46 ปีที่ 9 ฉบับ ที่ 17 มกราคม...

46 ปท9ฉบบท17มกราคม-มถนายน2557

แนวทางการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษย เชงพทธบรณาการ*

สาน มหทธนาดลย**

บทคดยอ งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพโดยมวตถประสงคคอ (1) เพอวเคราะหความสอดคลอง

ของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพระพทธศาสนาและตามแนวการแพทย (2) เพอศกษา

การจดดลยสมพนธ ของระบบภายในรางก า ยมนษยตามแนวพระพทธศาสนาและตามแนวการ

แพทย ( 3) เพอน�าเ สนอแนวทางการจดด ล ยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยเชงพทธ

บรณาการ

ผลก ารวจยพบวา (1) พระพทธศาสนาและการแพทยมองระบบภายในรางกายมนษย

อยางคลายคลงกนวาคอการท�างานอยางสมพนธกนของธาตทง 6 และคอการท�างานของระบบ

อวยวะภายในรางกายทง 11 ระบบ ตามล�าดบ (2) การจดดลยสมพนธของพระพทธศาสนาใช

การปฏบตตนตามหลกทางสายกลาง สวนการแพทยใชทฤษฎภาวะธ�ารงดล ทฤษฎดลยสมพนธ

จากการแพทยทางหลก รวมถงใช 18 วธบ�าบดจากการแพทยทางเสรมและทางเลอก (3) แนวทาง

การจดดลยสมพนธมรปแบบเชงพทธบรณาการทประกอบไปดวยองคประกอบส�าคญทง 6 คอ

มหาภตรป ลมหายใจ อรยาบถ ไฟธาต อาหารทกลนกน และวญญาณธาต

ค�าส�าคญ : ดลยสมพนธ ระบบภายในรางกายมนษย แนวทางเชงพทธบรณาการ

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธ “แนวทางการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยเชงพทธบรณาการ” หลกสตร พทธศาสตรดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อาจารยทปรกษา : พระสธธรรมานวตร (ผศ.ดร.) พระมหาสทตย อาภากโร (ผศ.ดร.) และอาจารยดร. นายแพทยปณวสส กตตมานนท วทยานพนธนไดรบทนสนบสนนวทยานพนธระดบ ดษฎบณฑต “ธรรมพฒน” ของ ดร. พพฒน ยอดพฤตการณ ประจ�าปการศกษา 2555** นสตหลกสตรพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วารสารศลปศาสตรปรทศน47

The Buddhist Integrated Approach to the Equilibrium of the Human Body Systems

Sanu Mahatthanadull

Abstract

This research is a qualitative research with 3 objectives, which are (1) to

analyze the correspondence of the human body systems according to Buddhism and

medical science, (2) to study the equilibrium of the human body systems according

to Buddhism and medical science, (3) to propose the Buddhist integrated approach

to the equilibrium of the human body systems.

From the research, it is found that (1) the Buddhism and the medical science

viewed the human body systems similarly that, it is the correlative working among

the six elements and is the functions of 11 human body systems respectively, (2) to

set up the equilibrium, Buddhism uses the principle of the Middle Path while the

medicine uses homeostasis and equilibrium mainstream theories including 18

Complementary and Alternative Medical (CAM) therapeutic methods, (3) the Buddhist

integrated approach to the equilibrium is of the model consisting of the six vital

components, namely;-1. Mahãbhũtarũpa, 2. the breath, 3. The posture, 4. The

fire-element, 5. The edible food, 6. Viññãna-Dhãtu.

Keywords : equilibrium, human body systems, the Buddhist integrated approach


บทน�า มนษยเปนสงมชวตทมสายววฒนาการทยาวนาน โดยมนษยยคปจจบน (modern humans) เกด

ขนเมอประมาณ 2.5 ลานปทผานมา (Carroll. 2007 : 1-14., Wible et al. 2007 : 1003-1006., Witmer.

2011 : 458-459) และมสายววฒนาการสบตอมาจนถงปจจบน ววฒนา การดงกลาวสรางสรรคระบบ

ภายในรางกายมนษยใหมความสลบซบซอนประดจวาเปนความลบจากธรรมชาตอนทาทายใหมนษยคนหา

ค�าตอบมาตลอด แตทวา ปญหาส�าคญทมนษยก�าลงเผชญอยคอปญหาเรองการขาดความรความเขาใจท

ถกตองในเรองแนวทางหรอขอปฏบตตนทเหมาะสมเพอเปนการจดสมดลใหกบระบบภายในรางกายมนษย

ปญหาดงกลาวสงผลใหเกดความเหนและความเขาใจตอธรรมชาตทคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงอน

เปนมโนทศนเชงลบตอการด�ารงชวตและน�าพาไปสมจฉาทฏฐในทสด นอกจากนน ยงสงผลใหเกดพฤตกรรม

ในการด�าเนนชวตและการใชงานรางกายไปในทศทางทไมถกตอง เราอาจสงสยวาพระพทธศาสนาและการ

แพทยในวทยาการสมยใหมไดกลาวถงระบบภายในรางกายมนษยไวบางหรอไม อยางไร ความสงสยดง

กลาวกอใหเกดค�าถามมากมายขนในใจ ยกตวอยางเชน เราควรจะหายใจอยางไร รางกายนควรดแลอยางไร

