هاي گياهيي تحقيقات بيماري فصلنامه

1392زمستان م، چهاري سال اول، شماره

27-34 صص

سيرجان فون نماتدهاي انگل درختان پسته در

4سعيد رضايي،3شاپور باروتي،2خزيني فرهاد،1* سوسن نشاط

23/10/92: تاريخ پذيرش12/5/92:تاريخ دريافت

چكيده

اصـليي نمونه35تعداد1388و1387 هايدر سال سيرجان،يمنظور شناسايي نماتدهاي انگل درختان پسته در منطقهبه

و50 جمعاً( تكميليينمونه15و پس از شستشو.آوري گرديد كاري سيرجان جمعاز مناطق مختلف پسته) ريشه نمونه خاك

به گليسرين با استفاده از روش دگري و انتقال آنها و ريشه، تثبيت شدهاي دائميالمس،و استخراج نماتدها از خاك پـس. تهيه

و رسم تصاويرگيرياندازه، هاي ميكروسكپيبررسياز و كليـ،ها دهاي شناسـايي بـر اسـاس خصوصـيات با اسـتفاده از منـابع

و ريختريخت بهي گونه23،سنجيشناسي شد16نماتد متعلق بـراي Rotylenchus whiteheadiي گونـه.جنس شناسايي

به و مشخصات آن مياولين بار از ايران گزارش Meloidogyneمولـد غـده ريشـه همچنين نماتد. شودطور كامل شرح داده

javanica و خسارتيگونه،هاپراكنش در ميان گونهدرصد40با ،در اين مقاله. سيرجان بوده استيزاي باغات پستهغالب

به .آوري ارائه شده استو محل جمعفراواني همراه درصدليست نماتدها

.Rotylenchus، سيرجان باغات پسته، نماتد انگل گياهي،:هاي كليديواژه

و منابع طبيعي، دانش-1 و تحقيقات تهران، تهران، كارشناسي ارشد، گروه بيماري شناسي گياهي، دانشكده كشاورزي گاه آزاداسالمي، واحد علوم

.ايران.تهران، ايران،استاديار پژوهش، سازمان حفظ نباتات، معاونت قرنطينه نباتي سازمان حفظ نباتات ايران-2.پزشكي كشور، تهران، ايران استاديار پژوهش، عضو هيئت علمي بازنشسته بخش نماتدشناسي، مؤسسه تحقيقات گياه-3و تحقيقات تهران، تهران، ايران-4 و منابع طبيعي،دانشگاه آزاداسالمي، واحد علوم .استاديار، گروه بيماري شناسي گياهي، دانشكده كشاورزي

susanneshat@yahoo.com: نويسنده مسئول مقاله*

فون نماتدهاي انگل درختان پسته درسيرجان 28

مقدمه

يكي و باغي كشور استاز مهم پسته عموديي داراي ريشه(.Pistacia vera L)درخت پسته.ترين محصوالت صادراتي

كه تا عمق حدود به5-6بوده مي متري خاك و شرايط خاك تاثير عمدهراحتي نفوذ و سـالمت اي بر رشد،كند آنميـوه دهـي

ميهاي عمدهاين درخت داراي بيماري.دارد ازاي كه .نماتـدهاي انگـل گيـاهي اسـت ناشي از هاي بيماريي آنها،جمله باشد

چهار گونه روي خسارت).Barooti and Alavi, 2002( گونه ذكر شده است22زا در ايران حدود تعداد نماتدهاي خسارت

به و آلودگي Akhiani et(درختـان%10-15در Meloidogyne javanicaيشهرينماتد مولد غدهپسته حائز اهميت بوده

al, به)1984 ,Akhiani et al(درختـان%10-15در Meloidogyne incognita) R1-2(ريشهينماتد مولد غده، 1984(

Kheiri and(درختـان%5 در Longidorus africanusو Xiphinema indexنماتـدهاي ناقـل ويـروسو آلـودگي بـه

Barooti, 1984 (گزارش شده است.

در Longidorus africanus Merny, 1966نماتد و انـار) رفسنجان( پستهيايران از خاك اطراف ريشه براي اولين بار

توسـط Xiphinema index Thorne and Allen, 1950و نماتـد)Barooti and Alavi, 2002( گزارش گرديـد) بهبهان(

,Mojtahedi et al( مجتهدي توو از ايران گزارش شده)1980 صـورت كامـل شـرحبه) Fadaei, 2003( فداييسطسپس

كـه روي پسـته فعاليـت داشـتند، در باغـات Longidoridaeي همچنين در بررسي منابع داخلي، نماتدهاي خـانواده. داده شد

به پسته و وطور كامل شرح داده شدهي استان كرمان بررسي خودداري شـده ها ها در ارتباط با ساير ميزباناز ذكر ساير گونه اند

