ค าน า คาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) เปนกลไกหนงในการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางย งยน เพอการพฒนาและความมนคงทางเศรษฐกจ เปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตในรปแบบการจดสรรเงนคาตอบแทนใหกบชมชน หรอบคคล หรอผดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต ใหเปนหลกประกนความย งยนของฐานทรพยากร หรอประโยชน หรอการบรการทมนษยจะไดรบจากระบบนเวศ หลกการของกลไกคาแทนคณระบบนเวศ คอ ผทมบทบาทในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต ควรจะไดรบคาชดเชย หรอคาตอบแทนจากผทใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต หรอผทไดรบผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ คาชดเชยหรอคาตอบแทนอาจจะอยในรปของตวเงนหรอคาธรรมเนยม เพอน ารายไดดงกลาวไปเปนกองทนใชฟนฟทรพยากรธรรมชาตในพนทคมครอง ในปจจบนการจดการพนทคมครองไมวาจะเปนอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา เปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาต การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การอนรกษน าในพนทตนน า ตลอดจนการลดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทเปนการด าเนนงานโดยภาครฐโดยมกฎหมายรองรบคอ พ.ร.บ. อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 และ พ.ร.บ. สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 พนทดงกลาวเปนแหลงใหบรการของระบบนเวศใหแกประชาชนมการอยดกนด เชน เกษตรกร ชาวไร ชาวนา ประชาชนทอาศยอยในเมองหรอใชในภาคอตสาหกรรม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช โดยโครงการเรงเสรมความย งยนของระบบการจดการพนทคมครอง ไดเสนอแนวทางการใชคาแทนคณระบบนเวศส าหรบการดแลรกษาระบบนเวศในพนทคมครองของประเทศไทย เปนเครองมอทางการเงนเพอแกไขปญหาทางการเงนส าหรบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยการจดตงเปนกองทนและน าเงนรายไดจากกองทนสวนหนงไปเปนคาใชจายในการด าเนนงาน สนบสนนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตหรอการฟนฟและดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต การด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองก าหนดเปน นโยบาย มกฎหมายรองรบและจดต งหนวยงานรบผดชอบกลไกทางการเงน กฎขอบงคบ หรอระเบยบในการปฏบต สญญา และการตดตามตรวจสอบผลการด าเนนงาน หวงวา แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) จะเปนประโยชนตอหวหนาพนทคมครองและพนกงานเจาหนาททเกยวของ รวมทงผมสวนไดสวนเสย สามารถน าไปใชเปนแนวทางในการด าเนนงานไมวาจะเปนเรองการบรการของระบบนเวศ การจดต งกองทนอนรกษและการทองเทยวเชงนเวศได ทว หนทอง ทปรกษาดานการจดการพนทคมครอง

โครงการ CATSPA

สารบญ หนา

บทท 1 บทน า (Introduction) 1

บทท 2 ความเขาใจเรองคาแทนคณระบบนเวศ 5 (Payments for Ecosystem Services)

บทท 3 กรอบกฎหมาย (Legal Framework) 11

บทท 4 สทธในการครอบครองทดน (Property Rights) 26

บทท 5 สถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบ (Enabling Institution) 30

บทท 6 การท าสญญา (Contract Issues) 37

บทท 7 หลกธรรมาภบาล (Governance) 48

บทท 8 ขนตอนการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศอยางบรณาการ 51 (Steps in The Integrated Payments for Ecosystem Services)

บทท 9 บทเรยนจากการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ 54 (Lessons Learned on Payments for Ecosystem Services)

บทท 10 แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ 62 (Project Proposal Designing a PES Programme)

บทท 11 พนทด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศเพอการศกษาดงาน 70 (PES Scheme for Study Tours)

เอกสารประกอบการเรยบเรยง (References) 86

บทท 1 บทน า (Introduction)

คาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) หมายถง การจดสรรเงนคาตอบแทนหรอกองทนใหกบชมชน หรอผ ท ดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตภายในพนท เพอเปนหลกประกนความย งยนของทรพยากรธรรมชาต และประโยชนหรอบรการทมนษยไดรบจากระบบนเวศ เปนมลคาทเกดจากการใชประโยชนทงทางตรงและทางออมทแสดงใหเหนถงความส าคญของระบบนเวศกบสวสดภาพของมนษย การจายคาแทนคณระบบนเวศใหแกชมชนหรอผดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต เพอเปนหลกประกนความย งยนของการบรการของระบบนเวศ หรอทเรยกวา Payments for Ecosystem Services : PES เปนเครองมอในการสนบสนนใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทมงไปสการพฒนาทมความมนคงทางดานการอยดกนดของมนษย เพอรกษาสมดลของระบบนเวศ เชน การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การควบคมปรมาณและคณภาพน าบรเวณพนทตนน าล าธาร หรอลดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หลกการของคาแทนคณระบบนเวศ คอ มระบบการท างานอยางมสวนรวม ผทมบทบาทในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต หรอผ ใหบรการควรไดรบคาตอบแทนจากผ ใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต หรอผทไดรบประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ ควรทจะตองจายเพอแลกกบการบรการทางดานระบบนเวศหรอประโยชนทไดรบ โดยจายเปนคาตอบแทนใหกบผมบทบาทในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต อาจจะอยในรปตวเงน หรอสงตอบแทนอนๆ ทไมเปนตวเงน อนไดแก การลดหยอนภาษเงนไดหรอคาธรรมเนยม ท าใหมความมนคงในการจดการทดน ซงคาแทนคณของระบบนเวศจะมองคประกอบทส าคญ คอ

1. ผทท าหนาทดแลรกษาระบบนเวศและทรพยากรธรรมชาตหรอผขาย (Sellers) 2. ผทไดรบประโยชนและบรการจากระบบนเวศหรอผซอ (Buyers) 3. การบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services)

การน าเอาหลกการของคาแทนคณระบบนเวศหรอ Payments for Ecosystem Services มาใชในการจดการทรพยากรธรรมชาต เปนแนวทางการหามลคาทางเศรษฐศาสตรของทรพยากรธรรมชาต ทอาจจะมผลตอการสรางรายไดใหกบชมชนทมหนาทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะในพนทคมครองทก าหนดใหเปนอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา เพอใหเปนเครองมออยางหนงในการจดการพนท อนจะเปนบทเรยนและพนฐานในการก าหนดแนวทางและมาตรการทจะเรงเสรมใหมการจดการและการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตทย งยน

- 2 -

การด าเนนงานของโครงการเรงเสรมความย งยนของระบบการจดการพนทคมครอง ไดน าเอาหลกการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) มาใชเปนเครองมอน ารอง สรางการมสวนรวมรบผดชอบในการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตทมประสทธภาพและย งยนและสรางเศรษฐกจของชมชน จากการน าเอาแนวทางคาแทนคณระบบนเวศมาใช มการประเมนหาแนวทางการด าเนนงานในพนทน ารอง โดยก าหนดกรอบการปฏบตงานและกฎระเบยบของหนวยงาน (Legal and Institutional Frameworks) ผเกยวของ มาตรการและกจกรรมการก าหนดคาแทนคณระบบนเวศ และการตดตามประเมนผล ระบบนเวศมสวนทเกยวของกบสงมชวต เชอกนวาระบบนเวศสามารถอ านวยและมบทบาทในการพฒนาองคประกอบของสงคมมนษย ความอดมสมบรณของระบบนเวศจะอ านวยความผาสกขนพนฐานของสงคม เชน การทมน าสะอาดและเพยงพอทงในระดบปรมาณและคณภาพใหแกมนษย ระบบนเวศมสวนส าคญทท าใหมนษยด ารงชวตอยไดอยางมความสข รวมทงความหลากหลายของสงมชวต การบรการของระบบนเวศจะลดลงอาจเกดจากปจจยทเกยวของ กลาวคอ 1. มนษยมการใชทรพยากรธรรมชาตเพมมากขน เชน ตองการเนอไม น า อาหาร เยอไมและเชอเพลง เปนตน จะท าใหเกดการเปลยนแปลงของระบบนเวศ และเกดการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ 2. การเปลยนแปลงของระบบนเวศจะมผลกระทบกบการพฒนาทางดานเศรษฐกจและการด ารงชวตของมนษย หรอการลดลงของระบบนเวศจะมผลกระทบกบการบรการของระบบนเวศ ประชากรโลกมความอดยากมากขน จะมความเสยงตอการด ารงชวตของมนษยทอาศยการบรการของระบบนเวศ

ถาหากมนษยเรายงมการใชทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศท มอยอยางไมฉลาด ผลกระทบกจะเกดขนกบมนษยเอง หรอจะเกยวของกบความมนคงทางเศรษฐกจและสงคม เชน การลดลงของน าในแมน า ทะเลสาบ หรอน าใตดน ซงจะท าใหเกดปญหาความขดแยงในสงคมตามมา

1.1 สภาพปญหา เพอทจะหยดย งการลดลงหรอการสญเสยไปของระบบนเวศ ตลอดจนการบรการของระบบนเวศ รฐบาลของประเทศตางๆกไดมการสนบสนนนโยบายขององคการสหประชาชาตวาดวยการใชประโยชนสงแวดลอมอยางย งยน มการก าหนดแผนยทธศาสตรการพฒนา โครงการการปองกน การลดลง หรอการสญหายไปของทรพยากรสงแวดลอม มการปรบปรงกระบวนการจดการทถกตอง เชน โครงการปรบปรง และดแลรกษาแหลงน าทสะอาดใหแกประชาชน ประกอบไปดวยหลกการสองประการ คอ มาตรการในการควบคมดแลรกษาแหลงน าและการใชแหลงน าเพอประโยชนทางเศรษฐกจ

วธการปองกนการลดลงของสงแวดลอม สามารถจะกระท าไดโดยการออกกฎหมาย หรอกฎขอบงคบ หรอระเบยบทเขมงวด ค าสง หรอนโยบายการควบคมทมประสทธภาพ การควบคมน าเสยจากแหลงก าเนดตนน า หรอเกดจากผใชน า เชน โรงงาน สถานทก าจดน าเสย ทท าใหน าเสยลดนอยลง แตกยงมมลพษทางน าทเกดขนจากผทอาศยอยตามแหลงตนน า น าทเกดจากการเลยงปศสตว และน าทเกดจากการเกษตร ซงผใชน าทอาศยอยปลายน าจะไดรบน าทไมสะอาดเพอการบรโภคดวย

- 3 -

ฉะนนวธการจดการทรพยากรธรรมชาตหรอระบบนเวศ เพอใหมการบรการจ าเปนตองใชกลไกทางเศรษฐศาสตร และน าไปใชในกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) เปนการสนบสนนการอนรกษอยางย งยน หลกการใชคาแทนคณระบบนเวศเปนวธการทไดน ามาใชกนในหลายประเทศ ทงระดบทองถน ภมภาค หรอระดบชาต โดยมการก าหนดมลคาของระบบนเวศ และมการจดสรรคาตอบแทนใหแกชมชน หรอผใชประโยชนทางเศรษฐกจจากทดนทอาศยอยในพนทและมการดแลทรพยากรธรรมชาต สวนผไดรบผลประโยชนทอาศยอยภายนอกจะเปนผจายคาแทนคณระบบนเวศทชมชนชวยสนบสนนดแล และรกษาทรพยากรธรรมชาต ซงทงสองเปรยบเหมอนสะพานเชอมตอกนจากการทไดรบผลประโยชนทงสองกลม ซงจะเรยกวาผขาย (Sellers) และผซอ (Buyers) การบรการของระบบนเวศ

การใชน าเปนตวอยางโครงการทเหนไดชดจากการกระท าของชมชน และประชาชนทใชประโยชนจากน าในพนท ทใหบรการของระบบนเวศสามารถทจะน าไปใชในโครงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตชนดอนๆ ไดดวย ในการจดการ/ความยดหยนของคณคา การประเมนประสทธภาพการใช สามารถใชไดมากกวาใชพนทใดพนทหนงโดยเฉพาะ

1.2 วตถประสงค ถงแมวาหลกการของคาแทนคณระบบนเวศไดถกน ามาใชเปนเวลานานแลวกตาม เชน มการน ามาใชในประเทศโบลเวย บราซล โคลมเบย หรอประเทศเวยดนาม และไดมการน าไปใชกนในบางพนท แตการด าเนนงานกยงไมประสบผลส าเรจเทาทควร ซงจะตองใชเวลาในการด าเนนงานทอาจยาวนาน เพอทจะใหเหนผลทแทจรง อยางไรกดหลกการของคาแทนคณระบบนวเศกไดมการน าไปใชในหลายๆ ภาคสวนของระบบนเวศ เชน น าใตดน น าผวดน หรอปาไม เปนตน อยางไรกดหลกการของคาแทนคณระบบนเวศสามารถน าไปใชไดดในกระบวนด าเนนงานในหลายๆ ทองท ทมนโยบาย กฎหมายและสถาบนรบผดชอบทแนนอน

ขณะท แนวโนมการพฒนาทาง เศรษฐกจและส งคมในหลายทองท ได เจรญขน ทรพยากรธรรมชาตกไดถกน ามาใชจนท าใหเกดปญหาในหลายๆ ดาน เชน เรองของน า หลายๆ ประเทศไดน าหลกการของคาแทนคณระบบนเวศมาใช มการจดตงหนวยงาน หรอสถาบนขนมารบผดชอบ มการวเคราะหและการก าหนดกฎหมาย หรอกฎระเบยบทจะน ามาใชบงคบ หรอควบคมการด าเนนงาน ไดมการศกษาถงเรอง คาแทนคณระบบนเวศในหลายๆพนทมการวเคราะห และอภปรายกนอยางกวางขวางตามเหตผลในเรองของกฎระเบยบทใชในการปฏบต และสถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบแตกตางกน

ดงทไดกลาวมาแลววา คาแทนคณระบบนเวศ เปนแนวทางใหมเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต พนททเปนโครงการน ารองหลายๆแหงประชาชนมความเขาใจกนดวยดตกลงกนได การด าเนนงานกเปนไปดวยด แตสวนใหญเปนการยากทจะเปนไปได ถาหากวาไมมกรอบการท างานหรอไมมกฎระเบยบ และหนวยงานรบผดชอบ การน าโครงการแทนคณระบบนเวศไปใชกท าใหเกดเปน

- 4 -

กระบวนการทมประโยชน ดงทหลายประเทศในทวปอเมรกาใต เชน ประเทศบราซล โบลเวย และโคลมเบย น าไปใชแลวไดผลดมประสทธภาพ

อยางไรกตามคาแทนคณระบบนเวศ (PES) กยงเปนการพดหรอกลาวถงกนอยางกวางขวาง นาจะมกลไกทสามารถชกจงใหผซอ (Buyers) และผขาย (Sellers) หนมาด าเนนกจกรรมรวมกน เพอสนบสนนการปองกน การดแลรกษาระบบนเวศตามธรรมชาต กลไกของคาแทนคณระบบนเวศจะตองพงพากฎระเบยบและการปฏบตทเปนไปได ฉะนนกฎระเบยบและสถาบนผรบผดชอบจะเปนเปาหมายทส าคญของการด าเนนงาน โดยจะตองด าเนนการเปนขนตอน กลาวคอ

1. สรางความเขาใจเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ (PES) โดยเฉพาะการบรการของระบบนเวศ 2. มกรอบนโยบาย กฎหมาย และสถาบนผรบผดชอบ 3. ขอตกลงในการบรหารจดการ

เพอทจะใหหลกการของคาแทนคณระบบนเวศไดถกน ามาใชใหไดผลอยางมประสทธภาพ จ าเปนตองก าหนดวตถประสงคหรอน าบทเรยนจากตางประเทศทด าเนนการไดแลวมาศกษา วเคราะหความเปนไปไดในแตละทองท และผลประโยชนทจะไดรบจากโครงการ หรอจากการประเมนตามหวขอดงน 1. กรอบกฎหมายและสถาบนทรบผดชอบด าเนนการในปจจบนและอนาคต 2. สทธภายใตกฎหมายและแนวทางปฏบต 3. รปแบบของคาแทนคณระบบนเวศ 4. ความเสยงทจะเกดขน 5. กระบวนการเจรจา 6. การตดตามและการบงคบใชกฎหมาย 7. การวเคราะหผล 8. การมสวนรวมของประชาชน

- 5 -

บทท 2 ความเขาใจในเรองคาแทนคณระบบนเวศ

(Understanding Payments for Ecosystem Services)

2.1 ทรพยากรธรรมชาตมความสมพนธกบการบรการของระบบนเวศอยางไร ถงแมวาทกๆ ระบบนเวศบนพนโลกนจะเกยวของกบมนษย และมการจดการพนททอ านวยผลประโยชนใหแกมนษย ตวอยางทเหนไดชดเจนคอ เรอง น า โดยกระบวนการของน าทมาจากน าฝนทตกไหลจากทสงลงสทต าตามเทอกเขา ภเขา บรเวณตนน าล าธารไปยงล าหวย ล าธาร จนถงแมน าสายใหญๆแลวไหลลงสทะเล มการใชประโยชนจากน าตามระยะทางดงกลาว ตามหลกการแลวผทดแลน าทงปรมาณและคณภาพจะเปนผทอาศยอยตามตนน าล าธาร เชน บรเวณพนทคมครอง ไมวาจะเปนอทยานแหงชาต หรอเขตรกษาพนธสตวปา หรอพนทคมครองอนๆทมสวนรกษาพนทปาไม มใหเกดการชะลางพงทลายของดน ตลอดจนการชวยชะลอการไหลของน าทรนแรง

ขณะทน าไหลไปตามพนทนน โดยเฉพาะปรมาณและคณภาพของน าจากแหลงตนน าล าธารจะอ านวยผลประโยชนในรปแบบของสนคาบรการใหแกผใชน าทอาศยอยปลายน า รวมถง เปนประโยชนตอชนดพนธสตวน า การอ านวยน าทสะอาด ตลอดจนเปนแหลงทท าใหเกดการหมนเวยนของแรธาต ท าใหเกดประโยชนทางดานธรรมชาตและวฒนธรรม การศกษาวจย การพกผอนหยอนใจ ฉะนนการบรการของระบบนเวศตนน าจะกลาวไดวา เปนประโยชนของธรรมชาตทเกยวของในดานสวสดการของระบบนเวศทมตอมนษยชาต

ตารางแสดงถงความสมพนธระหวางน ากบการบรการของระบบนเวศ ประเภทของการบรการ รายละเอยด ตวอยาง

การใหบรการ เนนรายละเอยดเรองการไดรบน าโดยตรง ในเรองของอาหารและผลผลต

-การอ านวยน าทสะอาด -ผลผลตและผลตผล ตนไม ผลไม -การปศสตว -การเพาะเลยงสตวน า -เขอนพลงน า

- 6 -

ประเภทของการบรการ รายละเอยด ตวอยาง

กฎเกณฑการใหบรการ เกยวของกบกฎเกณฑทท าใหเกดการไหลของน าและการเกดขนของภยคกคาม

ชะลอการไหลของน า ดนดดซบน า น าใตดน การรกษาระดบการไหลของน า การปองกนน าทวม การลดความรนแรงของน า ลดการพงทะลายของดน การปองกนดนและควบคมการพงทะลายของดน และการตกตะกอน ควบคมคณภาพของน าผวดนและ น าใตดน

ก า ร ส น บ ส น น ก า รบรการ

อ านวยน าใหแกถนทอาศย และ

องคประกอบของระบบนเวศ

ความตองการใชน าของผทอยอาศยปลายน า

ก า ร บ ร ก า ร ท า งวฒนธรรม

ความสมพนธระหวางการพกผอนหยอนใจกบการด ารงชวตของมนษย

-การทองเทยวทางน า -ภมทศน -การบรการทางมรดกและการเกดวฒนธรรม

การจดการทดนทเปนระบบนเวศแหลงตนน าล าธาร จะมผลกระทบกบผทอาศยอยในพนทปลายน า การบรการของระบบนเวศนมความแตกตางกนขนอยกบราคาตลาด หรอกลไกการตลาด ความสมบรณของระบบนเวศ มความส าคญทจะอ านวยผลประโยชนใหแกผใชน าบรเวณตนน าและผใชน าบรเวณปลายน า

แนวทางทจะท าใหผทอาศยอยบรเวณตนน ากบผทอาศยอยบรเวณปลายน าเขาใจถงคาแทนคณระบบนเวศ วาเปนกระบวนทสามารถชกจงใหผทอาศยอยในบรเวณทสง โดยวธการสรางความเขาใจแกผเกยวของดานการจดการและการใชประโยชนทดน ใหมประโยชนตอประชาชนและระบบนเวศทอยปลายน าโดยวธการจายเงนคาบรการในการปองกน ดแล ล าน าใหแกผทอยตนน าด าเนนการ ซงมการก าหนดราคาขนอยกบกลไกของตลาดและประสทธภาพของการจดการหรออนรกษสงแวดลอม กลไกการตลาดทมนคงจะเปนเครองมอทจะท าใหระบบนเวศทงในพนทตนน าและปลายน ามความอดมสมบรณขน และเปนประโยชนตอมนษยทอาศยอยและเกยวของกบทรพยากรธรรมชาตในพนทนนๆ

2.2 ประเภทของคาแทนคณระบบนเวศและหลกเกณฑ ดงทไดกลาวมาแลววา คาแทนคณระบบนเวศเปนสงทแสดงถงความตองการในการก าหนดรายละเอยดใหถกตองและมความชดเจนเรองทเกยวของกบการเงน หรอกฎหมาย หรอกฎระเบยบทเปน

- 7 -

กลไกในการอนรกษและสขภาพของประชาชนทอยในพนทใกลเคยงกบพนทอนรกษ จะขนอยกบหลกเกณฑวาคาแทนคณระบบนเวศ มกลไกการท างานตามกรอบกฎหมาย หรอมกฎระเบยบ หรอขอบงคบ

ตองเขาใจใหไดวาคาแทนคณระบบนเวศ เปนมาตรการเรองคาใชจายเพอดรกษาการบรการของระบบนเวศ ซงคณคาดงกลาวเปนประโยชนตอผรบบรการหรอไม หรอสถาบนรบผดชอบ และผ ใหบรการจะตองจดการระบบนเวศใหมความปลอดภย และใหระบบนเวศสามารถอ านวยผลประโยชนในการบรการตอไป

ประเภทของโครงการ หรอแผนงานคาแทนคณระบบนเวศจะมหลายองคกร หรอมผรบผดชอบด าเนนการหลายๆภาคสวน เชน ภาคเอกชน หรอความรวมมอจากภาคธรกจ หรอภาครฐ ซงมวธการด าเนนการทแตกตางกน

การด าเนนงานโดยภาคเอกชน เปนการด าเนนงานทเกยวของกบบทบาท หนาท และหลกเกณฑ ในเรอง: 1. การจายเงนเพอหวงผลใหผไดรบคาใชจาย เปนผบรการดานการปองกน หรอปรบปรงแหลงตนน า 2. การรวมกนพจารณาคาใชจายเฉพาะในกลมของภาคเอกชนและผเกยวของทมขอตกลงรวมกน 3. การซอขายทดนและสงคนใหหนวยงานภาครฐ เพอประโยชนในการอนรกษและบรการน าในพนทด าเนนการของโครงการ 4. การจดซอทดนทมเอกสารสทธ หรอสทธครอบครอง และพฒนาใหเปนแหลงบรการของระบบนเวศ

การด าเนนงานทเปนการรวมกนทเปนการจดการคาแทนคณระบบนเวศ 1. การจดการทดนทมพนททกวางขวางพอ เพอการเกบกกน าเสยหรอมลพษทางน า 2. การอนญาตใหใชประโยชนรวมกนในการก าจดของเสยและใชประโยชนรวมกน 3. อนญาตใหท าการได โดยมใบอนญาตและขอตกลงระหวางผทตองการกบผทไมตองการ การด าเนนงานโดยภาครฐ รฐจะเปนผดแลและด าเนนการตามแผนคาแทนคณระบบ

นเวศ โดยมหนวยงานหรอสถาบนทเกยวของด าเนนการ มกรอบกฎหมาย หรอกฎระเบยบขอบงคบ การเกบคาธรรมเนยม คาซอทดน หรอการจดซอทดน การบรหารงบประมาณ หรอการจดการกองทนเพอดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตใหเปนไปตามกระบวนการ แผนปฏบตตามโครงการจะเปนไปตามกระบวนการท างานในพนททไดก าหนดไว

ในการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศของภาครฐ จะตองมหนวยงานรบผดชอบทขนกบสภาพแวดลอมและความตองการของผมสวนไดสวนเสย ทมความรวมมอซงกนและกน เชน ผตองการใช

- 8 -

ประโยชนจากน าในทองถน ทงผทอยตนน าและปลายน าทมการบรการเรองน า มระบบการปองกนและมคาใชจายทไมสงมากเกนกวาผลกระทบทเกดขน

หลกเกณฑการพจารณาคาแทนคณระบบนเวศ ประกอบดวย 1. การซอขายจะมขอตกลงรวมกนและมกฎกตกา 2. การบรการของระบบนเวศหรอการใชประโยชนทดนจะเปนการใหบรการดานคณภาพ 3. จะตองมผซอหรอผใชบรการ 4. จะตองมผขายหรอผจดหาใหบรการ 5. คาแทนคณระบบนเวศจะก าหนดใหเปนลกษณะใด การอ านวยผลประโยชนมมากนอยแคไหน ขนอยกบการบรการของระบบนเวศทก าหนดโดยผขายหรอผจดหาใหบรการ

2.3 แนวทางด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศกบการบรการของแหลงน า การด าเนนการเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศดานการบรการของแหลงน า มความแตกตางกนขนอยกบพนท ผมสวนไดสวนเสย มผลลพธทสามารถวดได ผด าเนนการและวธการจายเงน 2.3.1 การแบงระดบ (Scale) การบรการของระบบนเวศสวนใหญจะเกดขนในระดบทองถนโดยเฉพาะในชมชน ถาเปนพนทขนาดใหญกอาจจะเปนระดบชาตหรอระดบนานาชาต หากวาด าเนนการในระดบชาต คาแทนคณระบบนเวศกจะเปนนโยบายหลกหรอองคประกอบของนโยบายรฐในการอนรกษสงแวดลอม หากวาเปนระดบนานาชาตกจะเปนการด าเนนการของแหลงผสนบสนนโครงการทจะน าเอาวธการแทนคณระบบนเวศมาใชในพนทและขนอยกบขอมลทศกษาได หรอน าบทเรยนดานน ากบการบรการระบบนเวศวาสมพนธกบพนทตนน าและระบบนเวศดงเดมในพนท การใชโครงการคาแทนคณระบบนเวศในระดบทองถนจงมความส าคญและประสบความส าเรจมากกวาระดบชาต

2.3.2 ผมสวนไดสวนเสย (Stakeholders) เพอทจะก าหนดใหมขอตกลงในเรองการบรการของระบบนเวศตนน า สทธของกลมชนทองถนหรอสมาชกกลมทจะมสวนเกยวกบการวางแผน การเจรจาและมกระบวนการปฏบต ผมสวนไดสวนเสยจะประกอบดวย

ผมอบให (Donors) สวนใหญจะเปนการมอบเงนทนตามกระบวนการของคาแทนคณระบบนเวศ ปกตการปองกนและดแลพนทคมครอง รฐบาลจะเปนผด าเนนการจดสรรงบประมาณใหพนทคมครองโดยตรง องคกรภาคเอกชน อาสาสมครมสวนชวยสนบสนนใหมการระดมทนในการด าเนนการคาแทนคณระบบนเวศ บคคลทวไปทครอบครองทดน หรอการอยอาศยหรอท าการเกษตรมหนาทจายเงนคาภาษใหแกรฐอยแลว แตสามารถใหมการจดตงกองทนขนมาเพอด าเนนการบรการของระบบนเวศได

ผทไดรบผลประโยชน (Beneficiaries) ไมวาจะเปนการด าเนนงานโดยรฐบาลหรอเอกชน ทเปนผบรหารหรอ ผไดรบผลประโยชนจะแยกกนไดหรอไมทบซอนกน

- 9 -

ผใหบรการ (Supplies) สวนใหญแลวผเกยวของจะเปนเจาของทดน หรอการเปนทรวมกนเปนเจาของ อาจจะเปนแปลงนาทท าเปนแปลงนารวม หรอพนทสงวนของกลมหรอเปนกลมทมการจดทะเบยน ก าหนดใหมขอตกลงเรองการอนรกษระบบนเวศเพอทจะใหมการบรการดานแหลงน า ทด า เ นนการโดยภาครฐ หรอองคกรภาคเอกชนทเปนเจาของทดนและมการบรหารจดการพน ทสาธารณประโยชน และทอยอาศยของชมชน หรอพนททก าหนดใหเปนพนทคมครองและสทธในการใชพนทดนดงกลาว

คนกลาง (Intermediaries) สวนใหญจะเปนหนาทขององคกรภาครฐหรอองคกรภาคเอกชนหรอองคกรนานาชาต ทเขามาด าเนนการในเรองคาแทนคณระบบนเวศจะเปนผท าการเชอมโยงระหวางผใหกบผทดแลรกษาพนท ไดเขามาชวยพฒนา การบรหารหรอปฏบตการดานกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ บทบาทตางๆอาจประกอบดวย การใหค าแนะน าทางดานวชาการหรอการพฒนาโครงการโดยเฉพาะการใหบรการแกพนทปลายน า ก าหนดรปแบบหรอกลไกคาใชจาย ศกษาความเปนไปไดในแผนการจดการและการตดตามผล การเจรจาระหวางผทมสวนไดสวนเสย การจดการทดน การเกบขอมลดานอทกวทยา สญญาระหวางผมสวนไดสวนเสย การจดตงกองทน การบรหารกองทน และเปนคนกลางด าเนนการระหวางผซอและผขายดานการบรการของระบบนเวศ

2.3.3 การวดผลประโยชนทไดรบ (Measuring Benefits) นบวาเปนการยากทจะวดถงผลประโยชนจากโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เกยวกบคณภาพและปรมาณของน า การไหลของน าตามระยะเวลาทกๆเดอน หรอทกๆป นบตงแตการจดการทดนเพอใชประโยชนในเรองการบรการของน า เปนการงายทจะวดจากงบประมาณทไดลงทนด าเนนการ หากมแผนการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน กระบวนการของคาแทนคณระบบนเวศกจะไดรบผลกระทบไปดวย โดยเฉพาะจะมผลกระทบกบคณภาพ ปรมาณและการไหลของน า จงจ าเปนตองมการปรบปรงวธการปฏบตดานการจดการทดน การปลกฟนฟปาไม การอนรกษและการปองกนระบบนเวศทยงคงมอย และการปรบปรงระบบนเวศทเสอมโทรมใหดขน

2.3.4 การขบเคลอนกระบวนการ (Drivers) การขบเคลอนกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ นบตงแตการจดการทดนบรเวณตนน า การแกไขปญหาความตองการใชบรการและการใหบรการ ซงจะประกอบดวยกระบวนการ 3 สวนคอ

ปญหาความตองการ (Demand - led) เปนปญหาของผทอาศยอยบรเวณพนทปลายน า การขบเคลอนโครงการจะตองท าใหผใชน าบรเวณพนทปลายน ามความพงพอใจในการทจะตองจายคาบรการใหแก เจาของทดนบรเวณตนน าทมความตงใจทจะเปลยนแปลงการจดการทดนพรอมกบการใชจายคาชดเชย

