Canlıların Ortak Özellikleri  

­ Ders Notu ­ Hazırlayan: Ali DAĞDELEN  

Canlıların ortak özellikleri  konusuna geçmeden önce cansızlardan canlıları ayıran özellikleri düşünelim. Bir inek ve kayayı (cansız) aklınızda canlandırarak kayanın yapamadığı ama ineğin yapabileceği neler olabileceğini hiç düşündünüz mü? 

Bir ağaç (bitki) bir tilki ile hangi ortak özelliklere sahip olabilir diye beyin egzersizi yaptınız mı? Eğer yapmadıysanız şu anda bu sayfayı kurcalamayı bırakıp hemen bir yapın bakalım.. 

1) YAPISAL BENZERLİK: Canlıların tamamı , hiç istisnası olmamak üzere en az bir tane hücreden meydana gelmiştir. Bu şu demek oluyor bir hücreli canlılar da var, çok hücreli canlılar da.. // insan çok hücreli bir canlı iken yoğurt bakterileri tek hücre halindedir// 

2) ORGANİZASYON: Tüm canlılarda kendi içindeki yapılar arasında tam bir uyum ve işbirliği vardır asla kavga etmezler kuzu gibi herkes kendi işine bakar yani organize haldedirler. Eğer bir hücreli ise bu canlı içindeki organeller arasında iş bölümü vardır // biri yemek yapar diğeri alışverişe gider öteki de yer :)) // Çok hücreli canlılarda iş bölümü özelleşmiş doku ve organlar arasında vardır mesela kalbin görevi kanı pompalamak, damarların görevi kanı taşımak, kanın görevi de doku ve hücrelere oksijen ve  besin taşımaktır bu yapıların uyum içinde çalışmaması halinde yani kalbin durması veya damarın yırtılması , kanın ben taşımıyorum arkadaş birşey deyip gitmesi halinde organizasyon değil tam bir iç isyan durumu olurdu. 

Hücreler >> Dokular >> Organlar >> Sistemler >>Organizma şeklinde bir iş birliği var yani hücreler bir araya gelir ve dokuları oluşturur, dokular bir araya gelerek organları oluşturur organlar bir araya gelerek sistemleri oluşturur sistemler de birleşerek organizmayı meydana getirir. 

3) BESLENME: Tüm canlılar hayatlarını devam ettirebilmek için beslenmek zorundadır. Tıpkı otomobilin çalışmak için yakıta ihtiyacı olması gibi bir durumdur. Benzin / Motorin koymadığınızda aracınız hareket etmez. 

Ototrof Beslenme: Kendi besinini kendi üretme şeklinde gerçekleşir. Besin üretimi için inorganik maddeleri kullanırlar. Ototrof beslenen canlılara örnek olarak yeşil bitkilerin tamamı , bazı bakteriler , algler ve paramesyum gibi bir hücreliler verilebilir. Bu canlılar dışarıdan hazır besin almazlar kendi ürettikleri besinleri kullanırlar. Ototrof beslenmeyi ot­ot beslenmek şeklinde kodlayabilirsiniz. 

Heterotrof Beslenme: Bu şekilde beslenen canlılar ihtiyaç duyduğu besinleri dışarıdan hazır almak zorundadır. İnsanlar ve hayvanlar heterotrof beslenirler yani kendi besinlerini üretemezler. // fasulye kendi besinini üretir sonra ya bu garibanlar da yesin deyip bizimle paylaşır ototrof beslenme böyle birşey// 

4) SOLUNUM: Tüm canlıların enerjiye ihtiyacı vardır nasıl elektrik olmazsa lamba yanmıyorsa insan ve diğer canlılar için de bir nevi elektrik enerjisi sayılan ATP olmazsa hayatsal faaliyetler devam edemez. ATP nin üretilmesi solunum ile gerçekleşir. Solunum beslenme yoluyla alınan bazı organik bileşiklerden ATP enerjisi üretilmesi olayıdır. Solunumun iki çeşidi vardır 

Oksijensiz Solunum: Besinlerin monomerleri //en ufacık yapıtaşları// oksijen kullanılmadan parçalanır ve ATP üretimi gerçekleşir.Anaerob solunum da denmektedir. 

Oksijenli Sokunum: Oksijen kullanılarak besinlerin parçalanmasıyla ATP üretilmesidir. Aerob solunum da denir. 

 5) BOŞALTIM: Faaliyetin olduğu yerde illaki bir atık madde oluşur taşıtlarda egsoz gazı oluşması, fabrikalardan atık maddeler atılması gibi canlıların biyokimyasal reaksiyonları sonucunda istenemeyen bazı atık maddeler oluşması son derece doğaldır. Örnek olarak solunum sonucunda oluşan karbondioksit, aminoasitlerin solunumda kullanılmasıyla oluşan amonyak üre ve ürik asit uzaklaştırılması gereken boşaltım atıklarıdır. //Eğer boşaltamazsa canlı büyük bir iç patlama gerçekleşebilir.. çöpünü zamanında dökmeyen evlerde patlama olduğu gibi.. // 

6) DUYARLILIK ve HAREKET: Canlılar algılayabilme duyarlılıkları sayesinde iç ve dış çevrelerinden gelen uyarıcılara karşı tepki gösterirler bu uyarılar fiziksel olabilir ışık ve ses gibi ya da basınç.. Kimyasal bir uyarandan kaçınma şeklinde de olabilir. 

7) ÜREME: Çoğalma şeklinde de ifade edilebilir. En temel anlamda üreme canlıların kendine benzeyen yeni nesiller meydana getirmesidir. Arıların yeni arılar meydana getirmesi, çayırların çoğalması , bakterilerin çoğalması vb örnek verilebilir. Üreme sonucunda ata canlıya benzeyen yavrular oluşur. Bunun avantajı atalar ölse de nesillerin devam etmesidir. Eşeyli üreme ve eşeysiz üreme şeklinde iki ana çeşidi vardır ama bunları daha sonra göreceğiz. 

8)BÜYÜME GELİŞME ve ÖLÜM: Canlılar doğar büyüyüp gelişir ve sonunda ölür sonuçta dünya fani ölüm ani.. büyüme tüm canlılarda görülür bir hücrelilerde hücrede hacim artışı şeklinde olurken çok hücrelilerde toplam hücre sayısı artar (mitoz) böylece büyüme / gelişme gerçekleşir. 

9) METABOLİZMA: Canlı hücrelerinde gerçekleşen tüm yapım ve yıkım olaylarının tamamına metabolizma deriz yukarıda bahsettiğim solunum olayı bir yıkımdır çünkü besini parçalıyoruz ondan ATP üretiyoruz. Örneğin Fotosentez bir yapımdır çünkü bitkiler inorganik molekülleri güneş ışığı ile birleştirip besin meydana getirirler. Bu olayların tamamı metabolizma kapsamındadır. 

Anabolizma: Yapım reaksiyonlarıdır yani yukarıdaki metabolizmanın sadece yapım reaksiyonlarını içine alan kısmıdır diyelim bazı kitaplarda özümleme veya sentez de demektedir hepsi de doğrudur. 

Katabolizma: Yıkım reaksiyonlarıdır solunum reaksiyonunu örnek vermiştik yıkım reaksiyonlarına bir başka örnek te hidrolizdir. Hidroliz büyük besin moleküllerinin yapıtaşlarına kadar parçalanması işlemidir. 

Canlıların ortak özellikleri başlıklı bu ders notumuzun her hakkı saklıdır ve BiyolojiHocası’na aittir kaynak gösterilerek dahi kısmen veya tamamen alıntı yapılması söz konusu olamaz.