สมาธแบบพทธ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

งาน ประทม

ธนวาคม ๒๕๕๗

สมาธแบบพทธ © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN

พมพครงท ๑ - ธนวาคม ๒๕๔๐ - ในวโรกาสท พระอดลธรรมคณ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด เปนพระราชาคณะชนราช ท พระราชพทธรงษ ๕ ธนวาคม ๒๕๔๐

- ม.ร.ว.สาอางวรรณ ลาซา พมพแจกเปนธรรมทาน

พมพครงท ๒๑ - ธ.ค. ๒๕๕๗ (ปรบปรง) แด นายแพทยเกษม อารยางกร

พมพครงท ๒๒ – ธนวาคม ๒๕๕๗ - ในวาระ

[ตวเลข “พมพครงท ๒๒” น เปนอยางตา โดยนบตามหลกฐานเทาทพบ – ยงอยระหวางรวบรวมขอมลเพอใหไดตวเลขจรง]

ขอมล: ขอมลคอมพวเตอร สาหรบการพมพครงแรก พ.ศ. ๒๕๔๐ โดย พระครปลดสวฒนพรหมคณ (อนศร จนตาปโ)

แบบปก: พระครวนยธร (ชยยศ พทธวโร)

พมพเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ ทานผใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net

พมพท

คาปรารภ

สารบญ

คาปรารภ ก

สมาธแบบพทธ ๑ สมาธ เคยวา meditation

แตเดยวนวา concentration ๒ ภาวนา จะใชคาใด ควรรไวทง ๒ อยาง ๓

ตอน ๑ ปฏบตสมาธใหถกทาง ๖ สมาธ มประโยชนทเปนลกษณะสาคญ ๓ ๗ ๑. สมาธเพอพลงจต ๑๐ ๒. สมาธเพอความสขสงบ ๑๗ ๓. สมาธเพอจตใสและขยายปญญา ๒๓ ผลพลอยได ๒๖

ตอน ๒ วธปองกนและแกไขโทษของสมาธ ๓๒ ๑. ปรบอนทรยใหสมดล ๓๒ ๒. ปรบการปฏบตใหดาเนนตามไตรสกขา ๓๖ สนโดษ ๓๗ สตปฏฐาน ๔๓ สรปความ ๔๔

ภาคผนวก (คดตดมาจากปาฐกถาอกเรองหนง – ตามคาขอ) ๔๙

สมาธแบบพทธ∗

ขอเจรญพร ทานกงสลใหญประเทศไทย ประจานครชคาโก คณนาย ญาตโยมวดธมมาราม ชาวชคาโกและเมองใกล ทกทาน

ปจจบนน ในเมองฝรง เชน ประเทศอเมรกานเอง คนสนใจพระพทธศาสนามากขน อยางทอาตมาไดทราบดวยตนเองกด หรอไดสดบตรบฟงจากการทมาพบปะกบพระสงฆและญาตโยมทนกด หรอแมกระทงญาตโยมทเปนฝรง เขาพดกนวา คนเมองนศกษาปฏบตพระพทธศาสนากนมากขน จดสนใจอยางหนงกคอเรอง สมาธ เรองสมาธนฝรงเขาสนใจมานานแลว

ในเมอฝรงสนใจพระพทธศาสนาและสนใจเรองสมาธ เราในฐานะชาวพทธทใกลศนยกลาง ใกลคาสอน ใกลสถาบนพระศาสนา ใกลวดวาอาราม ใกลพระสงฆมากน กนาจะมความรเปนหลกแกเขาได อยางนอยกรทนความเปนไป และรเขาใจสงทเขาสนใจ เผอมอะไรเกยวของ กจะไดแนะนาเขาถก ถาเขาเขาใจผด กอาจจะแกไขชแจงแนะนาไป หรอแมแตชวยใหตวเองเขาใจใหถกตอง

จงคดวา วนนจะพดกนถงเรองสมาธนดหนอย เปนการพดในแงหลกการทวๆ ไป กวางๆ

∗ ปาฐกถาธรรม ของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แสดงทวดธมมาราม นครชคาโก สหรฐอเมรกา ๕ พฤษภาคม ๒๕๓๙

สมาธแบบพทธ

๒

๒

สมาธ เคยวา meditation แตเดยวนวา concentration เมอพดถงคาวาสมาธ ถาจะถามถงคาฝรงทเรามกจะไดยน

เขาใชสาหรบสมาธ โยมมกจะนกถงคาวา meditation ซงใชกนเกลอน

แตความจรง meditation ไมใชคาตรงแทสาหรบสมาธ เพราะเปนคาทมความหมายคลมเครอ เปนคาภาษาองกฤษทมมาแตเกากอน ถาจะแปลเปนภาษาไทย กคลายๆ คาวา ความครนคดพจารณา ซงกไมไดมความชดเจนวาครนคดพจารณาอยางไร เมอคาวาสมาธของเราเขามา เขาไมรจะใชคาอะไร กเอาคาวา meditation ใชไปกอนเทานนเอง เพราะฉะนน มนจงไมสามารถสอความหมายทแทจรงได

สมาธในความหมายทแทของเรา ฝรงเขาไมมการปฏบตกน อาตมาเคยคยกบ Professor อเมรกนทสอนพทธศาสนาในประเทศอเมรกาทานหนง ทานบอกวา ในประเทศน หรอในเมองฝรงน ไมมสมาธในความหมายทฝกกนในพระพทธศาสนา ถาจะหาการปฏบตอยางใกลเคยงทสด กนาจะดไดจากศาสนาครสตนกายของพวก Quakers

พวก Quakers มาประชมกน แตเขาไมไดมการสวดออนวอนเพอทาพธกรรมอะไรแบบของนกายอน แมแตโรงประชมของเขา เขากไมเรยกวา church ดวยซา เขามานงสงบนง ใครมความคดอะไรผดขนมาในระหวางทกาลงนงสงบกนอย กใหคนนนลกขนมาพดถงความคดของตนเองทผดขนนน อนนเขาเรยกวาเปน meditation ของเขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓

๓

Professor ทานนนบอกวา ถาจะเรยกสมาธของฝรงทใกลเขามา กมอยางน ซงถาเทยบกบพทธศาสนาแลว ยงไมใชเลย

เพราะฉะนน ตอมาฝรงทใชภาษาองกฤษ เมอมาศกษาพระพทธศาสนา รเขาใจหลกธรรมดขน กคอวงการชาวพทธเองทใชภาษาองกฤษ จงไดตกลงกนวา สาหรบคาวาสมาธน ซงเปนขอธรรมสาคญในพระพทธศาสนา ศพททใชตรงมากกวาคาวา meditation กคอคาวา concentration ตกลงใหใชคานเปนคาแปลสาหรบคาวา “สมาธ”

ภาวนา จะใชคาใด ควรรไวทง ๒ อยาง สาหรบคาวา meditation นน กไดมความโนมเอยงอยาง

หนงวา ใหถอเปนการใชแบบกวางๆ แลวกเลยเอามาใชกบคาวา “ภาวนา”

จะเหนวา คาวา meditation เดยวนมกจะใชสาหรบคาวาภาวนา ซงกไมไดตรงทเดยว เพราะคาวาภาวนานน แปลวา การเจรญ หรอการทาใหเพมพนขนมา หรอแปลใหตรงศพทวา ทาใหมใหเปน หมายความวา สภาพจตทด เชนคณธรรม ยงไมมในจตใจของเรา กทาใหเปนใหมขนมา อยางนเรยกวาภาวนา เชน ศรทธายงไมม กทาใหมขนมา เมตตายงไมม กทาใหมขนมา อะไรตางๆ เหลาน แมแตสมาธยงไมม กทาใหม ขนมา กเรยกวาภาวนา นอกจากทาใหมใหเปนแลว กทาใหเพมพนขนไปดวย

ในภาษาไทยเราแปล “ภาวนา” วา เจรญ เชน เจรญเมตตา เรยกวาเมตตาภาวนา เจรญสมาธ วาสมาธภาวนา เจรญวปสสนา วาวปสสนาภาวนา เจรญปญญา กเรยกวาปญญาภาวนา

สมาธแบบพทธ

๔

๔

เมอคาวาภาวนา แปลวาเจรญ ฝรงจะแปลใหตรงแทกแปล วา development การใชศพทเหลานถอวายงไมลงตวแนนอน

ภาวนา หรอการเจรญนน ถาพดถงในทางจตใจ และทางปญญา รวมแลวกมสองดานสาคญทเรารกน ซงบางทเราเรยกวา กรรมฐาน

การเจรญกรรมฐาน กมสายสมถะ คอทาจตใหสงบ เปนสมาธ เรยกวา “สมถภาวนา” และอกดานหนงคอวปสสนา เรยกวา "วปสสนาภาวนา” ไดแกเจรญปญญา คอทาปญญาใหเกดขน ใหเจรญเพมพนขน ใหรแจงความจรงของสงทงหลาย ใหรวาสงขารทงหลายเปนของไมเทยง เกดขนตงอย ดบไป ทนอยในสภาพเดมไมได ตองเปลยนแปลงและเปนไปตามเหตปจจย การรความจรงนเรยกวา “วปสสนา”

จงมภาวนาใหญๆ ทเปนหลกอย ๒ อยาง คอ เจรญสมถะ ทาจตใจใหสงบ มงใหเกดสมาธ เรยกวา สมถภาวนา และเจรญวปสสนา ทาปญญาความรเขาใจความจรงของสงทงหลาย ทงโลกและชวตใหเกดขน เรยกวา วปสสนาภาวนา

บาง ท เอา คา meditation มาใช แทนภาวนา ก เ ลย ม meditation ๒ แบบ

สาหรบสมถภาวนากใชวา Tranquillity Meditation ถาใหตรงกเปน Tranquillity Development หมายถงการทาใหความสงบเกดขน (tranquillity คอความสงบ บางทกใชคาวา calm ซงกคอความสงบ หมายถงสมถะ) มงทตวสมาธ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕

๕

สวนอกดานหนงคอ วปสสนาภาวนา วปสสนาใชคาวา insight ซงแปลวาการหยงรหยงเหน เอา meditation ตอเขาไปเปน Insight Meditation แปลวา วปสสนาภาวนา ถาใหตรงกเปน Insight Development แปลวา การเจรญวปสสนา เมอเอาคาวา meditation มาใชในความหมายของภาวนา กแบงเปน ๒ อยางน

นเปนตวอยางของการเขาใจเกยวกบเรองศพท ซงตองใหโยมทาใจไวกอนวามนยงไมลงตว อยางทวานกเปนความนยมอยางหนง

เปนอนใหรวา คาวา meditation เปนศพททไมชดเจน แลวแตเราจะตกลงกนวาจะเอามาใชอยางไร ตอนนมความโนมเอยงวาใหเอา meditation มาใชกบภาวนา แบงเปน ๒ อยาง เปน meditation ๒ แบบ คอ Tranquillity Meditation เปนการเจรญความสงบ เรยกวา สมถภาวนา กบ Insight Meditation การเจรญปญญาทหยงรหยงเหน เรยกวา วปสสนาภาวนา

สวนตว สมาธ นน กนยมใหใชจากดจาเพาะลงไปวา con- centration ซงจะมความหมายชดขน

เราจะศกษาอะไร เราจะพจารณาเ รองอะไร จตตอง concentrate หมายความวาตองแนวแน ตองมงแนวแนปกลงไปในสงนน ถาไม concentrate กจะมองเหนเขาใจสงนนไดยาก จะไมชดเจน ความหมายจงใกลเขามา

ตอน ๑

ปฏบตสมาธใหถกทาง

ทนมาดสมาธของเรา สมาธนนแปลงายๆ วา ภาวะทจตตงมน พทธศาสนกชนจาแมนทเดยว เชน ในองคมรรคขอสมมาสมาธ เราแปลกนวาจตตงมนชอบ

จตตงมน หมายความวา จตเรยบสมาเสมอ จบอยกบสงใดกมนคง อยกบสงนน แลวเดนเรยบ ไมวอกแวก ไมฟงซาน ไมกระสบกระสาย ไมกระวนกระวาย จตอยตว ลงตว แนวแน ถาจะพจารณาคดเรองอะไร กอยกบสงนนสงเดยว สงอนเขามาแทรกมากวนไมได อยางนเรยกวา “สมาธ”

