document4

5/10/2018 4. - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/45571fcaa497959916997b426 1/17

Anoreksja jako choroba silnie osadzona kulturowo

Anoreksji poświęca się bardzo dużo uwagi. Zajmuje się nią wielu psychologów,

socjologów i lekarzy badających wp ł yw funkcjonującego obecnie modelu rodziny,czynników spo ł ecznych, biologicznych, silnie promowanych w mediach treści

kulturowych na częstość występowania tej choroby. Stawia się ostrożne odpowiedzi na

pytania czym jest anoreksja i jaka jest jej etiologia. W niniejszej pracy znajdzie się

miejsce na podobne rozważania. Poruszę tu również zagadnienia znacznie mniej

popularne. Będę zastanawiać się , jaka jest historia omawianej tu choroby i jakie

uwarunkowania sprawiają , że w pewnych momentach historii zachowania

anorektyczne są częstsze i bardziej zauważalne. Zastanowię się też , dlaczego dla pewnej

grupy osób choroba ta jest obiektem fascynacji i celem wartym wszelkich poświęceń ,

mimo że anoreksja często wiąże się z silną spo ł eczną stygmatyzacją i spośród

wszystkich zaburzeń psychicznych najczęściej powoduje śmierć chorego.1

Czym jest anoreksja?Źród ł em s ł owa anorexia są greckie an (brak, pozbawienie) i orexis (apetyt). W

najbardziej ogólnym rozumieniu anoreksja to brak ł aknienia i awersja do pokarmu.2

Sugerowany tu brak apetytu jest jednak mylący. Osoby chorujące na anoreksję

odczuwają g ł ód, a ich pragnienie jedzenia jest często niezwykle intensywne. Stąd część

badaczy sk ł ania się ku zastąpieniu tej nieadekwatnej nazwy inną , lepiej oddającą istotę

opisywanej tu choroby. Wśród proponowanych określeń pojawia się self starvation , które

1 Aż 20% zachorowań na anoreksję kończy się śmiercią chorego. Więcej na ten temat w P.

Maloney (2008), Quod Me Nutrit, Me Destruit: The Pro-Anorexia Movement and Religion [online] 31.7.2008,

http://citation.allacademic.com/meta/p_mla_apa_research_citation/2/4/2/4/0/pages242403/

p242403-1.php [dostęp: 25.3.2011].

2 J. Tokarski (1971), S ł ownik wyrazów obcych , Warszawa, PWN.

http://citation.allacademic.com/meta/p_mla_apa_research_citation/2/4/2/4/0/pages242403/p242403-1.php






akcentuje aspekt intencjonalnego, systematycznego g ł odzenia się , lub fat phobia czy

phobic fear of being fat3 , czyli fobiczny lęk przed byciem oty ł ym, skupiające się przede

wszystkim na celu g ł odzenia się , którym jest szczup ł a, pozbawiona t ł uszczu sylwetka.

Rozważania na temat etiologii anoreksji obecnie przyjmują postać integracji kilku

podejść , które do niedawna wydawa ł y się stać do siebie w opozycji. Zamiast toczyć

spory nad wyższością jednego z poglądów nad innymi, przyjmuje się , że anoreksja ma

charakter polietiologiczny, w którym równie istotne są aspekty psychologiczne,

biologiczne, jak i rodzinne i spo ł eczno-kulturowe. 4

Pośród czynników wp ł ywających zarówno na wystąpienie, jak i przebieg

anoreksji, można wyróżnić ich trzy grupy zobrazowane przez poniższy schemat:

2

3 A. Brytek-Matera (2008), Obraz cia ł a - obraz siebie. Wizerunek w ł asnego cia ł a w ujęciu

psychospo ł ecznym , Warszawa, Wydawn. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, ss. 48-49.

4 Tamże, ss. 60-61.



Ryc. 5. Grupy czynników wpływających na występowanie i przebieg anoreksji

3



Na podstawie: B. Józefik , W stron ę integracji podej ść , [w:] B. Józefik (red.),Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburze ń od ż ywiania si ę ,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello ń skiego, Kraków, 1999, s. 42.

