Иә– Менің ойымша, қоғамда мем­

лекетқұраушы қазақ ұлты екен дігі, қазақ халқының Қазақстан мем ле ке­тінің тұрақты дамуындағы айрықша рөлі мен миссиясы жөнінде оң ой қа­лыптасқан. Соңғы кездері билік өкіл­дерінің де қазақ ұлтының мәсе лелеріне оң қабақ танытып, мем лекеттік құ­жаттар қабылдаған кезде ұлт зия лы­ларымен келісіп отыруы жақсы құ­былыс. Бұған өзге ұлт өкіл дері де мо­йынсұнып келеді. Сонымен қатар Қа­зақстан Кеңес Ода ғы ыды раған кезде әлеуметтік­эко номи калық даму сала­сында 13­орынға ие болып келсе, бүгін Еуразия аумағын дағы табысты мемле­кет тердің қата рына еніп отыр.

Жоқ – Өзге ұлттарды қазақы рухқа

топтастырудың жауапкершілігі үлкен екенін уақыттың өзі дәлелдеп келеді. Президент әр сөзінде қазақтың мем­лекетқұраушы ұлт ретіндегі қоғам­дағы рөлін айтып жүр. Бірақ біз өз­гені қазақы рухқа тәрбиелемек түгі л, өзіміздің бойымыздағы рухты жаң­ғырта алмай келеміз. Сондықтан өз­гені жетекке алуымыз үшін өзімізді бір жөнге келтіріп алуымыз қажет. Мем­лекетқұраушы ұлттың жауап кер шілі­гін толыққанды сезіне алмай келе жатуымызға кедергілер өте көп. Бұл мәселелерді ашып айтатын болсақ, қазақтардың біраз бөлігі әлі күнге дейін өз ана тілін білмейді.

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

Нұр-Ахмет ДоСМҰХАМБЕТ, қоғам қайраткері:

«... орысша жалғастыра бе­рейін, себебі орысша айтып келіп, ішіндегі атаулар қазақша болғасын, қазақшаға ауысып кетіп жатырмын. Бірақ орыс­шам жетеді, біршама білімім бар, орысша да».

(Кеше жаңадан жарияланған «Ел бірлігі» доктринасын

таныстыру кезінде айтқаны)

№70 (296) 30 cәуір

жұма 2010 жыл

...де

дiм

-ай,

ау!

3-беттеСұлтанәлі БАЛҒАБАЕВ,

Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының төраға орынбасары:

Ерлан САИРоВ, Мәдени саясат және өнертану институтының директоры:

Ой­КӨКПар

CMYK CMYK

CMYK CMYK

Мемлекетқұраушы ұлт ретінде өзге ұлт өкілдерін қазақи рухқа топтастырудың жауапкершілігін сезініп жүрміз бе?

қазір қоғамда «қазақ мемлекетқұраушы ұлттың жауапкершiлiгiн әлі де болсын сезіне алмай келеді» деген пікір болғанымен, оған

кереғар «сезініп жүргенімізбен, өзге ұлттар оны мойындағысы келмейдi» деген де ойлар ай-

тылады. Бірақ мойындату мен күштеуді шатас-тырмауымыз керек. Доминантты мемлекеттің

негізін қалап отырған ұлттың төңірегіне өзге ұлт өкілдерін топтастырудың әлемдік тәжірибелері

де жоқ емес. Дүниежүзілік тәсілдерге сүйене оты-рып, өзіндік жол қалыптастырып келе жатқан

қазақстанның мемлекетқұраушы ұлты өзге ұлт өкілдерін қазақи рухқа топтастырудың жауапкер-

шілігін сезініп жүр ме? Міне, осы сауалды зиялы қауым өкілдеріне қойған едік.

Кеше Парламент Сенатының жалпы отырысында депутат Сәрсенбай Еңсегенов Үкімет басшысы Кәрім Мәсімовтің атына сауал жолдап, мектеп оқушыларына арнап шығарылып жатқан оқулықтардың сапасына алаңдаушылығын білдірді.

Өткен жылғы жалпыхалықтық санақтың нәтижесі көрсеткендей, еліміздегі мемлекетқұраушы ұлттың үлес салмағы 63 пайыздан асты. Соңғы сәтке дейін құбылып келсе де, көңілге медеу болған бұл статистикалық көрсеткіш қазақтардың өзге ұлт өкілдерін топтастыру жауапкершілігін мойнына алуға қабілеттілігін көрсетеді. Демек, ендігі жерде қазақстан халқының мемлекетшілдік рухы доминантты қазақ ұлтының этномәдени құндылықтарының аясында қалыптасуы заңды. Мемлекет басшысы да әрбір Жолдауында ел халқын біріктірудегі қазақтардың рөлін айрықша айтып келеді.

Дала демократиясы жайма­шуақ қоғамда өмір сүруімізге игі әсер етті

www.аlashainasy.kze-mail: info@аlashainasy.kz

ДАТ!

6-бе

тте

Александр ДЕДЕРЕР:

жа

ңғы

рыҚ

Сенатор газетіміздің №65 санында жарық көрген «Оқушыны да, оқытушыны да адастырған оқулық» атты мақалаға байланысты алаңдаушылығын біл­дірді. Сәрсенбай Еңсегенов: ««алаш айнасы» газе­тінде соңғы жылдары шыққан оқулықтардың 64 пайызының сапасы сын кө термейтіндігі айтыл­ған. Осы мақалада пікірлерін біл дірген маман­дар қолданыста жүрген математика пәнінің оқу­лығы мүлдем талапқа сай еместігін айт қан. ал Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық тех ни ка лық университетінің доценті Кәмила Бүкібаева мате ма­тика оқулықтарындағы өрескел қателіктердің бірі — ондағы жаттығулар қате, шешулері шықпайды жә не есептің жауабымен сәйкес келмейтіндігін айт­қан. Бұл оқулықтардың барлығы мемлекеттен бө­лініп отырған мол қаржының арқасында шықты. ал оның сапасына кім жауап береді? Біз дамыған ел дер қатарына қосылуымыз керек, жастарымыз бә секеге қабілетті болуы қажет дейміз. Бұл биік мұ ратқа жетудің басты құралы — оқулықтар, ал оны да йындаудағы келеңсіз жайттар осыған тұсау болмай ма?» — деген қынжылысын білдірді. Сондай­ақ ол оқулықтардың авторлары шетел азаматтары екен дігін айта келе, «Сонда біздің өз елімізде сапалы оқу құралын дайындауға қабілетті бір ғалымның не ма манның болмағаны ма? Егер шынымен осылай бол са, бұл біздің елдігімізге сын және оны мемлекеттік деңгейде қарау қажет», — деп атап көрсетті.

алдағы уақыттарда «алаш айнасы» газеті еліміздегі оқулық тар сапасы мәселесін әлі де егжей­тегжейлі зерттей түспек.

Мемлекетшілдік рухты қалай асқақтата аламыз?

жалпы, мемлекет халқын бір идеяға топтастыру арқылы мемлекетшілдік рухын қалыптастырудың әртүрлі үлгісі бар. Олар: этномәдени құндылықтар арқылы бірігу, діни наным­сенімдерімен топтасу және әлеуметтік­экономикалық мүдделер аясында тұтастану. Мұның алғашқысы әлемдегі ұлттық,

унитарлы мемлекеттердің (жапония, Түркия, Гер­мания т.б.) таңдауы болса, соңғы екеуі көпұлтты, федеративті (ресей, Қытай, аҚШ, Бразилия т.б.) елдердің бағыты. Тәуелсіздік алған 90­жылдардың басында біздің жас мемлекетіміз әлеуметтік­экономикалық мүдделер аясында азаматтарды топтастыру үлгісін таңдады. Әдейі, жоспарланып емес, заманның ағымына, сол кезеңдегі әл­ауқа­тымызға байланысты. Демографиялық жағдай өз геріп, әлеуметтік­экономикалық әл­ауқаты бел­гі лі бір деңгейге көтерілген қазіргі кезде мемлекет­

құраушы ұлттың, жалпы қоғамның талабы өзгеріп ке­леді. Бұған қоғамда қалыптасқан сан алуан пікірлер мен Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей желі арқылы халықпен қаңтар айында өткізген кон­ференциясында айтқан «Ұлттық идеяны, басқа да бір идеяны тыныш кабинетте тудыру мүмкін емес. Ұлттық идея қоғамның дамуынан туындайды» деген сөзі дәлел.

Уақыттың өзі дәлелдеп келе жатқандай, жа­һандық немесе мультимәдениет, космополиттік құндылықтар белгілі бір идеологияға тірек бола алмайды. Мұны кезінде мәдениеті мен менталитеті бөлек 120­дан астам тілде сөйлеген 300 млн­ға жуық халқы болған КСрО­ның тарихынан жақсы білеміз. Мемлекетшілдік рух сол елдегі басым ұлттың рухани құндылықтары жалпыға ортақ құндылыққа айналғанда ғана биік бола алады. Сол Кеңестер Одағының халқы 70 жылға жуық доминантты орыс ұлты тілі арқасында ұйысып келді.

Жалғасы 3-бетте

аба

й О

Ма

рОВ

(кол

лаж

)

оқулық мәселесі сенаторды да алаңдатады

Жарқын ТҮСіПБЕКҰЛы

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz2 e-mail: info@alashainasy.kz

түйі

н

СаяСи бюро

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Аз ұлттардың құқықтарының халықаралық жүйесінің пайда болуы қай кезеңнен басталады?

Қуатбек БАйБОЛОВ, Талдықорған

Бұл жүйе алғашқыда екі мемлекет арасында ға­на жүзеге асырылатын. Яғни бір мемлекет өзінің диас порасы тұратын екін­ші бір елмен келіссөздер жүргізу арқылы ғана аз ұлттардың құқық тарының сақталуын қам тамасыз ет­кен. Ал бұл мә селе 1877 – 1878 жыл дардағы орыс­түрік со ғы сынан кейін ха­

лықаралық дең гейге кө­терілді. Бұ дан кейін уа қыт өте келе Ұлттар лигасы құрылып, ха лықаралық сот та тұрақты палата құ­рылды. БҰҰ­ның жалпы декла рациясына аз ұлттар­дың құқығын қор ғау ту­ралы бапты енгізуге АҚШ, Фран ция, Австра лия, Чи­ли, Бразилия сияқ ты елдер атсалысқан.

Бірұлтты мемлекеттерге қай елдер кіреді? Аз ұлттардың құқығын кім қорғайды?Қазақстанның көпұлтты мемлекет екені баршамызға аян. Әлемде басқа да қандай

көпұлтты мемлекеттер бар және бірұлтты мемлекеттер қатарына қай елдер жатады?Айдын БЕКҰЛЫ, Алматы қаласы

Жалпы, әлем елдегі этникалық ше ка­расы мен мемлекеттік шекарала рының сәй­кес келетін, келмейтініне орай бірұлтты және көпұлтты болып бөлінеді. Жер бетіндегі мем­лекеттердің жартысына жуығы бірұлтты болып саналады. Бұл елдердегі негізгі ұлттың саны 90 пайызды құрайды. Әсіресе Еуропадағы, Латын Америкасындағы және Таяу Шығыстағы елдердің басым бөлігі бірұлтты болып келеді. Мысалы, бірұлтты елдердің қатарына Дания, Шве ция, Германия, Польша, Италия, Жапония, Сауд Арабиясы, Египет секілді мемлекеттер

жатады. Ал көпұлтты мем лекет деп мемлекеттік шекара шең берінде бірнеше этнос мекен ететін елдерді атайды. Яғни көпұлтты елдердің қатарына этникалық құрамы күрделі Үндістан, Ресей, Швейцария, Филиппин сияқты, сондай­ақ Батыс және Оңтүстік Африканың бірнеше мемлекеттері жата ды. Ең көпұлтты аймақ Оңтүстік Азия болса, ең көпұлтты мемлекет – Үндістан. Егер мемлекетті құрайтын негізгі ұлттың үлес салмағы шамамен 70 пайыздан тө­мен болса, онда мұндай мемлекеттер көп ұлтты болып саналады.

АҚОРДА

ҚАТЕР

Сондықтан тасқынның дамбаны ша йып кетуі де ықтимал. Осыдан қауіптенген құтқарушылар кеше түнде 1500 адамды қауіпсіз аймақтарға көшіру туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, ол адамдар уақытша Самар ауылы маңындағы мектептерге орналастырылды. Жалпы, аталған ауылда жеті мыңға жуық тұрғын бар.

Қазір төтенше жағдайлар қызметі бас­қармасының 60 адамы 7 техника, 4 қа­йықты қолданып, құтқару шараларына қамдануда. Сондай­ақ осы Көкпекті ауда­нындағы Қалғұты, Қарашілік ауылдарын да су басу қаупі бар.

Елмейір АХМЕД, Өскемен

Лайлы жайлы болмай тұрКөкпекті ауданындағы Самар ауылын су басу қаупі басым. Бұл

аймақтағы Лайлы суқоймасы арнасынан асып, ақырындап жайыла бастаған.

Елшілердің қатарында Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия елшісі Дэвид Джон Моран, Беларусь Республикасының елшісі Валерий Брылев, Иран Ислам Республикасының елшісі Горбан Сейфи және Түрікменстан елшісі Мағтымұлы Ақмырадов бар.

«Сіздердің миссияларыңыз біздің елі­міз үшін қызықты әрі жауапты кезеңде басталып отыр. Қазақстан өзінің Тәу ел­сіздігінің 20 жылдығына сенімді қадам­дармен жақындап келеді. Қазақстан осы жылдар ішінде біздің өңірдегі маңызды мемлекет ретінде қалыптасты. Біз саяси тұрақтылықты, ұлтаралық келісімді, қо­ғамдағы конфессияаралық төзімділікті нығайттық. Қазақстан халықаралық қо­

ғамдастықтың сенімді және жауапты әріптесіне айналды», – деді өз сөзінде Н. Назарбаев.

Президент Қазақстан ТМД кеңістігін­де әлеуметтік­экономикалық жаңару сала сында, ықпалдастық үдерістерді дамы туда сенімді түрде көш бастап келе жат қанын атап көрсетті. «Таяу жылда ры біздің ел ИКҰ, ШЫҰ, ТҮРКСОЙ­ға тө­рағалық жасайтын болады. Мәртебелі халықара лық ұйымдарға төрағалық Қа­зақстанның Тәуелсіздік жылдары ішіндегі әлеуметтік­экономикалық, қоғамдық­саяси табысын, қазақстандық даму мо­делінің халықаралық қоғамдастық та­рапынан мойындалғанын көрсетеді», – деді Мемлекет басшысы.

Елбасы елшілерді қабылдадыКеше Елбасы нұрсұлтан назарбаев бірқатар мемлекеттердің

Қазақстандағы елшілерімен кездесіп, Сенім грамоталарын қабылдады.

БЕрЕзОВСКийДің «Егізі»Қазір де Темза жағалауында алаяқ қыл­

мыскерлер қатары көбеймесе, азая тын емес. Соның бірі – аты шулы Борис Бере­зовский. Бүкіл мемлекеттік аппаратты уысында ұстаған «оппозицияшыл» Бере­зовскийдің Ұлыбританияда ірі қаржы активтері жинақталған. Тек «Аэрофлот ісі» үшін өз елінде алты жылға сотталғаны белгілі. Сөйтсе де, мұртын балта шабар емес. Қазір Лондон көшелерінде алшаң басып, ұрлаған миллиардтарын жеп жа­тыр. БАБ (оны өз елінде осылай атайды) анда­санда Ресейдің мемлекеттік құры­лымын теңселтуге бағытталған түрлі жоба­ларды қаржыландырып қояды.

Біздің бұрынғы банкир Мұхтар Әб­лязов та осында. Күрескер кейпінде көрінуі жағынан құдды Березовский дерсің. Өзге де ұқсас жақтары жетерлік. Екеуі де жоғары мемлекеттік қызметте болған. Мемлекеттік келісімшарттарды пайдаланып, миллиард­таған ақша жасаған. Екеуі де мемлекеттің қаржысын талан­таражға салған. Енді Лон донда бас сауғалап, бостандық пен демократия жолындағы күрескер кейпіне ене қалыпты.

Сөйтсе де, сарапшылар осы екеуінің саяси жетекші болуға сүйкімділігі жетпейді деседі. Березовскийдің ой­өрісі Әбля зовқа қарағанда жоғары дейтіндер де табыла ды. Содан ба, Борис мырзаның қылмысы өз елінде тек жартылай әш кереленген. Әбля­зовтың жөні басқа. Оның барлық қылмысы дәлелденіп, мойнына қойылды. БТА­ны төрт жыл басқарған экс­олигарх қыруар қаржыны шетке та сы малдау мақ сатында осы банкті мейлінше пайдаланды. Қазақ­станның сырттағы бе дел­дәрежесін алдыға

ТҮЙ

ТКіЛ

тұманды Альбиондағы тұманды жандартарихқа көз жүгіртсек, тұ-

манды Альбионға өңшең қаш-қан-пысқан қылмысты үйір. Бағзы заманнан бері солай. Кезінде бүкіл теңіз сауда-гер лерінің үрейін ұшыр ған Фрэн сис Дрейк деген қаты-гез қарақшыға ағылшын коро левасы адмирал атағын беріпті. ХіХ ғасырда алаяқ пен қылмыскер атаулы нақ осы Лондонға ағылушы еді. Сөйтіп, жазадан құтылатын. «неге олай» деп бас қатырып жатқан жан жоқ. Әйтеуір ақшасын осы елдің экономикасына құйса болды.

салып, Батыстан миллиардтаған доллар несие алды. Са лымшыны көбірек тарту үшін жарнамаға ақшаны аямай төкті. ірі компаниялар бе делді деп санаған дықтан, депозиттерін осы банкте ашты. Бірақ шетелден алған несие де, азамат тардың жиған­тергені де шетке әкетілді. Бұл бір­неше тәсілмен жүзеге асырылды. Мәселен, ол Ресей мен Грузия дағы еншілес банктері арқылы өзінің кірік кен фирма ларындағы жобаларды қаржы ландырды. Сондай­ақ банк өз фирма ларына несие берген. Кепілдікке қойылған мүлік құны жоғары бағаланғаны өз ал дына, мүлде жоқ мүлікті кепілдікке қойып асыра сілтегені тағы бар. Кепілдікке қо йылған жердің пәлен есе құнсызданып кеткенін де айту керек.

Ақыр соңында Әблязов та Березов ский сияқты елден табанын жалтырат ты. Банкир мен қоса, сыбайластары Р.Солод­ченко мен Ж.Жарымбетова қашып кетті. Бұл қылмыскерлерге еліміз тарапынан халықаралық іздеу жарияланып, экстра­дициялау талабы қойылғанымен, Ұлыбри­тания «қалталы қапшықтардан» айыры­латын түрі жоқ. Ұрлық ақша ағылшын эко­номикасына жұмыс істеуде. Әблязов өзі нің «ақпарат соғысын» қыздырмақ ниетпен жарнама мен бұқаралық комму никация саласында маманданған жергілікті фир­маны жалдапты.

ДӘніКЕннЕн ҚҰнЫҚҚАн жАМАн

Қарап отырсақ, ТМД шекпенінен шық­қан лондондық қашқындардың қылмыс тәсілдері бірдей. Қуғында жүрсе де, Әблязов «БТА банк Украина» акция ла­рының бір бөлігін (33,99 пайызын) қақ­шуды ойластырыпты. Бұл орайда, украи­налық Николай Лагуннан жақсы көмекші жоқ еді. Ол нағыз рейдерлік тә сілді қол­данды. Лагунның атына тиісті сенімхат, бар лық құжат рәсімделді. Сөйтіп, украин сот тарының бірінде (әлбетте, ірі сыйақының жәрдемімен) әлгі акциялар пакетін тұтқын дау туралы заңсыз шешім қабылдаттырған. Одан кейін «БТА банк Украина» акцио нерлерінің реестріне шын­дыққа жанас пайтын өзгерту енгізуге заң­сыз әрекет жасалды. Әблязовқа тиесілі «Еуразия­Ук раина» инвесткомпаниясының бастама сымен 2009 жылдың 15 маусы­мында шұ ғыл шақыртылған акционер­лердің жалпы жиналысы оған өз «батасын» беруі тиіс еді. Әлгі соттың заңға қайшы шешімін одан жоғары тұрған сот жоққа шығарған соң, бастама көтерушінің кел­меуі себебінен бұл жиналыс өтпей қалды. Осылайша қулықтың түбі көрініп қалды. «БТА банк Украинаға» жасалған рейдерлік шабуыл іске аспады.

Әйтсе де, бұл сәтсіздік Әблязов­Лагун жұбының құлшынысын тоқтата алмады. Рейдерліктің нысанасына Украинаның ірі сақтандыру компаниясы «Оранта» ілікті. 2006 жылы оның акциялар пакетін «БТА банк» сатып алған болатын. Оның бір бө­лігін Әблязов өзіне тиесілі Corolino Traading Ltd және Saleta Ltd кипрлік ком пания­лардың иелігіне қайта рәсімдеді. Лон донға қаш қан соң, «Орантаның» бар лық акцияларын бақылай алмаса да, оған көнгісі келмеді. Осы кезде Лагун көмекке келді. 2009 жылдың қазан айында ак­цияларды қосымша эмиссиялаған соң, ол сақтандыру компаниясына акционер бол­ды. «Оранта» көп ұзамай­ақ 130 млн гри­венді Лагунның бақылауындағы «Дельта­банктің» депозит есепшотына оралас­тырды. Ар жағы белгілі: ақша жым­жылас жоғалды.

Биылғы жылдың ақпан­наурызында «Оранта» басшылығы банкке бұрынғы депозит келісімдерінің қызметін тоқтату туралы бірнеше рет жазбаша ескертпе жіберді. Онда сақтандыру компаниясының ағымдағы шотына түскен түсімдер мен салымдарды қайтаруды талап еткен еді. Мұндай шешімді «Оранта» басқармасы қабылдап, бақылаушы кеңес қолдады. Бірақ «Дельта­банктің» басшылығы жо ғарыда аталған келісімдердің қызметін мерзімінен бұрын тоқтатуға қарсы екен діктерін сылтау­ратып, ақшаны қайтарудан бас тартты. Әб­лязовтың әріптесі Лагунның рейдерлік тәсілді пайланғаны айдан анық: ол «Орантаның» қаржылық жағдайын қасақана нашарла­тып, содан кейін барып компания акцио нер­лерін қолындағы ак цияларды төмен баға­мен сатуға мәж бүрлеуден басқа түк те емес. Әрмен қарай ақшаны қалай бөліспекші болды – ол жағы тек өздеріне мәлім.

Қазір Украинаның ақпарат құралдары алаяқтығы әшкереленген Лагун Еуропа­ға қашады деп әртүрлі долбар айтуда. Егер Лагун құқық қорғау мекемесінің құ­рығынан құтылып кетсе, Әблязовтың рейдерлік әрекетінің кезекті «тірі дәле­ліне» айналатын шығар. Онда тұманды Альбиондағы алаяқтар қатарына тағы біреу қосылады деген сөз.

Иә, Лондон бизнесмен­қылмыскер­лерді өте сирек қайтарады. Бірақ кейде оның жүрісінен жаңылатын кезі болады екен. 2009 жылдың 12 қарашасында Лон­донның арбитраж соты Әблязовқа қа тысты барлық активтерді тоқтатуға ше шім шығарды. Бұл қадамның бұрынғы банкир үшін өте күтпеген соққы болғаны сөзсіз.

Алия СЫДЫҚОВА

СЕНАТ

Бұған түрткі болған – депутаттардың көке йіндегі түрлі күмәндар. Қазіргі күні биоотын өндірісімен айналысып келе жатқан бірден­бір зауыт Солтүстік Қазақ­стан облысының Тайынша қаласындағы «Биохим» компаниясы екені белгілі. ТМД­дағы тұңғыш зауыт деп танылған бұл компанияны 2006 жылы Елбасының өзі барып ашып кеткен. Содан бері зауыттың «гүрілдеп» жұмыс істеп тұрғанына 4 жыл­дай уақыт өтті. Өнімдерін нарыққа шығарып, бизнестерін айналдырып келеді. Зауыт тарапынан бүгінгі таңға дейін ешқандай арыз­шағым түскен емес. Заңдық жағынан қандай да бір кедер­гілердің болғаны да естілмейді. Осы жерде сенаторлардың таңғалатыны – егер жұмыс тәуір­ақ жүріп жатқан болса, бір ғана зауыт үшін заң не үшін керек боп қалды?

Жиында Парламент Сенатының де­путаттары «Тұрғын үй қатынастары туралы»

Заңына өзгерістер мен толық тыру лар енгізу туралы» заң жобасын қабыл дап, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қол қоюына жіберді. Соңғы заң жобасының мақсаты Ұлы Отан соғысының (ҰОС) мүгедектері мен қатысушыларына мемле кеттік тұр­ғын үй қорындағы өздері тұратын тұрғын үйлерін жекеменшігіне тегін алуға мүм­кіндік береді. Сондай­ақ бұл құжат бас­панасы жоқ ҰОС мүгедектері мен қатысу­шыларына мемлекеттік қордан не месе жалға берілетін тұрғын үйді кезектен тыс алуға кепілдік береді. Сондай­ақ Пар­ламент Сенаты бейсенбі күні кеңей тілген отырысында «Сыртқы барлау тура лы» және «Мәдениет туралы» заң жоба лары бойынша Мәжіліспен арадағы ке ліс­пеушіліктерді еңсеру жөніндегі келісу ко­мис сиясының ұсыныстарын қабылдады. Құжаттар мемлекет басшысының қол қоюына жолданды.