กนอาหารอยางไรใหพอด รกษาอณหภมไฟธาตอยางไรใหเหมาะสม บรหารอรยาบถอยางไร และจะปรบ

สภาพจตใจอยางไร เปนตน ค�าถามเหลานจ�าเปนตองไดรบค�าตอบ

ดงนน ความนาสนใจจงอยทการวเคราะหเปรยบเทยบระหวางองคความรเรองระบบภายใน

รางกายมนษยของพระพทธศาสนากบการแพทยในเบองตนเพอน�าไปสการจดดลยสมพนธใหกบระบบภายใน

รางกายมนษยไดในทายทสดอนเปนทมาของการศกษาวจยในครงนซงเปนการศกษาเชงพทธบรณาการโดย

การน�าเอาการแพทยในวทยาการสมยใหมทงการแพทยทางหลก (Di Stefano. 2006 : 174) และการแพทย

ทางเสรมและทางเลอก (Complementary and Alternative Medicine-CAM) มาบรณาการเขากบหลก

การและค�าสอนของทางพระพทธศาสนาซงจะท�าใหไดมาซงขอปฏบตตนเพอด�าเนนไปสความสมดลของ

รางกายและจตใจอยางแทจรง

วตถประสงคของการวจย 1. เพอวเคราะหความสอดคลองของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพระพทธศาสนาและตามแนวการแพทย

2. เพอศกษาการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพระพทธศาสนาและการ

แพทย 3. เพอน�าเสนอแนวทางการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพทธบรณาการ

ขอบเขตของการวจย งานวจยนมขอบเขตคอการมงศกษาคนควาขอมลชนปฐมภมจากคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา


ฎกา อนฎกา ปกรณวเสส รวมถงขอมลชนทตยภมจาก ต�ารา หนงสอ บทความ วารสาร เอกสาร งาน

วทยานพนธ งานวจยตาง ๆ ทเกยวของของนกวชาการ ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ตลอดจนขอมลจาก

สออนเทอรเนต

วธด�าเนนงานวจย งานวจยใชเครองมอในการวจยอนไดแกการสมภาษณเชงลก รวมถงการตรวจสอบองคความรโดย

จดใหมการเสวนารบฟงความคดเหนของผเชยวชาญ ส�าหรบวธการด�าเนนงานวจยประกอบไปดวย 6 ขน

ตอนตามล�าดบตอไปน

1. ศกษาแนวคดและทฤษฎทเกยวของทงดานพระพทธศาสนาและการแพทย

2. วเคราะห สงเคราะห ตความ และบรณาการองคความรเขาดวยกน

3. สมภาษณเชงลกผเชยวชาญดานพระพทธศาสนาและดานการแพทยเพอจดท�ารางแนวทางการ

จดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยเชงพทธบรณาการ

4. ตรวจสอบองคความรทไดดวยการจดใหมการเสวนารบฟงความคดเหนของผเชยวชาญทงดาน

พระพทธศาสนา ดานการแพทย และดานวทยาศาสตร

5. น�าขอเสนอนะทไดมาปรบปรงองคความรเพอน�าเสนอผลการวจยสสาธารณะ (public hearing)

ทงนเพอเปนการรบรองรปแบบและแนวทางทได

6. สรปผลการศกษาวจยและน�าเสนอในงานวจยฉบบสมบรณ

ผลการวจย ผลการวจยทไดจากการศกษาวตถประสงคทง 3 ขอดงกลาวตามล�าดบตอไปน

1. ระบบภายในรางกายมนษย : มมมองระหวางพระพทธศาสนากบการแพทย รางกายมนษย มมตทตองศกษา 4 มตคอเรอง (1) องคประกอบแหงชวต (2) พฒนาการของ

รางกายมนษย (3) โครงสรางของรางกายมนษย (4) ระบบภายในรางกายมนษย ตอไปน

1.1 องคประกอบแหงชวต พระพทธศาสนามององคประกอบแหงชวตแบบเปนองครวมคอประกอบไปดวยสวนประกอบ 2

สวนทงฝายรางกายทเปนสวนรปธรรม และฝายจตใจ ทเปนสวนนามธรรม หรอเรยกวานามรป (ท.ม. (ไทย)

10/57/32)1 องคประกอบทงสองตางกอาศยกนและกนอยางไมสามารถแยกออกจากกนไดตราบทชวตยง

ด�าเนนไป และสงผลกระทบซงกนและกนดวยเชนเดยวกน สวนการแพทยในวทยาการสมยใหมมมมมองท

คลายคลงกนโดยกลาวถงรางกายและจตใจ แตแตกตางกนตรงทวาจตใจทการแพทยในวทยาการสมยใหม

1 พระไตรปฎกทใชอางองในงานวจยนคอพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยมขอก�าหนดดงนตวเลขแรกใน

วงเลบหมายถงเลมท...ตวเลขทสองหมายถงขอท...ตวเลขทสามหมายถงหนาท...จากตวอยางนกคอพระไตรปฎกเลมท10

ขอท57หนาท32


กลา วถ งนนเปนผล ลพธมาจากการท�างา น ของระบบประสาทเทานน (วชระ งามจตรเจรญ, บรรจบ

บรรณรจ 25 กนยายน 2556 : สมภาษณ, พรทพย โรจนสนนท 14 ตลาคม 2556 : สมภาษณ)