ปญหาการใหบรการ (Supply - led) เปนการแกไขปญหาในกรณทมภยคกคามเกดขนในพนทตนน าหรอในพนทคมครอง การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนบรเวณตนน าอยางไมถกตองหรอไมมนคง คาบรการดานคาใชจายจากผทอาศยในพนทปลายน าจะมการด าเนนการจดตงกองทนเพอแกไขปญหาพนทตนน า การใชกองทนกเพอทจะใหผใชและผด าเนนการจดการทพยากรทงในระดบตนน าและปลายน าชวยกนแกไขระบบนเวศบรเวณพนทตนน า

- 10 -

การแกไขปญหา (Solution - led) การขบเคลอนกระบวนการจะตองมบคคลทมาจากภายนอกหนวยงานหรอจากหนวยงานอน ทมความสามารถในการวเคราะหปญหา หลกการและความเปนไปไดของการด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศ

2.3.5 กระบวนการจาย (Payments) วธการจายคาแทนคณระบบนเวศ อาจจะมการจายเปนเงนสด เงนสมทบหรอวธการอนใด สทธความเปนเจาของทรวมกนมผลประโยชนในการอนรกษแหลงตนน าล าธาร ทมหนวยงานตงอยทสวนกลางหรอส านกบรหารพนทอนรกษ การเปลยนแปลงคาใชจายจากผใชน าจากแหลงปลายน าไปยงผดแลรกษาพนทบรเวณตนน าควรจะไดมการพจารณารวมกน วธการจายเงนจากเจาของทดนจะตองมการเจรจา พดคย ตลอดจนการท าสญญาตอกนโดยมรายละเอยดทเกยวของ

ฉะนน ผมสวนไดสวนเสยไมวาจะเปนผรบผดชอบภาคสวนใด ทงผซอผขาย ผขบเคลอนกระบวนการ จะตองมการเจรจาซงกนและกน เพอทจะใหโครงการคาแทนคณระบบนเวศด าเนนการตอไปไดดวยด และมประสทธภาพ

- 11 -

บทท 3 กรอบกฎหมาย (Legal Frameworks)

กรอบกฎหมายทน ามาใชในกระบวนการด า เ นนงานคาแทนคณระบบนเวศใหมประสทธภาพนน ไดมการพฒนาและด าเนนการปฏบตในหลายๆพนทของหลายๆประเทศ

ฉะนน รฐบาลของประเทศตางๆ หรอผด าเนนการพฒนาคาแทนคณระบบนเวศจะตองน านโยบายของรฐมาใชในการตดสนใจ การใหความส าคญทางดานกฎหมายและการปรบปรงกรอบกฎหมาย เพอทจะน ามาใชในโครงการด าเนนการคาแทนคณระบบนเวศ จงมความจ าเปนทจะตองท าความเขาใจถงขอบเขตและองคประกอบของกฎหมายทเปนเครองมอในการขบเคลอนโครงการคาแทนคณระบบนเวศ

3.1 ความส าคญของกรอบกฎหมายส าหรบคาแทนคณระบบนเวศ ความส าคญของการก าหนดกรอบกฎหมายทใชในการด าเนนการคาแทนคณระบบนเวศ เพอใหมความส าเรจในการพฒนาและด าเนนการตามรายละเอยดของแผน การใชบงคบกบกลมคนทเกยวของกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะตองก าหนดวตถประสงค เปาหมายใหชดเจน กรอบกฎหมายคาแทนคณระบบนเวศทก าหนดขนมาจะน าไปใชบงคบกบ 3 หนวยงาน คอ ภาคเอกชน ภาคธรกจ และภาครฐ 3.1.1 การด า เนนงานคาแทนคณระบบนเวศโดยภาคเอกชน (Private Payments for Ecosystem Services) โครงการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศโดยภาคเอกชน ทผซอ (Buyers) และผขาย (Sellers) การบรการของระบบนเวศทเปนสวนของภาคเอกชน เชน บรษทจ ากด กลมคน หรอบคคลทจะด าเนนงาน ภาครฐจะมสวนเกยวของนอยมาก ถาภาครฐเขามาเกยวของกจะเปนสถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบ จะเปนบคคลหรอหนวยงานกลางในโครงการดงกลาวกได ตวอยาง เชน โครงการคาแทนคณระบบนเวศ ประเทศบราซล The Brazillian Project Oasis เปนการเซนสญญากระท ารวมกนระหวางเจาของทดนเอกชนกบมลนธ The O. Boticario

นบตงแตไดเกดโครงการการบรการของระบบนเวศทประกอบดวย ความตองการ และผ ใหบรการ ภาคเอกชนจะไมมการใชกฎหมาย หรอกฎระเบยบเขามาเกยวของมากนก เพยงแตท าสญญาภายใตกฎหมายทก าหนดใหมได ถาหากวาบคลากรภาคเอกชนตองการด าเนนการบรการของระบบนเวศ จะตองจดจางบคลากรจากภายนอกมาชวยงานในดานการบรหารทางวชาการ การท าสญญาคาแทนคณระบบนเวศและสามารถทจะปรบปรงภายใตการสนบสนนของภาครฐกได

กลมบคคลทเปนภาคเอกชนด าเนนการไดโดยตกลงกนวา จะด าเนนการจดการทดนเฉพาะพนท ทเปนแหลงตนน าล าธารเพอใหมการบรการของระบบนเวศ ชวงเวลาทด าเนนการและจะมการจายคา

- 12 -

ทดแทน จ าตองมกฎหมายเขามาเกยวของ ฉะนนการด าเนนงานคาตอบแทนคณระบบนเวศโดยภาคเอกชนจงตองอาศยกฎหมาย หรอกฎระเบยบเปนกรอบในการท างาน

การท างานของภาคเอกชน จงมขนตอนการด าเนนงานดงน 1. กรอบกฎหมายจะเปนกฎหมายขนพนฐาน มกฎระเบยบ ขอบงคบ และหลกเกณฑตางๆ ในระดบชาต หรอระดบนานาชาต ในการทจะมขอตกลงรวมกนท างาน 2. หากวาไมมกรอบกฎหมาย/กฎขอบงคบ/กฎระเบยบ ใหใชการท าสญญาคาแทนคณระบบนเวศแทน 3. กฎระเบยบระดบทองถน หากวามการเจรจาตกลงกนได จะก าหนดใหมการท าสญญาตามสทธและสามารถใชบงคบได 4. ภาคสมาชกทกคนตองเคารพกฎขอบงคบ/กฎระเบยบ ภายใตกรอบของกฎหมาย

ตองจดจ าไววา โครงการทด าเนนการโดยภาคเอกชน มวตถประสงคการด าเนนงานเฉพาะในการแกไขปญหา เชน เรองน าในระดบทองถน ถงแมวาจะอยในวงจ ากดและงายตอการด าเนนงาน กระบวนการบรการสามารถจะวเคราะหหาความสมพนธระหวางกจกรรมบรเวณพนทตนน ากบกจกรรมบรเวณพนทปลายน า ตลอดจนความเสยงทอยในวงจ ากด

อยางไรกตาม แผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศ คงอยไดโดยผานกระบวนการกลไกของตลาด จะใหเปนโครงการระดบภมภาค หรอระดบชาตกขนอยกบภาคเอกชนเอง ขอดของการพฒนากระบวนการโดยภาคเอกชนจะเปนการลงทนในระดบชมชน เปนบทเรยนในเรองการอ านวยน าทงในดานปรมาณและคณภาพในระดบชมชนใหไดผลกอนทด าเนนการในระดบชาต ฉะนนสงส าคญทสด คอ นโยบายการมสวนรวมของการบด าเนนการคาแทนคณของระบบนเวศระดบทองถน

หลกการทส าคญ คอ โครงการคาแทนคณระบบนเวศภาคเอกชน ไมจ าเปนตองอาศยกรอบกฎหมายมากนก แตควรจะเปนสญญาภายใตกฎหมายทเกยวของ มขอก าหนดส าหรบปญหาเรองน าในระดบชมชน จะอยภายใตผลผลตทตองการและใหอยในกรอบนโยบายและกฎหมายเฉพาะ

3.1.2 การด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศโดยภาคธรกจ (Payments for Ecosystem Services: Trading Schemes) หมายถง การก าหนดกระบวนการทเปนภาคธรกจทถกตองตามกฎหมาย (จ านวนทอนญาต) หรอ/และจ านวนทจะน ามาบรการได ตวอยาง เชน แผนของแตละหนวยงานทด าเนนการรกษาแหลงน า หรอปองกนพนทใหเปนแหลงตนน าล าธาร ถงแมวาคาแทนคณระบบนเวศจะมความเขมแขงในการอนรกษพนทตนน า เมอมการวเคราะหโครงการ พบวาไมมความกาวหนามากนก เพอสรางความเขาใจในกระบวนการนจ าเปนตอง 1. วเคราะหกจกรรมใหชดเจน กระบวนการจะตองมการพจารณาผลกระทบดานการบรการของระบบนเวศจะเปนเหตผลทด

- 13 -

2. พฒนาแผนการด าเนนงานใหเปนมาตรฐานโดยเฉพาะการตอรอง หรอการแลกเปลยนความคดเหน ขนอยกบองคประกอบ ขนาด และขอมลการวางแผน 3. มหนวยงานรบผดชอบทเกยวของกบการสงวนและควบคมการบรการของระบบนเวศ

4. ก าหนดกรอบการท างาน กระบวนการในการด าเนนงาน การจดการ และเกยวของกบธนาคาร ส าหรบการปองกนผลทไดจากการบรการของระบบนเวศในรปแบบของธรกจ 5. เพอเปนหลกประกนและความเปนไปไดของระบบควรเปนกรอบการด าเนนงานในระยะยาว จะท าใหเกดประสบผลส าเรจทสามารถวดผลไดชดเจน

ลกษณะของการด าเนนงานจะตองพฒนาใหเปนระดบภมภาค หรอระดบนานาชาต อนญาตใหผมสวนรวมด าเนนงานการบรการของระบบนเวศ จ านวนของผซอและผขาย การบรการของระบบนเวศมขอจ ากด ทไมมประสทธภาพ กสามารถจะพฒนาขนมาใหมได โดยการดงเอากรอบกฎหมายมาใชในกระบวนการของคาแทนคณระบบนเวศ

หลกการทส าคญ คอ แผนการท างานดานคาแทนคณระบบนเวศจะตองมกรอบกฎหมาย ลกษณะการด าเนนงานคอนขางสลบซบซอนและควรจะใหด าเนนการอยในระดบภมภาค หรอระดบชาต

3.1.3 การด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศโดยภาครฐ (Public Payments for Ecosystem Services) การด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศทด าเนนการโดยภาครฐนบวามความส าคญ และนาเชอถอสง เพราะเปนแนวทางของรฐบาลไมวาจะเปนระดบทองถน ภมภาค หรอระดบชาต ภาคสมาชกจะท าสญญาภายใตกฎหมายทเกยวของ อาจจะเปนองคการบรหารสวนต าบล หรอเทศบาล หรอองคกรทองถน หรอองคกรระดบชาต ทมสวนรวมในการซอ-ขายการบรการของระบบนเวศ สวนใหญแลวจะเกยวกบการใชประโยชนและการจดการทดน

ในปจจบนการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศโดยภาครฐมแผนงานทเหนไดชด คอ ไมวาจะเปนองคกรทองถน เทศบาล หรอหนวยงานอนๆ ทมหนาทรบผดชอบเกยวกบเรองการบรการน าใหแกประชาชน ภาคทรวมด าเนนการคาแทนคณระบบนเวศจะตองด าเนนการอยภายใตกรอบกฎหมาย หรอระเบยบขอบงคบตางๆ ทใชเปนแนวทางในการด าเนนงาน

จงกลาวไดวา กรอบกฎหมาย หรอกฎระเบยบขอบงคบ มความจ าเปนส าหรบการด าเนนงานพฒนาคาแทนคณระบบนเวศ โดยมขอดสามารถสรปได ดงน 1. ถากลไกการตลาดไมคงท จะมผลกระทบกบการบรการของระบบนเวศได สามารถทจะน าเอากฎระเบยบ หรอกรอบกฎหมายมาใชบงคบในโครงการคาแทนคณระบบนเวศได การด าเนนงานพฒนาตามนโยบาย ภายใตกฎหมายและกลไกของตลาดเหมอนกบภาคธรกจ การด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศทอยในระดบทองถนจะมความส าคญตอชมชน โดยการท าใหชมชนยอมรบในกระบวนการของคาแทนคณระบบนเวศ กรณตวอยางในประเทศโบลเวย ไดมการก าหนด

- 14 -

โครงการจดการคาแทนคณระบบนเวศและมการพฒนารวมกนระหวางประชาชนในทองถนและประสบผลส าเรจตามเปาหมาย จะมสถาบนหรอหนวยงานหลายๆ แหงเขามามสวนรวม ซงสถาบนหรอหนวยงานในพนทมนโยบายและแผนพฒนาของตนทชดเจน

กรอบกฎหมายเปนแนวทางหนงทจะน ามาใชในเรองของการบรหารงบประมาณ เชน กองทน การเกบภาษ การเกบคาธรรมเนยม คาดแลรกษา หรอคาบรการการทองเทยวในพนทคมครอง ทงนเพอใหการปฏบตงานดานการบรหารงบประมาณคาแทนคณระบบนเวศใหมประสทธภาพ ตวอยาง เชน รฐบาลของประเทศโคลมเบย ก าหนดกรอบกฎหมายในเรองการเกบคาธรรมเนยม หรอภาษการใชน า โดยมหนวยงานดานการพฒนาแหลงน า การชลประทาน การประปา และหนวยงานดานพลงงานไฟฟาเขารวมดวย และประสบผลส าเรจในการด าเนนงานเปนอยางด ความกาวหนาของโครงการจงขนอยกบกรอบกฎหมายทใชเปนเครองมอในการอนรกษพนททตองการอนรกษระบบนเวศทใหอยในระดบชาต 2. กรอบกฎหมายจะตองมความชดเจนในการใชบงคบ เพอใหโครงการคาแทนคณระบบนเวศสามารถด าเนนการไดจรงจง โดยปกตแลวองคกรภาครฐ มอ านาจในการด าเนนงานกจกรรมคาแทนคณระบบนเวศ เชน การลงนามในสญญา กรอบกฎหมายจะตองมอบอ านาจใหด าเนนการในเรองทเกยวกบการท าขอตกลง องคกรภาครฐผด าเนนการตามกระบวนการของผซอหรอผขายการบรการของระบบนเวศ การบรหารกองทนหรอการบรการทประกอบไปดวยพนทดน หรอทรพยากรธรรมชาตประเภทตางๆ

ในกรณทกรอบกฎหมายอยในระหวางด าเนนการหรอด าเนนการรางเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศอย อาจจะตองใหมขอตกลงรวมกนของภาคสมาชก กรอบกฎหมายฉบบใดทสนบสนนการด าเนนงานของกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ กรอบกฎหมายเปนเครองมอทท าใหเกดการยอมรบในกจกรรมหรอสนบสนนในกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศทเปนเครองมอในการจดการสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต นอกจากจะมกรอบกฎหมายแลว การประเมนคณคาทางเศรษฐศาสตรของพนทคมครองกจะตองน ามาเกยวของดวย เพอการพฒนากระบวนการคาแทนคณระบบนเวศสมบรณยงขน

หลกการทส าคญ คอ การน าเอากรอบกฎหมายมาใชกบการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศกเพอตองการใหโครงการมความมนคงมประสทธภาพและย งยนตลอดไป

- 15 -

ตารางทก าหนดเปนการเปรยบเทยบความตองการกรอบกฎหมายทจะน ามาใชด าเนนงานดานคาแทน

คณระบบนเวศ

ประเภทของ PES ความตองการกรอบกฎหมาย ความส าคญของกรอบกฎหมาย

1. ภาคเอกชน ระดบปานกลาง-ต า สนบสนนการท างานทม รปแบบไมแนนอน จากทองถนจนถงระดบภมภาค หรอระดบชาต

2. ภาคธรกจ ระดบสง ก าหนดให มค าใช จ าย ท ถกตอง มกฎเกณฑดานคาใชจายเปนระบบภายใตการควบคมของตลาดธรกจ

3. ภาครฐ ระดบสง -สนบสนนใหมการพฒนา -มกฎหมายทใชบงคบอยางถกตอง -สามารถปฏบตไดจรง

3.2 องคประกอบของกรอบกฎหมาย แนวทางปฏบตทเปนไปไดในหลายๆ ประเทศทมความสนใจในการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ ไดมการก าหนดกรอบกฎหมายในการด าเนนการกจกรรมทมความแตกตางกน 3.2.1 ระเบยบขอบงคบหรอบทบญญต (Constitution) การทจะท าใหการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศเปนไปอยางมประสทธภาพจะตองมผรบผดชอบโดยตรง อยางไรกดเพอสรางความเขาใจในเรองน จะตองมการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ ก าหนดบทบาทหนาทและโครงสรางทถกตองของรฐบาล ใหมอตราก าลงและวธการปฏบตทถกตอง ก าหนดวตถประสงคของการจดต งหนวยงานหรอสถาบนหลกของรฐ โดยเฉพาะการสรางกระบวนการท างานในระดบชาตจะมผลดกวาการก าหนดเปนนโยบายของภาครฐแตเพยงอยางเดยว แมวาจะมการกระท าใหเปนไปตามวตถประสงค แตอาจจะมผลกระทบจากนโยบายการเมอง

การด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศทมประสทธภาพ จะตองมกรอบกฎหมายใหปฏบตและมหนวยงานรบผดชอบทชดเจน ตวอยาง เชน ประเทศโคลมเบย ไดก าหนดใหมหนวยงานหรอสถาบนรบผดชอบ เรอง คาแทนคณระบบนเวศ มบทบาทหนาทในการรบผดชอบดานการปองกนสงแวดลอม และรกษาทรพยากรธรรมชาตใหอยในสภาพทสมบรณ การด าเนนงานดานการมสวนรวมระหวางภาครฐและภาคเอกชน การอนรกษอนรกษทรพยากรธรรมชาตเพอใหเกดประโยชนตอเศรษฐกจของประเทศ รปแบบของการด า เนนงานคาแทนคณระบบนเวศกมการกระท าไดผลเปนอยางดและมประสทธภาพ

หากวารฐบาลของประเทศใดตองการทจะน าวธการคาแทนคณระบบนเวศไปใชปฏบตงานในพนทใหถกตองและมประสทธภาพ จะตองปฏบตตามกรอบกฎหมายทก าหนดใหมการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ สทธในการเปนเจาของทดนและการใชประโยชน ดงตวอยางจากประเทศเอกวาดอร

- 16 -

รฐบาลไดจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบเกยวกบสทธในการเปนเจาของธรรมชาต เรยกวา สทธในระบบนเวศ (Ecosystem Rights) ทรพยากรธรรมชาตจะตองมสทธในการคงอย มการบ ารงรกษาและใชประโยชนอยางย งยนตามวฏจกรของ โครงสราง องคประกอบและกระบวนการในทางววฒนาการ ประชาชนของประเทศมสทธทจะใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ขณะเดยวกนผลประโยชนทไดรบมการอ านวยความสะดวกในการใช แตกยงมการท าลายการบรการของระบบนเวศเกดขน แมวาการด าเนนงานจะอยภายใตกรอบกฎหมายและระเบยบของรฐ แตการปฏบตตามโครงสรางดานคาแทนคณระบบนเวศภายใตกฎหมายใหอ านาจไว แตการท างานดานนกยงไมกาวหนาเทาทควร การพฒนางานคาแทนคณระบบนเวศกยงสบสนและปฏบตไมได

สถาบน หรอหนวยงานรบผดชอบในหลายๆ ประเทศทมกฎหมายรองรบการปฏบตงานดานคาแทนคณระบบนเวศ หากวามความขดแยงเกดขนระหวางกฎหมายกบหนวยงานหรอสถาบน กสามารถฟองรองใหศาลพจารณาสงการได ฉะนนสถาบนหรอหนวยงานทจดตงขนอาจจะไมมผลกระทบโดยตรง หรอมขอหาม โครงการคาแทนคณระบบนเวศทเกดขนโดยกฎหมายกสามารถเปลยนแปลงได

รฐบาลของประเทศโบลเวย ไดมการพฒนางานคาแทนคณระบบนเวศมากอนทจะด าเนนการจดต งสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ ถอวาทรพยากรธรรมชาตเปนสนคาทางเศรษฐกจ อตสาหกรรมการทองเทยวและการอนรกษ เรยกวาองคประกอบทางเศรษฐกจและสงคมของพนทดน (Socio-economic Function Requirement of The Land) ทมการใชประโยชนจากชมชนและมการสนบสนนการท างานหรออนรกษพนทปาไม เปนตน

หลกการทส าคญ คอ ขณะทยงไมมการจดตงสถาบน หรอหนวยงานรบผดชอบงานดานคาแทนคณระบบนเวศ รฐบาลจะตองมการก าหนดโครงการและพฒนารปแบบการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศใหมความชดเจน เมอมการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบแลว กจะด าเนนการใหเปนทยอมรบวาการบรการของระบบนเวศเปนเรองทส าคญ

3.2.2 การก าหนดกฎหมายเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศเฉพาะ (Specific PES Law) รฐบาลของประเทศทมการน าเอาหลกการคาแทนคณระบบนเวศมาใชควรจะไดมการพจารณาใน เรองของกฎหมายเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ วตถประสงคของการก าหนดกฎหมายจะตองยอมรบวาคาแทนคณระบบนเวศเปนนโยบายทส าคญเกยวกบการใชประโยชน และการปฏบตดานการบรการของระบบนเวศ แตอยางไรกตามเมอมกฎหมายรองรบแลวในหลายๆประเทศกยงปฏบตไดนอยมาก

ประเทศบราซล ไดประกาศใชบงคบกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศ มการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบบรหารโครงการตามระเบยบขอบงคบของกฎหมาย รฐบาลประเทศเปรกไดประกาศใชกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศเชนกน รวมท งไดจดต งสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ เพอการบรหารงานคาแทนคณระบบนเวศ แตกยงไมเปนทยอมรบของคนบางกลมทเหนวากฎหมายดานคาแทนคณระบบนเวศ โดยเฉพาะการบรการของสงแวดลอมพบวามทงขอดและขอเสย

- 17 -

การทรฐบาลประกาศใชบงคบกฎหมายทเปนของภาครฐหรอด าเนนการจดต งสถาบนบรหารคาแทนคณระบบนเวศ ทเปนนโยบายของรฐกเพอใหแนใจวาการบรการของระบบนเวศเปนการอนรกษ และสรางจตส านกในการยอมรบวากรอบกฎหมายดงกลาวมสวนสนบสนนการท างานของระบบนเวศ อยางไรกตามผลดจากบทเรยนของกฎหมายคาแทนคณระบบนเวศ ตองใหเขาใจถงการเปลยนแปลงของสงแวดลอมทเกดขนจากการใชประโยชน จ าตองตรวจสอบความถกตองทเกดขน

ตารางแสดงการเปรยบเทยบขอดและขอเสยของกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศ

ขอด ขอเสย 1. เปนกฎหมายใชบงคบกบคาแทนคณระบบนเวศ ทวๆไป 2. มการสรางจตส านก ในกรณทเปนนโยบายคาแทนคณระบบนเวศของรฐ 3. สามารถพฒนาได 4. มการวเคราะหขนตอนของการด าเนนงานคาแทน คณระบบนเวศ 5. เปนกฎหมายทใชเฉพาะการบรการของระบบนเวศ 6. สามารถปรบปรงแกไขได

1. กฎหมายสงแวดลอม เมอน ามาใชอาจจะเกดความ ขดแยงได 2. มความซบซอนและมความยงยากเกดขน 3. มความขดแยงเกดขนได 4. มการปรบปรงและท าใหเกดปญหาขนได

หลกการทส าคญ คอ ถาหากกฎหมายหรอกฎระเบยบของคาแทนคณระบบนเวศทอยภายใต PES Law ความส าคญจะอยทยทธศาสตร กรอบกฎหมาย และสถาบนรบผดชอบ โดยเฉพาะกรอบกฎหมายและระเบยบขอบงคบทใชกบระบบนเวศทแตกตางกน

3.2.3 กฎหมายสงแวดลอม (Sectorial Environmental Legislation) ถาหากวามการพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ หรอการบรการของระบบนเวศ โดยใชกฎหมายสงแวดลอมมขอบเขตทกวางขวางไมสามารถใชบงคบไดมากนก ขาดการสนบสนนจากผ เ กยวของ การใชกฎหมายสงแวดลอมทเปนนโยบายดานอนรกษสงแวดลอม หรอการปองกนทรพยากรธรรมชาตทวๆ ไป อาจจะมความขดแยงกบโครงการนได สงทส าคญคอ ปรมาณและคณภาพน าจากแหลงตนน าล าธาร โดยทวไปยงควบคมไมถงกเปนได หรอในสวนทเกยวของกบการดแลรกษาตนไมหรอพชเกษตร ในหลายๆประเทศไดมการปรบปรงกฎหมายสงแวดลอมเพอสนบสนนการจดการโครงการคาแทนคณระบบนเวศใหเกดขน

การบงคบใชกฎหมายอนๆ เกยวกบเรองการบรการของระบบนเวศดานน ากระบไวไมชดเจน เชน กฎหมายเรองน าของประเทศเปร โคลมเบย บราซล เปนกรอบของกฎหมายในการเกบ

- 18 -

คาธรรมเนยมการใชน า การบ ารงรกษาแหลงน า ไมสามารถน ามาใชบงคบในกรณโครงการคาแทนคณระบบนเวศได

หลกการทส าคญ คอ การน าเอากฎหมายสงแวดลอมมาใชบงคบกบการด าเนนงานดาน คาแทนคณระบบนเวศ ไมสามารถจะใชไดเสมอไป จนกวาจะมกรอบกฎหมายทเกยวของกบคาแทนคณระบบนเวศโดยตรง เพอทจะใหมการพฒนาโครงการและการด าเนนงานทมความชดเจนมากยงขน

3.2.4. กฎหมายอนๆ ทเกยวของ (Indirectly Relevant Law) ถาหากวาไมมกฎหมายฉบบใดทเกยวของกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ หรอมกฎหมายสงแวดลอมใดๆ ทประกาศใชบงคบแลว และมสวนเกยวของกบคาแทนคณระบบนเวศ กรอบของกฎหมายทจะท าใหการด าเนนงานของโครงการนมประสทธภาพ จะตองเปนกรอบกฎหมายเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศโดยตรง กฎหมายทมใชบงคบอย สวนใหญจะเกยวของกบการจดการทรพยากรธรรมชาต หรอเกยวของกบการเงน เชน กฎหมายทดน กฎหมายเกยวกบการเกษตร กฎหมายเกยวกบเหมองแร หรอกฎหมายทเกยวของกบการพฒนาทดน หรอกฎหมายเกยวกบงบประมาณ

กฎหมายทเกยวของกบการเกษตร เปนกฎหมายทมการระบถงวตถประสงคของโครงการคาแทนคณระบบนเวศอยบางสวน จะพบวามการระบเกยวกบการเกษตรทมวตถประสงคในการใชประโยชนและการครอบครอง

ทดน ทระบใหมการปองกนมใหมการท าลายทรพยากรปาไมรวมอยดวย เชน กฎหมายการเกษตรของประเทศโบลเวยและประเทศเปร เปนตน

กฎหมายทเกยวของกบงบประมาณ จะมสวนเกยวของกบกจกรรมดานคาแทนคณระบบนเวศครอบคลมอยบาง แตจะเกยวกบการแกไขผลกระทบกบการบรการของระบบนเวศจากการเสยภาษทใหโอกาสในการชดเชย หรอจดสรรงบประมาณเพอการชวยเหลอ หรอสงเคราะหกจกรรมทถกท าลาย รวมถงการสนบสนนคาแทนคณระบบนเวศ เชน ประเทศโคลมเบยไดประกาศใชกฎหมาย ฉบบท 99 เมอป ค.ศ. 1993 ก าหนดใหมเงนงบประมาณสนบสนนการลงทนเพอโครงการเกยวกบการใชประโยชนเรองน า การพลงงาน การชลประทาน และกจกรรมการอนรกษพนทตนน า ปจจบนไดมการจดตงกองทนใหเปนแหลงเงนงบประมาณสนบสนนดานการเงนเพอโครงการคาแทนคณระบบนเวศ

แผนการจดการถนทอาศย หรอการตงถนฐานของมนษยจะมการใชทดนเพอการเกษตร หรอสงกอสรางตางๆ เพอสาธารณปโภค เชน การสรางถนน เปนการน าทดนมาใชประโยชน การพฒนาทดน ไดน าเอาหลกการบรการของระบบนเวศมาใช เพอใหเหนถงคณคาของการบรการของระบบนเวศ การประเมนมลคาของระบบนเวศเพอใหเหนคณคาของการด าเนนงานดานการใชประโยชนทดน เพอแกไขปญหาการลดลงของระบบนเวศและการบรการ

หลกการทส าคญ คอ กรอบกฎหมายเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ ทตองการใหมประสทธภาพและประสทธผล จะตองมกฎหมายอนทเกยวของใชบงคบรวมอยดวย เพอปองกนการเกด

- 19 -

ปญหาอปสรรคทจะเกดขนกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ โดยเฉพาะบรเวณตนน าล าธาร ขณะเดยวกนกรอบกฎหมายดงกลาวจะชวยเสรมใหโครงการดงกลาวเกดขน หรอเขามาเกยวของกบการด าเนนงาน

3.3 ขอบเขตและองคประกอบของคาแทนคณระบบนเวศ กบกฎหมายทเกยวของ (Scope and Content of PES-related Legislation) ถาหากจะก าหนดกฎหมายเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ จะมค าถามทเกดขนสองประการ คอ (1) จะตองเปนกฎหมายทด าเนนการโดยรฐบาลเปนผก าหนด การก าหนดกรอบการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศใชหรอไม และ (2) มกฎเกณฑอยางไรบางในการก าหนดกฎหมายดงกลาว

3.3.1 ขอบเขตการใชกฎหมาย ถาหากวาการก าหนดกฎหมายคาแทนคณระบบนเวศดงกลาวเปนของรฐ ควรจะน าไปใชบงคบในทกระดบ นบตงแตระดบทองถนจนถงระดบชาตทใหความส าคญเกยวกบคณคา การสงเสรมและปฏบตการเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ ขณะเดยวกนมความจ าเปนทจะตองค านงถงความส าคญในการก าหนดใหครอบคลมกจกรรมของคาแทนคณระบบนเวศในทกภาคสวนของรฐบาลมปจจยทส าคญทจะตองพจารณา 2 ประการ คอ (ก.) ประสบการณจากนโยบายการปฏบตหรอโดยการเรยนรจากการกระท า กรอบของกฎหมายทจะก าหนดตองใชเวลาและการเรยนร นบตงแตการพฒนาและปฏบตการทเกยวของกบแผนยทธศาสตร นโยบาย หรอกฎระเบยบทท าใหการปฏบตงานประสบผลส าเรจ ขนตอนแรกจะเปนการใชนโยบาย หรอนยหนงในระยะแรก

กอนทจะมกรอบก าหนดกฎหมาย จ าเปนตองเรยนรจากโครงการ ความสามารถในการด าเนนงานทเปนไปได เปนแนวทางด าเนนงานและการแกไขความผดพลาด

ในระยะทสองหลงจากทไดประสบการณทดหรอไมมความผดพลาดเกดขน กก าหนดรปแบบโครงรางของกฎหมายใหด าเนนการในระดบทองถนหรอระดบจงหวด เพอการเรยนรและประสบการณดานบวกของคาแทนคณระบบนเวศและน าไปใชในพนทอนๆ ถากรอบกฎหมายสามารถใชไดดกอาจจะน าไปใชบงคบในระดบทสงขน คอ ระดบชาต เพอทจะก าหนดกรอบของกฎหมายใหเปนแผนยทธศาสตรในระดบชาต จะเปนเครองมอในการด าเนนการโครงการใหประสบผลส าเรจตอไป

