Tema 4.

Supervizija bankarskog poslovanja sa osvrtom na BiHsamostalna ili pod kiobranom Centralne bankemogue prednosti i nedostaciSadraj

Pojam supervizije................................................................................................................ 3Razlozi provoenja supervizije........................................................................................... 4ta se kontrolie supervizijom ............................................................................................ 5Osnova za vrenje supervizije............................................................................................. 6Odluka o superviziji banaka............................................................................................ 6Bazelski komitet.............................................................................................................. 6Bazel II............................................................................................................................ 7Supervizija banaka u BiH ................................................................................................... 8Tipovi kontrole i metodologija rangiranja .......................................................................... 9Supervizija banaka u zemljama EU i zemljama bive Jugoslavije ................................... 11Tabela 1. Pristup superviziji finansijskog sektora u zemljama EU .......................... 12Aktuelna problematika supervizije banaka u BiH ............................................................ 13Institucionalni okvir .......................................................................................................... 14Analiza stanja u finansijskom sistemu BiH ...................................................................... 15Struktura i razvijenost finansijskog sektora .................................................................. 15Zakonska regulativa i trenutni institucionalni okvir ..................................................... 15Tabela 2: Finansijski sistem, zakonska regulativa i institucije nadzora u BiH......... 15Prijedlozi za izmjenu postojeeg oblika organizovanja supervizije ............................. 16Trendovi razvoja finansijskog sistema globalno i lokalno ............................................... 16Modeli supervizije ............................................................................................................ 17Slika 1. Modeli supervizije: ...................................................................................... 18Supervizija banaka u BiH pod kiobranom CBBH / da ili ne........................................ 19Tabela 3. Supervizija banaka u zemljama koje imaju CBA ..................................... 19Tabela 4. Presjek supervizije u zemljama sa CBA po kategorijama ........................ 20Politiki otpori procesima ujedinjenja .............................................................................. 20Osvrt na nastanak agencija za bankarstvo (FBA i ABRS) ........................................... 21Stav CBBH........................................................................................................................ 21Stav FBA i ABRS ............................................................................................................. 23Stav 'meunarodne zajednice' ........................................................................................... 23Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH ................................................. 24Tabela 5. Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH ......................... 24Zakljuak............................................................................Error! Bookmark not defined.Literatura ........................................................................................................................... 25

Obzirom da su vrene odreene izmjene ovog dokumenta, molim da zanemarite brojevestranica navedene u gornjem sadraju.

10Pojam supervizije

Bankarski sektor bitan je dio nacionalne privrede. Banke se bave prikupljanjem novanih sredstava, podravaju platni sistem i najvei su izvor novanih sredstava na tritu. Stabilno i sigurno poslovanje banaka stoga je izuzetno vano za razvoj sigurne i stabilne privrede. Zbog toga je supervizija banaka toliko vana i prihvaena.

ta podrazumjeva supervizija banaka? Supervizija banaka predstavlja provjeru boniteta i zakonitosti poslovanja banaka. Ona uspostavlja odravanje zdravog bankarskog sistema. Osim toga supervizija je duna i da provodi mjere za ozdravljenje banke, to jeste, da otvara i sprovodi steajni postupak i likvidaciju.

Bankarska supervizija ne obuhvaa samo provjeru da li je poslovanje banaka u skladu sa zakonima i propisima, ve procjenjuje i ocjenjuje kako banka upravlja rizicima kojima je izloena u svom poslovanju sa svrhom smanjenja mogunosti propasti banke. Ciljevi takvog pristupa su zatita tedia i deponenata te briga za stabilnost i sigurnost cjelokupnog bankarskog sistema. Drugim rjeima, supervizija ne vodi poslove umjesto uprava banaka niti provjerava svaku njihovu pojedinanu transakciju, ve procjenjuje kako banka prepoznaje, mjeri i upravlja rizicima. Takvi ciljevi ne mogu se postii samo klasinim, formalno-pravnim pristupom subjekata i objekta nadzora, ve je nuno razvijanje meusobnih odnosa kroz otvoreniji dijalog radi razumjevanja problema i okolnosti. Naime, nemogue je poslovanje banaka u potpunosti propisati da bi se smanjili rizici, niti je svaki rizik krenje zakona i propisa. Stoga je potrebno djelovati i davanjem preporuka, savjeta i upozorenja. Da bi se postigli ti ciljevi, mora biti zadovoljeno nekoliko uvjeta. Prvi je postojanje odgovarajue i mousobno konzistentne regulative, drugi je djelotvoran i kvalitetan nadzor, dok je trei, ne manje vaan, zdrava privreda i politiko okruenje.

Openito superviziju vre bankarski supervizori i vanjski revizori. Napominjemo da su u BiH to samo bankaraski revizori, jer vanjski revizori u svom obimu poslovanja nemaju superviziju banaka.

Bankarski supervizori primarno brinu o odravanju stabilnosti bankarskog sistema i unapreenju sigurnosti i zdravlja pojedinanih banaka kako bi zatitili interese deponenata. Stoga, supervizori prate sadanje i budue izglede za dobro poslovanje banaka i koriste njihove finansijske izvjetaje za unapreenje njihovog stanja i uspjenosti poslovanja. Vanjski revizor, s druge strane, primarno brine o redovitom izvjetavanju dioniara ili nadzornog odbora banke o financijskim izvjetajima banke. Revizor takoer ispituje upravu da bi od nje dobio odgovor na pitanje ima li ona spoznaju o dogaajima koji su se zbili ili o uvjetima koji su postojali u vremenu nakon razdoblja za koje je uprava napravila procjenu, a koji mogu biti izvorom znaajne sumnje u sposobnost banke da nastavi poslovati.

Bankarski supervizori brinu o odravanju zdravog sistema unutarnje kontrole koji je osnova sigurnoga i razboritog upravljanja poslovima banke. Vanjski se revizor, uveini situacija, zanima za procjenu unutranje kontrole kako bi utvrdio u kojem se stupnju moe osloniti na sistem prilikom planiranja i obavljanja revizije.

Bankovni se supervizori moraju uvjeriti da svaka banka vodi adekvatne isprave pripremljene u skladu s dosljednom raunovodstvenom politikom i praksom, koje omoguavaju supervizoru da procijeni finansijsko stanje banke i profitabilnost njezina poslovanja, kao i da procijeni objavljuje li banka redovito ili ini li dostupnim finansijske izvjetaje koji objektivno prikazuju njezino stanje. Vanjskom je revizoru vano da li banka vodi adekvatne i odgovarajue pouzdane poslovne knjige (s prateom dokumentacijom) koje joj omoguavaju pripremu finansijskih izvjetaja koja ne sadre netane prikaze koji bi bili vani i time omoguavaju vanjskom revizoru da da miljenje o tim izvjetajima.

Razlozi provoenja supervizije

Ima vie razloga zbog kojih je veoma vano da se provodi supervizija. Glavni odnjih su slijedei:

povjerenje u banke, stabilnost bankarskog sektora, domino efekat.

Banka poiva na povjerenju izmeu nje i klijenta. Povjerenje se samo jednom gubi i klijent se sigurno vie nee vratiti u banku sa kojom nije bio zadovoljen. Zbog toga je neizmjerno vano da se povjerenje izmeu klijenta i banke gradi kontinuirano i da se tome poklanja posebna panja u banci.

Stabilnost bankarskog sektora je opi interes drutva. Poto je finansijski sektor u BiH nerazvijen neophodno je osigurati visoki kvalitet supervizije nad bankama jer je to vaan faktor za stabilizaciju i opi interes drutva.