1.2 พฒนาการของรางกายมนษย

นอกจากนน พระพทธศาสนายงกลาวถงพฒนาการของรางกายมนษยทเตบโตตงแตระดบจลภาค

จนถงระดบมหภาค คอตงแต กลละ อพพทะ เปส ฆนะ ปญจสาขา และความเจรญเตบโตอยางสมบรณ

ตามล�าดบ (ส�.ส. (ไทย) 15/235/337) คลายกบทการแพทยอธบายวาระบบชวตมการพฒนาเรมตงแตระดบ

เคมในรางกาย เซลล เนอเยอ อวยวะ ระบบอวยวะ และระดบสงมชวตในทสด (Judith Goodenough et

al. 2012 : 74) ดงนน พฒนาการของรางกายมนษยของพระพทธศาสนากบการแพทยจงสอดคลองกนคอ

กลาวถงการเจรญเตบโตตงแตขนาดทเลกทสดไปจนถงพฒนาการในขนของการเจรญเตบโตเตมวยนนเอง

1.3 โครงสรางของรางกายมนษย

ถงตรงน เราจะสงเกตเหนความคลายคลงกนระหวางศาสตรทงสอง เชนค�าอธบายเรอง มตเรอง

โครงสรางของรางกาย 3 สวนของพระพทธศาสนาอนประกอบไปดวย เหฏฐมกายคอกายทอนลาง มชฌม

กายคอกายทอนกลาง และอปรมกายคอกายทอนบน (อภ.สง.อ. (ไทย) 76/538/232) ยงคลายกบการแบง

สวนของรางกาย 5 สวนของการแพทย คอ ศรษะ ล�าคอ ล�าตว รยางคสวนบน และรยางคสวนลาง (Tate.

2012 : 12) รวมไปถงแนวคดเรองระนาบหรอแนวตดแบง 3 แนว คอ ระนาบหนาหลง (frontal plane or

coronal plane) เปนแนวสมมตแนวตงทแบงรางกายออกเปนดานหนาและดานหลง ระนาบขาง (sagittal

plane or median plane) มทศทางขนานไปตามแกนกลางล�าตว เปนแนวสมมตแนวตงทตดตามความยาว

ของรางกาย ท�าใหแบงรางกายออกเปนซกซายและซกขวา และระนาบขวาง หรอ ระนาบแนวนอน (trans-

verse plane or horizontal plane) มทศทางทตงฉากกบแกนกลางล�าตว เปนแนวสมมตทลากผานรางกาย

ตามแนวขวางหรอตามแนวนอน ท�าใหเกดสวนบนและสวนลางของรางกาย (Martini et al. 2012 : 19)

1.4 ระบบภายในรางกายมนษย

ประเดนส�าคญคอมตเรองระบบภายในรางกายมนษยทพระพทธศาสนาอธบายผานหลกการเรอง

“ความสมพนธระหวางธาต 6” ทง 6 ระบบ ไดแก ระบบธาตดน (ปฐวธาต) ระบบธาตน�า (อาโปธาต) ระบบ

ธาตไฟ ( เตโชธาต) ระบบธาตลม (วาโยธาต) ระบบธาตอากาศ และระบบธาตวญญาณ (อภ.ว. (ไทย) 35/172/134) ระบบธาตเหลานมลกษณะและการท�างานทแตกตางกนออกไปตามลกษณะของแตละธาต

เชนธาตดนจะมลกษณะแขงโดยมหนาทรองรบธาตอน ๆ ทเหลอคอธาตน�า ธาตไฟ และธาตลม (ดแผนภม

รปภาพท 1 ประกอบ) ในขณะทการแพทยในวทยาการสมยใหมกลาวถงระบบภายในรางกายมนษยตามหลกและทฤษฎทางกายวภาคศาสตร และสรรวทยา โดยระบถงระบบอวยวะทจ�าแนกออกตามลกษณะ

และการท�างานของอวยวะภายในรางกายทมความสมพนธกน 11 ระบบ ไดแก ระบบปกคลมรางกาย ระบบ

โครงสรางกระดกและขอตอ ระบบกลามเนอ ระบบประสาท ระบบตอมไรทอ ระบบไหลเวยนโลหต ระบบ


น�าเหลองและภมคมก น ระบบทางเดนหายใจ ระบบทางเดนอาหาร ระบบทางเดนปสสาวะ และระบบ

สบพนธ (Sherwood. 2010 : IV)