จากการก าหนดนโยบายในระดบพนทหรอระดบจงหวด มขอบเขตการบรหารจดการเพอทจะสงเสรมงานดานคาแทนคณระบบนเวศ การพฒนาใหด าเนนการไดทมประสทธภาพและประสทธผล การก าหนดกฎหมายดานคาแทนคณระบบนเวศในระดบชาต สามารถทจะด าเนนการไดจะตองเปนทเขาใจของประชาชนทงประเทศ จะตองมการสงเสรมใหความรความเขาใจเกยวกบ ผลไดและผลเสยของการก าหนดกฎหมาย ความเหมาะสมของหลกเกณฑ ขอควรปฏบตทจะใหประชาชนรวมปฏบตได ถาหากวาปราศจากขอมลตางๆ ในระดบทองถน กจะเกดปญหาขนมาได ฉะนนกฎหมายคาแทนคณระบบนเวศ

- 20 -

ในระดบชาตจงมความจ าเปนและเปนทยอมรบ กฎขอบงคบหรอระเบยบจะตองมรายละเอยดในทางปฏบตสามารถปฏบตไดทงในระดบทองถน จงหวดและระดบชาต

ความส าเรจในการปฏบตตามนโยบาย กฎหมายทใชบงคบจะท าใหเกดการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศมการพฒนาและปฏบตไดจรง หรอนยหนงนโยบายและกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศจะมสวนสนบสนนใหมการรบผดชอบในการตดสนใจระดบทองถน จงหวด และระดบชาต เพอการขบเคลอนกระบวนการปฏบตตอไป รปแบบตามขนตอนระดบนโยบายการปฏบตดานคาแทนคณระบบนเวศ

(ข.) การก าหนดกฎหมายโดยรฐบาล การทรฐบาลเปนผก าหนดกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศมความไดเปรยบและมความส าเรจในหลายๆประเทศ ทมสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบประกอบดวย โครงสรางการบรหารงาน ตามกรอบกฎหมาย การด าเนนงานเปนนโยบายในระดบชาต หรอระดบประเทศ หรอของรฐบาลกลาง หนวยงาน หรอสถาบนสวนกลางจะน าเอากฎหมายคาแทนคณระบบนเวศมาใชเปนนโยบายในระดบชาตหรอแหงชาต ใหมการจดตงคณะกรรมการรางยทธศาสตร มการพฒนาและก าหนดเปนนโยบายในทกระดบ คอ ระดบทองถน ภมภาค และระดบชาต

หลกการทส าคญ คอ กฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศจะถกน ามาใชในระดบทองถน ระดบภมภาค และระดบชาต บทบาททส าคญในการสงเสรมและปฏบตงานคาแทนคณระบบนเวศได การน าเอาประสบการณ บทเรยนในทองถนจนกลายมาเปนกรอบกฎหมายทใชกนในระดบทองถน หรอระดบภมภาค หรอระดบชาต จะไดใชเปนกรอบการปฏบตงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล

ระดบทองถน โดยการปฏบตจากประสบการณและ

การสรางความรความสามารถ (1)

ระดบจงหวด มการพฒนานโยบาย การสงเสรม

และยกระดบการท างาน (2)

ระดบชาต มการพฒนานโยบายในการน าเอาวสยทศน กรอบกฎหมาย ความส าคญและความโปรงใส

(3)

ระดบจงหวดและทองถน

รางแนวทางปฏบตตามกฎหมายตามสภาพความตองการในพนท

(4)

- 21 -

3.3.2 องคประกอบของกฎหมาย (Content of Legislation) กฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศสามารถใช เปนเครองมอในการปฏบตงานไดเปนอยางด และมความจ าเปนอยางยง โดยจะใหเปนไปตามตรรกวทยาหรอมเหตผล (ก.) ขอบงคบทวไป กรอบกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศจะประกอบดวยขอบงคบทวๆ ไป

วตถประสงค ขอบเขต และหลกการทวๆ ไปจะมความเชอมโยงกบการอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตแหลงน าและนโยบายการพฒนา ตองมวตถประสงค ขอบเขต และหลกการทชดเจน เชน การใชกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศเปนเครองมอในการปองกนสงแวดลอมใหปราศจากมลพษทด าเนนการเพอผลประโยชนทางเศรษฐกจและสงคมจากการบรการของระบบนเวศ การขบเคลอนโครงการจะตองมการลงทน และทรพยากรมนษยเปนตวทท าใหมการพฒนาทย งยน สงเสรมใหมการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะมแผนงานทด าเนนการแลวจะมประสทธภาพ

บทนยาม การปฏบตงานทมประสทธภาพภายใตกฎหมายทก าหนด ประชาชนทวไปและผปฏบตตามโครงการจะตองมความเขาใจถงศพททางกฎหมายหรอบทนยามทจะตองน ามาใช โดยเฉพาะกฎหมาย ทก าหนดขนมาใหม เชน กฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศ จ าเปนตองมบทนยามศพทของค าทใชในกฎหมาย เพอการพฒนาและปฏบตและปองกนมใหเกดปญหาดานความหมายของค าศพท ค าวา คาแทนคณการบรการของระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) วาเปนการบรการของระบบนเวศธรรมชาตและใหสวสดการตอมนษย การบรการสงแวดลอม (Environmental Services) เปนการบรการจดการมลพษและของเสยทเกดจากการกระท าโดยมนษย ความแตกตางของการบรการระบบนเวศจ าตองก าหนดกรอบของกฎหมายใหชดเจน ปองกนการสอสารทผดพลาด อะไรคอการบรการของระบบนเวศ บทนยามศพทจะชวยใหเหนถงความแตกตางของค าตางๆ เชน คาแทนคณระบบนเวศภาครฐ คาแทนคณระบบนเวศภาคเอกชน ผซอ และผขาย ความแตกตางของบทนยามศพทในกฎหมายวาดวย คาแทนคณระบบนเวศในแตละประเทศจะไมเหมอนกน เชน กฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศของประเทศบราซล ไดก าหนดบทนยามศพทไวหลายค าเกยวกบการบรการของระบบนเวศ เชน การดดซบคารบอน การบรการพลงน า การอนรกษดน การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ความเสยงจากการท าลายปาไม แตไมรวมถงการบรการทางวฒนธรรม อยางไรกตามเพอใหการปฏบตงานตามกรอบของคาแทนคณระบบนนเวศทมประสทธภาพและประสทธผล จะตองค านงถงการบรการของระบบนเวศใหมากทสด ความยดหยนของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ความคงอย หรอการปองกนการบรการทผดพลาด ซงการบรการของระบบนเวศจะรวมถงความรวมมอ การจดหาบรการ กฎเกณฑการบรการ และบรการทางวฒนธรรม บทนยามศพทควรจะเปนศพทอยางงายและเขาใจไดด ไมควรสรรหาค ายากอนๆ ทยากตอการเขาใจเพอใหกฎหมายดงกลาวใชไดอยางย งยนตลอดไป

- 22 -

(ข.) กฏระเบยบเกยวกบการเงน การทจะใหกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศมผลบงคบใชอยางมประสทธภาพ จะตองมบทวาดวยการชวยเหลอ หรอการบรจาค หรองบประมาณจากความรวมมอขององคกรพฒนานานาชาตหรอภาคเอกชน องคกรทใหความรวมมอชวยเหลอจะเหนดวยกบวธการน าเครองมอคาแทนคณระบบนเวศมาใชปฏบต โดยเฉพาะในชวงแรกของการด าเนนงานโครงการ แตองคกรทชวยเหลอไมสามารถสนบสนนเงนทนไดตลอดไป องคกรชวยเหลอนานาชาตจะชวยเปนผแนะน าในการก าหนดเงนทนการบรการ หรอแนวทางการด าเนนงานดานการเงน

ยทธศาสตรการจดการแหลงทนจ าตองระบไวในกฎหมายหรอกฎระเบยบทใชบงคบทประกอบดวย

แหลงทนคาแทนคณระบบนเวศอยางย งยน แหลงทนดงกลาวสวนใหญจะเปนเงนงบประมาณจากการเกบภาษ หรอคาธรรมเนยมการ

ใชบรการระบบนเวศ หรอการเรยกเกบจากการใชทรพยากร การใชน า ภาษ หรอคาธรรมเนยม หรอการเรยกเกบจะถกน ามาใชเปนกองทนคาแทนคณระบบนเวศ ซงสามารถด าเนนการไดดกวาการน ารายไดของรฐมาจดสรรให เชน รายไดทรวบรวมจากโครงการก าจดน าเสย หรอมลพษ คาธรรมเนยมจะค านวณจากปรมาตรของน าเสย มกจะมการสมปทานจากภาคเอกชนทคดจากผใชน า หรอผรบสมปทาน จะมอตราสวนทเกยวของกบการบรโภคทแตกตางกน เชน ภาคอตสาหกรรม หรอภาคการเกษตร

เปอรเซนตการบรจาคใหโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เงนงบประมาณทใชในการด าเนนงานมการพจารณาก าหนดไวในกฎระเบยบ ขอบงคบ

หรอระเบยบในการก าหนดเปนเงนทนวาจะใชเปนคาแทนคณระบบนเวศกเปอรเซนต (เชน 5% หรอ10% เปนตน) ซงจะตองพจารณาถงคณคาของทรพยากรทใหบรการ เพอใหการบรหารงานคาแทนคณระบบนเวศเปนไปอยางมประสทธภาพ

การจดตงและการบรการกองทนคาแทนคณระบบนเวศโดยเฉพาะ หลกการทส าคญ คอ การเรยกเกบคาใชบรการของระบบนเวศ เพอน าเงนงบประมาณไป

ใชในการบรการหลายๆ แหง แตจะน าไปใชเพอการจดการทรพยากรธรรมชาตมนอยมาก ถาหากวาเปนไปไดจ าเปนตองเกบจากผใชบรการมาจดตงเปนกองทน กองทนนนจะมความแตกตางกบกองทนอนๆ เชน กองทนปโตรเลยม

คาปรบ การสนบสนนจากกองทนอนๆ การเปลยนแปลงทางการเมองจะท าใหมการลด หรอเพมภาษทเรยกเกบเปน กองทนคาแทนคณระบบนเวศจะมความส าคญทางดานการบรการของระบบนเวศ น ามาซงงบประมาณเพอการบรการจดการระบบนเวศในพนท

(ค.) กฎระเบยบของสถาบน สถาบนหรอหนวยงานเปนสวนทมการสนบสนนโครงการหรอด าเนนการคาตอบแทนคณระบบนเวศ เพอใหการด าเนนการมประสทธภาพ การจดตงสถาบนหรอหนวยงานจ าเปนตองมการพจารณา

- 23 -

ถงบทบาทหนาทและความมเอกภาพในการท างาน การแยกหนวยงานออกมาเพอใหมหนาทความรบผดชอบโดยตรง เขาใจถงคาแทนคณระบบนเวศวามการท างานกนอยางไร สามารถตรวจสอบได องคประกอบของสถาบนประกอบดวย (1) การสนบสนนและการพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เชน การวจยทางวทยาศาสตร การวางแผนโครงการ (2) การจดตงกองทนคาแทนคณระบบนเวศ มหนาทรบผดชอบเกยวกบการเกบและการบรการดานการเงน (3) การจดการขอมล การมสวนรวมและการแกไขปญหาขอขดแยง เชน การสรางความเขมแขงใหแกองคกร การเจรจากบผมสวนไดสวนเสย กจกรรมการเจรจาอนๆ (4) การตดตามและประเมนผลในสวนทเกยวของ เชน การท าสญญา การจดตงกองทนสาธารณะ (5) ฝายกฎหมายมหนาทรบผดชอบเกยวกบขอบงคบ ระเบยบและสญญาตางๆ การทด าเนนการจดตงสถาบนหรอหนวยงานทแยกออกจากหนวยงานอน กมวตถประสงคเพอใหมฝายรบผดชอบและประสานงานดวยกนภายในสถาบนหรอหนวยงานทงแนวตงและแนวนอน สามารถด าเนนงานภายใตขอก าหนด การตดสนใจ ความขดแยง และการรวบอ านาจไวในสถาบนหรอท างานรวมกน ท าใหการพฒนาและด าเนนงานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศเปนไปอยางมประสทธภาพและประสทธผล

(ง.) กฎขอบงคบในทางปฏบต กรอบกฎหมายในการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะปรากฎถงขอบงคบทเนนไปในเรองของการปฏบตและความย งยน

การท าสญญา ขนอยกบขอตกลงตามกฎหมาย จ าเปนทจะตองก าหนดใหมการท าสญญาด าเนนงานโครงการ เพอใหการด าเนนงานของแตละโครงการถกตองตามกฎหมาย การก าหนดหลกเกณฑในการจดการอยางมสวนรวมในแตละกลมเปาหมาย ทมการบรการแตกตางกนตามผลประโยชนทไดรบ ขอบงคบเกยวกบคาใชจาย หรอการเรยกเกบเงนประเภทตางๆ ของโครงการภายใตกฎระเบยบใหด าเนนการทเหมาะสม

สท ธและความ เ ปน เจาของ ความ เ ปน เจาของ ห รอการบ รหารจดการทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศ เพอใหมการบรการดานการจดตงและด าเนนการโครงการคาแทนคณระบบนเวศมความจ าเปนตองพจารณาถงสทธและความเปนเจาของ หรอผ มสทธครอบครองทดน ทรพยากรธรรมชาต และการบรการ กฎขอบงคบในการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ มความจ าเปนในการอางสทธความเปนเจาของทดนทจะเขารวมโครงการ ถาหากวาเปนสทธดงกลาวและยนดเขารวมโครงการจ าตองมการลงทะเบยน เพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางถกตองทงขอมลตางๆ เพอทจะท าใหมการปรบปรงโครงการใหทนสมยยงขน หากวาในอนาคตการใชประโยชนในทดนหลงจากสญญาสนสดลง จะท าใหระบบนเวศยงคง

- 24 -

ใหบรการตอไปหรอไม อยางไรกดเกยวกบสญญาจะตองด าเนนการใหถกตองและยดหยนไดตามความตองการของทองถน

แผนการใชประโยชนทดน การใชประโยชนทดนมความส าคญในการอนรกษระบบนเวศและการใหบรการ จะตองมการเตรยมแผนทมเปาหมายอนรกษระบบนเวศ การส ารวจและการก าหนดนโยบายการปฏบตโดยเฉพาะการพฒนา เชน การขยายของตวเมองควรจะไดหลกเลยงการด าเนนงาน เพอตองการท าใหมพนทสเขยวรอบๆ เมองหรอหมบาน จะเปนการกระท าเพอเพมพนทสเขยว การอนรกษทศนยภาพ เปนแหลงอ านวยความสะดวกในเรองน าทสะอาด และการอนรกษสงแวดลอม จะตองมกลไกทมประสทธภาพ เพอใหมการบรการของระบบนเวศในการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะตองมการท าแผนท การวเคราะหระบบนเวศการบรการของระบบนเวศ เพอใหเปนขอมลทจ าเปนตองใชในการจดการการพฒนาและจะไดปรบใหทนสมยอยเสมอ

การยนยอมและการบงคบใชกฎหมาย โครงการคาแทนคณระบบนเวศควรจะมความยดหยนและการบงคบใชกฎหมายตามรายละเอยด กฎขอบงคบในการก าหนดกจกรรมตางๆ ไมเฉพาะโครงการคาแทนคณระบบนเวศทเกดขนมาใหม ตองพจารณาถงความคงอยของแผนคาแทนคณระบบนเวศ ผทเกยวของกบการพฒนาโครงการจะตองมความคนเคยตามขนตอนของขอมลและกรอบของกฎหมาย ผมสวนไดสวนเสยและการสรางความรวมมอ การตดตามประเมนผลสวนใหญจะเปนไปตามขอบงคบในสญญา ซงจะมผลประโยชนตอสถาบนหรอหนวยงานผรบผดชอบกบการบงคบใชกฎหมาย การลงทนหรอตนทนในการจดการกองทนคาแทนคณระบบนเวศทมประสทธภาพ การตดสนใจด าเนนการและการมอ านาจด าเนนการในสถาบนตามกฎระเบยบ ซงใหมการด าเนนงานผานขอมลทมสวนรวมของสาธารณะชน และการตรวจสอบเปนส าคญ การบงคบใชกฎหมายกเพอปองกนการกระท าผด การตงถนฐานทมลกษณะขยายพนทออกไป การรองเรยน หรอการประทวงการด าเนนงานทเปนกลไกภายใตสญญา

การแกไขปญหาความขดแยง กรอบกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศ จะมบทบาททวาดวยการแกไขปญหาความขดแยงอนจะเกดจากการบรหาร การพฒนา และการบรการกองทน สงเหลานอาจจะมความขดแยงเกดขนได กรอบการแกไขจะตองก าหนดไวในสญญาคาแทนคณระบบนเวศ มหนงสอหรอคมอทใหค าแนะน าในการท างาน กรอบของกฎหมาย ขอบงคบ และใหมความยดหยนได มขอตกลงส าหรบคณะกรรมการคาแทนคณระบบนเวศในระดบทองถน

กรอบของโครงสรางกฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศทมประสทธภาพและประสทธผล

ขอบงคบของกฎหมาย วตถประสงค

1. สถาบนหรอหนวยงาน 1. ยอมรบความตองการดานความอดมสมบรณของสงแวดลอม

2. คณคาของการบรการของระบบนเวศเพอการอยดกนด

- 25 -

ขอบงคบกฎหมาย วตถประสงค 2. กฎหมายวาดวยค าแทนคณระบบนเวศ

1. ก าหนดใหเปนกฎหมายทด าเนนการไดในระดบชาต 2. ตองยอมรบนโยบายคาแทนคณระบบนเวศ เปนเครองมอทเกยวกบการบรการและการจดการระบบนเวศ 3. เขาใจถงหลกการของการบรการของระบบนเวศ 4. เปนหลกการทดมประโยชนตอทกภาคสวน 5. ก าหนดใหมการพจารณากฎเกณฑแกไขความขดแยง 6. สงเสรมใหมสวนรวมจากผไดรบการบรการจากสงแวดลอม 7. ก าหนดใหมการส ารวจ การบรการของระบบนเวศ

3. ฝายกฎหมาย 1. วเคราะหและปรบโครงการคาแทนคณระบบนเวศใหเขากบระบบเศรษฐกจ 2. ก าหนดใหมการจดตงกองทนโครงการคาแทนคณระบบนเวศ 3. จดตงกรอบของสถาบน หรอหนวยงาน 4. การตดตามผล และการบงคบใชกฎหมาย 5. การกระจายอ านาจสทองถน 6. เพมเตมในสงทตองการในกระบวนการของคาแทนคณระบบนเวศ

4. กฎระเบยบขอปฏบต 1. ก าหนดรายละเอยดของกฎขอบงคบ ระเบยบ และวธการปฏบต 5. ก ฎ ร ะ เ บ ย บ ท ไ ม เ ก ย ว ขอ งโดยตรง

1. เพอใหแนใจวาคาแทนคณระบบนเวศมความเขมแขง 2. หลกเลยงการด าเนนงานทออกนอกลนอกทาง 3. ก าหนดใหมการวางแผนการใชประโยชนทดน ในกจกรรมทเกยวของกบการบรการของระบบนเวศ

หลกการทส าคญ คอ องคประกอบในการจดตงโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จ าตองใชกฎหมายเปนเครองมอในการท างานทกระดบ บทบาทตามกฎหมาย การบงคบใชกฎหมายภายใตขอบเขต องคประกอบ หลกการการใชประโยชน หรอค าศพทตามกฎหมาย รวมถงการบรหารกองทน การจดการงบประมาณ สถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบและมการปฏบตทเครงครด

- 26 -

บทท 4 สทธในการครอบครองทดน (Property Rights)

ดงทไดกลาวมาแลววา การด าเนนงานหรอการปฏบตการของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะมความเกยวของกบสทธในการครอบครองทรพยสนทดน

4.1 ความเขาใจเกยวกบสทธในการครอบครองทดน สทธในการครอบครองทดนเปนเรองของกฎหมายทดน ซงมรายละเอยดเกยวกบการครอบครองทดนทเปนสวนของบคคลหรอกลมคน พนทดงกลาวมทรพยากรธรรมชาตทอ านวยการบรการของระบบนเวศ ในทางทฤษฎแลวสทธในการครอบครองและการใชประโยชนทดน ความเปนเจาของทดนกมหลายรปแบบ เปนมรดกตกทอดตามประเพณวฒนธรรม การเปนเจาของเพอใชเปนทตงของบานเรอนทอาศยหรอแหลงพกผอนหยอนใจ สามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภท 1. สทธในการครอบครองทดนและมการใชทรพยากรในพนท 2. สทธในการควบคมเพอการใชทรพยากร 3. การเปลยนแปลงสทธการครอบครอง หรอการซอขายภายใตสญญาซอขาย การครอบครองทเปนมรดก มสทธในการควบคมและการใชทดน สทธในการครอบครองทดนสามารถแบงแยกออกไดวาเปนเจาของ หรอยนยอมใหผอนมสทธในทดนของตนเอง มการใชประโยชนในทดนรวมทงทรพยากรธรรมชาตและการบรการของระบบนเวศ การเปลยนแปลงการครอบครองทดนจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง โดยการขายหรอมรดกตกทอดกจะมการใชประโยชนในพนท บางพนทเมอมการเปลยนมอแลว อาจจะไมไดใชประโยชนอะไรเลย หรอใหผอนเขามาท าประโยชนโดยมการท าสญญา ฉะนนในทางกฎหมายสทธการครอบครองทดน หมายถง 1. พนทดนของรฐ ครอบครองดแลโดยรฐ จะมกฎหมายของรฐควบคมดแลการใชประโยชน 2. สทธการครอบครองของภาคเอกชน โดยการอนญาตของกฎหมาย 3. สทธการครอบครองของสมาชกของกลมคน 4. พนททไมมใครเปนเจาของหรอมสทธครอบครอง หลกการทส าคญ คอ สทธในการครอบครองทดน หรอเจาของทดนมสทธในการใชประโยชน หรอหลายภาคสวนเขามาใชประโยชนรวมกนและสามารถถายโอนเปลยนแปลงได

- 27 -

4.2 ความส าคญของสทธในการครอบครองทดนเพอโครงการคาแทนคณระบบนเวศ สทธในการครอบครองทดนเปนสวนประกอบทส าคญอยางหนงของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ 1. การท าสญญาระหวางบคคลทเกยวของกบคาแทนคณระบบนเวศ เรองของการบรการของระบบนเวศ เชน การบรโภคน าทสะอาด ผใชน าทอยในพนทปลายน าเขามาท าสญญาเปนผเสยเงนใหแกผดแลระบบนเวศ มกจะมค าถามเกดขนมาวาใครจะเปนผขายบรการระบบนเวศ ค าตอบทได คอ เปนผมสทธในการครอบครองทดน หรอเจาของทดน หรอผใชประโยชนในทดน

ธรรมชาตของแหลงน าจะขนอยกบการใชและการจดการพนทดน บคคลทท าสญญาเกยวกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองมการจดการทดนใหเปนทพอใจของผซอบรการระบบนเวศ ซงในกรณนผซอบรการของระบบนเวศกมความเสยงจากการใชประโยชนในทดนของผเปนเจาของทดน

เพราะเปนการซอขายโดยตรง

2. สญญาคาแทนคณระบบนเวศของกลมคณะบคคล เปนการท าสญญาซอขายบรการระบบนเวศระหวางกลมบคคล หากวามปญหาสทธในการครอบครองทดนกอาจจะเกดปญหาความขดแยงขนมาได 3. แผนการใชคาแทนคณระบบนเวศอยางย งยน สามารถทจะพฒนาใหมความย งยนในพนทเปาหมายได พนททมการอนรกษ การตรวจสอบสทธครอบครองทเปนปญหาการบกรกทดนจากผอน จะตองมการปองกนดแลรกษามใหมการบกรกท าลายเกดขน ดงทไดกลาวมาแลววาการน ากฎหมายทเปนขอหามเขามาด าเนนการ จะท าใหพนทดนไมมการเปลยนแปลงหรอมการยกเลกสญญาโครงการและการบรการของระบบนเวศจะย งยนได หลกการทส าคญ คอ การสรางความย งยนของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะตองมความเขาใจในสทธการครอบครองทดน ควรจะมการรวมกลมท าสญญาในโครงการ

4.3 ความทาทายระหวางโครงการคาแทนคณระบบนเวศกบสทธในการครอบครองทดน สทธในการครอบครองทดนมบทบาทในการพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จ าตองวเคราะหพจารณาในเรองเกยวกบการวางแผน การพฒนา และแนวทางการปฏบต 1. ความขดแยงระหวางอ านาจหนาทตามกฎหมายกบการจายคาธรรมเนยมจากสทธในการครอบครองทดน อ านาจหนาทตามกฎหมายกบกฎระเบยบหรอกฎหมายเกยวกบการเกบคาธรรมเนยมมความแตกตางกนอยางไร กฎหมายทก าหนดขนมาสามารถใชบงคบทวประเทศทขนอยกบรฐบาล และโครงสรางของสถาบนหรอหนวยงานทกระดบ จากระดบชาตจนถงระดบทองถน อ านาจหนาทอาจจะมากนอยแตกตางกนตาม สภาพแวดลอม กฎหมายวาดวยการเกบคาธรรมเนยมทไดก าหนดมาแลว และมการพฒนากนตลอดเวลา สบทอดมาจากรนสรน อ านาจหนาทตามกฎหมายเปนอ านาจหนาทของพนกงานเจาหนาทบานเมอง ฉะนน กฎหมายทเกยวของทงสองประเภทสามารถทจะน าไปใชในการพจารณาถงสทธการครองครองทดน ประเทศโบลเวย มกฎหมายชลประทานละกฎหมายทองถน เกยวของกบการบรหารจดการ

- 28 -

เรองน า ประเทศบราซล มกฎหมายเกยวของกบชนพนเมองด งเดมและชมชนทองถนอาศยอยในพนทโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ชนพนเมองด งเดมจะไมมพนทดนเปนของตนเอง แตมสทธในการครอบครองทดนและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในทดนของตนเอง แตแผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศตองการใหมเอกสารสทธทถกตอง แตรฐบาลกอนญาตใหมสทธในการใชตามสทธโดยไมมปญหาความขดแยงเกดขน หรอเกดปญหาขอขดแยงในพนทได

2. ความไมชดเจนของขอบงคบในกฎหมายทเกยวของกบการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เพอการบรการของระบบนเวศ จะตองมการวเคราะหสทธในการครอบครองทดนใหละเอยด การจ าแนกรายละเอยดเกยวกบสทธระหวางเจาของทดน หรอสทธในการใชประโยชนระบบนเวศจะตองมกระบวนการท างาน 3. ความไมชดเจนของสทธในการครอบครองทดน อ านาจหนาทตามกฎหมายในการรกษาสทธตามหนาททเกยวของกบทองถนและทรพยากรธรรมชาต ขนอยกบกฎเกณฑของแตละประเทศ เชน การก าหนดใหมการลงทะเบยนเพอแสดงความเปนเจาของ หรอมสทธในความรบผดชอบ การใหความปลอดภยแกพนทดน การก าหนดใหมการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ปญหาสทธการครอบครองทดนไดมการพจารณาถงกรณทพนทมแนวเขตไมชดเจน ขอบเขตรอบพนท มกจะมปญหา เนองมาจากการขาดท าแผนท สญญาการซอขายทดน การตอสแกงแยงเพอแสดงความเปนเจาของทดน หรอการยดถอครอบครองทดนเกนความเปนจรง หลกการทส าคญ คอ ความขดแยงระหวางอ านาจหนาทตามกฎหมายและคาธรรมเนยม ความไมชดเจนของกฎหมายหรอขอบงคบในสทธการครอบครองทดน ความไมชดแจงในสทธครอบครองพนทดนไมตรงกบความจรงทท าขนเปนการทาทายของการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ

4.4. การแกไขปญหาสทธการครอบครองทดนในโครงการคาแทนคณระบบนเวศ การพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จ าตองมการแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน เพอใหมการด าเนนงานทปราศจากภยคกคามจากกรรมสทธในทดน เชน

กรณทบคคลไมมสทธเปนเจาของทดน แตมการใชสทธ บคคลทไมมทท ากนไมสามารถจะเขารวมกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศได จนกวาจะกลายเปนเจาของทดนตวจรงๆ การใชทรพยากรธรรมชาต หรอการบรการของระบบนเวศจ าเปนตองก าหนดไว จงจะสามารถเขารวมใชสทธได

การลงทะเบยน การลงทะเบยนเปนการเกบขอมลรายละเอยดตางๆ เพอก าหนดใหการมสวนรวมไวพจารณาในเรองการเปลยนแปลงและเขมงวดในการใชสทธ เปนเครองมอทจ าเปนในการพจารณาวามสทธหรอไม โครงการคาแทนคณระบบนเวศจงไดด าเนนการพฒนาและปฏบตการในระดบชาตหรอระดบทองถนไดอยางมประสทธภาพ บางครงการลงทะเบยนจะเปนไปตามกฎเกณฑทกฎหมายก าหนด จะตองพจารณาระยะเวลาและคาใชจายทสอดคลองกน

การยอมรบเรองสทธในการครอบครองทดน กรณทเจาของทดนมการครอบครองเพยงเลกนอย กฎหมายอาจจะไมควบคมการใชทรพยากรธรรมชาต กรณทชมชนตองการการมสวนรวมใน

- 29 -

โครงการ ถาการถอครองทดนไดมการยอมรบอยางถกตองจากชมชนทองถนและเพอนบาน จะท าใหชมชนทองถนมความเชอถอซงกนและกน

การเลอกกจกรรมทก าหนดใหอยในโครงการคาแทนคณระบบนเวศ กรณทดนไมมความชดเจนของสทธ การเลอกกจกรรมจะปรากฎอยในเกณฑของสญญา กจกรรมในทดนทมสทธในการเปนเจาของตองมการปรบปรงแกไขใหสอดคลองกน

การหลกเลยงการเปลยนแปลงสทธในการครอบครองทดนทท าใหเกดปญหา ถาหากวาโครงการคาแทนคณระบบนเวศในระยะยาว จะตองมหนวยงานเขามาเกยวของในการแกไขปญหา

การใชประโยชนอยางย งยน โครงการคาแทนคณของระบบนเวศสวนใหญจะเปนโครงการระยะยาว จะมการท าสญญาเพอใหมการอนรกษทถอกนวามความส าคญในเรองระบบนเวศ

การหามใชประโยชนทดนหรอมการเปลยนแปลงหลงจากไดท าสญญาโครงการคาแทนคณระบบนเวศแลว จะตองใชกฎระเบยบตามกฎหมายทน ามาใชบงคบ เจาของทดนจะตองด าเนนการปรบปรง หรอดแลรกษาโดยใชเงนงบประมาณตามสญญา สวนใหญแลวจะเกยวของกบหนวยงาน หรอรฐบาลเปนผด าเนนการ หลกการทส าคญ คอ ความยดหยนของสทธในการครอบครองทดนทเกยวของกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะตองก าหนดหลกเกณฑใหชดเจนในการมสวนรวม เพอทจะท าใหโครงการคาแทนคณระบบนเวศประสบผลส าเรจและย งยนตลอดไป