,Namjoo et al( است يكي از مناطق مهم پسته).2011 مياستان كرمان سـه شود كـه در حـال حاضـر كاري كشور محسوب

و پنجاه هزار هكتار( كشورپسته كل باغات چهارم بهلحاظ گسترش باغبه.در اين استان واقع شده است) دويست و منظـور ها

شناسايي نماتدهاييتحقيقاتي در زمينه،زاطريق كاهش خسارات ناشي از عوامل بيماري افزايش ميزان عملكرد محصوالت از

ولـي) Hossainipur, 1991; Jahanshahi Afshar, 2003; Ramaji, 2005( انگل گياهي اين استان صورت گرفتـه اسـت

ن و هدف از اين تحقيق شناسايي نماتـدها. يستتاكنون از شهرستان سيرجان گزارشي در دست ي انگـل گيـاهي باغـات پسـته

.بررسي پراكنش آنها در شهرستان سيرجان بود

و روش هامواد

و ريشه از مناطق پسـته50ً، جمعا1388-1387هايطي سال شـمال،( كـاري سـيرجان از جهـات مختلـف منطقـه نمونه خاك

وهب)غربو شرق جنوب، شدتصادفي جمعصورت انتخابي با. آوري و خسـارت نماتـدزدگي، در اين طريق به عالئـم توجه

ازنهال يا درخت آلوده و برداري گرديد نمونههاي فرعي در اطراف ريشهي خاك متر سانتي50تا10عمقي مورد نظر انتخاب

به شدروش تصادفي نمونهو در باغات فاقد عالئم نيز گـرم500،خاك با استفاده از ظروف وزنييمقدار نمونه. برداري انجام

و هر نمونه از ياينمونه10بوده گـرم100حـدود،برداري از خاك ضمن نمونه.تشكيل شده است Core Sampleكوچك

و در يخچـال بـا دمـاي،پس از ثبت مشخصات.ريشه نيز برداشته شد يدرجـه چهـار هر نمونـه بـه آزمايشـگاه منتقـل شـده

شد سانتي هاي خـاك استخراج نماتدها از نمونه ترتيب مراحل شستشوي خاك،بهسپس.گراد تا شروع مراحل بعدي نگهداري

Coolen and( اسـتفاده از روش سـانتريفوژ با هاي ريشه از نمونهو)Jenkins, 1964( موجود با استفاده از روش سانتريفوژ

Herde, 1972(و پس از تثبيت كردن نمونه هاي موجود با استفاده از روشههاي ميكروسكپي دائم از نمونالميها، تهيه انجام

يهاي موجود با ميكروسـكپ نـوري مجهـز بـه لولـه هاي تهيه شده از نمونهالم.صورت گرفت) DeGrisse, 1969( دگريس

29 1392 زمستان/ شماره چهارم/ سال اول/ هاي گياهي تحقيقات بيماري

و ريختترسيم از لحاظ خصوصيات ريخت و در نهايـت بـا شناسي و شكل آنها ترسـيم شـد سنجي مورد بررسي قرار گرفتند

و شداستفاده از منابع و گونه اقدام به تشخيص جنس .كليدهاي شناسايي نسبت

و بحث نتيجه

بهيگونه23،ين تحقيقا در هـاي گونـه شناسـايي شـد كـه Dorylaimidaو Tylenchidaهـاي جـنس از راسـته16متعلق

ــع ــا محــل جم ــراه ب ــت هم ــك پارازي ــماره ي ــدول ش ــودگي در ج ــد آل و درص ــده اســت آوري ــر ش ــد.ذك ــين نمات همچن

Rotylenchus whiteheadi به .طور كامل شرح داده شده استكه براي اولين بار از ايران گزارش شده،

مي به جدول شماره يك مالحظه %33بـا Geocenamusفراوانـي، جـنس%40بـا Meloidogyneجـنس شـود كـه با توجه

و جنس%31با Pratylenchusفراواني، جنس به%20با Longidorusفراواني در ترتيب بيشفراواني ترين درصد پراكنش را