Najbardziej typowym zachowaniem w przebiegu anoreksji jest ograniczanie ilości

spożywanego jedzenia, któremu towarzyszą też wyczerpujące ćwiczenia fizyczne,

4



prowokowanie wymiotów, stosowanie leków przeczyszczających i odwadniających.

Silna potrzeba odczuwania euforii związanej z efektami nadaktywności fizycznej staje

się często niemalże na ł ogiem niemożliwym do przezwyciężenia. Trafnym wyjaśnieniem

tego przymusu nadaktywności jest schemat opracowany przez Eplinga i Pierce'a

(1988).5

Ryc. 6. Mechanizm utrwalania i wzmacniania potrzeby nadmiernej aktywności fizycznej

Charakterystyczne dla anorektyczek są obsesyjna potrzeba kontroli, przesadna

koncentracja na w ł asnym ciele oraz niemożność obiektywnej oceny w ł asnego wyglądu.

Utrata wagi daje anorektyczce poczucie satysfakcji, która z kolei pog łę bia chorobę.

Źródło: A. Brytek-Matera, Obraz ciał a - obraz siebie. Wizerunek w ł asnego ciał a w uj ęciu psychospoł ecznym, Difin, Warszawa, 2008, s. 51.

5

5 W. Epling, W. Pierce (1988), Activity-based anorexia: Abiobehavioral perspective , „International

Journal of Eating Disorders”, 7, 475–485.A., cyt. za Brytek-Matera (2008), dz. cyt., ss. 48-49.



Mówiąc o anorektyczkach, a nie anorektykach, nie implikuję tu, że choroba ta dotyczy

wy łącznie kobiet. Prawdą jest jednak, że wśród chorych na anoreksję aż 90-95% to

kobiety6 , co sprawia, że pokusa odnoszenia się przede wszystkim do nich nie jest

zupe ł nie nieuzasadniona.

Bardziej precyzyjny i systematyczny opis choroby można znaleźć w klasyfikacji

zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, które

określi ł o kryteria diagnostyczne anoreksji w DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of

Mental Disorders). Należą do nich:

• Odmowa utrzymania ciężaru cia ł a na poziomie dopuszczalnym dla wieku i

wzrostu.

• Lęk przed przybraniem na wadze lub przed oty ł ością mimo utrzymującej się

niedowagi.

• Zaburzenia sposobu doświadczania w ł asnej wagi i kszta ł tu cia ł a; zaprzeczanie

znaczeniu niskiej masy cia ł a.

• Nieobecność trzech kolejnych cykli menstruacyjnych. 7

Powyższe kryteria zosta ł y zdefiniowane w 1994 roku i by ł y rozszerzeniem

analogicznego dokumentu z 1987 roku. Obecnie trwają prace nad ich

przedefiniowaniem i uściśleniem. Pojawiają się g ł osy podważające zasadność

wymienionych wyżej kryteriów. Zarzuca im się niejednoznaczność i zmienność

6

6 A. Brytek-Matera, dz. cyt., s. 45.

7 M. Pilecki (1999), Diagnostyka zaburzeń odż ywiania się , W: B. Józefik (red.), Anoreksja i bulimia

psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odż ywiania się , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków , s. 42.



wynikającą z faktu, że kryteria te opierają się wy łącznie na objawach, pomijając

przyczyny i mechanizmy powstawania zmian chorobowych.8

Próby klasyfikacji anoreksji doprowadzi ł y do wyodrę bnienia dwóch różniących

się od siebie typów tej choroby - typu restrykcyjnego i żar ł oczno-wydalającego.

Skróconą charakterystyk ę tych typów przedstawia poniższe tabela.

Ryc. 7. Typologia anorexia nervosa

Anorexi nervosa

Typ restrykcyjny Typ żar ł oczno-wydalający

W trakcie przebiegu choroby niewystępują regularne epizody

niekontrolowanego objadania się lub

zachowań wydalających.