Kada govorimo o dominu efektu moemo rei da sve promjene koje se deavaju u jednoj banci utiu na drugu banku. Propadanje jedne banke povlai za sobom mnogo drugih efekata koji nisu u vezi samo sa tom bankom nego se odraavaju i na sve ostale.

Pored navedenih postoje i joe neki razlozi postojanaja supervizjije kao to su: zatita deponenata i kreditora smanjenje sistemskog rizika

Danas postoje mnogi novi koncepti zatite deponenata i kreditora koji ranije nisu bili u upotrebi a ovdje moemo spomenuti deregulaciju, sekjuritizaciju i internacionalizaciju.

Kako smo ve ranije naveli jedan od osnovnih razloga postojanja supervizije je izatita od rizika. Zbog toga supervizija stalno ocjenjuje i projenjuje kako bankeupravljaju rizicima kojima su izloene u svom poslovanju sa svrhom smanjenja mogunosti njihove propasti.

Supervizija bankarskih organizacija je jedan od osnovnih preduslova za:

uspostavljanje zdravog bankarskog sistema mininiziranje bankarskih rizika i ouvanje solventnosti banaka.

Razvijanje finansijskog sektora, kako smo ve ranije pomenuli neophodno je za uspostavljanje zdravog bankarskog sistema jer je on jedan od preduslova za dalji razvoj finansijskog sektora kod nas. Osim toga supervizijom se minimiziraju bankarski rizici. Naime, kroz analizu kreditnih, trinih i rizika deviznog kursa daju se smjernice kako da se oni minimiziraju. Supervizija treba da prinudi banke na bolje upravljanje kreditnim rizicima, ogranienje posuivanja i limite u koncentraciji kredita, jer su neke od banaka isuvie orijentisane na svoje dioniare i zadovoljavanje njihovih potreba. Domai supervizori se nisu ovim bavili u proteklom periodu, ali e to biti sve znaajniji problem u njihovim buduim aktivnostima.

I na kraju, kada govorimo o ouvanju solventnosti banaka, pod kojom podrazumijevamo da je realna vrijednost aktive jednaka obimu pasive u banci, moemo zakljuiti da bez uspjene supervizije banaka princip solventnosti ne bio u potpunosti ispotovan.

ta se kontrolie supervizijom

Nakon to smo objasnili ta je supervizija i koji su razlozi njenog sprovoenja rei emo neto i o tome ta se supervizijom kontrolie. U osnovi supervizijom se kontrolie slijedee:

Visina osnivakog kapitala Profesionalni i etiki kvaliteti Program aktivnosti Fer konkurentski odnosi i aktivnosti Kriminogene aktivnosti Potivanje zakonskih i podzakonskih propisa

Prilikom izdavanja dozvole (licence) od strane Agencije za bankarstvo Federacije BiH potrebno je, izmeu ostalog, ustanoviti i finansijsko stanje banke ukljuujui i osnivaki kapital. Supervizijom se sagledavaju i kontroliu i profesionalni i etiki kvaliteti pa se npr. analizira koliko su kadrovi u banci edukovani. Supervizori banaka moraju biti uvjereni da su banke uspostavile i da slijede adekvatne politike, prakse i procedure u poslovanju. Osim toga supervizori banaka moraju odrediti da banke imaju adekvatne politike, prakse i procedure ukljuujui i striktna pravila poznavanja komitenata, koji treba da promoviu visoke profesionalne i etike standarde u finansijskom sektoru i da sprijee namjerno ili nenamjerno iskoritavanje banke od stranekriminalnih faktora. Naravno supervizijom se kontrolie i potivanje zakonskih i podzakonskih akata odnosno supervizijom se provjerava da li je banka poslovala po zakonskim i podzakonskim aktima.

Osnova za vrenje supervizije

Odluka o superviziji banaka

Na alost svima nam je poznato da kod nas jo uvijek ne postoji zakon o superviziji na nivou Federacije BiH, a da ne govorimo o zakonu na nivou cijele drave. Takoer i samu superviziju izvravaju dvije agencije Agenija za bankarstvo FBiH (u daljem tekstu FBA) i Agencija za bankarstvo RS-e. O radu agencija e biti govora u slijedeem poglavlju a mi emo se ovdje zadrati na Odluci o supervizji banaka na osnovu koje se vri supervizja kod nas. Ovom odlukom se blie propisuju osnovne nadlenosti Agencije za bankarstvo, odgovornost u postupku kontrole, usmjeravanja i unapreenja rada banaka. Osnovni cilj ove odluke je uspostavljanje optih kriterija za sprovoenje zakonskih nadlenosti i odgovornosti FBA u donoenju odluka i rjeenja, izdavanju naloga i izricanju mjera zavisno od vrste prekraja, opte ocjene kvaliteta poslovanja, odnosno finansijskog stanja banke.Predmet i sadaj supervizije koju provodi FBA obuhvata kontrolu zakonitosti rada, primjenu polisa i odravanje propisanih standarda. Primjena naela zakonitosti i odavanje propisanih standarda su primarna odgovornost organa upravljanja, nadzora i rukovoenja u bankama i predstavljaju minimalan uslov za uspjeno i stabilno funkcionisanje banaka.Propisi na osnovu kojih radi FBA zasnivaju se na osnovnim principima (naelima) Bazelskog komiteta. Zbog toga emo u nastavku pojasniti ta u osnovi predstavlja Bazelski komitet.

Bazelski komitet

Bezelski komitet za nadzor banaka (Basle Committee on Banking Supervision) je organizacija koja utvruje osnovne meunarodne standarde u podruju bankarskog poslovanja i bankarske supervizije. Osnovan je 1975. godine od strane guvernera centralnih banaka visokorazvijenih zemalja. Sastavljen je od guvernera centralnih banaka12 zemalja (SAD, Njemaka, Japan, Velika Britanija, Belgija, Kanada, Francuska, Italija,Luksemburg, Holandija, panija, vedska, vicarska).

Bazelski komitet tretira pitanja:1. Meunarodne saradnje u superviziji2. Unapreenja supervizorskog razumijevanja i kvalitetu supervizije iromsvijeta3. Razmjene informacija na osnovu nacionalnih sporazuma o superviziji4. Unapreenja efektivnosti tehnika za superviziju meunarodnog bankarskogposlovanja5. Uspostavljanja minimalnih standarda supervizije.

Prudencijalni ili opreznosni propisi (u obliku principa), koje za poslovanje i nadzor banaka (superviziju) donosi Bazelski komitet, nisu automatski pravno obavezujui za bankarske institucije ve tek kada ih u vidu zakona usvoje parlamenti zemalja. S ciljem da promovie i obezbijedi cjelokupnu makroekonomsku i financijsku stabilnost, Bazelski komitet za superviziju je 1997. godine usvojio dvadeset pet osnovnih principa koji se moraju potivati da bi supervizorski sustav bio efikasan. Principi su minimalni zahtjevi koje treba ispuniti i u mnogim sluajevima neophodno ih je dopuniti drugim mjerama kako bi se zadovoljili specifini uvjeti ili regulirali rizici u finansijskim sistemima pojedinih zemalja. Principi se odnose na preduvjete za efikasnu superviziju banaka (princip br. 1), izdavanje dozvola i vlasnikih struktura (princip br. 2 do 5), opreznosne propise i zahtjeve (princip br. 6 do 15), metode za stalnu superviziju banaka (princip br. 16 do20), neophodne informacije (princip br.21), ovlatenja supervizora (princip br. 22) i prekogranino bankarstvo (princip br. 23 do 25). Zakonski i podzakonski okvir za poslovanje banaka u Federaciji BiH su konzistentni meunarodnim standardima. Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o bankama iz augusta 2002. godine je normirano (lan 69.) da Propisi koje donosi Agencija zasnivaju se na osnovnim principima za superviziju banaka koje objavljuje Bazelski komitet za superviziju banaka. FBA se u cjelini pridravala ove norme pri pripremi i usvajanju podzakonske regulative koja se primjenjuje od poetka 2003. godine, a u regulativu su ugraene i neke od normi Evropskih bankarskih direktiva.

