Ivana Macuka

Anita Vuli-Prtori

Odjel za psihologiju Sveuilite u Zadru

Neke obiteljske odrednice astme kod djece i adolescenata

Definicija astme Astma je kronina respiratorna bolest ije su glavne

karakteristike ponavljani napadi poremeaja disanja

Osnovu astme ini priroena ili steena prenadraljivost dinoga sustava na razne podraaje, ukljuujui u prvom redu alergijske, ali i nealergijske podraaje kao to su infekcije, fizikalno-kemijski podraaji, klimatske i vremenske prilike, te psihoemocionalni faktori (Vukeli,1990; prema Tkali i sur., 1995).

Uobiajeni simptomi su: opstrukcije (blokade gornjih dinih puteva), dispneja (subjektivan osjeaj nedostatka zraka), kronian kaalj i negativne emocije (anksioznost)

Procjenjuje se da je u razvijenim zemljama ona glavni uzrok izostajanja iz kole i s radnog mjesta (Rietveld i Colland, 1999; prema Kneevi i Kardum, 2006)

Prevalencija astme Epidemioloka istraivanja pokazuju da se

prevalencija astme u pedijatrijskoj populaciji kree od 2 do 13% u razliitim podrujima svijeta (Aberle i Reiner-Banovac, 1998).

U naoj zemlji prevalencija astme u djece se prosjeno kree od 1.5% do 5% i predstavlja etvrtinu svih kroninih bolesti kod djece.

U 80% astmatine djece poetak bolesti je do 7 godine ivota (Mardei, 1991).

do 10. god ivota od astme boluje 2x vie djeaka nego djevojica, dok se tijekom adolescencije izjednaavaju te brojke

Vrste astme Ekstrinzina astma (alergije su najznaajniji i

najei uzrok astme u djece, ovaj tip astme je posredovan imunolokim putovima (visoka razina

imunoglobulina E IgE u krvi)

Intrinzina astma - izazvana emocionalnim faktorima (npr. stresom ili negativnim emocijama)

Prema godinjoj uestalosti astmaskih napadaja i teini klinike slike, astmu moemo podijeliti na:

blagu

srednje teku

teku

Obiteljski kontekst

ZATITNI FAKTORI

o roditeljska podrka,

ljubav

o razumijevanje

djetetovih problema i s

tim usklaena

oekivanja

o jasne obiteljske

komunikacije

o sigurna privrenost

RIZINI FAKTORI

o ravnodunost

o pretjerana kontrola

o grubost i

zanemarivanje

o problemi emocionalne

vezanosti i privrenosti

o nejasni komunikacijski

obrasci

Biobihevioralni obiteljski model astme

Beatrice Wood, 1999.

OBITELJ

bliskost, generacijska hijerarhija, kvaliteta roditeljskih odnosa, razumijevanje, trijangulacija

RODITELJI DIJETE

Privrenost / povezanost

BOLESNO DIJETE

Biobihevioralna reaktivnost (regulacija emocija), ponaanja vezana uz bolest

Metodologija Ispitanici: istraivanje je obavljeno na Djejem odjelu Ope

bolnice Zadar u pulmolokoj ambulanti na uzorku od 46 djece koja boluju od astme (38 djeaka i 8 djevojica) od 5. do 8. razreda osnovne kole (M=12.89, sd=1.37)

Sva djeca koja su sudjelovala u istraivanju boluju od astme EKSTRINZINOG TIPA , a s obzirom na vrstu astme 16 djece ima blagu astmu, 26 njih srednje teku, te 4 djece ima teku astmu

Postupak: Upitnici su primijenjeni individualno, podaci o bolesti su dobiveni od lijenika nakon to je dijete obavilo pregled.

Kontrolni uzorak djece (N=42) je formiran prilikom psihometrijske validacije Upitnika psihosomatskih simptoma - PSS (Vuli-Prtori, 2006)

Metodologija Mjerni instrumenti:

1. SKALA PERCEPCIJE OBITELJSKIH ODNOSA (Macuka, 2004) kojom se zahvaaju osnovne dimenzije roditeljskog ponaanja:

Emocionalnost (15 tvrdnji)

Kontrola (10 tvrdnji)

Na uzorku od 303 ispitanika dobivena je unutranja pouzdanost tipa Cronbach alfa od:

Emocionalnost - majka - =0.84

Emocionalnost otac - =0.85

Kontrola majka - =0.75

Kontrola-otac - =0.78

Simptomi u PSS - Upitnik psihosomatskih simptoma za djecu

i adolescente PSS (Vuli-Prtori, 2005)

SIMPTOMI: Pseudoneuroloki, Kardiovaskularni, Muskulatorni, Respiratorni, Gastrointestinalni, Dermatoloki, Bol/osjeaj slabosti

Skala uestalosti (Koliko esto si to doivio u posljednja 3 mjeseca?)

Skala subjektivne procjene ometanja (Koliko te to ometa u svakodnevnim aktivnostima)

Sastavni dio PSSa su i 3 dopunska pitanja: prvo se odnosi na procjenu vlastitog zdravstvenog statusa (to

misli, kakvo je tvoje zdravlje openito?)

drugo pitanje se nalazi na kraju liste simptoma i ukazuje na teinu navedenih simptoma (Da li si zbog navedenih zdravstvenih problema morao ii lijeniku?) i ispitanik odgovara zaokruivanjem odgovora DA ili NE;

tree pitanje daje uvid u ope zdravstveno stanje ispitanika i bolesti od kojih eventualno boluje (Boluje li od neke bolesti

poput astme, alergija, dijabetesa i sl.?)

Slika 1. Razlike u rezultatima na subskali

EMOCIONALNOST skale SPOO izmeu djece koja

boluju od astme (N=46) i zdrave djece (N=42)

36

37

38

39

40

41

emocionalnost

- mama *

emocionalnost

- tata*

djeca s astmom

zdrava djeca

Subskala EMOCIONALNOST skale SPOO

Prua mi sigurnost

Utjei me kad sam tuan

Prihvaa moje pogreke

Potie me da priam o stvarima koje su meni vane

Nije uz mene kada mi je potrebna

Ohrabruje me da uspijem u drugim aktivnostima izvan kole

Slika 1. Razlike u rezultatima na subskali

KONTROLA skale SPOO izmeu djece koja boluju

od astme (N=46) i zdrave djece (N=42)

11

11,5

12

12,5

13

13,5

14

14,5

kontrola -

mama

kontrola -

tata *

djeca s astmom

zdrava djeca

Subskala KONTROLE skale SPOO

esto mi dri predavanja kako se trebam

ponaati

Omalovaava me kada uinim neto pogreno

Pretjerano me kritizira

Stalno me ispituje

esto me ucjenjuje ako se ne drim

njenih/njegovih pravila ponaanja

Zakljuak

Rezultati pokazuju neke razlike u djejim procjenama varijabli obiteljskih odnosa:

djeca koja boluju od astme procjenjuju statistiki znaajno manjim pozitivne emocionalne aspekte u kontaktu s majkom i ocem u odnosu na skupinu zdrave djece

djeca koja boluju od astme procjenjuju znaajno viim stupanj kontrole od strane oca u odnosu na zdravu djecu

Istraivanje je provedeno u sklopu

znanstvenoistraivakog projekta

Psihosocijalni aspekti psihopatologije u djetinjstvu i adolescenciji

financiranog od strane Ministarstva znanosti i

tehnologije Republike Hrvatske pod brojem

0070012