W trakcie przebiegu choroby występują regularne epizody niekontrolowanego

objadania się i zachowań wydalających.

Drugi z opisanych tu typów anoreksji ma wiele wspólnego z odrę bnym

zaburzeniem odżywiania jakim jest bulimia. Osoby chorujące na ten typ anoreksji

wykazują wiele cech wspólnych z tymi, u których zdiagnozowano bulimię.9 W istocie

można mówić tu o występowaniu ataków bulimicznych, które trafnie obrazuje schemat:

7

8 M. Pilecki (1999), Diagnostyka zaburzeń odż ywiania się , W: B. Józefik (red.), Anoreksja i bulimia

psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odż ywiania się , Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego , s. 40.

9 A. Cwojdzińska (2009), Nowe spojrzenie na anoreksję psychiczną , W: B. Zió ł kowska (red.), Opętanie

(nie)jedzeniem , Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 223.



Ryc. 8. Mechanizm błędnego koła anoreksji o typie żar łoczno-wydalającym

Anoreksja to niezwykle z ł ożona choroba, która nosi znamiona wielu

odmiennych zjawisk psychopatologicznych takich jak depresja czy wspomniana

wcześniej bulimia. Zaburzenia te obejmują między innymi:

• zaburzenia emocji (lęk, poirytowanie, przygnę bienia),

• zaburzenia poznawcze w zakresie postrzegania w ł asnego cia ł a,

• zaburzenia identyfikacji psychoseksualnej,

• zaburzenia więzi emocjonalnej.10

Jednoznaczna diagnoza zaburzeń odżywiania często nastręcza trudności.

Zaburzenia te mają wiele cech zbliżonych i nie sposób doszukać się jednoznacznie

rozgraniczających je różnic. Anoreksja i bulimia należą do pewnego kontinuum

Źródło: A. Brytek-Matera, Obraz ciał a - obraz siebie. Wizerunek w ł asnego ciał a w uj ęciu psychospoł ecznym, Difin, Warszawa, 2008, s. 46.

8

10 A. Brytek-Matera, dz. cyt., s. 46.



zaburzeń , które doświadczane są przez osoby nadmiernie, czy wręcz patologicznie

zaabsorbowane swoim cia ł em.

Historia anoreksjiGromadząc materia ł y do niniejszej pracy niejednokrotnie mia ł am okazję

przeczytać stwierdzenie o tym, że to stan wspó ł czesnej kultury sprawia, że na anoreksję

z roku na rok zapada coraz więcej osób. Taki pogląd szerzą przede wszystkim mass-

media i publikacje popularnonaukowe. Im częściej takie stwierdzenia padają , tym mniej

osób jest w stanie podchodzić do nich z odpowiednią dozą krytycyzmu.11

Dopatrywanie się epidemicznego wzrostu zachorowań na anoreksję jest jednak, jak

pokażę w dalszej części rozdzia ł u, sprawą wielce dyskusyjną. Również za ł ożenie, że to

w ł aśnie wspó ł czesna kultura jest pro-anorektyczna okazuje się być nadużyciem.

Anoreksja nie jest chorobą nową. Opisy kojarzonych z nią zespo ł ów zachowań

można odnaleźć już w średniowiecznych źród ł ach.12 W historii by ł o wiele momentów,

w których dobrowolne stosowanie daleko idących ograniczeń w przyjmowaniu

pożywienia by ł o zupe ł nie powszechne i spo ł ecznie akceptowane.

Badanie historii anoreksji, czy raczej anoreksji w historii, może przebiegać na

dwa sposoby. Po pierwsze można wertować źród ł a w poszukiwaniu wzmianek o

zespo ł ach objawów obecnie łączonych z anoreksją. Po drugie można skupiać się na

przypadkach, które przez opisujących je rozumiane by ł y jako patologiczne g ł odzenie

się. Oba sposoby mogą okazać się źród ł em wielu problemów.