กลาวโดยสรป ระบบภายในรางกายมนษยทงในมตเรองขององคประกอบแหงชวต พฒนาการของ

รางกายมนษย โครงสรางของรางกายมนษย และระบบภายในรางกายมนษย ทงพระพทธศาสนาและการ

แพทยตางมมมมองทคลายคลงกน แตจะแตกตางกนกเพยงแตค�าศพทและรายละเอยดทแตกตางกนไป

แตถงอยางไรกตาม ความแตกตางเหลานกมไดเปนอปสรรคขดขวางแกการท�าความเขาใจ องคความรเหลา

นสามารถศกษาในรปแบบสหวทยาการหลอมรวมเขาดวยกนไดอยางสอดประสานเชงพทธบรณาการ

การศกษาเรองระบบภายในรางกายมนษยทง 4 มตดงทกลาวแลวแสดงสรปไดตามตาราง ตอไปน


ตารา

งแสด

งมตข

องกา

รศกษ

าเรอ

งระบ

บภาย

ในรา

งกาย

มนษย

ของพ

ระพท

ธศาส

นาแล

ะการ

แพทย


จากตาราง เราจะสงเกตเหนภาพใหญทสด นนกคอ “องคประกอบชวต” อนประกอบไปดวย

รางกายและจตใจ ซงม “พฒนาการของรางกายมนษย” จากสวนทเลกทสดเจรญเตบโตจนถงขนโตเตม

วยมอวยวะครบถวนสมบรณกอเกดเปน “โครงสรางของรางกาย” ทถกแบงออกเปน 3 สวนและ 5 สวน

ตามล�าดบ และสงทนาสนใจทสดในทนกคอ “ระบบภายในรางกายมนษย” ทมลกษณะการท�างานเชอม

โยงสมพนธกนอยภายในรางกาย โดยเปรยบเทยบระบบธาตดน ระบบธาตน�า ระบบธาตไฟ และระบบ

ธาตลม (พระพทธศาสนา) ไดกบระบบอวยวะ 11 ระบบ (การแพทย) สวนระบบธาตอากาศ (พระพทธ

ศาสนา) คลายคลงกบแนวคดเรองชองวางภายในรางกาย (การแพทย) และระบบธาตวญญาณ (พระพทธ

ศาสนา) คลายคลงกบแนวคดเรองระบบทางจตภาพ (การแพทย) แตมขอแตกตางกนตรงททางการแพทย

มองระบบทางจตภาพวามาจากการท�างานของระบบประสาทและสมอง

อยางไรกตาม ทงระบบความสมพนธระหวางธาต 6 ของพระพทธศาสนา หรอระบบความสมพนธ

ระหวางอวยวะ 11 ระบบของการแพทยตางจ�าเปนตองเกดการท�างานรวมกนแบบมดลยสมพนธ อยางไร

กตาม พระพทธศาสนาและการแพทยไดน�าเสนอการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยเอาไว

อยางไรนน เราจะคนหาค�าตอบในหวขอตอไป

2. การจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพระพทธศาสนาและการแพทย

ปจจยเกอกลตอชวต

พระพทธศาสนามองวาสรรพสงลวนเปนไปตามหลกของปจจยสมพนธหรอปฏจจสมปบาททอธบาย

วาสรรพสงมไดเกดขนเองโดยล�าพงหากแตมเหตและปจจยตาง ๆ มากมายเขาประกอบรวมดวยอยางเปน

เหตและเปนผลกน โดยเฉพาะอยางยง ชวตตองอาศย “ปจจยเกอกลตอชวต” เพอความด�ารงอยรอดดง

ทพระสารบตรเถระ พระพทธ โฆสาจารย และพระอปตสสเถระไดอธบายไวในคมภรมหานทเทส คมภรว

สทธมรรค และคมภรวมตตมรรคตามล�าดบ (ข.ม. (ไทย) 29/10/52., วสทธ. (ไทย) 173/406., วมตต. (ไทย)

209) วาปจจยเกอกลตอชวตมอยดวยกน 6 ประการ คอ ลมหายใจเขาออก มหาภตรป อาหารทกลนกน

ไฟธาต อรยาบถ และวญญาณ

ดวยเหตน ปจจยเกอกลตอชวตจงมบทบาทส�าคญในอนทจะเกอหนนใหชวตด�ารงอยตอไปไดอยาง

เปนปกต กอเกดภาวะททงรางกาย และจตใจ มความแขงแรงไมมความเจบไขโดยเรยกภาวะนวา “ดลยสมพนธ” หรอ ความสมพนธเชงสมดล ดงแผนภมรปภาพท 2 ตอไปน


ในขณะเดยวกน การแพทยในวทยาการสมยใหมกลาววาระบบชวตเปนแบบ “ระบบเปดไกลจาก

ภาวะดลยภาพ” (open system far from equilibrium) (Fritjof Capra. 1997 : 181) ทมอาจด�ารงอยดวย

ตนเองล�าพงได แตจะตองปฏสมพนธกบสงแวดลอมเพอแลกเปลยนสสารและพลงงานระหวางภายในกบ

ภายนอก ทงอากาศ อาหาร และอณหภม อยตลอดเวลา ปจจยเหลานจงเปนสงส�าคญทคอยเกอกลตอชว ตของสรรพส ตวในว ฏจกรของระบบนเ วศในสงแวดลอมบนโลก ดงนน ค�าอธบายของการแพทยใน

วทยาการสมยใหมดงกลาวจงสอดคลองกบปจจยเกอกลตอชวต 6 ประการของพระพทธศาสนา และปจจย

เกอกลเหลานเองทมสวนเกยวของกบการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษย ดงจะกลาวตอ

ไปเปนล�าดบตอไป 2.1 การจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวพระพทธศาสนา

ค�าวา “ดลยสมพนธ” หมายถง ความสมดลพอดระหวางระบบภายในรางกายกบปจจยทเกอกล

ตอระบบชวตทงภายในและภายนอก กลาวคอระบบดงกลาวจะตองด�ารงอยอยางเปนปกตสขไมกอใหเกดภาวะการเจบไขทงรางกายและจตใจ ดงนน ในมมมองของพระพทธศาสนา การจดดลยสมพนธของระบบ