- 30 -

บทท 5 สถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบ (Enabling Institutions)

วตถประสงคของการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ กเพอใหด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศประสบผลส าเรจตามนโยบายและเปาหมาย มกฎหมายทใชเปนกรอบการปฏบตงาน ดงน นเพอใหการปฏบตโครงการคาแทนคณระบบนเวศมประสทธภาพและประสทธผล จงมความจ าเปนตองก าหนดใหมกรอบการท างานของสถาบนหรอหนวยงาน ในบทนจะกลาวถงความส าคญของกฎหมายและนโยบายส าหรบการจดตงสถาบนหรอหนวยงาน ใหมความรบผดชอบดานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เพอใหการด าเนนงานมความเปนไปไดและมความมนคง

5.1 ความส าคญของกฎหมายและนโยบาย กฎหมายและนโยบายเปนตวก าหนดใหมการจดตงสถาบนหรอหนวยงานในระดบตางๆ จะเกยวของกบบคลากรทปฏบตงาน อ านาจหนาทและความรบผดชอบตอสถาบน และการสรางความรวมมอภายในองคกร สาธารณชน และสรางความเขาใจในการท างานรวมกน สถาบนหรอหนวยงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ มความสมพนธกบกฎหมายและนโยบายอยางไร

การวเคราะหผมสวนไดสวนเสยทเขารวมโครงการ การวเคราะหองคประกอบ อ านาจหนาทในการพฒนาและการจดการ การบงคบใชกฎหมาย ขอบงคบ และระเบยบในการจดตงโครงการและด าเนนการ การบงคบใชกฎหมายขอบงคบและระเบยบในการจดต งและบรหารสถาบนหรอหนวยงาน

การจดท าแนวทางการบรหารจดการโครงการ กฎหมายทไมสามารถน าไปปฏบตไดจะเปนสาเหตท าใหกรอบการท างานของสถาบนหรอหนวยงานไมเปนไปตามเปาหมาย มความขดแยงกนระหวางผมสวนไดสวนเสย การไมมอ านาจหนาทหรอไมมความชดเจนในกฎหมาย จะเกดการขดแยงกนเองภายในองคกร ท าใหการท างานของสถาบนหรอหนวยงานไมมประสทธภาพในดานตางๆ เชน การวางระบบ กระบวนการบรหาร แนวทางการท างาน สทธในการครอบครองทดนของผทเกยวของ การจดการ วธการบรหารงบประมาณ ผแทนหรอผรบรองคณภาพ ความผดพลาด และการแกไขทกระท าไมได การยนยอม การตดตาม การโตแยง การเจรจาแกไขปญหา ความรวมมอทเปนอ านาจหนาทของสถาบนหรอหนวยงานทจดตงขน หลกการทส าคญ คอ กฎหมายและนโยบายเปนเครองมอทใชบงคบใหมการจดตง และโครงสรางของสถาบนหรอหนวยงาน ทสนบสนนการด าเนนงานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ โดยเฉพาะเกยวของกบบทบาทหนาทของสถาบนหรอหนวยงานของรฐ

- 31 -

5.2 ประเภทของสถาบนหรอหนวยงานและบทบาทหนาท กรอบของสถาบนหรอหนวยงานทจดตงขนมหลายรปแบบ จะประกอบดวยโครงสรางและการบรหารในหลายระดบ คอ ระดบนานาชาต ระดบชาต ระดบภมภาคหรอระดบทองถน บางโครงสรางของสถาบนหรอหนวยงานมการสนบสนนการท างานขององคกรภาคเอกชน องคประกอบทส าคญของสถาบนหรอหนวยงานประกอบดวย

งานสนบสนนการพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เชน การวจยทางวทยาศาสตร การวางแผนโครงการ

การจดหาแหลงทน เชน การรวบรวม และการจดการทรพยากรดานงบประมาณ การจดการขอมลขาวสาร การมสวนรวม การแกไขปญหาขอขดแยง การสราง

ความสามารถ การเจรจาตอรอง กจกรรมการเจรจาตางๆ การตดตามผล เชน การท าสญญา การจดการกองทน การแกไขปญหาขอขดแยง การบงคบใชกฎหมาย กฎขอบงคบ และสญญา

อยางไรกตามโครงสรางของสถาบนหรอหนวยงานจะมไมแนนอนและสมบรณแบบเสมอไป ประสทธภาพของการท างานทจะใหเกดผลจรงๆ สถาบนหรอหนวยงานจะตองอยในระดบชาตหรอระดบทองถน และอยภายใตโครงสรางการบรหารของรฐบาล ไมวาจะเปนสวนกลางหรอสวนภมภาคและเกยวของกบปจจยอนๆ เชน การเมอง ศาสนา สถานทตงตามภมประเทศ และสภาพภมอากาศ หลกการทส าคญ คอ การจดตงสถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบ ควรจะไดปรบใหเปนการด าเนนงานในระดบชาตหรอระดบทองถน โดยเฉพาะการก าหนดใหเปนโครงสรางการบรหารงานของภาครฐ

5.2.1 สถาบนหรอหนวยงานภาครฐ การด าเนนการจดต งสถาบนหรอหนวยงานภาครฐ การควบคมการบรหารอยภายใตกฎหมาย การปฏบตงานพนกงานเจาหนาท และมบทบาทหนาทเกยวของกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ คอ

ระดบทองถน คอ การจดตงสถาบนหรอหนวยงานในระดบทองถนเพอใหมการบรหารจดการ

ในพนทภายใตสภาพแวดลอมธรรมชาต อนทจะอ านวยการบรการของระบบนเวศทองถน จะพจารณาถง -การวเคราะหขอมล มผรบผดชอบระดบทองถน โดยเฉพาะผทมสทธในการครอบครองทดน -กจกรรมของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เปนการกระจายอ านาจสทองถน จะเกยวของกบผซอ ผขาย หรอคนกลางผด าเนนงานในทองถน -การปฏบตและพฒนาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ภายใตกรอบกฎหมายและนโยบาย

- 32 -

การด าเนนงานในระดบทองถน ประชาชนสามารถท างานรวมกบโครงการไดรวดเรว ม การลงทนในระดบชมชนทมการใชประโยชนจากทรพยากรในทองถน มระบบการซอขาย การลงทะเบยน การตดตามผลกอยในระดบทองถนหรอภายในจงหวดทสามารถด าเนนการได

ระดบภมภาค มการจดตงคณะกรรมการทปรกษาใหมบทบาทหนาทของโครงการคาแทนคณระบบนเวศทมความส าคญและจ าเปน จะตองมความเขาใจในงานทไดรบมอบหมายใหด าเนนงานโครงการใน ระดบภมภาคอาจจะมความซ าซอนกบระดบทองถน ท าใหเกดการแตกแยกและขาดการประสานงานเกดขนได แนวทางการด าเนนงานโดยให -น าหลกการจดตงสถาบนหรอหนวยงานของภาครฐ -จดตงอนคณะกรรมการใหมหนาทรบผดชอบงานเฉพาะเรอง -การพฒนานโยบายในรปแบบของเทศบาลหรอจงหวดในระดบเดยวกน

อยางไรกดสถาบนหรอหนวยงานระดบภมภาค กมความส าคญในการขบเคลอนโครงการ คาแทนคณระบบนเวศ ในการวางแผนยทธศาสตรทสามารถกระท าไดในเรองดงตอไปน -การจดท าแผนทและส ารวจการบรการของระบบนเวศ -การจดท าแผนการจดการโครงการ -การก าหนดคาธรรมเนยมหรอราคาการบรการ -การพจารณาเรองการลงทน -การน าโครงการคาแทนคณระบบนเวศระดบภมภาคมาใชในระดบชาต

ระดบชาต การกระจายอ านาจการบรหารจดการสงแวดลอมสทองถน การด าเนนโครงการคาแทนคณระบบนเวศเปนการแกปญหาดานสงแวดลอมในทองถน เพอใหการด าเนนงานขบเคลอนไปสผลส าเรจ การก าหนดผทมบทบาทในกรอบสถาบนหรอหนวยงาน -

-แนวทางในการด าเนนงาน การพฒนา วธการ หรอการตดตามประเมนผลการบรการของระบบนเวศ

-สนบสนนการด าเนนงานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ -สนบสนนงบประมาณและการจดการงบประมาณเพอการบรการของระบบนเวศ -รวมมอประสานงานกบหนวยงานอนๆ ทเกยวของในแผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศตามนโยบายของรฐ สถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ควรก าหนดใหอยในกระทรวงใดกระทรวงหนงทเกยวของ ความรบผดชอบดานการบรการของระบบนเวศจะมหนวยงานสามารถทจะประสานงานระหวางกระทรวงทเกยวของได การตดสนใจดานการบรหารโครงการคาแทนคณระบบนเวศจากสวนกลางถงทองถนเพอแกไขปญหาขอขดแยงทจะเกดขน กรอบการท างานของหนวยงาน

- 33 -

ทกระดบจะตองมความชดเจน หรออาจจะมการแกไขปญหางานทซ าซอนเขามาเกยวของ กระบวนการลดขอขดแยงจะตองมการแกไข จ าเปนตองจดตงสถาบนหรอหนวยงานใหมหนาทรบผดชอบและปฏบตได หลกการทส าคญ คอ สถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบโครงการคาแทนคณระบบนเวศทกระดบจะตองมโครงสรางทชดเจน สถาบนหรอหนวยงานทองถนจะเขาถงแกนแทของโครงการในระดบทองถนหรอระดบภมภาคไดดและรวดเรวกวาสถาบนหรอหนวยงานระดบชาตทเปนผก าหนดกฎหมายและนโยบาย

5.2.2 สถาบนหรอหนวยงานภาคเอกชน ในหลายๆ กรณการบรหารเงนทนหรอด าเนนการโครงการคาแทนคณระบบนเวศทไมเปนของรฐบาลและมกฎหมายรองรบ กมกลมบคคลใชกฎระเบยบของภาคเอกชนเขารวมด าเนนการ ในหลายๆ ประเทศมการด าเนนโครงการคาแทนคณระบบนเวศโดยภาคเอกชน ซงเปนสถาบนหรอหนวยงานภาคเอกชนทมการพฒนาและปฏบตตามแผนโดยภาคเอกชนเอง องคกรพฒนาภาคเอกชน (NGOs) ไดมการวเคราะหและพจารณากนในหลายๆกรณถงบทบาทหนาทในการจดตงและปฏบตการโครงการคาแทนคณระบบนเวศตามศกยภาพทเกยวของ เชน -การประชาสมพนธดานคณคาของการบรการของระบบนเวศ -การวเคราะหความตองการ การอนรกษ การพฒนา และการบรการของระบบนเวศ -การวเคราะหเพอการจดท าแผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศ -การสนบสนนความรทางวชาการ กฎหมาย วทยาศาสตรและสงคม -รวมกบผซอขายการบรการระบบนเวศ (เชน การจายเงนใหแกผดแลรกษาตนน า ผขาย หรอผดแลระบบนเวศตนน า การชวยเหลอและสนบสนนการบรหารโครงการ) นอกจากนสถาบนหรอหนวยงานภาคเอกชนมการจดตงหนวยประสานงานกบโครงสรางของสถาบนหรอหนวยงานภาครฐ เปนการท างานทมความยดหยนได

5.2.3 ภาคประชาสงคมอนๆ เชน โครงการทเกยวของกบสหกรณ การมสวนรวมและเปนทยอมรบของภาคเอกชนหรอภาครฐ เชน สหกรณการใชน าของชนพนเมองดงเดมหรอชมชนทองถน ตวอยาง รายงานจากประเทศโบลเวย สหกรณการใชน ามบทบาทในการจดตงและการจดการกองทนรวมกบภาครฐหรอภาคเอกชนในการอนรกษแหลงตนน า มการจดการระบบนเวศใหมการบรการทถกตองและใชไดอยางย งยน

หลกการทส าคญ คอ สถาบนหรอหนวยงานภาคเอกชนสามารถด าเนนการไดผลด ควรจะไดมการประสานงานกบสถาบนหรอหนวยงานภาครฐ ซงสถาบนหรอหนวยงานดงกลาวมความสามารถในการบรหารงานไดดมประสทธภาพ

- 34 -

5.3 ความทาทายของการสรางกรอบสถาบนหรอหนวยงาน ขณะทโครงสรางสถาบนหรอหนวยงานไดจดต งขน จะมแผนและนโยบายทจะตองด าเนนการ และมงานททาทายหลายประการ เชน 5.3.1 งบประมาณ การจดการงบประมาณในแตละพนทคอนขางจะมนอย ขณะเดยวกนความส าเรจของโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะขนอยกบงบประมาณของกองทนทหามาได การพฒนาขดความสามารถจะท าใหกระบวนการคาใชจายของการบรการของระบบนเวศมความเปนไปไดสง การบงคบใชกฎหมาย การตดตามผล และการแกไขสญญาหลงจากทโครงการประสบผลส าเรจหรอยตแลว -กรอบของสถาบนหรอหนวยงานทเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ ตองก าหนดและด าเนนการกบวธการอนรกษทรพยากรธรรมชาตในพนท -การเพมจ านวนเงนกองทน โดยก าหนดใหสถาบนหรอหนวยงานระดบชาตเปนผด าเนนการ -หวหนาหนวยงานสามารถพจารณาตดสนใจลดคาใชจายในพนทคมครองได -สนบสนนเงนทนส าหรบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ทไมมงบประมาณประจ าปทเพยงพอ -ตองแนใจวาการด าเนนงานของสถาบน ท างานใหเปนไปอยางมประสทธภาพ รวมถงการพจารณาเงนเดอนของพนกงานเจาหนาทประจ า หลกการทส าคญ คอ กรอบการท างานของสถาบนหรอหนวยงานเกยวกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศจ าตองมการบรหารจดการระบบการเงน การเพมเงนกองทน โดยการหารายไดเขากองทนและน าเงนจากกองทนไปใชในการบรการของระบบนเวศอยางโปรงใส

5.3.2 การรวมอ านาจไวทสวนกลางหรอการกระจายอ านาจสทองถน การรวมอ านาจของโครงการคาแทนคณระบบนเวศไวทสวนกลางกบการกระจายอ านาจไปสทองถน เปนเรองทมความออนไหวตอการบรการของระบบนเวศ ตองจดจ าไววาเราตองการแนวคดในระดบชาตตองเปนหนงเดยว การพฒนาการทางเศรษฐกจ การปองกนสงแวดลอม จ าตองมหนวยงานรองรบการท างานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศในทกๆระดบ ท งทางดานการพฒนาและการบรหารภายในประเทศ ฉะนนสถาบนหรอหนวยงานทจดตงขนในสวนกลาง จะเปนภาพรวมในการบรหารงานของรฐบาลในทกระดบ โดยเฉพาะมการกระจายการท างานจากระดบชาตไปสสวนทองถนจนถงผใชประโยชน ความรวมมอกบหนวยงานอนๆจะกระท าไดสะดวก เชน การชลประทาน การก าจดของเสย สขภาพชมชน การใชประโยชนทดน การวางแผน การเหมองแร พลงงานไฟฟาหรอพลงน า การปาไม และสงแวดลอม เปนตน ในทางปฏบตโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะมการบรการอยท งในแนวตง (หนวยงานเดยวกนจากระดบชาตสระดบทองถน) และแนวราบ (การประสานงานกบหนวยงานอนๆ) จะมการสราง

- 35 -

ความเขมแขงในระบบการท างาน การสรางกรอบการท างานทมการกระจายอ านาจไปสระดบจงหวดหรอระดบทองถน จะท าใหมความมนคงและมประสทธภาพของระบบนเวศ ในทางปฏบตระดบของการท างานทงสวนกลางและสวนทองถน มปจจยแตกตางกนหลายประการไมเฉพาะแตนโยบายทางการเมอง แตจะรวมถงการเปลยนแปลงของภมอากาศ สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตทเกยวของ

ตารางแสดงการเปรยบเทยบระหวางการรวมอ านาจไวทสวนกลางกบการกระจายอ านาจไปสภมภาคหรอทองถน

สวนกลาง สวนภมภาค 1. ก าหนดและสนบสนนโครงการคาแทนคณระบบนเวศไวเปนระดบชาต

-แตละภาคมหนาทรบผดชอบในระดบภมภาคและสามารถแกไขปญหาในระดบทองถนได

2. สามารถปรบกระบวนการท างานและกจกรรมของโครงการคาแทนคณระบบนเวศไดด

-ตองปรบเกณฑมาตรฐาน ขอก าหนดใหเขากบสภาพทองถน

3. มความสามารถในการตดตอประสานงานกบพนทระดบภมภาค หรอระดบนานาชาตไดด

-มสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย

4. มการวเคราะหความแตกตางระหวางสวนภมภาคและหนวยงานอน

-ประสทธภาพของโครงการคาแทนคณระบบนเวศขนอยกบการตดสนใจในระดบทองถน

5. มการจดสรรงบประมาณและก าลงคนในพนททมมาตรฐาน

-มความยดหยนและประสทธภาพในการปรบปรงโครงการ

หลกการทส าคญ คอ การบรหารจดการตามกรอบการท างานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จ าตองมการศกษาอยางละเอยดรอบคอบวาจะจดตงเปนสถาบนหรอหนวยงานใหมการท างานในระดบชาตหรอระดบทองถน

5.3.3 ความรวมมอ สถาบนหรอหนวยงานทจดตงขนจะมการรวมมอกนระหวางสถาบนหรอหนวยงานตางๆ จะตองเปนหนวยงานหลก หากวากรอบของสถาบนหรอหนวยงานทมการแยกกน จะขาดความรวมมอหรอแยกจากกนเปนสวนๆ หลายกรมกองหรอหลายกระทรวง กจะตองมการประสานงานรวมมอกน รวมกนแกปญหาทเกดขน มฉะนนแลวกจะกอใหเกดความผดพลาดในการบรการของระบบนเวศ เชน พนทปาไมลดลง แหลงตนน าล าธารถกท าลาย ความรวมมอจงตองมสายงานรบผดชอบ เชน ระหวางสถาบนหรอหนวยงานรฐ สวนกลางกบสวนภมภาคหรอหลายๆ หนวยงาน หรอหนวยงานในระดบทตางกน หรอการประสานงานภายในสถาบนหรอหนวยงานเดยวกน ถงแมวาสถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบอยในกรมหรอกระทรวงเดยวกน กจ าตองสรางความรวมมอกนในทกๆ ระดบของหนวยงานตางๆ เชน หนวยงานอนรกษตนน า หรอหนวยงานอทยาน

- 36 -

แหงชาตหรอหนวยงานอนรกษสตวปา หรอหนวยงานควบคมมลพษ การศกษาวจยโดยหนวยงานของมหาวทยาลย การทองเทยว ตลอดจนพนกงานเจาหนาทต ารวจทปฏบตตามกฎหมาย ตวอยางรปแบบความรวมมอระหวางสถาบนหรอหนวยงานทมความแตกตางกนในความรบผดชอบ บทบาทและหนาทเพอใหมการประสานงานกนไดในทกระดบและการสรางความเขาใจในทางเดยวกน

หลกการทส าคญ คอ แผนการด าเนนตามโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ตองมการรวมมอกนในหลายๆ หนวยงานระหวางภาครฐและภาคเอกชน ภายใตส านกงานหรอหนวยงานยอยทกระดบ จ าตองพฒนาวสยทศนใหตรงกน มการวเคราะหความรบผดชอบของสถาบนหนวยงาน มการแกไขปญหาอปสรรค และหาชองทางการสอสารใหตรงกน

ภาครฐ

ฝายสงแวดลอม

ภาคเอกชน

ฝายจดการตนน า

ฝายการเกษตร

-ระดบชาต -ระดบจงหวด -ระดบทองถน

-ระดบชาต -ระดบจงหวด -ระดบทองถน

-ระดบชาต -ระดบจงหวด -ระดบทองถน

- 37 -

บทท 6 การท าสญญา (Contract Issues)

ภายใตโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ไมวาจะเปนเรองความหลากหลายทางชวภาพ การดดซบคารบอน น าสะอาด จะเกยวของกบการจดการพนทดนโดยเฉพาะการด าเนนงานในระยะเวลาทมการจายคาชดเชย แตละภาคจ าตองมขอตกลงรวมกนในบางกรณ ขอตกลงทมประสทธภาพแตละภาคจะตองมความเขาใจรวมกนทงสองฝาย ทงบทบาทหนาทของตนเองและของผอนทเขารวมภาค มการเคารพสทธซงกนและกน ความเสยงทจะเกดขน จ าตองพจารณารวมกนเพอการแกไขปญหาการทะเลาะหรอโตแยงกน หากวามความผดพลาดหรอตกลงกนไมได รปแบบของขอตกลงจะมตงแตจบมอกนจนถงการท าสญญาทประกอบดวยรายละเอยดตางๆ มการลงนามหรอมหนงสอรบรองขอตกลงทขนอยกบสภาพแวดลอมของทองถน ฉะนนในบทนจะกลาวถงรายละเอยดของการท าสญญาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ วาควรจะประกอบดวยอะไรบาง เชน รปแบบของแผนงานโครงการ ภาคทเกยวของ รปแบบและกฎหมาย วตถประสงค และขอบเขตขอตกลง สทธในการครอบครองทดนของแตละภาค ภาระหนาท ผแทนและหลกประกน โครงสรางคาใชจาย ระยะเวลาของสญญา ความเสยงในขอทแกไขไมได และมการโตแยงเกดขน

6.1 แผนงานโครงการ ในการจดท าขอตกลง มความจ าเปนตองพฒนาแผนยทธศาสตร เปาหมายของโครงการ รายละเอยดของพนททจะอ านวยในเรองการบรการของระบบนเวศในพนทคมครองหรอใกลเคยง ซงสญญาจะแตกตางกนไป มความจ าเปนตองด าเนนการโดยเจาของทดนทตองการ สงทส าคญคอ สญญาวาดวยคาแทนคณระบบนเวศจะตองมกรอบของแผนเพอใหมขอตกลงทด าเนนการไดตามเปาหมาย กฎระเบยบของสญญาทก าหนดจะมความแตกตางกนไป เชน หามตดไม หามท าลายปา หามลาสตวปา หรอก าหนดใหมการปลกปาใหเตมทงพนท หลกการทส าคญ คอ สญญาตางๆ ทจดท าขนเพอการด าเนนงานตามแผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศทมประสทธภาพ กรอบของสญญามความแตกตางกนไปขนอยกบแผนงานโครงการโดยเฉพาะแผนยทธศาสตร สญญาของโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองมผลบงคบใชและด าเนนงานใหเปนตามเปาหมาย

6.2 การวเคราะหภาคทเกยวของ( Stakeholder Analysis ) ในการวเคราะหแผนยทธศาสตรของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ รายละเอยดของโครงกาทก าหนด จ าตองวเคราะหภาคทมการจดการดานการซอ-การขาย มขอบเขตทางเลอกทกวางขวาง รายละเอยดของสญญาจะขนอยกบธรรมชาตของแตละภาค โดยมากจะเกยวของกบผซอไมวาจะเปนรฐบาล

- 38 -

ทองถนหรอการประปาและผขายอาจจะเปนชาวนาในทองถน ลกษณะเชนนจะเปนความสมพนธระหวางการบรการของระบบนเวศทเปนสนคาสาธารณะ รฐบาลทองถนจะเปนผรบการบรการ อกกรณหนงคอผซอกบผขาย ทเปนบคคลตอบคคล หรอระหวางผซอกบผขายทประกอบดวยหลายๆคนหรอระหวางหนวยงาน จะตองมขอตกลงรวมกนระหวางสถาบนหรอหนวยงานทเกยวของ ธรรมชาตของภาคมกจะก าหนดไวในกฎหมายทเกยวของ กลาวคอถาเปนสญญาตามกฎหมาย ภาคบคคลจะถกตองตามกฎหมายดวย เปนผมอ านาจหนาทในสญญา อาจจะเปนกลมของเจาของทดนทองถนทตองการท าสญญาหรอใหมการรวมมอตามกฎหมาย หรอกลมของชมชนทองถนทมการรวมกลมกนเพอใหมกจกรรมการซอขายทถกตองและมประสทธภาพ ในหลายๆประเทศทมการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตทด าเนนการโดยรฐบาลหรอรฐบาลทองถนหรอภมภาคจะตองท าหนาทเปนภาคในขอตกลง โดยเฉพาะสญญาทเกยวกบการใชประโยชนทดน รฐบาล มหนาทรบผดชอบพนทปาไมหรอพนทคมครองและทดนทใหการบรการของระบบนเวศแกหนวยงานอนๆจะตองเปนภาคมขอตกลงรวมกน ในกรณทองคกรภาคเอกชน จะเปนภาคตามสญญาทงๆ ทไมไดเปนผซอหรอผขาย แตเปนภาคกลางทตองเปนผประสานระหวางภาคอนทเกยวของ ตองพจารณาถงเหตผลวาจะกระท าไดหรอไม หลกการทส าคญ คอ ผทเกยวของกบการจดการโครงการคาแทนคณระบบนเวศ มขอบเขตทกวาง ขวางทประกอบดวยผซอ ผขาย และคนกลาง ถาหากการจดการโครงการคาแทนคณระบบนเวศอยในความรบผดชอบภายใตกฎหมาย ทกภาคทเกยวของจ าเปนตองมหนาทตามกฎหมายทระบไวในสญญาดวย

6.3 รปแบบและกฎหมายในสญญา ประสทธภาพและความรบผดชอบภายใตกฎหมายทปรากฏอยในสญญาจะไมเหมอนกน หากวามขอตกลงกนไดกไมจ าเปนตองท าสญญากได หรอเขยนเปนสญญากไดเพอใหมประสทธภาพมากยงขน ความมประสทธภาพจะขนอยกบการพจารณาตดสนใจหรออ านาจศาลสงการกได อยางไรกดศกยภาพความส าคญ ขอดของการมสญญา ในระยะเรมแรกของการบงคบใชกฎหมาย ขอตกลงความไมเสมอภาคภายใตกฎระเบยบจะเปนสทธและภาระหนาทของภาค การสรางความเขาใจทจะเกดขนภายหลง เปนขอมลทก าหนดเพอแสดงวา หากไมมขอตกลงรวมกนจะตองมการศกษามากกวาการสรางความเขาใจของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ แตเปนขอตกลงทางการคา สดทายกจะมการลงนามในเอกสารไวเปนส าคญเพอลดความขดแยงทจะเกดขน ขอดของการก าหนดรปแบบของสญญา โดยสาระทส าคญประกอบดวยคณคาทออกมาเปนรปของเวลาและการเงน ในสญญาจะมรายละเอยดมาก เชน การก าหนดเวลา การเจรจาเพอก าหนดคาธรรมเนยม โดยเฉพาะโปรแกรมโครงการคาแทนคณระบบนเวศดานการบรหารงบประมาณ การบรหารจดการทเปนปญหาทจะหยบยกขนมาพจารณารวมกนภายใตสญญา สญญาทท าขนบางครงเปนสญญาแบบงายๆ เชน ผซอ ผขายบรการของระบบนเวศ สญญาทท าขนจะสนองความตองการและมความเขาใจส าหรบชมชนในทองถน ซงมประสบการณนอยและ

- 39 -

ปราศจากการจดการตามกฎหมาย ธรรมชาตของขอตกลงเปนการบอกสภาพของภาค จะมรายละ เอยดของบคลากรเปนอยางนอยตองมหลกฐานอย 3 ประการ คอ บตรประจ าตว บตรประจ าผเสยภาษ และบตรแสดงวาเปนผท างานในทองถนนนๆ อาจจะมปญหากบชมชนในทองถนดงเดม การใหความส าคญของพนทหรอผ ครอบครองพนทขนาดเลกในชนบท การลงทะเบยนในสญญาคาแทนคณระบบนเวศของภาครฐ ทมรปแบบกจกรรมทปรากฎในขอตกลงจะระบถงการแกไขปญหาขอขดแยง ทมการลดลงของการบรการของระบบนเวศจ าตองกระท าใหม

ความชดเจน ความกระจางและเกยวกบกฎหมาย การลงทะเบยนจงมความจ าเปนอยางยง

หลกการทส าคญ คอ ความรบผดชอบในสญญา จะตองท าเปนลายลกษณอกษรภายใตกฎระเบยบของกฎหมาย ทขนอยกบการด าเนนงานในทองถนและมการก าหนดราคาคาใชจาย เวลา และการปฏบต สญญาจงจ าเปนตองอาศยกฎหมายเพอใหงานคาแทนคณระบบนเวศมประสทธภาพ

6.4 วตถประสงคและขอบเขต องคประกอบของสญญาทก าหนดขนจะอธบายถงรายละเอยดเปนสวนๆ เพอแสดงใหเหนถงวตถประสงคและขอบเขต วตถประสงคอาจจะเกยวของกบการใชประโยชนทดน การปลกปา การปองกนการลดลงของปาไม การท าวนเกษตร เพอทจะใหมการปรบปรงระบบนเวศของน าหรอการอนรกษดน ในการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ รวมทงยทธศาสตรของการเปลยนแปลงโครงการในอนาคตและ การชวยเหลอชมชนในทองท ในกรณทโครงการคาแทนคณระบบนเวศมหลากหลายรวมคาใชจายทเกดขนในระบบนเวศจะมวตถประสงคทชดเจน จะมหลายภาคสวนเขามาเกยวของ เชน เจาของทดน นกวชาการดานการอนรกษดน การก าจดน าเสย การอนรกษปาไม การจดการปรมาณและคณภาพของน า หลกการทส าคญ คอ สญญาจะตองท าใหชดเจนไดโดยมการระบถงวตถประสงคและขอบเขตของสญญาในโครงการคาแทนคณระบบนเวศและมวธการจดการทถกตอง

6.5 สทธและหนาทรบผดชอบ รายละเอยดของสญญาจะประกอบดวยสทธและหนาทของผขายและผซอ แตละภาคจะตองมขอตกลงทเขาใจกนทงสองฝายและมความชดเจน ความถกตอง ตลอดจนความคาดหวงทจะเกดขนระหวางผขายกบผซอ ผซอหรอผทไดรบผลประโยชน มหนาทรบผดชอบในการซอจะตองมรายละเอยดของโครงการดานการซอขาย ผขายหรอผใหบรการ มหนาทรบผดชอบในการอ านวยสนคาการบรการของระบบนเวศตองค านงถงปจจยน าเขาและผลทไดรบ การซอขายจะตองมหนวยคาทแสดงออกมาวาเปนราคาเทาไร ท าอยางไร เชน คาท ารวปองกนวชพชน าเปนปจจยน าเขา การคดคาใชจายจะตองมขอมลจากแผนการด าเนนงาน ผขายหรอผใหบรการจะตองก าหนดไวในกจกรรมการลงทน ผลลพธทไดจะคดเปนหนวยวดได

