1

Бөөрний бүтэц, үйл ажиллагааны онцлог

Бөөрний бүтэц, үйл ажиллагааны нэгж нь нефрон бөгөөд нефрон нь судсан түүдгэнцэр, түүдгэнцэрийн гэр буюу Боумены бүрхүүл, тахир сувганцраас бүрддэг.

Насанд хүрсэн хүний нэг бөөрөнд 1,2-1,3 сая нефрон байрладаг. Нефроныг байрлал үйл ажиллагаагаар нь 3 бүлэг болгон хуваадаг.

2

1. Гадаргуугийн нефрон, бүх нефроны 20-30%-г эзэлдэг.

2. Интракортикал нефрон, бүх нефроны 60-70%-г эзэлдэг.

3. Юкстамедуляр нефрон, бүх нефроны 10-15%-г эзэлдэг.

3 Интракортикаль нефроны түүдгэнцэр нь холтослог давхаргад байрладаг харин сувганцар нь богино, тархилаг давхаргын гадна хэсэгт байрладаг. Интракортикал нефрон нь анхдагч шээс үүсэх ажиллагаанд оролцдог.

Юкстамедуляр нефроны түүдгэнцэр нь тархилаг ба холтослог давхаргын зааг дээр байрладаг урт сувганцаруудтай, шээс өтгөрүүлэх үйл ажиллагаанд оролцдог.

4

Түүдгэнцэр нь өөр хоорондоо сүлжээ бүхий хялгасан судасны 40-50 гогцооноос тогтох бөгөөд энэ нь цэвэршүүлэх тогтолцоогоор ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Түүдгэнцэрийн шүүлтүүрийн үүрэг гүйцэтгэх хялгасан судасны хана нь хучуур эс / подоцит /, суурийн мембран, эндотел гэсэн 3 давхаргаас тогтоно.

5

Түүдгэнцэрийн хучуур эс:

Суурин мембраны гадна орших хучуур эс нь бөөм, митохондри ялтаслаг бүрдэл эндоплазмын тор, утаслаг бүтэц ба бусад оршихуунуудтай. Хучуур эс нь том бага сэртэнтэй, том сэртэн нь хялгасан судасны ихэнхи гадаргууг эзэлж дэр хэлбэрээр байрладаг. Хучуур эсийн богино сэртэнгүүд өөр хоорондоо плазмолеммээс үүссэн багцалсан бүтцээр холбогддог. Ийм утаслаг бүтэц ялангуяа жижиг сэртэнгүүдийн хооронд илүү их үүсэн байдаг. Энэ нь 4-5нм диаметр бүхий нүхнүүдтэй.

6

Энэхүү хэсгийг завсрын өрц буюу завсрын мембран гэж нэрлэх бөгөөд энэ нь цусны бага молекул жинтэй уургууд анхдагч шээсэнд шүүрч орохыг хориглодог, шүүлтүүр болдог. Мөн хучуур эс нь сиалопротейны давхарга болох 12нм зузаантай гликокаликсийн давхараатай бөгөөд гол нь подокаликс юм.

Шээсээр уураг алдах, хавагнах хам шинжийн үед хучуур эсийн богино сэртэн алга болж, цитоплазм нь хөөж / вакуолжин /, завсрын өрцийн бүтэц алдагддаг. Хучуур эсийн сэтрэнгүүд алга болох нь хавагнах хам шинжийн онцлог юм.

7

Эндотель эс

Түүдгэнцэрийн хялгасан судасны эндотель 100-150нм хэмжээтэй жижиг нүхнүүдтэй, эдгээр нь эндотель давхаргын 30%-ийг эзэлдэг. Нүхэнд нь бага хэмжээний гепаринсульфат, протеогликон агуулагдана. Эндотель эсийн нүхээр цусны сийвэнгийн ус ба усанд ууссан бодисууд чөлөөтэй нэвтэрч анхдагч шээс үүсэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

8

Суурийн мембран Түүдгэнцэрийн хялгасан судасны суурин

мембраны үүсэлтэнд хучуур эс, хөхөлж эсээс гадна мезангиал эс оролцдог. Суурин мембраны зузаан 250-400нм хэмжээтэй, 3 давхаргаас тогтдог. Эндотель эсийн доор 40-60нм зузаантай дотор давхараа түүний дор голын давхраа 100нм –ээс илүү зузаантайгаар байх ба хучуур эсийн сэртэнтэй нийлж 40-60нм зузаантай гадна давхрааг үүсгэдэг. Үнэн хэрэгтээ суурин мембран голын давхраа болдог, гадна, дотор давхраа нь эндотель ба хучуур эсийн гликокаликс юм.