ภายในรางกายมนษย กคอวธการทจะเขาไปจดการทตวปจจยเกอกลตอชวตโดยตรง เนองจากปจจยเกอกล

ตอชวตทงภายในและภายนอกเปนเหตปจจยทเกอกลตอระบบชวตใหด�ารงอยและสบตอไปได ในทางตรง


กนขามหากปจจยใดปจจยหนงเสยสมดลยอมเกดผลกระทบตอปจจยอน ๆ ทงหมดดวย เชน หากบรโภค

อาหารไมพอดคอนอยเกนไปหรอมากเกนไปจะท�าใหเกดโรคขาดสารอาหาร ท�าใหเจบไขและจะสงผลกระทบ

ตอระบบทางเดนหายใจทตดขด มหาภตรปทก�าเรบและพการ ไฟธาตยอยอาหารผดปกต การเคลอนไหว

อรยาบถเปนไปดวยความล�าบาก และทส�าคญจตใจยอมผดปกตไดดวยเชนกน ดงกรณการบ�าเพญทกรกรยา

ของสมเดจพระผมพระภาคกอนการตรสร ดวยเหตน การจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษย

จงเปนพทธมรรควธทถอเปนมาตรการปองกนและแกไขปญหาทตรงสาเหตของปญหาอยางแทจรง เปนการ

พฒนาระบบชวตดวยวธปฏบตตามทางสายกลางเพอก�าจดเหตแหงทกขเขาสสมดลโดยมหลกการวา เมอ

ธาต 6 ไมสมดลกนจะกอใหเกดผลลพธตาง ๆ กน ตงแตเจบไข เจบปวยกายใจ ไปจนถงขนสนชวต

การจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยของพระพทธศาสนาดงกลาว มอย 6 ประการ

ไดแก (1) การจดดลยสมพนธลมหายใจ ดวยการก�าหนดรลมหายใจเขาออก (2) การจดดลยสมพนธมหาภต

รป คอดน น�า ไฟ ลมดวยการบรหารรางกายดวยปจจย 4 คอสงจ�าเปนส�าหรบด�ารงชวตม โภชนะคอค�า

ขาว ผาบงสกล เสนาสนะคอควงไม และยาคอน�ามตรเนาดวยหลกสนโดษ การจดดลยสมพนธอาหารดวย

4 วธการคอ ตองเปนผรประมาณในการบรโภค การบรโภคตามแนวพระสารบตร รวมถงบรโภคสงทยอย

งาย ตลอดจนการพจารณาความปฏกลในอาหาร (4) การจดดลยสมพนธไฟธาต โดยใชหลกการอยใน

สถานททมอณหภมเหมาะสม (อตสปปายะ) (5) การจดดลยสมพนธอรยาบถคอการเคลอนไหวรางกายม

การเดน ยน นง และนอน เปนตน ดวยการบรหารอรยาบถเหลานใหเสมอกน (6) การจดดลยสมพนธ

วญญาณธาตคอ ธาตรแจง ซงเปนวธการพฒนาจตใจโดยตรงโดยปรบสภาพจตใจใหละเอยดดวยการเจรญ

ภาวนาตามหลกไตรสกขา และการตงสตก�าหนดพจารณาทกกจกรรมในชวตประจ�าวนตามหลกสตปฏฐาน

4 มกายานปสสนาสตปฏฐาน การตงสตก�าหนดพจารณากาย เปนตน ซงเปนวธทพระพทธศาสนามงเนน

ใหความส�าคญเปนอยางมาก

2.2 การจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยตามแนวการแพทย

ส�าหรบการแพทยในวทยาการสมยใหม โดยเฉพาะการแพทยทางหลกแสดงใหเหนถงทฤษฎส�าคญ

2 ทฤษฎคอทฤษฎภาวะธ�ารงดล (homeostasis theory) เชงชววทยา ทอธบายการรกษาความสมดลระหวาง

ภายในกบภายนอกของสงมชวต และทฤษฎดลยสมพนธ (equilibrium theory) เชงฟกส-เคม (physics and chemical) ทอธบายระบบปดและระบบเปดของสงมชวตคอจะปดเพอสรางและซอมแซมตวเอง และ

จะเปดเพอแลกเปลยนสสารและพลงงานจากสงแวดลอมภายนอก สวนการแพทยทางเสรมและทางเลอก

อนเปนแนวการแพทยกระแสรองทมหลกการและวธบ�าบดทเรมเปนทยอมรบวามความปลอดภย (Caroline A Smith et al. 2012 : 88) วธบ�าบดดงกลาวมความหลากหลายถง 18 วธบ�าบด (นบเฉพาะทเลอกน�ามา

ใชในงานวจยเทานน) ภายใตกลมทถกจ�าแนกออกเปน 5 กลมไดแก (1) กลมการบ�าบดโดยใชจตประสาน

กาย (Mind-Body Interventions) ซงม 3 วธบ�าบดคอ ลมหายใจบ�าบด การเคลอนไหวบ�าบด และจตบ�าบด

(2) กลมการบ�าบดโดยใชสารชวภาพ (Biologically Based Therapies) ซงม 4 วธบ�าบดคอ แมคโครไบ