Bazel II

Trenutno najvei broj zemalja je usmjeren prema prouavanju i usvajanju principa Bazela II, koji predstavlja novi okvir za mjerenje rizika. Idejna koncepcija Bazela II je poveati osjetljivost na rizike kod finansijskih institucija.

Osnovni ciljevi Bazela II su:

unapreenje sigurnosti i stabilnosti finansijskog sistema, ira disperzija rizika (kreditni, operativni, trini), stvaranje uslova za konkurentsku jednakost banaka i stvaranje prikladnih pristupa odreivanju adekvatnosti kapitala.

Jedan od osnovnih stubova Bazela II je i supervizijski nadzor nad bankama, koji definie pravila ija primjena e biti predmet supervizije od strane lokalnog supervizora. Supervizijski proces karakterie nekoliko osnovnih osobina. Osnovni cilj ovog procesa je osigurati adekvatnost kapitala banke. Pored toga potrebno je uspostaviti adekvatnost metoda za mjerenje rizika i korektivne mjere (npr. unapreenje metoda ili zahtijev za dodatnim kapitalom).Tendencija nae zemlje je da usaglasi principe rukovoenja sa Bazelom I, dok se Bazel II i efekti njegovog prihvatanja tek teoretski razmatraju. Postoje pojedinani napori nekih najjaih banaka sa ovog prostora da izvre pripreme za prihvatanje i ovih principa. Osnovni problem je u tome to taj proces zahtijeva mnogo finansijskih sredstava kao i ulaganja u ljudske resurse i tehnologiju.

Supervizija banaka u BiH

Supervizija bankarskog sistema u BiH povjerena je enititetskim agencijama za bankarstvo (Agencija za bankarstvo FBiH i Agencija za bankarstvo RS). Znaajno je istai da su ove dvije agencije gotovo potpuno usaglaene u pogledu supervizije, te se njihov rad zasniva na usaglaenim aktima.

Agencija za bankarstvo FBiH, kao neovisna, samostalna i neprofitna institucija za nadzor i licenciranje banaka, osnovana je u drugoj polovini 1996. godine. Njen rad od poetka je usmjeren na stvaranje jakog i stabilnog bankarskog sistema, trino orijentisanog i oslonjenog na meunarodne standarde poslovanja i supervizije banaka. Zakonom o Agenciji utvreni su njeni osnovni zadaci, koji se svode na izdavanje dozvola za osnivanje i rad banaka, donoenje podzakonskih akata, nadziranje rada banaka i poduzimanje mjera u skladu sa zakonom, to ukljuuje i uvoenje postupaka privremene uprave i likvidacije banaka, odnosno iniciranje postupka steaja. Propisi koje donosi Agencija zasnivaju se na osnovnim principima koje objavljuje Bazelski komitet za superviziju banaka.

Agencijom upravlja Upravni odbor Agencije, koji se sastoji od pet lanova koje imenuje Parlament na prijedlog Vlade FBiH. Upravni odbor nadzire poslovanje Agencije i preduzima mjere za djelotvorno i racionalno obavljanje predvienih poslova.

Direktor Agencije predstavlja Agenciju, rukovodi njenim radom i odgovoran je za njega. Direktor, zajedno sa zamjenikom direktora Agencije, uestvuje u radu Upravnog odbora, ali nema pravo glasa. Za svoj rad odgovorni su Upravnom odboru i Vladi FBiH, te Parlamentu koji ih imenuje na prijedlog Vlade. lan Upravnog odbora ne moe biti radnik Agencije ili komercijalne banke.Agencija ima svoj statut, kojim se naroito ureuju:

Organizacija i nain poslovanja Agencije Nain rada Upravnog odbora Ovlatenje za zastupanje Agencije i potpisivanje dokumentacije Prava, obaveze i odgovornosti osoba koje obavljaju poslove i zadatke saposebnim ovlatenjem i odgovornostima Druga organizacijska pitanja u vezi sa poslovanjem Agencije.Sredstva za rad Agencije osiguravaju se iz: Naknade za izdavanje dozvola za rad banaka Mjesene naknade koju banka izdvaja za nadzor svog poslovanja Naknade za obavljanje drugih poslova iz djelokruga Agencije.Na osnovu godinjeg priliva sredstava, viak prihoda u odnosu na trokove, prenosi se u narednu godinu. Ukoliko banka propusti da plati Agenciji propisanu naknadu, Agencija e oduzeti banci dozvolu za rad. Propise o visini naknade i drugih prihoda donosi Upravni odbor Agencije, uz saglasnost Vlade. Ovim propisima mogue je predvidjeti vee naknade za rad u bankama koje pored preduzimanja uobiajenih aktivnosti zahtijevaju i preduzimanje dodatnih aktivnosti.

Banke su dune dostavljati Agenciji izvjetaje i druge podatke po vrsti, obimu i rokovima u skladu sa zahtjevima Agencije. Banke su takoe dune predati Agenciji revidirane bilanse i druge finansijske izvjetaje do 31.03. tekue godine za prethodnu godinu. Agencija propisuje minimum obima, oblik i sadraj programa ekonomsko - finansijske revizije planirane za banke. Agencija ima pravo da odbije navedeni izvjetaj i zahtijeva novi izvjetaj, koji e izraditi ovlateni revizor kojeg imenuje Agencija, na teret banke.

Agencija je duna dostaviti Vladi izvjetaj o poslovanju, koji sadri analizu stanja bankarskog sektora i opis aktivnosti Agencije tokom izvjetajne godine. Upravni odbor mora odobriti izvjetaj prije podnoenja. Agencija je duna dostaviti Vladi polugodinje izvjetaje o svojim aktivnostima, te o stanju i razvoju finansijskih institucija pod njenom jurisdikcijom. Svake godine federalna organizacija nadlena za reviziju vri pregled rauna i knjiga Agencije, na osnovu ega izdaje izvjetaj o reviziji Vladi FBiH i Agenciji.

U proteklim godinama Agencija za bankarstvo FBiH je, prema ocjenama domaih i stranih eksperata, dostigla visok nivo profesionalnosti. Ona upoljava strunjake koji imaju najbolje ekspertize iz oblasti supervizije, steene kroz mnogobrojne edukacije u zemlji i inostranstvu.

S ciljem da zatiti novac i interese deponenata, Agencija je u periodu od svog osnivanja do kraja 2005. godine uvela mjere (privremene uprave, likvidacije ili steaja) u25 banaka. Privremena uprava je uvedena u 23 banke, bez postupka privremene uprave u jednoj banci je pokrenut steajni postupak, te u jednoj likvidacioni postupak. Od 25 banaka u kojima su poduzete mjere, postupak je okonan u 10 banaka.

Tipovi kontrole i metodologija rangiranja

Agencija je ovlatena da vri kontrolu banaka, da pregleda i pribavlja kopije poslovnih knjiga, dokumenata i rauna. Takoe je ovlatena da izdaje naloge da bi osigurala poslovanje banaka u skladu sa zakonom.Postoje dva osnovna tipa kontrole banaka, a to su:

Off-site kontrola: zasniva se na praenju izvjetaja, informacija i podataka kojise dostavljaju od strane banakaOn-site kontrola: zasniva se na neposrednom pregledu poslovnih knjiga, knjigovodstvene i druge dokumentacije u bankama.U obavljanju kontrole, supervizor na bazi svog metodolokog pristupa vri permanentno rangiranje banaka. Rangiranje e omoguiti blagovremenu identifikaciju potencijalnih problema u odreenoj banci ili cjelokupnom bankarskom sektoru.

