สารบญ

เรอง หนา

เรองท 1 คาแทนคณระบบนเวศ 1

เรองท 2 พนททด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศ 7

เรองท 3 แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ 22

เรองท 4 แนวทางการวเคราะหเพอการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ 28

เอกสารประกอบ 30

- 1 -

เรองท 1 คาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services)

คาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) หมายถง การจดสรรเงนคาตอบแทนหรอกองทนใหกบชมชน หรอผทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตภายในพนท เพอเปนหลกประกนความย งยนของทรพยากรธรรมชาต และประโยชนหรอบรการทมนษยไดรบจากระบบนเวศ เปนมลคาทเกดจากการใชประโยชนทงทางตรงและทางออมทแสดงใหเหนถงความส าคญของระบบนเวศกบสวสดภาพของมนษย

การจายคาแทนคณระบบนเวศใหแกชมชนหรอผดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต เพอเปนหลกประกนความย งยนของการบรการของระบบนเวศ หรอทเรยกวา Payments for Ecosystem Services : PES เปนเครองมอในการสนบสนนใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทมงไปสการพฒนาทมความมนคงทางดานการอยดกนดของมนษย เพอรกษาสมดลของระบบนเวศ เชน การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การควบคมปรมาณและคณภาพน าบรเวณพนทตนน าล าธาร หรอลดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ค าวาคาแทนคณระบบนเวศทมาจากรากศพทภาษาองกฤษใชกนในหลายรปแบบ เชน ในเอเชย อเมรกาใตและอเมรกากลางใชค าวา Payments for Ecosystem Services ในแอฟรกาและจนใชค าวา Compensation for Ecosystem Services บางครงเราจะอานพบจากเอกสารใช Eco-Compensation หรออาจพบในเอกสารบางฉบบใชวา Payments for Environmental Services

หลกการของคาแทนคณระบบนเวศ คอ มระบบการท างานอยางมสวนรวม ผทมบทบาทในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต หรอผใหบรการควรไดรบคาตอบแทนจากผใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต หรอผทไดรบประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ ควรทจะตองจายเพอแลกกบการบรการทางดานระบบนเวศหรอประโยชนทไดรบ โดยจายเปนคาตอบแทนใหกบผ มบทบาทในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต อาจจะอยในรปตวเงน หรอสงตอบแทนอนๆ ทไมเปนตวเงน อนไดแก การลดหยอนภาษเงนไดหรอคาธรรมเนยม ท าใหมความมนคงในการจดการทดน ซงคาแทนคณของระบบนเวศจะมองคประกอบทส าคญ คอ

1. ผทท าหนาทดแลรกษาระบบนเวศและทรพยากรธรรมชาตหรอผขาย (Sellers) 2. ผทไดรบประโยชนและบรการจากระบบนเวศหรอผซอ (Buyers) 3. การบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services)

การน าเอาหลกการของคาแทนคณระบบนเวศหรอ Payments for Ecosystem Services มาใชในการจดการทรพยากรธรรมชาต เปนแนวทางทจะพฒนาการหามลคาทางเศรษฐกจของทรพยากรธรรมชาต ทอาจจะมผลตอการสรางรายไดใหกบชมชนทมหนาทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะในพนทคมครองทก าหนดใหเปนอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา เพอเปนเครองมอหนงในการจดการ

- 2 -

พนท อนจะเปนบทเรยนและพนฐานในการก าหนดแนวทางและมาตรการทจะเรงเสรมใหมการจดการและการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตทย งยน

