiбаев Х. Қызғаныш: әңгiме / Х. Әдiбаев //Қазақстан әйелдерi. - 1971. -

№ 7. - 22-23 б.

Әдiбаев Х. Шерлi көңi : әңгiме / Х. Әдiбаев // Қазақстан әйелдерi. - 1973. -

№ 8. - 14-15б.

Әдiбаев Х. Студенттер: повесть / Х. Әдiбаев // Жалын. - 1975. - № 3. - 67-

94 б.

Әдiбаев Х. Бiр тамшы жас; Ай жасыл едi; Қайықта орын бiреу-ақ:

новеллалар / Х. Әдiбаев // Қазақстан әйелдерi. - 1982. - № 2. - 22-24 б.

Әдiбаев Х. Жазира жерiм: өлең / Х. Әдiбаев // Мәдениет және тұрмыс. -

1979. - № 12. - Б. 20-21.

Әдiбаев Х. Отырар ойраны / Х. Әдiбаев // Жұлдыз. - 1986.-№ 3.- 54-115 б.

Әдiбаев Х. Шырғалаң: әңгiмелер / Х. Әдiбаев // Жұлдыз. - 1990. - № 11. -

46-71 б.

Әдiбаев Х. Ақбақайдың өлiмi: аңыз-әңгiме / Х. Әдiбаев //Арай. - 1991. -

№ 9. - 22-24 б.

122

Әдiбаев Х. Нарқызылдың өлiмi: әңгiме / Х. Әдiбаев // Жұлдыз. - 1994. –

№9. - 102-117б.

Әдiбаев Х. Хасүлгi: новелла / Х. Әдiбаев //Қазақ әдебиетi. - 2000. - 24

қараша. - 6-7 б.

Әдiбаев Х. Үштаған: әңгiме / Х. Әдiбаев // Жұлдыз. - 2011. - № 2. - 106-

117 б.

Ол туралы:

Әдібаев Хасен Әдібайұлы //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша энциклопедия.

Т.3. – Алматы,1988. – 106-б.

Әдібаев Хасен //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.1.А-Ә.–Алматы,

1998. – 639-б.

Әдібаев Хасен //Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Анықтамалық. –

Алматы: «Ана тілі» баспасы, 2004. – 49 б.

Әдібаев Хассен //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия. – Алматы: Қазақстан

даму институты, 1999. – 112 б.

Әдібаев Хасен //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. –


Әдібаев Хасен //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық.

Т.1. – Алматы: Қазақ әдебиеті, 2012. – 330-331 б.

Тамыз

17 жұлдыз

Қазақтың Ұлттық академиясының корреспондент-мүшесі,

филология ғылымының докторы, профессор, Қазақстан

Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі

(2003), Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым

қайраткері Рабиға Сәтіғалиқызы (Ғалиқызы)

Сыздықованың туғанына 95 жыл (17.08.1924).

Рабиға Сәтіғалиқызы Сыздықова 1924 жылдың 17 тамызында Ақтөбе

облысының Ойыл ауданында дүниеге келген.

1940-1945 жылдары орта мектепте мұғалiм және Темiр және Ақтөбе

қаласындағы педучилищелерде сабақ бердi. 1944 жылы Ақтөбенiң

мұғалiмдер институтының тiл және әдебиет факультетiнде 1945-1947ж. Абай

атындағы Қазақ Мемлекеттiк педагогикалық институтының қазiргi

Қазақтың Ұлттық педагогикалық университеті филология факультетiнде,

1947-1951 жылы аспирантурада оқыды. 1951-1957 жж. Қазақ Мемлекеттiк

көркем әдебиет баспасында аға редактор, редакция меңгерушiсi болды.

1957-1960 жж.. Қазақ КСР Ғылым Академиясының Тiл бiлiмi

институтының кiшi ғылыми қызметкерi. 1960-1994 жылы Қазақстан

Республикасы Ғылым Академиясының А.Байтұрсынов атындағы Тiл бiлiмі

институтының бөлiмiн басқарды. 1959 жылы «Абай прозасы тiлiнiң

морфологиялық ерекшелiктерi» деген тақырыпта кандидаттық, 1972 жылы

«Абай шығармаларының тiлi» деген тақырыпта докторлық диссертация

қорғады. 1994 жылдан құрметті демалыста.

123

Р. Сыздықованың ғылыми зерттеу еңбектерiнiң көпшiлiгiнде қазақ

тiлiнiң тарихы мен грамматикасы, тiл мәдениетi мәселелерiн, ХҮ-ХҮІ

ғасырлардағы ақын-жыраулар тілі, ортағасырлық жазба ескерткіштер тілінің

тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясын зерттеген.

Қазақ жазба әдебиетiнiң негiзiн салуда Абай Құнанбаев творчествосының

зор маңыз атқарғанын дәлелдедi. Абайдың шығармашылық мұрасын

зерттеген еңбектер топтамасы үшін Қазақстан Республикасының

Мемлекеттік сыйлығын алған. Сонымен қатар, мектепке арналған оқулықтар

мен әдістеме құралдардың авторы. Студенттерге арналған «Қазақ әдеби

тiлiнiң тарихы»1968, «ХҮІІІ--ХІХ ғасырдағы қазақ әдеби тiлiнiң

тарихы»1984 оқулықтарының авторы.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен, «Құрмет

белгiсi», «Парасат» ордендерімен, «1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы

кезіндегі еңбектегі ерлігі үшін» және басқа да бірнеше медальдармен

марапатталды.


Сыздықова Р. Абай өлеңдерiнiң синтаксистiк құрылысы /Р.Сыздықова.

- Алматы Ғылым, 1970. -174 б.

Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегiмонография /Р.Сыздықова. -

Алматы Санат,1995. – 207 б.

Сыздықова Р. Ахмет Байтұрсынов /Р.Сыздықова. - Алматы ҚазССР

«Бiлiм» қоғамы,1990- 52 б.

Сыздықова Р. Емле және тыныс белгiлерiмектеп мұғалiмдерi үшiн -

Өңд.,толықт. 3-бас. /Р.Сыздықова. - Алматы Рауан, 1996. – 286 б.

Сыздықова Р. Қазық әдеби тiлiнiң тарихы XV-XIXғ. /Р.Сыздықова. -

Алматы Ана тiлi, 1993 – 320 б.

Сыздықова Р. Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында

анықтағыш Баспа қызметкерлерi мен мұғалiмдер үшiн /Р.Сыздықова. -

Алматы Мектеп, 1974. – 269 б.

Сыздықова Р. ХҮІІІ-ХІХ ғғ. қазақ әдеби тарихыУниверситтер мен

педагогика институттарының филология факультеiне арналған

/Р.Сыздықова. - Алматы Мектеп,1984. – 245 б.

Сыздықова Р. Сөз сазыСөздi дұрыс айту нормалары /Р.Сыздықова. -

Алматы Санат, 1995 – 119 б.

Сыздықова Р. Сөздер сөйлейдi Мұғалiм мен студентерге арналған

көмекшi құрал /Р.Сыздықова. -Алматы Мектеп, 1980 – 126 б.

Сыздықова Р. Сөздер сөйлейдi Сөздердiң қолдану тарихынан

/Р.Сыздықова. - Алматы Санат, 1994. –192 б.

Сыздықова Р. Қадырғали би Қосымұлы және оның жылнамалар

жинағы /Р.Сыздықова М.Қойгелдиев. - АлматыҚазақ университетi,1991. –

272 б.

Сыздықова Р. Көркем текст лингвистикалық талдау /Р.Сыздықова,

Б.Шалабаев. - Алматы Мектеп, 1989. – 128 б.

124

Сыздық Р. Ғылымға өмірдің өзі әкелді: [академик, профессор Рабиға

Сыздықпен сұхбат] /сұхбаттасқан Ө.Абайұлы //Қазақ әдебиеті.– 2004.– 15

қазан.

Сыздық Р. Шоқанның тілтанымдық тұлғасы: [Ш.Уәлиханов туралы]

/ Р. Сыздық // Қазақ әдебиеті. - 2010. - 22 қазан.

Сыздық Р. Сом алтынның сынығы: [үлгілі ұстаз, филология

ғылымдарының докторы профессор Асқар Құдайбергенұлы Жұбанов - 70

жаста] / Р. Сыздық // Ана тілі. - 2007. - 8 қараша.

Сыздық Р. Қазақ тілі - өміршең тіл. Оның бір белгісі - сөздік

қатынасының байлығы / Р. Сыздық// Ана тілі. - 2008. - 25 желтоқсан - 7

қаңтар.

Сыздық Р. Ахмет Байтұрсынұлы және терминология мәселелері

/ Р. Сыздық // Жалын. - 2009. - № 6. - 19-24 б.

Сыздық Р. Парасатты Фаузия: [филолог-ғалым, педагог, профессор

Фаузия Оразбаева туралы] / Р. Сыздық // Егемен Қазақстан. - 2009. - 5

желтоқсан.

Сыздық Р. «Тіл - миллиондардың мүлкі»: [Ұлттық Ғылым

Академиясының академигі, профессор, көрнекті ғалым Рәбиға Сыздықпен

сыр-сұхбат] /сұхбаттасқан Қызжібек Бәкір / Р. Сыздық // Алтын Орда. -

2010. - 24-30 маусым.

Сыздық Р. Шоқанның тілтанымдық тұлғасы: [Ш.Уәлиханов туралы]

/ Р. Сыздық // Қазақ әдебиеті. - 2010. - 22 қазан.

Сыздық Р. Бабалар тілін барлаған ғалым: [белгілі түрколог, филология

ғылымдарының докторы, профессор Ғұбайдолла Айдаровтың өмірі мен

еңбек жолы туралы] / Р. Сыздық // Ана тілі. - 2011. - 27 қазан - 2 қараша.

Сыздық Р. Ғылым көгінің жарық жұлдызы. Құдайберген Жұбанов және

қолданбалы тіл білімі (Асқар Жұбановтың мақалаларынан үзінді) / Р. Сыздық

// Ана тілі. - 2013. - 4-9 қаңтар.

Тіл тазалығына ерекше мән беру керек - дейді филология

ғылымдарының докторы, академик Рәбиға Сыздықова / әңгімелескен

А.Аханбайқызы // Республика ұстаздары. - 2017. - № 15-16 тамыз.

Ол туралы

Сыздықова Рабиға Ғалиқызы //Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы, 1988. – 492-б.

Сыздық Рабиға Сәтіғалиқызы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.8. –


Сыздықова Рабиға Ғалиқызы //Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы:

Қазақстан даму институты, 1998. – 374-375 б.

Сыздық Рәбиға Сәтіғалиқызы // Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2.


Сыздық Рәбиға Сәтіғалиқызы //Қазақстан ғалымдары:

Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ әдебиеті, 2012. – 192-

193 б.

125

Сыздықова Р.Ғ. Библиография /Қазақстан Республикасы Ұлттық

Ғылым Академиясы /құраст.Н.Уәлиев ж.б. - АлматыҒылым,1994. – 62 б. -

Қазақша, орысша.

Сыздықова Рабиға Ғалиқызы (17.8.1924) //Ақтөбе: Энциклопедия. –

Ақтөбе: Отандастар-полиграфия, 2001. – 659 б.

Айтбайұлы Ө. Қазақ сөзін түлеткен тұлға: [ғалым Рәбиға

Сыздықованың туғанына 90 жыл] / Ө. Айтбайұлы // Қазақ әдебиеті. - 2014. -

10-16 қазан.

Асабаев З. Рәбиға апай не ойлайды?: [ғалым Рәбиға Сыздықова туралы]

/ З. Асабаев // Алматы ақшамы. - 2014. - 20 қыркүйек.

Әбілқасымов Б. Ана тілінің абыз анасы: [ғалым, академик Рәбиға

Сыздықова туралы] / Б. Әбілқасымов // Егемен Қазақстан. - 2014. - 7 қазан.

Балаубаева Б. Үш құрдас - үш бәйтерек: [Ғылым ордасының «Ғылым

сардарлары» клубының аясында Ана тіліміздің үш алыбы, академиктер

Рәбиға Сыздықованың, Шора Сарыбаевтың, Әбдуәли Қайдаровтың 90

жылдық мерейтойларына арналған салтанатты жиын болып өтті]

/ Б. Балаубаева // Ана тілі. - 2015. - 5-11 ақпан.

Есенова Қ. Айтулы ғалым, үлкен ұстаз:[академик Рабиға Ғалиқызы

Сыздықова туралы] / Қ. Есенова // Түркістан. - 2014. - 25 қыркүйек.

Жандәулетұлы Н. Қазақ сөзінің құдіретін танытқан: [академик Рабиға

Сыздықованың 90 жасқа толу мерйтойына орай «Түркітану мен қазақ

филологиясының дамуы: ғылыми мұра және ғалым феномені» атты

халықаралық ғылыми-теориялық конференция өтті] / Н. Жандәулетұлы// Ана

тілі. - 2014. - 16-22 қазан.

Жұмабайқызы Г. Рабиға Сыздықова, ҚРҰлттық ғылым академиясының

академигі: бала бір тілде ойлап, сөйлеп, түс көруі тиіс... / Г. Жұмабайқызы

// Айқын. - 2017. - 3 ақпан.

Иманбекова К. Ұлтын сүйген ғалым: [Р.Сыздықованың 80 жылдығына

арналған Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапханада өткен кездесу

кеші туралы] /К.Иманбекова //Қазақстан мұғалімі. – 2004. – 15 желтоқсан.

Мәкім Қ. Өмірі өнегеге айналған ұстаз:[ғалым, академик Рәбиға

Сыздықова туралы] / Қ. Мәкім // Айқын. - 2014. - 18 қыркүйек.

Пірәлиева Г. Қазақтың әдеби тілі академик Рәбиға Сыздықованың

еңбектерінде қалай зерттелді? / Г. Пірәлиева //Ана тілі. - 2012. - 8-14 наурыз.

Смағұлова Г. «Көп туса қазақ дәл сіздей қызды»: [филология

ғылымдарының докторы, профессор, академик Рабиға Сыздық 80 жаста]

/Г.Смағұлова //Түркістан.– 2004.– 14 қазан.

Тіл ғылымының тұғырлы тұлғасы. Көрнекті ғалым Рәбиға Сыздықова

- 90 жаста: [ғалыммен әңгімелескен Құралай Күдеринова] //Президент және

халық. - 2014. - 17 қазан.

Шалабай Б. Халқымыздың ғұлама қызы. Ана тілінің абыздарының бірі –

Рабиға Сыздық туралы /Б.Шалабай //Ана тілі. – 2004. – 4 қараша.

126

Тамыз айының ортасы –

Тамыз мәслихаты Тамыз мәслихаты - әрбір мұғалім қатысуға болатын ашық білім беру

қоғамдастығы.

Жыл сайын жаңа оқу жылы қарсаңында мұғалімдердің тамыз

педагогикалық мәслихаты өткізіледі. Дәстүрлі мұғалімдер мәслихаты өткен

жылдың қорытындыларын шығарып, алдағы оқу жылының болашағын

талқылайды. Қазақстан Республикасында 1996 жылдан бері жыл сайынғы

тамыз педагогикалық мәслихаты белгіленген тақырыпта өткізіледі. Тамыз

мәслихатының дайындығы мен өткізілу барысында осы тақырыптарға көп

көңіл бөлінеді. Төменде 1996-2012 жылдар аралығында өткен Тамыз

мәслихаттарының талқыланған тақырыптар туралы мәлімет берілген.

Тамыз мәслихатының тақырыптары

1996-2013 ж.ж.

Ескерту: Тамыз маслихатының 1999, 2001, 2006 жылдардағы

тақырыптары белгіленбеген. 1996 жыл

Тақырыбы: «Жалпы білім мекемелерін білім беруді адамгершілік

және демократияландыру принциптері негізінде реформалаудағы білім

басқармасы органдарының міндеттері».

1997 жыл

Тақырыбы: «Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту

тұжырымдамасының жобасы және 1997-1998 оқу жылындағы білім

мекемелері қызметінің негізгі бағыттары туралы».

1998 жыл

Тақырыбы: «Қазақстан Республикасында білім берудің ұлттық үлгісін

қалыптастыруда білім беру мекемелерінің міндеттері туралы»7

2000 жыл

Тақырыбы: «Жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің жағдайы мен

проблемалары, болашаққа бағдар»

2002 жыл

Тақырыбы: «Егемен Қазақстанның бүгінгі ұстазы: әлеуметтік беделі

және кәсіптік мәртебесі».

2003 жыл

Тақырыбы: «Білім берудің сапасы: мәселелері және оларды шешу

жолдары».

2004 жыл

Тақырыбы: «Бәсекеге қабілетті қоғам құрудың негізі сапалы білім

беру»

2005 жыл

Тақырыбы: «Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.

Назарбаевтың 2005 жылғы 18 ақпандағы «Қазақстан экономикалық.

127

әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Қазақстан Халқына

жолдауы аясында ХХІ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау».

2007 жыл

Тақырыбы: «Мұғалім – мектептің жүрегі».

2008 жыл

Тақырыбы: «Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің тұжырымдамалық

бағыттары».

2009 жыл

Тақырыбы: «Білім берудің сапасы – Қазақстан Республикасының

тұрақты даму ұстанымдарын және бәсекеге қабілеттілігін қамтамсыз ету

кепілі».

2010 жыл

Тақырыбы: «Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің қазіргі

заманғы дамыту стратегиясы: жаңа талаптар, жаңа мүмкіндіктер».

2011 жыл

Тақырыбы: «Отбасы, мектеп, қоғам – игілікті болашақ үшін бірге».

2012 жыл

Тақырыбы: «Білім беру жүйесін жаңғырту – адами капиталдың

сапалы өсуінің басты бағыты».

2013 жыл

Тақырыбы: «Сапалы білім мен тәрбие беру – Қазақстанның

мемлекеттік саясатының басымдығы»

2014 жыл

Тақырыбы: «Білім саласының инновациялық стратегиясы –

мемлекеттің, қоғамның және тұлғаның даму факторы»

2015 жыл

Тақырыбы: «Жаңа білім беру бағдарламалары, инновациялар және

құзыреттілік тәсіл - мектеп табысының кілті»

2016 жыл

Тақырыбы: «Білімді ел – Мәңгі ел»

2017 жыл

Тақырыбы: «Қазақстанның үшінші жаңғыруы – білімнің үлесі»

2018 жыл

Тақырыбы: «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы адами

капитал»


Анаш Д. Жаңа оқу жылында сапаға назар аударылады: [биылғы тамыз

кеңесі «Қазақстанның үшінші жаңғыруы – білімнің үлесі» тақырыбында өтті]

/Д.Анаш // Егемен Қазақстан. – 2017. – 23 тамыз

128

Асан М. Тамыз кеңесі: білім саласында қандай бетбұрыс бар?: [2018 ж.

тамыз кеңесі Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы адами

капитал» атты тақырыппен өтті ] /М.Асан //Егемен Қазақстан. – 2018. – 20

тамыз

Әбдиев Е. Ұстаз еңбегі елеулі: [Жамбыл облысында «Білімді ел – мәңгі

ел» тақырыбында тамыз кеңесі өтті] /Е.Әбдиев //Айқын. – 2016. – 25 тамыз

Бағдар баяны - ілкімді ізденіс: [Астана қаласының әкімі

И.Н.Тасмағанбетовтің қалалық білім беру саласы қызметкерлерінің тамыз

мәслихатында сөйлеген сөзі] //Астана ақшамы. - 2012. - №97. - 30 тамыз.

Байназарова М. Аймақ басшысы мұғалімдерді марапаттады:

[Қызылорда облысында білім қызметкерлерінің «Отбасы, мектеп және

қоғамның игілікті жолындағы өзара ынтымақтастығы» тақырыбында тамыз

мәслихаты өтті] /М. Байназарова //Айқын. - 2011. - 23 тамыз.

Бектас Г. Тамыз кеңесі: жоспар орындалды, жоба бекітілді: [Алматыда

Абай атындағы опера және балет театрында тамыз кеңесі өтті] /Г.Бектас

//Айқын. - 2016. – 25 тамыз

Білімнің дамуы - қоғамның алға басуы: [Елордада педагог

мамандардың тамыз кеңесінде әкім И. Тасмағамбетов қатысып, баяндама

жасады] //Астана ақшамы. - 2010. - 26 тамыз.

Есали А. Жаңа оқу жылына дайындық. Республикалық білім беру

ұйымдарының тамыз кеңесі өтті: [2014-2015 оқу жылының басталуы туралы

кеңес Алматы қ. Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды

балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-

интернатында өтті] / А. Есали //Егемен Қазақстан. - 2014. - 16 тамыз.

Ескендір Р. Жаңа пәндерді енгізуге дайынбыз ба? Мұғалімдердің

дәстүрлі Тамыз мәслихаты өтті: [Алматыда «Білім берудің сапасы -

Қазақстан Республикасының тұрақты даму ұстанымдарын және бәсекеге

қабілеттілігін қамтамасыз ету кепілі» атты тақырыпта тамыз мәслихаты өтті ]

/Р.Ескендір //Алматы ақшамы. - 2009. -27 тамыз.

Ескендір Р. Биылғы Тамыз кеңесінде өзгеріс көп /Р.Ескендір

//Алматы ақшамы. - 2011. - 23 тамыз.

Ескендір Р. Есімов А.: «Мектеп директорларының мәртебесін көтерген

жөн»: [Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайында Алматы

қаласындағы білім қызметкерлерінің «Сапалы білім мен тәрбие беру –

Қазақстанның мемлекеттік саясатының басымдығы» деп аталатын Тамыз

кеңесі болып өтті] /Р.Ескендір //Алматы ақшамы. – 2013. – 22 тамыз

Ескендір Р. Бастауыш мектеп мұғалімдері бас қосты: [Алматы қ.

бастауыш сынып мұғалімдері Алатау ауданындағы № 169 мектеп-лицейде

Тамыз кеңесін өткізді] / Р. Ескендір // Алматы ақшамы. - 2014. - 21 тамыз.

Ескендір Р. Ахметжан Есімов: Қалада әлі де 8 мектеп салуымыз қажет:

[«Алатау» мәдениет орталығында Алматы қ. білім саласы қызметкерлерінің

дәстүрлі Тамыз кеңесі болып өтті] / Р. Ескендір // Алматы ақшамы. - 2014. -

21 тамыз.

129

Ескендір Қ. Мектеп - кеме, білім - теңіз:[Алматы қ. «Білім беру

мазмұнын жаңарту: болашаққа бағдарлану» деген атпен тамыз кеңесі болып

өтті.Бұл жиынға ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Бердібек Сапарбаев,

ҚР Білім және ғылым министрінің орынбасары Е.Иманғалиев және Алматы

қ. әкімі Б.Байбек қатысты] / Қ. Ескендір //Егемен Қазақстан. - 2015. - 22

тамыз.

Ескендір Р. Білім – әлемдік, тәрбие – ұлттық болуы керек: [Алматы қ.

білім беру қызметкерлерінің тамыз педагогикалық кеңесі биыл «Білімді ел –

мәңгілік ел» деген атпен Абай атындағы опера және балет театрында өтті]

/Р.Ескендір // Алматы ақшамы. – 2016. – 25 тамыз

Ескендір Р. Жаңалығы көп жаңа оқу жылы. Жаңа оқу жылынан бастап 900

мұғалімнің жалақылары 50 пайызға дейін көтерілмек: [Алматы қаласы білім

жүйесі қызметкерлерінің «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы

адами капитал» атты дәстүрлі Тамыз кеңесі өтті] /Р.Ескендір // Алматы

ақшамы. – 25 тамыз

Жағыпарұлы Ж. Елордалық білім сапасы ел назарында: [Конгресс-Холл

сарайында Астана қ. мұғалімдердің тамыз кеңесі болып өтті.Оған қала әкімі

И.Тасмағамбетов, Білім және ғылым министрі А.Сәрінжіпов, Парламент

және қалалық мәслихат депутаттары, елордадағы жоғары оқу орындарының

жетекшілері қатысты] / Ж. Жағыпарұлы // Егемен Қазақстан. - 2014. -

23 тамыз.

Жаңалық Алматыдан басталады. Білімге бөлінген биылғы қаржы

былтырғыдан 16 пайызға жоғары: [Білім беру саласы қызметкерлерінің бас

құрылтайы дәстүрлі Тамыз кеңесі қазақ өнерінің қара шаңырағы Абай

атындағы Опера және балет театрында «Қазақстан Республикасында білім

беруді дамытудың қазіргі замандық стратегиясы: жаңа талаптар, жаңа

мүмкіндіктер» тақырыбында өтті] //Алматы ақшамы. - 2010. - 26 тамыз.

Жұматай Е. Инновациялық зертханалар есігін ашпақ: [Елорда

мектептерінде оқышыларға арналған инновациялық зертханалар құрылды.

Бұл туралы елорда білім қызметкерлерінің тамыз кеңесінде Астана қ. әкімі

Әсет Исекешев мәлімдеді]/ Е.Жұматай //Түркістан. – 2016. – 25 тамыз

Имамбаева Д. Тамыз кеңесі: бағдар мен бастама: [жаңартылған білім

бағдарламасы: «0+11», яғни мектепалды немесе «нөлдік» сыныптар туралы

және аптасына 5 күндік оқу туралы] / Д.Имамбаева //Ана тілі. – 2017. – 17-23

тамыз

Исаева Б. Жаңа оқу жылына - жаңаша қадам: [ҚР Білім және ғылым

министрлігінің мамандары жаңа оқу жылының жаңалықтарымен бөлісуде]

/Б. Исаева //Ана тілі . - 2011. - 18-24 тамыз.

Қазақстан Республикасы білім беру қызметкерлерінің 2009 жылғы

Тамыз педагогикалық кеңесінде қаралатын мәселелер үлгісі

//Мектеп директоры=Директор школы. - 2009. - №4. - 17-27 б.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі

Б. Жұмағұловтың Астана қаласында «Білім беру жүйесін жаңғырту -

адами капиталдың сапалы өсуінің басты бағыты» атты білім беру

қызметкерлерінің тамыз конференциясында сөйлеген сөзінен: [тамыз

130

мәслихаты] // Қазақстан мұғалімі. - 2012. - №18-19. - 30 тамыз; //Мектеп

директоры=Директор школы. - 2012. - № 5. -3-8 б.

Қайратқызы А. «Қазақ тілін оқыту әдістемесін әзірлеу керек»: [Астана

қ. «Сапалы білім мен тәрбие беру - Қазақстанның мемлекеттік саясатының

басымдығы» деген тақырыппен педагог қызметкерлердің тамыз жиналысы

өтті] / А. Қайратқызы // Ана тілі. - 2014. - 28 тамыз- 3 қыркүйек.

Құмар Н. Ұстаз еңбегі - құрметке лайық: [Алматы қ. «Алатау» мәдениет

орталығында білім саласы қызметкерлерінің дәстүрлі тамыз кеңесі болып

өтті] / Н. Құмар // Ана тілі. - 2014. - 28 тамыз - 3 қыркүйек.

Мәмет С. Мұғалімдер форумы: [Білім және ғылым министрлігінің

ұйытқы болуымен Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық

университетінің ғимаратында «Отбасы, мектеп, қоғам - игілікті болашақ

үшін бірге!» деген тақырыпта отандық педагогтардың форумы өтті]

/С. Мәмет, Ж.Байділда //Егемен Қазақстан. - 2011. - 26 тамыз.

Оразбекұлы Қ. Ұстаздардың арына дақ түспеуі керек: [тамыз

мәслихаты] / Қ. Оразбекұлы // Айқын. - 2012. - №156. - 22 тамыз.

Отбасы. Мектеп. Қоғам: Білім саласы қызметкерлерінің биылғы Тамыз

кеңесі осы үш бірлік төңірегінде өрбіді: [Конгресс-холда білім беру

қызметкерлерінің «Отбасы, мектеп және қоғамның игілікті болашақ

жолындағы өзара ынтымақтастығы» тақырыбы бойынша Тамыз кеңесі өтті]

//Астана ақшамы. - 2011. - 25 тамыз.

Сапарбаев Б. Министрлік пен жергілікті билік арасындағы байланыс

жақсартылуы қажет :[Астана қ. «Жаңа білім беру бағдарламалары,

инновациялар және құзыреттілік тәсіл - мектеп табысының кілті» деген

тақырыпта білім беру қызметкерлерінің республикалық тамыз педагогикалық

кеңесі өтті.Конференцияда сөз алған Премьер-Министрдің орынбасары

Б.Сапарбаев еліміздің білім беру саласының барша қызметкерлерін

басталғалы тұрған жаңа оқу жылымен құттықтады. Педагогтар алдында

тұрған маңызды міндеттерге тоқталды] / Б. Сапарбаев

// Президент және халық. - 2015. - 28 тамыз.

Сейілова А. Әр оқушыға сапалы білім мен тәрбие: [Л.Гумилев атындағы

Еуразия Ұлттық университетінде «Сапалы білім мен тәрбие – Қазақстан

мемлекеттік саясатының басымдығы» деген тақырыпта республикалық тамыз

кеңесі өтті] /А.Сейілова //Егемен Қазақстан. – 2013. – 24 тамыз

Сейілова А. Жүйені жаңғырту - ілгерілеу кепілі: [Республикалық

педагогикалық тамыз мәслихаты туралы] / А. Сейілова // Егемен Қазақстан. -

2012. - №551-556. - 25 тамыз.

Сенбай Е. Тестілеуден құтылсақ, мәселе шешіле ме?: [Астанада өткен

білім саласы қызметкерлерінің «Тамыз кеңесінде» Ұлттық бірыңғай

тестілеуден құтылуы керек жайында сөз болды] / Е. Сенбай // Айқын. - 2014.

- 22 тамыз.

Тоқжанов М. Ауыл мұғалімінің жай-күйі ойландырады: [тамыз

мәслихаты қарсаңында] /М. Тоқжанов //Егемен Қазақстан. - 2010. - 24 тамыз.

131

Тұрапбайұлы А. Ұстаз - ұлт ойының діңгегі: [Астана қ. «Жаңа білім

беру бағдарламалары, инновациялар және білікті ықпал ету - табысты

мектепке бастар қадам» деген тақырыпта білім беру қызметкерлерінің

республикалық педагогикалық тамыз кеңесі болып өтті] / А. Тұрапбайұлы //

Егемен Қазақстан. - 2015. - 26 тамыз.

Үйренішбекқызы А. Сапалы білім санмен өлшенбейді: [елордада білім

саласы қызметкерлерінің дәстүрлі тамыз мәслихаты болып өтті]

/А. Үйренішбекқызы //Егемен Қазақстан. - 2011. - 24 тамыз.

Тамыз айының ортасы

республикалық «Жол ашар» акциясы Бұл акция Қазақстан Республикасындағы мүмкіндігі шектеулі

балалардың тең құқықтар мен өмірін жақсарту бойынша ұзақ мерзімді

перспективаның Ұлттық жоспарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында әрбір адамның бостандығы

мен құқықтарын сақтауға кепілдік беру арқылы қоғамдық мүдделерінің

негізінде жеке тұлғаның бастапқы мүделлер қағидасын жариялаған.

Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға қатынасы - бұл дамуында ауытқушылығы

бар баланың белгілі деңгейдегі дербестік пен қоғамдағы тәуелсіздігін

болжайтын әлеуметтік оңалту идеясына негізделген.

Халықаралық стандарттарға сәйкес Қазақстан Республикасы

инклюзивті білім беруді төмендегідей қағидалар арқылы жүзеге асырады:

- қоғамдық ортадағы жағымсыз әсерлерді, баспалдақтар мен тар есіктерді

жойып, сонымен қатар өмірдің барлық сферасына қатысу үшін барлық

адамдарды тең құқылы мүмкіндіктермен және ережелермен қамтамасыз ету;

- адамның денсаулық күйіне және даму ерекшеліктеріне қарамастан

адамдардың тепе-теңдігін мойындайды;

- жаңа мәдени норма - адамдар арасындағы айырмашылықтарына

сыйластықпен қарау қалыптасады;

- мемлекет мүмкіндігі шектеулі баланың жеке қажеттіліктерін ескере

отырып әлеуметтік ортаға жемісті бейімделуіне барлық қажетті жағдаятпен

және қызмет түрлерімен қамтамасыз етуге міндеті;

- мектеп барлық баланың дене, интеллектуалды, әлеуметтік,

эмоционалды, тіл және тағы басқа ерекшеліктеріне қарамастан қабылдап,

оның сәтті білім алудың жолдарын іздестіруге міндеті;

- мүмкіндігі шектеулі балалар қалыпты деңгейдегі балаларға тән

ережелермен емес, керісінше, баланың мүмкіндігі мен жағдаяттарына қарай

әлеуметтік ортаға біріктірілуі қажет.

Бүгінде еліміздің барлық аймағында мүмкіндігі шектеулі балаларға білім

беруді қолдау негізінде жалпы білім беретін мекттептерде түзете-дамыта

оқыту сыныптары біртіндеп ашылып жатыр. Бұл сыныптың мақсаты: әр

сыныптағы мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бір сыныпқа топтастырып, әр

оқушыға жекелеп сыныбы мен оқу бағдарламасына сай білім беру

Акцияның мақсаты — балаға қатысты проблемаларға қоғамның

тұрақты назарын аудару, мүмкіндігі шектеулі балалар мен жасөспірімдерге

132

қарасты мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мен қалыптастыру бойынша

мемлекеттік, қоғамдық, жеке меншік құрылымдардың, халықаралық

ұйымдардың, бизнес ортасын, ақпарат беруші құралдарын және тағы басқа

әлеуметтік топтардың күштерін біріктіру.


Абдрасилов Д.К. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың

2010-2020 жылға арналған, мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру аясы

деңгейінде инклюзивті білім беруді дамыту жолдары / Д. К. Абдрасилов

// Оқу-инновациялық технологиялар=Учебно-инновационные технологии. -

2016. - № 6. - 5-7б.

Адамова М.Е. Инклюзивті білім беруді оқу-әдістемелік қамтамасыз ету:

[мақалада инклюзивті білім беруге жағдай жасалған орта мектептегі оқытуды

жоспарлау мен ұйымдастыру мәселелері қамтылған] / М. Е. Адамова

// Білім=Образование. - 2016. - № 4. - 50-53 б.

Ахметова К. Инклюзивті білім беру - қайырымдылық адамгершілік

бастауы / К. Ахметова // Дефектология. - 2016. - № 9. - 5-6 б.

Барашева Г.С. Даму мүмкіндігі шектеулі жасөспірімдерді өз бетімен

еңбек етіп өмір сүруге дайындау (инклюзивтік білім) /Г.С.Барашева

//Колледж және кәсіптік бағдар. – 2014. - № 2. – 9-10 б.

Бейсембаева Ә. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту

бағдарламаларының ерекшеліктері / Ә. Бейсембаева //Мектептегі

психология=Психология в школе. - 2014. - № 7. - 32-33 б.

Дарменова И.М. Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен

дамыту: [инклюзивті оқыту] /И.М.Дарменова //Әлеуметтік педагогика және

өзін-өзі тану=Социальная педагогика и самопознание. – 2014. -№1.- 9-13 б.

Жұмабекова Ф.Н. Қазақ халқы менталитетіндегі инклюзивті білім беру

ұғымы: [Инклюзивті білім берудің дамуына негіз болатын, қағидалар

ұсынылып, дамытуға қойылатын негізгі талаптар берілген]

/ Ф. Н. Жұмабекова, Қ. Ж. Жүнісханова// 12 жылдық білім беру=12-летнее

образование. - 2016. - № 3. - 11-16 б.

Издибаева Д. Инклюзивті білім беруде оқыту әдістерінің педагогикалық-

психологиялық негіздері / Д. Издибаева //Мектептегі


Мовкебаева З.А. Инклюзивті сыныптағы білім беру кеңістігін

ұйымдастыру / З. А. Мовкебаева // Білім беру мекемесі басшыларының


2014. - № 10. - 8-12 б.

Мовкебаева З.А. Ата-аналардың «кәдімгі» балаларды инклюзивті білім

беруге даярлауы / З. А. Мовкебаева //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=


Муналбаева Д. Қазақстан Республикасының мектептерінде инклюзивті

білім беру жүйесімен оқытудың қоғам арасындағы маңыздылығы

/ Д. Муналбаева, Ғ. Хабдолданова //Дефектология. - 2016. - № 9. - 2-3 б.

133

Нұрманова Г. Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға

бейімдеу / Г. Нұрманова // Дефектология. - 2016. - № 8. - 18-23 б.

Ораш Н. Инклюзивті білім беру үрдісіне қатысушыларды

педагогикалық-психологиялық қолдау / Н. Ораш// Мектептегі


Панова Е.В. Инклюзивті оқыту ерекшеліктері / Е. В. Панова


- 2014. - № 4. - 20-22 б.

Сапарова Ф.С. Арнайы инклюзивті білім берудің заманауи моделін іске

асыру барысында әлеуметтік педагогтің жұмысын ұйымдастыру / Ф. С.

Сапарова// Алматы ұстазы=Учитель Алматы. - 2016. - № 1. - 80-83 б.

Халитова И.Р. Инклюзивті мектепте мүмкіндігі шектеулі оқушыларды

әлеуметтендіру / И. Р. Халитова, Ә. Ералханова //Әлеуметтік педагогика және

өзін-өзі тану=Социальная педагогика и самопознание. - 2017. - № 1. - 5-7 б.

Чильдебаева М.Д. Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеудегі

педагогикалық қызмет / М. Д. Чильдебаева //Педагогика және оқушы

психологиясы. - 2014. - № 2. - 12-13 б.

Ыбышева А.С. Инклюзивті білім беруді дамыту жағдайындағы білім беру

ортасының мазмұны. «Курс туралы ой» тақырыбындағы курс тыңдаушылары

№ 96 топ / А. С. Ыбышева// Білім - жаңа бағдар. - 2017. - № 1. - 2-б.

Тамыз айының үшінші жексенбісі –

Спорт күні

Қазақстанда Спорт және туризм күні Қазақстан Республикасының

Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығына сәйкес 1998 жылдан бастап

тамыз айының үшінші жексенбісінде аталып өтеді. Елордада Астана қаласы

әкімдігінің ұйымдастыруымен дәстүрлі түрде кең ауқымда аталып өтетін бұл

күндері көптеген спорттық шаралар өткізіледі.

Іс-шаралардың желісі – Қазақстанның спорт саласындағы

жетістіктерін, салауатты өмір салты құндылықтарын, бұқаралық спорт және

дене шынықтыруды дамытуды, Тәуелсіздік жылдарындағы спорттық

инфрақұрылымды дамытуды насихаттау.

«Қазақстанда спорт мемлекеттік саясаттың маңызды бағыты болып

табылады. Біз республиканың әрбір тұрғыны әлеуметті тұрмысы мен жасына

қарамастан, спортпен айналысуға мүмкіндігі болуына жағдай жасаймыз».

Н.Назарбаев.

Салауатты өмір салтын сақтаудың бір жолы – спортпен шұғылдану.

Мектептерде дене шынықтыру сабағымен қатар үнемі өткізіліп отыратын

спорттық шаралардың маңызы зор. Осы мерекеге орай «Спортпен

достасқаның - күшіңе күш қосқаның» атты оқушыларды екі топқа бөліп, 3

бөлімді эстафеталық жарыс өткізуге болады.

Эстафеталық жарыс 3 бөлімнен тұрады. 1 бөлім – таныстыру. 2- бөлім

– жарыс түрлері. 3 – бөлім – «Қимылды ойын». 1- бөлімде әр топ өзін

әділқазыларға таныстырады. 2-бөлімдегі ойындар 6 түрден тұрады (арқан

134

тарту, доппен жүгіру, кім жылдам т.б.). «Қимылды ойын» бөлімінде

«Секіргіштер» ойыны ойналады. Бұл ойынды екі топ қосылып ойнайды.

Жарыс соңында топтарды мадақтап, құттықтайды. Таза ауада өткізілетін

спорттық ойындар оқушылардың денсаулығын нығайтып, жазғы демалыс

кезінде балаларды шынықтырады.



Дене шынықтыру және спорт туралы: Қазақстан Республикасының Заңы.

2014 ж. 3 шілде № 228-Ү ҚРЗ //Егемен Қазақстан. – 2014. – 10 шілде

Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі. Студенттер және оқушылар лигаларын қалыптастыру, студенттер мен

оқушылар лигалары арасында спорттық іс-шараларды ұйымдастыру және

өткізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және

ғылым министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 549 бұйрығына

өзгерістер енгізу туралы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым

министрлігінің 2016 жылғы 25 қаңтардағы № 78 бұйрығы / Қазақстан

Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. Бұйрық

// Егемен Қазақстан. - 2016. - 11 тамыз.

Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі. «Студенттер және оқушылар лигаларын қалыптастыру, студенттер мен

оқушылар лигалары арасында спорттық іс-шараларды ұйымдастыру және

өткізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және

ғылым министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 549 бұйрығына

өзгерістер енгізу туралы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым


Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. Бұйрық


Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі. «Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық

олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми

жарыстардың), орындаушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік

конкурстарының және спорттық жарыстардың тізбесін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7

желтоқсандағы № 514 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы: Қазақстан

Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2017 жылғы 31 наурздағы

№ 139 бұйрығы / Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі.

Бұйрық // Егемен Қазақстан. - 2017. - 26 қыркүйек

Әбілдинов Қ. Ел намысы бір кеудеге сыйған ба? – Астана: Жарыс, 2011.

– 152 б.

Жолымбетов Ө. Спорт әлемі. Балаларға арналған спорт анықтамалығы.

– Алматы: Сөздік-Словарь, 2010. – 472 б.

Қазақ олимпиадашылары: тарихи деректі басылым /құраст.Қ.Рысбек. -

Т.1 – Астана: Ер Дәулет, 2009. – 560 б.

Қазақ олимпиадашылары: тарихи деректі басылым.Т.2. /құраст.

Қ.Рысбек . – Астана: Ер Дәулет, 2009. – 400 б.

135

Қазақ спортының саңлақтары (Октябрь Жарылғапов, Әбдісалан

Нұрмаханов, Бекзат Саттарханов туралы естеліктер) /құраст.

Ж.Нұсқабайұлы. - Алматы: Білім, 2007. – 272 б. сур.

Тәнекеев М. Қажымұқан. –Алматы: Білім, 2001. – 192 б. сур.

* * *

Альхайырова Қ. Дені сау адам бақытты: [оқушылар арасында өткізілген

«Дені сау адам бақытты» сайысы] / Қ. Альхайырова // Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. - 2016. - № 3. - 5-6 б.

Аязбаев Б.Ж. Спорт арқылы ұлттық патриотизмге тәрбиелеу жолдары

/ Б. Ж. Аязбаев, А. А. Абсатова //Валеология. Денсаулық және өмірлік

дағдылар. - 2013. - № 4. - 6-7 б.

Әбусейітов Б. Халық тәсілдерін дене шынықтыру сабақтарында

пайдалану / Б. Әбусейітов // Қазақстан мектебі. - 2013. - № 8. - 39-41 б.

Баймұрат А. Спорт - денсаулық кепілі / А. Баймұрат // Электронды

мектеп=Электронная школа. - 2016. - № 1. - 33-35 б.

Бақытжанқызы Б. Біз спортты қолдаймыз!: [С.Жиенбаев атындағы

облыстық жасөспірімдер кітапханасы қызметкерлері № 4 мектеппен бірлесе

отырып «Біз спортты қолдаймыз!» атты қысқы спорттық ойындардан жарыс

ұйымдастыруы] / Б. Бақытжанқызы// Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде

= Казахский язык и литература в русской школе. - 2018. - № 2. - 142-143 б.

Бегалиев Н.Ж. Дене тәрбиесінің әлеуметтік экономикалық негіздері

/ Н. Ж. Бегалиев // Колледж: кәсіби білім беру=Колледж: профессиональное

обучение. - 2015. - № 2. - 59-60 б.

Жаханова Р.М. Кім жылдам?: [спорттық сайыс] /Р.М.Жаханова

//Мектептегі мерекелер. – 2013. - № 12. – 43-44 б.

Жаркимбаева А. Қазақтың ұлттық ойындарының отандық патриотизмді

қалыптастырудағы рөлі / А. Жаркимбаева // Қазақ тілі мен әдебиеті орыс


63-65 б

Жомартова Ә. Ұлттық ойындар арқылы салауатты өмір салты

/ Ә. Жомартова // Қазақстан мектебі. - 2015. - № 1. - 59-60 б.

Жумагалиева М.Е. Дене шынықтыру сабағындағы спорттық

ойындардың тәрбиелік мәні / М. Е. Жумагалиев //Білім кілті=Ключ знаний. -

2014. - № 7. - 52-б.

Есенбекова Г. Қазақ спортының қаһармандары: [қазақ күресіне еңбегі

сіңген балуандар туралы] / Г.Есенбекова //Мектептегі

кітапханашы=Библиотекарь в школе. – 2017. - № 3. – 9-10 б.

Көптілеуова С.Қ. Дене шынықтыру оқу бағдарламасындағы «Жеңіл

атлетика», «Гимнастика», «Спорт ойындары» бөлімдерінде қауіпсіздік

техникасын қадағалау және талап ету ережелері / С. Қ. Көптілеуова

// 12 жылдық білім беру=12-летнее образование. - 2016. - № 3. - 31-36 б.

Қасқарауов М. «Ең білгір, ең жүйрік, ең мықты»: спорт сайысы

/ М. Қасқарауов //Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан

мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 2. - 44-б.

136

Қусайнов А.Б. Көнілді сайыс:[салауатты өмір салтын насихаттауда

өткізген спортық ойындар] / А. Б. Қусайнов// Әдіскер мұғалім: әдістемелік

бірлестік жұмысы. - 2016. - № 2. - 39-40 б.

Муфтахова М. Ұлттық ойын – салауатты өмір салты / М.Муфтахова

//Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2017. - № 3. -10-13 б.

Сейсенбеков Е. Спорттық ойындардың маңызы:[дене шынықтыру

сабақтарында спорттық және қозғалмалы ойындар, соның ішінде, волейбол

ойыны арқылы жұмыс қабілеттілігін арттыру жолдарын қарастырады]

/Е. Сейсенбеков // Қазақстан мектебі. - 2015. - № 6. - 61-63 б.

Спорт - ел намысы. Бәйтерек түбіндегі басқосу: [спорт күніне орай]

// Астана ақшамы. - 2014. - 16 тамыз.

Сүлеймен Ғ. Ел спорты еңсесін тіктеді: [тәуелсіздік жылдары Қазақстан

спортының өркендеуі туралы] / Ғ. Сүлеймен //Айқын. – 2011. – 15 желтоқсан.

Тажибаев Қ. Ұлттық спорт ойындарының психологиялық және

педагогикалық негіздері / Қ. Тажибаев //Әдіскер мұғалім: әдістемелік

бірлестік жұмысы. - 2015. - № 2-3. - 37-38 б.

Ускенбаева А.Ө. Қазақстан Республикасы тұңғыш президенті күніне

арналған «Үздік мәдениеттілік - ол спорт, шынығу мен денсаулық» атты

акцияның сценарийі / А. Ө. Ускенбаева //12 жылдық білім беру=12-летнее

образование. - 2016. - № 3. - 37-43 б.

Шәріп А. Мектеп оқушылары арасында «Барсиада» өткізіледі: [6-10

сынып оқушылары арасында спорттың 32 түрі бойынша «Барсиада»

өткізілетіні жайлы] / А. Шәріп //Айқын. - 2013. - 10 шілде.

Шырынбаев С.С. Сыныптан тыс дене тәрбиесі жұмыстарының

құрылымдық кезеңдері / С. С. Шырынбаев // Валеология. Салауатты өмір

салты=Здоровый образ жизни. - 2016. - № 5-6. - 4-6 б.

29 тамыз – Ядролық сынақтарға қарсы

іс-қимылдың халықаралық күні

2009 жылдың желтоқсан айында Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас

ассамблеясы Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың Халықаралық күні

ретінде жариялау туралы Қазақстанның қарарын бірауыздан қолдады. Бұл

атаулы дата, яғни 29 тамыз БҰҰ, әлем елдері, үкіметаралық және ҮЕҰ-дың

Ядролық сынақтарды тоқтатуға бірлесе күш салатын күні. Бұл қауіпсіз

әлемді құрудағы талаптардың бірі болып табылады. БҰҰ Бас

Ассамблеясының осыған сәйкес қарарының преамбуласында «адамның өмірі

мен денсаулығына қауіп төндіретін жойқын апат салдарына жол бермеу

арқылы ядролық сынақтарға нүкте қою» қажеттігі көрсетілген. Соңғы

жылдары әлем Қазақстан бастамаларын жиірек тыңдай бастады. 22 жыл

бұрын Қазақстан аумағында Семей ядролық полигоны жабылған болатын.

Бұл Қазақстанның жер-жаһанды ядролық қарусыздандыру үдерісіне қосқан

үлесін әлем қауымдастығы тарапынан мойындаудың нақты дәлелі болса

керек. Тәуелсіздік алғалы бері Қазақстан басқа мемлекеттермен бірлесе

отырып, ядролық қарусыздандыру және ядролық қару-жарақты таратпау

137

тәртібін күшейту жұмысына барынша атсалысып келеді. Бүгінде ядролық

қару-жарақ қоймасын жою туралы тарихи шешімді қабылдаған Қазақстан

халқының әрекеті әлемді ядролық қарудан азат етудің жарқын үлгісі болып

табылады. Саяси еркі бар барлық халықтар мен мемлекет басшылары

осындай таңдау жасай алады деген сенім мол.


Назарбаев Н. Ядросыз қарусыз әлем қалыптастыру ісін адамзаттың

ХХІ ғасырдағы басты мақсаты етуге шақырамын : Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2015 жылы 28 қыркүйек күні

БҰҰ бас Ассамблеясының сессиясында сөйлеген сөзі / Н. Назарбаев

// Ақиқат. - 2015. –№ 11. – 5-7 б.

Анаш Д. Ядролық қатерден азат келешекке үндеді. «Невада-Семей»

халықаралық антиядролық қозғалысына - 25 жыл / Д. Анаш //Егемен

Қазақстан. - 2014. - 2 қыркүйек.

Асанкелдіұлы А. Адамзат тарихындағы айтулы күн: [29 тамыз Ядролық

сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні ретінде БҰҰ аясында

аталып өтіледі, себебі осы күні БҰҰ Бас Ассамблеясы маңызды қарарға қол

қойған] /А.Асанкелдіұлы //Егемен Қазақстан. – 2017. – 29 тамыз

Бәкір Ә. Сойқанға қарсы шыққан Сужиков: Семей ядролық полигоны

туралы орталыққа хат жазғаны үшін қудаланған Семей облыстық партия

комитетінің бірінші хатшысы Мұхамедғали Әленұлы Сужиков туралы]

/ Ә. Бәкір //Астана ақшамы. - 2014. - 30 тамыз.

Тобыкбаева Г. Семей полигоны - Қазақстанның ядролық қасіреті:

[«Семей полигоны - Қазақстанның ядролық қасіреті» атты әдеби

экологиялық кеш] / Г. Тобыкбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2017. - № 11. - 31-34 б.

Жұмабаев С. Күйіковтің күйігі: [Семей полигонының зардабын тартқан,

екі қолынан айрылған суретші Кәріпбек Күйіков туралы] / С.

Жұмабаев // Алматы ақшамы. - 2016. - 27 тамыз.

Картоев С. Бейбіт атомға көшу – бүкіл адамзат қалауы. 29 тамыз-

Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні: [«Семей-

Невада» халықаралық антиядролық қозғалысының вице-президенті Сұлтан

Картоевпен әңгіме/ әңгімелескен Раушан Нұғманбек]//Егемен Қазақстан. –

2017. – 29 тамыз

Күйіков К. Адамдар ядролық сынақтың ақиқаты туралы білуі шарт:

[Кәріпбек Күйіков, Атом жобасының Құрметті елшісі, Семей ядролық

полигонының зардаптары туралы әңгімелейді] /дайындаған Еркін Қалдан

/ К. Күйіков //Айқын. - 2014. - 27 тамыз.

Күйіков К. Ядролық тажалды жеңген елімді мақтан тұтамын!:

[антиядролық қозғалыс белсендісі, танымал суретші Кәріпбек Күйіковпен

әңгіме/әңгімелескен Е.Сенбай] / К. Күйіков //Айқын. - 2016. - 26 тамыз

Құланбай Ә. Адамзат қалауы – ядросыз әлем. Қазақстан – жаһандық

антиядролық қозғалыстардың көшбасшысы (29 тамыз – ядролық сынақтарға

қарсы іс-қимылдың халықаралық күні) /Ә.Құланбай // Егемен Қазақстан. –

2017. – 29 тамыз

138

Назарбаев Н. Ядросыз қарусыз әлем қалыптастыру ісін адамзаттың ХХІ

ғасырдағы басты мақсаты етуге шақырамын: Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Назарбаевтың 2015 жылы 28 қыркүйек күні БҰҰ бас

Ассамблеясының сессиясында сөйлеген сөзі / Н. Назарбаев// Ақиқат. - 2015. -

№ 11. - 5-7 б.

Оспанбай А. Ядролық арсеналдан бас тартқан Қазақстан әлем

халықтарының құрметіне ие болды / А. Оспанбай //Түркістан. - 2016. - 25

тамыз.

Cалықжанова А. Ядролық сынақсыз өткен 27 жыл Қазақстанның әлемдік

беделін асқақтатты: [29 тамыз - 29 тамыз – ядролық сынақтарға қарсы іс-

қимылдың халықаралық күні ] / А.Салықжанова //Түркістан. – 2018. – 30

тамыз

Сәрсеке М. Семей полигоны - қасірет ошағы: [жазушы Медеу

Сәрсекемен сұхбат / әңгімелескен Қ.Сімәділ] / М. Сәрсеке //Қазақ әдебиеті. -

2017. - 13-19 қаңтар.

30 тамыз - Қазақстан Республикасының

Конституциясы күні

Қазақстанда тұңғыш рет Конституция 1924 жылы одан кейін, 1937,

1978, 1993, 1995 жылдары жазбаша түрде қабылданды. Ал қазіргі

қолданылып жүрген Конституция 1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық

референдум арқылы қабылданған. Оған дейін, яғни, Қазақстан тәуелсіздік

алғаннан кейін 1993 жылы 28 қаңтарда өзінің алғашқы Ата Заңын

қабылдаған болатын. Бірақ 1993 жылғы Конституция ескі әкімшілік,

әміршілдік ережелеріне көбінесе кеңестік демократия қағидаларына

негізделгендіктен, жаңа қоғам өмірінің талабына жауап бере алмады. Онда

адам құқықтары мен бостандықтары, оларды жүзеге асыру қағидалары,

мемлекеттік өкімет билігін жүзеге асыру нысандары, басқару саласындағы

демократиялық институттардың қызметі жете көрсетілмеген еді. Осыған

орай 1995 жылы Конституция қабылданды. Жаңа Конституцияның

ерекшеліктері заң шығарушы, атқарушы сот билігін белгілеп, олардың

құзіретін, өзара іс-қимыл бірлігін заң тұрғысынан айқындап береді.

Мемлекеттік лауазымды адамдардың, азаматтардың конституциялық

құқықтары мен бостандықтарын бұзуға жол бермейді.

Еліміздің Ата Заңы жүздеген жылдар бойы қалыптасқан адамзат

баласының жалпы құндылықтарын өз бойына сіңірді. Конституциямызда

адамдардың табиғи құқықтары мен бостандықтары, билік институттарын

демократиялық жолмен қалыптастыру және дамыту, Қазақстан аумағында

азаматтық қоғам құру туралы дүниежүзі таныған прогрессивті идеялар

бекітілді. Ол елімізде сан алуан идеологиялық, сенімдік, ұлттық, азаматтық

ұжымдар мен топтардың бірлесіп бейбіт өмір сүруін қамтамасыз етуге

бағытталған. Конституциямызда бекітілген нормалар Қазақстан

Республикасын гүлдендіру мақсатында еліміздің барлық азаматтарының

139

бірлесіп, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып қызмет етулері үшін

жағдайлар жасайды.

Конституция Қазақстан Республикасын демократиялық мемлекет деп

жариялайды. Оның демократиялылығы, ең алдымен, мемлекет ішінде халық

басқаруын қамтамасыз етуінен көрінеді. Ата Заң 3-бабының 1-тармағында

мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық делінген. Бұл

конституциялық норма Қазақстанның халықтық мемлекет екендігін білдіреді.

Халықты жоғары биліктің иесі ретінде тану халық суверенитетінің көрінісі

болып табылады. Конституция күні жас ұрпақты отаншылдыққа

тәрбиелейтін осындай жетістіктерімізді еске алу және жоспарларды

жұртшылыққа жеткізу әр азаматтың парызы. Өйткені, елдің жеткен биігі –

біздің жетістігіміз!

Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы 1995 жылғы 30

тамызда бүкіл халықтық референдумда қабылданды. Бұл күн мемлекеттік

мереке — Қазақстан Республикасының Конституциясы күні. 1998 және 2007

жылдары Конституцияға Президенттің өкілдігін кеңейтетін елеулі өзгерістер

енгізілді.

Оқушының өзін тұлға ретінде сезініп, азаматтық-құқықтық міндеттерін

және өмір сүруге, денсаулығын сақтауға, басқа адамдар сияқты тең құқығы

бар екенін түсіндіру мақсатында Конституция күніне орай көптеген іс-

шараларды өткізуге болады.


Қазақстан Республикасы. Конституциялық заң. Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышандары туралы:

Конституциялық Заң. 2007 ж. 4 маусым. № 258-ІІІ ҚРЗ / Қазақстан

Республикасы. Конституциялық заң //Қазақстан Республикасы

Парламентінің жаршысы. - 2007. - № 11. - 72-қ.


Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы: Қазақстан Республикасының Заңы. 2017 ж. 10

наурыз № 51-ҮІ ҚРЗ / Қазақстан Республикасы. Заң

// Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. - 2017. - № 5. - 9-қ.

Назарбаев Н. Конституция бойынша өмір сүру - азат адамдардың

артықшылығы /Н. Назарбаев //Егемен Қазақстан. - 2010. - 28 тамыз.

Назарбаев Н. Конституция үшін күрес: Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Назарбаев пен журналист С. Абдрахмановтың сұхбат

кітабынан //Егемен Қазақстан. - 2011. - 30 қыркүйек.

Абдукаримова З.Т. Қазақстан Республикасының Конституциялық

құқығы: оқу-әдістемелік құрал /З.Т.Абдукаримова. – Тараз: Тараз

университеті, 2010. – 92 б.

Байкенова Ш. Мен – Қазақстан азаматымын / Ш.Байкенова. – Алматы:

балалар әдебиеті. – 2011. – 112 б.

Конституция күні. Мемлекеттік рәміздер: жалпы білім беретін,

кәсіптік-техникалық мектептерге және педагогикалық колледждерге

арналған әдістемелік құрал. - Алматы: РБК, 1996. – 24 б.

140

Шаймерденов Е. Елтаным /Е.Шаймерденов. – Алматы: Экономика, 2005.

– 304 б.

* * *

Абдолла С. Тәуелсіз елдің тұғыры: [30 тамыз Қазақстан

Республикаксының Конституциясы күні] /С.Абдолла // Егемен Қазақстан. –

2018. – 30 тамыз

Айтбаев Қ. Әр бабы байыпты, әр сөзі салмақты: [30 тамыз -

Конституция күні] / Қ. Айтбаев //Егемен Қазақстан. - 2016. - 30 тамыз.

Асанкелдіұлы А. «Бейбітшілік қабырғасы» - бейбіт өмір символы:

[Астана қаласының 20 жылдығына орай тұрғызылған «Бейбітшілік

қабырғасы» монументі 29 тамыз- ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-

қимыл күні салтанатты түрде ашылды] / А. Асанкелдіұлы // Егемен

Қазақстан. - 2018. - 30 тамыз.

Арын Е. Конституционализм: қазақстандық даму жолы /Е.Арын //Егемен

Қазақстан. – 2018. - 24 тамыз

Асанбекова Г. Болашаққа бағдарланған ата заң: [Тәуелсіз Қазақстанның

алғашқы Конституциясы] / Г. Асанбекова //Жалпы тарих және құқықтану

мектепте, колледжде және ЖОО-да=Всеобщая история и правоведение в

школе , колледже и ВУЗ-е. - 2014. - № 4-5. - № 4-5. - 9-13 б.

Аюбекова К. Құқық және жастар: [колледж студенттерінің құқықтық

сауаттылығын арттыру] /К.Аюбекова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.

– 2017. - № 7. – 36-37 б.

Әленов Т. Конституция – тұрақтылық тұғыры: [30 тамыз Конституция

күні] /Т.Әленов //Егемен Қазақстан. - 2018. – 23 тамыз

Байсақалова Ә. Құқық - әділет пен парасат жолы / Ә. Байсақалова

// Қазақ тарихы. - 2014. - № 6. - 39-40.

Бақтиярұлы М. Қазақтың қамын қолдаған құжат: [Қазақстан

Республикасының Конституциясына 20 жыл] /М. Бақтиярұлы


Джумагазиева Б. Ата заңымыз - елдігіміздің асыл тірегі.[Қазақстан

Коституциясы туралы терең білім беру] /Б. Джумагазиева


Ешенгазиева Б.С. Ата заңым - айбыным!: [Конституция күніне

арналған тәрбие сағаты] / Б. С. Ешенгазиева //Педагогика және оқушы

психологиясы. - 2017. - № 1. - 37-38 б.

Жайылғанова А. Ата Заңның артықшылығы - әлеуетінде: [Қазақстан

Конституциясына 20 жыл] /А. Жайылғанова //Егемен Қазақстан. - 2015. -

29 тамыз.

Жақсылықов Р. Конституция – тәуелсіздік кепілі /Р.Жақсылықов

// Түркістан. - 2018. – 30 тамыз

Жалаири Ө.Ш. Әр азамат Ата Заңды құрметтесін: [30 тамыз

Конституция күні] / Ө. Ш. Жалаири //Президент және халық. - 2017. -

25 тамыз.