CAMELS predstavlja meunarodno prihvaenu metodologiju na bazi koje se vri permanentno rangiranje banaka. Ovim sistemom rangiranja za svaku banku se utvruje zbirni (kompozitni) rejting baziran na procjeni glavnih komponenti finansijskog stanja i poslovanja banaka.

Upravni odbor Agencije za bankarstvo FBiH donio je 19.12.2002. godine akt Kriterija za interno rangiranje banaka od strane Agencije. Ovim aktom utvreni su kriteriji za jedinstveni interni sistem za rangiranje banaka (JISRB) od strane Agencije zasnovan na meunarodnim principima za superviziju banaka, Zakonu o bankama i propisima Agencije FBiH.

Putem posebnih JISRB tehnika i procjena, Agencija utvruje ocjenu solidnosti bankarskih organizacija na jedinstven odnosno jednoobrazan nain. Opi predmet razmatranja pri rangiranju banaka u okviru JISRB su finansijski, upravljaki i rukovodni faktori banaka kao i faktori ispunjenja svih propisanih zahtjeva. Cilj Agencije jeste da osigura rangiranje svih banaka na jedinstven i sveobuhvatan nain, kao i da svoje kontrolne aktivnosti jae fokusira na banke koje su optereene finansijskim i operativnim slabostima (odnosno na banke ije poslovanje poprima nepovoljne trendove). Pored navedenog, JISRB slui Agenciji i kao instrument za praenje opih trendova solidnosti i sigurnosti ukupnog bankarskog sistema, ime joj prua mogunost za efikasnije provoenje njene osnovne misije u gradnji, odravanju i zatiti stabilnosti i javnog povjerenja u bankarski sistem.

Postupkom rangiranja svakoj bankarskoj instituciji se utvruje i dodjeljuje jedinstveni (kompozitni) rang koji je zasnovan na pojedinanim rangovima est osnovnih komponenti finansijskog i operativnog stanja banke (dakle rije je o meunarodnom metodu CAMELS). Osnovne komponente finansijskog i operativnog stanja za koje se utvruju pojedinani rangovi iz kojih se izvodi kompozitni rang su:

Capital - adekvatnost kapitala banke Assets - kvalitet aktive banke Management - kvalitet organa upravljanja i rukovoenja bankom Equity - kvalitet i nivo profitabilnosti banke Liquidity - adekvatnost likvidnosti banke Sensitivity - osjetljivost na trini rizik

Kompozitni rang i rangovi pojedinanih komponenti se utvruju numeriki u rasponu od 1 do 5. Rang 1 predstavlja najvii nivo, odnosno najkvalitetnije i veoma uspjeno poslovanje i upravljanje rizikom, te najnii nivo supervizorske zabrinutosti. Rang 5 predstavlja najnii nivo odnosno kritino loe i neuspjeno poslovanje i upravljanje rizikom koje zahtijeva ekstremnu supervizorsku brigu i ekstremna rjeenja.Prilikom utvrivanja kompozitnog ranga nekim pojedinanim komponentama moe da se da vei znaaj nego ostalim, a zavisno od konkretnog profila i konkretne situacije u konkretnoj banci. Dakle, na kompozitni rang moe znatnije od drugih ili odluujue da utie bilo koji od pojedinanih faktora koji ima poseban uticaj na ukupno stanje i nivo solidnosti banke. Kompozitni rang ne moe i ne smije predstavljati samo prostu aritmetiku sredinu svih rangova pojedinanih komponenti.

Sposobnost organa banke da uspjeno odgovore na promjene koje se javljaju i da se pripreme za efikasno upravljanje rizicima koji mogu da iskrsnu zbog promijenjenih uslova poslovanja ili za pokretanje novih aktivnosti banke i uvoenje novih bankarskih proizvoda, predstavlja jedan od posebno znaajnih faktora u procjeni profila ukupnog rizika odreene banke i predmet ozbiljne supervizorske panje. Upravo zbog toga, komponenti kvaliteta organa upravljanja i rukovoenja pridaje se poseban znaaj.

Rang banke utvren u skladu sa ovim kriterijima predstavlja poslovnu tajnu Agencije i banke na koju se odnosi, a slui iskljuivo za njihove interne potrebe. Agencija moe traiti od banaka da prema ovim kriterijima i same utvrde svoj rang i da je o tome izvijeste na odgovarajuem obrascu koji e biti priloen uz zahtjev Agencije.

U sluaju novoosnovane banke u kojoj se nisu stekli uslovi za primjenu svih kriterija za rangiranje, ocjenom se obuhvataju samo primjenjivi kriteriji sa posebnom napomenom da se radi o novoosnovanoj banci.

Za uspjeno obavljanje bankarske aktivnosti koja e obezbijediti stabilan i efikasan bankarski sistem, odluujua je uloga organa upravljanja, nadzora i rukovoenja u bankama. Rezlutat obavljene kontrole jeste izvjetaj u kome se konstatuje stanje banke, uoeni prekraji, nepravilnosti i slabosti, a koji se dostavlja banci. Banka ima pravo prigovora na ispostavljeni izvjetaj. Nakon isteka roka za prigovor ili nakon razmatranja prigovora banke, predlau se odgovarajue mjere o korektivnim aktivnostima banke u cilju otklanjanja uoenih nepravilnosti i slabosti u poslovanju.

Supervizija banaka u zemljama EU i zemljama bive Jugoslavije

Problematika supervizije bankarskog sistema, ali i cjelokupnog finansijskog sistema, zasigurno je jedno od najaktuelnijih pitanja ekonomije svake zemlje. Dok se neke zamlje okreu ka modelu supervizije cjelokupnog finansijskog sistema, dakle trita vrijednosnih papira, drutava za osiguranje i bankarskog sistema, od strane jednog tijela, druge zemlje, poput npr. Francuske, imaju relativno veliki broj tijela za superviziju cjelokupnog finansijskog sistema. Sa ciljem da se posmatrana problematika to vie priblii, doli smo do sljedeih podataka o broju institucija i nadlenostima istih u nekim od zemalja lanica EU.Tabela 1. Pristup superviziji finansijskog sektora u zemljama EUBrojinstitucija nadlenih za superviziju

Drava

Nadlenost

1 Austrija FMA-cjelokupna finansijska supervizija1 Belgija CBFA-cjelokupna finansijska supervizija1 Danska DFSA-cjelokupna finansijska supervizija

1 Irska Centralna banka i uprava za finansijske usluge (CBFSAI)

1 Njemaka BaFin-cjelokupna finansijska supervizija1 vedska SFSA-cjelokupna finansijska supervizija1 VelikaBritanija FSA-cjelokupna finansijska supervizija2 Finska FFSA-supervizija banakaISA-supervizija osiguranjaBanka Slovenije-supervizija banaka3 Slovenija SMA-trite vrijednosnih papiraISA-drutva za osiguranjeKNM-supervizija banaka (u okviru Centralne banke)3 Poljska KPWiG-trite vrijednosnih papiraKNUiFE-supervizija osiguravajuih drutava imirovinskih fondovaCentralna banka3 Grka Komisija za trite kapitalaDirekcija za drutva za osiguranje i aktuareCentralna banka-supervizija banaka3 Italija CONSOB-supervizija trita kapitalaISVAP-supervizija drutava za osiguranje