- 40 -

เชน จ านวนการผลตน า/วน ปรมาณแรธาต/ป หรอการท าใหคณภาพน าดขน ชาวนาจะตองจายคาน าเพอการปลกขาวเทาไร ในทางปฏบตวธการนคอนขางจะท าไดยาก ยากตอการคดคาใชจายโดยเฉพาะสงแวดลอมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา การคดคาบรการในฤดฝนกบฤดแลงจะแตกตางกน จ าเปนจะตองน าหลกเศรษฐศาสตรมาประเมนมลคาของทรพยากรธรรมชาต ซงเปนสวนชวยใหมการคดคาบรการของระบบนเวศได ฉะนนโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะมการค านวณ หรอคดหาคาใชจายขนอยกบการลงทน โดยเฉพาะการใชประโยชนในทดน เชน การปลกปามากกวาการคดหนวยคารบอน เรองน าอาจจะพจารณาถง กจกรรมมากกวาคณภาพของน า จะตองรวมไปถงการท ารวปองกนแหลงน า การปลกตนไม การดแลปาไม และกจกรรมอนๆ ขนอยกบการก าหนดรปแบบของการบรการ หลกการทส าคญ คอ หนาทความรบผดชอบดานผขายตามสญญาจะตองเนนไปในเรองของการปฏบตงานในกจกรรม (การน าเขาหรอการลงทน) มากกวาการรบรองคณภาพและปรมาณของทรพยากรทไดมา คาใชจายในโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะขนอยกบกจกรรมของการใชประโยชนทดน การแสดงความเปนเจาของหรอจดการทดนกรรมสทธของตนเอง โดยเฉพาะในชนบทเจาของทดนอาจจะไมไดมการจดทะเบยนเอกสารสทธทดน บางครงมการซอขายทดนโดยไมมเอกสารสทธ รวมทงเอกสารซอขายไมถกตอง ถาเปนโครงการในระยะยาวผทอาศยอยในพนทดนของรฐอาจจะไมทราบวาทดนเปนของรฐ หลกการทส าคญ คอ ผเปนเจาของทดนทมการจดการอยางถกตองตามกฎหมายทดน จะตองทราบวาการเปนเจาของทดนสามารถจะด าเนนการจดการทดนใหอยในโครงการคาแทนคณระบบนเวศตามวตถประสงครายละเอยดของสญญาได

6.6 โครงสรางของคาใชจาย การน าเอาโครงการคาแทนคณระบบนเวศมาใชในดานการบรการของระบบนเวศ โดยมคาใชจายจะตองมการตกลงรวมกน และมการตกลงรวมกนอยางไร เพอใหมการใชจายเปนไปอยางถกตอง หรอมการเจรจากนอยางไร เพอใหมการก าหนดราคาทถกตอง รายละเอยดมกจะมการวเคราะหใหชดเจน (1) การก าหนดราคากลาง ก าหนดกฎเกณฑคาใชจายในดานการบรการของระบบนเวศ จะมความแตกตางกนขนอยกบการเจรจาตกลงกน ผลการเจรจาในขอตกลงจะขนอยกบระดบของการบรการของระบบนเวศจะมความเสยงเกดขน เชน การเกดไฟปา น าทวม ดนพงทลาย ซงท าใหเกดความสญเสยได นอกจากนคาใชจายทเกยวกบการจดการ การปองกน หรอคาเสยโอกาสจะถกน ามาพจารณาในรายละเอยดดวย (2) วธการจายเงน เปนการจายเงนสดหรอจายผานธนาคารได (ในกรณทไมสามารถจายเปนเงนสดได) ถาเปนการจายใหแกกลมของชมชนจะดกวาการจายใหแกบคคลใดบคคลหนง ท าใหมคณคาตอชมชน

- 41 -

ผลประโยชนทไดรบจะเปนผลทางเศรษฐกจในระยะยาว แตถาหากเปนการจายผานธนาคารกจะเปนขอตกลงในสญญาและมใบส าคญทแสดงกระท าไวตอกน เชน ใบเสรจรบเงน (3) เวลาการจายเงน มค าถามวาการจายเงนคาบรการเขากองทนคาแทนคณระบบนเวศจะจายกนเมอไร หรอตามระยะเวลาทก าหนดในสญญา ขนอยกบการบรการหรอการสงมอบงานวาจายลวงหนา หรอจายหลงจากการท างานเสรจเรยบรอยแลว ตวอยาง เชน สญญาดานพชเกษตรจะมการใชจายระหวางการด าเนนงานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ หรอตามความสะดวก หรอท างานแลวเสรจ เชน การสรางเขอน หนองน า หรอรวกน ตองมการจายเงนลวงหนา แตอาจจะเกดปญหาได หากวากจกรรมไมเปนไปตามเปาหมาย การจายเงนจะตองเปนไปตามสญญาหลก และเปนไปตามขนตอน เชน การก าจดพชตางถน การท ารวปองกนปศสตว เปนตน (4) การเสยภาษ การเสยภาษเงนไดมการก าหนดไวในแบบฟอรมของสญญา แตทส าคญคอ ชมชนทองถนทท างานรวมกบโครงการคาแทนคณระบบนเวศทมรายไดนอย เงนกองทนหรอผซอการบรการของระบบนเวศไมตองเสยภาษจากรายไดหรอยกเวนภาษ หลกการทส าคญ คอ ประเภท วธการก าหนด และการจายเงนจ าเปนตองปรากฎอยในขอตกลงหรอสญญา ทงนเพอใหเปนดอกเบยทางเศรษฐกจ คณคาทางวฒนธรรมจะตองมการลงทนเพอสรางกองทนใหเขมแขง

6.7 ระยะเวลา สงส าคญในการท าสญญา คอ ระยะเวลาทก าหนดใหมการจายเงนในโครงการจะตองน าเขามาพจารณา เพราะอาจจะมกรณทเจาของทดนไมด าเนนการตอในเรองของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ฉะนนหากเปนไปได สญญาทจะด าเนนการควรเปนระยะยาวเพอใหมระยะเวลาการปฏบตงานทไดผล การบรการอาจจะมการเปลยนแปลงทางนโยบาย หรอผลทจะเกดจากการก าหนดคาใชจายทมความเสยงในการลงทน ฉะนนหากวาเราจะใชสญญาในระยะยาวหรอระยะสน จะขนอยกบความเสยงของเจาของทดน ผด าเนนการโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองดน าหนกของผลก าไรทไดรบ หรอการสญสยจากพนทดนทไมไดใชเพอการเกษตร การเปลยนแปลงทางการเงน หรอภาวะเงนเฟอจะเปนปจจยทส าคญ ค าถามส าคญทเกยวกบทางเลอกใหพจารณาถงเปาหมายของความมนคงทางการเงน และการบรการของระบบนเวศมความเกยวของกบการเปลยนแปลงทางการเงนหรอนโยบาย การเปลยนแปลงทางการใชประโยชนทดนกจะไมกระทบกระเทอนตอประสทธภาพของการบรการ สญญาจงตองมการพจารณาถงความเปนไปไดในการปฏบตตามระเบยบทสามารถเปลยนแปลงได หลกการทส าคญ คอ หากวาไดมการก าหนดเวลาในสญญา ภาคทงสองฝายจะตองรกษาผลประโยชนของตนเองในระยะยาวของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ และมความมนคง การเปลยนแปลงในการปฏบตอาจจะเกดขนกบการเปลยนแปลงของสงแวดลอม

- 42 -

6.8 ความเสยง กลไกของสญญาอาจจะท าใหเกดความเสยงในการด าเนนงานได โดยเฉพาะผซอไมมความพงพอใจในการจดซอหรอการจายทเกดจากความไมคาดหวงจากการบรการของระบบนเวศ ความเสยงทเกดขนจากภาวะทางการเงนในตลาดเศรษฐกจทมการขนๆ ลงๆ โดยทวไปการด าเนนการตามกจกรรมจะมความเสยงของภาคทงสองฝายทตองยอมรบ หลงจากมขอตกลงแลวภาวะการเงนจะขนหรอลงกได จะตองหยบยกมาเปนเรองของสภาพแวดลอมทจะตองกลาวถง ฉะนนการพจารณาในเรองความเสยงทจะเกดขนจากความสมพนธระหวางผซอและผขาย แตถาหากการท าสญญาในโครงการคาแทนคณระบบนเวศในระยะยาวตามวตถประสงคจะเปนไปอยางมประสทธภาพตลอดเวลาได ความเสยงทเกดขนจากภาคสมาชกเอง โดยมากจะเกดจากภาคใดภาคหนงไมปฏบตตามสญญา มความเปนไปไดในการยกเลกสญญาทไดท าไว ความเสยงทเกดขนจากสงทไมคาดฝนหรอไมต งใจจากภยธรรมชาต และไมสามารถควบคมได เชน ภยพบตทเกดจากไฟปา น าทวม ดนพงทลาย ผลผลตทางการเกษตรไมไดผล จงไมมการจายเงนคาบรการเกดขน ดวยเหตนภาคทงสองฝายตองมการเจรจากนและปองกนมใหมเหตการณเกดขน ผ ซอจะตองมความเสยงจากความไมเขาใจ ผ ขายจะตองด า เนนกจกรรมในทดนใหด ขน และการประชาสมพนธโครงการ ถงแมวาจะไมเกดผลทางประสทธภาพการบรการกตาม หลกการทส าคญ คอ ความเสยงทเกดจากภาวะการตลาด ภาคสมาชก และภยทเกดจากความไมคาดหวง เปนปจจยความเสยงทส าคญทตองก าหนดไวในสญญาคาแทนคณระบบนเวศ มการก าหนดขอตอรอง และการแกไขปญหาทตองการในการด าเนนงานใหเปนไปดวยด

6.9 การตดตามประเมนผลและการายงาน การตดตามประเมนผล จะเปนเครองมอทมการก าหนดตวชวดวาขอตกลงตามโครงการคาแทนคณระบบนเวศมความส าเรจมากนอยเพยงใด ผซอจะไดหลกประกนวาเขาไดรบการบรการทเหมาะสมกบเงนหรองบประมาณทไดจายไป มความสมเหตสมผลของสญญาในการก าหนดโดยการยนยอมหรอไมยนยอม ถาหากวาเปาหมายในสญญาทท ากนอยางงายๆ ไมจ าเปนทจะตองมกระบวนการตดตามประเมนผล กได หรอจะก าหนดขนระหวางการปฏบตตามแผนกได ซงกมหลายรปแบบทใหเลอก ถาหากวามปรากฏในสญญาจะท าใหมโอกาสทจะลดความขดแยงในอนาคตได 1. การายงานผลตามระยะเวลาทก าหนด บางโครงการก าหนดใหมการรายงานผลทกๆ สนเดอน เพอชแจงหรอรายงานความกาวหนาของโครงการตามวตถประสงคและเปาหมาย หากวาการท างานไมเปนไปตามแผนอาจจะมขอโตแยงเกดขนไดและจะเปนปญหากบการใชจายเงนตอไป 2. มาตรฐานของรายงาน ระหวางทปฏบตตามสญญา การประเมนผลดานสงแวดลอมจะถกน ามาคดในเรองรายละเอยดของการลงทะเบยน มการก าหนดไวในสญญาเพอเปนหลกฐานส าคญวา การท าสญญาและก าหนดเวลาการตดตามประเมนผลเปนระยะๆ เพอตรวจสอบประสทธภาพของการอนรกษพนท

- 43 -

ธรรมชาต หากวาสงแวดลอมลดลงดวยเหตผลใดกตาม จะมการยกเลกสญญาได เจาของทดนจะตองตอบค าถามและปฏบตใหทนตอเหตการณภายใน 3-15 วน นบตงแตวนทไดรบรายงาน 3. การตรวจสอบโดยใชภาพถายดาวเทยมเปรยบเทยบกบการตรวจสอบทางภาคพนดน เปนโปรแกรมทจดท าขนเพอตองการทราบผลการปฏบตงานทมความเปนไปไดมากนอยเพยงใด 4. คณะท างานตดตามประเมนผลรวมกบผแทนจากภาค ผขาย และผซอ ผทอาศยอยตามแหลงตนน าล าธาร (ผขาย) ผทอาศยอยบรเวณปลายน า (ผซอ) จะรวมกนพจารณาตดตามผลในการภาคสนาม 5. การตรวจสอบ เพอตองการทราบถงสภาพของกจกรรมทไดด าเนนการตามขอตกลงของสถาบนหรอหนวยงาน และก าหนดใหจดท าเปนคมอการปฏบตงาน การตรวจสอบนจะมผลดานการใหมการหยดโครงการตามขอตกลงกได 6. การพจารณาหลกการกรณทไมมการยนยอมเกดขน ตองมการพจารณาหลกเกณฑทเกยวของกบการจดตง การพจารณาถงสาเหตความไมพงพอใจของผซอ หลกการทส าคญ คอ สญญาของโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ควรจะไดก าหนดวธการตดตามประเมนผล มการระบกระบวนการไวในสญญาวาเหนดวยหรอไมเหนดวย เพอลดความขดแยงทจะเกดขนในอนาคต

6.10 การแกไขปญหาหรอการโตแยง มความจ าเปนอยางยงทจะใหความส าคญกบการท าสญญาอกประการหนง คอ การไมยนยอมด าเนนการและมผลทจะเกดขนตามมา ตวอยาง เชน ชาวนาท าสญญาในโครงการเปนระยะเวลา 5 ปจะด าเนนการท ารวลอมรอบพนททเปนแหลงน า แตปรากฏวาไมไดท าและยกเลกสญญาเมอครบ 4 ป การตดตามประเมนผลกจะเปนการยาก โดยเฉพาะการก าหนดคาใชจายจะตองถกยกเลก และจะเกดปญหาอนๆ ตามมา เชน การศกษา สขภาพของชมชน ซงมความเชอมโยงกนจากกจกรรมดงกลาว บทลงโทษจะตองก าหนดไวในสญญาใหชดเจน สวนใหญจะเปนบทลงโทษทางดานการเงน เชน คาปรบ แตดเหมอนวาจะเปนโทษทเบาเกนไปและเปนเรองเฉพาะกจเทานน หลกการทส าคญ คอ การท าใหพนทธรรมชาตไมถกรบกวนและด าเนนการใหถกตอง มสญญาแตการด าเนนงานเกดขนจากผไมปฏบตตามกจะมบทก าหนดโทษ เพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางตอเนอง

ภาคในสญญาจะมหลกการและขอมลรายละเอยดทก าหนดไว คอ การซอ การขายจะมหนวยงานกลางรบผดชอบ เรองกองทนและรฐบาลทองถน คาใชจายตางๆ หรอความขดแยงเกดขนกสามารถทจะมการเจรจายกเลกสญญาได หลกการทส าคญ คอ การเกดความขดแยง หรอกระบวนการท างานของโครงการคาแทนคณระบบนเวศไมประสบผลส าเรจ กสามารถยกเลกสญญาได ทกอยางขนอยกบการตดสนใจดวยกนทกฝาย

- 44 -

ตารางแสดงขอมลอยางยอในบทท 6 เกยวกบการท าสญญา

รายละเอยด วตถประสงค ตวอยาง/ค าอธบาย ขอเสนอแนะ 1. แผนงาน สญญาระหวางภาค ท เ ก ยวของกบ

โครงการมเปาหมาย หรอกจกรรมจะตองมรายละเอยดทชดเจน

2. ภาคผมสวนไดสวนเสย ว เคราะหวามใครบางรวมเปนผ ท าสญญา

ภาคทเกยวของจะมสอง หรอหลายภาคกได อยา งนอยกตอง มผ ซ อ ผ ขาย โดยเฉพาะภาครฐ ภาคเอกชน หรอสถาบน หรอหนวยงาน

ภาคสวนรวมจะเปนวธการทงาย ตองท าการวเคราะหใหถกตอง การลงนามในสญญาสามารถท าไดงาย และสามารถกระท าไดรวดเรว

3. วตถประสงคและขอบเขต ก าหนดวตถประสงคของสญญา ใหมร ายละ เ อ ยด และสถาณการณในภาพรวมของคาแทนคณระบบนเวศและประโยชนทจะไดรบ

การจดการทดนอยางย งยน การจดการปาไม การปรบปรงคณภาพและปรมาณของน า

ไมควรมรายละเอยดทครอบคลมทกวางขวางมากนก

4. กฎหมาย จะตดสนใจวามการท าสญญาภายใตกฎหมายหรอไม หรอมการท าสญญาเปนลายลกษณอกษร หรอตกลงกนดวยปากปลาโดยไมใชกฎหมาย

ถาหากสญญาก าหนดเปนลายลกษณอกษรภาคทงสองจะตองมอ านาจหนาทต ามกฎหมา ย ม ขอตกล ง ในก า รลงทะเบยน มขอตกลงรวมกน และเขาใจรวมกน

-การบงคบใชกฎหมายจะท าใหลดความขดแยงทจะเกดขนมาได -การท าสญญาอาจจะมคาใชจายสง -ผขายอาจไมท าสญญาตามกฎหมายกได

- 45 -

รายละเอยด วตถประสงค ตวอยาง/ค าอธบาย ขอเสนอแนะ 5. การกระท า/ผลส าเรจ มตวชวดจากผขาย

ปฏบตตามวตถประสงคและสนบสนนใหภาคพรอมลงนามรบผดชอบ

ตวชวดความส าเรจ -การปฏบตงาตามแผน -ปาไมไดรบการอนรกษ -คณภาพน าดขน -ปาปลกเพมขน -การท ารวกนขอบเขต

มการเนนถงกจกรรมน าเขามากกวาผลลพธ

6. สทธหนาทฝายผซอ มความรบผดชอบสญญาและสทธในการซอ

สทธผซอสามารถ -ไปเยยมชมทตงโครงการ -ด าเนนการตดตามประเมนผล -ไดผล หรอผลไดทมจ ากด

-มความขดแยงลดลง ถาหากผ ซอควบคมและมการตดตามประเมนผลอยางใกลชด และมความเชอมโยงกบคาใชจาย -จ าตองวเคราะหใหชดเจนวาภาคจะจายเพอการจดการปาไม การตดตามผล และการลงทะเบยนในสญญา

7. ระยะเวลา ระยะเวลาของสญญา และกจกรรมจนถงวนหมดสญญา

-ก าหนดเวลาเปนระยะสน/ระยะยาว -สทธในการปฏบตตอการด าเนนงาน -การเจรจาปรบปรงสญญาใหม

-มขอจ ากดในทดนเอกชน/สวนตว -สญญาระยะยาวจะขนอยกบตนทน -การปรบปรงสญญาจะขนอยกบผซอเลอกวธการทดกวา

- 46 -

รายละเอยด วตถประสงค ตวอยาง/ค าอธบาย ขอเสนอแนะ 8. โครงสรางระบบการจายเงน วธการจายเงนมระบบทก าหนดไวใน

สญญา การจายเงนลวงหนา -ก าหนดระยะเวลาการจายเงน -การจายเงนสมทบ -การชวยเหลอทางวชาการ -การใชสนคา -การปรบปรงคณภาพของพนท

เปนการขบเคลอนโครงการทผซอ ตองวเคราะหใหชดเจน

9. ความเสยง อนญาตใหมความเสยงเกดขนในระยะการท างานของโครงการได

ผขายสามารถทจะไดรบผลตลอดเวลาของการด าเนนงานตามกจกรรม ถามเหตการณทเกดขนอยางไมคาดฝน เชน น าทวม ไฟปา ซงภาคไมสามารถควบคมได ผ ซอยอมมความเสยงตอเหตการณได

-ในกรณทเกดภยธรรมชาต เชน น าทวม ไฟปา ไมสามารถปฏบตตามสญญาได -สญญาควรจะมความชดเจน และค า ใ ช จ า ย เ ป น ไ ป ต า ม ค ว า มเคลอนไหวของการตลาด

10. การตดตามประเมนผลและการรายงาน

เพอใหมความเขาใจวาภาคสมาชกมการยนยอมในภาระหนาททตองปฏบต

-รายงานทกๆ 6 เดอน -การประเมนสงแวดลอมจะตอง 1. มความส า เ รจในการจดการเพอรายงานความกาวหนา 2. จดก าร เพ อคว ามกา วหน าของหนวยงาน

-ผซอมความหลากหลาย มความพงพอใจวาจะไดรบจากการซอขาย -การตดตามประเ มนผลและการรายงานเปนหลกประกนในเรองการด าเนนงาน

- 47 -

รายละเอยด วตถประสงค ตวอยาง/ค าอธบาย ขอเสนอแนะ 11. การแกไขความขดแยง -เกดจากเหตการณทไมคาดการณได

-ไมยนยอมในขอตกลง -สถาบนหรอหนวยงานไมมภาระหนาท

-ระยะเวลาของการด าเนนงาน -คณะกรรมการทบทวนการด าเนนงานของโครงการ -การฟองรอง -การแกไขรายละเอยดโครงการ -การจายคน -การยกเลกสญญา -การยกเลกสมปทาน -การวากลาวตกเตอน -การลดผลก าไร -การแกไขกฎหมายทเกยวของ เชน การปลกพช หรอพนธไม

-หนาทของผด าเนนงานโครงการ -การตดสนใจในแผนยทธศาสตร -การแกไขดานการจายคน ผลกระทบจะตองมก าหนดกฎเกณฑในสญญา -เหตการณทเกดขนทไมปกต -การลดคาใชจาย -การฟองรอง -กระบวนการทางศาล

- 48 -

บทท 7 หลกธรรมาภบาล (Governance)

ค าวา อ านาจหนาทในการบรหารหรอหลกธรรมาภบาล หมายถง ทศทางเฉพาะในการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศทขนอยกบสถาบนหรอหนวยงานทก าหนด เพอใหบรรลผลส าเรจตามวตถประสงค ถาหากไมพจารณาถงทศทางในการด าเนนงานกยากทจะประสบผลส าเรจ หลกการทวๆ ไปของรฐบาลมหนาทควบคมและปองกนการใชงบประมาณในทางทผด การควบคมการด าเนนงานของภาคเอกชน โดยเฉพาะทเกยวของกบการตลาด ทศทางของการด าเนนงานทดจะประกอบดวยความชดเจน ความจรงใจ ความโปรงใส การมสวนรวม ตรวจสอบได บทบาทตามกฎหมาย การพยากรณ และเวลา อ านาจในการด าเนนงานทดไมใชวาจะเปนอ านาจในกจกรรมของรฐบาลเทานน องคกรภาคเอกชน หรอชมชนจะตองเขามาเกยวของได

7.1 ความส าคญและหลกธรรมาภบาลทด รายละเอยดการด าเนนงานมความส าคญในพนททจะด าเนนการโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะเปนโครงการในระยะยาวประกอบดวยผมสวนไดสวนเสยรวมทงผซอและผขาย ตลอดจนรฐบาลทองถน ชมชนทองถน เจาของทดน องคกรภาคเอกชน และบคคลอนๆ ทมศกยภาพเขารวมโครงการคาแทนคณระบบนเวศ โดยเฉพาะผเกยวของเหลานจะมประสบการณในการท างานและมความตงใจในการท างานรวมกน การมอ านาจในการด าเนนงานของรฐบาล ตองมความโปรงใส การเขาถงขอมลและมการตรวจสอบไดตามกฎหมาย

มรายงานจากหลายๆประเทศ พบวามความยากล าบากในการพฒนาและปฏบตการระหวางผมสวนรวม ในการใชบรการของระบบนเวศ ผซอ ผขาย และคนกลาง บางพนทมความขดแยงกนระหวางชมชน ผทอาศยอยตนน าและปลายน า การอ านวยน าใหแกภาคทเกยวของไมเปนไปตามสญญาหรอมภยธรรมชาตเกดขน การขาดความรวมมอในโครงการ องคกรภาคเอกชน สถาบน หรอหนวยงานทไมเปนทรจกของชมชน

การขาดความซอสตยในหนาทเปนสาเหตหนงทท าใหงานเกดความลมเหลว โดยเฉพาะความสมพนธระหวางผปฏบต ผทมสวนรวมทอาศยอยอยางกระจดกระจายและไมสามารถทจะมการประสานงานกบสมาชกได

หลกการทส าคญ คอ การรวมกลมกนของกลมคนทมอ านาจในการบรหารทดและเกยวของกบการมสวนรวม ตองมความโปรงใส สามารถเขาถงขอมล ตรวจสอบได และมกฎหมายชวยในการบรหาร การรวมกลมกนของคนจะเปนหลกส าคญในการขบเคลอนคาแทนคณระบบนเวศใหประสบผลส าเรจและย งยน

- 49 -

7.2 การมสวนรวม การมสวนรวมจะมความเกยวของกบผมสวนไดสวนเสยเขามาเกยวของและมโอกาสเขารวมในการตดสนใจ การใหค าแนะน าในทางเดยวกน โดยภาพรวมสวนใหญแลวจะเปนผตดสนใจดานขอมลตางๆ ตามความตองการและการก าหนดรปแบบของโครงการ

ความส าคญของการมสวนรวมของโครงการทพบเหนบอยๆ คอ เรองน า ตามโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะมการวเคราะหถงผซอ-ผขาย มการประชาสมพนธชกชวนใหกลมคนเขามามสวนรวม ตองการใหภาคสวนไดสวนเสยทราบถงผลประโยชนทไดรบจากการด าเนนงานของคาแทนคณระบบนเวศ

การตดสนใจเขามามสวนรวมจะมค าถามเกดขนวา มการใหความสนใจในสวนการด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ภาครฐม

โครงการ/มกฎเกณฑประชาสมพนธชแจงกอนหรอไม มความสมพนธกบใคร ระหวางบคคล กลมคน หรอกลมคนเปนพเศษทเกยวของกบคา

แทนคณระบบนเวศโดยตรง มระยะเวลาด าเนนการอยางไร มการประชมครงเดยวหรอหลายๆ ครง หรอตลอดเวลา

ตวอยางจากประเทศโบลเวย รฐบาลมการประชาสมพนธการด าเนนงานใหประชาชนทราบหลายๆ ครง เพอตองการใหเหนถงศกยภาพของผซอ-ผขาย จนกวาภาคจะเขาใจโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ประเทศบราซล รฐบาลกไดใชเวลาหลายปในการพดคย พบปะ อภปรายในเรองทเกยวของ การเปลยนแปลงของสงคม ขอดของนโยบายและประโยชนของคาแทนคณระบบนเวศใหประชาชนไดเขาใจทวกน จนมการปรบแผนหลายๆ ครง และมการพสจนจนกวาชมชนทองถนยอมรบโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ตอนสดทายสามารถด าเนนการไดหลงจากไดเจรจากนมาแลวเปนเวลา 10 ป

อยางไรกตามความเปนไปไดของการด าเนนงานใหเปนผลส าเรจ จะมหลาย กลมคนรวมด าเนนการ นกเศรษฐศาสตรจะเขามาเกยวของกบการแกไขปญหาในเรองผลก าไรหรอคณคาทจะไดรบ มการพจารณาถงการลงทนและผลประโยชนทไดรบกบกฎเกณฑทรฐก าหนดภายใตสถานการณ การมสวนรวม ผมสวนไดสวนเสย มสวนส าคญในการก าหนดโครงการดงกลาว หลกการทส าคญ คอ การมสวนรวมเปนหลกการพนฐานของการด าเนนงานดานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ในระยะเรมแรกจะตองมการเจรจาตอรอง มการแตงตงคณะกรรมการทปรกษาเขามามสวนรวมในโครงการ มการสรางความเขาใจในผลทไดรบจากโครงการ อนญาตใหผมสวนไดสวนเสยเรยนรจากกลมบคคลหนงไปยงกลมอกบคคลหนงและสามารถเขามสวนรวมได

- 50 -

7.3 ความโปรงใสและการเขาถงขอมล ความโปรงใสของการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศและการเขาถงขอมล เปนพนฐานของการมอ านาจในการด าเนนงานทท าใหมความเชอถอเกดขน ความโปรงใสของโครงการจะท าใหทกคนเขาใจและรวมด าเนนงานโครงการ

กฎหมายวาดวยคาแทนคณระบบนเวศในหลายๆประเทศ มการก าหนดถงความโปรงใสของโครงการและการเขาถงขอมล เชน ประเทศโบลเวย มกฎหมายสงแวดลอมในมาตรา 93 กลาวถงขอมลดานสงแวดลอมทด าเนนงานโดยรฐบาลในระดบชาต หนวยงานรบผดชอบจะตองใหมการเปดเผยใหสาธารณชนทราบ รฐบาลตองรวบรวมขอมลรวมถงการเขาถงขอมลทฝายกฎหมายไดก าหนดแนวทางปฏบตไว

ความทาทายของโครงการทวาดวยการปฏบตตามกฎหมาย มหลายรปแบบทมการด าเนนงานอยางโปรงใสและการเขาถงขอมล การประชมเชงปฏบตการทงในระดบทองถนและระดบชาต สถาบนหรอหนวยงานทเกยวของมการถอดบทเรยนโดยการพจารณาถงขอมลและประสบการณเขาดวยกน หลกการทส าคญ คอ ความโปรงใสในการด าเนนการและเขาถงขอมลขาวสาร เปนหลกการพนฐานของขนตอนการวางแผนโครงการคาแทนคณระบบนเวศ และท าใหกระบวนการปฏบตงานขบเคลอนตอไปได โครงการขนาดเลกสามารถทจะด าเนนการไดงายตอการท าใหเกดความโปรงใสของงานและการเขาถงขอมล

7.4 ความสามารถในการชแจงและปฏบตตามกฎหมาย ภาคสมาชกทเขามาด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จะมขอตกลงรวมกน สทธหนาทการรบบรจาคเปนกองทน ภาครฐมโครงการจดตงกองทนโดยใหภาคสมาชกทเกยวของรวมด าเนนการและขอตกลงทสามารถน าไปปฏบตไดเปนอยางด การหลกเลยงจากอทธพลในการคอรปชน หรอสทธพเศษ หรอกลมทหวงผลประโยชนเปนพเศษ จะเปนการใหความคมครองแกภาคตามขอตกลง

การท าสญญาตามกฎหมายจะท าใหการด าเนนงานไดดกวาขอตกลงทท าดวยวาจา หรอการท าบนทกขอตกลง (MOU) อยางไรกดการเขยนหรอขอตกลงภายใตกฎหมายจะมประสทธภาพมากกวาท าสญญาดวยวาจา หลกการทส าคญ คอ การชแจงผลงานจะตองปฏบตตามกฎหมาย จะตองมความเปนจรงและสามารถคาดคะเนของโครงการคาแทนคณระบบนเวศได ซงจะรวมถงกจกรรมทจะตองมการพฒนาทงหมด

- 51 -

บทท 8 ขนตอนการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศอยางบรณาการ

(Steps in the Integrated Payments for Ecosystem Service Approach)

ขนตอนการด าเนนงานเพอการจดการคาแทนคณระบบนเวศอยางบรณาการ เปนวธการทจะท าใหการท างานดานคาแทนคณระบบนเวศเปนไปอยางมประสทธภาพ แนวทางหรอวตถประสงคของการวางแผน เพอใหมการปฏบตงานไดตามกรอบของกฎหมายและนโยบายดานการบรการของระบบนเวศ โดยมเปาหมายทเกยวของกบการพฒนา เพอท าใหวถการด ารงชวตของมนษยและการบรการของระบบนเวศมความสมดลกน ฉะนน ในการท างานเพอการบรการของระบบนเวศโดยเฉพาะการน าโครงการคาแทนคณระบบนเวศมาเปนแนวทางในการจดตงกองทนอนรกษพนทคมครอง จะมขนตอนการด าเนนงานสรปไดดงน

ขนตอนท 1 การก าหนดขอบเขตและวตถประสงค การก าหนดขอบเขตและวตถประสงค รปแบบของกระบวนการ ขอบเขต และผมสวนไดสวนเสยหลกทตองด าเนนการพจารณา จะประกอบดวย 1.1. ขอมลทเปนหลกการใหญๆในการจดการหรอการพฒนา จะตองมการก าหนดวตถประสงคหลกคออะไร และผลลพธหรอเปาหมายตอนสดทายเปนอยางไร 1.2. ผมสวนไดสวนเสยหลกเปนใคร และมสวนรวมในกระบวนการอยางไร 1.3. กระบวนการทส าคญมอะไรบาง และผลทไดรบเปนอยางไร 1.4. พนกงานเจาหนาทมความตองการในเรองอะไรบาง ไมวาจะเปนกองทน หรอปจจยน าเขาอนๆ เพอใชในการบรหารจดการพนทคมครอง 1.5. วธการสอสาร หรอการเขาถงขอมลกบกลมเปาหมายท าอยางไร