การด าเนนงานของโครงการเรงเสรมความย งยนของระบบการจดการพนทคมครอง ไดน าหลกการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) มาใชเปนเครองมอน ารอง สรางการมสวนรวมรบผดชอบทมประสทธภาพในการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางย งยนและสรางเศรษฐกจของชมชน มการน าเอาแนวความคดคาแทนคณระบบนเวศมาศกษา ประเมนแนวทางการด าเนนงานในพนทน ารอง โดยก าหนดกรอบการปฏบตงานและกฎระเบยบของหนวยงาน (Legal and Institutional Frameworks) ผเกยวของ มาตรการและกจกรรมการก าหนดคาแทนคณระบบนเวศ กรอบการตดตามผลหรอประเมนผลและผลทไดรบ ระบบนเวศเปนสวนทเกยวของกบสงมชวตบนโลกน เชอกนวาระบบนเวศสามารถอ านวยและมบทบาทในการพฒนาและองคประกอบของสงคมมนษย ความอดมสมบรณของระบบนเวศจะอ านวยความผาสกพนฐานของสงคม เชน การทมน าสะอาดและเพยงพอทงในระดบปรมาณและคณภาพใหแกมนษย ระบบนเวศมสวนส าคญทท าใหมนษยด ารงชวตอยไดอยางมความสข รวมทงความหลากหลายของสงมชวต การบรการของระบบนเวศจะลดลงจะเกดจากปจจยทเกยวของ กลาวคอ 1. มนษยมความตองการใชทรพยากรธรรมชาตเพมมากขน เชน ตองการเนอไม น า อาหาร เยอไมและเชอเพลง เปนตน จะท าใหเกดการเปลยนแปลงของระบบนเวศ และเกดการสญเสยไปของความหลากหลายทางชวภาพ 2. จากเหตผลการเปลยนแปลงของระบบนเวศจะไปมผลกระทบกบการพฒนาทางดานเศรษฐกจและการด ารงชวตของมนษย หรอมผลกระทบกบการลดลงของระบบนเวศ ขาดการบรการ ประชากรโลกมความอดยากมากขน จะมความเสยงตอการด ารงชวตของมนษยทอาศยการบรการของระบบนเวศ

ถาหากมนษยเรายงมการใชทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศทเขาอาศยอยอยางไมฉลาด ผลกระทบกจะเกดขนกบมนษยเอง หรอทเกยวของกบความมนคงทางเศรษฐกจและสงคม เชน การลดลงของน าในแมน า ทะเลสาบ หรอน าใตดน ซงจะท าใหเกดปญหาความขดแยงในสงคมตามมา

สภาพปญหา เพอทจะหยดย งการลดลงหรอการสญเสยไปของระบบนเวศ ตลอดจนการบรการของระบบนเวศ รฐบาลของประเทศตางๆกไดมการสนบสนนนโยบายขององคการสหประชาชาตวาดวยการใชประโยชนสงแวดลอมอยางย งยน จะตองก าหนดแผนยทธศาสตรการพฒนา โครงการการปองกน การลดลง หรอการสญหายไปของทรพยากรสงแวดลอม มการปรบปรงกระบวนการจดการทถกตอง เชน โครงการปรบปรง และดแลรกษาแหลงน าทสะอาดใหแกประชาชน ประกอบไปดวยหลกการสองประการ คอ มาตรการในการควบคมดแลรกษาแหลงน าและการใชแหลงน าเพอประโยชนทางเศรษฐกจ

- 3 -

วธการปองกนการลดลงของสงแวดลอม สามารถกระท าไดโดยการออกกฎหมาย หรอกฎขอบงคบ หรอระเบยบทเขมงวด ค าสง หรอนโยบายการควบคมทมประสทธภาพ การควบคมน าเสยจากแหลงก าเนดตนน า หรอเกดจากผใชน า เชน โรงงาน สถานทก าจดน าเสย ทท าใหน าเสยลดนอยลง แตกยงมน าทมมลพษเกดขนจากผทอาศยอยตามแหลงตนน า น าทเกดจากการเลยงปศสตว และน าทเกดจากการเกษตร ซงผใชน าทอาศยอยปลายน าจะไดรบน าทไมสะอาดเพอการบรโภคดวย

ฉะนนวธการจดการทรพยากรธรรมชาตหรอระบบนเวศ เพอใหมการบรการจ าเปนตองใชกลไกทางเศรษฐศาสตร และน าไปใชในกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services)