9

11 Zachodzi tu podobny mechanizm do tego, który niezwykle skutecznie stosowany jest

w zwiększaniu efektywności komunikatów reklamowych. Duża częstotliwość z jak ą odbiorca spotyka się

z danym komunikatem, wzmaga si łę z jak ą komunikat ten jest przez niego asymilowany. Więcej na ten

temat w D. Doliński, Psychologiczne mechanizmy reklamy , s. 14.

12 Habermas (1992) łączy z anoreksją informacje o g ł odzących się dziewczynach żyjących w IX

wieku, Bell (1994) natomiast dopatruje się znamion anoreksji dopiero w przekazach trzynastowiecznych,

cyt. za A. Brytek-Matera, dz. cyt., s. 48.



Anoreksja jest chorobą trudną do rozpoznania. Kryteria diagnostyczne zmieniają

się , a próby przyporządkowania im historycznych opisów, które bliskie są ludowej

demonologii czy alchemii, okazują się karko ł omne. Rozważania takie pozwalają jednak

zauważyć , że anoreksja nie jest wytworem kultury wspó ł czesnej i w różnej postaci

towarzyszy ł a cz ł owiekowi od wieków.13

Dzisiejsze anorektyczki są w pewnym sensie spadkobierczyniami kobiet, które

od zarania dziejów traktowa ł y zarówno swój wygląd, jak i silnie na niego wp ł ywające

zachowania związane z przyjmowaniem pożywienia, jako wyraziste nośniki pewnych

treści symbolicznych. W przekazach średniowiecznych odnaleźć można świadectwa

mówiące o tym, że odmawianie przyjmowania pokarmu by ł o silnym komunikatem

osadzonym w kontek ście ascetyzmu religijnego. Zarówno idea ł szczup ł ej umęczonej

sylwetki, potrzeba samokontroli i panowania nad popędami wpisywa ł y się w idea ł y

chrześcijańskiego średniowiecza. Osoby poszczące wytrwa ł ością w postanowieniu

wyzbycia się potrzeb cia ł a udowadnia ł y swą pobożność. Żywoty świętych sugerują , że

post móg ł być potwierdzeniem świętości osoby poszczącej. Można przeczytać na

przyk ł ad, że sam Bóg nakaza ł Katarzynie ze Sieny ograniczyć przyjmowanie

pokarmów.14 W ślad za świętymi wielu cz ł onków średniowiecznych wspólnot

religijnych zaczęł o pościć na znak s ł uż by Bożej. Post mia ł pomóc im zbliżyć się do

boskiej doskona ł ości. Co ciekawe, pisma pozostawione przez poszczące święte

pokazują , że osoby te pisa ł y o jedzeniu bardzo podobnie jak obecnie robią to chore na

anoreksję lub zafascynowane nią autorki blogów.15 Brumberg odnajduje wspólne dla

obu wspomnianych grup cechy, wymienia wśród nich z ł ość , wzburzenie i niemożność

10

13 M. Pilecki (1999), Historia zaburzeń odż ywiania się , W: B. Józefik (red.), Anoreksja i bulimia

psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odż ywiania się , Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, ss. 16-21.

14 Tamże.

15 J. J. Brumberg (1988), Fasting Girls: The Emergence of Anorexia Nervosa as a Modern Disease, ss. 2-9.



dokonania obiektywnej oceny rzeczywistości.16 Również Bell łączy wspó ł cześnie

rozumianą anoreksję ze wspomnianymi tu zjawiskami średniowiecznymi. Jego

zdaniem podobieństwa nie kończą się na tym, o czym pisze Brumberg.17 Bell zauważa,

