ژماره ژماره 261 2015/1/10 1

ساڵی شەشه م ژماره 261 شەممە 2015/1/10 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.net civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 261 2015/1/10

كاتێك داعش هێرشی كردە سەر هەرێمی رۆژئـــاوا واڵتانـــی ســـەرانی كوردســـتان، جەختیان لەوە دەكردەوە، كە ئەو رێكخراوە تەنهـــا هەڕەشـــە نییـــە بـــۆ ســـەر هەرێمـــی بەڵكـــو ســـوریا، و عێـــراق و كوردســـتان بەهەڕەشـــەیەكە بۆ ســـەر ئەوانیش، لەچەند رۆژی رابردووشـــدا ئەو هەڕەشەیە بەفیعلی

لەسەر ئەو واڵتانە دەركەوت.ئوســـترالیا بەبارمتەكردنەكەی رووداوی و هێرشـــكردنە سەر رۆژنامەی )چارلی ئیب دۆ( لەپاریســـی پایتەختی فەرەنســـا لەڕۆژی هێرشـــەكەی و رابـــردوو چوارشـــەممەی ســـەر كرایـــە كـــە پێنجشـــەممە، رۆژی ژمارەیەك كارمەندی پۆلیس لەنزیك پاریس، ســـەرەتاییەكانی لەئامـــاژە بەشـــێك وەك دەركەوتنی مەترسی داعش بۆ سەر ئەوروپا

ئەژماردەكرێت.ئەمـــە لەكاتێكدایـــە بەهـــەزاران چەكداری گروپـــە و داعـــش لەریزەكانـــی ئەوروپـــی توندڕەوەكانـــی تـــر دەجەنگن، كـــە هەریەكە لەبەریتانیـــا بەزیاتـــر لـــە 2000 چەكـــدار و فەرەنسا بەزیاتر لە 1000 چەكدار لەپێشەنگی چەكدارەكانیـــان كـــە ئەوروپیـــن، واڵتانـــی

لەریزی داعشن.پێشتر “بێرنار كازنۆف” وەزیری ناوخۆی فەڕەنســـا رایگەیاندبـــوو، كـــە ژمـــارەی ئەو چەكـــدارە فەرەنســـییانەی لەریـــزی داعـــش دەجەنگن زیاترە لە 1000 چەكدار، لەكاتێكدا وەك ئـــەو دەڵێت “ئەو ژمارەیە زیاد دەكات، چونكـــە ژمارەیەك لـــەوان لەتوركیا و چەند

واڵتێكی دراوســـێ و تەنانەت لەفەڕەنســـاش دەژیـــن و دەرفەتـــی ئەوەیان هەیـــە خۆیان بگەیەننـــە گۆڕەپانـــی شـــەڕ، بەاڵم تائێســـتا

ناسنامەكانیان ئاشكرا نەكراون”.الی خۆیەوە “جان بییر فیلیۆ” مامۆستای زانســـتە سیاســـییەكان لەزانكـــۆی پاریس و پســـپۆڕ لەكاروبـــاری گروپە تونـــدڕەوەكان دەڵێـــت “رێكخـــراوی داعش تەنها مەترســـی نییە بۆ فەڕەنســـا، بەڵكو مەترســـییە بۆ سەر تەواوی ئەوروپا و جیهان، ئەو رێكخراوە زۆر لەقاعیدەش مەترســـیدارترە، چونكە هەزاران چەكـــداری توندڕەو و شـــارەزا و یەكگرتوو جێكردووەتـــەوە خۆیـــدا ســـایەی لەژێـــر بەشێوەیەك دەتوانن چاالكییەكی زیاتر لەوە

پێشكەش بكەن، كە چاوەڕوان دەكرێت”.بەبۆچوونـــی ئەو مامۆســـتا فەرەنســـییە، رێكخراوەكـــە رۆژ دوای رۆژ زیاتـــر فراوان ئـــەوەی راپرســـییەك پێشـــتریش دەبێـــت، فەرەنســـییەكان 15%ی كـــە دەرخســـتووە بۆچوونێكـــی ئیجابییـــان لەســـەر چەكدارانی

داعش هەیە.لەماوەی رابردووشدا حكومەتی فەرەنسا كۆمەڵێك رێوشـــوێنی تونـــدی گرتووەتەبەر چەكـــداران لەچوونـــی رێگەگرتـــن بـــۆ لەواڵتەكەیـــەوە بـــۆ ناو داعش، بـــەاڵم وەك بەشـــێك لەچاودێران و شـــارەزایانی ئەمنی باسی دەكەن، ئەو رێوشوێنانە بوونەتە هۆی ئەوەی چەكداران چاالكییەكانیان لەناوخۆی

واڵتەكە ئەنجامبدەن.“شوان محەمەد تەها” شارەزا لەكاروباری ئەمنی، پێیوایە لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا یاساكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەواڵتانی

سياسەت

سەروەر ساڵەیی

چزووی داعش بە دڵی ئەوروپادا چوو

“ئەم رووداوە هاوكاری ئەوروپا بۆ هەرێمی كوردستان پتەوتر و زیاتر دەكات”

ئەوروپا توند نەبوون، ئەمەش بەبڕوای ئەو بووەتـــە هۆی ئـــەوەی بەشـــێكی زۆری ئەو كەسانەی لەواڵتانی خۆیان جێی گومانن لەو

واڵتانە مافی پەنابەرێتی وەربگرن.ئەو دەڵێت “ماوەیەك لەمەوبەر كە شەڕی داعش ســـەریهەڵدا ئەو واڵتانە رێگر نەبوون لەچوونی كەســـە توندڕەوەكان بۆ ســـوریا، بـــەاڵم ئێســـتا رێگرییان لێدەكـــەن، هەروەها هێرشـــی هاوپەیمانـــی نێودەوڵەتی بۆ ســـەر داعش گورزێكی كەمەرشكێنی لەو رێكخراوە داوە، بۆیـــە ئـــەوە ئەوانـــی توڕەكـــردووە و دەتوانیـــن بڵێیـــن ئـــەوە ســـەرەتای شـــەڕی كۆتایی وەچەی سێیەمی تیرۆرە كە لەداعش

سەرچاوەی گرتووە”.هەرچـــی “د. چواس حەســـەن” پســـپۆڕی یاسای نێودەوڵەتیە لەزانكۆی سەاڵحەددین، باس لەوە دەكات، كە فەرەنســـا لەسەرەتاوە پێشـــەنگ بووە لەبەگژداچوونەوەی داعش و جوڵەیەكی دیپلۆماسی بەهێزی لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەنجامدا بۆ یارمەتیدانی هەرێم.

ئـــەو دەڵێت “روواوەكانـــی هەفتەی رابردوو ئەوەیان ســـەلماند، كە داعش تەنها مەترسی نییە بۆ ســـەر هەرێـــم، بەڵكو مەترســـییە بۆ ســـەر ئەوروپـــا و جیهانیـــش، خـــودی ئـــەو واڵتانەش دڵنیا بوون لەوەی بەئاشكرا باسی مەترسییەكانی ئەو گروپەیان دەكرد بۆ سەر

واڵتەكانیان”.هەرچەندە پێشـــتریش فەرەنسا هاوكاری كوردســـتان بەهەرێمـــی پێشـــكەش زۆری كردووە لەشەڕی دژ بەداعش، بەاڵم پێشبینی دەكرێت، هێرشـــەكانی هەفتـــەی رابردوو بۆ ســـەر ئەو واڵتـــە، هاوكارییەكانی پاریس بۆ

هەرێم زیاتر بن.لەمبارەیەوە شـــوان دەڵێـــت “بەدڵنیاییەوە هەرێـــم لەجیاتـــی الیەنـــە نێودەوڵەتییـــەكان شـــەڕی داعـــش دەكات، بۆیـــە ئـــەوان كـــە هـــاوكاری هەرێـــم دەكـــەن، هاوكارییـــە بـــۆ خەڵكـــی خۆیـــان، چونكە ئەگـــەر داعش لەم و بەدەســـتبهێنێت ســـەركەوتن ناوچەیـــە پێگـــەی خـــۆی تۆكمە بـــكات، ئـــەوە چەندین

شـــانەی تیرۆریستی كە لەخودی فەرەنسا و واڵتانـــی ئەوروپی هەن، دەبنە مەترســـی بۆ ســـەر واڵتەكانیان، بۆیە پێموایە هاوكاری و پەیوەندییەكان لەوە پتەوتر دەبن كە ئێســـتا

هەیە”.زانكـــۆی مامۆســـتاكەی هەروەهـــا ئـــەو نازانێـــت بـــەدووری ســـەاڵحەددین رووداوانە ببنە پاڵنەر بۆ ئەوەی فەرەنســـا و هاوكارییەكانـــی بۆ هەرێـــم فراوانتر بكات و بەشێوەیەكی راستەوخۆ و جددیتر بەشداری هەروەهـــا بـــكات، داعـــش دژی لەشـــەڕی ئـــەوە هەیـــە ئەگـــەری ئـــەو، بەبۆچوونـــی واڵتانی تری ئەوروپاش هەمان هەڵوێســـتی

فەرەنسایان هەبێت.شوان پێشبینی دەكات دوای ئەو پەالمارانە فەرەنســـا چاو بەیاســـای بەرنگاربوونەوەی تیرۆردا بخشـــێنێتەوە، كە پێشتر لەسۆنگەی رێزگرتن لەئـــازادی رادەربڕین ســـزای ئەو كەســـانەی نـــەداوە، كە بانگەشـــە بـــۆ بیری توندڕەوی دەكەن، لەكاتێكدا ئێستا هەوڵ بۆ

هەمواركردنەوەی ئەو یاسایە دەدات.ئەمە لەكاتێكدایە لەسەرەتای دەستپێكردنی هێرشـــی فڕۆكەكانـــی هاوپەیمانان بۆ ســـەر داعش، ئەو گروپە هەڕەشەی بەئامانجگرتنی واڵتانـــی بەشـــداربووی هاوپەیمانێتییەكـــەی

كرد.بـــەاڵم بەبـــڕوای د. چـــواس، فەرەنســـا و لەپێشـــەنگی ئەوروپـــا لەواڵتانـــی بەشـــێك لەئـــازادی رێـــز و دیموكراســـین واڵتانـــی رادەربڕین دەگـــرن، بۆیە وەك خۆی دەڵێت “نابێت شەڕی دژ بەتیرۆر ببێتە هۆی ئەوەی كۆڵەگە ســـەرەكییەكانی ئـــازادی رادەربڕین و ئـــازادی كـــۆڕ و كۆبوونـــەوە و پێكهێنانی كۆمەڵەكان و تەواوی ئازادییەكانی تر پێشێل بكرێـــن، بەبیانـــووی ئـــەوەی دژایەتی تیرۆر دەكرێـــت”. هەروەهـــا دەڵێـــت “دەبێت یاســـا هاوســـەنگی ئـــازادی رادەربڕین و كۆڵەگەی فیكـــری ئەوروپـــا و رۆژئاوا لەگەڵ شـــەڕی دژی تیـــرۆر، كە ئەركی ســـەرەكی دەوڵەتە،

رابگرێت”.

ژماره ژماره 261 2015/1/10 3

شارەزایەكی بواری ئەمنی: لە 10 ساڵی رابردوودا یاساكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە ئەوروپا توند نەبوون

سياسەت

ئەوروپا توند نەبوون، ئەمەش بەبڕوای ئەو بووەتـــە هۆی ئـــەوەی بەشـــێكی زۆری ئەو كەسانەی لەواڵتانی خۆیان جێی گومانن لەو

واڵتانە مافی پەنابەرێتی وەربگرن.ئەو دەڵێت “ماوەیەك لەمەوبەر كە شەڕی داعش ســـەریهەڵدا ئەو واڵتانە رێگر نەبوون لەچوونی كەســـە توندڕەوەكان بۆ ســـوریا، بـــەاڵم ئێســـتا رێگرییان لێدەكـــەن، هەروەها هێرشـــی هاوپەیمانـــی نێودەوڵەتی بۆ ســـەر داعش گورزێكی كەمەرشكێنی لەو رێكخراوە داوە، بۆیـــە ئـــەوە ئەوانـــی توڕەكـــردووە و دەتوانیـــن بڵێیـــن ئـــەوە ســـەرەتای شـــەڕی كۆتایی وەچەی سێیەمی تیرۆرە كە لەداعش

سەرچاوەی گرتووە”.هەرچـــی “د. چواس حەســـەن” پســـپۆڕی یاسای نێودەوڵەتیە لەزانكۆی سەاڵحەددین، باس لەوە دەكات، كە فەرەنســـا لەسەرەتاوە پێشـــەنگ بووە لەبەگژداچوونەوەی داعش و جوڵەیەكی دیپلۆماسی بەهێزی لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەنجامدا بۆ یارمەتیدانی هەرێم.

ئـــەو دەڵێت “روواوەكانـــی هەفتەی رابردوو ئەوەیان ســـەلماند، كە داعش تەنها مەترسی نییە بۆ ســـەر هەرێـــم، بەڵكو مەترســـییە بۆ ســـەر ئەوروپـــا و جیهانیـــش، خـــودی ئـــەو واڵتانەش دڵنیا بوون لەوەی بەئاشكرا باسی مەترسییەكانی ئەو گروپەیان دەكرد بۆ سەر

واڵتەكانیان”.هەرچەندە پێشـــتریش فەرەنسا هاوكاری كوردســـتان بەهەرێمـــی پێشـــكەش زۆری كردووە لەشەڕی دژ بەداعش، بەاڵم پێشبینی دەكرێت، هێرشـــەكانی هەفتـــەی رابردوو بۆ ســـەر ئەو واڵتـــە، هاوكارییەكانی پاریس بۆ

هەرێم زیاتر بن.لەمبارەیەوە شـــوان دەڵێـــت “بەدڵنیاییەوە هەرێـــم لەجیاتـــی الیەنـــە نێودەوڵەتییـــەكان شـــەڕی داعـــش دەكات، بۆیـــە ئـــەوان كـــە هـــاوكاری هەرێـــم دەكـــەن، هاوكارییـــە بـــۆ خەڵكـــی خۆیـــان، چونكە ئەگـــەر داعش لەم و بەدەســـتبهێنێت ســـەركەوتن ناوچەیـــە پێگـــەی خـــۆی تۆكمە بـــكات، ئـــەوە چەندین

شـــانەی تیرۆریستی كە لەخودی فەرەنسا و واڵتانـــی ئەوروپی هەن، دەبنە مەترســـی بۆ ســـەر واڵتەكانیان، بۆیە پێموایە هاوكاری و پەیوەندییەكان لەوە پتەوتر دەبن كە ئێســـتا

هەیە”.زانكـــۆی مامۆســـتاكەی هەروەهـــا ئـــەو نازانێـــت بـــەدووری ســـەاڵحەددین رووداوانە ببنە پاڵنەر بۆ ئەوەی فەرەنســـا و هاوكارییەكانـــی بۆ هەرێـــم فراوانتر بكات و بەشێوەیەكی راستەوخۆ و جددیتر بەشداری هەروەهـــا بـــكات، داعـــش دژی لەشـــەڕی ئـــەوە هەیـــە ئەگـــەری ئـــەو، بەبۆچوونـــی واڵتانی تری ئەوروپاش هەمان هەڵوێســـتی

فەرەنسایان هەبێت.شوان پێشبینی دەكات دوای ئەو پەالمارانە فەرەنســـا چاو بەیاســـای بەرنگاربوونەوەی تیرۆردا بخشـــێنێتەوە، كە پێشتر لەسۆنگەی رێزگرتن لەئـــازادی رادەربڕین ســـزای ئەو كەســـانەی نـــەداوە، كە بانگەشـــە بـــۆ بیری توندڕەوی دەكەن، لەكاتێكدا ئێستا هەوڵ بۆ

هەمواركردنەوەی ئەو یاسایە دەدات.ئەمە لەكاتێكدایە لەسەرەتای دەستپێكردنی هێرشـــی فڕۆكەكانـــی هاوپەیمانان بۆ ســـەر داعش، ئەو گروپە هەڕەشەی بەئامانجگرتنی واڵتانـــی بەشـــداربووی هاوپەیمانێتییەكـــەی

كرد.بـــەاڵم بەبـــڕوای د. چـــواس، فەرەنســـا و لەپێشـــەنگی ئەوروپـــا لەواڵتانـــی بەشـــێك لەئـــازادی رێـــز و دیموكراســـین واڵتانـــی رادەربڕین دەگـــرن، بۆیە وەك خۆی دەڵێت “نابێت شەڕی دژ بەتیرۆر ببێتە هۆی ئەوەی كۆڵەگە ســـەرەكییەكانی ئـــازادی رادەربڕین و ئـــازادی كـــۆڕ و كۆبوونـــەوە و پێكهێنانی كۆمەڵەكان و تەواوی ئازادییەكانی تر پێشێل بكرێـــن، بەبیانـــووی ئـــەوەی دژایەتی تیرۆر دەكرێـــت”. هەروەهـــا دەڵێـــت “دەبێت یاســـا هاوســـەنگی ئـــازادی رادەربڕین و كۆڵەگەی فیكـــری ئەوروپـــا و رۆژئاوا لەگەڵ شـــەڕی دژی تیـــرۆر، كە ئەركی ســـەرەكی دەوڵەتە،

رابگرێت”.

4 ژماره 261 2015/1/10

جارێكی تر، بەرهەم ساڵح، تەواوی میدیا و سیاس����ەتكارانی كوردس����تانی بەخۆی����ەوە سەرقاڵ كرد، هەمووان پرسیان و دەپرسن: ئای����ا بەره����ەم س����اڵح چ����ی لەهەگبەدای����ە و بەنی����ازی چییە، ئای����ا بەقەناعەت����ەوە یەكێتی وەك دوا وێس����تگەی كاركردن����ی دەبینێ����ت، یاخ����ود نەخێر ئ����ەوەی لەناو ئ����ەو حیزبەدا دەی����كات، ب����ۆ ش����ەرعییەتدانە ب����ەو هەنگاوە جیاوازەی دەشێت لەداهاتوودا هەڵیبگرێت؟

جێگ����ری س����اڵح، بەره����ەم كێش����ەكانی دووەمی س����كرتێری گش����تی یەكێتی، لەگەڵ س����ەركردایەتی یەكێتی����دا ه����ی ئێس����تا نی����ن، بەڵك����و س����ەرەتای كێش����ەكانی ئ����ەو پی����اوە لەگەڵ یەكێتیدا و بەتایبەتیش هێرۆ ئیبراهیم ئەحم����ەد، بۆ وەرگرتنی كابینەی شەش����ەمی حكومەت����ی هەرێ����م دەگەڕێت����ەوە. ئەوكاتەی هێرۆخ����ان دەس����تی خس����تە ن����او كاروباری حكومەت، بەتایبەتیش لە سنووری سەوزدا، ه����ەر بەڕێوەبەرێ����ك بەدڵ����ی ئ����ەو نەبوای����ە دانەدەنرا. لەوێوە كێش����ەكانی بەرهەم ساڵح و ئ����ەو خانم����ە پەرەیانس����ەند، ئەنجامەكانی هەڵبژاردن����ی خول����ی چوارەم����ی پەرلەمان����ی تاڵەبان����ی نەخۆش����كەوتنی و كوردس����تان حیزبەكەش����یان، كۆنگ����رەی دواخس����تنی و

ناكۆكییەكەیانی بەرەو قۆتاغێكی تر برد.ئام����اژەی سیاس����یی چاودێران����ی وەك پێ����دەدەن، ل����ەو كابینەیەوە، بەرهەم س����اڵح هەمیش����ە دەموچاوێكی ن����اڕازی بووە لەناو یەكێتی و بەرانبەر بڕیارەكانی سەركردایەتی، لەبانگەش����ەی و قۆناغ����دا ل����ەدوا ئ����ەوەش

هەڵبژاردنەكان����ی خولی چوارەمی پەرلەماندا دەرك����ەوت، كە بەرهەم س����اڵح هی����چ جۆرە بەش����دارییەكی نەك����رد، وەك دوا نموونەش، ب����ەداواكاری خ����ودی الریجانی����ش، بەرهەم ساڵح ئامادەنەبوو یاوەری وەفدەكەیان بێت

بۆ الی جەالل تاڵەبانی. س����اڵی س����اڵح، ئەحم����ەد بەره����ەم 1960 لەش����اری س����لێمانی لەدای����ك ب����ووە. پەیوەن����دی 1976 س����اڵی لەكۆتاییەكان����ی بەڕیزەكان����ی یەكێتی����ەوە كردووە. لەس����اڵی 1979 دوو ج����ار لەالیەن ڕژێمی بەعس����ەوە دەستگیركراوە، بەكالۆریۆسی لەئەندازیاری مەدەن����ی و بڕوانام����ەی دكت����ۆرای لەبواری پراكتیزی كۆمپیوتەر لەئەندازیاری گش����تیدا یەكێتی����دا كۆنگ����رەی لەیەكەمی����ن هەی����ە. لەس����اڵی 1992 بەئەندام����ی س����ەركردایەتی هەڵدەبژێردرێ����ت و دەكرێ�ت����ە بەڕێوەب����ەری ویالیەت����ە پەیوەندییەكان����ی مەكتەب����ی س����ەرۆكی ئەمری����كا. یەكگرتووەكان����ی ئەنجومەن����ی وەزیران����ی حكومەت����ی هەرێ����م ب����ووە لەماوەی س����اڵەكانی 2001 بۆ 2004. ل����ەدوای رووخان����ی رژێ����م، ب����ووە جێگری س����ەرۆك وەزیرانی حكومەتی كاتی عێراق، پاش����ان بووە وەزیری پالندانان و دواتریش بووە جێگری س����ەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەڵب����ژاردراوی عێ����راق. هاوكات س����ەرۆكی كابینەی شەش����ەمی حكومەت����ی هەرێم بووە

لەمانگی حەوتی ساڵی 2009دا.بەب����ڕوای چاودێران����ی سیاس����ی، لەه����ەر وێستگەیەكدا یەكێتی شكستێكی بەركەوتبێت، بەرهەم س����اڵح تەنه����ا دەموچاوی ئەو حزبە ب����ووە. بەش����ێك پێیانوای����ە ب����ۆ ئ����ەوە بووە،

كە بەرهەم س����اڵح الی جەم����اوەری یەكێتی و خەڵك����ی خۆشەویس����تە و ب����ۆ داپۆش����ینی شكس����تەكە بووە، بەشێكی تریشی دەڵێن بۆ ش����كاندن و ناش����یرینكردنی ئەو كەسایەتییە بووە. لەهەردوو حاڵەتەكەشدا، جێگرتنەوەی شوێنی تاڵەبانی و جێهێشتنی یەكێتی لەالیەن لەس����ەر مش����تومڕیان س����اڵحەوە بەره����ەم كراوە، ئێستاش بەهەمان شێوە، ئایا بەرهەم س����اڵحیش ئەزموونی نەوش����یروان مستەفا وەك بارودۆخەك����ە دەكات����ەوە، دووب����ارە نەوش����یروان مس����تەفا، بۆ بەرهەم ساڵحیش

دەچێتەسەر؟“ئاس����ۆس هەردی” چاودێری سیاس����یی، ئام����اژەی ب����ەوە دا، ئەگ����ەر بەرهەم س����اڵح كارێكی لەو جۆرە بكات ئاس����اییە، ئەوەشی گوت هەر سیاس����ییەك مافی خۆیەتی لیست

و حیزبی جیاواز دروست بكات.سەبارەت بەئەگەری سەركەوتنی بەرهەم س����اڵح لەناو بارودۆخی ئێستای كوردستان “ئ����ەو گوت����ی ه����ەردی حیزبەكەی����دا، و بەجیابوونەوەی كێشەی سەرەكی بۆ یەكێتی دروست دەكات، ئەوەش����ی لەجیابوونەوەی ئەو زیانمەند دەبێت یەكێتییە، بۆیە كەس����ێك بیەوێ����ت لەن����او ئ����ەو بارودۆخ����ە ئاڵ����ۆزەی یەكێتی و كوردستان و ناوچەكەدا حیزبێكی نوێ دروس����ت ب����كات، بێگوم����ان بێگرفت و

سەرئێشە نابێت”.بەاڵم “د.كامەران مەنتك” چاودێری سیاسی و مامۆس���تای كۆلێژی زانس���تە سیاسییەكان لەزانكۆی س���ەاڵحەدین، ێیوایە ئەگەر بەرهەم س���اڵح بیر لەجیابوونەوە لەیەكێت���ی بكاتەوە،

ئەوا هەڵەیكی مێژوویی دەكات.

سياسەت

پێشەوا محەمەد

بەرهەم ساڵح ئەزموونی حیزبی كۆمەڵە و دیموكرات دووبارە دەكاتەوە؟

“ئەو بارودۆخەی لە سوودی نەوشیروان مستەفا بوو لە سوودی بەرهەم ساڵح نییە”

ژماره ژماره 261 2015/1/10 5

مەنت���ك باس���ی ل���ەوە ك���رد، كۆمەڵێ���ك یەكێت���ی لەگ���ەڵ تەنه���ا ه���ەن سیاس���یی دەتوان���ن دەنگ بێنن، ك���ە پێیوایە د.بەرهەم یەكێك���ە لەوان���ە و دەڵێ���ت “بۆی���ە بەبڕوای م���ن ئەگ���ەر ئ���ەو كارە ب���كات، هەڵەیەك���ی سیاس���یی و مێژووی���ی دەكات”. هەروەه���ا گوتیشی “د.بەرهەم لەناو یەكێتی و بەهۆی یەكێتییەوە ناسراوە، هاوكات بەرهەم ساڵح هی���چ جیاوازییەكی لەگەڵ س���ەركردەكانی تری یەكێتیدا نییە، ئەوەی كراوە و دەكرێت د.بەرهەمی���ش دەیبینی���ن، هەم���ووان و قبوڵی كردووە، لەگەڵ ئەوانەش���دا گەرچی دەوترێ���ت لەن���او یەكێتی���دا دژایەتی زۆری دەكرێ���ت، بەاڵم واقیعەك���ە پێچەوانەكەیمان پێدەڵێت، چونكە چی پۆستی گرنگ هەبووە

بەرهەم ساڵح وەریگرتووە”.بەرهەم ساڵح، لە سەرەتای هەشتاكانەوە بۆتە ئەن���دام لەرێكخس���تنەكانی ئەوروپای یەكێتیی و بۆتە بەرپرس���ی پەیوەندییەكانی یەكێت���ی ل���ە لەندەن���ی پایتەخت���ی بەریتانیا. بەخەبات���ی س���ەرقاڵبوونی س���ەرباری سیاس���ی ، خوێندنی زانكۆی تەواو كردووە، بڕوانام���ەی بەكالۆریۆس���ی لەئەندازی���اری مەدەنی و بیناسازی ساڵی 1983 لەزانكۆی كاردیف لەبەریتانیا بەدەستهێناوە. خاوەنی بڕوانام���ەی دكتۆرای���ە لەب���واری ئام���ار و لەئەندازی���اری كۆمپیوت���ەر پراكتی���زەی گش���تی لەس���اڵی 1987 لەزانكۆی لیڤەربول

لەبەریتانیا. بەب���ڕوای و تریش���ەوە لەالیەك���ی “د.شۆڕش حەس���ەن” چاودێری سیاسیی، بەرهەم ساڵح شانس���ی وەرگرتنی پۆستی سكرتێری یەكێتی نییە، بەتایبەت كە چاوی تێبڕی���وە، ئەویش بەهۆی ئ���ەو ملمالنێیەوە ك���ە لەناو ئەو حزبەدا هەی���ە و بەتایبەتیش ملمالنێ���ی بەرهەم س���اڵح لەگەڵ بەش���ێكی بەرچاوی سەركردایەتی یەكێتیدا. گوتیشی “كەس���ێك دەچێت���ە ئەو پۆس���تە ك���ە هێزی هەبێت، هەم هێزی ماددی هەم س���ەربازی، ب���ەاڵم د.بەرهەم لەن���او یەكێتی���دا ئەو دوو جەمس���ەرەی بەدەس���تەوە نییە و ئەو دوو هۆكارەش هاوكێشەكە و بوون بەسكرتێری

ئەو حزبە یەكالیی دەكاتەوە”.ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئەو چاودێرە سیاسییە كەسایەتی جیاواز لەبەرهەم س���اڵحدا نابینێ���ت و دەڵێ���ت “بەره���ەم ساڵحیش كەسایەتییەكی جیاوازی نییە لەتەواوی س���ەركردایەتی یەكێتی، ئەو س���ەرۆكی كابینەی ش���ەش بوو و زۆر

ش���ت روویدا هەڵوێس���تی نەبوو، تائێس���تا هەڵوێستێكی جیاوازمان لەسەركردایەتی و

سەركردەكانی تر لێنەبینیوە”.ئەو چاودێ���رە سیاس���ییە جیابوونەوەی بەرهەم ساڵح لەیەكێتی بەئەستەم دەزانێت، ل���ەوە دەكاتەوە، دروس���تكردنی جەختیش حزب ئاسانە، بەاڵم هێز و كاریگەرییەكەی قورس���ە و ل���ەو بڕوایەش���دا نیی���ە بتوانێت هەم���ان ئەزموون���ی نەوش���یروان مس���تەفا

دووبارە بكاتەوە. س���اڵح لەیەكەمی���ن كۆنگرەی ئاش���كرای بەئەندام���ی ،1992 س���اڵی یەكێتی���دا، ئەرك���ی و هەڵبژێ���ردراوە س���ەركردایەتی پەیوەندییەكان���ی مەكتەب���ی بەڕێوەبردن���ی ئەمری���كای یەكگرتووەكان���ی ویالیەت���ە پێس���پێردراوە. نوێن���ەری یەكەمین كابینەی حكومەت���ی هەرێم بووە ل���ەدوای یەكەمین كوردس���تان پەرلەمان���ی هەڵبژاردن���ی بەرپرس���ی بۆت���ە دا، لەس���اڵی 1992 لەئەمری���كا- دەرەوە پەیوەندییەكان���ی

واشنتۆن.لەهەندێ���ك زانیاریان���ەی ئ���ەو بەپێ���ی س���ەرچاوەی ئاگاداری ناو یەكێتی دەس���ت ك���ە پڕۆژەی���ەدا ل���ەو كەوت���وون، س���ڤیل هەریەك���ە لەبەره���ەم س���اڵح و كۆس���رەت رەس���وڵ داویانەتە س���ەركردایەتی یەكێتی و بەتایبەتیش باڵی هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد، تیایدا دامەزراندن و دروستكردنی حیزبێكی ن���وێ و جیابوون���ەوە لەیەكێت���ی نەهاتووە، بەڵك���و گوتویان���ە ئەگ���ەر بێ���ت و نەگەن���ە رێككەوت���ن، ئەوا ئەوان هەر لەناو یەكێتیدا، یەكێتییەك بۆ خۆیان جیادەكەنەوە و بڕیاری دروست و رێبازە راستەكەش بۆ جەماوەر

ئەم���ەش لێدەگەڕێ���ن، كادرەكانی���ان و وەك هەمان ئەو ئەزموونەی لەناو حیزبەكانی دیموكرات و كۆمەڵەی رۆژهەاڵتی كوردستاندا روویدا.

س���ەرۆكی س���اڵح، بەره���ەم ئەنجومەن���ی وەزیران���ی حكومەت���ی

هەرێم���ی كوردس���تان ب���ووە لەماوەی نێ���وان كانون���ی دووەم���ی

ل���ەدوای ،2004 ناوەڕاس���تی و 2001رووخان���ی رژێم ب���ووە جێگری س���ەرۆك وەزیران���ی حكومەتی كاتیی عێراق لەنیوەی دووەم���ی س���اڵی 2004 و پاش���ان ب���ووە وەزی���ری پالندان���ان لەحكومەت���ی ئینتیقالی عێراق لەساڵی 2005 و دواتر بۆتە جێگری سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەڵبژێدراوی عێ���راق و س���ەرۆكایەتی لیژن���ەی ئابووری پێس���پێردراوە. زانكۆی ئەمریكی لەسلێمانی دامەزران���دووە و ئێس���تاش س���ەرۆكایەتی ئەنجومەن���ی باوەڕمەندان���ی ئ���ەو زانكۆی���ە لەالی���ەن 2009/7/25 ل���ەرۆژی دەكات. س���ەركردایەتی كوردستانەوە كاندید كراوە بۆ س���ەرۆكایەتی لیس���تی كوردس���تانی بۆ و كوردس���تان پەرلەمان���ی هەڵبژاردن���ی دواتری���ش پۆس���تی س���ەرۆكی حكومەت���ی كابین���ەی شەش���ەمی پێس���پێردراوە، كە لە 19 وەزارەت پێكهاتبوو. لەدواین كۆنگرەی یەكێتیشدا، وەك جێگری دووەمی سكرتێری

گشتی یەكێتی دەسنیشان كراوە.

سياسەت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 5

6 ژماره 261 2015/1/10

دووەم: پێدەچ���ێ هەرێمی كوردس���تان بەتەواوەت���ی پش���تیوانی لەو س���تراتیژییە ئەمەریكاییە بكات، كە دەیەوێ سوپایەكی 100 ه���ەزار نەف���ەری بۆ عەرەبی س���وننە بەمەبەس���تی هەڵكەندن���ی داعش و )ش���تی ئایندەیی دیكەی���ش( پێكەوەبنێت. هەروەها ئەگ���ەری زۆری���ش ئەوەی���ە هەولێر رۆڵی پاڵپش���تی بۆ ئەو شاندە عەرەبیە سوننەیە بووب���ێ، كە ماوەیەك پێش ئێس���تا بەناوی نوێنەران���ی حەراكی س���وننەوە س���ەردانی واش���نتۆنیان كرد. )لەناو ئەمان���ەدا: تاریق هاشمی، رافیع عیساوی، ئەسیل نوجەیفی، عەل���ی حات���ەم س���ولیمان، عەبدول���رەزاق

شەممەری، رافع جمیلی و ..هتد(. ل���ەم دەویس���ترێ ئ���ەوەی لێ���رە بابەت���ە بخرێت���ەڕوو پت���ر ش���یكردنەوەی پێش���هاتەكان نیی���ە، بەڵك���و هێنان���ەوە ئەو فاكت و دەیتایانەیە، كە ئەوە دەس���ەلمێنن ئەگ���ەر هەرێم���ی كوردس���تان رۆڵی خۆی لەمەفعولێكی ناكارای محەلییەوە بۆ رۆڵی “فاعیل���ی س���تراتیژی كارا” بگۆڕێت، ئەوە دەتوان���ێ بەمە مان���ەوە و گەشەس���ەندنی بەردەوام���ی خۆی مس���ۆگەر بكات. ئەگەر

بەپێچەوان���ەی ئەمەوە بێت، ئ���ەوە ناتوانێ بەمێش���ك و بەدەس���تی خۆی ئەندازیاریی ئ���ەو وەرچەرخان���ە س���تراتیژیانە ب���كات، ك���ە ماوەیەكە بەس���ودی دۆزە سیاس���ییە

رەواكەی لەناوچەكە هاتوونەتەكایەوە. هەرێمی س���وننە: پاراستنی ئاسایشی

نیشتمانی كوردستانئێم���ە پێ���ش چەن���د مانگێ���گ ه���ەر لەم گۆڤ���ارەوە ل���ەم ه���ەر و دەالقەی���ەوە ئ���ەوە لەس���ەر جەختم���ان لەبابەتێك���دا ك���ردەوە، ك���ە هەرێم���ی كوردس���تان نابێ پێیوابێ ئاسایشی نەتەوەییەكەی لەهەولێر و س���لێمانی دەپارێزرێت، بەڵكو دەبێ بەو قەناعەتە بگات، كە ئەم ئاسایشە لە بەغدا، ئەنب���ار و موس���ڵ دەپارێزرێت. بۆیە دەبێ بەپێ���ی ئ���ەو س���تراتیژییە بجوڵێت���ەوە كە پش���تیوانی لەوە دەكات پاڵپش���تی س���وننە میانەڕەوەكان بكات. سەرهەڵدانی داعشیش ئەم راس���تییەی بەچەند قاتێكەوە سەلماند و ئێم���ە پێ���ش گەلێ���ك دەزگای هەواڵگری س���تراتیژی توێژین���ەوەی س���ەنتەری و ه���ەر ل���ە 2011 و 2012وە پێش���بینی ئەم دۆخەم���ان كرد)وت���ارەكان بەناو و بەرۆژ

لەبەردەس���تدان( ك���ە ل���ە 2014 رویاندان! ب���ەاڵم مخابن ئەوكاتە ئ���ەم هەوڵە بەهەند

وەرنەگیرا و بگرە هەر گوێشی پێنەدرا؟بۆ ئەمەش پێویستە هەولێر چیتر ئەوەندە بۆ پرسە ستراتیژییەكانی چاوەڕێی بەغدا بەهەماهەنگ���ی بۆخ���ۆی بەڵك���و ن���ەكات. لەگەڵ پایتەختە خۆرئاواییەكان دەسكاری پرسی ناوچە س���وننەكان بكات. هەروەها باوەشیان بۆبكاتەوە تاكو هێزە ئەقاڵنی و میانەڕەوەكانی عەرەبی س���وننە بەخۆیاندا بێنەوە و ل���ەوە زیاتر لەنێ���وان مەنگەنەی “حەش���دی ش���ەعبی ش���یعە” و “تی���رۆری س���وننە”ی جۆری داعش���یدا نەپلیشێنەوە. ل���ەوە واوەتریش وا پێویس���تە هەولێر ئەو س���تراتیژییە ئەمەریكایی���ە كامڵب���كات، كە بەتەمای���ە س���وپایەكی 100 هەزار نەفەری لەعەرەب���ی س���وننە پێكەوەبن���ێ، تاوەك���و لەالیەك كۆتای���ی بەنفوزی داعش بهێنێ و لەالیەكیش لەرێی ئەم هێزەوە سنورێك بۆ پێش���ڕەوییە گوماناوییەكانی ئێران لەرێی

حەشدی شەعبی شیعەوە دابنێت! هەروەه���ا هەرێم���ی كوردس���تان ه���ەر لەئێس���تاوە دەتوانێ كۆڵەگ���ە پێكهێنەكانی

ئاسایش���ی نیشتمانی خۆی بەدوو بژارە و دوو بەدیل���ی هاوتەریب���ەوە كامڵبكات. ئەم دوو بژارەیەش بریتین لە: هەماهەنگیكردن لەگەڵ هێزە شیعە میانەڕەو و ئەقاڵنییەكان لەگ���ەڵ هەماهەنگیك���ردن لەالوی���ش و هێ���زە س���وننە میان���ەڕەو و ئەقاڵنییەكان. ب���ەدوو ش���تی لەرووخس���اردا ئەمەی���ش دژبەی���ەك دەخوێندرێت���ەوە. خۆی كرۆكی كاری چونك���ە: ئەمەی���ە مەس���ەلەكەش یەكخس���تنی و گەمەك���ردن س���تراتیژی پێیدەگوت���رێ: ئ���ەوەی و دژبەیەكەكان���ە لێ���رەوە دژەكان. یەكێت���ی و یەكخس���تن چەندی هەولێر بتوانێ ئازادانە بڕیار بدات و بەن���او مەس���ەلە عێراقییەكان���دا رۆبچێ و بەدەسپێش���خەریییەوە رۆڵێك���ی فاعیلی ستراتیژی بگێڕێ، ئەوە دوو ئەوەندە رۆڵە

هەرێمییەكەی بەرجەستە دەبێت. كامڵكردنی ستراتیژی هەرێم: لەپەنای

ستراتیژی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆرئێس���تا هەرێمی كوردس���تان لەمەسەلە ن���او عێراقییەكاندا تادێت دەس���تی بااڵتری هەی���ە. هەروەه���ا تادێ���ت ب���ە پڕكێش���ی و مش���وری زیات���رەوە باوەڕبەخۆبوون���ی

ئەوەی س���ەرەوە وتەی “گراهام فولەر” ش���ارەزای س���تراتیژیی ئەمەریكایی���ە. ئەم قس���ەیە رەنگب���ێ لەگەلێك رەهەن���دەوە بۆ هەرێمی كوردس���تان كەڵكی هەبێت. بەاڵم ل���ەوە واوەتر ئ���ەو دەسپێش���خەرییەیە كە هەرێمی كوردستان لەمەسەلە ستراتیژییە ناوعێراقیی���ەكان )لەپەڕاوێزی س���تراتیژی نێودەوڵەت���ی بەرەنگاربوون���ەوەی داعش( بەدەس���تیەوەی گرت���ووە. ئەم���ش بەچڕی خۆی ل���ەدوو پرس���ی س���تراتیژی گرنگدا

دەبینێتەوە كە ئەمانەن: یەك���ەم: هەرێم���ی كوردس���تان ئامێزی بۆ بەس���تنی كۆنگرەی “حەراكی س���وننە” ك���ردەوە. بەم���ەش لەن���او ئ���ەم هەرێمەوە ناوكی گەلێك پرسی س���ەربازی، سیاسی ئ���ەم كۆنگرەی���ە دان���راوە. و س���تراتیژی بەكردەوە لەئەنبار، نەینەوا و سەالحەدین پیادەدەكرێ���ت. ل���ەوەش واوەت���ر هەولێ���ر بەهەماهەنگی لەگەڵ واشنتۆن باوەشی بۆ ئ���ەم كۆنگرەیە كردۆتەوە و بەغدا و تاران

زۆر لێی زویرن!