жалғыз зауытқа да заң керек екен«Махаббаттың жырын айт, жүрегімнің сырын айт» демекші, Парламент

қабырғасындағы қазіргі әуен «Биоотынның жырын, бидайымның сырын айт» болып тұрған сыңайлы. Сенаттың Аграрлық мәселелер және қоршаған ортаны қорғау комитетінен палатаның жалпы отырысына озған «Биоотын өндірісін және айналымын мемлекеттік реттеу туралы» заң жобасы сценарий бойынша Парламент Мәжілісіне жіберілуі керек еді, алайда жоспарлағандай болмады. заң жобасы екінші оқылымға қалды.

Аба

й О

МА

РОВ

(кол

лаж

)

ФОРУМ

Форум Елбасының құттықтау сөзімен басталды. «Бүгін біздің ел заңды түрде Еуразиялық интеграция идеясының ката­лизаторы болып табылады. Қазақстан – Еуразия кеңістігіндегі тиімді жұмыс жасап келе жатқан ықпалдастық жобаларының белсенді қатысушысы. Біз мәдениетара­лық, конфессияаралық диалогті дамытуға бағытталған халықаралық форумдарды құруға бастамашы болдық. Сонымен қатар біз жалпы құндылықтар мен мәдени, тілдік әртүрлілікті негізге ала отырып, қатысушы мемлекеттердің этникалық бірегейлігінің, саяси тәуелсіздігінің сақталуын жақтаймыз», – деп жазған Мемлекет басшысының құт­тықтау сәлемдемесін Президент Әкімшілігі ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі Дархан Мыңбаев жеткізді.

Бүгінде көп мемлекеттерде осындай диалогтің болмауы себебінен де тұрақ­сыздық белең алуда. Сол себепті де екі

күндік алқалы жиында ұлтаралық, мәде­ниетаралық келісімге жету тетіктері ғана емес, көрші Қырғызстан еліндегі дүмпулер, Мәскеу метросындағы лаңкестік мәселелері де кеңінен талқыға салынды. Бұл ретте, Қырғызстаннан келген ағайын өз еліндегі тұрақсыздық осындай ауызбірлік пен бейбітшілікті насихаттайтын өзара келісім мен сұхбаттың жоқтығынан болып жат­қанын айтып, өзегі өртенді. Қырғыз бауырымызға жұбату айтқан форумның модераторы Нұрлан Оразалин «қолдан келгенін аянып қалмаймыз» деген ниет білдірді. «Бауырымыз қырғыздың қа­бырғасы қайысса, қазақтың төрінде береке болмайды. Қазақ­қырғыз – бір туған. Қырғыз жеріне, Манас еліне ақыл, парасат, сабыр тілейік», – деді Н.Оразалин.

Салтан СӘКЕн, Астана

Манас ұрпағына – ұлағатАбай «Атаның баласы болма, адамның баласы бол» дейді. Астанада

сәрсенбіде жұмысын бастап, екі күнге созылған «Еуразия: ұрпақтар мен мәдениеттер сұхбаты» атты форум осы идеяның төңірегінде өтті. Әртүрлі дін мен әралуан мәдениеттердің басын қосқан бұл форумның негізгі мақсаты – өркениеттің осы екі ұстыны арасындағы қордаланып қалған проблемаларды өзара түсіністік пен диалог арқылы шешу.

Бұл жобаны жасауға қоғамдық ұйым өкілдері, жалпы ел ағалары мен азаматтары қатыстырылды. Атап айтар болсақ, «Ұлт тағдыры» қоғамдық қозғалысының төра­ғасы Дос Көшім, саясаттанушы Айдос Сарым, қоғам қайраткері, жазушы Дос­мұхамбет Нұр­Ахмет, заң ғылымының докторы Еңлік Нұрғалиева, ЕҰУ ректоры, заң ғылымының докторы Бақытжан Әб­дірайымов т.б ғалымдар тер төккен. Сон­дай­ақ Ассамблея төрағасының орын­басары Е.Тоғжанов, Қазақстан кәрістері қауымдастығының төрағасы, тарих ғы­лымының докторы Георгий Кан сынды азаматтар да бар. Бір жарым ай бойы жа­салған жұмыстың нәтижесінде қазіргі жаңа құрылымды, өзгеше мәтінді доктрина өмірге келіпті. Ал дайын болған доктрина Президент әкімшілігі тарапынан құрылған қоғамдық комиссияның назарына ұсы­нылған. Комиссия құрамы да — қазақы мүддені хан көтерген тұлғалар. Ұлт жан­ашыры, ақын Мұхтар Шаханов, КСРО халық әртісі Асанәлі Әшімов, жазушы Дулат Исабеков, Смағұл Елубай, сенатор Қуаныш Сұлтанов т.б. 22 адамнан құралған комиссия құжатты мұқият зерделеп, оң бағаларын берген. Әйткенмен талқылау кезінде қоғамдағы түрлі азаматтардан 500­ге жуық өтініш түсіпті. Оның бәрін саралау, комиссия құрамындағы зиялы қауым өкілдерінің пікір­пайымдарымен санаса білу де жеңіл жүк емесі белгілі.

Доктрина: билік пен қоғамның жеңісіСонымен көптен күткен «Ел бірлігі» доктринасы Елбасының

мақұлдауымен үкіметке жіберілді. Әрине, көптің көңілінде «бұл — қай доктрина» деген сұрақ туары заңды. Себебі бұдан бұрынғы доктрина жобасы өткір сынға ұшырап, оны талқылау тоқтатылғаны мәлім. Содан кейін келісімге келген билік пен ұлттық бағыттағы қоғамдық ұйым жетекшілері және зиялы қауым өкілдері біріге отырып, жаңа доктрина жобасын дайындап шықты.

Қалай болғанда да, доктрина мәтінін жаз­ған топ өкілдері оны дәл қазіргі қазақ қоғамына сай жасалған құжат деп отыр. Ал оның болашағы қандай болары тиісті органдардың орындауына байланысты екені анық.

Алдыңғы доктрина мен жаңа док­тринаның арасы жер мен көктей деуге болады. Оған «Бір ел – бір тағдыр», «Тегі басқа, – теңдігі бір», «Ұлт рухының дамуы» сынды мәтінді жүйелеген тақырыптар да куә бола алады. Мазмұн да мәнді. Назар аударып көрелік. «Ұлт бірлігінің үшінші негізгі қағидаты – біріктіруші және бекітуші бастау ретінде ұлт рухын нығайту және дамыту. Біздің ұлттық рухымызды көтеру үшін негізгі басымдықтар мыналар: дәстүр мен отансүйгіштік рухы, жаңару рухы, жарыс пен жеңіс рухы». Сонымен қатар «дәстүрге сүйенген модернизация мен бәсекеге қабілеттілік біздің ұлттық рухы­мыздың ХХі ғасырдағы өркендеуіне негіз болады» дейді құжат қағидаты. Ұлт рухы­ның дамуы бөлімінде мемлекеттік тілді қолдану аясын кеңейту туралы мә селелер де қозғалған. «Оны меңгеру әр кімнің па­рызы мен міндеті, жеке бәсекеге қабілет­тілігі мен қоғамдық өмірге атса лысудағы белсенділігін айқындайтын ұм тылысы мен ынтасына айналуы қажет». Сонымен қатар доктринада «бізге ұлт әле уетін оятатын интеллектуалдық серпіліс қажет. Білімге, ғылымға және инновацияға көзқарасты өзгертудің өмірлік маңызы зор. ХХі ғасырда тек интеллектуалды ұлт қана жеңіс тұғырынан көріну мүмкіндігіне ие бола алады» деп көрсетілген. Бұның бәрін тізбелеп отырғанымыз — осының алдын­

дағы доктринада мемлекетті құраушы ұлтқа, оның тілі мен діліне басымдық беретін тұстар табылмап еді. Қоғамдағы реніш те дәл содан туындаған. Енді, міне, сол сәтсіздіктен сабақ алған мүдделі та­раптар мүмкіндігі зор, ұлтты шын мәнінде ұлықтауға арналған аса маңызды құжатты дайындап отыр.

Елбасының Жолдауда айтылған ойы, сонымен қатар Қазақстанның 2020 жылға дейін даму стратегиясындағы негізгі басымдықтарды да қамтитын құжат қағаз жүзінде қалмайды. Журналистер сұрағына жауап берген Ералы Тоғжанов мырза доктринадағы айтылған ұстанымдар тиісті министрліктердің іс жүзінде жүзеге асы­рылатын бағдарламаларына енетінін айтты. Және ары қарай нақты өмірде қыз­мет ете бастайды. Ал оның шынайы орын­далуы Үкімет және Президент әкімшілігі тарапынан қадағаланады.

Астана

Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ

«Алғаш рет азаматтық қоғам мен билік біріге отырып, өте маңызды, өте күрделі мемлекеттік деңгейдегі, ұлттық, ұлтаралық мәселенің болашағын белгілейтін құжатты дүниеге әкелді. Бұндай жағдай бірінші рет болып отыр»,-дейді Дос Көшім мырза. Демек, демократияны тек қана сөзбен емес, іспен де көрсете білуге болады екен. «Менің ойымша, бұл — биліктің үлкен бір жетістігі, бірақ осы уақытқа дейін дәл мұндай жағдай жасамағаны — бұл, әрине, кемшілігі»,- дегенді де ескертті «Ұлт тағдыры» қозғалысының төрағасы. Ал «бұдан бұрынғы тартыста кім жеңілді және кім жеңді?» деген сұраққа жауап ретінде Дос Көшім ешкімнің жеңілмегенін, жаңа доктринаны бірлік пен ынтымақтың арқасында тізе қоса отырып жасаудың нәтижесінде, биліктің де, қоғам өкілдерінің де үлкен жеңіске жеткенін алға тартады.

Доктрина (лат. doctrina) деп — басшылыққа

алынатын теориялық және саяси қағидат пен танымдар

жүйесін айтады.

Бір АнЫҚ

Ман

сұр

ХА

МИ

Т (ф

ото)

КЕЛ

іСіМ

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz 3e-mail: info@alashainasy.kz

әттеген-ай!

бірлікБ

асы

1-б

етте

Ой-КөКпар

ерлан СаИРОВ, Мәдени саясат және өнертану институтының директоры

Сұлтанәлі БаЛҒаБаеВ, Дүниежүзі қазақтары

қауымдастығының төраға орынбасары

Мемлекетқұраушы ұлт ретінде өзге ұлт өкілдерін қазақи рухқа топтастырудың жауапкершілігін сезініп жүрміз бе?

ал тілді білмейтіндерге «неге ұлттық ру хың әлсіз?», «неге мәдениетіңді біл мей-сің, салт-дәстүріңді неге ұстанбайсың?» деп айтудың өзі артық. Ондайлар өзге ұлт-ты ұйыстырмақ түгіл, өзінің қазақ екенін же ке төлқұжаты арқылы ғана естеріне тү-сі ріп жүр. Тәуелсіздік алғанымызға, міне, 20 жылдай уақыт өтсе де, тіл мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Тілінің жағ да йы мүшкіл қазаққа өзге ұлттарды топ-тастырудың жауапкершілігі өте қиын. Себебі қазақ ұлтының өзі әр тілде сөйлеп, әртүрлі діни ағымдарға бөлшектеніп кеткені жасырын емес. Сондықтан өзгені біріктіруші күшке айналу үшін қазақтың өзі топтасып алуы қажет. өзге ұлттарды бір елдің халқы етіп жіберген КСрО-ның тә жі-ри бесін қарайтын болсақ, бұл жерде ше-шу ші фактор – тіл болды. африканың Се-не гал, алжир сияқты елдерінен Францияға қо ныс аударғандардың барлығы неге өз-де рін французбыз дейді? Себебі қоныс ау дарушылардың барлығы да француз ті-лін жетік біліп, француз қоғамына еркін сі ңісіп кетіп жатыр. Әр құрлықтан нәпақа та бу үшін мұхит асып жатқандардың бар-лы ғы да ағылшын тілін білсе ғана аҚШ-та тұ рақтай алады. Кез келген мемлекет өзге ұлт өкілдерін еш уақытта күштеп ас си ми-ля циялай алмайды. Сондықтан сол елдің ті лін меңгеру ең маңызды фактор болып қа ла береді. ал бізде әзірге мемлекет құ-рау шы ұлттың тіліне сұраныс жоқ. Қаржы-эко номикалық, бизнес саласының бар-лығы әлі де өз ісқағаздарын орыс тілінде

па

мФ

леТ

Осының өзі мемлекетқұраушы ұлт ре-тін де қазақтардың өзінің миссиясын се зі-ніп, жауапкершілікті білгендігінен деп ай-ту ға болады. Дегенмен де еліміз ин дус-трия лық бағдарламаны іс жүзіне асыру ба рысында модернизацияның екінші ке-зе ңіне өту алдында тұр. Осы кезде мәдени-ру хани мәселелердің өзектілігі артады. өйт кені «ақылды экономика» қатарына қо сылу үшін қоғамның адами потенциалы өте биік болуы қажет. Ол үшін мәдени-ру-ха ни мәселелерді алдыңғы позицияға шы-ға руымыз керек. американың белгілі фу-ту ро логы Фрэнсис Фукуяма әрбір елдің да му деңгейі сол елдің мәдени-рухани да-муы на сәйкес екендігін дәлелдеп берді. Біз ге өзіміздің салт-дәстүрімізді қоғам да-муы ның оңтайлы әдіс-тәсіліне айналдыру қа жет. Жақында қазақ ұлтының зиялы қа-уы мымен келісіліп жасалған «ел бірлігі»

Байбатшаевтың социалистік манифесі

адам табиғаты қызық қой, кезінде социалистік елде өмір сүріп отырып сол социализмді «адамзаттың асқақ идеясы, қанаусыз, әділетті, әлеуметтік теңдік қоғамын құруға деген талпыныс» деп түсіндік пе? Жоқ, ол кезде біздерге бәрі де мойынға артылған міндет, жүрдім-бардым атқара салатын тірлік, қағаз жүзінде орындалатын шаралар болып көрінетін. «Биік идеяларға негізделген, біреуді біреу қанамайтын, еңбеккерлерге арналған осындай қоғамды аталарымыз қан төгіп жүріп құрды, енді олардың ісін жалғастыру керек» деген ой да болмапты. Керісінше, қоғамды дамыту, оған үлес қосу емес, сол ортақ игіліктерді жырымдап, жеке бастың пайдасын күйттеуден артылмаппыз. Әтте-ген-ай десеңізші, бүгін қарап отырсақ, адамның өзімшіл табиғатын бұза отырып, ортақ ізгіліктер үшін құрылған, әлеуметтік теңдік принципі үстемдік еткен қоғамды қорғауымыз керек екен. Үнемі бар жігер-күшіңді аямастан, аялап, әлпештеп, дамытып отыру керек екен. Оның орнына, адам баласына Құдайдың өзге асыл қасиеттеріне қосып берген бір мінезі – жалқаулық болса, социалистік кезеңде оны барынша жақсы пайдаланыппыз. Бізге біреу осындай жерұйық қоғамды орнатып беруі керек те, ол өздігінен жұмыс істеп, өздігімен дами беру керек, біз тек жемісін жеп отыруымыз керек деп түсініппіз. Ондай қоғам орнату қиын емес екен, тек соның өміршеңдігі үшін үздіксіз еңбек ету қиын болып шықты. (Бүгінгі КСК сияқты ғой, бәрін өзіміз ұйымдастыруға атсалысудан қашып, жиналыстарына бар-маймыз да, ізінше «бәрі жаман, ешкім жұмыс істемейді, жеп қойды» деп жар саламыз).

Демек, социалистік қоғам тек ортақ игілік қана емес, қоғам мүшесіне артылған

ның, пайдаға ғана негізделген принциптің өміршең бола алмайтынына көзіміз жете-тін болады. Жер-әлемді шар пып отырған сүреңсіздіктердің бәрі де осы жекеменшік-ке негізделген, адамды қанау арқылы ғана табыс таба алатын экономика дан, гло-бализация үрдісінен, оны барлық әдіс-тәсілдермен қорғап отырған нарықтық идеологиядан туындап отыр.

Осы орайда Қытайды қараңызшы, қанша заман бойы қиналып келіп, қазір өздеріне сай дамудың сара жолын тауып алды. Конфуций ілімін (ұлттық дәстүрін) социалистік идеялармен үндестіріп, оған нарықтық экономиканың элементтерін қосты. Қазір әлемдегі алдыңғы қатарлы экономика. Біз оны америкамен салысты-рамыз келіп. Қытай мен аҚШ салыстыруға келмейтін шамалар. өйткені Қытай ешкіммен жарысып отырған жоқ, кім нешінші орында тұр деген сұрақ олар үшін мәнді емес. Олар үшін ең маңызды іс – халықтың әл-қуаты, қоғамның гармониялы дамуы. Экономика, мемлекет сол мақсатқа жұмыс істейді.

енді «аҚШ экономикасы аса тиімді» дейміз. Солай-ақ болсын. Бірақ кім үшін тиімді? Кезінде дамыған капиталистік елдердің бірі Швеция жекеменшік пен мемлекеттік-қоғамдық меншіктің арақаты-насын, либералды-нарықтық қаты настар мен халықтың әлеуметтік құқығының

жүр гізіп келеді. Жағдай осылай өрби бе-ре тін болса, жауапкершілікті сезіну одан әрі қиындай береді. Қазақ – өте қайсар ха-лық. ешқандай да жауапкершіліктен қаш-пай ды. Бірақ өзге ұлттарды топтастыру бел гілі бір шараларды жүзеге асырумен ше шілмейді. Тек қана қазақтың ана тілінің про блемасы өз шешімін тапқанда ғана өзі-нен-өзі дөңгеленіп кететін процесс деп ой-лай мын.

док тринасы осындай тәсілдің алғашқы қар лығашы болуы ықтимал. «Келісіп пішкен тон келте болмас» демекші, осы жо лы билік пен қазақ қоғамы «бір жеңнен қол, бір жағадан бас» шығара алатындығын өз деріне, басқа ұлт өкілдеріне дәлелдеп бер ді. Қазақи рухқа топтастыру қазақ би-лігі мен қазақ қоғамының ауызбірлігі ке-зін де ғана болады. Қазақи рухани-мәдени пос тулаттарды елдің бойына сіңіру үшін осын дай ұзақ мерзімді кезеңде біз нені мең зейміз, қандай белестерде самғаймыз, біз ді қандай қатер күтіп тұруы ықтимал де-ген сұрақтарға жауап беретін құжат ауадай қа жет. Доктрина осындай сұрақтарға жа-уап беретін құжат болатындығына бүгін кү мән жоқ. Осындай миссияны іс жүзіне асы ру кезінде Қазақстан халқы ас сам блея-сы ның да ресурстарын пайдалана отырып, ол органды елімізді мекендейтін басқа ха-лық өкілдеріне қазақи рухты сіңіретін ұйым дә режесіне жеткізу аса қажет. «ел бірлігі» доктринасын талқылау кезеңінде Қазақстан хал қы ассамблеясы саяси-рухани мә мі ле-гер шілік дәрежесіне жетті. енді осы ре сурс-ты ары қарай пайдалана отырып, ұлтты ұйы с тыратын, халықты жұмылдыратын жо баларға кірісу керек деп ойлаймын. «Ұлт тық мәдениет территориясы», «Қы-мыз мұрындық», «Қамажай» жобалары ар қы лы басқа ұлт өкілдерін қазақ мә де-ние тіне дәріптеу тетіктерін жасай оты рып, қазақ мәдениетін еліміздің мәде ние тінің өзегі мен қайнар көзі дәрежесіне кө тере оты рып, басқа ұлттарды біртіндеп қа за қы-ла н дыратын жобаларды іс жүзіне асыра бе ру қажет. өзге ұлт өкілдерін қазақи рухқа топ тастырудың жауапкершілігін сезіну де-ге н іміз тоқтап қалатын құбылыс емес. Бұл са ладағы мәселелерді реттеу үшін осындай ұсы ныстарды жүзеге асыра беруіміз қа-жет.

Павел ФеОдОРИдИ, Қазақстан гректерқауымдастығының төрағасы:

артуш КаРаПетян, Қазақстан армяндар қауымдастығының төрағасы:

Роман КИМ, Қазақстан корейлер қауымдастығының төрағасы:

? а л а ш т ы а л а ѓ д а т ћ а н с а у а ла л а ш т ы а л а ѓ д а т ћ а н с а у а л

дайындаған Сәкен КөКенОВ

– менің ойымша, қазақтардың өзге халықтарға де ген пе йілінде де, өзге халықтардың жергілікті ха лық қа деген көз қарасында да айтарлықтай өзгеріс жоқ. Сол замандағы қа зақтардың еңбегі жадымыздан ұмыт қалып жатыр деп ойламаймын. аға буын өзінің не ме релеріне сол кезеңдер жай лы айтып беріп жатыр. Біз бұл туралы арнайы жиын-дар, сұх бат тар ұйымдастырып тұрамыз. Көргеніміз бен біл-ге ні міз ді айтамыз. Біз алғаш келген кезде қазақтармен бір ге олардың киіз үйлерінде өмір сүрдік. асын бө ліп іштік. Жал-пы, менің дүниеге келуім сол де пор та ция кезеңімен тұс па-тұс келген екен. өз ба сым қазақтардың дар қан ды ғын көп көрдім.

Қиын кезеңде құшағын кең жая қарсы алған қазақтың ықыласын кейінгі ұрпақ ұмытып бара жатқан жоқ па?– Басқаны білмеймін, бірақ біз, яғни корейлер,

қа зақтарды қазір де өз бауырымыздай жақсы кө-ре міз. Біз корей жастарының басын қосып, әр жыл са йын түрлі шаралар ұйымдастырып, сол зұл мат ке зеңнің ауыртпашылықтарын және қа зақ тардың қа лай қол ұшын бергенін сөз етеміз. Жал пы, қазіргі кез де «халықтар достастығы», «то ле ранттық» де-ген терминдер жиі айтылып жүр. мен айтар едім, әлемде нағыз толерантты бір халық бар бол са, ол – қазақ. Сондықтан ресми мін берлерде тұ рып алып, қазақтарды то ле рант ты ққа шақыру жа-распайды. Қазақтың та би ға ты мен болмысы сол толеранттықтан құралған. Он дай мінезді сая си күштеу арқылы қолдан қа лып тастыру мүмкін емес.

– Иә, кейінгі ұрпақ сол нәрсені ұмытып бара жатыр. Жаңа ұрпақ пен аға буынның арасында ой сабақтастығы жоқ. Кейде оларға сол заман жай лы айтып түсіндіру мүмкін емес.

армяндар Қазақстанға 1937 жылдары көшіп келді. армяндар, ра сын да да, қиын-қыстау заманға тап болған еді. Көшіп келген кезде қа зақ тардың дар қан ды ғы ның арқасында ғана осы далаға сіңіп кеттік. мы са лы, менің ата-анам келе салысымен көп жылдар бойы қазақ от ба сы ның үйінде қо ныс тан-ды. Әлгі қазақ жат сың деп бөліп жатпай, үйіне кір гі зіп алып, «сенің наның – ме нің наным» де мес тен, дастарқанын тең бө лісіпті. Сонда өзінің де балалары тоя тамақ жеп жүр ге ні шамалы. Со ған қарамастан, біздің аталарымызды аш-тық тан аман алып қал ған екен. Сол қазақтың ұрпақтарымен қазірге дейін жақ сы араласып тұрамыз. Бі рақ қазіргі жас буынға қазақтың сондай асыл мі-незі бар екенін жеткізе ал май ке леміз. адамдар өзгереді, құндылықтар өз ге-ре ді. Жастардың са насына аш тық тың қалай қысатындығын түсіндіру мүмкін емес. Себебі өз дері сезіп-білмеген соң сен бейді.

Ұмытпасақ, осыдан аз ғана уақыт бұрын 1 Мамыр – Бейбітшілік, еңбек, теңдік мерекесі, еңбеккерлердің халықаралық ынтымақтас-тығының күні болатын. Кезінде ол мейрамды тек көшеге ұран алып шығу деп қана түсініппіз де, астарына, мазмұнына мән бермеппіз. Ол не қылған еңбеккерлер, қандай теңдік, социализм дегені несі, ойланып көрмеппіз.

Халқымыздың үштен екісі саналы ғұмырын социалистік қоғамда өткергенімен, бүгіндері осыдан 20 жыл бұрын ғана елімізде табиғаты мүлдем өзге – қоғамдық-экономикалық формация болғанын ұмытып та үлгердік. Қазір «социалист» деген атау кезіндегі «пантүркист», «алашордашыл» деген тәрізді атынан ат үркетін терминге айналды. енді мына нарыққа қарық болып отырған кезде өткенімізге үңіліп көрсек, бүгінге тәлім боларлық не байқар едік?

