№4-р хичээлийн төлөвлөгөө

1.Байгалийн бохирдол

2.Байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил

Бэлтгэсэн: Б. Балдан-Осор

Этүгэн дээд сургууль

Улаанбаатар 2011

Байгалийн бохирдол

Байгалийн бохирдол

• Биологийн бохирдол

• Химийн бохирдол

• Цацрагын бохирдол

• Шуугианы бохирдол

Байгалийн бохирдолын ангилал

• Бохирдож байгаа обьектоос нь хамааруулаад1. Усны бохирдол

2. Агаарын бохирдол

3. Хөрсний бохирдол гэж тус тус ангилна.

Агаарын бохирдол

Усны бохирдол

Хөрсний бохирдол

Химийн бохирдол

• Химийн шинжлэх ухаан нь хүн төрөлхтөний амьдралд маш их ашиг тусаа өгсөн юм. • Гэвч агаар, ус, хөрс, хүнсэнд химийн

бодисын зөвшөөрөгдөх хэмжээ хэтэрснээс тэр нь бохирдол болон хувирч улмаар элдэв өвчин үүсгэх шалтгаан болж байна.

Химийн бохирдол

• Амьд организмд химийн бодис 3н хэлбэрээр үйлчилж илэрдэг байна.

1. Синергизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг нэмэгдүүлнэ.

2. Суммаци – Хорт бодис нийлэгжих.

3. Антогонизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг сулруулах.

Химийн бохирдол

• Амьд бие организмд химийн бодис ихэдвэл

– Хордуулах

– Цочроох

–Мэдрэмтгий болгох

– Өвчлөл үүсгэх

–Мутаци үүсгэх

– Урагт нөлөөлж гажиг үүсгэх

– Үхэлд хүргэх зэрэг нөлөөлөл үзүүлдэг байна.

Биологийн бохирдол

• Нян (бактери)

• Замаг

• Мөөг, мөөгөнцөр

• Вирус

• Элдэв зүйлийн паразит хорхойнууд хамаарагдана.

Эдгээр нь байгалийн голомтот өвчин, халдварт өвчнүүдийг үүсгэнэ. Тарваган тахал, Боом, галзуу, хачигт энцефалит гэх мэт.

Улаан замгаар бохирдсон байгаа байдал

Ногоон замгийн бохирдол

Мөөгөнцөрөөр бохирдсон байгаа байдал

Мөөгөнцөрөөр бохирдсон байгаа байдал

Биологийн бохирдол

• Манай орны 300 гаруй сумын 80 орчим нь тарваган тахлын голомттойд тооцогддог. үүнээс 30 нь тарваган тахлын онц идэвхтэй голомтод тооцогддог байна.

• Боом өвчиний голомт 14 аймгийн 113 суманд байдаг байна.

• Биологийн бохирдуулагчид нь агаар, ус, хөрс, хүн амьтны биед нэвтрэн шууд болон дам замаар өвчлүүлдэг байна.

Цацрагийн бохирдол

• Байгалийн цацрагийн бохирдол: Нутгийн байгаль цаг уурын онцлог, цацраг идэвхт бодисын орд газар, нарны цацрагын байдлаас болж бохирддог байна.

• Хүний буюу зохиомол цацрагын бохирдол: Зохиомлоор гаргаж авсан цацраг идэвхт үүсвэрүүд нь хүрээлэн буй орчиныг цацрагын бохирдолд оруулдаг байна.

Байгалийн цацрагийн бохирдол

Озоны давхрагын сийрэгжилтийн (цооролт) улмаас нарнаас ирж буй хэт ягаан туяаг шүүж чадахгүйгээс болж үүсч байна.

Хүний нөлөөгөөр буюу зохиомол цацрагийн бохирдол

Цацрагийн бохирдол

• Дэлхийн 2-р дайны төгсгөлд япон орон цөмийн дайралтад өртөж Нагасака, Хирошима 2 хот газрын хөрснөөс арчигдсан. Тэр ойр хавийн хүмүүс цацрагаас үүсэлтэй удмын өвчтэй болсон байдаг. Одоо ч тэр өвчлөл байдаг аж.

• Атомын цахилгаан станцын ослуудаас шалтгаалж цацрагын бохирдол ихээхэн гарч байсан байна.

Шуугианы бохирдол

• Хүн амьтаны биед шуугиан нь асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг байна.

• 90 Децибелээс дээш шуугиан нь хүний биед асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг.

• Энэ нь мэдрэлийн ядаргаанаас эхлээд маш олон хортой нөлөөтэй байдаг.

• Шуугианы бохирдол гол төлөв хүн ам ихээр төвлөрсөн газруудад их байдаг байна.

Хорт бодис зөөвөрлөгдөн тархах

• Хорт бодисууд гол төлөв байгальд орчинд нэг доороо байдаггүй байнга зөөвөрлөгдөж байдаг байна.

• Хүний зөөвөрлөлт ихээхэн хувийг эзэлдэг ч бас байгалийн хүчин зүйлээр ихээхэн тархдаг байна.