ขนตอนท 2 ความชดเจนและหลกการทส าคญ ในขนตอนท 2 จะพจารณาถงหลกการทส าคญหรอเปาหมายหลกทตองการจากการบรการของระบบนเวศ ทเกยวของกบแผนพฒนาและผลประโยชนทไดรบทเปนหลกของกลมเปาหมาย การก าหนดเปาหมายควรจะใหมการพจารณาถงการบรการของระบบนเวศได 3-6 เปาหมาย และใหพจารณาถงความเสยงหรอโอกาสทจะจดท าแผนพฒนาพรอมกบก าหนดผลลพธทไดรบหรอมตวชวด จะท าใหทราบวาผใชบรการของระบบนเวศจะมผลกบแผนการพฒนาอยางไร 2.1. แผนพฒนาขนอยกบการบรการของระบบนเวศอยางไร และมผลกระทบอยางไรบาง 2.2. ใครจะเปนผมสวนไดสวนเสยหลกทจะไดรบผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ

- 52 -

2.3. ผลประโยชนทไดรบและคาใชจายในการลงทนระหวางกลมเปาหมายมความแตกตางกนอยางไร 2.4. พนททมการใหบรการของระบบนเวศมปญหาหรอมความขดแยงกนหรอไม 2.5. การบรการของระบบนเวศใดทเปนหลกของการพฒนาและมเหตผลวาท าไม

ขนตอนท 3 การวเคราะหสถานภาพ แนวโนมและการไดเสยจากการบรการของระบบนเวศ ในขนตอนท 3 จะเกยวของกบสถานภาพและแนวโนมของการบรการของระบบนเวศ ความตองการใชการบรการของระบบนเวศ จะตองไดรบการพจารณา การวเคราะหสถานภาพการบรการของระบบนเวศทเปนอยในปจจบนและความตองการในอนาคต การตรวจสอบผลทไดรบ ขอบเขต และความเปนไปไดจากการเปลยนแปลงทก าหนดขน ขนตอนนจะเกยวของกบสาเหตและผลกระทบภายในของขอบเขตทเกยวของ 3.1. มขอมลขาวสารและเหตการณอะไรบาง สถานภาพและแนวโนมของการบรการของระบบนเวศ และมชองวางระหวางขอมลขาวสารอยางไร 3.2. สถานภาพปจจบนและแนวโนมในอนาคตในเรองการบรการของระบบนเวศ และการวเคราะหความตองการทจะใหระบบนเวศบรการมอะไรบาง 3.3. ผมหนาทขบเคลอนการเปลยนแปลงจะเปนใคร และประกอบดวยใครอะไรบางเขามาเกยวของ 3.4. สถานการณการไดเสยในการพฒนาและการบรการทจะตองท าระหวางกลมผมสวนได สวนเสยเปนอยางไร

ขนตอนท 4 กรอบของสถาบนหรอหนวยงานและวฒนธรรม กรอบของสถาบนหรอหนวยงานและวฒนธรรม จะมการวเคราะหถงนโยบาย กฎระเบยบ ขอบงคบ ทงโดยทางตรงและทางออม ผลประโยชนทจะไดรบจากการบรการของระบบนเวศ สถาบนหรอหนวยงานหลก หรอพนกงานเจาหนาทผมอ านาจในสถาบนเกยวกบการจดการระบบนเวศ ขอมลดงกลาว จะเปนการแสดงใหเหนถงความเขาใจ ถงสาเหต และผขบเคลอนกระบวนการ 4.1. หนวยงานใดจะเปนผรบผดชอบดานการบรการของระบบนเวศ ใครจะเปนผมสวนรบผดชอบในการตดสนใจวาจะด าเนนการหรอไมด าเนนการ 4.2. นโยบาย กฎระเบยบ และขอบงคบตางๆ มอะไรบางทมอทธตอการใชทรพยากรของประชาชน และการจดการระบบนเวศ ใครเปนผมความขดแยงกบเปาหมายหลกและจะมวธการแกไขไดอยางไร 4.3. กรณทมความขดแยงระหวางสถาบนกบบคคลหรอกรอบกฎหมาย วฒนธรรม ทสนบสนนใหมการบรการจะมการพจารณาด าเนนการอยางไรไดบาง

- 53 -

4.4. ความตองการ ผลประโยชนทไดรบ และสทธในการด าเนนงาน วธการจดการจะขนอยกบการบรการของระบบนเวศ

ขนตอนท 5 การตดสนใจ ความเสยงและโอกาสในการพฒนาโดยใชขอมลทรวบรวมไว ขนอยกบโอกาสความชดเจนของนโยบาย การเลอกใชเครองมอ และการรกษาเครองมอ การบ ารงรกษา หรอการเพมกลไกการบรการของระบบนเวศ ในสวนทเกยวกบแผนควรหลกเลยง หรอการลดผลกระทบจากการบรการของระบบนเวศและผใชแผนพฒนา ขอมลดงกลาวจะน าเขาสระบบการตดสนใจโดยพจารณาจากฐานคณคาของการบรการของระบบนเวศ และเปนเครองมอในการสรางการมสวนรวม 5.1. การบรการของระบบนเวศมอะไรบางทมโอกาสเสยงตอการพฒนาและมความจ าเปนทจะตองมการประเมนผลตอไปหรอไม 5.2. คณคาทางเศรษฐกจทมประโยชนประกอบดวยอะไรบาง 5.3. มนโยบายอะไรบางทเปนไปได และสอดคลองหรอตรงกนขามกบการรบบรการของระบบนเวศ มวธการลด หรอหลกเลยงความเสยงท าไดอยางไรบาง 5.4. มประสบการณหรอบทเรยนอะไรบาง (ทเปนผลบวกหรอผลลบ) ทเกยวของกบการปฏบตงาน โดยเฉพาะอปกรณ เครองมอ กลไกและการสรางกจกรรมใหเกดขน ขนตอนท 6 การปฏบตตามแผนยทธศาสตรจะด าเนนการอยางไรและประกอบดวยอะไรบาง ขนตอนนจะเปนยทธศาสตรการปฏบตงานตามแผนหรอการปฏบตงานในสวนทเกยวของกบแผนนโยบายทเปนปจจยเกยวของกบผมสวนไดสวนเสย ความรบผดชอบ และกจกรรมตางๆตลอดจนเงนงบประมาณ 6.1. มการเลอกกจกรรมหลกทด าเนนการ ความเปนไปไดในการด าเนนงานตามกจกรรม และมการยอมรบในการรวมท างานตามแผนพฒนาหรอไม 6.2. ความจ าเปนทางการเงนหรองบประมาณ เทคนค วธการ ทรพยากร ความสามารถของสถาบนหรอหนวยงานทจะด าเนนการใหเปนไปตามนโยบายไดหรอไม 6.3. ใครจะมสวนชวยปฏบตหรอเกยวของกบการปฏบตงานตามนโยบายและมบทบาทหนาทอยางไร 6.4. จะมการวดหรอการตดตามผลกระทบกบนโยบายอยางไร และมวธการเรยนรหรอมการสอสารกนอยางไร

- 54 -

บทท 9 บทเรยนจากการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ

(Lessons Learned on Payments for Ecosystem Services)

ดงทไดทราบมาแลววา ระบบนเวศบนพนโลกนมความสมพนธกบการด ารงชวตของมนษย แ ล ะ มการจดการระบบนเวศใหอ านวยผลประโยชนตอมนษยในระดบตางๆ ซงไดยกตวอยางเรองน า ทมกระบวนการการเกดของน าหรอวฏจกรของน า ปรมาณและคณภาพของน าทไดจากน าฝนไหลจากทสงลงสทต าตามเทอกเขา ภเขา หรอบรเวณตนน าล าธาร ล าหวย จนถงแมน าสายเลกและสายใหญลงสทะเลและมหาสมทร บรเวณพนทดงกลาวสวนใหญอาจจะเปนพนทคมครอง ไมวาจะเปนอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา น าทไหลไปตามล าหวย ล าธาร แมน า กจะเปนประโยชนตอมนษยทอาศยอยในพนททล าน าไหลผานใชอปโภคและบรโภค ในการด าเนนงานดานการดแล ปองกนรกษาพนทคมครอง กไดมกฎหมายใชบงคบในการบรหารจดการ งบประมาณทใชเปนการจดสรรคาใชจายจากงบประมาณประจ าปของรฐบาล แตปจจบน ไดมแนวคดใหมวางบประมาณจากภาครฐไมเพยงพอตอการบรหารจดการ มการจดตงกองทนอนรกษ การกระจายอ านาจสทองถน การเกบภาษ การเกบคาธรรมเนยมเขาพนทคมครอง เปนตน

กรณศกษาปญหาการจดการพนทคมครอง : ตรรกวทยาคาแทนคณระบบนเวศ

การท าลายพนทค มครอง เพอประโยชนในการเลยงปศสตว

การใชประโยชนพนท

คมครอง

คาใชจายเพอการดแลพนทคมครอง

การอนรกษพนท

สญเสยการบรการเรองน า

สญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

ไมมการดดซบคารบอน

- 55 -

หลกการการแกไขปญหา

กลไกการด าเนนงานของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) จะมกลไกหลกๆ ของการท างานทส าคญ คอ 1. ลกษณะของผใหบรการ ตองเขาใจถงเรองราวของระบบนเวศ วทยาศาสตรสงแวดลอม หรอทรพยากรธรรมชาต 2. ลกษณะของผตองการใชบรการ ซงจะหมายถงวาใครจะเปนผจาย หรอจายคาแทนคณ ระบบนเวศ 3. การท าสญญาระหวางผซอและผขาย หรอการใหการบรการของระบบนเวศ ตองเขาใจวาเราตองการคาแทนคณระบบนเวศในเรองใด เชน เรองน า การทองเทยวเชงนเวศ การทองเทยวชมสตวปา เปนตน

การท าลายพนทค มครอง เพอประโยชนในการเลยงปศสตว

คาใชจายในการดแลพนทคมครอง

การใชประโยชนพนท

คมครอง

คาใชจาย

การอนรกษพนท โดยใชกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ

หนาทปฏบต 1. รอบป/รายป 2. ตองการใหมรายไดเขามาตลอดเวลา

- 56 -

ยกตวอยางเรองน าหรอการบรการน าในระบบนเวศ

การบรการเรองน าในระบบนเวศจากพนทคมครอง พนทปาทขนปกคลมอยในบรเวณพนทคมครองสวนใหญจะเปนแหลงตนน าล าธาร มความสมพนธกบปรมาณ คณภาพ และการไหลของน า ผลประโยชนทไดรบหรอความตองการดานการบรการน า กลาวคอ

การใชประโยชนของปศสตว การใชน าเพอการเกษตร ผลตกระแสไฟฟา หรเขอนพลงน า การประมง หรอการเพาะเลยงสตวน า การพกผอนหยอนใจ ระบบนเวศปลายน า

การใชประโยชนทดน

(การจาย)

1. ความรความเขาใจเรองระบบนเวศ เศรษฐกจ

ผลกระทบจากน า

การดดซบคารบอน

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

การบรการน า

หนวยวดการแพร CO2

การบรการของระบบนเวศ

สวส ดก ารของผใชน า

ผซอคารบอน

ส ว ส ด ก า รของผ ได รบผลประโยชน

3. ผใหบรการ (ผขาย) 2. ผไดรบผลประโยชน (ผจาย)

- 57 -

- 58 -

ส าหรบการบรการเรองน า ตวอยางจากประเทศสาธารณรฐโดมนกน ภมประเทศเปนเกาะ กลางอาวคารบเบยนอาณาเขตตดตอกบประเทศไฮต

r

การวเคราะหจากภาพดงกลาว ผทมความตองการหรออปสงค (Demand) : 1. เรามความตองการอะไร 2. ใครเปนผไดรบผลประโยชนจากการบรการ 3. ผลประโยชนทไดรบมากนอยเพยงใด

ผใหบรการหรออปทาน (Supply) : 1. มการใหบรการของระบบนเวศมากนอยแคไหน 2. หากวามการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนเกดขน การบรการของระบบนเวศจะเพมขนหรอลดลง 3. ใครจะเปนผใหบรการ

ตวอยางเรองการประปาทไดจากแหลงตนน า เพออ านวยน าประปาใหแกประชาชน 1. ประชาชนมความตองการอะไร 1.1. จ านวนน านอยทสดเทาไร ทตองการขนอยกบขนาดของประชากรในพนท ถาหากวาประชากรเพมขน ความตองการน าจะเพมขนเทาไร

- 59 -

1.2. น าจากแหลงน าดงกลาวมการไหลอยตลอดปหรอไม (ปรมาณ) 1.3. น ามคณภาพไดมาตรฐานหรอไม 2. จะมการปรบตวอยางไร ถาหากวาความตองการใชน ามปญหา 2.1. ลดการอปโภคบรโภค หรอเพมประสทธภาพ การจายน า 2.2. จะมการหาแหลงน าจากพนทอนหรอไม 2.3. การท าใหคณภาพของน าดขน

3.การใชน าอยางมคณคา ควรท าอยางไร เฉพาะผลประโยชนและผไดรบผลประโยชนจากน า

ตวอยางคาแทนคณระบบนเวศจากการใชน า คอ Paying for Water Services in Central America บทเรยนจากประเทศคอสตารกา เปนประเทศทตงอยในอเมรกากลางระหวางนการากวกบปานามา โดยเฉพาะการสรางเขอนผลตกระแสไฟฟา เพอชมชนโดยมหลกเกณฑพจารณาเพอมใหเกนก าลงผลต

บรษท ผใชน า พนท พนทรบน า พนท ค าแทนคณ ha ตามสญญา (ha) ($US/ha/yr)

1. Energia ผลตกระแส Rio Volcan 3,466 2,493 10 Global ไฟฟา Rio San 2,404 1,818 10 Fernando

2. Platanar SA. ผลตกระแส Rio Platanar 3,129 1,800 10/30 ไฟฟา

3. CNFL ผลตกระแส Rio Aranjuez 9,515 5,000 42 ไฟฟา Rio Bolsa 18,926 6,000 42 Lago Cote 1,259 900 42

4. La Manguera ผลตกระแส La Esperanza 3,000 10 ไฟฟา

5. Florida น าบรรจขวด Rio Segundo 3,870 1,000 10 Ice+Farm

- 60 -

ส าหรบคาตอบแทนทใหแกผบรการ

คาตอบแทนทใหแกผบรการ (5 ป) สญญา จ านวนเงน ($US/ha) 1 2 3 4 5 1. ปลกปา 538 50% 20% 15% 10% 5% 2. การอนรกษปาไม 210 20% 20% 20% 20% 20% มขอสงเกตวา ในการใชคาแทนคณระบบนเวศตามตารางดงกลาว คาตอบแทนทเปนคาใชจายจะเปลยนแปลงตามภาวะการตลาด หรอการใชพนททก าหนดไว เชน จ านวน 1,000,000 ha แตไดท าสญญาประมาณ 200,000 ha ยงไมไดมการท าสญญาหรอใชประโยชนจากคาแทนคณระบบนเวศ อก 800,000 ha ในจ านวนพนทดงกลาวทท าสญญาจ านวน 83% ไดท าสญญาเพอการอนรกษพนทปาไมอก 17% ท าสญญาเพอปลกปาเพมขน ฉะนน การจายคาตอบแทนตามกระบวนการยงไมครอบคลมพนทตนน าทงหมด ตวอยาง การใชคาแทนคณระบบนเวศในเรองการอนรกษสตวปา ซงไมไดเกยวกบเรองน า วเคราะหตามรายละเอยดไดดงน

ภยคกคามทเกดขนกบสตวปา สามารถน าระบบ PES ไปใชไดหรอไม 1. การสญเสยถนทอยอาศย ได ควรจายใหแกผจดการทดน เพอการพฒนาพนท

ใหเปนทอยอาศยของสตวปา 2. มการลาสตวปามากเกนไป เนองจากมความไม ปลอดภยจากสตวปา

ไมสามารถกระท าได ประการแรกตองทราบถงสทธในการครอบครองทดน ไมสามารถใชได ถาหาก ไมมความปลอดภย

3. มการลาสควปามากเกนไป เนองจากความตองการ อาจจะกระท าได ถาหากเจาของพนทเขาใจถงคาแทนคณระบบนเวศ

4. การลดราคาการซอ-ขาย สามารถจะควบคมได แตมการลงทนทสง ความเขาใจถงหลกวชาการดานการจดการสตวปากบคาแทนคณระบบนเวศ 1. ลกษณะของสตวปาทถกคกคาม - ระดบของการถกคกคาม - ระดบของการถกรบกวน - อตราการขยายพนธและรปแบบ

- ศกยของการใชประโยชนทดน

- คาตอบแทนในการอนรกษพนท

- 61 -

- อนๆ

2. ลกษณะของการเขาถงเปาหมาย - ความปลอดภยของถนทอาศย - สทธของการใชประโยชนจาก สตวปา

3. เศรษฐกจจากการใชประโยชนจากสตวปา - ศกยภาพของการตลาด - การใชประโยชนของ ชมชนทองถน

- ความเปนไปไดของการจดการท ดน ทเกดขนจากคาตอบแทนหรอคาแทนคณ ระบบนเวศ

- มลคาของการใชประโยชนทขนอยกบ คาตอบแทน หรอคาแทนคณระบบนเวศ

- 62 -

บทท 10 แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ

(Project Proposal Designing a PES Programme)

10.1 แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ

การบรการของระบบนเวศ หมายถง ผลประโยชนทมนษยไดจากระบบนเวศท งจากสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ ทเปนพนฐานในการพฒนาคณภาพชวตเศรษฐกจและสงคม สวนคาแทนคณระบบนเวศ หมายถง การจดสรรเงนคาตอบแทนหรอกองทนใหกบชมชน หรอผทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตในพนท เพอเปนหลกประกนความย งยนของทรพยากรธรรมชาตและประโยชนทมนษยไดรบจากการบรการของระบบนเวศ

แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศนเปนสวนหนงทมแนวคดวาจะด าเนนการทพนทคมครองใด จงตองจดท าเปนโครงการเสนอผบรหารใหชดเจน พจารณาด าเนนการตามขนตอนพอทจะสรปไดดงน

1. ควรสรางความรความเขาใจเกยวกบความส าคญของคาแทนคณระบบนเวศ รวมกบวเคราะหการบรการของระบบนเวศ การประเมนความตองการ และการใหบรการระหวางผใหและผรบ

2. การวเคราะหถงคณภาพและปรมาณของการบรการของระบบนเวศ โดยเฉพาะมลคาทางเศรษฐศาสตรของระบบนเวศ

3. การวเคราะหถงผมสวนไดสวนเสยในพนทวามใครบาง ใครเปนผไดรบผลประโยชน ใครเปนผใหและบคคลผด าเนนการ

4. ความส าคญและคณคาของผมสวนไดสวนเสยทเขารวมโครงการ 5. สถาบนหรอหนวยงานหลกทมความรบผดชอบดานคาแทนคณระบบนเวศ 6. ขอตกลงหรอสญญาเกยวกบการด าเนนงานระหวางผใหกบผรบ หรอผซอกบผขาย หรอ

การใชเงนงบประมาณจากกองทน

- 63 -

ตวอยางการเขยนโครงการ

“โครงการการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ....”

ก าหนดหลกการและเหตผล ใหพจารณาก าหนดหลกการและเหตผลในการด าเนนงานโครงการ

วตถประสงคและผลทไดรบ เปาหมายและวตถประสงคการจดการทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศในพนทคมครอง

เพอใหมการบรการของระบบนเวศ (ES) กจกรรมตางๆ มสวนเกยวของกบความปลอดภยของอาหาร แรธาต การเพมผลผลตทางการเกษตร รกษาสภาพภมอากาศ การเกบคาธรรมเนยมและชดเชยการใชบรการของระบบนเวศ

วตถประสงคสามารถก าหนดไดดงน 1. การสรางความเขาใจเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- โดยการประเมนคณคาของการบรการของระบบนเวศทอ านวยผลประโยชนใหแกชมชนทองถน

- ใหมการวจยเพอตดตามประเมนผลและรปแบบการด าเนนงานดานแหลงน า การจดการกองทนและสทธความเปนเจาของ

- การใหความรเฉพาะในการจดการทดนและการท างานรวมกบผมสวนไดสวนเสย - ใหมการเชอมโยงกนระหวางความตองการเพอแสดงใหเหนถงการแกไขปญหาความ

ยากจน อาหารและคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

2. ก าหนดรปแบบของการมสวนรวมและกลไกของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - วธการท างาน กลไกการจดหาทนเพอปองกนพนทคมครองใหเปนกรอบการท างานใน

ระดบชาต - ทดลองด าเนนการในพนทใหเปนตวอยาง เชน ในพนทคมครองทมการใชประโยชน

จากน าตก - สนบสนนใหชมชนทองถนรวมจดการพนทคมครอง รบผลประโยชนโดยตรงและผใช

ประโยชนอนๆ

3. การพฒนาขดความสามารถในการก าหนดการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) และการปฏบต

- สนบสนนและสรางความเขมแขงใหชมชนทองถนจดตงกองทนด าเนนการอนรกษทรพยากรในพนทและโดยยดหลกความส าคญทางเศรษฐกจ

- 64 -

- สรางความเขมแขงใหผจดการหรอหวหนาพนทคมครองในการแกไขปญหา การปองกนการลดลงของทรพยากร การอนรกษทรพยากรธรรมชาต การจดการน าและการแกไขการเปลยนแปลงของภมอากาศ

ผลทคาดวาจะไดรบ - การใชคาแทนคณระบบนเวศเปนกลไกความสมพนธระหวางผขายและผซอในการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตทเกยวของ - แนวทางการมสวนรวมจากการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาพฒนาใหเกด

ประโยชนดวยกนกบทกๆ ฝาย - ขอตกลงในโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองมหนวยงานรองรบการท างาน การ

ก าหนดแผนการปฏบตงานและกลไกของการลงทน

- มการด าเนนงานทชดเจนในการใชกลไกคาแทนคณระบบนเวศ (PES) คอ การผลตกระแสไฟฟา การใชน าเพอการอปโภคบรโภค และการทองเทยว

- สามารถน ากลไกของคาแทนคณระบบนเวศ ไปใชในการท างานในพนทอนๆ ได

องคประกอบและกจกรรมทคาดวาจะด าเนนการได องคประกอบท 1 ก าหนดการพฒนารปแบบและการปฏบตของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ใหอย

ในระดบชาต กจกรรมท 1.1 การพฒนากระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- การพฒนากลไกของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) เครองมออปกรณหรอทรพยากรในการปฏบตงาน เชน มพนกงานเจาหนาทดานการสงเสรม ผเชยวชาญทางวชาการ ทตองการสนบสนนการปฏบตงาน การประเมนการบรการของระบบนเวศ แผนกจกรรม การออกแบบและการปฏบตตามแผนการ

- การพฒนาขดความสามารถใหชมชนทองถนในการมสวนรวมด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ การด าเนนงานกองทนจากคาบรการของระบบนเวศและมความสมพนธกนกบภาวะเศรษฐกจของประเทศ

- การพฒนาขดความสามารถของหนวยงานหรอสถาบนทด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ทงในระดบทองถนและระดบชาต และกลไกการท างานโดยการมสวนรวม

- 65 -

กจกรรมท 1.2 การด าเนนงานตามหลกการหรอบทเรยน - การด าเนนงานของภาคราชการในระดบชาต โดยก าหนดพนทน ารอง การก าหนดรปแบบและการประชมเชงปฏบตการดานกลไกคาแทนคณระบบนเวศ

- คนหา ชมชนทอง ถนผ ข าย ทป ฏบต ง านดานการปรบปรง ฟนฟทรพยากรธรรมชาตและอ านวยผลประโยชนใหแกผซอ

- การก าหนดอปกรณและนโยบายตลอดจนหนวยงานสนบสนนทเกยวของ - การจดท าคมอปฏบตงาน ทประกอบดวยหลกเกณฑการเลอกพนท การวเคราะหการด าเนนงานโดยการใชวธ SWOT Analysis การบรการของระบบนเวศ ตลอดจนการก าหนดกฎระเบยบหรอกฎหมายทเกยวของ

องคประกอบท 2 การพฒนาองคความรในการด าเนนงานดานการบรการของระบบนเวศ (ES) การพจารณาหลกการทางวทยาศาสตรและเศรษฐศาสตรในการน าเอาการบรการของระบบนเวศมาใชโดยผานกระบวนการเวทการประชมและการใหความรเกยวกบประโยชนของระบบนเวศ นโยบายการอนรกษและประโยชนอนๆ การออกแบบและกจกรรมพนฐานของคาแทนคณระบบนเวศ ประกอบดวยคณคาของพนทคมครองทงระบบและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

กจกรรมท 2.1 การพฒนาดานชว-กายภาพของพนทคมครอง - การศกษาถงระบบของแหลงน า โดยเฉพาะสถานภาพของน า การใชประโยชนทดนทมผลกระทบกบแหลงน า

- ความเขาใจของระบบพนทคมครองกบแหลงน าทเกดจากการเปลยนแปลงของการใชประโยชนทดน

- การวเคราะหรปแบบทมการเปลยนแปลงทเกดขนกบปาไม พนทการเกษตร การเลยงปศสตว กบสถานภาพของการบรการของระบบนเวศ การเพมขนหรอการลดลงของการบรการของระบบนเวศ ทเกดจากการใชประโยชนทดน การจดการแหลงน าเพอใหแหลงน าอ านวยน าใหแกผซอมากทสด

กจกรรมท 2.2 การประเมนมลคาเงนตนทนและก าไรของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - การประเมนคาของการลงทนและผลก าไรทไดส าหรบเกษตรกรทตองการรวมงาน

- มลคาของการบรการของระบบนเวศ (ES) ทเกยวของกบการปรบปรงพชผลทางการเกษตรหรอทงหญาหรอพนทชมน า

- การประเมนการด ารงชวตของประชาชนทางดานอาหารและการแกปญหาความยากจนจ าตองส ารวจสถานภาพของชมชน ชาวบานและความเปนอย

- 66 -

องคประกอบท 3 การก าหนดกลไกของการมสวนรวมและการปฏบต จ าตองท าการส ารวจสถานภาพ ความมประสทธภาพของกลไกคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ของชมชนทองถน และการวเคราะหผเกยวของในการใหบรการของระบบนเวศ (ES) และยนดเขารวมโครงการ การก าหนดวธการและเปาหมายในการบรการ ประมาณการใชงบประมาณสนบสนนในการจดการระบบนเวศ กลไกในการด าเนนงานควรประกอบดวย - ขอมลทางดานวทยาศาสตร วฏจกรของน า การใชน าเพอเศรษฐกจ การผลตกระแสไฟฟา การใชน าเพอการอปโภคบรโภค หรอวตถประสงคอนๆ - ความพงพอใจในการใหบรการและการรบบรการจากระบบนเวศ โดยเฉพาะเรองน า ความรความเขาใจเกยวกบการบรการและสาเหตของการขาดแคลนน า จะเหนเปนตวอยางได เชน ปาชมชนทก าหนดขน สามารถใหเปนแหลงอ านวยน าใหแกชมชนในทองถนทมประสทธภาพ

กจกรรมท 3.1 การก าหนดผเขารวมใชบรการของระบบนเวศและการวางแผน - วเคราะหผทจะเขามามสวนรวมในกจกรรมทเกยวของ การเลอกกจกรรมทสรางกองทน ตวอยางกจกรรม เชน การพฒนาอาชพ การทองเทยวในชนบท หรอการใชกองทนเพอการจดการปองกนถนทอาศย พนทชมน า ทศนยภาพทสวยงาม หรอการอยดกนดของชมชน เพอใหมรายไดเพมขน

กจกรรมท 3.2 การจดตงสถาบนรบผดชอบในการปฏบตตามแผน รวมทงการจดตงเครอขาย - จดตงสถาบนรบผดชอบในการท างานเพอด าเนนงานและการตดตามตรวจสอบ การรายงานและยอมรบตามระยะเวลา

- จดตงเครอขายการท างานรวมกนระหวางหนวยงานตางๆ

กจกรรมท 3.3 สนบสนนกระบวนการยอมรบแผนการจดการ - สนบสนนใหผทท าการเกษตรโดยไมใชสารเคม สนบสนนใหมการใชงบประมาณกองทนเพอการทองเทยวเชงนเวศ และเกบรายไดจากนกทองเทยวเขากองทนโดยใหมการยอมรบหรอมความพงพอใจในการจาย

กจกรรมท 3.4 การพฒนาขอตกลงในเรองคาแทนคณระบบนเวศ - จ าตองด าเนนการจดท าขอตกลงหรอสญญา (Contract) การซอ-ขายระหวางผมสวนไดสวนเสยดงกลาว

- 67 -

องคประกอบท 4 ความรวมมอของโครงการและการจดการขอมล องคประกอบนจะสนบสนนการด าเนนงานและการสรางความรวมมอเพอใหการ

ปฏบตงานเปนไปตามกจกรรม ผลลพธและผลทไดรบ การจดการขอมล เพอแสดงความมประสทธภาพของโครงการเพอน าไปสการด าเนนงานระดบชาต

หนวยงานรบผดชอบ ในกรณทพนทคมครอง (อทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปา) อยในความควบคม

ของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช หนวยงานทเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศควรจะอยในความรบผดชอบของหนวยงานอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา กลาวคอ หนวยงานทรบผดชอบโดยตรงไมวาจะเปนกองหรอส านกหรอสถาบน

สวนความรวมมอกบหนวยงานอนๆ เชน กรมปาไม กรมปศสตว กรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กรมชลประทาน กรมพฒนาทดน เพอใหเปนเครอขายและมความรวมมอกน

นอกจากนกยงมการประสานงานรวมมอกบรฐวสาหกจ ภาคอตสาหกรรมและองคกรภาคเอกชน เชน การประปาภมภาค โรงงานผลตน าดม เปนตน

งบประมาณโครงการ งบประมาณทใชในการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ควรจะประกอบดวย (1) เงนงบประมาณปกต (2) กองทนเฉพาะทด าเนนการเรองคาแทนคณระบบนเวศ เชน เรองน า เรองการทองเทยว

หรอจากการบรจาคของผประกอบการ ฯลฯ 10.2 แนวทางการวเคราะหเพอการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ โดยวธการ SWOT Analysis

เพอประเมนความเหมาะสมในการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในการจดการพนทคมครองใหเหมาะสมจะตองมการวเคราะหถงความเปนไปไดโดยใช SWOT Analysis

1. จดแขง (Strengths) - วธการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) สามารถน ามาใชในเรองการอนรกษเพอ

ประโยชนได - มความตองการการบรการของระบบนเวศ (ES) ทมประสทธภาพและมนคง - รายไดจากการทองเทยวสามารถน าเอาไปใชในการจดการและพฒนาเปนเงนกองทน

จดการพนทคมครองได - พนทคมครองสามารถอ านวยน าทสะอาดเพอการบรโภคของชมชนไดเปนอยางด - สามารถน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในเรองการจดการทดน การควบคมการ

ไหลบาของน า ควบคมมใหมการชะลาง หรอการเกดดนพงทลาย

- 68 -

- พนทคมครองเปนแหลงเกบกกคารบอนทดทสด ควรใชคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาด าเนนการได

- รฐมนโยบายทชดเจนและมสถาบนหรอหนวยงานรองรบการด าเนนงาน - เจาของทดนหรอผ ครอบครองทดนมความพงพอใจ และมความสามารถในการ