үлкен міндет те еді. Сол міндеттен қашамыз деп қамқор да әділетті болуы тиіс қоғамнан айырылып қалдық. Әйтпесе ол идея жаман емес болатын. Социализм жаман емес еді. егер кезінде бізге жаман болса, неше түрлі қиындықтарға ұрынсақ – ол жеке адам табиғатының, тұтастай ұлттың, халықтың, қоғамның осындай ізгі идеяға дайын болмай шығуынан. Соған сай болуға, лайық болуға тырыспауынан. өйткені империалистер келіп репрессиялар жасап, капиталистер күнделікті тұтыну тауар ларын өндіруге кедергі жасаған жоқ қой. Бәрі өзімізден, шала түсінігімізден, жалқау-лығы мыз бен кертартпалы ғымыз дан, инерттіліг іміз бен эгоистіг імізден туындады.

мысалы, кезіндегі марксизм-ленинизм институттарын алайық. Социалистік қоғамды дамыту мәселесімен, оның ғы-лыми негіздемесі, болашаққа бағытталған бағдарламаларымен солар айналысуы керек болатын. ал біздің марксист ғалым-дарымыз не істеді? Бір нәрсені артық айтып қоюдан қорқып, болжам жасаудан, іздену-ден басын алып қашты. Оның орнына революционерлердің өмірбаянын жазу, Жетісуда кеңес өкіметінің орнауын «зерттеу» әлдеқайда қауіпсіз, тартымды болды. Идеологтер да сол – жаттанды жұмыс, мезі қылатын іс-шараларды қау-зады. Нәтижесінде капиталистік қоғам ның нарықтық идеологиясын малданып отырғанымыз. «адам адамға – дос, бауыр, жолдас» дегенді ұмыттық, қазір адам адамға бәсекелес қана.

«Нанын жеп отырған нарықтың несі жаман» дерсіз? Дәл қазір жаман ештеңесі жоқ. өйткені ол жеке тұлғаның барлық ұждансыз сұраныстарына сәйкес келеді, сондықтан да тартымды. Бірақ таяу болашақта тек пайдаға негізделген қоғам-

қорғалуының жоғары деңгейін үйлестіріп, әлеуметтік теңдік қоғамын жа сады. Бірақ әлеуметтік шығындардың көп тігінен жаһандану дәуірінде тиімсіз эконо микаға айналды. Кімге тиімсіз болды?

елдің тарихи дамуы үнемі тынбай ізденуден тұрады. Демек, біз де ізденіп, өзіндік даму жолымызды табуымыз қажет. Бүгінгі күнгі материалдық табысты мал-данып отыра беруге болмайды. Әйтпесе қазіргі глобализм, жаһандану үрдісі бар-лық ұлттарды бірдей қылып нивелир лейтін құбылыс. Осылай жалғаса беретін болса, енді бір жарты ғасырда елден елдің айыр-масы қалмайды. Бәрі бір мақсатқа – тек баюға, материалдық игілік терді қамтып қалуға ұмтылатын әлемде ұлттан ұлттың айырмашылығы қандай болмақ? Біз де сол дүрмектің ішінде шаңға көміліп қалып қоямыз.

ал социализм – дәл қазақ үшін ойлап табылған қоғамдық-экономикалық фор-мация. Оған еш дәлелдің қажеті жоқ, осыдан 25-30 жыл бұрынғы қазақы ауыл-ды көзіңізге елестетсеңіз болғаны. Сол кездегі адамдар арасындағы қарым-қатынасты, ауылдағы мамыра-жай тірлікті, қоғамдағы татулықты, мемлекеттің қам-қор лығын есіңізге алыңыз. Соған тек либералды экономиканың қажетті эле-мент терін кіріктіре білуіміз қажет. Қазақта капиталист болған емес, байлары ның өзі әрқайсысы бір ауылды асыраған социалист байлар болатын. Демек, социа листік принциптер дала демокра тиясының дәстүрінде бар, ұлттық болмысымызбен астасып жатқан нәрсе.

Бүгін біз «экономиканы дамытайық, жаңа технологияларды игерейік» дейміз. Дұрыс емес. Нарықтық экономикаға алаңдаудың қажеті жоқ, өзі-ақ дамиды, өйткені оның қозғаушы күші – пайда-құмарлық пен ашкөздік, яғни адамның ең бір төмен сұранысы мен табиғатының күңгірт жағына негізделген. ал біз адам табиғатының жарқын жағына сүйеніп, ақыл-ойы мен парасатына, биік гуманистік идеалдарға талпынған идеяға арқа сүйесек қайтеді? алдымен сол экономика, сол технологиялар қызмет етуі тиіс жалпыға ортақ, әділетті де қамқор, кемел қоғамға жетудің жолын іздестірейік. өйткені алға қойған мақсат биік, ұлттық идеямыз асқақ болса, қалғаны өзі келеді.

БайБатшаеВ

түй

ін

Қарама-қайшы пікірлерін білдірген азаматтардың айтқандарынан түйгеніміз – атқарылған іс те көп, атқарылар шаруа да көл-көсір. Ғаламдық қатерлерге ұрынбай, саяси тұрақтылығының арқасында экономикалық жетістіктерге жетіп келе жатқан жас мемлекетімізге осындай мәселелерді шешуді жеделдете беру керек сияқты. Себебі америкалық саясаттанушы Самуэль Хантингтон айтқандай, мемлекет бірлігінің іргесі ұлттық идентификацияны қалыптастыра алған кезде ғана мығым болмақ.

дайындаған Жарқын ЖҰМадіЛОВ

мӘСеле

Мемлекетшілдік рухты қалай асқақтата аламыз?Бірақ қоғамдағы дінсіздік пен мульти-

мәдениет қырық құрам елді ыдыратпай қоймады. мемлекетшілдік рухты асқақ-тататын негізгі фактордың бірі тілдік қатынасқа тоқталатын болсақ, дәл қазір Түр кияда 80-ге жуық ұлт өкілдері өмір сүретін көрінеді. ал бұл елдің Консти ту-циясында Түрік елін мекендейтін әрбір азамат түрік болып есептелетіні туралы анық жазылған. Дәл сол сияқты тәжірибе Франция мен Германияда да қалыптасқан. Бұл елдердің барлығында мемлекет-құраушы ұлттың тілін білмей, өзге ұлт өкілдеріне азаматтық алу неғайбыл. 1998 жылы футболдан әлем чемпионы атанған Францияның ұлттық құрамасының алаңға шыққан 11 футболшысының жетеуі өзге ұлт өкілдері болды. Соған қарамастан, өзін француз санайтын әрбір ойыншы барын салып Францияның үш жолақты туын аспандатты. Бұларды да тоқайластырып, жасыл алаңда тіл табыстырған – француз тілі.

ал федеративті елдерді алып қарайтын болсақ, аҚШ-тың қырық құрам халқының мемлекетшілдік рухы өте жоғары деңгейде. америкалықтар мемлекетшілдік рухтың атрибуттары саналатын мемлекеттік рәміз-

Басы 1-бетте

Біз жоғарыда тізбелеп өткен елдердегідей, бізде де қазақ халқының мүддесін алға шығару – уақыт талабы. мемлекеттің тұтастығын сақтай отырып, саяси ұлт деңгейіне көтеруді қолға алу үшін әлемдік тәжірибе көрсеткендей, басым ұлттың мәдениетінің кең таралуы мен тілінің ортақ қарым-қатынас тіліне айналуын қамтамасыз ету, мемлекеттің рәміздері мен өзге де атрибуттарына құрметпен қарайтындай патриоттық сезімді қалыптастыру сияқты кезектен тыс мәселелер қолға алынуы керек.

Мемлекеттік тілді дамытудың қандай тетіктерін ұсынар едіңіз?

ЖаНаШырға Бір Сауал

нәдір нәдіРОВ, Қазақстандағы Күрдтер қауымдастығының жетекшісі, академик:

– Біріншіден, Қа зақстанда тұрған кез келген азамат осы елдің нанын жеп, суын ішкеннен кейін оның тілін, дінін, әдебиетін, мәде-ниетін құрметтеп, үйренуге, еркін мең геруге міндетті. Қазақ тілін білу біреу үшін емес, ең алдымен өзі үшін керек. мә се лен, адамға жейтін нан керек болса, оны қалай табудың жолдарын өзі табады. Жо ғары білімді азамат болайын десе, оның да жол дарын өзі үшін тауып алады. Сон дық тан, ең бірінші, тілге қажеттілік туғызу қажет.

асылы ОСМан, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі, Әзірбайжан мәдени орталығының төрайымы:

– Біріншіден, қа зақ тың тілі – да мы ған тіл. Оған тек қана қол даныс керек. Қазақ тілі нің қолданыс аясын кеңейту үшін оны қоғам ның барлық са ласына енгізуге тиіс піз. Тілге қа жет тілік болмай, нәтиже шық пай ды. мәсе лен, қазақта «Түйеге жан тақ керек бол са, мойнын созады» деген нақыл бар. егер Қазақ стандағы әрбір аза мат мемле-кеттік қызметте жұмыс істегісі келсе, онда оның тілін білуге міндетті. мі не, осы ны алға тар тып, нақты талаптар қоя білуіміз қажет. Әйтпесе тіл деп жүргенімізге 20 жыл болды, бірақ одан мемлекеттік тіл өркен жая алды ма? Жоқ! Сондықтан тілді қадір лей біліп, оған деген талапты күшейт сек, қазақ тілін үйренушілер көбейеді. ал қазір тиісті орган дар әркімге еркіндік беріп қойған. Жоғары эшелонда қызмет етіп отыр ғандар қазақ тілін білмей-ақ шікіре йіп отыр. Сондықтан тілді білмесең, ме м ле кет тік қызметте істей алмайсың деген нақты талап керек. Сонда ғана тілдің мере йі үстем болады.

Розақұл ХаЛМҰРадОВ, Мәжіліс депутаты:– мәселенің мә ні мынада: Қа зақ стан рес публи ка сын да тіл жөнін-

дегі заң да, ба ғ д ар лама лар мен қаулы-қа рар лар да жетіп-артылады. Бірақ мемлекеттік деңгейге кө теріл ген мемлекеттік тіл жоқ. Неге? Себе бі біреу-ақ, бізде заң да, бағдарлама да толық қан ды жұмыс істемей отыр. Қазақ ті лін дамы ту үшін ең бірінші оған деген қа жет тілік туғызу қажет. Ол үшін Қр «Тіл тура лы» Заңы ның 23-бабы міндетті түрде орын далуы тиіс. Онда: «Үкімет, өзге де мемле кеттік, жергілікті өкілді және ат қару шы органдар Қазақстан республи касын дағы мемлекеттік тілді ба рын ша да мытуға, оның халықаралық беде лін ны ғайтуға міндетті. мемлекеттік тілді белгілі бір кө лемде және

біліктілік талап тарына сәйкес білуі қажет кәсіптердің, ма ман дықтардың және лауазым-дардың тізбесі Қазақстан республикасының Заң да рымен белгіле неді» делінген. Осы ұйғарым күшіне еніп, рухани өмірімізге қызмет етуде ме? Жоқ! міне, заңды қабыл-дағанымызға 13 жыл болса да, ол әлі осы уақытқа дейін орын далмай келеді. Сонымен қатар қазақ тар дың өзі намы сын оятып, сана-сезімін өз гертуі қа жет. елбасымыз «Қазақ қазақпен қазақша сөйлесуі керек» демеп пе еді? Сон дық тан елбасының осы сөзін негізге ала оты рып, заңның орындалуын қадаға лауымыз қа жет.

БіР ПіКіРәзімбай ҒаЛИ, саясаттанушы:– Ассимиляция түсінігін әлемдік қауым­дастық жақсы қабылдайды. Мемлекет­тегі саны көп ұлт уақыт өте келе өз тілінде ғана сөйлейтін болады. Сондықтан біздегі өзге этностарға қазақ тілін үйрену қажет. Өзге ұлттарды сіңдіруді жүзеге асыру үшін, ең алды­мен, тілдік ассимиляцияны шешіп алуы мыз қажет. Германияда неміс тілін білмеген адам қара жұмыс істей алмайды. Қазір Ресейде де осы талап күшейтіліп жатыр. Бұл өзгелерді кеуде­ден итеру емес, керісінше, өзіне жақын тарту деп қабыл данады. Ал сегрега ция түсінігі, яғни бөлек теу кез келген ел үшін қауіпті. Бізде осы сегрегацияның белгілері бар. Ол әртүрлі этностардың тілінде мектептер мен балабақшалар ашу болып табылады. Мұндай орта­лықтарда тәрбие алған өзге ұлт өкіл­дерінің балалары қазаққа сіңіспейді. Бұл өз кезегінде мульти мәдениетті одан әрі дамыта түседі.

Біздің қоғамда «қазақ қанша бауы рына тартқанымен, қаны өзге ұлт өкілдері мемлекетқұраушы ұлттың тілі мен мәдениетіне пысқырып та қарамайды» деген пікірдің қалып тас қаны жасырын емес. Ал мұндай пікірдің қалып­тасуына себеп те жоқ емес. Футбол­дан Қазақстан ұлттық құра масы осы уақытқа дейін бірнеше ұлттық құрамамен кездесулер өт кізді. Сонда байқаға ны мыз, елімізді мекен дейтін славян тектестер де, әзірбайжандар мен түріктер де қандастарына жақтасып жатады. Саясаттанушы ғалым мұндай олқы лықтардың орнын толтыру үшін әлемде бар тәжірибе – ассимиляция лауды қолға алу керек деп есептей ді.

дерге құрмет, сол елдің заңына бас ию және ортақ бір тілдің төңірегіне шо ғыр-ланған. ресей Федерациясында 21 рес-публика, 11 автономды округ болса да, Конституциясының 1-бабында «ресей рес-пуб ликалық басқару үлгісіндегі де мо-кратиялық, федеративті, құқықтық мем-лекет» деп көрсетілген. Яғни респуб-ликалық басқару үлгісі арқылы унитарлы елдердің әдістерімен ассимиля циялау үрдісін үдетіп бағуда. міне, әлемдегі үлгі боларлық елдердегі мемлекетқұраушы ұлттың мәртебесі осылай анықталған.

Әлемде ұлтты ұйыстырып, мемлекет-шілдік рухты көтерудің түрлі тәсілдері бар. Бізге оның қайсысы жақын, қайсысы тиімді бола алады? Бұл мәселені ерте бастан реттемесе, күннен-күнге саны өсіп, талабы күшейіп келе жатқан мемлекетқұраушы ұлт пен этникалық азшылықтар арасында өзге елдердегі сияқты әлеуметтік-саяси сипат-тағы кереғарлықтар орын алуы әбден мүмкін. мұндай жағдайға жол бермес үшін, әлбетте, халықтың тегіне, нәсіліне, дініне қарамастан, мемлекетшілдік рух асқақ болуы шарт.

түйін

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz4 e-mail: info@alashainasy.kz

жүрекжарды

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Мерекелі күнде қызылағаштық 45 отбасы үйіне кірді

корея 1 Мамырда Будданың туған күнін тойлайды

Қазақстан халқының бірлігі күні мерекесінің қарсаңында Қызылағаш ауы­лын да алғашқы 45 үй пайдалануға беріл­ді. ал, жалпы, Қызылағаш ауылын қалпы­на келтіру жұмыстарының барысы маусым айының 15­інде аяқталады деп күтілуде. Қазір бұл елді мекенде 313 үйдің кірпіші қаланды, 86 үйдің шатыры көтерілді, 47 үйдің шатыры жабылды, олардың ішкі әрлеу жұмыстары аяқталу да.

Сонымен қатар Мәдениет үйінің, әкім­діктің, орта мектептің, аудандық ішкі істер бөлімінің, тірек бекетінің ғимарат тарында жөндеу, бұрынғы мектеп­интернаттың ғи­маратының сейсмотұрақ тылығын ны ғай­тып, бірінші, екінші қабаттарын 120 орын­ға арналған балабақша, ал үшінші қабатын 12 пәтерлі тұрғын үй ретінде қайта жасау жұмыстары жүріп жатыр.

Наурыз айында су апатын бастан өткерген Қызылағаш ауылында қанша үй салынып бітті екен?

Айжарқын ЕрЕкЕНовА, Ақтөбе облысы

1 Мамыр әлі күнге дейін көптеген мем лекеттерде мереке саналады. еуро­паның біршама елінде бұл күн еңбек күні деп аталады. атап айтар болсақ, Сербияда, Германияда еңбек күні мейрамы болса, ресейде көктем мерекесі және еңбек күні ретінде мерекеленеді. аҚШ­та мамырдың алғашқы күнінде бейресми екі мейрам

аталып өтіледі: Балалардың денсаулығын сақтау күні және Құқық күні.

Литвада аналар күні болса, кореяда – Будданың туған күні. Мамырдың 1­жұлдызы – Гавай аралдары мен кана­дада қызық мерекелер. Гавай аралдарында – Лей, яғни гавай биінің күні, ал үйеңкі жапырақтылар елінде – Суырлар күні.

Бұрын Халықаралық еңбекшілер күні деп аталатын 1 Мамыр қазір біздің елде Қазақстан халқының бірлігі күні ретінде тойланады. Басқа мемлекеттер де еңбекшілер күнін өзгертті ме?

Айнұр ЕрБоЛАЕвА, Талдықорған

Өзіміз өз ана тілімізге мұрнымызды шүйіре қарап, баламызды орыс сыныбы мен орыс балабақшасына беріп жүргенімізде, кейбір өзге ұлт өкілдерінің қазақ тілінде сабақ беріп, қазақ балаларына қазақ тілін үйретіп (!) жүргенін естігенде, еріксіз сүйсінесің.

өн

еГе

алғашқы кейіпкеріме қоңырау шала отырып, оның қазақ тілінен сабақ беретінін ал дын ала естіп алсам да, аты­жөніне қа­рап, тілінен қандай да бір акцент бай қар­мын деген ойда болғанмын. жоқ. Светлана Василийқызы: «Сәлеметсіз бе, тыңдап тұр мын. Қандай бұйымтайыңыз бар?» – деп таза қазақ тілінде, қазақи са ры нда тіл қат ты. Осыдан кейін­ақ әңгіме тиегі ағы­ты лып сала берді. кездесуге де тез келісті. Мектепте де алдымнан сары шаш ты, көзі көк орыс қызы шыға келгенде, ал ғашында то сылып қалдым. жатық қа зақ тілімен өзін таныстыра бастады. Шұ рай лы тіліне үс тін­дегі қошқар мүйізбен өрнектелген кам­золы тіпті жарасып тұр. камзолын мен ке­лердің алдында ғана киіп алған шығар деп ойлағанмын. «көктем келіп, мек­тептерге жылу беру тоқтатылғалы мектеп іші салқындау, осындайда камзол кеудеңді жылы ұстайды әрі ақ кофта мен қара юбка сыр тынан жақсы жарасады. Сонымен үс­тім нен тастамайтын болғам», – деп қояды Светлана.

кейіпкерім Талдықорған қаласының ту масы екен. алматы қаласындағы №143 қа зақ орта мектебін бітірген соң, абай

Қазаққа қазақша үйреткен...

атын дағы педагогикалық университеттің қа зақ тілі мен әдебиеті факультетіне оқуға түсіп, оны бітірген соң алматы қала сын да­ғы №20 жалпы білім беретін мектепте қа­зақ тілі пәнінің мұғалімі болып ор на лас­қан. Бүгінде сабақ бергеніне бес жылдан асыпты. ал 2007 жылы алматы қаласы бо йынша өткен ұстаздар сайысында «ең үз дік қазақ тілінің оқытушысы» атаныпты. Осыдан кейін басқа жерлерден қызметке ша қырған ұсыныстар көп түсті. «алайда мен үшін балаларға қазақ тілін үйретуден ас қан қастерлі мамандық жоқ. Балаларды, мек тепті қимаймын. алғаш рет қазақ сы­нып тарына сабақ беруге кіргенде, балалар 10­15 минуттай бет­әлпетіме, қазақша сөйлегеніме таңданып, қарап отыратын», – дейді. Сөз арасында Светлана ба ла лар­дың қазақ тілін тиімді меңгеруі үшін өз ұсы нысын да алға тартты. Светлана ПрокоПЕНко, №20 жалпы білім беретін мектептің қазақ тілі пәнінің мұғалімі:

– Әдетте шетелдерде тіл үйренуге барған балаларды жергілікті отбасы лар­мен бірге тұрғызу арқылы тілді тез үйретеді. Бұл әдіс өте тиімді. Бізде де

жазғы демалыс кезінде балаларды лагерь орнына ауыл дарда демалатын дай жағ­дай жасаса екен. Өйткені қа зақи ауылдың тәлім­тәрбиесінің ор ны бөлек. Әрі салт­дәстүрді, әрі тілді меңгереді. Ауылдарды лагерь секілді ба ла лар демалатындай етіп даярласақ, көп нәрседен ұтар едік. Елімізде мем лекеттік тіл қазақ тілі болғандықтан, әр бір Қазақ стан азаматы қазақ тілін меңгеруге мін детті.

Светлананың қазақ тілі пәнінің мұғалімі болуына әпкесі Татьяна себеп кер болыпты. Ол да алматы қаласын дағы №102 жалпы білім беретін мектепте қазақ тілінен сабақ береді екен. енді әпкесін көруге асықтық. айт пақшы, қоштасып кетіп бара жатып, бастауыш сыныпта сабақ беріп жатқан Светлананың: «алёша, бүгін аптаның қай күні?» – деген дауысын естідік. «Сей сенбі», – деді өзі де, шашы да сары алёша таза қазақ тілінде. Ішіміз жылып қалды.

Татьянаны да тез іздеп таптық. Бажиева Татьяна Василийқызы тіпті Қызылорда облысы жаңақорған ауда нының келіні болып шықты. Әке­шеше сінің ұлты орыс болғандықтан, үйде орыс тілінде тілдес­кенімен, қыздарын қазақ мектебіне беріп­

Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

ті. Қазақ мектебін бітірген соң, абай атын­дағы педаго гикалық университетін қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша бітірген. Бүгінде Қасиет, Олжас, ескендір атты ұл­қыз дардың анасы екен.Татьяна БАЖИЕвА, №102 жалпы білім беретін мектептің қазақ тілі пәнінің мұғалімі:

– Өзім қазақ мектебін бітірген соң, қазақ балаларымен тығыз қарым­қа ты­нас та болдым. Олармен араласа жү ріп, қазақы салт­дәстүр мен тілді терең дете игеруге деген құлшынысым арта түсті. Кез келген халықты танып­біліп, салт­дәстүрін терең ұғыну үшін оның тілін де білу қажет. Осы орайда ықыласымның күшті болғаны сонша лық – сіңлімді де осы мамандыққа тарттым, бүгінгі күні қызым да ЖОО­да қазақ тілін оқып жатыр. Қазақ бала ларына қазақ тілінен сабақ беріп келе жатқаныма 10 жылдан асты. Сыныбым да сегіз ұлттың өкілі бар. Қаймағы бұзылмаған қазақы өлке, қайын жұр тым Қызылордадан үй рен ген ұлт тық салт­дәстүрді қазақ тілімен бірге оқу шылардың бойына сіңіруге тыры са­мын. Бірнеше рет оқушыларым қазақ тілі пәні бойынша аудандық, қалалық олим­пиа да лардан жүлделі орындарды иелен­ді. Мен үшін сол – қуаныш. Үйде де қазақтың барлық салт­дәстүрлерін қалт жібермеймін, балаларым туған нан бастап, қырқынан шығару, сүндет той, бесікке салу тойларының бәрін жаса­дым.

Қазақ тілін өзі меңгеріп қана қой май, сіңлісін де осы саланың маманы атан ды­руға тырысқан Татьянаның кө ре генді лігі не қалай риза болмассың.

аттандап қазақ тілін үйретудің түрлі жолын айтып, мемлекет тарапынан қыруар ақша бөліп шуласып жүр гені мізде, аттан­шусыз жыл сайын қанша ма балаға қазақ тілін үйретіп, тіпті оқушыларының жүлделі орындар дан көрінуіне атсалысып жүрген өзге ұлт өкілдерінің ерен еңбегіне қалай сүйсінсеңіз де жарасатындай...

Игорь САХАр, «Хабар» агенттігінің «Бизнес-шолу» бағдарламасының диктор-редакторы:

– Маңғыстау облысының Шетпе кентінде дүниеге келдім. 15 мыңдай тұрғыны бар сол жердегі халықтың 99,9 пайызы дерлік қазақша сөйлейтін. Анам қазақ мектебіне берді, тілді екі аптада үйреніп алдым. 2002 жылы Ақтау қаласындағы «Қайнар» колледжіне оқуға түстім. Сол жерде «КВН­ге» қатысып жүріп, радиоға жұмысқа шақырылдым. Одан кейін «Қазақстан­Ақтау» телеарнасында «Таңшолпан» таңғы ақпаратты­сазды бағдар лама сын да қызмет еттім. Жүргізген хабарларымды жазып ала тынмын, алғашқы эфирім наурыздың 14­і күні сағат 19.00­де болды. Кейін соны тыңдасам, ұялатынмын. Былайғы уақытта ауыз жаппай жүретін болсам да, сол күні тікелей эфирде қазақша екі ауыз сөздің басын қоса алмадым. Бірақ ниетімнің арқасында қазақ тілінде сауатты сөйлеуді меңгеріп келемін. Жалпы, бойымда отаншылдық пен қазақ тіліне деген сүйіспеншілік болмағанда, кейбір отандастарым сияқты мемлекеттік тілді үйренбеуім де мүмкін еді. Бірақ мен үшін қазақ тілін білу – атамекенге деген құрмет.