że restrykcyjne podejście do jedzenia również w średniowieczu związane by ł o z

trudnością odnalezienia się w środowisku rodzinnym i zdefiniowania kobiecej

tożsamości w wyjątkowo patriarchalnym świecie. W średniowieczu kobieta

podporządkowana by ł a autorytetowi męskiemu, ojcowskiemu, później religijnemu. Niejedzenie

stanowi ł o dostępną drogę zwrócenia na siebie uwagi, cenienia samej siebie i postawienia oporu

wobec rodziców i narzeczonego.18

Wspó ł czesne nastolatki nie doświadczają dok ł adnie tego samego, czego

doświadcza ł y średniowieczne święte. Z pewnością nie mamy tu do czynienia z

identycznym zjawiskiem. Niektórzy badacze rezerwują dla przypadków jad ł owstrętu

wpisanego w o bszar religijnych przekonań chorego pojęcie anorexia mirabilis i

przypuszczają , że zjawisko to ma charakter znacznie bardziej powierzchowny niż

anorexia nervosa.19 Nie jest to jednak zagadnienie proste do rozstrzygnięcia. Podstawowa

trudność zestawienia anorexia nervosa i anorexia mirabilis wynika z tego, że ilość

średniowiecznych tekstów, z którymi można pracować nad powyższymi zagadnieniami

jest stosunkowo niewielka. Nawet tak podstawowe aspekty życia, jak przyjmowanie

pożywienia należy rozpatrywać jako pewne akty spo ł eczne, nad którymi nadbudowana

zosta ł a warstwa znaczeń , różniących się w zależności od omawianego kontekstu

kulturowego. Anoreksja w szczególny sposób uzależniona jest od tego kontekstu. Już

sama etiologia choroby nie może być rozpatrywana w oderwaniu choć by od norm

11

16 J. J. Brumberg, dz. cyt. , ss. 2-9.

17 J. J. Brumberg, dz.cyt., cyt za A. Brytek-Matera, dz. cyt., s. 48.

18 Tamże , s. 48.



Kraków, s. 18.



zachowania obecnych w danej kulturze. Bez pe ł nej wiedzy na temat kultury,

niemożliwe jest wyczerpujące opisanie takiego zjawiska. 20

Bardziej istotnym niż ustalenie, czy pewne przes ł anki są wystarczające dla

wspó ł czesnych kryteriów diagnostycznych, by jednoznacznie zidentyfikować

anoreksję , jest wypracowanie nieco szerszego i bardziej elastycznego spojrzenia na tę

sprawę. Spojrzenia, które pozwoli rozważać dlaczego w pewnych momentach historii

duże grupy kobiet decydowa ł y się odmawiać sobie jedzenia i jakie znaczenie mia ł y dla

nich takie wyrzeczenia.

Na przestrzeni wieków można zauważyć stopniowo zachodzące zmiany w

postrzeganiu zachowań związanych z dobrowolnym odmawianiem sobie pożywienia.

Początkowo, jak już zaznaczy ł am, zachowania takie by ł y ujmowane w kontek ście

religijnym. Zachodzący proces sekularyzacji sprawia ł , że zaczęto szukać innych niż

religijne wyjaśnień opisywanych tu zjawisk. Za bardziej uprawnioną do opisywania i

t ł umaczenia ludzkich zachowań zaczęto uważać nauk ę. Nie oby ł o się jednak bez

burzliwej dyskusji. Zw ł aszcza temat poszczących dziewic (ang. fasting girls), którym

jeszcze w XIX wieku przypisywano cudowne, boskie zdolności, sprawia ł , że spór o to,

czy Kośció ł jest bliższy prawdy o sprawach ludzkich niż nauka, by ł niezwykle trudny

do rozstrzygnięcia. W końcu zaczęto interpretować zachowania anorektyczne jako

patologie, którymi powinna zając się medycyna.

Spojrzenie na anoreksję z medycznego punktu widzenia możliwe by ł o dzięki

zachodzącym stopniowo przemianom spo ł ecznym i wzrostowi autorytetu nauki.