سياسەت

كورد بە پشتیوانیكردنی سوننە رۆڵی بكەری ستراتیژی

لەعێراقدا دەگێڕێت

سوپای عەرەبی سوننە و بكەری ستراتیژی ناو عێراق

بەشی سیاسەت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 7

دووەم: پێدەچ���ێ هەرێمی كوردس���تان بەتەواوەت���ی پش���تیوانی لەو س���تراتیژییە ئەمەریكاییە بكات، كە دەیەوێ سوپایەكی 100 ه���ەزار نەف���ەری بۆ عەرەبی س���وننە بەمەبەس���تی هەڵكەندن���ی داعش و )ش���تی ئایندەیی دیكەی���ش( پێكەوەبنێت. هەروەها ئەگ���ەری زۆری���ش ئەوەی���ە هەولێر رۆڵی پاڵپش���تی بۆ ئەو شاندە عەرەبیە سوننەیە بووب���ێ، كە ماوەیەك پێش ئێس���تا بەناوی نوێنەران���ی حەراكی س���وننەوە س���ەردانی واش���نتۆنیان كرد. )لەناو ئەمان���ەدا: تاریق هاشمی، رافیع عیساوی، ئەسیل نوجەیفی، عەل���ی حات���ەم س���ولیمان، عەبدول���رەزاق

شەممەری، رافع جمیلی و ..هتد(. ل���ەم دەویس���ترێ ئ���ەوەی لێ���رە بابەت���ە بخرێت���ەڕوو پت���ر ش���یكردنەوەی پێش���هاتەكان نیی���ە، بەڵك���و هێنان���ەوە ئەو فاكت و دەیتایانەیە، كە ئەوە دەس���ەلمێنن ئەگ���ەر هەرێم���ی كوردس���تان رۆڵی خۆی لەمەفعولێكی ناكارای محەلییەوە بۆ رۆڵی “فاعیل���ی س���تراتیژی كارا” بگۆڕێت، ئەوە دەتوان���ێ بەمە مان���ەوە و گەشەس���ەندنی بەردەوام���ی خۆی مس���ۆگەر بكات. ئەگەر

بەپێچەوان���ەی ئەمەوە بێت، ئ���ەوە ناتوانێ بەمێش���ك و بەدەس���تی خۆی ئەندازیاریی ئ���ەو وەرچەرخان���ە س���تراتیژیانە ب���كات، ك���ە ماوەیەكە بەس���ودی دۆزە سیاس���ییە

رەواكەی لەناوچەكە هاتوونەتەكایەوە. هەرێمی س���وننە: پاراستنی ئاسایشی

نیشتمانی كوردستانئێم���ە پێ���ش چەن���د مانگێ���گ ه���ەر لەم گۆڤ���ارەوە ل���ەم ه���ەر و دەالقەی���ەوە ئ���ەوە لەس���ەر جەختم���ان لەبابەتێك���دا ك���ردەوە، ك���ە هەرێم���ی كوردس���تان نابێ پێیوابێ ئاسایشی نەتەوەییەكەی لەهەولێر و س���لێمانی دەپارێزرێت، بەڵكو دەبێ بەو قەناعەتە بگات، كە ئەم ئاسایشە لە بەغدا، ئەنب���ار و موس���ڵ دەپارێزرێت. بۆیە دەبێ بەپێ���ی ئ���ەو س���تراتیژییە بجوڵێت���ەوە كە پش���تیوانی لەوە دەكات پاڵپش���تی س���وننە میانەڕەوەكان بكات. سەرهەڵدانی داعشیش ئەم راس���تییەی بەچەند قاتێكەوە سەلماند و ئێم���ە پێ���ش گەلێ���ك دەزگای هەواڵگری س���تراتیژی توێژین���ەوەی س���ەنتەری و ه���ەر ل���ە 2011 و 2012وە پێش���بینی ئەم دۆخەم���ان كرد)وت���ارەكان بەناو و بەرۆژ

لەبەردەس���تدان( ك���ە ل���ە 2014 رویاندان! ب���ەاڵم مخابن ئەوكاتە ئ���ەم هەوڵە بەهەند

وەرنەگیرا و بگرە هەر گوێشی پێنەدرا؟بۆ ئەمەش پێویستە هەولێر چیتر ئەوەندە بۆ پرسە ستراتیژییەكانی چاوەڕێی بەغدا بەهەماهەنگ���ی بۆخ���ۆی بەڵك���و ن���ەكات. لەگەڵ پایتەختە خۆرئاواییەكان دەسكاری پرسی ناوچە س���وننەكان بكات. هەروەها باوەشیان بۆبكاتەوە تاكو هێزە ئەقاڵنی و میانەڕەوەكانی عەرەبی س���وننە بەخۆیاندا بێنەوە و ل���ەوە زیاتر لەنێ���وان مەنگەنەی “حەش���دی ش���ەعبی ش���یعە” و “تی���رۆری س���وننە”ی جۆری داعش���یدا نەپلیشێنەوە. ل���ەوە واوەتریش وا پێویس���تە هەولێر ئەو س���تراتیژییە ئەمەریكایی���ە كامڵب���كات، كە بەتەمای���ە س���وپایەكی 100 هەزار نەفەری لەعەرەب���ی س���وننە پێكەوەبن���ێ، تاوەك���و لەالیەك كۆتای���ی بەنفوزی داعش بهێنێ و لەالیەكیش لەرێی ئەم هێزەوە سنورێك بۆ پێش���ڕەوییە گوماناوییەكانی ئێران لەرێی

حەشدی شەعبی شیعەوە دابنێت! هەروەه���ا هەرێم���ی كوردس���تان ه���ەر لەئێس���تاوە دەتوانێ كۆڵەگ���ە پێكهێنەكانی

ئاسایش���ی نیشتمانی خۆی بەدوو بژارە و دوو بەدیل���ی هاوتەریب���ەوە كامڵبكات. ئەم دوو بژارەیەش بریتین لە: هەماهەنگیكردن لەگەڵ هێزە شیعە میانەڕەو و ئەقاڵنییەكان لەگ���ەڵ هەماهەنگیك���ردن لەالوی���ش و هێ���زە س���وننە میان���ەڕەو و ئەقاڵنییەكان. ب���ەدوو ش���تی لەرووخس���اردا ئەمەی���ش دژبەی���ەك دەخوێندرێت���ەوە. خۆی كرۆكی كاری چونك���ە: ئەمەی���ە مەس���ەلەكەش یەكخس���تنی و گەمەك���ردن س���تراتیژی پێیدەگوت���رێ: ئ���ەوەی و دژبەیەكەكان���ە لێ���رەوە دژەكان. یەكێت���ی و یەكخس���تن چەندی هەولێر بتوانێ ئازادانە بڕیار بدات و بەن���او مەس���ەلە عێراقییەكان���دا رۆبچێ و بەدەسپێش���خەریییەوە رۆڵێك���ی فاعیلی ستراتیژی بگێڕێ، ئەوە دوو ئەوەندە رۆڵە

هەرێمییەكەی بەرجەستە دەبێت. كامڵكردنی ستراتیژی هەرێم: لەپەنای

ستراتیژی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆرئێس���تا هەرێمی كوردس���تان لەمەسەلە ن���او عێراقییەكاندا تادێت دەس���تی بااڵتری هەی���ە. هەروەه���ا تادێ���ت ب���ە پڕكێش���ی و مش���وری زیات���رەوە باوەڕبەخۆبوون���ی

ئەوەی س���ەرەوە وتەی “گراهام فولەر” ش���ارەزای س���تراتیژیی ئەمەریكایی���ە. ئەم قس���ەیە رەنگب���ێ لەگەلێك رەهەن���دەوە بۆ هەرێمی كوردس���تان كەڵكی هەبێت. بەاڵم ل���ەوە واوەتر ئ���ەو دەسپێش���خەرییەیە كە هەرێمی كوردستان لەمەسەلە ستراتیژییە ناوعێراقیی���ەكان )لەپەڕاوێزی س���تراتیژی نێودەوڵەت���ی بەرەنگاربوون���ەوەی داعش( بەدەس���تیەوەی گرت���ووە. ئەم���ش بەچڕی خۆی ل���ەدوو پرس���ی س���تراتیژی گرنگدا

دەبینێتەوە كە ئەمانەن: یەك���ەم: هەرێم���ی كوردس���تان ئامێزی بۆ بەس���تنی كۆنگرەی “حەراكی س���وننە” ك���ردەوە. بەم���ەش لەن���او ئ���ەم هەرێمەوە ناوكی گەلێك پرسی س���ەربازی، سیاسی ئ���ەم كۆنگرەی���ە دان���راوە. و س���تراتیژی بەكردەوە لەئەنبار، نەینەوا و سەالحەدین پیادەدەكرێ���ت. ل���ەوەش واوەت���ر هەولێ���ر بەهەماهەنگی لەگەڵ واشنتۆن باوەشی بۆ ئ���ەم كۆنگرەیە كردۆتەوە و بەغدا و تاران

زۆر لێی زویرن!

كۆنگرەی عەرەبی بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و تۆقاندن-هەولێر............................................................................................... فۆتۆ: سەروەر ساڵەیی

سياسەت

گراهام فولەر: تەنها ئەوانە دەیبەنەوە

كە بكەری ستراتیژین

مەلەفی تیرۆری داعش گەلێك فاكت و

ئیمیتازی ستراتیژی بەهەولێر بەخشیوە

پێویستە هەولێر خۆی بكاتە پایتەخت بۆ

عەرەبی سوننە بۆ ئەوەی سەركردەكانیان لێرە

كۆببنەوە

8 ژماره 261 2015/1/10

باشترین ستراتیژ بۆ رەواندنەوەی

مەترسیەكانی ئێران لەسەر هەرێم لە

گەرمیان و كەركوك، جواڵندنی شەقامی عەرەبی سوننەیە،

تەنانەت بەسوپایەكی 100 هەزار كەسی

سوننەشەوە

سياسەت

خ���ۆی نوان���د. باوەڕب���وون ب���ەوەی ئێران رۆڵ���ی كارای نەماوە، لەكاتێكدا یەكەم هێز بوو كە لەپش���ت بیرۆكەی راگرتنی پشكی بودج���ەی هەرێم���ی كوردس���تان لەبەغ���دا وەستا و ئەنجامەكانیشی وەكو خۆر خۆی

دەرخست. ئێس���تاش كاتی ئەوەیە ئەم چەند وانەیە كردەكی���دا لەسیاس���ەتی و وەربگی���رێ

پیادەبكرێن: ئەمساتە ستراتیژی رووبەڕووبوونەوەی تی���رۆر هەی���ە، جیه���ان لەئاس���ت تی���رۆر ئیتیالفێكی پێكەوەناوە و بەپلەی یەكەمیش كردۆت���ە ئەم���ەی كوردس���تان هەرێم���ی بەڵگ���ەی ئیعیتب���اری جیهانی خ���ۆی. بۆیە مەلەف���ی تی���رۆری داعش گەلێ���ك فاكت و ئیمیتازی س���تراتیژی بەهەولێر بەخشیوە: هەولێر دەبێ لەپەنای س���تراتیژی جیهانی بۆخ���ۆی تی���رۆردا بەرەنگاربوون���ەوەی رووبەڕووبوون���ەوەی س���تراتیژییەكی تی���رۆری كوردس���تان و هەرێمی س���وننە دابڕێژێ���ت. هەروەه���ا پێویس���تە ب���اوەش ب���ۆ هێ���زە چەكدارەكانی عەرەبی س���وننە بكاتەوە تاوەكو: لەبنكە سەربازییەكانی ناو هەرێمدا مەش���قیان پێبكرێ و بەهاوكاری هێزی پێشمەرگەی كوردستان و وەزارەتی پێشمەرگە باربهێنرێن و رەوانەی نەینەوا،

ئەنبار، سەالحەددین و دیالە بكرێنەوە.هەروەها پێویس���تە هەولێر خۆی بكاتە

پایتەخ���ت بۆ عەرەبی س���وننە ب���ۆ ئەوەی س���ەركردەكانیان لێرە كۆببن���ەوە، كۆنگرە چارەنوس���ی بڕی���اری و بەڕێوەب���ەرن و س���تراتیژی ب���دەن. رەنگب���ێ كۆمەڵێ���ك ناس���تراتیژی بیركۆڵ���ی نەتەوەپەرس���تی ب���ەرەوڕووی ئەم���ە ببن���ەوە! ب���ەاڵم ئەمە ئاسایش���ی دەس���تەبەركردنی گەرەنت���ی ستراتیژی و ئاسایشی نیشتمانی هەرێمی هەرێم���ی ئەم���ە هەروەه���ا كوردس���تانە. كوردس���تان دەكات���ە تەرەف���ی س���ەرەكی پرسە عێراقییەكان: واتە هەولێر تەریب بە بەغدا دەبێ و رەنگبێ نیوەی رۆڵی بەغداد

بۆخۆی مسۆگەر بكات. ه���ەر ئەوەندە نی���ە، بەڵك���و بەبۆچوونی س���تراتیژییەكان ش���ارەزا زۆرب���ەی هەرێم���ی دژب���ەری هێ���زی گەورەتری���ن ئێ���ران نزی���ك لەئاین���دەی كوردس���تان دەبێ���ت، جموجۆڵی حەش���دی ش���ەعبی و فەرماندەكان���ی س���وپای قودس���ی ئێ���ران و گەرمی���ان گەرمەس���ێر، لەناوچەكان���ی كەرك���وك ئام���اژەی گەلێ���ك ترس���ناكیان لەپرۆژەكانی ئایندەی ئێران بۆ گەمارۆدانی هەرێمی كوردس���تان هەڵگرتووە، باشترین ستراتیژی بۆ رەواندنەوە و كاڵكردنەوەی ئەم پ���رۆژە ش���اراوە ئێرانیی���ە، جواڵندنی تەنان���ەت س���وننەیە، عەرەب���ی ش���ەقامی بەسوپایەكی 100 هەزار نەفەری عەرەبی

سوننەیشەوە!

پرس���ە عێراقیی���ەكان دەخ���وات. كەمم���ان نەگوتوە ئەگەر بڵێین ئەمە لەسەربەخۆیی و س���ەروەری نیش���تمانی كامڵیش زیاترە، چونكە دەوڵ���ەت تەنها لەرێی رۆڵگێڕانێكی بێ���ی و ت���ۆ ئەگ���ەر دادەمەزرێ���ت. واوە دەوڵەتێ���ك پێكەوەبن���ێ، كە لەن���او عێراقدا دەس���ت و قاچەكان���ی بڕابێتن���ەوە، ئ���ەوە چی پێدەكرێت؟ رەنگبێ نەتوانێ خۆیش���ی بپارێزێ���ت، چ جای ئ���ەوەی رۆڵی هەرێمی بگێڕێت! نمونەی بەرجەس���تەی ئەمەشمان لەو وەهم���ەدا دیت، كە پێش رووداوەكانی موسڵ س���ەبارەت بە “بیرۆكەی دەوڵەت”

هەمانبوو!باوەڕك���ردن ب���وو؟ چ���ی وەهمەك���ە بەوەی دەش���ێ بێ فاعیل بوون لەمەسەلە عێراقییەكان���دا )واتە دابڕان���ی یەكجارەكی بەخ���اوەن ببی���ن بتوانی���ن لەع���ەرەب( سەروەری رەها! باوەڕبوون بەو وەهمەی كە توركیا لەبەر تەماحی ستراتیژی خۆی ب���ۆ وزە و پ���رۆژەی س���تراتیژی خۆی بۆ ناو عێراق و س���وریا، بیەوێ لەرێی كورد و عەرەب���ە س���وننەكانەوە س���نورێك ب���ۆ نفوزی ئێران دابنێت، ئەوە بێ یەك و دوو پشتیوانی لەپرۆژەی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان دەكات و دەرامەتی نەوتەكەیش رادەستی هەرێمی كوردس���تان دەكاتەوە: لەمەس���ەلەی خەڵك بانك و پرس���ی تەنها 17% و راگرتن���ی 83% ئەم���ە بەتەواوەت���ی

ژماره ژماره 261 2015/1/10 9

سياسەت

گۆڕان چی گۆڕی؟

گـــۆڕان وەک هیزێکـــی سیاســـی نوێ بەســـەرۆکایەتی 2009 لەهەڵبژاردنـــی نەوشێروان مســـتەفا دەرکەوت. سەرەتا خۆی وەك ئۆپۆزسیۆنێکی کارا و خاوەن بەرنامـــە و دروشـــم و شـــێوازی نـــوێ لەرەخنە گرتن نیشـــاندا، بەجۆرێک خۆی دەربازبوونـــی بـــۆ فریادڕەســـێک وەک هەرێمی کوردستان لەو بێ سیستەمی و گەندەڵیە نیشـــاندا، تەنانەت بە شـــێوازێك ئومێـــدی الی خەڵـــک دروســـت کردبوو، چـــاوەرێ دەکـــرا لـــە شـــەو و رۆژێکـــدا ســـەرتاپای ئەم هەرێمە بگۆڕێ، گۆڕانێک بەوتـــەی خۆیان ریشـــەیی بێـــت، چونکە پێیانوابـــوو ســـەرتاپای کایەکانـــی ژیانی ئیداری و سیاســـی پێویســـتی بەگۆڕان و

چاکسازییە. هـــەم گـــۆڕان خـــۆی، هـــەم خەڵکێکـــی بزووتنەوەیـــە ئـــەم الیەنگـــری زۆری پەرۆشـــی وەرگرتنـــی دەســـەاڵت بوون،

وەرگرتنـــی شـــوقە و خانوو و ســـەیارە لەالیەن ئەندام پەرلەمانەکانەوە چ ناوێکی

بۆ دەبیننەوە؟جاران رەخنەیان لەدەســـەاڵت بوو، کە هەوڵ نادەن کەســـی شیاو بۆ پۆستەکان دابنێنن، ئەمـــە لەکاتێکدا زیاتر لە ٨ مانگ تێپـــەری نەیانتوانی کەســـێک بۆ پۆســـتی ســـەرۆکی دەســـتەی وەبەرهێنان دیاری بکـــەن! ئـــەرێ بەڕاســـت گەڕان بـــەدوای کەســـی شـــیاو ئەوەندە زەحمەتە تا مانگ

٨ بخایەنێ!!؟ جـــاران دەیانوت پارتی و یەکێتی کۆی جومگەکانی دەســـەاڵتیان بەســـەر خۆیان دابەش کردووە، رێگە لە کەسی تەکنۆکرات دەگرن و کەسی حزبی پۆستی پێدەدرێ، ئـــەی ئـــەو دابەشـــکردنە حزبییـــەی بـــۆ سەرجەم پۆستەکانی پارێزگای سلێمانی

چ ناوێکی لێ دەنێت !؟ئەمە جگەلـــەوەی تێبینی زۆر لەســـەر بەڕێـــز نەوشـــیروان مســـتەفا هەیـــە، کە تائێســـتا داعـــش شـــەڕی لەســـەرەتای لەگردەکـــە نەهاتۆتە خـــوارێ، بەو پێیەی بەڕێزیـــان کەســـێکی شۆڕشـــگێربووە و پێشـــمەرگەی شاخ بووە، بۆیە هەڵوێستی گـــەورەی لێ چـــاوەڕوان دەکـــرا، دەبوو بەالیەنی کەم ســـەرکردایەتی میحوەرێکی شـــەڕی بکردبا، لەگەڵ ســـەرکەوتنەکانی پێشـــمەرگە بەشـــدار بایە و رۆلی هەبایە، لەکاتێکدا وەزارەتی پێشـــمەرگە لەدەست کاکـــە هاوشـــێوەی بزووتنەوەکەیەتـــی، ســـەختەکان رۆژە ســـەرکردەی حەمـــە بهاتبایـــە بەرەكانی جەنگی داعش. کەواتە تائێـــرە گـــۆڕان هیچی پێ نەگـــۆڕا، باوەڕ ناکەم لەداهاتووشدا هیچ شتێك بگۆڕێ!!

مسعود نوری

دواجار چووە دەســـەاڵت پشکێکی باشی لەدەسەاڵت وەرگرت..

ئێســـتا پرســـیارەکە ئەوەیە گۆڕان چی گۆڕی؟

مـــن پێموایـــە گـــۆڕان نـــەک نەیتوانـــی گۆڕانکاری دروست بکات، بەڵکو نەیتوانی لەحکومڕانیشـــدا لەگەڵ پارتـــی و یەکێتی جیاوازبێـــت، بەهەمـــان ریتـــم و بەهەمان ئاواز ملی بەکاروانی ئەو سیستەمەدا، کە پێیوابـــوو پڕە لەگەندەڵـــی و ناعەدالەتی . هاوشـــێوەی حزبە دەســـەاڵتدارەكانی تر پەرۆشـــی وەرگرتنـــی ســـوود و ئیمتیاز

بوو.هەرچەندە بەشداری گۆران لەحکومەت لە بارودۆخ و هەلومەرجێکی جیاوازدا بوو، لەالیـــەک بڕینی بەشـــە بودجەی هەرێمی کوردســـتان لەالیـــەن مالیکـــی، لەالیەکی تـــر هاتنی رێکخراوی تیرۆرســـتی داعش و هێرشـــی بۆســـەر هەرێمی کوردستان، بـــەاڵم دەکرا گۆڕان هـــەم بەرنامە و هەم هەڵویستی جدیتری هەبووایە، بەجۆرێک وەزیری دارایی کە بەدەست بزووتنەوەی گۆڕانـــە، دەبووایه پـــالن و بەرنامەی بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانە داراییە هەبووایە.

ئەگەرچـــی رەنگە بیانوویـــان هەبێ کە ئـــەو قەیرانە لەتوانا و دەســـەاڵتی ئەوان

زیاتر و گەورەترە، بـــەاڵم خۆ ئەگەر ئێســـتا ئۆپۆزســـیۆن بان، ئەوا رەخنەی زۆریان لە بێ پالنی و

بێ بەرنامەی حکومەت دەگرت.جاران لەسەر بودجە تەپڵیان دەکوتی، دەبەی ئاویان دەوەشاند، هاواریان دەکرد مافی گەلە، دەیانوت نابی سامانی میللەت و قوتی خەڵک بەهەدەر بدرێ، ئەی ئێستا

10 ژماره 261 2015/1/10

“لەمساڵدا هەرێمی كوردستان ناتوانێت پڕۆژەی بەدەوڵەتبوون كامڵ بكات، چونكە زۆر كێشەی گەورەی لەپێش ماوە”

سياسەت

2015 ساڵێكی ئاوس!پێشبنییەكان لەمەڕ خۆرهەاڵتی ناوەڕاست لە ساڵی 2015 و

پێگەی هەرێمی كوردستان

ژماره ژماره 261 2015/1/10 11

سياسەت

ستراتیژیستێك: سیناریۆسازی ئایندەیی

ئاسۆكانی دەوڵەت بەرفراوان دەكات

لەمەشدا مەبەست ئەوە نییە تەنها پێشبینی بخرێتەڕوو، بەڵكو ستراتیژیستەكان گەلێك جار فۆكوس دەخەنە سەر چەند بابەتێك و رەنگبێ لەتیۆرییەكانیانـــدا گەلێـــك زیاتـــر لەقەبـــارەی خۆی گەورەی بكەنەوە! ئەمەش موبالغەیەكی نازانستی نییە، بەڵكو سیناریۆسازیی ئایندەییە و مەبەســـتیش لێی ئەوەیە “دەوڵەت” تەدبیری خـــۆی لەمـــەڕ ســـەرچاوەكانی تەحـــەدداكان وەربگرێـــت. بـــۆ نمونە هانتینگتـــۆن لە تیۆری “پێكدادانی شارستانییەكان”دا گەلێك مەسەلەی شارستانییەكان بەتایبەت شارستانی ئیسالمی و چینـــی تۆخكردۆتەوە. گەلێك كەس ئەوســـا ئەمەیـــان بەرپەرچدایـــەوە و تیۆری گفتوگۆی

شارستانییەكانیان خستەڕوو.ئەمە لەكاتێكدا بوو كە مەبەستی هانتینگتۆن روودەدات هـــەر پێكدادانێـــك نەبـــوو ئـــەوە و كۆتایـــی بەهەژموونـــی جیهانـــی ئەمەریـــكا

بایەخی تیۆری پێشینییەكانئەوا ســـاڵێكی تازەش دەســـتیپێكرد. ئەوەی لێـــرە مایـــەی تێرامانە بیركردنەوەیـــە لەچەند دۆزێكی ستراتیژی كە راستەوخۆ پەیوەندییان بەچارەنوسیی سیاسی هەرێمی كوردستانەوە هەیە. ئەمەش لەگەلێك واڵت ستراتیژیستەكان و توێژینـــەوە ناوەندەكانـــی و لەزانكـــۆكان بیـــر “دەزگاكانـــی پێیاندەگوتـــرێ ئەوانـــەی و هـــزر” كاری لەســـەر دەكرێـــت. هەروەهـــا ستراتیژیستە گەورەكان بۆ نمونە لەئەمەریكا ســـااڵنە پێش رووداوەكان دەكـــەون و بەپێی فاكتەكانی ســـااڵنی پێشـــوو و بەپێی بابەتێتی و كۆمەڵێـــك فاكتەری سیاســـی، ســـتراتیژی، ســـەربازی، ئەتنی–دیموگرافـــی، ئابووری و ..

هتد پێشبینی بۆ سااڵنی ئایندە دەكەن.

دەهێنێـــت! ئـــەو لەكۆتایـــی تەمەنیـــدا ئەمـــەی بەروونی خســـتەڕوو و گوتی “من مەبەســـتم ئەوە بوو واشـــنتۆن ئـــەو كەلەبەرانە ببینێ و بەئامادەگییـــەوە بەرەنگاریـــان ببێتـــەوە!” ئـــا لەمـــەوە دەشـــێ ئەمـــە بەهەنـــد وەربگیرێ و ســـەبارەت بەهەرێمی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و پێگەی كوردســـتان خوێندنەوە و پێشـــبینی و دانانی چەندین ســـیناریۆیەك بۆ ئەم ســـاڵە لەتوانســـتی وتارێـــك ئەمـــەش بخرێتـــەڕوو. زیاترە، بەاڵم جگەلە ستراتیژیستەكان هەموو

كەسێك مافی پێشبینیكردنی هەیە.ئەمســـاڵەش كوردســـتان: هەرێمـــی

سەروەری كامڵ نابێتجەنگی دژی تیرۆر و بەتایبەت ســـتراتیژی لـــەوەش و داعـــش رووبەڕووبوونـــەوەی واوەتـــر ئیتیالفـــی نێودەوڵەتی بۆ نەهێشـــتنی داعـــش، پێگەی هەرێمی كوردســـتان تۆكمەتر دەكات. هەرێمـــی كوردســـتان بەپێی پڕۆژەی دوو ملیـــار و 300 ملیۆنـــی ئەمەریكا پێدەچێ لەســـاڵی 2015دا بەشـــێوەی كردەكـــی كەڵك لەبەروبومـــی ئـــەم ســـتراتیژییە وەربگرێـــت، لەرێـــی گواســـتنەوەی ژمارەیەكـــی ئەویـــش بەرچاو لەچەكوچۆڵی ستراتیژی جەنگی وەكو تانك، هامەر، مودەرعات، موشكی مامناوەندی زەمیـــن بـــۆ زەمیـــن و رەنگبـــێ ژمارەیەكیش هەلیكۆپتـــەری جەنگی! ئەمەش بەدەســـكەوتی گەورە و ســـتراتیژی بۆ هەرێمی كوردســـتان

لەقەڵەم دەدرێت. لەمســـاڵەدا هەرێمـــی كوردســـتان ناتوانێت پـــرۆژەی بەدەوڵەتبوونـــی كامڵبـــكات، چونكە گەلێـــك كێشـــەی گەورەتریی لەپێشـــە، كە بێ چارەســـەركردنی ئەوانـــە زەحمەتـــە و بگـــرە مەحاڵیشـــە هەنگاو بـــۆ بەدەڵەوتبـــوون بنێت. كوردســـتان هەرێمـــی ئەمســـاڵ هەروەهـــا باوەش بۆ ئۆپەراســـیۆنی موســـڵ دەكاتەوە و بەهەماهەنگی لەگەڵ سوپای عێراق و چەكدارە سوننەكان، عەشایرەكان و سەحوەكان شاری موسڵ لەداعش پاكدەكاتەوە، بەاڵم مەترسیەكی گەورەتر بەرۆكی هەرێمی كوردستان دەگرێت، كوردســـتان لەشـــارەكانی داعـــش تیـــرۆری زیاتر دەبـــێ و تەقینەوە و ..هتـــد لەكەركوك،

بەشی سیاسەت

12 ژماره 261 2015/1/10

سياسەت

لەمساڵدا جەنگی دژی تیرۆر و ستراتیژی

رووبەڕووبوونەوەی داعش و ئیتیالفی نێودەوڵەتی

بۆ نەهێشتنی داعش پێگەی هەرێمی

كوردستان تۆكمەتر دەكات

كورد كەڵكی زۆر لە ستراتیژ و هاوپەیمانیەتی

نێودەوڵەتی دژ بە داعش دەبینێت، بەاڵم

سەروەریەكەی لەمساڵدا كامڵ نابێت

هەولێر، ســـلێمانی و تەناتەت دهۆكیش قابیلی پێشبینییە!

هەروەهـــا هەرێـــم جگەلـــە هەڕەشـــەكانی گیـــرۆدەی لەمالشـــەوە داعـــش، تیـــرۆری دیكـــەش ســـتراتیژی و سیاســـی پرســـێكی جموجۆڵـــی مەســـەلەی ئەویـــش دەبێتـــەوە، ئـــەو هێزانەیـــە، كە ئێـــران لەناوچەكانی دیالە، كەركـــوك و ســـەاڵحەددین بەنـــاو “حەشـــدی “نیروهـــای بەالســـاییكردنەوەی شـــەعبی” بیســـج مردمی” لەناو ئێران دروستیكردوون. بەدڵنیاییەوە هەموو شارەزایان لەو باوەڕەدان ئێران ئەم هێزانەی تەنها بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڕەشـــەكانی ســـوننەی تونـــدەڕەو و داعش پێكەوەنەنـــاوە، بەڵكـــو دەیـــەوێ بـــەم هێزانە هەرێمی كوردســـتانیش تەمبێ بكات! لەمەیش واوەتـــر تەحـــەدا ئابورییەكانـــە كـــە پێناچـــێ ئەمســـاڵەیش بنەبڕبكرێت و هەتاوەكو نیوەی دووەمی ئەمســـاڵەش ئاســـەوارەكانی یاخەی كوردستان بەرنادات، ئەگەر بەرەو زیادتریش

نەڕوات! ئەی داعش چی لێبەسەردێت؟

بەپێـــی و كۆبكرێنـــەوە داتـــاكان ئەگـــەر ئەوانـــەی ئێســـتا شـــیبكرێنەوە و ســـەنتێزیی ئایندەییـــان لـــێ هەڵبهێنجینرێت، ئـــەوە داعش لەمســـاڵەوە بەرەبەرە نفوزی بـــەرەو الوازی دەڕوات. بەتایبـــەت لەعێراق ئەمـــە بەكردەوە وەكـــو ناتوانێـــت چیتـــر داعـــش بەدیدێـــت. دەوڵەتێـــك بمێنێتـــەوە. داعش بیـــر و هزرێكی ستراتیژی و ئایدیۆلۆژیایەكی وای نییە لەگەڵ رۆحـــی بەشـــەری ئـــەم چەرخـــەدا بگونجێت. هەروەها ئەو دامودەزگا ئیدارییانەیشـــی نییە كە بۆ بەڕێوەبردنی ژیان بەشـــەر پێویســـتن. لەوە واوەتریش لەسەر ئاســـتی نێونەتەوەیی و هەرێمیش رووبەڕووی گەورەترین تەحەدا بۆتەوە، كە ئەویش ئیتیالفێكی نێودەوڵەتییە كە قۆڵی بۆ نەهێشـــتنی هەڵماڵیـــوە. ئا لەبەر ئەمە

توانای ئەوەشـــی نیە خۆی بكاتە “دەوڵەتێكی دیفاكتۆ”ی نیوەشەرعی لەسەر ئاستی هەرێمی

و نێودەوڵەتیش. جگەلەوەش ئەو هێزە كۆمەاڵیەتییەی داعش پشتی پێبەستووە، ئەو زەمینە كۆمەاڵیەتییەی كە شەرعیەتی خۆی لێوەرگرتووە و فەلسەفەی سەرەكی مانەوە و هێز وەرگرتنیەتی، سوننەی مەزڵومی ســـوریا و عێراقە. بەاڵم مەســـەلەكە ئەوەیـــە داعـــش “پارێزەرێكـــی ســـاختەیە” و پشكی هەرەزۆری ســـوننەكان لێی ناڕازین و لەدژی دەجەنگن. ئەو پشكەشـــی كە تائێســـتا یان بێدەنگە یاخود بەنیوەچڵ تەئیدی مانەوەی داعش دەكات، هەلی بۆ بڕەخسێ، ئەوەندە نابات لێی هەڵدەگەڕێتەوە. بەمجۆرە داعش لەســـاڵی 2015وە مۆمەكانـــی تەمەنـــی دەكوژێنـــەوە و عێـــراق هـــەرەزۆری لەبەشـــی دیســـانەوە دەبێتەوە بەهێزێكی تیرۆریســـتی نیوەشاراوە بـــۆ بیابانـــەكان و دۆڵی فـــرات و دۆڵی دیجلە

لەدەرەوەی شارەكان دەكشێتەوە. بلۆكـــە هەرێمییەكان: ئێـــران – توركیا و

میحوەری كەنداوئێـــران تادێـــت رۆڵـــی وەكـــو گەمەكەرێكی هەرێمی روو لەزیادبوون دەكات. گفتوگۆكانی دۆســـیەی ناوكـــی ئێران كە بەپرۆســـەی 1+5 ناســـراوە، ئەمســـاڵەش بەتەواوەتی چارەسەر هەنگاوێـــك لەتەمـــوزەوە بـــەاڵم ناكرێـــت. دەچێتەپێشەوە. لەمەشەوە تەحەدا ناوخۆییەكان لەبـــەردەم حكومەتـــی روحانـــی و ئیـــدارەی ئۆباماش روو لەزیادبوون دەكەن. لەئەمەریكا ئێستا سینات و كۆنگرێسێك هەن كە بەزۆری بەدەست كۆمارییەكانەوەن. ئەمەش یەك واتا دەبەخشێت: ئۆباما رووبەڕووی بەربەستێكی ناوخۆیی قـــورس بۆتەوە، كە لەمەڕ كۆمەڵێك دۆســـیەی جیهانـــی و هەرێمـــی و بەتایبـــەت گفتوگۆكانـــی لەگەڵ ئێـــران تەنگەتاو دەبێت و

ناتوانێ ئەو ئاسانییەی جارانی هەبێت. لەمالشـــەوە حكومەتـــی روحانـــی لەگـــەڵ تادێـــت ئابووریـــی تەنگـــژەی ســـەرهەڵدانی پەكیدەكەوێـــت. ناوكیشـــدا لەدۆســـیەی نەیـــارە بەدەســـت زیاتـــر بیانـــوی ئەمـــەش پێگـــەی تاوەكـــو دەدات، توندڕەوەكانییـــەوە خۆیـــان بـــۆ هەڵبژاردنەكانـــی ئاینـــدەی نزیك ئامـــادە بكـــەن. بـــەاڵم شـــتی نەخوێنـــدراوەی دیكـــەش لەئێـــران هـــەن، كە هەر ئانوســـاتێك ئەگـــەری روودانیـــان هەیە! لەگەڵ ئەمەشـــدا وەكـــو تـــر لەواڵتانـــی شـــەرعیەتی ئێـــران دەوڵەت زیاترە و لەدۆســـیەی جواڵندنی هێزە شـــیعەكانی ناوچەكـــە باش دەچێتە پێشـــەوە. لەســـوریا بەشـــێك لەگرەوەكـــەی بردۆتـــەوە

لەعێـــراق بڕوخێـــت! ئەســـەد نەیهێشـــتوە و بۆتە هاوپشـــكی نهێنی ئیتالفـــی جیهانی دژبە تیـــرۆر! لە لوبنان ســـوننەكانی دەرپەڕاندووە. لەیەمـــەن حوســـیەكانی كـــردە یەكـــەم هێـــز. ئەمـــە لەبەحرەینیـــش پیـــادەدەكات و ئیتریش

بەڕێوەدەبێت. توركیـــا لەبـــەر رۆڵـــی تۆخـــی ئەردۆغـــان ئـــەوە بەرەبـــەرە لەهەمـــوو دامـــودەزگاكان، بەرەو جۆرێك لەئاوتۆریتاری شێواو دەچێت. ئیتر ئەم گوفتـــارە مەیلەو ئاوتۆریتاریتارییەی ئەردۆغان هەناســـە لەدەزگاكانـــی دەوڵەت و حكومـــەت دەبڕێت. بۆیـــە كۆمەڵگەی مەدەنی، و كـــوردەكان ئۆپۆزیســـۆن، هێزەكانـــی عەلەوییەكان زیاتر ســـەرهەڵدەدەن و ئەگەری روودانـــی زنجیرەیـــەك نافەرمانـــی مەدەنـــی دیكەیـــش لەئـــارادا هەیـــە. بۆیە ئەمە لەســـەر ئاســـتی سیاســـەتی دەرەكیـــش بەشـــێوەیەك خـــۆی لەدووركەوتنـــەوە لەریالیزمـــی واقیعی و پراگماتیـــزم دەنوێنـــێ و بەتۆخكردنـــەوەی خـــۆی ئارمانـــی ئایدیالیزمـــی سیاســـەتی نمایشدەكات، كە دەیەوێ توخمی ئیخوان بكاتە جێگـــرەوەی بەرژەوەندییـــە هەنوكەییەكانی و

ناشتوانێ واز لەمە بهێنێت. چەندیـــن لەبـــەر خەلیجـــی كوتلـــەی ســـەرچاوەی هەڕەشە ناچارە زیاتر لەدەوری یـــەك كۆببێتەوە. ســـەرچاوەكانیش بریتین لە: هەڕەشـــەكانی ئێران-شـــیعە لەعێراق، سوریا، تەنانـــەت و بەحرەیـــن و یەمـــەن لوبنـــان، شـــیعەكانی ناو عەرەبســـتان و كوێت و ..هتد. هەڕەشـــەكانی ســـوننەی ســـەلەفی جیهـــادی هاوشـــێوەی داعش لەباكووری نیوەدورگەكە و قاعیدە لەباشـــووری نیوەدورگەكە لەیەمەن و لەبیابانـــی ســـینا و ..هتـــد. هەروەها خەلیج بەدەست دەزگا نادیموكراتییەكانیەوە دەناڵێت و مەترسییە گەورەكەشی: پرسی كۆمەاڵیەتی ناوخۆیە، ئایا كەی كۆمەڵگە خەبەری دەبێتەوە و رۆژێك بەم نەزمە بنەماڵەییە نادیموكراتییە

دەڵێت: نا!

