312401 individual study in art history 2556 · ภาพที่ 5...
TRANSCRIPT
การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร กรงเทพมหานคร
โดย
นางสาวนนทกานต วถนนท
รหสประจ าตว 03530115
การศกษานเปนสวนหนงของรายวชา
312401 INDIVIDUAL STUDY IN ART HISTORY
รายงานการคนควาสวนบคคล
ภาควชาประวตศาสตรศลปะ
คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร
ปการศกษา 2556
สำนกหอ
สมดกลาง
ก
หวขอวทยานพนธ การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร
กรงเทพมหานคร
ชอนกศกษา นางสาวนนทกานต วถนนท
สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ
คณะ โบราณคด
บทคดยอ
งานจตรกรรม เปนสงทชางเขยนถายทอดถงเรองราวและขนบประเพณทสบทอดมาตงแตอดต งาน
จตรกรรม จงเปรยบเสมอนหลกฐานทางประวตศาสตรชนดหนง ทเปนประโยชนในการศกษาทงทางดาน
แนวคดคตความเชองทางพทธศานาของคนไทย รวมไปถงงานทางดานการชางไทย ทมพฒนาการและม
การเปลยนแปลงเกดขนในแตละยคสมย อนขนอยกบปจจยและบรบททางดานตางๆ
จตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหารน เปนงานจตรกรรมในชวงสมยรชกาลท 6 ซงเปน
ชวงเวลาทไดรบเทคนคทางดานอทธพลจากตะวนตกอยางเดนชด ในรายงานฉบบนจะศกษาในเรองของ
เนอหาของเวสสนดรชาดก และเทคนคทใชในการเขยนภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถ วดราชาธวาสวร
วหาร
สำนกหอ
สมดกลาง
ค
สารบญ
หนา
บทคดยอ ก
กตตกรรมประกาศ ข
สารบญ ค
สารบญรปภาพประกอบ จ
สารบญแผนผง ฉ
บทท 1
บทน า 1
11 ความส าคญและทมาของปญหา 1
12 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา 2
13 สมมตฐานการศกษา 2
14 ขอบเขตของการศกษา 2
15 ขนตอนและวธการศกษา 2
16 แหลงขอมลทใชในการศกษา 2
บทท 2 ประวตวดราชาธวาสวรวหาร 3
21 บทบาทของวด 3
22 การบรณปฏสงขรณ 4
23 ประวตพระอโบสถ 5
24 จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ 7
บทท 3 วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 23
สำนกหอ
สมดกลาง
ง
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก 24
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม 25
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก31
32 การจดองคประกอบภาพ 31
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 32
331 ภาพบคคล 33
332 ภาพสถาปตยกรรม 40
333 ภาพทวทศน 42
บทท 4 สรป 47
บรรณานกรม 49
สำนกหอ
สมดกลาง
จ
สารบญรปภาพประกอบ
หนา
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30
สำนกหอ
สมดกลาง
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
ก
หวขอวทยานพนธ การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร
กรงเทพมหานคร
ชอนกศกษา นางสาวนนทกานต วถนนท
สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ
คณะ โบราณคด
บทคดยอ
งานจตรกรรม เปนสงทชางเขยนถายทอดถงเรองราวและขนบประเพณทสบทอดมาตงแตอดต งาน
จตรกรรม จงเปรยบเสมอนหลกฐานทางประวตศาสตรชนดหนง ทเปนประโยชนในการศกษาทงทางดาน
แนวคดคตความเชองทางพทธศานาของคนไทย รวมไปถงงานทางดานการชางไทย ทมพฒนาการและม
การเปลยนแปลงเกดขนในแตละยคสมย อนขนอยกบปจจยและบรบททางดานตางๆ
จตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหารน เปนงานจตรกรรมในชวงสมยรชกาลท 6 ซงเปน
ชวงเวลาทไดรบเทคนคทางดานอทธพลจากตะวนตกอยางเดนชด ในรายงานฉบบนจะศกษาในเรองของ
เนอหาของเวสสนดรชาดก และเทคนคทใชในการเขยนภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถ วดราชาธวาสวร
วหาร
สำนกหอ
สมดกลาง
ค
สารบญ
หนา
บทคดยอ ก
กตตกรรมประกาศ ข
สารบญ ค
สารบญรปภาพประกอบ จ
สารบญแผนผง ฉ
บทท 1
บทน า 1
11 ความส าคญและทมาของปญหา 1
12 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา 2
13 สมมตฐานการศกษา 2
14 ขอบเขตของการศกษา 2
15 ขนตอนและวธการศกษา 2
16 แหลงขอมลทใชในการศกษา 2
บทท 2 ประวตวดราชาธวาสวรวหาร 3
21 บทบาทของวด 3
22 การบรณปฏสงขรณ 4
23 ประวตพระอโบสถ 5
24 จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ 7
บทท 3 วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 23
สำนกหอ
สมดกลาง
ง
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก 24
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม 25
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก31
32 การจดองคประกอบภาพ 31
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 32
331 ภาพบคคล 33
332 ภาพสถาปตยกรรม 40
333 ภาพทวทศน 42
บทท 4 สรป 47
บรรณานกรม 49
สำนกหอ
สมดกลาง
จ
สารบญรปภาพประกอบ
หนา
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30
สำนกหอ
สมดกลาง
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
ค
สารบญ
หนา
บทคดยอ ก
กตตกรรมประกาศ ข
สารบญ ค
สารบญรปภาพประกอบ จ
สารบญแผนผง ฉ
บทท 1
บทน า 1
11 ความส าคญและทมาของปญหา 1
12 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา 2
13 สมมตฐานการศกษา 2
14 ขอบเขตของการศกษา 2
15 ขนตอนและวธการศกษา 2
16 แหลงขอมลทใชในการศกษา 2
บทท 2 ประวตวดราชาธวาสวรวหาร 3
21 บทบาทของวด 3
22 การบรณปฏสงขรณ 4
23 ประวตพระอโบสถ 5
24 จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ 7
บทท 3 วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 23
สำนกหอ
สมดกลาง
ง
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก 24
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม 25
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก31
32 การจดองคประกอบภาพ 31
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 32
331 ภาพบคคล 33
332 ภาพสถาปตยกรรม 40
333 ภาพทวทศน 42
บทท 4 สรป 47
บรรณานกรม 49
สำนกหอ
สมดกลาง
จ
สารบญรปภาพประกอบ
หนา
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30
สำนกหอ
สมดกลาง
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
ง
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก 24
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม 25
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก31
32 การจดองคประกอบภาพ 31
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 32
331 ภาพบคคล 33
332 ภาพสถาปตยกรรม 40
333 ภาพทวทศน 42
บทท 4 สรป 47
บรรณานกรม 49
สำนกหอ
สมดกลาง
จ
สารบญรปภาพประกอบ
หนา
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30
สำนกหอ
สมดกลาง
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
จ
สารบญรปภาพประกอบ
หนา
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30
สำนกหอ
สมดกลาง
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
ฉ
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46
สำนกหอ
สมดกลาง
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
ช
สารบญแผนผง
หนา
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9
สำนกหอ
สมดกลาง
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
1
บทท1
บทน ำ
1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ
วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร
ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ
เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo
Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก
โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo
Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ
ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ
พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ
แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม
ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต
และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง
แรกในจตรกรรมไทย2
ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ
เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส
ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค
สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน
1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท
ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536
สำนกหอ
สมดกลาง
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
2
2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ
1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน
จตรกรรม
3สมมตฐำนของกำรศกษำ
จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย
ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน
ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย
ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง
เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว
4ขอบเขตของกำรศกษำ
ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ
เรองโดยละเอยด
5ขนตอนและวธกำรศกษำ
1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ
2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ
3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา
6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ
1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ
2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร
3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ
สำนกหอ
สมดกลาง
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
3
บทท 2
ประวตวดราชาธวาสวรวหาร
วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ
คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ
เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว
21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ
จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย
พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย
สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท
ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย
นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท
ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด
สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม
การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช
และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ
สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก
1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา
มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9
3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15
4เรองเดยวกน 9
สำนกหอ
สมดกลาง
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
4
ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ
พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ
ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได
เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได
ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ
สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6
22 การบรณปฏสงขรณ
วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง
เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล
เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว
ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย
ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป
อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ
อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ
นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ
ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม
พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา
เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร
5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต
(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24
สำนกหอ
สมดกลาง
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
5
มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ
การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน
23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส
พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน
ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน
ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ
เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ
พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก
ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป
บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ
สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง
กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ
จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ
ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )
10เรองเดยวกน 30
11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
6
ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5
ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต
ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน
ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ
ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ
ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย
ศลปากร 2545) 66
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
7
24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส
ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ
( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ
ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )
แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย
นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13
นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ
กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ
การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน
ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ
ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ
ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน
จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง
ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก
กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง
ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)
12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
8
ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก
ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน
หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน
ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13
ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก
13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
9
ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน
ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ
กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ
ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ
ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง
ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย
ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
10
โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ
กณฑ
1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย
พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง
ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน
นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส
สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร
เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน
1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
3 พระขนงด าสนท
4 ทรงพระนามวา ผสด
5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14
14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
11
ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ
2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )
เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา
กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว
บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง
มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล
กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร
จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให
แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง
เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15
15เรองเดยวกน 77-78
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
12
ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร
3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )
เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว
พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา
ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง
หนา16
ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ
16เรองเดยวกน 83-84
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
13
4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )
พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง
30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ
เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง
พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ
เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให
ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา
พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17
ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต
5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )
ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน
พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา
ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม
17เรองเดยวกน 87-88
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
14
ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ
ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ
ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา
ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต
และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ
ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร
แตโดยด18
ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข
6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )
จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง
หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า
18เรองเดยวกน 92-93
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
15
ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได
บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19
ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร
7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )
มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง
สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง
แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา
ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง
ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย
อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม
ของพระเวสสนดร20
19เรองเดยวกน 97
20เรองเดยวกน 101
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
16
ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ
8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )
ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร
ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง
ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป
ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ
สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา
ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน
ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย
พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก
ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให
พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง
ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21
21เรองเดยวกน 106-107
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
17
ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ
9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )
เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว
กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ
โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า
ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ
จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง
สองทงราตร
รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข
ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ
จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22
22เรองเดยวกน 111-112
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
18
ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร
10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )
เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ
พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก
เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง
กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ
1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม
2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต
3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน
4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว
5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน
6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด
7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
19
8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23
ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง
11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )
ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก
ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา
กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง
ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน
ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง
หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ
พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด
ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24
23เรองเดยวกน 117-118
24เรองเดยวกน 122-124
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
20
ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย
12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )
เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก
เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ
กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ
ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร
ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส
บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให
ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25
25เรองเดยวกน 126-127
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
21
ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป
13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )
เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ
เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา
กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต
ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ
อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6
พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26
26เรองเดยวกน 131-132
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
22
ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
23
บทท 3
วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ
นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา
และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง
ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก
หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ
เรองชาดก
ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน
มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด
ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา
จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1
ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า
การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก
เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80
คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน
เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ
โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา
มหาชาต2
1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน
ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19
2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71
สำนกหอ
สมดกลาง
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
24
31 เรองราวของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน
สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได
ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน
จตรกรรมอกดวย
ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ
มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน
ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส
ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด
เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต
ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ
วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม
ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข
สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก
อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ
เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา
อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3
3 เรองเดยวกน 86-87
สำนกหอ
สมดกลาง
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
25
311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม
เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง
แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน
1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร
จากพระอนทร 10 ประการ ดงน
- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ
- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย
- พระขนงด าสนท
- ทรงพระนามวา ผสด
- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง
- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป
- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย
- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง
- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต
- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได
ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)
ก าลงประทานพรใหแกนางผสด
2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก
คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ
เวสสนดรออกไปจากเมอง
สำนกหอ
สมดกลาง
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
26
ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ
จากเมองกลงราษฎร
3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย
กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน
จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ
รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง
4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา
วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง
ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท
พระเสสกรรมไดเนรมตไว
5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป
ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน
ทฝากไว
นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน
หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล
6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง
กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา
นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก
7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน
นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา
8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว
นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว
สำนกหอ
สมดกลาง
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
27
9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล
กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป
นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง
10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา
พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย
นางมทรคน
ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง
รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง
บน
11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส
นคร
จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา
ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก
เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต
12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค
ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป
ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน
13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม
ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม
มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร
สำนกหอ
สมดกลาง
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
28
การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน
แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม
สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ
พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน
ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล
ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน
ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง
ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ
เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา
ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
29
ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73
ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
30
อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท
เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ
ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน
พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด
ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )
ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย
ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 76
ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
31
312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก
เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต
ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10
เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย
เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน
นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน
บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได
อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน
สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4
4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด
ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551
สำนกหอ
สมดกลาง
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
32
32 การจดองคประกอบภาพ
การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน
เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก
กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า
ความส าคญของแตละตอน
การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด
กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ
เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง
กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได
ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต
วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน
แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม
แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน
สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป
จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา
พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง
แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต
ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ
พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง
หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5
5 เรองเดยวกน 549
สำนกหอ
สมดกลาง
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
33
33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม
การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง
ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ
ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง
สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน
แบบประเพณอย6
ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ
จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา
เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย
ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง
ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป
เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7
ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว
ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม
ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา
พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน
ใหญ
ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ
จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย
เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท
เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม
6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท
ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212
สำนกหอ
สมดกลาง
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
34
แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน
พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา
สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา
นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได
อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน
มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10
เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน
ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ
การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง
การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย
ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน
331 ภาพบคคล
ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา
จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ
พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน
สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน
เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา
บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน
เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ
9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3