เปนการสนบสนนการอนรกษอยางย งยน หลกการใชคาแทนคณระบบนเวศเปนระวธการทไดน ามาใชในหลายประเทศ ทงระดบทองถน ภมภาค หรอระดบชาต โดยมการก าหนดราคาของระบบนเวศ และมการจดสรรคาตอบแทนใหแกชมชน หรอผใชประโยชนทางเศรษฐกจจากทดนทอาศยอยในพนททมการดแลทรพยากรธรรมชาต สวนผไดรบผลประโยชนทอาศยอยภายนอกจะเปนผจายคาแทนคณระบบนเวศทชมชนชวยสนบสนนดแล และรกษาทรพยากรธรรมชาต ซงทงสองเปรยบเหมอนสะพานเชอมตอกนจากการทไดรบผลประโยชนทงสองกลม ซงจะเรยกวาผขาย (Sellers) และผซอ (Buyers) การบรการของระบบนเวศ

การใชน าเปนตวอยางโครงการทเหนไดชดจากการกระท าของชมชน และประชาชนทใชประโยชนจากน าในพนท ทใหบรการของระบบนเวศสามารถทจะน าไปใชในโครงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตชนดอนๆ ไดดวย ในการจดการ/ความยดหยนของคณคา การประเมนประสทธภาพการใชสามารถใชไดมากกวาใชพนทใดพนทหนงโดยเฉพาะ

วตถประสงค ถงแมวาหลกการของคาแทนคณระบบนเวศไดมการน ามาใชเปนเวลานานแลวกตาม เชน มการน ามาใชในประเทศโบลเวย บราซล โคลมเบย หรอประเทศเวยดนาม และกไดมการน าไปใชกนในบางพนท แตประสบการณหรอแนวทางการด าเนนงานกยงไมประสบผลส าเรจเทาทควร ซงจะตองใชเวลาในการด าเนนงานทอาจยาวนาน เพอทจะใหเหนผลทแทจรง อยางไรกดหลกการของคาแทนคณระบบนวเศกไดมการน าไปใชในหลายๆ ภาคสวนของระบบนเวศ เชน น าผวดน หรอปาไม เปนตน อยางไรกดหลกการของคาแทนคณระบบนเวศสามารถน าไปใชไดดในกระบวนด าเนนงานในหลายๆ ทองท โดยมนโยบาย กฎหมายและสถาบนรบผดชอบทแนนอน

ขณะทแนวโนมการพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจในหลายทองทไดเจรญขน ทรพยากรธรรมชาตกไดถกน ามาใชจนท าใหเกดปญหาในหลายๆ ดาน เชน เรองของน า หลายๆ ประเทศไดน าหลกการของคาแทนคณระบบนเวศมาใช มการจดตงหนวยงาน หรอสถาบนขนมารบผดชอบ มการวเคราะห และการก าหนดกฎหมาย หรอกฎระเบยบทจะน ามาใชบงคบ หรอควบคมการด าเนนงาน ไดมการศกษาถง เรอง คา

- 4 -

แทนคณระบบนเวศในหลายๆพนทมการวเคราะห และอภปรายกนอยางกวางขวางตามเหตผลในเรองของกฎระเบยบทใชในการปฏบต และสถาบนหรอหนวยงานทรบผดชอบแตกตางกน

ดง ทไดก ลาวมาแลววา ค าแทนคณระบบน เวศ เ ปนแนวทางใหม เ ก ยวกบการอน รกษทรพยากรธรรมชาต พนททเปนโครงการน ารองหลายๆแหงมความเขาใจกนดวยดตกลงกนได การด าเนนงานกเปนไปดวยด แตสวนใหญเปนการยากทจะเปนไปได ถาหากวาไมมกรอบการท างานหรอไมมกฎระเบยบ และหนวยงานรบผดชอบ การน าโครงการแทนคณระบบนเวศไปใชกท าใหเกดเปนกระบวนการทมประโยชน ดงทหลายประเทศในทวปอเมรกาใต เชน ประเทศบราซล โบลเวย และโคลมเบย น าไปใชแลวไดผลทมประสทธภาพ