ด าเนนการตามกระบวนการของ PES

2. จดออน (Weakness) - ไมมความชดเจนในเรองของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - ผรวมงานโครงการไมเขาใจบทบาท หนาท และกลไกในการด าเนนงานของคาแทนคณระบบ

นเวศ (PES) - ไมตองการน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช

3. โอกาส (Opportunities) - ก าหนดคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ใหเปนกฎหมายและนโยบาย - การจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ - การปรบปรงการบรการของระบบนเวศใหอยในสถานภาพทมประสทธภาพจากการใช

ประโยชนได - ชมชนทองถนเขามามสวนรวม

4. ปจจยความเสยง (Threatened of Risks) - ขาดนโยบายในการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชหรอขาดความสนใจใน

การจดการพนทคมครองเพอใหมการบรการของระบบนเวศ (PES) - การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศท าใหการบรการของระบบนเวศ (ES) ไม

ตอเนองกน - ขาดความพงพอใจในการจาย (Willing to pay) โดยเฉพาะการจายคาแทนคณระบบนเวศ - ปจจยภายนอกทเกยวของกบการจดการทดนทมผลกระทบกบการด าเนนงานคาแทนคณ

ระบบนเวศ (PES)

- 69 -

ตวอยาง การวเคราะหการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ดานวชาการและการจดการกองทน

พนท สถาบน งบประมาณทน าไปใช

กลไก PES ในทองถน

เปาหมาย

1. พนทปาไมบรเวณแหลงตนน า

กรมอทยานแหงชาตฯ กรมปาไม กรมปศสตว กรมพฒนาทดน กรมสงเสรม การเกษตร

- จดท าแผน - สนบสนนการเลยงปศสตว - เผยแพรความร - การจดการทดน

- กองทนน าสชมชนทองถนเพอการฟนฟปาไม -ปองกนรกษา ปาไม

ฝกอบรมพนกงานเจาหนาทดาน PES และแผนการด าเนนงาน

2. พนทการเกษตรบรเวณแหลงตนน า

ระดบชาต - กรมวชาการเกษตร - กรมปศสตว - กรมอทยานแหงชาตฯ

- ฝกอบรมพนกงานเจาหนาทดานการเกษตร - ฝกอบรมราษฎรทองถนเพอการเพมผลผลตเกษตร

PES สนบสนนการด าเนนงาน

เพมผลผลตภาคการเกษตร การใชทดนอยางถกตอง

3. ทงหญาเลยง ปศสตว

ระดบทองถน - กรมปศสตว - กรมวชาการเกษตร - นโยบายรฐ

ฝกอบรมดานการเกษตรและดานการเลยง ปศสตว

สนบสนนการท างานตามกลไกของ PES

ฝกอบรมพนกงานเจาหนาทองคกร และพนกงานเจาหนาทสนบสนนใหมการจดการพนทคมครอง

- 70 -

บทท 11 พนททด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศเพอการศกษาและดงาน

(PES Scheme for Study Tours)

การทบทวนเอกสารเกยวกบการด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศในพนทตางๆ ทวโลกพบวาการด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศ สวนใหญจะเกยวกบเรองการบรการเรองน าจากแหลงตนน าทตงอยในพนทคมครองและน าไปสการใชประโยชนของคนในเมองหรอชนบท เกษตรกร การผลตกระแสไฟฟา การปองกนการพงทลายของดนหรอการกดเซาะชายฝงหรอการตกตะกอนของดน การปองกนน าทวม การพกผอนหยอนใจ การควบคมความสมดลของน าทตองการใหน ามปรมาณและคณภาพตอการใชประโยชนของประชาชน

1. โครงการ Chapeco - Watershed PES Scheme ประเทศบราซล เปนโครงการทไดรบความชวยเหลอจาก The World Bank ดานการพฒนาแหงน าท Lajeado

Sao Jose ทมวตถประสงคเพออ านวยน าทสะอาดทใชในการอปโภคบรโภคส าหรบประชาชนในเมอง Chapeco จากการศกษาวจยพบวา บรเวณแหลงเกบกกน ามการตกตะกอนของดนสง ท าใหขาดน าในฤดแลง ล าน าตนเขน ปรมาณน าทจะอ านวยประโยชนใหแกคนในเมองลดนอยลง จงไดมโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) เกดขน ผใชบรการน ามความพงพอใจในการจายคาน า (Willing To Pay : WTP) คาบรการเรองน า น าเงนมาจดตงเปนกองทนใหเกษตรกรทอาศยอยบรเวณแหลงตนน าเพอฟนฟปาไม การปรบปรงแหลงตนน า การปองกนการตกตะกอนของดน ลดการใชสารเคมกบพชเกษตร ฉะนนโครงการนผทอาศยอยบรเวณตนน าทเปนชาวไร ชาวนาไดรบผลประโยชนจากโครงการดงกลาวเปนอยางมาก

2. โครงการ Extrema PES Scheme ประเทศบราซล บรเวณพนทปา Extrema มประชาชนอาศยอยในพนทประมาณ 25,000 คน และตงอยหาง

จากเมอง Sao Paulo ประมาณ 100 กโลเมตร ไดมด าเนนงานโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) เพอการดแลปองกนบรเวณแหลงตนน า และอ านวยน าใหแกประชาชนทอาศยอยในเมอง Sao Paulo

เมอง Sao Paulo แหลงอตสาหกรรมทส าคญมากมาย ไดรบผลกระทบจากมลพษทางน าและการตกตะกอนของดน ถงแมวาจะมการสรางแหลงเกบกกน าจากแมน าล าหวยและล าธารตางๆ ตามบรเวณพนทตนน ามเกษตรกรด าเนนกจกรรมตางๆ ประกอบกบความยากจนของชาวชนบทท าใหน าเกดมมลพษจากการใชการใชประโยชนทดนและสารเคม จงไดจดโครงการปรบปรงแหลงตนใหมน าทงในดานปรมาณและคณภาพ การก าหนดและกจกรรมฟนฟพนทปาไม การปลกตนไมตามรมฝงแมน าเพอการปองกนการพงทลายของดน การพฒนาทดน การปองกนสงแวดลอม การปองกนพนทปาไมตามแหลงตนน าล าธาร

การด าเนนงานกไดด าเนนการออกกฎหมายดานคาแทนคณระบบนเวศ จดท าเปนโครงการเรยกวา Water Conservation Project ด าเนนการจดตงเปนกองทนสนบสนนใหชมชนทองถนด าเนนการ

- 71 -

อนรกษดน ฟนฟปาไมและพฒนาสงแวดลอม การก าหนดเปนขอบงคบ กฎระเบยบ และใหค าแนะน าในการด าเนนงาน กลไกในการใชเงนกองทน ชมชนในชนบททอาศยอยตามแหลงตนน าและมสทธในการครอบครองทดน มอาชพการเกษตรตามรม

แมน าและเลยงปศสตว จะตองท าสญญากบผใชน าในเมอง ผทจะไดรบเงนกองทนจะตองด าเนนการฟนฟพนทปารมน า การอนรกษปาชมชน การอนรกษตนน าทขนอยกบการใชประโยชนทดน แหลงทองเทยว เปนโครงการทรฐบาลของประเทศบราซล ก าหนดใหเปนนโยบายทส าคญดานการบรการของระบบนเวศมากกวาเศรษฐกจของการเกษตร

3. โครงการ Brasilia - Water Producer Program ประเทศบราซล องคกรพฒนาเอกชน The Nature Conservancy ไดด าเนนการน าเอาโครงการคาแทนคณ

ระบบนเวศไปด าเนนการในพนท Cerrado เพอเปนการอนรกษแหลงน า ใหอ านวยน าใหแกประชาชนในเมอง Brasilia โดยก าหนดเปนโครงการ Water Producer Program มกจกรรมจดตงกองทนเพอชดเชยใหเจาของทดนในพนท เพอรกษาแหลงน าทงปรมาณและคณภาพ การอนรกษทงหญาตามแนวตลงของล าน า การจดการแหลงน าเพอพชเกษตร รวมทงการเลยงปศสตว โดยมหนวยงานรบผดชอบ คอ Brazil’s National Water Agency บรเวณพนทดงกลาวเปนลมน าขนาดใหญ แมน าและสาขาของล าหวยล าธารมากมาย มประชาชนอาศยอยจ านวนมากและอาศยน าจากพนทดงกลาว

เนองจากมการชะลางของดนและแรธาตจากพนทท าการเกษตรเปนจ านวนมาก ท าใหผลผลตทางการเกษตรตกต า มการเลยงปศสตว ปลกขาวโพด ถวเหลองและเปนทงหญา บรเวณทเปนทงหญากไมมการฟนฟเพอเปนการปองกนการชะลางหนาดน จงไดมโครงการการปลกปาขน เจาของทดนในพนทจะไดรบเงนคาชดเชยในการอนรกษแหลงตนน า เปนผ “Producing Water” เงนกองทนอนรกษทจายใหแกผเปนเจาของทดนกไดรบสนบสนนจากคาธรรมเนยมการใชน าและเงนบรจาคสมทบ เงนจากภาคอตสาหกรรมตางๆ

4. โครงการ Water and Forest Producers Program ประเทศบราซล เปนโครงการนวตกรรมใหมในการปองกนแหลงตนน า เพออ านวยน าใหแกคนในเมองรโอ

เดอ จาเนโร โดยการเกบคาธรรมเนยมการใชน าเพอเปนเงนคาใชจายใหแกเจาของทดนในชนบทบรเวณลมน าเพอฟนฟปาไมและการจดการทดน เพอปองกนทรพยากรน าใหมการใชน าเพอผลตกระแสไฟฟาส าหรบประชาชนในทองถน

ประโยชนทไดรบคอประชาชนไดรบน าสะอาดมคณภาพเพอการบรโภค พนทปาไมเปนผรกษาแหลงน า ปองกนการพงทลายของดน ปองกนการตกตะกอนและแรธาตทงในและนอกแหลงน า ชาวบานในชมชนบรเวณลมน าจะถกขนานนามวา “Producing Water” ก าหนดใหมการปลกปา ใหมการปลกไมในทดนกรรมสทธของตนเอง โดยการปลกเปนแนวรวและสามารถใชเปนแนวรวกนสตวได

การจดตงกองทนอนรกษ โดยการจดเกบคาธรรมเนยมการใชน าจากภาคอตสาหกรรมและผใชน าอนๆ จ านวนมากนอยขนอยกบคณะกรรมการน าเปนผมบทบาทในการพจารณา คณะกรรมการกจะม

- 72 -

การพจารณาคาใชจายจะแตกตางกนขนอยกบสภาพทตงของทดน พจารณาถงคณภาพของปาไม จ านวนรายไดของเจาของทดน ถาหากวาการใชทดนเพอเศรษฐกจ เชน ทงหญาเลยงสตวเพอผลตน านมกจะเกบเงนเขากองทนสงหรอเกบแพงกวาปกต เปนตน

5. โครงการ PCJ Consortium ประเทศบราซล Piracicaba, Capivari and Jundiai (PCJ) เปนอางเกบน าเพอน าน าไปใชในเมองและ

ภาคอตสาหกรรมขนาดใหญหลายแหง ทประสบปญหาเรองคณภาพของน าโดยเฉพาะในฤดแลงทมการใชปรมาณน ามาก เนองจากพนทในชนบทไดมการน าน าไปใชเพอการเกษตรและอตสาหกรรม นอกจากนยงมการลดลงของปรมาณน า เนองมาจากการตกตะกอนของดนในล าน า

ไดมโครงการจดต งกองทนอนรกษโดยเกบเงนคาธรรมเนยมจากผใชน า จากโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เพอน าไปเปนกองทนไปใชในการพฒนาแหลงตนน า จากเหตผลนจงไดเรยกวาโครงการการปองกนรกษาแหลงน า “Generating Areas” จากการออกกฎหมายรองรบในทกภาคสวนทเกยวของกบการก าจดน าเสย การบรการน าใหมประสทธภาพ มการใชน าจากแหลงใดบางระหวางผซอและผขาย ทงภายในและภายนอกพนท

เงนทนหรอเงนจากกองทนจะน าไปใชสนบสนนใหภาคเอกชนท าการเพาะช ากลาไมเพอการฟนฟปาไมตลอดสองฝงของแมน าและปลกในพนทของตนเอง กระบวนการกคอเจาของทดนจะถกเรยนเชญไปรวมประชมและรวมโครงการ

จ านวนเงนทเรยกเกบจากผใชบรการ จะตองอยบนพนฐานของขอมลทางวชาการ เพอการฟนฟปาไม การเพาะช ากลาไม วธการปลกและบ ารงรกษา ส าหรบการเกบเงนคาน า ผใชจะตองจายลวงหนาในเรองคาน า โดยการจดตงกองทน “free riding” โดยมคณะกรรมการทแตงตงขนมาเปนผพจารณาถงการใชเงนกองทนดงกลาว

6. โครงการ Tarija/Sama Biological Reserve PES Scheme ประเทศโบลเวย ด าเนนงานโครงการโดยองคกรภาคเอกชนของประเทศโบลเวย มการระดมทนเพอการ

จดการพนทสงวนทเปนพนทตนน า 2 แหลง และเปนแหลงอ านวยน าใหแกเมอง Tarija ในป 2004 ไดมการศกษาวจยและการปรกษารวมกนระหวางองคกรภาคเอกชนกบผใชน าและผทอาศยอยบรเวณตนน า พบวามความเชอมโยงระหวางการใชประโยชนทดนกบการอ านวยน า และมความจ าเปนตองใชงบประมาณด าเนนการ ผลการเจรจาผใชน าในเมองและทปลายน ามความยนดทจะจาย (Willing To Pay : WTP) แตกยงไมสามารถเรยกเกบคาธรรมเนยมใชน าได เพราะไดน าเอาวธการ new tax มาใช ยงไมมความเหนดวยจากเจาของทดน แตกยงมแผนทจะด าเนนการตอไป เพราะวาคนในเมอง Tarija ยงคงไมไดรบบรการน าทเพยงพอ

องคกรพฒนาเอกชน (The Nature Conservancy) ไดเขาไปชวยด าเนนการรวมกบภาครฐและเอกชน โดยมเปาหมายทตองการเพมปรมาณน าในพนท ลดการตกตะกอนของดนในแมน าและเขอน ลดการเกดไฟปา ตามแผนการกไดมการเสนอใหมการฟนฟปาไม ปองกนไฟปาโดยใชเงนกองทนอนรกษ ผท

- 73 -

อาศยอยในทองถนดงกลาว กใชวธสมทบคาใชจาย (In kind) ในอนาคตกจะตองใชเงนดอกเบยจากกองทน (Trust Fund) และทเกบจากภาษคาน าจากผบรโภค

โครงการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ทน าใชในกระบวนการน มการประชาสมพนธ ศกษากระบวนการเกดน าจากการใชประโยชนทดน การฟนฟปาไม การควบคมไฟปา การเลยงปศสตวทเกดจากการขยายพนทการเกษตรและประชาชนในพนททเพมขน 7. โครงการ Chingaza and Sumapaz National Parks PES Scheme ประเทศโคลมเบย

ประชาชนในเขตเมองโบโกตา (Bogota) จ านวนประมาณ 8 ลานคน ไดใชน าจากพนทอทยานแหงชาต เพอการอปโภคและบรโภค องคกร The Nature Conservancy ไดเขามาชวยเหลอและมสวนรวมในการจดตงกองทน (Trust Fund) เพออนรกษพนทตนน าและแมน าจากอทยานแหงชาต และไดรบเงนสมทบจากโครงการอนรกษโดยเฉพาะการอนรกษพนทอทยานแหงชาตทมการสนบสนนใหมการทดแทนการเลยงปศสตวในพนท การปองกนการตกตะกอนของดนในล าน า การปองกนน าทวม การอ านวยน าทสะอาดใหแกประชาชนในเมอง และลดมลภาวะทจะเกดขนไดรบการสนบสนนจากชมชนผมสวนไดสวนเสย การบรหารกองทน (Trust Fund) จะมคณะกรรมการบรหาร ควบคมด าเนนการใหเปนไปตามขอเสนอขององคกร The Nature Conservancy บรษทอตสาหกรรมตางๆ บรษทผลตน าดม โรงงานผลตเบยรและผมสวนไดสวนเสยอนๆ

8. โครงการ Costa Rica ESPH ประเทศคอสตา รกา เพอการคงไวซงคณภาพน าและอ านวยน าใหแกประชาชนในบรเวณลมน า มการจดเกบเงน

จากผใชน าเพอจดต งเปนกองทน (Trust Fund) ในการด าเนนงานปองกนรกษาปาไม การฟนฟทรพยากรธรรมชาต โดยวธการปลกและปรบปรงพนทดนทไมไดใชประโยชน เพอใหมการอ านวยน าทมคณภาพ จะมการท าสญญา (Contract) รวมกน เพอใหเจาของทดนรบผดชอบกจกรรมการอนรกษ (เชน การฟนฟปาไม การอนรกษปาดงเดม)

การระดมทนจะมการประสานงานกบบรษททมการด าเนนงานใชน าและประชาชนบางกลมทสนบสนนเงนทนเพอการอนรกษสงแวดลอม บรษทผลตน าดมจะบอกราคาขายไวสวนหนงจะเปนคาดแล อนรกษแหลงน าในพนทตนน า เชน จ านวน 0.002 เหรยญสหรฐตอขวด น าสงให National Park Foundation ด าเนนการตอไป

โรงแรม Melia Hotel ตงอยในเมองมการใชบรการเรองน านดวย กไดรวมคาหองพกจ านวนหนงจากนกทองเทยวทมาพก และน าไปดแลปองกนพนทตนน า

9. โครงการ Cuenca City - Land Acquisition and Watershed Protection Project ประเทศแอกวาดอร ชมชนในเมอง Cuenca ไดน าวธการเกบคาใชน ามาใชในการจดการแหลงตนน าโดยการเกบ

เงน จากผใชน าเปนรายป แตการจายเงนไมไดจายใหเจาของทดนหรอชมชนโดยตรง แตจายใหเปนกองทนจดการน าทเรยกวา “Water Fund” โดยมคณะกรรมการบรหารกองทนจะน าเงนกองทนไปใชด าเนนการ

- 74 -

แกไขในพนทวกฤต ใหมการใชน าอยางมประสทธภาพ การเปดโอกาสใหกยมเงนกองทนโดยเฉพาะเกษตรกรเพอน าไปใชพฒนาการเกษตรและอนรกษแหลงพนทตนน า

ไดมการก าหนดแผนยทธศาสตร คอ การก าหนดการบรการใชน าในอตราสวนใหสมพนธกบการก าจดน าเสย การซอทดนบรเวณทลาดชนคนเพอใหการพฒนาและจดการน าอยางย งยน และการปองกนพนททงหญา

ความส าคญของโครงการ คอ ใหความส าคญของการอนรกษปาไม การฟนฟปาในพนทคมครอง เนองจากวามปญหาการใชพนทดนปาไมมากเกนไป ท าใหเกดปญหาการชะลางและพงทลายของดน การเกดตะกอน มการก าจดน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและโรงงานเนอกระปอง

การใชเงนกองทนเพอกจกรรมการอนรกษแหลงตนน า จะมนกวชาการไปใหค าแนะน าและชวยเหลอ เชน การมสวนรวมในการพฒนาการทองเทยวอนรกษปาดงเดม การเพาะช ากลาไมใหชมชนน าไปปลก การอนรกษชนดพนธเฉพาะถน สงเสรมการอาชพผลตอาหารเพอขาย การปรบปรงทงหญา การอนรกษทดน การเลยงผง การใชของปาอยางย งยน และการฝกอบรมดานการประกอบอาชพของชมชน

ชมชนมการอนรกษสงแวดลอม โดยเฉพาะการปรบปรงสงแวดลอมดานการปลกตนไม เพอปองกนการพงทลายของดน ตดตงเครองเตอนภยจากน าปาไหลหลาก ศกษาคณภาพของดนในพนทลมน า และศกษาวจยเปรยบเทยบระหวางผดแลพนทตนน ากบผใชน า

กจกรรมตางๆ ทด าเนนการ เกษตรกรมความพงพอใจทมกองทนอนรกษ เกษตรกรยมเงนจากกองทนไปประกอบกจกรรม เมอไดรบผลก าไรจากผลตผลทางการเกษตร กจะน าเงนคนกองทนภายใตกฎกตกาทก าหนดขนมาใชบงคบ

10. โครงการ Quito PES Scheme ประเทศเอกวาดอร เมอง Quito เปนเมองหลวงของประเทศเอกวาดอร มจ านวนประชากรประมาณ 1.5 ลานคน

น าทใชในการอปโภคบรโภคของประชาชน ไดจากพนทคมครอง 2 แหง คอ Cayambe Coca Ecological Reserve และ Antisana Ecological Reserve โรงงานอตสาหกรรม และการชลประทานกมการใชน าเปนปรมาณมากจากพนทสงวนทงสองแหง ทมพนทรวมกนประมาณ 520,000 เฮกแตร ลกษณะภมประเทศเปนทราบสง ประกอบดวย ทงหญาและปาเมฆฝน ถงแมวาจะเปนเขตพนทคมครอง แตในพนทบางแหงถกใชประโยชนเพอเลยงปศสตวและฟารมการเกษตร มประชาชนอาศยอยท งในและนอกพนทคมครองและไดรบผลกระทบจากการท าการเกษตรทไมย งยน การท าลายปาไมเพอเปดเปนทงหญาเลยงปศสตว

จากเหตการณดงกลาวเกดผลกระทบกบปรมาณและคณภาพของน า รฐบาลจงไดมการจดตงกองทน Trust Fund ไดจากเงนบรจาคของภาคผมสวนไดสวนเสย การบรหารกองทนโดยมคณะกรรมการเรยกวา Board of Directors ทประกอบดวยผแทนจากชมชนทองถนเปนหลกผลทไดรบ

ดานเศรษฐกจ ไดด าเนนการจดตงเปนกองทน ทด าเนนการภายใตกฎหมายหรอกฎระเบยบ มการเกบคาธรรมเนยมจากนกทองเทยวและน าเปนรายไดเขากองทน

- 75 -

ดานสงแวดลอม เปนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทงชนดพนธพชและพนธสตว โดยเฉพาะชนดพนธทองถนทหาไดยาก เชน นกแรงคอนดอร เสอพมา เสอดาว หมและสมเสรจ

ดานสงคม เปนโครงการทไดรบความรวมมอจากทกภาคสวนดวยด การลาสตวปาลดลง มการก าจดขยะ การปองกนไฟปา พฒนาการเกษตรและกจกรรมอนๆ แตไมสามารถกระท าไดตลอดทงป มการก าหนดกฎระเบยบการปฏบตงานใหเหมาะสม

11. โครงการ Pimampiro ประเทศเอกวาดอร นโยบายแผนการจดการปาไมแหงชาตของประเทศเอกวาดอรใหมการจดการปาชมชนทม

ขนาดใหญใหเปนแหลงอ านวยน า ผใชน าจายเงนใหแกผทอาศยอยตามแหลงตนน าการน าน ามาใชโดยการใชทอฝงดนใหน าไหลไปตามระดบสงต าของพนท โครงการนไดรบความรวมมอจากองคกรภาคเอกชน โดยมหลกการ คอ การคงไว ซงคณภาพและปรมาณน า การอนรกษปาชมชน การจดท าแผนการจดการปาไมและพนทการเกษตร มการจดตงกองทน ซงทไดรบการสนบสนนจาก Inter-American Foundation เพอด าเนนการ Soil Conservation, Organic Farm และเทคนคการจดการปาไมทย งยน เพอน าไปสการปรบปรงแหลงตนน า

ส าหรบผมสวนไดสวนเสย เจาของทดนภาคเอกชน สมาคมการเกษตร สมาคมผเลยงปศสตว ผครอบครองทดนปาไม ทงหญา ปากนชน รวมตกลงท าสญญารวมกนเกยวกบการเกบเงนคาใชจายเขากองทน จะตองตกลงวาจะดแลรกษาชนดพนธไม หรอปองกนการบกรกท าลายปาและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ขอตกลงไดท าเปนสญญา (Contract) ตามทกฎหมายก าหนดในเรองคาแทนคณระบบนเวศ เชน การเกบเพอการปองกนรกษาปาเพอผลตน า 0.03เหรยญสหรฐ/ม3 การฟนฟปาไม 0.10เหรยญสหรฐ/ม3 และการอนรกษสงแวดลอม 0.13 เหรยญสหรฐ/ม.3

12. โครงการ Tacuba Pilot PES Scheme ประเทศเอลซลวาดอร เปนเรองของการบรการน าใหแกชมชนในชนบททมความขดแยงกนกบผทอาศยอยในพนท

ไดมการเจรจาและมขอตกลงรวมกน โดยเฉพาะปญหาเกยวกบการจดการน าในฤดแลง หรอชวงทเกดวกฤตเรองน า ท าใหมการออกกฎระเบยบในกฎหมายเกยวกบการใชน า เกดวธการจดการแนวใหมในเขตเมอง Tacuba ซงเปนพนทการเกษตร มการปลกขาวโพด ถว กาแฟ ปาไม ฟารมปศสตว การบรการทางสนคาทเปนผลไม ไมฟน และเวชภณฑ พชพนธทส าคญ คอ กาแฟ

ปญหาทส าคญทเปนภยคกคาม คอ การท าลายปาไมเพอยดถอครอบครองทดนปลกกาแฟ อตราการท าลายปาไมกขนอยกบราคาของกาแฟทงระดบนานาชาต และระดบทองถน หากกาแฟราคาดกจะมการบกรกพนทเพมขนเปนตน นอกจากนยงมการก าหนดกจกรรมลดใชสารเคมในการก าจดศตรพชหรอการสงเสรมใหมการใชปยอนทรย

- 76 -

13. โครงการ El Imposible National Park – Watershed Warden Sponsoring ประเทศเอลซลวาดอร ตวอยางผใชน าในชมชนสองแหง มการเรยกคาน าทมแหลงตนน าในเขตอทยานแหงชาต

เพอใชเปนคาจางพนกงานเจาหนาทอทยานแหงชาต โดยทหวหนาอทยานแหงชาตรวมกบภาคเอกชนภายใตขอตกลงเกยวกบ Co-management ของรฐบาล การท างานรวมกบชมชนรอบๆ พนทคมครอง ทมการใชประโยชนทดน เกบผลตผลจากปา ด าเนนการจดตงเปนกองทนอนรกษ เปนการระดมทนจากผใชหรอบรจาคของผใชน า และบรษทหางรานตางๆ การเกบคาธรรมเนยมการใชน า รายไดตามสญญาจะน าสงใหอทยานแหงชาต

การบรหารเงนกองทน จะมคณะกรรมการชมชนทองถนรบรอง การบรหารเงนกองทนดงกลาวเพอใชในการปองกนแหลงน า รวมทงคาจางพนกงานเจาหนาทอนรกษตนน า เรยกวา “Watershed Wardens” นอกจากนยงมกจกรรมอนๆ เชน สนบสนนการท างานในพนทคมครอง การปลกไมในทดนของเอกชนหรอทดนทมเอกสารสทธตามแนวรวหรอหวไรปลายนา

14. โครงการ Guatemala’s Atlantic Coast, PES Scheme ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการทน าเอาคาแทนคณระบบนเวศมาใชเพอแกไขปญหาความยากจนของ

ประชาชนและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต บรเวณฝงทะเลของประเทศทางดานมหาสมทรแอตแลนตก มโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญหลายแหงตงอย มการใชน าเพออปโภคบรโภคเปนจ านวนมาก มการจายเงนเพอบ ารงรกษาระบบนเวศใน พนท ตามโครงการคาแทนคณระบบนเวศ เปนนโยบายของรฐบาลในการอนรกษปาไม แหลงน าจดและบรเวณชายฝงทะเล ซงเปนทอยอาศยของประชาชนทมความยากจนและรวมถงชมชนทองถนดงเดม

พนทรมฝงมหาสมทรแอตแลนตก ประเทศกวเตมาลา มความส าคญและมความหลากหลายทางชวภาพสง บรเวณปาสง มเมฆปกคลมตลอดเวลาเปนแหลงอ านวยน าใหแกผทอาศยอยตามชายฝงตลอดจนทรพยากรชายฝงและแหลงปะการง การใชน าเพออตสาหกรรม ผลตพลงไฟฟา ท าไรปลกกาแฟ น าดมบรรจขวดและโรงงานกระดาษเพอเปนสนคาสงออก และไรของเกษตรกรในทองถน

ภยคกคามทเกดขนกบพนทปาไมและแหลงน าจด การเลยงปศสตว ไฟปา การขยายพนทการเกษตร มลพษจากยาฆาแมลง การใชปย หรอโรงงานอตสาหกรรม ท าใหเกดผลกระทบกบทรพยากรชายฝงทะเลและแหลงปะการง

การด าเนนงานเพอแกไขปญหา โดยการสรรหางบประมาณเพอน าไปใชในการจดการ มการเกบคาธรรมเนยมจากผใชน า เพอน ารายไดดงกลาวไปใชดแล บ ารงรกษาพนทปาไมเพอใหมการบรการของสงแวดลอม ผมสวนไดสวนเสยรวมก าหนดคาธรรมเนยมการใชน าและผใชน ามความพงพอใจในการจาย (Willing To Pay :WTP) ผซอน าสวนใหญจะเปนเทศบาล ฟารมเกษตรเพอการสงออก บรษทน าอดลมโคคาโคลา โรงงานผลตกระดาษ โรงเหลาและเบยร และบรษทผผลตกระแสไฟฟา

- 77 -

15. โครงการ Cerro San Gil Protected Area PES ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการปองกนการไหลบาของน าในบรเวณแมน า Escobas ซงเปนทตงของเมอง

ใหญๆ ตามรมฝงแมน าทตองการใชน าเพอการประปา เพอบรการใหแกประชาชนตลอดทงป น าดงกลาวไหลมาจากตนน าใน Cerro Sal Gil Protected Area พนทมปญหาการใชประโยชนทดน การเลยงปศสตวและการเกษตรบรเวณใกลเคยงกบพนทคมครองทเปนบรเวณพนทตนน า

การประปาในเมองตางๆ มความตองการน าท งในดานปรมาณและคณภาพจากแมน า Escolas ทพนทตนน าอยในพนทคมครองน และเปนทสนใจขององคกรภาคเอกชน นกอนรกษ ผใชน าในเมองทมความเหนวาตองรวมมอกนจดการและตกลงรวมกนในการน าคาแทนคณระบบนเวศมาใชกบพนทคมครองดงกลาว

การด าเนนงานการจดตงกองทนอนรกษน ารายไดจากกองทนสวนหนงไปด าเนนการจดการอทยานแหงชาตและการจดการทดนเพอการเกษตร โครงการดงกลาวไดรบการสนบสนนจากองคกร The Nature Conservancy, USAID, PROARCA และ GIZ

นอกจากนประชาชนทอาศยอยในพนทคมครองและผใชน าตองการใหมปากนชนรอบพนทปาคมครองและใหหวหนาอทยานแหงชาตเปนผด าเนนการ

16. โครงการ San Jeronimo PES Scheme ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการทน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชกบผทเปนเจาของทดนบรเวณ

พนทตนน าและผใชน าในพนท San Jeronimo เพอปองกนรกษาปาไมและอนรกษดน ใหมการอ านวยน าทงในดานปรมาณและคณภาพตลอดทงป