9

Шээсээр уураг алдах нь түүдгэнцэрийн суурин мембраны бүтэц үйл ажиллагааны өөрчлөлттэй холбоотой. Суурин мембран хөөж хөвсийх нүхжилт үүсэх, зузаарах нимгэрэх, хасах цэнэгээ алдах зэрэг өөрчлөлтүүдээс түүний нэвчимтгий байдал ихсэж, сонгон нэвтрүүлэх чадвар нь алдагдан шээсээр уураг алдахад хүргэдэг.

10 Түүдгэнцэрийн гэр нь суурин мембран хучуур

эсээс тогтоно. Хучуур эс нь акстомиозин агуулсан филаментын тусламжаар сурин мембранд бэхлэгдэнэ. Үүний үр дүнд түүдгэнцэрийн гэр нь агших, сунах хөдөлгөөн хийж эзэлхүүнээ өөрчлөн , Фильтрацын үйл ажиллагаанд оролцдог.

11 Тахир сувганцар: Сувганцар 4 хэсгээс

тогтоно.

1. Ойрын тахир сувганцар

2. Генлийн гогцоо / нарийн хэсэг /

3. Холын тахир сувганцар

4. Цуглуулах сувганцар

12

Ойрын тахир сувганцар

Ойрын тахир сувганцар нь муруй болон шулуун хэсгээс тогтох бөгөөд муруй хэсгийн эсүүд нь нилээд нарийн бүтэцтэй. Ойрын тахир сувганцар дотор талаасаа сойтог хэлбэрийн эсээр эмжигдэн хүрээлэгдэнэ. Сойтог эсүүд нь 8 микрон хэмжээтэй митохондри ихтэй ялтаслаг бүрдэл сайн хөгжсөн , эндоплазмын тортой , лизосом , фермент агуулдаг.

13

Генлийн гогцооны нарийн хэсэг

Генлийн гогцооны нарийн хэсгийн мембран нь ялтасаар хуваагдан, 7мм өргөнтэй завсрыг цитоплазмд үүсгэдэг. Энд усны идэвхтэй эргэн шимэгдэлт явагдана. Генлийн гогцоо , завсрын эдийн хооронд шээс өтгөрүүлэх үйл ажиллагаа явагдана.

14

Холын тахир сувганцар

Холын тахир сувганцар нь шулуун ба муруй хэсгээс тогтоно. Холын тахир сувганцрын эсүүд нь митохондригоор баялаг, амин хүчил, полисахарид, гидролит, гликолит фермент, РНХ ихээр агуулна. Эсийн цитоплазм нь уураг нүүрс ус задлах фермент ихээр агуулдаг.

15 Эсийн цитоплазм нь уураг нүүрс ус задлах

фермент ихээр агуулдаг. Холын тахир сувганцар дээр усны эргэн шимэгдэлт явагдахад фермент дааврын / вазопрессин, альдострон/ үйлчлэх нөлөө их юм. Шээсэнд хортой бодис хуралдахад тахир сувганцрын хучуур эс үхжилт орно.

16

Шээс цуглуулах хоолой

Шээс цуглуулах хоолой нь бортгон болон шоо дөрвөлжин хучуур эсээр хучигдсан цайвар болон бараан эсүүдтэй, суурин лабиринт сайн хөгжсөн бөгөөд усыг сайн нэвтрүүлдэг. Бараан эсүүд нь нүүрсний ангидраз фермент ихээр агуулж устөрөгчийн ионыг шүүрүүлдэг. Цуглуулах хоолойн нефроцит эсүүд нь простагландиныг ялгаруулдаг. Цуглуулах сувганцарт усны идэвхгүй тээвэрлэлт явагддаг нь шээс өтгөрүүлэх сөрөг урсгалын зарчимтай холбоотой байдаг.