ژماره ژماره 261 2015/1/10 13

سياسەت

قسەكانی عەبادی وەاڵمی پێشمەرگەی دەوێت

وتـــاری جیـــادا بۆنـــەی دوو لـــە ســـەروەزیرانی عێڕاقی فیدڕال سەرنجی راكێشـــام، یەكەمیان وتارەكەی بەســـڕای بـــوو، دووهەمیان لە یـــادی دامەزراندنی

سوپای عێڕاق بوو.لە بەســـڕا لـــە پەراوێزدا باســـی لە دوا رێكەوتنـــی بەغـــدا و هەولێر كرد و گوتی “رێكەوتنەكەمان ســـتراتیژی نییە و تەنیا بۆ موازەنەیە”، دیارە گەر واش بێت، بەو حوكمەی ئەو كەســـانەی لەو پۆســـتەدان حســـابی خاڵ و فاریزەشـــیان بۆ دەكرێ، نەدەبوایـــە بەو الموباالتیە پێشـــانی بدابا، كوردســـتان حكومەتـــی لەگـــەڵ ئـــەوان رێكەوتنـــی ســـتراتیژییان نییە، پێویســـت بـــوو النیكـــەم بیگوتبـــا ئەمە ســـەرەتایە بـــۆ رێكەوتنـــی ســـتراتیژی، چونكـــە ئەم چەشـــنە بێ دیقەتیە، كە هێشـــتا بیسمیال لـــە رێكەوتنەكـــە نەكـــراوە، رابردوومان بیردەخاتەوە، كاتێك پێویســـتیان بە كورد دەبوو گشتیان دەهاتنە هەولێر و ئامادەی تەنانـــەت و رێكەوتـــن جـــۆرە هەمـــوو سازشیش دەبوون، بەاڵم دواتر دەمانبینی

چۆن چۆنی ئەتواریان دەنواند.هەشت ســـاڵی رابردوو حوكمی شیعە كە مالیكی نوێنەرایەتـــی دەكرد، ئەزیەتی زۆرمان بەدەســـتیەوە چێشـــت، بەتایبەت لە پارســـاڵدا، بۆیـــە كاتێك لـــە بەراییەوە

قارەمـــان و جەربەزانـــە دەردەبـــڕێ، كە بەشـــێكە لەپێكهاتـــەی وەزارەتی بەرگری عێـــڕاق )بەپێـــی دەســـتوور( مەگەر چۆن دەبێ بەیەك رســـتە باسی ئەو جوامێریی و نەبەردیانـــە نـــەكات؟! لێـــرە جێی خۆی نییە گومانەكان دووبارە بكەمەوە؟ كاتێك سوپای عێڕاق چەك فڕێ دەدات و پشت بە میلیشـــیا دەبەســـتن و لە عەشایرەكان دەپاڕێنەوە هاوكاری جەیشی عێڕاق بن و هەموو الیەنەكان دڕدۆنگن لە بەڵێنەكانی بەغدا، لەو حاڵە باسی پێشمەرگە نەكرێ، چـــۆن بتوانیـــن شـــرۆڤەی بكەیـــن؟ بۆیە هەســـت دەكەم پێویســـت بێت وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی كوردستان داوای روونكردنـــەوە لـــەم بارەیـــەوە لـــە بەغدا بكات، مەســـەلەكە هـــەر بەوە نەوەســـتا، بەڵكـــو وەزیـــری بەرگری عێـــڕاق هەمان شـــێوەی لە ئاخاوتنەكەی نواند و بە هیچ كلۆجێـــك باســـی لـــە رۆڵ و كاریگـــەری

پێشمەرگە نەكرد.ئەمجارەیـــان دەخوازێ وەكو پێشـــوو تەنها لەســـەر مێـــزەكان گلەیی و گازەندە نەكرێ، دەبێ روونكردنەوە لەسەر وشە بـــە وشـــەیان داوا لێبكـــرێ، نابـــێ كورد قوربانـــی بـــدا و ئەوان لەبری سوپاســـی بێپایان، رقی لێدابگرن، رق داگرتن چییە؟ لەو دەمەی كە باســـی ناكەی ئاماژەیە كە بەدڵـــت نییە، دەی كەوایە چـــۆن دەتوانی ســـوننە رازی بكـــەی و بێـــت و وەكـــو جاران بیچەوسێنیەوە و شەڕت بۆ بكات، لەساتێك ئەمە وەفات بێ بۆ پێشمەرگە؟

ســـەرەتایەكی دیاردەكـــە دوو هـــەر ئومێـــدەی بـــەو نیـــن، دڵخۆشـــكەر

رەفتارەكەیان بەسەردا تێنەپەڕێت.

شازاد ئەنوەر

ئەو قســـانە گوێبیســـت دەبین كـــە واتای هەبـــێ، ئەوەیە بەغدا وەك تاكتیك مامەڵە لەگەڵ رەوشـــەكە دەكات و لەسەر كورد پێویستە نەخشـــەی ئەڵتەرناتیڤی كتوپڕی هەبێت، چونكە تەجروبە سەلماندوویەتی كەمێـــك لـــە قەیـــران دەربچـــن، ئامادەی هەموو كارێكی ناجۆرن دژی حكومەت و

گەلی كوردستان بینوێنن.هەڵبـــەت بۆ بەرچاو روونی ئەم دێڕانە واتای رەشبینی ناگەێنێت، وەلێ وا گەرەك دەكا بێژین “ئەمان و متمانەمان بە بەغدا

خۆشبین نییە”.لـــە یادی دامەزراندنی ســـوپای عێڕاقدا د.عەبادی وتارێكی حەماســـی پێشكەشی سوپاكە و خەڵكی عێڕاق كرد، لە میانەیدا بەڵێنی دا فەســـاد لـــەو دەزگا كاریگەرەی پارێزەری واڵتە بنبڕبـــكات، ئەنجامەكەی هەرچی لێبكەوێتەوە، لەم میانەیەشدا وەك ســـەرەتا ئیشـــی باش كراوە و گوتیشـــی بە دڵنیاییەوە لەســـەری بـــەردەوام دەبین و تاكۆتایـــی ناوەســـتین. هەروەها رۆڵی ســـوپای بەرزنرخاند و هیوای خواســـت لەســـەر مۆدێـــرن و نـــوێ ســـوپایەكی بنەمایەكـــی نیشـــتیمانی پتـــەو دروســـت

ببێتەوە.وەك چونكـــە ئاســـاییە، ئێـــرە تـــا فەرمانـــدەی گشـــتی هێزە چەكـــدارەكان هێزەكـــەی ورەی خۆیەتـــی مافـــی بەرزبكاتـــەوە و بەرەنجـــام خـــۆی بەری وشەكانی خۆی دەچنێتەوە. بەاڵم ئەوەی جێگـــەی ئەوپـــەڕی سەرســـوڕمان بوو، ئەوەیە لە ئەوجی سەركەوتنی پێشمەرگە لەبەرەكانـــی جەنـــگ دژی داعـــش، لـــەو ســـاتەی جیهـــان سەرســـامی خـــۆی بەو

14 ژماره 261 2015/1/10

وایــــە، كە ئەو ماددەیە تائێســــتا جێبەجێنەكراوە، بۆیە بــــەالی ئەوەوە “ئێستاشــــی لەگەڵــــدا بێت، پێكهێنانەوەی ســــوپای عێــــراق جێگای گومان و

نیگەرانی گەالنی واڵتەكەیە”.هــــاوكات “عەقیــــد روكن ســــەلیم ســــورچی” لەهێــــزی فەرمانــــدە و ســــەربازی شــــارەزای پشتیوانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئاماژە بــــەوە دەدات، كــــە ئــــەو ســــوپایە نەهامەتییەكی زۆری بەســــەر گەلــــی كــــورد و گەلــــی عێراقــــدا هێنــــاوە، بۆیــــە بەپێویســــتی دەزانێــــت لەكاتــــی رێــــژەی رەچــــاوی ســــوپادا، پێكهێنانــــەوەی بەشــــداریكردنی پێكهاتەكانی عێراق لەو هێزەدا بكرێت. ئــــەم وتانــــەی ناوبراو پشتئەســــتوورن بەدەستووری عێراق، كە حكومەتی ناچاركردووە لەكاتــــی پێكهێنانــــی ســــوپادا رەچــــاوی رێژەی

بەشداریكردنی پێكهاتە جیاوازەكان بكات.ســــاڵی تــــا دروســــتبوونییەوە لەســــەرەتای 2003 ســــوپای عێراق چەندین شەڕی گەورەی ئەنجامــــداوە، كە گرنگترینیان شــــەڕی هەشــــت ســــاڵەی نێوان عێــــراق و ئێران بــــوو، دواتریش شــــەڕی كویت، جیالــــەوەش چەندیــــن كودەتای سەربازی لەناوخۆی عێراق بەرپاكردووە، وەكــــو كودەتــــای ســــاڵی

هەفتــــەی رابــــردوو 94 ســــاڵ بەســــەر یادی دامەزراندنی سوپای عێراقدا تێپەڕی، بەاڵم هیچ كاتێك هێندەی ئێســــتا هێمای پرســــیار لەســــەر توانا و پێكهاتەی ئەو سوپایە نەبووە، بەجۆرێك گروپــــی لەشــــەڕی دەســــتكەوتی كەمتریــــن تیرۆریســــتی )داعش( بەدەستهێناوە و زۆرترین

زیانیشی پێگەیشتووە.ســــەرەتای دامەزراندنــــی ئــــەو ســــوپایە بــــۆ ســــاڵی 1921 دەگەڕێتــــەوە، كە ئــــەوكات عێراق لەژێر فەرمانڕەوایەتــــی ئینتیدابی بەریتانی بوو، لەسێ لقی سەرەكی پێكدێت، كە ئەوانیش هێزی زەمینی و هێزی دەریاوانی و هێزی ئاســــمانین، بــــەاڵم یەكەمیــــن یەكەی ســــەربازی عێــــراق كە دروست بوو، فەوجی ئیمامی موسای كازم بوو، كــــە هێزێكی زەمینی بوو، دواتر عێراق لەســــاڵی 1932 هێزی ئاسمانی دروستكردووە و لەساڵی

1937 هێزی دەریاوانی دروستكردووە.ســــەرۆك وەك دەســــتبەكاربوونی دوای وەزیران “حەیدەر عەبادی” دوو بڕیاری دەركرد بۆ چاكسازیكردن لەدامەزراوەی بەرگری عێراق و وەك ســــەرەتایەكیش چەند بەرپرسێكی بااڵی

سوپای لەپۆستەكانیان دوورخستەوە، بەاڵم تائێستا گومانەكانی سەر

سوپا وەك خۆیان ماونەتەوە.“شــــوان محەمــــەد تەها” شــــارەزای ئەمنی و ئەندامــــی لیژنــــەی ئاســــایش و بەرگــــری خولی وایــــە بــــڕوای عێــــراق پەرلەمانــــی پێشــــووی لەســــەرەتای دروســــتبوونییەوە تائێســــتا ئــــەو ســــوپایە خاوەنــــی بیروباوەڕێكــــی نیشــــتیمانی سەرتاســــەری نەبووە، ئەو دەڵێ “لەو شەڕانەی كردوویەتــــی ســــوپای عێراق شكســــتی هێناوە،

چونكە بیروباوەڕێكی پتەوی نەبووە”.الی خۆیەوە “شاخەوان عەبدوڵاڵ” بڕیاردەری لیژنەی ئاسایش و بەرگری لەپەرلەمانی عێراق، پێیوایــــە ســــوپای عێــــراق بەدرێژایــــی مێــــژوو ئامرازێك بووە بەدەســــتی سیاســــەتمەدارانەوە بــــۆ ســــەركوتكردنی گەالنی عێــــراق، ئەو دەڵێت “دوای روخانــــی رژێمــــی بەعــــس عێراقییــــەكان هیوایان دەخواست ئەو سوپایە ببێتە سوپایەكی نیشــــتیمانی و چیتر ئامرازێك نەبێت بەدەســــتی

سیاسییەكانەوە”.ئــــەم قســــانە لەكاتێكــــدان كە بەپێــــی ماددەی نۆیەمی دەستووری هەمیشەیی عێراق پێویستە ســــوپای عێــــراق لەتــــەواوی پێكهاتەكانی عێراق

پێكبێــــت و بەدوور بێــــت لەخزاندنە ناو سیاســــییەوە. كاروبــــاری

بەاڵم شوان بۆچوونی

سياسەت

سەروەر ساڵەیی

سياسەت

“گەالنی عێراق بڕوایان بە سوپای نیشتیمانی واڵتەكەیان نەماوە”

میلیشیا شیعەكان و سوننەكان شوێنی سوپای عێراقیان گرتۆتەوە

14 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 15

لەســــەر پێكهێنانی هێزی پاســــەوانی نیشتیمانی دەكرێــــت وەك بەشــــێك لەسیســــتمی چەكداری واڵتەكــــە، ئــــەو هەنــــگاوەش بەبڕوای بەشــــێك لەچاودێــــران بــــۆ ئــــەوە دەگەڕێتــــەوە، كە گەلی عێراق متمانەی بەسوپا نەماوە، هەر بۆیە داوای

پێكهێنانی ئەو هێزە دەكات.شــــوان لەمبارەیــــەوە دەڵێــــت “گەالنی عێراق بڕوایان بەســــوپای عێــــراق نەمــــاوە، بەتایبەتی لەناوچەكانی موســــڵ و ئەنبار و دیالە هەنگاوی تائیفــــی دەنا، بۆیــــە خەڵكی ئــــەو ناوچانە داوای پێكهێنانی پاســــەوانی نیشــــتیمانییان كرد، بەاڵم دەشێت ئەو هێزە لەو شارانە پێكبێت كە كێشەی

ئەمنییان هەیە”.لەبــــارەی هێــــزی پاســــەوانی نیشــــتیمانییەوە شــــاخەوان دەڵێــــت “ئــــەو پڕۆژەیــــەی لەبارەی پێكهێنانــــی ئەو هێزەوە رەوانــــەی پەرلەمان كرا پێچەوانــــەی دەســــتوور بــــوو و دژی بنچینــــەی دیموكراســــییەت بوو، پرســــی دابەشــــكردنی بە رێژەی 32 بە 32ی نێوان پێكهاتەكانی كەركوك و ناوچە كوردستانییەكانی تێدابوو، رەخنەیەكی زۆری ئاڕاستەكرا، ئێستاش لیژنەیەك پێكهاتووە پێموایــــە بــــەاڵم داڕشــــتنەوەی، بــــۆ دووبــــارە

دوادەكەوێت”.شوان جەخت لەوە دەكاتەوە جگە لەكارەكانی مەشق و راهێنان كە سەقفی زەمەنی تایبەتییان ســــوپای هەیكەلییەتــــی داڕشــــتنەوەی هەیــــە، عێراق پێویســــتی بە ســــەقامگیری سیاسی هەیە لەواڵتەكــــەدا. دەشــــڵێت “لــــەم قۆناغــــەدا عێراق ناتوانێت ســــوپایەكی نیشــــتیمانی سەرتاسەری پێكبهێنێــــت، بــــەاڵم ئەگەر نیەتێكــــی باش هەبێت دەكرێــــت هەیكەلیەتێكــــی نوێ بۆ ئەو ســــوپایە

دابنرێت”.لەگەڵ ئەوەشدا بڕیاردەری لیژنەی ئاسایش و بەرگــــری، پێیوایــــە “لــــەم دۆخەدا ئــــەو كارە زۆر قورســــە چونكــــە كۆمەڵێك هێــــزی تر هەن لــــەدەرەوەی ســــوپا، كە ئەگــــەر وەكــــو خۆیان بمێننــــەوە دەبنە بەربەســــت و ئەگەریش تێكەڵ بكرێــــن لەگەڵ ســــوپا هاوســــەنگی نــــاو هێزەكە

تێكدەدات”.

كــــە ســــدقی، بەكــــر بەســــەرۆكایەتی 1936بەیەكەمین كودەتای سەربازی جیهانی عەرەبی 14ی كودەتــــای هەروەهــــا ئەژماردەكرێــــت، تەمموزی ســــاڵی 195٨، كە بووە هۆی گۆڕینی سیســــتمی حوكمڕانی عێراق لەپاشایەتییەوە بۆ

كۆماری.سەلیم ســــورچی، رووداوەكانی ئەمدواییەی شــــەڕی داعش بەنموونە دەهێنێتــــەوە و دەڵێت “لەماوەیەكــــی كەمــــدا ســــوپا چەنــــد شــــارێكی گــــەورەی دایە دەســــتی داعش، ئەمە نیشــــانەی ئەوەیە، كە ئەو ســــوپایە ســــوپای عێراق نەبوو، ئەگەر ســــوپای عێراق بووایە دەیتوانی بەرگری

لەخاكی عێراق بكات”.عێــــراق ســــوپای داتــــا، هەندێــــك بەپێــــی لەســــاڵی 19٨0دا بــــە 222 هــــەزار ســــەربازەوە بەشــــداری شــــەڕی عێــــراق و ئێرانی كــــردووە، ســــەربازیدا فیرقــــەی 12 لەچوارچێــــوەی كــــە كۆكرابوونەوە، لەشــــەڕی كوێتیشــــیدا لەســــاڵی 1990 خاوەنــــی ملیۆنێــــك و دووســــەد هــــەزار سەرباز، 5٨00 دەبابە، 2100 زرێپۆش و 3٨50 پارچەی مەدفەعی بووە، جیالەوەی ژمارەیەكی زۆری فڕۆكەی شەڕكەری هەبووە، بەاڵم دوای شەڕی ســــاڵی 2003 ســــوپا عێراق بەبڕیارێكی پــــۆل برێمــــەر هەڵوەشــــێنرایەوە و دواتریــــش

بەپێكهاتەیەكی نوێوە پێكهێنرایەوە.شــــوان دووپاتیدەكاتەوە كــــە “دوای روخانی رژێمی بەعســــیش ســــوپای عێراق بەشێوەیەكی فشــــۆڵ بیناكرایــــەوە و كەوتەبــــەر سیســــتمێكی حوكمڕانــــی ناتەندروســــت، هەربۆیــــە دەبینیــــن گەالنــــی ئەوەنــــدەی لەرزۆكــــە، ســــوپایەكی عێراقیشــــی ســــەركوتكردووە، ئەوەنــــدە هەوڵی نەداوە ســــەروەری خاكی عێراق بپارێزێت، واتە ئەو سوپایە سوپای عێراقی لێدەرنەچوو، بەڵكو

بوو بە سوپایەكی تاكەكەسیی”.ئاســــایش لیژنەی بڕیاردەرەكــــەی و بەرگیــــری پەرلەمان، جەخت لــــەوە دەكاتەوە، كە هەردوو

مــــاددەی 61 و ٨0ی دەســــتووری عێراق زامنی ئەوەن ســــوپا ببێتە هێزێكی نیشــــتیمانی، چونكە وەك خــــۆی دەڵێــــت “بەپێــــی ئــــەو دوو ماددەیە پێویســــتە ســــەرجەم فەرماندە ســــەربازییەكان لەقائید فیرقە بەســــەرەوە لەالیــــەن پەرلەمانەوە دەنگ لەســــەر دەستنیشانكردنیان بدرێت، بەاڵم ئــــەو دوو ماددەیە لەهــــەردوو خولی حوكمڕانی نــــوری مالیكیدا جێبەجێنەكــــران و فەرماندەكان بەبڕیــــاری تاكڕەوانــــە دەستنیشــــانكران”. ئــــەو نایشــــارێتەوە كە لەهەشــــت ســــاڵی رابردوودا، ســــوپای عێراق چەنــــد جارێك وەكو هەڕەشــــە

دژی عەرەبی سوننە و كورد بەكارهێنراوە. هێزی پاسەوانی نیشتیمانی و سەر لەنوێ

پێكهێنانەوەی سوپالەئێســــتادا و دوای شكستە گەورەكەی سوپا بەرامبــــەر بەداعش قســــە لەســــەر ســــەرلەنوێ پێكهێنانەوەی دەكرێت، بەاڵم بەبڕوای بەشــــێك بونیادنانــــەوەی شــــارەزایان و لەپســــپۆڕان هەیكەلی ســــوپا پێویســــتی بەبڕیاری بوێرانە و

بەسەقامگیری سیاسی هەیە.شــــاخەوان بونیادنانــــەوەی ســــوپا بەكارێكی زۆر ئاســــان نــــاو دەبــــات، بــــەاڵم وەك خــــۆی دەڵێــــت “بــــەو مەرجــــەی ئەگــــەر بڕیــــار بدرێت فەرماندە ســــەربازییەكان بەدەنگدانی پەرلەمان دەستنیشــــان بكرێــــن، چونكــــە ئەوكاتــــە كڕینی پۆســــتەكان و زۆر پرسی تر لەناو دامەزراوەی

سەربازیدا نامێنێت”. بــــەڕای شــــوان یەكێــــك لــــەو مەترســــییانەی بووەتــــەوە، عێــــراق ســــوپای رووبــــەڕووی جموجۆڵــــی میلیشــــیا چەكدارەكانــــە، كە پێشــــتر بەبڕیارێكــــی پــــۆل بریمــــەری حاكمــــی مەدەنی عێراق لەقۆناغی گواســــتنەوەدا تێكەڵ بەســــوپا دووبــــارە لەســــەر كار لەئێستاشــــدا و كــــران تێكەڵكردنەوەیان دەكرێت، لەمبارەیەوە شــــوان دەڵێت “تێكەڵكردنی میلیشــــیاكان لەگەڵ سوپای عێراق بەدڵنیاییەوە رەنگدانەوەی ســــلبی بەسەر

توانا و بیروباوەڕی سوپاوە دەبێت”.جیا لەسوپای عێراق قسە لەئێســــتادا

سياسەت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 15

16 ژماره 261 2015/1/10

سياسەت

ئایا فڕۆكەخانەی نوێی سلێمانی بەكرێ دراوە؟

وەزیری گواستنەوەو گەیاندن: كارێكی ئاسایی و یاساییە، بڕیارەكە تەنها واژۆی ئێمەی ماوە

رایدەگەیەنێ����ت، بەهی����چ جۆرێ����ك ناكرێت شتی وا رووبدات.

“عوم����ەر عینای����ەت” س����ەرۆكی لیژنەی ش����ارەوانی و گەش����توگوزار و گەیان����دن ئاش����كرای كوردس����تان، لەپەرلەمان����ی ك����ردووە، ك����ە دوای بەدواچوونیان بۆیان دەركەوتووە دروس����تكردنی فڕۆكەخانەی دراوەت����ە بەك����رێ س����لێمانی نوێ����ی كۆمپانیایەكی حیزبی بۆ ماوەی پەنجا ساڵ و دەڵێت “بەكرێدانی فڕگەی س����لێمانی بۆ ماوەی 50 ساڵ بەنرخی 25 هەزار دۆالر، بەمەرجێك هەموو داهاتەكانی فڕگەكە بۆ كۆمپانی����ا حیزبیەكە بێ����ت و تەنها كارێك ئەو كۆمپانیایە ئەوە دەبێ، كە تێرمیناڵێكی نوێ و ئۆتێلێك بۆ خۆی دروس����ت بكات”. عومەر عینایەت لەگەڵ ئەوەی ئاش����كرای دەكات، كە نێچیرڤان بارزانی، س����ەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردس����تان ئاگاداری

هەفت����ەی پێش����وو، س����ەرۆكی لیژن����ەی ش����ارەوانی و گەش����توگوزار و گەیان����دن لەپەرلەمان����ی كوردس����تان، س����ەبارەت بە بەكرێدان����ی فڕۆكەخانەی نوێی س����لێمانی ك����ە لەالی����ەن كۆمپانیایەك����ەوە جێبەج����ێ دەكرێ����ت، روونكردنەوەیەكی باڵوكردەوە و تێیدا هۆشداری دەدات لەبەكرێدانی ئەو فڕۆكەخانەیەی بڕیارە تازە دروستبكرێت بۆ م����اوەی پەنجا س����اڵ و بەب����ڕی كرێی وەزی����ری دۆالر، ه����ەزار 25 مانگان����ەی حكومەت����ی گەیاندن����ی و گواس����تنەوە هەرێمیش دەڵێ����ت بڕیارەكە تەنها واژۆی ئەوانی ماوە، بەڕێوەب����ەری فڕۆكەخانەی س����لێمانی ئەو دەنگۆی����ە رەتدەكاتەوە، كە فڕۆكەخانەكە بەك����رێ درابێتە كۆمپانیای حیزبی، هاوكات پەرلەمانتارێكی یەكێتیش

پێشەوا محەمەد

16 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 17

سياسەت

بڕیارەكە نییە، هاوكات راش����یدەگەیەنێت، كە حكوم����ەت خۆی توانای جێبەجێكردنی هەی����ە و پێویس����ت ن����اكات بیدات����ە هی����چ

كۆمپانیایەك.بەاڵم وەزیری گواس����تنەوە و گەیاندنی حكومەتی هەرێمی كوردس����تان، بەسڤیلی و وەبەرهێن����ان بڕیارەك����ەی راگەیان����د، خ����ودی واژۆی و دارای����ی وەزارەت����ی نێچیرڤ����ان بارزان����ی تەواو بووە و ئێس����تا تەنه����ا ئەوان����ەو لەوەزارەت����ی بڕیارەك����ە

واژۆی ئەوانی ماوە. لەوبارەی����ەوە “مەول����ود ب����اوە م����وراد” وەزیری گواس����تنەوە و گەیاندنی كابینەی هەش����تی حكومەت����ی هەرێم، گوت����ی “ئەو كارە هەم یاساییە، هەم ئاساییە، حكومەت تون����ای جێبەجێكردنی ئ����ەو كارەی نییە و كۆمپانیایەك بەمساتەحە ئەنجامی دەدات، لەبەرامبەریش����دا ئەو كۆمپانیای����ە داهاتی كافتری����ا و هۆتێل و رێس����تۆرانتەكەی بۆ

خۆی دەبێت”.هاوكات لەدرێژەی قس����ەكانیدا، عومەر عینایەت دەڵێت “بەپێی داواكاری كۆمپانیاكە تەنها 160 ملیۆن دۆالرە و لەساڵی 2013دا پێشكەشكراوە، ئەم خەماڵندنە بەبێ بوونی نەخش����ە و پڕۆپۆزەڵ دیاری كرابوو، واتە بەهەڕەمەك����ی، لەكاتێك����دا ئ����ەم بیرۆكەیە پێشكەش����كراوە”. دا 2013 لەس����ەرەتای دەش����ڵێت “ب����ەڕای ئێم����ە ب����ۆ حكوم����ەت ئاس����ان بوو ئەگەر پێویست بوایە، ئەگەر حكومەت نەیتوانی، پێویست بوو بەرێكارە كارگێڕیەكان����دا و هون����ەری و یاس����ایی ن����ەك راس����تەخۆ و گ����وزەری بكردای����ە، بێئ����ەوەی نەخش����ە و دیزای����ن پڕۆپۆزەڵ ئامادە كرابێت و بانگهێش����تی ئاش����كرا یان

راس����تەوخۆی چەند كۆمپانیایەك كرابێت، بدرێتە كۆمپانیایەكی حیزبێكی دەس����ەاڵت و بگات����ە قۆناغ����ی كۆتای����ی واژۆكردن����ی گرێبەس����ت”. بۆی����ە عینای����ەت هۆش����داری دەدات بۆ تێنەپەڕاندنی ئەو گرێبەس����تە و

رێگری لێكردنی. لەبەرامبەر قسەكانی سەرۆكی لیژنەی ش����ارەوانی و گەش����توگوزار و گەیاندن����ی پەرلەمانیش����دا، بەڕێوەبەری فڕۆكەخانەی ئ����ەو روونكردنەوەیك����دا ل����ە س����لێمانی،

دەنگۆیانەی رەتكردەوە.“تاهی����ر عەبدوڵاڵ” بەڕێوەبەری گش����تی فڕۆكەخان����ەی نێودەوڵەتی س����لێمانی، لەو روونكردنەوەیەدا ڕایگەیاندووە “فرۆشتنی فڕۆكەخانە بەوجۆرەی كە باسكراوە، هیچ بنەمایەكی نییە، فڕۆكەخانەی نێوەدوڵەتی سلێمانی فڕۆكەخانەی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، فڕۆكەخانەی شاری سلێمانی و هەم����وو گەلی كوردس����تانە، فرۆش����تنی راس����تی بنەمایەك����ی هی����چ فڕۆكەخان����ە نیی����ە، وەك بەڕێوەب����ەری فڕۆكەخانە ئەو ئاشكراش����ی رەتدەكەم����ەوە”. دەنگۆیان����ە مەبەس����تیان ئ����ەوان ئەگ����ەر ك����ردووە، لەوەیە پڕۆژەیەك درابێت بەكۆمپانیایەك بەیاس����ای وەبەرهێن����ان، ئەم����ە دەكرێ����ت قسەی لەس����ەر بكرێت. زیاتر وتوشییەتی “بێگومان حكومەتی هەرێمی كوردس����تان ب����ۆ بەڕێكردنی كاروبارەكان����ی هاواڵتیان پەنا بۆ زۆر شتی یاسایی دەبات، بۆ ئەوەی بتوانین فڕۆكەخانەكەم����ان فراوان بكەین، یەكێ����ك ل����ەو پڕۆژان����ەی پێش����نیازكراوە، دروستكردنی تێرمیناڵێكە بۆ ئەوەی بدرێت بەكۆمپانیایەك����ی ناوخۆی����ی، ئەگ����ەر ئەمە بێت كە باسی دەكەن، ئەو پڕۆژەیە هێشتا

كاری لەسەر نەكراوە و گرێبەستیشی بۆ نەكراوە، تەنیا لەسەرەتاكانیدایە و دیراسە

دەكرێت”.هەروەها مەول����ود باوەموراد، تەئكیدی لەوە كردەوە، دروس����تكردنی فڕۆكەخانە هی����چ كۆمپانی����اوە لەالی����ەن نوێیەك����ە كاریگەرییەك����ی خ����راپ دروس����ت ناكات، چونك����ە وەك ئ����ەو دەڵێ����ت: “كۆمپانیاك����ە بیاو خزمەتگوزارییەكان دروست دەكات، بەاڵم دەسەاڵتە ئیدارییەكانی وەك پێشوو بە تەواوی لەژێر دەس����ەالتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارتی گواستنەوەو گەیاندن

و ناوخۆ و دارایی و ئاساییشدایە.”گەیان����دن، گواس����تنەوەو وەزی����ری ئەوەش����ی ئاشكرا كرد، كە هەفتەی ئاییندە وەزارەتەكەیان ئەنجومەنی كۆبوونەوەی واژۆكردن����ی لەس����ەر بڕی����ار و دەك����ەن گرێبەستەكە دەدەن، چونكە تەنها واژۆی ئەوانی م����اوەو هەم����وو قۆناغەكانی تری

بڕیوە.یەكێت����ی پەرلەمانتارێك����ی ه����اوكات ل����ە پەرلەمان����ی نیش����تیمانی كوردس����تان كوردس����تان پێیباش����ە ئ����ەو كارە جێبەجێ نەكرێ����ت و حكومەت����ی هەرێ����م خۆی بەو

كارە هەڵبستێت.عەب����اس فەتاح س����اڵح، ئەندامی لیژنەی ش����ارەوانی و گەش����توگوزارو گەیان����دن، بە پێویس����تی زانی بەهیچ جۆرێك ش����تیوا نەكرێت و حكومەتی هەرێم خۆی ئەوكارە

ئەنجام بدات.ل����ەم “النیك����ەم ك����ردەوە: دوپاتیش����ی كارە ئ����ەو ئێس����تا ب����ۆ و بارودۆخ����ەدا ڕەنگە س����وودی نەبێت، ب����ەاڵم دەكرێت لە بارودۆخێكی تردا قسەی لەسەر بكرێت.”

ژماره ژماره 261 2015/1/10 17

18 ژماره 261 2015/1/10

سياسەت

هەرێمی كوردستانیش خۆی بۆ )ئیبۆال( ئامادە دەكات

پەتا مەترسیدارەكە لە رێگەدایە؟

لەژێر ناوی هەڵمەتی وەرزی خۆپاراستن لەئەنفلۆنزا و ڤایرۆسی ئیبۆال ئەنجامداوە، پێویستیشە هاواڵتیان بۆ خۆپاراستن لەو پەتای����ە دووربكەون����ەوە لەتەوقەك����ردن و ماچكردن����ی یەكتری و لەكاتی توش����بوون بەئەنفلۆنزا دەمامك بەكاربهێنن و لەكاتی

پژمیندا دەسڕ بەكاربهێنن”.“مەری����ەم س����ەمەد” ئەندام����ی لیژن����ەی كوردس����تان لەپەرلەمان����ی تەندروس����تی پێیوای����ە، ك����ە رێوش����ێونەكانی هەرێ����م بۆ لەئاس����تی رووبەڕووبوون����ەوەی پەتاك����ە پێویس����تدا نیی����ە، ئ����ەم پەرلەمانت����ارە وتی “پەت����ای ئیب����ۆال بۆتە كێش����ەیەكی جیهانی بەهەرێم����ی دونی����ا واڵتان����ی هەم����وو و كوردستانیش����ەوە ئەگ����ەری باڵوبونەوەی پەتاكەی����ان تێ����دا هەی����ە، بەتایبەتی����ش ك����ە ئێس����تا ئاوارەیەكی زۆر لەهەرێمدا هەن و وەرزی سەرماوس����ۆڵەیە و نەخۆشیەكان

ئاسانتر دەگوازرێنەوە”.مەریەم سەمەد وتیشی”بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعشەوە رێوشوێنەكانی بەرنگاربزونەوەی ئیبۆال لەهەرێم لەئاستی پێویس����تدا نییە و زیاتر خ����ۆی لەهەڵمەتی لەكاتێكدا دەبینێتەوە، هۆش����یاركردنەوەدا پێویس����تە رێكاری زیاتر بۆ هەر ئەگەرێك

بگیرێتەبەر”.