ถาพดอยางภาษาชาวบาน สมาธกคอ การทจตของเราอยกบสงทตองการไดตามตองการ แคนกเปนสมาธแลว

แตถาแปลตามภาษาแบบวชาการ กจะบอกอยางทกลาวมาวา ความมจตตงมน คอจตมอารมณหนงเดยว หมายความวา จะคดจะกาหนดจะจบอยกบเรองใด กอยกบเรองนน ไมฟงซานหลดลอยไปเรองอน ถาใจอยกบสงทตองการไดอยางน เรยกวาเปนสมาธ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗

๗

สมาธ มประโยชนทเปนลกษณะสาคญ ๓ การทจะใหเขาใจเรองสมาธดน เราไมตองพดความหมายกน

มากมาย หนไปพดในแงคณประโยชนบาง เมอพดถงคณประโยชนกจะเหนความหมายชดขนไปดวย

จตทเปนสมาธ น มลกษณะสาคญ ๓ ประการ ซงเปนประโยชนของมนดวย มาดวาพระพทธศาสนากลาวถงคณ ลกษณะของจตทเปนสมาธอยางไร เอาทเปนขอสาคญ ๓ ประการ

๑) จตทมสมาธ เปนจตทมกาลง เรยกวามพลงมาก ๒) จตสมาธจะผองใส เหมอนนาทใส เพราะมนนงสงบ ทาให

มองเหนอะไรไดชดเจน ขอนเกอกลตอปญญา ๓) ขอท ๓ สบเนองมาจากขอท ๑ และ ๒ คอ พอจตของเราสงบ

ไมมอะไรกวน ไมมอะไรวนวาย จตของเรากไมกระสบกระสาย ไมวอกแวก ไมกระวนกระวาย มนกสงบ พอสงบ ไมมอะไรกวน กเปนสข เพราะฉะนน คนทจตเปนสมาธ กสงบ เมอสงบ กมความสข ซงเปนคณสมบตทนาปรารถนาอกประการหนง

น เปนคณสมบตหลกๆ ทสาคญของจตทเปนสมาธ ๓ ประการ

ถาดจากนจะเหนไดวา เวลานเราเอาสมาธมาใชประโยชนอะไรกนบาง และเราจะตองดวาใน ๓ อยางน อยางไหนเปนคณสมบตทพระพทธเจาตองการใหเราใช

สมาธแบบพทธ

๘

๘

๑) พลงจต ขอใหดพทธพจนตอไปน (อง.ปญจก.๒๒/๕๑/๗๓)

“เปรยบเหมอนแมนาทเกดบนภเขา ไหลลงเปนสายยาวไกล มกระแสเชยว พดพาสงทพอจะพดพาเอาไปได หากคนปดปากเหมองของแมนานนทงสองขาง กระแสนาในทามกลาง ไมกระจาย ไมสายพรา ไมเขวควาง กไหลลว มกระแสเชยว และพดพาสงทพอจะพดพาเอาไปได...” ทจรง พทธพจนนทรงมงประโยชนดานพลงจตในแงเสรม

กาลงปญญา แตคนกมกชอบเอาพลงจตนนไปใชทางฤทธเดช

ดานพลงจตแบบหลงนไปไกล ในเมองฝรงเวลาน กชอบกนมาก ถงกบเอามาทดลองกนวา จตทเปนสมาธมพลงมากเพราะพงดงไปทางใดทางหนง พอพงไปแลวกมกาลงแมแตจะทาใหวตถเคลอนไหวกได หรอจะตงใจมองตงใจฟงดงไปเฉพาะจด กทาใหมองเหนสงไกลๆ จนกระทงเกดตาทพย หรอไดยนเสยงไกลๆ จนเกดหทพยได เหลานเปนเรองของพลงจตแบบอทธฤทธปาฏหารย

ปรากฏวาในเมองฝรงมคนพวกหนงฝกใฝกบเรองน มการคนควาทดลองกนอยางเอาจรงเอาจง เปนการสนใจในประโยชนของสมาธดานหนง

๒) ความสขสงบ (ขอกลบขอขางบน เอา ๓ เปน ๒ และเอา ๒ เปน ๓) มพทธพจนแหงหนงวา (อง.จตกก.๒๑/๔๑/๕๗)

“ภกษทงหลาย สมาธภาวนา ทเจรญแลว ทาใหมากแลว จะเปนไปเพอความอยเปนสขในปจจบน เปนไฉน?...ในขอน ภกษ ปลอดจากกาม ปลอดจากอกศลธรรมทงหลาย เขาถงปฐมฌาน...ทตยฌาน...ตตยฌาน...จตตถฌาน...”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙

๙

มองดในสงคมฝรงกชอบขอนมากเหมอนกน เพราะในสงคมฝรงมปญหาเรองจตใจมาก มความกงวล มความกระวนกระวายใจ และมความเครยด เนองจากการแขงขน การแยงชงกนหาผลประโยชน ระบบตางๆ ทางสงคมบบคนจตใจคน ทาใหจตใจไมสบาย ในทสดกมความทกขมาก จงปรากฏวาฝรงทงหลาย ทงทเจรญดวยวตถมาก แตจตใจไมสบาย

เมอมทกขมาก คนกหาทางออก หาไปหามา พอมาเจอเรองสมาธจากพระพทธศาสนา จากศาสนาฮนด จากโยคะ เปนตน พดสนๆ วาจากตะวนออก กเหนวาสมาธนเปนวธปฏบตททาใหจตใจสงบ มความสข กเลยชอบใจ เพราะฉะนนจงปรากฏวา ฝรงหนมาหาสมาธเพราะจดมงหมายคอตองการประโยชนในแงความสงบ หรอความสขกนมาก คอเพอแกปญหาดานจตใจนนเอง

๓) จตใสและขยายปญญา คราวนมาดพทธพจนทวา (อง.เอก.

๒๐/๔๗/๑๐)

“ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนหวงนา ทใสแจว ไมขนมวเลย คนตาดยนอยบนฝง กจะเหนได แมซงหอยโขง หอยกาบ แมซงกอนหน กอนกรวด แมซงฝงปลา ทกาลงแหวกวายอยกตาม กาลงหยดอยกตาม ในหวงนานน นนเพราะเหตไร? กเพราะนาไมขน แมฉนใด ภกษกฉนนน ดวยจตทไมขนมว กจกร ไ ดซงประโยชนตน จกร ไ ดซงประโยชนผอน จกรไดซงประโยชนทงสองฝาย จกประจกษแจงไดซงคณวเศษลามนษยสามญ กลาวคอญาณทสสนะ ทสามารถทาใหเปนอรยชน . . .”

สมาธแบบพทธ

๑๐

๑๐

คณประโยชนสาคญของสมาธคอการทาใหจตใส ชวยใหมองเหนสงทตองการไดชดเจน ซงเปนเรองของปญญา

สมาธเปนเรองของจต คอทาจตใหสงบ แตพอสงบแลว จตกใส กเลยใชปญญาไดด มองเหนอะไรไดชดเจน หลายทานจาพทธพจนแมนวา “สมาหโต ยถาภต ปชานาต” (อง.เอกาทสก. ๒๔/๒๐๙/๓๓๗) แปลวา ผมจตตงมนแลว จะรชดตามทมนเปน คอ มสมาธแลว จะเกดปญญารจรงได หมายความวา สมาธเปนฐาน เปนตวเออ เปนปจจย หรอเปนเครองมอทจะชวยใหการใชปญญาไดผลด

ขอนเปนคณประโยชนทบางทถกมองขาม แตกลบเปนขอสาคญ เพราะเปนประโยชนทมงหมายในพระพทธศาสนา

เมอไดทาความเขาใจเบองตนอยางนแลว กมาพจารณากนใหละเอยดขนอกสกหนอย เพอจะไดเหนเหตผลทชดเจน

๑. สมาธเพอพลงจต คนไทยกสนใจเรองสมาธในแงพลงจตกนมาก เพราะชอบ

เรองฤทธ เรองปาฏหารย

ถาสมาธมประโยชนเพยงเพอพลงจตใหมฤทธเกงกลาแลว พทธศาสนาไมตองเกดขน เพราะในอนเดยเขามความชานาญในเรองนกนมานานแลว การปฏบตโยคะกเกดมกอนพทธศาสนา พระพทธเจากอนตรสร กไปเขาสานกโยคะดวย ไปหาอาจารยสานกตางๆ เชนเสดจไปทอาฬารดาบส กาลามโคตร

ทานทเรยนพทธประวตคงเคยไดยนวาพระพทธเจาเสดจไปเรยนการบาเพญสมาธ จนจบขนทเขาเรยกวาฌานสมาบตทงหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑

๑๑

ฌานสมาบตม ๘ ขน เปนรปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔ ทานอาฬารดาบส กาลามโคตร ไดสมาธถงอรปฌานขนท ๓ เรยกวา อากญจญญายตนสมาบต พระพทธเจาเขาไปปฏบตในสานกของทานน กไดฌานสมาบตขนนดวย

จบสมาบต ๗ แลว พระพทธเจายงไมทรงพอพระทย จงเสดจออกจากสานกน แลวไปยงสานกของอททกดาบส รามบตร ทานนไดฌานสง ขนไปอก ขนหนง ครบสมาบต ๘ คอ จบ เนวสญญานาสญญายตนสมาบต พระพทธเจากจบดวย พระอาจารยจงนมนตวา ทานจบความรของสานกนแลว ขอใหอยชวยสอนลกศษยตอไป พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวานยงไมใชจดหมาย พระองคจงไดขอลาออกไปแสวงธรรมดวยพระองคเอง

พวกโยค ฤาษ ดาบส สมยกอนพทธกาล มฤทธ ทรงฌาน ไดอทธปาฏหารยกนเยอะแยะ พระพทธเจาไมทรงพอพระทย ถาเราเอาแคฤทธ แคฌานสมาบตแลว กไมตองมพระพทธศาสนา เพราะเขาไดกนมา มอยกอนแลว แตพระพทธเจาไมทรงพอพระทยจงเสดจตอไป เรองนเปนจดทจะตองระวง

ขอใหสงเกตวา เมอพระพทธเจาตรสรแลว พระองคไมทรงสรรเสรญการใชสมาธในทางของฤทธเดชปาฏหารย

โยมคงจาไดวา พระพทธเจาตรสไววา ปาฏหารย ม ๓ อยาง

๑. อทธปาฏหารย ปาฏหารยคอการแสดงฤทธไดตางๆ มากมาย เชน เหาะเหนเดนอากาศ เดนนา ดาดน

๒. อาเทศนาปาฏหารย ปาฏหารยคอการทายใจได สามารถทายใจคนวาเขาคดอะไร คดอยางไร คดจะทาอะไร หรอจตใจมสภาพเปนอยางไร

สมาธแบบพทธ

๑๒

๑๒

๓. อนสาสนปาฏหารย ปาฏหารยคอการสงสอนใหเกด ปญญา รความจรงดวยตวของเขาเอง

ปาฏหารยขอท ๓ เทานนทพระพทธเจาสรรเสรญ สวนปาฏหารยท ๑ และ ๒ พระพทธเจาถงกบตรสวา ทรงรงเกยจ เพราะวาปาฏหารยท ๑ และ ๒ นน ใครทาได กเปนเรองของคนนน คนอนกไดแตทง เหนวานามหศจรรย แลวกมาหวงพง เมอหวงพงแลวกพงตวเองไมได ไมเปนตวของตว

แตปาฏหารยขอ ๓ สอนใหเขาเกดปญญา เปนอศจรรย เพราะเมอเขาเกดปญญาแลว เขากเหนดวยตวเอง พระองคเหนความจรงอยางไร เขากเหนความจรงอยางเดยวกนกบทพระองคเหน พอเขาเกดปญญาเหนเหมอนทพระองคเหน เขากเปนอสระ ไมตองขนตอพระองคตอไป

แตถาเปนปาฏหารยท ๑ และ ๒ เขากตองขนตอพระองค ตองหวงพงพระองคตลอดตอไป พระพทธเจาตองการใหทกคนเปนอสระ เพราะฉะนนพระองคจงไมสรรเสรญปาฏหารยท ๑ และ ๒ ซงใชไดเฉพาะเรองเฉพาะราว และตองระวงในระยะยาว เพราะมนทาใหเกดความประมาท

ถามผมฤทธ เราเคารพนบถอ เรากหวงพงทาน อยากจะไดอะไร กตองใหทานบนดาล ตวเราเองกไมรจกเผชญปญหา ไมรจกแกปญหา ไมรจกทาอะไรใหเปน อยเทาไหนกเทานน เพราะฉะนนกไมพฒนา พระพทธศาสนาไมตองการใหคนเปนอยางนน