อยางไรกตามคาแทนคณระบบนเวศ (PES) กยงเปนการพดหรออภปรายกนอยางกวางขวาง นาจะมกลไกทสามารถชกจงใหผซอ (Buyers) และผขาย (Sellers) หนมาด าเนนกจกรรมรวมกน เพอสนบสนนการปองกน การดแลรกษาระบบนเวศตามธรรมชาต กลไกของคาแทนคณระบบนเวศจะตองพงพากฎระเบยบและการปฏบตทเปนไปได ฉะนนกฎระเบยบและสถาบนผรบผดชอบเปนเปาหมายทส าคญของการด าเนนงาน โดยจะตองท าเปนขนตอน กลาวคอ

1. สรางความเขาใจเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ (PES) โดยเฉพาะการบรการของระบบนเวศ 2. มกรอบนโยบาย กฎหมาย และสถาบนผรบผดชอบ 3. ขอตกลงในการบรหารจดการ

เพอทจะใหหลกการของคาแทนคณระบบนเวศไดถกน ามาใชใหไดผลอยางมประสทธภาพ จ าเปนตองก าหนดวตถประสงคหรอน าบทเรยนจากตางประเทศทท าไดแลวมาศกษา วเคราะหความเปนไปไดในแตละทองท และผลประโยชนทจะไดรบจากโครงการ หรอจากการประเมนตามหวขอดงน 1. กรอบกฎหมายและสถาบนทรบผดชอบด าเนนการในปจจบนและอนาคต 2. สทธภายใตกฎหมายและแนวทางปฏบต 3. รปแบบของคาแทนคณระบบนเวศ 4. ความเสยงทจะเกดขน 5. กระบวนการเจรจา 6. การตดตามและการบงคบใชกฎหมาย 7. การวเคราะหผล 8. การมสวนรวมของประชาชน

- 5 -

การบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services) การบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services) หมายถง การบรการทางดานระบบนเวศ คอผลประโยชนทมนษยไดจากระบบนเวศทงจากสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ เพอเปนพนฐานในการพฒนาคณภาพชวตของคนและสงคม จากบทนยามจะมค าวา ระบบนเวศ (Ecosystem) และความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity) กจะมความหมายทแตกตางกนคอ ระบบนเวศ (Ecosystem) หมายถง กจกรรมทสมพนธกนและกน เปนพลวตหรอมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาของชนดพนธพช พนธสตวและสงมชวตขนาดเลก และสภาพแวดลอมทไมมชวตของพนธพช พนธสตวและสงมชวตขนาดเลก ทมสวนสมพนธซงกนและกนในฐานะการท างานหนวยเดยวกน ความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity) หมายถง การทสงมชวตนานาชนด นานาพนธในระบบนเวศอนเปนแหลงทอยอาศยทมมากมายและแตกตางกนทวโลก คอ การทมชนดพนธ (Species) สายพนธ (Genetic) และระบบนเวศ (Ecosystem) ทแตกตางกนบนโลกน การบรการของระบบนเวศ สามารถแบงออกไดเปน 4 ประเภท คอ 1. การบรการดานการเปนแหลงผลต (Provisioning Services) คอ การใหบรการวตถดบในการผลต เชน อาหาร (พชผล ปศสตว สตวน าและอาหารปา) เสนใยหรอเนอไม (เสนใยจากไมและอนๆ ไมซง) เชอเพลง ชวมวล แหลงพนธกรรม ชวเคม สารสกดจากธรรมชาตหรอเภสชกรรม เปนตน 2. บรการดานการควบคมกลไกของระบบ (Regulating Services) คอ การควบคมปรากฏการณและกระบวนการทางธรรมชาตของระบบนเวศ เชน การควบคมคณภาพอากาศ การควบคมสภาพภมอากาศ การปองกนการพงทลายของดนหรอการปองกนการกดเซาะชายฝง การปองกนน าทวม การควบคมโรคระบาด การควบคมแมลงศตรพช การถายละอองเรณ และการควบคมภยธรรมชาต เปนตน 3. การบรการดานวฒนธรรม (Cultural Services) คอ ประโยชนทางนามธรรมทด ารงคณคาทางสงคมและวฒนธรรม เชน ประเพณ การพกผอนหยอนใจ นนทนาการและการทองเทยวเชงนเวศ คณคาทางจตใจ คณคาทางจรยธรรม ความเพลดเพลนจากความงดงามของธรรมชาต สนทรยภาพและนนทนาการ เปนตน 4. การบรการดานการเกอหนน (Supporting Services) คอ กระบวนการทางธรรมชาตทสนบสนนการด ารงอยของบรการอนๆ เชน เปนแหลงแรธาตอาหารของระบบการผลตเบองตน การท าไม การเกดวฏจกรของอาหาร น า และเปนทอยอาศยของสตววยออน เปนตน ผลประโยชนทไดรบท เหนไดชดและมผลกระทบกบการบรการของระบบนเวศ คอ ภาคเกษตรกรรมมการเปลยนแปลงทเกดขนจากการจดการทรพยากรธรรมชาต การน าเอาคาแทนคณระบบนเวศมาใชแกไขปญหาทเกดขน ซงเนนหลกการอย 4 ประการ คอ