17

Бөөрний цусан хангамж

Бөөрний артер нь гол судасны хэвлийн хэсгээс салбарлан, бөөрөнд ороод түүний хэсгүүдэд тархан, хэсэг хоорондын артери болно. Судаслаг, тархилаг давхаргын зааг дээр хэсэг хоорондын артери салбарлан нуман хэлбэртэй болж цааш үргэлжлэнэ. Үүнээс хэсэг хоорондын артериолууд салбарлаж судсан давхарга руу нэвтрэнэ.

18 Бөөрний цусны урсгалын хурд нь

1200мл/минут байдаг. Энэ нь зүрхнээс шахагдаж байгаа нийт цусны 20%-ийг эзэлдэг. Бөөрний цусан хангамжийг холтослогийн ба тархилагийн гэж 2 том бүлэгт хуваадаг. Бөөрний нийт цусны урсгалын 90% нь түүний холтослог давхаргаар урсдаг. Бөөрний холтослог давхаргын цусан хангамж асар их, тайван байгаа булчингийнхаас 100 дахин их байдаг.

19

Бөөрний цусан хангамжийн онцлог:

1. Бөөр нь асар их цусан хангамжтай эрхтэн. Бөөр цусан хангамжаар бусад эрхтнүүдтэй харьцуулбал 20 дахин илүү.

2. Бөөр нь судас нь булчингийн гаралтай өөрийн зохицуулга сайн хөгжсөн байдаг. Артерийн даралт 80-180мм муб-ны хооронд хэлбэлзэхэд бөөрний хялгасан судсууд нь , түүдгэнцэрийн шүүлтийг хэвийн явуулж чаддаг.

20 3. Бөөрний хялгасан судсанд даралт өндөр / 70мм муб / байдаг. Афферент болон эфферент артериол даралтын зөрүүтэй. Энэ нь анхдагч шээс үүсэх бололцоог хангадаг.

4. Бөөрний судсууд нь хоёр зэрэгцээ хялгасан судасны торлогийг үүсгэдэг.

5. Бөөр цусан хангамж ихтэй тул бодисын солилцооны эрчим ихтэй. Энэ нь анхдагч шээс ихээр / хоногт 180л / үүсэх нөхцөлийг бүрэлдүүлдэг.

21

Нефроны мэдрэлжүүлэлт

Бөөр нь вегетатив мэдрэлийн ширхэгээр мэдрэлжүүлэгдэнэ. Симпатик мэдрэлийг цочрооход бөөрний судсууд нь нарийсаж цусан хангамж хомсдон , түүдгэнцэрийн шүүх ажиллагааг буурдаг. Парасимпатик мэдрэлийг цочроовол үүний эсрэг нөлөө үзүүлнэ.

22

Бөөрөнд шээс үүсэх механизм

Бөөрний үндсэн үйл ажиллагаа шээс үүсэхэд оршино. Шээс үүсэх процесс нь түүдгэнцрийн шүүлт, сувганцарын эргэн шимэгдэлт, шүүрлийн гэсэн гурван механизмээр явагдана. Бөөрөнд шээс үүсэх эхний бөгөөд чухал процесс нь түүдгэнцрийн шүүлт юм.

23

Түүдгэнцрийн шүүлт явагдах үндсэн хэсэг нь түүдгэнцрийн хялгасан судасны хана / эндотель, суурин мембран, хучуур эс/ юм.

Түүдгэнцрийн шүүх процесс нь түүдгэнцэрийн хялгасан судасны гидростатик даралт , сийвэнгийн онкотик даралт, Боумен-Шумленскийн бүрээсний шингэний даралтаас нэн түрүүнд хамаардаг.

24

Цусны сийвэнгээс хялгасан судасны ханаар сийвэнд байдаг уургаас бусад бүх бодис. ус шүүгдэн гардаг. Анхдагч шээсний осмос даралт, цахилгаан дамжуулах чадал, мочевин, глюкоз, кератинин зэргийн агуулагдах хэмжээ нь цусны сийвэнгийнхтэй ижил байна. Nа+, Cа++, Сl- ионууд, фосфор, сульфатын концентраци арай их байдаг.