จะเหนไดวา พระพทธเจาเปนยอดของผมฤทธ แตพระองคสรรเสรญอนสาสนปาฏหารย คอการสอนใหเกดปญญาขอเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓

๑๓

พระพทธเจาเองนน ทรงมทงอทธปาฏหารยและอาเทศนาปาฏหารยดวย มครบหมด มฤทธมาก แตขอใหสงเกตดตลอดพทธประวต ๔๕ ป เคยมปรากฏครงใดไหมทพระพทธเจาเอาฤทธของพระองค บนดาลผลทตองการใหแกใครผใดผหนง นเปนจดสงเกตทสาคญ หลายคนไมเคยคด

พระพทธเจาเปนยอดของผมฤทธ ไมมใครมฤทธเทาพระองค แตพระองคไมเคยใชฤทธบนดาลผลทตองการใหแกใครเลยตลอด ๔๕ พรรษา ทาไม? เพราะพระองคไมตองการใหใครมาขนตอพระองค มาหวงพงพระองค ถาเขามาหวงพงพระองค ตอไปเขาจะประมาท ไมคดพงตนเอง ไมคดพฒนาตนเอง ไมคดแกปญหา

คนเราลองไมสปญหา ไมทาอะไรดวยตนเอง กไมพฒนา อยเทาไรกเทานน

พวกเรานชอบเรองฤทธ ตองระวงใหมาก อยาใหขดหลกพทธศาสนาเปนอนขาด ถาจะชอบบาง กอยาใหผดหลกพงตน อยาใหผดหลกฝกฝนพฒนาตน และตองเพยรพยายามทาการตางๆ ใหสาเรจตามเหตตามผล อนนเปนหลกการสาคญของพระ พทธศาสนา เพราะฉะนน พระพทธศาสนาจงพนจากลทธฤาษชไพร

ไมเฉพาะในสมยโบราณทเขานยมเรองฤทธปาฏหารย โยค ฤาษ ดาบสในอนเดยจนกระทงปจจบนเดยวน กยงแขงฤทธกนตามเดม พระพทธศาสนาไมเอาดวย บอกวาถาขนยงกบฤทธอยอยางน คนกไมพฒนา

พระพทธเจาใชฤทธทาอะไรบาง? พระพทธเจาทรงใชฤทธปราบฤทธ

สมาธแบบพทธ

๑๔

๑๔

เหตผลกคอ คนสมยนนถอกนวาเรองฤทธนสาคญ เขาถอวา ถาใครไมมฤทธ กไมเปนพระอรหนต เขามคานยมอยางน พระพทธเจาถอวาฤทธไมใชเปนเครองหมายของความเปนพระ อรหนต แตพระองคอยทามกลางคานยมของสงคมทมความเชออยางนน พระองคเปนพระศาสดา เปนผประกาศพระศาสนา พระองคกตองทาได เพอใหเขายอมรบเชอถอในขนเรมตน

เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงมฤทธเพอใชเปนเครองมอประกาศพระศาสนา ใหเหนอกวาพวกมฤทธกนเหลานน เพราะพอไปเจอกนแลว เขาทดลองฤทธ ถาพระองคไมมฤทธ เขากไมยอมฟง ไมยอมเชอ

ยกตวอยางเชนพวกชฎล เปนทนบถอของประชาชน พวกชฎลถอตววามฤทธมาก และถอวาใครเปนพระอรหนต ตองมฤทธ

พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวา ถาไมไปปราบพวกนกอน ประชาชนไมฟงพระองค เพราะเขาถอวาถงอยางไรกสอาจารยชฎลของเขาไมได

พระพทธเจากเสดจไปหาชฎลกอน พอไปถง ชฎลกลองด เอาฤทธมาแกลงหลายคน พระพทธเจากผานทกคน จนกระทงในทสด ชฎลยอมรบ รวาสไมได พอชฎลสไมได ยอมรบ เขากยอมฟง กอนนนเขาไมยอมฟง จะพดอะไร เขากวาสเราไมไดอยางนนอยางน

พอเขายอมรบในเรองฤทธแลว กยอมฟง พระองคกเลกใชฤทธ หนมาใชอนสาสนปาฏหารย คอสอนใหเกดปญญา ใหเขารความจรง เขาถงสจธรรม

พอไปเจอรายใหม ถาเปนพวกทเมาฤทธ พระองคกใชฤทธปราบใหม พอเขายอมรบ พระองคกเลกใชฤทธ แตพระองคไมใชฤทธบนดาลผลทตองการใหแกผใดทงสน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕

๑๕

การใชสมาธเพอใหมฤทธ มพลงปาฏหารย นอกจากมกทาใหคนเสยนสย ทาใหคอยหวงพงแลว สาหรบตวเอง ฤทธทาใหหมดกเลสไมได ฤทธกาจดกเลสไมได ทาใหหมดทกขไมได การใชสมาธในแงนไมเปนหลกประกนอะไร อยางดจตสงบแลว กเลสกสงบไปชวคราวดวยกาลงสมาธ เปนวกขมภนวมตต แปลวาหลดพนดวยขมไว แตถามอะไรมาลอหรอกระทบ กเลสกฟขนไดอก จงไมมนคง

มพระเถระองคหนงเปนอาจารยสอนกรรมฐานในยคหลงพทธกาล ตวเองไดสมาธชนสง ไดฌานสมาบต ชานาญมาก และเพราะการทบาเพญสมาธอยตลอดเวลา จตสงบอยเสมอ กเลสกไมมโอกาสฟขนมา เลยหลงผดคดวาตวเองสาเรจเปนพระอรหนต อาจารยทไมสาเรจอรหนตสามารถสอนลกศษยใหเปนอรหนตได เพราะการเปนอรหนตขนตอตวของคนนนเอง

ลกศษยบางทาน ไดมารหลกจากทานแลวไปปฏบตดวยตนเอง ไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต รวาพระอาจารยยงไมสาเรจ กจะเตอน แตถาจะไปบอกตรงๆ ทานถอตวเปนอาจารย กจะไมด กเลสขนมา เกดแรงตาน จะเปนอนตรายตอการปฏบต ลกศษยกเลยใชอบายวธทาใหเกดนมตเปนรปชาง

วนหนง ขณะนงอยเพลนๆ กทาใหเหนเปนชางวงเขามา พระอาจารยตกใจ ตงสตไมทน ลกขนจะกระโจนหน ลกศษยซงเปนพระอรหนตกจบชายจวรดงกระตกไว พระอาจารยกไดสต

ทพระอาจารยไดสต กเพราะทานเจรญธรรมปฏบตมานาน เรยกวาสตไมทนนดเดยว พอลกศษยกระตกปบกไดสต รตววาเรานยงไมสาเรจ เพราะวาพระอรหนตไมตกใจ คอไมมกเลสทจะเปนเหตใหเกดความกลว

สมาธแบบพทธ

๑๖

๑๖

คนทจะเกดความกลว กเพราะม โลภะ โทสะ โมหะ ยงมตณหาอย ถาไมมกเลส กไมมความกลว พระอาจารยรหลกการอนนอย ทานกรวากเลสของทานยงไมหมด กเลยหนมาบอกใหลกศษยเปนทพง ชวยเปนหลกใหแลวปฏบตตอ พระอาจารยกสาเรจเปนพระอรหนตดวย

ทอาตมาพดน ตองการใหเขาใจวา การมฤทธ การไดฌานสมาบต หรอการใชสมาธฝายพลงจต ไมไดชวยใหสาเรจเปนพระอรหนต ไมหมดกเลส ไมหมดความทกข แตสามารถทาใหจตสงบ แลว เหมอนกบหมดกเลสไปไดชวคราว เปนสงทดมาก มประโยชน

แตบางทานเพราะเหตทไดสมาธระดบตางๆ แลวกเลสยงไมหมด เกดความลาพองใจตวเอง กลบไปหนนมานะขนมา เลยยงหนกเขาไปอก คราวนกเลสกลบฟ เพราะคนเราน ถาไมมกาลง ไมมอานาจ กเลสถงมอย กจะไมมกาลง แตพอรวาเรามอานาจ มพลงมาก กจะรสกคกฮกเหมใจ คนทมฤทธกเชนเดยวกน ถายงมกเลสอย กเกดความฮกเหมใจ เลยทาการรายไดยงใหญ

ยกตวอยางเชน พระเทวทตไดฌานสมาบต ไดอภญญาทเปนโลกย มฤทธมาก แตเพราะยงไมหมดกเลส เลยเกดไปลาพองใจในฤทธของตวเอง แลวไปนกถงการมอานาจ การทจะไดลาภสกการะอะไรใหญโต กเลยเอาฤทธเขามาหนนการอยากไดอานาจและลาภสกการะนน เลยไปกนใหญ พระเทวทตกเสยไปเลย

จะเหนวา การใชสมาธเ พอวตถประสงคดานฤทธ เดชปาฏหารยน อาจกลายเปนเครองกดขวางกางกนตวเองไมใหกาวหนาตอไปในการบรรลธรรมกได จงตองระวงโดยไมประมาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗

๑๗

๒. สมาธเพอความสขสงบ

กอนถงประโยชนขอสาคญ คอจตใส ขอพดถงการใชสมาธในแงความสงบและความสข

การใชสมาธเพอความสงบสข กมประโยชนมาก นอกจากเปนเครองพกผอนอยางดยงแลว ยงใชปองกนและแกไขปญหาทงหลายในทางจต เชน ความเครยด ความฟงซาน ความสบสน วาวน กระวนกระวาย ความเหงา ความวาเหว เปนตน ทาใหจตใจสบาย มความสข

อยางไรกตาม การใชประโยชนจากสมาธเพยงเทานตามหลกพระพทธศาสนา ถอวายงไมเพยงพอ ยงไปไมถงจดหมายของพระพทธศาสนา เปนเพยงการใชสมาธแกปญหาจตใจหรอแกความทกขในระดบหนง

นอกจากนนยงอาจจะกลายเปนโทษได จะตองใชดวยปญญา เพราะถาไมระวงใหด สมาธทใชเพอประโยชนขอน อาจจะกลายเปน สงกลอม หรอ ยากลอม ชนดหนง ซงทาใหเกดความประมาท นาไปสความเสอมเสยหาย และกลายเปนเครองขดขวางการบรรลจดหมายของพระพทธศาสนา

มบคคลอยระดบเดยวทใชสมาธในแงของความสขสงบไดอยางปลอดภยเตมท โดยจะไมมทางกลายเปนสงกลอม คอพระอรหนต เพราะทานบรรลจดหมายของพระศาสนาแลว ทานไมมกจทจะตองทาเพอกาวสจดหมายนนอก และทานพนไปแลวจากการทจะมความประมาท ทานจงใชสมาธเปนเครองพกผอน ระหวางทางานเผยแผธรรมเปนตน เรยกวาเปน “ทฏฐธรรมสขวหาร”

สมาธแบบพทธ

๑๘

๑๘

สาหรบคนทวไปกทาตามอยางทานได แตตองอยในขอบเขตทตามทานจรงๆ ไมใชเกนเลยไปจนกลายเปนสงกลอม

สงกลอม มความหมายอยางไร? กลอมกหมายความวาทาใหสบายใจ ทาใหเพลน คลายกบยากลอมประสาท

ประสาทเราไมสบาย เราตนเตน เรากระวนกระวาย เราเครยด เรานอนไมหลบ เรากเอายานอนหลบมากน พอกนยานอนหลบเขาไป กสบาย นอนหลบได กดเหมอนกน แตสงกลอมนนมขอบเขต และมโทษดวย ถาขนกลอมอยอยางนนตลอดไป กไมดแน ควรกลอมแคชวคราว คอกลอมพอใหหายอาการนน เชน หายจากความกระวนกระวาย กระสบกระสาย เดอดรอน นอนไมหลบ พอหายแลว กหยด แตอยาอยดวยยานอนหลบตลอดชวต ไมดแน

ฉนใดกฉนนน สงกลอมของมนษยมมาก ยงมนษยทมงหาความสขจากสงเสพทางวตถ ตอไปจะมปญหามาก วตถนนใหความสขไดระดบหนง เมอไดความสขแลว บางทกเกดความเบอหนาย หรอคนอกพวกหนง วงหาความสขจากวตถเรอยไป แตไมสมใจ ไมถงจดหมายสกท กวงไลความสขอยนน