โอ-ต กส อาหารสมดล ก รด -เบส ปสสาวะบ�าบด และโฮมโอพาธย (3) กลมการบ�าบดโดยใชหตถการ


(Manipulative and Body-Based Methods) ซงม 3 วธบ�าบดคอ การจดแนวกระดกสนหลง การจดทา

บ�าบด และการนวดกดจดสะทอนฝาเทา (4) กลมการบ�าบดโดยใชพลงงาน (Energy Therapies) ซงม 4

วธบ�าบดคอ พลงสมดลจกระ พลงลมปราณ สนามพลงงานในมนษย และเรก (5) กลมระบบการแพทย

ทางเลอก (Alternative Medical Systems) ซงม 4 วธบ�าบดตามแนวทางของแตละระบบคอ อายรเวท

การแพทยแผนจน การแพทยแผนธเบต และการแพทยแผนไทย ตามล�าดบ

จะเหนไดวาทงพระพทธศาสนาและการแพทยในวทยาการสมยใหมมวธการจดดลยสมพนธของ

ระบบภายในรางกายมนษยทสอดรบกนอย ดงนน เมอน�าศาสตรทงสองมาบรณาการเขาดวยกนแลวจะได

ผลลพธทจะสามารถตอบทกประเดนค�าถามทงหมดทไดกลาวไวในเบองตนไดเปนอยางด

3. การศกษาแนวทางการจดดลยสมพนธฯ ในเชงพทธบรณาการ

มรรควธหรอแนวทางการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษย ในทนจะตองสอดคลอง

กบเปาหมาย (พระพรหมบณฑต. 26 กนยายน 2556 : สมภาษณ) ซงหมายถงภาวะสมดลทเกดขนอนเปน

ผลมาจากการปฏบตตนตามมรรควธนน ๆ เปนนโรธของแตละระดบทไมมความเบยงเบนเกดขน หรอเรยก

วาเปนเกณฑชวดชวตทสมดล 4 มต คอ ดลยภาพรางกาย ดลยภาพพฤตกรรม (ศล) ดลยภาพจตใจ และ

ดลยภาพปญญา ตามล�าดบ วธการทง 6 มดงตอไปน

3.1 วธการจดดลยสมพนธลมหายใจเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการขอปฏบต 4 ประการ

ของพระพทธศาสนาเรองการก�าหนดรลมหายใจเขาออกตามแนวอานาปานสต (ม.อ. (ไทย) 14/154/197)

คอ การนง ตงสต หายใจใหลกและชา และจดจออยางตอเนองทง 16 ขนตอน ตามล�าดบ โดยการใชทฤษฎ

และวธบ�าบดจากการแพทยทางหลก รวมถงการแพทยทางเสรมและทางเลอก ทงสน 10 ทฤษฎและวธ

บ�าบดไดแก ทฤษฎภาวะธ�ารงดล ทฤษฎดลยสมพนธ ลมหายใจบ�าบด การเคลอนไหวบ�าบด แมคโครไบโอ

ตกส พลงลมปราณ อายรเวท การแพทยแผนจน การแพทยแผนธเบต และการแพทยแผนไทย ตามล�าดบ

วธบ�าบดดงกลาวสอดคลองกบพระพทธศาสนาในเรองการใหความส�าคญกบการหายใจอยางมคณภาพ

คอหายใจเขาและออกใหลกและชาอยางมสตก�ากบ ไมรบเรงจนเกนไป

3.2 วธการจดดลยสมพนธมหาภตรปเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการวธการของพระพทธ

ศาสนาเรองมหาภตรป (ดน น�า ไฟ และลม ทรวมกนเปนรางกาย) คอการบรหารมหาภตรปคอรางกายนดวยปจจย 4 (ว.ม. (ไทย) 4/73/101-102) อยางพอเพยงตามหลกสนโดษ (ข.จ. (ไทย) 03/9/73) โดยใช

ทฤษฎและวธบ�าบดจากการแพทยทางหลก รวมถงการแพทยทางเสรมและทางเลอก ทงสน 8 ทฤษฎและ

วธบ�าบดไดแก ทฤษฎภาวะธ�ารงดล ทฤษฎดลยสมพนธ แมคโครไบโอตกส โฮมโอพาธย อายรเวท การแพทยแผนจน การแพทยแผนธเบต และการแพทยแผนไทย ตามล�าดบ วธบ�าบดดงกลาวสอดคลองกบ

พระพทธศาสนาในเรองการรจกใชทรพยากรอยางเหมาะสมเปนประโยชนตอรางกายทงในเรองอาหาร

เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

3.3 วธการจดดลยสมพนธอาหารเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการ 4 วธการของพระพทธ

ศาสนาเรองอาหารทกลนกน คอบคคลจะตองรประมาณในการบรโภค (โภชเน- มตตญญตา) (ม.ม. (ไทย)


12/63/55) และใชกศโลบายของพระสารบตรทวา “พงเลกฉนกอนอม 4-5 ค�า แลวดมน�า” (ข.เถร. (ไทย)

26/982/500) รวมถงบรโภคสงทยอยงาย (ปรณตโภช) (อง.ปญจก. (ไทย) 22/125/205) ตลอดจนพจารณา