Біз қазақша сөйлейміз!Біз бұл қыз-жігіттерді жақсы білеміз. оларды теледидардан көріп-

тыңдап жүрміз. Бірақ бұл журналистердің мемлекеттік тілді білмейтін көптеген азаматқа үлгі болып жүргеніне мән бере бермейміз. Ұлты басқа болса да, қазақ тілінде хабар жүргізіп, мемлекеттік тілді насихаттауға үлесін қосып жүрген олар ешқашан өз істері арқылы бедел жинауды не басқа да мақсаттарды көздемейді. «Мемлекеттік тілді білу – кемелденуге ұмтылатын әр азаматтың парызы» дейді әріптестеріміз.

оксана ЛоСкУТовА, «Астана» телеарнасының ақпаратты бағдарламасының шығарушы редакторы:

– Орыс мектебінде оқып жүріп, өзге тілдерге құштарлығым жоғары болды. Неміс, ағылшын тілдері өз алдына, кейінгі өмірім­де бәрінен бұрын маған қазақ тілінің аса қажет бо­латынын түсіндім. Кезінде мені кейбіреулер әзілдеп, «казашка» дейтін, өйткені тек қана қазақша сөйлеуге тырысатынмын. Қазір мем лекеттік тілді әбден жетік меңгердім деп айта алмаймын, бірақ сөйлеуім шыңдалып келеді. Сөздік қорым да кеңейіп жатыр. Репортаж жасау арқылы күнбе­күнгі мәтіндерімнен тілді меңгеру деңгейімнің қаншалықты екенін тексеріп тұрамын. Телевизия саласына ең әуелі 1998 жылы Ақтөбедегі Қ.Жұбанов атындағы университетте білім алып жүргенде келдім. Облыстық

телеарна дағы «Армысың, Ақтөбем!» бағдарламасында журналист Руслан Дарбаевтан көп нәрсе үйрендім. 2006 жылдан бері «Астана» телеарнасында қызмет етемін.

ҚАЗАҚшАМДЫ ЖЕТІЛДІрУМЕН кЕЛЕМІН

Максим НИкоЛАЕв, «Жетінші арнаның» «Нысана» ақпаратты-сараптамалық бағдарламасының тілшісі:

– Бес жасымда Алматы облысынан Оңтүстік Қазақстанның Арыс қаласына от ба сы мызбен көшіп келдік. Тілім қазақша шықпаса да, сол кезде ауыл балаларымен ой нап жүріп, бір жыл ішінде қазақ тілін үйреніп кеттім. Бірақ Арыста орыс мектебіне ба рып, 11 жыл орысша оқыдым. Мамандығым – еңбек пәнінің мұғалімі. Уни вер си тетте жастар комитетінің төрағасы қызметін атқарып жүріп, Астанаға келіп, көзге түс тім. Содан «Астана» телеарнасы жұмысқа шақырды. Елордаға ең алғаш келгенде, «Көңілді тап қырлар клубында» болған достарыммен таксиде келе жатқан едік. Алда қазақ жі гі ті, арт жақтан мен сөйлеп отырмын, бірақ арт жақ қараңғы болғандықтан, шопыр менің орыс екенімді байқамай келеді. Шопыр біздерден: «Астана қалай, ұнап жатыр ма?» – деп сұрады. Досым: «Адамдарыңыз суық екен», – деді. Сонда шопыр: «Иә, бауырым, рас, мұн да бәрі орыс мінезді ғой», – деді. Кейін көліктен түсіп жатқанда ана кісі менің орыс екенімді көріп, қысылып қалды.

ҚАЗАҚшАНЫ АрЫС БАЛАЛАрЫНАН үйрЕНДІМ

ЕкІ АПТАДА ҚАЗАҚшАғА СУДАй БоЛЫП шЫҚТЫМ

Анна ДАНЧЕНко, «31-арна» телекомпаниясының «Информбюро» ақпаратты бағдарламасының тілші- жүргізушісі:

– Мен туып­өскен Қызылорда облысының Арал қаласы қазақы өңір болатын. Ес білгелі қазақша сөйлейтінім содан. Ұл тым – орыс. Ақтөбе мемлекеттік педагогика институтында оқып жүрген кезде қоғамдық жұмыстарға белсене араластым. Кейін жергілікті қалалық телеарна жұмысқа шақырды. Қазақ және орыс тілдерінде еркін сөйлеуім және телеарнада жұмыс істеуім маған адамдармен кең қарым­қатынас жасауға мүмкін дік берді. Бірде көңіл көтеру орнында отырсам, жанымда отырған жігіттер «мына қыз әдемі екен, танысу керек екен» деп естіртіп сөйледі. Олар мені қазақша түсінбейді деп ойлады. Мен күліп, «танысамын десеңіздер, қане, танысайық» дедім. Жігіттердің төбесінен жай түскен дей болды. Дегенмен өзім көбіне мұндай ыңғайсыз жағ дайлардың алдын аламын. Көпшілік жиналған жерде қазақша білетінімді бірден байқатып сөйлеп отырамын.

ЕС БІЛгЕЛІ ҚАЗАҚшА СӨйЛЕйМІН

Юлия кУшНАрЕвА, «Хабар» агенттігінің ақпаратты бағдарламалар дирекциясының жаңалықтар бөлімінің

жүргізушісі:– Мен Алматыда туғанмен, Жамбыл облысы Мойынқұм

ауданындағы нағашы жұр тымда тәрбиелендім. Ол жер қазақы ауыл, ал біз жалғыз орыс отбасы болатынбыз. Сон дықтан, қал­жыңдап айтқанда, «амалдың жоқтығынан» қазақша үйрендім. Сту дент кезімде жұртпен «аты­жөнім – Бибігүл Қазақ баева, ата­бабам Алтай жақтың сары қа зақтары» деп таныса тынмын. Бірде көшеде біреу «Бибігүл!» деп айқайлайды, мен қарамай кете бергенмін. Бір кезде әлгі адам мені қуып же тіп, «сен Бибігүлсің ғой» деді. Онымен солай танысқаным есіме түсіп,

«Бибігүл» бо лып әңгіме айтып келе жатыр едім, алдымнан старостам шығып, маған «Юлия» деп, бір нәрсе айтты. Сөйтіп, өтірігім шығып қалғаны бар. Соңғы кездері менің бай қа ғаным, өзге ұлт өкілдерінің қазақ тіліне қызығушылығы артып келеді. Мысалы, ең кішкентай жиенім мен сияқты қазақша таза сөйлегісі келеді, қазір қазақ балабақшасына барып жүр. Сол сияқты баласына мемлекеттік тілді үйреткісі келетін ата­аналар да көбейіп келеді.

МЕН – БИБІгүЛ ҚАЗАҚБАЕвАМЫН!

Майя вЕроНСкАя, «Қазақстан» ұлттық арнасының редактор-жүргізушісі:

– Мен қазақ тілін 5­сыныптан бастап білемін. Оның алдында орыс мектебінде оқыдым. Орыс отбасында дүниеге келдім, қаланың өзінде тұрдым, мүлдем қазақша білген жоқпын. Бірақ Тәуелсіздік алғаннан кейін әкем «қызым, егемен ел болып жатырмыз, мемлекеттік тілді білу керек», – деп, мені қазақ мектебіне ауыстырды. Кейін жоғары оқу орнының қазақ фило­логиясы факультетін тәмамдадым. Түрім орыс, тілім қазақ мен қоғамдық орындарда көпшілікті жиі таңғалдырамын. Бірде фото сурет шығару салонында екі қазақ кісі менен бірдеңе сұрады. Әлгі адамдардың орысша қойған сұрағына ойланбастан қазақша жауап беріп жатсам, олар «біз қазақша сұрадық па, орысша сұрадық па?» деп таңғалысып қалды. Қазақпен бейсаналы түрде қазақша сөйлесіп кетеді екенмін. Қазақ тілін білмеген адам саяси­мәдени өмірге еркін араласа алмайды, сондықтан да кемелденген азамат бола алмайды деп ойлаймын.

ҚАЗАҚ МЕкТЕБІНЕ БЕргЕН ӘкЕМЕ рИЗАМЫН

Дайындаған Болатбек МҰХТАров

– Нұртілеу мырза, бүгінгі қазақ журналистикасының негізгі пробле-ма лары қандай?

– Мен XXI ғасырды білімнің, ғылым­ның, парасаттылықтың, тех нологиялар­дың заманы деп түсінемін. күні кеше Мәскеудің іргелі оқу орындарын бітіріп келгендердің ішінде телевизия мен кино өнеріне жаңалық әкелгендер болды деп мен айта алмаймын. Бұрын журналис­терді ҚазҰУ ғана дайындайтын. Қазір саны көп, сапасы жоқ жекеменшік уни­верситеттер кім көрінгенді журналист­маман деп танып, қолына диплом ұстатады. Біз алдымен журналистиканың өнер екенін түсініп алуымыз керек сияқты. жазу­сызу білетін адамның бәрі журна­лист болмауы қажет, журналистика – нағыз дарынды адам дардың орны. Қазір маған журналис тиканың қадір­қасиеті жоғалып бара жатқандай көрі неді. Бүгінгі таңда бо йындағы таза таланты барлар емес, қо ғамның сұранысы на жауап бере ала тындардың барлығы танымал журна­листерге айналып отыр.

– Сұранысқа жауап бере алудың өзі өнер емес пе?

– жоқ, ол өнер емес. Мүмкін, ол ыңғайлана білу өнері шығар, бірақ ол шы­найы, саф өнер бола алмайды. Біреудің жазып бергенін эфирден оқып беріп жүрген дикторды жұрттың бәрі таниды, есімін еш­кім біле бермейтін, бірақ қазақ халқына өлшеусіз үлес қосқан азаматтар туралы очерк жазған жанболат аупбаев сияқты өнер иесін онша ешкім біле бермейді. жур­налист деген сол кісідей болуы керек қой. Мен қоғамға керек, халыққа пайдалы дүниелерді өзінің білім­пара сатымен­ақ жасап жүрген бірен­саран бір тоға азамат­тарды шын мәнісіндегі журналистер деп айтар едім. Терең ой жасыра алатын журна­листер қазір жоқтың қасы. Сонымен қатар өзіне ғана тән «мені» бар мамандар сирек кездеседі.

– Қоғамның сұранысына ыңғай лана білу дегеннен шығады, бізде телевизия саласында қоғамның сұраны сымен са-наспай, шетелдік дүниелерді ұсыну үрдісі жиілеп кетті. Жалпы, осы плагиаттық туралы не айтасыз?

– Плагиаттыққа баға беретіндей ша­мада емеспін деп ойлаймын. ресей арналарындағы қызықты бағдар лама­лардың дені шетелден алынған. Оның қасында қазақ журналистикасында әлде­қайда тапқырлық бар. Менің түсінігімде, телеарнада жаңа дүниелерді ойлап табу – үлкен оқиға.

«Қазақстандағы телеарналар бір бағытта, бір саясатпен жұмыс істеп отыр» дегенге мен келіспеймін. кез келген бұ­қаралық ақпарат құралының жүргізетін өзіндік саясаты болу керек. Ол ұстаным мемлекеттің саясатымен қабысып жатса құба­құп.

Біздің халық, біздің қоғам маған қазіргі сәтте бір жолайрығында тұрғандай көрі­неді. Себебі халықтың санасына әсер ететін БаҚ қазақ тілді және орыс тілді болып екіге бөлінген. Қазақтар ұлттық мәселені жиі көтерсе, орыстілділер дүбә ралықты наси­хат тауға құмар. өркениетке ұмтылып, ортақ үйіміз – мемлекеттің дамуы жолында журналистердің басының бірігуі ауадай

қажет. Мысалы, ресейдің ОрТ, нТВ, ВГТрк, рТр сияқты басты телеарналары бір терінің пұшпағын илеп, бір ғана саясатқа жұмыс жасап келеді. Бірақ әрқайсысы әр формада келіп отыр. Бұл мемлекеттік деңгейде шешіліп қойған. Бізде «Медиа­арна» құрылғанда мен «арналардың бар лығы бір жерден басқарылады, әрқай сысына форма ойлап табамыз да, түптеп келгенде ұлттың мәселесін көтереміз» деп ойладым. Осыдан біраз жыл ғана болған көзқарасым қазір өзіме сенімсіздік тудырады.

– Мүмкін, уақыт керек шығар?– Ол да мүмкін. Бірақ бізде қандай мем­

лекет құрамыз деген екіұдай жағдай бар кезде үкілеген үмітіме уақыт өлшем бола алмайды­ау деп қорқамын. Бізде сала басшылығында тұрақсыздық пайда болды. ал қазіргідей менеджменттің уақы тында басшының негізгі жұмысы стратегия болу керек. Тағы бір мәселе, телевизия саласын­дағы жұмыстың барлығы өзінен басталды деп есептейтін адамдар пайда болды. өзіне дейінгілердің барлығын жоққа шығарады. командамен жұмыс жасау деген үрдіс бар. Облыс әкімдері, министрлер осы тәсілмен жұмыс жасайтын болды. Оның қаншалықты пайдалы екенін білмеймін, бірақ бұл телевизияға өлшем емес.

– Саналы ғұмырыңыздың 33 жылы телевизияға арналыпты. Жалпы, ба-сыңыздан кешкен оқиғаларыңыз бен тәжірибелеріңізді жинақтасаңыз, бір кітап болатыны анық. Және жұ қалтаң болмас деп ойлаймын. осындай бір істі қолға алу ойыңызда бар ма?

– жаным тірі болса, телевизия туралы міндетті түрде кітап жазамын. Бұл – менің көптен бері ойымда жүрген мәселе. Бір кез­дері қызметтен дәметкен кездерім кедергі болды, тағы басқа белгілі­белгісіз себептер кедергі болып келе жатыр. Оның үстіне жалқаулығым да бар. Басым істеп, қолым жазып тұрса, бұл істі міндетті түрде жүзеге асырамын. өйткені 33 жылда теле ви зияның маған бергені ұшан­теңіз. ал «мен теле­визияға не бердім» деген сұрақ қойсам, жауап таба алмай қина ламын. Осы сұраққа жауап беру жаңағы өзіңіз айтып отырған кітап жазу деп тү сінемін.

Жарқын ТүСІПБЕкҰЛЫ

ӘрІПТеС

Нұртілеу ИМАНғАЛИҰЛЫ, ҚР мәдениет қайраткері:

«Мен телевизияға не бердім» деген сұрақ қойсам, жауап таба алмай қина ламын

мерей

жи

ын

Форумда сөз алған Мәулен Сағат ұлы Тәуелсіз Қазақстан елінің баянды болашақ пен кемелді келешекке иек артуының жастарға тікелей байла нысты екенін атап өтті. «Сондықтан ел де, елбасы да жас тарға зор үмітпен қа райды. Президент нұрсұлтан назарбаев Тәуелсіздіктің алғаш қы күндерінен­ақ жастар болашағына баса мән беріп келеді. жастарға қажетті жағ­дайлар жасалып жатыр», – деді М.Әшім­баев. Бүгінгі күні Қазақстандағы жастар саясаты жаңаша даму кезеңіне қадам басу үстінде. десе де, жеткен жетістікке қанағаттанып қалмай, даму деңгейін әлі де жоғары сапаға көтере беруге тиіспіз. «өйткені жаһандану дәуірі жастардың ба­рынша қабілетті болуын талап етеді», – дейді Президент Әкімшілігі басшысының орынбасары.

еліміздің ертеңі үшін бүгінгі жас толқынның азаматтық позициялары, қа­жымас ерік­жігерлері ауадай қажет екен­дігі талассыз шындық. Форумда М. Әшім­

баев Тәуелсіздіктен бері мемлекеттік жастар саясаты бойынша атқарылған шараларға тоқтала келе, алдағы уақытта еліміздің шығар биігі мен асар асуы да зор екендігін тілге тиек етті.

Бәсекеге толы қоғамда ең әуелі жас­тардың қажыр­қайраты мен біліміне үміт артылмақ. жас буынның мойнына түсер осы жүкті Мәулен Әшімбаев өз сөзінде сәтті түйіндеді: «Тәуелсіздіктің тамырын тереңге бойлатып, Қазақстанды мықты, іргелі елге айналдыру – жастардың қолын­да, солардың жауапкершілігінде. Сондық­тан да жастар қауымы бүгінгі уақыттың кез келген сынағына әзір болып, қандай бәсекеге де төтеп беруі шарт», – де ді ол.

Шара соңында форумға қатысушы жастар «Біз жаңа идеяларды жүзеге асы­рып, әрдайым өміршең істердің бастауын­да тұратын боламыз» деген тақырыпта жас отандастарына үндеу жасады.

Мұрат АЛМАСБЕкҰЛЫ, Астана

Жастар – Тәуелсіздік тірегіҰлт болашағы – жастар. Әрбір халық өзінің жас буынына қалай сенсе,

жастар өзінің қарым-қабілетіне солай сенуі керек. Бұл – дәл бүгінгідей озық заманның өміршең талабы. Елордадағы Тәуелсіздік сарайында өткен «Жастар – Қазақстан халқының бірлігі үшін» атты жалпыұлттық форумда осындай нық ұстанымды Президент Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары Мәулен Әшімбаев мырза да жан-жақты пайымдап берді.

Татьяна БАЖИЕвА қазақ тілінен сабақ беруде

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұма www.alashainasy.kz 5e-mail: info@alashainasy.kz

ынтымақ

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Бұл сұраққа Қазақстан халқы Ассамблеясы хатшылығының инс­пек торы Нәзипа Ыдырысқызы жауап береді:

– Негізі, Қазақстандағы ұлттық мәдени орталықтардың үш статусы болады. Олар республикалық, облы с­тық, аудандық болып үшке бөлінеді. Мәселен, республикалық ұлттық мә­дени орталықтар туралы айтатын

болсақ, бүгінгі таңда Әділет министр­лігіне нақты тіркелген 28 мәдени орталық бар. Бұл орталықтардың облы ста, ауданда өздерінің филиал­дары жұмыс істейді. Сонымен қатар ұлттық мәдени орталықтардың жер­гілікті әділет басқармаларына заңды тіркелгендері де, тіркелмегендері де бола ды. Осы реттен келгенде, еліміз­дегі ұлт тық мәдени орталық тар дың

жал пы саны 820­дан асады. Бұл – тір кел ген­тіркелмегендерінің бар­лығын қосып есептегендегі көр­сеткіш. Мы салы, республикалық, облыс тық ұлт тық мәдени орталықтар заңды түрде тіркеліп жұмыс істесе, аудан дық орталықтар тіркелмейді, оларды жергілікті әкімшілік өздері бақылай ды. Қарап тұрсаңыз, Солтүс­тік Қазақ стан облысында этномәдени орта лықтар өте көп. Себебі онда қа­зақ тар аз да, өзге ұлт өкілдері көп шо ғыр ланған. Олардың әрқайсысы сол жер де топтасып, ансамбль құ­рып, этномәдени орталық ретінде бір лесіп жұмыс жасайды.

Қазақстанда қанша ұлттық мәдени орталық бар?Қазақстанда өзге ұлт өкілдері көп тұрады. Бір жақсысы, бізде

ұлттар арасында келіспеушіліктер жоқ. Барлығы тату-тәтті, ынты-мақты өмір сүріп жатыр. Осы ретте білгім келгені, Қазақстанда қан ша ұлттық мәдени орталық бар?

Мейрамхан БАБАШЕВ, Алматы қаласы

Роза РАҚЫМҚЫЗЫ

Гүлнар АХМЕТОВА

Қайда жүрсе де, елінің мақтанышы

Бірлік мерекесі ұлттарды қазақтың төңірегіне топтастыруды көздеуі тиіс

ТеМ

ірҚ

азы

Қ

ОйТүрТкі

Қазақстанда өзге ұлт өкілдерінің басылымдары шыға ма?

Негізі, Қазақстанда орыс басылымдары өте көп. Бірақ өзбек, ұйғыр, та-тар, корей, неміс тілінде шығатын газет-журналдарды көрмейміз. Жалпы, елімізде өзге ұлт өкілдерінің басылымдары шыға ма?

Медет ДОСМҰХАММЕДОВ, Түркістан

Қазақстан халқы ассамблеясы ма­ман дарының айтуынша, елімізде өзге ұлт өкілдерінің 35­ке жуық газет­жур­нал дары шығады екен. Олардың бар­лығы Байланыс және ақпарат министр­лігінде арнайы тіркелген, тіркеу нөмірі мен куәлігі бар басылымдар. Демек, олар заңды тіркеуден өтіп, жұмыс жасап жатыр. Бұлардың арасында төрт ірі газет

республикалық бюджеттен қаржылан­дырылады екен. Мысалы, неміс тілінде шығатын «Дойче альгемайне цайтунг» газеті мен кәрістердің «коре ильбо» ба­сылым ын мемлекет қаржылан дыра ды. ал «Ұйғыр авази» т.б. сол секілді ұлт тық орталықтардың газет­журнал дарын эт­но мәдени орталықтардың өз дері қар­жы ландырады.

Қажығұмар ШАБДАНҰЛЫ. 85 жыл ғұмырының 45 жылын түрмеде өткізген жазушы. Қытай үкіметі тарапынан саяси себептерге байланысты заңсыз қудалан­ғаны үшін қамауда отырған кезде Amnesty International адам құқығын қорғау ұйымы (штаб­пәтері Лондонда) оны «ар­ождан тұтқыны» деп танып, Қытайдың құзыретті ресми орындарынан ол кісіге байланысты әділ тергеу мен ашық сот жүргізуін жүйелі түрде талап еткен. Қазір Шәуешек қаласын­да үйқамақта. алты томдық «Қылмыс» романы елімізде жарық көрді.

Зинетолла Алпысұлы ИНСЕпОВ (ақ­тө бе облысы, ембі қ.). Физика­мате ма ти­ ка ғылымының кандидаты, профес сор. ҚазҰТУ­дың физика кафедрасында жұмыс істеген. 2003 жылы аргон ұлттық зертха­насына (аҚШ, Чикаго) термоядро лық реакторға қатысты зерттеу тобына жұмысқа шақырылды. Оған қосымша 2008 жылдан

Фантаст-жазушы Айзек Азимов бір шығармасында адамзат ғұмырын үлкен кілемге теңейді. Жер бетіндегі бүкіл халық сол кілемнің бір тұсынан орын алып, өз өрнегін қосып отырады. Ал адам өрнек ішіндегі жіп секілді. Жіп тердің түр-түсі әртүрлі келе тіні сияқты, өрнекке қосатын үлес те сан қилы. Алып кілемдегі қазақтың оюы көздің жауын алардай әдемі екеніне шек келтір гіміз келмейді. Тағдырдың талайымен жатжұртта жүр ген қандастарымыз да ол бояудың қанық бола түсуіне атсалысып жүргені анық.

бастап Пурду университетінде ядролық энергетика кафедрасында еңбек етеді. Қазақстанда ядролық отын банкін құ ру идеясын қолдайды. Өйткені «бұл елі міздің халықаралық деңгейдегі беделін көтереді. Соның арқасында БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің уақытша мүшесі бола алады» деген пікір­де.

Амангелді ТӨЛЕЕВ. ресейдегі сауатты және шаруақор басшылардың бірі. Прези­дент сайлауына бірнеше мәрте үміткер. 1997 жылы рФ Президентінің жарлығымен кемеров облысының әкімшілігіне басшы болып тағайындалды. 2001 жылдан бас­тап осы облыстың губернаторы. күш­жіге рін кузбастықтардың тұрмыс деңгейін көтеруге, облыстың әлеуметтік­экономи калық жағ­дайын жақсартуға бағыттады. Ғылыми зерт теумен айналысады, темір жол да жүк тиеу мен түсіру тиімділігін арттыруға арнал­

ған екі әдіске патенті бар. Биыл да а.Төлеев губерна торлық орнында қалды.

Гүлжан МОЛДАЖАНОВА. Forbes журналының тізімінде әлемдегі 100 бедел­ді әйелдің ішінде 37­орында. Ол тіпті ели­за вета патшайым мен бірнеше Президент­тен озық тұр. 2005 жылдан бастап ресейде ірі қаржы­өнеркәсіптік компанияны («Ба­зо вый элемент») басқарған тұңғыш әйел. Оның басқарушылық дарыны ресейде жоғары бағаланады. Соңғы жылдары «алюминий ледиі» елдегі іскер әйелдердің алғашқы бестігінде. Қазан айынан бастап еСН бас директоры.