องคกร GIZ ไดสนบสนนใหมโครงการนเกดขน โดยใชขอมลและคณคาของน าทใชในการบรโภคในพนทมาพจารณา องคประกอบ และการบรการของระบบนเวศ การน าวธการคาแทนคณระบบนเวศมาใชจงเปนประโยชนในการด าเนนงาน และก าหนดใหมกฎหมายใชบงคบ ทปรกษาโครงการมการท าขอตกลง การเจรจา และการจดตงคณะกรรมการ

เปาประสงคของโครงการดงกลาวแลวมความตองการน าทมคณภาพและปรมาณใหแกประชาชนในเมอง คาแทนคณระบบนเวศมาใชเพอการจดการพนทปาไม การฟนฟปาไม หรอการปลกปาเพออนรกษและปาเศรษฐกจ โดยการสนบสนนของสถาบนการปาไม

17. โครงการ Campamento PES Scheme ประเทศฮอนดรส คณะกรรมการ Campamento Water Board มความเหนวา เรองน าทอ านวยประโยชนใหแก

ประชาชนทงในเมองและชนบท ประสบปญหาในเรองคณภาพของน า ทงนเนองจากวาบรเวณพนทปาภเขาถกแผวถางท าลายเพอท าเปนพนทการเกษตรในการปลกกาแฟ

องคกร Swiss Agency for Development and Cooperative (SDC) ไดศกษาวจยและสนบสนนขอมลทางวชาการ เพอน าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช มการประชมรวมกนระหวางผใชน า และผทอาศยอยบรเวณตนน า เพอใหมการบรการของน าทงปรมาณและคณภาพ ด าเนนการ

- 78 -

จดตงกองทน Trust Fund น าเงนคาธรรมเนยมจากผใชน า มาจดตงเปนกองทนมคณะกรรมการบรหารกองทนใหมการน าเงนกองทนไปปรบปรงพนทบรเวณตนน า โครงการปลกปาในพนททมการปลกกาแฟหรอพนทวางเปลาทเกษตรกรทงไวโดยไมไดด าเนนการอะไร เนองจากปญหาราคากาแฟตกต าเกษตรกรจงไมไดปลกเพม มการแกไขปญหามลพษทเกดขนจากปยทใชในการเกษตร กระบวนการผลตกาแฟจากโรงงาน มลพษทางน าและฟารมเลยงหม ก าหนดใหมการฟนฟปาไม หามตดไมโดยไมไดรบอนญาต

นอกจากนไดด าเนนการจดตงกองทนอนรกษสงแวดลอม เปนเงนทไดรบการสนบสนนจากเทศบาล รวมทงคาปรบจากผกระท าผด คาธรรมเนยมใบอนญาตและเงนคาสมปทาน การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตอยางย งยน รวมทงคาเชากจกรรมตางๆ จากผใชบรการสงแวดลอม

18. โครงการ Jesus de Otoro PES Scheme ประเทศฮอนดรส เปนโครงการทสนบสนนใหผถอครองทดนบรเวณปาตนน าล าธารอนรกษปาไมและรกษา

สงแวดลอม โดยความรวมมอขององคกรภาคเอกชนและบรรดาเทศบาลในการด าเนนงานและสนบสนนงบประมาณ เพอฟนฟปาไมบรเวณแหลงตนน าโดยมเปาหมาย เพอใหมการอ านวยน าทสะอาดใหแกประชาชนในชนบทและประชาชนในเมอง

วธการด าเนนงานคอหามเผาเศษพชไรหลงจากเกบเกยวผลผลตแลว ท ารวบานดวยการปลกตนไมหรอไมพม จดระบบชลประทาน สนบสนนใหมการใชปยอนทรย ก าจดน าเสย ปลกปาแบบวนเกษตร ผถอครองทดนบรเวณปาตนน า จะตองมการท าสญญา(Contract) มการระบจ านวนเงนทจะตองจายระหวางผ ใหกบผไดรบบรการ เปนคาธรรมเนยมทจะตองจายเปนเงนสดตามสญญา สญญาจะมการกระท ากนทกป (ประมาณเดอนธนวาคม) เพอตองการใหมการปรบคาธรรมเนยมได แตจ านวนเงนทเรยกเกบตามทปรบใหมจะขนอยกบการพจารณาของคณะกรรมการรวม

19. โครงการ Fidecoagua Trust Fund, Coatepec Veracruz PES ประเทศเมกซโก กองทน Fidecoagua Trust Fund จดตงขนมเปาหมายเพอเปนการอนรกษพนทปาเมฆฝน

ของเมอง Coatepec Veracruz เนองจากประสบปญหาการลดลงของปรมาณน าและมการท าลายปาไมสง เกษตรกรในพนทมความยากจน มการศกษาต า จงไดจดตงเปนกองทนคาตอบแทนระบบนเวศ ทจายใหเกษตรกรผท าสญญาอนรกษพนทปาไมและฟนฟปาไมในเนอทประมาณ 600 เฮกแตร เงนกองทนเกบจากคาธรรมเนยมผใชน า และบรษทอตสาหกรรมตางๆ มคณะกรรมการด าเนนการบรหารกองทน

จากปญหาความแหงแลงในป 1998 มอาสาสมครจากผใชน าเสนอใหมการอนรกษพนทปาไม ทกคนเปนหวงการท าลายปาเมฆฝน การพงทลายของดนและการกดเซาะหนาดน ท าใหขาดน า มการขอรองใหผใชน าบรจาคเงนเขากองทนคนละ Mex $1.00 / เดอน รวมกบคาน าทเรยกเกบ ซงผใชน าทกคนเหนความส าคญ ยนดทจะจายพรอมกบเสนอใหลดการตดไมในพนทดงกลาว ลดการแผวถางปาเพอท าการเกษตรและทงหญาเลยงสตว โครงการจงไดเขาไปชวยเหลอในการอนรกษปาไม ท าใหชาวชนบทมรายไดเพมขน

- 79 -

20. โครงการ Watershed and Cities : A Project for the Watershed of Saltillo City ประเทศเมกซโก เปาหมายของโครงการเพออนรกษแหลงน า ด าเนนการเกบคาใชน าจากผใชประโยชน

โดยเฉพาะบรษทอตสาหกรรมใหญๆ และน ารายไดไปใชในการจดการ การอนรกษและการฟนฟทรพยากรธรรมชาตในพนทคมครอง

วธการโดยด าเนนการจดต งเปนกองทนอนรกษ การใชเงนกองทนจะมคณะกรรมการบรหารโดยเฉพาะเรยกวา National Forest Commission เปนผพจารณาการใชเงนกองทนจะแบงออกเปนสวนๆ ดงน

1. การบรหารกองทน 15.0% 2. เพอการฟนฟปาไม การจดการทดน การศกษาสงแวดลอม ปองกนการเกดตะกอนของ

ดน การประชาสมพนธ การศกษาวจย การวางแผนและการตดตามผล 70.0% 3. การพฒนาชมชน เพอการปรบปรงฟนฟสงแวดลอมในทดนกรรมสทธ 15.0%

ผลการปฏบตประสบผลส าเรจในเรอง 1. การปองกนไฟปา การฟนฟทดน การควบคมชนดพนธตางถน การเพมผลผลตทาง

การเกษตรและรกษาคณภาพของพนทปาไม 2. การจดการทองเทยวและการเลยงปศสตว 3. การใหการศกษาสงแวดลอมแกเยาวชนและประชาชนทวไป 4. การศกษาวจยดานชนดพนธพชและพนธสตว ตลอดจนปาไม 5. การบรหารโครงการ มการฝกอบรมพนกงานเจาหนาทเพอใหการปฏบตงานเปนไป

ตามแผน

21. โครงการ National PSAH Programme for Hydrological Environmental Services ประเทศเมกซโก เปนโครงการทเกยวของกบการเรยกเกบคาธรรมเนยมการใชน าเพอการอนรกษปาไมให

อ านวยทรพยากรน าใหแกผทใชน า โดยก าหนดกฎเกณฑและระเบยบการจายคาน าในระยะยาว คาธรรมเนยมการใชน าจะน าเขากองทนอนรกษ และน าไปใชใหเจาของทดนบรเวณแหลง

ตนน าเพอปองกนดแลรกษาปาไม เจาของทดนบรเวณตนน าจะตองท าสญญากบ National Forestry Commission ท าการอนรกษแหลงตนน าทกๆ 5 ป เพอด าเนนการอนรกษปาไมดงเดม การปองกนไฟปา การปลกปาเพอเศรษฐกจและปลกพชเกษตรผสมปาไมหรอวนเกษตร การผลตน าดม การด าเนนงานตางๆ ตามกลไกไดรบความชวยเหลอจากผเชยวชาญจากประเทศคอสตา รกา โดยเฉพาะในสวนทเกยวกบกฎหมาย

22. โครงการ National PES Programme : Local Watershed Protection Schemes ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

รฐบาลของประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ไดมการพฒนาโครงสราง Forest Ecological Compensation ในระดบชาต มการพจารณาด าเนนการในพนทตางๆ ของประเทศและใหรฐบาลทองถนเปนผด าเนนการโดยเฉพาะเรองน า การเกบคาธรรมเนยมหรอคาน าจากผใชบรการก าหนดกลไกการเกบ

- 80 -

เงนกองทน และน ารายไดจากกองทนไปใชในการบรหารจดการทดนบรเวณพนทตนน า โดยมการท าขอตกลงหรอกตกาทก าหนดขน ใหมการ

- ด าเนนงานเพอปรบปรงคณภาพน า ควบคมมลพษ ปองกนการตกตะกอนและสงเสรมการทองเทยว

- การใชน าเพอการบรโภค การผลตกระแสไฟฟาและใชในภาคอตสาหกรรมจะตองเสยคาธรรมเนยม

พนทตวอยาง: 1. Liaoning Province (Northeast China) เปนทตงของโรงงานอตสาหกรรมเหมองแร

โรงงานกระดาษและบรษทอนๆ ทใชประโยชนจากน า ภาคอตสาหกรรมไดสนบสนนการอนรกษปาตนน า โดยการจดตงเปนกองทนอนรกษและใหด าเนนการตามวธการ กระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ

2. Shanxi Province (East China) กจกรรมการใชน าเพอการบรโภค ผลตกระแสไฟฟา การทองเทยว การขนสงทางน า เหมองแรและการท าไม จะตองจายเงนคาธรรมเนยมการใชน าใหกรมปาไมเพอน าไปใชในการปองกนดแลพนทตนน า

3. Zhejiang Province (Southeast China) ด าเนนการอนรกษปาไมบรเวณแหลงตนน า โดยด าเนนการตามกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ผประกอบการการใชน าจะตองจายคาธรรมเนยมและน าเงนรายไดไปใชในการแกไขปญหามลพษทางน า และการฟนฟปาไม

4. Jiangxi Province (South China) พนทในจงหวดดงกลาวประสบปญหากบการพงทะลายของดนสง มการเกบคาธรรมเนยมจากผใชน า จดตงกองทน และน าเงนกองทนไปใชในการปองกนการพงทลายของดน ปลกปาตามพนทบรเวณทลาดชน ในทองทจงหวดทมแหลงอตสาหกรรมมากมาย เชน โรงงานถลงเหลก เหมองถานหนและผลตกระแสไฟฟา

5. Guangdong Province (South China) มการด าเนนการเกบคาธรรมเนยมการใชน าเขาเปนเงนกองทนเพอปองกนดแลพนทปาไม ปองกนการพงทลายของดน การผลตกระแสไฟฟา บรเวณแหลงตนน าและการใชน าเพอการบรโภค

6. Xinjiang Autonomous Region เขตนเปนแหลงอตสาหกรรมนานาชนด มการจดตงกองทนเพอการปองกนดแลพนทปาไม เพอใหอ านวยน าใหแกผประกอบการตางๆ เชน โรงงานถลงเหลก สถานททองเทยวและมการหกเงนเดอนคาจางคนละ 1 Yuan/เดอน เขาเปนกองทนดงกลาว และผจายมความพงพอใจในการจาย (WTP)

7. Guangxi Zhuang Autonomous Region เงนรายไดทเกบจากบรษทตางๆ เปนกองทนเพอการปลกปาและการจดการปาไมเพอใหอ านวยน าแกประชาชนในพนท

8. Inner Mongolia Autonomous Region มการเกบเงนเขาเปนกองทน เกบจากบรษทผผลตกระแสไฟฟา เกษตรกร เพอน าไปเปนกองทนเพอท าการปลกปาและการจดการปาไมบรเวณพนทตนน าล าธาร

- 81 -

23. โครงการ Lombok PES Scheme ประเทศอนโดนเซย Lombok เปนเกาะขนาดเลก มประชากรประมาณ 3 ลานคน และในจ านวนประชากร

ประมาณ 300,000 คน อาศยอยบรเวณภเขา Rinjani ซงเปนแหลงตนน าล าธาร และเปนแหลงอ านวยน าใหแกประชาชนในอ าเภอ Mataram จดท าเปนระบบประปาภเขา ป 2003 ปรากฏวาปรมาณน าในพนทดงกลาวเหอดแหงหายไปถง 40% เนองมาจากการใชประโยชนทดน การขยายพนทเพอการเกษตร การท าลายพนทปาไมท าใหพนทดงกลาวไมสามารถเกบกกน าไวได

มลนธสตวปาโลกสากล (WWF) รวมกบประชาชนในพนทไดก าหนดแนวทางการจดการโดยใชกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชโดยการอนรกษปาบรเวณภเขาทเปนบรเวณตนน า มการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผใชน ามาจดตงเปนกองทนโดยเฉพาะผทอาศยอยตามบรเวณแมน า Segara

ขณะเดยวกนไดมการศกษาถงความพงพอใจในการจาย Willing to Pay: WTP พบวาชมชนมการใชน าเพมมากขนถง 95% มความรบผดชอบกบความเสยงกบวกฤตของน าและยนดทจะจายเปนเงน US$ 0.1-0.6 ตอเดอน ท าใหมเงนรายไดเขากองทนประมาณ US$ 900/ป รฐบาลทองถนก าหนดกฎระเบยบในการน าเงนกองทนดงกลาวไปใชประโยชนในการจดการทดน เพอใหพนทไดอ านวยน าทสะอาดมคณภาพและมปรมาณเพยงพอตอการใชประโยชน

24. โครงการ Chandigarh PES Scheme ประเทศอนเดย จากปญหาการตกตะกอนของดนในทะเลสาบทเปนแหลงน าส าหรบเมอง Chandigarh จงได

มโครงการการจดการอนรกษพนทดนเพอการลดการตกตะกอนของดน จดระบบชลประทานใหแกผทอาศยอยบรเวณตนน า เหนอทะเลสาบมการจายคาชดเชยใหแกชมชน เพอลดการเลยงปศสตวและลดการตดตนไมบรเวณในพนทปาไม

แรกเรมเดมทไดมการพยายามทจะน าเอาเรองคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชเพอปองกนดแลพนทปาไมเหนอทะเลสาบ ชาวบานเองกยงไมเขาใจรฐบาลไดพยายามทจะประชาสมพนธใหชมชนเขาใจโดยเฉพาะการท าใหมผลผลตทางการเกษตรใหเพมขน สนบสนนการเลยงปลาตามแหลงน า

ปญหาทเกดขนจากการใชประโยชนทดน ชาวบานมกจะใชพนทบรเวณทสงตามเชงเขาเพอท าการเกษตร เลยงปศสตว ตดไม จนท าใหดนเสอมสภาพ ความยากจนเกดขน จากปรากฏการณเหลานจงท าใหนกวชาการเขามาด าเนนการเพอการอนรกษดนและพฒนาแหลงน า สามารถแกไขปญหาไดทส าคญทสดคอท าอยางไรทจะใหชาวบานลดการเลยงปศสตวและการตดไมบนภเขา

การน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในโครงการ โดยกรมปาไมไดด าเนนการปลกหญาเพอเลยงปศสตวโดยเฉพาะการเลยงควายทประชาชนตองการน านม ควบคมแหลงตนน าและปองกนการตกตะกอนของดน

การเกบเงนคาธรรมเนยมการใชน าเพอน าไปเปนกองทนและใชในการฟนฟปาไมบรเวณตนน า น าไปสนบสนนในการสรางเขอนขนาดเลก เพอเกบกกปรมาณน าฝนเพอใหในชมชนใชอปโภคบรโภค เพอเพมผลผลตทางการเกษตร รวมทงการพจารณาเจาะบอน าบาดาล

- 82 -

25. โครงการ Bhoj Wetlands PES Scheme ประเทศอนเดย Bhoj Wetlands เปนพนทชมน าและเปน Ramsar site ทประกอบดวยอางเกบน า 2 แหง โดย

มเขอนกนล าน าเปนสองตอน คอ เขอนบนและเขอนลาง ทสรางขนมาตงแตศตวรรษท 11 เปนเขอนดน เขอนลางจะไดรบน าจากเขอนบนเพอเกบกกน าไวใหประชาชนใชอปโภคบรโภค

เนองจาก Bhoj Wetlands มความส าคญทางดานการบรการน าเพออปโภคบรโภค รวมทงการทองเทยว มการใชเรอเพอการทองเทยวทางน า ประชาชนสวนใหญมความสมพนธกบน าจากพนทดงกลาว เชน การประมง การเลยงปลา ปลกพชน า ประเภท บว กระจบ เพอน าไปขายในทองถน การทประชาชนมการใชน าโดยเฉพาะการซกลางตางๆ ท าใหเกดมลพษทางน าสงมาก

เนองมาจากการตกตะกอนของดน น าเสยและของเสยจากชมชนทอาศยอยใกลแหลงน า สารพษทเกดจากการชะลางจากพนทการเกษตร การใชสารเคม ปยในนาขาว แปลงปลกถวลสง จะท าใหดนเลวลง รฐบาลจงไดน าเอาแนวทางเรองคาแทนคณระบบนเวศมาใชแกไขปญหาน าเสยและการตกตะกอนของดน แตสวนใหญแลวจะเปนการสงเสรมใหมการจดการทดนใหมประสทธภาพ

26. โครงการ Kanla-on Spring Water Plant PES Scheme ประเทศฟลปปนส บรเวณภเขา Kanla เปนพนทปาธรรมชาต มการท าการเกษตรบรเวณภเขา และด าเนนการ

จดการแหลงตนน าเพอเปนการรกษาคณภาพของน า เพอใชในโรงงานผลตน าดม พนทดงกลาวประสบปญหาเรองปาไมถกท าลายจากผอพยพและชาวพนเมองทอาศยอยในพนทปาไม

เจาของทดนในบรเวณพนทปาไมทกลาวถงไดชวยกนปองกนรกษาปาใหเปนแหลงตนน า มการจดตงเปนกองทนเพอการปองกนรกษาแหลงน า การจดการทดนโดยสงเสรมใหมการปลกพชผสมกบการปลกปาหรอทเรยกวาวนเกษตร ลดการปลกพชรมน าเพอลดการพงทลายของดน แตเนองจากเงนกองทนดงกลาวไมเพยงพอ จงไดรบความชวยเหลอจากกองทนสงแวดลอมโลกและธนาคารโลก

ผลงานทเหนไดชด คอ การเพาะช ากลาไม เพอการปลกปา การฝกอบรมดานเทคนคตางๆ ดานวนเกษตร การฟนฟปาไม การพฒนาทดน จนท าใหเกษตรกรมการด ารงชวตทดขน

27. โครงการ Maasin Watershed Rehabilitation Project ประเทศฟลปปนส เปนโครงการแกปญหาเรองการเสอมสภาพของแหลงตนน า การเกดปญหาน าทวมในฤดฝน

และความแหงแลงในฤดแลง มฝนตกนอยท าใหประชาชนทอาศยอยในเมอง Iloilo ประสบกบปญหาเรองน าส าหรบการอปโภคบรโภคจงมความจ าเปนจะตองอนรกษแหลงตนน า ความรวมมอของหลายๆ ฝายมความเหนวา การจดการพนทดนแบบวนเกษตรสามารถพฒนาแหลงตนน าได โดยอนญาตใหเกษตรกรอาศยอยในถนเดมและมการฟนฟพนทปาไม

พนทตนน าดงกลาวเปนปาสงวนและตองการใหเปนแหลงอ านวยน าใหแกประชาชนในเมอง Iloilo แตพนทไดรบผลกระทบจากการท าการเกษตร การเผารบหลงเกบเกยวพชผลเกษตรและการเกบหาไมฟน จงไดมการท าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศมาใช โดยการจดตงเปนกองทนอนรกษ โดยความชวยเหลอทางวชาการจาก OECF (Japanese Cooperation) กองทนดงกลาวกไดรบการสนบสนนจากรฐบาล

- 83 -

ทองถนและรฐบาลกลาง เพอด าเนนการปลกชนดพนธไมตางๆ เชน ไมมะฮอกกาน ไมเลยน และด าเนนการปลกแบบวนเกษตร รกษาปาธรรมชาต ปลกไมไผ ปลกหวาย สรางแปลงเพาะช า ท าฝายทดน า เปนตน

28. โครงการ Equitable Payments for Watershed Services Dar es Salaam ประเทศแทนซาเนย เมอง Dar es Salaam และเมองอนๆ ตงอยรมแมน า Ruvu ประชาชนมการใชน าจากแมน า

ดงกลาว ทมแหลงตนน าก าเนดจากเทอกเขา Uluguru ประสบปญหากบแหลงตนน า จากการถกท าลายและมผลกระทบกบคนในเมอง จงไดมโครงการอนรกษแหลงตนน าตามหบเขา พนทลาดชนและบรเวณทเปนตนน า มการจดท าเปนโครงการระยะยาว โดยการจดตงกองทน เพอน าเงนไปด าเนนการปรบปรงการใชประโยชนทดนและอนรกษแหลงตนน าใหมการปรบปรงการใชทรพยากรอยางย งยนและการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนทยากจนในพนทดงกลาว

การด าเนนงานทผานมา เชน การจายเงนชดเชยใหแกเจาของทดน แนะน าวธการปลกพชใหแกเกษตรกรอยางถกวธการก าหนดกฎหมาย กฎกตกาใหเกษตรกรลงทะเบยน จดท าแผนทขอบเขตการใชประโยชนทดนของเกษตรกร องคกร CARE และ WWF เปนหนวยงานรวมด าเนนโครงการ โดยน าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช (ผขาย/ผซอน า) มการจดตงหนวยงานขนมารบผดชอบ การฝกอบรมเกษตรกรดานการอนรกษดนและน า การไดรบการสนบสนนเมลดพชพนธ ซงท าใหผลผลตทางการเกษตรเพมขน ด าเนนการใหรางวลตอบแทนแกผทด าเนนการทมประสทธภาพและดเดน เกษตรกรมความรบผดชอบการจดการดน น าและปาไม บรษทโคคาโคลา เปนผจดหาแหลงทนใหแกเกษตรการเพอการจดการทดนอยางย งยน ชมชนทองถนเปนผปฏบตและจดหาแรงงาน

29. โครงการ South African pro-poor watershed rehabilitation project ประเทศสหภาพอาฟรกาใต เปนโครงการของรฐทจะชวยเหลอผยากจนโดยกระบวนการด าเนนงานอนรกษแหลงน า

หามน าชนดพนธไมตางถนมาปลกในพนท โดยกระบวนการจดตงกองทนด าเนนการดานอนรกษแหลงตนน า ผใชน าจะตองเสยคาน าโดยน ารายไดเขากองทน

ปญหาการขาดแคลนน าในฤดแลง การน าพชตางถนมาปลกโดยเฉพาะพชทตองการน ามากมาปลกหรอปลกไมทใชน ามาก การเกดน าทวมในฤดฝน การเกดไฟปา การพงทลายของดน การตกตะกอนของดนและผลผลตทางเกษตรตกต า

การด าเนนงานจงไดจดตงกองทนอนรกษ รฐบาล ชมชนทองถนและบรษทเอกชนตางๆ ไดรวมก าหนดคาธรรมเนยม การใชน า (Water Resources Management fee) องคกรภาคเอกชนไดเขารวมสมทบกองทน มการควบคมปรมาณน าและการพงทลายของดนโดยการปลกพนธไมพนเมอง สวนชนดพนธตางถน เชน ยคาลปตส ไมสนและกระถนยกษ ซงตองการน ามาก ใหก าจดออก ใชยาฆาหรอเผารบ ฯลฯ รฐจะจายเงนใหด าเนนงานโดยตรง และไดรบงบประมาณจากการเกบคาน า หนวยงานจดการน าและหนวยงานอนๆ สนบสนนใหแกเกษตรกรเขารวมโครงการ

- 84 -

30. การใชระบบPES – Ecotourism บนพนฐานของ Market Based Conservation and Economic Improvement ประเทศกมพชา การน าเอาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) มาใชกบโครงการทองเทยวเชงระบบนเวศและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทหมบาน Tmothoey ซงมราษฎรอาศยอยจ านวน236ครวเรอน ประชากรรวมกนประมาณ 20,000 คน ตงอยในพนทเขตรกษาพนธสตวปา KulenPromtep Wildlife Sanctuary ประกาศจดตงมาตงแตป ค.ศ. 1994 เปนเขตรกษาพนธสตวปาทใหญทสดในแถบอนโดจน การบรหารจดการพนทคมครองประสบปญหา และอปสรรคหลายประการ กลาวคอ พนกงานเจาหนาทมไมเพยงพอในการทจะปองกนดแลรกษาพนท ปญหาการใชประโยชนทดนโดยเฉพาะการบกรกยดถอครอบครองทดน จงไดมกลไกในการหาแหลงทนเพอแกปญหาเหลานโดยการน าเอาหลกการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชด าเนนงานกบโครงการการทองเทยวเชงระบบนเวศ การด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศกบโครงการการทองเทยวเชงระบบนเวศในพนทดงกลาว ไดใชเวลาสรางความเขาใจกบชมชนถงผลประโยชนทไดรบ แนวทางการปฏบตและการพฒนาโครงการนานถง 6 ป จงประสบผลส าเรจตามโครงการโดยความรวมมอของทกฝาย เชน การก าหนดเขตจดการพนทชมชน เปนตน กระบวนการกอาศยกฎหมายขอตกลงดานการทองเทยว สทธในการครอบครองทดน ขอตกลงระหวางพนกงานเจาหนาทกบชมชนทเกยวของกบการลาสตวปาในเขตรกษาพนธสตวปา ชนดพนธสตวปาทส าคญ และการใชประโยชนในทดน ขอตกลงระหวางพนกงานเจาหนาทเขตรกษาพนธสตวปากบชมชน คอ หามลาสตวปา ในเขตรกษาพนธสตวปาและหามบกรกยดถอครอบครองทดน ชมชนไดรบสทธในการครอบครองทดนทท ากนอยเดมมการบงคบใชกฎหมายและการจดการทองเทยวเชงระบบนเวศในชมชน โดยก าหนดชนดพนธสตวปาทส าคญหาไดยาก คอ นกชอนหอยใหญ (Giant Ibis) นกกระเรยน (Sauras crane) นกตะกราม (Adjustant stork) และนกชอนหอยด า (White-shouldered Ibis) ทอาศยอยในพนท นกทองเทยวตางชาตทเขาไปทองเทยวเพอชมสตวปาดงกลาว หากวานกทองเทยวพบเหนสตวปาทงหมดทก าหนดไวจะตองเสยคาใชจายจ านวน 30 เหรยญสหรฐ แตถานกทองเทยวพบเหนสตวปาไมครบทกชนดตามทก าหนดจะเสยเพยง 15 เหรยญสหรฐ รายไดจากการทองเทยวนจะน าไปจดตงเปนกองทนชมชนใชในการอนรกษชนดพนธและการบรหารจดการพนทคมครอง การบรหารเงนกองทนกไดด าเนนการจดตงคณะกรรมการระดบหมบานใหมบทบาทและหนาทความรบผดชอบจดท าแผนการจดการการบรการนกทองเทยว คณะกรรมการดงกลาวจะเปนผด าเนนการบรหารงบประมาณกองทน การใชจายเงนกองทน การจดท าขอตกลงเรองหามลาสตวปา แผนการใชประโยชนทดน การจดหางบประมาณเขากองทน เงนรายไดจากกองทนนสวนหนงไดน าไปใชในโครงการปองกนดแลรกษาพนทเขตรกษาพนธสตวปา จดจางลกจางชวคราวท าการลาดตระเวนปองกนการกระท าผด การน าทางและพอครว รายได

- 85 -

ของชมชนกจะมผลพลอยไดจากนกทองเทยวเชนกน เชน คาบรการทพก อาหาร สงอ านวยความสะดวก การซอ ขายของทระลกหรอเครองใชอปกรณอนๆ ในการเดนปา ประมาณวาชมชนจ านวน236 ครวเรอน มรายไดเพมขน ดานการใชประโยชนทดน รฐบาลรบรองสทธในทท ากนของชมชน ด าเนนการจดต งคณะกรรมการชมชนทเรยกวาCommunity Protected Area Committee เปนการจดตงสภาคอมมนทองถน มกฎหมายทใชก าหนดขอบเขตทดนของชมชน ใหชมชนสามารถใชประโยชนทดนเพอการเกษตร ทอยอาศย การแกไขปญหาเรองทดนใหชมชนมสทธในการแกไขปญหาไดเอง ท าใหรฐบาลด าเนนการใชประโยชนทดนอยางย งยน

ผลประโยชนทไดรบ เงนรายไดจากโครงการ Tmothoey Ecotourism ไดด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ไดผลอยางมประสทธภาพและประสทธผลดานการจดการสงแวดลอม การอนรกษสตวปา การพฒนาชมชน การทองเทยวเชงสตวปาทเปนตลาดการทองเทยวในระยะยาวได การรบทวรจากตางประเทศจะมบรษทน าเทยวเขามาเกยวของ จากการประเมนผล การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพในพนทไดรบการคมครองและสามารถลดภยคกคามได สทธในการใชประโยชนทดนของชมชนทอาศยอยในพนท กไดกระท าอยางถกตองตามกฎหมาย มการควบคมและพฒนางบประมาณ เพอใหเปนกองทนส าหรบการพฒนาทองถน การทองเทยว และการด าเนนงานดงกลาวมความเขมแขงมากขนการใชคาแทนคณระบบนเวศ จงสรปไดดงน 1. บทเรยนจากกองทน เงนรายไดจากนกทองเทยวไดน ามาใชในกจกรรมการอนรกษมากขน และสามารถสรางความเขมแขงใหแกองคกร 2. งบประมาณจากกองทนระดบหมบาน ไดน าไปใชในการปองกนหมบานของตนเอง 3.มการจดการ เรอง ไกดหรอคนน าทางทองถน โดยการฝกอบรมใหมความรความเขาใจทถกตองและรบผดชอบมากขน 4. คณะกรรมการระดบหมบาน มหนาทรบผดชอบดแลถนทอยอาศยของสตวปา และปองกนการลกลอบลาสตวปามากขน 5. สามารถน ากจกรรมทเกยวของกบคาแทนคณระบบนเวศทดแทนการประกอบอาชพการเกษตร เพราะท าใหรายไดดขน

- 86 -

เอกสารประกอบการเรยบเรยง 1. Branka, B. and J. Gault. 2011. Payments for Environment Services : First Global Inventory

of Schemes Provisioning Water for Cities. FAO.

2. Greiber, Thomas (Ed) 2009. Paysments for Ecosystem Services. Legal and Institutional Frameworks. IUCN, Gland, Switzerland xvi+296 pp.

3. IUCN. 2009. Payments for Ecosystem Services : Legal and Institutional Framework. IUCN, Morges, Switzerland.

4. Smith, M., de Groot, D., Bergkamp 2006. Pay-Establishing Payments for watershed services. IUCN. Gland, Switzerland. 5. Tommie, H., R. Vonade, M, Jenkins and R. Bayon. 2010. Environmental Funds and

Payments for Ecosystem Services. The Katoomba Group, Germany.