سلێمانی لەالیەن بنكەكانی تەندروستییەوە هۆش����یاریی دەدرێت����ە هاواڵتیان لەس����ەر چۆنێت����ی خۆپاراس����تن ل����ەو نەخۆش����ییە، لەرێگ����ەی چ����وار شاش����ەی جگەل����ەوەی تەلەفزیۆنەوە لەس����ەر شەقامە گشتیەكان بەردەوام ش����ەو و رۆژ ب����اس لەرێگەكانی و دەكات نەخۆش����یە ل����ەو خۆپاراس����تن لەرێگ����ەی یەكێتی زانایانیش����ەوە داوامان لەوتارخوێنان����ی مزگەوت����ەكان ك����ردووە، بەش����ێكی وتارەكانیان بۆ ئەو نەخۆش����یە تەرخ����ان بك����ەن و هەڵمەت����ی ب����ەردەوام لەقوتابخان����ە و خوێندنگاكان����دا بكەن����ەوە بۆ هەم����ان مەبەس����ت، لەمەڵبەن����د و بنكە تەندروستییەكان پزیش����كان و كارمەندان زانیاریان لەس����ەر ڤایرۆسەكە پێدراوە، بۆ ئ����ەوەی ئەگەر گومان لەكەس����ێك بكرێت،

خێرا بخرێتە ژێر چاودێرییەوە.بەوتەی د. میران ئێستا پەتاكە لەواڵتانی نیجیری����ا، س����یرالیۆن، زامبی����ا و كۆنگۆ و غان����ا، كینیا بەرب����اڵوە و ئەمانیش داوایان لەفرۆكەخان����ەكان ك����ردووە، ك����ە هاتن����ی هاواڵتیانی ئەو واڵتانە و چونی هاواڵتیانی هەرێ����م بۆ ئەوێ قەدەغە بكرێت. د. میران وتیشی “هەرچەندە تائێستا نەخۆشی ئیبۆال لەواڵت����ی ئێمەدا نیە، ب����ەاڵم دەبێ خۆمانی بۆ ئامادە بكەین، ه����ەر بۆیە هەڵمەتێكمان

كە بریتین ل����ە: بەرزبوونەوەیەكی خێرای پل����ەی گەرمی ل����ەش، سەرئێش����ە، بێهێزی ئ����ازاری ماس����وولكە، ل����ەش، و هیالك����ی لەپێس����تدا، س����وور پنت����ی دەركەوتن����ی كڕان����ەوە، چ����اوەكان، س����ووربوونەوەی یان هەوكردنی قوڕگ، پاش����ان رشانەوە، س����كچوون، تێكچوونی فرمان����ی گورچیلە و جگەر، هەندێ����ك جاریش خوێنبەربوون لەناوەوەی لەش����دا، پاش����ان نیش����انەی تر بەش����ێوەی دەردەك����ەون لەتووش����بوودا دابەزین����ی پەس����تانی خوێ����ن، خێرابوونی

هەناسە، لەهۆشچوون”.ك����ە ئ����ەوەی دكت����ۆرە ئ����ەم بەوت����ەی دەكات مەترس����یدارتر نەخۆش����یەكەش ئەوەی����ە، كە تائێس����تا دەرمانێك����ی تایبەت نییە بۆ لەناوبردنی ڤایرۆسی ئیبۆال، بەاڵم دەرمانی “ریباڤیرین” و “ئینتەرفیرۆن بێتا” سوودێكی س����نوورداریان هەیە، هەروەها تائێس����تا هیچ ڤاكس����ینێك دژی ڤایرۆسی

ئیبۆال لەبەردەستدا نییە.محەم����ەد” “می����ران جگەل����ەوەش فەرمانگ����ەی گش����تی بەڕێوەب����ەری تەندروستی ئاماژە بەوە دەدات، كە ئەوان هەڵمەت����ی هۆش����یاری تەندروس����تیان ب����ۆ خۆپاراساتن لەنەخۆشیەكە دەستپێكردووە ش����اری لەگەڕەكەكان����ی رۆژان����ەش و

بۆ هەموو ئەو هاواڵتییە ناوخۆیی و بیانیانە دەكرێ����ت، ك����ە ل����ەدەرەوە دێن����ەوە هەرێم و رێگ����ەش لەهاواڵتیان����ی ئ����ەو واڵتان����ەی ك����ە نەخۆش����یەكەیان تێ����دا باڵوبووەتەوە

دەگیرێت بێنە ناو هەرێم”. )EVD( ئیب����ۆال ڤایرۆس����ی نەخۆش����ی ئیب����ۆالی پەتای����ی ب����ە ناسراویش����ە ك����ە نەخۆش����ییەكی )EHF( خوێنبەرب����وون مەترسیدارە، زۆرجاریش كوشندەیە، پاش توش����بوون رێژەی م����ردن دەگات����ە %90. ڤایرۆس����ەكە لەئاژەڵ����ی كێوی تووش����بوو هەروەه����ا دەگوازرێت����ەوە، م����رۆڤ ب����ۆ لەمرۆڤیش����ەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە. بەش����ێوەیەكی سروش����تی ئەم ڤایرۆس����ە لەئەفریق����ادا ل����ە لەش����ی هەندێ����ك جۆری Fruit bats می����وەدا شەمش����ەمەكوێرەی دەژی، هەروەه����ا ل����ە لەش����ی چامپانزی و

گۆرێال و جۆری تری مەیمووندا هەیە.“د.عەبدولفەت����اح هەورام����ی” راهێنەری و س����ەالمەتی لەب����واری نێودەوڵەت����ی تەندروستی جگە ئاماژەدان بەو زانیاریانەی س����ەرەوە لەس����ەر نەخۆش����یەكە وتیش����ی “نیش����انەكانی نەخۆش����ی ڤایرۆسی ئیبۆال هەوكردنێكی تیژ و توندە، پاش گەیش����تنی ڤایرۆس����ی ئیبۆال بە لەش، لەماوەی 21-2 رۆژدا نیشانە سەرەتاییەكان دەردەكەون،

ئەوەش مەترسیەكە زیاتر دەكات، چونكە گەر لەباش����وور و ناوەڕاستی عێراقدا ئەو پەتای����ە باڵو بێت����ەوە، ئەوا گواس����تنەوەی بۆ هەرێمی كوردس����تانیش كارێكی هێندە س����ەخت نابێت، ئ����ەو ماوەیەش رێگەیەكی

دوور نییە بۆ پەتاكە تا بگاتە هەرێم.بەوتەی د.رێكەوت حەمەرەشید وەزیری تەندروس����تی هەرێمی كوردستان، تائێستا هیچ حاڵەتێكی توشبوونی ئیبۆال لەهەرێمی كوردستان تۆمارنەكراوە، ئەوان ژووری بەرنگاربوون����ەوەی ب����ۆ عەمەلیاتیش����یان ئەو نەخۆش����یە پێكهێناوە و ئامادەباش����ی وت����ی رێك����ەوت د. ك����ردووە. تەواوی����ان جیهانی����ی تەندروس����تی “رێكخ����راوی تیمێكی پس����پۆڕیان ن����اردووە بۆ هەرێمی كوردستان بۆ هەڵسەنگاندنی رێكارەكانی هەرێم س����ەبارەت بەرووبەڕووبوونەوەی ل����ەو ئێم����ەش و ئیب����ۆال نەخۆش����ی فرۆكەخان����ە س����ەرجەم چوارچێوەی����ەدا و خاڵ����ە س����نوریەكانمان خس����تۆتە ژێ����ر گەرمیپێویش����ی كامێ����رای چاودێری����ەوە، تێ����دا دان����دراوە، ه����ەر بۆیە هیچ ترس����ێك لەئارادا نییە بۆ باڵوبونەوەی نەخۆشیەكە

لەهەرێم”.وەزیری تەندروس����تی وتیشی “لەپێناو رێگرتن لەباڵوبوونەوەی پەتاكە، پش����كنین

پەت����ای ئیبۆال ئێس����تا مەترس����یدارترین هەڕەش����ەیە بۆ جیهان و تەواوی واڵتانی جۆراوجۆری����ان رێوش����وێنی دونی����اش گرتۆتەب����ەر، ب����ۆ ئەوەی پەتاك����ە لەخۆیان دووربخەن����ەوە، ئەمەش لەكاتێكدایە بەپێی دوای����ن ئاماریش قوربانیانی نەخۆش����یەكە گەیش����توونەتە 8.153 ك����ەس لەك����ۆی 20 هەزار و 656 توشبوی ئیبۆال، بەردەوامیش

پەتاكە لەباڵوبونەوەدایە.خێرای����ی تەش����ەنەكردنی نەخۆش����یەكە ئامێ����ر دواكەوتووی����ی و لەجیهان����دا تەندروتس����یەكانیش پێداویس����تیە و مەترس����ی ناوەڕاس����تدا لەخۆرهەاڵت����ی ئەوەی دروس����تكردووە، كە نەخۆش����یەكە بەئاس����انی بگات����ە عێ����راق، ب����ۆ ئ����ەوەش رێكخراوی تەندروس����تی جیهانی چەندین گرتۆتەب����ەر. جۆراوج����ۆری رێوش����وێنی ئەوەش����ی رێكخراوەك����ە هەرچەن����دە راگەیان����دوە، ك����ە ئ����ەو دەنگۆیان����ەی باس لەباڵوبوونەوەی نەخۆش����ی ئیبۆال دەكەن لەعێراق راس����ت نیی����ە، بەاڵم ئەوەش����یان نەش����اردۆتەوە، كە تاقیگەكانی پش����كنینی نەخۆش����ی لەعێراقدا توانای پێویستیان بۆ دەستنیش����انكردنی ڤایرۆسی ئیبۆال نییە و

راوێژ كامەران

18 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 19

سياسەت

لەژێر ناوی هەڵمەتی وەرزی خۆپاراستن لەئەنفلۆنزا و ڤایرۆسی ئیبۆال ئەنجامداوە، پێویستیشە هاواڵتیان بۆ خۆپاراستن لەو پەتای����ە دووربكەون����ەوە لەتەوقەك����ردن و ماچكردن����ی یەكتری و لەكاتی توش����بوون بەئەنفلۆنزا دەمامك بەكاربهێنن و لەكاتی

پژمیندا دەسڕ بەكاربهێنن”.“مەری����ەم س����ەمەد” ئەندام����ی لیژن����ەی كوردس����تان لەپەرلەمان����ی تەندروس����تی پێیوای����ە، ك����ە رێوش����ێونەكانی هەرێ����م بۆ لەئاس����تی رووبەڕووبوون����ەوەی پەتاك����ە پێویس����تدا نیی����ە، ئ����ەم پەرلەمانت����ارە وتی “پەت����ای ئیب����ۆال بۆتە كێش����ەیەكی جیهانی بەهەرێم����ی دونی����ا واڵتان����ی هەم����وو و كوردستانیش����ەوە ئەگ����ەری باڵوبونەوەی پەتاكەی����ان تێ����دا هەی����ە، بەتایبەتی����ش ك����ە ئێس����تا ئاوارەیەكی زۆر لەهەرێمدا هەن و وەرزی سەرماوس����ۆڵەیە و نەخۆشیەكان

ئاسانتر دەگوازرێنەوە”.مەریەم سەمەد وتیشی”بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعشەوە رێوشوێنەكانی بەرنگاربزونەوەی ئیبۆال لەهەرێم لەئاستی پێویس����تدا نییە و زیاتر خ����ۆی لەهەڵمەتی لەكاتێكدا دەبینێتەوە، هۆش����یاركردنەوەدا پێویس����تە رێكاری زیاتر بۆ هەر ئەگەرێك

بگیرێتەبەر”.

سلێمانی لەالیەن بنكەكانی تەندروستییەوە هۆش����یاریی دەدرێت����ە هاواڵتیان لەس����ەر چۆنێت����ی خۆپاراس����تن ل����ەو نەخۆش����ییە، لەرێگ����ەی چ����وار شاش����ەی جگەل����ەوەی تەلەفزیۆنەوە لەس����ەر شەقامە گشتیەكان بەردەوام ش����ەو و رۆژ ب����اس لەرێگەكانی و دەكات نەخۆش����یە ل����ەو خۆپاراس����تن لەرێگ����ەی یەكێتی زانایانیش����ەوە داوامان لەوتارخوێنان����ی مزگەوت����ەكان ك����ردووە، بەش����ێكی وتارەكانیان بۆ ئەو نەخۆش����یە تەرخ����ان بك����ەن و هەڵمەت����ی ب����ەردەوام لەقوتابخان����ە و خوێندنگاكان����دا بكەن����ەوە بۆ هەم����ان مەبەس����ت، لەمەڵبەن����د و بنكە تەندروستییەكان پزیش����كان و كارمەندان زانیاریان لەس����ەر ڤایرۆسەكە پێدراوە، بۆ ئ����ەوەی ئەگەر گومان لەكەس����ێك بكرێت،

خێرا بخرێتە ژێر چاودێرییەوە.بەوتەی د. میران ئێستا پەتاكە لەواڵتانی نیجیری����ا، س����یرالیۆن، زامبی����ا و كۆنگۆ و غان����ا، كینیا بەرب����اڵوە و ئەمانیش داوایان لەفرۆكەخان����ەكان ك����ردووە، ك����ە هاتن����ی هاواڵتیانی ئەو واڵتانە و چونی هاواڵتیانی هەرێ����م بۆ ئەوێ قەدەغە بكرێت. د. میران وتیشی “هەرچەندە تائێستا نەخۆشی ئیبۆال لەواڵت����ی ئێمەدا نیە، ب����ەاڵم دەبێ خۆمانی بۆ ئامادە بكەین، ه����ەر بۆیە هەڵمەتێكمان

كە بریتین ل����ە: بەرزبوونەوەیەكی خێرای پل����ەی گەرمی ل����ەش، سەرئێش����ە، بێهێزی ئ����ازاری ماس����وولكە، ل����ەش، و هیالك����ی لەپێس����تدا، س����وور پنت����ی دەركەوتن����ی كڕان����ەوە، چ����اوەكان، س����ووربوونەوەی یان هەوكردنی قوڕگ، پاش����ان رشانەوە، س����كچوون، تێكچوونی فرمان����ی گورچیلە و جگەر، هەندێ����ك جاریش خوێنبەربوون لەناوەوەی لەش����دا، پاش����ان نیش����انەی تر بەش����ێوەی دەردەك����ەون لەتووش����بوودا دابەزین����ی پەس����تانی خوێ����ن، خێرابوونی

هەناسە، لەهۆشچوون”.ك����ە ئ����ەوەی دكت����ۆرە ئ����ەم بەوت����ەی دەكات مەترس����یدارتر نەخۆش����یەكەش ئەوەی����ە، كە تائێس����تا دەرمانێك����ی تایبەت نییە بۆ لەناوبردنی ڤایرۆسی ئیبۆال، بەاڵم دەرمانی “ریباڤیرین” و “ئینتەرفیرۆن بێتا” سوودێكی س����نوورداریان هەیە، هەروەها تائێس����تا هیچ ڤاكس����ینێك دژی ڤایرۆسی

ئیبۆال لەبەردەستدا نییە.محەم����ەد” “می����ران جگەل����ەوەش فەرمانگ����ەی گش����تی بەڕێوەب����ەری تەندروستی ئاماژە بەوە دەدات، كە ئەوان هەڵمەت����ی هۆش����یاری تەندروس����تیان ب����ۆ خۆپاراساتن لەنەخۆشیەكە دەستپێكردووە ش����اری لەگەڕەكەكان����ی رۆژان����ەش و

بۆ هەموو ئەو هاواڵتییە ناوخۆیی و بیانیانە دەكرێ����ت، ك����ە ل����ەدەرەوە دێن����ەوە هەرێم و رێگ����ەش لەهاواڵتیان����ی ئ����ەو واڵتان����ەی ك����ە نەخۆش����یەكەیان تێ����دا باڵوبووەتەوە

دەگیرێت بێنە ناو هەرێم”. )EVD( ئیب����ۆال ڤایرۆس����ی نەخۆش����ی ئیب����ۆالی پەتای����ی ب����ە ناسراویش����ە ك����ە نەخۆش����ییەكی )EHF( خوێنبەرب����وون مەترسیدارە، زۆرجاریش كوشندەیە، پاش توش����بوون رێژەی م����ردن دەگات����ە %90. ڤایرۆس����ەكە لەئاژەڵ����ی كێوی تووش����بوو هەروەه����ا دەگوازرێت����ەوە، م����رۆڤ ب����ۆ لەمرۆڤیش����ەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە. بەش����ێوەیەكی سروش����تی ئەم ڤایرۆس����ە لەئەفریق����ادا ل����ە لەش����ی هەندێ����ك جۆری Fruit bats می����وەدا شەمش����ەمەكوێرەی دەژی، هەروەه����ا ل����ە لەش����ی چامپانزی و

گۆرێال و جۆری تری مەیمووندا هەیە.“د.عەبدولفەت����اح هەورام����ی” راهێنەری و س����ەالمەتی لەب����واری نێودەوڵەت����ی تەندروستی جگە ئاماژەدان بەو زانیاریانەی س����ەرەوە لەس����ەر نەخۆش����یەكە وتیش����ی “نیش����انەكانی نەخۆش����ی ڤایرۆسی ئیبۆال هەوكردنێكی تیژ و توندە، پاش گەیش����تنی ڤایرۆس����ی ئیبۆال بە لەش، لەماوەی 21-2 رۆژدا نیشانە سەرەتاییەكان دەردەكەون،

ئەوەش مەترسیەكە زیاتر دەكات، چونكە گەر لەباش����وور و ناوەڕاستی عێراقدا ئەو پەتای����ە باڵو بێت����ەوە، ئەوا گواس����تنەوەی بۆ هەرێمی كوردس����تانیش كارێكی هێندە س����ەخت نابێت، ئ����ەو ماوەیەش رێگەیەكی

دوور نییە بۆ پەتاكە تا بگاتە هەرێم.بەوتەی د.رێكەوت حەمەرەشید وەزیری تەندروس����تی هەرێمی كوردستان، تائێستا هیچ حاڵەتێكی توشبوونی ئیبۆال لەهەرێمی كوردستان تۆمارنەكراوە، ئەوان ژووری بەرنگاربوون����ەوەی ب����ۆ عەمەلیاتیش����یان ئەو نەخۆش����یە پێكهێناوە و ئامادەباش����ی وت����ی رێك����ەوت د. ك����ردووە. تەواوی����ان جیهانی����ی تەندروس����تی “رێكخ����راوی تیمێكی پس����پۆڕیان ن����اردووە بۆ هەرێمی كوردستان بۆ هەڵسەنگاندنی رێكارەكانی هەرێم س����ەبارەت بەرووبەڕووبوونەوەی ل����ەو ئێم����ەش و ئیب����ۆال نەخۆش����ی فرۆكەخان����ە س����ەرجەم چوارچێوەی����ەدا و خاڵ����ە س����نوریەكانمان خس����تۆتە ژێ����ر گەرمیپێویش����ی كامێ����رای چاودێری����ەوە، تێ����دا دان����دراوە، ه����ەر بۆیە هیچ ترس����ێك لەئارادا نییە بۆ باڵوبونەوەی نەخۆشیەكە

لەهەرێم”.وەزیری تەندروس����تی وتیشی “لەپێناو رێگرتن لەباڵوبوونەوەی پەتاكە، پش����كنین

پەت����ای ئیبۆال ئێس����تا مەترس����یدارترین هەڕەش����ەیە بۆ جیهان و تەواوی واڵتانی جۆراوجۆری����ان رێوش����وێنی دونی����اش گرتۆتەب����ەر، ب����ۆ ئەوەی پەتاك����ە لەخۆیان دووربخەن����ەوە، ئەمەش لەكاتێكدایە بەپێی دوای����ن ئاماریش قوربانیانی نەخۆش����یەكە گەیش����توونەتە 8.153 ك����ەس لەك����ۆی 20 هەزار و 656 توشبوی ئیبۆال، بەردەوامیش

پەتاكە لەباڵوبونەوەدایە.خێرای����ی تەش����ەنەكردنی نەخۆش����یەكە ئامێ����ر دواكەوتووی����ی و لەجیهان����دا تەندروتس����یەكانیش پێداویس����تیە و مەترس����ی ناوەڕاس����تدا لەخۆرهەاڵت����ی ئەوەی دروس����تكردووە، كە نەخۆش����یەكە بەئاس����انی بگات����ە عێ����راق، ب����ۆ ئ����ەوەش رێكخراوی تەندروس����تی جیهانی چەندین گرتۆتەب����ەر. جۆراوج����ۆری رێوش����وێنی ئەوەش����ی رێكخراوەك����ە هەرچەن����دە راگەیان����دوە، ك����ە ئ����ەو دەنگۆیان����ەی باس لەباڵوبوونەوەی نەخۆش����ی ئیبۆال دەكەن لەعێراق راس����ت نیی����ە، بەاڵم ئەوەش����یان نەش����اردۆتەوە، كە تاقیگەكانی پش����كنینی نەخۆش����ی لەعێراقدا توانای پێویستیان بۆ دەستنیش����انكردنی ڤایرۆسی ئیبۆال نییە و

ژماره ژماره 261 2015/1/10 19

20 ژماره 261 2015/1/10

سياسەت

بۆچی حەسەن روحانی خوازیاری ریفراندۆمە؟

پەرلەمان���ی و دەوڵ���ەت لەب���ارەی کۆم���ارە ئ���ەم واڵت���ەوە. بەواتایەک پەرلەمان���ی ئێران لەهەڵس���ەنگاندن و چۆنیەت���ی مامەڵەک���ردن لەگەڵ هەلومەرج���ی قەیراناوی واڵت، لەگەڵ کابینەکەی حەس���ەن روحانی هاوڕا نییە. لەم رووەوە روحان���ی ناچار بووە حیس���ابێک بۆ دەنگدەرانی خۆی بکاتەوە، ئەو دەنگدەرانەی لەسەر حیس���ابی بەڵێنەکانی روحانی چوونە سەر سندووقەکانی دەنگدان. ئەم نائومێدیەی زۆر بەڵک���و پەرلەم���ان، نەتەنی���ا روحان���ی لەدامودەزگا نافەرمیەکانی ناوەوە و دەرەوی دەسەاڵتیش دەگرێتەوە. لەراستیدا بەزمانێکی بێزمان���ی دەیەوێ ئەو واقیع���ە بخاتەڕوو، کە لەوەها دۆخێکدا چارەسەری کێشە و قەیرانە ناوخۆیی و دەرەکی���ەکان بەتایبەتی لەرووی ئیداری و پرۆس���ەی بڕیاردانەوە، ئیمكان نیە

و دەبێ دەنگی خەڵکی بۆ وەربگیرێ.پەناب���ردن ب���ۆ ریفراندۆم بەم ش���ێوازە بۆ جاری س���ێیەمە ک���ە دێتە ئاراوە، پێش���تریش هەری���ەک لەئەحم���ەدی ن���ەژاد و محەم���ەدی تاقیکردب���ۆوە، خۆی���ان شانس���ی خاتەم���ی ب���ەاڵم س���ەرکەوتوو نەب���وون. هەرج���ارەش ک���ە پرس���ی ریفران���دۆم هاتووەت���ە کای���ەوە، راس���تەوخۆ پەیوەن���دی هەب���ووە بەناکۆک���ی و ملمالنێ���ی دەوڵەت لەگەڵ ئ���ەو دامودەزگا و دام���ەزراوە س���ێبەر و نافەرمیان���ەی لەژێر

ئەستۆی شوورای نیگابان، لەمادەی110شدا دەرکردنی فەرمانی گشتپرسی وەک بەشێک لەئ���ەرک و دەس���ەاڵتی رێب���ەری کۆم���اری ئیس���المی پێناس���ە ک���راوە. ل���ە م���ادەی 123 ئام���اژە ب���ەوە دراوە، ک���ە ئەرك���ی س���ەرۆک کۆمارە ئەنجامی ریفراندۆمەکە واژۆ بکات و رایبگەیەنێت. بەم پێیە دەکرێ بوترێ سەرۆک کۆم���ار هەرکەس���ێک بێ���ت، ب���ۆ ئەنجامدانی

ریفراندۆم خاوەنی کەمترین دەسەاڵتە.ویستی حەس���ەن روحانی بۆ ئەنجام دانی ئاماژەیەک���ی روون���ە لەخۆی���دا ریفران���دۆم، ب���ۆ بێدەس���تەاڵتیەكەی، لەپاش���ان دەرخەری و قەیران���اوی هەلومەرجێک���ی و بەس���تێن دژوارە، ک���ە کابینەکەی رووبەڕووی بۆتەوە. لەرووی ئابووری���ەوە، دەوڵەت ڕووبەڕووی ن���ەوت نرخ���ی دابەزین���ی50%ی كێش���ەی لەب���ازاڕی جیهانیدا بۆتەوە، ه���ەروەک چۆن درێژەکێش���انی رەوتی دانیشتنە ناوکیەکان و بەردەوامبوونی پاشەكش���ەی ئابووری واڵت کە لەژێر تەوژمی گەم���ارۆ نێودەوڵەتیەکاندا هەرج���ۆرە بەک���ردەوە ش���کاوە، پش���تی بەرەوێشچوونێکی س���ەرجەم پرۆژە و پالنە

ئابووریەکانی دەوڵەتی دژوار کردووە.لەرووی سیاس���یەوە، هێنانە ئارای ویستی گەڕان���ەوە ب���ۆ دەنگ���ی خەڵک و گشتپرس���ی، نیش���انەی ه���ەرە زەق���ی نائومێدی س���ەرۆک

لەهەفت���ەی راب���ردوو، حەس���ەن روحان���ی لەمیان���ەی ئێ���ران، کۆم���اری س���ەرۆک بەش���داریکردنی لەکۆنفڕانس���ی ئابووری کە لەت���اران بەڕێوەچ���وو، داوای بەرێوەچوونی ریفراندۆمی خستەڕوو، سەبارەت بەهەندێک پرس���ی گرنگ���ی ئاب���ووری، کۆمەاڵیەت���ی و سیاس���ی کۆمەڵگای ئێران. ئ���ەم داواکارییەی حەس���ەن روحان���ی ئاماژەیەکە ب���ۆ هەندێک بڕگ���ە و مادەی دەس���تووری ئ���ەم واڵتە، کە بەوتەی ناوبراو بەدرێژایی 36 ساڵی رابردوو هیچ���کات جێبەجێ نەکراون و بەپشتبەس���تن بەم بەندە دەس���تووریانە دەک���رێ ریفراندۆم

ئەنجام بدرێ.لەکۆم���اری ریفران���دۆم بەڕێوەچوون���ی ئیس���المی ئێران���دا رەوتێکی گەلێ���ک ئاڵۆز و یاس���ای لەم���ادەی 6ی دژوارە. ریفران���دۆم بنچینەی���ی وەک ش���ێوازێک لەئیدارەکردن���ی )59(دا لەم���ادەی پێ���دراوە. ئام���اژەی واڵت هاتووە، کە دەس���ەاڵتی یاس���ادانەر بەدەنگی ئەرێنی دوو لەسەر سێی نوێنەرانی پەرلەمان دەتوانێ���ت هەندێک پرس���ی گرنگی ئابووری، سیاس���ی، کۆمەاڵیەت���ی و کولت���ووری بخاتە ریفراندۆم���ەوە. مادەی 99ش چاودێریکردنی چۆنیەت���ی ئەنجامدانی ریفراندۆمی خس���تۆتە

بەشی سیاسەت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 21

سياسەت

ویستی حەسەن روحانی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم ئاماژەیەکی روونە بۆ بێدەستەاڵتیەكەی

باسكردنی بیرۆكەی ریفراندۆم واتای بازدان بەسەر دەسەاڵتی رێبەری شۆڕشی ئێران دەگەیەنێت، كە هەرگیز بۆ ئەو مایەی قبوڵكردن نیە

پێشتریش لەالیەن ئەحمەدی نەژاد و خاتەمیەوە ویستی ریفراندۆم خراوەتەڕوو و شكستیان خواردووە

روحان���ی هەروەها چەندی���ن جار رەخنەی ل���ەو بنی���ات و دامەزراوان���ە گرت���ووە، کە لە ئاب���ووری واڵتدا بەش���دارن، بەاڵم ئامادە نین ب���اج بەدەوڵ���ەت بدەن. لێرەش���دا مەبەس���تی و پاس���داران س���وپای روحان���ی حەس���ەن کۆمەڵێک دام���ەزراوەی ئابووری دیکەی لەم چەش���نەیە ، ك���ە وەك س���وپای پاس���داران و لق وپۆپەکانی لەژێر فەرمانی راس���تەوخۆی عەل���ی خامەنەیی���دان و لەدان���ی ه���ەر جۆرە باجێ���ك بێبەرین. بەگوێرەی ئ���ەم واقیعانە و ئەو کەند و کۆس���پانەی لەرووی یاس���ایی و بەڕێوەبەرییەوە لەئارادان، حەسەن روحانی تەنی���ا دەتوانێ باس لە ئایدیاڵ و بیرۆکەکانی خۆی بکات، چ لەبارەی رووبەڕووبوونەوەی مش���ەخۆری و گەندەڵی بێت، ی���ا ئەنجامدانی ریفران���دۆم . ه���ەروەک خ���ۆی بەدروس���تی ئام���اژەی پێ���داوە “ل���ەم واڵتە هەندێ���ک بوار هەن سیاسەتی ناوخۆییان زۆر زۆر بەهێزە، بەهێزتر ل���ەو رادەیەی بی���ری لێدەکەینەوە”. روحان���ی ئەگەرحەس���ەن دڵنیایی���ەوە ب���ە و بڕی���اردەر ناوەن���دە لەگ���ەڵ لەب���ەراورد دەس���ەاڵتە س���ێبەرەکان پێگەیەکی بەهیزتری هەبوایە، بێگومان پێویس���تی ب���ەوە نەدەکرد ب���ۆ ی���ەک الییکردن���ەوەی کێش���ە و پرس���ە چارەنووسس���ازەکان باسی ریفراندۆم بێنێتە

ئاراوە.

ب���ەردەم کێش���ەکانی چارەس���ەرکردنی سیاس���ەتی دەرەوەی ئ���ەم واڵت���ە، بەتایبەت دۆس���یەی ناوکی، زەمین���ە فەراهەم دەبێ بۆ چارەس���ەری قەیرانی ئابووری و کرانەوەی کەشی سیاسی ناوخۆ، بەاڵم شەخسی رێبەر پێیوایە بەپشتبەس���تن بەئابووری بەرەنگاری و مقاومەت، دەکرێ هەموو کێش���ە ناوخۆیی و دەرەکی���ەکان چارەس���ەر بکرێ���ن. روحانی هەر لەمیان���ەی وتارەکەی کە لەکۆنفڕانس���ی بەدیدێک���ی ک���رد، پێشکەش���ی ئاب���ووری ئام���اژەی وردە هەندێ���ک رەخنەگران���ەوە و گەندەڵ���ی وەک بابەت���ی بەکۆمەڵێ���ک دا پاوانکردنی دەسەاڵت. لەقسەکانیدا رایگەیاند، ک���ە گەندەڵ���ی بۆت���ە دیاردەیەک���ی گش���تگیر. روحانی لەمب���ارەوە رایگەیاندووە، کە ئەگەر ه���ەر بابەتێ���ک بەدیاریک���راوی تایبەت بکرێ بەگرووپێکی تایب���ەت، دەبێتە هۆی گەندەڵی، تەنانەت ئەگەر ئەو کەسە ئەبوزەری غەفاری و س���ەلمانی فارس���یش بن. زۆر لەراگەیاندن و چاودێران���ی سیاس���ی پێیانوایە مەبەس���تی روحان���ی ل���ەو گ���روپ و الیەنان���ە س���وپای پاس���دارانە، کە بۆتە دەس���ەاڵتی هاوتەریب و سێبەری بەسەر کۆمەڵگای ئێراندا قورسایی خس���تووە و لەزۆرب���ەی بابەتە هەس���تیار و دەرەودا و ناوخ���ۆ چارەنووسس���ازەکانی

لەچەقی بریار دایە .

کۆم���اری رێب���ەری وچاودێ���ری کۆنت���رۆڵ ئیس���المی ئێران���دان. ئەگەرچ���ی پەرلەمان���ی ئێ���ران بەرواڵەت دامەزراوەیەکی س���ەربەخۆ و هەڵبژێ���ردراوە، ب���ەاڵم چاودێری ش���ورای نیگاب���ان و کۆنترۆڵ���ی پش���تەوەی پ���ەردەی پرس���ی رێبەریی���ەوە، نزیکان���ی لەالی���ەن ریفراندۆمی خستۆتە چوارچێوەی دەسەاڵتی رێبەرەوە، بەم مانایە هەوڵدان بۆ دەرهێنانی لەچوارچێ���وەی بڕی���اردان دەس���ەاڵتی دامەزراوە نافەرمی و ناهەڵبژێردراوەکان کە گرێدراوی رێبەرن، تائێستا هەوڵێکی نەزۆک و شکستخواردوو بووە. لەراستیدا هێنانەدی وەها بیرۆکەی���ەک بەواتای جۆرێک لەبازدان بەسەر دەسەاڵتی رێبەری دایە، بەتایبەت کە رێبەری کۆماری ئیسالمی تائێستا هیچ جۆرە ئامادەییەكی بۆ هێنانەئارای پرسی ریفراندۆم لەخۆیدا نیش���ان نەداوە. بۆ نموونە، روحانی ساڵی پار سەبارەت بەراپرسییەک دەربارەی پەیوەن���دی لەگەڵ ئەمری���کا هەندێک ئاماژەی داب���وو، کەچی دەس���تبەجێ لەوەاڵم���دا عەلی خامەنەیی هەڵوێس���تی وەرگرت و رایگەیاند، کە ئەگەر راپرسییەکی دادپەروەرانە لەئاستی جیه���ان ئەنجام بدرێ، ئەمریکا بێزراوترین و

قێزەوەنترین واڵتی جیهانە.ک���ە پێداگ���رە روحان���ی حكومەتەك���ەی و دیپلۆماس���ی لەس���ەر بەتەرکیزک���ردن

22 ژماره 261 2015/1/10

یەكەم: چیرۆك���ی ئەو ئافرەتەی پەیوەندی بە لقی2ەوە كرد

چوارقوڕن���ە ش���ارۆچكەی ئافرەت���ی س���ێ پەیوەندیان بەشۆڕش���ەوە ك���رد، دوانیان چونە الی یەكێت���ی و یەكێكی���ان هاتە الی لقی2، زیاتر ناوی منی دەهێنا و دەیگوت خزمەكانم و دایك و باوكم پێیانگوتم بچۆ بۆ الی “محەمەدی مەال

قادر” و لەوێ ببە بەپێشمەرگە.ئ���ەم رووداوە بۆ م���ن و هەڤااڵنیش ناخۆش ب���وو، چ���ۆن رەفتاری لەگ���ەڵ بكەی���ن؟ چونكە ئافرەتەك���ە ن���اوی “مێ���رێ” ب���وو و جاحێ���ل و بێوەژنی���ش بوو، چەن���د رۆژێك لەالم���ان بوو، شەوانە دەمانناردە ماڵێك لەگوندی، شەو لەوێ دەب���وو و بەرۆژی���ش دەمانهێن���اوە. هەوڵم���ان لەگ���ەڵ دەدا بگەڕێت���ەوە بۆ الی دایك و باوكی، ب���ەاڵم دەیگوت ناتوانم بگەڕێم���ەوە. لەالیەكیش عێڕاق���ی ئەمن���ی دەك���رد دەس���تی گومانم���ان لەرووداوەك���ەدا هەب���ێ، هەروەه���ا مان���ەوەش الی ئێم���ە زەحم���ەت بوو، چونكە ن���ە ماڵ هەیە و ن���ە ژنی تر ه���ەن، بۆیە مان���ەوەی ئافرەتێك بێسوود بوو، بگرە زیانبەخشە. بۆیە بڕیارماندا رەوانەی مەكتەبی سیاس���ی بكەین، لەوێ ماڵی پێشمەرگەمان هەبوو، بەڵكو عیالجێكی لێبكەن.

مەكتەبی سیاسیش بەخۆی نەگرت و بەسەر ئێم���ەی دادایەوە. ناچاربووی���ن كۆبوونەوەیەك بەگەنجەكان بكەین، پێمانڕاگەیاندن كێ ئامادەیە بیكاتە هاوسەری خۆی؟ لەسەرەتا كەس ئامادە نەبوو، بۆیە ناچاربووین رەوانەی سیس���اوەی بكەین، تا لەوێوە بگەڕێتەوە ماڵی خۆی. پاشان كەس���ێك بەناوی “فەرید” ك���ە خەڵكی كەركوك بوو، بەدوایدا چووە سیس���اوە و یەكتریان بینی و رێككەوت���ن، گەڕان���ەوە و لەو ن���اوە مەالیەك هەبوو بانگمان ك���رد و لێی مارەكرد، ماوەیەك

ل���ەوێ مانەوە و هاوكاریمان كرد بۆ ماڵ دانان. پاش���ان كوڕەك���ە داوایكرد بەرەو ئێ���ران بچن، ئێم���ەش رێگەمان پێدان و س���ەریان هەڵگرت و

چونە ئێران، دوای ئەوە ئاگامان لێی نەما. دووەم: شەڕە كەڵەباب

لەك���وردەواری خۆم���ان ش���ەڕە كەڵەب���اب و شەڕە سەگ و هی تریش تا ئەم دوایانە باویان هەب���وو، ب���ەاڵم خۆش���بەختانە ئێس���تا دەتوانین بڵێین نەماوە، پێش���تر لەگون���دەكان ئەم گەمەیە وەك سەیران دەكرا و خەڵك چێژیان لێدەبینی، بەاڵم بەهۆی شااڵوی بەناو ئەنفالەوە گوندەكان

نەمان و ئێستاش زۆر بەكەمی دەكرێت.لەگوندێك���ی وەس���انان لەش���ێخ ئێم���ەش وێرانك���راو و كیمیابارانك���راو ك���ە بۆنی خوێنی لێدەهات، شتێك بەس بوو بۆمان سێبووریمان بدات، دەبوایە ش���ەوان ب���ۆ ئارامی دڵی خۆمان كەرەمس���تانێ ی���ان ش���تی ت���ر بكەی���ن، چونكە بووبووینە چۆڵەوان یان چۆلپەرس���ت، چێژمان لەهەندێك گەمەی لەم شێوەیە دەبینی، بەتایبەت

ئەو كاتانەی شەڕ نەبوو.من خۆم كەڵەبابێكم لەمەلەكان لەالیەن گوند دۆس���تەكانی خۆم بۆ هاتب���وو، بەو كەڵەبابەیان دەگوت كەڵەبابی شامی، بەكەلەش زۆر گەورە نەب���وو، رۆژێكی���ان هەندێ���ك میوانم���ان هات���ن گوتیان باش���ەڕە كەڵەباب بكەی���ن، منیش گوتم گرفت نییە ب���ا بیكەین. كەڵەبابەكە مریش���كێكی خۆی هەبوو سەرپەرشتی دەكرد، زۆر بەزەوق بوو، كەڵەش���ێرەكەی ئەوانی���ش هەرچەندە زۆر بەكەلەش گەورەبوو، بەاڵم زۆر زەوقی نەبوو. ژمارەیەكی زۆری پێشمەرگەمان ئاگاداركردەوە

ئامادەی ئەم سەیرانە بن.كەڵەش���ێرەكان تێكب���ەردران، دەس���تیان كرد بەش���ەڕ، پێش���ەكی كەڵەش���ێرە زلەك���ەی ئەوان

كەڵەشێرەكەی منی لەبن خۆیدا، بەاڵم لەژێرەوە بە رنۆكە تیژەكانی لەسینگی كەڵەشێرەكەی تری دەدا، پاش حەوت هەشت خولەك، كەڵەبابەكەی میوان س���ینگی بریندار ب���وو و زۆریش ماندوو ب���وو، كەڵەبابەكەی منیش دوایكەوت هی ئەوان رایدەكرد، تا ئەخیرەكەی كەڵەبابەكەم س���واری س���ەری كەڵەباب���ی ئ���ەوان بوو و لەب���ن خۆینا. میوان���ەكان بەم دۆڕانە زۆر نیگەران بوون. من و هەڤااڵن���ی پێش���مەرگەش بەم س���ەركەوتنەی

كەڵەشێری لقی2 زۆر دڵخۆش بووین.دوای ئ���ەوان خەڵكان���ی تری���ش دەهات���ن و كەڵەباب���ی خۆی���ان تاقیدەك���ردەوە، جارێكی���ان لەشێخ وەسانان یەكێك ناوی “فەقێ” بوو، دوو كەڵەبابی خۆی لەگەڵ دوو سێ مریشك هێنابوو، شەڕی تەن بەتەن دەستی پێكرد، هەر یەكەیان دوای 5 دەقیقیە لەشەڕ دەكەوتن و رایاندەكرد، كەڵەباب���ە ش���امیەكەمان دوایاندەكەوت و لەژێر

خۆی دەنان.جارێكی���ان هەندێك ب���رادەری لق وەك كاك “حەمەدەمین���ی مەال حاجی” و “میقداد عەلی” و “مەه���دی عەزیز” كەڵەبابێكی زل و زەبەالحیان پەیداكردبوو، هێنایان بۆ شەڕكردن، من پێموتن ئەگ���ەر كەڵەبابەكەی ئێوە شكس���تی هێنا دەبێ بیدەن بەمن، بۆخۆمان س���ەری دەبڕین. ئەگەر ه���ی من شكس���تی هێن���ا دەیدەم بەئێوە. ش���ەڕ دەس���تی پێك���رد، پاش چەن���د خولەكێك ئەویش شكس���تی خوارد و ب���ەدەردی ئەوانی پێش���وو چ���وو، ب���ەاڵم ش���ەو ئ���ەو هەڤااڵن���ە تەگبیریان كردبوو، هەر بەش���ەو س���ەری ببڕن و بیخۆن، نەبادا لێیانبس���تێنم. ب���ۆ بەیان���ی داوام لێكردن، ئەوانی���ش بەزەردەخەنەوە پیالنەك���ەی خۆیان بۆ باس���كردم. ئەم بەرنامانە یەك دوو مانگیان

خایاند و وەختێكی خۆشمان دەبردە سەر.