ชวตทเรงรดแขงขนหาผลประโยชน หาความสขจากวตถ ทาให เ กดสภาพจตทเครยด กระวนกระวาย ฟงซาน กงวลถงผลประโยชนหรอลาภทยงไมได และหวาดกลวหวนใจในสงทไดมาแลว วาจะหลดหาย อยางนเปนตน เพราะฉะนน ความสขจากวตถเสพน จงรบกวนจตใจตลอดเวลา ดวยประการตางๆ

จนกระทงในขนสดทายกคอวา คนทมงหวงความสขจากการเสพวตถน จะเอาความสขไปฝากไวกบวตถอยางเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙

๑๙

แต วตถมนม เวลาทสข มเวลาทเ บอหนาย พอเราเอาความหวงในความสขไปฝากไวกบวตถอยางเดยว ตอไปชวตจะมความหมายดวยวตถสงเสพเทานน พอเบอหนายวตถกเบอหนายช วตดวย พอผดหวง วตถ กผดหวง ช วตดวย พอวตถหมดความหมาย ชวตกหมดความหมายดวย นคอปญหาในสงคมทเจรญแลว ทมากไปดวยวตถสงเสพบรโภค

วตถสงเสพบรโภคเหลานน ไมไดเปนหลกประกนของความสข มนษยทอยในสงคมทเจรญ มสงบรโภคมากมายพรงพรอม กลบปรากฏวาฆาตวตายกนมาก คนในสงคมทยากจนกลบไมคอยฆาตวตาย

สงคมอเมรกนเดยวนกคงจะทราบกนอยแลววา คนทฆาตวตายเพมมากขน คอคนหนมสาววยรน สถตของ USA Today บอกวา ในชวงเวลา ๓๐ ปทผานมาน เดกวยรนหนมสาวอเมรกน อาย ๑๕-๑๙ ป ฆาตวตายเพมขน ๓๐๐% นเปนสถตของสถาบนสขภาพจตแหงชาตของอเมรกน

เปนทงงงนกนไปเลยวา ทาไมหนมสาววยรนฆาตวตาย ในขณะทสงคมมงคงพรงพรอม คนเหมอนมงมศรสข จะเอาอะไรกเอาได หนมสาวกอยในวยทกาลงสดใส มกาลงวงชาทจะหาความสข ไฉนจงมาฆาตวตาย หนความสขไปเสย

สงคมทมงคงพรงพรอม ไมเปนหลกประกนในเรองทจะมความสข ในสงคมแบบน คนมกไปฝากความสขไวกบการเสพวตถ ตอมาพอเบอหนายวตถ กเบอหนายชวตดวย ผดหวงวตถ กผดหวงชวตดวย วตถหมดความหมาย ชวตกหมดความหมายดวย อนนเปนอนตรายทสาคญของสงคมและอารยธรรมปจจบน

สมาธแบบพทธ

๒๐

๒๐

มนษยสมยกอนฝากความสขไวกบวตถเสพนอย เพราะคนสมยกอนไมคอยมวตถบรโภคมาก ความสขของเขาอยทแหลงอน แหลงความสขของมนษยไมไดอยทสงเสพอยางเดยว ความสขของเขาขนกบวตถเสพนอย เพราะฉะนน เมอเขาผดหวงจากสงเหลาน เขากไมฆาตวตาย

มนษยเรานมชองทางของความสขมากมายหลายอยาง แตมนษยยคปจจบนน ทาการพฒนาดวยมงความเจรญพรงพรอมทางเศรษฐกจ หรอทางวตถ จนกระทงเปนบรโภคนยม เหนแกการบรโภค ความสขกเลยมาอยทการบรโภค อยทสงเสพ เพราะฉะนนกเอาความหมายของชวต ไปรวมเปนอนเดยวกนกบวตถเสพ อยางทกลาวมาวา เมอไรผดหวงวตถเสพ กผดหวงชวตดวย เมอไรวตถเสพหมดความหมาย ชวตกหมดความหมายดวย นคอสภาพสงคมอเมรกน เปนตน ในปจจบน ทกาลงจะเปนมากขน เปนพษเปนภยของอารยธรรมทเดนมาในทางทผดพลาด

ขอหนกลบมาพดเรองการใชสมาธเปนสงกลอม ในสงคมทมปญหาจตใจมาก คนตองการความสขจากวตถเสพ คนอยากได แตไมไดอยางใจบาง หรอไดแลว แตไมสขสมหวงบาง อยากมวตถหวงวาจะมความสข แตพอไดจรงหาไดมความสขอยางนนไม ทาอยางไรชวตนจงจะมความหมาย บางคนกเบอชวตไปเลย อาจจะฆาตวตาย ถาไมเอาอยางนนกหนไปหาสงกลอม

เพราะฉะนน ทางออกสาคญสาหรบคนเหลานทไมไดความสขสมหมายกคอ สงกลอม เรมดวยยาเสพตด สงคมแบบนกมยาเสพตดเปนทพง ยาเสพตดเปนทางออกชวยใหมความสข ในสงคมแบบนกจะปรากฏวา มสงเสพตดเกลอนกลาดไปหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑

๒๑

ตอนนสงเสพตดกเขามาเมองไทยดวย แมแตในโรงเรยน ยามากกาลงระบาด พอถงวนเหมาะๆ กตองตรวจปสสาวะนกเรยนทกคน วาคนไหนตดยามาบาง เวลานปญหาเมองไทยกาลงหนก เยาวชนของเรากจะแย

สงคมปจจบนมงหวงความสขจากสงเสพ ความสขของเขาอยทสงเสพ เมอไมไดความสขจากสงเสพ กหาสงกลอมมาแทน คอยาเสพตด สงกลอมทมในสงคมมานานแลว ทเปนสงเสพตดเกา กคอสรา ถาไมสรา กการพนน ถาไมการพนน กสงกลอมทประณตขนมา คอดนตร สงบนเทง กฬา ซงมทงคณทงโทษ

บางอยางกใชในทางทเปนประโยชนไดดวย เชนดนตร สงบนเทง กฬา แตถาใชเปนสงกลอม ไปตดเพลนเมอไร กมโทษทนท

สงกลอมทประณตขนมาทางจต คอ สมาธ ซงชวยใหไมตองหนไปพงสงเสพตด ไมตองหนไปพงดนตร มปญหา เครยด มความทกขใจ กระวนกระวาย กลมใจ เขาสมาธ กสงบ สบาย หนจากสงเดอดรอนกลมใจไปได เพราะสมาธชวยใหเกดความสขสงบ

แตถาใชในความหมายน ใชไปใชมา ถาไมระวง สมาธกกลายเปนสงกลอมนนเอง สงกลอมเปนอยางไร กทาใหเราหายจากความเครยด ความทกข ความเดอดรอนใจ มความสข หลบปญหาได หนปญหาได พนไปจากทกขชวคราว

ทวาปญหาแทจรงไมไดแก คอ กเลสในใจสวนลกกยงมอย และปญหาภายนอก ปญหาในครอบครว ปญหาในสงคม กไมไดแก เวลาเกดทกขขนมา ไมสบายใจ กมานงสมาธ หลบไปทหนง กกลอมไปไดทหนง แตกลบปญหาไว ถาอยางนกลาบาก สะสมปญหา

สมาธแบบพทธ

๒๒

๒๒

ในสงคมฝรง คนไมนอยเลยหนมาสนใจสมาธในฐานะเปนสงกลอมคลายอยางทวามาน เราอยามวจมอยแคนน ถาขนจมอยในแงเปนสงกลอม กจะผด ผดอยางไร ผดหลกการสาคญ ๒ ประการ

๑. ตกอยในความประมาท พอกลอมแลวสบายใจ หลบปญหาได หลบทกขไดชวคราว กกลายเปนคนหนปญหา ปญหาทแทจรงไมแก เมอหลบปญหากเกดความประมาท มวแตนงสบาย ไมตองทาอะไร สงทจะตองทา กไมทา ปญหาทควรจะแก กไมแก ความเพยรพยายามทจะกระทาการ กหยด นคอเกดความประมาท อนนผดหลกสาคญของพระพทธศาสนา

๒. ขดกบไตรสกขา ตรงนเปนความผดพลาดทสาคญมาก ซงกเนองกนกบความประมาทนนแหละ

ตามหลกพระพทธศาสนา ธรรมทงหมดอยในระบบของหลกการใหญทเรยกวา สกขา ๓

สกขาคอการฝกฝน การเรยนรฝกหดพฒนาตน ทาใหชวตเจรญกาวหนาไปสจดหมาย คอความดบทกขโดยสนเชง ตราบใดทยงไมถงจดหมาย กกาวตอไปในศล สมาธ จนจบแดนของปญญา หยดไมได กระบวนการปฏบตนเรยกวา ไตรสกขา

สมาธเปนองคประกอบอยในกระบวนการของไตรสกขาน เพราะฉะนน สมาธจะตองเปนเครองชวยใหเรากาวตอ สธรรมทสงขนไป ไมใชกลอมใหหยดใหเพลนจมอยกบท ถาสมาธใดทาใหตด ทาใหเพลน ทาใหหยดกาวตอไป สมาธนนกหลงทาง ขดกบไตรสกขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓

๒๓

๓. สมาธเพอจตใสและขยายปญญา

ไตรสกขา เปนระบบทรวมองคธรรมตางๆ มากมายเขามาสมพนธกน เพอจะเดนหนาไปสจดหมาย ดงนนองคธรรมทกอยางในไตรสกขาซงเปนขอยอยๆ น จะตองสมพนธกน ในลกษณะทสงผลตอกน เปนปจจยสงตอแกขออนๆ ตอไป

ขอธรรมทงหลายในพระพทธศาสนา ถอวาเปนสวนหนงของกระบวนการแหงไตรสกขา ซงเปนระบบสมพนธแหงองคธรรมทเปนปจจยหนนเนองตอกนไปสจดหมาย เพราะฉะนน องคธรรมทกขอ จะตองมความหมายในเชงเปนปจจยหนนเนองสงตอแกขออน

ถาปฏบตธรรมแลว ลองลอยอย หรอทาใหอยกบท แสดงวาผด อนนคอหลกใหญ ทใช ว นจฉย เพราะธรรมทกขอไมพนไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา

ไมวาจะเอาหลกธรรมขอไหนมา จะเอาเมตตา กรณา สต สมาธ ขอไหนกตาม ทกขออยในไตรสกขาหมด เมอมนอยในไตรสกขา มนกอยในระบบ มนกอยในกระบวนการคบหนา ทตองเดนไปสจดหมายเดยวกน ทกขอจงตองสงผลตอกน ในลกษณะใดลกษณะหนง ถาปฏบตธรรมขอใดแลว ทาใหหยด ทาใหลองลอยไรจดหมาย กแสดงวาผด

ถาเราปฏบตสมาธแลว กลายเปนเครองกลอม ทาใหเพลนสงบอย กหยด แสดงวามนดวน ไมสงผลตอกระบวนการไตรสกขา ไมเดนหนา กผด ถาปฏบตถก ตองสงผลในไตรสกขา

สมาธเปนปจจยแกอะไร? วาโดยหลกใหญ สมาธเปนปจจยแกปญญา เพราะสมาธทาใหจตสงบ ใส และมกาลง

สมาธแบบพทธ

๒๔

๒๔

ภาวะทจตสงบกด ใสกด มกาลงกด คอจตพรอมทจะทางาน เปนลกษณะสาคญของจตทเปนสมาธ เรยกวาเปนกมมนยง หรอ กรรมนย อนนแหละเปนคณสมบตทพระพทธเจาทรงประสงคใหเราตองการ พอจตเปนสมาธปบ กเปนกมมนยงทนท

กมมนยง หรอ กรรมนย แปลวา เหมาะแกการใชงาน จงตองเอาไปใช อยาไปหยดอย ถาจตเปนสมาธแลวหยดสบาย กแสดงวาพลาดแลว พระพทธเจาตองการใหเอาจตทเปนกรรมนยนไปใชงาน ไมใชใหมานอนเสวยสขอยเฉยๆ ใชงานอะไร?

ในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา สมาธซงเปนองคท ๒ สงผลหนนเนองใหเกดปญญา กเอาไปใชงานทางปญญา นคอประโยชนขอท ๒ ทบอกวาเปนคณลกษณะของจตทสาคญ คอทาใหจตใส ไมมอะไรมารบกวน ทาใหใชงานในทางปญญาไดเตมท

ปญญานน ตองอาศยจตเปนททางาน ดง นน ยงเ รองละเอยดออนลกซงเทาไร การทจะคดพจารณาใหรใหเขาใจ กยงตองการจตทแนวแนเทานน ถาเรองไมละเอยดออน ไมลกซง เรากไมตองใชสมาธมาก แมแตจะทางานทาการ หรอฟงครอาจารยสอนบรรยาย ถาเราไมมสมาธบางเลย กไมรเรอง ปญญาไมเกด เพราะฉะนน ปญญาจะออกโรงมาทางานได ตองอาศยจตทเปนสมาธมากบางนอยบาง ตามแตเรองนนจะละเอยดลกซงแคไหน

ตกลงวา พระพทธศาสนาบอกใหรวา สงทเราตองการจากสมาธในอยในขอท ๓ น คอการมสมาธ ททาใหจตพรอมทจะใชงาน และงานสาคญทตองการใช คอปญญาทจะรเขาใจความจรงของสงทงหลาย จนกระทงเขาถงความจรงของธรรมชาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕

๒๕

ความรเขาใจธรรมชาตของสงทงหลายวาเปนอยางไร รสงทงหลายตามทมนเปนจรง นเปนสงทตองการ ถาไมรถงขนนแลว กเลสไมหมด ฉะนนจงตองใหเชอมตอระหวางสมาธกบปญญา

ตอนน ทพดมา กเพอใหเหนวา เ รองสมาธ นตองระวงเหมอนกน ถาไมเขาใจหลกการของพระพทธศาสนาใหชด กอาจจะเขวได เพราะคณประโยชน ๓ ประการน มชองทางการใชตางกนออกไป

ตอนนขอสรปขนหนงกอนวา คณสมบตหรอคณประโยชนของสมาธทสาคญ ๓ ประการ คอ

๑. สมาธทาใหจตแนวแนเกดพลง ซงอาจจะนาไปใชในเรองของฤทธ เรองของปาฏหารย เปนพลงจต

๒. สมาธทาใหจตใส ทาใหมองอะไรชดเจน เกอกลโดยตรงตอการใชปญญา

๓. สมาธทาใหจตสงบ ไรสงรบกวน ทาใหเกดความสข

เวลานสงคมมปญหาทางจตใจมาก เพราะพษภยของวตถนยม และสภาพความเจรญทวนวายและกดดนของสงคม คนจงไปหวงประโยชนขอท ๓ จากสมาธมาก ซงยงไมใชจดหมายของพระพทธศาสนา

ขอใหจาหลกการสาคญของพระพทธศาสนาวา ถาปฏบตธรรมอะไรแลว ทาใหเกดความประมาท กผด ถาปฏบตธรรมอะไรแลว ไมสงผลใหกาวตอไปในระบบแหงกระบวนการของไตรสกขา ไมเคลอนสจดหมาย กผด ตองระวงใหด

สมาธแบบพทธ

๒๖

๒๖

ผลพลอยได กอนจะยอนกลบมาพดเรองสมาธในแงทเปนจดมงหมาย

ของพทธศาสนา จะพดถงผลพลอยไดพเศษบางอยาง ซงเปนประโยชนในยคปจจบน แตเปนประโยชนขางเคยง ซงจะเอามาเปนจดมงหมายของพทธศาสนาไมได

จตทเปนสมาธนน เปนจตทอยตวลงตว เรยกวาจตเขาท ตางกบจตของเราตามปกตทวนวาย ฟงซาน เดยวคดเรองโนน เดยวคดเรองน ทานวาเหมอนกบลง

ลงนอยกบทไมได มนอยไมสข กระโดดจากกงไมน ไปกงไมโนน วงไป กระโดดไปเรอย จตของเรากเปนอยางนน ออกจากเรองนไปเรองโนน มเรองราวมากมาย และชอบไปจบเอาเรองทไมควรคดมาคด เรองทผานไปแลวทกระทบกระเทอนใจ กเอามาคด เอามาปรงแตง หวนละหอย โกรธงอน เรองทยงไมมา กไปวตกกงวล จตกไมสบาย พอจตไมสบาย จตไมอยตว ทกขทางใจกเกดขน แตจตใจนทางานสมพนธกบรางกาย เราตองระวงนกถงหลกนเสมอ

ชวตของเรานประกอบดวยกายกบใจ ใจกบกายนทางานประสานกน สมพนธกน สงผลกระทบตอกน ถาจตไมปกต จตไมลงตว กายกมปญหาดวย ใจไมเขาท การทางานของรางกายกไมเขาทดวย

ดงเชนวา เกดอารมณขนมา มความโกรธ พอจตโกรธ กายเปนอยางไร หวใจกเตนแรง หายใจดง ยงโกรธมาก ยงหายใจแรง หายใจดงฟดฟาดอยางกบคนขนเขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗

๒๗

พอมอารมณกลว กหนาซด บางทหยดกลนหายใจ เลอดลมเดนไมปกต รางกายเปลยหมด ทาใหเกดปญหาทางรางกาย

ถามภาวะจตไมด ทเรยกวาอารมณรายอารมณเสยขนมาบอยๆ จตจะเครยดอยตลอดเวลา สภาพจตกบกายตอนนเปนรอยตอสาคญ คอตอนเครยด ถาจตเครยด กายกจะเครยดดวย พอกายเครยด การทางานของรางกายกจะวปรตหมด อยางทคนเกาๆ วาเลอดลมเดนไมด สขภาพกเสย โรคภยไขเจบกตามมา

เพราะฉะนน ผลพลอยไดทสาคญกคอ พอเราทาสมาธได จตทางานด ลงตว เรยบและราบรน เขาอยในดลยภาพ เมอจตอยในภาวะสมดล ปลอดโปรง การทางานของรางกาย เชนลมหายใจ กปรบดดวย สมาเสมอ ถาจตเปนสมาธลกขนไป ละเอยดขนไป กสงบมาก พอสงบมาก การเผาผลาญ การใชพลงงานกนอยลง

การทางานของจตนอาศยสมอง สมองทางานกตองใชเลอดเลยง เลอดกตองอาศยออกซเจน ออกซเจนกอาศยการหายใจ เมอจตเปนสมาธดขน ใจสงบ ไมหนก ไมเหนอย กตองการพลงงานนอยลง การเผาผลาญของรางกายกนอยลง ความตองการออกซเจนกนอยลง การหายใจกประณตขน

หลกกมบอกไววา ถาเขาสมาธถงฌานท ๔ จะไมตองหายใจ หมายความวา วดดวยมาตรฐานของคนปกต เรยกวาไมหายใจ เอามอมาแตะรจมก จะไมปรากฏลมหายใจ เพราะลมหายใจประณตมาก ตองการออกซเจนนดเดยว ออกซเจนทเขาไปในรางกายเลกนอย กเลยงรางกายไปไดนาน

สมาธแบบพทธ

๒๘

๒๘

คนทเขาสมาธลกๆ จตสงบมาก การหายใจกราบรน และตองการพลงงานนอย การเผาผลาญรางกายนอย กมผลตอรางกาย ทาใหสขภาพด เลอดลมเดนคลอง ทาใหอายยน และสมาธนมาไดในรปตางๆ เชนเจรญพรหมวหาร ทาใหจตใจชมชนเยนสบาย ทาใหหนาตาอมเอบ ผองใส แกชา เปนตน

สภาพรางกายกบจตใจสมพนธกน ถาเราทาตรงขามกบทกลาวมาน คอไมมสมาธ เชนโกรธขนมา ปญหาทางกายกตามมาทนท เพราะตองการพลงงานเผาผลาญมาก กตองหายใจแรงๆ หวใจกตองเตนแรง ปอดกหายใจฟดฟาดๆ ใชลมมากเหมอนอยางคนเดนขนเขา ซงเหนอยมาก ถาโกรธอยเรอย ทงใจและกายกเสอมโทรมไว

พอไดหลกน กหมายความวา สมาธมผลในดานสขภาพ กเลยเอาสมาธมาใชในการรกษาโรคไดดวย อนนเปนผลพลอยไดอยางหนง เวลานกปรากฏวา ในเมองอเมรกานเอง มการนาสมาธมาใชประโยชนในการรกษาโรค แมแตโรคทแกไขไมหาย เชน University of Massachusetts ทไดเปดคลนกดานนขนมา

ตอนน ทางรฐบาลอเมรกนกถงกบยอมรบให Medicare ใหเงนมาสาหรบการรกษาโรคโดยวธของการใชสมาธ ประสานกนกบการบรหารรางกายดวย อาจารยทชานาญในสมาธ กไปทางานเปนจรงเปนจง มหาวทยาลยยอมรบ กลายเปนกจการ เปนคลนกในโรงพยาบาล หรออยางทมหาวทยาลย Harvard คณหมอทานหนงเลาวา เขาเปดการสอนสมาธในการรกษาโรค อนนกเปนเรองผลพลอยได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙

๒๙

ทจรง ถาโยมดแลว ทงหมดทกลาวมา กเปนเรองเดยวกน คอพอจตอยตวเปนสมาธแลว กลงดล จตกไดทของมน ไมมอะไรมากวน ลองนกดวาจตของคนทไมมอะไรมากวน จะสบายแคไหน

เมอไมมอะไรมากวน สภาพจตดแลว สภาพรางกายกปรบเขากน สอดคลองกบจตนน การทางานของรางกายกราบรนลงตวเขาท อยางทภาษาไทยโบราณเรยกวา เลอดลมเดนด ทกอยางกเปนไปดวยด รางกายกปกต ไมเครยด ไมมตวมากดมากนมาบบมากด การทางานของอวยวะตางๆ ทเรยกวาเลอดลมเดน กเลยคลอง สขภาพกด จงรกษาโรคได

เอากนงายๆ แมแตในชวตประจาวน เวลาไหนเราเกดใจไมสบาย เชน โกรธขนมา หรอกลวขนมา หรอประหมา ถาเรามสตนกได กหายใจยาวๆ เทานนแหละ จะดขนทนท

พอโกรธขนมากหายใจยาวๆ หายใจเขายาว หายใจออกยาว แบบสบายๆ อยางมสต ความโกรธกจะบางเบาลง และสภาพรางกายทไมสบาย กจะผอนคลายไปดวย หรอมเรองอะไรทเปนปญหาทางอารมณ กเอาวธนมาใชทนท เปนวธงายๆ ใชแคลมหายใจทมอยแลว

การหายใจเปนตวอยางของความสมพนธ ระหวางกายกบจต เหมอนกายคนเดนขนเขา พอเหนอยกหายใจแรง แตถงแมไมไดไปขนเขาสกหนอย ไมไดใชแรงกายสกหนอย พอโกรธขนมากหายใจแรงอยางกบคนเดนขนเขา แสดงวากายกบจตมนสมพนธกน

ทนเรายอนกลบ เอากายมาชวยปรบจต คอในเวลาทสภาพจตไมดนน ลมหายใจเราไมปกต เรากปรบลมหายใจของเราใหด ปรบลมหายใจใหสมาเสมอ สตกมา

สมาธแบบพทธ

๓๐

๓๐

นนกเพราะวา เวลาเราหายใจอยางนน เราตองมสต การหายใจนน กเรยกสตใหมา ทน สตเปนองคธรรมฝายจต กายกบจตมาสมพนธกน พอสตมา กชวยปรบสภาพจตอก ทาใหความโกรธเบาลง จากนนกมปญญา เรมมองเหนอะไรๆ พจารณาได

แตถาโกรธ เอาแตอารมณ ปลอยอารมณไปอยางไมมสต จะทาอะไร กไมรจกยบยง กพลาดเสยไปเลย ฉะนนทานจงวา คนโกรธ ปญญาดบมด ปญญาหายไป คนโกรธไมรดาไมรแดง ไมรดไมรชว คนโกรธฆาไดแมกระทงแมของตวเอง ซงกเปนความจรงอยางนน

เพราะฉะนน ถาเราเกดความโกรธขนมา กใชวธงายๆ ตงใจหายใจใหด เพราะตอนนนเราไมรตววาเราแทบไมหายใจ พรอมกบหายใจแรงเกนไป เรากปรบลมหายใจใหสบายๆ หายใจยาวๆ เขายาว ออกยาว อารมณแรงรายหรอเครยดของเรากจะบรรเทาเบาลง จตกจะสงบลง สตกดขน ปญญากจะมา คดอะไรไดชดเจนขน

แมแตในชวตประจาวน การนาสมาธมาใช กมประโยชน เอามาใชไดทกเรองทกเวลา แมแตถาไมมอะไรจะทา แมแตไมไดเกดอารมณโกรธ ไมไดเครยด นงอยเฉยๆ จตมนจะฟงซาน กมาดลมหายใจ หายใจเขาหายใจออกสบายๆ อยางมสต ใหจตของเราอยกบลมหายใจ แคนกมประโยชน ไดชวตทด