Przemiany spo ł eczne zachodzące wraz z industrializacją i rozwojem kapitalizmu, a w

szczególności wy ł onienie się burżuazji i charakterystycznych dla niej przekonań

związanych z p ł cią i miejscem kobiety w spo ł eczeństwie, wzmaga ł y częstość

12



Kraków , s. 20.



pojawiania się anoreksji jeszcze na d ł ugo zanim kultura masowa zajęł a się

promowaniem nienaturalnie chudej kobiecej sylwetki.

Nied ł ugo po tym, jak anoreksja sta ł a się tematem godnym naukowych rozważań ,

choroba ta zaczęł a w ł adać też wyobraźnią mas. W 1970 roku amerykańska prasa

zaczęł a publikować druzgocące historie kobiet, które, mimo że żyją w czasach

dobrobytu, odmawiają sobie jedzenia, zbliżając się tym samym do niechybnej śmierci

g ł odowej. Kolejnych kilkanaście lat tak bardzo przyzwyczai ł o czytelników do

wszechobecnej anoreksji, że w gazetach zaczęł y pojawiać się żarty na jej temat

(tworzono na przyk ł ad The anorexic cookbook), a do potocznego języka wesz ł o określenie

you look so anorexic , którym opisać można każdą nieco zbyt szczup łą osobę.

Należy zmierzyć się teraz z bardzo popularnym poglądem, który g ł osi, że można

obecnie zaobserwować niemalże epidemiczny wzrost liczby zachorowań na anoreksję.

Takie informacje znajdują się najczęściej w środkach masowego przekazu, które, jak

można zauważyć , nie poczuwają się do obowiązku wyczerpującego opisywania

poruszanych tematów. Prace naukowe prezentują nieco ostrożniejszą wizję sytuacji.

Badania Mazzeo i in. z 2003 roku prowadzone w Stanach Zjednoczonych wykaza ł y, że

choć ogólny stan pacjentów przyjmowanych na oddzia ł y szpitalne ze zdiagnozowaną

anoreksją wydaje się być gorszy niż w poprzednich latach, ilość takich pacjentów nie

ulega zmianie. Interesujące wnioski wysnu ł y też Keel i Klump, które zauważy ł y, że

ilość zachorowań na ca ł ym świecie jest bardzo zbliżona i wynosi oko ł o 1% populacji

niezależnie od kontekstu kulturowego.21

Silne przekonanie o tym, że ilość zachorowań na anoreksję z roku na rok jest

coraz większa, pokutuje już od kilkudziesięciu lat. Jednymi z pierwszych badaczy,

którzy poddali pogląd ten w wątpliwość byli Tolstrup (1967), Theander (1970) i Lucas

(1983). Każdy z nich przekonywa ł , że pomimo rosnącej pewności o tym, że anoreksja

jest już niemalże epidemią , w rzeczywistości brakuje niepodważalnych danych

13

21 A. Cwojdzińska, dz. cyt. , s. 220.



pozwalających na wyciągnięcie takich wniosków. Lucas wskazywa ł na nierzetelność

badaczy i liczne luki w badaniach, których wyniki wp ł ywa ł y na opinię publiczną.

Podważanie tak uznanej i podzielanej opinii, zw ł aszcza za pośrednictwem The

International Journal of Eating Disorders, powinno by ł o spotkać się z żywą reakcją

zarówno ze strony świata krytykowanych profesjonalistów, jak i wierzących im laików.

Publikacja Lucasa pozosta ł a jednak w zasadzie bez echa; do roku 1991 odniesiono się

do niej tylko raz, podczas gdy wydana również w 1983 roku publikacja podpisująca się

pod utartą opinią , cytowana by ł a w tym samym czasie osiemnaście razy.22

Innymi badaczami podzielającymi pogląd Lucasa byli Heuvel i Hutschemaekers,

Zauważyli oni, że w zasadzie ilość stwierdzonych przypadków anoreksji w

poszczególnych latach nie może być ze sobą porównywana. Ich zdaniem jedynym

powodem dostrzegania wzrostu ilości przypadków anoreksji jest nierzetelne

analizowanie danych.23 W miarę zdobywania coraz większej ilości informacji na temat