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

)19(

چیرۆكی شەڕە كەڵەشێر و ئافرەتێكی هەاڵتوو بۆ ناو شۆڕش

سياسەت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 23

نــــاوخــــــــــۆ

سڤیل مەترسییەكی ئەگەری زیادبوونی شێرپەنجە لە هەرێمی كوردستان ئاشكرا دەكات

ئەو ئاسنانەی دەهێندرێنە كوردستان مەترسیان لەسەرە

24 ژماره 261 2015/1/10

بــــازاڕی جیهــــان وەكــــو داهاتــــی ناوخــــۆ لەســــەر حكومەت هەرێم حسابی دەكات، ئەمە جگە لەشەڕی دژ بەداعش و تیرۆر، ئــــەم هۆكارانە هەمووی خەرجی لەســــەر حكومەت دروست كردووە، بۆیە حكومەت

ناچاربووە نرخی بەنزین زیاد بكات”. جێگــــری ســــەرۆكی لیژنــــەی ســــامانە سروشتییەكانی پەرلەمان ئاماژەی بەوەش كــــرد، كــــە “بەچاكبوونی رەوشــــی دارایی هەرێــــم ئیمە جارێكی تــــر داوا لەحكومەت دەكەیــــن پێداچوونــــەوە لەنرخــــی بەنزیندا بــــكات، جگەلــــەوەش حكومــــەت بۆخــــۆی پێشــــتر ئەو بەڵێنەی بەئێمەی دابوو، بۆیە ئــــەوەی پێمان بكــــری بــــۆ كەمكردنەوەی نرخــــی بەنزین دەیكەین، بەاڵم بەشــــێوەی لەیەكتێگەیشــــتن و گفتوگــــۆ و بەپێــــوەری

زانستی و پیشەییانە.

رۆژانە لەكوردســــتان پێویستمان بەزیاتر لــــە 5 ملیۆن لیتر بەنزیــــن هەیە، هەروەها هەرێمی كوردستان لەرێی پااڵوگەكانییەوە رۆژانــــە 3 ملیــــۆن و 100 هــــەزار لیتــــر بەنزین و 9 ملیۆن لیتر دیزل )گازوایل( بۆ تەولیدی كارەبا و پێداویســــتی تر بەرهەم دێنێت، واتە نزیكەی 2 ملیۆن لیتر بەنزین

لەدەرەوەی هەرێم هاوردە دەكرێت.دڵشــــاد شــــەعبان لەدریژەی قســــەكانی گوتیشــــی “بەهــــۆی قەیرانــــی دارایــــی و بڕینــــی بەشــــە بوودجەی هەرێــــم لەالیەن مالیكی لەســــاڵی 2014 و ئەو بڕە نەوتەی بەكاردێــــت، كارەبــــا بەكارهێنانــــی بــــۆ بێجگــــە لەوە لەهــــەر بەرمیلــــە نەوتێك كە لەكوردســــتان بــــۆ بەكارهێنانــــی ناوخــــۆ بەكاردێت )بەنزین، گازوایل، نەوتی مااڵن، كیرۆســــین( حكومەتــــی عێــــڕاق بەنرخــــی

دۆالر هەژمــــار دەكات، بــــەاڵم لەبودجەی ســــاڵی 2015ی عێراقــــدا نرخی بەرمیلێكی نەوت بەكەمتر لە 70 دۆالر هەژماركراوە، بەنزیــــن نرخــــی دەخوازێــــت ئــــەوەش كەمبكرێتەوە. ئەو شــــارەزایەی ژمێریاری نەوت دەڵێت “ئەگەر پێوەری نرخی بەرمیلی نەوت رەچاو بكرێت، دەبێت نرخی بەنزین لەكوردستان بەرێژەی زیاتر لە 30% كەم بكرێتــــەوە، چونكە نرخــــی بەرمیلی نەوت بەرێــــژەی زیاتر لــــە 30% كەمتر لەجاران هەژماركــــراوە و بەو پێیــــەش دەبێت هەر لیترێــــك بەنزینی حكومی بەكەمتر لە 600

دینار بفرۆشرێت”.دڵشــــاد شــــەعبان جێگــــری ســــەرۆكی لێژنــــەی وزە و ســــامانە سروشــــتییەكان ســــەبارەت كوردســــتان لەپەرمانــــی بەسەرچاوەكانی بەنزین باس لەوەدەكات،

نرخی بەنزین لەواڵتی نەرویجە، كە نرخی یــــەك لیتــــر بەنزین لەو واڵتــــە 2 دۆالر و

92 سەنتە.“غالب محەمەد” ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای ســــلێمانی و پســــپۆر لەشیكاری نــــەوت باس لــــەوەدەكات، دابەزینی نرخی نــــەوت لەبازارەكانــــی جیهــــان كاریگەری لەســــەر نرخی هەمــــوو ســــوتەمەنییەكان دەبێــــت. ناوبراو نمونــــەی دابەزینی نرخی بەنزین دەهێنتــــەوە و دەڵی “نرخی تەنێك بەنزین لەبازارەكانی جیهان لە 950 دۆالر بوو بە 750 دۆالر، دواتریش بۆ 550 دۆالر دابەزی، بۆیە لەئێستادا لەبازاڕی جیهانی نرخی یەك تــــەن بەنزین دەكاتە كەمتر لە 550 دۆالر، بۆیە دەبوو حكومەتی هەرێم نرخی بەنزینــــی دابەزاندایە بــــۆ كەمتر لە 600 دینار بۆ هەر لیترێك، بەاڵم بەداخەوە تائێســــتا نرخــــی لیترێك بەنزیــــن بە 900

دینار دەفرۆشرێت”.ئــــەو ئەندامــــەی ئەنجومەنــــی پارێزگای ســــلێمانی رایدەگەنێــــت، حكومەتی هەرێم لەفرۆشــــتنی بەنزیندا قازانــــج لەهاواڵتیان لەهــــەر حكومــــەت واتــــا وەردەگرێــــت، لیترێكی بەنزین 300 دینار قازانج دەكات، بەپێچەوانەی قســــەكانی وەزیری سامانە سروشــــتییەكان، كە دەڵێت ئێمە لەلیترێك بەنزیــــن 200 دینــــار زەرەرمەنــــد دەبیــــن،

ئەگەر بە 900 دینار بیفرۆشین”.ئارام قادر شــــارەزا لەژمێریاری نەوت بــــاس لــــەوەدەكات، كە پێشــــتر پاســــاوی وەزارەتــــی ســــامانە سروشــــتییەكان بــــۆ بەرزكردنــــەوەی نرخــــی بەنزیــــن لە 500 دینــــارەوە بــــۆ 900 دینار، ئــــەوە بووە كە عێراق بۆ هەر بەرمیلێكی نەوت نرخی 100

بەپێی داتاكانی ماڵپەڕی “گڵۆباڵ پیترۆڵ پڕایس” كە تایبەتە بەگواســــتنەوەی نرخی بەنزین لەجیهان، لەكۆی 70 واڵت كە نرخی لەماڵپەرەكــــە باڵوكردوەتەوە، بەنزینیــــان لەئاســــتی واڵتانی جیهاندا نرخی بەنزینی هەرێمی كوردستان كە ئێستا هەر لیترێكی بەنزینی بازرگانی بــــە 1250 دینارە، واتە بە )99 سەنت( دەفرۆشرێت، نرخەكەی لە

57 واڵتی جیهانی گرانترە.جــــۆر دوو كوردســــتاندا لەهەرێمــــی بەنزیــــن هەیە، ئــــەو بەنزینەی بەحیســــاب حكومــــەت دابینی كردووە، هــــەر لیترێكی بــــۆ ئۆتۆمبێلــــی تایبەتــــی بــــە 900 دینــــار دەفرۆشــــێت و بــــۆ پــــاس و تاكســــییەكان بــــە 500 دینارە، بــــەاڵم بەنزینی بازرگانی دابیــــن بەڵێندەرەكانــــەوە لەالیــــەن كــــە دەكرێــــت، هــــەر لیترێكی بــــە 1250 دینار

دەفرۆشرێت. بەپێی خشــــتەی ماڵپەرەكە هەرزانترین بەنزین لەواڵتی ڤەنزوێالیە، كە نرخی یەك لیتری تەنیا 2 ســــەنتە، ئەگەر جیاوازییەك لەنێوان نرخی بەنزین لەڤەنزوێال و نرخی بەنزین لەكوردستان بكەین، دەردەكەوێت نرخی بەنزین لەكوردستان 50 ئەوەندەی

نرخی بەنزینە لەڤەنزوێال.بەپێــــی داتــــا و زانیارییەكانــــی ماڵپەری گڵوبــــال پیتــــرۆڵ پڕایس، كــــە دوایین جار لــــە 2014/5/1 تازەكراوەتــــەوە، هەریەك لەواڵتانــــی ئوســــترالیا و ئازەربایجــــان و كۆنگــــۆ و هینــــدۆراس نرخــــی بەنزینیــــان هاوشــــێوەی نرخــــی بەنزینــــی بازرگانــــی هەرێمــــی كوردســــتانە، بــــەاڵم گرانتریــــن

ناوخۆ

نرخی بەنزین بەنادیاری ماوەتەوەبەپێی داتاكانی ماڵپەرێكی جیهانی لەكۆی 70 واڵت،

نرخی بەنزین لەهەرێمی كوردستان لە 57 واڵتیان گرانترە

بیالل سەعید

ژماره ژماره 261 2015/1/10 25

بــــازاڕی جیهــــان وەكــــو داهاتــــی ناوخــــۆ لەســــەر حكومەت هەرێم حسابی دەكات، ئەمە جگە لەشەڕی دژ بەداعش و تیرۆر، ئــــەم هۆكارانە هەمووی خەرجی لەســــەر حكومەت دروست كردووە، بۆیە حكومەت

ناچاربووە نرخی بەنزین زیاد بكات”. جێگــــری ســــەرۆكی لیژنــــەی ســــامانە سروشتییەكانی پەرلەمان ئاماژەی بەوەش كــــرد، كــــە “بەچاكبوونی رەوشــــی دارایی هەرێــــم ئیمە جارێكی تــــر داوا لەحكومەت دەكەیــــن پێداچوونــــەوە لەنرخــــی بەنزیندا بــــكات، جگەلــــەوەش حكومــــەت بۆخــــۆی پێشــــتر ئەو بەڵێنەی بەئێمەی دابوو، بۆیە ئــــەوەی پێمان بكــــری بــــۆ كەمكردنەوەی نرخــــی بەنزین دەیكەین، بەاڵم بەشــــێوەی لەیەكتێگەیشــــتن و گفتوگــــۆ و بەپێــــوەری

زانستی و پیشەییانە.

رۆژانە لەكوردســــتان پێویستمان بەزیاتر لــــە 5 ملیۆن لیتر بەنزیــــن هەیە، هەروەها هەرێمی كوردستان لەرێی پااڵوگەكانییەوە رۆژانــــە 3 ملیــــۆن و 100 هــــەزار لیتــــر بەنزین و 9 ملیۆن لیتر دیزل )گازوایل( بۆ تەولیدی كارەبا و پێداویســــتی تر بەرهەم دێنێت، واتە نزیكەی 2 ملیۆن لیتر بەنزین

لەدەرەوەی هەرێم هاوردە دەكرێت.دڵشــــاد شــــەعبان لەدریژەی قســــەكانی گوتیشــــی “بەهــــۆی قەیرانــــی دارایــــی و بڕینــــی بەشــــە بوودجەی هەرێــــم لەالیەن مالیكی لەســــاڵی 2014 و ئەو بڕە نەوتەی بەكاردێــــت، كارەبــــا بەكارهێنانــــی بــــۆ بێجگــــە لەوە لەهــــەر بەرمیلــــە نەوتێك كە لەكوردســــتان بــــۆ بەكارهێنانــــی ناوخــــۆ بەكاردێت )بەنزین، گازوایل، نەوتی مااڵن، كیرۆســــین( حكومەتــــی عێــــڕاق بەنرخــــی

دۆالر هەژمــــار دەكات، بــــەاڵم لەبودجەی ســــاڵی 2015ی عێراقــــدا نرخی بەرمیلێكی نەوت بەكەمتر لە 70 دۆالر هەژماركراوە، بەنزیــــن نرخــــی دەخوازێــــت ئــــەوەش كەمبكرێتەوە. ئەو شــــارەزایەی ژمێریاری نەوت دەڵێت “ئەگەر پێوەری نرخی بەرمیلی نەوت رەچاو بكرێت، دەبێت نرخی بەنزین لەكوردستان بەرێژەی زیاتر لە 30% كەم بكرێتــــەوە، چونكە نرخــــی بەرمیلی نەوت بەرێــــژەی زیاتر لــــە 30% كەمتر لەجاران هەژماركــــراوە و بەو پێیــــەش دەبێت هەر لیترێــــك بەنزینی حكومی بەكەمتر لە 600

دینار بفرۆشرێت”.دڵشــــاد شــــەعبان جێگــــری ســــەرۆكی لێژنــــەی وزە و ســــامانە سروشــــتییەكان ســــەبارەت كوردســــتان لەپەرمانــــی بەسەرچاوەكانی بەنزین باس لەوەدەكات،

نرخی بەنزین لە فەنزوێال هەرزانترینە و لە نەرویجیش گرانترینە

پسپۆرێكی شیكاری نەوت:حكومەتی هەرێم لە هەر لیترێكی بەنزیندا 300

دینار قازانج لە هاواڵتیان وەردەگرێت

ناوخۆ

26 ژماره 261 2015/1/10

ناوخۆ

هەرێم���ی پێش���كەوتنەكانی لەگ���ەڵ وەبەرهێن���ان، لەب���واری كوردس���تاندا چەندین كارگ���ەی ئاس���ن كراونەتەوە، كە بەش���ێكیان س���ااڵنە زیاتر لە 2 ملیۆن تەن

ئاس���ان بەرهەمدەهێنن. بەاڵم ئەوەی بۆتە جێگ���ەی مەترس���ی ئەوەی���ە، كە بەش���ێك ل���ەو كارگانە ئۆتۆمبێلی گ���ەورە و بچوك و ئامێری میكانیكی و پاش���ماوەی ئاس���نی كۆنە لەناوچەكانی باش���وور و ناوەڕاستی عێ���راق بەنرخ���ی ه���ەرزان دەكڕن���ەوە و

دوات���ر دەیكەنەوە بەئاس���نی خاو، پاش���ان بۆ كەرەس���تەی بیناس���ازی و پێداویس���تی رۆژانە بەكاری دەهێننەوە، بەپێی راپۆرتە ل���ەو بەش���ێكی زۆر نێودەوڵەتیەكانی���ش، ئاس���نانە ك���ە لەباش���وور و ناوەڕاس���تی عێراق���دا ه���ەن، بەهۆی پرۆس���ەی ئازادی

راوێژ كامەران

سڤیل مەترسییەكی ئەگەری زیادبوونی شێرپەنجە لە هەرێمی كوردستان ئاشكرا دەكات

ئەو ئاسنانەی دەهێندرێنە كوردستان مەترسیان لەسەرە

ژماره ژماره 261 2015/1/10 27

ناوخۆ

بەكارهێنان���ی و 2003 لەس���اڵی عێ���راق چەك���ی قەدەغەكراوی نێودەوڵەتی لەالیەن ئەمریكاوە، بەیۆرانیۆم پیسبوونە، ئەوەش نەخۆش���ی باڵوبوون���ەوەی ه���ۆی بۆت���ە

شێرپەنجە لەو ناوچانەدا.چەكدارەكانی هێزە رۆیشتنی ل��ەدوای ل���ەع���ێ���راق، ه�������ەزاران تۆن ئ��ەم��ەری��ك��ا كیمیاوی لەمادەی جەنگ لەپاشماوەكانی ژەهراوی و پاتری جۆراوجۆر و بەرمیلی تری جۆری چەندین و كیمیاوی م��ادەی سەرەڕای بەجێماون، زیانبەخش مادەی پ���اش���م���اوەی چ���ەك���ی ق����ەدەغ����ەك����راوی سپی( )فسفۆڕی بەتایبەتی نێودەوڵەتیش و فەلوجە قادسیە و بەغدا لەناوچەكانی و موسڵ و دیالە و كەركوك و بەسرە سەاڵحەدین، و ئەنبار و روم���ادی ك����ە ه����ۆك����اری س���ەرەك���ی و ژینگە پیسبوونی دروستبوونی ج��������ۆرەه��������ا ن���ەخ���ۆش���ی���ن ل����ەع����ێ����راق����دا،

لەدیارترینیشیان ن�������ەخ�������ۆش�������ی ش��ێ��رپ��ەن��ج��ەی��ە، كە س��ااڵن��ە ب���ەه���ەزاران تۆمار ن��وێ توشبووی

دەكرێت.بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوی هۆڵەندی���ش، ئاش���تی كۆمەڵ���ەی چەك���ی بەكارهێنان���ی كاریگەرییەكان���ی یۆرانیۆم���ی كۆكراوە لەعێ���راق لەهەردوو بەنزیك���ەی ك���ە و 2003 جەنگ���ی 1991 400 ت���ۆن خەماڵندویەتی، مەترس���یەكەی روداوی لەكاریگ���ەری هێن���دە س���ەد ئەتۆم���ی وێس���تگەی تیش���كدانەوەكەی چەرنۆبڵ زیاترە، كە لەئۆكرانیا و لەس���اڵی 1986 روویدا و بەگەورەترین كارەس���اتی دزەكردنی تیش���كی ئەتۆمی و پیسبوون و ژەهراویكردنی ژینگە لەمێژووی مرۆڤایەتیدا ناوبرا، لەو كاتەشدا نەتەوە یەكگرتووەكان ئام���اری قوربانیانی بەچ���وار هەزار كەس ناوبرد، لەكاتێكدا دەس���ەاڵتدارێتی ئۆكرانیا رایگەیان���د، ژم���ارەی ئەو كەس���انەی بەو رووداوە گیانیان لەدەس���تداوە گەیش���تۆتە هەش���ت هەزار كەس، هەروەك رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان گومان���ی خۆیان لەبارەی ئ���ەو ژماران���ەوە دەرب���ڕی و بەپێش���بینی

ئ���ەوان ژمارەكە زۆر لەوە زیاترە، بەهۆی توشبوونی ژمارەیەكی زۆری بەركەوتوان

بەشێرپەنجەی غودەی دەرەقی.بەوت���ەی خ���اوەن كارگەیەك���ی ئاس���ن لەپارێزگای س���لێمانی ئەوان بەشێوازێكی یاس���ایی ئەو ئۆتۆمبێل و ئاس���نانە دەهێنن و دەیانكڕن و دواتر دەیانكەنەوە بەئاس���ن بۆ بەكارهێنان���ەوە، ئەمەش لەكاتێكدایە كە هێنانی ئاس���ن ل���ەو ناوچانەوە بۆ هەرێمی كوردس���تان مەترس���ی گواس���تنەوەی ئەو ماددە مەترس���یدارانە دروس���تدەكات، بەو پێی���ەی ئەو ماددان���ە لەئاس���ندا دەمێننەوە و دواتری���ش ئ���ەو ئاس���نە لەكەرەس���تەی بیناس���ازی، یاخ���ود كەرەس���تەی ناوم���اڵ

بەكاردەهێندرێنەوە.لیژن���ەی س���ەرۆكی مەحم���ود زولف���ا تەندروستی و ژینگە لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە ب���ەوە دەدات، كە هەرچەندە ئەوان تائێس���تا بەدواداچوونی���ان بۆ ئەو پرس���ە نەك���ردووە، چونك���ە پێیاننەزانی���وە، بەاڵم بابەتەك���ە مەترس���یەكی جیدی���ە و ئ���ەوان بەدواداچوون���ی ب���ۆ دەك���ەن. زولف���ا وتی “دەیان راپۆرتی نێودەوڵەتی هەیە لەبارەی پیس���بوونی زۆر ل���ەو ئۆتۆمبێ���ل و ئامێرە میكانیكیانەی باشووری بەغدا بەیۆرانیۆم، هێنانی ئەو ج���ۆرە ئامێرانەش بۆ هەرێمی و گەورەی���ە مەترس���یەكی كوردس���تان لەس���ەر وردی لێكۆڵین���ەوەی پێیوس���تە بكرێت”. ئ���ەم پەرلەمانتارە وتیش���ی “ئەو پرس���ە نەك تەنها مەترس���ی تەندروستی، مەترسی ژینگەیش���ی هەیە و دەبێتە هۆی لەناوبردنی ژیانی زیندەوەرەكانی دیكەش ب���ەرووەك و گیانلەبەرانیش���ەوە، بۆیە من لێ���رەوە بەڵێن���دەدەم بەدواداچونی ورد بۆ ئ���ەو دۆس���یەیە بكەی���ن، گ���ەر بزانین هەر مەترسیەكی هەیە، ئەوا هەوڵی تەواوەتیمان دەدەی���ن ب���ۆ ئ���ەوەی هاوردەكردن���ی ئەو

شتانە قەدەغە بكەین”.كاریگ���ەری ئ���ەو یۆرانیۆمە لەبەش���ێك باش���ووری و ناوەڕاس���ت لەناوچەكان���ی عێراق بۆتە هۆی دروستبوونی كارەساتی ت���ازە منداڵ���ە لەنێ���و چونك���ە مرۆی���ی، و بەس���ڕە ش���ارەكانی لەدایكبووەكان���ی فەللوجە، زیادبوونێك���ی بەرچاو دەبینرێت لەحاڵەتەكانی شێواوی جەستە و توشبوون بەنەخۆشی ش���ێرپەنجە، ئەو یۆرانیۆمەش ه���ۆكاری س���ەرەكیەتی، ه���اوكات تێكڕای مردنی منداڵی ش���یرەخۆر و تووش���بوونی دانیش���توانی ش���اری فەلوجە بەشێرپەنچە

ل���ە)2004(، ئەمری���كا بۆردومان���ی پ���اش لەرێژەی توشبوونی دانیشتوانی شارەكانی هێرۆش���یما و ناكازاكی ژاپۆنی زیاترە، كە بە بۆمبی ئەتۆمی لەجەنگی جیهانی دووەم

لە )1945(دا پەالمار دران.بەوتەی “حس���ێن حس���ێنی” مامۆستای بەش���ی فیزیا لەزانكۆی س���لێمانی پێش���تر توێژینەوە لەس���ەر بەش���ێك لەو ئاس���نانە ك���راوە، كە براونەتە ئێ���ران و كراونەتەوە بەئاس���نی خاو، حسێن حسێنی وتی “كاتی خۆی توێژینەوەیەك لەسەر هەمان بابەت كرا لەس���ەر ئەو ئاس���نانەی لە باشووری عێراق���ەوە دەبران���ە ئێ���ران و دواتر لەوێ لەپێداویس���تی و ئاس���ن ب���ە دەكران���ەوە رۆژانەدا بەكاردەهێندران و بەشێكیش���یان ه���اوردەی هەرێمی كوردس���تان دەكران، كە وەك مەترس���یەك ئام���اژەی پێدرابوو، بەاڵم ئێستا گەر هەمان شت لەكوردستان دووبارە بكرێتەوە، ئ���ەوا بەدڵنیایەوە گەر ئاس���نەكە بەپاش���ماوەی چەك���ە ناوەكی���ە كزكراوەكان، كە ئەمریكا لەعێراق بەكاری مەترس���یەكی ئ���ەوا پیس���بوبێت، هێن���اوە گ���ەورەی تەندروس���تی دروس���تدەكات و زۆرج���ار دەش���بێتە ه���ۆی دروس���تبوونی

شێرپەنجە”.حسێنی وتیشی “ئێمە ناتوانین بەرەهایی ئ���ەوە بڵێی���ن، كە س���ەرجەم ئەو ئاس���نانە بەیۆرانی���ۆم پیس���بووبێت، چونكە ئەوەش رێژەیی���ە و گەر رێژەی پیس���بوونەكە كەم بێت و لەگەڵ ئاسنی خاوێندا تێكەڵبكرێتەوە، ئەوا مەترس���ی نییە، ب���ەاڵم گەر رێژەكەی زۆر بەكارهێنان���ی ئ���ەوا زۆربێ���ت، مەترس���یدارە و دەبێت ئەو ئاس���نە بخرێتە ژێر خاكەوە و بەكارنەهێندرێتەوە، دەشبێت ب���ەر لەهێنانە ن���اوەوە و بەكارهێنانی ئەو ئامێرانە پێوانەی تایبەتی ئەنجامبدرێت، بۆ ئەوەی ئەو مەترسیە دروستنەكات، چونكە گەر ئاس���نەكە بەیۆرانیۆم پیسبوبێت، ئەوا جارێكی دیكە پاكنابێتەوە و چارەس���ەری نیە و نابێت بەكاربهێندرێتەوە، هەر بەهۆی بەكارهێنان���ی ئەو جۆرە كەلوپەالنەش���ەوە ب���ووە، كە ئێس���تا رێ���ژەی توش���بوون بە شێرپەنجە لەباش���ووری عێراق، بەتایبەت و ب���ەرزە زۆر بەس���رە و لەنەج���ەف خەریك���ە و مەترس���یدارن ئام���ارەكان ش���ێرپەنجەی بەتایب���ەت و ش���ێرپەنجە مندااڵن لەو ناوچانەدا كارەس���اتی مرۆیی

دروستدەكات”.

28 ژماره 261 2015/1/10

ناوخۆ

نەوتی كەركوك فریای بودجەی كوردستان دەكەوێت

200 هەزار بەرمیل نەوتەكەی هەرێم بە 300 هەزارەكەی كەركوكیشەوە ئینجا دەكاتە 17%ی بودجەی عێراق

حەڤدە پسپۆری ئابووریی لە نامەیەكدا بۆ عەبادی باس لەوە دەكەن، كە رێكەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا بەتەواوەتی تەنیا لەبەرژەوەندی هەرێم دایە

ژماره ژماره 261 2015/1/10 29

ناوخۆ

پاش رێككەوتنی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەندی عێراق لەس���ەر دۆسیەی ن���ەوت، چەن���د ش���ارەزایەكی ب���واری ن���ەوت لەعێراق���دا هۆش���داری دەدەن، ك���ە ب���راوەی س���ەرەكی لەو رێككەوتنە هەولێرە و بەغداش زیانمەن���دی یەكەم���ە، ئەو پس���پۆڕانە باس���ی ئەوەشیان كردووە، عێراق ساڵی 2015 رۆژانە س���ێ ملی���ۆن و 200 هەزار بەرمی���ل هەناردە دەكات، پش���كی هەرێمیش 544 هەزار بەرمیل دەردەچێ���ت، ك���ە دەكات���ە 17%، ب���ەاڵم هەرێم

بەنەوتی كەركوكەوە 550 هەزار دەنێرێت.ن���ەوت و گازی���ش ش���ارەزایەكی كەرت���ی لەكوردس���تان ئام���اژە ب���ەوەدەكات، بودجەی ش���ێوەیەك بەهی���چ كوردس���تان هەرێم���ی لەس���ەر هەناردەی نەوتی كەركوك نییە، واتە نەوت���ی كەركوك پەیوەن���دی بەرێژەی 17%ی هەرێم���ەوە نییە، هەرێ���م بوودجەكەی لەكۆی

گشتی هەناردەی نەوتی عێراقە.

حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق، س���ەرەتای مانگی دیس���ەمبەری 2014 لەسەر كێش���ەی هەناردەی نەوت و بودجەی 2015ی عێراق رێككەوتن، ئەوەش كاردانەوەی

جیاوازی لێكەوتەوە. بەپێ���ی رێككەوتنەك���ەی نێ���وان هەولێ���ر و بەغدا، هەرێمی كوردستان رۆژانە 250 هەزار بەرمی���ل نەوتی هەرێ���م و 300 هەزار بەرمیل نەوت���ی كەركوك لەرێی بۆری گواس���تنەوەی هەرێمەوە دەفرۆش���ێت و پارەك���ەی دەدرێتە ناوەن���دی حكومەت���ی لەبەرامب���ەردا بەغ���دا، رێ���ژەی 17%ی بودجەی عێراق دەداتە هەرێم

و موچەی پێشمەرگە دەدات.نەوت���ی پارێ���زگای كەرك���وك 5 كێلگ���ەی س���ەرەكی لەخۆدەگرێ���ت كە بریتی���ن لەمانەی

خوارەوە:1. كێڵگ���ەی بابەگوڕگ���وڕ 433 بی���رە نەوت

لەخۆدەگرێت.ن���ەوت بی���رە 91 عجێ���ل كێڵگ���ەی .2

لەخۆدەگرێت.

ن���ەوت بی���رە 36 خەب���از كێڵگ���ەی .3لەخۆدەگرێت.

4. كێڵگ���ەی بای حەس���ەن 196 بیرە نەوت لەخۆدەگرێت.

ن���ەوت بی���رە 25 جەمب���ور كێڵگ���ەی .5لەخۆدەگرێت.

ئەو پسپۆڕانەی بواری نەوت كە لە17 شارەزا بەرێككەوتنەك���ەی س���ەبارەت پیكهاتب���وون، نێوان هەرێم و بەغدا نامەیەكەیان ئاڕاس���تەی س���ەرۆكی و عێ���راق وەزیران���ی س���ەرۆك پەرلەمان كردووە، داوادەكەن كۆبونەوەیەكی پەرلەمان تەرخانبكرێ���ت بۆ تاوتوێكردنی ئەو نامەیە، لەنامەكەیاندا كۆمەڵێك خاڵی نەرێنییان ریزك���ردووە، بەپێ���ی وت���ەی ئەو پس���پۆڕانە، یەكێ���ك لەو خااڵنە پەیوەن���دی بەو ناوچانەوە هەیە، كە لەمانگی حەوتی ئەمساڵدا پێشمەرگە چۆنیەت���ی هەروەه���ا ك���ردوون، كۆنتڕۆڵ���ی بەڕێوەبردن���ی كاروباری نەوت���ی ئەو ناوچانە بەتایبەتی و لەهەرێم بەگشتی، بەپێی ماددەی

111 و 112ی دەستور.

بیالل سەعید

30 ژماره 261 2015/1/10

شارەزایەكی نەوت: هەرێمی كوردستان داهاتی پترۆ دۆالر بۆ كەركوك دابین دەكات نەك بە

پێچەوانەوە

ناوخۆ

خاڵیكی دیكەی نەرێنی رێككەوتنەكە، وەكو پسپۆڕە عێراقیەكان باسی دەكەن، ئاماژەنەدانە بەداهات���ی كەڵەكەبووی نەوت���ی هەرێم، كە لە “بەقاچاخبردنەوە” دەس���تیكەوتووە، هەروەها پشتگوێخس���تنی رێككەوتنی ستراتیژیی نێوان هەرێ���م و توركیا، هەروەه���ا بێدەنگبوون لەو نەوت���ە زی���ادەی هەرێ���م ك���ە لەو ب���ڕە زیاترە دەبێت بۆ بەغدای بفرۆشێت و ناڕونی ئەوەی ئایا ئەو نەوتە زیادەیەش تەسلیم بەحكومەتی ناوەندی���ی دەكات، یان ب���ۆ بەرژەوەندی خۆی هەن���اردەی دەكات؟ ئەم���ە خاڵێك���ی دیك���ەی

نەرێنی رێككەوتنەكەیە.“ئ���ارام قادر” ش���ارەزای نەوت و گاز دەڵی “ئەم رێكەوتنە هێندەی لەسوودی كوردستانە لەرووی داراییەوە، لەسوودی هیچ ناوچەیەكی دی نییە، هەڵبەت مەبەستم لەم كاتی دابەزینی نرخەیە، چونكە لەكاتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت قس���ە و باسەكان ئاڕاس���تە و رێچكەی

دی وەردەگرن”.ه���ەر بەپێ���ی نام���ەی پس���پۆڕەكانی بواری نەوت، پشكی هەرێم لەپرۆژە یاسای بودجەی خەرجی���ە رێ���ژەی بنەم���ای لەس���ەر 2014گش���تییەكان دان���راوە، ن���ەك لەس���ەر رێ���ژەی داهات، لەبەرئ���ەوەی خەرجیەكان كورتهێنانی تێدایە، بەوەش هەرێم پش���كی زیاتر لەپش���كی خ���ۆی لەداه���ات دەس���تدەكەوێت، بۆیە دەبێت جگەل���ەوەی بخش���ێنرێتەوە. پێ���دا چ���اوی لەبودجەی س���اڵی 2013 و 2014دا حكومەتی هەرێ���م پابەندكراب���وو رۆژان���ە 250 هەزار و 400 ه���ەزار ل���ەدوای ی���ەك، هەن���اردە بكات، بەاڵم نەیكرد، دەبێت ئێستا داوای ئەوە بكرێت

لەهەرێم.ئەو پس���پۆڕانە باسی ئەوەش���یان كردووە، وتویەت���ی س���اڵی عێ���راق نەوت���ی وەزی���ری 2015 رۆژان���ە س���ێ ملی���ۆن و 200 ه���ەزار بەرمی���ل هەن���اردە دەكەن، پش���كی هەرێمیش 544 ه���ەزار بەرمی���ل دەردەچێت، ك���ە دەكاتە 17%، ب���ەاڵم هەرێ���م بەنەوت���ی كەركوك���ەوە موچ���ەی ئەگ���ەر دەنێرێ���ت، ه���ەزار 550پێش���مەرگەش لەوەزارەتی بەرگری بدرێت و ئەو س���وتەمەنیەش، كە هەرێ���م لەپااڵوگەكانی دەیپاڵێوێ���ت، ئەوانە هەمووی دەریدەخات تای تەرازوەك���ە لەبەرژەوەن���دی هەرێمە، لەس���ەر بنەم���ای “قازان���ج و زی���ان” ن���ەك “قازان���ج و

قازانج”.ئارام قادر، شارەزای كەرتی نەوت و گاز بە )سڤیل(ی راگەیاند “سەبارەت بەرێكەوتنەكەی بەغ���دا و هەولێ���ر لەس���ەر هەن���اردەی نەوتی كەرك���وك تەنها مەبەس���ت لێ���ی پركردنەوەی

كورتهێنان���ی بودجەیە و لەدەس���ت دەرهێنانی كەرك���وك بوو لەك���ورد، بەم هەن���گاوە بەغدا هەناردەی نەوتی كەركوكی بەرەسمی خستەوە ژێر دەس���تی خۆی و كوردس���تان تەنها وەك رێرەوێكە بۆ تێپەربوون���ی نەوتی كەركوك و مامەڵەك���ەی لەژێر دەس���تی بەغدادایە، ئەوەی س���وودی س���ەرەكی لەم هەناردەی���ە دەبینێت

تەنها خوودی كەركوكە”.بەپێ���ی خاڵێك���ی بەندی دووەم���ی پڕۆژەی بودجەی 2015 كە لەالیەن حكومەتی عێراقەوە ئامادەكراوە و پەرلەمانی عێراق خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كردوە، بڕی دوو دۆالر لەبەرامبەر هەناردەكردن���ی هەر بەرمیلێ���ك نەوت بۆ ئەو پارێزگایان���ە تەرخ���ان دەكرێ���ت، ك���ە نەوتیان ل���ێ هەناردەدەكرێن. ئەو ب���ڕە پارەیەش، دوو هێندەی ئەو بڕەیە، كە سااڵنی رابردوو عێراق بۆ ئەو پارێزگایانە تەرخانی كردبوو. هەردوو پارێ���زگای بەس���رە و كەركوكی���ش زۆرترین قازانج دەك���ەن، بەو پێی���ەی زۆرترین رێژەی بەرهەمهێن���ان و هەن���اردەی نەوت���ی عێ���راق

پێكدەهێنن.ب���ەرای ش���ارەزاكەی كەرتی ن���ەوت و گاز تاكە رێرەوی هەناردەكردنی نەوتی كەركوك لەئێس���تادا تەنه���ا كوردس���تانە، ش���تێكی دی نادی���ارە و ش���اراوەیە ئەوی���ش ئەوەی���ە داخۆ ئەو بۆریی���ەی نەوتەكەی پێ���دا دەگوازرێتەوە خەرج���ی بنیادنانی لەس���ەر بوودجەی هەرێم بووە یاخ���ود بەغدا؟ یاخ���وود چاككردنەوەی لەس���ەر بوودج���ەی هەرێ���م دەبێ���ت یابەغدا؟ چونك���ە ئەمەش بارگرانییەكی دیكەیە بەس���ەر بودجەوە ئەگەر چاكردنەوەی لەس���ەر هەرێم بێ���ت و ب���ێ بەرامبەر ئ���ەو نەوتە خ���اوە بەو

بۆریانەدا بگوازرێتەوە.ئارام هەروەها گوتیش���ی “بودجەی هەرێم بەهیچ ش���ێوەیەك لەس���ەر هەن���اردەی نەوتی كەركوك نییە، واتا نەوتی كەركوك پەیوەندی ب���ە رێ���ژەی 17%ی هەرێم���ەوە نیی���ە، هەرێم بوودجەكەی لەكۆی گش���تی هەناردەی نەوتی عێراق���ە بەش���اری بەسرەش���ەوە، خ���ۆ ئەگەر

بوودجەی هەرێم لەفرۆش���ی نەوتی كەركوكە، ئەدی بودجەی ش���اری كەركوك خۆی لەسەر

چییە و بە نەوتی كێ دەدرێت“؟ئ���ارام پێیوایە كوردس���تان هیچ���ی پێناكرێ ب���ۆ كەرك���وك لەپ���ای رەوانەكردن���ی نەوت���ی كەرك���وك، چونك���ە هەرێم خ���ۆی لەقەیرانێكی ئاڵۆزی دارایی دایە، لەوالش���ەوە ش���ەڕی دژە تێرۆر یەخەی پێگرت���ووە، ئەوە روونە هەرێم دەس���تی ئابووریی���ەوە ل���ەرووی ناتوانێ���ت كەرك���وك بگرێ���ت، ب���ەاڵم ل���ەرووی ئەمنی و سەربازیی و سیس���تەمی حوكمرانییەوە ئەمە

قسە و باسێكی ترە.ب���ەڕای ئارام هەرێ���م گەورەترین هاوكاری كەركوكی كردووە بەكردن���ەوەی بۆرییەكانی ب���ۆری ب���ە ب���ۆ هەناردەكردن���ی نەوتەك���ەی كەرك���وك “ئێس���تا دەڵ���ی و كوردس���تاندا رۆژانە 150 ه���ەزار بەرمیل بەبۆری هەرێمی كوردستاندا دەگوازێتەوە بۆ بەندەری جەیهان، لەپای هەناردەی ئەم بڕەشدا كەركوك رۆژانە 300 هەزار دۆالر داهاتی پترۆ دۆالری دەبێت، ئەمەش بەمانای ئەوە دێت هەرێمی كوردستان رۆژان���ە 300 ه���ەزار دۆالر دەدات���ە ش���اری كەرك���وك، ئای���ا ئەم���ە هاوكارییەك���ی گەورە نییە بۆ ش���اری كەركوك ؟ بۆیە من پێچەوانە بیردەكەم���ەوە، لەبری ئەوەی كەركوك داهات ب���ۆ هەرێم���ی كوردس���تان دابین ب���كات، ئەوە هەرێمی كوردستانە داهات بۆ كەركوك دابین

دەكات”.