.اندها دارا بودهبين ساير جنس

آوري شدهليست نماتدهاي جمع:1جدول

ها فراوانيدرصد محل جمع آوري گونه نماتدها نمونه

Boleodorus thylactus%10 فخرآباد، اسالم آباد، ده قطبيه

Criconema mutabile%13 رحمتيحيي آباد، چاه رضا

Filenchus filiformis%13 فخرآباد، دو چاهي، چاه رضا رحمت

Filenchus polykypnus%3 ابراهيم آباد

Geocenamus brevidens%10 يحيي آباد، ابراهيم آباد

Geocenamus rugosus%13 فخرآباد، تاج آباد، شريف آباد، باغ شور

Geocenamus stegus%10 ابراهيم آباديحيي آباد، فخرآباد،

Helicotylenchus%6 باغ شور، فخرآباد pseudorubustus

Iratylenchus clavidorus%3 اسالم آباد

Longidorella murithi%6 فخرآباد، ده قطبيه

Longidorus africanus%20 فخرآباد، دوچاهي، يحيي آباد، سبزدشت، دهنو،چاه قلعه

، Meloidogyne javanica%40 يحيي آباد، سبزدشت، مافون، دوچاهي، جالل آباد ده قطبيه

Paratylenchus nainianus%13 يحيي آباد، ده قطبيه

Pratylenchus hexincisus%6 زيدآباد، چاه قلعه

Pratylenchus neglectus%13 دوچاهي، اسالم آباد، ابراهيم آباد

Pratylenchus thornei%6 اسالم آباد، چاه رضا رحمت

Pratylenchus zeae%6 سبزدشت، تاج آباد

Rotylenchus glabratus%6 سبزدشت، ده قطبيه

Rotylenchus whiteheadi%3 باغ شور

Tylenchorhynchus brassicae%13 فخرآباد، تاج آباد، اسالم آباد

Xiphinema index%6 فخرآباد، چاه رضا رحمت

Xiphinema pachtaicum%6 يحيي آبادزيد آباد،

Zygotylenchus guevarai%6 شريف آباد، اسالم آباد

فون نماتدهاي انگل درختان پسته درسيرجان 30

,Rotylenchus whiteheadi (Ganguly& Khan, 1987) Castillo et alي گونه 1994 :

به خانواده Rotylenchus Filipjevi, 1936جنس به Filipjevi, 1934 Hoplolaimidaeي متعلق كه تا 85حـال است

و باروتي. گونه از آن در دنيا گزارش شده است كه بر روي1996در سال گرارت ي آن انجـام دادنـد، گونه72در يك بررسي

به و موقعيت فرج و بـراي هـر گـروه كليـد جداگانـه اي ارائـه نمودنـد6آنها را از نظر فرم دم Geraert and(گروه تقسيم

Barooti, 1996.(

، R. brevidens ،R. agnetis ،R. basiri ،R. boxophilus (Barooti, 1995)هـاي ايـران قـبالً هفـت گونـه بـه نـام در

R. glabrntus،R. robutus )(Geraert and Barooti, 1996 وR. cypriensis )Niknam, 1991(انـد كـه گزارش شده

و در گـروه همگي دو تخمدانه مـي و بـاالخره گونـه V=45-68،5تـا1هـاي باشـند .Rي جديـد بـراي ايـران قـرار دارنـد

whiteheadi )Barooti and Neshat, 2010(با6كه در گروهV=68-79 و يك تخمدانه است .قرار دارد

نر مشخصات و )2جدول(نماتد ماده

شكل: ماده به كه بعد از تثبيت شدن ميCنماتدهاي كرمي شكلي هستند به بـدن داراي كمـي فرورفتگـي،سر. آيند در نسبت

مي و شبكه كوتيكولي سر نسبتاً قوي به. باشد بلندي سر چهار حلقه و طول قسمت مخروطي حـدود استايلت خوبي رشد كرده

ي لولـه. هـاي اسـتايلت پـنج ميكرومتـر اسـتي محل ريزش غده پشتي مري از زير گرهفاصله. نصف طول كل استايلت است

ل و غدهوله اوليه كوتاهثانويه مري از ميتر بوده داراي چهار شـيار روي. پوشانندهاي انتهاي مري از طرف پشتي ابتداي روده را

و شيارهاي جانبي تا انتهاي دم ادامه دارند و epiptygmaفرج شكافي، فاقد زائده. سطوح جانبي بوده به صـورت افقـي ، واژن

به كه برحم داراي يك تخمدان است به. دن كشيده شده استطرف جلوي اي درآمده صورت كيسهتخمدان عقبي تحليل رفته،

و ريـز پر از اسـپرم) spermatheca(ي اسپرمي ذخيرهكيسه. ميكرومتر است12)pus(ي عقبي رحمو طول كيسه هـاي گـرد

و تخمكمي و در جهت محور تخمدان واقع شده و دار. ها در يك رديف قرار دارندباشد حلقه، فازميد تقريبـا11ًاي دم كوتاه

و حدود يك حلقه پائين . تر استروبروي مخرج

و طـول گوبرنـاكولوم حـدود پـنج ميكرومتـر15طول آلت تناسلي در نرها حـدود.ي جهات شبيه ماده استاصوالً از كليه: نر

به طول بدن ضربدر(T. باشدمي و نرها داراي پرده بورسا بـوده30حدوداً)100فاصله بين منفذ كلواك تا بخش جلويي بيضه

مي و داراي هيالين استكه تا انتهاي دم ادامه و دم در انتها نوك تيز و فرم فيكس R. whiteheadiي گونه. يابد از نظر ظاهري