141

Жолмұхамбетова В. Ата Заң - елдігімнің еңсесі (30 тамыз -

Конституция күні) / В. Жолмұхамбетова //Қазақстан тарихы: әдістемелік

журнал. - 2016. - № 8. - 70-73 б.

Жорабаева Ғ.Б. Конституция - еліміздің Ата заңы:[тәрбие сағаты]

/ Ғ. Б. Жорабаева //Мектептегі кітапхана=Школьная библиотека. - 2015. -

№ 1. - 17-18 б.

Избасарова М. Мемлекеттік рәміздер - ұлттық мақтаныш:[тәрбие

сағаты] / М. Избасарова //Тәрбие жұмысы: мектепте және мектептен тыс

мекемелерде. - 2014. - № 1. - 5-6 б.

Имамбаева Д. Оқушыны еңбекке баулу оның құқығын бұзу болып

табыла ма? / Д. Имамбаева // Ана тілі. - 2017. - 16-22 ақпан.

Кубенбекова К. Өмірге келдің, заңыңды білгін: [«Ата заң» күніне

арналған әдеби кештің сценарийі] / К. Кубенбекова //Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. - 2014. - № 8. - 25-29 б.

Қабыланов Ж.Б. Қазақстан Республикасының Конституциялық

негіздері, Конституция - Қазақстан Республикасының негізгі заңы. Қоғам

және мемлекеттегі Қарулы күштер / Ж. Б. Қабыланов //Алғашқы әскери

дайындық. Өмір қауіпсіздігі негіздері=Начальная военная подготовка.

Основы безопасности жизнедеятельности. - 2017. - № 4. - 4-5 б.

Мәми Қ. Ата Заңның арайы: [30 тамыз – Конституция күні туралы

Конституциялық Кеңес төрағасы Қайрат Мәмимен әңгіме / әңгімелескен

А.Тасболат] // Егемен Қазақстан. – 2018. – 30 тамыз.

Михеева Г.А. Оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу / Г. А. Михеева

//Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного руководителя. -

2016. - № 3. - 8-9 б.

Нүсіпжанова А.С. Ата заңым - тірегім:[ 30 тамыз Конституция күніне

арналған сабақ] / А. С. Нүсіпжанова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Рогов И. Конституциялық патриотизм көкжиегі: [30 тамыз – Қазақстан

Республикасының Конституциясы күніне орай Конституциялық Кеңестің

төрағасы Игорь Роговпен сұхбат /әңгімелескен А.Тасболатов] //Егемен

Қазақстан. – 2016. – 30 тамыз

Рогов И. Конституция – Қазақстанның қарышты дамуының негізі

/ И.Рогов // Егемен Қазақстан. – 2017. – 30 тамыз

Сәрпеков Р. Конституция - ел дамуының арқауы: [30 тамыз -

Конституция күні] / Р. Сәрпеков // Егемен Қазақстан. - 2018. - 28 тамыз.

Скакова Ж.О. «Мен – Қазақстандықпын» бағдарламасы: [оқушыларды

құқықты, заңды, коституцияны оқыту бағдарламасы] / Ж. О. Скакова


- 2015. - № 8. - 8-11 б.

Табылды Ә. Ата заң - ар айнасы:[ата заң күніне арналған мереке]

/ Ә. Табылды // Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. -

2017. - № 8. - 3-4 б.

Уәлиев Қ. Мәдени құндылықтар мәйегі: [30 тамыз Конституция күні]

/ Қ. Уәлиев // Егемен Қазақстан. - 2016. - 30 тамыз.

142

Шардарбеков Д. Ата заңы - сапалы білім кепілі / Д. Шардарбеков

// Түркістан. - 2014. - 28 тамыз.

1 қыркүйек – Білім күні

Білім күні – Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 20

қаңтардағы Жарлығына сәйкес аталып өтіледі. Бұл күн - алғашқы

қоңыраулар мен толқыныстар күні, мектеп табалдырығын алғаш рет

аттайтын бүлдіршіндердің асыға күткен күні. 1 қыркүйек - ең алдымен

оқушылар мен студенттердің, мұғалімдер мен оқытушылардың жаңа оқу

жылы басталған мереке күні. 1 қыркүйек үлкенге де, кішіге де ортақ,

дәстүрлі мерекеге айналды. Дәл осы күннен бастап, алғашқы қоңырау үнімен

бірге, әр адам өмірінің жеке тұлға және азамат ретінде қалыптасу кезеңі

басталады. Оқу орындарының табалдырығын алғаш аттағалы тұрған

бүлдіршіндердің ерекше күні. Бұл күні біздің кішкентай азаматтарымыз

алғашқы рет әлемді тануға керемет жол ашатын мектеп табалдырығын

аттайды. Болашақ мектеп түлектері үшін бұл өздерінің өмір жолын таңдауда

ерекше маңызы бар шешуші жыл. Ал барша студенттер үшін бұл – кейіннен

өмір бойы қызмет ететін, өз таңдауларының дұрыстығын саралайтын жыл.

Білім күні тек оқушылардың және білім алушылардың ғана мейрамы емес,

сонымен қатар жас ұрпақты білім шыңына, жалпы әлемдік өркениет

жетістіктеріне жетелейтін, мұғалімдер мен оқытушылардың да мейрамы!

Білім күні – өз балаларынан өмірлерінің жалғасын, арман-мақсаттарының

орындалып, олардың жарқын болашағын көруге үміттенген ата-аналардың

да мейрамы. Білім күні – гүлденген, тәуелсіз еліміз Қазақстанның

болашағының мейрамы! Жаңа оқу жылы жылда Конституция сабағымен

басталады. Ата Заңымыз азаматтардың құқығы мен бостандығын қамтамасыз

етіп, бейбітшілікті, ұлтаралық келісімді, Қазақстанның гүлденуін нығайтып

қана қоймай, сонымен қатар қажетті және сапалы білім алуға зор мүмкіндік

беріп отыр. Білімді дамытуға, жастардың азаматтық және кәсіби

қалыптасуына, дене және ойын шынықтыруға мемлекеттің көрсетіп отырған

қамқорлығының куәгерлеріміз.

Мектептерде бұл күні жаңа оқу жылына арналған салтанатты жиындар

дәстүрлі түрде өтеді. Мерекеге орай «Сабақ басталар сәт», «Білім күні» атты

тақырыптармен салтанатты жиындар өтізуге болады. Мерекені мектеп

мақтаныштары - үздік оқушылар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік

Туын әкелу рәсімімен бастайды және Мемлекеттің әнұраны айтылады.

Сонымен қатар мектеп басшыларына, мереке қонақтарына, ата-аналарға сөз

беріледі және білім күніне арналған әндер айтылып, өлеңдер оқылып, билер

биленеді. Мерекелік жиын «Алғашқы қоңыраудың» соғылуымен аяқталады.


Қазақстан Республикасы. Заң

Білім туралы: Заң. 2007 ж. 27 шілде № 319-ІІІ ҚРЗ /Қазақстан

Республикасы. Заң //Егемен Қазақстан. - 2007. - 15 тамыз; Қазақстан

Республикасы Парламентінің жаршысы. - 2007. - № 20. - 151-қ.

143

Қазақстан Республикасы. Заң

«Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы: 2011 жылғы 24 қазандағы № 487- IV Қазақстан

Республикасының Заңы /Қазақстан Республикасы. Заң //Мұғалім және Заң =

Учитель и Закон. - 2011. - №6. - 3-16 б.; Қазақстан Республикасы

Парламентінің жаршысы. - 2011. - № 18. - 142-қ; Егемен Қазақстан. - 2011. -

29 қазан; Республика ұстаздары. - 2011. - №23-24. - желтоқсан.


Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне білім беру

мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы : Қазақстан

Республикасының Заңы. 2015 ж. 13 қарашадағы № 398-Ү ҚРЗ / Қазақстан

Республикасы. Заң // Егемен Қазақстан. - 2015. - 18 қараша.

Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы: Қазақстан Республикасы

Президентінің 2010 ж. 7 желтоқсан № 1118 Жарлығы /Қазақстан

Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Жарлық //Егемен Қазақстан. -

2010. - 14 желтоқсан; Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан

Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. - 2011. - № 5. - 49-қ.

Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2016-2019

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы: Қазақстан

Республикасы Президентінің 2016 ж. 1 наурыз № 205 Жарлығы /Қазақстан

Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Жарлық //Қазақстан


актілер жинағы. - 2016. - № 17. - 85-қ.

Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі.

Орта білім беру ұйымдары үшін мектеп формасына қойылатын

талаптарды бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым


Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. Бұйрық // Егемен Қазақстан. -

2016. - 18 маусым.

Қазақстан Республикасы. Білім және ғылым министрлігі. Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім

алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2017жылғы 11

шілдедегі № 324 бұйрығы / Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым

министрлігі. Бұйрық // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы

=Справочник руководителя образовательного учреждения. - 2017. - № 10. -

44-49 б.

Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. «Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген тұлғалардың

лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы»


шілдедегі № 338 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы: Қазақстан

144

Республикасы Білім және ғылым министрлігінің м.а. 2017 жылғы 12

мамырдағы № 217 бұйрығы / Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым

министрлігі. Бұйрық // Білім беру ұйымының әдіскері=Методист организации

образования. - 2017. - № 9. - 44-47 б.

Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. «Білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарын және оларға

сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 17 маусымдағы №

391 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы : Қазақстан Республикасы Білім

және ғылым министрлігінің 2016 жылғы 17 наурыздағы № 194 бұйрығы

/ Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. Бұйрық // Егемен

Қазақстан. - 2017. - 23 қараша.

Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі. «Білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және

қорытынды аттестаттау өткізудің үлгілік ережелерін бекіту туралы»


наурыздағы № 125 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы : Қазақстан

Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2016 жылғы 16 қарашадағы

№ 660 бұйрығы /Қазақстан Республикасы.Білім және ғылым министрлігі.

Бұйрық // Егемен Қазақстан. - 2017. - 24 қараша.

* * * Абаған Б. 24 жаңа мектепте алғашқы қоңырау сыңғырлайды: [биылғы

оқу жылында Алматы облысында білім күніне қарай 24 жаңа мектеп

ашылды] / Б.Абаған //Айқын. – 2017. – 26 тамыз

Альменова Г.А. Мәңгілік Ел: Бір ел - бір тағдыр (1 қыркүйек - білім

күніне арналған тәрбие сынып сағаты. 9-сынып) / Г. А. Альменова

// Мектеп - 45 минут. - 2016. - № 5. - 45-46 б.

Анаш Д. Алғашқы қоңырауға - алты мектеп! Жыл соңына дейін

Шығыс Қазақстанда тағы 23 білім мекемесі ашылады деп күтілуде:

[1 қыркүйек - Білім күніне Шығыс өңірінде жаңадан салынған алты

мектептің есігі ашылды] / Д. Анаш //Егемен Қазақстан. - 2014. - 2 қыркүйек;

Мерейлі ұстаз. - 31 тамыз-1 қыркүйек.

Әліпбай С. Кім қайда бет алды (мектеп реформасы туралы толғаныс)

/ С. Әліпбай // Егемен Қазақстан. - 2016. - 3 маусым.

Жаңа оқу жылымен! Мемлекет басшысы қазақстандықтарды Білім

күнімен құттықтады: [Н.Назарбаев Астана қаласындағы № 75 жаңа

көпсалалы мектеп-гимназиясындағы алғашқы қоңырауға қатысты]

// Мерейлі ұстаз. - 2014. - 31 тамыз-1 қыркүйек.

Жолдасқалиева А. Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір

болашақ:[1 қыркүйек - Білім күні (тәрбие сағаты)] / А. Жолдасқалиева

// Мектеп - 45 минут. - 2015. - № 2. - 45-46 б.

Жонтаева Ж. Көздегеніміз - білімді де білікті ұрпақты тәрбиелеу:

[1-қыркүйегінен бастап Қазақстан мектептері жаңа білім беру

бағдарламасына көшеді] / Ж. Жонтаева //Президент және халық. - 2016. -

17 маусым.

145

Жұматай Е. «Қазақстанның болашағы - мұғалімдердің қолында»

1 қыркүйек - Білім күнінде Елбасы осылай атап көрсетті / Е. Жұматай

// Түркістан. - 2014. - 4 қыркүйек.

Жұмахметұлы Е. Білім – экономикалық дамуымыздың кепілі: [жаңа

оқу жылына орай «Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы қолға алынып

отыр] / Е.Жұмахметұлы //Алматы ақшамы. – 2017. – 1 қыркүйек

Иманжан К. Білім берудің қазақстандық үлгісі дамудың жаңа сатысына

көтерілуде. 1 қыркүйек – Білім күні /К.Иманжан //Президент және халық. –

2017. – 1 қыркүйек

Қайдар Р. Оқу жылына дайындық ойдағыдай: [1 қыркүйек – Білім күні]

/Р.Қайдар //Егемен Қазақстан. – 2018. – 30 тамыз

Қалдан Е. Бес күндік оқыту бекер емес: [Алматыда өткен «Ғылым мен

бизнес» ғылыми форумында Ерлан Сағадиев оқыту жүйесінің маңызы

туралы кеңірек мәлімет берді] / Е. Қалдан // Айқын. - 2016. - 12 сәуір.

Мәмет С. Нұрсұлтан Назарбаев: Бала тәрбиелеу - болашаққа ең үлкен

инвестиция: [Н.Назарбаев Астана қ. № 75 жаңа көпсалалы мектеп-

гимназиясындағы алғашқы қоңырауға қатысты] / С. Мәмет, А. Сейілова

// Егемен Қазақстан. - 2014. - 2 қыркүйек.

Мектеп – кеме, білім – теңіз: [бірінші сыныпқа енді баратын баланы

мектепке қызықтыру туралы кеңестер ] //Жас Алаш. – 2017. – 29 тамыз

Нұрмұхан А. Білекке емес, білімге сен: [1 қыркүйек – Білім күні]

/ А.Нұрмұхан //Айқын. – 2017. – 1 қыркүйек

Өміров Т. «Қазақстан – 2050» стратегиясы: бір халық, бір ел, бір

тағдыр: [автор өзінің білім күні «Қазақстан-2050 стратегиясы: бір халық. бір

ел, бір тағдыр» атты өткізген сабағын ұсынады] / Т. Өміров, Б. Өмірова


Рамбаева А. Сәлем саған, сүйікті мектебім: [білім күніне арналған

салтанатты жиын] / А. Рамбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - № 8. - 49-50 б.

Сағадиев Е. Білім және ғылым министрі Е.К.Сағадиевтің бірінші

баспасөз хабарламасы (Білім берудің және ғылымды дамытудың 2016-2019

жылдарға арналған бағдарламасының қабылданғанына енді ғана екі жеті

толып отыр) / Е. Сағадиев //Білімді ел=Образованная страна. - 2016. - 15

наурыз.

Табылды Ә. Білім күні: [«Білім күніне» арналған мерекелік кештің

әдеби-музыкалық қойылымы] /Ә. Табылды //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Табылды Ә. Тілашар: [бірінші сынып оқушыларына арналған тілашар

дәстүрі] /Ә.Табылды //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. – 2013. - № 9. – 12-13 б.

Хусайнова А.З. 1 қыркүйек - Білім күні /А. З. Хусайнова

//Тәрбие сағаты. - 2014. - № 1. - 23-25 б.

Шахизатқызы Б. Мен - Мәңгілік Ел ұланымын: [жаңа оқу жылына

арналған тәрбие сағаты] / Б. Шахизатқызы //Мектептегі мерекелер: тәрбие


146

5 қыркүйек - Қазақстан халықтарының

тілдері күні

1989 жылы қыркүйектің 22-күні Қазақстанда «Тілдер туралы» заң

қабылданған болатын. Ол заң негізінде осы күн Қазақстан халықтарының

тілдері күні деп аталып келген болатын. Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2017 ж. 31 қазандағы № 689 қаулысы бойынша бұл мереке енді 5 қыркүйекте

аталып өтілетін болды.

«Қазақстан халықтары тілдерінің күні» жалпы халықтық мереке

ретінде азаматтарды татулық пен бірлік идеялары төңірегінде топтастыруға

өскелең ұрпақты Қазақстандық патриотизм мен жалпы адамзаттық

ынтымақтастыққа тәрбиелеуге қызмет етуі тиіс. Бұл мейрам қыркүйектің

үшінші жексенбісі күні аталып өтеді.

Әр халықтың өз тілі өздері үшін қасиетті. Ана сүтімен ұрпақтан –

ұрпаққа даритын да тіл. Бүгінгі күні біздің елімізде 100 – ден аса ұлт өкілдері

бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, бір шаңырақтың астында тату-

тәтті өмір сүруде.

Аталған мерекеде мектеп қабырғасында «Халықаралық тілдер

достастығы» атты мерекелік кеш өткізуге болады. Оқушылар қазақ, түрік,

орыс, жапон, кәріс, неміс, татар тағы басқа халықтарының әндерін айтып,

өлеңдерін оқып, салт – дәстүрлерін көрсетеді. Сонымен қатар ұлттық киім

үлгілерін көрсетеді. Бұл мерекеге байланысты мектептің залы әсем

безендіріліп, әр сынып өз қалауы бойынша әр ұлтқа арналған қабырға газетін

шығарады.


Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев).

Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2012-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы: Қазақстан

Республикасы Президентінің 2011 ж. 29 маусым №110 Жарлығы /Қазақстан

Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев). Жарлық //Қазақстан

Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер

жинағы. - 2011. - № 43. - 555-қ.

Аймаханова А. Тіл білгірлері (тілдер мерекесіне орай жүргізілген іс-

шара) / А. Аймаханова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. - № 11. - 132-133 б.

Айтуллина Б.А. Білім беру саласында «Үш тұғырлы тіл»

тұжырымдамасын қолдану / Б. А. Айтуллина, В. И. Бурматов //12 жылдық

білім беру=12-летнее образование. - 2014. - № 1. - 12-13 б.

Алданазарова А.А. Тілдер апталығы «Полиглот»: [үштілділік туралы

ойын түрінде өткізілетін тәрбие сағаты] //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Алимова Қ.У. Қастерлейік Қазақтың ана тілін...:[тілдер мерекесі күні

орыс тілді оқитын оқушылардың арасындағы байқаудың сценарийі]

/ Қ. У. Алимова //Алматы ұстазы=Учитель Алматы. - 2014. - № 1. - 61-64 б.

147

Ахметова С. Қазағымның тілін біл: [балалардың ана тіліне деген

сүйіспеншілігін арттыру, өзге тілдерді білуге тәрбиелеу] / С.Ахметова

//Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 1. – 15-19 б.

Байбасунова Г. Тілім менің - қасиетім, ардағым: [тілдер күніне арналған

әдеби-сазды кеш] / Г. Байбасунова, Э. Темирбулатова// Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. - 2017. - № 10. - 10-15 б.

Баяхметова Қ. Тілдің мерейі - елдің мерейі: [сынып оқушыларына

арналған тәрбие сағаты] /Қ. Баяхметова //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. - 2014. - № 7. - 38-40 б.

Биимбетова Г.Н. «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл»: [тілдер

мерекесіне арналған сценарийі] / Г. Н. Биимбетова// Қазақ тілі Қазақстан

мектебінде=Казахский язык в казахстанской школе. - 2017. - № 1. - 45-47 б

Бисенгалиева Ж. Тіл – татулық тірегі: [өзге ұлт өкілдерін және орыс тілді

оқушыларды мемлекетік тілді қадірлеуге баулу] /Ж.Бисенгалиева


Елікбаева М. Ана тілің - арың бұл: [22-қыркүйек Қазақстан

халықтарының тілдер күніне арналған тәрбие сағаты] / М. Елікбаева

//Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде=Казахский язык и литература в

русской школе. - 2014. - № 12. - 132-137 б.

Жакакова А. Өз тіліңді құрметте: [қазақ тілінің қадір-қасиетін түсініп,

еліміздегі басқа ұлт өкілдері арасындағы достық пен ынтымақты дәріптеу]

/А.Жакакова, С.Бегманова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. -

№ 1. – 20-23 б.

Жебегенова Ә.М. Тіл – ұлттың жаны: [оқушылардың ой-өрісін кеңейту,

топ алдында еркін сөйлеуге баулу, ана тілін құрметтеуге тәрбиелеу]

/Ә.М.Жебегенова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. – 2018. - № 5. – 14-17 б.

Зейнулина А.Ф. Көптілдікті дамыту жолындағы мемлекеттік тіл

мәртебесі / А. Ф. Зейнулина //12 жылдық білім беру=12-летнее образование. -

2014. - № 1. - 40-44 б.

Исмагулова М.М. «Елім менің» сайысы: [Тілдер мерекесі

декадасында өткізіліп отырған сайысы] / М. М. Исмагулова //Мұғалім

шеберханасы = Мастерская учителя. - 2014. - № 3. - 39-40 б.

Искакова А. Ана сүтіндей құдіретті ана тілі: [қазақ тілін басқа ұлт

өкілдерінің үйренуі] / А.Искакова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. –

2017. - № 7. – 12-16 б.

Құлмағанбетова Б. Ана тілі аруы: [Қазақстан Республикасы

халықтарының Тілдер мерекесіне арналған «Ана тілі аруы» атты байқауы]

/ Б. Құлмағанбетова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. - № 11. - 134-138 б.

Құсайынова Н. Үш тілдің бірлігі: [тілге деген қызығушылықты оята

отырып, қазақ, орыс, ағылшын тілін байланыстыра сөздік қорды кеңейту]

/Н.Құсайынова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 6.

– 51-53 б.

148

Макеева Б.Ж. Көңілділер мен тапқырлар:[Қазақстанда Тілдер күні

мейрамына арналған сабақ] / Б. Ж. Макеева // Қазақ тілі мен әдебиеті қазақ,

орыс сыныптарында. - 2016. - № 2. - 19-20 б.

Муканова Г. Ұлт тілі - ұлының үні: [мемлекеттік тіл туралы]

/ Г. Муканова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 1. - 22-24 б.

Мухамеджанова З. «1001 мақал, 101 жұмбақ»: [тілдер күніне арналған

«1001 мақал 101 жұмбақ» атты үш тілде өткізілген ойын] / З. Мухамеджанова

// Мұғалім.kz. Шет тілі=Иностранный язык. - 2014. - № 2. - 40-44 б.

Мыхан Р. Үштұғырлы тіл - әлеммен тілдесудің тура жолы / Р. Мыхан,

Ш. Аубакиров //Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте. - 2015. - № 5. - 6-7 б.

Нұрмолдина А. Үштілділік – заман талабы: [кітапханада үш тілде

басылған кітаптар көрмесін ұйымдастыру] /А.Нұрмолдина //Мектептегі

кітапханашы=Библиотекарь в школе. – 2017. - № 3. – 22-23 б.

Сағадиев Е. Үш тілді үйрену - үлгі етер үрдіс. Бұл - әрбір ата-ананың

міндеті / Е. Сағадиев //Егемен Қазақстан. - 2014. - 1 қаңтар.

Турганова Г. «Бір шаңырақ астында» атты Қазақстан Республикасы

халықтарының тілдері күніне арналған фестиваль / Г. Турганова

// Кәсіптік мектеп=Профессиональная школа. - 2014. - № 1. - 36-37 б.

Умарова К. Тіл – достықтың тірегі: [тіл мәртебесі, әр ұлттың өзіндік тіл

ерекшеліктері туралы] / К.Умарова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. –

2018. - № 2. – 21-24 б.

Федорова В.Г. Интернационализмді тәрбиелейміз (Қазақстан

халықтарының тілдері күніне орай) / В. Г. Федорова //Сынып жетекшісінің

анықтамалығы=Справочник классного руководителя. - 2012. - № 9. - 23-29 б Шетеева Л. Үш тілдің патшалығы: [тілдер күніне арналған сайыс]

/ Л. Шетеева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. - № 8. - 57-58 б.

Қыркүйек

10 жұлдыз

Ағартушы, ұстаз, көрнектi мемлекет және қоғам қайраткерi,

Халық ағарту комиссары (1921) Сұлтанбек Қожановтың

туғанына 125 жыл 10.09.1894-10.02.1939

Сұлтанбек Қожанов Түркiстан уезi, Ақсүмбе ауылы, қазiргi Оңтүстiк

Қазақстан облысының Созақ ауданында туған.

1917-18 жылдары Ташкент қаласындағы мұғалiмдер семинариясының

тыңдаушысы, «Бiрлiк туы» газетiнiң редакторы. 1918-1919 жылдары –

аудандық партия комитетiнiң хатшысы, Түркiстандағы аштыққа

ұшыраушыларға көмек комиссиясының ұйымдастырушысы, Ташкенттегi

педагогтiк училище мен қысқа мерзiмдi мұғалiмдiк курстар оқытушысы,

уездiк халық ағарту бөлiмiнiң нұсқаушысы, Түркiстан уездiк атқару

комитетiнiң мүшесi, Сырдария төңкерiсi комитетiнiң төрағасы. 1920-1924

жылдары Түркiстан Коммунистік партия Орталық Комитетiнiң мүшесi,

Түркiстан Орталық Комитетi Төрағасының орынбасары.

1921 жылы Халық ағарту комиссары болды. Халық ағарту комиссары

болған кезде С.Қожанов оқу-ағарту саласында білім беруді жергілікті

149

халықтар тілінде жүргізу мәселесін көтеріп, оны жүзеге асыруды талап етті.

Мәскеу Петроград секілді ірі қалаларда жоғары оқу орындарында білім алып

жатқан түркістандық жастарға материалдық көмек көрсетуде бірқатар іс-

шараларды жүзеге асырды. Түркістанда баспасөздің және ұлттық театрдың

өркендеуіне елеулі үлес қосты. «Ақ жол» газетiн шығаруды ұйымдастырып,

оның алғашқы редакторы болды.

1922 жылы Түркiстан республикасы Жер шаруашылығы халық

комиссары болған кезде ауыл шаруашылығы ахуалына ерекше көңіл бөліп,

өлкедегі жер-су реформасына тек таптық қана емес, сонымен бірге ұлттық

сипат беру бағытын да ұстанды. 1922-1924 жылдары Түркістан КП Орталық

комитетінің хатшысы, атқару комитеті төрағасының орынбасары, РК(б)П

Орталық комитеті Орта Азия бюросының мүшесі болды.

1925 ж. Қазақ өлкекомының екінші хатшысы қызметіне жіберілді.

С.Қожановтың тікелей ұсынысымен Кеңестердің І съезі қазақ халқы тарихи

атауын «киргиз» деген атты – төл атауы «қазаққа» түзетіп, астаналық қала

атын (бұрынғы аттары, Перовск, Ақмешіт) Қызылорда деп өзгертті.

1925 ж. қарашада БКбП Орталық Комитетiнiң республикалар мен

облыстар бойынша жауапты нұсқаушысы болып тағайындалып, Кавказға,

1928 жылы Ташкентке жіберіліп, 1927-1928 жылдары БКбП Орта Азия

бюросының үгiт-насихат бөлiмi меңгерушiсiнiң орынбасары болып iстедi.

Мұнда ол Ғылым академиясының ВАСХНИЛ Ташкент бөлімшесін

ұйымдастырды. 1929-1931 жылдары Орта Азия мақта комбинатының

директоры қызметін атқарды. 1931-1932 жылдары БК(б)П Орталық

комитетінің аппаратында істеді.

С.Қожанов негізгі міндеттерін қоғамдық, ғылыми-шығармашылық

жұмыстармен ұштастырып отырды. 1924 жылы Мектепке арналған

«Есептану құралы» атты оқулығы, 1928 жылы «Түркістанның Кеңестік

Автономиясының он жылдығына» атты орыс тіліндегі зерттеуі жеке кітап

болып шыққан.

С.Қожанов 1937 жылы 16 шілдеде Ташкентте тұтқындалып, саяси-

қуғын-сүргін құрбаны болды. 1957 жылы ақталды.

Алматы, Шымкент қалаларындағы көшелерге Сұлтанбек Қожанов есімі

берілген. Түркістанда ескерткіш қойылған.


Қожанұлы С. Алғы сөз бұл Мағжанның 1923 ж. Ташкентте шыққан

өлеңдер жинағына жазылған алғы сөз /С.Қожанұлы //Бес арысЕстелiктер,

эсселер және зерттеу мақалалар / құраст. Д.Әшiмханов. – Алматы,1992.- 294-

295 б.

Қожанұлы С. Есеп тану құралы 1-шi бөлiм /С.Қожанұлы. –

Ташкент,1924 – 2 б.

Қожанұлы С. Мағжан Жұмабаев /С.Қожанұлы // Қазақ әдебиетi. –1 988.

–23 дек.

Қожанұлы С. Советтiк Түркiстан автономиясының он жылдығы

/құраст. Ә.Тәкенов /С.Қожанұлы. – Алматы,1994. – 60 б.

150

Ол туралы:

Қожанов Сұлтанбек //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия. –

Алматы, 2000. – 431- б.

Қожанов Сұлтанбек Қожанұлы (10.09.1894-10.02.1938) //Қазақстан:

Ұлттық энциклопедия. Т.6. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас

редакциясы, 2004. – 14-15 б.

Қожанов Сұлтанбек (1894-1938) //Қазақстандағы білім беру мен

педагогиканың даму тарихы (ҮІ-ХХ ғғ.) ІІ бөлім. (Библиографиялық



педагогикалық кiтапханасы).

Сұлтанбек Қожановкөрнектi мемлекет қайраткерi С.Қожанов туралы

және оның мақаласы берiлген / құраст. Ә.Тәкенов - Алматы, 1994. – 60 б.

Сұлтанбек Қожанов //Аллаберген Қ., Нұсқабайұлы Ж. Алты алаштың

ардақтылары – Алматы,1994. – 75-83 б.

Сұлтанбек Қожанов 1894-1938 //Қазақтар. Көпшiлiкке арналған тоғыз

томдық анықтамалық. Т.2.Тарихи тұлғалар – Алматы, 1998. – 187-188 б.

Сұлтанбек Қожанов //Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. /құраст.:

Б.Тоғысбаев,А. Сужикова. – Алматы: Алматыкітап баспасы, 2011. – 74-76 б.

* * *

Әбдіраманұлы М. «Еңбекші мінген кеменің ескекшісі» еді: [С.Қожанов

туралы] /М.Әбдіраманұлы //Президент және халық. – 2007. – 25 мамыр.

Әбікей А. С.Қожановтың «Түркістан кеңестік автономиясының он

жылдығына» атты кітапшасы тарихи дерек ретінде / А. Әбікей// Отан тарихы.

- 2012. - № 4. - 118-123 б.

Әкімбеков Қ. «Біз қырғыз-қайсақ емеспіз, қазақтармыз!»: [С.Қожанов

туралы] /Қ.Әкімбеков //Қазақ әдебиеті. – 2004. – 29 қазан

Әлмашұлы Ж. Жақсының жолы немесе Сұлтанбек Қожановтың

адамгершілік қырлары / Ж.Әлмашұлы // Түркістан. – 2005. – 6 қаңтар.

Әлмашұлы Ж. Сұлтанбек Қожанұлы Түрмеде сөнген шырақ. - Алматы

Қазақстан,1994. – 138 б.

Ергөбек Қ. «Үлкен Түркістан» үшін күйген...: [ Алаш қайраткері

Сұлтанбек Қожанұлы туралы] / Қ. Ергөбек// Түркістан. - 2012. - 18 қазан.

«Коммунарка». Қазақ қайраткерлері жерленген құпия қабірстан немесе

Т.Рысқұлов, С.Қожанов, Н.Төреқұлов жерленген орын анықталды

// Алматы ақшамы. - 2011. - 20 қазан.

Қожакеев Т. Түркiстан түлегi Сұлтанбек Қожанов //Қожакеев Т. Көк

сеңгiрлер – Алматы, 1992. – 108-140 б.

Қойгелдиев М., Омарбеков Т. «Қожановшылдық» - Голощекиншiлдер

шығарған аңыз //Қойгелдиев С., Омарбеков Т. Тарих тағлымы не дейдi -

Алматы, 1993. – 2045 б.

Қойшыбаев Б. Алты Алаштың ардағы: [Сұлтанбек Қожанов туралы]

/ Б. Қойшыбаев //Егемен Қазақстан. - 2008. - 25 шілде.

151

Құдайбергенұлы Ж. Сұлтанбек Қожанов және Иосиф Сталин

/Ж. Құдайбергенұлы //Түркістан. - 2008. - 6 қараша.

Сардар Ж. Ол ұлтын шексіз сүйді: [Алаш қайраткері Сұлтанбек

Қожанов туралы] / Ж. Сардар / Таң-Шолпан. - 2011. - № 3. - 10-22 б.

Төлепбергенов А. Ұлттық мүдделердің жанашыры: [қоғам қайраткері,

Алаш арысы Сұлтанбек Қожанов туралы] / А. Төлепбергенов


Шайзадаев Ұ. С.Қожанов пен Т.Рысқұловтың дүниетанымындағы

әлеуметтік-мәдени көзқарастар / Ұ. Шайзадаев, М.Сұлтанбек //Қазақстанның

ғылыми әлемі=Научный мир Казахстана. - 2010. - № 4. - 53-55 б.

Қыркүйек айының екінші жексенбісі –

Отбасы күні

Мемлекет басшысы Қазақстанда жаңа мерекені атап өту жөніндегі

Жарлыққа қол қойды. ҚР Президенті Жарлығымен қыркүйектің екінші

жексенбісі – отбасы күні болып белгіленді. Отбасы күні Қазақстанда тұңғыш

рет 2013 жылы 8 қыркүйек күні аталып өтілді. Оның мақсаты – жанұялық

құндылықтарды нығайту.

Адам өмірі отбасынан басталады, адам отбасынан азамат болып

қалыптасады. Отбасы - махаббат, құрмет, береке мен сүйіспеншіліктің көзі,

соның негізінде кез келген өркениетті қоғам құрылады, онсыз адам өмір сүре

алмайды. Отбасының дәулеттілігі - мемлекет дамуы мен прогресінің өлшемі.

Отбасы күнінде мұғалімдер оқушылардың отбасы жарастығы,

татулығы мен отбасы мүшелеріне сүйіспеншілік сезімін арттыру мақсатында

«Отбасы жарастығы» атты тақырыпта тәрбие сағатын өткізуге болады.

Мұғалім оқушылардың отбасы жарастығы мен татулығы және ол арқылы

адамдар қандай табыстарға жете алатындығы туралы түсініктерін дамыта

түсу үшін «Ойланайық, пікірлесейік» айдарымен берілген сұрақтар бойынша

әңгімелесу әдісін жүргізеді. Мұғалім әңгімелесу барысында оқушылардың

түйген ойларын «Отбасы татулығы» атты аңыз әңгімемен жалғастырады.

Жаңа ақпарат отбасы туралы оқушы білімдерін нығайта түседі. Содан соң

«Сахналау» айдарымен берілген тапсырмаларды рөлдермен орындату

арқылы отбасындағы үлкен мен кішінің бір-біріне ізет-құрметін, қарым-

қатынасын айқындай түседі. Сабақта әртүрлі ойындар да ойнатуға болады.

Мысалы: «Айналайын, толғанайын!» ойынында мұғалім оқушылардың

ортаға кезекпен шығып, үлкен адамдардың өздерін еркелетіп, жақсы көріп

айтатын сөздерін солардың дауыс ырғағына салып айтуды ұйымдастырады.

«Назар аударыңыз» айдарымен берілген қорытындылау оқушылардың

отбасы жарастығы мен сыйластығы туралы білімдерін бекітіп, сабақтан алған

білімдерін бір ойға тоғыстырады. Оқушылар осы сабақтан алған әсерлерін

«Әкем-әнім» әнін айтумен жалғастырып, мұғалім сабақты аяқтайды.


Абакова С. Отбасы - тәрбие іргетасы /С. Абакова


152

Акымбекова Г.Б. Жанұя - шағын мемлекет /Г. Б. Акымбекова

// Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная педагогика и

самопознание. - 2016. - № 4. - 11-16 б.

Ахмедалиева Д.У. Әкенің бала тәрбиесіндегі орны /Д. У. Ахмедалиева


самопознание. - 2015. - № 5-6. - 35-36 б.

Әбдибек Ж. Қазақ отбасы: Кеше, бүгін және ертең /Ж. Әбдибек

// Ақиқат. - 2014. - № 3. - 11-18 б.

Әбдіқалықова Г. Отбасы - Отан тірегі: [отбасы істері және

қазақстандық отбасы жағдайы туралы] /Г. Әбдіқалықова //Егемен Қазақстан.

- 2015. - 4 наурыз.

Бақыт Ж. Ұлттық тәрбие негізі отбасындағы тәрбиеден бастау алады /

Ж. Бақыт// Ұлттық тәрбие. - 2017. - № 2. - 67-70 б.

Бекенбаева А. Әке, ана - үш-ақ әріп, тіршілік, үш әріптен үлбірейді гүл

шығып: [«Отбасы күні» мерекесі] /А. Бекенбаева //Бала тәрбиесі. - 2016. -

№ 9. - 4-6 б.

Бекмаганбетова Г. Отбасы мен мектеп арасындағы өзара әрекеттесу

арқылы кіші мектеп оқушыларында отбасылық құндылықтарды

қалыптастыру /Г. Бекмаганбетова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі.

- 2016. - № 4. - 2-4 б.

Дүбірбаева Ә. Отбасындағы тәрбие тәсілдерінің бала тұлғасын

дамытуға тигізетін ықпалы мен қолдауы /Ә. Дүбірбаева

// Мектептегі психология=Психология в школе. - 2015. - 10. - 27-30 б.

Жапақова А. Отбасы - Отанымыздың діңгегі: [«Отбасы күні»

мерекесіне арналған «Отбасы - Отанымыздың діңгегі» деп аталатын ашық

тәрбие сағаты] / А. Жапақова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2015. -

№ 1. - 26-29 б.

Жұмағұлова Б. «Отбасым - мақтанышым, тірегім» атты онкүндік

/ Б. Жұмағұлова // Республика ұстаздары. - 2016. - № 9-10 мамыр.

Жұмағұлова Б. «Отбасым - мақтанышым, тірегім» атты

онкүндік:[онкүндік аясында «Тәрбие басы - тал бесік», «Әдептен оз-байық»,

«Әлемді махабатпен нұрландырайық» атты тақырыптарында сыныптар

арасында ашық тәрбие сағаттары өтті] / Б. Жұмағұлова //Қазақ және әлем

әдебиеті=Казахская и мировая литература. - 2016. - № 3. - 24-26 б.

Иманалиева Г. Бала тәрбиесіне отбасының ықпалы / Г. Иманалиева


Ишманова К. Отбасында баланы толеранттылыққа тәрбиелеу

/К. Ишманова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2015. - № 6. -

35-38 б.

Какеева С. Ұлттық тәрбие беруде отбасының маңызы /С. Какеева

// Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. - № 9. - 139-140 б.

Қойайдарова Ү. Отбасылық тәрбиедегі этникалық мәдени

құндылықтарға тәрбиелеу / Ү. Қойайдарова //Қазақ тілі Қазақстан


153

Кульбаева З.Қ. Отбасы - тәрбие бастауы /З. Қ. Кульбаева


34-35 б.

Куньязова Г. Мектеп және отбасы тәрбиесіндегі ынтымақтастық қарым-

қатынастың рөлі / Г. Куньязова, А. Калбагаева // Білім - жаңа бағдар. - 2017. -

№ 3. - 47-48 б.

Макарова А. Адамзаттың келешегін тәрбиелеу жауапкершілігі: [ата-

ананың бала тәрбиесіндегі рөлі] /А. Макарова //Сыныптағы тәрбие. - 2015. -

№ 2-3. 26-27 б.

Нұрмағанбетова Г. Шаңырағым - шаттығым:[отбасы жайлы тәрбие

сағаты] / Г. Нұрмағанбетова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. -

№ 1. - 35-39

Нықмұқанова А.М. «Отбасында қатыгездікке жол жоқ» (ата-аналарға

арналған семинар-тренинг) /А. М. Нықмұқанова //Әлеуметтік педагогика

және өзін-өзі тану=Социальная педагогика и самопознание. - 2015. - № 5-6. -

29-30 б.

Ошақбаева Қ. Отбасында ұлтымыздың тәрбиесіне баулу / Қ.

Ошақбаева //Ұлттық тәрбие. - 2017. - № 2. - 75-77 б.

Өмешұлы Ә. Бесіктен белі шыққан соң... оның мәнін жоққа шығару

«бесік көрмегендердің» бос сөзі: [15 мамыр - Халықаралық отбасы күні]

/ Ә. Өмешұлы //Түркістан. - 2014. - 22 мамыр.

Өміш А. Бала тәрбиесіне отбасының ықпалы /А. Өміш


Сейдуалиева А.Н. Отбасы - оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің

одақтасы / А. Н. Сейдуалиева // Бастауыш мектеп. - 2017. - № 3. - 42-44 б.

Сманов Б. Ата-ана және бала: [отбасының бала тәрбиесінде алатын

орны туралы ] / Б. Сманов //Егемен Қазақстан. - 2014. - 16 мамыр.

Сыпатаева Ш.С. Шаңырағым - шаттығым: [7-8 сыныпқа арналған

«Шаңырағым – шаттығым» атты ашық тәрбие сағаты] / Ш. С. Сыпатаева


- 23-24 б.

Сыйхынбаева Ф.С. Бастауыш мектеп оқушыларының адамгершілік

қасиеттерін қалыптастыруда отбасының алатын орны /Ф. С. Сыйхынбаева

// Вестник образования. - 2014. - № 6. - 14-17 б.

Тлебаева Д.А. «Отбасы мен мектеп арасындағы ынтымақтастық

жұмыстарын жүргізу бойынша психологиялық тәжірибелері» (авторлық

бағдарлама) / Д. А. Тлебаева //Дарын. - 2016. - № 3. - 45-48 б,.

Ыбышева М. Бала тәрбиесіндегі отбасы мен мұғалім қызметінің

ынтымақтастығы / М. Ыбышева //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. -

2015. - № 6. - 21-24 б.

154

Қыркүйек

17 жұлдыз


профессор Ғабдолла Қалиұлының туғанына 90 жыл

(17.09.1929-2011)

Ғабдолла Қалиұлы 1929 жылы Семей облысы (қазіргі Шығыс

Қазақстан облысы) Ақсуат ауданында туған.

1949 жылы Н.К.Крупская атындағы Семей педагогикалық институтын

бітірген (қазіргі Семей мемлекеттік педагогикалық институты). 1950-1953

жылдары Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институты

(қазіргі Абай атындағы Қазақтың ұлттық педагогикалық университеті) қазақ

тілі кафедрасының аспиранты болды. 1954-1958 жылдары сол институттың

қазақ тілі кафедрасында ғылыми қызметкер. 1958-1961 жылдары, 1972-1977

жылдары қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі болды.

1954 жылы «Қазақ тілінің Арал говоры» тақырыбында кандидаттық

диссертация, 1990 жылы «Қазақ говорларындағы диалектілік сөз тудыру»

тақырыбында докторлық диссертация қорғады. Еңбекте қазақ тіл білімінде

сөзжасам тек әдеби тіл материалы негізінде қарастырылып келгендігі

ескеріліп, ұлттық тіл құрамына кіретін халықтық говорлардың сөзжасам

жүйесіндегі заңдылықтары мен ерекшеліктері зерттелген. 1992 жылы

профессор атағы берілді.

170-тен аса ғылыми-әдістемелік еңбектердің авторы. «Қазақ тілінің

лексикологиясы, диалектологиясы, тарихи грамматикасы» (М.Томановпен

бірге), «Түркітануға кіріспе курстары» бағдарламаларының авторы. 1960

жылы диалектология курсының қазақ тіліндегі алғашқы оқу құралын, кейін

1967, 1979, 1991 жылдары бірлескен авторлықпен осының оқулығын, 1967

жылы практикумын, 1972, 1983, 1997 жылдары қазақ тілінің лексикологиясы

мен фонетикасы бойынша практикалық курсының оқулығын және осы

курстар бойынша 1992 жылы лабораториялық жұмыстардың оқу құралын

шығарды.

Лениннің 100 жылдық мерекелік медалімен, Қазақ КСР Жоғарғы

кеңесінің грамотасымен (2 рет), Қазақ КСР Білім министрлігінің Құрмет

Грамотасымен (3 рет) марапатталған. КСРО және Қазақ КСР оқу озаты.


Қалиұлы Ғ. Қазақ диалектологиясының мәселелері: оқу құралы

/Ғ.Қалиұлы. –Алматы, 1960.

Қалиұлы Ғ. Қазақ диалектологиясы: оқулық /Ғ.Қалиұлы, Ш.Сарыбаев.

– Алматы: Мектеп, 1967.- 167 б.

Қалиұлы Ғ. т.б. Қазақ диалектологиясы: оқулық /Ғ.Қалиұлы,

Ш.Сарыбаев. – Алматы: Мектеп,1979. - 204 б.

Қалиұлы Ғ. т.б. Қазақ диалектологиясы: оқулық /Ғ.Қалиұлы,

Ш.Сарыбаев. – Алматы: Мектеп, 2002.- 200 б.

Қалиұлы Ғ. Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі /Ғ.Қалиұлы. –

Алматы, 1969.

Қалиұлы Ғ. Қазақ говорлары жүйесін зерттеу мәселелері /Ғ.Қалиұлы. –

Алматы, 1977

155

Қалиұлы Ғ. Қазақ говорларындағы диалектілік сөз тудыру /Ғ.Қалиұлы.

–Алматы, 1985

Қалиев Ғ. Қазіргі қазақ тілі: жаттығулар жинағы: көмекші құрал

/ Ғ.Қалиев. Н.Оралбаева т.б. Алматы: Ана тілі, 1997. – 328 б.

Қалиев Ғ. Ауыл шаруашылығы экономикасының анықтамалық сөздігі

/ Ғ.Қалиев, Е.Теміров. – Алматы: Қайнар, 1993. – 288 б.

Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы:

оқу құралы. 3-ші бас. / Ғ.Қалиұлы, Ә.Болғанбаев. – Алматы, 2006. – 264 б.

Қалиев Ғ. Қазақ тіліндегі сөзжасам мәселелері: оқу құралы /Ғ.Қалиев. –

Алматы: Ғылым, 2002. – 190 б.

Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі /Ғ.Қалиев. –

Алматы: Сөздік-словарь, 2005. – 440 б.

Ол туралы:

Қалиұлы Ғабдолла //Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы: Қазақстан

даму институты, 1998. – 234-235 б.

Қалиев Ғабдолла //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2. – Алматы:


Қыркүйек

17 жұлдыз

Ағартушы-педагог, қоғам қайраткері, әдебиетші, ғалым,

Қазақ АКСР халық ағарту комиссары (1930), Нұғыман

Манаевтың туғанына 125 жыл (17.09.1894-14.11.1942).

Нұғыман Манаев 1894 жылы 17 қыркүйекте бұрынғы iшкi Бөкей

ордасында қазiргi Атырау облысының Құрманғазы ауданы дүниеге келген.

Жастайынан тұрмыс ауыртпашылығын басынан кешiрген. Алғашқы сауатын

ауыл молдасынан ашқан ол Уфада мұсылман училищесiнде оқыған.

«Шығыс баспасөзi» баспаханасында әрiп терушi, корректор және

мұғалiм болған.

1916 жылы «Ғалия» медресесiн үздiк бiтiрген ол, туған ауылына келiп

ұстаздық еңбегiн бастайды.

1917 жылы сәуiр айында Орда қаласында өткен Бөкейлiк қазақтардың

губерниялық съезiне Н.Манаев Екiншi теңiз бойы округi бойынша делегат

болып қатысады.

Н.Манаев Қазан социалистiк революциясынан кейiн Бөкей

губерниясында кедейлер комитетiнiң төрағасы, 1920-1924 жылдары уезд

комитетiнiң төрағасы, Бөкей губерниясының халық ағарту бөлiмiнiң

меңгерушiсi, 1924-1926 жылдары Бөкей губерниясының партия комитетi

үгiт-насихат бөлiмiнiң меңгерушiсi, 1926-1929 жж. БКбП Жетiсу

губкомының және Ақтөбе округтық комитетiнiң жауапты хатшысы, 1929

жылы Өлкелiк партия комитетiнiң бюро мүшесi болып сайланып, 1930 жылы

Қазақ АКСР Халық ағарту комиссары болып тағайындалады. Ол кезде халық

ағарту комиссариатының жұмысы сан арналы болатын. Сондықтан Н.Манаев

мектеп пен оқу орындары жұмысымен қоса мәдениет, өнер, әдебиет, баспа

мәселелерiмен де шұғылданды, жаңа бiлiм беру жүйесi мен жаңа өнердi

қалыптастыру iсiнде қабiлетiн танытты.

156

Н.Манаев Қазақ АКСР халық ағарту комиссары қызметiн атқара жүрiп

қала мен ауыл балалары арасында оқу-тәрбие, тұрмыстық алшақтық туралы,

жаңа әлiптi екi жыл, қазақ тiлiнде жүзеге асырудың шаралары мен әдiстерi,

кеңсе iсiн жаңа әлiпке көшiру, оқулықтар мен оқу құралдарын шығару

туралы ойлары ұстаздар қауымының жан ашыр насихатшысы болған «Жаңа

мектеп» журналының бетiнде жарияланды.

Мәселен, «Мәдениет аттанысында шабандық бар», «Ағарту

жұмыстарымыз жайында бiрнеше сөз», «Бес жоспар туралы ағарту

жұмыстарымыз» «Кешегi екпiн бүгiнгiге жарамайды» т.б. мақалалары –

соның айғағы. Сонымен қатар, бiрнеше оқулықтардың авторы. Оның екi

кiтабының «Иман ислам» «Тiл жайында» бүгiнгi таңда мәнi орасан зор. Ол

сондай-ақ көрнектi ақын Т.Жароковпен бiрiгiп «Ұлан дауасы» кiтабын

жазған. Н.Манаевтың «Жастар арасында» «Азамат» атты шағын пъессалары

ауыл, мектеп сахналарында қойылған. Бұлар қазақ жастарын оқуға, бiлiмге

шақыратын, жаңашылдықты, жарқын болашақты көздейтiн тәлiм-тәрбиелiк

ойлары бар туындылар. «Ұлан асуы» кiтабы әдеби шығарма. Леонид

Соболевтiң «Кiшкентай Төлегеннiң бақыты» аудармасы Қазақстанның ұлан-

асыр даласының байлығын игерудегi жастардың күш-жiгерiн айқындап,

осындай байлығы бар даланың ұрпақтары бақытты ғұмыр кешетiнiн

көрсеткен.

Н.Манаев Өмiрiнiң соңғы жылдары таза ғылыми-шығармашылық және

аудармашылық жұмыспен айналысты. Ол бұрынғы марксизм институтының

Алматы бөлiмшесiнде бұрынғы партия тарихы институты Ленин

шығармаларын қазақ тiлiне аударуда елеулi еңбек еттi. Осы институттың

директорының орынбасары және классиктердiң еңбегiн аудару бөлiмiне

жетекшiлiк еттi.

Халқымыздың тарихи мәдени өмiрiнде iз қалдырған, сталиндiк

тоталитарлық саясаттың құрбаны болған майталман ағартушы-педагог,

белгiлi қоғам қайраткерi, әдебиетшi, ғалым Нұғыман Манаевтың ғылыми-

педагогикалық, ұстаздық мұрасын жан-жақты зерттеу қажеттiлiгi арта

түсуде.


Манайұлы Н. Оқу жұмыстарымыз жайында /Н.Манайұлы //Еңбекшi

қазақ. – 1929. – 20-23 август.

Манаев Н. 1916 жыл туралы есiмде қалғандар /Н.Манайұлы //Еңбекшi

қазақ. – 1926. – 2 август.

Ол туралы:

Манаев Нұғыман //Қазақ ССР: Қысқаша энциклопедия. Т.4. – Алматы,

1989. – 670-б.

Сәрсенбаев Ә. Қажырлы қайраткермемлекет қайраткерi, ұстаз,

ағартушы, халық ағарту комиссары Н.С.Манаев жайында

//Сәрсенбаев Ә. Ұстаздар мен тұстастар. Әдебиет туралы ойлар, толғаулар

мен естелiктер. – Алматы, 1986. – 70-83 б.

157

Қабекенов Ғ. Манаев Нұғыман – ағартушы-педагог /Ғ.Қабекенов

// Биология, география және химия. - 2000. - № 3. – 65 б.

Қабекенов Ғ. Қоғам және мемлекет қайраткерiағартушы-педагог,

қоғам қайраткерi Манаев Нұғыман туралы /Ғ.Қабекенов //Қазақ тарихы. –

2000. - № 4. – 62 б.

Қабекенов Ғ. Н.Манаевтың тiл мәселесi жөнiндегi ой-пiкiрi Н.Манаев

халық ағарту комиссары болған азамат /Ғ.Қабекенов //Қазақ тiлi мен

әдебиеті. – 2000. - № 8. – 54-55 б.

Қабекенов Ғ. Нұғыман Манаев шығармаларындағы адамгершiлiк және

имандылық мәселелерi //Ұлт тағылымы. – 2000. - № 3. – 96-99 б.

Муталафханқызы С. Педагог-журналист, аудармашы, қоғам

қайраткері: [мемлекет қайраткері, ұстаз, ағартушы, халық ағарту комиссары

Нұғман Сәрсенұлы Манаев жайында] / С. Муталафханқызы //Открытая

школа. - 2015. - № 7. - 51-52 б.

Нағыметов Е. Ағартушы әрi қоғам қайраткерi Нұғыман Манаев

туралы /Е.Нағыметов //Қазақстан мұғалiмi. – 1980. – 8 август.

Сейталиев К. Нұғыман Манаев – көрнектi ағартушы-педагог

/К.Сейталиев //Қазақстан жоғары мектебi. – 1998. - № 2. – 130-133 б.

Сейталиев К. Нұғыман Манаев туралы сөзтоталитарлық саясаттың

құрбаны болған ағартушы-педагог, қоғам қайраткерi, әдебиетшi, ғалым

Н.Манаев жайлы /К.Сейталиев //Қазақстан мектебi. – 1998. - № 5. – 62-65 б.

21 қыркүйек – Дүниежүзілік

бейбітшілік күні

Бұл атаулы күн 1982 жылдан бастап, Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ)

Бас Ассамблеясының шешімімен қыркүйектің үшінші сейсенбісінде аталып

өтіледі.

1981 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы 34-ші сессиясында БҰҰ-ның

Жарғысына сәйкес ұйымның негізгі мақсаты - ұлттық және халықаралық

деңгейде бейбітшілікті қолдау екендігі еске алынды және әлемнің ұлттары

мен ұлыстары арасында бейбітшілікті нығайтуға және мерекелеуге арналған

күн белгілеуге шешім қабылданды.

2001 жылы қыркүйектің 7-сінде БҰҰ-ның бас Ассамблеясы

Халықаралық бейбітшілік күнінің маңызын арттырып, барлық әлемдегі

жауласып жатқан тараптарды жыл сайын Бүкілдүниежүзілік оқ атуды

тоқтату күнін атап өтуге шақырды.

Осы мереке туралы оқушыларға мағлұмат беру мақсатында

сыныптарда сынып сағаттарын, әңгімелер өткізуге болады. Халықаралық

бейбітшілік күнінің маңызы мен мақсаты, қазіргі кездегі Дүниежүзіндегі

бейбітшілікті нығайтуға қосылып жатқан шаралар туралы, соғыс

зардаптары, атом полигондарының адамзатқа әкелетін зияны туралы толық

түсіндіріп өту керек. Осы мақсатта «Жер мен ел жарасын қалай

158

сауықтырамыз?» атты Семей полигонының зардаптары туралы конференция-

сабақты алуға болады.

Мұғалім «Полигон» бейнетаспа сюжетін көрсету арқылы қазіргі

кездегі Семей өңірінің жағдайын баяндайды және де интерактивті тақтаны

қолдану арқылы Қазақстанның көптеген экологиялық аймақтарына тоқтала

келе, Семейдегі радияцияның зардаптары туралы суреттер, слайдттар

көрсетеді. Оқушылар өздерінің дайындап әкелген «Жер–Ана жыламасын»,

тақырыптағы баяндамаларын оқиды.





и школе. - 2016. - № 4. - 34-36 б.

Байтикова Т. Кіл жүйрікте, кім жүйрік?: [1 қыркүйек күні бейбітшілік

сабағы] / Т. Байтикова //Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2016. -

№ 4. - 15-16 б.

Батырханова А. Аты аңызға айналған арулар: [бейбіт өмір үшін

жаумен күрескен, ерлік, қайсарлық көрсеткен батыр қыздарымыз Мәншүк

Мәметова, Әлия Молдағұлова, Хиуаз Доспанова туралы] / А.Батырханова


Боранқұлов Қ. Тәуелсіздік гүлі (мектеп сахнасына арналған пьеса)

/ Қ. Боранқұлов // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2014. - № 12. - 65-

68 б.

Джумагазиева Б. Ұлы Отан соғысындағы жануарлар: [соғыс кезінде

солдаттарға көмек көрсеткен жануарлар: иттер, аттар, бұландар, бұғылар,

мысықтар, көгершіндер туралы қызықты мәліметтер және жануарларға

қойылған ескерткіштер туралы] /Б.Джумагазиева // Мектептегі мерекелер. –

2017. - № 6. – 16-18 б.

Кубелеков С. Невада-Семей:[Семей полигонының жабылғанына 20

жыл толуына байланысты конференция] / С. Кубелеков //География және

табиғат. - 2014. - № 3. - 40-43 б.

Макенбаева З. Жеңіс мерекесі: [Ұлы Отан соғысы туралы, соғыс

зардаптары және бейбітшілік туралы әдеби-музыкалық монтаж]

/З.Макенбаева // Мектептегі мерекелер. – 2017. - № 6. – 11-13 б.

Мәдиева С. Толеранттылық - бейбітшілік кепілі / С. Мәдиева

// Егемен Қазақстан. - 2015. - 16 маусым.

Мусиева С. Ұлы жеңіске мың тағзым! : [Ұлы Отан соғысы туралы

тәрбие сағаты] /С.Мусиева //Мектептегі мерекелер. – 2017. - № 6. – 14-15 б.

Мұратова Н. Ауған естеліктері: [Ауған соғысына арналған тәрбие

сағаты] / Н. Мұратова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 11. -

39-42 б.

Мұхамеди Н.Қ. Ұрпақтар ұмытпайтын Ұлы Жеңіс:[«Ешкім де, ештеңе

де ұмытылмайды» атты тәрбие сағаты] / Н. Қ. Мұхамеди


14-15 б.

159

Мұқышева А. Жеңіс күні: [жеңіс күніне арналған қойылым]

/А. Мұқышева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 5. -20-22 б.

Садықов С. Бейбітшілік пен жасампаздықтың қайнар көзі: [Елбасының

«Нұрлы жол»- болашаққа бастар жол атты Жолдауын талқылау] / С. Садықов


Сәтімбеков Р. Жер - Анаға тәуелді тағдырымыз, Жер - Анаға арналсын

ән жырымыз! / Р. Сәтімбеков, Ұ. Алпысбаева, Ш. Ахметова //Мектептегі


Табылды Ә. Әрқашан күн сөнбесін (бейбітшілік тақырыбына арналған

әдеби музыкалық кеш) / Ә. Табылды //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Тулеубаева Л. Қазақстан тарихы (11-сынып): [Семей атом полигоны

туралы] / Л. Тулеубаева //Средняя школа Казахстана=Қазақстан орта мектебі.

- 2015. - № 8-9. - 19-20 б.

27 қыркүйек -Дүниежүзілік

туризм күні

Дүниежүзілік туристік ұйым — халықаралық ұйым. 1970 жылы ресми

туристік ұйымдардың үкіметаралық одағы ретінде құрылды. Дүниежүзілік

туристік ұйым мүшелері: толық, қауымдасқан және біріккен мүшелерге

бөлінеді. Туристік ұйымның мақсаты — экономика дамуға, халықаралық

өзара қарым-қатынасқа, бейбітшілікке, гүлденуге, адам құқыларын жаппай

құрметтеп, сақтауға үлес қосу үшін туризмді дамытуға жәрдемдесу.

Басқарушы органы - Бас Ассамблея. Секретариатының тұрған жері —

Мадрид қаласы (Испания). Дүниежүзілік Туристік Ұйым - Біріккен Ұлттар

Ұйымының мекемесі болып табылады.

1980 ж. бастап, Дүниежүзілік Туристік Ұйым мүшелері жыл сайын 27

қыркүйек күні Дүниежүзілік туризм күнін атап өтеді. Мерекені атап өтуге

қатысты іс-шараларға: сан қилы шерулер, концерттер, туристік жәрмеңкелер,

семинарлар, мерекелік астар, би кештері және мұражайларға тегін кіру ,

сонымен қатар, туризмнің маңыздылығын атап көрсететін шараларға

халықты тартатын орындарды көрсету кіреді.

27 қыркүйек күні «Халықаралық туризм күніне» орай «Жас турист»

байқауын өткізуге болады. Аталған байқаудың аясында балалар келесі

тапсырмалар орындайды: командалардың сап түзеуі, онда сыртқы түрлері,

біріңғай формалары, таныстыру есепке алынады; палаткаларды құрастыру

және жинастырудан, уақытқа от жағудан сайыс; «Өткел», «Тұрған

орындарын бағдарлай білу» спортық сайыстары, туристік әндерді үздік

орындау конкурсы. Байқаудың мақсаты - өңірде балалар мен жасөспірімдер

туризмін дамыту, дені сау өскелең ұрпақты тәрбиелеу. Жүлдегерлер

дипломдармен және бағалы сыйлықтармен марапатталады.

160


Қазақстан Республикасы. Үкімет

Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің 2009-2011

жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы: Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2008 ж. 23 желтоқсан № 1208 қаулысы / Қазақстан Республикасы.