ژماره ژماره 261 2015/1/10 31

كۆمەاڵیەتی

بەم 10 رێگایە پزیشكان هەوڵی كوشتنت دەدەن

32 ژماره 261 2015/1/10

ئافرەتان بۆ چەسپاندنی یەكسانیی رەگەزیی پێویستیان بە رێنسانسێك هەیە

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره ژماره 261 2015/1/10 33

كۆمەڵناسێك: تارا محەمەددەبێ ئافرەتان خۆیان

تواناكانی خۆیان بۆ كۆمەڵگاكەیان

بسەلمێنن

یاساناسێك:دەبێ دەسەاڵتەكانی

یاسادانان و جێبەجێكردن و میدیاش وەك دەسەاڵتی چوارەم

لە چەسپاندنی ئەم یەكسانیە رۆڵی خۆیان

بگێڕن

هەنـــگاوەكان ســـێیەمدا لەهـــەزارەی بەئاڕاستەی سیســـتەمی مرۆڤساالرین و هەر بزاڤێك لەبەرامبەر ئەو سیســـتەمەدا بوەستێت، شكست دەهێنێت، كاتێكیش هەر دوو چەمكی )پیاوســـاالری و ژنساالری(یش دەخرێتە نێو خانەی )مرۆڤســـاالری(یەوە، ئـــەوا بۆ نەهێشـــتنی جیاوازییەكان و دەســـتەبەركردنی یەكســـانی رەگەزی، بەتایبەتی لەواڵتانی نەریتخوازدا ئافرەتان

نیازیان بەرێنسانسێك هەیە. “لەپێش هەموو شتێكدا بۆ چەسپاندنی یەكســـانیی رەگەزی پێویســـتە لەكلێشەی مافەكانـــی مرۆڤدا بەشـــوێنیدا بگەڕێین و بەهـــەردوو رەگەزەوە لـــەدژی جیاوازی رەگـــەزی خەبـــات بكەیـــن، هـــەر ئەوەش كرۆكیی بەختەوەری و ئاســـوودەیی هەر كۆمەڵگەیەكە”. ئەوە دەستپێكی قسەكانیی )هێڤی جـــۆاڵ( بـــوو. ئـــەو خاتوونە وەك كەســـایەتییەكی ئەكادیمـــی و یاســـاناس باســـی ئـــەوە دەكات، كـــە ســـەقامگیری و ئابـــووری ئاســـتی بەرزبوونـــەی و بەرجەســـتەكردنی شارســـتانییەتی هـــەر بەهاوبەشـــی پەیوەســـتە كۆمەڵگەیـــەك بـــۆ رەگـــەزەوە، هـــەردوو پێكردنـــی ئەوش بەپێویســـتی دەزانێت )دەســـەاڵتی تەشـــریعی( بەدانانی یاســـا كۆســـپەكانی بەردەم یەكســـانی رەگەزی تێكبشـــكێنیت و دەســـەاڵتی تەنفیـــزی لەجێبەجێكردنی ســـڵنەكاتەوە و دەســـەاڵتی چوارەمیـــش وەك میدیا بەچڕی چاودێری بكات و لەو بـــوارەدا زانیاری تـــەواو بەتاكی كۆمەڵگە بدات و هوشیاری بكاتەوە. هێڤی دەشڵێت ئێمـــەدا لەكۆمەڵگـــەی پیـــاوان “ئەگـــەر هۆشیار بوونایە و بڕوایان بەمافی مرۆڤ بووایە، دەبوو ئێســـتا كۆمەڵگەیەكی زۆر تەندروست و دوور لەتوندوتیژی خێزانی و دوور لەكوشتنی ئافرەتمان هەبووایە”.

ئاالن لەشـــكری توێژەری كۆمەاڵیەتییە و ســـەبارەت بەهەمان پرس دەڵێت “هەر ئافـــرەت لەهـــەر كۆمەڵگەیەكـــدا كاتێـــك لەدەسەاڵتدا جێگەی بۆ كراوەتەوە، رۆڵی زۆر باشـــی بینینـــوە و ئـــەو كۆمەڵگەیـــە كەشـــێكی ئارامتـــری بەخۆیـــەوە بینیوە، بەهەوڵـــی كوردســـتانیش لەهەرێمـــی ئافرەتانـــی هۆشـــیار یاســـای توندوتیژی دەركرا و یاســـای باری كەســـی هەموار كرایـــەوە، بـــەاڵم ئـــەوە كۆتایـــی هەموو

شـــت نییـــە و ژنانی كـــورد بۆ گەیشـــتن جیـــاوازە نەهێشـــتنی و بەمافەكانیـــان رەگەزییەكان خەباتێكی دوور و درێژیان لەپێشـــە و خۆیـــان دەبێـــت بەپشـــتیوانی یەكتـــر بزاڤێـــك رێكبخـــەن، تـــا بەپیاوانی كۆمەڵگەی خۆمانی بسەلمێنن كە هیچیان لەوان كەمتـــر نییە و تەنانـــەت لەبڕیاری سیاسیشـــدا دەتوانن رۆڵـــی كاریگەریان

هەبێت”.بە بۆچوونی ئەندازیار “چیا حەســـەن” و نێرســـاالری سیســـتەمێكی هیـــچ نەریتســـاالری بەفەلســـەفەی حوكمڕانـــی نابێـــت. پابەنـــد رەگـــەزی بەیەكســـانی دەشڵێت “ئافرەتانی ئێمەش گیرۆدەی ئەو سیستەمەن كە هەتا ئێستا كۆت و بەندی كـــردوون و بەدەگمـــەن لەچوارچێـــوەی دیوارەكانـــی ماڵەوە دەردەچـــن و كەمتر تێكەڵ بەچاالكییە مەدەنی و سیاسییەكان دەبن”. گوتیشـــی “پێویستە هەوڵی جددی بـــدرێ بـــۆ ئـــەوەی سیاســـەتی هەرێمی كوردستانیش بەرەو مرۆڤساالری هەنگاو بنێـــت و ئەو سیاســـەتەش بەرپرســـیارە كۆمەڵگە تاكەكانی لەهۆشـــیاركردنەوەی

بۆ نەهێشتنی جیاوازی رەگەزی”.بیرمەنـــدان و چاالكانـــی بـــواری مافی مرۆڤ جگە لەهەوڵەكانیان بۆ نەهێشـــتنی جیاوازی رەگـــەزی، ئاوڕێكی بەرچاویش دەدەنەوەو ئافرەتان لەتایبەتمەندییەكانی بەپێویســـتی دەزانن گۆڕەپانی سیاسی و كۆمەاڵیەتی بۆ كاراكردنی خانمان هەموار بكرێت. زۆر توانای ئەرێنی لەكارەكتەری ئافرەتدا خۆی حەشـــارداوە، كە پێویستە

ئەو كارامەییانە ئەكتیڤ بكرێن. ساالر بابەشـــێخ وەك رۆژمانووسێك رایوایە “پرســـی مافی مرۆڤ بەگشـــتی و ئافرەتـــان بەتایبەتـــی لەكۆمەڵگەی ئێمەدا

بەســـەرداهاتووە، زۆری گۆڕانـــكاری بـــەاڵم ئـــەو هەنگاوانـــەی كـــە بمانكاتـــە كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوو، زۆر سستن”. جەختیش لـــەوە دەكاتەوە كە “پێویســـتە لەتێڕوانینی كۆمەڵگەدا بەرامبەر بەئافرەت “ئافرەتـــان بكـــرێ”، گوتیشـــی ریفـــۆرم بـــۆ دەســـتەبەری یەكســـانیی رەگـــەزی نیازیان بە رێنسانســـێك هەیە و پێویستە لەهەرێمـــی خوێندنیـــش پڕۆگرامەكانـــی پێگەیاندنـــی بەئاراســـتەی كوردســـتان و بەتوانـــاكان بـــرەودان و كەســـایەتی پەروەردەكـــردن و فێركـــردن و هاندانـــی بەشـــداری زیاتری ئافرەت لەسیاســـەتدا گۆڕانكارییـــان تێـــدا بكرێـــت”. ئامـــاژەی بـــۆ ئـــەوەش كـــرد، كـــە لەســـاڵی 1995 لەكۆنگـــرەی پەكین جەخت لەســـەر ئەوە كرایەوە بەشـــداری ئافرەت لەسیاســـەت و بڕیاردروســـتكردن و بڕیاردانـــدا زیاتر وەك رۆژهەاڵتـــی لەواڵتانـــی بكرێـــت، ســـریالنكا و پاكســـتان و هیندســـتان ئافرەتی ســـەرۆك وەزیرانیـــان هەبووە، كەچی لـــەزۆر واڵتی عەرەبیـــدا ئافرەتان تەنانـــەت مافـــی دەنگدانیشـــیان نەبـــووە. سەبارەت بەرۆڵی رێكخراوەكانی تایبەت بەئافرەتیش لەهەرێمی كوردســـتان گوتی “بەداخـــەوە زۆربـــەی ئـــەو دەزگایانـــەی كـــە تایبەتن بەپرســـی ئافرەتـــان كارێكی ئافـــرەت پێگەیاندنـــی بـــۆ بەرچاویـــان نەكردووە، نەشـــیانتوانیوە تاكی كۆمەڵگە وا رابهێنن كـــە زیاتر لەچەمكی رەگەزی،

بایەخ بەچەمكی مرۆڤبوون بدەن”.

كـۆمـەاڵیـەتی

34 ژماره 261 2015/1/10

كاتێ���ك پەیوەن���دی ك���رد، كاتژمێر چواری ب���وو. گوت���ی، دەمێك���ە كێش���ەیەكم عەس���ر هەی���ە هەرگیز نەمدەوێرا باس���ی بكەم، بەاڵم لەوكاتەوە راپۆرت و كێشە كۆمەاڵیەتییەكانی س���ڤیل دەخوێنم���ەوە، ك���ە هەندێكی���ان وەكو كێش���ەكەی م���ن ئاڵ���ۆزن، بڕیارم���دا منی���ش پەیوەندی���ت پێ���وە بكەم. دەتوانی كێش���ەكەی

منیش باڵوبكەیتەوە؟ئ���ەو خ���ۆی ب���ە “چن���ور” ناس���اند، كاتێ���ك بینی���م داوایكرد لەش���وێنی گش���تی دانەنیش���ین، چونكە ئەگەر بزانن قس���ە بۆ راگەیاندن دەكەم، رێگریی���ەك ئ���ەوان لەوانەی���ە

دروستبكەن.چن���ور مامۆس���تایە، خەڵك���ی رووخس���اریدا ل���ە هەولێ���رە. پەش���ێمانی و بوون���ی كێش���ەیەك دەخوێندرێت���ەوە. لەناخی���دا كاتێ���ك دەس���تی بەگێڕانەوەی جارج���ار ك���رد، كێش���ەكەی ریكۆردەرەك���ەی خ���ۆی دەكوژان���دەوە و دەگریا. گوتی “م���اوەی پێن���ج س���اڵ پەیوەن���دی خۆشەویس���تیم لەگ���ەڵ كوڕێكدا هەبوو. بەه���ۆی پیش���ەكەمەوە ناس���یم، بڕیارماندا هاوس���ەرگیری بكەی���ن. ئ���ەو زۆر خ���ۆی بە كەسێكی جددی پیش���اندا. بەرەبەرە هاتە ناو هەم���وو وردەكارییەكان���ی ژیانم���ەوە، منیش متمانەی تەواوم پێیبوو، تا پاس���ۆردی ئیمیل

و فەیس بوكەكەشمی دەزانی”. چنور، لەگەڵ ئەوەی زۆر خۆی بەپەشیمان دەزانی، لەهەمان كاتدا باسی ئەوەی دەكرد، كە زوڵمێكی زۆری لێكراوە، چونكە دوای ئەوەی متمانەی تەواوی داوەتە خۆشەویس���تەكەی، ئ���ەو بەهەموو جۆرێك ئیس���تیغاللی س���ۆزی ئەوی كردووە، “هەفتانە جارێك و یا دووجار یەكترم���ان دەبین���ی، گەیش���تە راددەیەك هیچ پەردەی���ەك لەنێوانمان���دا نەما. دوای س���اڵێك لەیەكترناسین زیاتر لەیەك نزیكبووینەوە، تا هەموو ش���تێك روویدا و بەیەكەوە خەوتین، كاتێك من باسم لەترس و دڵەڕاوكێكەی خۆم كردب���ا دەیگوت، هی���چ دوودڵ مەبە خۆ ئێمە

هاوسەرگیریی دەكەین”.

بەهرە حەمەڕەش

چنور بە ناوی خۆشەویستیەوە ژیانی وێران دەكرێت

كوڕەكە دەسەاڵتدارە و ناوێرێت سكااڵشی لەسەر تۆمار بكات

34 ژماره 261 2015/1/10

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره ژماره 261 2015/1/10 35

بەپێی قسەكانی چنور، ئەوان بەردەوامبوون لەژوان و یەكتر بینین، بۆئەوەی ئەو متمانەی زیات���ری بداتێ، دایك و خوشكەكەش���ی بەو ناس���اندووە، ت���ا گەیش���تۆتە ئ���ەو راددەیەی هاتووچۆی ماڵی یەكتر بكەن، بەاڵم روودانی كێش���ەیەك هەم���وو ژیان���ی ئەوی ئ���اوەژوو

كردۆتەوە. چنور دەڵێت “ئەو پۆس���تێكی حزبی هەیە، بۆئ���ەوەی نەگوتب���وو، بەمنیش���ی س���ەرەتا هیچ گومان���ی لێنەكەم، بەاڵم خ���ۆم لەرێگەی كەسانێكی ترەوە ئەوەمزانی، ئەویش حاشای لێنەك���رد. هەتا رۆژێ���ك داوای هەندێ پارەی ق���ەرزی ك���رد، منی���ش بەب���ێ پرس���یاركردن رێژەیەكی زۆر پارەم دایە، تائێس���تا ئەو بڕە

پارەیەشی بۆ نەگەڕاندوومەتەوە”. ئ���ەو كچ���ە ك���ە لەخێزانێك���ی تاڕاددەیەك خۆپارێز پەروەردە كراوە، نایش���ارێتەوە كە بەهیچ جۆرێ���ك ناتوانێ ئەو نهێنییە الی هیچ كام لەئەندامانی خێزانەكەی باسبكات، چونكە لەوانەی���ە ببێت���ە كێش���ەیەك ك���ە كارەس���اتی لێبكەوێت���ەوە، بۆی���ە خۆی بێدەن���گ كردووە جارێ، بەاڵم كەوتۆتە دۆخێكی تەندروس���تی یەكجار ناجێگیر و هەمووان پێیانوایە بەهۆی

نەخۆشییەكەیەوە وا بێتاقەتە. چنور لەكاتی گێڕانەوەی بەسەرهاتەكەی، بەهی���چ ل���ەوەی دڵنیابێت���ەوە دەیویس���ت جۆرێ���ك ناوی راس���تەقینەی خۆی و هەندێ وردەكاری تر نانوس���ین، چونكە “ئەو س���ەر بەحزبێك���ە و بەهەم���وو ش���ێوەیەك ب���ەوان پشتئەس���تورە، كاتێ���ك ئەو پێیگوت���م كە ئیتر ناتوانین پەیوەندیمان هەبێت، ویستم بەنهێنی سكااڵی لەسەر تۆمار بكەم، بەاڵم كەسانێكی داوایانك���رد ئ���ەو لەكارەك���ەی بەرپرس���یار وانەك���ەم، دواتریش هەندێ���ك هاوڕێی نزیكی هەردووكم���ان كە ئ���اگاداری بابەتەكە بوون، دوورنیی���ە ج���ارێ، مەك���ە ئ���ەوە گوتی���ان كێش���ەكەت بەجۆرێكی تر بۆ دروستبكەنەوە، بۆیە منیش بەهۆی هەس���تیاری بارودۆخەكە

سكااڵم نەكرد”. ئ���ەو كچە دەڵێ���ت “دوای ئەوەی تووش���ی كێش���ەیەك بوو، كە پەیوەندی بەمنەوە نەبوو ئەو خۆی دوورخس���تەوە، تائێس���تاش خۆی ب���ە بەرپرس���یار نازانێ���ت و پێیوای���ە ئەوەی روویداوە زۆر ئاس���اییە. زۆرجار هەوڵمدا و پێمگوت، كە بارودۆخی من دەزانی و ناتوانم ش���وبكەم، بەاڵم ئەو دەیگ���وت، ئەگەر بتەوێ ف���رت و فێڵێ���ك بكە و دەتوان���ی، دەیگوت من ناتوان���م بەهیچ جۆرێ���ك هی���چ یارمەتییەكت بدەم، دوای ماوەیەكیش تر ئیتر هەر حاشای

لەبابەتەكە كرد”.چن���ور ئەگەرچی ئێس���تا وەك خۆی دەڵێ بەه���ۆی بارودۆخێك���ی تایبەت���ەوە بێدەن���گ ب���ووە، بەاڵم بەهیچ جۆرێك لێی خۆش���نابێت و بڕیاری���داوە تۆڵەی خ���ۆی لێبكاتەوە. “بیرم لەهەندێ���ك ش���ت كردۆت���ەوە، بەدڵنیایی���ەوە ناهێڵ���م ئ���ەوەی بەس���ەرەوە بچ���ێ، دەبێ���ت س���زای فێڵبازییەكەی بدات، دوای ماوەیەكی زۆر زانی���م ئ���ەو ك���وڕە بەمەبەس���ت خ���ۆی لەكچان نزیك دەكاتەوە”. هەروەها دەش���ڵێت ك���ە س���اڵێك دوای پچڕان���ی پەیوەندییەكەیان لەگ���ەڵ س���ۆزداری پەیوەن���دی زانیویەت���ی كچێك���ی تری خ���اوەن هەمان پیش���ە داناوە، ئەوانەی ل���ەو نزیكن هەمووی���ان دەزانن، كە بۆچ���ی مەبەس���تێك ئەو ج���ۆرە پەیوەندییانە دادەنێ���ت، ب���ەاڵم بەهۆی پیش���ەكەیەوە كەس

ناوێرێ باسی بكات. چنور لەبارودۆخێكی ناجێگیر و دژواردایە. پێیگوت���ووە دكتۆری���ش دەڵێ���ت، وەكخ���ۆی كێش���ە تەندروستییەكانیش���ت بەهۆی كێش���ە دەرونییەكەت دروس���تبوون، ئ���ەو بەبێدەنگی لەگەڵ كێش���ەكەیدا دەژی���ت و لەكاركردنیش بەردەوامە. ناشیش���ارێتەوە “ئەگەر كێشەكەم تەنی���ا كۆمەاڵیەت���ی بوایە، ئەوا چارەس���ەری زۆر ئاس���انتر دەبوو، بەاڵم بەهۆی پۆس���تی ئەوەوە ناتوانم بەئاس���انی هەم���وو بڕیارێك مامەڵ���ە بەهەس���تیاری زۆر دەب���ێ ب���دەم، لەگەڵ كێش���ەكە بكەم، ناش���توانم بڕۆمە الی رێكخ���راوەكان، ی���ان دام���ەزدەگای حكومی، چونكە پێموایە زیانی زیاترم تووشدەبێ، ئەو دەتوانێ س���یناریۆیەك داڕێژێ كە هەمووان ئەو بەراس���ت و من بەدرۆزن بناس���ن، بەاڵم دڵنیام ئەو فرتوفێڵەی ئەویش تاسەر نابێت و

ئەو بەسزای خۆی دەگات”. لەكۆتاییش���دا گوت���ی “زۆرب���ەی كچ���ان و پەیوەن���دی س���ۆزدارییەوە بەه���ۆی منی���ش هەڵدەخەڵەتێین، بەهۆی واقیعی كۆمەاڵیەتیش كەس���مان ناتوانی���ن بەب���ێ منەت���ی بەرگ���ری ه���ەر خاوەن���ی بكەی���ن، لەكێش���ەكانمان بڕوانامەی���ەك بی���ن و لەهەر ئاس���تێكدا بین، دەبێ حیساب بۆ ئەو چوارچێوەیە بكەین، كە

دابوونەریت بۆی دروستكردووین”. توێ���ژەری كۆمەاڵیەت���ی “هەت���او ئەحمەد” س���ەبارەت بەكێش���ەی چنور دەڵێت “راس���تە بارودۆخ و چوارچێوە كۆمەاڵیەتییەكانی ئێمە هەموو ش���تێك زیاتر لەسەر ئافرەت حیساب دەكات، ب���ەاڵم ئافرەتانی���ش دەتوانن داكۆكی لەخۆی���ان بك���ەن و داوای یارمەت���ی لەالیەنی متمانەپێك���راو بك���ەن، ب���ۆ ئەو مەبەس���تەش

سەرەتا پێویستە متمانە بەخۆیان بكەن”. س���ەبارەت بەئیس���غاللكردنی ژنان بەهۆی توێ���ژەرە ئ���ەو س���ۆزدارییەوە، پەیوەن���دی كۆمەاڵیەتیی���ە دەڵ���ێ “ئەو بابەت���ە پەیوەندی ب���ە پەروەردەی خێزان و رادەی گرنگیپێدانی خێزان بەو رەگەزەوە هەیە، چونكە لەخێزانی ئێم���ەدا ئەو گرنگییەك���ەی لەالیەنی مەعنەوی بەك���وڕان تەندروستیش���ەوە و م���اددی و دەدرێ���ت نادرێتە كچ، بۆی���ە زۆربەی كچانی ئێمە بۆش���اییەكی گ���ەورە لەژیانیان���دا هەیە، زۆرجاری���ش ب���ەو هۆی���ەوە دەكەون���ە داوی

خەڵكی هەلپەرست و ناشایستە”. “رائید ژیلەمۆ” بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوون���ی توندووتی���ژی دژ بەئافرەتان لەهەولێ���ر دەڵێ���ت “ئەگەر ئەو كچ���ە بیەوێت مافی خ���ۆی وەرگرێت و توان���ی هەموو ئەو تۆمەتانەی باسییان دەكات، بسەلمێنێت، ئەوا س���ەرەتا دەبێ داوای یاس���ایی تۆماربكات و دەك���رێ داواك���ەی و دانیش���تەكانی دادگای بەنهێنی بەڕێوەبچن، ئەویش دەبێ ئەو داوایە

لە لێكۆڵەرەوەی دادی بكات”.رائی���د ژیلەمۆ، ئەوەش���ی خس���تەڕوو، كە س���ەلماندی ئ���ەوەی كوڕێ���ك لەگ���ەڵ كچێك خەوت���ووە و زیان���ی پێگەیان���دووە، لەرووی زانیس���تییەوە ماوەیەكی دیاریك���راوی هەیە، ب���ەاڵم ناس���ەلمێنرێت، ماوەی���ە ئ���ەو دوای لەهەم���ان كات���دا ئەگ���ەر ش���ایەتی هەبێت كە ئاگاداری ئەوە ب���ووە و بەردەوام یەكترییان بینی���ووە و كاتی زۆر بەیەك���ەوە ماونەتەوە، ئ���ەوا لەوانەیە بتوانێ لەدادگا بیس���ەلمێنێت و بەپێ���ی وەرگرتن���ی دادگا بڕی���ار دەدرێت. بۆ بابەتی پارەكەش هەر بەو ش���ێوەیە پێویستە كچەكە ش���ایەتی ئەوەی هەبێ���ت، كە ئەو بڕە پارەی���ەی چۆن و ب���ۆ چی مەبەس���تێك داوە بەو كوڕە. ئەوەش���ی روونكردەوە، كە ئەگەر ش���ایەتەكان، نەیانویست بەئاش���كرا شایەتی ب���دەن، ئ���ەوا دەتوانرێ���ت بەش���ێوەی نهێن���ی

شایەتییەكەیان وەربگیرێت.

چنور: پەیوەندیمان گەیشتە ئاستێك هەموو شتێك

لەنێوانمان روویدا و پارەیەكی زۆریشی

لێوەرگرتم

ژماره ژماره 261 2015/1/10 35

كـۆمـەاڵیـەتی

36 ژماره 261 2015/1/10

ژنێك كە بەوتەی هاوســـەرەكەی خیانەتی هاوســـەرگیری ئەنجامداوە، لەالیەن هاوسەر و بنەماڵـــەی هاوســـەرەكەیەوە دەكوژرێـــت، دادگاش بۆ بەســـزاگەیاندنی بكـــوژەكان هەر یەكێك لەوان بەپانزدە ساڵ زیندانیكردن سزا

دەدات، تەنها كەسێكیان ئازاد دەكرێت.ژنـــە لەســـەر كوشـــتنی ئـــەو كەســـانەی بریتیـــن كـــراون دەســـتگیر كوژراوەكـــە لەهاوســـەرەكەی، بـــاوك و برایەكـــی خـــۆی هاوســـەرەكەی، برایەكـــی و لەوەاڵمی پرسیارێكی

دادگای ســـەرۆكی دهۆكـــدا، تاوانەكانـــی

هاوســـەرەكەی دەڵـــێ “من ئەوم كوشت”.

بەوتـــەی ئـــەو، كاتێـــك خیانەتـــی لەهاوســـەرەكەی بینیوە، خاڵی خۆی ئاگاداركردۆتـــەوە، كە لەهەمان كاتدا

دەكاتە باوكی هاوســـەرەكەی، دەڵێت “مـــن باوكـــی و براكـــەی بەپیالنێكـــی

داڕێژراو ئەومان بردە شـــوێنێكی چۆڵ و كوشـــتمان، هەر لەو شوێنەش تەرمەكەیمان

ئـــاگای هیـــچ براكـــەم بـــەاڵم شـــاردەوە، لەكوشتنی هاوســـەرەكەم نییە، تەنانەت كاتی

كوشتنەكەشی نیازی خۆمم بەو نەگوتبوو”.لەكاتـــی كـــە بـــەوەدا ئامـــاژەی ناوبـــراو لێكۆڵینەوەكانـــدا باســـی لـــەوە كـــردووە، كە براكەشی بەشـــداربووە لەپالنی كوشتنەكەی، بـــەاڵم وەك خۆی دەڵێت “ئەو قســـەیەم تەنها لەبەر ئەوە كرد، كە ئەو كەســـێكی ناســـراوە و خەڵكی دەناســـێت، ئێمە بۆیە ئەومان وەك بەشـــدار لەكارەكە ناســـاند، چونكە ویستمان بەهـــۆی ئەوەوە بەزووی لەدادگا و ســـزادان رزگارمان بێت، بەاڵم نەمانزانی ئێمە و ئەویش دەكەوینـــە بـــەر حوكمـــدان، ئێســـتا دووپاتی

دەكەمەوە كە براكەم هیچی نەكردووە”.باوكـــی ژنـــە كوژراوەكـــەش تەواوی

زاواكـــەی قســـەكانی پشتڕاســـتكردەوە

و گوتی “من بەشداربووم لەكوشتنی كچەكەم، درۆمان بۆ برای هاوســـەرەكەی هەڵبەســـت، چونكـــە خەڵك دەناســـێت و بەهـــۆی ئەوەوە رزگارمـــان دەبێـــت، بـــەاڵم نەمانزانی ئەویش

تووشی سزادان دەبێت”.هەرچی برای هاوسەری ژنە كوژراوەكەیە دەڵێ “من بەشداریم لەو كوشتنەدا نەكردووە، سێ شایەتحاڵیشم هەن كە شەوی رووداوەكە مـــن لەدەرەوەی دهۆك بـــووم، من بێ تاوانم

لەم كێشەیەدا”.داواكاری گشـــتی دهۆك داوای ســـزادانی تەواوی تۆمەتبارانی كەیسەكەی دەكرد، بەاڵم ســـەرۆكی دادگا بـــرای هاوســـەری ژنەكەی تۆمەتبارانـــی و ئازادكـــرد تریشـــی بە 15 ساڵ ن د نیكـــر ا یند ز

سزادا.

كـۆمـەاڵیـەتی

ژنێك بەگەلەكۆمەی باوك و هاوسەر و خەزورەكەی دەكوژرێت

دهۆك

ژماره ژماره 261 2015/1/10 37

كـۆمـەاڵیـەتی

بە دزی تۆمەتبار دەكرێت و دەڵێ شەو ژوانم لەگەڵ

كچی ماڵەكەدا هەبووە

دهۆك

پاش ئەوەی گەنجێكی نیشتەجێی دهۆك درەنگانی شەو دەچێتە ماڵی دراوسێكەیان، لەالیــــەن پۆلیســــی شــــارەكەوە بەتۆمەتــــی دواتــــر دەكرێــــت، دەســــتگیر دزیكــــردن لەدادگای تاوانەكانی دهۆك ئازاد دەكرێت، بــــەاڵم ئــــەو بڕیــــارەی ئازادكردنــــی ســــەر ناگرێــــت، چونكــــە دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچــــەی دهۆك بەبڕیارەكەدا دەچێتەوە و

بۆ ماوەی ساڵێك زیندانی دەكات.ئــــەو گەنجــــە كــــە تەمەنــــی 25 ســــاڵە، تێهەڵچوونــــەوەدا دادگای لەبــــەردەم ئەوەی لەســــەر ئاشــــكرا دەبێت، كە لەپێناو ماڵــــەوە، ئــــەو چۆتــــە خۆشەویســــتەكەی خولەكــــی 3:30 كاتژمێــــر كــــە كاتێكیــــش بەرەبەیــــان چۆتــــە ماڵــــی دراوســــێكەیان، خێزانی خاوەن ماڵەكە ناوبراو لەو ژوورە دەبینــــن، كە پارەی تێدایــــە و دوای ئەوەی

هاوار دەكەن، ئەو هەڵدێت.خاوەنــــی ماڵەكــــە، ئــــەوەی بــــۆ دادوەر

روونكــــردەوە، كــــە ئــــەو كاتــــەی تۆمەتبار چۆتە ماڵیان بۆ ئەنجامدانی كارەكەی، تەنها هاوســــەرەكەی و كچێكــــی ئاگاداربوونــــە، بــــەاڵم ئەویــــان لەخەو هەڵنەســــتاندووە بۆ ئەوەی كێشەكە گەورەتر نەبێتەوە، چونكە وەك خــــۆی دەڵێــــت “ئــــەوان زانیبوویــــان دزەكە دراوســــێی خۆیانە، نەك كەســــێكی

تر”.لەدانیشــــتنەكانی تۆمەتبــــار ئەگەرچــــی دادگای تاوانەكانی دهۆك ئاماژەی بەوەدا بوو كە ئــــەو كاتێك تاوانەكەی ئەنجامداوە لــــەدادگای بــــەاڵم بــــووە، ســــەرخۆش تێهەڵچوونەوە ئەو گەنجە قسەكانی گۆڕی و گوتی “راســــتییەكەی ئەوەیە من لەسەر داوای كچــــی ئەو ماڵە چوومــــە ماڵەكەیان،

چونكە كچەكەیان خۆشەویستم بوو”.ئەو نەیشــــاردەوە كە ماوەی ســــێ ساڵە حــــەزی لەكچی ئەو ماڵە كردووە، شــــەوی رووداوەكەش لەســــەر خواستی كچەكە بۆ یەكتــــر بینیــــن چۆتە ماڵیان، دەشــــڵێت “من بــــێ گوناهم و هیــــچ دزییەكــــم نەكردووە،

خۆشەویســــتەكەم داوای لەســــەر تەنهــــا چووبووم”.

ئەمــــە لەكاتێكدایە كــــە دوای رووداوەكە باوكی تۆمەتبار چۆتە ماڵی دراوســــێكەیان و داوای لێبوردنــــی لێكــــردوون و هەردوو بــــەاڵم پێكهاتوونەتــــەوە، خێزانەكــــە تۆمەتبار ماوەی ســــێ مانــــگ بەر لەرۆژی هاوســــەرگیری ژیانــــی دادگاییكردنەكــــە پێكهێناوە و وەكو خۆی باسی دەكات هیچ

پەیوەندییەكی بەو كچەوە نەماوە.كاتێــــك كــــە دادوەر پرســــیاری ئــــەوەی لەتۆمەتبــــار كــــرد بۆچــــی درەنگانی شــــەو چووەتــــە ماڵــــی خۆشەویســــتەكەی، ئــــەو گوتــــی “ئــــەو هەندێك منداڵی نــــاردە الم و پێیانگوتم كە كاتژمێر 3:30 خولەكی شــــەو بچمە ماڵیان، بەاڵم لەترسی ئەوەی لەالیەن باوكییــــەوە نەكوژرێــــت مــــن تائێســــتا ئەم

قسانەم نەكردووە”.دواتــــر دادوەر بەپێــــی مــــاددەی 443ی یاسای سزادانی عێراقی بۆ ماوەی ساڵێك حوكمی زیندانی بەسەر تاوانباردا سەپاند.

38 ژماره 261 2015/1/10

منداڵ لەبارچوون و پەیدانەبوونی كۆرپە لە نێوان ژن و پیاو

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

لە واڵتی ئێمە كێشەكە ئەوەیە پیاوان لەگرنگی پرۆسەی پشكنینی كۆئەندامی زاوزێیان تێناگەن و

دانیپێدانانێن!!

جێگای داخە ئافرەتێك بەهۆی هەوكردن لەشی چڵكی گرتبێت و ئازاری هەبێ، پزیشكیش سەری ملی روحمی

بە كارەبا بسوتێنێت!!

80%ی ئەو ئافرەتانەنی داوای دووگیانی دەكەن، هێشتا پیاویان پشكنینی بۆ نەكراوە، پزیشك پێیان

دەڵێ هێلكەدانت الوازە!!

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

هەر لەســـەرتای ژیانـــەوە ئـــادەم و حەوام دروســـتبوونە بـــۆ ئـــەوەی ژیان لەســـەر گۆی پیـــرۆز لەقورئانـــی بكـــەن. دروســـت زەوی خواوەندی پەروەردگار دەفەرموێ “أنتم لباس لهن وهن لبـــاس لكم”، لێـــرەدا بەمانای ئارامی هاتـــووە نەك وەك جلوبـــەرگ، هیچ كاتێك بێ ئەوی دیكە ژیان نابێت، ئاشكرایە كە دوو رەگەز هاوســـەرگیری دەكەن، ئومێدیان هەیە نمونەی

خۆیان لەكۆرپە و منداڵ پەیدا ببێتەوە.چەنـــد هۆكارێـــك هەیـــە رێـــگا دەگـــرێ لەو پرۆسە سروشتییە، ئەگەر پیاوەكە تۆی نەبوو، یاخـــود ئافرەتەكە هێلكۆكەی نەبوو، بەمانا ئەو

دووانە كۆرپە دروست ناكەن.بـــەاڵم حاڵـــەت هەیـــە، پیاوكـــە تـــۆی هەیە، لەبەر هۆكاری جۆراوجـــۆر جوڵەی نیە، دوای رژاندنـــی لەنـــاو لەشـــی ئافرەتەكـــە، ناتوانـــێ بگاتە نـــاو لولەی منداڵـــدان، ئینجا لەبەرئەوەی تەندورســـتی باش نییـــە، بچوكە، جوڵەی كەمە، شێوەی ناتەواوە، یاخود دەوروبەری پاك نییە و خانـــەی هەوكـــردی لەگەڵ دایـــە، میكڕۆبات

رێگەی لێدەگرێ و ..هتد.بـــۆ ئافرەتەكـــەش، هێلكۆكەی هەیـــە، بەاڵم ناتوانێ لەناو هێكلەدان بێتە دەرێ، لەبەر رەقی پێیســـتی هێلكـــەدان، یان ئەگەر هاتـــە دەرەوە، بۆڕیـــەی هێلكـــەدان هەوكردنی هەیـــە، ناتوانێ

بەئارامی بەرەو سپێرمی پیاوەكە بجوڵێتەوە.دەزانـــم ئـــەو پرۆســـەیە ئاســـان نییـــە كـــە خوێندەواری بەڕێز لێی حاڵی بێت، رەنگبێ زۆر لەپزیشـــكانیش ئەگەر شـــارەزایی فســـیۆلۆجی ئـــەو كۆئەندامەیان نەبێ لێـــی حالێ نابن. بەاڵم بەگشتی ئەو خااڵنەی خوارەوە هەموو كەسێك دەبێ بیخوێنێتەوە بۆ پارێزگاری لەشی خۆی.

1. پێش هاوســـەرگیری پێویســـتە پشـــكنینی پیاوان بكرێت بۆ دەستنیشانكردنی تەندروستی كۆئەندمـــی زاوزوێـــی، چونكە ئـــەوە مەعلومە، بەشـــێكی پیـــاوان وەك كـــچ خۆیان لەســـێكس نەپاراســـتووە، تاكو ئەو رۆژەی هاوسەرگیری میزەڕۆیـــان، پێســـتیان، پشـــكنینی دەكـــەن. خوێنیـــان، هەروەهـــا ئـــاوی پرۆســـتاتیان كـــە لەگەڵ كرداری سێكســـی دەڕژێتە ناو بۆڕیەی میزەڕۆ، لەگەڵ ئـــاوی كارگەی تۆیەكە )گون(، ئەوە زۆر گرنگە هەتاكو چارەســـەری میكڕۆب و ڤایـــرۆس و كـــەڕوەكان بكرێـــت، كێشـــەكە ئەوەیـــە پیاوان دانی پێدانانێن و لەو پرۆســـەیە تێناگـــەن. ئەگـــەر ئەو شـــتەیان هەبـــێ، ژنەكە توشـــی دەردەســـەری دەكەن، ئینجا دوای 2 تا 3 مانگ لەهاوســـەرگیری خـــۆی )پیاوەكە( یان دایك و خوشـــكی دەســـتدەكەن بەگلەیی. ئەدی ئێمە بۆ ژنمـــان بۆ كوڕمان هێنـــاوە؟ منداڵمان

38 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 39

ئەو قسەیە زۆر راستە كە دەڵێ دكتۆری نەزان

نیوەی عومر و مەالی نەزانیش نیوەی دینت

دەبا!!