25

Анхдагч шээсэнд уураг бараг агуулагдахгүй. Хононгт үүсэх анхдагч шээсний хэмжээ 180л хүрдэг. Бөөрний цусан хангамжийн эрчимтэй үйл ажиллагаатай уялдаж анхдагч шээс ихээр үүсдэг. Түүдгэнцэрийн суурин мембран нь 7000-аас доош молекул жинтэй бодисыг шууд нэвтрүүлдэг.

26

Түүдгэнцрийн шүүлтүүрээр инулин 100%, миоглобин 75%, өндөгний альбулин 22%, гемоглобин 3%, ийлдэсний альбулин 1%-аас бага хэмжээгээр нэвтэрдэг. Эдгээр бодисын нэвтрэх хэмжээ нь молекулын хэмжээ ба молекул жинтэй холбоотой байдаг.

27

Тахир сувганцарын эргэн шимэгдэлт

Тахир сувганцарын эргэн шимэгдэлтийн үндсэн механизм нь диффуз, хөнгөвчилсөн нэвчилт, анхдагч идэвхтэй зөөвөрлөлт, хоёрдогч идэвхтэй зөөвөрлөлт, эндоцитоз, пиноцитоз юм.

Тахир сувганцараар эргэн шимэгдэж байгаа бодисууд нь идэвхтэй ба идэвхгүй байдлаар зөөвөрлөгдөнө.

28

Тахир сувганцарт бодисууд эргэн шимэгдэх байдал

1. Ойрын тахир сувганцарт уураг, амин хүчил, глюкоз, витамин, ионууд, сульфад, фосфатууд бүрэн хэмжээгээр эргэн шимэгддэг.

2. Генлийн гогцооны уруудах хэсэгт ус, өгсөх хэсэгт нь натри, хлор эргэн шимэгдэнэ.

29

3. Холын тахир сувганцарт хлор идэвхгүй хэлбэрээр, натри, кали, кальци, фосфат идэвхитэй хэлбэрээр эргэн шимэгдэнэ.

4. Цуглуулах сувганцарт мочевин идэвхигүй хэлбэрээр, ус вазопрессины нөлөөгөөр эргэн шимэгдэнэ.

30

Тахир сувганцараар бодисууд эргэн шимэгдэх байдал

Ойрын тахир сувганцарт ус, натри, хлорын 2/3 нь эргэн шимэгддэг. Давсыг дагаж ус байрладаг учир ус давсны хөдөлгөөн хоорондоо нягт холбоотой байдаг. Натри котранспортын механизмаар эргэн шимэгдэхэд хлорын ион аяндаа дагалддаг. Түүдгэнцэрээр шүүгдсэн натрийн 87% нь хлорын ионтой нэгдэж хлорлог натри болж ойрын сувганцараар эргэн шимэгддэг.

31

Уураг

Түүдгэнцэрээр шүүгдсэн анхдагч шээсэнд уураг туйлын бага хэмжээтэй байдаг. Түүдгэнцэрийн суурин мембран, эндотель, подоцитын завсрын мембран нь уургийг шүүх нарийн шүүлтүүрүүд болдог. Тахир сувганцарын ойрын хэсэгт лизосом ферментийн нөлөөгөөр уургийн молекулууд амин хүчил болж задардаг.

32

Глюкоз

Глюкоз нь котранспортын механизмаар люминал мембранаар натритай хамт зөөвөрлөгдөнө.

Ойрын тахир сувганцарт глюкоз бүрэн хэмжээгээр эргэн шимэгддэг.

Цусанд глюкоз ихэсвэл тахир сувганцарын глюкоз эргэн шимэгдүүлэх чадал дутаж зарим хэсгийг нь шээстэй ялгаруулдаг.

33

Аминхүчил,пептид

Амин хүчлийн 99% нь эргэн шимэгддэг бөгөөд ойрын тахир сувганцарын эхний хэсэгт амин хүчил эргэн шимэгдэх үйл ажиллагаа бүрэн явагдана. Тахир сувганцарын эсийн мембранд амин хүчил нь зөөвөрлөгч уураг болон натритай нэгдэж бүрдэл үүсгэн люминаль болон базолатериаль мембранаар зөөвөрлөгддөг.