- 6 -

1.การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity Conservation) โดยเฉพาะการอนรกษพนธกรรมของพชและสตว 2.การอนรกษภมทศนทงระบบ (Landscape Conservation) เปนการอนรกษภมทศนในพนทคมครองและพนทรอบๆ พนทคมครอง เชน ปาไม นาขาว ไรผลไม ทงหญา แหลงทองเทยว เปนตน 3.การจดการแหลงน า (Water Management) เปนการอนรกษพนททเปนแหลงตนน าล าธาร เพอตองการใหมการใชน าทมคณภาพและปรมาณ การฟนฟปาไมเพอรวมลดความรนแรงในการไหลของน า ปองกนภยจากน าทวม รกษาวฏจกรการหมนเวยนของแรธาต 4.การกกเกบคารบอน (Carbon Sequestration) คารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศจะถกเกบไวในพชและดนทเกดจากพชสเขยวสงเคราะหแสงโดยการดดเอาคารบอนไปใชประโยชนในการรกษาสภาพภมอากาศ

วธการวเคราะหการบรการของระบบนเวศ ในการวเคราะหการบรการของระบบนเวศสามารถจะกระท าไดหลายวธ เชน การประชมเชงปฏบตการ การศกษาวจย หรอใชขอมลจากนกวชาการในสาขาตางๆ ทปฏบตงานในทองททด าเนนการมาวเคราะห 1.การประเมนดานการบรการของระบบนเวศ - การวเคราะหปญหาสงแวดลอม เพอทจะน าไปสใหเกดกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - การวเคราะหพนททวกฤตดานการอนรกษและการบรการระบบนเวศในชมชน - การวเคราะหความแตกตางการบรการเรองน าทงปรมาณและคณภาพ กบการใชประโยชนทดน - การน าเอาการบรการของระบบนเวศมาปรบใชอนเกดจากการเปลยนแปลงของการใชประโยชนหรอการจดการทดน ปาไมและน า 2.การประเมนดานความตองการของระบบนเวศ - พจารณาคณคาทางสงคม/ผใชบรการเพอเศรษฐกจและการปองกนดแลรกษา - ความพงพอใจในการจายของผใชประโยชน (Willing To Pay : WTP) - การวเคราะหเพอจดตงกองทนและการใชเงนกองทนเพอการพฒนาทดน แหลงน า ในชนบททเปนแหลงตนน า ทเปนพนทน ารอง 3.การประเมนการบรการของระบบนเวศ - วเคราะหนโยบาย/การจดตงสถาบนเพอด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - การพจารณากลไกของการจดตงสถาบนเพอด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- 7 -

เรองท 2 พนททด าเนนการดานคาแทนคณระบบนเวศ (เพอการศกษาและดงาน)