Centralna banka-bonitetni nadzor finansijskog sistema3 Nizozemska PVK-nadzor mirovinskih fondova i osiguranjaAFM-nadzor zatite zakonitosti poslovanja

CB-nadlena za banke i investicijske tvrtke (zasebnainstitucija veoma povezana sa centralnom bankom)6 Francuska CECEI-izdavanje odobrenja za rad banakaCRBF-donoenje regulative za superviziju banakaCOB i CMF-sektor vrijednosnih papiraCCA-trite vrijednosnih papira

Izvor: ECB i web stranice

Iz navedene tebele moe se lako zakljuiti da postoji jako veliki broj moguih rjeenja za superviziju cjelokupnog finansijskog sistema.Kada je rije o ostalim zemljama bive Jugoslavije, moemo rei da je za superviziju banaka zaduena centralna banka svake pojedine zemlje. Tako je u Republici Hrvatskoj za superviziju bankarskog sektora nadlena Hrvatska Narodna Banka. Meutim, pored Hrvatske Narodne Banke postoje jo 4 institucije nadlene za superviziju finansijskih institucija i trita, i to: Komisija za vrijednosne papire, Direkcija za nadzor drutava za osiguranje, Agencija za nadzor mirovinskih fondova i osiguranja i Ministarstvo financija- Uprava za financijski sustav. Kada je rije o Republici Makedoniji, supervizija bankarskog sektora je u nadlenosti Narodne Banke Republike Makedonije, odnosno Direkcije za superviziju i Direkcije za bankarsku regulativu. Narodna Banka Srbije, kao i Centralna Banka Crne Gore, nadlene su za superviziju bankarskog sektora unutar svojih teritorija. Tendencija svake od navedenih banaka jeste unapreenje postojeeg modela supervizije, te njegovo maksimalno usaglaavanje sa postavkama Bazelskog komiteta.

Aktuelna problematika supervizije banaka u BiH

Ve ranije smo naglasili da je supervizija bankarskog sektora u BiH podijeljena izmeu entiteta. Obje entitetske agencije za bankarstvo su uloile znaajne napore da se tehniki i kadrovski ojaaju. Naime, kvalitet supervizije nad bankama je vaan faktor za stabilizaciju sektora. Postoji potreba za unapreenjem supervizije banaka, kako bi se omoguio pravovremen i kvalitetan nadzor i osigurali jednaki uslovi za poslovanje banaka u cijeloj zemlji.

U posljednjih sedam godina sve je vea poslovna saradnja izmeu banaka u BiH. Pojedine banke otvaraju svoje filijale u oba entiteta. Banke iz FBiH imaju poslovne jedinice u RS-u i Brko distriktu, i obratno. Neophodno je jaati koordinaciju rada izmeu entitetskih agencija za bankarstvo. Naroito je vano nastaviti usklaivanje bankarske regulative sa Bazelskim principima i smjernicama EU.

Postoje miljenja da bi trebalo razmotriti mogunost uspostavljanja jedinstvene Agencije za superviziju banaka na nivou BiH. Naime, smatra se da bi takav potez smanjio trokove supervizije banaka, omoguio bolju iskoritenost kapaciteta, te ojaao jedinstvenost ekonomskog prostora u BiH.

S druge strane, predstavnici OHR-a naglaavaju potrebu da se centralizuje nadzor nad bankama u BiH, koja bi bila u nadlenosti Centralne banke, kako bi se ojaao bankarski sistem u naoj zemlji. Smatra se da bi takav potez doprinio veem povjerenju u bankarski sistem, privlaenju stranih investitora, smanjenju kamatnih stopa, te poveanju neophodnih kredita koji bi bili dostupni malim i srednjim preduzeima.

I guverner Centralne banke Kemal Kozari insistirao je na prelasku supervizije u Centralnu banku, jer smatra da e se na taj nain bolje zatititi interesi graana i deponenata. Prema procjenama Centralne banke, formiranje jedinstvene agencije za nadzor finansijskog sistema ne bi bio lak korak. Oni smatraju da bi integracija najlake prola kroz Centralnu banku, jer ona nudi decentralizovani model. Naime, i dalje bi ostale agencije za bankarstvo na terenu, u Banjoj Luci i Sarajevu, kao filijale CBBiH, s tim tobi formirali odbor za superviziju pri CBBiH. On bi donosio kljune odluke o izdavanju i oduzimanju licenci, donoenju propisa, te bi formirao mjeovite kontrole za superviziju komercijalnih banaka na cijelom prostoru BiH. Postavlja se pitanje koliko bi ovakava zamisao CBBiH doprinijela smanjenju trokova, kao i mogunosti da se uspjeno definie uloga i odgovornost odbora i filijala predloenog modela.

Nasuprot navedenom miljenju CBBiH, kljuni ljudi RS naglaavaju da su uslovi za bankarsko poslovanje u entitetima potpuno isti, te da banke rade po zakonima i propisima koji se pripremaju u dogovoru sa CBBiH. Oni su protiv ukidanja Agencije RS i njenog pripajanja CBBiH, jer bi se takvo rjeenje protivilo Ustavu prema kojem je bankarski sektor u nadlenosti entiteta. Vlada RS-a se, umjesto gaenja Agencije RS, zalae za proirenje njene nadlenosti na kontrolu mikrokreditnih i tednokreditnih organizacija.

Oigledno je da je problematika supervizije izuzetno sloena i interesantna za mnoge nivoe upravljanja, radi ega emo u nastavku rada pokuati sagledati mogue razloge za i protiv prenosa supervizije banaka pod okrilje Centralne banke.

Institucionalni okvir

Ne postoji jedinstven rjeenje, univerzalni model organizovanja supervizije.

Osnovni cilj razvoja supervizije je izgraditi efikasan institucionalni okvir nadzora koji e osigurati stabilnost finansijskog sistema. U tom pogledu meunarodne institucije daju odreene smjernice za efikasnu superviziju:

- jasan cilj supervizije,

- strunost i profesionalnost,

- nezavisnost,

- kvalitetno finansiranje,

- meusobna saradnja izmeu institucija.

Odluka o izboru institucionalnog okvira je izuzetno vana jer se izborom modela direktno utie na nezavisnost, nain finansiranja, modele saradnje izmeu institucija nadzora.

Optimalno rjeenje supervizije bankarskog sektora se mora traiti u sklopu supervizije idrugih sektora finansijskog sistema.

Takoe, treba imati u vidu da proces institucionalnog ustroja nije ni brz i jednostavan proces. S obzirom na to preporuka je da se izmjene institucionalnog okvira vre u periodu stabilnosti finansijskog sektora. U praksi se pokazalo da se u prvih pola godine do godinu dana kvalite t supervizije smanjuje zbog internog preustrojavanja, ali i zbog vremena potrebnog za prihvaanje jedinstvenog cilja supervizije.

Odgovor na pitanje kako optimalno organizovati sistem supervizije finansijskog sektorazahtjeva analizu stanja, trendova, kao i analizu postojeih modela.Analiza stanja u finansijskom sistemu BiH

Struktura i razvijenost finansijskog sektora

Finansijski sistem u BiH je mali, nerazvijen, u sistemu dominiraju banke. Jedinifinansijski instrument su dionice. Strukturu finansijskog sistema ine:

centralna banka sa sistemom komercijalnih banaka,

mikrokreditne organizacije,

berze,

osiguravajua drutva.

Centralna banka funkcionie kao valutni odbor.