Үкімет. Қаулы //Егемен Қазақстан. - 2009. - 31 қаңтар.

* * *

Анаш Д. Балалар туризмін дамыту маңызды / Д. Анаш //Егемен

Қазақстан. - 2018. - 28 ақпан.

Исмайлова Б. Мұражай жұмыстарының оқушы тәрбиесіне ықпалы

/ Б. Исмайлова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2016. - № 10. -

8-11 б.

Карменова Н. Қазақстандағы туризмді дамыту: [экологиялық туризм]

/Н.Карменова, Ұ.Ходжаева //География және табиғат. – 2014. - № 3. – 3-6 б.

Карменова Н. EXPO - 2017 көрмесі - Астана қаласының туризмін

дамыту мүмкіндіктері / Н. Карменова, А. Сатыбалдиева, Ұ. Ходжаева

// География және табиғат. - 2015. - № 1. - 3-6 б.

Қамбаева Н. Астана. EXPO - 2017: болашаққа қадам / Н. Қамбаева


Қасымова Қ. Қазақстанның туризмдегі үлесі: [халықаралық туризм түрі

туралы] /Қ.Қасымова //География және табиғат. – 2014. - № 3. – 38-39 б.

Молдахметұлы Ж. Қазақстанда туризм қашан дамытылмақ?: [қазіргі

Қазақстандағы туризмнің мәселелері туралы] / Ж. Молдахметұлы //Айқын. -

2014. - 17 шілде.

Сағындықова А.С. Туризм - балалар мен жасөспірімдердің

демалуының және бос уақытын ұйымдастырудың тиімді тәсілі / А. С.

Сағындықова, А. Т. Мыңжасарова //Биология, география және экологияны

мектепте оқыту әдістемелігі=Биология, география и экология: методика

преподавания в школе. - 2016. - № 2-3. - 8-9 б.

Смайыл А. Мектеп туризмін қалыптастыруды жүзеге асырайық

/ А. Смайыл // Егемен Қазақстан. - 2013. - 7 қыркүйек.

1 қазан – халықаралық

музыка күні

Халықаралық музыка күні 1975 жылы 1 қазанда ЮНЕСКО шешімімен

бекітілді. Халықаралық музыка күнін бекіту бастамашыларының бірі

композитор Дмитрий Шостакович болып табылады. Мереке бүкіл әлемде

жыл сайын үздік артистер мен көркем ұжымның қатысуымен

ұйымдастырылған концерттік бағдарламалармен мерекеленеді. Бұл күні әлем

мәдениетінің құндылығына енген туындылар шырқалады. Адам музыкамен

ертеден таныс. Африка үңгірлерінде жер бетінен жоғалып кеткен

тайпалардың жартастардағы суреттері сақталған. Суреттерде музыка

құралдары бар адамдар бейнеленген. Біз енді ешқашан ол музыканы тыңдай

алмаймыз, алайда олар бір кездері адамдардың өміріне сән берді, оларды

161

қуантты немесе қайғыға салды. Музыканың әсері күшті. Музыканы жаны

сүймейтіндер әлемде аз. Көптеген композиторлар музыка арқылы адамның

сезімін беруге тырысты. Олардың аттары ұрпағымыздың жадында мәңгі

сақталған. Музыка ескірмейді, адамзат жер бетінде өмір сүргенше ол да

тіршілік етеді.

Музыкалық білімді оқушылар музыка сабағында және сыныптан тыс

шараларды өткізу барысыныда алады. Музыка арқылы оқушылар әсемдік

пен әрсіздікті, жақсы мен жаманды, мейірімділік пен зұлымдықты, қуаныш

пен қайғыны, т.б. түсініп, ажырата біліп, эстетикалық мәдениетті

қалыптастырады. Эстетикалық мәдениет оқушылардың қатынасын

анықтаумен қатар, олардың өміріне қуатты рухани күш ретінде көрінеді.

Бүгінгі таңда қазақ музыкасының қайнар көзі – Ақан сері мен Біржан

салдың, Құрманғазы мен Дина және т.б. өнері үлгілері – дәстүрлі ән мен

күйлерін ұрпаққа жеткізу мұғалімнен көп шеберлікті талап етеді. Осыған

орай мектептерде музыка күнін өткізу, музыка арқылы тәлім -тәрбие беру –

ұстаздың міндеті. Осындай мерекеде қазіргі тәрбиеге сай етіп «Музыка

адамзаттың әмбебап тілі» атты концерттік сабақ, «Музыка әлемі - тәрбие

айдыны» атты ән байқауы және ұлттық музыканы дамыту мақсатында

«Домбыра – қазақ халқының киелі аспабы» атты тәрбие сағаттарын өткізуге

болады.


Базарова И.Н. Музыка сабағы - мектептегі эстетикалық тәрбие

жүйесінің негізгі түрі / И. Н. Базарова //Мектептегі өнер. - 2013. - № 1. – 20 б.

Баймұханбетова Ж.К. Оқушыларды музыканы тыңдай және қабылдай

білуге тәрбиелеудің тиімділігі / Ж. К. Баймұханбетова //Орта мектеп

жаршысы=Вестник средней школы. - 2016. - № 6. - 11-12 б.

Баймұханбетова Ж. Музыканың бала тәрбиесіне ықпалы

/ Ж. Баймұханбетова // XXI ғасыр мектебі. - 2017. - № 1. - 27-28 б.

Ерболатова С. Балаларға музыкалық тәрбие беру / С. Ерболатова


Ешпанова Б. Музыкадағы табиғат бейнесі:[музыканы есту,тыңдай

білу мәдениетіне, ән айтуға үйрету] / Б. Ешпанова //Білім кілті=Ключ знаний.

- 2016. - № 7. - 41-43 б.

Жәрдемова А. Музыка - эстетикалық тәрбие берудің негізі:[жас

жеткіншектерді тәрбиелеуде музыканың рөлі жайында] / А. Жәрдемова


Жардемова А.Б. Жасөспірімдердің рухани мәдениетін

қалыптастырудағы музыкалық үйірмелердің маңызы / А. Б. Жардемова,

Л. К.Умирзакова // Педагогика және Психология. - 2016. - № 3. - 190-195 б.

Зәкіржанқызы С. Музыка пәні ұлттық сананы қалыптастыра ала ма?

/ С. Зәкіржанқызы //Айқын. - 2014. - 17 мамыр.

Зинуллина Қ.А. Мектептегі ән-саз сабақтары - оқушыларға музыкалық-

эстетикалық тәрбие беру көзі / Қ. А. Зинуллина //Педагогика және

өнер=Педагогика и искусство. - 2017. - № 2. - 5-10 б.

162

Ильжанова Х.Е. «Бабадан қалған мұра - домбыра!» / Х. Е. Ильжанова

//Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан мектептеріндегі

сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 6. - 41-43 б.

Қалдығалиева Р.Ф. Жалпы білім беретін мектептің музыка пәнін

оқытуда «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыру / Р. Ф. Қалдығалиева


Куатова Г.Қ. «Музыка» пәнінің мазмұны, оқыту ерекшеліктері

/ Г. Қ. Куатова //Мектеп - 45 минут. - 2015. - № 2. - 33-34 б.

Құлманова Ш.Б. Музыка пәнін оқыту барысында шығармашылық

тапсырмаларды қолдану мәселелері /Ш. Б. Құлманова, Б. М. Хидирова

// Бастауыш мектеп. - 2014. - № 3-4. - 15-18-7 б.

Мусаелян А.С. Музыкалық ритмика сабағындағы интербелесенді

әдістер / А. С. Мусаелян //Білім беру мекемесі басшыларының


2014. - № 4. - 49-52 б.

Рыбакова Е.А. Халық педагогика негізінде қазақ музыка өнерімен

танысу әдістері / Е. А. Рыбакова // Мектептегі өнер. - 2013. - № 2. - 25-26 б.

Серікбаева К.Б. Музыка сабағы - музыкалық тәрбиенің негізгі

формасы / К. Б. Серікбаева //Педагогикалық кеңес: мектептегі оқу-тәрбие,

басқару жұмысы=Педагогический совет: управление и учебно-

воспитательная работа в школе. - 2016. - № 3-4. - 9-10 б.

Сыдықова Қ.А. Оқушыларға музыка сабағы арқылы эстетикалық

тәрбие берудің тиімді жолдары / Қ. А. Сыдықова, И. Сайманова //Қазақстан

мектебі. - 2017. - № 5. - 27-29 б.

Қазан айының бірінші жексенбісі

– мұғалімдер күні

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 1998 жылы 20

қаңтардағы Жарлығына сәйкес жыл сайын қазанның бірінші жексенбісінде

мұғалімдер күні атап өтілетін. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 ж.

31 қазандағы № 689 қаулысы бойынша бұл күн қазан айының бірінші

жексенбісінде мерекеленетін болып қайта бекітілді.

Қазақстан Республикасының Үкіметі білім беру жүйесінің дамуына,

қоғамдағы мұғалімдердің мәртебесін көтеруге көп көңіл бөліп келеді.

2012 жылдың 30 наурызында Қазақстан Республикасы Үкіметінің

«Орта білім беретін үздік ұйым» грантын беру тәртібін және оның мөлшерін

белгілей отырып, оны беруге арналған конкурсты өткізу қағидаларын бекіту

туралы №393 Қаулысы және «Үздік педагог» атағын беру қағидаларын

бекіту туралы №394 Қаулысы шықты.

Конкурс тиімді педагогикалық және басқару тәжірибесін анықтау,

қорыту және тарату, педагогтар мен орта білім беру ұйымдары

басшыларының кәсіби және жеке тұлғалық өсуін ынталандыру, Қазақстан

163

Республикасының орта білім беру жүйесінің даму үрдісін анықтау

мақсатында өткізіледі.

«Үздік педагог атағы» меншік нысандарына және ведомстволық

бағыныстылығына қарамастан, педагогикалық қызметте жоғары жетістіктері

бар мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту, бастауыш, негізгі және жалпы

орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру

ұйымдарының педагогикалық қызметкерлеріне беріледі.

Қазақстанда білім беру және ғылым қызметкерлерінің 3 съезі өткізілді.

Қазақстан Республикасы білім беру қызметкерлерінің І Съезі 1998

жылы 3-5 желтоқсан күндері Алматы қаласында өткізілді. Съезд ұлттық

және жалпыадамзаттық құндылық және елде өтіп жатқан білім беру

реформасы жағдайында ғылым мен тәжірибенің жетістіктері негізінде жеке

тұлғаның қалыптасу, даму және кәсіби шыңдалуының көкейкесті

мәселелерін талдауға арналды.

Қазақстан Республикасы білім беру және ғылым

қызметкерлерінің ІІ Съезі 2001 жылы 2-3 ақпан күндері Алматы қаласында

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 10-жылдығына, сонымен қатар

еңбек нарқы жағдайында кәсіби бәсекелестікке қабілетті мамандар даярлау

мақсатында білім сапасын көтеру, жеке тұлғаның қызығушылығына,

қабілетіне және білім алу қажетіне және мемлекеттік тілді игеруіне сәйкес

білім беруді дифференциялау мәселелеріне арналып өткізілді.

Қазақстан Республикасы білім беру және ғылым қызметкерлерінің

ІІІ Съезі 2004 жылы 12 қазан күні Астана қаласында өтті. Съезд білім беруді

дамытудың 2010 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасын талқылауға

арналды.

Съездің негізгі мақсаты – қоғамдық-саяси өмірдегі ғылыми-

педагогикалық зиялы қауым рөлінің артуын, оның білім беру және ғылым

саласында өскелең ұрпақты белсенді азаматтық ұстаным және Қазақстандық

патриотизм рухында тәрбиелеудегі ел Президентінің Қазақстан халқына

Жолдауын орындауға белсенді қатысуын жүзеге асыру.

Сонымен бірге 2011 жылдан бері бірнеше пән мұғалімдері съездері

өткізілді. 2011 жылдың 11-12 мамыр күндері Астана қаласында

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті базасында математика

пәні мұғалімдерінің І Съезі болып өтті.

2012 жылдың 27-28 маусым күндері Өскемен қаласында Д.Серікбаев

атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті базасында

химия және биология пәні мұғалімдерінің I Съезі болып өтті.

2013 ж. 16-17 мамырда Білім және ғылым министрлігі Астанада

филология пәні мұғалімдерінің І Съезін өткізді.

Мұғалім - тек ғылымдарға үйретуші емес, сондай-ақ рухани игіліктер

мен адамгершілік ізгі ниеттерді оқушылар бойына сіңіруші де. Ұстаздар

айрықша азаматтық парыз - жас ұрпақты тәрбиелеу міндетін атқарады.

Олардың білімі мен тәжірибесі, дәстүрлер сабақтастығы мен жаңашылдығы

әрбір мектептің негізі боп қаланған.

164

Мектеп қабырғасынан әлдеқашан алыстап кетсе де, бойында жылуы

бар әрбір парасатты азамат әліп үйретіп, білім теңізіне жетелеген ұстаздары

мен балалық шағының талай қызықты күндеріне куә болған алтын ұя –

мектебін әрдайым үлкен сағынышпен, құрметпен еске алып отырады.

Қазан айының алғашқы аптасында республика көлемінде тойланатын

ерекше мереке - ұстаздар күні. Осы күні төменгі сынып оқушылырына арнап

«Ұстазым менің» атты ертеңгілік, «Ұстаздық – ұлы іс», «Ұлағатты ұстазым»

атты тәрбие сағаты, «Ұстаз – ұлы тұлға» атты кітап көрмесін өткізуге

болады. Оқушылардың күшімен мұғалімдерге арналған әдеби-сазды,

концерттік бағдарламалар, «Мұғалімдер балы» ұйымдастырылады.



«Орта білім беретін үздік ұйым» грантын беру тәртібін және оның

мөлшерін белгілей отырып, оны беруге арналған конкурсты өткізу

қағидаларын бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы

30 наурыздағы №393 қаулысы /Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы

//Егемен Қазақстан. -2012. №152-156. – 14 сәуір.


«Үздік педагог» атағын беру қағидаларын бекіту туралы: Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 сәуірдегі №394 қаулысы /Қазақстан

Республикасы. Үкімет. Қаулы //Егемен Қазақстан. - №152-156. – 14 сәуір.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.

Қазақстан Республикасы Филологтарының съезін ұйымдастыру және

өткізу туралы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің

2013 ж. 1 наурыздағы № 73 бұйрығы /Қазақстан Республикасыбілім және

ғылым министрлігі. Бұйрық //12 жылдық білім беру=12-летнее образование.

2013. - № 1. – 4 б.; № 2. – 4 б.

* * *

Cейітасқар М. Мұғалімді даттап, ата-ананы ақтай береміз

бе?:[мұғалім беделі жайлы] / М. Cейітасқар //Ана тілі. - 2014. - 20-26 қараша.

Аманғалиева А. Ұстазым, ұлағатым, үлгі өнегем!: [ұстаздар күніне

арналған сценарий] / А. Аманғалиева// Мектептегі мерекелер: тәрбие


Байділдаева М. Мұғалім қызметінің мәні - ізгілікте / М. Байділдаева

// Бала тәрбиесі. - 2016. - № 3. - 13-14 б.

Волошенко Н.И. «Жас сынып жетекшісі» бағдарламасы /Н. И.

Волошенко //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного

руководителя. - 2015. - № 11. - 8-12 б.

Жекмұрзаева Л. Мектеп - білім тірегі, ұстаз оның жүрегі:[ұстаздар

күніне арналған сабақ] / Л. Жекмұрзаева //Бала тәрбиесі. - 2016. - № 10. -

6-7 б.

Ибраева Л.Б. Оқушы, мұғалім – ізденіске ынтымақтастықпен

/ Л.Б.Ибраева // Қызықты психология. – 2017.- № 6. – 3 б.

165

Карагонысова Г. Ұлттық құндылықты қалыптастыруда сынып

жетекшісінің ролі: [педагогикалық сағат] / Г.Карагонысова //Мектептегі


Кәдірбай А.К. Педагогикалық кадрларды даярлаудың сапасын

арттырудағы инновациялық технология мәселелері және даму ерекшеліктері

/ А. К. Кәдірбай //Шетел тілін оқыту әдістемесі=Методика обучения

инностранному языку. - 2014. - № 1. - 16-22 б.

Кемелбекова С. Сынып жетекшісінің негізгі қызметтері мен міндеттері

мәселесі / С. Кемелбекова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2014.

- № 9. - 2-4 б.

Қаражанова К. Ұстазсыз шәкірт тұл...:[ұстаздар мерекесіне арналған

«Ұстазсыз шәкірт тұл, шәкіртсіз ұстаз тұл» атты сырласу кештің сценариі]

/ К. Қаражанова // Бала тәрбиесі. - 2015. - № 10. - 4-6 б.

Мәмет С. Мұғалім беделін қайтсек көтереміз? /С. Мәмет

// Егемен Қазақстан. - 2017. - 3 сәуір.

Медина Г.М. Қалдырған ізің мәңгілік: [ұстаздар күніне арналған кеш]

//Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2017. - № 3.

– 14-15 б.

Мұғалім мәртебесін көтеру ұсынылды: [Сенатта өткен жиында «Орта

білім беру жүйесінің жай күйі, проблемалары және заңнамалық реттеу

перспективалары» тақырыбын арқау еткен] // Айқын. - 2017. - 26 қыркүйек.

Мұсанова А.З. Бала тәрбиесіндегі сынып жетекшісінің рөлі

/ А. З. Мұсанова //Педагогика және оқушы психологиясы. - 2016. - № 5.

- 6-7 б.

Наурызова Б. Бала тәрбиесіндегі сынып жетекшісінің орны

/Б.Наурызова //Тәрбие құралы. – 2014. - № 3. -12-14 б.

Өтебаева Р.К. Сынып жетекшісінің жұмысы /Р. К. Өтебаева

//Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного руководителя.

- 2016. - № 10. - 1922 б.

Сағымбаева А.Е. Сынып жетекшісінің жұмысына инновациялық

көзқарас / А. Е. Сағымбаева, С. К. Әбілханова //Сынып жетекшісінің

анықтамалығы=Справочник классного руководителя. - 2015. - № 6. - 21-26 б.

Сағындыкова А.А. Бала тәрбиесінде мектеп, мұғалім және ата-ананың

рөлі / А. А. Сағындыкова // Вестник образования. - 2016. - № 5. - 31-32 б.

Сағындықова Г. Ұстаз - мектептің жүрегі: [ұстаздар мерекесіне

арналған «Ұстаз - мектептің жүрегі» атты кештің сценарийі] /Г.

Сағындықова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. - № 12. - 96-99 б.

Салменова А. Ата-аналармен жұмысты ұйымдастыру түрлері (сынып

жетекшілеріне арналған) /А.Салменова //Әлеуметтік педагогика және өзін-

өзі тану=Социальная педагогика и самопознание. – 2014. - № 1. – 30-32 б.

Сауытбаева М. Ұстаз - үлгі, өнеге, ұлағатым:[ұстаздар күніне арналған

сценарий] / М. Сауытбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. -

№ 8. - 42-44 б.

166

Сәрсенби Г. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмысының әдістері

/ Г. Сәрсенби //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная


Сейсембаева Қ.А. XXI ғасырдағы бәсекеге құзырлы, қабілетті

мұғалімнің тұлғасы / Қ. А. Сейсембаева //Білім кілті=Ключ знаний. - 2014. -

№ 1. - 6-7 б.

Табылды Ә. Ұстазым менің: (мұғалімдер күніне арналған мерекелік

кештің сценарийі) /Ә. Табылды //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Таиырова А.А. «Мектеп - білім тірегі, ұстаз - оның жүрегі» ұстаздар

күніне арналған кеш / А. А. Таиырова //Внеклассная работа в школах


30-31 б.

Таиырова А.А. «Мектеп - білім тірегі, ұстаз - оның жүрегі» ұстаздар

күніне арналған кеш / А. А. Таиырова //Внеклассная работа в школах


30-31 б.

Таушаева Р. Ұстаз - ұлы есім: [ұстаздар күніне арналған «Ұстаз-ұлы

есім» атты кештің сценарийі] / Р. Таушаева //Тәрбие құралы. - 2016. - № 3. -

56-57 б.

Тәжібаева С. Сынып жетекшісі жұмысы жоспары қалай жасалады?

/ С. Тәжібаева // Қазақстан мектебі. - 2014. - № 5. - 29-31 б.

Тулегенова Д. Ұстаз, аты биік әрі мәңгілік: [Мұғалімдер күніне

арналған кештің сценарийі] / Д. Тулегенова //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. - 2016. - № 8. - 23-26 б.

Ұстаз ұлағаты - ұлт мұраты:[мұғалімдер күніне арналған мақалалар

топтамасы] // Егемен Қазақстан. - 2015. - 3 қазан.

Шабатаева А.С. Ұстазым - ұлағатым:[ұстаздар мерекесіне арналған

сценарий] / А. С. Шабатаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2015. - № 12. - 15-16 б.

Шектібаева К. Ұлылықтың басында ұстаз тұрар:[ұстаздар күніне

арналған сценарий] / К. Шектібаева // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2014. - № 7. - 53-55 б.

Хамзина М.А. Сынып жетекшісінің оқушыларды тәрбиелеу жүйесіндегі

рөлі / М. А. Хамзина //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник


Қазан

4 жұлдыз

Филология ғылымдарының докторы, профессор,

әдебиеттанушы Бейсенбай Кенжебаевтың туғанына 115

жыл (4.10.1904-17.07.1987).

Бейсенбай Кенжебаев 1904 жылы 4 қазанда Оңтүстiк Қазақстан облысы

Ордабасы ауданында дүниеге келдi.

167

1925 жылы Мәскеудегі Шығыс еңбекшiлерi коммунистiк

университетiн, М.Горький атындағы әдебиет институтының 2 курсын,

Қазақтың Мемлекеттiк университетiнiң (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ

Ұлттық университеті) журналистика факультетiн 1942 бiтiрдi.

Кенжебаев Б. қазақ баспасөзiне белсене қатысып келдi. «Жас қайрат»,

«Лениншiл жас»1923-1928, «Кеңес туы»1929-30, «Оңтүстiк Қазақстан»,

1932-33, «Социалистiк Қазақстан»1928-1929, 1931-1932, 1933-1935 т. б.

газет-журналдарда бөлiм меңгерушiсi, редактордың орынбасары, редактор,

«СССР Жоғарғы Советi Ведомосының» аудармашысы 1938-1941, Қазақтың

Мемлекеттiк бiрiккен баспасының бас редакторы 1961-1944 болып iстедi.

1944-1953 жылдары және 1961-1975 жылдары Қазақ Мемлекеттiк

Университетiнiң кафедра меңгерушiсi, 1975-1987 жылдары осы

университеттiң профессоры болды.

Б.Кенжебаев қазақ әдебиетінің мәселелеріне, қазақ баспасөзінің

тарихына арналған іргелі еңбектердің, Абай, С.Торайғыров, Жамбыл

Жабаев, М.Сералин, М.Әуезов, С.Шәріповтың өмірі мен шығармашылығы

туралы зерттеулердің авторы. 1946 жылы «Сұлтанмахмұт Торайғыровтың

ақындығы» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғаса,

университеттiң ғылыми кеңесі «ХХ ғасыр басындағы қазақтың демократ

жазушылары» атты монографиясы үшiн 1959 жылы филология

ғылымдарының докторы атағын бердi.

Б.Кенжебаев жоғары оқу орындарының студенттерiне арналған

оқулықтар мен бағдарламалардың авторы. 1967 жылы «Ертедегi қазақ

әдебиетi хрестоматиясын», студенттерге арналған «ХХ ғасыр басындағы

қазақ әдебиетi» оқулығын жазды. Ауыз әдебиеті үлгілерін жинау, жүйелеу,

зерттеумен айналысты. Кеңестік кезеңде коммунистік идеологияға орай,

қазақ әдебиетінің тарихы Бұқар жыраудан басталады деген жаңсақ пікірді

теріске шығарып, оның Орхон-Енисей жазбаларынан басталатындығын

ғылыми тұрғыдан дәлелдеді. 1969 жылы «Көне әдебиет туралы», 1973 жылы

«Қазақ әдебиеті тарихы» атты еңбектер жазды. Ол Қазақстанда ғалым-

педагог кадрларын даярлауға көп еңбек сiңiрдi. Ленин орденiмен және

медальдармен марапатталды.


Кенжебаев Б. Асау жүрек: С. Торайғыров өмiрiнен деректi әңгiмелер,

мақалалар, зерттеулер /Б.Кенжебаев. – Алматы: Рауан, 1995 – 160 б.

Кенжебаев Б. ХХ ғасыр басындағы әдебиет: Жетiншi кiтап. Жоғары

оқу орындарының студенттерiне арналған оқулық /Б.Кенжебаев. - Алматы:

Бiлiм, 1993. - 248 б.

Кенжебаев Б. Қазақ әдебиетi тарихының мәселелерi. Мақалалар

жинағы /Б.Кенжебаев. – Алматы: Ғылым,1973. – 160 б.

Кенжебаев Б. Сұлтанмахмұт Торайғыровтың ақындығы /Б.Кенжебаев.

– Алматы, 1949.

Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ

жазушылары /Б.Кенжебаев. – Алматы, 1958.

168

Кенжебаев Б. Жылдар жемісі /Б.Кенжебаев. – Алматы, 1984.

Кенжебаев Б., Есназаров Ә. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетi:

Жоғары оқу орындарының студенттерiне арналған оқулық /Б.Кенжебаев. -

Алматы: Мектеп, 1966. - 300 б.

Ол туралы:

Кенжебаев Бейсембай //Қазақстан жазушылары: Анықтамалық. –

Алматы: Ана тілі, 2004. – 161-162 б.

Кенжебаев Бейсенбай //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша энциклопедия

Т.3. – Алматы,1988. – 275-б.

Кенжебаев Бейсенбай 1904-1987 //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия.Т.4.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,

2002. – 504 б.

Кенжебаев Бейсенбай //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия. – Алматы:

Қазақстан даму институты. – 1999. – 308-309 б.

Кенжебаев Бейсенбай //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.1. –


Кенжебаев Бейсенбай //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық

анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ әдебиеті, 2012. – 577 б.

Төреқұлов Н. Бейсенбай Кенжебаев /Н.Төреқұлов //Қазақ

фольклористикасы – Алматы,1972. – 244-256 б.

* * *

Әбдиманұлы Ө. Әдебиеттанудағы тау тұлға: [әдебиеттанушы ғалым,

филология ғылымдарының докторы Бейсембай Кенжебаев туралы ]

/ Ө. Әбдиманұлы //Ана тілі. - 2014. - 30 қазан - 5 қараша.

Әбділдаұлы О. Ерендер: [ұлтымыздың ұлағатты перзенттері Бейсенбай

Кенжебаев пен Сейдахмет Бердіқұлов туралы] / О. Әбділдаұлы //Егемен

Қазақстан. - 2009. - 11 наурыз.

Ергөбек Қ. «Нашар» лектор, ұлы ұстаз: [ғалым, ұстаз Бейсембай

Кенжебайұлы туралы] / Қ. Ергөбек //Қазақ әдебиеті. - 2009. - 23 қаңтар.

Ергөбек Қ. Осы жұрт Бейсекеңді біле ме екен?: [ғалым, ұстаз Бейсембай

Кенжебайұлы туралы] / Қ. Ергөбек // Қазақ әдебиеті. - 2016. - 26 тамыз.

Ермағамбетова Л. Әдебиет тарихын тереңдеткен ғалым:[ұлағатты

ұстаз, ғұлама ғалым Бейсембай Кенжебаевтың 110 жылдығына арналған

«Б.Кенжебаев және қазақ әдебиеті тарихын зерттеудің ғылыми-әдіснамалық

мәселелері» атты халақаралық ғылыми-праетикалық конференциясы өтті] /

Л. Ермағамбетова //Айқын. - 2014. - 5 қараша.

Жолдасбеков М. Асылдарым: эссе: [ғалымдар Бейсембай Кенжебаев

және Әлкей Марғұлан туралы] / М. Жолдасбеков //Егемен Қазақстан. - 2011. -

7 қаңтар.

Қазыбекұлы Н. Мен де профессор Б.Кенжебаевтың шәкіртімін:

[әдебиетші ғалым Бейсенбай Кенжебаев туралы] / Н. Қазыбекұлы

//Мұқағали. - 2010. - № 7. - 27-31 б.

Сартбаева Д.К. Б.Кенжебаевтың қызметі мен әдеби мұрасының

зерттелуі / Д. К. Сартбаева //Ахмет Ясауи атындағы Қазақ-Түрік

университетінің хабаршысы. - 2002. - № 4-5. - 78-81 б.

169

Сәрсен Ж. Түркістандағы түрктану музейі: [Түркістандағы Бейсембай

Кенжебайұлының түрктану музейі] / Ж. Сәрсен //Мәдени мұра. - 2017. - № 2.

Қазан

15 жұлдыз

Қазақ әдебиетінің негізін салушы, жазушы, мемлекет және

қоғам қайраткері Сәкен (Сәдуақас) Сейфулиннің туғанына

125 жыл (15.10.1894-25.02.1938).

Сәкен Сейфуллин Ақмола уезi, Нiлдi болысында қазiргi Қарағанды

обл., Ақадiр ауданы «Ортау» совхозының «Қарашiлiк» қыстағында 1894

жылы шағын дәулеттi саятшының отбасында дүниеге келдi.

Сәкен Сейфуллин1905-1908 жылдары Нiлдегi орыс-қазақ мектебінде,

1908-1910 жылдары Ақмоладағы бастауыш приход мектебiнде, 1910-1916

жылдары үш класты қалалық училищеде, 1913-1916 жылдары Омбыдағы

мұғалiмдер семинариясында оқыды. Онда «Бiрлiк» атты жастардың ұйымына

қатысып, қазақ халқы арасында оқу-бiлiм тарату iсiне араласады. Омбы

семинариясынан кейiн Ақмолаға қайта оралып, Сiлетi-Бұғалы ауылында

мектеп ашып, мұғалiмдiк қызмет атқарады. Осы жылдардан бастап саяси,

қоғамдық iстерге белсене араласады.

1922 жылы С.Сейфуллин Қазақстандағы Халық ағарту комиссарының

орынбасары, ал 1922-1925 жылдары Қазақ АКСР халық комиссарлар

кеңесiнiң төрағасы, Бүкiл Ресейлiк Орталық Атқару Комитетiнiң мүшесi,

Қазақ Халық ағарту комиссариаты жанындағы Академиялық орталықтың

төрағасы қызметтерiн қоса атқарды. Осы кездерi ол мектепке дейiнгi

мекемелер, орта мектеп және жоғары оқу орындарының жұмысын жақсарту,

оқу материалдық базаларын құру және нығайту, оқу-тәрбие жұмыстарының

сапасын жақсарту мәселелерiмен айналысты. Оның Қызылорда Халық ағарту

институтының ректоры 1927, Ташкенттегi қазақ жоғары педагогикалық

институтының ректоры 1928, Қазақ педагогикалық институтының қазiргi

Абай атындағы Қазақтың Ұлттық педагогикалық университетiнiң доцентi

1929-1937, Қазақтың коммунистiк журналистика институтының

профессоры 1934 болып iстеген жұмыстары педагогика ғылымдарына

қосқан үлкен үлестерiнiң бiр саласы.

С.Сейфуллин қазақ әдебиетiнен мектептерге арналған 1932 жылы

шыққан «Әдебиеттану оқу кiтабы», 1934 жылы шыққан «Көркем әдебиет»,

1932 жылы шыққан «Қазақ әдебиетi» атты жаңа оқулықтардың авторы

ретiнде де Қазақстанның педагогика ғылымына елеулi үлес қосқан.

С.Сейфуллин 1936 жылы қазақ әдебиетi мен өнерiнiң Мәскеуде өткен

бiрiншi он күндiгiне қатысты. Қазақ жазушыларының iшiнен тұңғыш рет

Еңбек Қызыл Ту орденiмен марапатталды. 1936 жылы жазушының

әдебиеттегi еңбегiнiң 20 жылдығын бүкiл Қазақстан жұртшылығы тойлады.

1937 жылы қыркүйекте репрессияға ұшырап, қаза болды. 1957 жылы

ақталып, оның шығармалары оқырман қауымға қайта оралды. Сәкен

Сейфуллиннің жары Гүлбаһрам да тұтқындалып, Ақмоланың АЛЖИР

170

лагеріне жіберіледі, ұлы Аян ауыр жағдайды көтере алмай екі жасында

поезда қайтыс болады. Көп жылдар бойы қуғын-сүргінге ұшыраған

Гүлбаһрам Батырбекова 1973 жылы қайтыс болды.

С.Сейфуллин шығармалары бірнеше тілдерге аударылды.

С.Сейфулиннің өмірі мен шығармашылығы туралы С.Мұқановтың «Сәкен

Сейфуллин» пьесасы, көптеген жазушы, ғалымдардың әдеби зерттеулері,

естеліктері жарық көрді.

Сәкен Сейфуллин «Еңбек Қызыл Ту» орденімен

марапатталған. Қарағанды облысында С. Сейфуллин атындағы

ауыл, Қарағандыда С.Сейфуллин атындағы драма театры, Омбы облысының

көшелері, Астана және Алматы басты көшелерінің біріне Сәкеннің есімі

берілген. 2005 жылы С.Сейфуллинге арналған

Қазақстан маркасы шығарылды. С. Сейфуллин аты Астанадағы Қазақ

агротехникалық университетіне берілген, Астана қаласында Сәкен

Сейфуллин мұражайы бар.


Сейфуллин С. Бес томдық шығармалар жинағы /С.Сейфуллин. -

АлматыЖазушы, 1986. –

Т.1.Өлеңдер мен поэмалар – 1986. – 344 б.

Т.2.Поэмалар мен пьесалар – 1987. – 268 б.

Т.3.Әңгiмелер мен повестер – 1987. – 472 б.

Т.4.Тар жол,тайғақ кешуРоман. – 1988. – 448 б.

Т.5.Мақала,публицистика – 1988. – 304 б.

Сейфуллин С.. Зор мiндет үзiндi; Барлық күш оқуға үзiндi; Еңбекшi

қазақ жастарының есiне үзiндi; Кедейге не керек әр қазақтың жадында оқу

болсын үзiндi/С.Сейфуллин // Қазақтың тәлiмдiк ой пiкiр антологиясы ХХ

ғасырдың 20 жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең Т.2. – Алматы,1998. –

181-185 б.

Сейфуллин С.. Көкшетау: Жыр-дастандар құраст. алғы сөзiн жазған

Т.Кәкiшев - АлматыЖазушы,1994. – 296 б

Сейфуллин С.. Қызыл жұлдыз Өлеңдер: мектеп жасына дейiнгi балалар

үшiн/С.Сейфуллин. - АлматыЖалын,1990. – 13 б. Тiлашар

Сейфуллин С.1916 жыл //Қаһарлы 1916 жыл құжаттар мен

материалдар/С.Сейфуллин. 2-шi Том. – Алматы, 1998. – 139-151 б.

Сейфуллин С.. Сол жылдарда повестер мен әңгiмелер/С.Сейфуллин. -

Алматы Жазушы, 1974. – 510 б.

Сейфуллин С. Тар жол тайғақ кешу тарихи мемуарлық роман 4-бас. -

/С.Сейфуллин. - АлматыЖазушы, 1977. – 389 б.

Сейфуллин С. Далада Арнау; Тар жол тайғақ кешу романнан үзiндi;

Аққудың айрылуы /С.Сейфуллин //Қазақ совет әдебиетiнен факультативтiк

хрестоматия 10 класқа арналған - Алматы,1985. – 5-27 б.

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%B9%D1%84%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BB%D1%8B

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%B9%D1%84%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BB%D1%8B

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%B9%D1%84%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80%D1%8B

171

Сейфуллин С.. Ахмет Байтұрсынұлы елуге толды 1923 ж. 30 қаңтар

«Бес арыс» кiтабынан/С.Сейфуллин. // Қазақстан мектебi.–1998. -№ 6.–40-

44 б.

Ол туралы Сейфуллин Сәкен (Садуақас) //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.7. –


Сейфуллин Сәкен // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Анықтамалық. –

Алматы: Ана тілі, 2004. – 278 б.

Сәкен Сейфуллин 1894-1938 //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы ХХғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең

Т.2./Құраст. Қ.Жарықбаев,С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 181 б.

Сәкен Сейфуллин //Қызыл қырғын 37-де опат болғандар

/құраст.Қ.Қасенов,Ә.Төреханов. – Алматы, 1994. – 36–38 б.

Сәкен Сейфуллин //Тарихи тұлғалар. Танымдық көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. – Алматы:

Алматыкітап, 2005. – 155-157 б.

Сәкен Сейфуллин //Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілік оқырмандарға арналған

/ құраст.Б.Тоғысбаев, А.Сужикова. – Алматы: Алматы баспасы, 2011. – 184 б.

Сейфуллин Сәкен 1894-1938 //Абай: Энциклопедия. – Алматы, 1995. –

505-511 б.

Сейфуллин Сәкен 1894-1938 //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша

энциклопедия.Т.4. – Алматы, 1989. – 525-527 б.

Сейфуллин Сәкен //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия. – Алматы,

2000. – 553-554 б.

Сейфуллин Сәкен // Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық анықтамалық.

– Алматы. Аруна, 2006. – 661-662 б.

Кәкішев Т. Ескiрмейдi естелiк революционер-ақын С.Сейфуллин

жайында әңгiме, сыр-сұхбаттар /Т.Кәкішев. - Алматы Жазушы, 1994. –

432 б.

Қайратұлы Б. Сәкеннің мұражайы: [Астанадағы Сәкен Сейфулиннің

мұражайы туралы] /Б.Қайратұлы //Астана хабары. – 2008. – 21 ақпан.

Қожакеев Т. Көп қырлы қыран Сәкен Сейфуллин //Қожакеев Т. Көк

сеңгiрлер. – Алматы, 1992. – 141-151 б.

Қазақ әдебиетiнiң классиктерi Сәкен Сейфуллин, Iлияс Жансүгiров,

Бейiмбет Майлин Библиографиялық көрсеткiш - Алматы Қазақстан

Республикасының. ұлттық кiтапханасы,1996. – 112 б.

Сражиев М. С.Сейфуллин шығармалары лексикасының стильдiк

ерешелiктерi М.Сражиев //Қазiргi қазақ тiлi стилистикасының мәселелерi.

Жоғары оқу орындарының профессорлары мен оқытушыларының ғылыми

мақалалары жинағы Абай атындағы пед. институты. - Алматы, 1985.

–28-33 б.

* * *

172

Арынұлы С. Азамат, ақын туралы ақиқат. Кәкеннің Амантайының

«Сәкен Сейфуллин» кітабы бойынша туындаған кейбір ойлар / С. Арынұлы

// Түркістан. - 2011. - 13 қазан.

Арынұлы С. Сәкеннің соңғы өлеңі: [Сәкен Сейфуллин туралы]

/ С. Арынұлы // Егемен Қазақстан. - 2010. - 29 қыркүйек.

Арынұлы С. «Сәлем де Көкшетаудың биігіне...»: [Сәкен Сейфулин

туралы] / С. Арынұлы //Ана тілі. - 2013. - 3-6 мамыр.

Асабаев З. Көрсоқыр сенім. Сәкенді сөйлете алмаған тергеушінің

айтқандарынан: [Сәкен Сейфуллин туралы] / З. Асабаев //Алматы ақшамы. -

2010. - 27 мамыр.

Асабаев З. Қос арысты көрген қариялар: [Мағжан Жұмабаев пен Сәкен

Сейфуллинді атылды дегеннен кейін Колыма мен Магадан түрмелерінен

көрген адамдардың айтқандары] / З. Асабаев //Ана тілі. - 2012. - 15-28

наурыз.

Асабаев З. Сәкен Сейфуллиннің Үржарға келуі / З. Асабаев

// Ана тілі. - 2015. - 29 қаңтар - ақпан.

Әбілдин Ш. Сәкен өлімінің жұмбағы шешіле ме? /Ш.Әбілдин //Қазақ

әдебиеті. – 2006. – 24 наурыз.

Әбілдин Ш. Біз Сәкен Сейфулиннің сүйегін Магаданнан қалай іздедік?:

[1990 ж. С.Сейфулиннің сүйегін іздеп бір топ адам Магаданға барып қайтқан,

сол сапар туралы] / Ш. Әбілдин // Жас Алаш. - 2012. - 11 қазан.

Бұқарқызы Х. Сәкеннің бейнесі жазылған деректі фильм табылды:

[Сәкен Сейфуллиннің «Турксиб открыт» деген деректі фильмге түсіп қалған

бейнесуреті туралы] / Х. Бұқарқызы //Айқын. - 2011. - 2 наурыз.

Жоямергенқызы Н. Сырлы да сырбаз Сәкен еді... Сәкен Сейфуллиннің

120 жылдық мерейтойы / Н. Жоямергенқызы // Түркістан. - 2015. - 8 қаңтар.

Жүсіпбекұлы Х. Сәкеншілдік пен Сәкен туралы /Х.Жүсіпбекұлы

//Жұлдыз. – 2006. - № 11-12. – 183-184 б.

Кәкен А. Жаншылған жан: [Сәкен Сейфуллиннің репрессияға ұшырауы

туралы] / А. Кәкен //Егемен Қазақстан. - 2014. - 15 қазан.

Кәкен А. «Қазақ өнерлі халықтардың қатарына кіруі керек»: [Сәкен

Сейфуллин жайлы] / А. Кәкен //Егемен Қазақстан. - 2017. - 19 қазан.

Кәкішев Т. Сәкен мен Троцкий: [қоғам қайраткері, ақын Сәкен

Сейфуллиннің Троцкийге арнап жазған бір өлеңі туралы] / Т. Кәкішев


Кәкішев Т. Сәкен Сейфуллин қазақты мәдениетті, өркениетті елдер

қатарына қосуды армандаған тұлға / Т. Кәкішев //Ана тілі. - 2011. - 9-15

маусым.

Кәрібаева Б. Сәкен сабақтары...: [Сәкен Сейфуллин туралы естеліктер]

/ Б. Кәрібаева // Қазақ әдебиеті. - 2011. - 6 мамыр.

Қайратұлы Б. Сәкеннің мұражайы: [С.Сейфулиннің Астанадағы

мұражайы туралы] / Б. Қайратұлы // Жалын. - 2008. - № 8. - 33-37 б.

Қоқымова К. Сәкеннің Орынбордағы күндері /К.Қоқымова //Егемен

Қазақстан. – 2006. – 22 наурыз.

173

Құлжанов Қ. Сәкеннің Жымпиты жазбалары, қазақ баспасөзінің

қалыптасуына түрткі болды / Қ.Құлжанов //Алтын Орда. – 2007. – 15-21

қараша.

Құрманғалиева Р. Ашаршылық ақиқаты. «Қызыл ат» поэмасына

жаңаша көзқарас / Р. Құрманғалиева //Астана ақшамы. - 2012. - 28 ақпан.



Сапиянова Н. Сәкен Сейфуллин мен қазіргі қоғамның

келбеті:[дауылпаз ақын, көрнекті жазушы, сыршыл композитор, қоғам және

мемлекет қайраткері Сәкен Сейфуллин туралы] / Н. Сапиянова

// Өзін-өзі тану=Самопознание.KZ. - 2015. - № 8. - 54-56б.

Сейфуллина Р. Алыптар мені «Сәкеннің қызы» дейтін: [Сәкен

Сейфуллиннің ағасының қызы Рымжан Сейфуллинамен әңгіме]

/ сұхбаттасқан Қызжібек Бәкір / Р. Сейфуллина //Алтын Орда. - 2011. - 6-12

қаңтар.

Сейфуллина Р. Рымжан Сейфуллина: Сәкеннің ұрпағын сақтап қала

алмадық: [С.Сейфуллиннің немере қарындасымен сұхбат] /сұхбаттасқан

Серікгүл Сұлтанқажы / Р. Сейфуллина //Астана ақшамы. - 2010. - 14 қазан.

Шыныбеков Ж. Сәкеннің Сарыарқадан Әулиеатаға сапары:

[С.Сейфуллин туралы] / Ж. Шыныбеков //Алматы ақшамы. - 2013. - 17

қаңтар.

18 қазан – рухани келісім күні

Халықаралық Рухани келісім күні алғаш рет 1992 жылғы 18 қазанда

өткізілді. Содан бері бұл күн Қазақстандағы әлеуметтік маңызды күндердің

бірі. Алғаш рет осы толеранттық мереке Мәскеуде болуы керек еді, бірақ

КСРО құлап, сондай-ақ одан кейінгі оқиғаларға байланысты болған жоқ.

1995 жылы ЮНЕСКО Қазақстанның тәжірибесін ескере отырып,

толеранттық қағидаларының Декларациясын қабылдады. Бүгінде рухани

келісім күнін Еуропаның көптеген елдері, сондай-ақ Ресей мен Үндістан

мерекелейді. Ұлтымыз бен діни сенімге қарамастан барлығымызды

біріктіретін осы күн — қоғамдағы тұрақтылық пен келісім күні. Сондықтан

да бірлік пен қайырымдылық, жақсылық пен гүлдену мерекесі ретінде атап

өтіледі.

Оқушыларға қазіргі қоғамдағы мәдениетке, өркениетке қарсы ұйымдар,

олардың кері әсері туралы ақпарат беру, жастардың бойында экстремистік

көзқарастар мен іс-әрекеттерге қарсы тұру қасиеттерін қалыптастыру және

рухани құндылықтарды арттыру мақсатында «Теріс діни ағымдар – заңсыз

уағыз» атты ток-шоу өткізуге болады. І-ші - Ұйымдастыру бөлімінде

қатысушыларды орналастырып, таныстырылады. ІІ - Ой толғау бөлімінде

оқушылардың теріс бағыттағы діни ағымдар туралы қандай мағлұматтармен

танысқысы келетіндігі жөнінде сауалнама жүргізіледі. ІІІ -Руханият

бөлімінде оқушылардың пікірлері тыңдалады. ІV- «Абайла адасу»

тақырыбында теріс бағыттағы діни ағымдардың іс-әрекеттері мен мақсат-

мүдделеріне тоқталып оқушылар пікірлерін білу. V- «Дін және уақыт»

174

қорытынды бөлімінде балалардың «Көкірегіңе түйіп жүр!» атты айдармен

дін қызметкерлерінің баяндамасын тыңдатуға болады.


Аманжолов С.М. Рухани адамгершілік тәрбие тұлға негізі

/С. М. Аманжолов // Колледж және кәсіптік бағдар. - 2017. - № 2. - 8-9 б.

Аметова Л. Қазіргі білім беру жүйесінде рухани-адамгершілік тәрбиені

жүзеге асыру – қоғам қажеттілігі / Л. Аметова //Өзін-өзі тану=Самопознание.

- 2015. - № 1. - 5-7 б.

Асаубаева А.К. Оқырмандық мәдениет арқылы рухани сауаттылыққа

тәрбиелеу (Сыныптан тыс жұмыс) / А. К. Асаубаева

// Педагогика мәселелері=Вопросы педагогики. - 2015. - № 3. - 21-26 б.

Беймуратова М. А. Кітапхана және жалпы адами құндылық негізінде

жастарды рухани тәрбиелеу / М. А. Беймуратова //Қазақ тілі Қазақстан


Бекеева А. Оқушылардың адамгершілік идеалын қалыптастыру

/ А. Бекеева // Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2014. - № 8. - 5-8 б.

Ермуханова М. Рухани-адамгершілік өзін-өзі танудың негізі

/М. Ермуханова // Өзін-өзі тану=Самопознание KZ. - 2017. - № 7. - 8-9 б.

Жаңабаева Г.Ж. Оқушыларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу

/ Г. Ж. Жаңабаева // Мерейлі ұстаз. - 2014. - 31 қазан-1 қараша.

Жасағанбергенова Б.И. «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы - мектептегі

рухани-адамгершілік тәрбие негізі / Б. И. Жасағанбергенова


Жапарова Б. Қоғам мен табиғат үйлесімділігі: [автор экологиялық

тәрбиені - адамгершілік тәрбиенің құрамдас бөлігі деп қарастырады]

/ Б. Жапарова //Білім берудегі менеджмент=Менеджмент в образовании. -

2014. - № 3. - 130-133 б.

Жұмабекова Ф. Рухани тәрбие тағылымы: [жастарға терең білім

берумен қатар рухани тәрбие беру жайлы] / Ф. Жұмабекова //Білімді

Ел=Образованная страна. - 2017. - 28 наурыз.

Жылқайдарова А. Жеке тұлғаға рухани-адамгершілік тәрбие беру: [оқу-

тәрбие жұмысында бала бойына адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру]

/А.Жылқайдарова //Өзін-өзі тану=Самопознание. – 2015. - № 5-6. – 11-12 б.

Кенжебаева К.М. Күнделікті өмірдегі адамның жеке бас мәдениеті:

[адамның жеке басының рухани деңгейін көтеруге арналған тәрбие шарасы]

/К.М.Кенжебаева // Тәрбие сағаты. – 2014. - № 2. – 5-6 б.

Кенжина М. Адамгершілік – рухани тәрбиенің маңыздылығы: [баланың

бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, адамгершілік

құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікке тәрбиелеу] /М.Кенжина,

К.Икрамбекова //Детский сад: воспитание и обучение=Балабақша: тәрбиелеу

және оқыту. – 2015. – №3. – 10-11 б.

175

Купеева Ж.Б. Жаста берген тәрбие жас шыбықты игендей: [бала

тәрбиесіндегі ата-ананың орны] /Ж.Б.Купеева //Тәрбие сағаты. – 2014. - № 2.

– 29-31 б.

Қасыбаева А.Т. Адамгершілік – рухани тәрбиенің қайнар көзі

/ А.Т.Қасыбаева //Тәрбие сағаты. – 2014. - № 2. – 20-21 б.

Қасыбаева А. Адамгершілік - рухани тәрбиенің қайнар көзі

/А. Қасыбаева // Қазақстан мектебі. - 2015. - № 9. - 26-27 б.

Малдыбекова Г. Оқушылардың азаматтық құндылықтарын

қалыптастыру мүмкіндіктері / Г. Малдыбекова //Воспитание

школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2014. - № 11. - 2-4 б.

Раимжанова Г. Рухани-адамгершілік тәрбие – өмір талабы

/Г.Раимжанова //Өзін-өзі тану=Самопознание.kz. – 2015. - №3. – 54-55 б.

Саркулова Э. Оқушыларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу

/ Э. Саркулова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2015. - № 3. -

8-11 б.

Серікова Ш. Қазақ отбасындағы рухани-адамгершілік тәрбие және

өзін-өзі тану / Ш. Серікова //Ұлағат. - 2015. - № 4. - 132-137.

Смаилова Г. Әдептілік - адамгершілік бастауы (3 сыныпқа арналған

«Өзін-өзі тану» сабағының жоспары) / Г. Смаилова //Самопознание. - 2014. -

№ 8. - 27-30 б.

Такенова К. Рухани-адамгершілік тәрбие мен құндылықтарды білім

мазмұнына енгізу тәсілдері / К. Такенова //Кәсіптік

мектеп=Профессиональная школа. - 2016. - № 2-3. - 12-13 б.

Торгаева Э.А. Бүгінгі жасөспірімдердің рухани-адамгершілік тәрбиесі

/ Э. А. Торгаева //Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е. -

2016. - № 2. - 6-7 б.

Умирова Г. Оқушылардың рухани-адамгершілік қасиеттерін

қалыптастыру / Г. Умирова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. -

2015. - № 12. - 35-38 б.

Утовлинова А.Б. Бастауыш мектепте рухани адамгершілікке тәрбиелеу

/ А. Б. Утовлинова //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник


23 қазан – Халықаралық мектеп

кітапханалары күні

Халықаралық мектеп кітапханаларының күні (International School

Library Day) қазан айының төртінші дүйсенбісінде аталып жүр. Мектеп

кітапханаларының халықаралық күні 1999 жылдан бастап ЮНЕСКО-ның

бастамасымен атап өтіледі. Мерекені алғаш рет Мектеп кітапханалары

халықаралық қауымдастығының президенті Бланш Вуллз жария етті.

2005 ж ылы мерекенің ресми мәртебесін аталмыш ұйымның жаңа

Президенті Питер Дженко қуаттады.

2008 жылы іс-шара жаңа деңгейге шықты - қаңтар айында жоба

үйлестірушісі Рик Малхолланд Мектеп кітапханаларының халықаралық күні

176

- халықаралық айлыққа айналатындығын жария етті. Осы жылдың қазан

айында «Сіздің мектеп кітапханаңыздағы - сауаттылық және білім алу»

ұранымен Мектеп кітапханаларының алғашқы айлығы өтті.

Акция қатысушылары мектеп кітапханаларына арналған іс-шараларды

өткізу үшін кез келген күнді таңдай алады. Кейбіреулер бір күнмен не

аптамен шектелмей, бір ай бойы кітап жинау сынды ұзақ мерзімді іс-шаралар

жариялап отырады.


Абуева Н.С. Кітапханаға саяхат: [бастауыш сынып оқушыларына

мектеп кітапханасы туралы түсінік беру] /Н.С.Абуева //Мектептегі

кітапхана-Библиотека в школе. – 2014. - № 1. – 2-3 б.

Алекпаева Л.К. Кітапханалық сабақ. Кітап құрылымы. Кітапханадағы

кітап түрлері / Л. К. Алекпаева // Мұғалімдерге және оқушыларға әдістеме

және теория (1-4 сыныптар)=Учителям и школьникам методика и теория (1-

4 классы). - 2017. - № 1. - 7-8 б.

Амренова М. Заманауи мектеп кітапханасы қандай болуы қажет?

/ М. Амренова, Л. Боранбай // Білімді Ел=Образованная страна. - 2017. - 28

наурыз.

Аюпова Л.А. Балаларымызды қайткенде кітап оқуға баулимыз

/Л.А.Аюпова //Мерейлі ұстаз. – 2014. – 28 ақпан -1 наурыз

Бадакова И.М. Мектеп кітапханашысына қойылатын біліктілік

талаптары / И. М. Бадакова, А. А. Нұрланбаева //Білім беру мекемесі

басшыларының анықтамалығы=Справочник руководителя образовательного

учреждения. - 2014. - № 8. - 43-45 б.

Бадакова И.М. Білім мазмұнын жаңарту жағдайындағы мектеп

кітапханасындағы инновациялық іс-тәжірибелер / И. М. Бадакова

// Педагог. - 2017. - № 4. - 7-10 б.

Габдолова З. Кітап – ақылшы досың: [оқушылардың кітапқа деген

сүйіспеншілігін арттыру мақсатында өткізілетін тәрбие жұмысы] //]

//Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2017. - № 4. – 33-34 б. б.

Грицинина И.В. Мектеп кітапханашыларының біліктілігін арттыру

/ И. В. Грицинина //Білім беру мекемесі басшыларының


2014. - № 4. - 67-38 б.

Дусупова Н.Ж. Мектеп кітапханасына оқырмандар тарту - басты міндет

/ Н. Ж. Дусупова // Мектеп кітапханашысы. - 2016. - № 5-6. - 14-16 б.

Есенбаева А.Қ. Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде кітапхананың

атқаратын рөлі / А. Қ. Есенбаева //Мектеп кітапханашысы. - 2016. - № 5-6. -

12-13 б.

Есенов Н. Қазақ балалары қандай кітап оқиды?: [балалардың кітап

оқуына деген құлшынысын оятып отыруға ата-аналар, ұстаздар, тәрбиешілер

және мектеп кітапханашылары жағдай жасап отыруы керек] / Н.Есенов

//Түркістан. – 2014. – 30 қаңтар

177

Жакитова С. Кітапханалық дәстүр мен жаңа үрдіс арасындағы

байланыс: [мектеп кітапханасының білім тәрбие берудегі ерекше алтын орны

жайлы] / С. Жакитова // Тәрбие құралы . - 2014. - № 4. - 47-48 б.

Жақсыбаева К. Сенің алғашқы кітапханаң:[оқушыларды кітапханамен

таныстыру] / К. Жақсыбаева // Тәрбие сағаты. - 2014. - № 7. - 26-27 б.

Жамалханова Л. «Кітап қалай пайда болған?»: [кітаптың қалай

дайындалатыны туралы, кітапқа деген қызығушылықты арттыру, кітапты

күтіп ұстауға үйрету мақсатындамектеп кітапханасында өткізілетін тәрбие

сағаты] /Л.Жамалханова //Тәрбие сағаты. – 2014. - № 2. – 62-63 б.

Зараухаева Р.М. Кітапхана - зияткерлердің шығармашылық орталығы:

[мектеп кітапханасының жұмысының өзгерістері туралы] / Р. М. Зараухаева

// Открытая школа. - 2016. - № 5. - 24-25 б.

Ибраева Б. Мектеп кітапханашысы - ақпараттық бапкер / Б. Ибраева

// Мектептегі кітапхана=Школьная библиотека. - 2017. - № 3. - 4-6 б.

Идрескалиева У.Б. Кітапхана - асыл қазына:[мектеп кітапханасының

жұмыстары жайлы] / У. Б. Идрескалиева// Оқыту-тәрбиелеу технологиясы. -

2016. - № 4. - 53-57 б.

Иманбекова К.Ж. Жастардың толеранттық көзқарасын

қалыптастырудағы кітапхананың тәрбиелік жұмыстары // Кітап және

кітапхана. – 2017. - № 2. – 38-41

Кебекбаева Б. Шығармашылық мүмкіндік және оны арттырудағы

кітапхананың рөлі / Б. Кебекбаева //Қазақстан мектебі.- 2013. - № 6.- 43-45 б.

Күнтуған К. Кітап – рухани қазына: [кітап және кітапхана туралы мектеп

кітапханасында өткізілетін тәрбие сағаты] / К.Күнтуған //Мектептегі


Қаражанова Қ.Ә. Жеке тұлға бойындағы шығармашылық қабілеттерді

ақпараттық библиографиялық құралдарды насихаттау арқылы

қалыптастыру:[бұл мақалада оқушы оқырманның кітапханамен тығыз

байланыстылығы, кітапханада өткізілген көпшілік шараларының жүру

барысы айтылады] / Қ. Ә. Қаражанова // Ұлттық тәрбие. - 2014. - № 4. –

79-84 б.

Қуанышева А. Жылдың ең үздік оқырманы: [мектеп кітапханасында

өткізілетін сайыс сабақтың сценарийі] /А.Қуанышева //Мектептегі кітапхана-

Школьная библиотека. – 2014. - № 1. – 33-35 б.

Муратова Г.К. Мектеп, отбасы, кітапхана. Баланы кітап оқуға баулудағы

ынтымақтастық шекарасы / Г. К. Муратова // Мектеп – 45 минут. – 2016. -

№ 9. – 5-6 б.

Нургалиева З.К. Мектеп кітапханасы - сапалы білімнің сенімді кепілі

/ З. К. Нургалиева // Мектеп кітапханашысы. - 2016. - № 5-6. - 9-12 б.

Сакаева Д. Кітапхана – дүниеде ештеңеге теңестірілмейтін білім бұлағы

/Д.Сакаева //Мектептегі мерекелер. – 2017. - № 7. – 19-20 б.

178

Сексенбаева Р.Б. Мектеп кітапханасының негізгі мақсаты мен

міндеттері: «№ 40 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ кітапханасының

жұмысы. Семей қ. / Р. Б. Сексенбаева //Ұстаз мерейі. - 2014. - 31 тамыз -

1 қыркүйек.

Скакова С.Б. «Ең үздік оқырман-2013» байқауы: байқаудың сценарийі]

/С.Б.Скакова //Мектептегі кітапхана-Школьная библиотека. – 2014. - № 1. –

27-29 б.

Смағұлова К. Мектеп кітапханасы: [қазақ тілі пәнінде кітапхана туралы

өткізген сабағы жайлы] / К. Смағұлова //Қазақ тілі мен әдебиеті орта

мектепте. - 2014. - № 3. - 51-б.

Сулейменова Г. «Мектеп кітапханасы - заманауи білім беру орталығы»:

[Астана қ. дарынды балаларға арналған № 81 «Astana English School»

гимназиясында «Мектеп кітапханасы - заманауи білім беру орталығы»

тақырыбында Астана қаласындағы жалпы білім беретін кітапханашылардың

қалалық семинары болып өтті] / Г. Сулейменова

// Білімді ел=Образованная страна. - 2016. - 31 мамыр.

Сулейменова Г. Мектеп кітапханасында: [Қарағанды қ. Ә.Бөкейхан

атындағы № 76 жалпы білім беретін орта мектеп кітапханасында «Кітап -

ғылым, тілсіз мұғалім» атты онкүндігі өтті ] / Г. Сулейменова

// Қазақстан мұғалімі. - 2017. - 30 мамыр.

Тілеуұлы Ж. Ең бай мектеп: [белгілі қаламгер Мырзагелді Кемел өзінің

жеке кітапханасындағы 3000 кітапты өзі білім алған Мақтаарал ауданының

Қызылқұм елді мекеніндегі «Сарыарқа» орта мектебіне сыйға тартты]

/ Ж. Тілеуұлы // Егемен Қазақстан. - 2014. - 10 сәуір.

Уразалина Г.Д. Мектеп кітапханасы - ақпараттық орта

/Г. Д. Уразалина //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник


Чудинова С.В. Кітапхананың отансүйгіштік тәрбиедегі рөлі

/С. В. Чудинова //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник классного

руководителя. - 2015. - № 12. - 8-10 б.

Шабажанова С.К. Заманауи кітапханашы: жаңа шешімдер мен

көкжиектер / С. К. Шабажанова //Әдіскер=Методист. - 2016. - № 2. - 18-21 б.

Қазан

29 жұлдыз

Педагогика және психология ғылымдарының докторы,

профессор, Құбығұл Бозайұлы Жарықбаевтың туғанына

90 жыл (29.10.1929).

Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы 1929 жылы Ақтөбе облысы Алға

ауылында дүниеге келген.

1946 жылы Ақтөбе мұғалімдер институтын, 1951 жылы С.М. Киров

атындағы ҚазМУ-дың логика және психология бөлімін бітірді. 1963-1967

жылдары М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу Мемелкеттік Университетінің

логика және психология кафедрасының аспирантурасында және В.И. Ленин

атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институтында оқыды.

179

Қазақ мемлекеттік университетінде 1977 жылдан 1980 жылға

дейін педагогика және психология кафедрасында доцент, кейінірек

психология кафедрасының меңгерушісі болды. 1987 жылдың сәуірінен – әл-

Фараби атындағы ҚазҰУ психология кафедрасының профессоры болды.

1988 жылы республикада оның қатысуымен ҚазМУ-де және

Қазақстанның өзге он университетінде психология бөлімі ашылды.

Университетте этнопсихология бойынша Ғылыми-зерттеу орталығы мен

жалпы этникалық және педагогикалық психология кафедраларын

ұйымдастырды. Қырық жылдан астам ол Қазақстандағы психология-

педагогикалық ойдың даму мен қалыптасу тарихын зерттеумен айналысып

келеді.

1967 жылы кандидаттық «Развитие психологической мысли в Казахстане

(со второй половины ХІХ в. – до 60-х годов ХХ в.), 1982 жылы «Развитие

педагогической мысли в дореволюционном Казахстане» докторлық

диссертациясын қорғады.

2003 жылы «Становление основ научной психологии в Казахстане

(история и этапы равития в ХХ в.)» атты тақырыпта докторлық

диссертациясын қорғады.

Қазақстанның психология-педагогикалық күштерін нығайтуға үлкен

ғылыми-ұйымдастырушылық жұмыс атқарды. 1969 жылдан бастап 1978

жылға дейін КСРО Ағарту министрлігі Ғылыми-әдістемелік кеңесінің

психология бойынша Ғылыми комиссияның мүшесі, 1983 жылдан 1992

жылға дейін – КСРО психологтары Қоғамының Орталық кеңесінің мүшесі,

Кеңес Одағы университеттері УМО психология бойынша ғылыми-

әдістемелік Кеңес мүшесі болды.

1991 жылдан 1998 жылға дейін Алматы облыстық «Ұлттық білім және

тәрбие» бірлестігінің төрағасы болды. 1998 жылдан бастап қазіргі уақытқа

дейін Т.Т. Тәжібаев атындағы этнопедагогика және этнопсихология бойынша

Оқу-зерттеу орталығының, ҚазМУ жанындағы этнопсихология және

этнопедагогика бойынша Орталықтың директоры болып қызмет атқарды.

Оның ғылыми жетекшілігімен 7 кандидаттық диссертация қорғалды.

800-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік мақалалары мен 50 шақты

кітабы басылып шықты.

Оның ғылыми еңбектері үкіметтің түрлі наградаларымен марапатталды.

«Ерен еңбегі үшін» медалімен, А. Байтұрсынов атындағы «Саңлақ автор»

медалімен, «Жұмыстағы үздік табыстары үшін» КСРО Жоғары оқу орны

министрлігінің төс белгісімен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес Президиумының

Грамотасымен, КСРО психологтар Қоғамының Орталық Кеңесінің Құрмет

Грамотасымен, марапатталған. 1998 жылы Республикаға сіңірген еңбегі үшін

«Қазақстанның ғылымы мен техникасына еңбек сіңірген қайраткер» құрметті

атағы берілді. 2001 жылы Қазақстан Жоғары мектебіне сіңірген еңбегі үшін

«Жұмыстағы үздік табыстары» медалімен марапатталған.

180


Жарықбаев Қ. Аталар сөзi – ақылдың көзi (XV – XIX ғ. бiрiншi

жартысындағы ақын-жыраулардың тәлiм-тәрбиелiк пiкiрлерi) /Қ.Жарықбаев.

– Алматы,1980.

Жарықбаев Қ Жүсiпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары

студенттер мен мұғалiмдерге арналған көмекшi құрал /ҚЖарықбаев. -

Алматы Бiлiм,2000. – 76 б.

Жарықбаев Қ. Қазақ ағартушылары жастарды тәрбиелеу туралы

/ҚЖарықбаев. – Алматы: Мектеп, 1965. – 32 б.

Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының тарихы /Қ.Жарықбаев. -

Алматы: Қазақстан, 1996. – 160 б.

Жарықбаев Қ. Қазақ психология ғылымының қарлығашы

(Ж.Аймауытов) /ҚЖарықбаев // Бес арыс. – Алматы,1992. – 408-418 б.

Жарықбаев Қ. Махамбет Өтемiс жастар тәрбиесi туралы.

/Қ.Жарықбаев. – Алматы,1976.

Жарықбаев Қ. Психология: оқулық /Қ.Жарықбаев. - Алматы:

Бiлiм,1993.–272 б.

Жарықбаев Қ. Психология: педагогикалық училищелерге арналған

оқулық /Қ.Жарықбаев. - Алматы: Мектеп, 1970. – 323 б.

Жарықбаев Қ. Психологияның қысқаша библиографиялық көрсеткiшi

(1917-1967). – Краткий библиографический указатель психология 1917-

1967) 1-шi бөлiм.– Алматы: ҚазССР оқу мин., 1967.–79 б.

Жарықбаев Қ. Совет адамдарының ерiк-жiгерiн тәрбиелеу

/ҚЖарықбаев. – Алматы: Қазақстан, 1965. – 83 б.

Жарықбаев Қ. Ұйқы, түс көру және гипноз /Қ.Жарықбаев. – Алматы,

1967.-28 б.

Жарықбаев Қ. Ұстаздық еткен жалықпас: Психология очерктерi

/Қ.Жарықбаев. – Алматы: Мектеп, 1987. – 86 б.

Жарықбаев Қ. Психология терминдерiнiң орысша-қазақша сөздiгi.

Русско-казахский словарь психологических терминов: Студенттер мен

оқушыларға арналған /Қ.Жарықбаев, А.Әбдірахманов. – Алматы: Мектеп,

1976. – 84 б.

Жарықбаев Қ. Жантануға кiрiспе оқу құралы /ҚЖарықбаев,

Ө.Озғанбаев. - Алматы Информ–Арна, 2000. – 187 б.

Жарықбаев Қ. Қазақ тәлiм-тәрбиесi. Қазақ ұлттық педагогикасы мен

ұлттық психологиясының тарихы /ҚЖарықбаев, С.Қалиев. – Алматы: Сана,

1995. – 352 б.

Жарықбаев Қ. Әл-Фараби: Библиографиялық көрсеткiш /Қ.Жарықбаев.

– Алматы: Қазақстан, 1977. – 136 б.

Жарықбаев Қ. Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары

/Қ.Жарықбаев. – Алматы, 2000.

* * *

181

Жарықбаев Қ. Абай педагогикасы: А. Көбесовтың «Абайтану

дәрiстерi» (Алматы қ., 200ж., 82 б.) атты кiтабы жайында /Қ.Жарықбаев

//Алматы ақшамы. – 2000. – 14 қараша.

Жарықбаев Қ. т. б. «Адамтану» пәнiн мектепке енгiзейiк /Қ.Б.

Жарықбаев, С. Қалиев, Ж. М. Молдабеков //Қазақстан мұғалiмi. – 2001. – 25

шiлде.

Жарықбаев Қ. Ғибраты мол ғалым едi. Қазақ педагогикасының

алғашқы профессорының бiрi – Шәрәпи Әлжанов (1901-1938) /Қ.Жарықбаев

// Алматы ақшамы. – 2001. – 23 қазан.

Жарықбаев Қ. Жаныңды тазартқың келсе, «Жантануды» оқы:

педагогика ғылымдарының докторы Қ. Жарықбаевпен сұхбат /Сұхбаттасқан

Ж. Дуанабай //Жас алаш. – 2001. – 14 шiлде.

Жарықбаев Қ. «ХХI ғасыр – психология ғасыры болады»: Психология

ғылымдарының докторы Қ. Б. Жарықбаевпен сұхбат /сұхбаттасқан

Ж. Сарманұлы //Қазақстан мектебi.–2000. -№ 2.–9-11 б.

Жарықбаев Қ. ҚазМҰУ-де этнопсихология кафедрасы ашылды

/Қ.Жарықбаев //Алматы ақшамы. – 2000. – 15 наурыз.

Жарықбаев Қ. Нездемковская ханым, мұныңыз қалай? Немесе кейбiр

ғалымдар жиендiктерiн қояр емес…/ҚЖарықбаев //Алматы ақшамы. – 2001.

– 20 қыркүйек.

Жарықбаев Қ. Этнопедагогика - ұлттық тағлым: ақын, жазушы,

ұлағатты ұстаз Ә. Табылдиевтiң «Қазақ этнопедагогикасы» атты оқу құралы

туралы сөз /Қ.Жарықбаев // Алматы ақшамы. – 2001. – 31 шiлде.

Жарықбаев Қ.Б. Халел Досмұхамедов (1883-1939):[ағартушы

тұлғалар] / Қ. Б. Жарықбаев // Білім. - 2008. - №3. - 50-51 б.

Жарықбаев Қ. Ұлы мұраттарға жету үшін ұлттық психологияны

мықтап қолға алу керек / Қ. Жарықбаев //Айқын. - 2009. - 23 мамыр.

Жарықбаев Қ. Ұлы мұраттарға жету үшін ұлттық психологияны

мықтап қолға алу керек / Қ. Жарықбаев // Айқын. - 2009. - 23 мамыр.

Жарықбаев Қ. Профессор Халел Досмұхамедовтың (1883-1939)

жаңадан табылған бір ғылыми еңбегі хақында /Қ. Жарықбаев,

Н. Иманғалиева // Мектептегі психология. - 2011. - № 2. - 17-20 б.

Жарықбаев Қ. Жарты ғасыр Төлеген Тәжібаев мұрасын зерттегенім

хақында / Қ. Жарықбаев // Мектептегі психология. - 2011. - № 1. - 7-9 б.

Жарықбаев Қ.Б. Алаш арыстарының (Халел, Жүсіпбек, Мағжан)

психологиялық мұралары - қазақ психологиясының алтын діңгегі

/ Қ. Б. Жарықбаев, Н.Т.Иманғалиева //Мектептегі психология=Психология в

школе. - 2011. - №5. - 6-8 б.

Жарықбаев Қ. Ұлттық психологиясыз ұлт болмайды: [педагогика және

психология ғылымдарының докторы, профессор Құбығұл Жарықбаевпен

сұхбат] /сұхбаттасқан Төреғали Тәшенов / Қ. Жарықбаев //Айқын. - 2012. - 27

наурыз.

182

Жарықбаев Қ. Әбу Насыр әл-Фарабидің психологиялық көзқарастары:

[этнопсихология мәселелері] / Қ. Жарықбаев //Мектептегі психология =

Психолгия в школе. - 2012. - №1. - 12-13 б.

Жарықбаев Қ. Х.Досмұхамедовтың дүниетанымы мен психологиялық

көзқарастарының қалыптасуына И.П.Павлов пен В.Н.Бехтеревтің әсері

/ Қ. Жарықбаев //Мектептегі психология=Психология в школе. - 2013. - № 1. -

8-11 б.

Жарықбаев Қ. Мұхтар Әуезов (1897-1961) және ұлттық психология

мәселелері / Қ. Жарықбаев, К. Ибраева // Мектептегі психология=Психология

в школе. - 2017. - № 8. - 18-20 б.

Ол туралы:

Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы //Қазақ ССР 4 томдық қысқаша


Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия.Т.3.

– Алматы, 2001. – 589 б.

Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы // Қазақстан ғылымы: Энциклопедия.


Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы //Қазақстан ғалымдары:

Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы: Қазақ әдебиеті, 2012. –

506 б.

Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев //ҚазМУ-нiң хабаршысы. №1. – Алматы,

2001. – 120-б.

Қожалымов З. Қазақтың жантану ғылымының болашағы бар:

профессор Қ.Жарықбаев психология ғылымдарының докторлық дәрежесiн

алу туралы жазылған диссертациялық еңбегiн талдауға ұсынды

/З.Қожалымов //Алматы ақшамы. – 2001. – 9 маусым

Қуаналиева Р. Үлкен ғалымға - үлкен құрмет: танымал ғалым, көрнектi

психолог, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қ. Б. Жарықбаев –

70 жаста /Р.Қуаналиева //Заң газетi. – 1999. – 15 желтоқсан.

Құдайқұлов М. Ерен еңбегiмен елеулi: Қ. Жарықбаев– 70 жаста

/М.Құдайқұлов // Қазақстан мұғалiмi. – 1999. – 13 қазан.

Құнантаева К.Қ. Құттықтау: Қ.Б.Жарықбаев – 70 жаста

/К.Қ.Құнантаева //Бастауыш мектеп. – 2000. - № 11-12. – 61б.

Түрікпенұлы Ж. Бейiлдi ұстаздың зерделi шәкiртi: психолог ғалым

Қ.Б.Жарықбаев туралы /Ж.Түрікпенұлы //Ұлт тағылымы. –2000. - № 3.–

103-109 б.; //Алматы ақшамы. – 2000. – 31 мамыр.

Сейітнұр Ж. Қазақ психологиясын зерттеуге жаңа өрiс ашылды

профессор Қ.Жарықбаев «Қазақстандағы ғылыми психология негiзiнiң

қалыптасуы ХХ ғасыр даму кезеңдерi мен тарихы» атты докторлық

диссертация қорғағаны жайлы /Ж.Сейітнұр //Алматы ақшамы. – 2003. – 24

сәуiр.

Қазіргі қазақ психологиясының ақсақалы 90 жаста: [педагогика және

психология ғылымдарының докторы Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев 90

жаста] //Мектептегі психология=Психология в школе. - 2017. - № 8. - 3-13 б.

183

Күзгі демалыс

5 қараша – 13 қараша

15 қазан мен 4 қараша аралығында дайындық жұмыстарын жүргізу:

күзгі демалыс күндеріндегі жалпымектептік іс-шаралар жоспарын, спорт

залы мен компьютер сыныбының жұмыс кестесін, үйірмелер мен

секциялардың сабақ кестелерін әзірлеу, оқушылар мен ата-аналарға арналған

қабырға стендін рәсімдеу. Ата-аналарды ата-аналар жиналыстарында,

оқушыларды мектеп жиналыстарында күзгі демалыс күндеріндегі жұмыспен

қамтылу нысанымен таныстыру. Құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын

алу жөніндегі профилактикалық іс-шаралар жүргізу: ықшамаудан бойынша

рейдтерге шығу, пәтерлерге бару, мінез-құлқы девиантты оқушылармен

әңгімелер өткізу.

Құқық қорғау, жол полициясы, денсаулық сақтау органдарының,

төтенше жағдайлар қызметінің өкілдерімен кездесулер.

5 қараша – Қазақстан күні. Бастауыш және орта сатылы оқушылар

үшін Мемлекеттік рәміздерге, Қазақстан тарихына арналған «Тәуелсіздік

тірегім», «Мемлекеттік рәміздер – ұлттық мақтаныш», «Ата заңым -

ардағым», «Мемлекеттік рәміздер тарихы», «Қазақстан теңгесі»

тақырыбында іс-шаралар циклын (танымдық және тақырыптық конкурстар,

викториналар мен әңгімелер) өткізу.

6 қараша – Жас ұлан күні. «Мен – Қазақстан Республикасының

азаматымын және қорғаушысымын» тақырыбындағы оқушылардың

үкіметтік емес ұйымдар, жастар бірлестіктері өкілдерімен «Жас Ұлан»

республикалық қозғалысының көшбасшыларымен «Жас Ұлан» -

Қазақстанның келешегінен үміт және үлес», интернационалист

жауынгерлермен кездесулерін, тұрғылықты жері бойынша волонтерлық

командаларын ұйымдастыру. Осы тақырыпта суреттер, плакаттар

конкурстарын, ғылыми жобаларды, әскери-патриоттық эстафеталар, сап және

ән байқауларын, «Туға қарай түзел!» ту топтарының конкурстарын өткізу.

«Сынып/мектеп әнұраны», «Сынып/мектеп жәдігері», «Сынып/мектеп досы»,

«Біздің ардагерлер» фестивальдерін, мектеп әнұранының үздік мәтіні мен

әуеніне шығармашылық конкурстар өткізу.

7 қараша – Спорт күні. Көпшілік спорт шараларын (жарыстарды,

чемпионаттарды, денсаулық фестивальдерін, спартакиадалар), таза ауадағы

қозғалысты ойындар мен серуендер) ұйымдастыру. Балаларға арналған

шебер-сыныптар ұйымдастыра отырып, өңірдің табысты және танымал

спортшыларымен кездесулер өткізу. «Спорт және біз», «Денің сау болсын

десең», «Біздің чемпиондар», «Азиада жеңімпаздары» зияткерлік

викториналарын өткізу.

8 қараша – Менің қалам / менің ауылым күні. Мектеп

мұражайларындағы экспозицияларды жаңарту. Тарихи-өлкетану,

көркемсурет мұражайларына, әдебиет және өнер мұражайларына, қала

бойынша саяхатқа ұжыммен шығуды ұйымдастыру. «Біздің қаланың

көшелері», «Қаламыздың (ауылымыздың) танымал адамдары», «Өлкеміздің

тамаша адамдарының өмірі» және т.б. шығармалар мен эсселер конкурсы.

184

«Сүйкімді орындар», «Біздің көршілер», «Менің қалам», «Менің

ауылым» тақырыбындағы суреттер, плакаттар мен газеттер конкурсы.

9 қараша – Жастар күні. Халықаралық жастар демократиялық

қозғалысының көшбасшыларымен кездесулер ұйымдастыру, «Жастар

салауатты өмір салты үшін!», «Жастар нашақорлыққа қарсы!», «Бірлігіміз

жарасқан», «Бейбітшілік пен достық үшін!» акцияларын өткізу.

10 қараша – Ашық есік күні - Түлектер күні. Түлектер кеші.

Түлектермен кездесу кештерін, педагогикалық еңбек ардагерлерімен, мектеп

достарымен, шефтерімен, ата-аналарымен «Шын жүректен» атты кездесулер

өткізу.

11 қараша- Көркемөнер күні. Көркемөнер циклын: концерттер, гала-

концерттер, қызықты адамдармен шығармашылық кештерін, орамдарды,

КТК-ларды, «Таланттар парады», «Сәттілік сәті», «Алтын күз», «Күзгі бал»,

«Күз аруы» конкурстарын, «Біздің кішкентай әртістер», «Біз өнерпаз

жастармыз» концерттік бағдарламасын өткізу.

12 қараша – Мәдениет күні. Кино, театр және кітапханаларға бару.

Қалалық, облыстық театрлардың тұсаукесерлері мен спектакльдеріне бару.

Мектеп пен сынып өмірі туралы өзіндік бейнефильмдер жасау конкурсы.

Мектеп, қалалық және ауылдық кітапханалардағы кітап көрмелері шолуы,

облыстың ақын-жазушыларымен әдеби кештер мен кездесулер өткізу.

13 қараша - Күзгі демалыс кезеңінде мектептен тыс жұмыспен

қамтылуды ұйымдастыру жұмысының қорытындыларын шығару

(қатысу рейтингі, үйірмелер және т.т. жұмысының рейтингі). Қанаттас

сыныптар бойынша сынып сағаттарын, жиналыстар, күзгі демалыс

кезеңіндегі іс-шараларға белсене қатысқаны үшін марапаттар тапсыра

отырып, жалпымектептік оқушылар жиындарын өткізу.


Абитжанова Л.А. «Спорт – біздің досымыз»: [эстафеталық жарыс]

/ Л.А.Абитжанова //Тәрбие сағаты. – 2014. - № 2. – 49 б.

Ақберлиева Р. Оқушылардың кітап оқуға қызығушылығын арттыру

жолдары / Р. Ақберлиева // Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2014. -

№ 11. - 9-11 б.

Алданыш Х. Ауғанның отты жылдары: [Ауған соғысы ардагерлерімен

кездесуді ұйымдастыру сценарийі] / Х.Алданыш //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. – 2014. - № 3. – 34-36 б.

Әбілқайырова Н. Ынтымағы жарасқан Қазақстан: [тәрбие сағаты]

/Н.Әбілқайырова, С. Түсіпқалиева //Мектептегі мерекелер. – 2017. - № 7. –

10-11 б.

Бахтияр Б. Кітап - рухани сарқылмас қазына (библиографиялық

сабақ) / Б. Бахтияр // Бала тәрбиесі. - 2014. - № 7. - 28-31 б.

Бақтиярұлы М. Отанымыздың жүрегі: [Ел ордасы Астана күні

туралы] / М. Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан. - 2016. - 6 шілде.

Бидайшиева Б.Б. Өзіңді өзің қорға! «Немесе СЕН, ол және ЕСІРТКІ

мен СПИД»:[тәрбие сағаты] / Б. Б. Бидайшиева //Валеология. Салауатты өмір

салты=Здоровый образ жизни. - 2015. - № 1. - 23-24 б.

185

Жақсыбаева К. Сенің алғашқы кітапханаң: [оқушыларды кітапханамен

таныстыру] / К. Жақсыбаева // Тәрбие сағаты. - 2014. - № 7. - 26-27 б.

Жумадилова А. Елім менің - Қазақстан: [туған жерге деген

сүйіспеншілікті арттыру,Рәміздерді құрметтеуге, елін, жерін, табиғатын

сүюге, қамқоршы, жанашыр болуға тәрбиелеу] / А. Жумадилова // Мектептегі


Закирова Э. Ж. Мен – болашақ оқырманмын: [мектеп, балалар

кітапханасында өткізілетін кітап оқуға қызығушылықты арттыру мақсатында

өткізілетін тәрбиелік іс-шара] /Э.Ж.Закирова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Кенжебаева З.Ж. Алтын күз: [«Алтын күз, әсем айналам, еліне береке

сыйлаған» атты ертеңгілік] / З. Ж. Кенжебаева //Жанұя мен мектептегі

тәрбие=Воспитание в семье и школе. - 2015. - № 4. - 18-19 б.

Күзембаева С.Б. «Жас Ұлан» балалар ұйымының жұмысы

/С. Б. Күзембаева //Мұғалім шеберханасы=Мастерская учителя. - 2017. - № 2.

- 11-12 б.

Қасқарауов М. «Ең білгір, ең жүйрік, ең мықты»: спорт сайысы

/ М. Қасқарауов //Внеклассная работа в школах Казахстана=Қазақстан

мектептеріндегі сыныптан тыс жұмыс. - 2015. - № 2. - 44-б.

Қожағұлова Г.Қ. Шарықтап шыңға ұмтылған Қазақстан!:

[Қазақстандық елжандылыққа баулу мақсатындағы өткізілетін тәрбие

сағаты] //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2017.

- № 3. – 3-5 б.

Құндақбаева Т. Әлем таныған азат ел: [оқушыларға Отанды сүюге,

Қазақстан Республикасын құрметтеуге, мемлекеттік рәміздерді қастерлеуге

үйрету] /Т.Құндақбаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2014. - № 3.

– 10-11 б.

Құрбанәлиева Б. Менің денсаулығым - менің болашағым: [«Менің

денсаулығым-менің болашағым» атты танымдық-зияткерлік ойын]

/ Б. Құрбанәлиева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2014. - № 12. 6-8 б.

Құрманов Б.А. Тағдырын білем ауған даласының: [«Тағдырын білем

ауған даласының» атты ардагерлермен кездесу кеші] / Б. А. Құрманов


подготовка. Основы безопасности жизнедеятельности. - 2015. - № 3. -

22-24 б.

Молявко О.А. Алтын күз:[«Алтын сиқыршы - күз!» деп аталатын

мерекенің сценарийі] / О. А. Молявко //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=


Муталяпова Н.К. «Жас Ұланға» мүшемін:[«Жас Ұлан» балалар мен

жасөспірімдер ұйымы» Республикалық қоғамдық бірлестігінің мүшелігіне

салтанатты қабылдау рәсімінің сценарийі] / Н. К. Муталяпова

//Тәрбие жұмысы: мектепте және мектептен тыс мекемелерде. - 2015. - № 2-3.

- 46-47 б.

186

Мухамбеткалиева Т. Салауатты өмір – біздің болашағымыз:[қыз балалар

арасында зиянды заттарды (шылым шегу, нашақорлық) қолдануға деген теріс

көзқарасты қалыптастыру] /Т.Мухамбеткалиева, Ж.Мамбетова //Мектептегі

мерекелер. – 2017. - № 7. – 37 -38 б.

Нарымбетов М.С. «Алтын сақа» ойыны: [қазақтың ұлттық ойыны асық

ойынынан командалық жарыс өткізу] / М.С.Нарымбетов //Тәрбие сағаты. –

2014. - № 2. – 42-44 б.

Нурушева М.Ш. Республикалық бірыңғай «Жас қыран», «Жас ұлан»

балалар мен жасөспірімдер ұйымына қабылдау салтанаты / М. Ш. Нурушева

//Мектептегі мерекелер:тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2014. -

23-24 б.

Нысанова Л.А. Күз патшайымы: [«Алтын күз» ойын-сауық мерекесінің

сценарийі] / Л. А. Нысанова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 2. - 24-26 б.

Рахимбаева Ә.С. Алматым - махаббатым (Алматы қаласының 1000

жылдық мерейтойына арналған мерекелік қойылым) / Ә. С. Рахимбаева

//Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 11.

- 3-6 б.

Хайратова А. Ауғанның от-жалыны: [Ауған соғысына қатысқан ардагер

жауынгерлермен кездесу] /А.Хайратова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


7 қараша - «Балдәурен» Республикалық оқу-

сауықтыру орталығының құрылу күні

Қазақ елінің Тұңғыш Президенті биылғы халыққа Жолдауында

«Үкіметке әкімдермен бірлесіп үстіміздегі жылдың бірінші жартысында-ақ

балаларды мектеп жасына дейінгі оқытумен және тәрбиемен қамтамасыз

етуді арттыруға бағытталған «Балапан» арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске

асыруға кірісуді тапсырамын» - , деген еді. Осы тапсырма қазірдің өзінде

біраз өңірлерде жүзеге асырылып жатыр. Соның бір көрінісі Қазақ елінің

«Артегі» атанып отырған «Балдәурен» республикалық оқу-сауықтыру

орталығында жақсы жолға қойылған.

Мұнда жыл бойы оқушылар демалысы ұйымдастырылып отырады.

Отанымыздың 16 аймағынан бір ауысымда 300 балаға дейін демалуына

мүмкіндік жасалған. Жаз мезгілінде 15 күн, ал сабақ жүріп жатқан уақытта 20

күн оқу мен демалыс қатар жүреді.

Бұл оқу-сауықтыру кешені Елбасының тікелей тапсырмасымен,

Үкіметтің арнайы қаулысымен 2004 жылы құрылған. Орналасқан жерінің өзі

Сарыарқаның інжу-маржаны атанған Бурабайдың бір тамаша өңірі.

«Балдәурен» балалар лагері тек оқу-сауықтыру кешені ғана емес, оқу-

шыларға қатысты отандық және әлемдік деңгейдегі білім жарыстары өтетін

орынға айналған. Ой-сананы өсіретін әртүрлі бағдарламалар әзірлеп, отан-

шылдық рухыңды оятатын кештер ұйымдастырып, сапта жүру тәртібін бойға

сіңіріп, денсаулықтың басты кепілі тазалық екені үйретіледі. Фестивальдар

187

мен слеттер өткізумен бірге, табиғатқа саяхат жасау да жан-жақты ойлас-

тырылған. Айталық, слет бағдарламалары әр алуан болып келеді. Мәселен,

бір жолы отаншылдық рухтағы әндерді айтуға арналса, екінші жолы

«Қазақстанның болашағы біздің қолымызда» атты тақырыпқа сай

ұйымдастырылады.

Жазғы демалыс пен оқу кезіндегі оқушылардың орталықта болуының

айырмашылығына келер болсақ, сабақ уақытында балалар әрі демалады, әрі

оқуларын жалғастырады. Яғни, лагерьде демалыс кезеңі мен мектеп өмірі бір

арнада тоғысып жатады. Мектептегі сабақ беру тәсілі жаңашыл ком-

пьютерлік және пәндік-модульдік технологияларға негізделген. Мұнда үйге

тапсырма берілмейді, әр бала өз білімін кәсіби біліктілігімен, ұстаздардың

көмегімен жүзеге асыру бірінші кезекке шығарылған. Бұған қажеттің бәрі

кешенде жеткілікті. Оқулықтармен қатар, иллюстративті-энциклопедиялық

жинақтар, отандық, орыс және шетелдік әдебиеттердің озық үлгілері, өзге де

құндылықтар жинақталған кітапхана жұмысы жақсы жолға қойылған.

Оқушылар демалыс кезінде медицина кешенінде, нақтылай түссек мини-кли-

никада емделуіне, шынығу процедураларын, физиотерапия, оттекті коктейль,

тыныс алу жаттығуларын, емдік дене шынықтырулар, тағы басқа алуына

болады. Күніне алты рет тамақтанады.

Сауықтыру орталығына еліміздің барлық аймақтарында білім алып

жүрген миллиондаған оқушылардың арасынан ең үздік оқыған, талантты,

тәртіпті балалар ғана жіберіледі.


Амалбек Б. «Балдәурендегі» онлайн-телекөпір: [«Балдәурен»

республикалық оқу-сауықтыру орталығында «Туған тілім - түп қазығым,

айбыным!» атты қазақ тілі білгірлерінің онлайын-телекөпірі

ұйымдастырылды] /Б. Амалбек //Егемен Қазақстан. - 2013. - 21 маусым

Амалбек Б. «Жаз жайнатып, күн күлдіріп...»:[Бурабайдағы «Балдәурен»

атты оқу-сауықтыру орталығы жайлы] / Б. Амалбек //Егемен Қазақстан. -

2013. - 18 шілде.

Кыдырбекова Ж. «Балдәуренде» жаз көңілді: [Алматы қ. № 139 мектеп-

гимназиясында бастауыш сынып оқушыларына арналған «Балдәурен» лагері

жұмыс істейді] //Алматы ақшамы. – 2017. -10 маусым

Нұқышева С. Баланы қорғау – бәрімізге ортақ шаруа: [«Балбұлақ»

республикалық балаларды оңалту орталығының бас директоры 1995 жылы

құрылған «Балбұлақ» орталығының жұмысы туралы] /С.Нұқышева //Айқын.

– 2014. – 31 мамыр

Сайфуллин Х.Х. Ойын жазғы сауықтыру лагерьлерінде экологиялық

білім беру іспеттес /Х.Х.Сайфуллин, В.В. Бритько //Білім беру мекемесі

басшыларының анықтамалығы=Справочник руководителя образовательного

учреждения. - 2010. - №4. - 33-35 б.

Чойбасов Б. Шәкірттерге - шаттық: [«Балдәурен» оқу-сауықтыру

орталығындағы балалардың жазғы демалысы] /Б. Чойбасов //Президент және

халық. - 2012. - №24. - 8 маусым.

188

Шынтемірқызы Г. Бурабайда – «Балдәурен», Кендірліде –

«Ақбөбек»: [Бурабайдағы «Балдәурен» мен Каспий жағалауындағы

Кендірлідегі «Ақбөбек» балалар демалыс орталығы] / Г. Шынтемірқызы

//Егемен Қазақстан. - 2014. - 23 маусым.

10 қараша – Дүниежүзілік

жастар күні

Бұл күні Дүниежүзілік жастар конференциясында Дүниежүзілік

Демократиялық Жастар Федерациясының негізі қаланды.

Дүниежүзілік жастар конференциясы 1945 жылғы 29 қазан мен 10

қараша аралығында Лондонда өткен. Жастар федерациясы діни, саяси және

басқа да көзқарастағы жастардың басын қосты. 1970 жылы бұл федерацияға

98 елден 200 жастар ұйымы кірді.

Жастар күнін өткізу жастар саясатын жүзеге асыру, жорамалданған

жастар ұйымдарымен, қала жастары мен жоғары сынып оқушыларының

және олардың бастамасын өздері жүзеге асыруға тамаша мүмкіндік. Жастар

арасында маскүнемдік және нашақорлық, қылмыстың алдын-алу және күресу

үшін құқық қорғау органдарымен ынтымақтастық, мерекелік іс-шараларды

өткізуде жастарды тартып және мәселелерді шешуге үйрету, жастар

бірлестіктерінің қалыптасуы мен дамуы негізгі қағидалары болып табылады.

Кәсіби мектептер мен колледждердің жұмысын жетілдіру үшін шағын

және орта бизнес өкілдері, оларды қолдау құрылымдары, кәсіпкерлікті

қолдау орталығы мен кәсіпкерлер қауымдастығымен және т.б байланысын

дамытып, тереңдету керек. Осыны ескере отырып жастар күніне орай «Жас

кәсіпкер» атты семинар-тренинг ұйымдастыру, жасөспірімдерді салауатты

өмір салтын қалыптастыру мәселелеріне орай «Елбасы – бізге үлгі!» атты

жастар мен жасөспірімдерге сауықтыру жөнінде тренингтер, пікір-сайыс,

ақпараттық кездесулер, Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне

арналған «Тәуелсіздік тынысы» атты жастар мен жасөспірімдер

шығармашылығының көрмесін өткізуге де болады.



Мемлекеттік жастар саясаты туралы : 2015 жылғы 9 ақпандағы

№ 285-V- Қазақстан Республикасының Заңы / Қазақстан Республикасы. Заң

// Егемен Қазақстан. - 2015. - 11 ақпан


Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 маусымдағы №516

қаулысымен мақұлданған Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау мен

дамытудың 2008-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы

/Қазақстан Республикасы. Үкімет //Қазақстан Республикасының Президенті

мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. - 2007.

- №20.- 230-қ.

189

Қазақстан Республикасы. Үкімет. «Жалпы республикалық Қазақстан жастарының форумы туралы ережені»

бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 30

қыркүйектегі № 982 қаулысының күші жойылды деп тану туралы : Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 17 маусымдағы № 450 Қаулысы /

Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы // Егемен Қазақстан. - 2015. - 25

маусым.

Бекбосын М. Жастардың «Туған жер» атты жазғы лагері өз жұмысын

аяқтады / М. Бекбосын // Алматы ақшамы. - 2017. - 19 тамыз.

Елғонова С. Жастар арасында патриотизмді қалыптастыру мен

жетілдірудің жолдары / С. Елғонова, С. А. Естемкулов

// Бастауыш мектеп. - 2017. - №1-2. - 30-31 б.

«Елбасымен бірге - жаңа жеңістерге!» Астанада жастар форумы өтті:

[Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен «Елбасымен бірге - жаңа жеңістерге»

атты жастар форумы өтті] // Егемен Қазақстан. - 2015. - 11 сәуір.

Карабекова Д.Е. Ұрпақ тәрбиесі - болашақтың тірегі тағлымдар

еңбектерінің қажеттілігі / Д. Е. Карабекова //Вестник образования. - 2014. -

№ 1. - 9-12 б.

Қазақбаева Ж.Р. Жастардың бойында салауатты өмір салтын

қалыптастыру / Ж. Р. Қазақбаева, Г. Д. Абилдаева // Алматы ұстазы=Учитель

Алматы. - 2014. - № 1. - 77-78б.

Қазақстан жастарының үндеуі (Қазақстан Республикасында білім

беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасына орай! //Білімді ел=Образованная страна. - 2016. - № 9. -

17 мамыр.

Сәрсенбекова Г. «Қазақстан -2050» стратегиясы: жастар жолы:[Қаныш

Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да тәрбие жұмысы жүйелі түрде үздіксіз

жүргізілуде] / Г. Сәрсенбекова //Айқын. - 2014.- 14 қазан.

Сейітқазы П. Жастардың патриотизмін қалыптастырудағы ЭКСПО-

ның рөлі / П. Сейітқазы // Білімді Ел=Образованная страна. - 2017. - 11 сәуір.

Таласов М. Әскери патриотизмнің әлеуеті зор. Қазақстан Республикасы

Қарулы Күштерінің Ұлттық әскери-патриоттық орталығы жастардың әскери-

патриоттық тәрбиесіндегі басты буын / М. Таласов //Егемен Қазақстан. -

2017. - 30 қараша.

Тәтімтегі М. Хас тұлпардай «Жас тұлпар» еді: [60 жылдардағы қазақ

жастарының «Жас тұлпар» ұйымы туралы] / М. Тәтімтегі //Егемен


Тәшімбай Ғ. Ұл-қыздарымызға көңіл бөлінуі назарымызды аудартты:

[жастар мәселесі] / Ғ. Тәшімбай //Алматы ақшамы. - 2012. - №15. - 31 қаңтар.

Шәріп А. «Болашақ» бағдарламасы жастардың бағын ашады:

[Елбасының «Болашақ» халықаралық бағдарламасы жаңа бағытпен толып,

қанатын кеңге жая түсуде] / А. Шәріп //Айқын. - 2015. - 19 наурыз

190

Шәріп А. Балаларды тәрбиелеу ісіне мемлекеттің де араласқаны жөн:

[Елордада «Жастар арасындағы экстремизмнің алдын алудың өзекті

мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті]

/ А. Шәріп //Айқын . - 2015. - 21 қараша.

15 қараша - Ұлттық валюта

– теңге күні

15 қараша - Қазақстанда ұлттық валюта теңге және қаржыгерлер күні.

1993 жылдың 12 қарашасында Қазақстан президентінің «Қазақстан

Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» жарлығы шықты. Ал

1993 жылдың 15 қарашасында теңге айналымға енді.

Бір жыл ішінде әзірленген теңге жоғары сапамен ерекшеленеді.

Купюрлерде 18 қорғау элементі бар.

Алғашқы теңгелер 1, 3, 5, 10, 20, 50 және 100 теңге номиналдарында

шығарылған. Кейіннен олар құнсызданып, қазір айналымда 200, 500, 1000,

2000, 5000 және 10000 теңге номиналындағы банкноттар жүр.

Ұлттық теңге күнінде мектепте тәрбие сағатын өткізуде ақша

ұғымдарына түсінік беру, айналымдардағы ақша түрлерін білуге үйрету;

оқушылардың ақша туралы түсініктерін кеңейту; өз Отаны Қазақстанға

мақтаныш сезімін ояту, төл теңгенің тарихын түсіндіру; ақша құнын, оны

қолдана білуге үйрету, тәрбиелеу мақсатында сыныптарда тәрбие сағаты

өткізіледі.


Бимахова З.С. Төл теңгенің тарихына үңілсек: [ашық тәрбие сағаты]

/ З. С. Бимахова //Қызықты психология. - 2014. - № 2. -11-13 б.

Еспентаева Г. Ұлттық валюта - еліміздің даму көзі:[Ұлттық

тенгеміздің туған күніне арналған] / Г. Еспентаева //Сынып


Жарылғасова Ш.К. Теңге - тәуелсіздіктің айқын бейнесі: [ақшаның,

теңгенің шығу тарихы жайлы тәрбие сағаты] / Ш. К. Жарылғасова

// Тәрбие сағаты. - 2013. - № 1. - 26-27 б.

Қырылдақова А.Ж. Ұлттық теңге мақтанышым!: [Қазақстанның ұлттық

ақшасына көшу тарихына арналған сайыс] / А. Ж. Қырылдақова

//Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 7. -

9-10 б.

Лепесова А. Теңге -тәуелсіздіктің қарлығашы: [15 қараша - Қазақстан

теңгесінің айналымға енгізілген күні] / А. Лепесова //Түркістан. - 2014. - 13

қараша.

Несіпақынова Ф. Қазақстанның ұлттық валютасы (Қазақстан тарихы.

5-сынып) / Ф. Несіпақынова // Қазақ тарихы. - 2015. - № 1. - 48-49 б.

Нурмадиева И.А. Ақшаның мәні, ақша түрлері мен қызметі / И. А.

Нурмадиева //Экономика негіздері: мектепте, колледжде және ЖОО-да

оқыту=Основы экономики: преподавание в школе, колледже и ВУЗ-е. - 2017.

- № 1-2. -15-17 б.

191

Перваева Н. Төл теңгем - өз теңгем:[15 қараша - Қазақстан теңгесінің

айналысқа енгізілген күні] / Н. Перваева //Бала тәрбиесі. - 2016. - № 11. -

2-3 б.

Рахимбаева Қ.І. Теңге - ғасыр жаңалығы /Қ. І. Рахимбаева

//Педагогикалық кеңес: мектептегі оқу-тәрбие, басқару жұмысы

=Педагогический совет: управление и учебно-воспитательная работа в

школе. - 2017. - № 1. - 4-5 б.

Төл теңгеміз төрге озған күн: [Ұлттық банктің алғашқы төрағасы

болған, экономика ғылымдарының докторы, қаржыгер Ғалым Байназаровпен

сұхбат /әңгімелескен Анар Төлеуханқызы] //Егемен Қазақстан. - 2016. - 12

қараша.

Тулегенова Д. Ұлттық теңге - мақтанышымыз:[оқушылардың ақша

туралы білімдерін дамыту] / Д. Тулегенова //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. - 2016. - № 4. - 20-22 б.

Карашаның үшінші бейсенбісі –

Халықаралық шылымқорлықтан

бас тарту күні

Бұл 2002 жылы қабылданған «Темекі шегушіліктің алдын алу және

оны шектеу туралы» ҚР Заңының жалғасы десек те, ол тек жоғары

жақтағылар болмаса, қалың қауымның құлағына тиісті дәрежеде жете

қоймаған сыңайлы. Ойын-сауық орындарында ғана емес, жолаушылар

көлігінің жүргізушілеріне дейін көк түтінді «сызылтып» келе жататыны сол

білместігінен бе, әлде заңның солқылдақтығынан ба, кім білген?! Ал шетелде

заң қатал. Соның бірнешеуіне тоқталайық. Мысалы: Англияда 2006 жылдан

бері мейрамхана, клуб, мектеп, аурухана, түрме, қызмет орнында темекі

тартқандарға 30-дан 200 фунт стерлингке дейін айыппұл

салынады. Францияда мұндай шектеу 2007 жылы қолға алынған. Түркияда

заң бұзғандар 45 АҚШ долларын төлейді.Ватиканда 2005 жылдан бері сол ел

аумағындағы барлық адамға заң бірдей, айыппұл 30 еуроны құрайды.

Италияда заң 2005 жылдан күшіне енген, айыппұл 27 еуро тұрады. Бутан

корольдігі 2004 жылдан бері темекі саудасына толықтай тыйым салған

тұңғыш мемлекет. Елге темекі әкелгендерге 210 АҚШ доллары мөлшерінде

айып салынып, темекі бизнесімен айналысқысы келгендер бірден

лицензиясынан айырылады.

Шылымның адам ағзасына келтіретін зияны және одан туындайтын

ауру мен өлім жайлы 4-6 сынып оқушыларына «Темекінің адам ағзасына

зияны» аты әңгіме өткізуге, ал жоғары сынып оқушыларына арнап

дәрігерлерді шақырып «Темекі туралы ащы шындық» атты кеш

ұйымдастыруға, төменгі сыныптар үшін «Зиянды әдеттен аулақ бол» атты

тәрбие сағатын өткізуге және осы тақырыптарға байланысты темекі туралы

плакаттарды ілуге, темекінің зияны туралы слайдтар көрсетуге болады.

192


Абдыкадирова М. Денсаулығымызды баптаймыз, өмірімізді

сақтаймыз:[тәрбие сағаты] / М. Абдыкадирова //Валеология. Салауатты өмір

салты=Здоровый образ жизни. - 2016. № 3. - 14-16 б.

Атабекова Г.С. Әлеуметтік зиянды әдеттерден аулақ

болайық!:[оқушыларды қоршаған ортада болатын түрлі зиянды әдеттерден

аулақ болуға тәрбиелеу] / Г. С. Атабекова //Тәрбие сағаты. - 2015. - № 2. - 34-

35 б.

Әлімбеков Б. Жаманнан жирен, жақсыдан үйрен:[салауатты өмір

салтына тәрбиелеу] / Б. Әлімбеков //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - № 9. - 25-27 б

Байтенова Г. СПИД - ғасыр індеті:[«1-желтоқсан - Бүкіл әлемдік

СПИД-ке қарсы күрес күніне» арналған тәрбие сағаты] / Г. Байтенова

// Ұлағат. - 2015. - № 3. - 99-104 б.

Бақытжанқызы Б. Темекінің адам ағзасына келтіретін зияны (7-сәуір -

Дүниежүзілікденсаулық сақтау күні) / Б. Бақытжанқызы //Валеология.

Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. - 2016. № 3. - 5-6 б.

Бидайшиева Б.Б. Темекі адам ағзасына зияны / Б. Б. Бидайшиева

// Валеология. Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. - 2014. - № 2. -

19-21б.

Жанабаева М. Темекі шегу - зиянды әдет:[тәрбие сағаты]

/ М. Жанабаева // Валеология. Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни.

- 2016. - № 4. - 11-13 б.

Көбегенова А.Қ. Темекі және оның денсаулыққа тигізер әсері

/ А. Қ. Көбегенова //Валеология: Салауатты өмір салты=Здоровый образ

жизни. - 2014. - № 1. - 26-27 б.

Қалиева Т. Нашақорлыққа жол жоқ! Салауатты өмір салтын ұстанамыз!

/ Т. Қалиева // Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2016. - № 4. - 29-

30 б.

Қанатов Н. Нашақорлық, ішімдік, шылым шегу:[«Нашақорлық,

ішімдік, шылым шегу» тақырыбындағы кездесу сабағы] / Н. Қанатов

// Сыныптағы тәрбие. - 2014. - № 2. - 5-6 б.

Мұқанова Г.М. Өзіңді ойлап, денсаулықты таңда:[тәрбие сағатында

оқушыларды зиянды әдеттерден аулақ болуды және оның денсаулыққа

зияны жайлы түсіндіру] / Г. М. Мұқанова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Сабирова Ш. Деніміз сау болсын десек...: [4-8 сыныпқа арналған

дөңгелек үстелдің мақсаты - темекі, арақ, нашақорлықтың зиянды жақтарын

түсіндіру және осы зиянды заттардан аулақ болуға шақыру] / Ш. Сабирова


Сақуова В.Б. Темекі мен арақтан, аман болшы, балапан!:[«Темекі мен

арақтан, аман болшы,балапан!» деген тақырыпқа өткізген сот сабағы] / В. Б.

Сақуова //Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану=Социальная педагогика

и самопознание. - 2017, - № 3. - 15-17 б.

193

Тойымбаева Б. Салауаттылық - денсаулық кепілі: [салауатты өмір

салты және зиянды әрекеттен аулақ болу жайлы] / Б. Тойымбаева

// Биология және салауаттылық негізі. - 2015. - № 2. - 48-51 б.

Тілепова Б.Ж. Темекі мен арақтан, аман болшы, балапан

/Б. Ж. Тілепова //Валеология: салауатты өмір салты=Валеология. здоровый

образ жизни. - 2015. - № 2. - 13-14 б.

Утарбаева Г. Темекі мен нашақорлық - денсаулық дұшпаны

/ Г. Утарбаева // Валеология. Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. -

2014. - №3. - 13-15 б.

Қараша

15 жұлдыз

Қазақ әдебиетінің негізін салушы, жазушы, қоғам қайраткері,

ағартушы-педагог Бейімбет Майлиннің туғанына 125 жыл

(15.11.1894-26.02.1938).

Майлин Бейiмбет Бимағамбет Жармағамбетұлы 1894 жылы бұрынғы

Торғай облысы, Қостанай уезi, Дамбар болысы, Аят өзенi бойындағы Ақтөбе

деген жерде қазiргi Қостанай облысы, Таран ауданына қарасты Майлин

атындағы колхозда кедей шаруаның отбасында туған. Әкеден сәби шағында

жетiм қалған Бейiмбет анасының тәрбиесiнде өседi.

Есейе келе, байға делбешi бала болып жүрiп, ауыл молдасынан ескiше

хат таниды, өз бетiнше кiтап оқып, қалалы жерде бiлiм алуға талпынады.

Троицк қаласындағы Уазифа медресесiнде, Қостанайдағы орысша-қазақша

мектепте, онан Уфадағы «Ғалия» медресесiнде оқып бiлiм алады.

1916-1919 жылдары Бейiмбет Майлин еңбек жолын мұғалiмдiктен

бастап, болыс аралық оқу бөлiмiнiң бастығы, Қостанай губерниялық оқу

бөлiмiнiң инспекторы қызметтерiн атқарады. Сол кездерден ол

педагогикалық тақырыптарға әңгiме, очерк, мақалалар жазумен шұғылдана

бастайды.

1919-21 жылдары ауылдағы кеңес жұмысына белсене араласады. 1922-

1923 жылдары республикамыздың сол кездегi астанасы Орынбор қаласына

барып, орталықтағы баспасөзге қатысады, өлеңдер жинағын бастырады,

1923-1937 жылдары «Ауыл», «Еңбекшi қазақ» және «Қазақ әдебиетi»

газеттерiнде әдеби қызметкерден бастап, редакторға дейiн журналистiк

жұмыс атқарды.

Б. Майлин қазақ тiлiндегi алғашқы оқулықтарды жасаушылардың,

оқушыларға берiлетiн бiлiм мазмұнын алғаш рет белгiлеушiлердiң бiрi. Ол

«Шаласауаттылар үшiн оқу кiтабын» 1929, «Колхоз ауылы» 4-оқу жылына

арналған оқу кiтабы,1930, «Күш» Шаласауаттылар үшiн оқу кiтабы,1930,

«Жаңаша оқы» 1931, «Сауат үшiн. Сауаттандыру мектептерiне арналған

әлiппе құралы» 1933, Ғабит Мүсiрепов, Әмiржан Сыдықовтармен бiрiгiп

«Сауаттандырғыш. Сауатсыздар әлiппесi» 1935, 1936 секiлдi оқулықтар мен

оқу құралдарын жазды.

194

1938 жылы 26 ақпанда КСРО Жоғары соты әскери коллегиясының

үкімімен Б.Майлинге ату жазасы кесілді.Он бес-ақ минутте шығарылған үкім

сол күні орындалды. Жиырма жылдан соң толық ақталды. Сол жылдардың

қиыншылығын әйелі Гүлжамал және үш баласы: ұлдары Мереке, Еділ және

қызы Гүлсімнің бастарынан өткізді. Енді өзі жоқ болса да артында қалған

рухани мол мұрасы қалды, содан сусындап азық алу үлкен бір ғанибет.

Мұрасы да, өз аты да елі барда, халқы барда мәңгі өлмейді, ұрпақтан ұрпаққа

жетеді.


Майлин Б. Бес томдық шығармалар жинағы /Б.Майлин. -

АлматыЖазушы

Т.1.Өлеңдер, поэмалар. – 1986. – 343 б.

Т.2.Пьесалар. – 1987. – 381 б.

Т.3.Роман және повестер. – 1988. – 355 б.

Т.4.Әңгiмелер,романнан үзiндi,повесть,сценарий.–1988.–413 б.

Т.5.Повестер мен әңгiмелер. – 1988. – 435 б.

Майлин Б. Ел сыры Повестер, әңгiмелер, өлеңдер, фельетондар

/Б.Майлин. - АлматыЖазушы,1994. – 352 б.

Майлин Б. Повесi мен әңгiмелерi Х кл. оқұшыларына арналған

/құраст.З.Бейсенбаев - АлматыМектеп,1972. – 148 б.

Майлин Б. Раушан коммунист /Б.Майлин. - АлматыМектеп,1980. – 56

б. Мектеп кiтапханасы

Майлин Б. Тұңғыш құрбан Белгiсiз шығармаларының жинағы /құраст.

С.Бейменшин. - Алматы Рауан,1994. – 254 б.

Майлин Б.. Тәй,тәй Өлеңдер мен ертегiлер /Б.Майлин. – Алматы,1986.

Майлин Б. Түйебай Әңгiмелер. /Б.Майлин – Алматы,1986

Майлин Б. Жырып жегендер; Мәдениет мұралары; Бекберген мектебi;

Бiр адамға /Б.Майлин // Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы Т.2. /құраст.

Қ.Жарықбаев, С.Қалиев – Алматы, 1998. – 179-181 б.

Ол туралы

Бейімбет Майлин 1894-1938жж. //Қазақтар.Көпшiлiкке арналған

тоғыз томдық анықтамалық.2.том. Тарихи тұлғалар. – Алматы, 1998. – 188–

190 б.

Бейімбет Майлин 1894-1939 //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.Т.2. /құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 189 б.

Бейімбет Майлин //Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілік оқырмандарға арналған / құраст.

Б.Тоғысбаев, А.Сужикова. – Алматы: Алматы баспасы, 2011. – 186 б.

Майлин Бейiмбет //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия. –

Алматы,2000. – 463-б.

Майлин Бейiмбет 15.11.1894-26.02.1938 //Қазақ ССР. 4 томдық

қысқаша энциклопедия.Т.4. – Алматы,1989. – 414-416 б.

195

Майлин Бейімбет (Бимұхамед) Жармағамбетұлы //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия. Т.6. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,

2004. – 315 б.

Майлин Бейiмбет 1894-1938 //Абай: Эциклопедия. – Алматы, 1995. –

394-395 б.

Майлин Б. Библиографиялық көрсеткiш //Қазақтар.Көпшiлiкке

арналған тоғыз томдық анықтамалық.Т.9. Библиография.- Алматы,1998. –

382-402 б.

Әбілов Д. Биаға //Ой толғауы Естелiктер /Д.Әбілов. – Алматы,1981. –

71-91 б.

Бейісқұлов Т. Бейiмбет Майлин //Қызыл қырғын 37-де опат болғандар

/құраст. Қ.Қасенов, Ә.Төреханов. – Алматы, 1994. – 42-44 б.

Бейменшин С. Майлиннiң Бейiмбетi /С.Бейменшин. - Алматы Бiлiм,

1994.–157 б.

Бейісқұлов Т. Дарын даралығыжазушы Б.Майлин жайында

/Т.Бейісқұлов - Алматы Қазақстан,1994. – 135 б.

* * *

Асабаев З. Үш алыптың достығы: [Алаш алыптары Б.Майлин,

Т.Жүргенов және Ж.Шанин туралы] / З. Асабаев //Егемен Қазақстан. - 2013. -

14 ақпан.

Байменше С. Бейiмбет – аудармашы һәм оның аудармасы

Б. Майлиннiң аудармасы жайында /С.Байменше //Жұлдыз. – 2002. - № 10. –

194-199 б.

Байменшин С. Екеудiң шындығыБ.Майлин мен С.Сәдуақасов

арасындағы рухани үндестiк жайында/С.Байменшин //Егемен Қазақстан. –

2001. – 19 мамыр.

Бейсенова Ш. Бейімбет Майлиннің өмірі мен шығармашылығын оқыту

(11 сынып) / Ш. Бейсенова //Қазақ және әлем әдебиеті=Казахская и мировая

литература. - 2013. - № 3. - 16-18 б.

Бейімбет Майлин //Аңыз адам. - 2014. - № 11. - осы номер толығымен

Б.Майлинге арналған.

Бейімбет Майлин - 120: [қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін

қалыптастырушылардың бірі - Бейімбет Майлинге 120 жыл]


Бейімбетқызы Р. Аяулы әкем туралы естелік: [жазушы Бейімбет

Майлин туралы қызы Рәзия әңгімелейді] / Р. Бейімбетқызы //Жас Алаш. -

2014. - 24 шілде.

Бейісқұлов Т. Бейімбет Майлин қазасының себептері / Т. Бейісқұлов

// Таң-Шолпан. - 2010. - № 2. - 140-152 б.

Бейісқұлов Т. Сүйген жар. «Халық жауының» жары Гүлжамал

Майлинаның ерлігі: [Бейімбет Майлиннің жары Гүлжамал Майлина]

/ Т. Бейісқұлов //Түркістан. - 2011. - 26 мамыр.

Елікбаев Қ. Б.Майлин шығармашылығына жаңаша көзқарас /Қ.Елікбаев

//Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 2000. - № 3. – 21-25 б.

196

Жұмаділова А. Бейiмбет Майлиннiң оқу-ағарту iсiндегi қызметi

/А.Жұмаділова // Бастауыш мектеп. – 1999. - № 11-12. – 7 б.

Ниеталина А.Н. Бейімбет Майлин поэзиясындағы кедей тақырыбы.

Мырқымбай образы (Қазақ әдебиеті, 11 сынып) / А. Н. Ниеталина

//Мұғалім шеберханасы=Мастерская учителя. - 2015. - № 3. - 24-25 б.



Сыдықова Ж. Б.Майлин әңгімелеріндегі діни мотив көрінісі

/Ж.Сыдықова //Ақиқат. – 2007. - № 8. – 88-91 б.

Табын Ж. Майлиндер әулеті немесе Биағаңның кейіпкері Шұға қызға

неге ескерткіш орнатпасқа?: [жазушы Бейімбет Майлин туралы] / Ж. Табын

// Жас Алаш. - 2014. - 13 қараша.

Тастемирова Д.Б. Беймбет Майлиннің «Шұғаның белгісі» шығармасы:

[оқырмандар конференциясы] / Д. Б. Тастемирова //Колледж: кәсіби білім

беру=Колледж: профессиональное обучение. - 2016. - № № 3. - 13-14 б.

Қараша

15 жұлдыз

Педагогика ғылымдарынының докторы, профессор, Ұлттық

ғылым академиясының академигі Әжес Петрұлы

Сейтешевтің туғанына 90 жыл (15.11.1929)

Әжес Петрұлы Сейтешев 1929 жылы 15 қарашада Атырау облысы

Құлағын ауданының 3 ауылында дүниеге келген.

1935-1938 жылдары Атырау облысының Жилой Косе поселкесіндегі

бастауыш мектепте және Орликов бастауыш мектебінде оқыды. 1946-1948

жылдары Атырау қаласындағы № 3 ауыспалы орта мектебінде және сол

жерде № 9 кәсіптік училищеде 7 сыныпты оқыған және училищенің «токарь-

әмбебап» мамандығы бойынша үздік бітірді. 1948-1951 жж. Кировабад

қаласындағы авиациялық училищесінде оқыды.1952-1953 жж. Кировабад

қаласының Ұшқыштар полкінің атқыш-ұшқышы болды. 1953-1956 жж.

Ташкенттегі еңбек резервтері техникумының «техник-механик», өндірістік

оқыту мастері мамандықтарын оқыды. 1956-1964 ж. Бішкек қаласындағы №

3 техникалық училищеде оқытушы және кәсіптік оқыту шебері болды.

1956-1962 жж. Бішкек қаласындағы Политехникалық институтының

кешкі бөлімінде инженер-технолог мамандығын үздік бітірді. 1964-1966 жж.

Бішкек қаласындағы Қырғыз Педагогикалық ғылыми зерттеу институтының

аспиранты болды. 1956-1969 жж. Бішкек қаласында техникалық училищеде

мұғалім, директордың орынбасары, 1971-1972 жылы № 3 техникалық

училищенің директоры, 1970-1980 жж. Қырғыз Политехникалық ғылыми-

зерттеу институтында аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі болды. 1980

жылдан Қазақ ұлттық аграрлық институтының кафедра меңгерушісі болды,

1980-1990 жж. осы институттың инженерлік-педагогикалық факультетінің

профессоры, 1990-1994 жж. осы институттың кафедра меңгерушісі. 1994-

1998 жж. Қазақ Мемлекеттік Аграрлық университетінің инженерлік-

педагогика кафедрасының профессоры. 1999 ж. Абай атындағы Алматы

мемлекеттік университетінің (қазіргі Абай атындағы Қазақтың ұлттық

197

педагогикалық университеті), Спорт және туризм академиясының ғылыми

кеңесшісі болды. 1999 ж. «Ұлттық кадрларды кіріктіріп және саралап

дайындау мәселелері» бойынша ТМД елдерінің үйлестірушілік ғылыми

Кеңесінің төрағасы. 1998-2002 жж. И.Арабаев атындағы Қырғыз мемлекеттік

университетінің докторлық және кандидаттық диссертациялар қорғалатын

мамандандырылған Кеңестер мүшесі.

1968 жылы Қырғыз мемлекеттік университетінде «Оқушылардың

техникалық қызығушылығын дамыту» тақырыбы бойынша педагогика

ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алды.

1974 жылы Қазақтың Абай атындағы мемлекеттік педагогикалық

институтында «Тұлғаны кәсіптік бағытта тәрбиелеу әлеуметтік-

педагогикалық мәселе» тақырыбында докторлық диссертация қорғады.

1985 жылы КСРО Педагогикалық ғылымдар академиясының корреспондент

мүшесі, 1990 ж. КСРО ПҒА нақты мүшесі, 1990 ж. Берлин қаласында

Кәсіптік білім берудің Әлемдік ассоциациясының мүшелігіне сайланды. 1994

жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының нақты

мүшелігіне сайланды. 1998 жылы Ресей Ғылым академиясының құрметті

мүшелігіне сайланды, 1999 ж. «Кәсіптік білім берудің болашағы мен

мәселелері» Еуроазиялық орталығының мүшесі.

Ғылыми еңбектері негізінен практикалық педагогика мәселелеріне

арналған. 800-ден астам еңбегі, оның ішінде 38 монографиясы жарық көрген.

Ә.Сейтешев «Ерен еңбегі үшін» медалімен, «Социалистік жарыс

жеңімпазы», «Жұмыстағы үздік жетістіктері үшін», «КСРО кәсіптік-

техникалық білім беру үздігі» төсбелгілерімен, Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің

мақтау қағазымен марапатталды. Н.К.Крупская атындағы сыйлықтың иегері.


(Ә.П.Сейтешевтің еңбектері орыс тілінде жазылған. 2019 жылға

арналған орыс тіліндегі күнтізбектен қараңыз).