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

دەوێ، كوڕەكەمـــان تاقانەیـــە!! ئینجـــا ئەو ژنە بەســـتەزمانەی دەســـوڕێنەوە لەسەر دكتۆری نـــەزان، جێـــگای داخ و نیگەرانییە كە ئافرەتێك ناو لەشی چڵكی كردبێ و لەئازاردابێ بەدەستی ئەو هەوكردنە، پزیشـــكان سەری ملی روحمی بەكارەبا بســـوتێنن )كەوی( بكەن!! زۆر خراپە. چەند پزیشـــكیش هەیە دەڵێ كورتاجت دەوێ، ئەویش خراپە، هەوكردنەكە دەچێتە ســـەرەوە، ئینجا لەوەش خراپتر كە پێی دەگوترێ تیشكی روحمـــت دەوێ، هەرچی چڵـــك و ئیلتهابی ناو خەزنـــەی منداڵـــدان، پـــاڵ دەدا بـــۆ ســـەرەوە،

بۆڕیەكان چڵك دەگرن و دەگیرێن.2. ٨0%ی ئافرەتـــان كـــە داوای دووگیانـــی دەكـــەن، جارێ پیاویان پشـــكنینی بۆ نەكراوە. پێیـــان دەڵێـــن هێلكەدانت الوازە!!! ئـــەوە مانای چییە؟ كچەكە هیچ عەیبی نەبووە تا مێردكردن. ســـوڕی مانگانەی رێكوپێك بووە، زۆرجاریش لەناوەندی مانگ ژانەســـگی هەبووە. ئەوە زۆر سروشـــتییە مانـــای ئەوەیـــە هێلكەدانـــی ئیش دەكات، بەراســـتی زۆر عەیبە، ئەو نەوعە كچە بـــەزۆری نەشـــتەرگەریان بـــۆ كـــراوە لەالیەن لەهێلكەدانەكـــە دەســـتیان نـــەزان. دكتـــۆری وەرداوە، ئەگـــەر هەلیان نەگرتبـــێ بەبیانووی ئەوەی كیسۆكەی تەقییە و خوێنڕێژی هەبووە!! ئەوە زۆر ئاساییە، خۆزگە وەك جاران شەرم هەر مابا كچ باسی ژانەسكی نەكردبا، ئەوەندە توشی نەشتەرگەری نەدەبوو، )دكتۆری نەزان نیوەی عومرت دەبا، مەالی نەزان نیوەی دینت

دەبا( ئەم قسەیە زۆر ڕاستە.3. پیاوێـــك ئەگـــەر پێشـــتر ژنـــی هەبـــوو و منداڵـــی هەبـــوو، واتـــای ئـــەوە نییە تـــەواوە و پێویســـتی بەپشـــكنین نییە، چونكە دوای چەند ســـاڵێك دۆخی تەندروستی دەگۆڕێ پێویستی بەپشكینین میز و ئاوی پیاوەتی و خوێن هەیە، بەتایبـــەت كـــە ژنە تازەكەی گەنـــج بێت و هیچ

كێشەی نیشان نەدابێ.4. دوای هاوسەرگیری ئەگەر ژنان هەستیان بـــەژان كـــرد، كاری سێكســـیان بەئـــازار بوو، ئەوە نیشـــانەی هەوكردنە و شـــتی تازە لەناو لەشـــی روویداوە، بەپشـــكنینی میز و ئاوی ناو لەشـــی، زۆر بەئاسانی چارەســـەر دەكرێ، بۆ مـــاوە هەفتەیەك پارێزی لەپیاوەكە بكات، تاكو

ئەویش پشكنینی بۆ دەكرێ.5. زۆرجار هەیە پیاوەكە ژمارەی تۆیەكەی كەمە، هەوكردنی تێدایە، ئەوەیان چارەســـەری زۆر ئاســـییە. بەهیـــچ پێوەرێـــك نابـــێ بڕوا بۆ منداڵـــی لولـــە JVF، ئەگەر ژمارەكـــە 1 ملیۆن ســـپێرم بێت لە 1 مللتر بێت لەئاوی پڕۆستات، دەتوانیـــن كـــۆی بكەینەوە و خاوێـــن بكرێتەوە

لەچڵك و ســـپێرمە خراپەكان، ئینجا لەناوەندی مانـــگ بەســـۆندەیەكی باریكی تایبـــەت بۆ ناو روحمـــی ژنەكـــەی. ئـــەو پرۆســـەیە هەتاكو 6 جاریـــش دەتوانین جێبەجێی بكەیـــن، مانگی 2 رۆژ لەرۆژانـــی 12 و 13 ســـوڕی مانگانە تاكو 3 مانگ. ئەگەر یەك ســـاڵی بەســـەردا رۆیشت و تـــۆی پیاوەكەی بەعیالج چـــاك نەبوو، ئینجا دەســـت پێدەكەیـــن، ژنەكـــە ئامـــادە بكەیـــن بۆ JVF چاندنی خانەی كۆرپە. لێرەدا پرۆســـەیپێویستە بۆ هەردووكیان روونبكرێتەوە، ژنەكە دەكەوێتـــە ژێر فشـــاری دەرزی لێدان ئەویش كێشەی زۆر خۆی هەیە، كاتی ئامادەبوونی بۆ دەرهێنانی هێلكۆكە پێویستە لەدەستی كەسێكی زۆر شـــارەزا ئـــەو پرۆســـەیە جێبەجێ بكرێ، زۆرم لەال ســـەیرە، هەرچـــی تاقیگەی JVF بۆ

دەكرێ، دەڵێ ئەمن لێزانم. كە ئافرەت خۆی دەخاتە بەردەست پزیشكی نـــەزان، نیوەی خەتاكەی هـــی خۆیەتی، نیوەی دیكەی وەزارەتی تەندروستیە، كە پێداچوونەوە نـــاكات، بزانـــێ بۆچـــی ئـــەو هەمـــوو ئافرەتـــە بەهـــۆی پزیشـــكی نـــەزان لەكەڵـــك كەوتوونە. لێـــرەدا داوا لەوەزارەتـــی تەندروســـتی دەكەم لیژنەیەك پێكبهێنێ لەكەسانی بێالیەن و لێزان، راوێژكارێـــك لەدەرەوە بهێنـــێ ئەگەر متمانەی بەئێمە نییە، بەو هەموو ســـەنتەری دابێتەوە و بزانێ ئیشیان لەسەر چ پێوەرێكە؟ ئەو ژینگەی ئیشـــی لێدەكرێـــت چەنـــد شـــیاوە بـــۆ JVF ؟ هەتاكەی فێڵ لەهاواڵتی نەزان بكرێت؟ خۆمان

و كاری پزیشكیمان لەبەرچاو كەوتووە. دوا ئامۆژگاریم بۆ هەردوال ژن وپیاو:

پێویســـتە هاوســـەرگیری دوای یەكـــەم: بكـــەن چارەســـەری هەوكـــردن پشـــكنین

بكرێ.كێشـــەتان هیـــچ ئەگـــەر دووەم: نەبـــوو، تاكو یەك ســـاڵ بـــۆ منداڵ چاوەڕوان بن، لەو ماوەیە تێدەگەن ئینجـــا دەبـــێ ئـــارام ژیانتـــان و

كۆرپەلە پەیدا بكەن.ســـێەم: كاتێك چونە پزیشـــك

هەردووك بەیەكەوە بچن.چـــوارەم: نهێنییەكانی خۆتان )ژن و مێردایەتـــی( لەالی ژنانی ماڵەوە باس مەكـــەن، دەروونی

خێزانەكانتان بریندار مەكەن.

پێنجـــەم: لەكـــۆی 100 خێـــزان لـــە 20%یان تـــر ئـــەوی هەیـــە، بەچارەســـەر پێویســـتی

بەسروشتی منداڵی پەیدا دەبێ.تكایە وازبهێننن لەوەی بڵێن پشـــتت شـــلە و دەبێ سەری روحمت ببەستین و گرێی بدەین.ســـەری روحم بەدەســـتتێوەردانی پزیشكان شلدەبێ و تێكدەچێ، چەند ژمارەیەكی كەم ملی روحمی كورتە، ئەویش هەموو بەســـتنی ناوێ و نابێ لەپێشی مانگی چوارەم بكرێت. وا دیارە كێشەی ژنان زۆرە، بۆیە ئەو هەموو نۆڕینگەیە هەیـــە و پـــڕە لەنەخـــۆش، لە 50% پێویســـتیان

بەرێنمایە نەك دەرمان و نەشتەرگەری.

40 ژماره 261 2015/1/10

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

گرنگی گۆشت چەوری كەمەر مەترسیدارەماسی بۆ منداڵ

پێنج هۆكار سوڕی مانگانە دوادەخەن

كۆمەڵەی ئەڵمانی بۆ چەوری و شــــەكرە هۆشــــداری دەداتە ئــــەو كەســــانەی چــــەوری كەمــــەر و ســــكیان زیــــاد دەكات و پێیانڕادەگەیەنێــــت، كــــە ئەمە هۆكار و نیشــــانەیە بۆتوشــــبوون بەنەخۆشــــی شــــەكرە و دڵ و بەرزبوونــــەوەی

فشاری خوێن و جەڵتەی مێشك و دڵ.لــــە توێژینەوەیەكــــی پزیشــــكی ئــــەم كۆمەڵەیەدا هاتووە، نابێت كەمەری پیــــاوان لە 102 ســــانتیمەتر و هی ژنان لە ٨٨ ســــانتیمەتر زیاتر بێت، ئەگەر لەوە زیاتر بێت، نائاساییە و مەترســــیدارە و پێویستە ئەو كەسە كێشــــی لەشــــی دابەزێنێــــت، چونكــــە زیادبوونــــی هــــەر كیلۆگرامێك و هەر سانتیمەترێك، زیاتر لەنەخۆشی نزیكت دەكاتــــەوە. هەروەهــــا ئــــەو كۆمەڵــــە راشــــیگەیاندووە، كــــە دابەزاندنی لەقەڵەویەكــــەت كیلۆگــــرام 5ئەگــــەری %5٨ بەرێــــژەی بەنەخۆشــــی توشــــبوون كەمدەكاتــــەوە شــــەكرە %30 بەرێــــژەی و لەنەخۆشیەكانی دڵ

دەتپارێزێت.

پرۆفیســـۆر “هیلدیـــگارت” ئەندامی تۆڕی “تەندروســـتی رێگایـــە بۆ ژیان” لەواڵتـــی ئەڵمانیا

ئاشـــكرای كرد، كە پێویســـتە دایكان و بـــاوكان هەفتانە دووجار گۆشـــتی ماســـی بدەنە منداڵەكانیان، چونكە ماســـی

دەوڵەمەنـــدە بەیۆد و چەوریەكانی و ئۆمیگا3، كە پێویســـتن بۆ گەشەكردنی مێشك و چاو، هەروەها پێویستە بڕی ئەو ماسیەی منداڵەكە دەیخوات بۆ هەر ژەمێك 25 تا 35 گرام بێت و ماسیەكە باش برژابێت و كاڵ نەبیت و لەئێسكەكانی پاككرابێتەوە، نەوەك

لەكاتی خواردنیدا كێشەی بۆ دروست بكات.

كاتێك ئافرەتی شوكردوو سوڕی مانگانەی دوادەكەوێت، یەكسەر بیــــر لەدووگیانی دەكاتەوە، بەاڵم لەراســــتیدا كۆمەڵێك هۆكاری تر

هەن، كە سوڕی مانگانە دوادەخەن، ئەوانیش بریتین لە:1. دڵەڕاوكــــێ: كاردەكاتە ســــەر هۆرمۆنەكانی ئافرەتان، بەمەش

هێلكە دروست نابێت و سوڕی مانگانەكە دوادەكەوێت.2. نەخۆشــــیەكان: توشــــبوون بــــە نەخۆشــــیە جۆراوجــــۆرەكان

كاردەكاتە سەر سوری مانگانە و دوایدەخات.3. گۆڕانی كاتی ئیشــــكردن: هەر گۆڕانكارییەك لەكاتی ئیشكردن رووبدات، وەك گۆڕینی كاتی دەوام لەرۆژەوە بۆ شەو، كاردەكاتە ســــەر جەســــتە و رێكخستنی جەســــتە، بەمەش ســــوڕی مانگانەی

تێكدەچێت و دوادەكەوێت.4. دەرمــــان: خواردنی هەندێك دەرمــــان دەبێتە هۆی دواكەوتنی سوڕی مانگانە، بۆیە پێویستە بەر لە بەكارهێنانی، راوێژ بە پزیشك

بكرێت.5. زیادكردن و كەمكردنی كێشــــی لەش: بەمەش سوڕی مانگانە

تێكدەچێت و دوادەكەوێت.

40 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 41

لەكاتی خەوزڕاندا كتێب بخوێنەوەلەتوێژینەوەیەكـــی ئەمریكیـــدا دەركەوتـــووە ئەو كەســـانەی توشـــی كەمخەوی دەبن، یان خەویان دەزڕێ، شـــەوانە باشـــتر وایە چەند الپەرەیەكی كتێبێكی ئاسایی بخوێننەوە، نەوەك بچنە ســـەر كۆمپیوتـــەر و ئەنتەرنێت، یـــا ئایپـــاد بەكاربهێنن، چونكە هەموو ئەو شاشانە جۆرە تیشكێك دەدەنەوە كە پێی دەوترێت “تیشـــكی شـــین”، ئەو تیشكە كاردەكاتە ســـەر مێشك و رێژەی مادەی “میالتۆنین” كەمدەكاتەوە، كە هۆكارە بۆ نوستن و خەو، ئەمەش لەالیەك خەوكەی كەمدەكاتەوە و لەبەیانیانیشدا وا لەو كەسە دەكات هەست بەگێژبوون و بەماندوبوون بكات و توانای

سەرنجدانی كەمدەبێتەوە و مێشكی بەباشی كارەكانی ناكات.

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بۆچی بە بۆنی نانی گەرم هەست بە برسیەتی دەكەین؟

كـــەس نیـــە بـــەالی نانەواخانەیـــەك تێنەپەرێـــت و بۆنی نانی گەرمـــی بۆبێت و ئارەزووی بۆ نەجوڵێ، هەرچەندە تێریش بێت ئارەزووی نان خواردن دەكات، بێ ئەوەی هۆكارەكەی بزانێت، بەاڵم توێژینەوەیەك لەهۆڵەندا دەریخســـتووە هۆكاری جواڵنی ئـــارەزووی نانخـــواردن لەكاتـــی بۆنكردنـــدا ئەوەیـــە، بۆنكردن راســـتەوخۆ بەبەشـــێك لەمێشـــكەوە بەســـتراوەتەوە، كـــە ئەو بەشـــە ئـــارەزووەكان دەجوڵێنێت و هانـــدەری حەزی خواردنە، تەنانەت هەندێك لەپزیشـــكەكان وەك چارەســـەر بەكاریدەهێنن بۆ ئەو نەخۆشـــانەی توشـــی بەدخۆراكی بوونە، تاوەكو حەزی

نانخواردنیان ال دروست ببێت و نان بخۆن.

42 ژماره 261 2015/1/10

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

بەم 10 رێگایە پزیشكان هەوڵی كوشتنت دەدەن

ئاالن عومەر

گــــەر لیســــتێكی نــــاوی ئەو كەســــانەت هەیە، كە دەیانــــەوێ بتكوژن یان لەكۆڵت بكەنــــەوە، بێگومان ناوی پزیشــــكەكان لەناویــــدا تۆماركــــراوە، لەوانەیــــە لە لوتكەی لیستەكەدا نەبن، بەاڵم هەوڵ بــــۆ لوتكــــە دەدەن، لەرێــــگای چەند رێوشــــوێنێكەوە، كە لەچەند ساتێكدا دەبنە هۆی كوشتنت، بێ ئەوەی دركی

پێ بكەی.پیشــــەی پزیشــــكیی لــــە پیشــــە هــــەرە بەرزەكانی مرۆڤایەتیە، بۆیە پزیشك گــــەورەی بەرپرســــیاریەتیەكی هەیە، چونكە هەر هەڵەیەك باجەكــــەی لەوانەیــــە بێت. نەخۆشــــێك گیانــــی خــــوارەوە ئەمانــــەی كە رێوشــــوێنانەن، ئەم لەپزیشــــكان بەشــــێك نەخــــۆش بەهۆیانــــەوە

دەكوژن: 1. هەڵەی پزیشك

لەهەندێــــك پیشــــەدا هەڵەكردن رەنگە باجەكەی تەنیا لەدەستدانی كڕیــــار بێت، یــــان زیانــــی مادی بەدواوە بێت، بەاڵم لە پیشــــەی پزیشكیدا هەڵەكان دەرەنجامی خراپتریــــان لــــەوە زۆر دەبێت. بــــۆ نمونە ئافرەتێكی دووگیان بەناوی )مارینا( بۆ وەرگرتنــــی دژە بەكتریایەك دەرمانخانەیــــەك، چــــووە كەچــــی دەرمانســــازەكە بەهەڵــــە حەبێكــــی تری پێدابــــوو، كاتێك مارینا هەســــتی كرد دەنكێك

42 ژماره 261 2015/1/10

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره ژماره 261 2015/1/10 43

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

لــــەو حەبانــــەی قوتــــداوە، كــــە تایبەتن بە لەباربردنــــی منداڵ، بەختی هەبوو كە زوو

هەستی كرد و رزگاری بوو.مەبەســــتی بــــۆ تــــر نەخۆشــــێكی گورچیلــــە دەرهێنانــــی نەشــــتەرگەری ســــەردانی نەخۆشــــخانەیەكی كرد، بەاڵم لەجیــــات گورچیلــــە بەهەڵــــە پزیشــــكەكە جگــــەری دەرهێنابــــوو و بەو هۆیەشــــەوە گیانی لەدەســــتدا. چیرۆكــــی قوربانیەكانی هەڵەی پزیشــــكان گەلێــــك زۆرن، ئافرەتی دووگیــــان نەشــــتەرگەری ســــیزاریانی بۆ كــــراوە و ریخۆڵەی قرتێنــــدراوە، تا چەند رۆژێــــك دواتــــر گیانی لەدەســــتداوە!! یان چەندیــــن جــــار بیســــتومانە كــــە پزیشــــك لەنــــاو نەشــــتەرگەرییەكەی كەرەســــتەی

سكی نەخۆشەكەدا بیرچووە!!پەیمانگەیەكــــی ئامــــاری بەگوێــــرەی پزیشــــكی ئەمریكی دەركەوتووە، ســــااڵنە 44 هــــەزار كــــەس لــــە ئەمریــــكا بەهــــۆی هەڵەی پزیشــــكەوە گیان لەدەست دەدەن! ئــــەی دەبــــێ الی خۆمــــان لە كوردســــتان ئــــەم ژمارەیــــە چەند بێــــت؟ بێگومــــان نە هیــــچ لێكۆڵینەوە و داتــــا و ئامارێك هەیە،

نەگرنگیش بەم مەترسیە دراوە. 2. بەرتیلی رێكالم و بانگەشە

پزیشــــكان لــــە كــــەم ژمارەیەكــــی لەبەرامبەر دەســــكەوتێكی مادیدا ئامادەی رێــــكالم و بانگەشــــەكردنن بــــۆ هەندێــــك جۆری چارەســــەر، كە خۆشــــیان دەزانن پەیوەندی بە جۆری نەخۆشــــیەكەوە نیە، بەڵكو زۆرجار دۆخی نەخۆشەكە خراپتر دەكات، وەك هەندێــــك جۆری خواردنەوە وپاككــــەرەوەی بێ ناونیشــــان و لەزگەی دەرمانــــی و ددان هەویــــری و خــــراپ گیایــــی و .. هتد. یاخود پزیشــــكەكە لەگەڵ دەرمانخانەیــــەك رێكدەكەوێت و جۆرێك دەرمانــــی بــــۆ ســــاغدەكاتەوە، بــــۆ هــــەر نەخۆشــــێك چەنــــد دانەیەك لــــەو دەرمانە دەنوســــێت، بــــێ ئــــەوەی پێویســــتی پێــــی هەبێت، بەمەش تەندروســــتی نەخۆشەكە تا لێــــواری مەرگ دەبات، یــــا رەنگە ببێتە

هۆی مردنی نەخۆشەكە. 3. دیاریكردنی ئامانجەكان

پێشــــوەختە ئامانجێكــــی دیاریكردنــــی لەكاری پزیشــــكیدا بەخراپ دەشــــكێتەوە. سیاســــەتێكی نەخۆشــــخانە هەندێــــك دیاریكــــراو پێــــڕەو دەكــــەن و ئامانجێكی تــــەواوی دەكــــەن، رەچــــاو دیاریكــــراو دەخەنــــە كارمەندەكانیــــان و پزیشــــك

ژێــــر فشــــارێكی زۆر بــــۆ هێنانــــەدی ئەو ئامانجانــــە، كــــە زۆرجــــار ئەمــــە لەســــەر حســــابی پشتگوێخســــتنی هەندێــــك كاری تری گرنگە، كە پێویســــتە بۆ نەخۆشــــەكە بكرێت، لەئەنجامیشــــدا دۆخی نەخۆشەكە

تێكدەچێت یا هەندێكجار دەشمرێت. 4. دژە بەكتریا

كاتێك توشی نەخۆشــــیەكی بەكتریایی یان ڤایرۆســــی دەبین، زۆر بەسادەیی بۆ بەدەســــتكەوتنی چەنــــد دژە بەكتریایــــەك دەچینە الی پزیشك، لەبەرامبەر ئەو كارە ســــادەیەدا، كارێكی زۆر ئاڵۆز لەناوەوەی لەشــــی مرۆڤــــدا روودەدات. دەرمانی دژە بەكتریــــا قازانجێكــــی مــــاددی زۆریان بۆ بەرهەمهێنەرانــــی دەرمان نیە، بۆیە كارگە مافیاكانــــی داودەرمــــان وەبەرهێنــــان لەو جــــۆرەی دەرماندا ناكــــەن و جۆری تازە و پێشكەوتووتر ناخەنە بازاڕەوە. لەكاتی بەكارهێنانی دژەبەكتریا، جەستەی مرۆڤ دوچاری حاڵەتێكی مەترســــیدار دەبێتەوە، پێی دەگوترێت “بەرگری دژە بەكتریاكان”، بەكتریــــای دەرمــــان جــــۆرە بەكتریایەكی بەكتریــــای كوشــــتنی بــــۆ ئامادەكــــراوە مەترســــیدار بۆســــەر لــــەش، بــــەاڵم وەك چەكێكی كوێــــر وایە، ئــــەو بەكتریایانەش دەكوژێــــت، كە بەســــوودن بۆ لــــەش، لەو حاڵەتــــەدا بەرگــــری لەش كــــەم دەبێتەوە، دژە بەكتریاكانیــــش بەهێــــز دەبــــن. بۆیــــە زۆر بەكارهێنانــــی كاریگەری كوشــــندەی لەســــەر نەخــــۆش دەبێــــت و هەمــــوو ئەو نەخۆشــــیانەی پێمانوابووە چەند ســــاڵێك پێش ئێستا چارەسەرمان كردوون، لەگەڵ نەمانی بەرگری بەپەلە بۆ تۆڵەســــەندنەوە

دەگەڕێنەوە!! 5. دەرمانی تاقیكردنەوە

كاتێــــك بینیومانــــە فیلمەكانــــدا لــــە نەخــــۆش لەقۆناغێكی زۆر ترســــناك دایە و چاوەڕێــــی مــــەرگ دەكات، پزیشــــكێك دێتەالی و پێی دەڵێ دەرمانێكی تازە هەیە تاقینەكراوەتــــەوە، رەنگە بۆ ئەو باش بێت گەر رازی بێت لەســــەری تاقی بكرێتەوە، نەخۆشــــەكەش لەنائومێــــدی خــــۆی، كــــە پێیوایــــە تەندروســــتیەكەی لەمــــە خراپتر نابێت، رازی دەبێ، بەئومێدی ئەوەی ببێتە

هۆی چاكبوونەوەی.واقعیشــــدا لــــە جــــار هەندێــــك ئەمــــە زۆر جیــــاوازی بــــەاڵم روودەدات، ژیانــــی خــــۆت ئــــەوەی، لەنێــــوان هەیــــە بەنائومێدی یان بەئازارەوە بەكۆتابهێنیت.

توێژینەوەیەكــــی زانســــتی دەریخســــتووە تەنیــــا یەك بەش لەســــێ بەشــــی دەرمانە ئەرێنیــــان كاریگــــەری تاقینەكــــراوەكان لەســــەر نەخۆش دەبێ، بەاڵم النیكەم دوو بەشــــەكەی تری دەرمانــــەكان كاریگەری ترســــناكیان لەســــەر نەخۆشــــەكە دەبێت، بۆیــــە بەكارهێنانی ئەم جــــۆرە دەرمانانە وەك ئــــەوە وایە بەپەلــــە لەكۆتاییهێنان بە

ژیانت بكەی!و زیــــاد نەشــــتەرگەرییە .6

ناپێویستەكانپێویستە نەشتەرگەری كۆتا چارەسەر بێــــت، نەك بەردەوام پەنــــای بۆ ببردرێت، پزیشــــك لەكاتــــی نەشــــتەرگەریدا دەچێتە بــــەدەوری و نەخــــۆش جەســــتەی نــــاو ئەندامەكانــــی ژوورەوەیدا دەســــوڕێتەوە، كــــە هەمووكات ئەمــــە بیرۆكەیەی باش و

پێویستیش نیە. ئەم حاڵەتانە لەمڕۆی نەخۆشخانەكانی كوردستاندا زۆر بەبەرباڵوی بەدیدەكرێت، چەندیــــن نەخــــۆش بــــێ ئەوەی پێویســــت بووبێــــت، جا لەپێناوی دەســــكەوتی مادی بووبێت، یا ئارامنەگرتنی پزیشــــك بەدیار

نەخۆشەوە، نەشتەرگەرییان بۆ كراوە! 7. پشتگوێخستن و فەرامۆشكردن

ئەمەیــــان لە نەشــــتەرگەری ناپێویســــت خراپتــــرە. لــــە ئەمریــــكا، كــــە سیســــتەمی تەندروستی تێیدا پێشكەوتووە، راپۆرتەكان بــــاس لــــەوە دەكــــەن، ســــەرژمێریكردنی ئەو نەخۆشــــانەی بەهۆی پشتگوێخســــتن لەدەســــت گیــــان فەرامۆشــــكردنەوە و دەدەن زۆر ئەســــتەمە، چونكە حاڵەتەكان گەلێــــك زۆرن. ئەی لە واڵتی خۆمان گەر ئامارێكی دروســــت هەبێت، دەبێ ســــااڵنە چەنــــد نەخــــۆش بەهــــۆی كەمتەرخەمی و فەرامۆشكردنی پزیشكەوە گیان لەدەست

بدەن؟لــــە ئەمریكا نە خۆشــــێك بەناوی “كاین جــــۆری” تەمەن 22 ســــاڵ لــــە تینویەتیان مرد، كاتێك تیمی پزیشــــكی رەتیانكردەوە ئاوی پێبــــدەن. ئەمــــە بێڕەوشــــتیە وانیە؟ بەاڵم لەوانەیە نەزانی كە 110 كەســــی تر بەهەمان شــــێوە مردوون و 43 نەخۆشی تریش لەبرســــان مردوون!! ئەمە ئەو كاتە روودەدات، كە پزیشــــك خۆی لە نەخۆش

گێل دەكات.پاڵەوانــــی حاڵەتەكانــــی كەمتەرخەمی و پشتگوێخســــتن زیاتــــر پزیشــــكانی ددانن، بیربكەرەوە كاتێك پزیشكێكی ددان هەمان

كـۆمـەاڵیـەتی

44 ژماره 261 2015/1/10

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

ئــــەو كەرەســــتانەی بۆ چارەســــەركردنی دەمی نەخۆشێكی تری بەكاریهێنابوو، بێ پاككردنەوەیان بۆ تــــۆش بەكاریدێنێتەوە، ئەمەیــــان بەراســــتی قێزەونــــە! زۆرجــــار و زۆر ســــەرقاڵی بەهــــۆی پزیشــــكان زۆری ژمــــارەی نەخۆشــــەكانیانەوە، ئەم

كەمتەرخەمیانە دەنوێنن. ٨. تەمبەڵی

بەوەدانــــاوە، دانــــی نەخۆشــــخانەیەك پزیشــــكیەكانی كارمەنــــدە 10%ی تەنیــــا بەر لەكارەكانیان دەســــتەكانیان بەجوانی دەشۆن. لەمێژە وا حاڵیكراوین، كە شوشتنی دەســــت بۆ خۆپاراستنە لەنەخۆشی، بەاڵم حاڵەتەكە هەر تەنیا نەشوشــــتنی دەســــت نیە، بەشــــێك لەپزیشــــكان كارە رۆتینی و ســــەرەتاییەكانی خۆیان لەگــــەڵ نەخۆش فشــــاری گرتنــــی وەك نــــادەن، ئەنجــــام خوێنــــی نەخــــۆش، یا

دەچێــــت لەبیریــــان گرنگ پێیانوایــــە یــــان یــــاوەری نیــــە. كەســــێكی نەخۆشــــێك لەنەخۆشــــخانەی لەدایكبوونــــی هەولێــــر بەســــڤیلی گــــوت “پزیشــــكێكی ئافرەت هاتە ژوورەوە و بێ ئەوەی فشــــاری بگرێت، نەخۆشەكەمان خوێنی لەســــەر فایلەكە نوسی فشاری خوێنی )٨/13(ە و ژوورەكەی جێهێشت. كاتێك پرسیارم كرد كە بۆ وایكرد، بەگژمدا هاتەوە و زۆر قســــەی ناشیرنیشــــی

كرد”. 9. كوشتنی بەزەییانە

ئـــەم دیمەنەمـــان زیاتر لە كاتێـــك بینیـــوە، فیلمـــەكان نەخۆش دەكەوێتە دۆخێكی نێـــوان مـــەرگ و ژیانـــەوە و نایەتـــەوە هـــۆش خۆی، پزیشـــكی بەرپرس دەچێتە

الی بنەماڵەكـــەی، تاكـــو رازیـــان بـــكات نەخۆشـــەكە لەژێـــر ئامێرەكـــە دەربهێنن، بۆ ئەوەی چیتر كەلوپەلی نەخۆشخانەكە بەبێ ســـوود بەكارنەهێنێ و شوێنەكە بۆ

نەخۆشێكی تر چۆڵ بكات.بەشـــێك لەپزیشـــكان ئەمە بەباشترین چەنـــد بـــەاڵم دادەنێـــن، رێگەچـــارە راپۆرتێكی ترسناك دەریدەخەن، هەندێك لەپزیشـــكان لەپێنـــاو زیادكردنـــی رێژەی نەخۆشەكانیان ئەو جۆرە وەهمە دەخەنە بیر و خەیاڵی كەســـوكاری نەخۆشـــەكە، كە ئیدی چارەسەری نەماوە و “كوشتنی بەزەییانـــە” باشـــترین رێگاچارەیە، تەنیا لەپێناو ئەوەی شـــوێنەكە بۆ نەخۆشـــێكی تازەتـــر چۆڵ بكەن، كە داهاتێكی باشـــتر

دەبێت بۆ نەخۆشخانەكە! 10. هەڵەی تاقیگە و پشكنینەكان

زۆرجار پزیشـــكی تیشك و پشكنین و تاقیگەكان لە كوشـــتنی نەخۆشدا بەشدار دەبن، جا بەهـــۆی بەكارهێنانی كەلوپەلی هەرزان و ئامێری كۆن و لەكەڵككەوتووە بێت، یا نەشارەزایی كارمەندی كارپێكەری ئامێـــرەكان، یـــان هـــەر هۆكارێكـــی تـــر بێـــت، دەرەنجامـــی پشـــكنینەكان راســـت دەرناچن، پزیشـــكی پســـپۆڕیش لەســـەر بنەمای ئەو دەرەنجامە هەڵەیە چارەسەر بۆ نەخۆشـــەكە دەنوســـێت، ئینجـــا دواتر شـــوێنەواری نەرێنی لەســـەر نەخۆشەكە جاریـــش هەندێـــك و دەردەكەوێـــت داودەرمانـــەكان دەبنـــە هـــۆی كوشـــتنی

نەخۆشەكە. لەكوردســـتانیش تاقیگەكان سەریان لە نەخۆش شێواندووە، بە دەگمەن ئەنجامی دوو تاقیگەی پزیشكی بۆ هەمان نەخۆش لەیەكترەوە نزیك دەبێت، بۆیە نەخۆشەكە ناچـــار دەبێت چەندیـــن جار و لە چەندین تاقیگە پشـــكنینەكانی دووبارە و سێ بارە بكاتـــەوە و پارەیەكـــی زیاتـــری بەهەدەر بڕوات، دواجاریش بەهەڵە نەخۆشیەكەی

دەستنیشان دەكرێت!گەر تۆ كەســـێكی لە بواری پزیشـــكیدا كاردەكەی، پێویســـتە لەسەرت ئاگاداری ئـــەم دە خاڵـــە بی و خۆتیـــان لێ بەدوور بگـــری، بەدڵنیاییـــەوە هەموومان مرۆڤین و هەڵـــە دەكەین، بـــەاڵم هەوڵبـــدە بەپێی توانـــا خـــۆت لەهەڵـــە بەدووربگـــری، بۆ ئەوەی نەخۆش باجی ئەم هەڵەیە نەدات، لەكاتێكدا هیچ پەیوەندیەكی بەم هەڵەیەی

تۆوە نیە.

44 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 45

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

حەز بە رۆڵی ئافرەتی

ستەملێكراو دەكەم

سایە قەرەداغی:

46 ژماره 261 2015/1/10

هونەری

لەم ســـیدیە تازەیـــەت چۆنە لەگەڵ كەمال گوڵچینی برات گۆرانیتان پێكەوە نییە؟هەمـــوو لەمـــەودوا گوڵچیـــن: شـــەهرام كارەكانـــم بەتەنیـــا دەكـــەم، بەاڵم حەزیشـــم

لەدوێت هەیە. كارەكانـــت بەبـــێ كەمـــال گوڵچینی

برات قورس نەبووە؟شەهرام گوڵچین: نەخێر زۆر باشتر بووە.

باشییەكەی لەچی دایە؟شـــەهرام گوڵچیـــن: باشـــییەكەی لەوەدایە جـــاری یەكەم ناوبانگمان بۆ دروســـتبوو ئەو ناوبانگە بـــۆ هەردووكمان بوو، بەاڵم وابزانم ئەمجـــارە ناوبانگەكـــە تەنیا بۆ خۆمـــە، ئەوە باشـــترە خەڵكەكە بەتەنیا خۆم بناسێت، نەك

لەبەر كەسێكی دیكە من بناسێت. ئەلبوومەكـــەت باڵوكـــردەوە بۆچی

كلیپت نییە؟هەیـــە زۆركـــەم گوڵچیـــن: شـــەهرام ســـەرەتای گۆرانیبێژێـــك لەهونەرمەنـــدان

گۆرانیبێــــژی الو شــــەهرام گوڵچیــــن، كە دوو و كوردســــتانە رۆژهەاڵتــــی خەڵكــــی ســــاڵ پێش ئێســــتا خۆی و كەمــــال گوڵچین لەكوردســــتان ناوبانگیــــان بەگۆرانییــــەك بڕیــــاری زوو هــــەر بــــەاڵم دەركــــرد، جیابوونەوەیان لەكاری هونەری دا، هەفتەی رابــــردوو شــــەهرام ئەلبوومــــە نوێیەكــــەی بەبێ كەمال گوڵچیــــن بالوكردەوە، كە لە ٨ گۆرانــــی پێكهاتووە، هەر بۆ ئەم مەبەســــتە لەهەولێــــرە و ســــڤیل ئــــەم چاوپێكەوتنــــەی

لەگەڵ ئەنجامدا.

دەركەوتنـــی بەدەنـــگ بەناوبانـــگ بێـــت بەبێ كلیپ، مـــن لەوانە بووم كە خەڵـــك كارەكانی منی قبـــووڵ كرد بەبێ كلیـــپ و بەبێ ئەوەی كـــەس روخســـاری مـــن بناســـێت، هەروەها مـــن زۆربەی كارەكانـــم بەدەنگ بووە، رەنگە ئەوەش بۆ الیەنە مادییەكە بگەڕێتەوە، یاخود دەرفەتـــی كلیپـــم بـــۆ نەڕەخســـا بێـــت، بەاڵم

لەمەودوا كلیپ دەكەم.هـــۆكار لەبـــەر دوو كاتـــەدا لـــەم هونەرمەنـــدان ئەلبـــووم و كاری نوێیان نییە، جگـــە لەگۆرانـــی نیشـــتیمانی نەبێـــت، ئەویش لەبـــەر قەیرانـــی دارایـــی و و شـــەڕ، تۆ چۆن

توانیت ئەم ئەلبوومە باڵوبكەیتەوە؟شـــەهرام گوڵچین: وایە، من دوو ســـەنتەر هاوكاریان كردم، ســـەنتەری “شـــارەكەم” و ســـەنتەری “دونیـــا” هەمـــوو كارەكانمیان بە ئۆرجینـــال كـــردووە و سپۆنســـەری تەواوی ئەلبوومەكـــەم بـــوون، باڵوبوونـــەوەی ئـــەم ســـیدیە تەنیا لەبەر الیەنی مـــادی نەبووە، كە باڵومكردبێتـــەوە بڵێم با زوو باڵوی بكەمەوە، دەزانـــم ئێســـتا دڵـــی خەڵـــك خـــۆش نییـــە و غەمبارن، بـــەاڵم ئەوە مانای ئـــەوە ناگەینێت ئێمەی هونەرمەندان دەســـت لەكاربكێشینەوە و هیـــچ نەكەیـــن، دەبـــێ كارێـــك بكەیـــن ئەم بارودۆخـــە و ئەم غەمگینیـــەی چەند مانگەی

خەڵك بگەیەنینەوە جاری جاران. لەهەولێر نیشتەجێ بوویت؟

شـــەهرام گوڵچیـــن: ناوەڵاڵ، مـــن هاتووچۆ دەكـــەم، بەنیـــاز نیم بە تایبەت لەیەك شـــوێن بمێنمەوە، ئەوە بۆمن باشـــترە لەیەك شـــوێن

نەبم. لەگەڵ خۆشەویستە هەولێرییەكەت

ماویت؟

شەهرام گوڵچین: نەخێر نەماوم. بۆچی نەماویت؟

شەهرام گوڵچین: چونكە زۆربەی كات من بەتەنیـــام و حەزدەكـــەم هەمیشـــە بەتەنیا بم،

ئەم هەستە تەنیاییەم خۆشترە بۆ من. بـــوو دەستپێشـــخەر كـــێ

لەجیابوونەوەكەتان؟شـــەهرام گوڵچین: من، ئەو هیچ خەتایەكی نەبـــوو، هەروەهـــا دوو گۆرانـــی لەم ســـێدیە تازەیـــەم بەتایبەت باس لەم خۆشەویســـتییە دەكات “مـــن خەتـــام كـــردووە” و “من درۆم كردووە”. ئینشاڵاڵ گۆرانییەكم دەكەوێتە بازاڕ بەنـــاوی “كانی دڵـــم”، بەبڕوای خـــۆم یەكێك گۆرانییەكانـــم، پڕماناترینـــی و لەجوانتریـــن بەمنزیكانە ئەویش باڵدەبێتەوە و رەنگە لەدڵی

زۆر كەسدا بمێنێتەوە.لـــەو پەشـــیمانی كەواتـــە

خۆشەویستییە؟شـــەهرام گوڵچیـــن: نەخێر پەشـــیمان نیم، چونكە هەر كارێك بەدڵی خۆم بێت دەیكەم و پەشیمان نابمەوە، هەروەها دڵم خۆشیویست،

بەاڵم تەنیاییەكە بۆ من باشتر بوو. كەواتە جارێكی دیكە خۆشەویستی

ناكەیتەوە؟شـــەهرام گوڵچین: بۆ نا؟ ئەگەر ئەو كەسە

بەگوێرەی دڵی خۆم بێت، بەڵێ دەیكەمەوە.یەكەمـــت خۆشەویســـتی دیـــارە

بەگوێرەی دڵی خۆت نەبووە؟شـــەهرام گوڵچیـــن: مـــن كەســـێكم دەوێت تەنیـــا و تەنیـــا بـــۆ خاتـــری خۆم منـــی بوێت و منـــی خۆشـــبووێت، نـــەك لەبـــەر ناوبانگم و الیەنـــی مـــادی، یان هەر شـــتێكی دیكە، كە لەبەرژەوەنـــدی ئـــەودا بێـــت، خۆشەویســـتی

ئەحمەد تاریق

من تەنیا بە دەنگی خۆم و بێ كلیپ ناسرام شەهرام گوڵچین:

قازانجم كرد كە لەكاری هونەری لە كەمال گوڵچینی برام جیابوومەوە

لە خۆشەویستە هەولێرییەكەم جیابوومەوە و خەتاكەش هی من بوو

46 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 47

هونەری

بەرژەوەندی نییە. بەنیاز نیت هاوسەرگیری بكەیت؟

شـــەهرام گوڵچیـــن: نەخێـــر جـــارێ زووە، حەزدەكەم باســـی ئەوەش بكەم هەر كەسێك مـــن دەبینێت دەڵێت تۆ 25 ســـاڵی؟ بەاڵم من دەمەوێت تەمەنی خۆم ئاشـــكرا بكەم، من 20 ســـاڵم و جـــارێ بچووكم بـــۆ زەواجكردن و

كاتی هاوسەرگیریم نییە. ناوبانگی هونەری تۆ لەكوردســـتان

زیاترە یاخود لەئێران؟شـــەهرام گوڵچیـــن: هیـــچ جیـــاوازە نییـــە، بـــەاڵم لەكوردســـتان زیاتـــر قـــەدرم دەگرن، چونكـــە لەنـــاو خەڵكەكەدا نیم، بـــەاڵم لەئێران لەناو خەڵكەكەدام بۆیە ئێرە باشـــترە، چونكە من لـــەو بڕوایـــەدام هونەرمەنـــد چەند دوور بێـــت لەجەماوەرەكـــەی و چەنـــد دوور بێـــت لەچاوپێكەوتـــن و دەركەوتـــن و قســـەكردن،

ئەوەندە باشترە و قەدری باشتر دەزانرێت شەهرام كەسێكی چۆنە؟

شـــەهرام گوڵچین: زۆر حەز بەهاوڕێیەتی دەكـــەم، تێكەڵی خەڵكم، هەروەهـــا گاڵتە زۆر دەكـــەم و كەســـێكی جدی نیم، مـــن بەتەنیام

لەماڵەوەم، هەر لەمنداڵییەوە الی كەســـێك گـــەورە بوومـــە و دایـــك و باوكی خۆم

نییە، لەتەمەنی 15 ســـاڵییەوە تائێستا بەتەنیا دەژیم.