به دو گونـه يـك تخمـدان داراي R. whiteheadiي گونـه. دارد R. glabratusو R. cyperiensisي شدن، شباهت زيادي

R. glabratusو R. cyperiensisي مذكور دو تخمدانه هستند، همچنين طول استايلت در دو نماتد گونهدوكهبوده، درحالي

گونه با جمعيـت اين. ايسه شده استمق2ي مذكور در جدول با دو گونه R. whiteheadiي هاي گونهساير اندام. بلندتر است

و بـراي اولـين بـار از ايـراني باغ شور سيرجان جمعي پسته از منطقهباال از خاك اطراف ريشه و شناسايي شده اسـت آوري

مي .گرددگزارش

هاي گياه تحقيقات بيماري 1392 زمستان/ شماره چهارم/ سال اول/ گياهي 31

فون نماتدهاي انگل درختان پسته درسيرجان 32

و مري(قسمت جلويي بدن-Rotylenchus whiteheadi:A-1شكل و ولوا(قسمت انتهايي بدن ماده-B) استايلت )دم

C-نر و اسپيكول(قسمت انتهاي بدن )دم

33 1392 زمستان/ شماره چهارم/ سال اول/ هاي گياهي تحقيقات بيماري

12

34

و ماده قسمت:1-4هاي عكس جدا شده از پسته در سيرجان Rotylenchus whiteheadiهاي مختلف بدن نماتد نر

سه عكس و و10هاي يك و چهار هايعكسبرابر .اند شدهتر برابر بزرگ40دو

فون نماتدهاي انگل درختان پسته درسيرجان 34

References: 1. Akhiani A, Mojtahedi H and Naderi A. 1984. Species and physiologic races of root-

knot nematodes in Iran. Iranian Journal of Plant Pathology 23: 15–18.2. Ali Ramaji F. 2005. Identification of plant parasitic nematodes of some crop plants in

Jiroft and Kahnoj regions. [Msc]. [Tehran]: Tarbiat Modarres University. 235 p. (in Persian with English summary).

3. Barooti S and Alavi A. 2002. Plant Nematology Principles, Parasitic and Quarantine Nematodes in Iran. Tehran, Iran: Applied Agriculture Sciences Publication of Ministry of Agriculture. 376 p.

4. Barooti S and Neshat S. 2010. New record of Rotylenchus whiteheadi on pistachio from Kerman province.19th Iranian plant protection congress; 31 July–3 August; Tehran, Iran.

5. Castillo P, Vovlans N, Gomez-Barcina A and Lamberti F. 1994. The plant parasitic nematode Rotylenchus-a monograph. Supplement to Nematologia Meditterranea 21: 200 pp.

6. Coolen WA and D Herde C J. 1972. A Method for the Quantitative Extraction of Nematodes from Plant Tissue. Belgium: State Nematology and Entomology Research Station. 77 p.

7. De Grisse A. 1969. Redescription ou modifications de quelques techniques utiles dans l’etude nematodes phytoparasitaires. Rijksfaculteit der Landbouwetenschappen Gent 34: 351–369.

8. Fadaei Tehrani AA. 2003. Identification of Dorylaimida from Iran. [Msc]. [Tehran]: Tehran University. 180 p (in Persian with English summary).

9. Geraert E, Barooti S. 1996. Four Rotylenchus from Iran, with a key to the species. Nematologica 42: 503–520.

10. Hossaini Pour A. 1991. A taxonomical study of plant parasitic nematodes of pistachio in Rafsanjan area. [Msc]. [Tehran]: Tehran University. 180 p (in Persian with English summary).

11. Jahanshahi Afshar F, Pourjam E and Kheiri A. 2006. Some new species for Iran fauna. Iranian Journal of Agricultural Sciences 37: 40–52.

12. Jenkins W R. 1964. A rapid centrifugal-flotaion technique for separating nematodes from soil. Plant Disease Reporter 48: 692.

13. Kheiri A and Barooti S. 1984. Specis of Dorylaimoidea (Nematoda, Dorylaimida) from Iran. Iranian Journal of Plant Pathology 20: 8–20 (in Persian with English summary).

14. Merny G. 1966. Nematodes d ‘Afrique tropicale: Un nouveau Paratylenchus (Cricomematidae), deux nouveau Longidorus et observations sur Longidorus Iaevicapitatus Williams, 1959 (Dorylaimidae). Nematologica 12: 385–395.

15. Namjoo S, Fadaei Tehrani AA and Olia M. 2011. Study on distribiution of the Longidoridae family in pistachio orchards of Kerman province, Iran. Iranian Journal of Plant Pathology 47: 9–12.

16. Thorne G and AllenM W. 1950.Paratylenchus hamatus n.sp. and Xiphinema index n.sp., two new nematodes associated with fig roots. Proceedings of the Helminthological Society of Washington 17: 27–35.