มการทบทวนเอกสารเกยวกบการด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศในพนทตางๆ ทวโลกทพบวาการด าเนนงานดานการบรการของระบบนเวศ สวนใหญจะเกยวกบเรองการบรการเรองน าจากแหลงตนน าทน าไปสการใชประโยชนของคนในเมอง เกษตรกร การลดการใชสารเคม การผลตกระแสไฟฟา การปองกนพงทลายของดนหรอการกดเซาะชายฝงหรอการตกตะกอนของดน การปองกนน าทวม การพกผอนหยอนใจ การควบคมความสมดลของน าทตองการใหน ามปรมาณและคณภาพตอการใชประโยชนของประเทศ

1. โครงการ Chapeco - Watershed PES Scheme ประเทศบราซล เปนโครงการของ The World Bank ดานการพฒนาแหงน าท Lajeado Sao Jose เพออ านวยน าทสะอาดทใชในการบรโภคใหแกประชาชนในเมอง Chapeco จากการศกษาวจยพบวา บรเวณแหลงน ามการตกตะกอนของดนสง ท าใหขาดน าในฤดแลง เพราะล าน าตนเขน น าทจะอ านวยประโยชนใหแกคนในเมองลดนอยลง จงไดมโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ผใชบรการน ามความพงพอใจในการจายคาน า (WTP) คาบรการเรองน า น ามาจดตงเปนกองทนใหเกษตรกรทอาศยอยบรเวณแหลงตนน าฟนฟปาไม การปรบปรงแหลงน า การปองกนการตกตะกอนของดน ลดการใชสารเคมกบพชเกษตร ฉะนนโครงการนผทอาศยอยบรเวณตนน าทเปนชาวไร ชาวนาไดรบผลประโยชนจากโครงการ

2. โครงการ Extrema PES Scheme ประเทศบราซล บรเวณพนท Extrema มประชากรอาศยอยในพนทประมาณ 25,000 คน และตงอยหางจากเมอง Sao Paulo ประมาณ 100 กโลเมตร ไดด าเนนการโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) เพอการดแลปองกนบรเวณแหลงตนน า ทตองการอ านวยน าใหแกคนทอาศยอยในเมอง Sao Paulo

เปนททราบกนดอยแลววาเมอง Sao Paulo มแหลงอตสาหกรรมมากมาย ไดรบผลกระทบจากมลพษทางน าและการตกตะกอนของดน ถงแมวาจะมการสรางแหลงเกบกกน าจากแมน าล าหวยและล าธารตางๆ จากบรเวณพนทตนน าซงมเกษตรกรด าเนนกจกรรมตางๆ ประกอบกบความยากจนของชาวชนบททท าใหน าเกดมมลพษจากการใชการใชประโยชนทดนและสารเคม จงไดมโครงการปรบปรงแหลงตนน าทงในดานปรมาณและคณภาพ มกจกรรมฟนฟพนทปาไม การปลกตนไมตามรมฝงแมน าเพอการปองกนการพงทลายของดน การพฒนาทดน การปองกนสงแวดลอม การปองกนพนทปาไมตามแหลงตนน าล าธาร

ในการด าเนนงานกมการออกกฎหมายดานคาแทนคณระบบนเวศ จดท าเปนโครงการเรยกวา Water Conservationist Project ด าเนนการจดตงกองทน สนบสนนใหชมชนทองถนด าเนนการอนรกษดน ฟนฟปาไมและพฒนาสงแวดลอม ใหมการก าหนดเปนขอบงคบ กฎระเบยบ และมค าแนะน าในการด าเนนงาน กลไก

- 8 -

ในการใชเงนกองทน ชมชนในชนบททอาศยอยตามแหลงตนน าและมสทธในการครอบครองทดน มอาชพ การเกษตรตามรมแมน าและเลยงปศสตว จะตองท าสญญากบผใชน าในเมอง ผทจะไดรบเงนกองทนจะตองด าเนนการฟนฟพนทปารมน า การอนรกษปาชมชน การอนรกษตนน า อยกบการใชประโยชนทดน แหลงทองเทยว ซงโครงการทรฐบาลของประเทศบราซล ก าหนดใหเปนนโยบายทส าคญดานการบรการของระบบนเวศมากกวาเศรษฐกจของการเกษตร