34

Кали: Түүдгэнцэрийн шүүлт сувганцарын эргэн шимэгдэлтийн аль алиныг нь дамжин ялгардаг. Тахир сувганцарын шингэнд хоногт 700-800 ммоль/л кали орж тэр нь ойрын болон холын тахир сувганцарт эргэн шимэгддэг.

Кальци: Түүдгэнцэрээр шүүгдсэн анхдагч шээсний найрлаганд кальцийн концентраци 270ммоль/л байдаг бөгөөд үүнээс 267.5ммоль/л нь тахир сувганцараар эргэн шимэгдэж 2.5 ммоль/л кальци шээстэй хамт ялгардаг.

35

Тахир сувганцарын шүүрэл

Тахир сувганцар нь эргэн шимэгдүүлэх, шүүрүүлэх гэсэн хоёр чиглэлийн зөөвөрлөх тогтолцоогоор нэгэн зэрэг ажилдаг. Бөөрний сувганцарын шүүрүүлэх процесс нь эсийн идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүнд явагддаг. Аливаа бодис нь шүүрэхдээ тахир судас дагасан хялгасан судаснаас завсарын эд рүү шүүрч, завсарын эдээс тахир сувганцарт шүүрдэг.

36

Бөөрний сувганцарын хэсгүүдэд бодис шүүрэх байдал

Ойрын тахир сувганцарт устөрөгчийн ион, аммиак, холин, параамингиппураны хүчил, диодраст, пеницилин шүүрнэ.

Генлийн гогцоонд мочевина шүүрнэ. Холын сувганцарт устөрөгчийн ион шүүрнэ. Цуглуулах сувганцарт калийн

ион,устөрөгчийн ион аммиак тус тус шүүрнэ.

37

Бөөрний шээс өтгөрүүлэх, шингэрүүлэх үйл ажиллагаа

Шээсний концентраци бөөрний гадаргаас тархилаг давхаргаруугаа өтгөрдөг. Бөөрний шээс шингэрүүлж, өтгөрүүлэх ажиллагаа Генлийн гогцооны сөрөг урсгалт ажиллагаагаар хангагдах бөгөөд түүний өгсөх уруудах хоёр хэсгийн эхнээс шингэний концентраци аажмаар ихсэж гогцооны мухар хөхлөг орчимд дээд хэмжээндээ хүрдэг. Харин генлийн гогцооны өгсөх талын шувтрага хэсгийн ханаар натри чөлөөтэй гадагшилдаг учир энэ хэсгийн шээс шингэрдэг

38

Бөөрний шээс өтгөрүүлэх, шингэрүүлэх үйл ажиллагаанд дараах тогтолцоонууд оролцдог

Бөөрөнд дэх мочевины эргэлт. Бөөрний завсарын эд. Бөөрний шулуун судсууд. Бөөрний тахир сувганцарууд Генлийн гогцоо

39

Шээсний найрлага

Хоногт ялгаран гарах шээсний дундаж хэмжээ 1.5л, хувийн жин нь 1005-1025 байдаг.

Шээс сүрлэн шар өнгөтэй, урохром, уробилин гэдэг будагч бодис агуулдаг.

Шээсний рН 5-7 хооронд хэлбэлздэг. Шээс сулхан хүчиллэг орчинтой.

40

Шээсний найрлага

Шээсний найрлаганд мочевин 2%, шээсний хүчил 0,5%, пурины суурь аммиак 0,4%, индикан зэрэг уургийн задралын бүтээгдэхүүн, азотлог бодис орно.

Эдгээр бодис нь бөөрний азот ялгаруулах үйл ажиллагааг тодорхойлно.

Хоногийн шээсний уураг 20-70 мг, глюкоз 130 мг,

41

Натри 90ммоль/л, кали -80ммоль/л, кальци-2,5ммоль/л, магни-705ммоль/л, хлорид-90ммоль/л, бикарбонат-2ммоль/л, фосфат-21ммоль/л, сульфат- 28ммоль/л, ус-1,5 л тус тус агуулагдана.

42

Анхаарал тавьсанд баярлалаа