Жанат БАЙДАРАЛИН. Танымал хо­рео граф. аҚШ­тың род­айленд штатында «Қазақ ауылы» ұйымын құрып, The Ballet Prestige жеке балет мектебін ашқан. Мақ­саты – америкалықтар тәрбиелеуге алған қазақ балаларына ана тілін оқып­үйрету,

қазақ мәдениетімен таныстыру. Жыл сайын өткізілетін «Жайлау» фестиваліне 250­300­ге жуық отбасы жиналады. Олар киіз үйлерді тамашалап, қазанда піскен ет пен бауыр­сақ тың дәмін татып, домбыра үнін тыңдап қайтады. Өзі «Қазақ ауылын» аҚШ пен Қазақстан арасындағы көпір деп біледі.

Бақыт Шүкіроллаұлы КЕНЖЕЕВ. 1950 жылы Шымкентте дүниеге келсе де, үш жа­сы нан бастап Мәскеуде өмір сүрген. Жа с­өс пірім кезінде «комсомольская правда», «Юность», «Простор» журналдарында өлең дері жарық көрген. Тұңғыш өлеңдер жинағы Қазақстан Жазушылар одағының архивінде жатып, 1996 жылы ғана басыл­ды. 1982 жылдан бастап канадада тұрады. 1986 жылғы желтоқсанда Б.Қанапиянов­тың өлеңін «азаттық» радиосынан оқыған. Шығармалары қазақ, ағылшын, француз, неміс, швед тілдерінде жарық көрді.

Айдар ТОРЫБАЕВ. Дирижер. Львов­тағы екі ғасырлық тарихы бар, Моцарттың кіші ұлы Франц ксавер, Шопеннің ұстазы Юзеф Эльснердің есімімен тығыз байла­нысты оркестрді сырттан келген қазақтың басқаруы бомба жарылғанмен пара­пар болды деседі. Оған дейін Бомбейдің сим­фо ниялық оркестрін басқарған. кезінде қайын атасы роман кофман «сенің түрің­мен, фамилияңмен Украинада өсуің не­ғай был» деген екен. айдар оның күдігін те ріс ке шығарды.

Жәмилә СТЕХЛИКОВА. 2007 жылы Чехияның адам және аз ұлттар құқығы жөніндегі министрі қызметіне тағайын дал­ған. Былтыр қаңтарда министр орынтағын өз еркімен тастады. Осы қызметте отырған мерзім ішінде аз ұлттарды кемсітуге қарсы заң қабылдау жөнінде ұсыныс енгізді. Сы­ған халқының тағдырына қоғам назарын аударды. «астананы аз уақыт ішінде Орта­лық азия орталығына айналды» деп таңға­лысын жасыра алмаған. Балаларына ата­жұрт тағы туыстарымен тығыз байланыста болып, туған тамырын ұмыттырмауға ты­ры сады.

ТекТіНің ТҰяҒы

Қазақы қасиеттің құдіреті

Мұрат ӘУЕЗОВ,қоғам қайраткері:

– 1949 жылы ал­ ма тыда біреуі қыз ­дар ға, біреуі ұл дар ға арналған екі­ақ қа­зақ мектебі бол ды. Интеллиген ция ның барлығы ба лаларын орыс мек тептеріне

беріп жатқанда, әкемнің мені №18 мектеп­ке жетектеп апарғанын ас қан көрегенділігі деп білемін. Бас та уыш үш сыныпта ұлтыма деген сү йіс пен шілік бойыма сіңді. анам Фатима Ға битқызының ұлты татар болға­ны мен, ме нің қазақ болып қалыптасуыма әсе рі үлкен бол ды. Шешем Доспамбет, Қаз туған жы рау лар дың жырларын жи ­нап, архивке тап сырған. Мәскеуде оқып жүргенімде, «ел ің бар, жерің бар, өз тіліңді ұмытпа» деп жазған хаттарын ал ғанда, мен де қо лымнан келгенше қа зақша жауап бе руге тырысатынмын. анам ның ма шин­каға бастырып, маған жі берген қа зақтың 1000 мақал­мәтелі әлі сақ тау лы. Орыс тілі­нің үстемдік құ рып тұр ған кезі, өзіміз ағыл­шын, қытай тіл де рін оқып жүрміз. Сөйтіп, астыртын «Жас тұлпар» қозғалысын құ ры п , тіл мен дәстүрді сақтап қалуға тырыстық. ки ноға барғанда орысша сөз қос қан дар­ ға айыппұл белгілейтінбіз,ақсүйек, ал ­тыбақан ойнайтынбыз. 1965 жылы қоз ­ға лыс жұмысына тыйым салынған кез де анам «Құлады жардан жас тұл пар» деген өлең жазды. Тіл үйренем де ген ниет пен ұлт қа сүйіспеншілік бол са, алынбас қамал жоқ. Өткенде Гол ландияда тұратын жиен­дерім Жәми мен Нәзірдің өлең оқығанын көріп, дос тарым «қазақ тілін естігің келсе, амс тердамға бару керек екен» деп қал ­жыңдап жатты.

Анар ҚУАНЫШБЕКОВА

НОМИНацИя

Нұрлан ЕРІМБЕТОВ, саясаттанушы:

— Герольд Бельгер аға мыз бен асылы Османды атар едім. Негізі, мен шаш та раз­ға, мон ша ға ба р ған­да, кей де ұшақ пен ұш қа н да, өз г е ұлт өкі­

л дерімен жиі кез де сіп қаламын. Қа ра­пайым адамдар бол ғаннан ке йін, оларды танымаймын, бі рақ олар дың қазақ тіліне деген құр ме ті ерек ше екен дігін байқап қаламын. Тіп ті менің өзім қа зақша кейде дұрыс сөй лемей қой сам, мені де жерден алып, жерге са ла ды. Қазақ ша дұ рыс сөй­леуімді талап етеді. Осын дай қа ра пайым халық ара сында жү ріп, тілге құр мет көр­сетіп отыр ған өзге ұлт тың жас тарына қол­дау көр сету керек деп есеп теймін.

Серік ЖҰМАБАЕВ

Нағыз қазақ кім?Қазақ тілінің мәселесін өзіміз

тұрмақ, өзге ұлт өкілдері де шырылдап көтеріп жүр. Мәселен, ұлты әзірбайжан Асылы Осман мен ұлты неміс Герольд Бельгерлер қазақ үшін, қазақ тілі үшін жаны шырқырап, оның қажеттілігін артыру керек екендігін биік мінберлерден талай рет көтеріп келеді. Тіл жанашыр ла ры тек елдің назарында жүрген көсем дер мен депутаттар ғана емес, сонымен қатар өзге ұлттардың арасындағы қарапайым азаматтар да қазақ тілінің дамуына ерекше үлес қосып отыр. Сондықтан да біз 1 Мамыр – Бірлік күні қарсаңында «Өзге ұлттардың арасында кімдерді нағыз қазақ деп айтар едіңіз?» деген сауалды қоғам қайраткерлерінің талқысына салған едік.

Хасен Қожа АХМЕТ, «Азат» қозғалысының төрағасы,Ықы лас атындағы Халық музыкалық аспап тары мұра­жайы ның дирек торы:

– Менің әкем – кәрімжан Қожах ме т­ ұлы Семейде өскен,

қа ланың қа за ғы, ма мандығы темір жол шы еді. анам – ека терина ефимовна Ли сов­ская ежел гі граф тұ қы мынан шыққан, ұл­ты – по ляк. Бі рақ Қа зақстанға жер ау да ­ры лып кел ген де, әке сінің атын – Иван, ұлтын орыс деп жа зып жіберген.

Нағашы аталарымыз композитор бол­ ған екен. «аралас отбасында туып­өсіп, қа зақ қа қалайша сіңіп кеттіңіз?» де г ен сауалға келсек, біздің үйде мұн дай мәселе болған жоқ. Баланың тәр бие сі әкеге, әке­нің намысына бай ла ныс ты деп ойлаймын. анам қазақша ер кін сөйлейтін, үйдегі сегіз бала да қа зақ ша мектепке бардық. Әрі қан ара лас қан кезде адам ерекше сезімтал бо латын сияқты. абылайханның 30 ұлы бол ды ғой, соның ішінде тек қал мақ тан туған Қасымхан ғана отар шы лар ға қарсы шықты емес пе? Қал ған да ры шен­шекпенін киіп жүре берді. Ұлт жандылығыма келсек, үйде әкем бас қа ұлттарға қарсы қойып тәр бие ле ген жоқ. Бұған әскерде жүргенде, ұл тым ның кемсітілуі, қазақ тілінде сөйле­ген дердің келекеге ұшырағандары түрт кі болды. Намысыма тиген жерде бұ ғып қал­май, қайрат көрсететінімді анам қолдап отыратын.

Гүлбаршын ТЕРГЕУБЕКОВА,әнші:

– анамның есімі – Фрида, ұлты – не ­міс. Ұлы Отан соғы сы кезінде Ук раи на дан Қарағанды облы сы­на жер ау да рылып кел ген. Қазақшаға

су дай, өзі пысық қыз дың жа қ сы келін бола­рын біл ген атам Мұха ме дияр оған құда тү сіп, ұлына алып бер ген. Әкем – қатал дау кі сі, анамның мі незі өте жұмсақ бол ған­дықтан ба, үй дегі тәрбие таза қа зақи бол­ды, анам не місше бесік жыры не месе ертегі айтқан емес. Ше шем 11 ба ла дүние­ге әке ліп өсірді. аға ларым тек қазақтан келін алып, қыз дар тек қа зақ тарға тұрмыс­қа шық тық. анамның Гер манияға көшіп кет кен екі сіңлісі мен ба уыры да қазақшаға су дай. 1995 жылы Франкфуртке қо нақ қа барға ны мыз да, мар құм жолдасым Бағлан: «Қа лай сөйлесеміз, қалай бо лады?» – деп алаң даған еді. Әуе жай дан түс сек, не міс на ға шыларым: «Мал­жан аман ба?» – деп таза қазақи кө ңіл мен жік­жа пар болып жат ты. Тәтелерім: «Бұ рын ба лалар дан бір­нәр се жасыр ғы мыз кел се, немісше айтушы едік, ен ді қа зақ ша айтатын бол дық», – деп қал жың дай ды.

Темірхан МЕДЕТБЕК, ақын:

– Өзге ұлт өкіл де­рінің арасында на ғыз қазақ деп Ге рольд Бель гер мен асы лы Османды ерек ше атап өтер едім. Олар қазақ үшін шыр­пыр болып,

отқа да, суға да түсіп жүр. Нағыз қазақ деуге лайық, тіп ті, қазақша сөйлегенде, кейбір қа зақ тар дың өзінен асып түсетін бұл екеуін мен ерекше құрметтеймін.

Совет-Хан ҒАББАСОВ, педагогика ғылымының докторы, профессор:

– Қазақтың жоғын жоқтап жүрген өзге ұлт өкілдерінен а.Ос ман, Г.Бель гер, Н.Нә діровті

айтар едім. а.Ос ман қа зақтың тіліне жа на­шыр лық та ны тып, үнемі тілдің қол да ныс аясын кеңейтуді көтеріп жүрсе, Г.Бель гер қа­зақтың әдебиеті мен мә де ниетін насихаттап жүр. Қазақтың ті лін, жазу шыларының шы­ғар маларын шет мем лекеттерге танытуда. ал Нәдір Нә діров бол са мұнай саласы, жал­пы, ғы лым сала сын дағы қазақшылықты кө­ теруге тыры суда.

Кенжехан МАТЫЖАНОВ, Алматы қалалық ішкі саясат басқар­масының бастығы:

– Қазақ тіліне жа­на шырлық танытып жүр ген түрік аза ма ты, Қа зақстан халқы ас­

сам блея сы ның мү ше сі, фи лософия ғылы­мының док то ры Қа зақбай касимовты және ахмет алязды ерекше атап өтер едім. Өйткені ол түрік бол ға н ы мен, жү регі үнемі қазақ деп со ға ды. Со ны мен қатар тілге қызмет етіп жүр ген қарапайым мұғалім Татьяна Нес тер­ қызы да бар. Әри не, оның аты көп ес тіле бер мейді. Бірақ оның да ұл ты орыс болға­нымен, жаны – қазақ. Ол – қа зір аты рау қала лық №3 орта мек теп тің орыс сынып та­рындағы қа зақ тілі пә нінің мұғалі мі.

Әшірбек СЫҒАЙ, қоғам қайраткері:

– Қазақ тілін кө те­ ру де көзге тү сіп жүр ­гендер – а.Ос ман, Г.Бе ль гер, со сын Татья­на Бур мис тро ва бар. Мә се лен, Г.Бельгердің ауыз­ екі тіл де жүйрік

сөй ле уі, ше шен дігі өз алдына, оны қа зақ­тың шығармаларын, әде бие тін, мә де­ниетін өзге елдерге та ны тып жүрген ірі қай раткер деуге бо лады. ал асылы Ос ман ғұ мы рын қазақ тіліне ар на ған дай бо лып кө рінеді. Қайда жүрсе де, қай жи на лыс та бол сын тек тілді алға қоя ды. Татьяна Бур ­мистрова қазақтың дәс түрлі ха лық ән де рін орындап, көз ге түсіп жүр. Олар дың қазаққа сон ша лықты бе ріл ген ді гін осыдан артық қа лай дә лел деу ге бо лады?

1 Мамырдың әлем халықтары ұғымын­дағы маңызы да қазір әртүрлі. Мәселен, Оңтүстік африка елінде мемлекеттік мей­рам есебінде сақталып қалған ол билік тің тікелей мұрындық болуымен тойланады. Мереке барысында кәсіподақтар халық шығармашылығының көрмесін ұйымдас­тырып, тұ тыну тауарларын жұртшылыққа тө менгі бағамен ұсы нады, сондай­ақ көр­кемөнерпаздар мен кәсіби музыкалық ұжымдар өнер көрсетеді. Сицилиялықтар «бақыт әкеледі» деген жергілікті ұғым бойынша бұл күні даладан түймедақ гүлін жинайды екен. Испанияда мамырдың ал­ғашқы күні Гүл мерекесі болып есепте лсе, Нидерландыда тап осы күні Қыз ғал дақ тар фестивалін ұйымдастыру дәс түрге ай нал­ған. Негізі, еуропа мем ле кет терінің көп ші­лігі 1 Мамырды тойламайды. Тек ан глия да ғана бұл жұмыс күні болып есеп телінбейді. ал әуелгі түп­төркіні чикаголық жұмыс­шылардың сегіз сағаттық жұмыс күнін та­лап етуінен басталған бұл күннің мерекелік сипаты бүгінгі америкалық тардың қаперіне тіпті кіріп те шықпайтын көрінеді, яғни олар үшін 1 мамыр – әдеттегі жұмыс күні.

Қалай болғанда да, 1 Мамыр – шығу төр кіні мен өзіндік табиғаты тұрғысынан алғанда, айрықша мереке­тұғын. Тап осы күні жер­жердегі алаңдарда қызылды­жасылды тулар желбіреп, өзара достығын, туыстығын паш еткен сан алуан ұлттар мен ұлыстар, екілене ойнаған марш екпінімен биік мінбердің алдынан шат­шадыман кө­ңіл күйде қол бұлғасып өтіп жататын. Жаңа жыл мен 8 Наурыздан өзге датаны мейрам есебінде мойындамайтын, күллі табиғат­тың жаңарып, жер дүниенің шын мәнісінде жаңғырар кезі 22 наурыз екендігінен бей­ха бар жұртшылық мамырдың басындағы қос мерекеге, бір жағынан, күн жылынып, көк шығып, тіршілік атаулының еңсесі кө­теріл ген сәт есебінде де шын қуанатын. алай да соңғы жиырма жыл бедерінде адам зат қоғамында орын алған саяси­әлеуметтік және тарихи өзгерістерге орай, дүние жүзінің пролетарлары бір ғасырдан астам уақыт бойы зор ықыласпен қарсы алып және мерекелеп келген ынтымақ пен бірлік күнінің де сипаты өзгерді, көп жағ­дайда солғын тартты. республика халқының бірлігі күні ретінде әспеттеліп жүргенімен, біз де оның айтарлықтай салмағын, ерек­шелігін сезіне бермейміз. Сол Наурыз, сол Тәуелсіздік күні, сол Қала күні мереке ле­рін дегі сияқты 1 Мамырда да алаңға ақ­шаңқан үйлерді тігіп тастап, халқымыз дың экзотикаға айнала бастаған салт­дәс түрін, әдет­ғұрпын, тіпті болмаса дәстүрлі өнерін этнокөрменің ең соңғы экспона тындай таңсық күйде көрсетіп қалуға күш саламыз. Осы қуанышымызға «шын көңіл ден ортақ» екендіктерін паш еткен, ұлты бөлек өзге отандастарымыз да «частуш ка сын» айтып, бірі балалайкасын, бірі дута рын тартып, әнімізге ән, сәнімізге сән қо сып жатады. яғни Жаңа жылдан өзге ме ре келердің барлығы да бізде әдетте бір сце нариймен өрбиді. Осыдан туындайтын бір сұрақ: 1 Мамырға қайткенде өзіндік си пат беру ге болады?..

Бір анығы, мемлекеттік тұрғыда бекітіл­ген кез келген шара елдікті асқақтатып, ұлт тұтастығын нығайтуға себепкер болуы

шарт. Осы тұрғыдан алғанда, 1 Мамыр ме­ре кесі Қазақстандағы барлық ұлттар мен ұлыстардың бірлігін арттыра отырып, олар дың осынау киелі топырақтағы негізгі ұлт – қазақ халқының маңайына топтасуы идеясына қызмет етуі тиіс. 1 Мамыр десе, күні бүгінге дейін: «еңбек! Теңдік! ынты­мақ!» немесе «Достық! Татулық! Бейбітші­лік!» деген ұрандар ойға еріксіз оралады. Әрине, бұлардың бүгінгі жағдайға лайық­талған, өз идеологиямызға сай түрін ойлап табу міндетті емес те шығар. Бірақ аталмыш мерекенің бейнесі мен атрибуттық белгіле­рін қалыптастыру – негізгі мәселе. рас, кеңес тік кеңістікте өмір сүрген жылдары біз ұлтаралық бірлік пен халықтар достығын насихаттау барысында алдымызға жан салған жоқпыз. Және бұл көп жағдайда өз ұлтымыздың мүддесін аяқасты ету есебінен жүзеге асырылды. Достықты, туыстықты ту етіп көтергеніміз соншалық, әдебиет пен өнер, кино мен театр, күллі мәдениет әлемі осы идеяға негізделген көркем дүниелер­мен ғана тыныстауға көшті. Интернационал отбасылар көбейіп, ақырында қазақ ұлтының тілі мен ділі, діні жұтылып кетуге шақ қалды. Қазақстан халқының бірлігі идея сын қанша жерден дәріптеуге тиіс болсақ та, өткеннің осы бір ащы сабағын есте ұстағанымыз абзал.

Бұл ретте, 1 Мамыр мерекесі, ең алды­мен, ел мен жердің негізгі тұтқасы – қазақ халқының мерейін өсіруге және ел аума­ғын дағы өзге ұлттардың қазақ мәдениетіне деген сүйіспеншілігін оятып, құрметін қалыптастыруға ықпал етсе, игі. Ол үшін 1 Мамырда ел кинотеатрларының бәрінде қазақ кинолары көрсетіліп, мереке бары­сында қазақ өнерінің үлкен фестивалі өткізілсе... Сондай­ақ республикамызды мекендейтін өзге ұлт өкілдері арасында қазақтың тілі мен тарихын, өнерін насихат­тауға мүмкіндік беретін арнайы конкурс ұйымдастырылып, ол жалпыхалықтық дәс түрлі шараға айналса және оны өткі­зудің күллі жауапкершілігі Қазақстан халқы ассамблеясына жүктелсе... Мәде ниет министр лігі тарапынан еліміздегі өзге ұлт­тардың театрларына көрнекті қазақ дра­матургтерінің үздік пьесаларын сах на лау ісі міндеттелінсе және 1 Мамырда олар сол қойылымдары бойынша өзара кон курсқа түссе...

Әрине, мұның бәрі – «1 Ма мы р -дың өзіндік бейнесін қалай айқындаймыз?» дегеннен туындаған бірді-екілі ой ғана. Көп болып кеңескен жағдайда неғұрлым тиімді шешімдердің табылары анық. Ендеше, сіз қалай ойлайсыз, құрметті қауым?

Кеңес заманында бүкіл ел аумағында мемлекеттік деңгейде мерекеленген 1 Мамыр біз үшін Бүкіл дүниежүзінің еңбекші халқы мен ынтымақтастық күні ретінде ғана емес, еңбек пен теңдікті, бейбіт-шілікті әспеттеу, осы бағыттағы ізгі дәстүрлерді дәріптеу тұрғысынан ал ған да да, бағалы болатын. Бүгінгі жағдайда бұл мерекенің сипаты сәл өзгешелеу. Бізде Қазақстан халқының бірлігі күні ретінде аталынып өтсе, соңғы екі жыл көлемінде Ресейде Көк тем мен еңбек мерекесі тұрғы-сын да дәріптеліп жүр.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұма www.alashainasy.kz6 e-mail: info@alashainasy.kz

алаш азаматы

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

ДАТ!

Александр ДЕДЕРЕР, Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орынбасары:

2010 жылғы 1 қаңтардағы ақпа­рат бойынша, бүгінде республика хал қының саны – 16 196 800 адам. Сондай­ақ елімізде 140 түрлі өзге ұлт бар. ҚР Ста тистика агенттiгiнiң мәліметіне қарағанда, 2010 жыл­дың басында Қазақстан халқының ішінде қазақ ұлтының үлесi 63,6 пайызды, орыс тар – 23,3, өзбектер – 2,9, украин дер – 2, ұйғырлар –

1,4, татарлар – 1,2, немiстер – 1,1, бас қа ұлыстар 4,5 пайызды құрады. Сондай­ақ Қазақ станда кейбір ұлттардың аз ғана өкілі өмір сүріп жатыр. Мәсе лен, олардың қатарына саха, мор два, болгар, ғағауыз сын­ды ұлт тар ды жатқызуға болады. Бұл ұлт өкі л дері бүгінде жер иесі – қа­зақ тар мен тату­тәтті, бірлікте және жа ра сымды тіршілік кешуде.

Сіздің сұрағыңызға жауап беру үшін біз шетелдегі қандастарымызбен тұрақты байланыс жасап отыратын Дү ниежүзі қазақтары қауымдасты­ғына хабарластық. Қауымдастықтың ұйымдастыру бөлімінің үйлестірушісі Ботакөз Уатқанқызының айтуынша, шетелдегі қазақ диаспорасының, заң­ ның аясында көрсетілгендей, бар лық азаматтармен құқықтары тең. Яғни оларға ешқандай артықшы лықтар

немесе жеңілдіктер қарастырыл ма­ған. Бірақ көптеген ел қазақтар дың ұлттық салт­дәстүрін, мәдениетін сақ тап, тарихын оқуына мүмкіндік береді. Мәселен, сондай елдің бірі – Қытай. Бүгінгі күні шығыстағы көр­ші елде 48 сағат бойы қазақша хабар тарататын екі телеарна, бірнеше мер­зімді басылымдар бар. Сондай­ақ Нау рыз сынды ұлттық мерекелер тұрақ ты түрде тойланып тұрады.

Қазақстанда қанша ұлт тұрады?Баспасөз беттерінде Қазақстанда қанша ұлт тұратыны туралы

мәліметтер сан алуан. Мен осы көрсеткіштің нақты қанша екенін біл-сем деп едім?

Маржан ХАсЕнҚызы, Алматы облысы

Мені өзге мемлекеттерде тұратын қандастарымыздың тағдыры, болашағы қатты алаңдатады. сұрайын дегенім, шетелде тұратын қазақ тарға диаспора ретінде қандай да бір жеңілдіктер бар ма?

Мұрат БЕКТҰРҒАнОВ, Алматы қаласы

Шеттегі қазақтарға ешқандай жеңілдік жасалмайды

– Александр мырза, биыл Елбасы сан мәрте айтып жүргендей, қиын кезеңде елді тұтастырушы рөлін атқарған Қазақстан халқы Ассамблеясына 15 жылдың жүзі болды. Елдегі ұлтаралық бірлікке дәнекер болудағы Қазақстан халқы Ассамблеясы бізге не берді, оның қызметін қалай бағалайсыз?