گلەیـــت ئێســـتا لەبەركارهێنەرانـــی فەیســـبووك

ماوە؟شـــەهرام گوڵچیـــن: بەڵێ، بۆمـــن كێشـــەكە چونكـــە زۆرتـــرە بووە نـــەك كەمتر، باشە، شـــتێكی فەیســـبووك چەندیـــن بەداخـــەوە بـــەاڵم پەیج و فەیســـبووك بەناوی مـــن كراونەتەوە، زیاتر لە 30 فەیسبووك و پەیج بەناوی من هەیە، ئەوە شـــتێكی ناشیرینە، بۆچی بەناوی هونەرمەندانەوە فەیســـبووك دادەنێـــن؟ من داوا دەكـــەم ئـــەوەی بەنـــاوی منـــی دانـــاوە وازبێنیت و بیســـڕێتەوە، چونكـــە كارێكـــی مرۆڤانـــە نییە،

ئەگەر هەروەهـــا كۆمپانیاكانیـــش بیانەوێـــت مـــن ببیننـــەوە كارێكم بۆ

بكەن یاخود داوای كۆنســـێرت بكەن، بەئاســـانی ناتوانن ئـــەوە بكەن، بۆیە ئەم رەفتـــارە هەم زیان بە من و هەم

زیان بەالیەنی دووەم دەگەیەنێت.

ژماره ژماره 261 2015/1/10 47

48 ژماره 261 2015/1/10

هونەریهونەری

دلڤین موحسین تاكە خانمە ئەكتەری كوردە

زۆر پێی سەرسام بم

ئەگەر كاری هونەری نەبایە حەزم دەكرد ببمە

وەرگێڕ

48 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 49

“ســـایە قەرەداغـــی”، كە لەزۆربـــەی كارە شـــانۆییەكانی گروپـــی گەنج بۆ شـــانۆ وەكو ئەكتـــەر رۆڵـــی ســـەرەكی بینیـــوە و ئەندامی كارگێـــڕی ئـــەو گروپەیە و وەكـــو ئافرەتێكی چاالك لەبـــواری شـــانۆدا دەردەكەوێت، ئەو خوشكی هەردوو هونەرمەند دڵنیا قەرەداغی و شـــوان قەرەداغییـــە، تەنیـــا ئـــەو رێچكەی هونـــەری شـــانۆی گرتـــووە. ســـایە دەڵێ كە جگە لەشانۆ ناتوانێ هیچ كارێكی دیكە بكات، هـــاوكات ئێســـتا قوتابـــی زمانـــی ئینگلیزییـــە

كۆلیژی بنیات.سایە قەرەداغی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ )ســـڤیل( تەنیا پرســـیار كە وەاڵمـــی نەدایەوە پەیوەنـــدی نێـــوان خـــۆی و دڵنیـــا قەرەداغی خوشـــكی بـــوو، كـــە بەپێی دەنگۆیـــەك دوای هاوســـەرگیرییەكەی دڵنیـــا لەگەڵ كونســـولی پێشـــووی میســـڕ لەهەولێـــر، گوایـــە هەموو بنەماڵەكـــەی دڵنیـــا حاشـــایان لێی كـــردووە، بەپیاوێكـــی شـــوو ئـــەوەی لەبەرامبـــەر میســـڕی بكات، هـــەر زوو شـــوان قەرەداغی هاوســـەرگیرییەی ئـــەم لەراگەیاندنـــەكان

رەتكردەوە و حاشای لەخوشكی كرد.لەبـــارەی ونبوونـــی لـــەكاری هونـــەری و نەبوونی كاری نوێی ســـایە گوتی “نەك تەنیا مـــن بەڵكو هەموو كەســـێك دابـــڕاوە بەهۆی ئـــەو بارودۆخەی كوردســـتان، بەداخەوە لەو

قەیرانـــە داراییە هیچ كارێـــك ناكرێك، مەگەر تەنیـــا لێرە و لـــەوێ گوێبیســـتی كارێك بین، ئەگەرنـــا مـــن دانەبـــڕاوم و كارێكی باشـــیش

هەبێ بێگومان دەیكەم”. ئەو جگە لەكاری شـــانۆ لەهیـــچ درامایەك یاخود فیلمێك بەشداری نەكردووە، لەكاتێكدا زۆربـــەی دەرهێنەرەكان بەدەســـت كێشـــەی نەبوونـــی ئەكتـــەری ئافـــرەت دەناڵێنن، بەاڵم ســـایە بۆ ئەمـــە دەڵێت “من تەنیـــا خۆم وەك ئەكتەرێكـــی شـــانۆیی دەبینـــم، پێموایـــە هەر هونەرێـــك پێویســـتی بەدیراســـەكردن هەیـــە تابتوانـــی لەناویدا خۆت ببینیتـــەوە، من خۆم لەشانۆدا دەبینمەوە و پێموایە دایكی سەرجەم هونەرەكانە، رەنگە زۆر كاری باشیش هاتبێتە پێشـــەوە، بـــەاڵم ناتوانـــم لەشـــانۆ زیاتر هیچ كارێك بكەم، رەنگە تێیدا سەركەوتوو نەبم”.

هەروەها ســـایە دەڵێت “ئەكتەریم لەشـــانۆ پیشەی ســـەرەكی منە، بەاڵم ئەگەر ئەكتەری نەبووایـــە، جكـــە لـــەكاری دۆبالژ كە ئێســـتا ئەویش پیشـــەمە، بێگومـــان وەك وەرگێرێك كارم دەكـــرد، چونكـــە بەڕاســـتی حـــەزم لەو كارەیە و رەنگە ئێســـتاش ناوناوە ئەوە بكەم،

بەاڵم بەراستی پیشەم نییە”.ناوبراو لەهیـــچ لەو كارانـــەی كردوویەتی پەشیمان نییە و پێیوایە هەموو كارێك بۆ ئەو وانەیەك بووە و لەهەر یەكێك شتێك فێربووە، بـــەاڵم بەحەزی تایبەتی خۆی ئەو زیاتر حەز بە رۆڵێكی دیاریكراو دەكات و لەوبارەشەوە

دەڵێ “حەز بە رۆڵی ئافرەتی ستەم لێكراو دەكـــەم، هەرچەندە مـــن لەرۆڵی ئەكتەری كێشەم نییە، هەر رۆڵێك بێت، چونكە من ئەكتـــەرم ئەگـــەر پیرێژن بێت یان شـــێت یان كەســـێكی ئاســـایی، بەالمەوە كێشە نییـــە، بەاڵم هەمیشـــە پێمخۆشـــە رۆڵی

ئافرەتێكی ستەملێكراو ببینم”.هەرچەنـــدە لەئەكتەرانـــی عەرەب و ئینگلیـــز زۆر ئەكتـــەر هەبوون كە جێی سەرســـامی ســـایە بوون، بـــەاڵم تاكە ئافرەتێـــك هەیـــە لەنـــاو كـــورد جێـــی سەرنج و دەستخۆشی سایە بووبێت، لەوبارەوە سایە دەڵێ “زۆر سەرسامم بەراســـتی موحســـین، دلڤیـــن بـــە ئەكتەرێكی لێهاتوو و سەركەوتووی بواری شانۆییە و هیوای سەركەوتنی

زیاتری بۆ دەخوازم”.ســـایە ئەوەشـــدا لەگـــەڵ هاوســـەرەكەی و ژیانـــی تایبەتـــی خۆی دەخاتە پێش هەموو شتێكەوە، تەنانەت پێش هونەرەكەشی، وەكو خـــۆی دەڵێ “من و هاوســـەرەكەم هونـــەر پێكـــی ناســـاندین، چونكە جوانەكان هونـــەرە لەپەیمانـــگای یەكترمان ناســـی، بەاڵم بێگومان لەبـــەر خۆشەویســـتی بـــوو ئێمە زەواجمان كرد، ئەو بۆمن لەپێش

هەموو شتێكەوەیە”.

هونەری

زانا دڵشاد دزەیی

حەز بە رۆڵی ئافرەتی ستەملێكراو دەكەمسایە قەرەداغی:

من تەنیا ئەكتەری شانۆم و ناتوانم لە دراما و سینەمادا كار بكەم

هاوسەرەكەم بۆ من هەموو شتێكە و لەپێش هونەرەكەشمەوەیە

ژماره ژماره 261 2015/1/10 49

50 ژماره 261 2015/1/10

هێلی لوڤ داوای مافی سەگ و پشیلە دەكات

سڤیل: كچ���ە گۆرانیبێ���ژ هێل���ی ل���وڤ وێنەی چەند س���ەگ

داوای و باڵودەكات���ەوە پش���یلەیەك و بەخێوكردنیان دەكات.

هێل���ی كە لەراپرس���یەكی تۆری مدیایی رووداو بەس���ێیەمین گەنجی س���اڵی

لەپێگ���ەی هەڵبژێ���ردرا، 2014لەئینس���تگرام تایبەتی خۆی

وێن���ەی چەند س���ەگ و بچووكی پش���یلەیەكی

باڵودەكردۆتەوە“ئ���ەم نوس���یوویەتی

جوانان���ە گیان���ەوەرە بەكەمێ���ك پێویس���تیان لەخۆشەویس���تی ماڵ هەیە، بك���ەن پەیوەن���دی تكای���ە گرنگ���ی ت���ۆ ب���ۆ ئەگ���ەر

پێدانیان گرنگ بێت”.

هونەری

50 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 51

لەسەر حەمكۆ هاكیان كرد

دڵنیا قەرەداغی: لەگەڵ سلێمان زۆر یەكترمان خۆش دەوێت

ئالین: لە هەڕەشەكانی داعش ناترسم

سڤیل: زانا دزەییلەگەڵ باڵوكردنەوەی پۆستێك لەتۆڕە كۆمەاڵیەتییەكەی خۆی لەفەیس���بووك، كە تێیدا دەرهێنەر “ناس���ر حەس���ەن” پەس���نی بەرنامەی )حەمكۆ شۆ( دەدات، رۆژی دواتر فەیسبووكەكەیان

هاك كرد.الپ���ەرە وەرگرتن���ەوەی دوای حەس���ەن ناس���ر دەرهێن���ەر تایبەتیەك���ەی خۆی كە بۆ م���اوەی 2 رۆژ هاك كرا رایگەیاند، ه���ۆكاری هاككردنەك���ەی پەیوەندی بەم بابەت���ەوە هەبوو، كە تایبەت بەحەمكۆ ش���ۆ نوس���یبووی، دەڵێت “ئەوە رای تایبەتی خۆمە و پێموایە حەمكۆ س���ەركەوتوو بووە لە بەرنامەكەیدا و حەمكۆ هونەرمەندێكی كۆمیدی خاوەن هێز و توانایەكی زۆرە لەرووی لەش���والر و جوالن���ەوەی هونەری، ب���ەاڵم بەداخەوە لەس���ەر ئ���ەم بابەتە الیەن كەس���انێك فەیس���بووكەكەم هاككرا و س���وپاس بۆ پش���تگیری هاوڕێیانم و س���ەدان راپۆرتیان بۆ

فەیسبووك نارد و لەماوەی چوار كاتژمێردا هاكەكە البرا”.

سڤیل: زانا دزەییدڵنی���ا قەرەداغی ئەوە دەنگۆیە رەتدەكات���ەوە كە باس لەوە دەكەن

لەهاوسەرە نوێیە میسڕییەكەی جیابۆتەوە.هونەرمەند دڵنیا قەرەداغی لەواڵتی میس���ڕەوە قس���ەی بۆ )سڤیل( كرد و رایگەیاند، ئەو ئێستا لەگەڵ هاوسەرەكەیدایە و ئەم هەواڵەی رەتك���ردەوە كە ب���اس لەجیابوونەوەی ئەو و س���لێمان عوس���مان كونسولی پێشووی میسر لەهەولێر دەكەن و گوتی “ئێستا لەواڵتی میس���ڕم و خەریكی ماڵدان���ان و ژیانێكی نوێین، بۆی���ە ئەم هەواڵە زۆر دوورە لەراس���تیەوە و ئێمە زۆر یەكترمان خۆشدەوێت و بۆ س���اڵێك و چەند س���اڵێك زەواجمان نەك���ردووە، بەڵكو بۆ ژیانێكی

نوێ زەواجمان كردووە”.

سڤیل: زانا دزەییدوای باڵوبوون���ەوەی ئەو دەنگۆیەی ك���ە باس لەوە دەكات داعش داوای هونەرمەن���د )ئالی���ن(ی لەحكومەت���ی كوردس���تان ك���ردووە، ئەوانی���ش لەبەرامبەردا پێش���مەرگە دیل���ەكان ئازاد دەك���ەن، ئالین رایگەیاند “من لەهەڕەش���ەكانی داعش ناترس���م و هەرساڵ و هەر

مانگ گۆرانی نوێتر بۆ پێشمەرگە دەڵێم”.هونەرمەن���د ئالین بە)س���ڤیل(�ی راگەیاند “هەرچەن���دە ئەو دەنگۆیە بۆمن ش���تێكی سەیرە و نەمبیس���تووە، بەاڵم من هەموو ساڵێك و هەر مانگێك گۆرانیەكی نوێ بۆ پێش���مەرگە دەڵێم و س���ەركەوتنی ئ���ەوان دەكەم بەهەوێنی كارەكانم، لەهەڕەش���ەكانی تیرۆرس���تانی

داعش ناترسم و ناتوانن بموەستێنن”.جێی ئاماژەیە ئالین خەڵكی رۆژئاوای كوردس���تانە و دانیش���تووی واڵت���ی ئەڵمانیای���ە، خاوەن���ی چەن���دان كلی���پ و ئەلبووم���ە، لەگەڵ دروس���تبوونی ش���ەڕی نێ���وان پێش���مەرگە و چەكداران���ی داعش، دوو گۆرانی بۆ پش���تیوانی پێش���مەرگە باڵوكردەوە، بەمەش زیاتر

ناوبانگی لەكوردستان دەركرد.

هونەری

داعش داوای ئالین دەكات

ژماره ژماره 261 2015/1/10 51

52 ژماره 261 2015/1/10

تایلۆر سویفت سەخیترین هونەرمەندی 2014 بووە

بەریتان���ی می���ل”ی “دەیل���ی رۆژنام���ەی ئاش���كرای ك���رد، ك���ە خانم���ە گۆرانیبێژی

ئەمریك���ی “تایلۆر س���ویفت” لە س���ەرووی و خێرخ���واز هونەرمەن���دە لیس���تی ك���ە 2014ی���ە، س���اڵی بەخش���ەرەكانی سااڵنە رێكخراوی “شتێك بكە”ی تایبەت

ب���ە ئەس���تێرە خێرخ���وازەكان ل���ە جیهاندا ئەنجامی دەدات.

دوای تایلۆر س���ویفت، هەردوو هاوسەر “براد پیت” و “ئەنجیلینا جولی” دێن و زۆرترین كاری

خێرخوازیی���ان ئەنجام���داوە. لە پلەی سێیەمیش���دا خانمە ئەكتەر و گۆرانیبێژی ئەمریكی “بینۆس���یە”

دێت.

رەنــگاوڕەنــــگ

52 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 53

رەنــگاوڕەنــــگ

سویسرا زیندانیكراوەكانی هەناردەی دەرەوە دەكات

خشۆكە ماڵییەكان سەرچاوەی نەخۆشین بۆ مندااڵن

دوای خانەنشینبوونت بڕۆ لە ئیكوادۆر بژی

وەزارەتی دادی سویس���را سەرقاڵی پێش���نیاری هەناردەكردنی ئەڵمانی���ای و فەرەنس���ا واڵتان���ی ب���ۆ زیندانیكراوەكانیەت���ی

دراوسێی.س���ەرۆكی كەرت���ی زیندانەكان���ی ئەم واڵت���ە، ل���ە لێدوانێكیدا بۆ كەناڵێكی ناوخۆیی سویس���ری ئەم هەواڵەی پشتڕاستكردۆتەوە و دان���ی بەوەدا ناوە، كە بەهۆی كەمی ژمارەی زیندانەكانی ئەم واڵتەوە، تەواوی بنكە چاكس���ازییەكان )زیندانەكان( پڕبوونە لە بەندكراو، بۆیە بیریان لەوە كردۆتەوە زیندانیكراوەكانی خۆیان هەن���اردەی فەرەنس���ا و ئەڵمانیا بك���ەن. بەاڵم هێش���تا دڵنیا نین ل���ەوەی فەرەنس���ا و ئەڵمانیا ب���ەم پێش���نیارە رازی دەبن یاخود نا، چونكە لەم س���ااڵنەی دواییدا سویسرا یاساكانی كۆچبەرانی زۆر تون���د كردووە، بەهۆی ئەمەش���ەوە لەگ���ەڵ واڵتانی یەكێتی

ئەوروپادا ناكۆكی سیاسیان بۆ دروستبووە.

بەپێ���ی دواین لێكۆڵینەوەی پزیش���كی بەریتانی، ئاژەڵە خش���ۆكە ماڵیەكان س���ەرچاوەی نەخۆش���ی “سالمۆنێال”ن بۆ مندااڵن و لە

كۆی چوار منداڵی خوار تەمەنی پێنج ساڵی، منداڵێك دووچاری ئەو نەخۆشیە دەبێت، كە لەو خشۆكە ماڵییەوە بۆی دەگوزارێتەوە.

زیاتری���ش مندااڵن���ی بچ���ووك ئەگەری توش���بوون بەم نەخۆش���یەیان هەیە و كاریگەری خراپ لەس���ەر مێش���ك و خوێنی���ان دادەنێ���ت و دەبێ���ت بگەیەنرێن���ە

نەخۆش���خانە. بۆیە پزیش���كان ئام���ۆژگاری ئەو دایك و باوكان���ە دەكەن، ئ���ەم ئاژەڵە ماڵییان���ە لە ماڵەكانیاندا لە ش���وێنی

حەوانەوەی منداڵەكانیان دووربخەنەوە.

ماڵپ���ەڕی ئینتەرناش���ناڵ لیڤین���ج واڵتی “ئیك���وادۆر” بە باش���ترین واڵت ب���ۆ خانەنش���ینبووەكان لەقەڵ���ەم دەدات، بەه���ۆی گونجاوی كەشوهەواكەی و هەرزانی شوێنی نیشتەجێبوون و پێداویستیەكانی

ژیانی رۆژانە.ئیكوادۆر دەكەوێتە ئەمریكای باش���وورەوە، دراوسێی كۆڵۆمبیا و پیرۆیە، بەگوێرەی ریزبەندی سااڵنەی ئەم ماڵپەڕە، ئیكوادۆر پلەی یەكەمی باشترین و گونجاوترین واڵتی بۆ خانەنشینان وەرگرتووە، لەنێوان 25 واڵتی تردا، كە ئەوانیش بە شوێنی لەبار بۆ ژیانی دوای خانەنش���ینبوون لەقەڵەمدراون، چونكە ل���ە ئیكوادۆر خەرجی ژیان كەمە و پێداویستی كاتبەسەربردن و ژیانی رۆژانەش فەراهەمە و

بە نرخێكی كەم دەستدەكەوێت.دوای ئیكوادۆریش، هەریەكە لە واڵتانی مەكس���یك و كۆس���تاریكا

لەپلەی دووەم و سێیەم دێن.

ژماره ژماره 261 2015/1/10 53

54 ژماره 261 2015/1/10

هەندێك لەپێش���بینیەكانی ك���ە هاتوونەتە دی:

نوستردامۆس دەڵێ “س���اڵی 1792 دەبێتە دەس���تپێكێك ب���ۆ س���ەردەمێكی ت���ازە”، ئ���ەم قسانەی ئاڕاستەی پادشای فەرەنسا “هێنری دووەم” كرد. ئەوەی روویدا دوای دووس���ەد س���اڵ، هەمان ئەو س���اڵەی ئەو پێشبینی كرد، راگەیاندن���ی و فەڕەنس���ا س���اڵی شۆڕش���ی

كۆماری فەڕەنسا بوو.نوس���ترادمۆس دەڵێ “بەگوێرەی نیش���انە ئاسمانییەكان، سەردەمی زێڕین دەگەڕێتەوە، دوای ماوەیەك لەبارگرژی كە هەموو شتێك س���ەراوژوور دەبێت، لەكاتی نوس���ینی من تا دوای 177 س���اڵ و 3 مان���گ و 11 رۆژ ئ���ەو رووداوە دێتەدی، دوای ئەوەی گەندەڵی فیكر و رەوشت و جەنگ و برسیەتی درێژخایەن لەگ���ەڵ خۆی دێنێ”. لەهەم���ان ئەو كاتەی دیاریكردبوو، “جان جاك رۆس���ۆ” دوای 177 ساڵ و 3 مانگ و 11 رۆژ گەیشتە پاریس و بیرۆكەكەی بەناوی “پەیمانی كۆمەاڵیەت���ی” و زانس���تە پەروەردەیی و

رەوشتییەكانی لەساڵی 1732 راگەیاند. پزیشكێكی دانا

نوسترادمۆس پزیش���ك بوو، لەسەدەكانی تاریك���ی ئەورپادا بەچارەس���ەرەكانی رێگری لەنەخۆش���ییە درمەكان و تاعون دەكرد، ئەو جادوگەر بوو، كۆمەڵێك زانس���تی هەبوو، كە كەس نەیدەتوانی زانیاریان لەسەر وەربگرێت، لەئام���رازی چارەس���ەركردنەكانی، هەندێ���ك لەنمون���ەی ب���وون، ئیس���المی چارەس���ەری لەب���ارەی زۆرج���ار )كەڵەش���اخ-حیجامە(. پێش���بینییەكانی دەیگوت، ك���ە لەناكاوێك بۆی دێت، بەاڵم س���ەرباری ئەم���ە، ئەو جادوگەرە نەیتوانی پێشبینی كوشتنی خێزان و كچەكەی

مۆزەخان���ەی بچیت���ە گ���ەر بەریتانیا، لەدەستنوسی ژمارە 1606/324 بگەڕێیت، كۆنترین كۆپ���ی كتێبی “س���ەدەكان” دەبینی، كە لەساڵی 1589 چاپك���راوە. لەفەڕەنس���ا كتێبەك���ە نوس���ەری گەورە ئەستێرەناس پێش���بینكەر و

“نوسترادامۆسە”. نوس���ینی س���ەدان چەندی���ن لەب���ارەی ك���ە تێدای���ە، رووداو روویان���داوە، هەندێكی���ان روودەدەن، هەندێكیش���ان بەاڵم نوس���ترادامۆس هەندێكی

بۆ ساڵی 2015 دیاری كردووە.

هاوێنە

ئاالن عومەر

نوسترادامۆس.. بەناوبانگترین ئەستێرەناس لە مێژوودا

زۆر لە پێشبینیەكانی دەقاودەق هاتوونەتەدی

54 ژماره 261 2015/1/10

ژماره ژماره 261 2015/1/10 55

ب���كات. دوای ئ���ەو رووداوە كاری پزیش���كی جێهێشت و خۆی بۆ داهاتوو تەرخانكرد.

نوس���ترادمۆس پێش���بینی جەنگ���ی جیهانی یەكەم و دووەم���ی كردبوو، هەروەها جەنگی كەن���داو و س���ەركەوتنی خومەین���ی، لەگ���ەڵ رووداوەكان���ی بەه���اری عەرەب���ی، تەنان���ەت هەندێ���ك وردەكاری باس���كردبوو، ك���ە زۆر ئەس���تەمە لەو س���ەردەمە بزانرێ. لەنمونەی قەس���ابخانەكەی ش���اری “رس���تن”ی سوری

لەسەر دەستی رژێمی ئەسەد.زمان و رەمزی نوس���ینی نوس���ترادامۆس زۆر كاریگەر بوو، ناوی لەجیهانی ئیس���المی ناب���وو “مەملەكەت���ی موحەم���ەد”. لەیەكێك لە بەناوبانگترین پێشبینییەكانی دەڵێت “كەسێكی گ���ەورە لەمەملەكەتی موحەمەد لەدایك دەبێ، ئەو پادش���ایە دێتە ئەورپا و مێزەرێكی شینی لەس���ەرە، دووب���ارە ژی���ان دەخات���ەوە ب���ەر نەت���ەوە، ئ���ەو دەبێت���ە س���ەرچاوەی ترس بۆ هەموو خەڵك، هیچ كەس لەو ترسانكتر نییە”. تائێس���تا روون نییە مەبەس���ت لەو رەمزانەی

نوس���ترادمۆس لەو پێش���بنییەیدا چیە و كێیە؟ ئەو تەنیا وێنەكەی دەبینێت، گەر نەیتوانیبێت باس���ی هەندێك وێنە بكات، زمانی سەردەمی خ���ۆی بەكارهێن���اوە، بۆ نمونە لەگوزارش���تی خۆی���دا دەڵ���ێ “ئ���ەو س���تونە ئاس���نیانەی لە مەبەس���ت ك���ە دێنەخ���وارەوە”، ئاس���مانەوە لێ���ی كەوتنەخوارەوەی موش���ەكە ل���ە كات و

شوێنێكی دیاریكراودا.

تەماشاكردنی ئاونوسترادمۆس هەركاتێك ویستبای پێشبنی ش���تێك ب���كات، س���ەیری پەرداخێ���ك ئ���اوی روون���ی دەكرد، پاش���ان بیری دەك���ردەوە و پێشبینیەكەی لەش���ێوەی شیعری چوارینە بە كێش و س���ەرواوە دادەڕش���ت، هەر كەسێك داوای لێكردبا بۆی ئەنجام دەدا. خانمە پاشای فەرەنس���ا “كاترین دی مدیچ���ی” داوی لێكرد

م���رۆڤ بتوانێ���ت لەكێڵگ���ەكان قس���ە لەگ���ەڵ ئاژەڵ���ەكان ب���كات. ه���ەروەك دەڵێ���ت “بەراز دەبێتە برای مرۆڤ”. دەش���ڵێت “س���ەردەمێك دێت م���رۆڤ رەتیدەكاتەوە باج بدات، بەهۆی ئەمەش���ەوە شۆڕشێك بەرپا دەبێت بۆ دانانی

سنورێك بۆ باج. ش���یعریەكانی چوارین���ە نمون���ەی

نوسترادامۆس یەكەم: س���ەدەی دووەم–پێشبینی شەشەم پێش���بینیكردنەكەی مێ���ژووی )بەگوێ���رەی

لەبارەی هێرۆشیما و ناكازاكی(نزیك بەندەرێك و لە دوو شاردا

نمونەی���ان ك���ە روودەدەن رووداو دوو نەبووە

برسیەتی و تاعون لە ناوەوەمرۆڤەكان بەزەبری شمش���ێر دەردەكرێنە

دەرەوەبۆ بەدەس���تێهێنانی یارمەتی لەالیەن خوای

مەزنەوە دەگرینپێش���بنی – س���ێیەم س���ەدەمی دووەم: و ژی���ان و لەدایكب���وون )دیاریكردن���ی 85

چارەنوسی هیتلەر( ل���ە نزی���ك رای���ن “رووبارێكە ل���ە ئەڵمانیا”

سەركردەیەكی مەزن لەدایك دەبێبۆ گەلێك لە س���ەرووی چی���ای ئەلبەوە و

ئینجا دێتدژ ب���ە رووس���یا و هەنگاری���ا بەرگ���ری لە

خۆی دەكاتچارەنووسەكەشی بە نادیاریی دەمێنێتەوەس���ێیەم: س���ەدەی یەك���ەم – پێش���بنی 70

)كەوتنی شا و سەركەوتنی خومەینی(ش���ۆڕش و جەنگ و برس���یەتی ل���ە ئێران

ناوەستنئاین خیانەت لە شا دەكات كە كۆتاییەكەی

دەستپێدەكاتلە فەرەنسا لەسەر دەستی پیاوێكی ئاینی

كە لە پەناگەیەكدا گۆشەگیر بووە

پێشبینی ژیانی داهاتووی بۆ حەوت كوڕەكانی ب���كات، پێیگوت هەموویان دەبنە پادش���ا، هەر واش دەرچوو. هەر لەكتێب���ە بەناوبانگەكەیدا “سەدەكان” هاتووە، سەركردەیەكی فەرەنسا لەكاتێكی دیاریكراودا لە “واترلۆ” دەش���كێت، ئەوی���ش شكس���تە بەناوبانگەك���ەی “ناپلی���ۆن ئەس���كەندەرییە لەئ���اوی ب���وو، پۆناب���ەرت”

لەنزیك میسر.نوس���ترادمۆس لەفەرەنس���ا پلەی دكتۆرای لەزانستی پزیشكی بەدەستهێنا. دوای مردنی خێزانەك���ەی بەتۆمەتی )كوفرك���ردن( بردرایە بەردەم دادگای كڵێس���ای كاسۆلیكی، ئەمەش بەه���ۆی وتەكان���ی بەرامب���ەر هونەرمەندێكی )مەری���م(ی پەیك���ەری كاتێ���ك پەیكەرت���اش دروس���ت دەكرد، پێ���ی گوتبوو “تۆ ش���ەیتان دروس���ت دەك���ەی”. نوس���ترادمۆس ل���ەدادگا هەاڵت و حەش���ارگەیەكی بۆخۆی دروستكرد و ژیانی نهێنی تێدا بەسەربرد، لەوێدا خەریكی بیركردن���ەوە و نوس���ینەوەی پێش���بینیەكانی

بوو. “سەدەكان”

كتێبەی نوس���ترادمۆس یەكەم جار لەساڵی ب���ۆ زۆری ناوبانگ���ی دەرك���ەوت، 1555دروستكرد، بۆ سەر چەندین زمان وەرگێردرا و باڵوبووە، دوای یازدە س���اڵ لەدەركەوتنی

كتێبەكەی لەساڵی 1566 گیانی لەدەستدا. پێشبیینەكانی بۆ ساڵی 2015

نوسترادمۆس نوسیویەتی ساڵی 2015 پڕ دەبێت لەساڵی رووداوە ترسناكەكان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە قەیرانە داراییە گەورەكان ئەورپ���ا دەهەژێن���ن، بوڕكان���ی فیزۆنی ئیتاڵی هەروەه���ا س���ەرهەڵەدەداتەوە، دووب���ارە پێش���بینی چوار كوش���تن یان تیرۆركردنی بۆ چوار س���ەركردەی جیهان كردووە. دەشڵێت بومەلەرزەیەك لەئەمریكا دەدا، لەو واڵتانەشی كە فەرمانڕەوای توندوتیژیان تێدایە، ملمالنێی

نێوان خێر و شەڕ زیاتر دەبێت.س���اڵەدا ل���ەو پێیوای���ە نوس���ترادامۆس كارەس���اتی ئەتۆم���ی روودەدات، س���اڵەكەش بەس���اڵی پیس���بوونی ژینگ���ە بەتیش���كی زۆر بەهێ���ز ناودەب���ات، ك���ە كاریگ���ەری لەس���ەر تەمەنی مرۆڤ و تەمەنی گۆی زەوی دەبێت. ه���ەر لەب���ارەی س���اڵی 2015ەوە ئاماژەی بۆ قەتیس���بوونی گەرم���ا و كونبوون���ی بەرگ���ە هەوای زەوی “ئۆزۆن” و دزەكردنی تیش���كی سەروو وەنەوشەیی بۆ سەر زەوی كردووە، بێگومان بەش���ێواز و كەرەس���تەی دەربڕینی ئەوكات���ی خۆی، ن���ەوەك بەو ئام���اژە روون و راس���تەوخۆیە. هەروەها پێش���بینی كردووە

هاوێنە

بەر لە 420 ساڵ پێشبینی دوو جەنگی

جیهانی و كارەساتەكانی هیرۆشیما و ناكازاكی و لەدایكبوونی هیتلەر و

شۆڕشی ئیسالمی ئێرانی كردووە

نوسترادامۆس دەڵێ لە 2015 ژینگە پیس

دەبێت و كار لە تەمەنی مرۆڤ و زەوی دەكات

و بومەلەرزەیەكی بەهێزیش ئەمریكا

دەهەژێنێت

ژماره ژماره 261 2015/1/10 55

56 ژماره 261 2015/1/10

شەموان

زۆر رقم لە پارتییە

هاوڕێیەكـــی ئازیـــزم )ئاریـــان فەرەج( مەسەلەیەكی زۆر خۆشی گێڕایەوە، گوتی برادەرێكـــم هەبـــوو زۆری رقـــی لەپارتی بوو، لەهەموو بۆنە و موناســـەباتێكدا بێ ســـێ و دوو هێرشی دەكردە سەر پارتی و قســـەی پێدەگـــوت. بەجۆرێـــك رقی لە

پارتی بوو شتی وەك خۆی نەبوو.دوای ســـااڵنێك توشـــی ئەو بـــرادەرە بوومەوە لێم پرســـی، هـــا وەزعت لەگەڵ پارتـــی چۆنـــە؟ برادەرەكەش پێـــی گوتم: من هەرچەنـــد پەالمار و هێرشـــی پارتی لەســـەری و پێدەڵێـــم قســـەی و دەدەم دەنوسم و رەخنە لە ســـلبیاتە زۆرەكانی دەگرم، كەچی پارتی هەر گەشە دەكات و پێشـــدەكەوێ و پێشەنگە. ناچار باشترین حـــەل بۆ ئەوەی لە نەخۆشـــی رقلێبوونی

پارتی قوتاربم بڕیارمدا ببمە پارتی!!برادەرەكـــەی بەســـەرهاتەی ئـــەو

برادەرەكەم )ئاریان فەرەج(، بەسەرهاتێكی خۆمـــی بەبیرهێنامـــە. منیـــش برادەرێكی دژی زۆر هەبـــوو تونـــدم چەپـــڕەوی ســـەرمایەداری و دەوڵەمەنـــدەكان بـــوو. دوای راپەڕین وا رێككەوت پێكەوە كارمان كرد و بووە بەڕێوەبەر لەشوێنێكی گشتی جەماوەری، بەاڵم ئەو برادەرەم زۆر رقی لەپارتـــی بوو، دەیگوت ئەوەی پارتی بێت نابێت بێتە ئەو شوێنە. بە حوكمی ئەوەی مـــن عەبەســـی بـــووم، نەیدەزانـــی لەگەڵ پارتی هاوســـۆزم، بەدەســـت خۆم نەبوو خۆم رۆڵەی باوكێكی پێشمەرگەی ئەیلول بووم لە منداڵیەوە هەر پارتیم ناســـیووە. برادەرە توندڕەوە ماركیســـەكەم رۆژانە چاودێـــری ئەوانـــەی دەكرد، كـــە دەهاتنە شـــوێننەكە، تا بزانێ كێیان پارتییە. بەس دەرەقەتـــی )ئەنوەر شـــێخانی( نەدەهات، چونكە )شێخانی( شێتانە داكۆكی لە پارتی دەكـــرد. رۆژێك لـــە برادەرەكەم پرســـی بۆچـــی وا دوژمنـــی پارتیـــت؟ پارتی چی خراپە؟ لـــە وەاڵمدا گوتی، پارتی حزبێكی كۆمپرادۆریە واتە )ئیقتاعی و دەرەبەگی(. گوتم شـــەرت نییە وابێت، ئەگەر واشبێت بە تۆ چی؟ گوتی نا من دژی سەرمایەدار

و دەرەبەگەم.رێككـــەوت وا هـــەر ســـااڵنێك پـــاش لـــە دەزگایەكـــی گرنگـــی هەردووكمـــان پارتی كارمان كرد. لێمپرســـی ها هاوڕێ تـــۆ دژی پارتـــی بووی، ئێســـتاش لەگەڵ پارتـــی كار دەكەیـــت؟ وەاڵمـــی دامـــەوە و گوتـــی: مـــن ئێســـتاش دژی فیكـــرەی پارتیـــم و پارتیش نیم. بەاڵم لەو دەزگایە بیـــروڕای خـــۆم دەچەســـپێنم كـــە دژی

ســـەرمایەداریم. دواتـــر چەنـــد ســـاڵێكی نەبـــرد ئـــەو بـــرادەرە لە شـــوێنێكی زۆر گرنگ دامـــەزرا و بـــووە نزیكترین كەس لـــە پارتی، بە چەشـــنێك ژیانی های الیڤ گـــۆڕا. تەنانـــەت ئێمـــەی نیمچـــە پارتیش نەماندەتوانی لـــە بەرامبەریدا رەخنەیەكی بەســـیت لە پارتی بگریـــن، ئەو بووە فول پارتی كامل مواسفات. رێككەوت رۆژێك دەزانـــی پێمگـــوت: بووەمـــەوە، توشـــی ماركســـیییەت فەلســـەفەیەكی گرنگ بوو. لەوەاڵمـــدا قومێكـــی لە جگەرەكـــەی دا و گوتی: فەلسەفەیەكی گەورە و گرنگ بوو، بەاڵم باوی نەما و لەگەڵ ئەو ســـەردەمە

ناگونجێ!لە وەاڵمی ئەو برادەرە تێگەیشـــتم، كە ئەمسالی ئەو برادەرەم لەبەر ئەوەی دەبنە ماركسی و دژە ســـەرمایەدار، كە خۆیان لە بنەڕەتدا سەرمایەدار و دەوڵەمەند نین و حەزیـــان لێیەتـــی ببنە ســـەرمایەدار و

وردە بورژوا.بۆیـــە رۆژێـــك بـــە ســـودفە چـــاوم بە بەرپرسێكی بااڵی پارتی كەوت لەنەوەی كـــۆن بـــوو، پێمگـــوت دەزانـــی ئەوانـــەی رقیـــان لەپارتـــی بـــوو هاتنە نـــاو پارتی، هیـــچ خزمەتێكیان بە پارتی نەكرد و هەر خزمەتـــی خۆیان كرد؟ ئەویش ســـەرێكی بادا و لەوەاڵمدا گوتـــی، ناوەڵال پارتیمان هیـــچ عەیـــب نەبـــوو، ئـــەو رۆشـــنبیر و

مۆشنبیرانەی هاتنە ناوی تێكیان دا!ئـــەو دوو بەســـەرهاتەش تارادەیـــەك وایلێكـــردم بـــڕوا بـــەو مەســـەلەیە بكەم ســـەرەتای لێبوونـــەوە “رق دەڵـــێ كـــە

خۆشەویستییە”.

پشتیوان عەبدوڵاڵ