Zakonska regulativa i trenutni institucionalni okvir

Zakonska regulativa je u nadlenosti entiteta odnosno Distrikta Brko. Supervizija je, takoe, organizovana na nivou entiteta. Prema tome imamo za bankarstvo imamo tri zakona, dvije nadzorne agencije. U RS sektor osiguranja nije regulisan pa ne postoji ni nadzorna institucija.

EntitetiZakonska regulativaNadzorBankarski sektorFBIHZakon o bankama FBiHAgencija za bankarstvoFBiHRSZakon o bankama RSAgencija za bankarstvo RSDistrikt BrkoZakon o bankamaTrite vrijednosnihapapiraFBIHZakon o vrijednosnim papirimaZakon o drutvima za upravljanjefondovima i investicionim fondovimaZakon o registru vrijednosnih papiraRSZakon o hartijama od vrijednostiZakon o privatizacijskim investicionim fondovima i drutvima za upravljanje Zakon o centralnom registru hartija od vrijednostiDistrikt BrkoTabela 2: Finansijski sistem, zakonska regulativa i institucije nadzora u BiH

Sektor osiguranjaFBIHZakon o drutvima za osiguranje uprivatnom osiguranjuZakon o osiguranju od odgovornosti za motorna vozila i ostale odredbe oobaveznom osiguranju od odgovornostiZakon o posredovanju u privatnom osiguranjuAgencija za nadzorosiguranja FBiH

RS

Distrikt Brko

Napomena: Preuzeto iz prezentacije kolegice Sari Suade iz Agencije za bankarstvo FBiH

Zakonska regulativa za bankarski sektor je usklaena meu entitetima i sa meunarodnim standardima. Meutim oigledne su razlike u razvoju ovog sektora po entitetima to se ogleda u broju i snazi banaka.

P rijedloz i z a iz mjenu postoj ee g obli ka or ganiz ov anja superviz ij e

Posljednjih godina u BiH se govori o novom okviru supervizije banaka. Podijeljenost trita, tri zakon, dvije agencije za bankarstvo su dalje neprihvatljivi. Prema tome, cijenimo da je objedinjavanje supervizije banaka dobro rjeenje, s tim da su podijeljena miljenja oko institucionalnog okvira.

Dva su prijedloga u tom pogledu: na jednoj strani organizovanje supervizije kao samostalne agencije, a na drugoj stavljanje supervizije pod kiobran centralne banke.

Institucionalni oblik supervizije banaka mora se razmatrati s obzirom na cjelokupni finansijski sistem. Banke dominiraju sistemom, ali u cilju odravanja finansijske stabilnosti veoma je vaan i supervizija ostalih institucija finansijskog sistema.

Trendovi razvoja finansijskog sistema globalno i lokalno

Generalno se razlikuju situacije u zemljama sa razvijenim finansijskim sistemom u odnosu na zemlje u razvoju.

Praksa do prije petnaestak godina je bila takva da je svaki pojedini segment finansijskog sistema nadzirala zasebna agencija, zbog toga to su razne vrste finansijskih institucija u praksi bile strogo podijeljene. Trendovi razvoja su doveli i do promjena u institucionalnom okviru.

Promjene na bankarskom i finansijskom tritu se ogledaju u koncentraciji, deregulaciji,konglomeraciji i internacionalizaciji bankarskog i finansijskog sistema. Promjene u finansijskoj strukturiDolazi do razvoja novih finansijskih institucija i novih proizvoda finansijskih derivata.Pojavom novih institucija relativno se smanjuje pozicija komercijalnog bankarstva. Poslovanje komercijalnih banaka se proiruje na finansijska trita.

Deregulacija-reregulacijaRadikalno se smanjuje regulacija banaka i drugih finansijskih intitucija to je dovelo dojakog poveanja konkurencije izmeu banka, kao i izmeu njih i drugih finansijskih institucija. Takoe, se ukidaju barijere izmeu komercijalnih banaka, investicionih banaka i osiguravajuih drutava. Nakon nastanka globalne finansijske krize poveani su zahtjevi za novom i snanijom bankarskom regulacijom (reregulacija).

KoncentracijaSmanjuje se broj banaka, a kroz proces integracije putem fuzija i akvizicija stvaraju sefinansijski konglomerati. Tendencija koncentracija (okrupnjavanja) bankarskih institucijaje jako izraena u EU.

InternacionalizacijaMultinacionalne banke rie svoje poslovanje na druge zemlje. U EU je dolo do stvaranjajedinstvenog pasoa za sve banke iz zemalja lanica unije. Banke koje su dobile dozvolu za rad u nekoj od zemalja EU automatski imaju pravo da posluju u svim zemljama EU.

to se tie supervizije trend u razvijenim zemljama je objedinjavanje supervizije u jednu instituciju. Razlog su navedene promjene to je dovelo do nestajanja razlika izmeu raznih oblika finansijskih institucija.

Sve ove promjene utiu na rast nestabilnosti trita i samu superviziju ine kompleksnijom. Pred superviziju se stavljaju zahtjevi za razvoj metodologije, specijalistika znanja, kontinuiranu edukaciju kadrova.

Modeli supervizije

Finansijski sistem svake zemlje ima odreene specifinosti koje uslovljavaju izborpojedinog modela.

Bez obzira da li je supervizija organizovana samostalno ili pod okriljem centralne banke ona mora usko suraivati sa centralnom bankom. EU podrava aktivnu ulogu centralne banke u nadzoru finansijskog sistema, a posebno bankarskog sektora.

Danas u svijetu postoji tri osnovna modela supervizije:

- model specijalizacije

- dualni model

- integracija.Prema modelu specijalizacije supervizija je organizovana na nain da za svaki segment trita nadzire zasebna institucija. Nadzor banaka u ovom modelu je organizovan samostalno i/ili pod okriljem centralne banke.

Dualni model ima vie varijanti:

-zajedniki nadzor banaka i berzi: samostalna agencija, centralna banka ili ak vladin odjel, a posebna agencija vri nadzor osiguranja,

-zajedniki nadzor banaka i osiguranja (jedino u Australiji i Kanadi), posebna agencija vri nadzor berzi,

- nadzor banaka odvojeno kao samostalna agencija ili pod centralnom bankom,zajedniki nadzor berzi i osiguranja.

Model integracije: potpuna integracija nadzornih tijela u jednoj agenciji.

Tri navedena modela poblie su prikazana sljedeom slikom:

Slika 1. Modeli supervizije:

1. Model specijalizacije

Banke

Osiguranje

Berze

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Dualni model

Banke i Berze Osiguranje

Banke i Osiguranje

Berze

Banke

Berze i Osiguranje------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Integracija

Banke, Berze i Osiguranje

U izboru modela treba razmotriti sljedee:

- razvijenost finansijskog trita

- meuzavisnost institucija finansijskog trita,

- racionalno koritenje i razvoj raspoloivih resursa (ljudski, materijalni,finansijski)

- politiku i finansijsku nezavisnost supervizora,

Supervizija banaka u BiH pod kiobranom CBBH / da ili ne

Nakon razmatranja vezanih za samu superviziju banaka, njen ustroj u Bosni i Hercegovini, te analizu opcija vezanih za institucionalni okvir, malo emo se detaljnije pozabaviti pitanjem datim u naslovu rada.

Da bismo donijeli konaan sud o tome da li supervizija banaka u BiH treba biti pod kiobranom Centralne banke BiH, i koje bi bile mogue prednosti i nedostaci takvog scenarija, razmotriemo jo par pitanja.