opisywanej tu choroby zajmujący się nią badacze rewidują swoje poglądy na jej temat i

inaczej interpretują związane z przebiegiem anoreksji objawy. Pewne niezauważane

wcześniej symptomy zostają w łączone do zestawu charakterystycznego dla anoreksji,

inne natomiast zaczynają tracić na znaczeniu. Za mniej istotne uznaje się teraz

niedożywienie i epizody bulimiczne, podczas gdy k ł adzie się coraz większy nacisk na

obsesję na punkcie wyglądu. Dzieje się tak, ponieważ anoreksja z czasem coraz silniej

interpretowana jest w kontek ście przypad ł ości natury psychologicznej, a nie czysto

fizycznej, co kiedyś nie by ł o tak oczywiste. Tolstrup podsumowa ł to w następujący

sposób: Nie możemy odnaleźć żadnego potwierdzenia za ł ożeń , że rzeczywiście wzrasta ilość

14

22 S. van't Hof, M. Nicolson (1996), The rise and fall of a fact: the increase in anorexia nervosa ,

„Sociology of Health & Illness", 18, s. 594.

23 Tamże , ss. 581–608.



przypadków anoreksji. Nie mogę się oprzeć pokusie zestawienia takiego poglądu z rosnącym

zainteresowaniem tematem tym ze strony prasy i telewizji. 24 [t ł um. w ł asne]

Kultura wspó łczesna kulturą anoreksji?

Gdyby zapytać 100 losowo wybranych osób o to, jakie ich zdaniem są przyczyny

zachorowań na anoreksję , z pewnością większość z nich wskaza ł aby specyfik ę kultury

masowej i promowanych przez nią treści związanych z jedzeniem, oty ł ością , czy

kobiecym cia ł em w ogóle. Pogląd ten może mieć swe źród ł a w tym, że zarówno

medyczne jak laickie zainteresowanie anoreksją pojawi ł o się w okresie, w którym

klarowa ł a się kultura masowa. W kulturze masowej funkcjonuje niezwykle bogata

ikonografia kobiecego cia ł a, które tylko wtedy jest piękne, podziwiane i pożądane, gdy

jest odpowiednio szczup ł e.

Już publikacje z lat siedemdziesiątych zdają się potwierdzać te opinie. Selvini-

Palazzoli w swej monografii zatytu ł owanej Self-Starvation pisa ł a, że zachowania

restrykcyjne są dla kobiet strategią radzenia sobie w świecie, który stawia przed nimi

niewyobrażalnie trudne, często wykluczające się wymagania. Palazzoli zauważa, że

kobiety poddawane są presji obowiązującego, szczup ł ego kanonu piękna

eksponowanego na wybiegach s ł ynnych projektantów czy w reklamach pigu ł ek

odchudzających. Presja ta jest dla nich często niezwykle wyniszczająca.25 Zdanie to

podziela również Bruch, która obarcza winą za domniemaną epidemia anoreksji

wychudzone modelki i ca ł y świat mody. Badaczka uważa też , że destrukcyjny dla

kobiet jest niemożliwy do wype ł nienia, propagowany przez kulturę popularną

imperatyw wyjątkowości i swoistej spektakularności każdego aspektu życia. Są to

15

24 K. Tolstrup, Incidence and causality of anorexia nervosa seen in historicalperspective , „Acta

Psychiatrica Scandinavica”, 82, Suppl. 316, K S. van't Hof, M. Nicolson, dz. cyt., ss. 581–608.