– Елбасымыз бұрыннан ұсынып жүргенін­дей, жалпыұлт тық диалог алаңы ретінде Ассамблеяны құру туралы идея біртіндеп өмір шынды ғына айналды. Елбасының: «Қане, біз бір­бірімізді дұрыс түсіну үшін, шынайы түрде өзекті мәселелерді бір ге талқылау үшін этникалық топтарға жағдай жасайық», – деген өміршең бастамасы біз­дің көкейімізде жүрген ұсыныстарымызға сай келді. Өйт кені көпұлтты елге бейбітшілік пен түсініс тікті, бірлікті қамтамасыз ету үшін осындай диалог алаңы өте қажет еді. Қазақстан хал қы Ассамблеясы өзінің 15 жылдық тари хын да консультативті­кеңесші құрылымнан бастап, бүгінде конституция­лық мәртебесі бар орган ретінде аяғынан тік тұрғаны, Ассамблеяның өзіндік мәрте­бесін бекітетіні туралы конституциялық заң қабылданғаны көпшілікке мәлім. Мен Қазақ стан халқы Ассамблеясының қасаң конъюн ктураға бой алдырмай, қоғамдық өмірі міз дегі мә се лелермен, ұйымның өзге­лермен интег рациялық өзара қарым­қатынас жа сап, мәдени байланыстарды нығайтумен сергек түрде шұғылданатынын, табиғи түр де өзі нің эволюциялық даму кезеңін өт кергенін баса айтқым келеді. Өзінің эво лю циялық даму жолында тіпті кезінде ұлттар жөніндегі мемлекеттік коми­тет тің құрыл ғаны да есімізде. Осылайша өз тарихында Ассамб леяның құрылымдық сипаты бар лық этни калық топ өкілдерінің ұсыныс­ті лектерімен толыға түсіп, мемле­кеттік орган дармен диалог аясын кеңейтіп, қоғамдағы лайық ты, беделді орнын алды. Біз ірі іс­ша ра лар аясында үкімет адамдары­мен әр этникалық топ өкілдерін толғандыра­тын түйткілдерді талқыладық. Әр өзге ұлт өкіл дерін толған дыратын мәселе – тіл жайы. Қазақ тілі – мемлекетқұраушы ұлт­тың ғана емес, өзге ұлт өкілдерінің ең кө­кей кесті мәселесі. Жақында ғана Ассамблея мүше лері ұлт патриоттарымен бірге «бұл Ассамб лея ның не қажеті бар? Ол керек емес, оны тарату керек. Ассамблея мемле­кетқұраушы ұлт мәселесімен айналысуы керек» деген өзекті мәселелердің төңірегін­де дискуссияға қатыстық. Қазіргі кезде әртүрлі топтардың өкілдерімен болған диалог жалпыазаматтық компромисс қалыптастыруға, «Ел бірлігі» доктринасын өзара келісуге қол жеткізді. Өз басым куә болған әрқилы қоғамдық пі кір туғызып, бүкілхалықтық талқылауға түсіп, тіпті оқи­ғалар барысы ушығып, халық көшеге шы­ғып кете жаздаған шым­шыты рық драмаға толы «Ел бірлігі» доктринасын мемлекеті­міздегі маңызды құжат деп бағалау керек. Егеменді Қазақстанды мекен ететін өзге ұлт өкілдері саналы түрде ежел ден ел мен жердің егесі – қазақтың төңіре гіне топта­сып, қазақ тілі мен мәдениетін ұстануды негізге алуымыз қажет. Бұл үшін тепе­тең құқыққа, әділеттілікке жүгін ген жөн. Тепе­теңдік барлығымыз тарихи қауымдастық ретінде әлемдегі ең табысты ұлт болып, бақытты, бақуатты өмір сүруіміз үшін керек. Бізде бір кісідей жұмылуға, бірге дамуға өзара мүмкіндіктер мен ынта­ықылас зор. «Ел бірлігі» доктринасын Қазақстан халқы Ассамблеясының эволю ция лық дамуының жемісі деуге болады.

– Қоғамда үлкен шу тудырған доктринаның жаңа жобасында көп шілік, зиялы қауым тарапынан ай тылған сын-ескертпелер ескерілді ме?

– Әлбетте, ұлт патриоттары ұсынған балама тұжырымдамада Қазақстанды моноұлтты ел деп қарастыратын мемлекет­

тік құрылыс ұғымы айтылды. Біз доктрина жобасының ешкім ренжімейтіндей, ешқан­дай қысым көрсетусіз өзара келісе отырып, кемшін тұстарын толықтырдық. Қиын­қыс­тау кездерде бізді ұйыстырған өте ма ңызды «бір ел – бір халық» деген ұғым ды енгіздік. Онсыз көп елдің халқы тоз­тоз болып, бе­р е кесі қашқанын көріп жүрміз. Ассамблея­ның эволюциялық да муын да осылайша барлық ұлт өкілдері бір­бірімізге жақындай түстік. Бір кездері «Үкімет этника лық топ­тарға көңіл бөледі, ал қазаққа, мемлекеттік тілге назар аудар майды» деген сын­пікір­лерге ұшы рап, өзара түсініспей қалып жүр­ген жайлар болды. Біз, өзге ұлт өкілдері, қазақ тілі мен мәдениетінің ал дын дағы пары зымызға жауапкершілікпен қарауға тиіспіз.

– сөзіңіз аузыңызда. 2007 жылы конституциялық өзгерістерге сәйкес, Қазақстан халқы Ассамблеясының мәртебесі өсіп, Ассамблея атынан Парламентке 9 депутат сайланды. Ассамблеядан сайланған депутаттар «Жаңа Қазақстан» депутаттық то бын құрып, жұмыс атқарып жатыр. Осындай ел сенім артып бер ілген Парламенттегі құқықтық өкілеттігін пайдаланып, неге қазақ тілін дамытуға үлес қоспасқа, неге кешеуілдеп жатқан «Мемлекеттік тіл туралы» заңды тездетіп қабылдамасқа?

– Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелері арзан пиар­науқаншылдықтан аулақпыз, керісінше, мемлекеттік тіл түйткі­лінің төркініне терең бойлауға тырысып, байыпты түрде шұғылданамыз. Өзіңіз біле­сіз, біздің топтың өкілдері, соның ішінде балаларымыз қазақ тілін үйренушілердің арасында жетекші орын алады. Біздің бүл­діршіндеріміз, жастарымыз фестиваль­дарда, байқауларда қазақ тілін терең меңгеру жағынан үздік деп танылып жүр. Өз басым қазақ тілін түсінем, студенттік жыл дарда ауылда еңбек еттім. Әрине, мен әдеби тілде сөйлей алмаймын, дегенмен біртіндеп үйреніп кетемін деген сенімдемін. Президентіміздің әрдайым тарихи мұраны сақтай отырып, бүгінгі ұрпаққа барлық жағдай жасап, әсіресе, бәсекеге қабілеттілік­тің критерийі ретінде мемлекеттік тілді үйренуге шақыруын көрегендік деп білемін. Жас буын үшін факультативті курстар ашылып, тіл үйрету орталықтары құрылса, ал 50 жастан асқан егде адамдардың бұл жағынан әлсіз қамтылғанына келіспеуге болмас. Дегенмен тіл үйрену біртіндеп жү­зе ге асқаны жөн. Қазақ мектептерінің са­нын арттыру арқылы, өзге ұлт өкілдерін мем лекеттік тілді меңгеруге көптеп тарту арқылы қазақ тілінің мерейін үстем етуге болады. Әрине, бұл үрдіс жанжалды жайт­тарды болдырмас үшін асықтырмай, күш­теусіз, табиғи негізде жүзеге асуы тиіс.

– сіздіңше, ұлтаралық татулықтың қазақстандық үлгісінің мәні неде? Қазақстанның ұлттық саясатының діңгегі не болуы керек?

– Осы концептуалды мәселелер «Ел бірлігі» доктринасында өте жақсы қамтыл­ған. Бұл құжатта қарастырылған «бір ел – ортақ тағдыр», «тегі басқа – теңдігі бір», «ұлттық рухты дамыту» сияқты м ә с е лелер ұлттық саясаттың элементтері болып табылады. Біздің елдің ешбір мемле кетке ұқсамайтын өзіне тән ерекшелігі бар, мүлде

өзге даму жолы бар. Қазақстандық модель­ді анықтауда бірнеше даму жолы ұсынылып жүр. Соның бірі – «Қазақстан – тек қазақтар үшін, басқа барлық халықтар не бейімделуі керек, не елден кетуі керек» деген жол. Бұл – қазіргі жағдайда қиындық тарға душар ететін кәдімгідей ауыр жол. Ұлтаралық тату лықтың қазақстандық үлгісі – қазақ­стан дық болып табылатын өзге ұлт өкілде­рінің этникалық бірегейлігін, мәрте бесін сақтауға негізделген, олардың осы елде өсіп­өніп, жүріп­тұруына, жаңа тұр пат ты мемле кеттік жүйені құруға мүмкіндік бере­ді. Ел басшылығы ұлтаралық бейбіт шілік пен келісім үлгісін әу бастан басты назарда ұстап келеді. Құдайға шүкір, елде ұлтаралық татулық пен береке­бірлік орна ғанын бәрі айтады. Бұл қазақтың дәстүрлі ментали те­

тіндегі ауылға келген мейманды құшақ жая қарсы алу, өзгені құрметтеу, төзімділік, сый ластық, бауырластық қа рым­ қатынас­тар қанына сіңген асыл қа сиет терінің арқасы. Бұл туралы біз құр ауыз бен айтып қоймай, соған міндеттенуіміз керек. Біздің халқымыз «тар жол, тайғақ кешуде» осы қасиеттерді бойына тез сіңіре білген. Сіз біле сіз, немістер, өзге ұлт өкіл дері өз еркі­мен Қазақстанға депор тация ланып келді ме? Бізден сұрады ма? Құдайға шүкір, өзге ұлт өкілдері қазақ жерінде тілі мен мәде­ние тіне, ұлттық болмысына қылау түсірмей сақтап қалып, мамыра­жай күн кешіп келе­ді. Ұлтаралық татулықтың қазақ стандық үлгісі талайлы тағдырдың өткенін қитұрқы­лықпен қазбаламауға, ел арасына жік түсір меуге, ұлттардың ерекшелігін сақ тауға бағытталған. Көрші қырғыз еліндегі траге­дия ның куәсі болып отырмыз. Шын ды­ғында, Алатаудың ар жағындағы ел тра­гедиясының төркіні өмірі бітпейтін ұлта­ралық алауыздықтан туындаған, ал ұлттық кемсітушілік әрқашан да өшпенділікке, қайғы­қасіретке душар етеді. Іргелес елде хаос жайлаған, билік жоғалған, бандылар біреулердің ақ адал мүлкін тонауда. Біреу­дің «Мерседесі» болса, әй­шай жоқ, тартып алады. Бұл нағыз сұмдық емей немене? Қоғам тыныштығының кепілі – әділеттілік. Әр азамат таңнан кешке дейін жасаған еңбегінің жемісін көруі тиіс, өйткені соған маңдай терін төкті, еңбек сіңірді, ал кімде­кім жалқаулыққа салынса, оған аспаннан бірдеңе түсуі керек пе? Міне, осылардың барлығы қазақстандық үлгінің мәнін құрай­ды. Елбасының әрдайым айтып жүрген бейбітшілік, тыныштық, татулық, келісім туралы ойлары ауаға кеткен жоқ, барлығы­мыздың санамызға мықтап сіңді, көкірегі­мізге сенім ұялатты. Екеуміз қазір көшеге шықсақ, кез келген адамның осыны айта­ры на күмәнім жоқ. Ең бастысы, бізде әр адамның еңбегіне қарай бақуатты өмір сү­руі не, алаңсыз жұмыс істеуіне барлық жағ­дай жасалған. Баяғыдан ханын ұлықтаған, қара қылды қақ жарған билерін сыйлаған, бай­кедейі теңдікте өмір сүрген, әділеттілік салтанат құрған дала демократиясы күні бүгінге дейін жайма­шуақ қоғамда өмір сүруімізге игі әсер етті. Қазақ халық ертегі­лері, хисса­дастандары, ауыз әдебиетінің нұсқалары елді бірлік пен әділеттілікке үндейді. Бір ғана дүниеқоңыздықты, бай­лық құмарлықты күлкімен, уытты тілімен әжуалаған Алдар көсе образының өзі көп нәрсені аңғартады емес пе? Ассамблея се­кіл ді ұлттық азшылықтардың мүддесін қорғайтын әртүрлі үлгідегі институттар көп

елде баршылық. Еуропаның өзінде ұлта­ралық мәселелер іс жүзінде әлі күнге дейін шешілмеген. Бізде ұлттардың бір­бірін жеккөрушілігі, түсініспеушілігі жоқ, әлеу­меттік мәселелер бар. Барлық ұлт өкілдері бас қосып, қордаланған мәсе лелерді бірге шешуге күш­жігеріміз зор.

– Фундаменталдық- концептуалдық тұрғыдан диаспора, этникалық топтар, ұлттық азшылық ұғымдарының саяси-құқықтық мазмұндары қалай анықталады? Бәлкім, бұл ұғымдар ұлт төңірегіне топтасып, ортақ мағынаға ие болатын шығар?

– Осындай мәселелерді талқылау кезінде саясаттанушы Айдас Сарым «олар – диаспора емес, этникалық топтар» деп, бұл ұғымдар бойынша әркім әртүрлі ой біл діріп, қызу пікірталас өрбіді. Бұл мәсе­лелер бойынша өзара түсіністікке келдік. Барлы ғы мыз ортақ тарихымыз бен ортақ тағдыр тоғыс тырған, ортақ болашақ бірік­тір ген елдің, ортақ үйіміз – Қазақстанның азамат тары болып саналамыз. Ешқандай парал ле льді түрде тілдік, мәдени автономия бол майды, ондайдың заманы өткен.

– Менің айтқым келетіні, қазақтың зиялы қауымы ұлтаралық татулықты басы бүтін қолдайды, өзге ұлттардың тілі мен мәдениетін ерекше құрметтейді. Ал ұлттық элитаны толғандыратыны, 300 жылдық отаршылдықтың салдарымен күресу, елдік сананы жаңғырту еді. Бәсекеге қабілетті ел құрамыз десек, отарсыздану үрдісін қолға алу керек қой?

– Иә, өте дұрыс айтасыз. Қазақ халқы тарихта тағдыр тауқыметін, отаршылдық зардабын көп тартты. Қолдан жасалған аш тық салдарынан халықтың жартысынан астамы қырылды, сырт тан халықтар репре с­ сия ланды, елдік дәстүрден айырыла жаз­дады. Бұл – бүкіл елдің тра ге диясы. Ал отар сыз да ну үрдісі өте салиқалы, жұмсақ түрде жүргізілгені абзал. Өйткені отарсыз­дандыру – өте нәзік мәселе, оны ұлт тық саясат ая сын да іске асыру керек. Біз өзара сыйлас тығымызды, өзге ұлттық мәде н иет­тің өкіл деріне деген құрметімізді абсо лютті түрде сақтап, олардың мәдениетін өр кен­дету үшін үлгі­өнеге көрсетуіміз керек.

– КсРО-ның құлауы қарсаңында Қазақстанда саны миллионға жуық неміс ұлты қазақ пен орыстан кейінгі үшінші орын алатын. Бірақ Тәуел сіз-діктің алғашқы жылдарында неміс ұлтының өкілдері тарихи Отанына үдере көшті. Қазір елімізде 200 мыңдай неміс ұлтының өкілдері тұра ды. Дегенмен соңғы кездері Германияға көшіп кеткен бірқатар неміс отбасыларының Қазақстанға қайта оралып жатқаны туралы жиі естіп жүрміз. Германия деген – ең дамыған, халқының әл-ауқаты жоғары елдердің бірі. соған қарамастан, болып жатқан осындай үрдістің себебін қалай түсіндірер едіңіз?

– Шынында, қызық үрдіс. Екінші жағы­нан, заңды, қисынды құбылыс деуге бола ды. Олай дейтінім, неміс ұлты қазақ халқы мен бірге тұрған кезде ортақ рух қа лып тас ты. Германияға көшіп кеткен бірқатар отандас­тарымыз ол жақта жан­жүрегінің тыныштық таппағанын айтады. Қазақ даласына, қазақ­тың дархан мінезіне үйреніп қалдық. Сол себепті олар Қазақстанға қайта оралды. Гер ма нияда дүкенде неміс пен қазақ кез­десіп қалса, «ойбай, бауырым, қайдан жүр сіз? Қонақ болыңыз» деп мауқын ба­сып, мейрамханаға шақырып, қатты күтеді. Түсінесіз бе, бұл – ағайындық қарым­қаты­нас, туыстық байланыс. Қазақпен көрші

болсаңыз, жақын туысқанындайсыз. Қазақ үшін көршісі туысынан жақын. Бұл – қазақ­тың қанына сіңген ұлттық дәстүр. Неміс отандастарымыздың қайтып оралуы нені білдіреді? Бізді еліміздің гүлденуі жолын­дағы рухани тұтастық біріктіреді екен. Олар бүгінгі өмірін, болашағын Қазақстанмен байланыстырады екен.

– Былтыр біз Қазақстан мәдениетінің Германиядағы жылын атап өттік, ал биыл – Германия мәдениетінің Қазақстандағы жылы. Германия біздің Еуропадағы страте-гиялық әріптестеріміздің бірі екені мәлім. Биыл Германия мәдениетінің жылы аясында қандай іс-шаралар өткізу жоспарланып отыр?

– Германия – біз үшін стратегиялық қа на емес, рухани­мәдени әріптесіміз. Былтыр Гер манияда қазақ мәдениетін таныту мақ­са тында көптеген шаралар ұйымдастырдық. Биыл Германияның өнерпаздары елдің үлкен қалаларында, әр аймақтарында фор тепьяно, орган т.б. оркестрлерден кон­церттер қоймақ. Неміс елшілігінің ұйытқы болуымен кітап, көркемсурет көрмелерін, дөңгелек үстелдер, екі ел кәсіпкерлерінің қатысумен бизнес­форумдар ұйымдастыру жоспарланып отыр. Сізге сұхбат берердің алдында ғана Қазақстандағы неміс тіліне байланысты дөңгелек үстел өткіздік. Қызықты өткен дөңгелек үстелде үштұғырлы тілмен қатар, «Еуропаға жол» бағдарлама­сын жүзеге асырып жатқан Қазақстан үшін неміс тілінің маңыздылығына тоқталдық. Неміс елшілігі, Гете институты, Wiedergeburt (жаңғыру) неміс қоғамы т.б. ұйымдардың ұйытқы болуымен өткізілетін мұндай шаралар екі ел арасындағы интеграциялық байланыстарды одан әрі нығайта түседі.

– Александр Федорович, сіз Қазақстан-Германия кәсіпкерлері қауымдастығының президенті қызметін атқарасыз. Менің байқауымша, Қазақстан экономи-касына неміс капиталы американ, ағылшын, итальян инвестициясы сияқты емес, аз көлемде салынған. неліктен неміс инвесторлары басқалар секілді бірден «жаулап алмай», сақтық танытады және оларды қай салалар қызықтырады?

– Рас, өзгелермен салыстырғанда неміс капиталы Қазақстан экономикасына аз тартылған. Инвестициялар, негізінен, шикі­зат саласына, яғни мұнай­газ барлау, өн ді­ру, алюминий өндіруге салынған, ал неміс инвестициясы нақты экономикаға, машина жасау, мұнай химиясы т.б. салаларға бағытталады. Табиғатына ұқыптылық, жи­на қылық, есепшілдік тән неміс инвестор­ла ры әрқашан бүкіл әлемде де өте сақ әре­кет етеді, америкалықтар секілді «жаулап алуды» қаламайды. Германия «неміс үйі», «неміс машинасы» сияқты аса сапалы өнімдерімен әлемді мойындатып, «неміс» пен «сапа» ұғымы синонимге айналған. Қазақстан­Германия кәсіпкерлерінің прези­денті ретінде өзіңізге белгілі бірқатар ке­дер гілерді ауызға алмағанда, Қазақстан ға неміс инвесторларының қатты қызығаты­нын айтар едім. Неміс инвесторлары тәртіп болғанын, ешкімнің көлденең бөгет жаса­мағанын қалайды. «Сименс» және өзге де ірі неміс инвесторлары керамикалық крем­ний, байланысқа өте қажетті оптикалық талшықтар жасау, теміржол құрылысы (Ас­та на­Көкшетау автобаны неміс техноло­гиясының негізінде салынуда), тау­кен ма­ши налары, электр техникасы саласында ын тымақтасуға мүдделі және осы салалар­да жұмыс істеп жатыр.

– Әңгімеңізге рақмет.Әңгімелескен

Құбаш сАҒИДОЛЛАҰЛы

БІР ОТАУ

Құнанбай ауылының «қазағы»

Әйгілі «Абай жолын» парақтап отырсақ, Құнанбай ауылына келіп, еншілес атанғандарды аз кездестір-мейсіз. Енші берудің алыс-жақынды ел қылудың қамынан туындағаны белгілі. Ал бүгінде сексеннің сеңгіріне шыққан, қаны неміс, жаны қазақ Иван Шениман бір кездегі Құнанбай ауылы – Жидебайда ұзақ жыл жылқышы болған. Германияға бір көшіп барып, қайтып оралған Иван ақсақалды сөзге тартып, сыр суырып көрген едік.

– 2000 жылы кемпіріммен ақылдасып, Германияға қоныс аударамыз деп шештік. Себебі қыз балам ауырып, сол жақта ем қабылдау керек болды. Оның үстіне, қазақ жеріндегі басқа ұлт өкілдері де кете баста­ды ғой. Біз де сол лекпен Германияға кеттік. Қазір бес ұлым сонда тұрады. Басында бәрі дұрыс сияқты еді. Бірақ олай болмады. Өскен жердің топырағын, Жидебайдағы ауылдас ағайындарды сағындық, іздедік. Мазасыз күй кешіп, көңіл алай­дүлей бол­ды. Сосын «қой, бұлай болмайды, елге қай тамыз» деп шештік. Кемпір бірден қостады. Қазақта «жерсінбеді» деген сөз бар. Сөйтіп, біз Германияны жерсінбедік. Өзім өскен Жидебай ауылына қайтып көшіп келдік. Шынын айтайын, қарағым, алаң көңіл содан кейін барып тынышталды ғой! Жидебайда бір­екі жыл қоныстанып, ау дан орталығы, ағайынның ортасы – Қа­рауыл ауылына көшкіміз келді. Бұл жағы біраз қинады. Германияға көшкеннен Қарауыл ға көшу қиынға соқты. Біраз жас қа келдік, аудан орталығына барып тұрғы мыз келді. Қолымызда не қаржы, не саудалайтын мал жоқ. Бірақ халқым жақсы қабыл да ды. Өзектен теппеді. Бала кезімде жаса ған қам­қорлықты қартайғанда көрдім. Бір кәсіп­кер, ел ағасы аудан орталығынан бірнеше бөлмелі үй сатып алып берді. Оған алғысы­мыз шексіз. Қазір сонда тұрып жатырмыз. Халық сый­құрметпен қабыл дап, ыстық ықыластарын аяған емес. Қо нақ қа да жиі барамыз, төрден орын бере ді...

Ең алғаш қазақ жеріне аяғымыз 1941 жылы тиді ғой. Кавказ жақтан келдік. Ол кез де оннан асқан баламын. Қасиеттілігі шығар, Абай мен Шәкәрімге топырақ бұ­йыр ған Жидебайдан бір­ақ шықтық. Сол жерде өстік, ержеттік, есейдік. Үйлендік. Ауылдың шаруашылығына араластық. Ауыл дағы балаларға ұқсап мен де жыл­қыға үйір болдым. 30 жыл жылқы бағып, содан еңбек демалысына шықтым. Осы жер дің халқы, жалпы, қазақ халқы бауыр­мал, жүрегі кең ғой, ешкім шет қақпады. Кемпіріммен осы Жидебайда шаңырақ көтердік. Он бала өсіріп, тәрбиелеп жеткіз­дік. Қазір барлығы да аяқтанып кетті. Ке­лін деріміздің барлығы қазақ ұлтынан, күйеу баламның үшеуі – қазақ. Тәрбиелі, сыйлап тұрады. Германиядағы бес ұл жыл сайын Қарауылға келіп, туған жердің то пы­рағына аунап­қунап қайтады. Балалардың да қазақы ортада өсіп, тәрбиеленгендігі ғой, әке­шешеге құрметтері де ерекше, хал­жағдайымызды, ауыл аймақты сұрас­тырып хабарласып тұрады. Таяуда Герма­ния дағы үлкен ұлым хабарласып: «Әке, жазда келіп, сексенге толған тойыңды өзім өткізіп беремін», – деді. Жергілікті әкімдік­те гілер де көмектесеміз деп жатыр. Кем­пірім екеуміз ауылдас ағайындарды жиып, басын қосу ойда бар. Елге, жерге рақме­тіміз ді айтсақ дейміз. Біздің туған жеріміз – Жидебай. Ұлтым басқа болғанымен, бүкіл жан дүнием – қазақ. Қазақ халқына әкеп табыстырған тағдырыма ризамын.

Қазақ – өте сезімтал, жүрегі кең, ниеті таза халық. Есіме бір нәрсе түсіп отыр, жас кезімде жылқы бағып жүрген кезімде, қазақ даласының ұлан­байтақтығына таңғалушы едім, кейіннен ес білгелі дала­сымен қоса жан дүниесінің ғажайып дар­қандылығына, кеңдігіне көзім жетті. Сол ғой, қаншама халықты еліне ғана емес, жүрегіне де сыйдырып, қаншама жақсы­лықты жасап отыр. Алашқа, ағайынға ал­ғысымыз шексіз. Еліміздің егемендігі мәңгі, ел­жұртым аман болсын!

Жазып алған Роллан КЕМЕРБАЙ, Шығыс Қазақстан облысы

ҚАзАҚ ХАЛҚының үШ АРТыҚШыЛыҒы ТуРАЛы– Неміс ұлтының өкілі ретінде қазақтың ешкімге ұқсамайтын қандай қа сиет терін

айтар едіңіз? – Қазақ халқының бекзат болмысы туралы жоғарыда айтып өттім. Тағы

да айтамын. Қазақтың ең бірінші назар аудартатын қасиеті – қонақжайлылығы. үйіне келген кез келген қонақты қымыз-шұбатпен, қазы-қартасымен қарсы алып, құдасындай күтеді. Екінші бір қасиеті деп ізденімпаздығын, бір нәрсені үйренуге сондай құштарлығын айтар едім. үшінші ұлттық артықшылығы – отбасы институтының берік болуы.