U kontekstu naprijed definisanih trendova, koji pokazuju da se uglavnom ide ka objedinjavanju supervizije za kompletan finansijski sektor u jednu instituciju, sjetiemo se i da model supervizije zavisi i od stepena razvijenosti finansijskog sektora. Kako je isti u BiH nerazvijen (karakterie ga tek razvijenost bankarskog sektora), teorija sugerie da je u tom sluaju poeljno ii na superviziju bankarskog sektora u sklopu aktivnosti koje obavlja CB.

Meutim, ne treba izostaviti iz vida injenicu da zbog valutnog odbora CBBH ima ograniene mogunosti upravljanja monetarnom politikom u BiH. Zbog toga emo prije zakljuka obaviti dodatno istraivanje kako bismo saznali ko vri superviziju banaka u drugim zemljama koje imaju valutni odbor.

Tabela 3. Supervizija banaka u zemljama koje imaju CBAArgentinaThe Superintendency of Financial and Exchange Institutions (SEFyC) isresponsible for banking supervision in Argentina. The SEFyC operates under the Charter of the Central Bank (BCRA); it is attached to the Office of the President of the BCRA and is funded by the BCRA's budget.

Hong KongThe Hong Kong Monetary Authority (HKMA) was established on 1 April1993 by merging the Office of the Exchange Fund with the Office of the Commissioner of Banking. Its main functions and responsibilities are governed by the Exchange Fund Ordinance and the Banking Ordinance and it reports to the Financial Secretary.

EstoniaIn Estonia, banking supervision is carried out by the EFSA: The EstonianFinancial Supervision Authority

LithuaniaBank of Lithunia

LatviaStarting from July 1, 2001 the Latvian Banking system is supervised bythe Financial and Capital Market Commission that incorporated the supervision department of the Bank of Latvia.

BulgariaThe Banking Supervision Department (BSD) which is a part of theBulgarian National Bank, an autonomous central bank

BelarusThe National Bank of the Republic of Belarus

Izvor: InternetPojednostavljeno, podaci prikazani u prethodnoj tabeli mogu se prikazati i na sljedei nain:

Tabela 4. Presjek supervizije u zemljama sa CBA po kategorijamaKo vri superviziju

DravaNezavisnainstitucijaInstitucija podkiobranom CBCentralnabankaVladin odjel

Argentinax

Bjelorusijax

Bugarskax

Estonijax

Hong Kongx

Latvijax

Litvanijax

Navedeni podaci sugeriu da je za zemlje sa valutnim odborom prihvatljivo da supervizija banaka bude pod okriljem Centralne banke. Ipak, treba istai da je aranman valutnog odbora u BiH najrigidniji u poreenju sa ostalim zemljama. Stoga emo razmotriti i ostale specifinosti nae zemlje koje imaju uticaja na izbor rjeenja.

Politiki otpori procesima ujedinjenja

Postoji politiki otpor u RS-u za objedinjavanje agencija pod kiobran CBBH. Dva su glavna razloga za ovakav stav:

ABRS je pravni nasljednik Narodne Banke RS-a.

Bez daljih komentara, prikazaemo logo ABRS i logo FBA koji svaki za sebe govoreo pristupu ljudi koji vode ove dvije agencije

Logo ABRS: Logo FBA:

Politike snage iz RS-a protive se svim inicijativama koje ovlatenja entiteta prebacuju na dravni nivo.

U toku inicijativa za objedinjavanje agencija za bankarstvo voeni su politiki procesi vezani za reformu policije u BiH. Zbog stava politiara iz RS-a ova inicijativa je propala. Isto se deava sa svim drugim inicijativama za ujedinjenje koje obino pokreu snage iz FBiH.

Ukoliko i doe do rezultata, obino je to na nain da novonastala institucija bude locirana u Banjaluci i pod znatnom je kontrolom struktura iz RS-a. U kuloarima se ve govori o tome da i ako doe do objedinjavanja agencija i stavljanja istih pod kiobran CBBiH, velika je vjerovatnoa da e i jedna i druga institucija biti locirane u Banjaluci. Nepotrebno je govoriti koliko bi takvo rjeenje bilo besmisleno, s obzirom na velike razlike u razvijenosti bankarskog sektora izmeu dva entiteta.

Osvrt na nastanak agencija za bankarstvo (FBA i ABRS)

U kontekstu objedinjavanja supervizije i eventualnog stavljanja pod kiobran CBBiH,moda je potrebno naglasiti i sljedee:

- FBA nastala je izdvajanjem odjela za superviziju banaka iz okrilja CBBiH- ABRS je oformljena kao pravni sljedbenik Narodne banke RS, koja kao takva vie nijemogla postojati.

Stav CBBH

Centralna banka Bosne i Hercegovine vrlo aktivno vue superviziju banaka pod svoj krov. Tekstovi iz novina koji su dati u prilogu to potvruju. Za potrebe ovog dokumenta, izvadiemo samo dijelove novinskih lanaka, u kojima predstavnici CBBiH opravdavaju svoja nastojanja da supervizija banaka bude pod njihovom kontrolom:

O dovoenju bankarske supervizije u CBBiH razgovara se vie od dvije godine, ali prijedlog koji je prihvatilo Predsjednitvo BiH usvojili su prethodno Upravno vijee CBBiH i agencije za bankarstvo. U dosadanjoj bankarskoj superviziji, koju su provodile entitetske agencije za bankarstvo, CBBiH je imala ulogu koordinatora, ali nije imala skoro nikakvu ulogu u svakodnevnom provoenju bankarske supervizije. Ova struktura iz tri dijela, prema rijeima guvernera CBBiH Petera Nicholla, funkcionisala je prilino dobro, najvie zahvaljujui dobroj saradnji CBBiH i dvije agencije za bankarstvo, kao i agencija za bankarstvo meusobno. Rezultat toga je da je bankarska supervizija doprinijela znaajnoj ekspanziji i snaenju bankarskog sistema u BiH u posljednjih nekoliko godina.

1) Kao glavni razlog zbog kojeg e bankarska supervizija postati jedinstvena struktura u okviru CBBiH guverner je naveo injenicu da je bankarski sistem u BiH znaajno promijenjen od vremena kada je ovakva struktura, sa tri institucije, uspostavljena. Bankarski sistem u BiH je sada jedinstven, veina velikih banaka posluje na teritoriji cijele zemlje i posluje preko mree filijala. Zbog toga je neophodno da supervizija nad bankama bude obavljana kao nad jedinstvenim pravnim licem.2) Drugo, stepen stranog vlasnitva u bankarskom sistemu BiH je izuzetno visok, oko75%. "To znai da je neophodno imati visoki stepen koordinacije bankarske supervizije sa zemljama porijekla ovih banaka koje vre superviziju matinih banaka, a koje imaju svoje filijale ovdje", kazao je guverner na konferenciji za novinare u Sarajevu.

3) Trei razlog za dovoenje bankarske supervizije u CBBiH je taj to je neophodno da BiH nastavi usvajati meunarodne standarde u oblasti supervizije. Razumljivo je da, kada budu usvajani, meunarodni standardi budu primjenljivi na teritoriji cijele BiH.

4) I etvrti glavni razlog je da bankarska supervizija mora biti implementirana na nezavisan nain i primijenjena na sve banke jednako. "CBBiH, u okviru svog zakona i u praksi, ima visok nivo operativne nezavisnosti i moe osigurati primjenu ovakvih meunarodnih standarda. Na operativnom nivou banke nee primijetiti skoro nikakvu razliku u nainu provoenja bankarske supervizije u BiH", pojasnio je guverner Nicholl. Osoblje agencija za bankarstvo postae dio osoblja CBBiH, a funkcije e i dalje biti implementirane na decentralizovanim osnovama.