25 S. van't Hof, M. Nicolson, dz. cyt., ss . 581–608.



poglądy bliskie też feministycznemu nurtowi związanemu z opisywaniem fenomenu

anoreksji. Choroba ta jest w tym nurcie z jednej strony piętnem jakie wyry ł a kultura na

ciele kobiety, z drugiej zaś próbą przeciwstawienia się wspomnianej wcześniej presji

określanej często jako body fascism.26

Wielu innych badaczy i komentatorów podziela zdanie, jakoby presja, by

osiągnąć idea ł kobiecej sylwetki wyznaczany przez świat mody, której źród ł em są

zarówno media, jak i najbliższe otoczenie, silnie wp ł ywa ł a na występowanie

zaburzonego obrazu cia ł a i sk ł onności do patologicznego stosowania restrykcji

żywieniowych.27 Kobiety poddają się tej presji ponieważ wspó ł czesna kultura czyni z

wyglądu g ł ówny wyznacznik wartości jednostki.28 Przeprowadzono eksperyment, w

którym dowiedziono, że oglądanie wizerunków szczup ł ych, atrakcyjnych kobiet przez

zaledwie trzy minuty wywo ł a ł o u badanych takie emocje jak smutek, wstyd, poczucie

winy, zwiększy ł o poziom stresu i niezadowolenia z w ł asnego cia ł a.29

Williams i in. w badaniach z 2003 roku stwierdzili, że treści, nawet te

kontrowersyjne i silnie perswazyjne, prezentowane w mediach nie są jednak w stanie

wywo ł ać anoreksji. Bardziej intensywne reakcje będą dotyczy ł y wy łącznie osób

podatnych na ten rodzaj komunikatów perswazyjnych.30 Szczególnie silne reakcje na

16

26 Więcej na ten temat u Bordo (1993), Orbach (1993), Malson (1998), MacSween (1993), Gremillion

(2003); cyt. za N. Fox i in. (2005), Pro-anorexia, weight-loss drugs and the internet: an ‘anti-recovery’ explanatory

model of anorexia. „Sociology of Health & Illness”, 0141–9889, s. 946.

27 Przyk ł adowo odnieść można się tu do: Levine & Smolak (1996); Paxton, Schutz, Wertheim, &

Muir (1999); Striegel-Moore, Silberstein, & Rodin (1986); Thompson, Heinberg, Altabe, & Tantleff-Dunn,

(1999), cyt. za E. Stice i in. (2003), Adverse effects of social pressure to be thin on young women: An experimental

investigation of the effects of “fat talk” , „International Journal of Eating Disorders", 34, s. 108.

28 Więcej na ten temat w pracy Stice i Bearman (2001); cyt. za E. Stice i in., dz. cyt., s. 108.

29 Taki przebieg mia ł o badanie Stice i Shaw (1994); cyt. za E. Stice i in., dz. cyt., s. 109.

30 Więcej na ten temat w pracach Cattarin, Thompson, Thomas i Williams (2000); Heinberg i

Thompson (1995); Posavac, Posavac i Posavac (1998); Stice, Spangler i Agras (2001); cyt. za E. Stice i in.,

dz. cyt., s. 109.



takie komunikaty można zaobserwować dopiero u tych osób, które już cierpią na

zaburzenia odżywiania. Osoby chore mają często tendencje do przeinaczania

neutralnych nawet przekazów, w taki sposób by by ł y one motywacją do dalszego

trwania w wypaczonych przez anoreksję osądach, jak robi to jedna z blogerek, pisząc:

film o anorektyczce zamiast doprowadzić do ł ez, zmotywowa ł do dalszego odchudzania. If I have

underweight, I'll be the happiest girl in this world.31

Przytoczone wcześniej poglądy jakoby pewne stereotypy funkcjonujące we

wspó ł czesnej kulturze zachodnioeuropejskiej mog ł y powodować zachorowania na

anoreksję są więc daleko idącym uproszczeniem, które ogranicza etiologię anoreksji

tylko do jednego, z wielu warunkujących ją czynników. Nie można zaprzeczyć , że

pewien związek między występowaniem anoreksji, a treściami obecnymi w kulturze

masowej istnieje, nie ma on jednak charakteru przyczynowego, a jedynie

wzmacniający.32

17

31 A. Cwojdzińska, dz. cyt. , s. 221.

32 Tamże , s. 222.

document4

Documents