Дала демократиясы жайма-шуақ қоғамда өмір сүруімізге игі әсер етті

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz 7e-mail: info@alashainasy.kz

татулық

Шағын сұхбат

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Премьер-лигада қанша қаракөз бар?спиридонов қазақшаға судай екен

биыл футболдан Қазақстан премьер-ли га сын да артық-кемі жоқ тура 250 фут-бол шы тір ке ліпті. Олардың 56-сы легионер екеніне өткен жол ғы мақаламызда кеңінен тоқталып өткенбіз. ал премьер-лигамыз-дағы қандастарымыздың са ны 74 екен. Мұны біз Қазақстан чем пио на тын да өнер көрсететін 12 команданың да бас па сөз қызметіне хабарласып білдік. Яғни ариф-метикалық есепке алғанда, премьер-лига-

дағы қазақ футболшыларымыздың саны барлық футболшылардың үштен бір бөлігін де құрамайды.

сонымен қазақтар көп шоғырланған команда шымкенттік «Ордабасы» екен. бұл ұжымда 11 қандасымыз өнер көрсетеді. ал қазақ футболшылары аз команда – Қараған дының «Шахтері». Мұнда асхат борантаевтан басқа бірде-бір қандасымыз жоқ.

Өткенде сіздердің газеттеріңізден футболдан Қазақстан премьер-лигасында өнер көрсететін өзге елдің ойыншылары туралы мақала оқып едім. Енді менің білгім келетіні – премьер-лигамыздағы қазақ футболшыларының үлесі қанша?

Ақжол ТӘҢІРБЕРГЕНОВ, Астана қаласы

бүгінде еркін күрестен Қазақстан ұлттық құ -ра ма сы талдықорған қаласында кезекті оқу-жат-тығу жиынын өткізуде. сіз сұраған Лео нид спи-ри донов та сол жақта жүр. Жат ты ғуына ке дер гі кел тірмейік де ген оймен Ле ня ның өзіне емес, ұлт тық құ ра ма мыз дың бас бап кері нұрғали Рах-ман құловқа ха бар ла сып көр генбіз. бас бапкер Лео нид туралы бі раз нәр седен хабары бар болып шық ты.

– Леня – саха жерінің тумасы ғой. ұлты – якут. ал олардың тілінің қазақтікіне ұқсас ты ғы

мол. сон дық тан болса керек, Леня біздің ті лі міз-ді жақсы тү сі неді. тіпті қазақ тілінде өз ойын да ашып жет кізе ала ды. спи ри до нов тың біз дің ті лі-міз ді жақсы тү сі нуі нің тағы бір себебі – оның Қа-зақ станда тұр ға ны на 7-8 жыл дай бол ды. Ме нің-ше, Қазақстанда тұ ратын кез кел ген ұлттың өкілі қа зақ ті лінде сөй лей білуі ке рек. бұл тұрғыда Леонид спи ридонов та лай адамға үлгі бола ала-ды деп ой лаймын, – де ді ұлт тық құрамамыздың бас бап кері.

Жақында еркін күрес спортындағы майталман балуанымыз Леонид Спиридоновпен кездесіп қалдым. Байқағаным, Леня қазақшаға судай екен. Өзінен сұрауға ұялып, сіздер арқылы білейін деп едім, Спиридонов қазақ тілін қайдан үйреніп жүр? Әлде қан жағынан қатысы бар ма?

Еркежан ҚАйНАРОВА, Алматы қаласы

хРОнОЛОГИЯ

Қазақ жеріне қай этнос қалай келді?

1881 жылы 24 ақпанда Пе тербор шартына қол қойылды. Оның үшін ші бабында: «Іле өңірі тұрғындары Қы тайдың қол астында қала беруіне болады не месе Ресей тарапына өтіп, осы жақтың аза-маттығын қабылдауы керек. Ресейге өт кісі келгендердің мүлкін, қолындағы бар затын қытай билігі тәркілемейді, оған ке піл дік беріледі», – делінген. бұл арада ұй ғыр лар мен дүнгендерді көшіріп алуда орыс империясы, біріншіден, Қытайдың Құлжа-

дағы экономикалық базасын әл сі ре туді, екіншіден, көшіп келгендерді Қы тай ға қарсы әскери күш ретінде қолдануды мақ-сат етті. ал аталған этнос өкілдері әр түр лі наразылық толқуларына қа тыс қан дық тан, қытай билігі тарапынан қудалауға ұшы-раған. сондықтан олар атажұртын тас тап кетуге мүдделі болған. Шелек, Іле жә не түрген өзендері бойына орналасқан ұй ғыр мен дүнген отбасыларының саны 1882 жыл дың аяғында 5 мыңды құраған.

– Гүлнар апай, сіз шеттегі қан дас та-рымыздың жағдайын, жалпы, қазақ де мографиясын түбегейлі зерттеуге өмі ріңізді арнап келе жатқан ға лым-сыз. Біздің бүгінгі әңгімеміз – сол шеттегі қан дастарымыздың жағдайы туралы өр бісе. Жалпы, нақты дерек бойынша қандастарымыздың қанша-сы қай ел дерде тұрып жатыр?

– Ресми деректер бойынша, әлемнің әр түкпірінде тұратын қазақтардың жалпы саны 5 миллионды құрайды. соның ішінде Қытайда 1 миллион 250 мың қазақ тұрады десе, шеттегі қандастарымыз жайлы мо-но гра фиямды жазу барысында мен, шын мә нінде, Қытайда тұратын қан дас та ры-мыз дың саны 2 миллионға жуық екендігін біл дім. ал Өзбекстанның санағы бойынша он дағы қазақтардың саны 1 миллион бол-са, шын мәнінде, 1,5 миллионға жуық қа-зақ бар екен ол елде. ал есепті азайтып көр сету себебі – өзбектендіру саясаты жүр гі зіліп, көптеген қазақтардың құжатына ұл тын өзбек қылып жазып жіберген. сон-дық тан да ол жақтағы қандастарымыздың шамасы келгені елге оралған. Ресейде жүргізілген соңғы санақ бойынша онда 800 мың қазақ тұратындығы анықталып отыр. Олар Орынбор, астрахань, саратов, Омбы, самара, Мәскеу, санкт-Пе тер бург, барнаулда тұрады. бұдан басқа Еу ропада, түркияда, Моңғолияда, ауған станда, Иранда, Германияда, Швецияда тұрады. Осы соңғы аталған екі ел, яғни Германияда 2000-дай қазақ тұрса, Швециядағы қан-дас тарымыздың саны 100-ге де жетпейді.

– Сандық мәліметтен сапалық де-рек терге көшсек, яғни шекара сыр-тында өмір сүріп жатқан қазақтардың ішінде билікте отырғаны, яғни белгілі бір жетістікке қол жеткізгендері, қолы ұзындары бар ма?

– бұл мәселе әр елде жүргізіліп отырған сая сатқа байланысты. айталық, қазақтар көп шоғырланған елдерде қазақ мектебі бар ма, қазақ тілінде газет шығарыла ма, ра дио мен телеарналарда қазақша бағ-

дар ламалар бар ма дегенге келейік. Мә се-лен, Пекинде этникалық топтардың мем -лекеттік баспасы бар, соның ішінде ар найы қазақ редакциясы жұмыс істейді екен. Қытайға барғанда, мен осыған көз жет -кіздім. телеарналарда да арнайы қазақ ре дакциялары жұмыс істейді. Онда Үрім-жі, алтай, тарбаға тай дан келген кілең қа-зақ жас тары қызмет ете тін дігін көріп, қуа-нып қал дым. бәрі де сол Пе кин де оқып, бүгінде жұ мыс істеп жатса ке рек. Ресейдің де қа зақ тар тұратын әр қа ла сын да бірнеше мәдени ор талықтар бар. тек ір ге мізде тұрса да, Өз бек с тандағы қазақ тар дың жағдайы біршама қиын. неге? Ол ондағы қазіргі саясатқа бай ла ныс ты. Мысалы, менде 1928 жылғы дерек бар, сонда сол жыл-дары қан ша мың қазақ Өз бек станда бас-шылық қыз меттер атқарған, тіп ті мемлекет басқару ісіне араласқан, депутат болған, қазір қараңыз, олардың саны саусақ пен санарлықтай ғана, тіпті жоқ десе де болады. соңғы қазақ басшы ішкі істер министрі болды, бітті. Өзге елде жүрсе де, өзінің бойындағы дарынымен, іскерлігі-мен көп ішінен суырылып шыққан қазақтар бар. Мәселен, Ресейдің саратов облысында бір кәсіпкер қазақ бар, сол Ресейдегі қа-зақтардың білім алуына, денсаулығына т.б қажеттерінен қаражатын аямайды. тағы бір айтарлығы – Кеңес үкіметі құлаған кезде-ақ қазақтар Мәс кеу дің қақ орта сы-нан жер сатып алып, үш қабатты ғимарат сал ған, онда қазір қазақ мәдениетінің ор-талығы жұмыс істейді.

– Осы елдердің көбінде өзіңіз бол-ды ңыз ғой, салыстырмалы түрде ал-ған да, қай елдегі қазақтар қалай өмір сүреді? Тұрмыс ахуалы қандай?

– Мен ең қиын жағдай Қарақалпақ-стан да дер едім. нүкісте, Әмудария об лы-сын да болып, аралағанымызда ондағы тұр мыс жағдайы тым ауыр қазақтарды көр дім. бірақ қазақ қай жерде де, қандай жағ дайда да өзінің кең пейілін сақтап қал-ған дығына көз жеткіздім. Мына менің кі-та бымның мұқабасындағы суретке көз са лы ңызшы (өзі көрсетті): тандыр, ошақ

жа нында қазақы киіз үй. бұл – Өз бек-стан ның түрік мен-стан мен шекара сы-на жа қын қыстақ. Он да небәрі бес қазақ отбасы тұ рып жатыр. тұрмыс тары әл гін дей. бірақ біз барғанда, олар «тұр мы-сымыз ауыр» деп бір ауыз мұң шақпастан, қайта барлығы қуана, құшақ жая қарсы алып, «қой сойып, ет асамыз» деп бәйек боп қалды. бас тарттым. бірақ тек қазақтар ғана емес, жалпы, Өзбекстан халқының ба сым бөлігі осындай ауыр тұрмыста өмір сүреді. Елдің әлеуметтік жағдайы қиын. Дегенмен ол жақта қазақтардың біршама зиялы қауымы бар. Олардың әрқайысысы жайлы тарих ғылымының докторы К.Қо-бы ландин екеу міздің «Өзбекстандағы қа-зақ тардың тарихы және бүгінгі дамуы» де ген кітабымызда қамтып жаздық.

– Шеттегі қандастарымыздың бас-ты қайғысы не?

– Егер Еуропа қазақтары жайлы айтсақ, он да олардың басты қайғысы – тіл. бо ла-шақ та мүлдем ұлт ретінде жойылудан қан-дастарымыз балаларын жан ұшыра Қа-зақстанға жіберіп оқытып жатыр. Олар осы жақта оқып, азаматтық алып, үйленіп қалса, артынан ата-анасын алып келеді, алып келмесе, өздері елге сіңіп кетеді. Мә-се лен, Францияда тұратын Әбдіуахап түр-көз деген бауырымды білем, ол баласы то лығаны осында жіберді. толыға қазір Қа зақ ұлттық университетінде білім алып жа тыр. басында, енді келгенде, бір ауыз қа зақ ша сөйлемек түгіл, түсінбейтін. ал қазір қа зақшаға судай. Жалпы, әлем елде-рін дегі қа зақ диаспорасына ортақ басты про бле ма – әліпби алшақтығы. Қазақ стан да – ки риллица, Қытай қазақтарында – араб гра фикасы, ал түркия мен Еуропа қа зақ та ры – латын графикасында. Міне, дү ние жү зі қа-зақтарының түсінісуіне, бірігуіне ке дергі болып тұрған басты мәселе – осы.

– Егер біз латын әліпбиіне көшсек, проблема шешіле ме?

– Жоқ. Ортақ тіл табысып, түсінісуіміз оңай лағанымен, латынға көшсек, Қа зақ-стан да тұратын біздердің қиын дық та ры-мыз көбейіп кетеді. бұл мәселенің ше шілуі үшін уақыт пен білім қажет.

– Атамекеннен жырақта өмір сү ре-тін қандастарымыздың тек про бле ма-ларын айта бермей, олардың бізден артық жақтарына да тоқталсақ...

– Ешқандай артықшылығы жоқ. біз – мық тымыз, себебі біз өз жерімізді, мем ле-кеттігімізді, тілімізді сақтап қалдық. сон -дай-ақ біз тәуелсіздігімізді ала са лы сы -мызбен, экономикалық, әлеуметтік жағ -дайымызға қарамай, бірінші болып сырт- тағы қандастарымызға қолымызды соз-дық. бірақ біз жаппай қазақтарға «елге қай тыңдар, бітті» дегеніміз жоқ. Әркімнің өз қалауына салдық. Репатриация әу баста неден басталды? Ең алғаш ол 1993 жылы Иранда тұратын бұрынғы ауған соғысы-ның әскери босқындарын, 11 жыл бойына ешбір құжат, еш рұқсат қағазсыз, заңсыз өмір сүріп келген босқын қазақтарды көшіріп әкелуден басталды. Қараңызшы, Ке ңес Одағы ыдырап, әлі не боларын жөн-ді түсіне алмай отырған Қазақстан алыс та-ғы бауырларын ойлап отыр. Әлемде бұ-рын репатриацияға қатты көңіл бөлетін үш-ақ ел болатын, олар: Германия, Из-раиль және біздің ел. ал қазір тіпті Гер-мания тоқтатты, сонымен дүниежүзі бо-йын ша тек Израиль мен Қазақстан тыстағы қандастарына есігін ашып отыр. статистика жөніндегі агенттіктің мәліметінше, 1992 жылдан 2009 жылға дейін Қазақстанға 700 мың қандасымыз қоныс аударған.

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Мәриям ӘБСАТТАР

ЖО

ба

Шеттегі қандастарымызғаортақ мәселе – әліпби алшақтығы

1987 және 2009 жылдар аралығындағы санақ бойынша Қазақстан халықтарының салыстырмалы кестесі

Ұлттар 1897 1926 1939 1999 2009

қазақтар 3 392 751 3 627 612 2 327 625 7 985 039 10 098 600

орыстар 454 402 1 275 055 2 458 687 4 479 620 3 797 000

украиндер 79 573 860 201 658 319 547 052 333 200

өзбектер 29 564 129 399 120 655 370 663 457 200

немістер 2 613 51 094 92 571 353 441 178 200

татарлар 55 984 79 758 108 127 248 954 203 300

ұйғырлар 55 815 62 313 35 409 210 365 223 100

күрдтер -/- -/- 2 387 32 764 -/-

Марал СҰЛТАНҚызы

Гүлнар МЕҢдІҚҰЛОВА, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының диаспорология орталығының директоры, тарих ғылымының докторы, профессор:

Премьер-лига клубтарындағы қазақ футболшыларының саны

1) «Ордабасы» (Шымкент) – 11

2-3) «тараз» – 9

2-3) «тобыл» (Қостанай) – 9

4) «Қайрат» (алматы) – 8

5-6) «ақжайық» (Орал) – 7

5-6) «атырау» – 7

7) «ақтөбе» – 6

8-9) «Жетісу» (талдықорған) – 5

8-9) «Оқжетпес» (Көкшетау) – 5

10) «Локомотив» (астана) – 4

11) «Ертіс» (Павлодар) – 2

12) «Шахтер» (Қарағанды) – 1

Осы жобалардың атқарылу барысына кеңiрек тоқталсақ. 2009 жылы екi маңызды жобаның құрылысының басталуы салта-натты шарасына Елбасы нұрсұлтан назар-баев қатысып, ақ батасын бердi. «Жетiген – Қорғас» және «Өзен – түрікменстанмен мемлекеттiк шекара» темiржолының жал-пы ұзындығы 439 шақырым, жалпы құны 230 млрд теңге.

Екi жобаны жүзеге асыруға «Қазақстан темiржолы» ұК» аҚ-ының президентi ас-қар Мамин басқаратын арнайы штаб құры лып, кесте бойынша жұмыс жасап жатыр. барлық атқарылған iстер күнделiктi, қатаң бақылауда тұр. Осы күнге дейiн көшпелi штабтың алматы және Маңғыстау облыстарында бiрнеше отырысы өттi. Құрылыс барысын асқар ұзақпайұлы тiкелей қадағалап, жобалардың қарқынды жүзеге асуына үлес қосуда.

Қытай және Парсы шығанағы қақпасын ашатын инфрақұрылымдық жобалар

Қазақстан Республикасы Президентi Н.Назарбаевтың «ЖАҢА ОНЖыЛдыҚ, ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛыҚ ӨРЛЕУ – ҚАзАҚСТАННыҢ ЖАҢА МҮМКIНдIКТЕРI» атты Жолдауында екi инфрақұрылымдық жобаға аса назар аударуы тегiн емес. Үдемелi индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында «Қазақстан темiржолы» ұлттық компаниясының жүзеге асырып жатқан «Жетiген – Қорғас» және «Өзен – Түрікменстанмен мемлекеттiк шекара» жобалары ел экономикасына үлкен серпiн берiп, отандық тауар өндiрушiлерiне жаңа нарықтар ашады. Атап айтқанда, бiздiң кәсiпкерлер емiн-еркiн Қытай мен Парсы шығанағы елдерiмен тығыз байланыс орнатып, тауар айналымын ұлғайтып, жолға кететiн уақытты үнемдей алады.

«Жетiген – Қорғас» темiржол желiсiнiң жалпы ұзындығы 293 шақырым, жоба ның құны 165 млрд теңге.

2010 жылғы жұмыс жоспары бойынша 63,3 млрд теңгенi игеру көзделген. Желiнi iске қосу мақсатында жердiң топырақ қабатын көтерудi аяқтау, желi бойындағы барлық су өткiзетiн құбырларды орнату, Жетiген стансысындағы инфрақұрылымды жақсарту, 223 шақырымдық басты жолды құрастыруды 100 пайыздық деңгейде аяқтау, 223 шақырымда қиыршық тас төсеудi 30 пайыздық деңгейде атқару қарастырылған. барлық бекеттерде электр орталығын құрастыру және iске қосу, Жетiген және алтынкөл стансыларында қызметтiк-техникалық ғимараттарды тұрғызуды бастау, жол бойымен электр жүргiзу көзделедi.

Қазiр шойын жол түсетiн аймаққа топы-

рақ төселiп, нығыздалып, бетiн тегiстеу жұмыстары жүргiзiлiп жатыр. темiржолдың астымен өтетiн су құбырларына қажеттi темiр-бетон құрылғылары құрастырылды. Жолдың үстiңгi қабатына төселетiн 40 мың тонна Р-65 жаңа рельстерi дайындалды. Жоба бойынша 14 қосымша жаңадан салынатын стансы мен разъезд ашылатын болады. тағы айта кетерлiгi – Iле өзенiнiң үстiнен бір шақырымдық көпiр салына-ды.

Елбасының ерекше назарындағы екiншi жоба «Өзен – түрікменстанмен мемлекеттiк шекара» темiржол желiсiн салу. Жоба елiмiздiң экспорттық және транзиттiк әлеуетiн өсiрiп, экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттырады. «Өзен – Түрікменстанмен мемлекеттiк шекара» желiсi «солтүстiк – Оңтүстiк» темiржол желiсiнiң бiр бөлiгi болып саналады. аталмыш желi үш мемлекеттiң аумағы арқылы өтедi. Оның жалпы ұзындығы 686 шақырым болса, Қазақстан аумағы арқылы – 146 шақырымы, түрiкменстан арқылы – 470 шақырымы, Иран арқылы 70 шақырымы өтедi.

Маңғыстау облысында «Өзен – түрікменстанмен мемлекеттiк шекара» темiржол желiсi құрылысы жобасының жүзеге асырылу барысын қадағалау жөнiндегi көшпелi штабтың бiрнеше отырысы болып өттi. сапар барысында

штаб өкiлдерi құрылыс барысымен танысып қайтты. Қазiр онда топырақ төсеу, тоқ тарту, жасанды имараттарды салу сын-ды және тағы да басқа жұмыстар кесте бойынша жүргiзiлуде. 2010 жылы 32,1 млрд теңгенiң жұмысын атқару қарас-тырылған.

тағы бiр айта кетерлiк жайт – екi жоба бойынша қазақстандық үлес 80 пайызға дейiн жететiн болады, ал қызмет көрсету мен жұмыс қолдарын пайдалану 100 пайызды құрайды.

Құрылыс нысандарынан барлық ақпараттар күнделiктi түрде сәт сайын «Қазақстан темiржолы» ұК» аҚ-ның филиалы – Жобалау және күрделi құрылыс жөнiндегi дирекцияға түсiп, сол негiзде жедел шаралар бiр орталықтан қабылда-нып отырылады. Әзiрге барлық жұмыс кестеге сай жүргiзiлуде.

Қазақстан Республикасының Прези-дентi нұрсұлтан назарбаевтың және Премьер-министр Кәрiм Мәсiмовтің «Жетiген – Қорғас» және «Өзен – түрікмен-станмен мемлекеттiк шекара» темiр-жолдарының құрылысын уақытында аяқтау туралы тапсырмалары орындалу-да.

Әдiлша ЕРМҰҚАНОВ, «Қазақстан темiржолы» ҰК» АҚ-ның

филиалы – Жобалау және күрделi құрылыс жөнiндегi дирекцияның

директоры

негізі, қазіргі Қазақстанның көп эт нос ты құрамы XVIII ғасырдың ортасынан бас тау алады. алайда қазақтар хх ға сыр дың басына дейін ел құрамының басты бө лігін қамтыған. 30-жылдардағы ұжым дас тыру науқаны салдарынан қазақтар үлкен нәу-бетке – ашаршылыққа ұшырап, жер гі лік ті халық саны күрт қысқарды. бұл қай ғы лы оқиға тарихта «Голощекиннің қолдан жа-саған ашаршылығы» деп те аталады. нақ-тырақ айтқанда, 1931-1934 жылдары ашар шы лық тан қазақтың 40 пайызы қы-ры лып қалды.

Осы жағынан алғанда, бұ рын ғы Кеңес еліндегі тұрғылықты ұлт саны аз мемлекет тек Қазақстан ғана болып та был ған. Одан

кейін 1937-1938 жылдары КсРО-ның бас-қа өңірлерінен большевик тік ре жим ге қарсы бас көтерген, сталиндік тер рор дың құрбан дары 100 мыңдап Қа зақстанда орналасқан концлагерьлерге ағы ла бастады. 1935 және 1940 жылдары ба тыс Украинадан, белоруссиядан, Лит ва дан поляктарды (120 мың адам) жазық да лаға депортациялау үнемі жүргізіліп отыр ды. Екінші дүниежүзілік соғыс ке зе ңін де Повольжеден – немістер, Кавказдан ше-шендер мен ингуштер Қазақстанға күш теп көшірілді.

1959 жылғы санақ бойынша қа зақ тар-дың саны жалпы көрсеткіштің 30 па йы-зынан аспады.

хронология бо йынша орыс пен украин этносының қа зақ жеріне қоныс тебуі XVIII-XIX ғасырлар ара лығын қамтиды. Ресей империясының қол астына қазақ хан-дарының кіруі туралы ше шім қабылданған кезде келген орыс тар дың біздің жердегі қазіргі ұрпақтары олар дың жетінші буыны болып табылады екен. Олар көбіне қамал-дар мен қа ла лар ды тұрғызумен айна-лысқан. Мәселен, Қа сиет ті Петр қамалы (Петропавловск) – 1752 жы лы, ал Усть-тас қамалы (Өскемен) 1720 жылы бой көтер-ген. бұл қалалар ба сын да әскери гарнизон болып тұр ғы зыл ған. Орыс халқының саны

үнемі жүргізіліп отыр ған көші-қон саясатының нәтижесінде өсіп отырды. негізінен, столыпин саясаты бо йынша 1911 жылдары орыстар мен ук раин дер қазақ жеріне көптеп келе бастады. XX ғасырдың соңғы 50 жылы ішінде олар дың қатары күрт артты (30-жылдардағы индустриализация, Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде эвакуацияланғандар, тың игеру жылдары).

1990 және 1997 жылдар аралығында Қазақстаннан 1,2 миллион орыс (жалпы халық санының 14 пайызы) атажұртына оралған екен.

ОРыСТАР МЕН УКРАИНдЕР

біздің жерімізде немістер хІх ғасырдың аяғынан бастап пайда бо л ды. Ресейдің ішкі көші-қон қоз ға лыс та рын да олар жиі көзге түсіп отырған. не гі зі нен, сол кезде оларды орыс им периясының шығыс және оңтүстік ай мақ та рынан кездестіруге болатын. Мә-се лен, 1926 жылғы санақ бойынша сібір мен Қиыр Шығыста 81 мың неміс тұрса, сол кез де Қазақстанда олардың саны 51

мың ды құраған. немістер аралас некеден бо йын алыс ұстауға тырысқан бірден-бір эт нос болып табылады.