10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 16
11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204
สำนกหอ
สมดกลาง
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
35
บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน
ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ
จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ
แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท
สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ
พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ
( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12
ภาพพระพทธเจาและพระสาวก
ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ
ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน
ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ
พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ
ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ
แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ
พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ
พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม
ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน
ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13
12 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545
สำนกหอ
สมดกลาง
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
36
ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา
ภาพกษตรยและเทวดา
ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ
ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล
กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ
เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา
กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย
ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ
รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ
มากกวาตวนางอนๆในภาพ
14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (
กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
37
ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร
ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน
รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป
เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ
อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
38
ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ
ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
39
เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง
ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ
เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ
ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย
ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร
และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )
ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล
ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
40
ภาพพราหมณ
การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย
ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ
สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ
เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ
โดยใชสน าตาลเขม
ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม
ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม
( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295
ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ
15เรองเดยวกน 295
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
41
332 ภาพสถาปตยกรรม
ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง
จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน
ภาพปราสาทราชมณเฑยร
ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน
โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม
พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ
พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน
ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (
ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข
ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา
ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม
และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว
ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ
16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
42
ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท
ภาพอาคาร บานเรอน
จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท
ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ
ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )
นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย
เชนกน
ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
43
ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ
333 ภาพทวทศน
ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค
แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา
(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ
เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง
อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน
ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ
จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน
ภาพทองฟา
การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช
ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย
ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ
ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน
พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย
17สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 37
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
44
ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให
ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ
เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18
ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน
ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน
18 เรองเดยวกน 85
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
45
ภาพตนไม
ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ
ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง
กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา
มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ
เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา
ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก
เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ
ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ
ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
46
สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )
ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย
ภาพพนดน
ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส
เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท
ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน
ภาพโขดหนหรอกอนหน
นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ
ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน
โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท
40 )
ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
47
ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต
และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน
ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา
และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ
เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา
เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด
กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ
กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได
นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให
ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ
ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ
สำนกหอ
สมดกลาง
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
47
บทท 4
สรป
วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง
มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง
ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ
พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -
จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง
ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ
ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา
อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม
จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง
บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย
เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก
สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli
ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ
แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ
มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต
ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด
และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก
ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง
บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส
ฯแหงน
ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง
ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ
ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ
สำนกหอ
สมดกลาง
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
48
แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน
หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ
องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน
จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง
เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ
เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน
สำนกหอ
สมดกลาง
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
50
บรรณานกรม
จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ
โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549
เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505
เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551
ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540
ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ
วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549
วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545
ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ
แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556
สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน
วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม
ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556
สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529
สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ
ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-
51
สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ
มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535
___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม
กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548
สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง
สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549
อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo
วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545
- หนาปก
- บทคดยอ
- สารบญ
- บทท 1
- บทท 2
- บทท 3
- บทท 4
- บรรณานกรม
-