• Дам замаар нэгээс нөгөөд шилжин зөөвөрлөгдөх нь бүр их аюул үүсгэж байна.

Байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил

Байгаль хамгаалал

• Орчин үед байгаль хамгаалах үйл ажиллагаа нь хуулийн дагуу зохицуулагдаж байгаа хэдий ч монгол орны хувьд БАЙГАЛЬ ОРЧИН эмгэнэлтэй байдалтай байнга учирч байна.

• Уламжлалт байгаль хамгаалах ёс заншил бол өнө эртний нүүдлийн соёл иргэншилийн нэгээхэн хэсэг бөгөөд байгальтайгаа дасан зохицож амьдарч байсныхаа хувьд хүн бүрийн дагаж мөрдөх амьдралын бүрэлдэхүүн хэсэг байсан байна.

Уламжлалт байгаль хамгаалал

• Доктор проффессор О. Амархүү

1. Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал

2. Хорио цээрлэлийн уламжлал

3. Сургаал номлолын уламжлал

4. Сүсэг бишрэлийн уламжлал

5. Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал гэж тав ангилж үзсэн байна.

Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал

• Энэ нь газар нутаг, уул ус, ой мод, ан амьтан, ургамлыг хайрлан хамгаалж, амьдрал ахуйдаа хэрэглээний шаардлагад тохируулан туйлын ариг гамтай хэрэглэх арга ухааныг сургаж байснаар илэрч байжээ.

Хорио цээрлэлийн уламжлал

• Байгаль дэлхийтэйгээ харьцаж хандахдаа ямар үйлийг тэвчин өнгөрүүлэх, байгалийн өөрөө өөрийгөө нөхөн төлжих чадварыг хэвээр нь байлгахыг ухааруулан мэдүүлэх олон талын үйл ажиллагаагаар илэрч байсан байна. Юуны өмнө хавар цагт байгалийн нөхөн төлжих үеэр өвс ногоо зулгаах, газар шороог ухаж сэндийчэх зэргийг гойд цээрлэдэг байсан ажээ.

Сургаал номлолын уламжлал

• Байгалийн зүй тогтолыг танин ухаарч байгалиа хайрлан хүндэлж, хориглон цээрлэснийг даган сахихыг залгамж хойч үеүүддээ өвлүүлэн үлдээх арга ухаан байжээ.

Сүсэг бишрэлийн уламжлал

• Далдын хүчин зүйлд бишрүүлэн итгүүлэх арга ухаан байсан байна. Үүнийгээ хангай дэлхий, уул ус, ургамал ногоо, ой хөвч, араатан жигүүртэн бүгд цаанаа харсан эзэн лус, савдагтай бөгөөд тэр бүхэнд үл нийцэх үг яриа, үйл ажиллагаагаар харьцаж хандвал лус хилэгнэж хорлол болдог гэсэн үнэмшлийг хүний ой тоонд суулгаж түгээн дэлгэрүүлдэг байсан байна.

Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал

• Байгаль цаг уурын шинж байдал элдэв үзэгдэл хувирал өөрчлөлтийг зөвхөн зурхайн ухаанаар төдийгүй ердийн ахуй амьдралын шинж байдал туршлагаараа урьдчилан танин мэдэж тэдгээрт ахуй амьдралаа тохируулан аж төрдөг байсан байна.

Байгаль хамгаалал

• Дээрхээс гадна байгаль хамгааллыг зөвхөн зан заншил төдийгөөр бус олон хууль цаазадаа оруулж өгч байсан байна. Чингис хааны их засаг хууль, Их Юаны нэвтэрхий хууль, Их Юаны хууль цаазын бичиг, Алтан хааны цаазын бичиг, Халх журам зэрэг хуулиудад байгаль хамгааллыг онцгой байр суурьтайгаар авч үзэн олон заалт гаргасан байдаг байна.

Усыг дээдэлж хамгаалах уламжлалт аргаас

• Рашаан, булгийг лусын эзний өргөө, ундаа гэж үзэж хөндөхийг цээрлэх

• Рашааны загас жараахай, хорхой шавьжийг хөнөөхийг хориглох

• Рашаан, булгийн дээд талд юмуу саахалт айлаас дотогш гэр майхан барьж болохгүй

• Рашаан, булаг, голын ойролцоо “Морь хардаггүй”

• Голын усруу сүү цагаа оруулдаггүй

• Сүүтэй шанагаар уснаас хутгадаггүй.

• Голын уснаас гараар самарч уудаггүй. Аягаар хутгаж ууна.

• Тогтмол усанд биеэ, хувцасаа угаахыг цээрлэх

• Ус гатлахдаа мориноос бууж уснаас нь духандаа хүргэн адис аваад гатлах зэрэг эртний зан заншлын ариун нандин зүйлс, домог түүх олон бий.Булаг шандыг хамгаалах, буртаглахгүй байх талаар хуульчлан заасан нь ч тэмдэглэгдэн үлджээ.

Анхаарал тавьсандбаярлалаа