การทาสมาธในชวตประจาวนมประโยชนมากมาย แตประโยชนนนมหลายขนหลายตอนอยางทกลาวมาแลว ประโยชนทแทจรง ทตรงตามหลกการของพทธศาสนา คอประโยชนในไตรสกขา ทวาสมาธเปนตวสงผลตอปญญา โดยเปนปจจยในกระบวนการปฏบตสจดหมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑

๓๑

นหมายความวา เมอสมาธมาแลว กทาใหจตเปนกรรมนย เหมาะแกการใชงาน แลวกเอามาใชงานทางปญญา คอทาการพนจพจารณาจนเขาถงพระไตรลกษณ รความเปนจรงของสงทงหลาย แลว จตหลดพนเปนอสระ กจะ ถง จดหมายของพระพทธศาสนา อนนแหละเปนตวจรงทตองการ

เวลาน เมอคนมาพดเรองสมาธกน เราจะตองพจารณาวา เขากาลงพดถงสมาธในความหมาย คณคา หรอประโยชนแงใด และถกตองตามหลกพระพทธศาสนาหรอไม

ขอยาวา เวลาน ในสงคมตะวนตก คนมกนกถงสมาธในความหมายแบบทวามาน คอ มงแคจะเอามาแกปญหาจตใจทเครยด ทมความทกขเทานนเอง ซงถาไมระวงใหด กจะกลายเปนสงกลอม อยางทกลาวมา และพอกลอมแลว กกลบจะมโทษแกชวตและสงคมได ไมใชสงทจะมแตผลด

ตอน ๒

วธปองกนและแกไขโทษของสมาธ

ทานพดไวในคมภรใหรวา สมาธมทงคณและโทษ โทษของสมาธคออะไร ทานสอนไววา สมาธเปนพวกเดยวกนกบโกสชชะ คอความเกยจคราน

พอไดสมาธ จตสงบ กสบาย มความสข พอสบายกเรอยเฉอย ชกจะเฉอยชา ขเกยจ ไมอยากทาอะไร ซงกเปนธรรมดาวาคนมความสขสบาย มกไมอยากทาอะไร

ฉะนน ในการปฏบต จงตองระวง เรยกวาตองมดลยภาพ แตทานใชคาวารกษาอนทรยใหสมาเสมอ หรอรกษาอนทรยใหเสมอกน ถาใชภาษาปจจบน กบอกวารกษาอนทรยใหมดลยภาพ หรอรกษาความสมดลของอนทรย

๑. ปรบอนทรยใหสมดล

อนทรย ๕ เปนหวขอธรรมสาคญในการปฏบตธรรม ไดแก ศรทธา วรยะ สต สมาธ และ ปญญา

ก. ศรทธา กบ ปญญา ศรทธาเปนความเชอ ใจโนมไป มความซาบซงอะไรตออะไรงาย ศรทธามขอดคอ ทาใหจตใจมพลง คนมศรทธา เชออะไรกมกาลงในเรองนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๓

๓๓

ถาโยมไมมศรทธา โยมกไมมกาลงมาวดน ยงศรทธาแรงเทาไร กยงมกาลงเทานน แมวดนจะหางไกลเทาไร จะ ๑๐๐ กโลเมตร หรอ ๕๐๐ กโลเมตร ถามศรทธาแรง กไปไดทงนน แตถาโยมหมดศรทธาเมอไร แมแตวดอยขางบาน กไมไป ถาไมมศรทธากหมดแรงทนท ศรทธาทาใหมกาลง เพราะฉะนนจงสาคญมาก แตศรทธานทานวาตองมตวดงดล คอปญญา

ปญญาเปนตวธรรมหรอองคธรรมททาใหมเหตมผล ทาใหรความถกตอง ความสมควร ความเหมาะสม ความจรงหรอไมจรง รสงทแทสงทเทจ สงทผดสงทถก

ในขณะทศรทธาเชอดงซาบซงไปไดงายๆ ถาไมมปญญามารวมหรอมาประกบประกอบไว กจะเชอหลงๆ ไหลๆ ไปเลย ทนถามกาลง แลวไปทาตามทเชอ กอาจจะเอากาลงไปใชในการทาสงทเลวรายรนแรงอยางเขมแขง แมแตเบยดเบยนกน เชนในศาสนาตางๆ ทเอาแตศรทธา คนมกาลงผลกดนใจแรงมาก ทาใหสามารถแมแตไปฆาคนศาสนาอน หรอทาสงครามศาสนากนกได ทานจงเตอนวาตองระวง ศรทธาตองมปญญาคม

แตถาไมมศรทธา มแตปญญา กเปนปญหา เจาปญญานรโนนรน แตบางทไมเอาจรงเอาจงสกอยาง เรยกวาปญญาจบจด เรองนกร เรองนนกร ไมเอาจรงสกเรองหนง กเสยอก

แตพอมศรทธาแลว ทาใหจบแนนและพงดง เพราะศรทธาเปนตวจบ และเปนตวพงดงไปในเรองนน พอเราศรทธาในเรองใด ใจเรากพงดงไปในเรองนน ทงมกาลง ทงมทศทางชดเจน พอมทศทาง ปญญาทจะศกษาเรองใด กเจาะดงไปในเรองนน ปญญากบศรทธากเสรมกน

สมาธแบบพทธ

๓๔

๓๔

ถาเอาศรทธากบปญญามาเขาคเกอหนนและดลกน ศรทธาในเรองไหน ปญญากพจารณาจรงจงในเรองนน เชน ศรทธาในธรรมขอไหน กใชปญญาศกษาธรรมขอนนอยางจรงจง ศรทธากมาเสรมปญญา ทาใหปญญามทศทางชดเจนเอาจรงเอาจงแนนแฟน และมกาลงมาก จนกระทงประสบความสาเรจ จงตองมคกน

เมอไรปญญาถงจดหมาย รจรงแลว กไมตองอาศยศรทธาอกตอไป แตระหวางปฏบต ตองอาศยศรทธา อยาไปบอกวาไมตองมศรทธา ไมถก ตองม แตศรทธาตองหนนปญญา และดลดวยปญญา

เปนอนวา ศรทธา ๑. กาหนดทศทางใหแกปญญา ๒. ทาใหใชปญญามนแนวในเรองนน

๓. ทาให(การแสวง)ปญญามกาลง แลวปญญากเปนตวพจารณาในเรองทศรทธาจบดงพงไป

นนจนถงทสด ทาใหเกดความแจมแจงชดเจนทะลโลงไป

แตศรทธาบางชนด เปนศรทธาขาดปญญา และบงปญญา คอใหเชออยางเดยว หามถาม ในบางลทธศาสนาใหศรทธาตองเชอ หามถาม ถามแลวผด อยางนทานไมเอาดวย เรยกวาเปนศรทธาทขดขวางปญญา หรอศรทธาตาบอด ไมเกดปญญา และกอความขดแยง

ฉะนน ศรทธาตองเสรมปญญา ตองชวยใหปญญาเกด พอปญญาเกดแลว ในทสดศรทธาจะหมดหนาท เพราะปญญารแจงเหนจรงในสงนน ประจกษแจงเองแลว ไมตองอาศยความเชออกตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕

๓๕

ข. วรยะ กบ สมาธ วรยะคอความเพยร สมาธคอภาวะจตท มนคง แนวสงบ สองอยางนตองมาเสรมกน มาพยงกน มาดลกน

“วรยะ” ความเพยรน มาจากคาวา วระ ซงแปลวา แกลวกลา จะเดนหนา จะบกฝาขามนาขามปาไปใหได เหนอะไรๆ กทาทายความสามารถ ตองเอาชนะ ตองทาใหสาเรจใหได เจาวรยะนจะเดนหนาไปเรอย เดนหนาๆ ทาเดยว จงอาจทาใหเกดความกระวนกระวาย แลวกพลานพรา ไมหนกแนน ทานจงใหเอาสมาธมาชวย พอสมาธมา กทาใหสงบและมนคง กเกดความพอดขน

ในทางตรงขาม ถาไมมวรยะ สมาธกนงเฉยเฉอยชา จะนอนสบายเสวยความสข กขเกยจ กลายเปนนอนนงอยางแนวแน ทานจงวา สมาธแรงไป กมโทษ ทาใหเกดความเกยจคราน ตองมวรยะมาชวยพยง เมอวรยะมาหนน ทงดนและดล กไมนอนนง แตเดนหนา

แตถามวรยะฝายเดยว กเดนหนาอยางกระสบกระสาย กระวนกระวาย เรารอน เมอมทงวรยะมาพยง และมสมาธมาคม กเดนหนาอยางเรยบสงบมนคง ไมใชเดนหนาอยางกระสบกระสาย และเดนหนาอยางแนวแน ไมใชนอนนงอยางแนวแน

เพราะฉะนน ๒ คน คอ

๑. ศรทธา กบ ปญญา ตองเขาคตรงกนไวใหพอด ๒. วรยะ กบ สมาธ ตองเขาคคมและพยงกนใหพอด

แลวมสต ซงเปนขอท ๓ คอยตรวจด และบอกใหรวา ตอนนตวนชกจะหยอน ไปเตมซะ ตวนนเกนแลว ตองลดสกหนอย

สต เปนตวเดยวอยตรงกลาง คอยดคอยดนคอยดงใหดล ตองใชทกกรณ สตจะคอยดคอยระวงใหอยตลอดเวลา

สมาธแบบพทธ

๓๖

๓๖

แมในการทางานทาการตางๆ กตองใชหลกการน เพราะเมออนทรย ๕ มความสมาเสมอสมดลกน กจะทาใหการปฏบตธรรมและการทากจการงานเดนหนาไปสความสาเรจดวยด

๒. ปรบการปฏบตใหดาเนนตามไตรสกขา

ทวามานเปนการพดขยายกวางออกไปจากเรองสมาธ ทรกนดวาเปนองคธรรมสาคญในพระพทธศาสนา มประโยชนมากมาย

แตฐานะของสมาธในพระพทธศาสนานนชดเจน คอสมาธนนอยในกระบวนการของไตรสกขา หรออยในระบบสมพนธของการปฏบตธรรมทเรยกวา ไตรสกขา ซงเปนกระบวนการปฏบตทองคธรรมทกขอตองสมพนธสงผลตอกนในการเคลอนเดนหนาไปสจดหมาย ถายงไมถงจดหมายแลวหยดไมได องคธรรมทกขอตองสงผลอยางทวานน จะเปนองคธรรมดวนๆ ลอยๆ ปฏบตไปโดยมผลเฉพาะตวไมได

ผปฏบตจะตองมองเหนวาธรรมะขอนสงผลไปสธรรมะขอไหนอยางไร ถาตขอนไมออก กแสดงวายงไมเขาใจธรรมะนนชด

จดนสาคญ เพราะเปนหลกการของไตรสกขาทบอกวา องคธรรมทกขอ เปนหนวยหนงในกระบวนการปฏบตทสมพนธกน ตองสงผลหนนเนองกนไปสจดหมาย

จดนเปนเรองทมกจะพลาด เวลามองความหมายของธรรมะ เรามกจะมองแตละขอ พอมองแตละขอแลว กหยดอยแคนน ไมไปสมพนธกบขออน ถามองไมสมพนธกบขออนแลว กหยดอยแคนน และแมแตความหมายของธรรมขอนนเองกไมชด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗

๓๗

สนโดษ ขอยกเรองสนโดษเปนตวอยาง เพราะสนโดษเปนตวหนน

การเจรญสมาธอยางสาคญ ทจรงไมใชหนนเฉพาะสมาธเทานน แตหนนการปฏบตธรรมทกอยาง รวมทงการปฏบตหนาทการงานในชวตประจาวน

สนโดษนเราจะปฏบตไปทาไม? คนทสนโดษจะมลกษณะทสขงายดวยวตถนอย มวตถแคไหน กสขไดหมด

ตรงขามกบคนทไมสนโดษ ซงไมรจกมความสข เพราะสขไมไดดวยวตถทม หมายความวา ความสขอยทสงทยงไมได คนไมสนโดษ คอจะสขดวยสงทยงไมม เพราะฉะนนกยงไมสขสกท เพราะสขดวยสงทยงไมถง ยงไมได สวนคนทสนโดษ กคอสขงายดวยวตถนอย แลวสขดวยสงทม อะไรมแลว กสขไดทงนน