Dvije entitetske agencije za bankarstvo postale bi filijale CBBiH za superviziju. Iako e funkcija biti u potpunosti u okviru CBBiH, imae vei nivo autonomije nego to je imaju funkcije koje CBBiH trenutno obavlja. Upravno vijee CBBiH formiralo bi odbor za bankarsku superviziju i da bi bio osiguran kontinuitet sadanje strukture, po jedan lan iz sadanjih odbora agencija za bankarstvo, bie imenovan u ovaj odbor za bankarsku superviziju.

Pored stavova koje je iznio gospodin Peter Nicholl, nekadanji guverner CBBiH, sadanjiguverner, g. Kemal Kozari, izmeu ostalog je potencirao i sljedei argument:

Opada broj banaka to znai da emo za godinu doi u situaciju da e u RS biti 4-5 banaka i da one nee moi finansirati agenciju za bankarstvo. Taj ekonomski razlog e natjerati banke da dou u CB BiH. Bile bi jeftinije jer ne bi plaale dvije licence ako imaju dvije filijale, isti bi revizori kontrolisali banke i oba entiteta.

Ono to treba preispitati u navedenim citatima je sljedee: koji od ovih argumenata idu u korist objedinjavanju agencija pod isti krov, a koji konkretno govore o stavljanju pod krov CBBiH i direktne koristi koje e proces supervizije banaka imati od toga. Namee se zakljuak da je veina argumenata validna s aspekta ujedinjenja bankarske supervizije, ali je malo konkretnih razloga da to bude uinjeno stavljanjem pod krov CBBiH.Stav FBA i ABRS

U rijetkim izjavama datim medijima na ovu temu, elnici entitetskih agencija za bankarstvo slau se da je potrebno ii u procese objedinjavanja agencija na dravni nivo.

U intervjuu od 21.10.2005. godine, direktor Agencije za bankarstvo Federacije BiH Zlatko Bar izjavio je da je: normalan slijed razvoja supervizije koja mora pratiti bankarstvo jedinstvena supervizija u BiH s obzirom na to da postoji jedinstveno bankarsko trite.

Predstavnici FBA otvoreno zagovaraju i koncept stavljanja dravne agencije pod kiobran CBBiH, to je vidljivo iz medijskih isjeaka datih u prilogu.

Slino, Duanka Novakovi, (odlazei) direktor Agencije za bankarstvo RS, u intervjuu datom Nezavisnim novinama 31.03.2006. godine, navodi: Supervizija bankarskog sektora u BiH trebalo bi da bude jedinstvena za cijelu dravu.Novakovieva istie da bi sve banke, s obzirom na to da rade pod istom zakonskom regulativom u oba entiteta, trebalo da imaju i jednake uslove kontrole."Bilo kakve razlike izmeu entiteta izazvale bi nejednaku trinu konkurenciju i dovele bi do problema", tvrdi ona.

Miljenje Novakovieve razlikuje se od dosadanjeg stava vlasti RS, koje su se protivile inicijativi predstavnika meunarodne zajednice i Centralne banke BiH da se ukinu entitetske agencije za bankarstvo i uspostavi jedinstven nadzor pod okriljem CB BiH.

Stav 'meunarodne zajednice'

U vrlo zanimljivom izvjetaju koji je za USAID BiH sainila konsultantska kua BearingPoint, pod naslovom Strengthening bank supervision in Bosnia-Herzegovina Phase III; Final report for the contract end (as of 31 July 2005), moe se saznati vie o nastojanjima USAID-ovog projekta o objedinjavanju dvije agencije za bankarstvo pod isti krov.

Ovaj izvjetaj na 90 strana, koji se moe nai i na internetu, opirno govori o ciljevima, aktivnostima i rezultatima takvih nastojanja. Iz drugih izvjetaja i iz medija, poznat je i stav MMF-a i EU koji takoe forsira objedinjavanje dviju agencija pod isti krov.

Ipak, nije izriito reeno da budua agencija na dravnom nivou obavezno mora biti pod kiobranom CBBiH. Tako se kod definisanja ciljeva projekta navodi, citiramo: harmonize efforts of the banking agencies with an objective of consolidating banking supervision at the state level or under the Central Bank. (uskladiti napore agencija za bankarstvo s ciljem konsolidacije bankarske supervizije na dravnom nivou ili pod Centralnom bankom).

Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH

I pred sami kraj, naredna tabela saeto prikazuje koje su to prednosti i nedostacistavljanja supervizije banaka pod kiobran CBBiH:

Tabela 5. Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBHSupervizija banaka pod kiobranom CBBH

Prednosti- politika i finansijska nezavisnost- bre usvajanje meunarodnih standarda u oblasti supervizije- vii stepen koordinacije supervizije sa zemljama u kojima su maticestranih banka u BiH- snaga kadrova- nii trokovi

Nedostaci- mogu sukob interesa- preoptereenost brojnim funkcijama centralne banke.- visok neformalan uticaj (s obzirom na aranman valutnog odbora i manjakinstrumenata monetarne politike)- trend u svijetu pokazuje kretanje prema jednoj nezavisnoj agenciji koja nadzire cijeli fin sektor

Vrlo je vano navedene prednosti preispitati sa take gledita koliko su one vezane za samu CBBiH, a koliko jednostavno za proces ujedinjenja dvije postojee agencije pod isti krov.

ZAKLJUAK

Kratkorono:- Objediniti dvije agencije za bankarstvo u ABBiH Agenciju za bankarstvoBiH.-Kako je dosta argumenata izneseno u korist objedinjavanja, a malo u korist stavljanja takve (objedinjene) agencije pod kiobran CBBiH, zakljuak ovog rada bio bi da nema potrebe za takvom vrstom nadzora od strane CBBiH.

- Pojanjeni su i dodatni argumenti koji idu u prilog ovakvom stavu:o aranman valutnog odbora utie na aktivnosti CBBiHo injenica da je FBA nastala izdvajanjem odjela za superviziju banakaiz CBBiH, te da je ABRS zapravo pravni nasljednik NBRSDugorono:-Razvojem finansijskog sektora u BiH, realno bi bilo oekivati da superviziju cjelokupnog finansijskog sektora preuzme Agencija za superviziju finansijskog sektora, kao nezavisna institucija, pa je tim vie svako sadanje vraanje pod krov CBBiH neproduktivno.

Literatura

-The Organizational Structure of Banking Supervision, by Prof. C.A.E. Goodhart Financial Stability Institute Bank for International Settlements Basel, Switzerland. November 2000-10-25

-Strengthening Bank Supervision in Bosnia-Herzegovina Phase III: Final Report for USAID B&H. July 31, 2005. Written by Emerging Markets Group of BearingPoint, Inc.

- Opinions on the Optimum Institutional Structure for Bank Supervision, written byTom Tzsr, University of Economics in Bratislava

- The Role of Central Banks in Prudential Supervision, European Central Bank

- Building an Effective Framework for Bank Supervision: Prudential Regulation andBanking Supervision. Written by Polizatto, Vincent P. (Vittas, Dimitri, ed.)

- Banke u BiH, novembar 2005

-Zatita potroaa kao cilj bankovne supervizije, Meunarodni znastveni skup, Opatija, veljaa 2005.

- Kriteriji za interno rangiranje banaka od strane FBA, 2002.

- Zakon o Agenciji za bankarstvo

- Odluka o superviziji

- prezentacija kolegice Suade Sari iz Agencije za bankarstvo FBiH

Sljedee web stranice: www.cbbh.gov.ba www.fba.ba www.abrs.ba www.nbrm.gov.mk www.fsa.gov.uk www.apra.gov.au www.hnb.hr www.bafin.dewww.cb-cg.org