Ол туралы:

Ажес Петрұлы Сейтешев //Қазақстан ғалымдарының

биобиблиографиясына материалдар. – Алматы: Ғылым, 1999. – 18-22 б.

Сейтешев Әжес //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.7. – Алматы:

«Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005. – С.634.

Сейтешев Әжес //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық

анықтамалық. Т.1. – Алматы:Қазақ энциклопедиясы, 2012. – 187 б.

Әбсаттаров Р. Жаңалыққа жаны құмар: [педагогика ғылымдарының

докторы, профессор, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, КСРО

педагогикалық ғылымдар академиясының академигі Әжес Петрович

Сейтешев туралы] / Р. Әбсаттаров, Т.Қалдыбаева //Ана тілі. - 2014. - 20-26

қараша.

Кенжебеков Б. Кешегі көше баласы бүгінде көрнекті академик: [ғалым,

академик Әжес Сейтешев туралы] /Б.Кенжебеков //Егемен Казахстан. - 2007.

– 22 желтоқсан.

198

Қараша

21 жұлдыз

Педагогика ғылымының кандидаты, қазақ тілі оқулықтары

мен әдістеме құралдарының авторы, Балғаным

Балғынбайқызы Құлмағамбетованың туғанына 90 жыл

(21.11.1929).

Балғаным Балғынбайқызы Құлмағамбетова 1929 жылы Астрахань

облысы, Қарабайлы ауданы, Қарабайлы ауылында туған. 1951 жылы

Қазақтың Мемлекеттiк қыздар педагогикалық институтын «Қазақ тiлi мен

әдебиетi» мамандығы бойынша бiтiрiп шығып, Қазақ КСР Ғылым

Академиясының Тiл және әдебиет институты жанындағы аспирантураға

қабылданды. Көп ұзамай «Қазiргi қазақ тiлiндегi сөздердiң аффистiк

түрленуi» деп аталатын тақырыпта кандидаттық диссертацияны табысты

қорғап шығады.

1957 жылдан Б.Б.Құлмағамбетова көп жылдар бойы Ы.Алтынсарин

атындағы педагогикалық ғылымдардың ғылыми-зерттеу институтында

қазiргi Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білiм академиясы орыс

мектептерiнде қазақ тiлi мен әдебиетiн оқыту методикасы бөлiмiнiң

меңгерушiсi болып еңбек етті.

Б. Құлмағамбетованың еңбектерi, бүкiл республика жұртшылығына,

Түркия, Иран, Алмания елдерiндегi отандастарға арнап жазған «Қазақ тiлi»

оқулықтары Қазақстаннан тыс өңiрлерге де танымал болды.

Б.Б.Құлмағамбетова үш монографияның, «Қазақ тiлi» оқулықтарының,

жалпы саны 80-астам методикалық оқу құралдарының, түсiндiрме сөздiктiң,

дидактикалық материалдың, оқу диафильмдерiнiң авторы. Көптеген

аспиранттардың ғылыми жетекшiсi және тәлiмгерi. Орыс мектептерiнде

қазақ тiлi мен әдебиетiн оқыту мәселелерiмен айналысты

Б.Б.Құлмағамбетова зор еңбек сiңiруде. Ол кiсiнiң «Қазақ тiлiн

үйренушiлерге көмек», «Қазақ тiлi» оқулықтары, кәсiптiк-техникалық

училищелер мен жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы республика

жұртшылығының көңiлiнен шығуда.

Б.Б.Құлмағамбетованың еңбегi халық-ағарту саласында жоғары

бағаланып «В.И.Лениннiң туғанына 100 жыл» толу құрметiне арналған

медальмен, Қазақ КСР Халық ағарту министрiнiң «Халық ағарту iсiнiң

озаты», «КССР халық ағарту iсiнiң озаты» белгiлерiмен, Бiлiм министрiнiң

грамоталарымен, Еңбек ардагерi медалiмен, Ы.Алтынсарин атындағы

медальдармен марапатталды.


Құлмағамбетова Б. Аз комплектiлi мектепте сабақты ұйымдастыру

Мұғалiмдерге арналған көмекшi құрал /Б.Құлмағамбетова -

АлматыМектеп, 1974. – 71 б.

Құлмағамбетова Б. Қазақ тiлi сабағында техникалық құралдарды

пайдалану /Б.Құлмағамбетова - АлматыМектеп, 1984. – 52 б.

199

Құлмағамбетова Б. Қазақ тiлi сабағында техникалық құралдарды

пайдалануIV- VIII кл. арналған/Б.Құлмағамбетова. - Алматы Мектеп,1973.

– 80 б.

Құлмағамбетова Б. Құрмалас сөйлемдi оқытудың кейбiр мәселелерi

/Б.Құлмағамбетова - АлматыҚазмемоқупедбас.,1963- 124 б.

Құлмағамбетова Б. Сабақта дыбыстық аппараттарды пайдалану

жолдары/Б.Құлмағамбетова //Мектепте қазақ тiлiн оқыту проблемаларын

жетiлдiру – Алматы,1984. – 34-64 б.

Құлмағамбетова Б. Қазақ тiлi сабақтарында тiл дамыту

бас./Б.Құлмағамбетова, Ж.Елемесов, З.Қалауова. – Алматы, 1992.– 35 б.

Құлмағамбетова Б., Елемесова Ж. Қазақ тiлiн үйренушiлерге Өз

бетiмен үйренушiлерге арналған құрал /Б.Құлмағамбетова, Ж.Елемесова . -

Алматы Рауан, 1990.– 208 б.

Құлмағамбетова Б., Елемесова Ж. Қазақ тiлiн үйренушiлерге арналған

құрал. – 2-бас. /Б.Құлмағамбетова, Ж.Елемесова. – Алматы, 1992. – 190 б.

Құлмағамбетова Б. т.б. Қазақ тiлiнен 6 класқа арналған дидактикалық

материалмұғалiмдерге арналған көмекшi құрал /өңд. тол. бас. 2-бас.

/Б.Құлмағамбетова, Р.Құтқожина, К.Әбуова. - Алматы Мектеп,1979. – 130 б.

Әділқаев Д., Құлмағамбетова Б. VIII кластың «Қазақ тiлi» оқулығына

арналған әдiстемелiк нұсқау /өңд.толық 3-бас./Д.Әділқаев,

Б.Құлмағамбетова. - Алматы Рауан, 1994. – 104 б.

Нұрғалиева М., Құлмағамбетова Б. Қазақ тiлi орыс мектептерiнiң 6

кл. арналған оқулық. 5-бас. /М.Нұрғалиева, Б.Құлмағамбетова.- Алматы

Рауан,1997.–144 б.

Қазақ тiлi Пәндiк тестероқу қазақ және орыс тiлдерiнде жүретiн

мектептердiң 5-9 сыныптарына арналған /әзiрлегендер Б.Құлмағамбетова,

А.Досмырзаева, Ж.Адамбаева ж.б. - Алматы Рауан, 1997. – 71 б.

* * *

Құлмағамбетова Б. Аз комплектiлi мектептерге сабақты ұйымдастыру

жөнiндегi методикалық нұсқау /Б.Құлмағамбетова // Қазақстан мектебi. –

1971.- № 10. – 47-52 б.

Құлмағамбетова Б. «Етiстiк» тақырыбын техникалық құрал пайдалана

оқыту /Б.Құлмағамбетова // Қазақстан мектебi. – 1975. - № 10. – 34-37 б.

Құлмағамбетова Б. «Зат есiм» тақырыбын оқытумен байланысты

өздiгiнен орындалған жұмыс түрлерi /Б.Құлмағамбетова // Бастауыш мектеп.

– 1973. - № 1. – 23-24 б.

Құлмағамбетова Б.. Қазақ тiлiн оқытуда техникалық құралдарды

пайдалану /Б.Құлмағамбетова //Қазақстан мектебi. – 1973. - № 8. – 38-40 б.

Құлмағамбетова Б.. «Қазақ тiлi» оқулықтарын пайдалану жөнiнде

әдiстемелiк нұсқау /Б.Құлмағамбетова // Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 1994. - №

2. –83-91 б.

Құлмағамбетова Б. Мұғалiм – оқулық авторы /Б.Құлмағамбетова

// Бастауыш мектеп.- 1993. - № 10. – 25-27 б.

200

Құлмағамбетова Б. Өздiгiнен орындалатын жұмыстар аз комплектiлi

мектеп үшiн қазақ тiлiнен өтетiн үлгi-сабақ жоспары /Б.Құлмағамбетова

// Бастауыш мектеп. – 1972. - № 7. – 28-30 б.

Құлмағамбетова Б. IV-V кластарда етiстiктi оқыту.Ғылыми мақалалар

жинағы /Б.Құлмағамбетова //Педагогика ғылымдарының Ы.Алтынсарин

атындағы ғылыми-зерттеу институты. 1972. – шығ.4. – 43-50 б.

Құлмағамбетова Б. Төртiншi орыс класында қазақ тiлiн оқыту

туралымұғалiмдерге көмек /Б.Құлмағамбетова //Бастауыш мектеп – 1990. –

№8.–30-33 б.

Құлмағамбетова Б. Үлгерiм-ұқсатуданРеспубликадағы аз

комплектiлi мектептер жұмысынан /Б.Құлмағамбетова //Бастауыш мектеп.–

1973.- №6.– 14-16 б.

Құлмағамбетова Б. Шоқтығы биiк болсын /Б.Құлмағамбетова

// Қазақстан мектебi. – 1999. - № 7-8. – 26-27 б.

Құлмағамбетова Б. Кластан тыс оқуға дағдыландыру 2-4 кластар

/Б.Құлмағамбетова, К.Ақбаева //Бастауыш мектеп. – 1993. - № 9. –33–34 б.

Қазақ тiлi программасы ересектер үшiн программаны дайындаған

Б.Құлмағамбетова. - Алматы, 1989. – 37 б.

Қараша

26 жұлдыз

Қоғам және мемлекет қайраткері, Орта Азия мен Қазақстанда

Кеңес үкіметін орнатушылардың бірі Тұрар Рысқұловтың

туғанына 125 жыл (26.11.1894-1943).

Тұрар Рысқұлов 1894 жылы қарашаның 26 күнi бұрынғы Жетiсу облысы

қазiргi Алматы обл. Верный уезi Шығыс Талғар болысы, Бесағаш деген

жерде дүниеге келдi.

Әкесi Рысқұл Жылқайдаров 1904 ж. желтоқсанда патша үкiметiнiң

зорлық-зомбылығына қарсы шыққаны үшiн 10 жылға каторгалық жұмысқа

кесiлiп, Сахалинге жер аударылды.

Әкесi Рысқұл Алматының түрмесiне түскенде жалғыз ұлы, он жасар

Тұрарды оязға арыз жазып, өзiнiң қасына түрмеге алдырады. Камерада

әкесiмен бiрге жатқан Александр Бронников деген революционердiң

көмегiмен әлiппе танып, орысша сауаты ашылады. Кейiн әкесiн Сiбiр айдап

жiбергенде, Меркiге қашып барып, сонда Қырғызбаев деген фамилиямен

төрт жылдық орыс-қазақ интернат мектебiне түсiп оқиды. 1910-1914жж.

Пiшпектегi қазiргi Бiшкек ауыл шаруашылығы мектебiнде оқиды.1916ж.

Ташкенттегi мұғалiмдер мектебiнде оқып жүргенде ұлт-азаттық көтерiлiске

қатысқаны үшiн оны патша үкiметi тұтқынға алады. 1917ж. ақпан

революциясы жеңгеннен кейiн түрмеден босатылады. 1917 жылдың басында

«Қырғызқазақ жастарының революциялық одағын» ұйымдастырады.

Т.Рысқұлов 1917-1926 жж. Әулие-ата уездiк Совдепi аткомының

төрағасы, Түркiстан республикасының денсаулық сақтау халкомы, Түркiстан

республикасы ОАК төрағасының орынбасары, РКПб-ның Түркiстандағы

Мұсылман бюросының төрағасы,Түркiстан республикасы ОАК-нiң төрағасы,

201

РСФСР Ұлт iстерi жөнiндегi халкоматының Азербайжан республикасы

бойынша уәкiлi, РКбП Орта Азия бюросының төрағасы, Комитерн Орталық

Атқару Комитетiнiң Орта Шығыс бөлiм меңгерушiсiнiң орынбасары,

Коминтерннiң Монғолиядағы уәкiлi, Қазақ өлкелiк комитетi баспасөз

бөлiмiнiң меңгерушiсi және өлкелiк «Еңбекшi қазақ» қазiргi «Егемен

Қазақстан» газетiнiң жауапты редакторы болды. 1926 жылдан бастап

РСФСР Халық Комиссарлар Советi төрағасының орынбасары болып

тағайындалып, 1937 жылы жала жабылып жазықсыз жапа шеккенге дейiн

атқарды. Кеңестік қуғын-сүргінге ұшырап, Мәскеу түрмесінде жүрек

ауруынан қайтыс болды. КСРО Әскери коллегиясы Жоғарғы Сотының

шешімімен 1956 жылы ақталды.

Тұрар Рысқұлов мемлекет, халық алдында атқарған еңбегi орасан. Оның

қаламынан ондаған кiтаптың, тарихи және экономикалық тақырыптарға

арналған жүзден астам мақалалардың авторы.

Жамбыл облысының бір ауданына Рыскұлов есімі берілген. Тараз

қаласында Рысқұлов есімімен аталатын демалыс бағы бар, оның орталық

алаңына ескерткіш орнатылған. Алматы қаласындағы басқару академиясына,

даңғылдың бiрiне Рысқұлов есiмi берiлген.


Тұрар Рысқұловтың В.И.Сталинге екiншi хаты /аударған

Ә.Меңдекеев //ЗауалМақалалар, естелiктер – Алматы,1991. – 9-38 б.

Рысқұлов Т. 1916 жылғы көтерiлiс және патша үкiметiнiң отарлау

саясаты хақында /Т.Рысқұлов //Ақиқат. – 1996. - № 3 – 37-42 б.

Рысқұлов Т. РК/Б/П Орталық комитетiне, жолдас Сталинге Көшiрмесi

жолдас РудзутакқаТүркiстан Республикасы Халық Комиссарлары Кеңесiнiң

төрағасы болып iстеген кезiндегi екi хаты /Хаттарды журналға даярлаған,

сiлтеме-түсiндiрмелерiн жазған Ж.Әшiрбекова // Қазақ тарихы. – 1998. - № 3.

– 47-50 б.

Рысқұлов Т. Қазақ оқырманының тіршілігіне көз салыңыз: [Тұрар

Рысқұловтың 1926 жылы жазылған мақаласы] / Т. Рысқұлов

// Ақиқат. - 2008. - № 10. - 3 б.

Ол туралы

Рысқұлов Тұрар // Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.7. – Алматы:

«Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005. – 502-503 б.

Рысқұлов Тұрар Рысқұлұлы //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия –

Алматы, 2000. – 539-560 б.

Рысқұлов Тұрар //Қазақтар. Көпшiлiкке арналған тоғыз томдық

анықтамалық. IХ том. Библиография. – Алматы,1998. –431-436 б.

Тұрар Рысқұлов 1894-1943 жж. // Қазақтар.Көпшiлiкке арналған тоғыз

томдық анықтамалық II том. Тарихи тұлғалар. – Алматы,1998. – 190-192 б.

Тұрар Рысқұлұлы //Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Алматы:

Алматыкітап, 2005.– 54-55 б.

202

Тұрар Рысқұлов //Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым.

Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілік оқырмандарға арналған /құраст.

Б.Тоғысбаев, А.Сужикова. – Алматы: Алматы баспасы, 2011. – 66-67 б.

Әбілтайұлы М. Тұрар Рысқұлов Монголияда /М.Әбілтайұлы,

Н.Әбілдаев. - АлматыҚазақстан,1994. – 97 б.

Қожакеев Т. Жұлдызы биiк жан едi Тұрар Рысқұлов //Қожакеев Т. Көк

сеңгiрлер. – Алматы,1992. – 99-107 б.

Қозыбаев М. Ғасыр тауқыметiн арқалаған арыстар С.Сейфуллин,

I.Жансүгiров,Б.Майлин,Т.Рысқұлов жайында /М.Қозыбаев //Қазақстан

Респ.Ұлттық ғылым акад. Хабаршысы. – 1994. - № 6. – 16-69 б.

Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұлов Қоғамдық саяси және мемлекеттiк

қызметi. Түркiстан кезеңi /О.Қоңыратбаев. - Алматы Қазақстан, 1994.

– 447 б.

Мұртаза Ш. Қызыл жебе Роман Т.Рысқұлов жайлы /Ш.Мұртаза -


Мұртаза Ш. Жұлдыз көпiр, Қызыл көпiр: «Қызыл жебе» романының

үшiншi және төртiншi кiтаптары /Ш.Мұртаза.- АлматыЖазушы,1991.– 464 б.

Мұртаза Ш. Тамұқ «Қызыл жебе» ғұмырнамалық роман-эпопеясының

бесiншi кiтабы /Ш.Мұртаза - Алматы Атамұра, 1994. – 223 б.

Мұртазаев Ш. Тұрар Рысқұлов //Мұртазаев Ш. Не жетпейдi -

Алматы,1990. – 128-136 б.

Мұртаза Ш. Халық үшiн жан пидаТұрар Рысқұлов /Ш.Мұртаза

// Зауал. – Алматы, 1991. – 3-8 б.

Нұрпеисов К. Тұрар Рысқұлов /К.Нұрпеисов // Қызыл қырғын 37-де опат

болғандар /құраст.Қ.Қасенов,Ә.Төреханов – Алматы,1994 – 23-29 б

Нұртазин Т. Тұрардың анты Деректi роман / Т.Нұртазин. - Алматы

Жазушы, 1989.– 352 б.

Сарғожин Н. Қайта жалғасқан өмiрТ.Рысқұлов туралы деректерден

/Н.Сарғожин. - Алматы Рауан, 1995. – 111 б.

* * *

Айтжанбай Г. Тұрарды танып болдық па?: [қоғам және мемлекет

қайраткері Тұрар Рысқұловтың Ресей жерінде жерленген жері табылды]

/ Г. Айтжанбай // Айқын. - 2012. - 29 наурыз.

Айтжанбай Г. Тұрартанудан - тұлғатануға дейін немесе Алматыда

Тұрар Рысқұловқа ескерткіш неге орнатылмай қалды? / Г. Айтжанбай

// Айқын. - 2010. - 1 сәуір.

Алпартегі Ж. Тұрар Рысқұловқа құрмет /Ж.Алпартегі //Қазақстанның

ғылымы мен жоғары мектебi. – 2002. – 15 маусым.№ 12

Байғұт М. Тұрар Рысқұловтың 1896 жылы туғаны рас /М.Байғұт //Қазақ

әдебиетi. – 2003. – 10 қаңтар

Байменше С. Тұрар тұрған үй: [Мәскеуде көрнекті мемлекет және қоғам

қайраткері Тұрар Рысқұлов 1931-1934 жылдары тұрған үйге ескерткіш тақта

орнатылды] / С. Байменше// Егемен Қазақстан. - 2011. - 13 тамыз.

203

Жүніс Н. Тұрар Рысқұловтың еңбектері - тарихтың дерек көзі / Н.

Жүніс// Қазақ тарихы. - 2017. - № 10. -37-39 б.

Исахметұлы Ж. Алаш арыстары аңсаған тәуелсіздік және Тұрар

Рысқұлов / Ж. Исахметұлы, М.Даутбаев// Ақиқат. - 2009. - №5. -51-58 б.

"Коммунарка". Қазақ қайраткерлері жерленген құпия қабірстан немесе

Т.Рысқұлов, С.Қожанов, Н.Төреқұлов жерленген орын анықталды //Алматы

ақшамы. - 2011. - 20 қазан.

Қазыбек М. Тұрарға қатысты құпия құжаттар: [мемлекет қайраткері

Тұрар Рысқұлов туралы] / М. Қазыбек // Президент және халық. - 2014. - 26

желтоқсан.

Қалижанов У. Тау тұлға. Мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұловтың

«Еңбекші қазақ» беттерінде қалдырған ізі / У. Қалижанов


Қоңыратбаев О. Әлихан мен Тұрар: [Алаш қайраткерлері Әлихан

Бөкейханов пен Тұрар Рысқұлов туралы] / О. Қоңыратбаев // Ана тілі. - 2014.

- 22-28 мамыр.

Қуаныш Б. Тұрар мұрасы тасада қалмасын: [мемлекет қайраткері Тұрар

Рысқұлов туралы] / Б. Қуаныш // Ана тілі. - 2010. - 11-18 наурыз.

Мәшһүр Жүсіп К. С.Сейфуллин өлеңдерiн оқыту /К.Мәшһүр Жүсіп

//Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 2001. - № 7. – 37-41 б. № 8. – 38-42 б.

Онгарова А.А. Тұрар Рысқұловтың қоғамдық-саяси және мемлекеттік

қызметі / А. А. Онгарова, Б.Р.Сапарбекова //Қазақстанның ғылыми

әлемі=Научный мир Казахстана. - 2012. - № 3-4. - 105-107 б.

Рысдәулет М. Шыңдалу. Үлкен жол Меркі мен Әулиеатада басталған

еді: [мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұловтың Меркіде оқыған, Әулиеатада

Совдепте қызмет істеген кездері туралы] /М. Рысдәулет

// Егемен Қазақстан. - 2014. - 14 қазан.

Серікбайұлы М. Арыстарымызды ардақтай білейік...: [мемлекет

қайраткері Тұрар Рысқұлов туралы] / жазып алған Г. Айтжанбай

/ М. Серікбайұлы // Айқын. - 2011. - 3 ақпан (№20).

Смағұлова С.О. 1917-1918 жж. Қазақстандағы аштық нәубеті және

Т.Рысқұлов / С. О. Смағұлова / Отан тарихы. - 2012. - № 4. - 60-66 б.

Тұрысбек Р. Алаш мұратына адалдық: [қоғам қайраткері Тұрар

Рысқұлов туралы] / Р. Тұрысбек //Ана тілі. - 2014. - 28 тамыз - 3 қыркүйек.

Шайзадаев Ұ. С.Қожанов пен Т.Рысқұловтың дүниетанымындағы

әлеуметтік-мәдени көзқарастар /Ұ. Шайзадаев, М.Сұлтанбек

// Қазақстанның ғылыми әлемі=Научный мир Казахстана. - 2010. - № 4. - 53-

55 б.

Қараша

28 жұлдыз

Педагогика ғылымдарының кандидаты, психолог Абдолла

Құсайынұлы Темірбековтың туғанына 115 жыл (28.11.1904-

14.04.1972).

Абдолла Темірбеков 1904 жылы 28 қараша күні Ақмола губерниясы,

Көкшетау уезінде (қазіргі Айыртау ауданы, Қаратал ауылы) дүниеге келді.

204

Әкесі Құсайын Айыртау өңіріне «Доктор Құсайын» деген лақап атымен

танымал революцияға дейін оқыған қазақтың санаулы зиялы азаматтарының

бірі және Абдолланың алғашқы ұстазы. Ол әкесінің ауылда ашқан орыс

мектебінде оқып бітірген. А.Темірбеков 1924-1929 жылдары Ташкенттегi

Орта Азия Мемлекеттiк университетiнiң шығыс факултетінің педагогика

бөлімшесін бiтiргеннен кейiн бiраз уақыт мектепте мұғалiм болды.1932-1937

жылдары Орал педагогика институты директорының сырттай оқу жөнiндегi

орынбасары, 1939-1948 жылдары Қызылорда педагогикалық институты

директорының ғылыми-оқу жөнiндегi орынбасары болып iстедi.

А.Темірбеков 1950-1955 жылдары Абай атындағы Қазақ педагогикалық

институтында қазiргi Қазақтың Ұлттық педагогикалық университетi декан,

1955-1960 жылдары Өскемен педагогикалық институтының ректоры болды.

Осы жылдары ол жақсы ұйымдастырушы ретінде танылды, оның тұсында

Өскемен педагогикалық институты педагогтарының негізі қаланды, 440

орынға жатақхана салынды және институт республикада танымал бола

бастады.

1960-1962 жылдары Алматыдағы Қыздар педагогикалық институтының

доцентi, ал 1962-1972 жылдары Шет тiлдер институтының (қазіргі Абылай

хан атындағы Қазақтың халықаралық қатынастар мен әлем тілдері

университеті) педагогика және психология кафедрасының меңгерушiсi, 1962-

1970 жылдары Қазақстан психологтар қоғамының төрағасы болды.

А.Темiрбеков жоғары оқу орындарына арналған психологиядан

оқулықтар және көптеген ғылыми еңбектер жазды. 1953 жылы «Некоторые

вопросы воспитания советского патриотизма у учащихся», 1956 жылы

«Развитие понятия советского патриотизма у учащихся» атты еңбектері

жарық көрді. Педагогикалық институттар мен университеттер үшін 1966

жылы қазақ тілінде тұңғыш «Психология» оқулығын шығарды.

1946 жылы Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің «1941-1945 жж. Ұлы Отан

соғысы жылдарындағы ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды. 1972

жылы Алматы қаласында қайтыс болды.


Темірбеков А. Психология Педагогтық институттар мен университеттiң

студенттерiне арналған оқулық /А.Темірбеков, С.Балаубаев. - Алматы

Мектеп,1966. - 230 б.

Темірбеков А. Советтiк патриотизм және оларды оқушыларды

тәрбиелеудегі кейбiр мәселелерi /А.Темірбеков. – Алматы, 1953. - 28 б.

Темірбеков А. Оқушылардың кеңiстiк патриотизм сезiмiн тәрбиелеудiң

кейбiр мәселелерi /А.Темірбеков //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы

ХХ ғасырдың 20 жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең II том. /құраст.

Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 267-269 б.

Ол туралы

Темірбеков Абдолла //Қазақ совет энциклопедиясы. Т.II. –

Алматы,1977.–25 б.

205

Абдолла Темірбеков //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы ХХ

ғасырдың 20 жылдардарынан 1995 жылға дейiнгi кезең II том. /құраст.

Қ.Жарықбаев, С.Қалиев – Алматы,1998. – 266-267 б.

1 желтоқсан – Қазақстан Республикасының

Тұңғыш Президенті күні

Қазақстан халқы 2012 жылы 1 желтоқсан күні еліміз үшін елеулі оқиға

– алғаш рет Тұңғыш Президент күнін атап өтті. 2012 жылы ел Парламенті

1991 жылғы 1 желтоқсанда өткен Тұңғыш Президент сайлауына қатысты

осындай шешім қабылдаған болатын. Себебі тәуелсіз Қазақстанның

іргетасын қалап, шекарасын шегелеп, болашаққа бағыт-бағдар берген

Тұңғыш Президенттің халық алдындағы еңбегі ұшан-теңіз.

Сәл тарихқа шегініс жасар болсақ, 1991 жылғы 1 желтоқсанда, алғаш рет

жалпыхалықтық сайлау өтіп, егемен Қазақстанның негізін салушы –

Нұрсұлтан Назарбаев тұңғыш рет Президент болып сайланды. Бұл жаңа

мемлекет қалыптасуының өтпелі кезеңінде сенімді басшыға өз тағдырын

тапсырған Қазақстан халқының жауапты таңдауы еді. Шын мәнінде, Елбасы

Нұрсұлтан Назарбаевтың салиқалы саясатының арқасында тәуелсіз Қазақ елі

қалыптасып, тарихымыз түгенделіп,тіліміз, дініміз және діліміз қайта

оралып, мемлекетіміздің ұлттық рәміздері қабылданды.

1991 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстан халқына берген антын тұтастай

және толық орындағанын көрсетті. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі сол күні-

ақ Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасын Қазақстан Республикасы деп

өзгертті. Еліміз бүгінде бүкіл әлемге танымал жаңа атқа ие болды.

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Қазақстан

Республикасының Конституциялық заңы 1991 жылғы 16 желтоқсан

күні қабылданды. Осы заң негізінде еліміз өзінің Тәуелсіздігін жария етті.

Осы заңның 1-тарауында: «Қазақстан Республикасы – тәуелсіз,

демократиялық жәнеқұқықтық мемлекет. Ол барлық мемлекеттермен өзара

қатынасын халықаралық құқық принциптерi бойынша құрады. Өзiнiң

мемлекеттiк тәуелсiздiгiн басқа мемлекеттердің тануы үшiн Қазақстан

Республикасы ашық», - делінген. Рас, содан берігі 21 жылда елдің іргесі

сөгілген жоқ. Ұлтаралық татулыққа селкеу түспеді. Яғни Конс-

титуциялық заңның дер кезінде қабылдануы Қытай, Ресей, Қырғызстан,

Түркменстан және Өзбекстанмен шекараны реттеуге ықпал етті. Заң

Еуразиялық кеңістікте тұрақтылық пен серіктестік, сенім саясаты негіздерін

қалыптастырды.

Шындығы сол, «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі

туралы» Конституциялық заңды қабылдау жаңа тәуелсіз мемлекетіміздің

шынайы егемендігінің бастауы болды. Тыңнан түрен салған Қазақстан

халқы, оның Көшбасшысы тәуелсіз мемлекеттің басым

бағыттарын нығайтты. Ең алдымен шынайы егемендікті жария етіп, сыртқы

әлемге танылуға қол жеткізілді. Әлем Қазақстанды Елбасының арқасында

таныды, мойындады. Елбасы «Бірлік бар жерде тірлік бар» деген

206

еді. «Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы» деп Н.Назарбаев қадап

айтқандай, Егемендік, Тәуелсіздік, Ана тілі ұлтты біріктіруші күшке, ұлттық

идеологияның рухани тірегіне айналды. Ол мемлекеттіліктің өркениет жолын

ұсынды. Президенттік саяси институт енгізді. Осылай қазақтың Тұңғыш

Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Ата заңға сүйеніп, халық

алдында Ант берді. Тәуелсіз Қазақстанның көк Байрағын тізерлеп отырып

сүйгені тарихи сәт еді. Бұл бірінші рет өткізілген инаугурация болатын. 21

жылға жуық уақытта Қазақстан әлемнің азулы мемлекеттерінің қатарынан өз

орнын ойып алды. Ғасырға бергісіз жиырма жылдың ішінде қазақ деген

ұлтты, Қазақстан атты мемлекетті кәрі Еуропа да, мұхиттың арғы жағындағы

АҚШ та, көрші Ресей мен Қытай да мойындап, стратегиялық әріптестікке қол

қойды. Қазақтың шекарасы айқындалып, ол Ресей, Қытай, Өзбек елі Пар-

ламентінде тиісті ратификациядан өтті, заңды құжатқа айналды.

Осындай айтулы күн аясында барлық Қазақстанның облыстарында

мерекелік шаралар ұйымдастыралатын болады. Найзаның ұшы, білектің

күшімен ата-бабадан қалған елімізді бүгінде 21 жылға жуық басқарған

Н.Ә.Назарбаев Қазақ елінің туын көкке көтеріп, әлем танымастай етіп

өзгертті. Елімізде тойланатын бұл мерекенің тарихи маңызы орасан зор екені

айдан анық.


Алибаева Г.Т. Елін сүйген - Елбасы: [тәрбие сағатында Қазақстан

Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев туралы] / Г. Т. Алибаева

// Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2017. - №1. –

4-7 б.

Әбдіқалықова Г. Тұңғыш Президент: іргелі ұйыммен - озық отыздыққа:

[1 желтоқсан - Тұңғыш Президент күні] / Г. Әбдіқалықова //Егемен


Бір мақсат, бір мүдде жолында бірігетін күн!: [1 желтоқсан - Тұңғыш

Президент күні қарсаңында жүргізілген сауалнама / сауалнаманы дайындаған

Ермек Жұмахметұлы] // Алматы ақшамы. - 2017. - 23 қараша.

Гулахмедова М. Менің тұңғыш Президентім: [Президент күніне

арналған кеш] / М. Гулахмедова //Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде=

Казахский язык и литература в русской школе. - 2014. - № 11. - 138-144 б.

Доспанова Ж. Отан деп соққан жүрегі, Елбасы - елдің тірегі:

[1 желтоқсан - Президент күніне арналған «Отан деп соққан жүрегі, Елбасы -

елдің тірегі» атты ашық тәрбие сағаты] / Ж. Доспанова //Білім - жаңа бағдар.

- 2017. - № 3. - 41-43 б.

Ерғалиев Ж. Елбасының әлемдік абыройы: [1 желтоқсан - Тұңғыш

Президент күні] / Ж. Ерғалиев //Егемен Қазақстан. - 2015. - 1 желтоқсан.

Жүдеуова Н.З. Кемеңгер келбеті:[Шығыс Қазақстан обл. Көкпекті ауд.

Мамай ауылындағы «Аманкелді атындағы орта мектебі» кітапханасында

өткен Президент күніне арналған тәрбие сағаты] / Н. З. Жүдеуова

// Мектептегі кітапхана=Школьная библиотека. - 2016. - № 2. - 8-9б.

207

Измагамбетова З.А. Дара тұлға - дана тұлға Елбасы: [Тұңғыш

Президент күні] / З. А. Измагамбетова //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. - 2016. - № 1. - 12-15 б. б.

Искакова М. Елбасы - біздің мақтанышымыз: [Қазақстан

Республикасының Президенті күніне арналған кеш] / М. Искакова


Исмагулова Қ. Елбасы - ел тірегі: [Қазақ халқының тұңғыш президенті

Нурсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өмір жолы туралы] / Қ. Исмагулова

// XXI ғасыр мектебі. - 2017. - № 2. - 26-28 б.

Кекілбайұлы Ә. Көшбасшы: [Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев туралы]

/ Ә. Кекілбайұлы // Егемен Қазақстан. - 2015. - 6 шілде.

Кенжебаев Ғ. Кемеңгердің кемел жолы. 1 желтоқсан - Тұңғыш

Президент күні / Ғ. Кенжебаев //Айқын. - 2015. - 27 қараша.

Қарабаева Ғ. Тәуелсіздіктің нұры - тұңғыш Елбасы:[1 -желтоқсан -

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күніне арналған

«Тәуелсіздіктің нұры - тұңғыш Елбасы» тақырыбындағы әдеби-сазды

кешінің сценарийі] / Ғ. Қарабаева //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - № 1. - 17-19 б.

Қарабаева Ғ. Тәуелсіздіктің нұры - тұңғыш елбасы: [Тұңғыш

Президент күні] / Ғ. Қарабаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Қаражанова К. Елбасымыз - кемеңгер: [«Елбасымыз-кемеңгер» атты

1 желтоқсан Қазақстанның тұңғыш Президенті күніне арналған тәрбие

сағаты] / К. Қаражанова // Бала тәрбиесі. - 2015. - № 12. - 11-12 б.

Құл-Мұхаммед М. Әлем таныған тұлға: [Елбасы Н.Назарбаев туралы]

/ М. Құл-Мұхаммед //Егемен Қазақстан. - 2014. - 3 шілде. (Соңы.Басы 128

номерде

Маямерова Д.М. Әлем таныған тұлға: [Қазақстан халқы жаңа

мемлекеттік мереке - Тұңғыш Президент күніне арналған ашық журнал]

/ Д. М. Маямерова //Педагогика және оқушы психологиясы. - 2017. - № 1. -

38-39 б.

Мәми Қ. Тарихты тарлан тұлғалар жасайды: [1 желтоқсан - Тұңғыш

Президент күні] / Қ. Мәми // Егемен Қазақстан. - 2015. - 28 қараша.

Миразова А. Патриоттық серпін беретін мереке: [1 желтоқсан -Тұңғыш

Президент күні] / А. Миразова // Алматы ақшамы. - 2017. - 14 қараша.

Миразова А. Елорда тойы - елдің тойы: [Тұңғыш Президент күні

қарсаңында] / А. Миразова // Алматы ақшамы. - 2017. - 25 қараша.

Мұнасаева Р.Н. «Елін сүйген, елі сүйген Елбасы»:[мерекелік

жиынның сценарийі] / Р. Н. Мұнасаева //Әдебиет Қазақстан мектебінде=

Литература в казахстанской школе. - 2014. - № 4. - 56-59 б.

Назарбаев Н.Ә. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру = Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев / Н. Ә. Назарбаев //Ақиқат. -

2017. - № 5. - 4-12 б.

208

Наурызова А. Елбасы - елдің тірегі: [Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың

өміріндегі және саясаттағы келбеті туралы толық мәлімет бере отырып

оқушыларды Елбасы еңбектерін дәріптеуге, елін, Отанын шексіз сүюге

тәрбиелеу] / А. Наурызова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2017. -

№ 7. - 22-25 б.

Нұрғисаев С. Елбасы. Ел Тәуелсіздігі. Ел бірлігі: [Елбасы Н.Назарбаев

туралы] / С. Нұрғисаев // Егемен Қазақстан. - 2013. - 13 қараша.

Нұржанов А.И. Қазақстан Республикасының тұңғыш президент күні

/А. И. Нұржанов //Колледж: кәсіби білім беру=Колледж: профессиональное

обучение. - 2016. - № 2. - 23-24 б.

Рапилова Э.Ж. Елбасы және Тәуелсіз Қазақстан (1желтоқсан –

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні) / Э. Ж. Рапилова

// Мерейлі ұстаз. - 2014. - 30 қараша-1 желтоқсан.

Сайпилова А.С. 1-желтоқсан - Тұңғыш Президент күні: [5 сыныпта

өткізген әдеби журналы] / А. С. Сайпилова //Тәрбие сағаты. - 2014. - № 1. -

2-3 б.

Тамчинова Н. Тұғыры биік тұлға:[Тұңғыш Президент күніне арналған

поэтикалық қойылым] / Н. Тамчинова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.

- 2016. - № 3. - 24-27 б,.

Төлебаев Д. Елбасы және ел мұраты: [1 желтоқсан - Тұңғыш Президент

күні] / Д. Төлебаев //Ана тілі. - 2015. - 26 қараша-2 желтоқсан.

Умирбаева А.К. Президентіміз - біздің мақтанышымыз!: [Қазақстан

Республикасының Тұңғыш Президенті күніне арналған мерекелдік шара]

/А. К. Умирбаева //Сынып жетекшісінің анықтамалығы=Справочник


1 желтоқсан – Халықаралық СПИД-ке

қарсы күрес күні

Бүкіләлемдік Жұқпалы қорғаныш тапшылығының белгісімен (ЖҚТБ)

күресу күні алғаш рет 1988 жылы 1 желтоқсан күні барлық елдің денсаулық

сақтау министрлерінің кездесуінде Адам организмінде қорғаныш

тапшылығының қоздырғышы (АҚТҚ) жөніндегі ақпаратпен алмасуды

кеңейту және әлеуметтік төзімділікке шақыруға үндеу тастағаннан кейін

аталып өтті. Жыл сайын 1 желтоқсанда аталып өтілетін Бүкіләлемдік Жүре

пайда болатын иммунитет тапшылығының синдромы (ЖИТС) күресу күні

әлемнің барлық өңірлеріне тараушы АҚТҚ жұқпасы мен ЖҚТБ індетімен

күрес жөніндегі ұйымдасқан күшті нығайту ісіне қызмет етеді.

Бүкіләлемдік ЖҚТБ -мен күресу күні ал-ғаш рет 1987 жылы тамызда

Женевада, Швейцарияда денсаулық сақтаудың бүкіләлемдік ұйымының

ЖҚТБ -мен күресу жөніндегі Жаһандық бағдарламасы үшін қоғамдық

ақпараттар мәселелері бойынша екі серіктес В.Джеймс Бун және Томас

Неттермен жазылған. ЖҚТБ бойынша Жаһандық бағдарламаның директоры

Д-р Джонатан Манн олардың идеясын қабылдады. Оған тұжырымдама ұнады

және ол алғаш Бүкіләлемдік ЖҚТБ -мен күресу күнін өткізу 1988 жылы 1

209

желтоқсанда болуы керектігімен келісті. Бунн батыстық БАҚ жариялауды

қамтамасыз ету үшін 1 желтоқсанды ұсынды, оның пікірінше Бүкіләлемдік

ЖҚТБ -мен күресу күнінің жетістігі үшін өмірлік маңызы болды

Бүкіләлемдік ЖҚТБ -мен күресу күні көптеген елдерде жыл сайынғы

оқиға болып қалыптасты. 1 желтоқсан бұл күнді өткізу уақыты болып

белгіленсе де көптеген қоғамдастықтарда ресми мерекелеу күніне дейін және

соңғы апта бойы өткізілетін іс-шаралар қатары ұйымдастырылады.

1 желтоқсан – Халықаралық СПИД-ке қарсы күрес күні мектептерде

үлкен көлемде аталып өтіледі. Осыған орай 5-7 сынып оқушыларына

арналған «Нашақорлық – ғасырымыздың нәубеті» атты әңгіме, «СПИД –ХХІ

ғасыр зобалаңы» атты пікір талас, «Есірткі – адамның қасы, аурудың басы ..»

атты 10-11 сынып оқушыларына арналған әдеби кеш, «Нашақорлықпен күрес

– ортақ іс» атты 9-11 сынып оқушыларының, дәрігер-наркологтың

қатысуымен өтетін кездесу кештерін өткізуге болады. «СПИД – ХХІ ғасыр

індеті» атты тақырыпта өткен сабаққа онколог-дәрігер, терапевт,

инфекционист маман дәрігерлерді шақырып СПИД туралы мәлімет алуға

болады. Мақсаттары: кез-келген жасөспірім нашақорлықтың, ХХІ – ғасыр

індеті СПИД-тің зияндылығын біліп, одан сақтануға және зиянды заттардан

аулақ болуға тәрбиелеу.


Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев) Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-

2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын

бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 ж. 29 қараша №

1113 Жарлығы / Қазақстан Республикасы. Президент (1991-; Н.Назарбаев)

Жарлық //Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан

Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. - 2011. - № 3-4. - 39-қ.


2008-2016 жылдарға арналған «Салауатты өмір салты» бағдарламасын

бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007ж. 21 желтоқсандағы

№ 1260 қаулысы / Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қаулы.

//Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы

Үкіметінің актілер жинағы. - 2007. - № 47. - Ст.577.

* * *

Айдарова А. Спид - ғасыр дерті /А. Айдарова

// Электрондық мектеп= Электронная школа. - 2016. - № 1. - 50-52 б.

Балағазова Н. «Біз жан-тәнімізбен ЖИТС індетіне қарсымыз» атты

1-желтоқсан – СПИД-ке қарсы күрес күніне арналған салтанатты жиын

/ Н. Балағазова //Бағдарлы мектеп және кәсіптік білім=Профильная школа и

профобразование. - 2014. - № 2-3. - 74-76 б.

Баймаханова А.Қ. Нашақорлық - қауіпті психикалық дерт

/ А. Қ. Баймаханова //Педагогика және оқушы психологиясы. - 2015. - № 2. -

15-16б.

210

Байтенова Г. СПИД - ғасыр індеті: [«1-желтоқсан - Бүкіл әлемдік

СПИД-ке қарсы күрес күніне» арналған тәрбие сағаты] / Г. Байтенова

// Ұлағат. - 2015. - № 3. - 99-104 б.

Бидайшиева Б.Б. АҚТҚ/ЖҚТБ-ның таралуының алдын алу және

тоқтату: [факультативтік сағаттардың бағдарламасы] / Б. Б. Бидайшиева

// Валеология: Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. - 2014. - № 1. -

12-21 б.

Бидайшиева Б.Б. Өзіңді өзің қорға! «Немесе СЕН, ол және ЕСІРТКІ

мен СПИД»:[тәрбие сағаты] / Б. Б. Бидайшиева //Валеология. Салауатты өмір

салты=Здоровый образ жизни. - 2015. - № 1. - 23-24 б.

Жұматаева С.А. Ғасыр обасы - ЖҚТБ, АҚТҚ, есірткі /С. А. Жұматаева

//Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2017. - № 9. -

31-32 б.

Капарова М.Ж. СПИД - XXI ғасыр індеті / М. Ж. Капарова


самопознание. - 2017. - № 4. - 13-15 б.

Курбанкулиева М.Е. ЖИТС (Спид) ғасыр дерті / М. Е. Курбанкулиева

// Валеология. Салауатты өмір салты=Здоровый образ жизни. - 2016. - № 1. -

1820 б. б.

Мұқанова Г.М. Өзіңді ойлап, денсаулықты таңда:[тәрбие сағатында

оқушыларды зиянды әдеттерден аулақ болуды және оның денсаулыққа зияны

жайлы түсіндіру] / Г. М. Мұқанова //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Омарова А. СПИД - ғасыр дерті:[тәрбие сағатында өткізген сабағы

жайлы] / А. Омарова // Қазақстан мектебі. - 2014. - № 11. - 18-19 б.

Сабирова Ш. Деніміз сау болсын десек...: [4-8 сыныпқа арналған

дөңгелек үстелдің мақсаты - темекі, арақ, нашақорлықтың зиянды жақтарын

түсіндіру және осы зиянды заттардан аулақ болуға шақыру] / Ш. Сабирова


Желтоқсан

5 жұлдыз

Педагог, әдіскер, орыс мектептеріне арналған қазақ тілі

оқулықтарының авторы Жаңылхан Досымбекқызы

Адамбаеваның туғанына 90 жыл (5.12.1929).

Жаңылхан Досымбекқызы Адамбаева 1929 жылы Жамбыл облысы, Шу

ауданында жұмысшы отбасында дүниеге келдi.

1951–1961 жылдары қазақ-орыс мектептерiнде қазақ тiлiнен сабақ бердi.

1966 жылы кандидаттық диссертация қорғады. 1964 жылдан көп жылдар

Педагогикалық ғылымдардың ғылыми-зерттеу институтында қазiргі

Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ Бiлiм академиясы аға ғылыми қызметкер

болып жұмыс iстедi. Ж. Адамбаева оқу орыс тiлiнде жүретiн мектептерде

қазақ тiлi пәнiн оқытудың әдістемесін жасауда республика көлемiнде зор

еңбек сiңiрдi. Ол кiсi оқу орыс тiлiнде жүретiн мектептердегi қазақ тiлi

пәнiнiң I-ХI кластар бағдарламасын құрастырды. V, Х класс «Қазақ тiлi»

оқулығының авторы 1969, 1992, V, Х класс «Қазақ тiлi» оқулықтарының

211

әдістемелік нұсқауларының авторы 1972,1993, II-IV класс қазақ тiлiнiң

дидактикалық материалдар жинағының 1989, «II класта ерекше

дыбыстарды оқытудың сабақ үлгiлерi» 1991, «I–VI класс сөздiк минимумы»

1990, 4 оқу диафильмiнiң авторы 1979,1983,1985,1986, «Орыс

мектептерiндегi қазақ тiлi сабағында тiл дамыту жұмыстары» 1978. «Орыс

мектептерiнiң 2-3 кластарында қазақ тiлiн оқыту методикасының кейбiр

мәселелерi»1993, 2-4 кластарға арналған қазақ тiлi таблицаларының

1979,1983,1989,1990, орыс мектебiнiң 2,5,10 кластарына 1991 және «Абай

Құнанбаев» 1992, «Қазақ әншiлерi» 1993 деген 5 фото-хрестоматияның

авторы.

Ж.Адамбаеваның педагогика-методика саласындағы еңбегiн халқымыз

жоғары бағалап, Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің грамотасымен 1983, Қазақ

КСР халық ағарту iсiнiң озаты белгісімен 1971, Қазақ КСР Оқу

министрлiгiнiң Құрмет Грамотасымен 1979, «Еңбек ардагерi» медалiмен,

1991 жылы Ы.Алтынсарин медалiмен марапатталды.


Адамбаева Ж. Д. Қазақ тiлi: орыс тiлiнде жүретiн мектептiң 5-кл.

арналған /Ж.Д.Адамбаева - Алматы: Рауан, 1997. – 159 б.

Адамбаева Ж. Д. Қазақ тiлi: орыс мектебінің 5-кл. арналған оқулық - 20-

бас. /Ж.Д.Адамбаева.– Алматы: Рауан, 1995. – 160 б.

Адамбаева Ж. Д. «Қазақ тiлi» бойынша дидактикалық материалдар:

(Орыс мектептерiнiң 2-4 кл. арналған) /Ж.Д.Адамбаева. – Алматы: Рауан,

1990. – 160 б.

Адамбаева Ж. Д. Орыс мектептерiнде қазақ тiлiн оқытудың кейбiр

мәселелерi/Ж.Д.Адамбаева. – Алматы: Рауан, 1993. – 147 б.

Адамбаева Ж. Д. Орыс мектептерiнiң 1-4 класс оқушыларына қазақ тiлiн

үйретуге арналған сөздiк/Ж.Д.Адамбаева. – Алматы: Рауан, 1990. – 46 б.

Адамбаева Ж. Д. Орыс мектебiнiң 4-8 кластарына қазақ тiлiн

оқыту/Ж.Д.Адамбаева. – Алматы: Мектеп, 1984. – 56 б.

Адамбаева Ж. Д. Тiл дамыту текстерi: - 4 сыныптарға арналған орыс

мектептерi үшiн /Ж.Д.Адамбаева, Ш.Жұмағұлова. - Алматы: Рауан, 1996. –

127 б.

Адамбаева Ж. Қазақ тiлi: орыс тiлiнде жүретiн мектептердiң 10-

сыныбына арналған оқу құралы - 2-бас./Ж.Адамбаева, К.Оңалбаева. –

Алматы: Рауан, 1995. – 175 б.

Адамбаева Ж. «Қазақ тiлi» оқулығына әдiстемелiк нұсқау. 10-сынып

орыс мектептерiне арн. /Ж.Адамбаева, К.Оңалбаева. – Алматы:Рауан, 1993.

– 72 б.

Адамбаева Ж. Қазақ тiлiне тән тоғыз дыбысты орыс мектептерiнде

оқыту тәсiлдерi /Ж. Адамбаева // Ғылыми мақалалар жинағы. Пед

ғылымдарының Ы. Алтынсарин атындағы ғылыми- зерттеу институты. –

1972. Шығ.4.-3-43 б.

* * *

212

Адамбаева Ж. Бағалау нормалары: оқу орыс тiлiнде жүргiзiлетiн

мектептерде //Қазақ тiлi мен әдебиетi орыс мектебiнде. – 2001.-№4.–24-29 б.

Адамбаева Ж. Бағдарлама талабы және сауаттылық: орыс

мектептерiнде қазақ тiлiн оқыту жайлы // Қазақ тiлi мен әдебиетi.– 1997.–

№9-10. – 22-25 б.

Адамбаева Ж. Бастауыш сыныптар бойынша қазақ тiлi сабақтарының

жоспары (Сабақтың жоспары. III сынып – 105 сағат) // Қазақ тiлi мен

әдебиетi орыс мектебiнде. – 2003. - № 1. – 44-53 б.

Адамбаева Ж. Оқу орыс тiлiнде жүргiзiлетiн мектептiң V сыныбына

арналған «Қазақ тiлi» оқулығына әдiстемелiк // Бiлiм. – 2000. - № 1. – 23 б.

Адамбаева Ж. Мәтiн бойынша тiл дамыту: (Мақала автордың «Орыс

мектебiнiң бастауыш сыныптарында тiл дамыту» оқу құралынан

қысқартылып алынды) // Қазақ тiлi мен әдебиетi орыс мектебiнде. – 2002. –

№ 2. – 3-18 б.; № 3. – 3-15 б.

Адамбаева Ж. Орыс мектептерiнде қазақ тiлiн оқыту жүйесi // Қазақ

тiлi мен әдебиет. – 1999. - № 12. -15-17 б.

Ол туралы:

Адамбаева Жаңылхан Досымбекқызы //Қазақ тілі: Энциклопедия. –

Алматы: Қазақстан даму институты, 1998. – 12 б.

Дәулетбекова Ж. Туған тiл жанашыры: Адамбаева Жаңылхан

Досымбекқызы жайлы //Қазақ тiлi мен әдебиетi. –1999. - № 12.– 18-б.

10 желтоқсан –

адам құқықтары күні

Бұл күн 1950 жылдан бастап атап өтіледі. 1948 жылғы 10 желтоқсанда

БҰҰ Бас Ассамблеясы Жалпыға бірдей адам құқықтары декларациясын

қабылдады. Онда адам дүниеге келгенінен бастап нәсіліне, терісінің түсіне,

жынысына, тіліне, қандай дінді тұтынатынына, саяси, басқа да

көзқарастарына, ұлттық және әлеуметтік шығу тегінен, мүлігіне қарамастан

қандай құқықтарға ие екендігі көрсетілген.

Барлық адамдар нәсіліне, терісінің түсіне, жынысына қарамастан

дүниеге ерікті және тең болып туылады.

Оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттыру бүгінгі күннің басты

талабы. Бұлай деуімізге себеп құқықтық сауатсыздықтан, яғни баланың өз

құқы мен міндетін білмей, басқаның құқын аяқққа таптаудың кесірінен

көптеген келеңсіз жағдайлар орын алуы мүмкін. Құқық бұзушылық -

қылмыс, адам тағдырын адастыратын іс. Оқушы санасында құқықтық

сауаттылық пен құқықтық мәдениетті сіңіріп, баланың өзін және

айналасындағы адамдардың жеке басын қәдірлеп, құрметтеуі үшін дұрыс

тәрбие беру - әрбір педагогтің басты міндеті.

Мектеп қабырғасында жасөспірімдер арасында қылмысты, құқық

бұзушылықты болдырмау, алдын-алу, сондай-ақ оқушылардың құқықтық

сауаттылығын арттыру мақсатында «Құқықтық сауаттылық бүгінгі күннің

басты талабы» тақырыбында заң қызметкерлерімен кездесу, 8-11 сыныптар

213

арасында «Мен өз құқығымды қаншалықты білемін?» атты семинар –

тренинг өткізуге болады. Өйткені заң қызметкерлерімен кездесіп, көкейінде

жүрген сауалдарын ашық жолдап, еркін пікір алмасуы, сондай-ақ адамдар

арасында орын алған құқық бұзушылық пен жеке адамдардың құқы, ар-

ожданы тапталына байланысты шынайы өмірден нақты мысалдарды

заңгерлердің аузынан есту оқушының көкірегін оятып, қоғамның бір мүшесі

ретінде өз айналасындағы адамдарға оң көзқараспен қарауына ықпал етеді.


Абдрасилова М.Т. Құқықтық тәрбие - құқық бұзудың алдын алу тиімді

тәсілдерінің бірі / М. Т. Абдрасилова //Әдіскер мұғалім: әдістемелік бірлестік

жұмысы. - 2014. - № 3. - 6-8 б.

Ақмұрзаева Б. Жеткіншектерге құқықтық тәрбие беру арқылы

адамгершілікке тәрбиелеу / Б. Ақмұрзаева // Мектептегі


Алтынбай Ә. Ата-ананың құқықтық сауаттылығы - бала құқығының

кепілі / Ә. Алтынбай // Ұлағат. - 2014. - № 2. - 126-130 б.

Аубакирова К.Б. Жасөспірімдердің құқықтық мәдениетін жетілдіру

/ К. Б. Аубакирова //Мектеп директорының орынбасары: оқу-тәрбие жұмысы.

- 2016. - № 3. - 7-9 б

Аюбекова К. Құқық және жастар:[жастардың құқық туралы білімдерін

жетілдіру] / К. Аюбекова // Тәрбие құралы. - 2016. - № 2. - 24-25 б.

Бабашева Р.Қ. Өз құқығымызды білеміз бе? (Адам. Қоғам. Құқық) / Р.

Қ. Бабашева // Тарих Қазақстан мектебінде=История в казахстанской школе.

- 2016. - № 5-6. - 45-47 б.

Байбалакова С. Сенің құқықтарың мен міндеттерің: [оқушыларға

құқықтық білім және тәрбие беру] / С. Байбалакова //Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. - 2015. - № 3. - 40-43 б.


// Қазақ тарихы. - 2014. - № 6. - 39-40.

Бакирбекова Г.А. Бала құқығы - адам құқығы: [10 сыныптар арасында

өткізілген дөңгелек үстел] / Г. А. Бакирбекова //Мектептегі мерекелер:


Бөленбаева А. Жеке тұлғаның құқықтық дамуына құқықтық білімнің

ықпалы / А. Бөленбаева //Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2016. - №

12. - 22-26 б.

Дәулеткелдиева С. Өз құқығыңды білесің бе?: [құқықтық мәдениетті

меңгерту және нақты білім беру] / С. Дәулеткелдиева


Егенова М. Жасөспірімнің құқықтық тәрбиесін қалыптастыру жолдары

/ М. Егенова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. - 2015.-№ 6.-11-13 б.

Елебек Ж. Мектеп оқушыларының құқықтарын қорғауды

ұйымдастыру жұмыстары / Ж. Елебек //Воспитание школьника=Оқушы

тәрбиесі. - 2014. - № 8. - 20-24 б.

214

Есенжолова Ж. Бала құқығы - асыл қазына:[тәрбие сағатында

оқушылардың құқықтық білімін тереңдету] / Ж. Есенжолова

// Сынып жетекшісі=Классный руководитель. - 2014. - № 4. - 26-27 б.

Жүсіпова М. Заңды білу - заман талабы /М. Жүсіпова


Қайпулдаев Е. Қылмыстық құқық: [оқушылардың бойында құқықтық

білімді қалыптастыру] / Е. Қайпулдаев //Средняя школа

Казахстана=Қазақстан орта мектебі. - 2017. - № 1-2. - 11-13 б.

Қалиев Д. Мектеп оқушыларының құқықтық мәдениетін арттыру

/ Д. Қалиев //Қазақстан мектебі. - 2017. - № 6. - 31-34 б.

Қоянбаева Г. Сен құқық туралы не білесің? / Г. Қоянбаева


Маханбетова А.А. Оқушылардың құқықтық мәдениетін

қалыптастырудың мазмұндық-құрылымдық моделі / А. А. Маханбетова

//Білім берудегі менеджмент=Менеджмент в образовании. - 2017. - № 2. - 65-

68 б.

Рахимбаева К.К. Бала құқығы (тәрбие сағаты) / К. К. Рахимбаева

// История в казахстанской школе=Тарих Қазақстан мектебінде. - 2014. - № 5.

- 39-41 б.

Ристемирова А. Құқықтық сауаттылық – өмір талабы: [құқықтық

білімді жетілдіріп, құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу] //Мектептегі

сыныптан тыс жұмыстар. – 2017. - № 3. -47-50 б.

Садық И.Ә. Қазақстан Республикасындағы адам және азамат жағдайы.

Конституциялық негіздері / И. Ә. Садық //История в казахстанской

школе=Тарих Қазақстан мектебінде. - 2014. - № 3. - 17-20 б.

Скакова Ж.О. «Мен – Қазақстандықпын» бағдарламасы: [оқушыларға

құқықты, заңды, Конституцияны оқыту бағдарламасы] / Ж. О. Скакова


- 2015. - № 8. - 8-11 б.

Сығаева Д.А. Құқықтық мәдениетті тәрбиелеу мәселелері. Мектеп

оқушыларының құқық бұзушылығының алдын алу / Д. А. Сығаева

// Қызықты психология. - 2017. - № 6. -17-18 б.

Тұтқабекова Б. Құқықтық тәрбиенің маңызы зор: [жасөспірімдердің

құқықтық білімін жетілдіру] / Б. Тұтқабекова //Ана тілі. - 2016. - 17-23

қараша.

Уразова Г. Өз құқығыңды білесің бе?:[бастауыш сыныпта

конституциялық құқық негіздерін оқыту] / Г. Уразова //Мұғалім

шеберханасы=Мастерская учителя. - 2016. - № 10.

Утеулинова Л. Құқықтық мәдениетті қалыптастыру тәрбиенің негізгі

мақсаты ретінде / Л. Утеулинова //Воспитание школьника=Оқушы тәрбиесі. -

2015. - № 6. - 24-26 б.

Шарипова Ә. Құқық-әділет пен парасат жолы / Ә. Шарипова


215

Шынтемірова Б.Ғ. Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет

ұғымдары / Б. Ғ. Шынтемірова //Жалпы тарих және құқықтану мектепте,

колледжде және ЖОО-да=Всеобщая история и правоведение в школе,

колледже и ВУЗ-е. - 2016. - № 3. - 6-7 б.

Желтоқсан

13 жұлдыз

Филология ғылымдарының докторы, Қазақ КСР Ғылым

академиясының академигі, түрколог, ұйғыртанушы, Ұлы

Отан соғысының ардагері Әбдуали Туғанбайұлы

Қайдаровтың туғанына 95 жыл (13.12.1924).

Қайдаров Әбдуали Туғанбайұлы 1924 жылы 13 желтоқсанда Алматы

облысының Еңбекшiқазақ ауданы, Талдыбұлақ селосында дүниеге келген.

1942-1946 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысқан, 1951 жылы Қазақ

Мемлекеттiк университетiн (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақтың Ұлттық

университеті) бiтiрген. Қазақ КСР Ғылым Академиясының аспиранты 1951-

1954, ғылыми қызметкерi 1954-1959, бөлiм меңгерушiсi 1959-1960

болды, 1961-1979 жылдары Тiл бiлiмi институты директорының орынбасары,

ал 1979-1995жж. осы иституттың директоры болды. 1995 жылдан

А.Байтұрсынов атындағы Тiл бiлiм институтының құрметтi директоры.

Ә.Қайдаров түркологияға байланысты жүзден астам мақалалар мен

бiрнеше оқулық және көптеген монографиялық еңбектердiң авторы.

Олардың денi ұйғыр тiлiнiң стилистикасы, синтаксисi, лексикасы мен

лексикографиясы, диалектологиясы мен теориясына арналған. Қайдаровтың

алтаистика саласында да елеулi еңбектерi бар. Әсiресе оның түркi-монғол,

түркi-словян және түркi тiлдерiнiң бiр-бiрiне әсерi жайлы зерттеулерi көңiл

бөлерлiк.