ความเปนปฏกล (อาหาเรปฏกลสญญา) (ส�.ม. (ไทย) 19/250/195) โดยใชทฤษฎและวธบ�าบดจากการ

แพทยทางหลก รวมถงการแพทยทางเสรมและทางเลอก ทงสน 9 ทฤษฎและวธบ�าบดไดแก ทฤษฎภาวะ

ธ�ารงดล ทฤษฎดลยสมพนธ แมคโครไบโอตกส อาหารสมดลกรด-เบส ปสสาวะบ�าบด อายรเวท การแพทย

แผนจน การแพทยแผนธเบต และการแพทยแผนไทย ตามล�าดบ ซงสอดคลองกบพระพทธศาสนาในเรอง

การรจกบรโภคอาหารทงายแกการยอยและเปนประโยชนแกรางกาย

3.4 วธการจดดลยสมพนธ ไฟธาตเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการวธการของพระพทธ

ศาสนาเรองอณหภมทเหมาะสม (อตสปปายะ) คอการเลอกอยในสถานทสบายและหลกเลยงการอยในท

มภมอากาศท ไมรอนหรอไม เยนจนเกนไป โดยใชทฤษฎและวธบ�าบดจากการแพทยทางหลก รวมถงการ

แพทยทางเสรมและทางเลอก ทงสน 7 ทฤษฎและวธบ�าบด ไดแก ทฤษฎภาวะธ�ารงดล ทฤษฎดลยสมพนธ

แมคโครไบโอตกส อายรเวท การแพทยแผนจน การแพทยแผนธเบตและการแพทยแผนไทยตามล�าดบ วธ

บ�าบดเหลานสอดรบกบพระพทธศาสนาโดยเฉพาะในเรองอณหภมความรอนทงภายในและภายนอกรางกาย

อยางสมพนธกน

3.5 วธการจดดลยสมพนธอรยาบถเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการวธการของพระพทธ

ศาสนาเรองอรยาบถ คอการบรหารอรยาบถใหสม�าเสมอโดยใชทฤษฎและวธบ�าบดจากการแพทยทางหลก

รวมถงการแพทยทางเสรมและทางเลอก ทงสน 9 วธบ�าบด ไดแก การเคลอนไหวบ�าบด แมคโครไบโอตกส

การจดแนวกระดกสนหลง การจดทาบ�าบด การนวดกดจดสะทอนฝาเทา อายรเวท การแพทยแผนจน การ

แพทยแผนธเบต และการแพทยแผนไทย ตามล�าดบ ซงสอดรบกบพระพทธศาสนาในแงของการเคลอนไหว

อรยาบถอยางเนนชาสอดประสานกบการควบคมลมหายใจและการควบคมสภาพจตใจทงหมดรวมกน

3.6 วธการจด ดลยสมพนธวญญาณธาตเชงพทธบรณาการ เปนการบรณาการวธการของ

พระพทธศาสนาเรองการตงสตก�าหนดพจารณาตามแนวสตปฏฐาน 4 (ม.ม (ไทย) 12/106/101-102) รวม

ถงการด�ารงชวต ดวยการตงสตพจารณากจกรรมในชวตประจ�าวนอยเสมอ ซงเรมตนดวยการปรบสภาพ

วญญาณธาตโดยใชวธบ�าบดจากการแพทยทางเสรมและทางเลอกหมดทง 18 วธบ�าบด ซงทงหมดใหความส�าคญกบการพฒนาสภาพจตใจใหเกดสขภาวะทางใจเปนอนดบแรก จากนนจงจะสงผลใหเกดสขภาวะทาง

รางกายแบบเปนองครวมทงหมดในทสด

การศกษาแนวทางการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยในเชง พทธบรณาการทงหมดตามทไดกลาวมาแลวน เมอน�าเสนอเปนแบบจ�าลองจะมลกษณะตามแผนภมรปภาพท 3 ดงตอไปน


แผนภมรปภาพท 3 แบบจ�าลองบาลานซ: 6 องคประกอบแหงความสมดลของระบบภายในรางกายมนษย

(BALANCE Model: The Six Components to The Equilibrium of The Human

Body Systems)

จาก แผนภมรปภาพดงกลาว “แบบจ�าลองบาลานซ: 6 องคประกอบแหงความสมดลของระบบ

ภายในรางกายมนษย (BALANCE Model: The Six Components to The Equilibrium of The Human Body Sy stems)” ประกอบไปดวยองคประกอบ 4 สวนคอ (1) แกนกลาง แสดงถง 6 วธการจดดลย

สมพนธของระบบภายในรางกายมนษยของพระพทธศาสนา แทนดวยอกษรภาษาองกฤษตวแรกของแตละ

วธการ ทง 6 ตวคอ B-A-L-A-N-CE หมายถง องคประกอบทง 6 แหงความสมดล (2) วงกลมรอบแกน

ชน ท หนง แสดงถงการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยของกลมแพทยทางเสรมและทางเลอกทง 5 แบบ มการบ�าบดโดยใชจตประสานกาย เปนตน และสององคประกอบตอไปนคอ (3) วงกลม

รอบแกนชนทสอง และ (4) ขอบนอกสด แสดงถง 2 ทฤษฎของการแพทยทางหลก คอ ทฤษฎภาวะธ�ารง

ดล และทฤษฎดลยสมพนธ ตามล�าดบ มขอสงเกตวาพระพทธศาสนาจงเปนแกนหลกทมความส�าคญทสด สวนการแพทยในวทยาการสมย