3. โครงการ Brasilia - Water Producer Program ประเทศบราซล The Nature Conservancy ไดด าเนนการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศไปใชในพนท Cerrado เพอเปนการอนรกษแหลงน า ทจะอ านวยน าใหแกคนในเมอง Brasilia โดยก าหนดเปนโครงการ Water Producer Program มกจกรรมจดตงกองทนเพอชดเชยใหเจาของทดนในพนท เพอรกษาแหลงน าท งปรมาณและคณภาพ การอนรกษทงหญาตามแนวตลงของล าน า การจดการแหลงน าเพอพชเกษตร รวมทงการเลยง ปศสตว โดยมหนวยงานรบผดชอบ คอ Brazil’s National Water Agency บรเวณพนทดงกลาวเปนลมน าขนาดใหญ มแมน าและมสาขาของล าหวยล าธารมากมาย มประชากรอาศยอยจ านวนมากและอาศยน าจากพนทดงกลาวดวย เนองจากการชะลางของดนและแรธาตจากพนทท าการเกษตร ท าใหผลผลตทางการเกษตรตกต า มการเลยงปศสตว ปลกขาวโพด ถวเหลองและเปนทงหญา

บรเวณทเปนทงหญากไมมการฟนฟเพอเปนการปองกนการชะลางหนาดน มการปลกปาเพมขน เจาของทดนในพนทไดรบเงนคาชดเชยในการอนรกษแหลงน า เปนผ “Producing Water” เงนกองทนทจายใหแกผเปนเจาของทดนกไดรบสนบสนนจากคาธรรมเนยมการใชน าและเงนบรจาคสมทบ เงนจากภาคอตสาหกรรมตางๆ

4. โครงการ Water and Forest Producers Program ประเทศบราซล เปนโครงการนวตกรรมแบบใหมในการปองกนแหลงตนน า เพออ านวยน าใหแกคนในเมองรโอ เดอ จาเนโร โดยเกบคาธรรมเนยมเปนเงนคาใชจายใหแกเจาของทดนในชนบท บรเวณลมน าเพอฟนฟปาไมและการจดการทดน เพอปองกนทรพยากรน า มการใชน าเพอผลตกระแสไฟฟา ส าหรบประชาชนในทองถน

ประโยชนทไดรบคอการทประชาชนไดรบน าสะอาดมคณภาพเพอการบรโภค พนทปาไมเปนผรกษาแหลงน า ปองกนการพงทลายของดน ปองกนการตกตะกอนและแรธาตทงในและนอกแหลงน า ชาวบานในชมชนบรเวณลมน าจะถกขนานนามวา “Producing Water” ก าหนดใหมการปลกปา ปลกไมในทดนกรรมสทธของตนเอง ปลกเปนแนวรวซงสามารถใชเปนแนวรวกนสตวได

ไดมการจดตงกองทน โดยการเกบคาธรรมเนยมการใชน าภาคอตสาหกรรมและผใชน าอนๆ จ านวนมากนอยขนอยกบคณะกรรมการน าเปนผมบทบาทในการพจารณา รวมทงบรเวณพนทตนน า คณะกรรมการกจะมสวนพจารณาคาใชจายจะแตกตางกนขนอยกบสภาพทตงของทดน พจารณาจากคณภาพของปาไม

- 9 -

จ านวนรายไดของเจาของทดน ถาหากวาการใชทดนเพอเศรษฐกจ เชน ทงหญาเลยงสตวเพอผลตนมกจะเกบแพงกวาปกต

5. โครงการ PCJ Consortium ประเทศบราซล Piracicaba, Capivari and Jundiai (PCJ) เปนอางเกบน าเพอน าไปใชในเมองและธรกจอตสาหกรรม ขนาดใหญหลายแหง ประสบปญหาเรองคณภาพของน าโดยเฉพาะในฤดแลงมการใชน ามาก เนองจากพนท ในชนบทมการน าน าไปใชเพอการเกษตรและอตสาหกรรม มการลดลงของปรมาณน า เนองมาจากการตกตะกอนของดนในล าน า