«Қазiргi ұйғыр тiлiндегi қос сөздер» еңбегi үшiн 1956 филология

ғылымының кандидаты, «Қазiргi ұйғыр әдеби тiлiнiң дамуы» 1969 еңбегi

үшiн 1970 жылы филология ғылымының докторы атағын алып, 1971 жылы

Қазақ КСР Ғылым Академиясының Ш.Уәлиханов атындағы бiрiншi дәрежелi

сыйлықтың лауреаты болды.

Қайдаров Ә.Т. - ұйғыр мектебiнiң 8-10 кластарына арналған «Ұйғыр

тiлi» мен «Ұйғыр әдебиетi» оқулықтарының авторы.

Қайдаров Ә. Түркология саласынан докторлық диссертация қорғайтын

кеңестің мүшесi және 1989 жылдан «Қазақ тiлi» қоғамының Президентi.

Башқұртстан Ғылым Академиясының құрметті академигі. «Известия НАН

РК», «Советская тюркология» ғылыми, ғылыми-танымдық журналдарының

редакторы, редакциялық алқасының мүшесі

ІІІ дәрежелi «Данқ» орденi, екі мәрте «Қызыл Жұлдыз», I және ІІ

дәрежелi «Отан соғысы», «Халықтар достығы», «Отан», «Құрмет белгісі»

ордендерiмен, «Ана тілінің айбары» (Түркия) алтын белгісімен, көптеген

медальдармен марапатталған.

216


Қайдаров А. Ұйғыр тили8-синип учун дәрислик-4-нәшри /А.Қайдаров

- Алмута Мектеп,1977.- 132 б.

Қайдаров А.. Ұйғыр тили8 синип үчүн дәрислик – 3

нәшри/А.Қайдаров. -АлмутаМектеп,1975. – 136 б.

Қайдаров А.. т.б. Ұйғыр тили Оттура мәктәпләрниң 9-синипи үчүн

дарисли /А.Қайдаров, Ш.Бартов, Б.Рахмитуллаева. - Алмута Рауан, 1996. –

144 б.

Қайдаров А. Ұйғыр тили грамматикиси Сәккиз жилик мәктәпниң 7-8

синиплири үчүн дәрислик 3 кисин Синтаксис 4-нәшри/А.Қайдаров,

Ш.Кибиров. - Алмута Мектеп,1968. – 96 б.

Қайдаров А. Түркологияға кiрiспеОқу құралы /А.Қайдаров, М.Оразов.

- Алматы Мектеп,1985. – 165 б.

Қайдаров А. Түркологияға кiрiспеОқу құралы.-2-бас./А.Қайдаров,

М.Оразов. - Алматы Қазақ универ-тi,1992. – 248 б.

Қайдаров А. т.б. Сырға толы түр мен түс /Ә.Қайдаров, Б.Өмiрбеков,

З.Т.Ахтанбердиева - Алматы Қазақстан, 1985. – 95 б.

Қайдаров Ә. Т.б. Түр-түстердiң тiлдегi көрiнiсi /Қайдаров Ә.,

Ахтамбердиев З.,Өмiрбеков Б. - Алматы Ана тiлi,1992. – 160 б.

Қайдаров Ә.. Шығарма тiлi-көркем әдебиет өзегi /Ә.Қайдаров // Өнер

алды-қызыл тiл – Алматы,1998. – 42-56 б.

Қайдаров Ә. Қазақ әдеби тiлi тарихының проблемаларына арналған

ғылыми-теориялық конференциядағы қортынды сөзi //Қазақ әдеби тiлi

тарихының проблемалары ғылыми-теориялық конферен- циясының

материалдары /Ә.Қайдаров.- Алматы,1987. – 166-167 б.

Қайдаров Ә. Қазақ әдеи тiл тарихының проблемаларын арналнған

ғылыми-теориялық конфренцияда сөйлеген кiрiспе сөзi //Қазақ әдеби тiлi

тарихының проблемалары ғылыми теориялық конференцияның

материалдары /Ә.Қайдаров. - Алматы,1987. – 5-9 б.

Қайдаров Ә. Қазақ тiлiнiң тарихи лексикологиясы проблемалары мен

мiндеттерi /Ә.Қайдаров //Қазақ тiлi тарихи лексикологиясының мәселелерi –

Алматы, 1988. – 7-39 б.

Қайдаров Ә. Қазақ эпосындағы жер-су атаулары мен кiсi аттары

жайында «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» дастаны негiзiнде /Ә.Қайдаров,

А.Мұқатаева //Қазақ ономастикасының мәселелерi. – Алматы,1986. – 5-16 б.

Қайдаров Ә.Т. Қазақ терминологиясының қалыптасу тарихы, қазiргi

жағдайы және мiндеттерi / Ә.Т.Қайдаров, Ө.А.Айтбаев //Проблемы казахской

терминология – Алма-Ата,1986. – 9-30 б.

Қайдаров Ә. Ұлтты ұйымдастыратын құдіретті ұйытқы /Ә.Қайдаров. –

Алматы, 2003.

Ол туралы

Қайдар Әбдуәли Туғанбайұлы // Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы:

1998. – 233 б.

217

Қайдар Әбдуәли Туғанбайұлы //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия

– Алматы, 2000. – 399- б.

Қайдар Әбдуәли Туғанбайұлы //Қазақстан:Ұлттық энциклопедия. Т.5. –


Қайдар Әбдуәли Туғанбайұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.2.


Қайдар Әбдуәли Туғанбайұлы //Қазақстан ғалымдары:


2012. – 156 б.

Қайдаров Әбдуали Туғанбайұлы //Қазақ ССР төрт томдық қысқаша


Қайдаров Әбдуәли Туғанбайұлы. - Алматы Ғылым,1989. – 59 б. Қазақ

ССР Ғылым Академ. Қазақстан Ғылым библиографиясына материалдары

Қайдаров Әбдуәли Туғанбайұлы //Жетісу: Энциклопедия. –Алматы:

Арыс, 2004. – 380-381 б.

Қаупынбаев Т. Толғауы тоқсанакадемик Ә.Қайдаров туралы

/Т.Қаупынбаев //Самғау. Он бiрiншi бесжылдықтың шежiресi. Төртiншi жыл

/құрастырған А.Сейдiмбеков. – Алматы,1986. – 100-110 б.

* * * Айтбайұлы Ө. Жауынгер, ғалым, азамат (тіл білімінің ірі тұлғасы,

академик Ә.Т. Қайдаров туралы) / Ө. Айтбайұлы //Түркістан. - 2014. - 30

қазан.

Айтбайұлы Ө. Төрткүл дүниеге анымал түрколог (академик Әбдуәли

Қайдар 85 жаста) / Ө. Айтбайұлы// Егемен Қазақстан. - 2009. - 15 желтоқсан. -

Библиогр.

Әбсаттаров Р. Абыз академик: [қазақ тіл білімінің көрнекті өкілі,

академик Әбдуәли Қайдар туралы] / Р. Әбсаттаров, Т.Қалдыбаева // Ана тілі.

- 2014. - 2-8 қазан.

Әнес Ғ. Жауынгер академиктің үш ерлігі: [ғалым, академик Әбдуәли

Туғанбайұлы Қайдардың туғанына 85 жыл толуына орай] / Ғ. Әнес

// Ана тілі. - 2009. - 10-16 желтоқсан.

Балаубаева Б. Үш құрдас - үш бәйтерек: [Ғылым ордасының «Ғылым

сардарлары» клубының аясында Ана тіліміздің үш алыбы, академиктер

Рәбиға Сыздықованың, Шора Сарыбаевтың, Әбдуәли Қайдаровтың 90

жылдық мерейтойларына арналған салтанатты жиын болып өтті]

/Б. Балаубаева // Ана тілі. - 2015. - 5-11 ақпан.

Бизақов С. Тіл білімі ғылымының тарланбозы: [ғалым Әбдуәли

Қайдаров туралы] / С. Бизақов // Казақ әдебиеті. - 2014. - 17 қазан.

Қажыбек Е. Сөз төркінінің білгірі :[Академик Әбдуәлі Қайдар - 80

жаста] / Е. Қажыбек //Алматы ақшамы. - 2014. - 6 қараша.

Құрманәлиев К. Қазақ тілінің қорғаны:[тіл білімінің ірі тұлғасы,

академик Ә.Т. Қайдаров туралы] / К. Құрманәлиев //Айқын. - 2014. - 1

қараша.

218

Құрманбайұлы Ш. Қазақ этнолингвистикасының негізін қалаушы:

[ғалым, түрколог Әбдуәли Қайдар туралы] / Ш. Құрманбайұлы //Егемен

Қазақстан. - 2009. - 15 желтоқсан.

Түймебаев Ж. Түркі сөзінің тамыршысы: [академик Әбдуәли

Туғанбайұлы Қайдар туралы] / Ж. Түймебаев //Егемен Қазақстан. - 2009. - 11

желтоқсан.

Желтоқсан

15 жұлдыз

Филология ғылымдарының докторы, профессор, түрколог,

қазақ тілі оқулықтарының авторы Әзиза Нұрмаханқызы

Нұрмаханованың туғанына 95 жыл (15.12.1924).

Әзиза Нұрмаханқызы Нұрмаханова Қарақалпақ АКСР-i Мойнақ ауданы,

Аққала ауылында 1924 жылы дүниеге келген.

1949 жылы Нүкiс педагогикалық институтын бiтiрiп, 1944-1948

жылдары Орта мектептiң директоры болып, ал 1948 жылдан 1951 жылға

дейiн Нүкiс педагогикалық училищесiнде қазақ тiлi мен әдебиетінен сабақ

бердi. 1951 жылдан 1954 жылға дейін Мәскеу қаласында КСРО Ғылым

Академиясының жанындағы тiл бiлiмi институтының аспиратурасында

оқыды.1954 жылы «Прямая и косвенная речь в современном каракалпакском

литературном языке» («Қазіргі қарақалпақ әдеби тіліндегі төл және төлеу

сөз») деген тақырыпта кандидаттық диссертациясын қорғады. Ташкентте

«Түркі тілдеріндегі сөйлем түрлерінің модальдігі мен интонациясы» деген

тақырыпта докторлық диссертация қорғады.

Ә.Нұрмаханова 1954-1957 жылы Өзбек КСР Ғылым Академиясының

Қарақалпақ филиалында аға ғылыми қызметкер, ал 1957-1960 жылы

Өзбекстан Компартиясы Қарақалпақ облыстық бөлiм меңгерушiсi, 1960-1962

жылы Қарақалпақ АКСР-i Оқу министрi, 1962-1968 жылы Өзбек КСР Ғылым

Академиясының Тiл және әдебиет институтында аға ғылыми қызметкер,

түркология тобының меңгерушiсi, 1968-1973 жылдары Қазақ Мемлекеттiк

университетiнiң (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақтың ұлттық университеті)

қазақ тiлi кафедрасының профессоры, ал 1973-1988 жылы Алматы шетел

тiлдерi институтының (қазіргі Абылай хан атындағы Қазақтың халықаралық

қатынастар мен әлем тілдері университеті) қазақ тiлi кафедрасының

меңгерушiсi болды, 1988 жылы осы кафедраның профессоры болды.

Ә.Н.Нұрмаханованың жемiстi еңбегі жоғары бағаланып, Өзбекстан мен

Қарақалпақстан Жоғары Кеңестерінің Құрмет Грамоталарымен, «1941-1945

жж. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерен еңбегі үшін», «Үздік еңбегі

үшін», «Ерен еңбегі үшін» (В.И. Лениннің туғанына 100 жыл толуына орай),

«Білім» Бүкілодақтық қоғамының «Белсенді жұмысы үшін» төсбелгісімен,

ҚазКСР Жоғары және арнаулы оқу орындарының Құрмет грамоталарымен

марапатталған. Қарақалпақ АКСР еңбек сіңірген қайраткері. КСРО ағарту

ісінің үздігі.

219


Нұрмаханова Ә. Шығыс шынары Деректi повесть /Ә.Нұрмаханова.-


Нұрмаханова Ә. Ұлбала. Деректi повесть /Ә.Нұрмаханова. - Алматы

Жазушы,1976. -144 б.

Нұрмаханова Ә. Лектор тiлiнiң бейнелiлiгi... /Ә.Нұрмаханова. -Алматы

ҚазССР «Бiлiм» қоғамы,1981. – 44 б.

Нұрмаханова Ә. Лекцияның терең сезiмдiк әсерi /Ә.Нұрмаханова. –

Алматы,1984. – 38б. ҚазССР «Бiлiм» қоғамы

Нұрмаханова Ә. Махабатты қастерлей бiлу керек/Ә.Нұрмаханова. -

Алматы ҚазССР «Бiлiм» қоғамы, 1970.- 35 б.

Нұрмаханова Ә.Н. Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы

/ Ә.Нұрмаханова. – Алматы, 1971

Нұрмаханова Ә. Мәнерлеп оқу мәселелерi. Университеттер мен пед.

институттардың филология факультеттеріне арналған.метод. нұсқаулар

/Ә.Нұрмаханова. - Алматы, 1976. – 77 б. ҚазССР оқу министрлiгi. Респ. оқу-

метод. кабинетi

Нұрмаханова Ә. Қазiргi қазақ тiлi шет ел тiлдерi институты

студенттерiне арналған/Ә.Нұрмаханова. - АлматыМектеп, 1982.–182 б.

Нұрмаханова Ә. Қазақ тiлiндегi сөйлемдердiң интонациясын оқыту

мәселелерi метод.талдау. Жоғары оқу орындарының филол. фак.

арналған/Ә.Нұрмаханова, К.Жүнісбекова.- АлматыҚазССР Оқу министрлiгi,

1979. – 67 б.

Нұрмаханова Ә. Совет әйелдерi – коммунизмнiң белсендi

құрылысшылары /Ә.Нұрмаханова. – Алматы, 1976.–23 б. ҚазКСР «Бiлiм»

қоғамы. Лекторларға көмекшi материал

Нұрмаханова Ә.. Мәдениеттi сөйлеу – iшкi сезiм айнасы

/Ә.Нұрмаханова // Социалистiк Қазақстан. – 1968. – 24 ноябрь.

Ол туралы

Нұрмаханова Әзиза Нұрмаханқызы //Қазақ КСР. Төрт томдық қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы, 1988. – 396 б.

Нұрмаханова Әзиза Нұрмаханқызы //Қазақ тілі: Энциклопедия. –

Алматы: Қазақстан даму институты, 1998. – 293-294 б.

Нұрмаханов А. Орта Азияның ортақ қызы филология ғылымдарының

докторы, профессор, белгiлi жазушы, көрнектi қоғам қайраткерi Әзиза

Нұрмаханова жайлы //Егемен Қазақстан. – 2002. – 22 қаңтар

Айтмағамбетов Е. Бурабайдағы басқосу: [ғалым, педагог, жазушы

Әзиза Нұрмаханқызы Нұрмаханова туралы] / Е. Айтмағамбетов

// Ана тілі. - 2015. - 5-11 ақпан.

Аралбаев Қ. «Мен туған елдің ардағы...» Қарақалпақстанның білім

министрі болған Әзиза Нұрмаханова туралы аз білетініміз өкінішті

/ Қ. Аралбаев // Түркістан. - 2014. - 6 наурыз.

220

Усманова З. Ана, ғалым, қайраткер Ә.Нұрмаханова туралы

/ З.Усманова //Қазақстан әйелдерi. – 1968. – № 7. – 5-б.

Ыдырысова Р. Арман асуында Ә.Нұрмаханова жайлы / Р.Ыдырысова

//Бiлiм және еңбек. – 1969. - № 3. – 9-11 б.

16 желтоқсан - Қазақстан Республикасының

Тәуелсіздік күні

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні — тарихы тереңде

жатқан елдің жаңа заманда өз алдына қайта егеменді ел болған күні.

Тәуелсіздік күні мерекесі әр жылдың 16-желтоқсанында аталып өтеді. Бұл

күн ұлттық, мемлекеттік деңгейдегі елеулі мереке болғандықтан 16-17-

желтоқсан күндері күнтізбеде демалыс болып табылады.

1991 жылы КСРО ыдырап, Одақтың құрамындағы елдер өз алдарына

жеке мемлекет болып жатты. Солардың қатарында Қазақстан да болды. 1991

жылы 16-желтоқсанда Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі «Тәуелсіздік пен

мемлекеттің егемендігі туралы» заңды қабылдады. Ескеретіні, Қазақстан

КСРО құрамындағы елдердің арасында ең соңғысы болып Тәуелсіздігі

туралы заңды қабылдады. Бұл заң 1990 жылы 25-қазанда қабылданған

Қазақстанның Егемендігі туралы Декларациямен бірге Қазақ елінің елдігін

нығайта түсті.

Жыл сайын республика азаматтарының арасында мәдениет

қайраткерлері, әлеуметтік саладағы ерекше қызметімен көзге түскен

мамандар, әскери шенділер мен офицерлер, құқық қорғау саласының

қызметкерлері және ел өміріндегі белсенді өзге де сала өкілдері елеулі еңбек

еткендері үшін мемлекеттік марапаттармен (наградалар) марапатталады.

Тәуелсіздік күнінің құрметіне абақтыдағыларға рақымшылық жасалады. 16-

желтоқсан күні Қазақстанның барлық жерлерінде мерекелік мәдени ойын-

сауық іс-шаралары ұйымдастырылады. Кешке қарай үлкен орталықтардың

аспаны отшашумен көмкеріледі. Тәуелсіздік тек қазақстан тұрғындары үшін

емес, сонымен бірге, шетелдердегі қазақ қандастарымыз үшін де маңызы зор

мереке.

Оқушыларға тәуелсіздік ұғымын түсіндіру, тәуелсіздік жолында құрбан

болған қазақ халқының ерлігімен таныстыру, туған жерді, елін сүйетін,

ұлтжанды, намысшыл, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеу өте маңызды

мәселелер. Осы мерекеге байланысты «Тәуелсіздік – желтоқсан жемісі» атты

тәрбие сағатын өткізуге болады. Осы тәрбие сағатына арналған қабырға

газетін, «Желтоқсан ызғары» атты кітап көрмесін ұйымдастыруға болады.

Жоғарғы сыныптар үшін «Тәуелсіздік үшін күрес тарихынан» тарихи - әдеби

кеш ұймдастырып және осы кешке арнап кітап көрмесін ұйымдастыруға,

«Тәуелсіз Қазақстан» атты патриоттық әндер байқауын өткізуге болады.

221


Қазақстан Республикасы Президент. (1991-; Н.Назарбаев).

2011 жылды Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығы

жылы деп жариялау туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2011

жылғы 27 қаңтар №1144 Жарлығы /Қазақстан Республикасы Президент.

(1991-; Н.Назарбаев).Жарлық //Ақиқат. - 2011. - №2. - 3 б.

Назарбаев Н. Тәуелсіз Қазақстан - біздің ең қымбат, ең асыл

құндылығымыз: [Қазақстан халқы Ассамблеясының ХҮІ сессиясында

сөйлеген сөзі] /Н. Назарбаев //Егемен Қазақстан. - 2010. - 21 қазан.

Назарбаев Н. Еншімізге бұйырған ерен бақыт. Қазақстан

Республикасы Президенті - Ұлт Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан

Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған салтанатты

жиналыста сөйлеген сөзі /Н. Назарбаев //Егемен Қазақстан. 2011. -

16 желтоқсан; Ақиқат. - 2012. - № 2. - 10-17 б.

Назарбаев Н. Тәуелсіз Қазақстанның жеті қазынасы. Қазақстан

Республикасының Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың

Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиында сөйлеген сөзі / Н. Назарбаев


Қозыбаев М. Киелі тәуелсіздік /М.Қозыбаев. – Алматы: Баспалар үйі,

2009. – 448 б.

* * *

Абдирова Л. Тәуелсіздік – қасиет тұнған ұлы ұғым: [1986 жылғы

Желтоқсан оқиғасы туралы түсінік беру] / Л.Абдирова // Мектептегі


Абетова Р.Қ. Сіз бен біздер - тәуелсіз ел егесі:[16 желтоқсан -

Тәуелсіздік күні] / Р. Қ. Абетова //Мерейлі ұстаз. - 2014. - 31 жетоқсан-2015. -

1 қаңтар.

Адырбаева Ұ. «Тәуелсіз елдің жаңа белесі!»: [Қазақстан Республикасы

Тәуелсіздігінің 25 жылдығына өткізген тәрбие сағаты] / Ұ. Адырбаева


Аймахан Қ. «Желтоқсан көтерілісі» дейтін уақыт жетті: [1986 жылғы

желтоқсан көтерілісі туралы] / Қ. Аймахан //Алматы ақшамы. - 2013. - 14

желтоқсан.

Айсиева С. Егемен елдің ертеңімін: [Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай

ұйымдастырылған мереке] / С. Айсиева // Мектепке дейінгі тәрбие мен

оқыту. - 2016. - № 4. - 55-56 б.

Айтбаев Қ. Біздің ең асыл құндылығымыз. 16 желтоқсан Қазақстан

Республикасының тәуелсіздік күні / Қ. Айтбаев// Егемен Қазақстан. - 2014. -

12 желтоқсан.

Айтимова Д.К. «Мәңгілік ел - Қазақстан!»: [Тәуелсіздік күні

мерекесіне арналған «Мәңгілік ел – Қазақстан» атты тарихи-әдеби

ертеңгілігі] / Д. К. Айтимова// Отбасы және балабақша=Семья и детский сад.

- 2016. - № 6. - 38-39 б.

222

Атемкулова Ж.О. 16 желтоқсан - Тәуелсіздіктің таңы атқан күн!:

[Тәуелсіздік күніне арналған ашық тәрбие сағаты] / Ж. О. Атемкулова

// Бастауыш мектеп. - 2013. - № 11-12. - 53-55 б.

Әбенова М. Тәуелсіздік таңы мәңгілік: ["Тәуелсіздік таңы мәңгілік"

атты танымдық сайыс] / М. Әбенова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - № 11. - 19-22 б.

Әбіханова Г. Азаттық үшін арпалысқан аналар: [1986 жылғы желтоқсан

көтерілісіне қатысқан қыз-келіншектер туралы] / Г. Әбіханова

// Алматы ақшамы. - 2013. - 14 желтоқсан.

Әйтімова Д. Мәңгілік Ел - Қазақстан: [Қазақстан Ресбуликасының

Тәуелсіздік күніне арналған тарихи-әдеби ертеңгілік] / Д. Әйтімова// Бала

тәрбиесі. - 2016. - № 12. - 18-20 б.

Байбол Ә. Тәуелсіздікке құрмет: [16 желтоқсан - тәуелсіздік күні

туралы] / Ә. Байбол //Қазақ әдебиеті. - 2015. - 18-24 желтоқсан.

Баймағанбетова Г.З. Тәуелсіздік - азаттығым, бақ

күнім!:[«Тәуелсіздік - азаттығым, бақ күнім» атты әдеби патриоттық кеші] /

Г. З. Баймағанбетова //Мектептегі кітапхана=Школьная библиотека. - 2016. -

№ 2. - 10-11 б.

Байтелиева Г. Ауқымды өзгерістер тез бейімделген білім

ордасы:[Алматы Қ. Наурызбай ауданындағы № 157 жалпы орта білім беретін

мектепте Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай «Білім берудегі жаңа

технологиялардың маңызы» атты республикалық семинар болып өтті]

/ Г. Байтелиева // Республика ұстаздары. - 2016. - № 23-24 желтоқсан.

Бекмұратова Л. Мәңгі ел - Қазақстаным:[Қазақстанның

Тәуелсіздігін1ң 25 жылдық мерекесіне арналған кеш] / Л. Бекмұратова


Бодесова Д. Тәуелсіздік туы желбіресін!: [Тәуелсіздіктің 25

жылдығына арналған «Тәуелсіздік туы желбіресін» атты ашық тәрбие

сағатының сценраийі] / Д. Бодесова// Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. -

2016. - №5. - 6-9 б.

Боранқұлов Қ. Тәуелсіздік гүлі (мектеп сахынасына арналған пьеса)

/ Қ. Боранқұлов //Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2014. - № 12. - 65-

68 б.

Есболатова А. Желтоқсан. Тәуелсіздік: [Тәуелсіздік күніне арналған

«Тәуелсіз Қазақстан, өсіп-өне бер» атты кештің сценарийі] / А. Есболатова


Есенгалиева Р. Тәуелсіздіктің қасиетті белгілері: [1986 жылғы

Желтоқсан оқиғасын оқушыларға таныстыру]/ Р.Есенгалиева //Мектептегі


Жайбергенова Б. Мен - қазақпын, мың өліп, мың тірілген: [Тәуелсіздік

күніне арналған тарихи кеш] / Б. Жайбергенова //Оқу-инновациялық

технологиялар=Учебно-инновационные технологии. - 2016. - № 6. - 50-52 б.

Жансүгірова Г. Біз егеменді еліміздің болашағымыз! (ашық тәрбие

сағаты) / Г. Жансүгірова //Биология в казахстанской школе=Биология

Қазақстан мектебінде. - 2015. - № 2. - 47-48 б.

223

Жартанова А.Қ. Тәуелсіздік - тірегім: [Тәуелсіздік күніне арналған

салтанатты жинның сценарийі] / А. Қ. Жартанова //Мектептегі мерекелер:


Исмадиярова Г. Желтоқсан - тәуелсіздік шежіресі: [Желтоқсан

оқиғасының 30 жылдығына, Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығына арналған

«Желтоқсан - Тәуелсіздік шежіресі» атты кездесу кештің сценарийі]

/ Г. Исмадиярова //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2017. - №1. - .

Мадаутова З. Алматы - Тәуелсіздіктің алтын бесігі / З. Мадаутова

// Тәрбие құралы. - 2016. - № 4. - 35-37 б.

Махамбет Қ. Әлихан тойына дайындық қызу: [ғалым Әлихан

Бөкейханның туғанына 150 жыл толуы мен тәуелсіздіктің 25 жылдығына

арналған «Әлихан Бөкейхан және Тәуелсіздік мұраты» атты халықаралық

ғылыми-тәжірибелік конференцияда қабылданған қарар Елбасы

Н.Назарбаевқа жолданды] / Қ. Махамбет // Айқын. - 2016. - 21 сәуір.

Маханова З.Ә. Өткен күндер жеңісі - Тәуелсіздік жемісі:[Тәуелсіздік

мерекесіне арналған сценарийі] / З. Ә. Маханова //Мектептегі мерекелер:


Менің Отаным – Тәуелсіз Қазақстан /құраст. О.Асқар. – Алматы:

Балауса, 2009. – 184 б.

Мусалиева Р. Менің елім - Қазақстан:[тәрбие сағатты] / Р. Мусалиева


Науан К.Қ. Тәуелсіздік - қазақтың сан ғасырлық арманы: [Желтоқсан

оқиғасына байланысты 4 сыныпта өткізген тәрбие сағаты] / К. Қ. Науан

// Мектеп директорының орынбасары: оқу-тәрбие жұмысы. - 2015. - № 1. -

51-52 б.

Нүкиева Б. «Тәуелсіз Қазақстан - Мәңгілік ел»:[тәуелсіздік күніне

арналған кеш] / Б. Нүкиева, Г.Нұрғалиева және т.б.


Оспанбетова Б.А. «Желтоқсан - тәуелсіздігіміздің бастауы»: [Желтоқсан

көтерілісіне арналған тәрбие сағаты] / Б. А. Оспанбетова

// Бастауыш мектеп. - 2016. - № 11-12. - 74-75 б.

Өндірбай Н.М. Қуатты Қазақстан - қуатты аймақ:[Тәуелсіздік күніне

арналған тәрбие сағаты] / Н. М. Өндірбай //Тарих Қазақстан

мектебінде=История в казахстанской школе. - 2017. - № 1. - 37-44 б.

Пірәлиев С. Тәуелсіздік тірегі - шынайы тарих: [16 желтоқсан -

Тәуелсіздік күні] / С. Пірәлиев // Егемен Қазақстан. - 2015. - 4 желтоқсан.

Сайпилова А.С. Қазақтың бағы да, байлығы да - Тәуелсіздік:

[Тәуелсіздік күніне арналған тәрбие сағаты] /А. С. Сайпилова //Тәрбие

сағаты. - 2014. - № 4. -2-3 б.

Сәденова А. Намыс найзағайы: [Желтоқсан оқиғасының 30 жылдығына,

Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығына арналған «Намыс найзағайы» атты кештің

сценарийі] / А. Сәденова //Бала тәрбиесі. - 2016. - № 12. - 15-17 б.

224

Сенкибаева Р. Тәуелсіз елдің балаларымыз:[Тәуелсіздік күніне арналған

ертеңгілік] / Р. Сенкибаева //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. - 2016. - № 1. - 9-10 б.

Талдыбай Т.Е. Тәуелсіз ел Ұланы: [Қазақстанның тәуелсіздік күніне

арналған «Тәуелсіз ел Ұланы» атты кештің сценарийі] / Т. Е. Талдыбай


- 18-20 б.

Туысова А. Туымыз - тәуелсіздік, тілегіміз - бейбітшілік!: [16 желтоқсан

мерекесіне арналған әдеби-музыкалық кеш] / А. Туысова // Тәрбие сағаты. -

2013. - № 1. - 14-15 б.

Үлбекова А. «Тәуелсіз тарихы - ел тарихы»:[тәуелсіздік күніне арналған

тәрбие сағаты] / А. Үлбекова // Тәрбие құралы. - 2017. - № 3. - 20-22 б.

Форум тақырыбы - Тәуелсіздік:[Астана қ. мектептері мен кәсіптік-

техникалық оқу орындарының тарих, әлеуметтік-экономикалық және

құқықтық пәндер оқытушыларының Тәуелсіздіктің 25 жылдығына арналған

"Қазақстан Республикасы: тарихи даму тәжірибесі және тағылымы" атты II

қалалық форум өтті] // Егемен Қазақстан. - 2016. - 3 ақпан.

Желтоқсан

19 жұлдыз

Ағартушы-педагог, тіл білімінің негізін салушы, түрколог,

профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбановтың туғанына

120 жыл (19.12.1899-25.02.1938).

Құдайберген Қуанұлы Жұбанов 1899 жылы қазiргi Ақтөбе облысы

Жұрын ауданында дүниеге келген. Алғашқы бiлiмдi ауыл мектебiнен, кейiн

Орынбордағы «Хусайния» медресесінен алды. 1918 жылы Елiктегi екi

кластық орыс училищесiн тамамдады. Өмiр жолын ол мұғалiмдiктен бастап,

Темiр уездiк, Ақтөбе губерниялық халыққа бiлiм беру мекемелерiнде,

Қазақстан оқу-ағарту министрлiгiнде инспектор болып қызмет атқарды.

1928 жылы Ленинградтағы Шығыстану институтының толық курсын

бiтiрiп, 1932 жылы КСРО Ғылым академиясының Тiл және ойлау институты

жанындағы аспирантураны бiтiредi. 1932 жылы оған қазақ филологиясы

саласында тұңғыш рет профессор атағы берiлдi.

1932-1937 жылдары Қазақтың Абай атындағы педагогикалық

институтының қазіргі Абай атындағы Қазақтың Ұлттық педагогикалық

университеті қазақ тiлi кафедрасының меңгерушiсi болып iстейдi. Сонымен

қатар Қазақ КСР Оқу халық комиссариатының ғылыми және оқу-әдістеме,

кеңесінің төрағасы, КСРО Ғылым Академиясының Қазақстандық базасының

сектор меңгерушiсi болды 1933 жылы терминологиялық тәржiме жөнiндегi

Мемлекеттiк комитеттi басқарды.

Қ.Жұбанов – ағартушы-педагог. Ол тек қана оқыту iсiмен шұғылданып

қоймай, қазақ мектептерi мен жоғары оқу орындары үшiн оқулықтар мен

ғылыми-зерттеу еңбектерiн жазды. Мұғалiмдердiң бiлiмiн жетiлдiру

курстарында, семинарында сабақ берiп, әрдайым олармен консультация-

225

кеңес өткiздi. Араб графикасына негiзделген қазақ алфавитiн жасауға

қатысты.

Қ.Жұбанов – Кеңестердің бүкiл Ресейлік 16-сьезiнiң делегаты, 1935

жылғы мәдениет құрылыс қызметкерлерiнiң бүкiл Қазақстандық сьезiн

ұйымдастыру комитетiнiң төрағасы, 1935 жылы Қазақстан Орталық Атқару

комитетiнiң мүшесi болды. Ол «Мәдениет құрылысындағы екпiндi жұмысы

үшiн» және «Қазақстанның 15 жылдығы» белгісімен марапатталды.

1938 жылы «халық жауы» деген жаламен атылып, 1957 жылы КСРО

Жоғары Соты коллегиясының үкімімен ақталды.


Жұбанов Қ. Шығармалар мен естелiктер:[Қазақстанның өнерi жайында]

/ құраст.А.Жұбанов. - Алматы:Өнер,1990. – 207 б.

Жұбанов Қ Қазақ тiлiнiң грамматикасы: Орта мектепке арналған -

Алматы:Қазбас,1937. – 74 б. 1 бөлiм жалпы морфология 5 кл.

Жұбанов Қ Қазақ тiлiндегi зерттеулер - Алматы: Ғылым, 1966. –361 б.

Жұбанов Қ Қазақстан екпiндi мұғалiмдер съезiнде сөйлеген сөзi; Қазақ

музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы; Төңкерiс және қазақтың

ұлт тiлi // Қазақтың ой-пiкiр антологиясы (ХХ ғасырдың 20-жылдарынан

1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2. /құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев – Алматы,

1998. – 220–224 б.

Жұбанов Қ. Төңкерiс және қазақтың ұлт тiлi //Жалын. – 1989. - № 6. –

80- 82 б.

Жұбанов Қ. Төрт қызық, мың бейнет, жарық өмiр: Әңгiме

// Жалын. – 1989. - № 6. – 82–84 б.

Ол туралы:

Жұбанов Құдайберген Қуанұлы 19.12.1899-25.02.1938 //Қазақстан:

Ұлттық энциклопедия.Т.4. – Алматы: 2002. – 54-55 б.

Жұбанов Құдайберген Қуанұлы //Қазақ Совет энциклопедиясы.Т.4.–

Алматы,1974.– 49 б.

Жұбанов Құдайберген Қуанұлы //Қазақ ССР Төрт томдық қысқаша

энциклопедия. Т.3. – Алматы,1988.- 243 б.

Жұбанов Құдайберген (1899-1938) //Абай: Энциклопедия. - Алматы,

1995.–255 б.

Жұбанов Құдайберген Қуанұлы //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия

– Алматы, 2000. – 325-б.

Жұбанов Құдайберген (19.12.1899-25.2.1938) // Ақтөбе: Энциклопедия. –

Ақтөбе: Отандастар-Полиграфия, 2001. – 436 б.

Жұбанов Құдайберген Қуанұлы (19.12.1899-25.2.1938) //Қазақстан

ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы:Қазақ


Құдайберген Жұбанов және қазақ совет тiл бiлiмi (Қазақ ССР Ғылым

академ.Редкол.Ә.Қайдаров және т.б. - Алматы: Ғылым,1990.–368 б.

Құдайберген Жұбанов (1899-1938) // Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.Т.2. /құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев – Алматы,1998. – 220 б.

226

Мендекеев Ә. Сегiз қырлы бiр сырлы: [ғалым Қ.Жұбанов туралы]

// Зауал: Мақалалар, естелiктер. – Алматы, 1991. – 220–235 б.

Жақыпов Қ. Құдайберген және күпі киген екеу /Қ.Жақыпов //Республика

ұстаздары. – 2004. – 28 қаңтар

Жұбанов А. Тіл ғылымының тұңғыш профессоры: [тіл ғылымының

тарихында профессор атағын алғаш алған тілші-ғалым Құдайберген Қуанұлы

Жұбанов туралы] / А. Жұбанов // Егемен Қазақстан. - 2015. - 26 ақпан.

Имахамбетова Р. Қос бәйтерек: [ғұлама ғалымдарымыз Ахмет

Байтұрсынұлы мен Қ.Жұбанов жайлы] /Р.Имахамбетова //Анна тілі. – 2004. –

25 қараша.

Исаева Ж. Ғұмырын тілді зерттеуге арнаған (профессор Құдайберген

Жұбановтың еңбектері неге оқулықтарына енгізілмей келеді?) / Ж. Исаева

// Ана тілі. - 2013. - 4-10 сәуір.

Қарабалина А.А. Қ.Жұбанов танымдарындағы басқа тілді меңгерудің

психологиялық ерекшеліктері /А.А.Қарабалина //Білім.–2004. - № 4.– 67-70 б.

Құдайберген Жұбанов дәрісханасы ашылды // Ана тілі. - 2017. - 22-28 маусым.

Малбақов М. Біртуар: [ағартушы, мәдениет және қоғам қайраткері, қазақ

филологиясының тұңғыш профессоры Құдайберген Жұбанов туралы]

/ М. Малбақов, А.Жұбанов// Ана тілі. - 2014. - 15-21 мамыр.

Нұрсұлтанқызы Ш. Елден ерек тұлға. Қ.Жұбанов мұраларының

тағылымы мол: [ғалым Құдайберген Жұбанов туралы] / Ш. Нұрсұлтанқызы

// Ана тілі. - 2011. - 7-12 қаңтар.

Оралбай Ә. Құдайберген Жұбанов және қолжазба журнал дәстүрі

/Ә.Оралбай //Ақиқат. – 2005. - № 1. – 62-65 б.

Сыздық Р. Ғылым көгінің жарық жұлдызы. Құдайберген Жұбанов және

қолданбалы тіл білімі (Асқар Жұбановтың мақалаларынан үзінді) / Р. Сыздық

// Ана тілі. - 2013. - 4-9 қаңтар.

Тайжанов А. Қ.Жұбанов – халқымыздың этномәдени тарихын зерттеуші

/А.Тайжанов //Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2004. - № 12. – 42-51 б.

Тайжанов А. Құдайберген Жұбановтың Абайды тануы /А.Тайжанов

//Ақиқат. – 2004. - № 11. – 58-64 б.

Тайжанов А. Құдайберген Жұбановтың Қожа Ахмет Ясауиді тануы

/Қ.Жұбанов //Ақиқат. – 2006. - № 10. – 60-68 б.

Желтоқсан

20 жұлдыз

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қартбай

Бекемұлы Бержановтың туғанына 95 жыл (20.12.1924-

23.02.1975).

Қартбай Бекемұлы Бержанов 1924 жылы 20 желтоқсанда Батыс

Қазақстан облысы Тайпақ ауданында дүниеге келген. Ата-анадан ерте жетiм

қалған ол балалар үйiнде тәрбиелендi. Орал қаласындағы арнаулы музыка

мектебiне оқуға түседi, оны 1943 жылы үздiк бағамен бiтiрiп, сол жылы

Алматыдағы Абай атындағы Қазақ педагогика институтының қазiргi

227

Қазақтың Ұлттық педагогикалық университеті тарих факультетiне түседi,

оны 1947 жылы айрықша дипломмен аяқтайды. Оқып жүрiп № 12 қазақ орта

мектебiнде тарих пәнiнен сабақ бердi. 1947-1951 жылдар аралығында осы

институттың педагогика кафедрасының аспиранты мен ассисенті болды.

1951 жылы профессор Р.Г.Лембергтiң жетекшiлiгiмен «Қазақстан

мұғалiмдерiнiң қоғамдық және мәдени-ағартушылық қызметi тарихынан»

деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Ол кезде ҚазПИ-де

қазiргi Қазақтың Ұлттық педагогикалық университеті аға оқытушы болды.

1954 жылы Қазақтың мемлекеттiк қыздар педагогикалық институтына

проректор және педагогика кафедрасынның меңгерушiсi болды. 1955-1957

жылдары Қазақстан Коммунистiк партиясы Алматы обкомы мектептер мен

жоғары оқу орындарының меңгерушiсi болды. Қартбай Бекенұлы 1957 жылы

Қазақтың мемлекеттiк қыздар педагогикалық институтына қайтып келiп,

институтта проректор және педагогика кафедрасын меңгердi. 1966 жылы

«Халық ағарту саласындағы орыс-қазақ ынтымағы» деген тақырыпта

докторлық диссертация қорғады. 1967-1975 жж. Қазақ Мемлекеттiк Ұлттық

университетiнiң (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақтың Ұлттық университеті)

педагогика және психология кафедрасының меңгерушiсi болды. 1969 жылы

профессор атағына ие болды.

Үлкен ғалым, педагог, педагогика ғылымының докторы, профессор

Қартбай Бекенұлы елiне, халқына еңбек сiңiрген, жас мамандар даярлауда

үлкен қызмет еткен, оның басқаруымен 35 адам кандидаттық диссертация

қорғады.


Бержанов Қ. Оқу ағартудағы халықтар достығы /Қ. Бержанов –

Алматы: Мектеп, 1976. – 143 б.

Бержанов Қ. Қазақ жерiндегi тұңғыш мектептер /Қ. Бержанов

// Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы.(ХХ ғасырдың 20-жылдарынан

1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2./құраст. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев –

Алматы,1998. – 362-365 б.

Бержанов Қ. Педагогика тарихы: Қысқаша курс. Жоғары оқу

орындарының студенттерiне арналған оқулық.Өңделiп 2-шi бас. /Қ. Бержанов

– Алматы:Мектеп,1984. – 256 б.

Бержанов Қ. Педагогика тарихы.Қысқаша курыс. Жоғары оқу

орындарының студентерiне арналған оқулық /Қ. Бержанов - Алматы:

Мектеп,1971 – 244 б.

Бержанов Қ. Тарихи-педагогикалық зерттеу/Қ. Бержанов. –

Алматы,1965.

Бержанов Қ. Тәрбие мен оқытудың бірлігі /Қ. Бержанов. – Алматы, 1974.

Ол туралы:

Бержанов Қартбай Бекемұлы // Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.2. -

Алматы, 1999. – 290- б.

Бержанов Қартбай // Қазақ ССР 4 томдық қысқаша энциклопедия. Т.3.

– Алматы,1988. – 133 б.

228

Бержанов Қартбай Бекемұлы // Қазақстан ғылымы: Энциклопедия.


Бержанов Қартбай Бекемұлы (20.12.1924-23.2.1975) //Қазақстан

ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. – Алматы:Қазақ


Қартбай Бержанов (1926-1976) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.(ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап 1995 жылға дейiнгi кезең)

Т.2./Құраст. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев – Алматы,1998.–361-362 б.

Қартбай Бержанов (1924-1976) //Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлiм

тәрбиесi – Алматы,1995. – 306-308 б.

Қартбай Бержанов (1924-1976) //Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының

тарихы (кеңестiк дәуiр 1920-1999) – Алматы,1999. – 106-109 б.

Құнантаева К.К. Ғалым педагог: үлкен ғалым, педагог, педагогика

ғылымының докторы, профессор Қ.Бержанов туралы /К.К.Құнантаева

// Бастауыш мектеп. – 2000. - № 2. – 60-61 б.

Қысқы демалыс

28 желтоқсан – 11 қаңтар

2 қарашадан 28 желтоқсанға дейін жаңа жылды қарсы алуға дайындық:

мектеп құжаттамаларын әзірлеу (бұйрықтар, нұсқаулар журналы, хаттамалар,

педагогикалық кеңес, әкімшілік кеңестер материалдары), жаңажылдық

таңертеңгіліктер мен кештер кестелерін әзірлеу, мұғалімдерден, ата-аналар

мен оқушылардан құрылған шығармашылық топтың сценарийді әзірлеу

жұмысы, репетициялар өткізу, шырша орнату, шыршаға ілінетін әшекейлер

мен ойыншықтарды дайындау, ішкі бөлмелерді, ғимараттың қасбетін

(фасадын) безендіру.

Қысқы демалыс кезеңінде жұмыспен қамтуды ұйымдастыру жөніндегі

дайындық жұмыстарын жүргізу: қысқы демалыс күндеріндегі

жалпымектептік іс-шаралар жоспарын, спорт залы мен компьютер

сыныбының жұмыс кестесін, үйірмелер мен секциялардың сабақ кестелерін

әзірлеу, оқушылар мен ата-аналарға арналған қабырғалықты рәсімдеу. Ата-

аналарды ата-аналар жиналыстарында, оқушыларды мектеп жиналыстарында

қысқы демалыс күндеріндегі жұмыспен қамтылу нысанымен таныстыру.

Құқықбұзушылық пен қылмыстың алдын алу жөніндегі профилактикалық іс-

шаралар жүргізу: ықшамаудан бойынша рейдтерге шығу, пәтерлерге бару,

мінез-құлқы девиантты оқушылармен әңгімелер өткізу.

Құтқару қызметтерінің, құқық қорғау, жол полициясы, денсаулық сақтау

органдарының, төтенше жағдайлар қызметінің өкілдерімен кездесулер.

28, 29, 30 желтоқсан – Жаңа жылдық таңертеңгіліктер мен кештер.

Жаңажылдық шырша жанындағы «Аяз атада қонақта», «Жаңажылдық

ертегі», «Сиқырлы орманда» мерекелік-көңіл көтеру шаралары. Мерекелік

концерттер, дискотека кештері немесе жаңажылдық киімдер

таныстырылатын бал маскарадтар.

31 желтоқсан – Спорттық ойындар күні. Қысқы мектеп

олимпиадалық ойындары. Спорттық ойындар, таза ауадағы «Көңілді»,

229

«Аязды», «Қарлы» старттар, қозғалысты ойындар, шаңғылармен,

конькилермен жарыстар, «Жас мәнерлеп сырғанаушы» конкурстарын өткізу.

Аяз аталар парадтарына, орталық алаңдардағы карнавалдық шерулер

мен көпшілік серуендерге қатысу.

1 қаңтар – Көңілділер мен тапқырлар күні. Ең күшті, сабырлы, ең

дәл, аса тапқыр жеткіншекті анықтауға арналған балалар мен жасөспірімдер

арасындағы жалпымектептік және сыныптық конкурстарды (акт залында

және таза ауада) өткізу.

2 қаңтар – Тілдер күні. Республика халқының бірлігі, тілдер

фестивальдерін өткізу. Оқушыларды Қазақстан халқы ассамблеясының,

ұлттық жаңғыру мектептерінің өкілдерімен кездесулерін ұйымдастыру,

Қазақстанды мекендеген халықтардың мәдениетімен, тарихымен танысу.

Жергілікті емес ұлт оқушылары арасында қазақ тілінің білгірлері байқауын

ұйымдастыру.

3 қаңтар – Қайырымдылық күні. Оқушылар күшімен балалар

үйлерінде, мектеп интернаттарда, жаңажылдық қайырымдылық шағын

кештер, спектакльдер, мерекелік концерттер өткізу.

4 қаңтар – Қызықты кітап күні. «Кітап – рухани қазына!» атты

қалалық және ауылдық кітапханаларда, мектеп кітапханаларында әдеби-

танымдық және поэзиялық кештер, әдеби сайыстар ұйымдастыру. Өлке

әдебиеті тарихы жөнінде зияткерлік викториналар мен конкурстар.

Кітапханалардың ескі кітаптарын «емдеуге» қолғабыс ету.Өңірдің

әдебиетшілерімен, ақын-жазушылары-мен кездесулер.

5 қаңтар – Өнерлі балалар күні. Таза ауада «Қар сағатын»: үздік мұз

пішіндер, қар қамалдар, қар ойындарын, қозғалмалы ойындар, шанамен

сырғанау, төбеден сырғанау конкурсын немесе мектеп ішінде үздік сурет,

үздік қолөнер бұйымын жасау жарысын ұйымдастыру және өткізу.

6 қаңтар - Достар күні. «Менің досым», «Менің сүйікті фотосуретім»,

«Бірлігіміз жарасқан», «Біргеміз, берік іргеміз», «Мектеп достығы» атты

сынып ұжымдарындағы шығармашылық іс-шаралар: дос туралы тақпақ,

өлеңдер оқу, досқа арнап өз өнерлерін көрсету.

7 қаңтар – Адам құқықтары күні. Сөзсайыс турнирлерін,

пікірталастарды өткізу. Төменгі сынып оқушылары үшін «Менің

құқықтарым» таңертеңгілігін, орта және жоғарғы сыныптарда «Мемлекеттің

Ата заңы» тақырыбында сұхбаттар өткізген жөн. Билік органдары

өкілдерімен «Заң және біз» кездесу кешін, «Мен және Заң» құқық білгірлері

конкурсын өткізу. Жұмыста Қазақстан Республикасының Азаматтық

кодексін, Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан

Республикасының Қылмыстық кодексін пайдалану.

8 қаңтар – Шеберлер күні. Жоғарғы сынып оқушыларына арналған

әртүрлі шебер-cыныптар, семинар-практикумдар, слеттер, форумдар,

саммиттер, құрылтайлар өткізу. Қоғамдық балалар-жасөспірімдер ұйымына

салтанатты қабылдау. Тілек білдіргендер үшін тұлғалық және

көшбасшылық қабілеттерді дамыту жөніндегі психологиялық тренингтер

өткізу. Балалар мен жеткіншектерді жастар қозғалыстарының, үкіметтік емес

230

ұйымдардың көшбасшыларымен және балалар қозғалыстарының

белсенділерімен кездесулер.

9 қаңтар - Волонтерлер күні. «Қарттар – алтын қазынам», Соғыс

және еңбек ардагерлеріне, тыл еңбеккерлеріне, жалғызбасты және қарт

тұрғындарға, мектеп мұғалімдеріне, көпбалалы отбасыларға, мүгедек

балаларға және мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған күтпеген

қайырымдылық волонтерлік істерді өткізу.

10 қаңтар - Шахматшылар күні. Шахмат пен шашкиден немесе

тоғызқұмалақтан клубаралық, жалпымектептік, аулааралық ойындар, достық

ойындар мен чемпионаттар өткізу.

11 қаңтар - Қысқы демалыс кезеңінде мектептен тыс жұмыспен

қамтылуды ұйымдастыру жұмысының қорытындыларын шығару (қатысу

рейтингі, үйірмелер және т.т. жұмысының рейтингі). Қанаттас сыныптар

бойынша сынып сағаттарын, жиналыстар, қысқы демалыс кезеңіндегі іс-

шараларға белсене қатысқаны үшін марапаттар тапсыра отырып,

жалпымектептік оқушылар жиындарын өткізу.


Абубакирова М.М. Оқушыларға рухани ізгілік пен эстетикалық

тәрбие / М. М. Абубакирова // Мектептегі технология=Технология в школе. -

2015. - № 2. - 5-6 б.


// Қазақ тарихы. - 2014. - № 6. - 39-40.




и школе. - 2016. - № 4. - 34-36 б.

Балгабаева Ж.Ж. Сөз тапқанға қолқа жоқ: [Қазақстан халықтарының

тілдер күніне арналған сайыс] / Ж. Ж. Балгабаева // Мектептегі мерекелер:


Баяхметова Қ. Тілдің мерейі - елдің мерейі[ сынып оқушыларына

арналған тәрбие сағаты] / Қ. Баяхметова //Мектептегі сыныптан тыс

жұмыстар. - 2014. - № 7. - 38-40 б. б.

Дарменова Б. Сен достықты қалай түсінесің?:[достық туралы тәрбие

сағаты] / Б. Дарменова// Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2016. - № 1. -

27-29 б.

Дәулеткелдиева С. Өз құқығыңды білесің бе?: [құқықтық мәдениетті

меңгерту және нақты білім беру] / С. Дәулеткелдиева // Мектептегі сыныптан

тыс жұмыстар. - 2017. - № 8. - 32-34 б.

Досболов Д. Он екі мүшең сау болса - жарлымын деме: [дене

шынықтыру және спортты насихаттайды] / Д. Досболов //Білім кілті=Ключ

знаний. - 2017. - № 7. - 7-б.

Досжанова Ж.Т. Қош келдің, Жаңа жыл! (5-6 сыныптың оқушыларына

арналған жаңа жылдық бағдарлама) / Ж. Т. Досжанова //Мектептегі


231

Жакакова А. Өз тіліңді құрметте: [тілдер күніне арналған әдеби-сазды

мерекелік бағдарламаның сценарийі] / А. Жакакова, С. Бегманова

// Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2014. - № 1. - 20

Жапақова А. Отбасы - Отанымыздың діңгегі: [«Отбасы күні»

мерекесіне арналған «Отбасы - Отанымыздың діңгегі» деп аталатын ашық

тәрбие сағаты] / А. Жапақова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. - 2015. -

№ 1. - 26-29 б.

Жданкина Е.В. «Жігіт сұлтаны» байқау / Е. В. Жданкина // Қазақ тілі

Қазақстан мектебінде=Казахский язык в казахстанской школе. - 2017.- № 2.

- 35-36 б.

Жұмабек Б. Менің сүйікті атам: тәрбие сағаты / Б.Жұмабек //Тәрбие

жұмысы: мектепте және мектептен тыс мекемелерде. – 2014. - № 2. – 27-28 б.

Ибашева К. Қош келдің, Жаңа жыл:[сценарий] / К. Ибашева


- 30-32 б.

Каленова М.М. Ана - өмірдің шуағы: [8 наурыз Халықаралық әйелдер

күніне арналған сынып сағаты] / М. М. Каленова // Оқу-инновациялық

технологиялар=Учебно-инновационные технологии. - 2016. - № 6. - 55-56 б.

Калиева М.С. Көңілді тапқыштар клубы: [топтық сайыс түрінде өтетін

көңілді тапқыштар клубы ойыны туралы] /М.С.Калиева //Мектептегі

мерекелер. – 2017. - № 6. – 26-28 б.

Кушербаева М.Ж. Мейірімділік, шыншылдық, қайырымдылық

жолымен: [тәрбие сағаты] //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының

сценарийлері. – 2017. - № 3. – 35-36 б.

Қожағұлова Г.Қ. Шарықтап шыңға ұмтылған Қазақстан!:

[Қазақстандық елжандылыққа баулу мақсатындағы өткізілетін тәрбие

сағаты] //Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. – 2017.

- № 3. – 3-5 б.

Құлмағанбетова Б. Ана тілі аруы: [Қазақстан Республикасы

халықтарының Тілдер мерекесіне арналған «Ана тілі аруы» атты байқауы]

/ Б. Құлмағанбетова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. - № 11. - 134-138 б.

Қыдырмолдина А. Салт-дәстүрім асылқазынам!: [халқымыздың салт-

дәстүрі туралы өткізілген тәрбие сағаты] / А. Қыдырмолдина // Сынып


Мұратбек Ж.М. Жаңа бақыт - жаңа нұр: [5-7 сынып оқушыларына

арналған жаңа жыл кеші] / Ж. М. Мұратбек //Мектептегі мерекелер: тәрбие


Муфтахова М. Ұлттық ойын – салауатты өмір салты //Мектептегі

сыныптан тыс жұмыстар. – 2017. - № 3. -10-13 б.

Мухамбеткалиева Т.С. Ынтымақ, бірлік, келісім - ең басты байлық ел

үшін: [Қазақстан Республикасының халықтар достығына арналған тәрбие

сағаты] / Т. С. Мухамбеткалиева, Ж. Т. Мамбетова // Мектептегі мерекелер:


232

Надирбаева Б. Менің Отаным –Қазақстан:[Отанға деген сүйіспеншілікті

тәрбиелеу мақсатында командалық ойын] / Б.Надирбаева //Мектептегі


Нурелова Ш.Н. «Жігіт сұлтаны» - байқауы:[байқау Бауыржан

Момышұлының 104 жылдығына арналады] / Ш. Н. Нурелова, К. К. Орманова


41-42 б.

Оралбаева Н.С. Эстетикалық тағылым қалыптасқан мәдениетті тұлға

қалыптастыру / Н. С. Оралбаева //Педагогика мәселелері=Вопросы

педагогики. - 2015. - № 2. - 41-43 б.

Рамазанов А.М. Мектеп көшбасшысы: [«Мектеп көшбасшысы» атты

интеллектуалдық ойын] / А. М. Рамазанов //Мектептегі мерекелер: тәрбие

жұмыстарының сценарийлері. - 2017. - № 9. - 14-18 б. б.

Сүгірбаева М. Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы:

[«Қазақстандағы ұлттар мен ұлыстар тарихы» атты танымдық сабақ]

/ М. Сүгірбаева //Қазақстан тарихы:әдістемелік журнал. -2015.- № 5. -61-65 б.

Талдыбаева Д. Ару қыздар байқауы: [сайыс] / Д. Талдыбаева //Сынып

жетекшісі=Классный руководитель. - 2016. - № 5.- 21-22 б.

Тулеушиева Г. Өз құқығыңды білгенің - дұрыс өмір сүргенің: [«Өз

құқығыңды білгенің - дұрыс өмір сүргенің» атты сайыс] / Г. Тулеушиева


Шикебаева А.А. «Өз тіліңді құрметте» атты әдеби-музыкалық кеш

/ А. А. Шикебаева, К. М. Абенова, М. М. Кервенова //Казахский язык в

казахстанской школе=Қазақ тілі Қазақстан мектебінде. - 2014. - № 6. -

39-42 б.

Шиланов Ж. «Жігіттің сұлтаны» сайысы / Ж. Шиланов //Сынып


Айы мен күні белгісіз 2019 жылы

аталатын даталар

Мемлекет, қоғам қайраткерi, ғалым-педагог,

тарих ғылымдарының кандидаты, профессор,

Қазақ КСР Жоғары және орта арнаулы білім министрі (1974-1983)

Тұрғанбек Қатаевтың туғанына 100 жыл 1919-2004.

Тұрғанбек Қатаев 1919 жылы Алматы облысы Іле ауданындағы Елі

ауылында туған. Алматы қаласында орта мектепті бітірісімен, 1939 жылы

Кеңес әскеріне шақырылып, Ұлы Отан соғысы тұсына тап болады. Алғашқы

күндерден-ақ ол соғыс майданына белсене қатысады, әскерде танкке қарсы

қару-жарақ бөлімшесінің командирі, взвод командирі, саяси жетекші, рота

командирі болды. 1942 жылы Вавуза өзенін басып алу кезіндегі көрсеткен

ерлігі үшін Қызыл Ту орденімен марапатталады. 1942 жылы КОКП қатарына

өтеді.

233

1943 жылы соғыс кезінде ауыр жараланып, госпитальде ұзақ емделгеннен

кейін, әскери қызмет етуге жарамсыз деп, әскер қатарынан оралады.

1944-1950 жылдары Алматы облысы Іле аудандық комитетінің

нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі.

1950-1954 жылдары Республиканың партия мектебін бітірген соң

Қазақстан КП ОК үгіт-насихат бөлімі секторының нұсқаушысы және

меңгерушісі.

1954-1955 жылдары Мәскеуде КОКП ОК жоғары партия мектебінде

оқиды, оны бітіргеннен кейін, Павлодар облыстық партия комитеті үгіт-

насихат бөлімінің меңгерушісі болып жіберіледі.

1960 жылы Мәскеуде КОКП ОК жанындағы Қоғамдық ғылымдар

академиясына оқуға жіберіледі, онда іргелі білім алып, кандидаттық

диссертациясын табысты қорғап, 1963 жылы тарих ғылымдарының

кандидаты ғылыми дәрежесін алады.

Оқуды бітірген соң 1963-1968 жылдары Қазақстан КП ОК үгіт-насихат

бөлімі меңгерушісінің бірінші орынбасары болды.

1968 ж. Алматы облыстық партия комитетінің идеология жөніндегі

хатшысы.1973 жылы Қазақстан КП ОК ғылым және білім бөлімінің

меңгерушісі болды.

1974-1983 жылдары – тоғыз жыл бойы Қазақ КСР Жоғары және орта

арнаулы білім министрі қызметін атқарды.

1976 жылдан Қазақстан КП ОК мүшесі, 9-10 шақырылған Қазақ КСР

Жоғары Кеңесінің депутаты.

Зейнеткерлікке шыққаннан кейін жазушылықпен айналысқан.

Тұрғанбек Қатаевтың министрлікті басқарған кезеңі республиканың

жоғары және арнаулы орта орындарының күрт дамуы, Қазақстанның жоғары

оқу орындары орталықтарын құру кезеңі, білім беру жүйесінде жаңа

нысандар мен құрылымдар іздестіріп бекіту жылдары болды. Ол басшылық

еткен жылдары 10-нан астам жоғары оқу орны мен олардың филиалдары,

Қазақстанның әртүрлі аймақтарында бірнеше ондаған арнаулы оқу

орындары ашылды. Мамандар даярлау сапасын басқаруды одан әрі

жетілдіруге зор көңіл бөлінді. Оның бастамасымен одақ елдері жоғары оқу

орындарының озық тәжірибесі толық зерттеліп, еліміздің жетекші жоғары

оқу орындарымен байланысты жақсартуға қол жеткізілді. Жоғары оқу

орындарының басшылары мен ірі ғалым-педагогтары қатарынан әртүрлі

жұмыс топтары құрылды. Т.Қатаевтың ұйымдастыруымен жыл сайын

еліміздің орталық жоғары оқу орындарына Қазақстаннан оқуға жіберілген

студенттермен, аспиранттармен және қазақстандықтар оқып жүрген жоғары

оқу орындарының басшыларымен кездесулер өткізіліп тұрды.

Университеттер мен институттар негізінде есімдері әлемге әйгілі

танымал, көрнекті ғалымдар қатысқан одақтық съездер мен конференциялар

өткізілді.

Ол туралы:

Катаев Турганбек Катаевич //Батырбеков М.Б. Высшая школа

Казахстана в лица. Кн.2. Алматы, 2000. – С.16 /орыс тілінде/

234

Қатаев Тұрғанбек //Қазақстан Республикасының білім министрлері:

Биобиблиографиялық көрсеткіш. – Алматы: Республикалық ғылыми-

педагогикалық кітапхана, 2001. – 58-59 б.

Ахметова С. Қатаев Тұрғанбек (1919-2004): [Қазақ КСР Білім министрі,

Ұлы Отан соғысының ардагері, тәлімгер ұстазТұрғанбек Қатаұлы Қатаевтың

өмірі мен еңбек жолы туралы] / С. Ахметова //Открытая школа. - 2016. - 64-

67 б.