แตความสขกไมใชผลทตองการของสนโดษ ถาใครไปเขาใจวา สนโดษเพอความสข หรอสนโดษแลวจะไดมความสข กผดอก กลายเปนสนโดษนอน คอจะเปนสนโดษแบบสมาธ ทไมสงผลตอในกระบวนการของไตรสกขา ททาใหนงนงเสวยความสข

สนโดษกเหมอนกน สนโดษแบบทวาสขงายดวยวตถนอยแลวจบทความสข กนอนสบาย ทนกไมตองทาอะไร ฉนสขแลวพอ กหยด ไมสงผลตอไปในกระบวนการของไตรสกขา ใชไมได ไตรสกขาตองเดนหนา

สนโดษจะสงผลอยางไรในกระบวนการของไตรสกขา โยมตองมคาตอบวา มนสงผลตอไปอยางไร

สมาธแบบพทธ

๓๘

๓๘

ความสขเปนเพยงผลพลอยไดของสนโดษ มนเปนผลทพวงมาในตวเอง พอเราสนโดษ เรากมสข เพราะสนโดษกคอพอใจและชวยทาใหจตสงบ ไมกระวนกระวาย ไมเรารอน

ตอนนถาใชเปน มนกมากลบเปนตวเสรมอก พอเราสขงายดวยวตถนอย ใจเราสบายสงบแลว ไมทรนทราย เรากพรอมทจะเอาใจมาอยในกระบวนการปฏบต

สนโดษทสงผลในกระบวนการปฏบตคออยางไร ตอนนกนอกเรองไปนดหนง คอ ออกจากเรองสมาธมาพดเรองสนโดษ

มาดคนไมสนโดษกอน คนไมสนโดษจะมความสขดวยวตถทยงไมได เขากตองตะลอนวงหาสงทยงไมม เมอเขาวงหาวตถทยงไมมเพอจะมความสข เขากไมสขสกท

๑. ความสขจากวตถ เขากยงไมม ๒. เขาตองวงพลานหาความสข ก. ใชเวลาหมดไปกบการทจะหาวตถมาเสพ ข. ใชแรงงานหมดเปลองไปกบการหาสงเสพ ค. ครนคดอยแควาจะหาอะไรมาเสพ พรงนจะไปเสพอะไรทไหน จะบรโภคอะไรใหมความสข

เปนอนวา สาหรบคนทไมสนโดษ เขาจะใชเวลา ใชแรงงาน และใชความคดหมดเปลองไปกบการพยายามหาวตถมาเสพ แลวเวลา แรงงาน และความคด กไมพอทจะหาสงเสพมาบารงความสข

เมอเวลาไมพอ กเบยดบงเวลาทาการทางานทาหนาทของตว เพอเอาเวลานนไปหาสงเสพบารงสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙

๓๙

การจะไดสงเสพ กตองใชเงนทอง เมอเงนทองไมพอ กตองไปเบยดบงทาทจรตเพอเอาเงนไปหาซอสงเสพ

ยงกวานน ทสาคญคอ เวลาทางานใจ กไมอยกบงาน ใจกคดแตจะไปหาสงเสพ เพราะยงไมไดความสขทตองการ กทางานดวยความฝนใจ ทกขทรมานใจในการทางาน และไมมสมาธ

ตกลงวา ความสขจากวตถ กยงไมได แลวเวลาทางาน กทาดวยความทกขทรมานใจ เวลา แรงงานและความคดกหมดเปลองไปกบการพยายามหาสงเสพ แลวยงลอใหทาทจรตอกดวย หมดเลย คนไมสนโดษมแตเสย

คนสนโดษเปนอยางไร? คนสนโดษสขงายดวยวตถนอย มอะไร แกกสขไดทนท ความสขจากวตถกไดแลว ทสาคญกคอ แกไมตองเอาเวลา แรงงานและความคดไปใชในการพยายามวงแรหาความสขจากการเสพ เวลาแรงงานและความคดจงมอยเหลอเฟอ

เมอเวลา แรงงาน และความคดทออมไวได มอยมากมาย กเอาเวลาแรงงานและความคดนนมาทมเทใหกบการทาสงทดงาม ททางพระทานเรยกวากศลธรรม

ถาเปนชาวบานญาตโยม กเอามาใชทางานทาการ ทาหนาท ทาประโยชน

ถาเปนพระสงฆกเอาเวลาแรงงานและความคดนนมาใชในการเลาเรยนศกษาปฏบตคนควาสงสอนเผยแผธรรม

ถาเปนนกปฏบตกอทศตวอทศใจใหแกธรรมไดเตมท

สมาธแบบพทธ

๔๐

๔๐

รวมแลว เรากบาเพญกจหนาทของเราไดเตมท แลวยงมความสขจากการทางานหรอการปฏบตหนาทนนอก เพราะเรารกงาน ชอบงาน มความพอใจในกศลธรรม ในการทาสงทดงาม เราทางานปฏบตหนาทไป เรากมความสข

สขจากวตถเสพ เรากได สขจากการทางานทาการ เรากได แลวเรายงมเวลาแรงงานและความคดเหลอเฟอทจะมาทางาน ทาสงทดงามสรางสรรคอก ดทกอยาง

จดทตองยากคอ สนโดษจะพลาดตอนทไมมจดหมาย กลายเปนสนโดษดวนลอย มนดวนและลอยตอนทวา สนโดษแลวจะไดความสข กเลยนอนสบาย ถาอยางนนกเปนสนโดษขเกยจ ใชไมได

สนโดษทวาสงผลในกระบวนการไตรสกขา โยมจะเหนวา พอเราสนโดษถกตอง กจะสงผลทาใหเรายงพรอมทจะบาเพญกศลธรรม เพราะเรามเวลาแรงงานและความคดเหลอเฟอ เรากเอาเวลาแรงงานและความคดนนมาทมเทใหกบการทากจหนาท ทาความดงามสรางสรรค บาเพญกศลธรรม กาวหนาไปในไตรสกขา

นแหละสนโดษทถกตอง สงผลตอไปอยางน เพราะฉะนนพระพทธเจาตรสสนโดษทไหน พระองคจะไมตรสไวดวนๆ พระองคจะตรสตอ เชนในหลกธรรมชดหนงเรยกวา อรยวงศ ๔ พระพทธเจาตรสวา (ท.ปา.๑๑/๒๓๗/๒๓๖)

๑. ภกษสนโดษในจวร ๒. ภกษสนโดษในอาหารบณฑบาต ๓. ภกษสนโดษในทอยอาศย ๔. ภกษยนดในการละอกศลธรรมและบาเพญกศลธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑

๔๑

นคอ ๓ ขอตน มาหนนขอสดทาย พอสนโดษแลว ภกษกมเวลา แรงงาน และความคด ทจะมาบาเพญขอท ๔ เชน จะเจรญสมาธและวปสสนา หรอจะเลาเรยนปรยต จะเผยแผธรรม กอทศตวไดเตมท

สนโดษน ถาไมตรสไวกบการบาเพญกศลธรรมและละอกศลธรรม พระพทธเจากตรสไวคกบความเพยร ในหลกธรรมชดไหนมสนโดษ หลกธรรมชดนนจะมความเพยรดวย อนนเปนหลกทวไป เพราะมนจะมาหนนกน คนทสนโดษ กพรอมทจะเพยร

ยงกวานน พระพทธเจายงตรสสาทบไวอกอยางหนงวา ใหไมสนโดษในกศลธรรม

โยมตองจาไววา พระพทธศาสนาไมไดสอนแตสนโดษ ถาถามวา พระพทธเจาสอนใหเราสนโดษใชไหม? โยมตองตอบวา ตองแยกแยะกอน ยงไมใชอยางนน

ถาไปตอบวา พระพทธเจาสอนใหเราสนโดษ กยงไมถก เพราะพระพทธเจาสอนทงสนโดษและไมสนโดษ การตอบใหถกในกรณอยางน ทานเรยกวา วภชชวาท คอ ตองจาแนกแยกแยะออกไป คอ ถาเขาถามวา “พระพทธเจาสอนใหสนโดษใชไหม?” เรากตอบวา “ใชกม ไมใชกม”

ทวา “ใช” คออยางไร? คอ พระพทธเจาสอนใหเราสนโดษในวตถเสพ หรอในวตถบารงบาเรอ

ทวา “ไมใช” คออยางไร? คอ ทานไมใหสนโดษในกศลธรรม

พระพทธเจาตรสวา เพราะพระองคไมสนโดษในกศลธรรม พระองคจงตรสร ดงทตรสไววา (อง.ทก.๒๐/๒๕๑/๖๔)

สมาธแบบพทธ

๔๒

๔๒

“ภกษทงหลาย เรารเขาถงคณของธรรม ๒ อยาง คอ ๑. ความไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย ๒. ความไมระยอในการบาเพญเพยร ...ดงนแล โพธญาณอนเรานนไดบรรลแลวดวยความไมประมาท.” พระพทธเจาทรงบรรยายถงการทพระองคทรงไมสนโดษและ

มความเพยร ถาพระพทธเจาสนโดษ พระองคกไมไดตรสร

พระองคเสดจไปยงสานกของอาฬารดาบส กาลามโคตร ทเลาไปแลว ไดอากญจญญายตนสมาบต แลวไปสานกอททกดาบส รามบตร ไดเนวสญญานาสญญายตนสมาบต จบสมาบต ๘ ถาพระองคสนโดษ พอใจ กจบเทานน อยแคสมาธ กไมตรสร

แตพระพทธเจาทรงไมสนโดษ ไมอม ไมพอในกศลธรรม ถาไมบรรลจดหมาย กไมหยด เพราะฉะนน พระพทธเจาจงออกจากสานกของพระอาจารยเหลานน แลวไปบาเพญเพยรตอ ทรงกาวสปญญา จนถงโพธ จงตรสร พระองคจงตรสไววา ทพระองคไดตรสรน ไดเหนคณคาของความไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย

ถาเราสนโดษในวตถเสพ มนกจะมาหนนใหเราไมสนโดษในกศลธรรมไดเตมท เรากจะเอาเวลา แรงงาน และความคดมาทมเทในการเพยรพยายามบาเพญกศลธรรม ทาการสรางสรรคสงทดงามยงขนไป

จงเหนไดชดวา สนโดษในวตถเสพ กเพอใหพรอมทจะเพยร และใหไมสนโดษในกศลธรรม กเพอใหมงหนาไปในความเพยร เปนอนวา ทงสนโดษ และไมสนโดษ กเพอหนนความเพยร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓

๔๓

สตปฏฐาน หนมาเรองสตปฏฐาน กหลกการเดยวกน พอไดสมาธท

ถกตอง กมาเปนตวเออแกปญญา จดหมายของธรรมะในพทธศาสนานน อยในกระบวนการ

ของไตรสกขา สมาธเพอเปนปจจยแกการใชปญญา เรากกาวจากสมถะหรอสมาธ ไปสวปสสนา

วปสสนามวธปฏบตสาคญทเรยกวา สตปฏฐาน คอการเอาสตมาใชในการจบตาประดาปรากฏการณทภาษาพระเรยกวาอารมณตางๆ หรอตามดรทนสงทเกดขนเปนไปในชวตจตใจของเรา เอาสตไปจบใหทนหมด แลวสงใหปญญารเหนเขาใจ

สต กบ ปญญา ทางานคเคยงกน (ปญญาในทนเรยกวา “สมปชญญะ”) ขอเปรยบเทยบใหฟง เหมอนกบตาเรานเปนปญญา เราจะมองอะไร สงนนตองอยตอหนา ถาสงนนหลดลอยไป เรากมองไมได ปญญากตองมองสงทอยตอหนาจต สงนนจะอยตอหนาจตไดอยางไร กตองจบหรอกากบไว สงทจบไวกคอสต สตจบสงนนไวตอหนาแลว ปญญากเหมอนตาทมองดสงนน

ในวธปฏบตวปสสนา จะมสตเปนตวสาคญ เปนตวจบสงนนไวใหปญญาด สตกบปญญาจงทางานคกน สตเปนองคธรรมฝายจต คออย ในหมวดสมาธ กมาทางานประสานกบปญญา เหมอนกบรบใชปญญา

สตตามทกอยางทเกดขนในปจจบน ไมใหพลาดไป สตจบ ปญญากด ปญญาดรตามเปนจรง ทกอยางทเกดขนในดานรางกาย ความเคลอนไหว การยน การนง การนอน การกน การดม การรบประทานอาหาร สตจบทนหมด ปญญากดรตามเปนจรง

