29. KULTURA XI VEKA

Kulturno stvarawe u Vizantiji u svim oblastima nastoji da ostane verno starim obrascima: u teologiji i filozofiji crkvenim ocima, velikim teolozima IV veka; u kwi`evnosti bli`im i daqim prethodnicima, ~ak i anti~kim gr~kim piscima kod kojih se nalaze uzori dobrog jezika; u graditeqstvu i slikarstvu ugleda se na stare hramove, ikone i `ivopis, stvorene za prvih careva. Rad pravnika se svodi na izbor i prilago|avawe rimskog prava i odluka vaseqenskih sabora potrebama svog vremena. U Vizantiji su uvek bila popularba istorijska dela, u kojima su u centru pa`we carevi i wihovi ratovi. Istorijski spisi ~esto imaju oblik hronika koje uop{teno izla`u doga|aje od stvarawa sveta, a podrobnije doga|aje pi{~evog vremena.

Vizantijska kwi`evnost je u svim fazama razvoja i u svim oblicima stvarala{tva bila pod jakim uticajem gr~ke i rimske kwi`evnosti. Usled vremenske udaqenosti od anti~kih uzora, u woj je verski (hri{}anski) uticaj postao sve izrazitiji.

Vizantijska kultura koja se bila skamenila pod surovom vojni~kom vladavinom Vasilija II (976.-1025.) do`ivqava u 11.v. ponovo novi polet. Prestoni~ko ~inovni~ko plemstvo bilo je nesumwivo najobrazovaniji elemenat u carstvu. Presto su okru`ivali qudi visoke kulture kao Konstantin Lihud, prvi carev ministar, istaknuti pravnik, Jovan Ksifilin i mladi filosof Mihailo Psel.

Psel je najmarkantnija li~nost ove epohe. kao piscu i govorniku wemu nije bilo ravnog. Wegovo znawe obuhvatalo je sve grane tada{we nauke. Strasno je voleo anti~ku filozofiju i pesni{tvo. Nije se zadovoqavao samo prou~avawem neoplatoni~ara, ve} je tuma~io samog Platona. Psel je bio najve}i vizantijski filozof, a ujedno i prvi humanista. Napisao je Hronografiju, remek-delo sredwovekovne memoarske literature. Ovo delo sastoji se iz dva dela. prvi je napisan na podsticaj nekog prijateqa (verovatno Konstantina Lihuda) i obuhvata vreme od Vasilija II do pada Isaka Komnina (1057.-1059.). Drugi deo opisuje epohu dinastije Duka. Pisan je za `ivota i po nalogu samog cara Mihaila VII Duke (1071.-1078.). Mihailo Psel bio je politi~ar na najvi{im polo`ajima, i kao takav stvarao je istoriju svoga vremena. Od vremena Mihaila V (1041.-1042.) do{ao je na dvor kao prvi carev sekretar.

Iz kruga u~enih savetodavaca Konstantina IX Monomaha kome su pripadali Psel, Ksifilin i Lihud, potekla je misao o osnivawu nove visoke {kole u carigradu. 1045. osnovani su u Carigradu Filosofski i Pravni fakultet. Filosofske studije ure|ene su po sistemu trivijuma (gramatika, retorika i dijalektika - ni`i stupaw) i kvadrivijuma (aritmetika, geometrija, muzika i astronomija - vi{i), dok je filozofija va`ila kao sinteza svih nauka. Psel je postavqen na ~elo filozofskog fakulteta, a na ~elo pravnog Jovan Ksifilin.

Za vreme vladavine Konstantina X Duke (1059.-1067.), Mihailo Psel je bio na zenitu svoje mo}i; bio je carev savetodavac i u~iteq wegovog sina i kao takav davao pravac celokupnoj politici. Mihailo Psel je do`iveo slom dok je na prestolu bio wegov u~enik Mihailo VII Duka (1071-1078).

Epoha Komnina mo`e se smatrati zlatnim vekom vizantijske istoriografije, i to pre svega zbog dela Aleksijada Ane Komnine, najstarije }erke Aleksija I (1081.-1118.). U Aleksijadi opisuje vladavinu svoga oca i podroban prikaz ponovnog ja~awa Vizantijskog carstva. Pi{e izve{ta~enim klasi~nim jezikom i ovo delo predstavqa ne samo zna~ajan spomenik vizantijskog humanizma, ve} i prvorazredni istorijski izvor.

Vizantija je bri`qivo ~uvala kulturna blaga antike. Gr~ka filozofija, pesni{tvo i istorija uvek su nadahwivali Vizantince. To je wihovoj kulturi i omogu}ilo da kulturna blaga antike preda u nasle|e evropskim narodima. U tome se i sastoji smisao i veli~ina vizantijske kulture.