Ахметұлы А. Тарланбоз: [қоғам қайраткері, Ұлы Отан соғысының

ардагері Тұрғанбек Қатаев туралы] / А. Ахметұлы //Жетісу. - 2009. - 12

қыркүйек.

Батырбеков М. Тау алыстаған сайын биіктейті:[профессор Тұрғынбек

Қатаев жайлы] / М. Батырбеков // Егемен Қазақстан. - 2007. - 20 қараша.

Жолдасбеков М. Ағамыз еді ардақты: [жоғары және арнаулы орта білім

министрі, ірі мемлекет қайраткері Тұрғанбек Катаев жайлы]

/М. Жолдасбеков // Егемен Қазақстан. - 2005. - 11 наурыз.

Мүталапханқызы С. Т.Қатаевтың қайраткерлігі хақында: [Қазақ КСР

білім министрі, Ұлы Отан соғысының ардагері, тәлімгер ұстаз Тұрғанбек

Қатаұлы Қатаевтың өмірі мен еңбек жолы туралы] / С. Мүталапханқызы

// Білімді Ел=Образованная страна. - 2016. - 22 қараша.

Нәрібаев К. Жоғары мектептің көшбасшысы: [мемлекет және қоғам

қайраткері, Ұлы Отан соғысының ардагері, жоғары білім жүйесінің білікті

жетекшісі Тұрғанбек Қатаев туралы] / К. Нәрібаев //Жалын. - 2009. - № 8. -

83-86 б.

Тұрғанбекқызы Р. Әкемнің атында көше бар:[Ұлы Отан соғысының

ардагері, профессор Тұрғанбек Қатаев жайлы] /Р. Тұрғанбекқызы

// Айқын. - 2015. - 9 мамыр.

Қоғам және мемлекет қайраткері,

ҚАКСР халық ағарту комиссары

(1928 қаңтар-1929 маусым)

Ораз Қыйқымұлы Жандосовтың


Ораз Қыйқымұлы Жандосов Алматы облысы, Қаскелең ауданында 1899

жылы туған. 1918 жылы Верныйдағы ерлер гимназиясын бiтiргеннен кейiн,

Жетiсудың облыстық ұлт iстерi жөнiндегi бөлiмiнiң меңгерушiсi болып

тағайындалады.

1919-1923 жылдары Түркiстан Коммунистiк партиясы мұсылман

коммунистерi секциясының төрағасы, Жетiсу облыстық әскери-революция

комитетiн және облыстық дихандардың «Қосшы» одағын басқарды.

1920—1925 жылы БК(б)П Түркістан КП ОК-нің мүшесі және бюро

мүшесі, Түркістан ОАК төралқасының және БОАК-нің мүшесі, Қазақ ОАК

235

және оның төралқасының мүшесі, Қазақстан өлкетану қоғамы

басқармасының төрағасы болды.

1921-1923 жылдары Түркiстан Коммунистiк партиясы орталық

комитетiнiң үгiт-насихат бөлiмiнiң меңгерушiсi болды, 1923-1924 жылдары

К.А.Тимирязев атындағы ауыл шаруашылық академиясында оқыды.

1924-1928 жж. БКбП Қазақстан өлкелiк комитетi үгiт-насихат бөлiмiнiң

меңгерушiсi қызметін атқырды. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының 10

жылдығына орай, 1926 жылы Жетісудағы Қарқара көтерілісіне

қатысқандарды мәңгі есте қалдыру мақсатында көтерілісшілер жиынын

өткізген, кейін «Ереуілтөбе» атанып кеткен жерге ескерткіш орнатпақ болып,

тас үйіп белгі қалдыруға қоғам қайраткерлері Ыдырыс Көшкінов, т.б.

азаматтармен бірге қолдау көрсетіп, ат салысады. Ауыл экономикасын

зерттеу жөніндегі экспедицияны басқарды, ғылыми-зерттеу жұмысымен

айналысып, ғылыми еңбектер жазды.

О.Қ.Жандосов 1928 жылдың қаңтарынан -1929 маусымына дейін ҚАКСР

халық ағарту комиссары қызметін атқарды. Қазақ мемлекеттiк

университетiнде (қазіргі әл.Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті)

оқытушы, Қазақ ауыл шаруашылығы институтының алғашқы директоры,

Республикалық кітапханасының директоры, 1933-1934 жылдары Кеген

аудандық комитетiнiң бiрiншi хатшысы, Алматы облыстық атқару

комитетiнiң төрағасы қызметтерiн атқарды.

1922 жылғы жер-су реформасын жүргізу «Қосшы» одағының Жетісу

облыстық комитетінің төрағасы О.Жандосовтың қызметімен байланысты.

Ораз Жандосов «Қосшы» одағын басқару барысында әртүрлі қоғамдық

жұмыстарға белсене араласты. «Қосшы» одағы мектеп жасындағы балаларды

есепке алып, оларды оқуға тартуға тырысты, мектептерді жөндеуден өткізу

және жаңа мектептер салу, мектептерді және мектеп мұғалімдерін отынмен

қамтамасыз ету, мәдени-ағарту іс-шараларына арнап салғырттар жинау

олардың міндетінде болды. Сонымен бірге қазақ әйелдерінің тағдырына

байланысты олардың құқықтарын қорғауда, білім алуына, сауатты болуына

байланысты көптеген іс-шараларды жүзеге асырды.

1937 жылы тамызда партиядан шығарылады да, жалған саяси айыппен

тұтқындалып, 1938 жылы наурызда атылған.

Ораз Жандосовтың отбасы да қуғын-сүргінге ұшырады. Оның әйелі үш

баласын алып, Өзбексанның Қоқанд қаласына кетуге мәжбүр болады.

1957 жылы 5 шілдеде КСРО Жоғарғы Әскери сотының шешімімен

О.Қ.Жандосовтың ісі жабылып, 1998 жылдың 5 ақпандағы Қазақстан

Республикасы Бас Прокуратурасының қорытындысы бойынша Ораз

Жандосов толық ақталған.

Қазақ ақыны К.Әзірбаев тұтқынға алынған О.Жандосовпен өзінің

қоштасқан сәті туралы «Оразжан» әнін шығарған.

Алматыда Ораз Жандосов есiмiмен аталатын көшеде оған ескерткiш

орнатылған, ол оқыған Верный ерлер гимназиясының ғимаратында

ескерткіш тақта орнатылған және Алматы облысы Қарасай ауданында оның

атындағы село бар.

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D2%9B%D0%B0%D1%80%D0%B0

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AB%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%81_%D0%9A%D3%A9%D1%88%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%BE%D0%B2

236


Жандосов О. Баянды болатын жаңалық Қазақ мемлекеттiк

университетiнiң ашылуына орай; Латын алфавитi мәдени революцияның

қуатты қозғаушысы // Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы. Т.2./Құраст.

Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 218-220 б.

Ол туралы

Жандосов Ораз Қыйқымұлы // Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.3. –


Жандосов Ораз Қыйқымұлы // Жетісу: Энциклопедия. – Алматы: Арыс,

2004. – 288-289 б.

Жандосов Ораз Қыйқымұлы //Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық

анықтамалық. Алматы: Аруна, 2006. – 251 б.

Ораз Жандосов 1889-1937 // Қазақтар. Көпшiлiкке арналған тоғыз

томдық анықтамалық Т. 2. Тарихи тұлғалар. – Алматы, 1998. – 171-172 б.

Ораз Жандосов 1899-1938 // Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы.

Т.2./құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 217-218 б.

Арыстанов Ж. Естен кетпес есiмдер естелiк, очерктер,

публицистикалық мақалалар /Ж.Арыстанов.- АлматыҚазақстан,1972. – 76 б.

Арыстанов Ж. Сұңқар да жерде мекендейдi. Документальды повесть/

Ж.Арыстанов. – Алматы Жазушы, 1966. – 299 б.

Қайран Ораз. Ораз Жандосов замандастар көзiмен /құраст., ред.

Ә.Жандосов. – АлматыТОО Графика-Принт, 1999. – 400 б. қазақ, орыс

тiлдерiнде.

Қожакеев Т. Болашақ барлаушысы Ораз Жандосов /Т.Қожакеев

//Қожакеев Т. Көк сеңгiрлер. – Алматы, 1992. – 152-163 б.

Қыдырбеков Б. Ораз Жандосовочерк /Б.Қыдырбеков. – Алматы

Жазушы, 1967. – 31 б.

* * *

Әбжанов Х. Ораз Жандосов және 1916 жылғы көтеріліс: Қазақстандағы

ұлт-азаттық көтерілісінің 100 жылдығы қарсаңында/ Х. Әбжанов

// Президент және халық. - 2014. - 11 шілде.

Есполов Т. «Верныйды» Алматыға ауыстырған қайраткер: [қоғам

қайраткері Ораз Қиқымұлы Жандосов туралы] / Т. Есполов //Ана тілі. - 2014.

- 15-21 мамыр.

Нұрымбетова Г. Біз Жандосов жайлы жақсы білеміз бе?: [қоғам және

мемлекет қайраткері Ораз Жандосов туралы] / Г. Нұрымбетова //Айқын. -

2010. - 25 ақпан.

Қапалбекұлы Н. Алаштың ардақты тұлғасы: [қайраткер Ораз Жандосов

жайлы] / Н. Қапалбекұлы // Жетісу. - 2011. - 9 шілде.

Қапалбекұлы Н. Заманынан асып туған (Ораз Жандосов есімі қалай

қастерлеуге де лайық) / Н. Қапалбекұлы //Президент және халық. - 2011. - 16

қыркүйек.

Өзбеков Ж. Ораз Жандосовтың өмірі мен ағартушылық қызметі

/ Ж. Өзбеков //Открытая школа. - 2016. - № 1. - 57-60 б.

237

Ағартушы-педагог, әдіскер, тарихшы,

әдебиеттанушы Телжан Шонановтың


Телжан Шонанұлы қазiргi Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы Аманкөл

ауылында 1894 жылы 17 желтоқсанда дүниеге келген.

1912 жылы Орынбордағы екi кластық орыс-қазақ училищесiн бiтiрiп,

Орынбордағы қырғызқазақ мұғалiмдер институтына түскен. 1915 жылдан

ұстаздық жолын бастайды.

Т.Шонанов «Жаңа мектеп» журналының негiзiн қалап, оның

редакциялық алқасының мүшесi болды. Сонымен қатар ол «Жаршы», «Ақ

жол», «Лениншiл жас» газет, журналында оқыту мәселелерiн көтердi.

Т.Шонанов мектептерде қазақ тiлiн оқытып, Халық Ағарту комиссариатының

методикалық кеңесiнiң ғылыми қызметкерi болған. Өмiрiнiң соңғы жылдары

Қазақ педагогикалық институтының қазiргi Абай атындағы Алматы

Мемлекеттiк университетi, әрi Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттiк

университетiнiң доценті қызметiн атқарған.

Ол отыздан аса оқулықтардың, ондаған мақалалардың авторы: «Әлiппе»,

«Жаңа арқа» алғашқы жылғы оқу құралы, «Жаңалық» колхоз мектептерi

үшiн әлiппе, «Тiл дамыту», «Қазақ тiлi» грамматика мен емле», «Қазақ

тiлiнiң оқу құралы», т.б. Ол орыстарға арналған «Самоучитель киргизского

языка для русских» деген кiтаптың және А.Байтұрсыновпен бiрлесiп жазған

«Оқу құралы» хрестоматиясының да авторы болды.

Т.Шонанов 1937 жылы 21 шiлдеде Қазақ КСР Iшкi iстер халық

комиссариаты тарапынан тұтқынға алынып, «Халық жауы» деген жала

жабылғанша көрнектi ғалым ретiнде танылып қалған. Саналы да қысқа

өмiрiнде зерделi зерттеулер жасаған Телжан Шонанұлының күндер өткен

сайын еңбектерi мен нақты оқулықтары – бүгiнгi күн кәдесiне жарайтын,

уақытпен үндесiп жатқан ғылыми мұра. Телжан Шонановтың әйелі Шахзада

Шонанова 1938 жылдың 9 наурызында ері Телжаннан (25-ші ақпан) он

күннен кейін Алматы түрмесінде атылады. Аяулы ер-азаматтардың арасында

ату жазасына кесілген жалғыз әйел Шахзада еді.


Шонанов Т. Зерттеу әдiсi үзiндi //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең Т.II.

/құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы,1998. – 186-189 б.

Шонанұлы Т. Қазақ жері мәселесінің тарихы: [араб әрпінен көшіріп

дайындаған Зида Ижанов] //Таң-Шолпан. – 2006. - № 1. – 8-123; 2006. № 4.

76-105 б.; 2007. - № 3. – 78-103 б.

Ол туралы:

Телжан Шонанов 1894-1938 // Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең Т.II.

/Құраст.Қ.Жарықбаев,С.Қалиев – Алматы,1998. – 186-бетте.

238

Шонанов Телжан (1894-1938) //Қазақстандағы білім беру мен

педагогиканың даму тарихы (ҮІ-ХХ ғғ.) ІІ бөлім. (Библиографиялық



педагогикалық кiтапханасы).

Шонанов Телжан //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық


Шонанов Т. //Сарыбаев Ш.Ш., Сарыбаев Қ.Ш. Қазақ тiл бiлiмi

әдебиетiнiң библиографиялық көрсеткiшi. Алтыншы бөлiм. – Алматы, 1994.

– 18, 28, 44, 63, 96, 101, 102, 104, 118, 175, 183, 193, 194, 195, 198, 199 б7

* * *

Әнес Ғ. Қос мұңлық: Телжан мен Шаһзада: [репрессия құрбандары

болып, атылып кеткен қоғам қайраткері, педагог, тілші-ғалым, аудармашы

Телжан Шонанов пен оның әйелі педагог-әдіскер Шаһзада Аронқызы

Шонанова туралы] / Ғ. Әнес // Ана тілі. - 2017. - 10-16 тамыз.

Есекешова М. Т.Шонанұлы – тiл жанашары /М.Есекешова //Қазақ тiлi

мен әдебиетi. – 1998. - № 3-4. – 111-112 б.

Есекешова М. Телжан Шонановтың қазақ әлiппесiне қосқан үлгiсi /М.

Есекешова // Қазақстан жоғары мектебi. – 1998. - № 5. – 3-5 б.

Есекешова М. Телжан Шонановтың педагогикалық мұралары

/М.Есекешова // Бастауыш мектеп. – 1998. - № 1. – 17-19 б.

Есекешова М. Т.Шонанов пен Қ.Жұбановтың педагогикалық

қызметтерi /М.Есекешова // Қазақстан мектебi. – 1999. - № 9. – 75-б.

Есекешова М. Т.Шонанұлының ғылыми-педагогикалық еңбектері

/М.Есекешова // Бастауыш мектеп. – 2005. - № 3. – 44-б.

Есекешова М. Телжан Шонанұлының аудармашылық жазбалары

/М.Есекешова // Бастауыш мектеп. – 1998. - № 12. – 6-7 б.

Есқалиев С. Ел деп, жер деп өткен ер Телжан Шонанұлын ұрпақ

ұмытпақ емес: [педагог, ғалым, оқулық кітаптардың авторы, тарихшы]

/ С. Есқалиев // Түркістан. - 2014. - 18 желтоқсан.

Жорабекова Н. Т.Шонанұлы еңбегіндегі патша өкіметінің жер саясаты

мәселесі / Н. Жорабекова //Қазақстанның ғылыми әлемі=Научный мир

Казахстана. - 2010. - № 1. - С.67-69.

Зайкенова Р. Телжан тағылымы: [энциклопедист-ғалым, педагог, қазақ

тілінің білгірі, әдебиетші, тарихшы Телжан Шонанов туралы] / Р. Зайкенова,

С.Баймұратова // Қазақ әдебиеті. - 2014. - 21-27 қараша.

Мектеп-тегі А. Телжан Шонанұлы - әмбебап ғалым / А. Мектеп-тегі

// Ана тілі. - 2017. - 23 ақпан - 1 наурыз.

Саланчина Н. Телжан Шонанұлынан қалған мұралар /Н.Саланчина

// Тәрбие жұмысы. – 2006. - № 3. – 2-4 б.

Сарыбаев Ш. Телжан Шонанұлы /Ш.Сарыбаев //«Қайнар»

университетiнiң хабаршысы – 1999. - № 1. – 19-21 б.

Сымайылов М. Телжан Шонанов – ағартуш –педагог /М.Сымайылова,

Б.Баймұратова // Қазақстан мектебi. – 1996. - № 11. – 59-63 б.

239

Тәкенов Ә. Телжан Шонанов және мектептегi өлкетану /Ә.Тәкенов,

Б.Баймұратова // Қазақстан мектебi. – 1997. - № 3. – 61-63 б.

Телжан Шонанұлы кім болған? /Материалды газетке дайындаған

А.Еркінбаева //Қазақ батыры. – 2004. - №1. - қаңтар

Тойкен С. Телжан Шонанұлы кім еді /С.Тойкен. – Ақиқат. - 2004. - № 9

.- 38-42 б.

Қоғам қайраткерi, тарихшы, профессор

Санжар Жағыпарұлы (Жафарұлы) Аспандияровтың

(Асфендияров) туғанына 130 жыл 1889-1938

Санжар Жағыпарұлы Аспандияров 1889 жылы қазан айында Ташкент

қаласында әскери тiлмаш отбасында дүниеге келді. Ол 1907 жылы сол жерде

реалды училищенi тәмамдағаннан кейiн Петербургтағы әскери-медициналық

Академияға түседi. Оны 1912 жылы аяқтап, шекара бекiнiсi Термезге дәрiгер

ретiнде жiберiледi, ал 1913 жылы майданға жiберiлдi. 1917 жылы тұтқынға

түсiп, Германияда бiр жыл азапты өмiр кешедi. Содан 1918 жылы ғана елге

оралды. Бұқара, Закаспий майдандарында полк дәрiгерiнiң қызметiн атқарып,

Түркiстан өлкесiнде Қызыл Армия бөлiмдерiн ұйымдастыруға белсене

кiрiседi.

С.Аспандияров 1919 ж. Түркiстан республикасының Денсаулық сақтау

халық комиссары болып тағайындалды.

1921 жылы Түркiстан республикасының Мәскеудегi тұрақты өкiлi және

РСФСР ұлт iстерi жөнiндегi халық комиссариатының коллегия мүшесi болып

сайланды.

С.Ж.Аспандияров 1923 жылы РКП б Орта Азиялық бюросының

мүшелiгiне кандидат ретiнде ұсынылады.

1925 жылдан Бүкiлодақтық Атқару комитетi хатшысының орынбасары

және оның президиум мүшесi болып сайланды.

С.Ж. Аспандияров 1927 жылы Мәскеу Шығыстану институтының

ректоры болып тағайындалды, оған Мәскеу университетiнiң профессоры

атағы берiлдi. Бұл қазақ және орта азия тарихында тұңғыш берiлген ғылыми

атақ едi.

Бұдан кейiн Қазақстан үкiметiнiң шақыруымен С.Ж. Аспандияров

Алматыда тұңғыш ашылған Қазақ Мемлекеттiк университетiнiң ректоры

болып тағайындалды, ал 1931-1933 жылдары Қазақ АКСР Денсаулық сақтау

халық комиссары, сонымен қатар медицина институтын ұйымдастырып,

оның алғашқы ректоры болды. Қазақ АКСР бiлiм беру комиссарының

орынбасары, Қазақстан ұлттық мәдениет ғылыми-зерттеу институтының

тарих секторының меңгерушiсi болып iстедi.

С.Ж. Аспандияровтың ең бағалы ғылыми еңбегi «Қазақстан тарихы»

және «Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерiлiсi».

Бойындағы бар асылын халқына, елiне, Отанына арнаған аяулы азамат,

қайталанбас iрi талант иесi 1937 жылы жеке басқа табынушылықтың

құрбаны болды. Жұбайы Рабиға да ҚарЛАГ-та 5 жыл айдауда болды. 1958

жылы 26 мамырда ақталды.

240

Оның ел алдындағы қызметтерi ескерусiз қалған жоқ. 1929-1937

жылдары Алматыда тұрған үйiне ескерткiш тақта орнатылды. Өзi алғаш

ректоры болған Алматы Мемлекеттiк медицина университетi мен Алматы

көшелерiнiң бiрi бүгiнде сол кiсiнiң есiмiмен аталды. 1989 жылы Алматы

медицина институтына (қазіргі Қазақтың Ұлттық медициналық

университеті) С.Аспандияров есімі берілді.


Асфендияров С.Ж. Қазақ тарихының очеркi: 1 бөлiм- Қызылорда:

Қазбас, 1935 – 91 б.

Асфендияров С.Ж. Шығыстың ұлттық төңкерiсшiл қозғалыстың тарихы

- Қызылорда: Қазбас,1931. - 25б. (Қазақ пед.ин-ты жанындағы сырттан

оқитын бөлiм)

Асфендияров С. Екпiндi мұғалiмдердiң бүкiлқазақстандық съезiнде

сөйлеген сөзi (үзiндi) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы Т.2.

/ құраст.Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 144–145 б.

Асфендиярұлы С. Денсаулық сақтау майданын жетiлдiру керек

//Денсаулық жолы. – 1931. - № 11. – 1–4 б.

Асфендияров С. Қазақстан–патшалық Россия отары /орысшадан ауд.

Т.Жумасейiтов //Қазақстан мектебi. – 1989. - № 10. – 8–17 б.; №4. – 4–12 б.

Асфендияров С. Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерiлiс

// Қазақстан мектебi. – 1990. - № 4.– 36–39 б. (басы 1989. - № 10–12 және

1990. -№ 1,2)

Асфендияров С.Ж. Ұлттық ғылыми кадрлар даярлаудағы

кемшiлiктерiмiз: [профессор С.Ж.Асфендияровтың 1933 жылғы тамыздың

25-iнде Алматы қаласында өткен ғылыми қызметкерлердiң жиналысында

сөйлеген сөзi] //Қазақстан коммунисi.–1990. -№ 7. - 76– 77 б.

Ол туралы:

Аспандияров Асфендияров Санжар Жафарұлы //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия. Т.1. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,

1998. – 481-482 б.

Аспандияров Асфендияров Санжар Жафарұлы //Түркiстан:

Халықаралық энциклопедия. – Алматы, 2000. – 96-б.

Асфендияров Санжар (1889-1938) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.Т.2./құраст.Қ.Жарықбаев, С.Қалиев.–Алматы, 1998.–143 б.

Аспандияров (Асфендияров) Санжар Жафарұлы (1889-25.2.1938)

//Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық анықтамалық. Т.1. –

Алматы:Қазақ энциклопедиясы, 2012. – 187 б.

Санжар Асфендияров [1989–1939 ж. Өмiрi мен қызметi туралы естелiк

// Әлжанов А., Шокин Ә., Досаханов Ә. Алғашқы қазақ дәрiгерлерi. –

Алматы, 1984. – 69–70 б.

Жұмалиев Қ. Үлгiлi ұстаз (С.Асфендияров) //Жұмалиев Қ. Жайсаң

жандар: Естелiктер. – Алматы, 1969. – 174–197 б.

241

Қаратаев М. Саңлақ ғалым: [тұңғыш қазақ мемлекеттiк университетінiң

ректоры, профессор С.Асфендияров туралы естелiк] //Қаратаев М. Көргенiм

мен көңiлдегiм:[естелiктер, портреттер, эсселер]. – Алматы, 1982.– 107–112 б.

* * *

Ахметов М. Қазақстанның алғашқы ректоры. Санжар Асфендияров

елімізде жоғары оқу орындарының жүйесін қалыптастыруға орасан ықпал

етті (Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне - 90 жыл) /

М. Ахметов // Президент және халық. - 2018. - 16 наурыз.

Қойшыбаев Б. Қайраткер және ғалым (Санжар Асфендияровтың

туғанына 120 жыл) / Б. Қойшыбаев // Егемен Қазақстан. - 2009. - 8 желтоқсан.

Құсайынұлы Қ. Білім бастауының білгірлері. Педагогикалық және

медициналық институттың негізін қалаған Санжар Асфендияровтың

туғанына 120 жыл толып отыр. / Қ. Құсайынұлы //Алматы ақшамы. - 2009. -

21 қараша.

Пірәлиев С.Ж. Ұлтымыздың тұңғыш педагог-ректоры: [Санжар

Сейітжапарұлы Асфендияров туралы] / С. Ж. Пірәлиев //Түркістан. - 2008. -

11 желтоқсан.

Жазушы-драматург, ақын,аудармашы,

ғалым, педагог Жүсiпбек Аймауытовтың


Жүсiпбек Аймауытов 1889 жылы Семей губерниясының Павлодар

уезiндегi Қызылту облысының бiрiншi ауылында туған. Ауылда ескiше хат

таныған соң, 1904-1911 жылдары Орыс-қазақ мектептерiнде оқыды. 1911-

1914 жылдары Керекудегi орыс-қазақ мектебiн бiтiрiп, 1914-1918 жылдары

Семейдегi мұғалiмдер семинариясында оқыды. 1919 жылы Алашорда

партиясына кiрiп, «Абай» журналын шығаруға атсалысты.

Кейін Алашордадан бөлініп, 1919 жылы Коммунистік партия қатарына

өтеді. Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып,

1920 жылы Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының

орынбасары болып тағайындалады.

Ж.Аймауытов 1919-1920 жылдары Павлодар, Семей қалаларында партия,

кеңес қызметiн атқарды. Ол 1921 жылы Семейдегi губерниялық оқу

бөлiмiнiң меңгерушiсi, кейiн «Қазақ тiлi» газетiнiң редакторы, 1922-1924

жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалiмi, ал 1924-1926 жылдары Ташкентте

шығатын «Ақ жол» газетiнiң редакциясында бөлім меңгерушісі қызметін

атқарды. Бұдан кейiн 1926-1929 жылдары Шымкент педагогикалық

техникумының директоры болды. Ал 1929 жылы басталған кеңестік қуғын-

сүргін кезінде «Қазақстандағы ұлшылдық ұйыммен байланысы бар» деген

жаламенг тұтқынға алынып, ұзақ тергеуден кейін, 1931 жылы ату жазасына

кесілді.

Жүсiпбек Аймауытовтан қалған мұра аса бай. Оның iшiнде

«Қартқожа», «Ақбiлек» романдары «Күнiкейдiң жазығы» повесi мен

көптеген әңгiмелер, «Рабиға», «Мансапқорлар», «Сылаң қыз», «Ел қорғаны»,

242

«Қанапия-Шарбану», «Шернияз» атты пьесалар, өлеңдер мен «Нұр күйi»

поэмасы, балаларға арналған ертегi кiтапшалар, сын мақалалар мен көптеген

аударма кiтаптар, оқулықтар бар.

Ол халық ағарту комиссариатында, педагогикалық оқу орындарында

қызмет iстей жүрiп, жас ұрпақты тәрбиелеуге бағышталған ғылымның әр

саласында жан-жақты бiлiм алуын көздеген еңбектер мен оқу құралдарын

жазды.Оның iшiнде 1924 жылы «Тәрбиеге жетекшi», 1926 жылы

«Психология», «Жан жүйесi және өнер таңдау», 1929 жылы «Комплекстi

оқыту жолдары» т.б. еңбектерi бар. Бұлар, әрине бүгiнгi жетiлген педагогика

мен психологияның методологиясы тұрғысынан әлсiз көрiнсе де өз дәуiрi

үшiн аса пайдалы қызмет атқарды.

Ж.Аймауытов кезiнде бiрқатар саяси тарихи еңбектердi, оқулықтарды

қазақша аударуға қатысқан. Оның аударуымен Н.И.Бухарин мен

Е.А.Покровскийдiң «Коммунизм әлiппесi», М.Н.Покровскийдiң «Ресейдiң

ХIХ–ХХ ғасырлардағы төңкерiс қозғалыстары тарихынан», «Орыс тарихы»,

В.Верховскийдiң «Химияның бiрiншi тәжiрибе сабақтары» атты оқулығы

басылған. Бұлар Ж.Аймауытовты өз заманының жан-жақты бiлiмдi,

ағартушы, педагог, ғылымы ретiнде тұлғаландыра түседi.


Аймауытов Ж. Бес томдық шығармалар жинағы /Ж. Аймауытов,

Қазақстан Респ.Ұлттық Ғыл. Акад. М. О. Әуезов атын. әдебиет және өнер

институты - Алматы Ғылым.

Т.1. Романдар – 1996. – 326 б.

Т.2: Повесть пен әңгiмелер, аудармалар. – 1997. – 271 б.

Т.3: Пьесалар, өлеңдер. – 1997. – 237 б.

Аймауытов Ж. Шығармалары: Романдар, повесть, әңгiмелер, пьесалар

/Құраст. М.Атымов, Қ.Керейқұлов - Алматы: Жазушы, 1989. – 560 б.

Аймауытұлы Ж.. Психология / Араб жазуынан көшiрген А. Қажанова -

Алматы: Рауан,1995, - 311 б.

Аймауытов Ж.. Шернияз: Пьесалар жинағы /құрас. Б. Құндақбаев -

Алматы: Өнер, 1990. – 336 б.

Аймауытов Ж. «Абай» журналының бас мақаласы (үзiндi);Психология

(жан жүйесi) мен өнер таңдау (үзiндi); Тәрбиеге жетекшi (үзiндi);

Комплекспен оқыту жолдары (үзiндi); Әдет заңы // Қазақтың тәлiмдiк ой-

пiкiр антологиясы. Т.2. /құраст. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев – Алматы, 1998. –

122 – 143 б.

Аймауытұлы Ж. …Бұлар (А.Затаевич пен Ковалев) ән-күйдiң қазақ

тонының өңiн келтiремiз деп,қыра-қыра кейбiр ән-күйдiң қара қыртысын

айналдырып барады // Жас алаш. – 2002. – 13 тамыз.

Аймауытов Ж. Су жүзiнде (Мопассаннан): [1924 ж. Ташкент қ. Ж.

Аймауытовтың өзi шығарған «Сәуле» әдеби журналында жарияланған.

Әңгiме Ги де Мопассанның шығармасынан аударған /шығарманы тауып,

кирилл әлiпбиiне түсiрген Н.Қуантайұлы] // Жас алаш. –2002. – 8 қаңтар.

243

Аймауытұлы Ж. Ұлтты сүю: [қазақтың классик жазушысы

Ж. Аймауытұлының осы мақаласы 1918 жылы «Абай» журналына шыққан,

содан алынып отыр] // Жас алаш. – 2001. – 6 наурыз.

Аймауытұлы Ж. Әскери жастар туралы: [Ж.Аймауытұлының 1926

жылы жазған мақалалары] /Ж.Аймауытұлы //Алматы ақшамы. – 2007. – 5

мамыр

Аймауытұлы Ж. Ұлтты сүю әр түрлі:[«Абай» журналы. 2 қазан 1918

жыл. Туындыны төте жазудан кирилл қарпіне түсірген - жүсіпбектанушы

Н.Қуантайұлы] / Ж. Аймауытұлы// Мәдени мұра. - 2011. - № 5. - 24-27 б.

Аймауытов Ж. Ұлтты сүю. (Ж.Аймауытов «Абай» журналы 2 қазан

1918 жыл) / Ж. Аймауытов //Ақиқат. - 2013. - № 6. - 3-5

Ол туралы:

Аймауытов Жүсіпбек (1889 - 1931) //Бес арыс: Естелiктер, эсселер

және зерттеулер, мақалалар. – Алматы,1992. – 376 – 453 б.

Аймауытов Жүсiпбек // Қазақ ССР. Қысқаша энциклопедия. - Алматы,

1989. – 97-бетте.

Аймауытов Жүсiпбек //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.1.– Алматы,

1998. – 138-б.

Аймауытов Жүсіпбек //Түркiстан: Халықаралық энциклопедия.–

Алматы, 2000. – 31-32 б.

Аймауытов Жүсіпбек //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық


Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) //Қазақ халқының халық

ағартушылары Халыққа бiлiм беру саласындағы кiтапханаларға

методикалық-библиографиялық көмек құралы. - Алматы, 1991.-39–45 б.(Қ.Р

Бiлiм мин-гi. РҒПК)

Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) //Жарықбаев Қ. Қазақ

психологиясының тарихы. – Алматы, 1996. – 102–110 б.

Жүсіпбек Аймауытов (1889 -1931) //Даналар туралы әңгiмелер. –

Алматы, 2000. – 85–86 б.

Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) //Қазақтар. Көпшiлiкке арналған

тоғыз томдық анықтамалық.Т.2.– Алматы, 1998.– 174–175 б.

Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы Т.2. /құраст. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. –

120–122 б.

Жүсіпбек Аймауытов (1889 - 1931) //Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ

тәлiм-тәрбиесі. – Алматы, 1995. – 264-278 б.

Жүсіпбек Аймауытов //Қызыл қырғын. 37-де опат болғандар /құраст.:

Қ.Қасенов, Ә.Төреханов. – Алматы, 1994. –30–32 б.

Жүсіпбек Аймауытовтың (1889-1931) педагогикалық көзқарастары

//Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының тарихы (кеңестiк дәуiр 1920 -1999) –

Алматы,1999.- 55–60 б.

Байғабылов Б. Қайта оралған қаламгер:[Жүсiпбек Аймауытов туралы]

/Б.Байғабылов// Зауал: Мақалалар, естелiктер. – Алматы, 1991. – 191–204 б.

244

Жарықбаев Қ. Жүсiпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары

студенттер мен мұғалiмдерге арналған көмекшi құрал /Қ.Жарықбаев. -

Алматы Бiлiм, 2000. – 76 б.

Елеукенов Ш. Әсем сөздiң зергерi: [Ж.Аймауытовтың творчествосы

туралы] /Ш.Елеукенов // Елеукенов Ш. Жаңа жолдан: Әдеби портреттер,

зерттеулер. – Алматы,1989. – 108–129 б.

Қалиев С. Аймауытовтың педагогикалық мұралары /С.Қалиев //Қазақ

халқының тәлiм-тәрбие тарихынан. – Алматы, 1992. – 210–224 б.

Қожакеев Т. Дарқан дарын (Жүсiпбек Аймауытов) /Т.Қожакеев

//Қожакеев Т. Көк сеңгiрлер. – Алматы, 1992.- 30–56 б.

Қирабаев С. Жүсiпбек Аймауытов: [өмiрi мен шығармашылығы]

/С.Қирабаев. - Алматы: Ана тiлi, 1993. – 224 б.

Қирабаев С. Жүсiпбек Аймауытов /С.Қирабаев. – Алматы, 1990. – 36 б.

(Қазақ КСР «Бiлiм» қоғамы)

Қирабаев С. Жүсiпбек Аймауытов (1889-1931) /С.Қирабаев

//Аймауытов Ж. Шығармалары: Романдар, повесть, әңгiмелер, пьесалар. –

Алматы,1989. – 3-22 б.

Құсайынов Д. Өнегелi өмiр Жүсiпбек Аймауытов 1889-1931

/Д.Құсайынов, Қ.Шүлембаев //Дала даналары /құраст.Е.Әбен,

Е.Дүйсенбайұлы, И.Тасмағамбетов, А.Құдабаев. – Алматы, 2001. – 526-540 б.

Мұхамедханов Қ. Абай мұрагерлерi:[Шәкәрiм, Кәкiтай, Тұрағұл,

Көкбай, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,

М.Дулатовтар жайында] /Қ.Мұхамедханов. - Алматы: Атамұра,1995. – 204 б.

Тәжібаев Ә. Жүсiпбек Аймауытов /Ә.Тәжібаев //Тәжiбаев Ә.

Есiмдегiлер. – Алматы, 1993. – 336–339 б.

Тұрысбеков Р. «Күнікейдiң жазығы» повесiнiң көркемдiк және

реалистiк мәнi туралы //Қазақ әдебиетi тарихының өзектi мәселелерi:

Ғылыми мақалалар жинағы /құраст.Т.Қожакеев. – Алматы, 1993.– 68–76 б.

Сағынбекұлы Р. Жүсiпбек (Өмiрi мен қаламгерлiк қызметi) көмекшi оқу

құралы /Р.Сағынбекұлы. - Алматы: Санат, 1997. – 224 б.

Сағынбекұлы Р. Жүсiпбек Аймауытұлы: [өмiрi мен қаламгерлiгi

хақында] / Р.Сағынбекұлы. – Алматы: Рауан, 1997. - 103 б.

* * *

Ақтілеуов А. Асылдың сынығы – Ақтөбеде: [Ж.Аймауытовтың қызы

Муза Ресейдің Тамбов қаласында тұрады ] /А.Ақтілеуов //Айқын. – 2007. –

30 наурыз.

Байбосын С. Сұлтанмахмұт Жүсіпбектің ағасы ...[С.Торайғыров пен

Ж.Аймауытов жайында] / С. Байбосын //Қазақ әдебиеті. - 2018. - 13-19 сәуір.

- 3 б.

Бөлеев Қ. Қазақ ағартушы-педагогикаларының халықтық салт-дәстүрлер

арқылы ұлттық тәрбие беру туралы ой-пікірлері / Қ. Бөлеев, М. Е. Әбікеева

// Ұлттық тәрбие. - 2010. - № 3. - 132-138б.

245

Бапаева М. Төлеген Тәжібаев - Ж.Аймауытовтан кейінгі төл психология

оқу құралдарының авторы / М. Бапаева //Мектептегі психология. - 2010. - №

4. - 9-10 б.

Жақыпова Ә. Ұлт мүддесін көздеген сыншы: [Алаш арыстарының бірі

Жүсіпбек Аймауытов жайлы] / Ә.Жақыпова //Ақиқат. - 2010. - № 11.- 60-63 б.

Мекебаева Л. Шығарма шебері. Ж.Аймауытұлының әңгімелері хақында

/ Л.Мекебаева // Жалын. – 2004. - № 12. – 61-64 б.

Пірәлиева Г. Аймауытов – Абайтанушы /Г.Пірәлиева //Қазақ әдебиеті. –

2005. – 1 шілде.

Тұрысбек Р. Аймауытұлының әдеби-сын еңбектері: [Жүсіпбек

Аймауытұлының әдеби мұрасы жайлы] / Р. Тұрысбек// Айқын. - 2010. - № 7. -

55-59 б.

Ысқақұлы Д. Сан қырлы дарын немесе Жүсіпбек Аймауытов

шығармашылығы туралы сыр / Д. Ысқақұлы // Қазақ және әлем әдебиеті =

Казахская и мировая литература. - 2018. - № 1-3. - 19-23 б.

Ісімақова А.М. Жүсіпбек Аймауытұлының әдебиеттанулық зерттеулері

/ А. М. Ісімақова //Қазақ тілі мен әдебиеті - қазақ,орыс сыныптарында. - 2014.

- № 2. - 2-3 б.

Педагог, қоғам қайраткерi,

Қазақ АКСР Халық ағарту комиссары (1922-1937),

Нұғыман Залиевтың туғанына 130 жыл 1889-1938*

Нұғыман Залиев Орал облысы, Жаңақала ауданында туған. 1919 жылдан

Коммунистiк партия мүшесi. 6 жылдық орыс-қазақ мектебiн, Қазан

қаласындағы мұғалiмдер даярлайтын семинарияны бiтiрген.

1905-1907 жылдары Қазанда оқып жүрiп, Альафузов заводы

жұмысшыларымен бiрге РСДРП Россия социал-демократиялық жұмысшы

партиясы жергiлiктi комитетi жанынан жасырын құрылған оқушылар

ұйымына мүше болған. Сол үшiн сенiмсiз деп танылып, жандармдардың

бақылауына алынған.

1909-1918 жылы бастауыш мектептiң мұғалiмi болып iстедi. 1916 жылы

шаруалар қозғалысына қатысты. 1918-1922 жылдары Ордада халық ағарту

комиссарының орынбасары, Жаңақала уездiк кеңесiнiң революциялық

комитетiнiң төрағасы. Кейiн уездiк атқару комитетiнiң төрағасы болып

ауылдарда кеңестердi және партия ұяларын ұйымдастыруға қатысты.

1922-1937 жылдары Қазақ АКСР Халық ағарту комиссары, Гурьев уездiк

атқару комитетi төрағасы, Орал облысы, «Қосшы» одағының төрағасы,

губерниялық және округтiк халық ағарту бөлiмiнiң меңгерушiсi болды.

Бiрнеше рет өлкелiк облыстық партия ұйымдарына мүшелiкке сайланды.

246

Ол туралы

Залиев Нұғыман 1889-1938 //Қазақ ССР. Қысқаша энциклопедия. Т.1.

– Алматы, 1984. – 157 б.

Залиев Нұғыман //Қазақстан Республикасының Білім министрлері:

Биобиблиографиялық көрсеткіш. – Алматы: 2001.- 22 б. (Республикалық

ғылыми-педагогикалық кітапхана)

Залиев Нұғыман //Қазақстан ғалымдары: Энциклопедиялық


Асылбеков М. Арманда кеткен арыстар Алматы қаласындағы

Республикалық педагогикалық мұражайдағы «Халық жауы» атанып кеткен

арыстар Н.Залиев, А.Байтұрсынов, А.Кенжин, С.Садуақасовтарға арналған

бөлiм туралы // Қазақстан мұғалiмi. – 1997. – 16 сәуiр.

Тортаев Т.К. Қазақстанның халық ағарту сферасының ұлы

тұлғаларының бірі қоғам қайраткері Нұғман Залиев (1889-1938)

/Т. К. Тортаев // Техникалық және кәсіптік білім. - 2016. - № 2. - 63-65 б.

Жазушы, ақын, драматург, педагог

Тайыр (Тайлақбай) Жомартбаевтың

туғанына 135 жыл 1884-1937*

Тайыр Жомартбаев Шығыс Қазақстан облысы бұрынғы Семей обл.

Абай ауданындағы Мұқыр ауылында дүниеге келген. Ауыл мектебiнде

ескiше хат танып, кейiн Уфа қаласындағы Ғалия медресесiн бiтiрдi. Ұлы

Октябрь социалистiк революциясынан бастап өмiрiнiң соңына дейiн

мектептерде, техникумдарда сабақ бердi. 1915-1928 жылдары Зайсан

қаласында, маңырақ болысында мұғалім болып қызмет істеді. 1928-1930

жылдары Семейдегі № 14 мектептің директоры, 1930-1937 жылдары

Семей педагогикалық техникумында оқытушы болды.

Т.Жомартбаев мұғалiм бола жүрiп, балаларға арналған «Ыждаһатты

бала», «Жалқау бала», «Балаларға насихат», «Жетiм баланың мұңы»,

«Рахымды жолдас», «Үлкен әке мен немере» т.б. халықтық тәлiм-тәрбиеге

негiзделген адамгершiлiк тақырыбында бiрнеше өлеңдерiн жазып, 1914 ж.

Семей баспаханасынан «Балаларға базарлық» атты оқулық шығарды. 1912

жылы тұңғыш «Қыз көрелiк» романын жазды. Онда 20-ғасырдың басындағы

қазақтың тұрмыс-тiршiлiгiн, теңiне қосыла алмаған қазақ қыздарының өмiрi

суреттеледi. «Айқап», «Жаңа мектеп», т.б. журналдарға мақала, фельетондар

жазып тұрды. «Сары сүйек, құла», «Осы ма, қазақ өмiрiң» атты пьессалары

Зайсан, Семей қалаларындағы театрларда қойылды. Т.Жомартбаев қазақ

әдебиетi тарихына ағартушы, ақын ретiнде ендi. Кузнецк қаласында № 23

мектепте жұмыс істеп жүргенде, Сталиндiк қуғын-сүргiнге ұшырап,

тұтқынға алынады да, 1937 жылы ату жазасына кесіледі. 1956 жылы

ақталды.

247


Жомартбаев Т. Қыз көрелiк //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.(ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2.

/Құраст.Қ.Жарықбаев,С.Қалиев /Т.Жомартбаев. – Алматы,1998 – 94–97 б.

Жомартбаев Т. Туған жердi сағыну:(Өлең) /Т.Жомартбаев // Қазақ

әдебиетi. – 1996. – 13 қаңтар.

Ол туралы:

Жомартбаев Тайыр //Қазақ ССР. Төрт томдық қысқаша энциклопедия

Т.4. – Алматы,1988. – 259 б.

Жомартбаев Тайыр (1884-1937) //Абай: Энциклопедия.– Алматы, 1995.-

254 б.

Жомартбаев Тайыр 1884-1937 //Қазақстан: Ұлттық

энциклопедия.Т.4.– Алматы, 2002. – 31б.

Жомартбаев Тайыр //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия. – Алматы:

Қазақстан даму институты, 1999. – 270 б.

Жомартбаев Тайыр //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.

– Алматы: Аруна, 2005. – 270 б.

Жомартбаев Тайыр. (1884-1937) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы (ХХ ғасырдың 20-жылдарынан 1995 жылға дейiнгi кезең) Т.2.

/ құраст.Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 94-б.

Құлбарақов С. «Қыз көрелiк» - қазақ прозасының қарлығашы

педагог, ақын-жазушы Тайыр Жомартбаевтың еңбегi жайлы //Абай. – 2002.

- № 1. – 54- 56 б.

Мұхаметханов Қ. Ақын жазушы, педагог: [педагог-жазушы Тайыр

Жомартбаев туралы] // Қазақ әдебиетi. - 1996. – 23 қаңтар.

Ақын, ағартушы, журналист

Мұхаметсәлім Көшімовтың

туғанына 135 жыл (1884-1935)

Мұхаметсәлім Көшімов 1884 жылы бұрынғы Көкшетау облысы,

Еңбекшілдер ауданында діндар отбасында туған. Жас шағында әкесімен

қажыға барып, «Галач қажы» атанған. Ол бірнеше тәлім-тәрбиелік

еңбектердің авторы «Үгіт», «Әдеп», «Сабақ», «Насихат қазақия», «Ақыл

кітабы», т.б. Бұл кітаптар қазақ шәкірттеріне арналған ақыл-кеңес, тәрбие

тағылымдарын қамтиды. 1911-1914 жылдары «Айқап» журналында қызмет

істей жүріп, ел ішіндегі мектеп-медреселердің жай-күйі, олардағы оқу-тәрбие

істерінің барысы жайлы ой қозғаса, жетісу, қырғыз, қытай қазақтарын

аралаған кезінде этнографиялық очерктер жазған.

М.Көшімов – ұстаз бен шәкірт қарым-қатынасында әдепті, мәдениетті

қарым-қатынас болу әрбір адамның міндеті деп ұғады. Баланың әдептілігін,

білімге ұмтылушылығы, халқына деген махаббатын жас кезінен тәрбиелеудің

маңызын жоғары бағалайды.

248


Көшімов М. Үгіт: үзінді // Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Т.2.

– Алматы: Рауан, 1998. – 91-92 б.

Көшімов М. Әдеп: үзінді // Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Т.2.

– Алматы: Рауан, 1998. – 92 б.

Көшімов М. Тамақтану әдептері //Қазақтың тәлімдік ой-пікір

антологиясы. Т.2. – Алматы: Рауан, 1998. – 92-93 б.

Көшімов М. Қонақ шақыру әдептері //Қазақтың тәлімдік ой-пікір

антологиясы. Т.2. – Алматы: Рауан, 1998. – 93 б.

Көшімов М. Сөйлеу әдептері // Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы.

Т.2. – Алматы: Рауан, 1998. – 93 б.

Ол туралы:

Мұхаметсәлім Көшімов // Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Т.2.

– Алматы: Рауан, 1998. – 90-91 б.

Ақын Махамбет Өтемiсұлының


Махамбет Өтемiсұлы Батыс Қазақстан облысы, Орда ауданының

Нарын құмында 1804 жылы туған. Ауыл молдасынан дәрiс алған. Жас

кезiнде Махамбет хан ордасында болды. Жәңгiр хан оны Зұлқайнар деген

ұлымен бiрге Орынбор қаласына жiбердi, оған хандықтың мирасқоры -

ханзаданы бағып, тәлiм-тәрбие беру мiндетi жүктелдi. Ханның Махамбеттi өз

адамы, өз ақыны етуге тырысқан ниетiнен ештеңе шықпайды. Ол халықтың

мұңын мұңдап, жырын жырлағаны үшiн хан сарайынан қуылады. Исатай

бастаған шаруалар көтерiлiсiне қатысады. Онда ол сол қозғалыстың

ұйымдастырушы, басқарушы көсемдерiнiң бiрi, жалынды үгiтшiсi, жауынгер

жыршысы болады.

Өзiнiң өлеңдерiнде ақын жастардың тәнi мен жаны бiрдей шынығуына,

олардың күштi ерiк-жiгерi мен қайсар мiнез-құлқын тәрбиелеу iсiне зор

маңыз бередi. Жастард бұқара халыққа қиянат жасайтын хан-сұлтандарға

қарсы күрестiң мәнiн терең түсiне бiлетiн қас батыр етiп шығару үшiн

Махамбет тәрбие мәселесiн халықтың абыройы жолындағы күреспен

ұштастыруға, өскелең ұрпақтың мұрат-мүддесiн әлеуметтiк мәнiн ашуға

тырысады.

Ақынның құдiреттi сөзiнiң күнi бүгiнге дейiн сыры кеткен жоқ.Махамбет

жырлары халқымыздың мәдени мұрасының, рухани қазынасының ең

асылынан саналады.


Махамбет. Ереуiл атқа ер салмай; Ұлы арман; Толарсақтан саз кешiп;

Еңселiгiм екi елi; Махамбеттiң Жәңгiрге айтқаны; Атадан туған аруақты ер;

Ерлердiң iсi бiтер ме ; Исатай деген ағам бар; Мұнар күн; Тайманның ұлы

Исатай; Жәңгiрдiң iсi; Тарланым; Мен едiм; Жайықтың бойы көк шалғын;

249

Махамбеттiң Баймағамбет Сұлтанға айтқаны; Қызғыш құс; Исатай сөзi; Мен

Нарыннан кеткенмiн; Мiнгенi Исатайдың Ақтабан-ай: өлеңдер /Махамбет

//Бес ғасыр жырлайды. 1-шi том.–Алматы,1989.- 180-196 б.; Үш томдықТ.1.-

Алматы,1984.– 202-240 б.

Өтемісұлы М. Ереуiл атқа ер салмай: Өлеңдер /Баспаға дайындаған,

алғысөз, түсiнiктерiн жазған Қ.Сыдиков /М.Өтемісұлы - Алматы: Жазушы,

1989. – 141 б.

Өтемісов М. Жыр - семсер: өлеңдер /М.Өтемісов. - Алматы: Жазушы,

1979.–136 б.

Өтемісұлы М. Өлеңдер /М.Өтемісұлы -Алматы:Казмемкөркемәдеббас,

1951-138 б.

Өтемісұлы М.. Шашақты найза, шалқар күй / Күйлердi нотаға түсiрген

Қ. Ахмедияров/М.Өтемісұлы. - Алматы: Өнер,1982. – 56 б.

Өтемісов М. Тарланым: Өлеңдер /М.Өтемісов. - Алматы: Жалын,1985 –

44 б.

Өтемісұлы М. «Ереулi атқа ер салмай»», «Әскер жинап аттандық»;

«Баймағамбет сұлтанға айтқан сөзi»; «Мен, мен едiм, мен едiм»; «Исатай

деген ағам бар»: [Өлеңдер] /М.Өтемісұлы // ХIХ ғасырдағы қазақ поэзиясы. –

Алматы, 1985. – 62 – 81 б.

Өтемісұлы М. Ереуiл атқа ер салмай; Мiнкен ер; Тарланым;

Тайманның ұлы Исатай; Ерлердiң iсi бiтер ме?; Толғау; Нарын; Күн қайда;

Мен едiм; Қызғыш құс: [Өлеңдер] /М.Өтемісұлы //ХIХ ғасыр әдебиетi.

Хрестоматия.6-шы кiтап /құраст.Х.Сүйiншәлиев–Алматы,1992–35–39 б.

Өтемісұлы М.. Ереуiл атқа ер салмай; Мұнар күн; Тарланым; Қызғыш

құс:[Өлеңдер] /М.Өтемісұлы //Дау шешедi дана сөз –Алматы,1996. –73–76 б.

Өтемісұлы М.. «Тарланым», «Тайман ұлы Исатай»:[Өлеңдер]

/М.Өтемісұлы // Қазақ әдеби тiлiнiң тарихы. Хрестоматия. - Алматы:

Республикалық баспа кабинетi, 2000. – 112-114 б.

Ол туралы:

Махамбет Өтемісұлы (1804-1846) //Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша

энциклопедия Т.1. – Алматы, 1984. – 340-346 б.

Махамбет Өтемісұлы (1804-1846) //Абай: Энциклопедия. –

Алматы,1995. – 400–401 б.

Махамбет Өтемісұлы (1804–1846) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.Т.1 (VI ғасырдан XX ғасырдың басына дейiнгi кезең)

/құраст.Қ.Жарықбаев,С.Қалиев – Алматы,1994, - 155–157 б.

Махамбет (1804 – 1846 //Тарақты А. Қазақтың әйгiлi күйшiлерi IХ–ХХ

ғғ. – Алматы, 1992. –10-б.

Махамбет Өтемісов //Қазақстан тарихының библиографиясы

(Революцияға дейiнгi дәуiр) Библиографиялық көрсеткiш –Алматы,1979.- –

786-790,793,796,800,813,814,816-820,823,825,826,847-855,858.

Өтемісов Махамбет (Ақынның туғанына 175 ж. толуына арналған

әдеби – музыкалық композиция) – Алматы,1979 – 25 б.

Өтемісұлы М. (1804–1846) //Қазақтар.Көпшiлiкке арналған тоғыз

томдық анықтамалық. Т.2 Тарихи тұлғалар –Алматы,1998.–102–103 б.

250

Өтемісұлы М. (1804–1846) //Жарықбаев Б., Қалиев С. Қазақ тәлiм-

тәрбиесi. – Алматы,1995. – 150–154 б.

Адамбаев Б. Алтын сандық: Әдеби мақалалар / Б.Адамбаев - Алматы:

Жазушы, 1989. – 180-185 б. Жинақта «Махамбеттiң Шонты биге айтқаны»

деген жаңа табылған өлеңi берiлген.

Аманшин Б. Махамбеттiң тағдыры: Роман және әдеби зерттеулер /

Б.Аманшин. - Алматы: Жазушы,1991. – 387 б.

Аманшин Б. Дауылпаз ақын //Махамбет. Жыр семсер. – Алматы,1979 - 5

–14 б.

Досмұхамедұлы Х. Исатай –Махамбет. Махамбет жырларының тұңғыш

басылымы / Х.Досмұхамедұлы. – Алматы,1991. – 72-77 б.

Жұмалиев Х. Махамбет Өтемiсұлы (1804–1846).Махамбеттiң өмiрi мен

шығармасы туралы көпшiлiкке арналған ғылыми очерк / Х.Жұмалиев –

Алматы,1948. - 112б.

Жұмалиев Қ. Махамбет Өтемiсов /Қ.Жұмалиев // Сөз зергерлерi. –

Алматы, 1966. – 272-300 б.

Кенжалиев И. Махамбет Өтемiсұлы: Өмiрi мен қызметi туралы қысқаша

тарихи очерк / И.Кенжалиев. – Алматы,1978. – 127 б.

Кенжалиев И. Махамбет Өтемiсұлы / И.Кенжалиев.-Алматы: Қазақстан,

1979.-104б.

Қозыбаев М. Жыр құдiретi (Махамбет туралы сыр) /М.Қозыбаев //Жауды

шаптым, ту байла. - Алматы,1994. – 121-125 б.

Қорқытов Б. Дара да дана тұлға:М.Өтемiсұлы туралы /Б.Қорқытов

//Атырау билерi мен батырлары – Алматы,1993 – 47–50 б.

Рязанов А. Исатай Тайманов көтерiлiсi /ауд.М.Неталиев /А.Рязанов. –

Алматы Қазақстан,1996. – 176 б. Кiтапта М. Өтемiсұлы туралы деректер

бар.

Тілепов Ж. Елiм деп еңiреген ерлер жыры /Ж.Тілепов. -Алматы:

Бiлiм,1995.-192 б.

Тілепов Ж. Махамбет пен Шернияз /Ж.Тілепов //XIX ғасырдағы қазақ

ақындары – Алматы,1988. – 322-349 б.

* * *

Ақтажиева М. XXI ғасыр Махамбеті: [«XXI ғасыр Махамбеті» атты

танымдық кеш / М. Ақтажиева //Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2017. - № 9. - 132-

139 б.

Дүйсенбаева Ж. Қызғыш құс: [Махамбет өлеңдері туралы]

/ Ж.Дүйсенбаева //Ұлт тағылымы. – 2004. - № 1. – 110-115 б.

Кекілбайұлы Ә. Наркескен: Деректі тарихи баян: [Махамбет және

қазақтың ұлт-азаттық қозғалысы] /Ә.Кекілбайұлы //Таң-Шолпан. –2003. –

№ 6. – 8-63 б.

Қазақ әдебиетінің классиктері=Классики казахской литературы:

[Махамбет Өтемісұлы (1803-1846)] //Қазақстанның ғылымы мен жоғары

мектебі. – 2005. – 15 ақпан.

251

Қылышбаева Г. Махамбет жырларының ұлттық мұраты – «Азаттық.

Тәуелсіздік. Мәңгілік Ел» / Г. Қылышбаева //Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2016. -

№ 9. - 23-26 б.

Мәмбетзаева Г. Махамбет өлеңдерінің талдамасы (2 сағат): [Махамбет

Өтемісұлының шығармашылығын оқыту] / Г. Мәмбетзаева //Қазақ тілі мен

әдебиеті . - 2014. - № 5. - 81-87 б.

Тәжіғалиева А. Баба биігіне тағзым: [Махамбет Өтемісұлы туралы]

/А.Тәжіғалиева // Қазақ әдебиеті. – 2007. – 21 қыркүйек.

Шотанов Қ. Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған

көтеріліс / Қ. Шотанов //Жалпы тарих және құқықтану мектепте, колледжде

және ЖОО-да=Всеобщая история и правоведение в школе, колледже и ВУЗ-

е. - 2015. - № 2-3. - 10-12 б.

Тарихшы, әдебиетшi

Мұхаммед Хайдар Дулатидiң


Мұхаммед Хайдар Дулати Ташкентте дүниеге келiп, Үндiстандағы

Кашмир уалаятында қайтыс болған. Мұхаммед Хайдардың балалық шағы

Мұхаммед Шайбанидың өзбек көшпендiлерi қысымшылығымен Орта

Азиядағы Темiр әулетiнiң мемлекетi өмiр сүруiн тоқтата бастаған кезеңiнде,

Моғолстанның күйреуi мен Қазақ хандығының өрлеген тұсында өтедi.

Бабырдың сөздерi байынша, Мұхаммед Хайдар Дулатидiң бойында

энциклопедиялық бiлiм болған. Ол барлық саяси оқиғалардың бел ортасында

жүрдi, саяси қайраткерлердi де бiлетiн. Ол Моғолстан, Орта Азия мен

Қазақстанның, әсiресе дулат тайпасының феодалдық бөлiгiнiң тарихын жетiк

бiлген.Ол «Тарих-и-Рашиди» және «Джаннама» атты еңбек жазған. Даңқын

дүние жүзiне әйгiлi еткен «Тарих-и-Рашиди» деген еңбегi. Бұл қазақ тарихы

туралы жазылған алғашқы төлтума. Орта ғасырлардағы қазақтардың көшпелі

тұрмысы мен шаруашылығын, саяси тiршiлiгiн нақтылы келтiрiп, маржандай

тiзiп жазған. Қазiргi кезде бұл еңбек мәдениеттi елдердiң бiразының тіліне

аударылып, дүниежүзiлiк әдеби мұраның алтын қорына енiп отыр. 1999

жылы Мұхаммед Хайдар Дулатидiң 500 жылдығы ЮНЕСКО шеңберiнде

Ташкент қаласында аталып өтілді. Тараз қаласында ескерткіш қойылды.

Тараз мемлекеттік университетіне Мұхаммед Хайдар Дулати есімі берілді.

Ұлы ғұламаға арналып бірнеше ғылыми конференциялар өткізілді.


Дулати М.Х. Тарихи Рашидb /М.Х.Дулати. - Алматы, 1999.

Ол туралы:

Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551) //Түркістан: Халықаралық

энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,

2000. -493-494 б.

Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551) //Тарихи тұлғалар. –Алматы:

Алматыкітап, 2005. – 80-81 б.

Мұхаммед Хайдар Дулати //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Т.6. –

Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004. - 635 б.

252

Мұхаммед Хайдар Дулати. Ойшыл. Тарихшы. Жазушы. Қолбасшы:

Халықаралық ғылыми–теориялық конференцияның материалдары. –

Алматы: Қазақ университетi, 1999. – 276 б.

Мұхаммед Хайдар Дулати (1499–1551) //Қазақтар. Көпшiлiкке

арналған тоғыз томдық анықтамалық. Т.2. Тарихи тұлғалар. – Алматы,1998.

–64–66 б.

Мұхаммед Хайдар Дулати (1499 – 1551) //Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр

антологиясы.Т.І (VI ғасырдан XX ғасырдың басына дейiнгi кезең )

/құраст.Қ.Жарықбаев,С.Қалиев. –Алматы,1994. –136–137 б.

Мұхаммед Хайдар Дулати 1499-1551 //Ұмытылмас есiмдер

/құраст.Б.Ысқақов. – Алматы,1994.- 86-96 б.

Дербісәлиев Ә. Тарихтан сыр тартқан Мұхаммед Хайдар Дулати 1499-

1551 /Ә.Дербісәлиев //Дала даналары /құраст.Е.Әбен, Е.Дүйсенбайұлы,

И.Тасмағамбетов, А.Құдабаев. – Алматы, 2001.– 248-257 б.

Қазақ хандары және М.Х.Дулати //Молдақасов Р.Б. Қазақ хандығы

дәуiрiндегi педагогикалық ой-пiкiрлер.Қазақ және шетел педагогика тарихы

пәнiне қосымша оқу құралы. – Тараз, 2000. – 4-9 б.