สมาธแบบพทธ

๔๔

๔๔

อาการทเกดขนเปนไปในจตใจ เชน ความรสกสขทกข และความคดอะไรตางๆ ทเกดขนในชวตจตใจของเราทกอยาง สตจบใหปญญาดหมดทนกบปจจบน

เ ม อ ด ไ ปๆ ปญญาก เ ห นความ ไม เ ท ย ง เ ห นความเปลยนแปลง เหนความเปน อนจจง ทกขง อนตตา เพราะสงทงหลาย เมอเรามองตามทมนเปน ตามดตอเนองไปและไมขาดตอน กจะเหนการเกดขน การตงอย การดบไป ซงเปนอาการของอนจจงตลอดเวลา

พอเราดโดยไมมอะไรมาบงตา กเหนตามเปนจรง เหนสภาพทเปนอยางนน คอเหนความเปลยนแปลง เปนตน ตามทมนเปน อนจจง ทกขง อนตตา อนนคอเรองของสตปฏฐาน

สรปความ เทาทพดมาน กใหรเรองสมาธเปนพนฐานไวกอน ใหรวา

สมาธในพระพทธศาสนามจดมงหมายอยางไร ใหรประโยชนคณคา ทงทเปนผลพลอยได และผลทตองการแทจรง

ตงแตกอนพทธกาล เขาใชสมาธกนมานานแลว อยางพวก โยค ฤาษ ดาบส ทไดฤทธ ไดปาฏหารย ไดอภญญา พวกนใชสมาธเพอฤทธ ปาฏหารย พลงจต แลวไมสามารถหมดกเลส เพราะสมาธกาจดกเลสไมได

สมาธชวยใหจตสงบจากกเลสไดชวคราว และทาใหจตพรอมทจะทางาน ตองเอาจตนไปใชทางานอกทหนง จงจะกาจดกเลสได ไมใชสมาธกาจดกเลส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๕

๔๕

อกพวกหนงเอาสมาธมาใชเปนตวกลอม ทาใหใจสบายมความสข ฤาษ โยคในสมยกอนพทธกาลกเปนแบบนดวย เขาปลกตวแยกจากสงคม ไปอยในปา แลวกมความสขจากฌานสมาบต ไดเสวยความสข เรยกวาเปนพวกตดขาดจากสงคม ปลกตวออกไปเลย ไมเอากบใครทงนน แกกเพลนกบการเลนฌาน ศพทพระเรยกวา ฌานกฬา มความสขเพลนกบฌานสมาบต ไมเอาเรองเอาราวกบชวตจรง กเสยผลเหมอนกน

พระพทธเจาไมทรงยอมรบดวย เสดจแยกออกมาเลย พทธศาสนาไมใชอยางนน พทธศาสนาไมใชลทธฤาษ โยค ดาบส ตองแยกใหได บางทเราเอาพทธศาสนาไปปนกบลทธฤาษ โยค ดาบส ชไพร กผดอก เรองนเปนเรองละเอยดออนทจะตองแยกใหถก

แมแตลกษณะของพระในพทธศาสนา กไมใชฤาษชไพร มหลกการทแยกกนเดนชด ดไมด ถาเขาใจผดเอาพระไปเปนฤาษอกกจะยง ตางกนมากในหลกการ

วนยของพระทพระพทธเจาวางไว ปองกนเดดขาดไมใหพระไปเปนฤาษ แตเราอาจจะเอาคาวา “ฤาษ” มาใชในความหมายใหม เหมอนอยางทเรยกพระพทธเจาเปน มหามน หรอ มหาฤาษ แตเปนการเลยนศพทของเขามาใชในความหมายใหม คอ อส หรอ ฤาษ แปลวาผแสวงคณความด

พระพทธเจาเปนมหาฤาษ (มหา + อส) แปลวาผแสวงคณทยงใหญ แตไมใชฤาษแบบโบราณในอนเดย พวกนนมมากอนพทธกาล พระพทธเจาทรงไปทดลองมาหมด เหนวาไมใชทางทถกตองจงไดละทงมา เพราะฉะนน พวกเรา ถาไมระวงใหด จะไปตกอยในลทธฤาษชไพร

สมาธแบบพทธ

๔๖

๔๖

ไดพดเรองสมาธ ใหเหนความหมาย คณประโยชน และการใชทถกตองตามหลกการของพระพทธศาสนา พรอมทงการใชเพอประโยชนอยางอนทขางเคยง ซงถาเรารเทาทนแลว แมแตประโยชนขางเคยง กเอามาใชไดหมด ไมใชหมายความวาจะไมใหโยมใช

แมแตเปน “ตวกลอม” กใชได แตใชไดในขอบเขตทวา อยาใหเกดความประมาท อยาใหมนดงเราใหหยดอย นง แตใชแกปญหาเฉพาะหนาชวคราวผานไป เหมอนอยางใชยานอนหลบแกโรคได แตอยาใหตด จะใชเพอ “พลงจต” กใชได อยางนอยรวมจตไมใหมนฟงซานไปกยงด

แตอยาลมกาวตอไปในการใชประโยชนทแท คอ ประโยชนตามจดมงหมายของพทธศาสนา ทจะกาจดกเลส และใหรเทาทนความจรงของสงทงหลาย ใหรถงความทสงทงหลายเปนอนจจง ทกขง อนตตา อยางไร แลวร จกโลกและชวตตามเปนจรง จนกระทงวางจตวางใจตอชวตและโลกไดถกตอง เปนจตสงบ ราบเรยบ โปรงโลง ผองใส เปนอสระ เพราะไมมกเลส ไมมอะไรหรอความเปนไปใดๆ ในโลก ทจะมาทาใหจตหวนไหวได เพราะปญญาเขาถงความจรง แลวดาเนนชวตเปนอยดวยปญญา ทรและทาตรงเหตปจจย

อนนคอสงทเราตองการ ซงจะสาเรจดวยการทมาปฏบตตามกระบวนการสงตอของไตรสกขา

ถาจะเอา meditation ๒ อยางทพดแตตน คอ Tranquillity Meditation (บ อ ก แ ล ว ว า เ ด ย ว น ต ก ล ง เ ร ย ก Tranquillity Development) ไดแก สมถภาวนา และ Insight Meditation (หรอ Insight Development) คอวปสสนาภาวนา กใหมาประสานกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๗

๔๗

ทงนกโดยใหสมถภาวนาสงผลตอไปสวปสสนาภาวนา แลวกจะบรรลถงจดหมายทแทจรง

วนน ไดพดมาในเรองเกยวกบสมาธพอใหเปนแนวทาง กคดวาเปนเวลาพอสมควรแลว

ขออนโมทนาโยมญาตมตรสาธชนทกทาน ทไดมศรทธามาฟงธรรมในวนน แลวกไมเฉพาะในกรณน แตขออนโมทนาดวยในการททกทานไดมศรทธาชวยกนสงเสรมคาจนกจการพระศาสนา มาชวยกนบาเพญประโยชน ไมเฉพาะแกตวโยมญาตมตรเองเทานน แตเปนการบาเพญประโยชนแกผอนและแกสงคมดวย ซงถกตองตามหลกทพระพทธเจาทรงสอนไววา ใหเราบาเพญทงประโยชนตนและประโยชนผอน

เมอโยมไดปฏบตอยางนแลว กขอใหมความอมใจ มปตในคณความดทตนไดบาเพญ ทงสวน ทาน ศล ภาวนา และเมอมปตอมใจอยางน กจะเปนสภาพจตทด อนจะนาไปสสมาธได ดงทพระพทธเจาตรสไว

ขอทวนอกทวา ผปฏบตธรรมควรจะทาสภาพจต ๕ ประการตอไปนใหเกดอยเสมอ

๑. ปราโมทย ความสดชนราเรงเบกบานใจ

๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ ๓. ปสสทธ ความเรยบรน ผอนคลายกายใจ ไมเครยด ๔. สข ความฉาชนรนใจ คลองใจ ไมมอะไรตดขดคบของ ๕. สมาธ ภาวะจตมนแนว เขาท อยตว สงบ ไมมอะไรมากวนได

สมาธแบบพทธ

๔๘

๔๘

ภาวะจต ๕ ประการน ขอใหญาตโยมรกษาไวใหด แลวปลกฝงปรงแตงเพมพนใหเกดขนในจตใจอยเสมอ กจะทาใหชวตมความสข และกาวหนาในการปฏบตธรรม แลวใหสมาธซงเปนตวท ๕ สงผลแกปญญาตอไป กจะถงจดหมายของพระพทธศาสนา

ขออนโมทนาโยมทกทานอกครงหนง และขออาราธนาคณพระรตนตรย อวยชยใหพรอภบาลรกษา ขอโยมญาตมตรทกทานจงเจรญดวยจตรพธพรชย กาวหนาในการดาเนนชวต ในการประกอบกจหนาทการงาน และในธรรมปฏบต ใหกศลงอกงาม รมเยนเปนสขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกน ตลอดกาลทกเมอ

ภาคผนวก (คดตดมาจากปาฐกถาอกเรองหนง – ตามคาขอ)

โดยทวไป สมาธนนนยมปฏบตกนในการบาเพญสมถ- กรรมฐาน และวปสสนากรรมฐาน และกมกจะมองกนในแงทวาจะตองเขาวดเขาปาไปปฏบต แตทจรงไมควรรอชา เราควรเจรญสมาธหรอทาสมถะวปสสนากนตงแตในชวตประจาวนนแหละ

ทงนเพราะสภาพจตของเราน กเหมอนอาการกรยาทางกาย มนขนตอความเคยชน การสะสม การทาใหคน ทเรยกวาเสพคน หรอทาใหมาก พอทาใหมาก กจะชน เราเคยเดนอยางไร เคยพด หรอเคยทาอาการกรยาอยางไร ตอไปกจะมนสยอยางนน

จตของเรากเหมอนกน ถาเราปลอยใหจตใจฟงซานวนวาย ชอบปรงแตงอารมณกระทบกระทง เกบเอาสงไมดมาคด มาปรงแตง กจะเกดความเครยด เกดความกระวนกระวายใจ พอทาอยางนบอยๆ ชนเขา จตกจะลงรอง พอไปนงทไหน กมความโนมเอยงทจะเครยดทนท อารมณไมดเกด และไมสบายใจ กลายเปนจตทขาดสมาธอยตลอดเวลา และไมมความสข

เพราะฉะนน เรามาลองปฏบตด เอาอะไรสกอยางมาใหจตกาหนด ทสมพนธระหวางกายกบจต เชน ลมหายใจ พอลมหายใจด มนจะปรบสภาพรางกายดวย และจะเออตอการทางานของจตใหด จตกจะมสตกาหนดดวย ทาใหหายเครยดไปเลย

สมาธแบบพทธ

๕๐

๕๐

เพยงแคนกไดแลว ไมจาเปนตองเอาลมหายใจอยางเดยว เอาอยางอนกได เอาอะไรทดๆ มากากบจต

ชาวพทธนบถอพระรตนตรย เอาเรองพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆมาพจารณา ระลกถงพระคณของทาน เอาเรองการบาเพญทาน เรองบญกศล เอาหลกคาสอน เอาขอธรรมตางๆ มาไตรตรองพจารณา ทาใหจตใจสบาย และเกดปญญา กหายเครยดไป

ตอนแรกใหสตมากอน ถาเกดสภาพจตไมด จะเครยดขนมา หรอจะฟงซานวนวายใจ เรารตวนกได สตกคอนกไดวา ไมเอาละ เปนอกแลว หยดๆ ไปเอาดมาแทน กไปเอาสภาพจตทดเขามาแทน หรอเอาจตไปอยกบสงทไมเสยหาย เชน กาหนดลมหายใจ สภาพจตกเปลยนไป ลองกาหนดลมหายใจเขา–ออก พรอมกบวาในใจอยางใดอยางหนง เชน

(หายใจเขา) พท– (หายใจออก) โธ (หายใจเขา) เขา–หนอ (หายใจออก) ออก–หนอ ทานใหกรรมฐานวธตางๆ ไวใช ถามองในความหมายของ

สข กคอการปรงแตงความสขนนเอง จนกระทงในทสดเรากาวตอไป กจะเหนอปรงแตง

ความสขน มความสขขนปรงแตง กบความสขขนเหนอปรงแตง ถาเปนขนตามธรรมดาของพวกเรา กใชสมถะ เปนความสขขนปรงแตง แตถาเราเลยจากนไป เปนขนวปสสนา กจะพาไปถงสขเหนอปรงแตง

เอาเปนวา ทง ๒ อยางทาลายคลายเครยดไดทงนน