ใหมเรมจากการแพทยทางหลกมทฤษฎภาวะธ�ารงดลและทฤษฎดลยสมพนธซงเขามามบทบาทในองค

ประกอบทง 6 โดยอธบายปรากฏการณตาง ๆ เกยวกบการรกษาสมดลของปจจยเกอหนนตอชวตทงภายใน


และภายนอก นอกจากนนกลมการแพทยทางเสรมและทางเลอกเนนการบ�าบดรกษาเปนหลก ดงนน สวน

ประกอบทงหมดจงประกอบกนเปนแบบจ�าลองซงมความสมพนธตอกนและกน และมเปาหมายในแตละ

ระดบทแตกตางกนไป

บทสรป ทงพระพทธศาสนาและการแพทยในวทยาการสมยใหมตางกมองวาสรรพสงลวนปฏสมพนธกน

อยางเปนกระบวนระบบทงรางกาย จตใจ และสงแวดลอม ระบบภายในรางกายมนษยกเชนเดยวกนจะ

ตองท�างานประสานสอดคลองกนอยางสมดล พอด เกอกลกน ไมท�าราย ไมท�าลายซงกนและกน ดงนน

แนวทางในการจดดลยสมพนธของระบบภายในรางกายมนษยเชงพทธบรณาการจงเปนเรองของขอปฏบต

ตนตามหลกทางสายกลางทหากน�ามาประยกตใชในชวตประจ�าวนแลวจะสามารถปองกนปญหาใหกบระบบ

ชวต และยงเกอกลแกการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา ทงในเรองของขอปฏบตเรองการก�าหนดลม

หายใจเขาออก การบรหารรางกายดวยปจจย 4 การบรโภคอาหารอยางมสต การอยในสถานททภมอากาศ

เหมาะสมแกรางกาย การบรหารอรยาบถอยางสม�าเสมอ และขอปฏบตตนทส�าคญทสดคอการปรบสภาพ

จตใจใหเกดความสมดลตามแนวสตปฏฐาน ทงหมดนเปนขอปฏบตตนเพอสรางดลยสมพนธใหกบรางกาย

และจตใจแบบเปนองครวมอยางแทจรง

บรรณานกรมบรรจบ บรรณรจ เปนผใหสมภาษณ สาน มหทธนาดลย เปนผสมภาษณ ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย

เมอวนท 25 กนยายน 2556.พรทพย โรจนสนนท เปนผใหสมภาษณ สาน มหทธนาดลย เปนผสมภาษณ ทส�านกงานปลดกระทรวง

ยตธรรม เมอวนท 14 ตลาคม 2556.พระพรหมบณฑต เปนผใหสมภาษณ สาน มหทธนาดลย เปนผสมภาษณ ทมหาจฬาลงกรณ-ราชวทยาลย

เมอวนท 26 กนยายน 2556.พระพทธโฆสเถระ. (2554) คมภรวสทธมรรค. แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย (อาจอาสภมหาเถร). พมพ

ครงท 10. กรงเทพมหานคร : ธนาเพรส.พระอปตสสเถระ. (2553) วมตตมรรค. พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต) และคณะ. แปลจากฉบบ

ภาษาองกฤษ ของพระเอฮารา พระโสมเถระ และพระเขมนทเถระ. พมพครงท 7. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . (2539) พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.


มหามกฏราชวทยาลย. (2534) พระไตรปฎกพรอมอรรถกถา แปล ชด 91 เลม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย.วชระ งามจตรเจรญ เปนผใหสมภาษณ สาน มหทธนาดลย เปนผสมภาษณ ทมหาวทยาลยธรรมศาสตร

เมอวนท 25 กนยายน 2556.Capra, Fritjof. (1997) The Web of Life: A New Scientific Understanding of Living Systems.

New York : Double Day.Carroll, R. L. (2007) “The Palaeozoic Ancestry of Salamanders Frogs and Caecilians”. Zoological

Journal of the Linnean Society. 150 (s.1) : page 1-14.Goodenough, Judith., McGuire, Betty. (2012) Biology of Humans Concepts Applications and

Issues. 4th ed. San Francisco : Pearson Benjamin Cummings.Martini, Frederic H., Nath, Judi L., Bartholomew, Edwin F. (2012) Fundamentals of Anatomy

& Physiology. 9th ed. San Francisco : Pearson Benjamin Cummings.Sherwood, Lauralee . (2010) Human Physiology: From Cells to systems. 7th ed. Canada :

Yolanda Cossio.Smith, Caroline A. et al. (2012) “Using a Delphi consensus process to develop an acupuncture

treatment protocol by consensus for women undergoing Assisted Reproductive Technol-ogy (ART) treatment”, BMC Complementary and Alternative Medicine. 12 : page 88.

Stefano, Vincent Di. (2006) Holism and Complementary Medicine: Origins and Principles. Crows Nest: Allen & Unwin.

Tate, Philip. (2012) Seeley’s Principles of Anatomy & Physiology. 2nd ed. New York : McGraw-Hill.Wible, J. R. et al. (2007) “Cretaceous eutherians and Laurasian origin for placental mammals

near the K/T boundary”. Nature. Vol. 447 No. 7147 : 1003-1006.Witmer, L. M. (2011) “Palaeontology: An icon knocked from its perch”. Nature. 475 (7357) :

page 458-459.

46 ปีที่ 9 ฉบับ ที่ 17 มกราคม...

Documents