тәуелсіздік алған жыл дардан бері 600 мыңға жуық неміс Гер манияға жаппай көшсе, оның кейбірі ата жұртын жерсінбей, Қазақстанға қайтып орал ған. Мұндайлар-дың саны орташа есеп бойынша, екі жарым мыңды құ рай ды.

сталин дүниеден қайтып, бү тін КсРО-ны кезіп жүрген «қуғын-сүр гін» үрейі басылғанша, Қазақстан мен Орта азия ға депортацияланған кәрістер туралы та рихи дерекнамаларда ешқандай мә лі мет берілмеген. Кейіннен кеңес жеріндегі кә-рістер жайында Ким сын хваның мо но гра-фиясы жарық көрді. Онда олардың біз дің

аймаққа келу кезеңі хІх ғасырдың ор тасы мен өткен ғасырдың 30-жылдары деп көрсетіледі.

автор еңбегінде: «Оларды ке ңес өкіметі күштеп әкелді. Қазақстан мен Өзбекстан ауыл шаруашылығы са ла сын да еңбек еткен бұл этностың өндіріс өнім ділігі жоғары бағаланды», – деп жа зды.

НЕМІСТЕР

КӘРІСТЕР

ҰйғыРЛАР

нұр

ғиса

ЕЛ

ЕУбЕ

КОв

(фот

о)

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұма www.alashainasy.kz8 e-mail: info@alashainasy.kz

думан№70 (296) 30.04.2010 жыл, жұма www.alashainasy.kz8 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет e-mail: info@alashainasy.kz

Кезе

кшi

реда

ктор

–Қ

уаны

ш Ә

БІЛ

ДӘ

ҚЫ

ЗЫ

Респ

убли

калы

ққо

ғам

ды

қ-са

яси

ақ

пара

тты

қ га

зет

Бас

ред

акто

р –

Сер

iк Ж

АН

БО

ЛА

Т

Мұр

атқа

ли Д

ҮЙ

СЕН

БА

ЕВ

Бас

реда

ктор

дың

бiрi

ншi о

рынб

асар

ы

Мақ

сат

ӘД

IЛХ

АН

Ба

с ре

дакт

орды

ң ор

ынб

асар

ы

Айд

ын

ҚА

БА –

жау

апты

хат

шы

Талғ

ат К

IРШ

IБА

ЕВ –

ж

ауап

ты х

атш

ыны

ң ор

ынб

асар

ы

Нұр

лыба

й И

ТЕК

БАЕВ

–

тех.

реда

ктор

Күл

әш Н

АҚ

ЫП

ОВА

–

аға

корр

екто

р, т

ел.:

388-

80-7

6

Газе

т 2

00

8 ж

ылд

ың

17

қар

ашас

ынд

а Қ

Р М

әден

иет

жән

е ақ

пара

т

мин

истр

лiгi

нде

тiрк

елiп

, бұ

қара

лық

ақпа

рат

құра

лын

есеп

ке қ

ою

тура

лы №

96

50

-Г к

уәлi

гi б

ерiл

ген.

Реда

кция

авт

орла

р м

ақал

асы

мен

жар

нам

а м

азм

ұны

на ж

ауап

бе

рмей

дi.

Авт

орла

р қо

лжаз

басы

өңд

елм

ейдi

жән

е ке

рi қ

айта

рылм

айды

.К

өлем

i ек

i ко

мпь

юте

рлiк

бет

тен

(14

кег

ль)

асат

ын

мат

ериа

лдар

қа

былд

анба

йды

.«А

лаш

айн

асы

нда»

жар

ияла

нған

мат

ериа

лдар

мен

сур

етте

рдi

көш

iрiп

нем

есе

өңде

п ба

су ү

шiн

ред

акци

яны

ң ж

азба

ша

рұқс

аты

ал

ыны

п, га

зетк

е сi

лтем

е ж

асал

уы м

iнде

ттi.

Құр

ылт

айш

ысы

жән

е м

енш

iк

иес

i – «

ТОЛ

ҒАУ

» Ж

ШС

Ди

рект

ор –

А

лекс

анд

р Ф

или

мон

ови

ч А

Н

Тара

ту қ

ызм

етi

тел.

: 8 (7

27) 3

88-8

0-88

Жар

нам

а бө

лім

іте

л.: 8

(727

) 388

-81-

00

Алм

аты

қал

асы

«Дәу

iр»

РПБК

ЖШ

С Қа

лдая

қов

көш

есi,

17-ү

й. Те

л.: (

727)

273

-12-

04, 2

73-1

2-54

Тапс

ырыс

– №

934

Аста

на қ

алас

ы «А

стан

а-По

лигр

афия

»,Бр

усил

овск

ий к

өшес

i, 87

-үй.

Тел.

: (71

72) 3

7-05

-59

Тапс

ырыс

– №

600

Шым

кент

қал

асы

«Оңт

үстiк

пол

игра

фия

» ба

спал

ар үй

i» Ж

ШС

Байт

ұрсы

нұлы

көш

есi,

18-ү

й. Те

л.: (

7252

) 30-

03-3

0, 3

0-03

-31

Тапс

ырыс

– №

4146

Баға

сы к

елiс

iмдi

Тара

лым

ы –

10

000

дан

аГа

зет с

ейсе

нбi,

сәрс

енбi

, бей

сенб

i, ж

ұма,

сенб

i күн

дерi

шығ

ады.

«Ала

ш а

йнас

ы» га

зетiн

е жаз

ылу и

ндек

сi: 6

4259

Реда

кция

ның

меке

нжай

ы:

Алма

ты қ

алас

ы,05

0051

, Бег

алин

көш

есі,

148

аТе

леф

он: 8

(727

)388

-80-

60, ф

акс:

8(7

27)3

88-8

0-61

e-m

ail: i

nfo@

alas

hain

asy.

kz

Бүгін:

Денсаулық сақтау министрінің баяндамасынан:«Қазір барлық ауруларға қарсы дәрі бар. Тіпті кейбір дәрілерге

әлі ауру табылған жоқ».

***Құтқару қызметіне телефон қоңырауы түседі:– Көмектесіңіздер! Менің балам шыбын жеп қойды.– Ештеңе етпейді.– Мен оған шыбын өлтіретін дәрі беріп едім...– Қазір жетеміз.

***Емханадағы тексеріс:– Сіздерде науқастардың өлімі жиі болып тұра ма?– Жоқ, бір-ақ реттен болады...

***Сұрақ-жауап:– Сіздің мамандығыңыз?– Дәрігер.– Сіз өз-өзіңізді емдейсіз бе?– Мен өте қымбат аламын ғой...

***Депутаттарға ескерту:«Депутаттық сауалды жолдамас бұрын, алдымен, оның мәтіні-

мен өздеріңіз танысып алыңыздар».«Бірінші маусымнан бастап әр депутат өз жұмыс кабинеттерін

босатып берулері тиіс. Бәрібір онда отырмайсыздар».«Депутаттардың жұмыс телефондарын да келесі айдан бастап

желіден ажыратамыз. Бәрібір оған жауап бермейсіздер».«Жұмыс телефондар ажыратылатынына байланысты әр

депутаттың хатшылары да жұмыстан босатылады».

Әзіл-шыны аралас

Құрастырған Айтқазы МАЙЛыБАЙСКАНВОРД

Газетіміздің №69 (295) санында жарияланған сканвордтың жауабы КөЛДЕНЕңіНЕН: Аласа. Примат. Зере. Нала. Кит. Отит. Елші. Ұра. Өжет. «Мур». Оберек. Шпат. Дана. Ати. АК. Арай. Яхта.ТіГіНЕН: Клиент. Жұпар. «Ине». Аспект. Тотай. Ар. Интермедия. Сома. Лаура. «Алаш». Рента. Мата. Іс. Кака.

БсЖмСбЖкДсСсСрБс

ЖмСбЖкДсСсСрБс

ЖмСбЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСсСрБс

Жм

Сәуір

123456789

101112131415161718192021222324252627282930

СбЖкДсСсСрБс

ЖмСбЖкДсСсСрБс

ЖмСбЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДс

Мамыр

123456789

10111213141516171819202122232425262728293031

Сәуірдің 30-ыАлаштың атаулы күні• 1918 жылы Ташкентте өткен Түркістан кеңестерінің V аймақтық төтенше съе зін де Түркістан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы жария лан ды.• 1945 жылы Халық Қаһарманы Рахымжан Қошқарбаев ІІ дүниежүзілік соғыстың аяқталғанын паш етіп, фашизм ұясы Рейхстагқа ең бірінші болып Жеңіс туын тікті. Туған күн иелеріМақаш Тәтімов (1940) – Орталық Азия университетінің президенті, демограф, саясаттану ғылымының докторы, академик;Амангелді Омаров (1941) – Қазақ жол қатынастары университетінің ректоры, техника ғылымының докторы, академик;Сұлтан Оразалинов (1941) – Қазақ телевизиясының негізін салушы, жазу шы, журналист, өнертану ғылымының докторы, профессор, академик, Қазақ стан ның еңбек сіңірген қайраткері, «Парасат» орденінің иегері, Халықаралық «Абай» сыйлығының және Президент сыйлығының лауреаты;Әшірбек Көпішев (1947) – «Өнер» баспасының бас директоры;Бекет Нұржанов (1949) – философия ғылымының докторы, профессор;Әуелбек Тоқжанов (1956) – «Ұлттық инновациялық қор» АҚ басқарма төрағасының бірінші орынбасары;Бақтияр Сыздықов (1958) – Қорғаныс министрлігі Шет тілдері әскери институтының бастығы, генерал-майор;Мылтықбай Айтжанов (1962) – Павлодар облыстық Төтенше жағдай департаменті бастығының орынбасары, полковник;Берік Ошамбаев (1960) – Қазақстанның Белоруссиядағы елшілігінің кеңесшісі, полковник;Медет Рахымбаев (1963) – «ЦентрКредит Банкі» АҚ басқарма төрағасының орынбасары;Ғалымжан Мелдешов (1964) – «Қазақстан» РТРК» АҚ Қазақ радиосының директоры.

Мамырдың 1-іАлаштың атаулы күні• 1930 жылы Орта Азия мен Сібір аралығын жалғастырған Түркістан-Сібір теміржолының ашылу салтанаты өтті.• Қазақстан халқының бірлігі күні. • Еңбекшілердің халықаралық ынтымақтастық күні. Туған күн иелеріМайя Рысқұлова (1929) – медицина ардагері;Нұрқасым Қазыбек (1936) – жазушы;Әбдімәлік Нысанбаев (1937) – Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті Философия және саясаттану институтының директоры, философия ғылымының докторы, профессор, академик;Әбдірахман Асылбек (1938) – ақын;Кәдірбек Сегізбайұлы (1941) – жазушы;Розақұл Халмұрадов (1941) – Мәжіліс депутаты;Сұлтан Қалиұлы (1943) – ақын;Елеусін Сағындықов (1947) – Ақтөбе облысының әкімі, экономика ғылы мы ның докторы;Құдайберген Сұлтанбай (1947) – М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық театрдың актері, Қазақстанның халық әртісі;Берік Торғауытов (1948) – Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік таза лық-індет қадағалау басқармасының бастығы; Жанат Қажиев (1949) – Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академия лық балалар және жасөспірімдер театрының режиссері, «Тарлан» сыйлы ғы ның иегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері;Нұртілеу Иманғали (1952) – белгілі тележурналист, Қазақстанның мәдениет қайраткері, Өнер академиясының мәртебелі профессоры; Сүлеймен Мәмет (1952) – жазушы;Амангелді Жылымбетов (1955) – Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті бөлім меңгерушісінің орынбасары;Майра ілиясова (1956) – әнші, продюсер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет» орденінің иегері;Жан Кенжетаев (1957) – Ішкі істер министрлігі академиясының бастығы, полковник;Мейрам Базарұлы (1959) – белгілі тележурналист, Алматы облыстық «Жетісу» телеарнасы бас директорының бірінші орынбасары;

Үмітхан Мұңалбаева (1959) – «Атамекен» Қазақстан картасы» этно-мемориалды кешенінің директоры;Дауыл Түсіпбеков (1959) – Солтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер департаментінің бастығы, полковник; Нұрлан Қапақов (1961) – Премьер-министр кеңсесі әлеуметтік-мәдени даму бөлімі мәдениет секторының меңгерушісі;Бауыржан Омаров (1962) – Байланыс және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитетінің төрағасы, филология ғылымының докторы, профессор;Бауыржан Жақыпов (1963) – «Қазақ энциклопедиясы» АҚ бас директоры, филология ғылымының докторы, профессор;Мейрам Аюбаев (1963) – Әділет министрлігінің комитет төрағасы, генерал-майор;Ольга Наймушина (1963) – Ақмола облысы әкімінің орынбасары;Төлеген Егембердиев (1964) – Қаржы нарығы және қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау агенттігінің Департамент директоры;Амантай Шәріп (1965) – «Астана ақшамы» газетінің бас редакторы, филология ғылы мының докторы, профессор;Әсел Нүсіпова (1975) – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі;Әсем Нүсіпова (1975) – «ҚазТрансОйл» АҚ бас директорының орынбасары;Саят Қамшыгер (1978) – ақын.

Мамырдың 2-сіТуған күн иелеріСәкен Иманасов (1938) – ақын, халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты;Есенжол Домбаев (1938) – жазушы, драматург;Марат Қабдуалиев (1951) – Павлодар облыстық сәулет және қала құрылысы басқармасының бастығы;Айтбай Сыздықов (1957) – Ішкі істер министрлігі Есірткі бизнесімен күрес комитетінің бөлім бастығы, полковник;Ақтоты Райымқұлова (1964) – Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының проректоры, музыкатанушы, композитор;Ермек Көшербаев (1965) – «Ертіс» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының басқарма төрағасы;Талғат Бөлтенов (1970) – Ақмола облыстық қаржы басқармасының директоры;Қуат Қожахметов (1973) – Қаржы нарығы және қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау агенттігі төрағасының орынбасары.

Мамырдың 3-і• Дүниежүзілік баспасөз бостандығы күні.• Күн күні.Туған күн иелеріОразкелді Түктібаев (1944) – «Алатау» шипажайы» АҚ президенті, медицина ғылымының докторы, профессор;Ғани Қасымов (1950) – сенатор, Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы;Қуаныш Жиенбай (1952) – жазушы;Михаил Бортник (1960) – сенатор;Бағлан Жүнісов (1965) – «Қазақстан Қағазы» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы, Қазақстан альпинизм федерациясының президенті;Гүлзат Шойбекова (1967) – жазушы;Диляра Қарақұлова (1968) – Қаржы нарығы және қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау агенттігінің Департамент директоры;

Мамырдың 4-іТуған күн иелеріМихаил Трошихин (1949) – Ауыл шаруашылығы министрлігі Комитет төрағасының орынбасары;Моряк Нұрдәулетов (1950) – Қызылорда облысы прокурорының бірінші орынбасары, аға әділет кеңесшісі;Нұрқожа Шынаев (1950) – Жамбыл облыстық сотының төрағасы;Ерғали Сарманов (1956) – Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданының әкімі;Сұлупан Шыңтасова (1959) – Ақтөбе қалалық мәслихатының хатшысы;Талғат Әбілқасымов (1963) – Павлодар облыстық Тілдерді дамыту басқармасының бастығы;Нұрлан Ұранхаев (1965) – Премьер-министр кеңсесі бөлім меңгерушісінің орынбасары;Берік Садықов (1967) – Сыртқы істер министрлігі Сыртқы саясат департаменті дирек торы ның орынбасары;Жәмила Серкебаева (1970) – скрипкашы, Қазақстанның еңбегі сіңген

қайраткері;Абзал Естаев (1975) – Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Астана қаласы бойынша департаментінің директоры;Индира Мамашева (1977) – Мәжіліс аппаратының бөлім меңгерушісі.

Мерейлеріңіз үстем болып, мәртебелеріңіз арта берсін!

«Алаш айнасы»

Бөл

iм р

едак

торл

ары

:Қ

ұбаш

МЕҢ

ДIҒ

АЛ

ИЕВ

– с

аяси

бю

ро, т

ел.:

388-

80-7

2Бе

рiк

ӘШ

IМО

В –

нар

ық,

тел

.: 38

8-80

-69

Қал

дар

КӨ

МЕК

БАЕВ

– қ

оғам

, тел

.: 38

8-80

-65

Алм

ат И

СӘ

ДIЛ

– ө

ркен

иет,

тел.

: 388

-80-

64Н

ұрға

зы С

АС

АЕВ

– д

ода

(спо

рт),

тел

.: 38

8-80

-74

Бола

тбек

МҰ

ХТА

РОВ

– ж

аңал

ықт

ар, т

ел.:

388-

80-6

8Қ

уаны

шбе

к Қ

АРИ

– м

енш

iктi

тi

лшiл

ер қ

осы

ны, т

ел.:

388-

80-6

2

Айм

ақта

ғы т

iлш

iлер

:Ат

ыра

у –

Нар

ғыз

ҒАБД

УЛЛ

ИН

А, т

ел.:

8702

587

6587

Қар

аған

ды –

Сер

iк С

АҒЫ

НТА

Й, т

ел.:

8777

390

9779

Қос

тана

й –

Алм

агүл

СҰЛ

ТАН

ОВА

, тел

.: 87

7740

6790

3

Қы

зылж

ар –

Ерб

ақы

т А

МА

НТА

Й, т

ел.:

8 70

5441

8255

Қы

зыло

рда

– Ә

ділж

ан Ү

МБЕ

Т, те

л.: 8

7777

0544

66

Өск

емен

– Е

лмей

ір А

ХМ

ЕД, т

ел.:

8777

5797

090

Шы

мке

нт –

Шад

ияр

МО

ЛД

АБЕ

К, т

ел.:

8705

987

7799

Аст

ан

а ф

ил

иа

лы

:М

екен

жай

ы: С

ейф

улли

н к

өшес

i, 3

1Те

л.: +

7 (

71

72

) , 5

4-2

7-3

1E-

mai

l: aa

_as

tan

a@m

ail.r

uА

йб

ын

ША

ҒАЛ

АҚ

ОВ

–

(Аст

ана

фи

лиал

ын

ың

жет

екш

iсi)

Мұр

ат А

ЛМ

АС

БЕК

ҰЛ

Ы –

тiл

шi

Сал

тан

СӘ

КЕН

– т

iлш

iБ

үркi

т Н

ҰРА

СЫ

Л –

тiл

шi

­­­­СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ?

Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамб л е я сы (ПАСЕ) Иосиф Сталинді өткен ғасыр дың 20-30 жылдары Кеңес Одағының мил лиондаған азаматының аштықтан қы рылуына кінәлі деп тапты. Ассамблея мүшелерінің пікірінше, жаппай ашаршылық «кеңестік режимнің озбыр, әрі қасақана әре-кеттері мен саясатының салдарынан» болды.

Ұлыбританиялық сарапшылар әлемнің үздік мейрамханаларын анықтады. Байқау-дың қорытындысы бойынша, Данияның Noma мейрамханасы ең жоғары бағаға ие болды.

Ең үздік мейрамхана – Данияда

Сарапшылардың пікірінше, скандинавиялық бұл мейрамхана «жоғары талғам асханасы» атағы талаптарына түгел жауап береді. Соңғы кездері мұндағы аспаз Рене Редзепидің зәйтүн майы мен Жерорта теңізі өсімдіктерінен әзірлейтін тағамдары дүниежүзі тұрғындарының жаппай сұранысына ие болған. Атақты аспаз дат жерінде өсетін са ңы-рау құлақтар мен жеміс-жидектерді де пай да ла-нады. Әлемнің экологиялық жағынан ең таза өңір лерінің бірінде орналасқан мейрамхананың қызмет көрсету сапасы да жоғары. Дүниежүзінің ең үздік мейрамханаларының алғашқы үштігінде бұдан басқа испаниялық El Bulli мен ұлыбрита ния-лық The Fat Duck бар.

«Интерфакс» агенттігінің хабарлауынша, са-рап шылар Қазақстан, Ресей, Украина, Беларусь және Молдова мемлекеттерінің құжаттарын зерт-теген. Соның нәтижесінде қолдан жасалған ашар-шылықтан бұрынғы КСРО елдері ішінде Қазақстан азаматтарының көп қырылғаны белгілі болды. Ассам блея өкілдері посткеңестік кеңістік елдерін аштық құрбандарын еске алу күнін белгілеуге ша-қырып отыр. Мамандардың айтуынша, ашар шы-лық тарихын зерттеуге бұрынғы Кеңес мемле кет-тері арасынан алғаш болып Украина батыл қа дам дарға барды. Мәселен, 2006 жылы 30-жы л -дардағы аштық бұл елде геноцид деп танылды. Ал биыл Сталин мен Молотов және УССР-дің бес жоғары лауазымды партия қызметкеріне ресми айып тағылды.

Жастеңізші

Еврейтілі

ҰшақЕртедегімемлекет

Мұрагер,орынбасар

Қызғылтсары түс

Имидждікобраз

Қағида

...Мұрат-

баев

Асау құстыжуасытатын

әткеншек

Еңбекжылдары-ның жиын-

тығы

Пайғамбар Құн,баға

Бетбөлігі

Жалдамалыкәсіби

басқарушы

Мүйізыдыс

Әдеп-ғұрып

Көзкемістігі

Бұршақтүрі

Төл анасы

Сыйлыадам

Ашу

Әуез

Сүттегіақуыздың

бірі

Аласаүстел

Тыным,тыныштықЖеміс

«Құралайсұлу»

авторы

Кішкенежыра,өзек

Лақат

Өркештісиыр

«Мың БІР КөлІК» ХиКАяСы

Біздің елде көлігін сақтандыр-ғандардың машақаты мол болға-нымен, Иранда бұл жеңіл шеші-леді. Тек жол полициясының ак ті сі болса, жетіп жатыр. 2002 жылы су жаңа Renault – 5 көлігін сатып алған күйде Тегераннан Шираз шаһарына тарттық. Көлік зырылдап тұр, Наурыз мерекесіне берілген екі апта демалыстың бір аптасын сонда өткізіп қайту ке-рек. Жолдағы үлкен шаһарлар-дың бірі Исфаханды айналма жол мен орағытып өтудің орнына, адасып, қаланың ішіне кіріп кет-тік. Ширазға шығар жолды та-уып, бұрылғанымыз сол еді – же ңіл жүк машинасының біздің көліктің артынан қаққаны бар емес пе?! Көліктің бір қанаты сәл

мыжырайып, артқы бампері сын ғаны болмаса, басқа жағынан аман екен. Сол арада автоинс-пектор келіп, тиісті актісін жасап берген соң, сапарымызды жал-ғас тырып кете бардық. Кейін Те-геранға оралған соң сақтандыру компаниясына барып, шығын мөлшерін анықтайтын инспек-торға актіні көрсеттік. Инспектор ұлты әзірбайжан жігіт екен, Қазақстаннан екендігімізді айтып едім, екеуміз тек қана түрікше «даныштық». Содан ба, әлгі аға-йын ең жоғары рұқсат етілген шығын мөлшерін жазып берді. Сол кезде 120 доллар – Иранда көп ақша. Оның жазғанын ком-пания өкілі қуаттаған соң, банкке

чек жазылды. Сол күні-ақ чекті көрсетіп, тиісті қаржыны қалтаға бастық.

Арада бір ай өтті. Қарбаласпен жүріп, көлікті жөндетуге қол тимей жүрген. Бір әредікте көлікті жудыртып, жөндеуге апармақшы болдым. Магистраль бойындағы көлік жуу орнынан шығып, кері бұрылуға әзірленгенімде, арттан Peugeot – 206 келіп қақсын. Ира н- дық тардың дистанция сақтауда-ғы салақтығы бар еді, тағы да соған ұшырағаным. Бір қызығы – бұл жолы да алдыңғы соққан тұсты көз дегендей ұрған екен. Бірақ қаңбақтай Renault көлігінің екпін мен он шақты метрге ұшып кет кені болмаса, бұрынғыдан терең деп майысқан ештеңе бай- қ ал ма ды. Тағы да сақтандыру ком паниясына жол түсті. Барсам, тағы да өткендегі әзірбайжан жігітінің кезегі екен, тағы да шұр-қырастық. «Тағы да соқ тың ба?» – деп қалжыңдады. «Мен соққан жоқпын, мені соқты ғой», – дей-мін мен. Сөйтіп, ол та ғы да 120 доллар жазып берді. Ал мен кө-лік тің екі рет ұрылған жерін бір рет 50 долларға жөн дет тім...

Қуанышбек ҚАРИ

Газетіміздің келесі саны 5 мамыр, сәрсенбі күні шығады.

Еуропа Сталинді ашаршылыққа кінәлі деп тапты

Екі рет ақысын өндіріп, бір рет шығындалдым

Құрметті оқырман! «Алаш айнасы» «Көлік хикаялары» атты жаңа жоба аясында қысқа әңгімелерге бәйге жариялайды.