Қожабекұлы Б.А. Мұхаммед Хайдар Дулати ғылыми-зерттеу мақалалар

мен тарихи эсселер / Б.А.Қожабекұлы. - Алматы Ататек, 2000. – 312 б.

* * *

Байсерке Л. «Тарих-и Рашиди» қазақ тілінде: [Мұхаммед Хайдар

Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегін аудармашы Ислам Жеменей қазақ

тіліне аударды] /Л.Байсерке, Б.Әбділдаұлы //Егемен Қазақстан. – 2003. – 19

желтоқсан.

Дербісәлиев Ә. Жақсыдан қалған жәдiгер (Мұхаммед Хайдар Дулатидiң

«Жаһан наме» поэмасы жайлы) /Ә.Дербісәлиев //Ақиқат – 2001.- № 3.–

46–58 б.

Дербісәлиев Ә..Талғам тарланы (Мұхаммед Хайдар Дулати Орта

Азияның VI–XVI ғ.ғ. әдебиетi мен мәдениетi, ғылымы мен өнерi туралы)

/Ә.Дербәсәлиев //Парасат. – 2001. - № 5. – 2 – 4 б.

Жарықбаев Қ. Мұхаммед Хайдар Дулатидің психологиялық идеялары

/Қ.Жарықбаев , Г.Айтжанова // Білім. – 2006. - № 3. – 75-78 б.

Кенжебаев Т. М. Х. Дулатидiң тарихи мұрасындағы педагогикалық ой-

пiкiрлер /Т.Кенжебаев, Р. Молдакасов, И. Сусаев //Iзденiс. Гуманитарлық

ғылымдар сериясы. – 2000. – №3. – 130–133 б.

Қозыбаев М. Алтын көпiр (Мырза Мұхаммед Хайдар Дулати дала

өркениетiнiң шежiрешiсi) /М.Қозыбаев //Парасат. – 2000. - № 1. – 10–12 б.

Қойгелдиев М. «Тарих-и-Рашиди» және «Қазақ мәдениетi»

(тарихи сабақтасты мәселелерi):[1999 ж.3-4 маусым «Мұхаммед Хайдар

Дулати: Ойшыл. Тарихшы. Жазушы» деген атпен халықаралық ғылыми-

теориялық конференция өткiзiлген, сондағы мақаласы] /М.Қойгелдиев

//ҚазМҰУ-ң хабаршысы.Ақпарат сериясы. – Алматы , 2000.- № 1. – 7–32 б.

253

Мұқай Ө. Дулати туған тілінде сөйлейді!: Алматы қ. Достық үйінде орта

ғасырлық саяси тұлға, көрнекті қайраткер, Мұхаммед Хайдар Дулатидің

«Жаһаннаме» дастанының тұсаукесері өтті /Ө.Мұқай //Алматы ақшамы. –

2007. – 24 мамыр.

Мырзабеков Б. Мұхаммед Хайдар Дулати мұрасы - ұлттық байлығымыз

/ Б.Мырзабеков, Д.Жолдасов // Ақиқат. – 2000. - № 6. – 56 – 65 б.

Негимов С. Дулатидің көсемдерге қатысты ой-пікірлері: [мемлекет

қайраткері, оқымысты Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи-и-Рашиди»

шығармасы туралы] / С. Негимов //Ақиқат. - 2008. - № 10. - 65-66 б.

Омарханұлы Қ. Хұдайдад Алланың рақымы жауған бұл бабамыз кім?:

[Мұхаммед Хайдар Дулати туралы] /Қ.Омарханұлы //Егемен Қазақстан. –

2007. – 25 шілде.

Пищулина К. «Тарих-и Рашидидің» тәржімесі туралы: /К.Пищулина,

Н.Атығай //Қазақ тарихы. – 2004. - № 4. – 129-133 б.

Сулейменов Т.А. К вопросу об исследовании творчества М.Х.Дулати

/ Т. А. Сулейменов, Ш.З.Сауранова // Қазақстанның ғылыми әлемі=Научный

мир Казахстана. - 2011. - № 3. - С.97-99.

Халықаралық конференция өттi:[М. Х. Дулатидiң туғанына 500 жыл.

Алматыдағы Ғалымдар үйiнде өткен конференциядан] //Қазақ тарихы. –

2000. - № 1. – 53–б.

254

КҮНТІЗБЕКТЕ АТАЛҒАН ЕСІМДЕРДІҢ

АЛФАВИТТІК КӨРСЕТКІШІ

А, Ә Абай атындағы опера

және балет театры - 3

Адамбаева Ж.Д. – 19,210

Айманов Ш. – 4

Аймауытов Ж. – 21,241

Ақтөбе педагогикалық

университеті – 22

Алғыс айту күні – 5

Алматы қ. № 12 қазақ

гимназиясы – 23

Алматы қаласының

кітапханалар күні – 17

Аманжолов А.С. – 12,94

Ана күні – 16

Аңырақай шайқасы - 23

Арғынбаев Х. – 16

Астана күні – 14,108

Асфендияров С.Ж. – 21,239

Асылбеков М.Х. – 3,31

Ата-аналардың жалпыұлттық

жиналысы күні – 11

Әдібаев Х.Ә. – 14,120

Әзірбаев К. – 11

Әйтеке би - 21

Б, Г, Ғ

Байланыс және ақпарат

қызметкерлерінің күні – 14

Балалар мен жасөспірімдер

кітабы апталығы – 7

Балалар спартакиадасы – 14

«Балдәурен» оқу-сауықтыру

орталығы – 18,186

Балуан Шолақ – 21

Баржақсин А. – 21

«Бастауыш жеті жылдық және орта

мектеп оқушыларының үлгерім

бағасына бестік балды енгізу»

қаулысы -3

Бәсенов Т.Қ. – 16

Бектұрғанов Н.С. – 3, 28

Бельгер Г.К. – 17

Бержанов Қ.Б. – 20,226

Бүкіләлемдік кітап және

авторлық құқық күні – 9

Білім күні – 15,142

Ғылым қызметкерлері күні – 8

Ғылыми-педагогикалық

мақалалардың қазақша

тұңғыш жинағы – 23

Д Дамитов Б.Қ. – 5,42

Дербісалин Ә.Ж. – 4,36

Дөнентаев С. -12,84

Дүиежүзілік Қызыл Жарты

Ай мен Қызыл Крест күні -10

Дүниежүзілік СПИД

құрбандарын еске алу күні – 10

Дүниежүзілік тіршілік өрісін

қорғау күні – 12,99

Дүниежүзілік

ақпарат күні – 19

Дүниежүзілік бала еңбегіне

қарсы күрес күні – 12

Дүниежүзілік балалар күні – 18


жастар күні – 18,188

Дүниежүзілік пошта күні – 17


туризм күні – 16,159

Дүниежүзілік тұтынушыларды

қорғау күні – 5

Дүниежүзілік еңбекті қорғау

күні – 9

Дүниежүзілік сапа күні – 18

Дүниежүзілік баспасөз күні – 10


бейбітшілік күні – 16,157


ғарышкерлік күні – 8,56

255

Дүниежүзілік денсаулық

сақтау күні – 8,53

Дүниежүзілік жазушы күні – 5

Дүниежүзілік қауіпсіз

Интернет күні – 5

Дүниежүзілік мейірім күні – 4

Дүниежүзілік поэзия күні – 6

Е, Ж, З

Еңбек күні – 16

Ерубаев С. – 4

Есімжанова Р. – 3

«Жалпы білім беретін және кәсіптік

мектеп реформасының Негізгі

бағыттары» -8

Жаманбаев Қ.Ж. – 6

Жандосов О.Қ. – 20,234

Жанкелдин Ә. – 21

Жансүгіров І. – 10,65

Жаңа жыл – 3,23

Жаркент педагогикалық

колледжі – 22

Жарықбаев Қ.Б. – 17,178

«Жас ұлан» ұйымы – 14,110

Жерді қорғау күні – 7

«Жетісу әйелі» газеті – 23

«Жол ашар» акциясы – 15,131

Жомартбаев Т. – 21,246

Жұбанов Қ.Қ. – 20,224

Жүнісов С. – 4

Залиев Н. – 21,245

И, К

Иманбаева Ш. – 20

Интернационалист жауынгелерді

еске алу күні – 4

Исмаилова Г.М. – 20

Калинкин В.П. – 6

Кәсіптік-техникалық

училищелер – 22

Кедрина З.С. – 15

Кенжебаев Б. – 17,166

Кенжебаев С.М. – 17

Көктемгі демалыс – 6,44

Көшімов М. – 21,247

Күзгі демалыс – 18,183

Күн күні – 10

Қ ҚР Гуманитарлық білім беру

тұжырымдамасы – 15

Қазақ Ұлттық техникалық

университеті -16

Қазақ АКСР Астанасы – 22

«Қазақ әдебиеті» газеті – 3

«Қазақ КСР халық ағарту

ісі туралы» заңы -20

Қазақ қыздары үшін

қысқа мерзімді курстар – 22

Қазақ Ұлттық университеті – 3

Қазақстан жазушыларының

І съезі – 13

Қазақстан композиторлар

Одағы – 22

Қазақстан мемлекеттік

хор капелласы – 22

«Қазақстан Республикасында

мемлекеттік білім стандарт-

тарын әзірлеу және бекіту

тәртібі туралы» қаулысы -10

Қазақстан халқы

тілдері күні – 15,146

Қазақстан халқының

бірлігі күні – 10,62

Қазанғап күйші – 21

Қазақ Мемлекеттік

қыздар пед. университеті -15

«Қазіргі қазақ тілі» еңбегі – 22

Қайдаров Ә.Т. – 20,215

Қалиев Б.Қ. – 4,32

Қалиев С.Қ. – 13,102

Қалиұлы Ғ. – 16,154

«Қамар сұлу» романы – 23

Қастеев Ә. - 3

Қатаев Т.Қ. – 20,232

Қожанов С. – 16, 148

Қожықов Қ.Қ. – 19

Қошқарбаев Р. – 17

ҚР Конституця күні – 15,138

ҚР мемлекеттік

рәміздері күні – 12,96

ҚР Тәуелсіздік күні – 20,220

Н, О, Ө

256

ҚР Тұңғыш Президент күні – 19,205

ҚР Ұлттық ұланы күні – 3

Құлмағамбетова Б. – 19,198

Құрманғазы атындағы

халық оркесті – 13

«Қыз Жібек» операсы – 18

Қысқы демалыс – 20,228

Л, М

Левшин А. – 21

Майқанова С. – 3

Майлин Б. - 18,193

«Мамания» мектебі – 23

Манаев Н. – 16,155

Марғұлан Ә.Х. – 11,75

Махамбет Өтемісұлы – 21,248

Махмұдов Х.Х. – 11,70

Мәдениет және өнер

қызметкерлері күні – 11

Медицина қызметкері күні – 13

Мектеп бітірушілер кеші – 14,106

«Мектептің өмірмен байланысын

нығайту және қазақ КСР-інде халыққа

білі беру жүйесін одан әрі дамыту

туралы» заң -7

Мектепке дейінгі мекеме қызмет-

керлерінің Бүкілқазақстандық

тұңғыш конференциясы -22

Мектепке дейінгі мекеме

қызметкерлерінің Республикалық

кеңесі – 12

«Мектепке дейінгі балалар

мекемелерін одан әрі дамыту, мектеп

жасына дейінгі балалардың тәрбиесі

мен дәрігерлік күтімін жақсарту

шаралары туралы» қаулы -11

«Мектепке жол» акциясы – 14,118

Мемлекеттік қызметші күні – 13

Молдағұлова Ә. – 8

Мұғалімдер күні – 17,162

Мұғалімдер даярлайтын курс – 14

Мұхамеджанов С. – 15

Мұхаммед Хайдар Дулати – 21

Мырзабекова Т. – 20

«Наука Казахстана» газеті – 14

Наурыз мейрамы – 6,49

Наушабаев Н. – 21

Никольская А.Б. – 20

Нұрмаханова Ә.Н. – 20,218

Нұрпейісов Ә. – 17

Нүсіпбеков А.Н. – 19

Отан қорғаушылар күні – 10,68

Отбасы күні – 16,151

Өскемен педагогикалық


П, Р

Павлодар педагогикалық


Практикалық сабақтар – 22

Раевский Н. – 14

Республикалық әдістемелік

нұсқау беретін орталық – 22

Рождество күні – 3

Рухани келісім күні – 17,173

Рысқұлов Т. – 19,200

С

Садвақасов Г.С. – 13,101

«Сауатсыздық жойылсын»

қоғамы – 8

Саяси қуғын-сүргін құрбандарын

еске алу күні – 12, 88

Сәтбаев Қ.И. – 8,59

Сейтешев Ә.П. – 18,196

Сейфуллин С. – 17,169

Сидоров В.К. – 9

Симашко М.Д. – 6

Славян жазбасы, ағарту және

мәдениет күні – 12

Соқпақбаев Б. – 17

Соңғы қоңырау – 12,86

Спорт күні – 15,133

«СССР-дегі бастауыш және

орта мектептің құрылымы

туралы» қаулы – 22

Сыздықова Р.Ғ. – 15,122

Т

Талдықорған музыкалық


257

Тамыз мәслихаты – 15,126

Тәжібаев Ә.Т. – 4

Темірбеков А. – 19,203

«Түркістан» газеті – 4

Түркістан педагогикалық


Тынышбайұлы М. – 11,79

Тілешова С. – 4,38

Ұ, Ү, Ф

Ұлттық валюта – теңге күні – 18

Ұлттық домбыра күні – 14

Ұлы Отан соғысындағы

Жеңіс күні – 11,71

Ұлықбек Мұхаммед Тарағай – 7

Үмбетбаев Ә.Б. – 6

Фридман Ц.Л. – 19

Х, Ш, Щ

Халықаралық нашақорлыққа

қарсы күрес күні – 13

Халықаралық ауыл әйелдері күні – 17

Халықаралық балаларды

сауықтыру лагері күні – 14,114

Халықаралық мектеп

кітапханаларының күні – 17,175

Халықаралық адам

құқықтары күні – 19

Халықаралық СПИД-ке

қарсы күрес күні – 19,208

«Халыққа білім беру саласындағы

ұйымдастыру мен басқару

Құрылымы туралы» қаулы - 10

Халықаралық ескерткіштер мен

тарихи орындарды қорғау күні - 8

Халықаралық жастар күні – 14

Халықаралық қарттар күні – 16

Халықаралық музыка күні – 16,160

Халықаралық сауаттандыру күні – 15

Халықаралық студенттер күні – 18

Халықаралық шылымқорлықтан

бас тарту күні – 19,191

Халықаралық балаларды

қорғау күні – 12,90

Халықаралық ядролық сынақтарға

қарсы іс-қимыл күні – 15,136

Халықаралық әкелер күні – 13

Халықаралық дәрігерлер

күні – 17

Халықаралық ана тілі күні – 4

Халықаралық әйелдер күні – 5,39

Халықаралық бақыт күні – 6

Халықаралық балалар кітабы

күні – 8,51

Халықаралық би күні – 10

Халықаралық достар күні – 12

Халықаралық жастар

ынтымақтастығы күні - 9

Халықаралық Жер-Ана күні – 9

Халықаралық қар күні – 4

Халықаралық қуыршақтар

театры күні – 6

Халықаралық құстар күні – 7

Халықаралық мәдениет күні – 8

Халықаралық мұрағаттар

күні -12

Халықаралық мұражайлар

күні – 11

Халықаралық Олимпиада

күні – 13

Халықаралық отбасы

күні – 11,81

Халықаралық су күні – 7

Халықаралық театр күні – 7

Халықаралық төзімділік

күні – 18

Храпченков Г.М. – 20

Шайжүнісов Ж. – 12

Шаяхметов Ш.Ш. – 3,25

Школьник В.С. – 4

Шонанов Т. – 21,237

Щучинск индустриялық-

педагогикалық колледжі – 21

258

АВТОРЛАРДЫҢ, РЕДАКТОРЛАРДЫҢ ЖӘНЕ

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАРДЫҢ АЛФАВИТТІК КӨРСЕТКІШІ

А

Абаған Б. – 81,118,144

Абакова С. – 82,151

Абданова А. – 46

Абдирова Л. – 221

Абдолла С. – 140

Абдрасилов Д.К. – 132

Абдрасилова Б.А. – 72

Абдрасилова М.Т. – 213

Абдукаримова З.Т. – 139

Абдыкадирова М. – 192

Абенова К.М. – 232

Абетова Р.Қ. – 221

Абилдаева Г.Д. – 189

Абилова А.А. – 99

Абитжанова Л.А. – 184

Абсатова А.А. – 135

Абубакирова М.М. – 230

Абуева Н.С. – 176

Авакова Р. – 95

Адамбаев Б. – 250

Адамбаева Ж. – 199

Адамбаева Ж.Д. – 211,212

Адамова М.Е. – 132

Адырбаева Ұ. – 223

Айбекова А. – 72

Айдарова А. – 209

Айжігітова Н. – 115

Аймауытов Ж. – 242,243

Аймахан Қ. – 221

Аймаханова А. – 146

Аймуханов Б.Қ. – 69

Айсиева С. – 221

Айтбаев Қ. – 140,221

Айтбаев Ө.А. – 216

Айтбайұлы Ө. – 125,217

Айтжанбай Г. – 202

Айтжанова Г. – 252

Айтжанова Р. – 97

Айтимова Д.К. – 221

Айтқожаева А. – 46,99

Айтуллина Б.А. – 146

Акуева Т. – 99

Акымбекова Г.Б. – 82,152

Ақашева А. – 63

Ақбаева К. – 200

Ақберлиева Р. – 184

Аққайыр Ж. – 86

Аққұлова А. – 66

Ақмурзаева Б. – 213

Ақордаұлы Қ. – 78

Ақсуат Е. – 118

Ақтажиева М. – 250

Ақтілеуов А. – 244

Ақылбекова Ә. – 40

Ақыпбекұлы Ө. – 109

Ақыш Н. – 37

Алгаутова Ж.К. – 116

Алданазарова А.А. – 146

Алданыш Х. – 184

Алекпева Л.К. – 176

Алибаева Г.Т. – 206

Алимова Қ.У. – 146

Алиханова Г.У. – 107

Алишева Ж. – 52

Аллаберген Қ. – 150

Алпартегі Ж. – 61,72,202

Алпысбаева Ұ. – 159

Алтынбаев М. – 69

Алтынбай Ә. – 213

Альменова Г.А. – 144

Альхайырова Қ. – 135

Амалбек Б. – 116,187

Аманғалиева А. – 164

Аманжолов А.С. – 95

Аманжолов С.М. – 174

Амантаева Ғ. – 46

Аманшин Б. – 250

Аметова Л. – 174

Амиргалиев М.У. – 116

Амренова М. – 176

Анаш Д. – 86,92,119,127,

259

Айтмағамбетов Е. – 219

Анетбаева Т. – 46

Аралбаев Қ. – 219

Арын Е. – 88,140

Арынұлы С. – 61,172

Арыстанов Ж. – 236

Асабаев З. – 125,172,195

Асаинова М. – 115

Асан М. – 128

Асанбекова Г. – 140

Асанкелдіұлы А. – 137,140

Асанова К. – 86

Асаубаева А.К. – 174

Асқар О. – 223

Асқарқызы Ж. – 54

Асфендияров С.Ж. – 240

Асылбеков М. – 246

Асылбеков М.Х. - 32

Асылбекова Ж. – 58

Атабекова Г.С. – 192

Атемкулова Ж.О. – 222

Атенова Б.К. – 54

Атығай Н. – 253

Атымов М. – 242

Аубакирова К.Б. – 213

Аупбаев Ж. – 72,73,81

Аухадиев К. – 109

Ахмедалиева Д.У. – 82,152

Ахмет Б. – 88

Ахметкалиева А.У. – 99

Ахметов М. – 241

Ахметова Г. – 109

Ахметова Ғ. – 73

Ахметова К. – 132

Ахметова С. – 147,234

Ахметова Ш. – 159

Ахметсафина А.К. – 100

Ахметұлы А. – 234

Ахтамбердиев З. – 216

Ахтанбердиева З.Т. – 216

Ашжанова Д.Н. – 109

Аюбаев К. – 103

Аюбекова К. – 140,213

Аюпова Л.А. – 176

Аязбаев Б.Ж. – 135

137,144,160

Ә

Әбдәкімов Ә. – 29

Әбдәкімұлы М. – 88

Әбдибек Ж. – 152

Әбдиев Е. – 128

Әбдиманұлы Ө. – 168

Әбдықалықова Г. – 82

Әбдібек С. – 63

Әбдікәрімұлы Б. – 27

Әбдіқалық К. – 67

Әбдіқалықова Г. – 109,152,206

Әбділдаұлы Б. – 252

Әбділдаұлы О. – 168

Әбдіраманұлы М. – 150

Әбдірахманов А. – 180

Әбен Е. – 60,77,244,252

Әбенова М. – 222

Әбжанов Х. – 61,236

Әбсаттаров Р. – 197,217

Әбуова К. – 199

Әбусейітов Б. – 135

Әбікей А. – 150

Әбікенова К. – 88

Әбіқаев А. – 95

Әбілда Ш. – 116

Әбілдин Ш. – 172

Әбілдинов Қ. – 134

Әбілқайырова Н. – 184

Әбілқайырова Н.Н. – 63

Әбілқасымов Б. – 125

Әбілов Д. – 195

Әбілов З. – 103

Әбілтайұлы М. – 202

Әбілханова С.К. – 165

Әбіханова Г. – 222

Әбішева Т. – 73

Әдібаев Х. – 120-122

Әділбекқызы Г. – 54

Әділғазы Ә. – 119

Әділқаев Д. – 199

Әділханқызы Н.Н. – 112

Әжіғалиева М. – 47

Әйтімова Д. – 222

Әкебаев Б. – 88

260

Аязбаева Б. – 46

Әленов Т. – 140

Әлжанов А. – 240

Әлжанов Т.М. – 60

Әлжанова Ж.Т. – 69

Әлипова Б. – 47,52

Әлмашұлы Ж. – 150

Әлібекова Г.Б. – 41

Әлімбеков Б. – 192

Әлімбетова С. – 112

Әлімжан Е. – 73

Әліпбай С. – 144

Әмрина Ғ.Қ. – 86

Әнес Ғ. – 217,238

Әнесұлы Ж. – 89

Әнуарбек Ә. – 116

Әнуарбек Ә. – 58,87,89

Әнуарбекова И. – 55

Әубәкіров Т. – 58

Әуелбай М. – 112

Әукенова Г.Ш. – 97

Әшімов А. – 38

Әшімханов Д. – 149

Б

Бабагулова Ж. – 52

Бабаш Б. – 63

Бабашева Р.Қ. – 213

Бадақова И.М. – 176

Базарбаев М. – 121

Базарбаева А. – 112

Базарбаева Б. – 52

Базарбаева М. – 97

Базарова И.Н. – 161

Байбалакова С. – 213

Байбасунова Г. – 147

Байбол Ә. – 222

Байбосын С. – 244

Байғабылов Б. – 243

Байғұт М. – 202

Байдарова И.П. – 116

Байдилдаева Д.К. – 112

Байділда Ж. – 130

Байділдаева М. – 164

Байжігітова А. – 52

Байкенова Ш. – 139

Әкімбеков Қ. – 150

Баймағанбетова Г.З. – 222

Баймаханова А.Қ. – 209

Байменше С. – 195,202

Байменшин С. – 195

Баймурзаева Ж.Ч. – 41

Баймұқанов Б. – 105

Баймұрат А. – 135

Баймұратова Б. – 238,239

Баймұратова С. – 238

Баймұханбетова Ж.К. – 73,158,

161,230

Баймұханұлы Б. – 105

Байназарова М. – 128

Байсақал Н. – 119

Байсақалова Ә. – 140,213,230

Байсенова А.Е. – 47

Байсерке Л. – 252

Байсынова К.Е. – 47

Байтелиева Г. – 222

Байтенова Г. – 210

Байтенова С. – 192

Байтикова Т. – 158

Байынқол Ш. – 98

Байысбаева Н.Б. – 100

Бакирбекова Г.А. – 92,213

Бакова Г. – 24

Баққараева М.М. – 98

Бақтиярұлы М. – 109,140,184

Бақыт Ж. – 82,152

Бақытжанқызы Б. – 135,192

Балағазова Н. – 209

Балаубаев С. – 204

Балаубаева Б. – 125,217

Балгабаева Ж.Ж. – 230

Балқыбекова Б.П. – 69

Балмағанбетова С. – 55

Бапаева М. – 245

Барашева Г.С. – 132

Бартов Ш. – 216

Батырбеков М. – 234

Батырбеков М.Б. – 233

Батырхан Т. – 109

Батырханова А. – 158

Бахтияр Б. – 52,184

261

Байқұлова А. – 100

Бәкір Ә. – 137

Бегалиев Ғ. – 71

Бегалиев Н.Ж. – 135

Бегманов Қ. – 50

Бегманова С. – 47, 147,231

Бейменшин С. – 194,195

Беймуратова М.А. – 174

Бейсембаева Ә. – 132

Бейсенбаев З. – 194

Бейсенова Ш. – 195

Бейімбетқызы Р. – 195

Бейісқұлов Т. – 67,195

Бекбосын М. – 189

Бекеева А. – 174

Бекенбаева А. – 82,152

Бекқалиева Ұ. – 100

Бекмаганбетова Г. – 152

Бекмұратова Л. – 222

Бекмұхаметова М.А. – 47

Бектас Г. – 89,128

Бектұрғанов Н. – 29-30

Бектібаева Л. – 89

Бекішев Ә.С. – 61

Бердібаев Р. – 76

Бержанов Қ. – 227

Бесенов Т. – 76

Бидайшиева Б.Б. – 184,192,210

Бизақов С. – 217

Биимбетова Г.Н. – 147

Бимахова З.С. – 190

Бимұратова Ж. – 109

Бисембаева А. – 50

Бисенгалиева Ж. – 147

Бодесова Д. – 222

Божимова Р. – 100

Бозгозина Қ. – 56

Болатқызы Н. – 112

Болғанбаев Ә. – 155

Боранбай Л. – 176

Боранқұлов Қ. – 158,222

Борисова Н.И. – 116

Бөдесова Д.Е. – 98

Бөкен Ж.С. – 47

Бөлеев Қ. – 55,244

Баяхметова Қ. – 147,230

Бритько В.В. – 187

Буева Г. – 98

Бұқарқызы Х. – 172

Бұлқышев Б. – 72

Бітікова Д. – 69,109

В,Г

Волошенко Н.И. – 164

Габдолова З. – 176

Габдуллина Г. – 47

Гайыпбаева А.Ж. – 55

Галиев Д.А. – 47,109

Грицинина И.В. – 176

Гулахмедова М. – 206

Д

Дабылова А. – 82

Дайырова Ә. – 39

Дамитов Б.Қ. – 43

Дарменова Б. – 230

Дарменова И.М. – 132

Даулеткелдиева С. – 230

Дәулетбекова Ж. – 212

Дәулеткелдиева С. – 213

Дәуіт О. – 92

Дәуітұлы С. – 66

Дербісалин Ә. – 37

Дербісәлиев Ә. – 252

Джамалбаев М.С. – 69

Джумагазиева Б. – 109,140,158

Джусибалиева Б. – 41

Домбай Н. – 73

Доронина Е.В. – 116

Досаханов Ә. – 240

Досболов Д. – 47,230

Досжан Д. – 109

Досжанова Ж.Г. – 24

Досжанова Ж.Т. – 112,230

Досмұхамедұлы Х. – 250

Досмырзаева А. – 199

Доспанова Ж. – 206

Досполова С. – 112

Досыбай Н. – 109

Дөнентаев С. – 85

Дуйсенбаева А.Т. – 41

Дуйсенбаева Д. – 41

262

Бөленбаева А. – 213

Дусупова Н.Ж. – 176

Дүбірбаева Ә. – 152

Дүйсалина Д. – 100

Дүйсебаев С. – 67

Дүйсенбаева Ж. – 250

Дүйсенбайұлы Е. – 244

Дүйсенбайұлы Е. – 60,77,252

Дүйсенбиев С.Д. – 55

Дүйсенова Н. – 61

Дүрмән Д. – 119

Дюсекова Р. – 100

Е

Егенова М. – 213

Егеубаев А. – 76

Егізбаева С.Е. – 47

Едресова Б.К. – 47

Еділқызы Л. – 69,113

Елғонова С. – 69,189

Елебек Ж. – 213

Елемесов Ж. – 199

Елеубаева К. – 41

Елеукенов Ш. – 244

Елубаева Л. – 87

Елікбаев Қ. – 195

Елікбаева М. – 147

Ералханова Ә. – 133

Ерболатов Ж. – 47

Ерболатова С. – 161

Ергөбек Қ. – 150,168

Ерғалиев Ж. – 206

Ерғожин Е. – 109

Ержанова З. – 98

Еркеғалиева Ж.А. – 93,116

Ермағамбетова Л. – 168

Ермеков Н.Т. – 43

Ермуханова М. – 174

Ерімбетов М. – 66

Есали А. – 128

Есаман Х. – 119

Есболат Ж. – 41

Есболатова А. – 222

Есекешова М. – 238

Есенбаева А.Қ. – 176

Есенбекова Г. – 135

Дулати М.Х. – 251

Есенғалиева Р. – 222

Есенжолова Ж. – 214

Есенов Н. – 52,176

Есенова Қ. – 125

Есжанов А. – 104

Есиркина С.Ғ. – 58

Ескендір Р. – 58,87,93,112

116,117,128,129

Есқали А. – 61

Есқалиев С. – 238

Есқалиев С.А. – 32

Еспентаева Г. – 190

Есполов Т. – 236

Естемкулов С.А. – 69,189

Есімханова А. – 119

Ешенгазиева Б.С. – 140

Ешпанова Б. – 161

Ж

Жағыпарұлы Ж. – 73,109,129

Жайбергенова Б. – 222

Жайылғанова А. – 140

Жакакова А. – 147,231

Жаканова Д.О. – 93

Жакитова С. – 177

Жаксыканова Ж. – 41

Жакупакынов Б.Б. – 69

Жақсыбаева К. – 177,185

Жақсылықов А. – 96

Жақсылықов Р. – 140

Жақыпов Қ. – 226

Жақыпова Ә. – 245

Жалайри Ө. – 38

Жалаири Ө.Ш. – 140

Жалаушина С.Э. – 87

Жалмұқанова А.Ж. – 87

Жамалханова Л. – 177

Жанабаева Ж.Б. – 116

Жанабаева М. – 192

Жанаділов М. – 58

Жанайдаров О. – 96

Жаналина Н.С. – 87

Жандәулетұлы Н. – 125

Жандосов Ә. – 236

Жандосов О. – 236

263

Есенғалиев Ж. – 69

Жанділдин Ж. – 63

Жансүгіров С. – 67

Жансүгіров І. – 65,66

Жансүгірова Г. – 222

Жансүгірұлы І. – 67

Жанұзақова А.С. – 117

Жаңабаева Г.Ж. – 174

Жапақова А. – 152,231

Жапарова Б. – 100,174

Жаркимбаева А. – 135

Жартанова А.Қ. – 223

Жарықбаев Қ. – 171,180-182,194,204,

205,225,227,228,236,237,242-244,

247,250,252,

Жарықбаев Қ.Б. –60, 103,104,105

Жарылғасова Ш.К. – 190

Жарылғасымова Г.Н. – 92

Жасағанбергенова Б.И. – 174

Жаханова Р.М. – 135

Жашибаева Н. – 55

Жәлелқызы М. – 93

Жәрдемова А. – 161

Жданкина Е.В. – 231

Жебегенова Ә.М. – 147

Жекмұрзаева Л. – 164

Жексембаева К.Т. – 87,107

Жеменей И. – 38

Жолдасбеков М. – 77,78,168,234

Жолдасқалиева А. – 144

Жолдасов Д. – 253

Жолдыбай О. – 69

Жолмұхамбетова В. – 73,141

Жолтаева К.Ж. – 82

Жолымбетов Ө. – 134

Жомартбаев Т. – 247

Жомартова Ә. – 135

Жонтаева Ж. – 144

Жорабаева Ғ.Б. – 141

Жорабекова Н. – 238

Жоямергенқызы Н. – 172

Жугунисова А.А. – 69

Жумагалиева М.Е. – 47,135

Жумадилова А. – 185

Жұбанов А. – 226

Жандыбаева Т. – 48

Жұбанов Қ. – 225

Жұмабаев С. – 137

Жұмабайқызы Г. – 125

Жұмабек Б. – 231

Жұмабекова Ф. – 174

Жұмабекова Ф.Н. – 132

Жұмагелдіқызы А. – 50

Жұмағалиев Б. – 72

Жұмағалиева Ж. – 73

Жұмағұлова Б. – 152

Жұмағұлова Ш. – 211

Жұмаділдаева Н. – 63

Жұмаділова А. – 196

Жұмаділова Ш. – 34

Жұмалиев Қ. – 240

Жұмалиев Х. – 250

Жұматаева С.А. – 55,210

Жұматай Е. – 129,145

Жұмахметұлы Е. – 98,145

Жұмғанбетова Ж. – 24

Жұмынұлы Б. – 67

Жұртбай Т. – 58,81,89

Жүгенбаева Г. – 81

Жүдеуова Н.З. – 206

Жүніс Н. – 203

Жүнісбеков Б. – 89

Жүнісбекова К. – 219

Жүнісханова Қ.Ж. – 132

Жүсіпбекұлы Х. – 172

Жүсіпова М. – 214

Жылқайдарова А. – 174

Жылқыбаева А.Ш. – 33

З, И

Заева А.Н. – 100

Зайкенова Р. – 238

Закирова Э.Ж. – 185

Зараухаева Р.М. – 177

Зәкіржанқызы С. – 161

Зейн-ад-дин Б. – 105

Зейнуллина А.Ф. – 147

Зинуллина Қ.А. – 161

Ибашева К. – 24,231

Ибраева Б. – 177

Ибраева К. – 182

264

Идирисова И. – 112

Идрескалиева У.Б. – 177

Избасарова М. – 98,141

Избулатова Г.И. – 82

Издибаева Д. – 132

Измагамбетова З.А. – 113,207

Икрамбекова К. – 174

Илиев Ә. – 102

Ильжанова Х.Е. – 162

Ильясова А.Б. – 50

Имамбаева Д. – 129,141

Иманалиева Г. – 82,152

Иманбаева С. – 104

Иманбекова К. – 125

Иманбекова К.Ж. – 177

Иманғазинов М. – 66,67

Иманғалиева Н. – 181

Иманжан К. – 145

Иманқұлова А.Б. – 47

Иманова Л.Т. – 63

Имахамбетова Р. – 226

Исабай Қ. – 61

Исаева Б. – 129

Исаева Ж. – 226

Исаева Р. – 99

Исақова С. – 33,34

Исахметұлы Ж. – 203

Исенғалиева А. – 52

Исин М.М. – 113

Искакова А. – 50,147

Искакова М. – 207

Исләмбек А. – 117

Исляшев А. – 73

Исмагулова Қ. – 207

Исмагулова М.М. – 147

Исмадиярова Г. – 223

Исмайлова Б. – 160

Итбаева А. – 41

Ишманова К. – 152

К

Кайпулдаев Е. – 214

Какеева С. – 152

Калбагаева А. – 153

Каленова М.М. – 231

Ибраева Л.Б. – 164

Капарова Ж. – 109

Капарова М.Ж. – 210

Карабекова Д.Е. – 189

Карагонысова Г. – 165

Карбузова Г.А. – 100

Карлыбаева Г. – 55

Карменова Н. – 160

Картоев С. – 137

Кәдірбай А.К. – 165

Кәкен А. – 172

Кәкішев Т. – 171,172

Кәпқызы Е. – 31

Кәрібаев Ш. – 39

Кәрібаева Б. – 172

Кәрім М. – 73

Кәріпбаева Ш. – 47

Кебекбаева Б. – 177

Кекілбайұлы Ә. -207,250

Кемелбаева А. – 78

Кемелбекова С. – 165

Кенжалиев З. – 29

Кенжалиев И. – 250

Кенжалин Д. – 113

Кенжеахметұлы С. – 50

Кенжебаев Б. – 85,167

Кенжебаев Ғ. – 44,207

Кенжебаев Т. – 252

Кенжебаева А. – 47

Кенжебаева З.Ж. – 185

Кенжебаева К.М. – 174

Кенжебеков Б. – 197

Кенжебекова С.Т. – 87

Кенжегалиева А. – 50

Кенжина М. – 174

Кервенова М.М. – 232

Керейқұлов Қ. – 242

Керімов Л. – 105

Кесекова Г.Р. – 48

Кибиров Ш. – 216

Кобыланова Г. – 113

Ковальчук Я.Н. – 117

Көбегенова А.Қ. – 192

Көбенқұлова Ш. – 41

Көлбаев Т. – 72

265

Калиева М.С. – 231

Көшімов М. – 248

Крюкова Л.Н. – 93

Кубелеков С. – 158

Кубенбекова К. – 141

Кузьмина Е.П. – 92

Кукенова А. – 83

Кулатаев К.А. – 69

Кулиева Р.У. – 83

Кульбаева З.Қ. – 153

Кумышева Б.М. – 87

Кунапина К.К. – 69

Куньязова Г. – 153

Купеева Ж.Б. – 175

Курбанкулиева М.Е. – 210

Кусайнов А.Б. – 136

Кусаинова Г.Б. – 74

Кусманова А.С. – 49

Кушербаева М.Ж. – 231

Күзембаева С.Б. – 113,185

Күзембай Қ. – 27

Күйіков К. – 137

Күнтуған К. – 177

Кыдырбекова Ж. – 117,187

Қ

Қабдолов З. – 121

Қабекенов Ғ. – 157

Қабиев П.Ғ. – 70

Қабыланов Ж.Б. – 141

Қабылбекова Л. – 109

Қабылдинов З. – 110

Қабылтаева Н.М. – 113

Қажгереева Ж.А. – 113

Қажи С. – 93

Қажиева Г.Т. – 117

Қажмұрат Ж. – 48,55

Қажыбек Е. – 217

Қазақбаева Ж.Р. – 189

Қазанбай Ғ. – 107

Қазыбаева Ұ.С. – 86

Қазыбек М. – 203

Қазыбекұлы Н. – 168

Қазықбаева Г.М. – 83

Қайдар Р. – 145

Қайдаров А. – 216

Көптілеуова С.Қ. – 135

Қайратұлы Б. – 171,172

Қайсаева Г.А. – 48

Қайсенов Қ. – 72

Қайырбекова З.С. – 117

Қалауова З. – 199

Қалдан Е. – 145

Қалдыбаева Т. – 197

Қалдығалиева Р.Ф. – 162

Қалжанов А. – 27

Қалиев Б. – 33,34

Қалиев Ғ. – 155

Қалиев Д. – 214

Қалиев С. – 103,104,105,171,180,

181,194,204,205,225,227,228,236,

237,242,243,244,247,250,252,

Қалиева Р. – 63

Қалиева С. – 50

Қалиева Т. – 55,192

Қалиева Ш. – 113

Қалижанов У. – 203

Қалиұлы Ғ. – 154,155

Қалиұлы С. – 78

Қалмырзаева Ә. – 48,55

Қамбаева Н. – 160

Қамзабекұлы Д. – 89

Қамзин К. – 67

Қанатов Н. – 192

Қапалбекұлы Н. – 236

Қарабаева Ғ. - 207

Қарабалина А.А. – 226

Қарабасов Ж. – 89

Қаражанова К. – 165,207

Қаражанова Қ.Ә. – 177

Қарасаева Р. – 70

Қаратаев М. – 241

Қартаева Т.Е. – 50

Қасенов Е. – 67

Қасенов Қ. – 171,195,202,243

Қасенова Б. – 50

Қасенова Г. – 61

Қасқарауов М. – 135,185

Қасыбаева А.Т. – 175

Қасымова Қ. – 160

Қаупынбаев Т. – 217

266

Қайратқызы А. – 130

Қирабаев С. – 244

Қожабекұлы Б.А. – 252

Қожағұлова Г.Қ. – 185,231

Қожаева Г. – 55

Қожакеев Т. – 150,171,202,236,244

Қожакеева Л.Т. – 63

Қожалымов З. – 182

Қожанов О. – 61,78

Қожанұлы С. – 149

Қозыбаев М. – 89,202,221,250,252

Қойайдарова Ү. – 83,152

Қойбасарова Н. – 63

Қойгелдиев М. – 123,150,252

Қойгелді М. – 89

Қойшыбаев Б. – 89,150,241

Қойшыбаева Ж. – 24

Қоқымова Қ. – 172

Қонысбай Қ. – 81

Қоңыр Е. – 110

Қоңыратбаев Ә. – 85

Қоңыратбаев О. – 202,203

Қоңыратбай Т. – 78

Қоңырбаева С. – 105

Қордабаев Т. – 71

Қорқытов Б. – 250

Қосбергенова М. – 41

Қоянбаева Г. – 93,214

Қуаналиева Р. – 182

Қуандықова А. – 83

Қуандықова А.Қ. – 107

Қуандықова Қ.Б. – 55

Қуаныш Б. – 203

Қуанышева А. – 177

Қуатова Г.Қ. – 162

Құдабаев А. – 60,77,244,252

Құдайбергенұлы Ж. – 151

Құдайқұлов М. – 182

Құланбай Ә. – 137

Құлбарақов С. – 247

Құлжанов Қ. -173

Құлияс Т. – 74

Құлмағамбетова Б. – 147,

198-200, 231

Құлманова Ш.Б. – 162

Қизатқызы Л. – 50

Құлыяс Т. – 90

Құмар Н. – 11,130

Құнантаева К. – 106

Құнантаева К.Қ. – 182,228

Құндақбаев Б. – 242

Құндақбаева Т. – 185

Құрбанәлиева Б. – 185

Құрманәлиев К. – 217

Құрманбаева А. – 90

Құрманбай Ш. – 61

Құрманбайұлы Ш. – 34,218

Құрманғалиева Р. – 173

Құрманқожа А. – 48,53

Құрманов Б.А. – 113,185

Құсайынов Д. – 244

Құсайынов С.Қ. – 55

Құсайынова Н. – 147

Құсайынұлы Қ. – 241

Құтқожина Р. – 199

Қыдырбеков Б. – 236

Қыдырмолдина А. – 231

Қызайбаева Ұ. – 53

Қылышбаева Г. – 251

Қырылдақова А.Ж. – 190

Л, М

Лебаева Б. – 58

Лебедева Е.В. – 110

Лепесов А.А. – 48

Лепесова А. – 70,190

Лиясов А. – 113

Лушникова Н. – 74

Мағзұмова Ж. – 51

Мадаутова З. – 223

Майғаранова Ш. – 103

Майлин Б. – 194

Макарова А. – 153

Макеева Б.Ж. – 148

Макенбаева З. – 158

Малбақов М. – 226

Малгаждарова А.О. – 70

Малдыбекова Г. – 175

Маликова К.Д. – 70

Мамбетова Ж. – 186

Мамбетова Ж.Т. – 64,231

267

Құл-Мұхаммед М. – 207

Манаев Н. – 156

Манайұлы Н. – 156

Манапова Ә. – 78

Марғұлан Ә. – 60,76,77

Марғұлан Д. – 78

Махамбет – 248

Махамбет Қ. – 223

Маханбетова А.А. – 93,214

Маханова З.Ә. – 223

Махмудов Х. – 71

Махмутхожаева Н.П. – 48,98

Маширбаева П. – 51

Маямерова Д.М. – 207

Мәдиева С. – 158

Мәжитова Қ. – 48

Мәкім Қ. – 125

Мәмбетзаева Г. – 251

Мәмет С. – 31,87,130,145,165

Мәми Қ. – 141,207

Мәтжанов М. – 77

Мәшһүр Жүсіп К. – 203

Медеуова Ғ. – 48

Медина Г.М. – 165

Мейірханова М.А. – 55

Мекебаева Л. – 245

Мекенбаева З. – 74

Мектеп-тегі А. – 238

Мендекеев Ә. – 226

Менькова Н.Ф. – 64

Меңдіғұлов М. – 76

Мерей М. – 87

Мизамбаева Р. – 41

Миразова А. – 207

Михеева Г.А. – 141

Мовкебаева З.А. – 132

Можаева О.И. – 43

Молдабеков Ж.М. – 181

Молдабекова А. – 24

Молдабекова М. – 119

Молдагалиева Л. – 83

Молдағалиева А.Т. – 87,107

Молдакасов Р. – 252

Молдақасов Р.Б. – 252

Молдахметұлы Ж. – 160

Манабаева Г. – 48

Момышұлы Б. – 72

Муканова Г. – 148

Мулдыева К.С. – 53

Муналбаева Д. – 132

Муратова Г.К. – 177

Мусабаева К.А. – 74

Мусабекова А. – 64

Мусаелян А.С. – 162

Мусалиева Р. – 223

Мусапарова С. – 41

Мусиева С. – 158

Мусина Г.Қ. – 51

Муталафханқызы С. – 157

Муталяпова Н.К. – 113,185

Муфтахова М. – 136,231

Мухамбеткалиева Т. – 186

Мухамбеткалиева Т.С. – 64,231

Мухамеджанова З. – 148

Мұзафар Б. – 61

Мұқай Ө. – 253

Мұқанова Г.М. – 192,210

Мұқанова Р.П. – 98

Мұқатаева А. – 216

Мұқащева Д. – 48

Мұқышева А. – 74,159

Мұңасаева Р.Н. – 98,207

Мұратбек Ж.М. – 24,70,231

Мұратова Н. – 158

Мұртаза Ш. – 202

Мұсабаев Ғ. – 71

Мұсанова А.З. – 165

Мұсырман К. – 110

Мұхамеджанов Қ. – 244

Мұхамеди Н.Қ. – 74,158

Мұхаметханов Қ. – 247

Мұханбетжанова А. – 41

Мұхатова О.Х. – 90

Мүталапханқызы С. – 234

Мылқайдаров Ә. – 61

Мылтыкбаева Л.А. – 31

Мыңжасарқызы Д. – 93

Мыңжасарова А.Т. – 160

Мырзабеков Б. – 253

Мыхан Р. – 148

268

Молявко О.А. – 185

Н

Нағыметов Е. – 157

Надирбаева Б. – 232

Назарбаев Н. –110,

137,138,139,221,207

Назарғалиева К. – 39

Накибаева К. – 64

Нарымбетов М.С. – 186

Насиханова А. – 41

Науан К.Қ. – 223

Наурызова А. – 208

Наурызова Б. – 165

Нәлібаев Б. – 70

Нәрібаев К. – 234

Негимов С. - 253

Несіпақынова Ф. – 190

Ниеталина А.Н. – 196

Нурбергенова А.М. – 41

Нургазинова А.Т. – 74

Нургалиева Г. – 64

Нургалиева Ж.С. – 24

Нургалиева З.К. – 177

Нурелова Ш.Н. – 232

Нурмағанбетова Г. – 153

Нурмадиева И.А. – 190

Нурушева М.Ш. – 114,186

Нурхатова Г. – 93

Нұғыманов И. – 104,105

Нұқышева С. – 187

Нұрасыл Б. – 110

Нұрахметов Н. – 25,27,106

Нұрбаева Б. – 24

Нұрғалиев Р. – 121

Нұрғалиева Г. – 223

Нұрғалиева М. – 199

Нұрғисаев С. – 208

Нұржанов А.И. – 208

Нұрланбаева А. – 53

Нұрланбаева А.А. – 176

Нұрмағанбетова Г. – 48,83

Нұрманова Г. – 133

Нұрмаханбетова Р. – 50

Нұрмаханов А. – 219

Нұрмаханова Ә. – 219

Нұрмұхан А. – 145

Нұрпеисов К. – 202

Нұрпейісова С. – 55

Нұрсұлтанқызы Ш. – 226

Нұртазин Т. – 202

Нұртайұлы Ә. – 67

Нұрымбетова Г. – 236

Нұсқабайұлы Ж. – 135,150

Нүкиева Б. – 223

Нүпбаева А.А. – 100

Нүрекенова М.Т. – 100

Нүсүпова О. – 119

Нүсіпжанова А.С. – 141

Нықмұқанова А.М. – 153

Нысаналиева Н. – 48

Нысанбаев Ә. – 60

Нысанбаева Г. – 103

Нысанова Л.А. – 186

О

Обайдуллина Г. – 48

Озғанбаев Ө. – 74,110,180

Оқасова Г.М. – 24

Олжабаева С. – 87

Омарбеков Т. – 90,150

Омарова А. – 210

Омарова М.С. – 64

Омарұлы Б. – 38

Омарханұлы Қ. – 253

Оналбаева Т. – 41

Онгарова А.А. – 203

Оңайсынова Ә.М. – 51

Оңалбаева К. – 211

Оразбаев Х. – 61

Оразбекұлы Қ. – 51,130

Оразов М. – 216

Оралбаев Ж. – 61

Оралбаева Н. – 155

Оралбаева Н.С. – 232

Оралбай Ә. – 226

Ораш Н. – 133

Орынбеков М. – 77

Оспанбай А. – 138

Оспанбетова Б.А. – 223

Оспанқұлов Е.Е. – 70

269

Нұрмолдина А. – 148

Отарбаева А. – 48

Ошақбаева Қ. – 83,153

Ө

Өзбеков Ж. – 236

Өмешұлы Ә. – 153

Өмірбеков Б. – 216

Өміров Т. – 145

Өміш А. – 153

Өндірбай Н.М. – 223

Өтебаева Р.К. – 165

Өтемұрат О. – 114

Өтемісұлы М. – 249

Өтетілеуов Е. – 77

П

Панасенко Е.Н. – 119

Панова Е.В. – 133

Перваева Н. – 191

Пердебайқызы Ж. – 117

Пищулина К. – 253

Полатова А. – 51

Пірәлиев С. – 27,223

Пірәлиев С.Ж. – 241

Пірәлиева Г. – 125,245

Р

Рабаева А.Ж. – 83

Рабилова Г. -51

Разбаев Қ. – 74

Раимжанова Г. – 175

Раисова Г.Ж. – 55

Рамазанов А.М. – 232

Раманқұлова Қ. – 87

Рамбаева А. – 145

Рапилова Э.Ж. – 208

Рахимбаева Ә.С. – 186

Рахимбаева К.К. – 214

Рахимбаева Қ.І. – 191

Рахмитуллаева Б. – 216

Рахымбекова Ж. – 93

Рахымжанова С.Р. – 61

Рәш М. – 74

Ристемирова А. – 93,214

Рогов И. – 141

Рсаев Т. – 61

Рыбакова Е.А. – 162

Отарбаев А. – 66

Рысдәулет М. – 90,203

Рыскалиева А. – 83

Рысқұлов Т. – 201

Рязанов А. – 250

С

Сабирова Ш. – 192,210

Сағадиев Е. – 145,148

Сағаталина Н. – 41

Сағымбаева А.Е. – 165

Сағынбекұлы Р. – 244

Сағындықова А. – 117

Сағындықова А.С. – 160,165

Сағындықова Г. – 165

Садвақасов Г.С. – 101,102

Садуақасова М.Р. – 98

Садыкова А.Е. – 48

Садық И.Ә. – 214

Садықов С. – 159

Сайпилова А.С. – 208,223

Сайфуллин Х.Х. – 187

Сакаева Д. – 177

Сақуова В.Б. – 192

Саланчина Н. – 238

Салимова А. – 93

Салменова А. – 165

Салықжанова А. – 138

Салықов К. – 61,67,173,196

Самашев З. – 78

Санбаева А.К. – 94

Санғалиева А.С. – 51

Сапарбаев Б. – 130

Сапарбекова Б.Р. – 203

Сапарова Ф.С. – 133

Сапиянова Н. – 173

Сарғожин Н. – 202

Сардар Ж. – 151

Саркулова Э. – 175

Сарсенгалиева Г. – 83

Сартбаева Д.К. – 168

Сарыбаев Қ.Ш. – 238

Сарыбаев Ш. – 154,238

Сатыбалдиева А. – 160

Сауранова Ш.З. – 253

Сауытбаева М. – 165

270

Рысбек Қ. – 134

Сахитова К. – 58

Саяхова Г. – 56

Сәденова А. – 223

Сәдірқызы Г. – 94

Сәрпеков Р. – 141

Сәрсеке М. – 62,138

Сәрсекеев М. – 60

Сәрсен Ж. – 169

Сәрсенбаев Ә. – 156

Сәрсенбаева Қ. – 56

Сәрсенбай Қ. – 78

Сәрсенбекова Г. – 189

Сәрсенби Г. – 166

Сәрсенова Ж. – 74

Сәтбаев Қ. – 60

Сәтбаева М.К. – 60

Сәтімбеков Р. – 48,159

Сейдалиева Ж. – 42

Сейдуалиева А.Н. – 83,153

Сейдімбеков А. – 217

Сейитова Б.Н. – 107

Сейсембаева Қ.А. – 166

Сейсенбаева Ж.А. – 83

Сейсенбеков Е. – 136

Сейсенбина К.З. – 42

Сейталиев К. – 157

Сейтасқаров М. – 118

Сейтжапбарова Қ.М. – 114

Сейткерей Г. – 107

Сейфуллин С. – 170,171

Сейфуллин Х.Х. – 118

Сейфуллина Р. – 173

Сейілова А. – 130

Сейітасқар М. – 164

Сейітқазы П. – 189

Сейітқали Д. – 74

Сейітнұр Ж. – 182

Сейітов С. – 72

Сексенбаева Р.Б. – 178

Сенбаева Ж. – 64

Сенбай Е. – 130

Сенкибаева Р. – 224

Серікбаев Б. – 58

Серікбаева Ж. – 110

Сахан Г. – 42,51

Серікбайұлы М – 203

Серікова Ш. – 175

Сетербаева А. – 64

Скакова Ж.О. – 141,178,214

Сланбекова К. – 49

Смагулова А.Ш. – 110

Смағилақызы А. – 98

Смағұлова Г. – 34,125

Смағұлова К. – 178

Смағұлова С.О. – 203

Смаилова Г. – 49,175

Смайыл А. – 160

Сманов Б. – 27,32,153

Солтанбекова Г.М. -100

Сражиев М. – 171

Степанова Н.П. – 118

Сугирбаева М.С. – 64

Сугирбеков Т. – 70

Сужикова А. – 66,77,150,

171,194,202

Сулейменов Т.А. – 253

Сулейменова Б.И. – 56

Сулейменова Г. – 178

Сусаев И. – 252

Сұлтан М. – 120

Сұлтанбек М. – 151,203

Сұрағанов С. – 78

Сүгірбаева М. – 64,232

Сүйін Н. – 120

Сүйінбай Т. – 59

Сүйіншәлиев Х. – 77

Сүйіншәлиева Б. – 98

Сүлеймен Г. – 87

Сүлеймен Ғ. – 136

Сүндетұлы Қ. – 90

Сығаева Д.А. – 214

Сыдықов Е. – 38

Сыдықов Т. – 67

Сыдықова Ж. – 196

Сыдықова Қ.А. – 162

Сыздық Р. – 226

Сыздықова Р. – 123-124

Сыйхынбаева Ф.С. – 153

Сымайылов М. – 238

271

Серікбаева К.Б. – 162

Т

Табылды Ә. – 24,141,145,159,166

Табын Ж. – 196

Тажибаев Қ. – 136

Тазабекова С.Д. – 114

Тайжан Б. – 118

Тайжанов А. – 226

Таиырова А.А. – 166

Такенова К. – 175

Таласов М. – 189

Талдыбаева Д. – 232

Талдыбай Т.Е. – 224

Тамчинова Н. – 208

Тарази Ә. – 110

Тасмағамбетов И – 60,77,244,252

Тастағанова Ж. – 67

Тастемирова Д.Б. – 196

Таукебаева Ф.Қ. – 49

Таушаева Р. – 166

Тәжібаев Ә. – 244

Тәжібаева С. – 166

Тәжіғалиева А. – 251

Тәкенов Ә. – 149,150,239

Тәнекеев М. – 135

Тәтімов М. – 90

Тәтімтегі М. – 189

Тәшімбай Ғ. – 189

Телходжаева Н. – 49

Темирбулатова Э. – 147

Темірбеков А. – 204

Теміров Е. – 155

Темірханов О. – 74

Тимощенко Ю. – 64

Тлебаева Д.А. – 83,153

Тлеужанова Д.Е. – 99

Тлеуова М. – 51

Тлешова М. – 56

Тобыкбаева Г. – 137

Тоғысбаев Б. – 66,77,150,171,194,202

Тойкен С. – 239

Тойымбаева Б. – 56,193

Тоқжанов М. – 130

Толқынбаева Ә. – 105

Торгаева Э.А. – 175

Сыпатаева Ш.С. – 83,153

Төлбасиева С. – 81

Төлебаев Д. – 208

Төлебаева Ұ. – 101

Төлепбергенов А. – 151

Төлеуова Б. – 51

Төрежан Қ. – 59,74

Төреқұлов Н. – 168

Төрехан М. – 94

Төреханов А. – 80

Төреханов Ә. – 171,195,202,243

Тукебаева С. – 49

Тулегенова Д. – 166,191

Тулеубаева Б. – 87

Тулеубаева Л. – 159

Тулеуова А.У. – 120

Тулеушиева Г. – 232

Турганова Г. – 148

Туысова А. – 224

Тұрапбайұлы А. – 131

Тұрғанбайқызы Г. – 75

Тұрғанбекқызы Р. – 234

Тұрысбек Р. – 68,203,245

Тұрысбеков Р. – 244

Тұтқабекова Б. – 214

Түймебаев Ж. – 218

Түрікпенұлы Ж. – 182

Түсіпқалиева С. – 184

Түсіпқалиева С.С. – 63

Тынбаева Б.К. – 49

Тынышбаев Д. – 81

Тынышбайұлы М. – 80

Тынышпаев М. – 80

Тіленбаева Н.Б. – 117

Тілепов Ж. – 250

Тілепова Б.Ж. – 193

Тілеуұлы Ж. – 178

Тілешова С. – 39

У

Уәлиев Қ. – 141

Уәлиев Н. – 125

Узабаева Н. – 42

Умарова К. – 148

Умирбаева А.К. – 208

Умирбекова Д.Ә. – 64

272

Тортаев Т.К. – 246

Умирова Г. – 175

Уразалина Г.Д. – 178

Уразова Г. – 214

Ускенбаева А.Ө. – 136

Усманова З. – 220

Усов М.А. – 62

Утарбаева Г. – 193

Утеулинова Л. – 214

Утовлинова А.Б. – 175

Ұ,Ү

Ұзақбаева С.А. – 106

Ұйықбаев І. – 95

Үйренішбекқызы А. – 131

Үлбекова А. – 224

Үсенов Қ. – 80

Үсіпжанқызы Г. – 42

Үшбайұлы К. – 34

Ф, Х

Федорова В.Г. – 148

Хабалқызы А. – 42

Хабдолданова Ғ. – 132

Хайратова А. – 186

Халитова И.Р. – 133

Халмурадов Р. – 64

Хамзина М.А. – 166

Хасан С. – 75,90

Хидирова Б.М. – 162

Ходжаева Ұ. – 160

Хожабаева Ж. - 51

Худайбергенов Д.С. – 56

Хусайнова А.З. – 145

Ч,Ш

Чильдебаева М.Д. – 133

Чойбасов Б. – 118,187

Чудинова С.В. – 178

Шабажанова С.К. – 178

Шабатаева А.С. – 166

Шайзадаев Ұ. -151,203

Шаймерденов Е. – 140

Шакенқызы Ж. – 101

Шакибаева А.С. – 75

Шакиева Ж. – 49

Шалабаев Б. – 123

Шалабай Б. – 125

Умирзакова Л.К. – 161

Шардарбеков Д. – 142

Шарипова Ә. – 214

Шахизатқызы Б. – 145

Шаяхметов Ш. – 25-27

Шәріп А. – 59,114,136,189,190

Шектібаева К. – 166

Шертекова С. – 75

Шетеева Л. – 148

Шикебаева А.А. – 232

Шиланов Ж. – 70,232

Школьник В.С. – 36

Шойынбет Ж. – 27

Шокин Ә. – 240

Шоқанова Г.Ж. – 75

Шонанов Т. – 237

Шотаева Д. – 101

Шотанов Қ. – 251

Шүлембаев Қ. – 244

Шынтемірқызы Г. – 188

Шынтемірова Б.Ғ. – 215

Шыныбеков Ж. – 62,173

Шырынбаев С.С. – 136

Ы,І

Ыбышева А.С. – 133

Ыбышева М. – 153

Ыдырысова Р. – 220

Ырғызбаева А. – 107

Ысқақов Ә.И. – 75

Ысқақов Б. – 252

Ысқақұлы Д. – 245

Ізгілік А. – 120

Ісімақова А.М. – 245

273

Шарахымбай Б. – 75

Мазмұны

2019 жылға арналған білім беру саласындағы атаулы

даталар күнтізбегі............................................................................................. 3-20

Айы мен күні белгісіз 2019 жылы аталатын даталар....................................20-21

Қазақстан Республикасы білім саласындағы

маңызды оқиғалар............................................................................................21-23

Атаулы даталарға қысқаша анықтама және әдебиет..................................23-253

Күнтізбекте аталатын есімдердің алфавиттік көрсеткіші........................254-257

Авторлардың, редакторлардың және құрастырушылардың

алфавиттік көрсеткіші..................................................................................258-272

2019 жылға арналған білім беру саласындағы

атаулы даталар күнтізбегі

(Библиографиялық ұсыныс көрсеткіші)

Құрастырушы: Клара Жұмағалиқызы Иманбекова

Жауапты редактор: Айман Әлиқызы Насырова

Пішіні 60х84 1/16

Таралымы 500 дана

2019 ЖЫЛҒА АРНАЛҒАН БiЛiМ БЕРУ …Халықаралық құстар күнi....

Documents