ไดมการจดต งกองทนโดยเกบเงนคาธรรมเนยมจากผใชน า โรงงานอตสาหกรรมตางๆ เพอน ากองทนไปใชในการพฒนาแหลงตนน า จากเหตผลนจงไดเรยกวาเปนการปองกนรกษาแหลงน า “Generating Areas” มการออกกฎหมายรองรบในทกภาคสวนทเกยวของกบการก าจดน าเสย การบรการน าใหมประสทธภาพ มการใชน าจากแหลงใดบางระหวางผซอและผขาย ทงภายในและภายนอกพนท

เงนทนหรอเงนกองทนจะน าไปใชสนบสนนใหภาคเอกชนท าการเพาะช ากลาไมเพอการฟนฟปาไมตลอดสองฝงของแมน าและปลกในพนทของตนเอง วธการกโดยเจาของทดนจะถกเรยนเชญไปรวมประชมและรวมโครงการ

จ านวนเงนทเรยกเกบจากผใชบรการ จะตองขนอยบนพนฐานของขอมลทางวชาการ เพอการฟนฟปาไม กลาไม วธการปลกและบ ารงรกษา ส าหรบการเกบเงนคาน า ผใชจะตองจายลวงหนาในเรองคาน า ไดมการจดตงกองทน “free riding” โดยมคณะกรรมการทถกแตงตงขนเปนผพจารณาถงการใชเงนกองทนดงกลาว

6. โครงการ Tarija/Sama Biological Reserve PES Scheme ประเทศโบลเวย ด าเนนการโดยองคกรภาคเอกชนของประเทศโบลเวย ในการระดมทนเพอการจดการพนทสงวนทเปนพนทตนน า 2 แหลง และเปนแหลงอ านวยน าใหแกเมอง Tarija เดมทเดยวมไดมการเกบคาน า แตในป 2004 ไดมการศกษาวจยและการปรกษารวมกนระหวางองคกรภาคเอกชนกบผใชน าและผทอาศยอยบรเวณตนน า พบวามความเชอมโยงระหวางการใชประโยชนทดนกบการอ านวยน า มความจ าเปนตองใชงบประมาณด าเนนการ ผลการเจรจาผใชน าในเมองและเพมทปลายน ามความยนดทจะจาย (WTP) แตกยงไมสามารถเรยกเกบคาธรรมเนยมใชน าได เพราะไดน าเอาวธการ new tax มาใช ยงไมมความเหนดวยจากเจาของทดน แตกยงมแผนทจะด าเนนการตอไป เพราะวาคนในเมอง Tarija ยงคงไมไดรบบรการน าทเพยงพอ The Nature Conservancy ไดเขาไปชวยด าเนนการรวมกบภาครฐและเอกชน โดยมเปาหมายทตองการเพมปรมาณน าในพนท ลดการตกตะกอนในแมน าและเขอน ลดการเกดไฟปา ตามแผนการกไดมการ

- 10 -

เสนอใหมการฟนฟปาไม ปองกนไฟปาโดยใชเงนกองทน ผทอาศยอยในทองถนดงกลาว กใชวธสมทบคาใชจาย (In kind) ในอนาคตกจะตองใชเงนดอกเบยจากกองทน (Trust Fund) ทเกบจากภาษคาน าจากผบรโภค โครงการคาแทนคณระบบนเวศทน าใชในกระบวนการน มการประชาสมพนธ ศกษากระบวนการเกดน าจากการใชประโยชนทดน การฟนฟปาไม การควบคมไฟปา การเลยงปศสตวทเกดจากการขยายพนทการเกษตรและประชากรทเพมขน

7. โครงการ Chingaza and Sumapaz National Parks PES Scheme ประเทศโคลมเบย ประชาชนในเขตเมอง Bogota ประมาณ 8 ลานคน ใชน าจากอทยานแหงชาต เพอการอปโภคและบรโภค The Nature Conservancy ไดเขามามสวนชวยเหลอและมสวนรวมในการจดตงกองทน (Trust Fund) เพออนรกษพนทตนน าและแมน าจากอทยานแหงชาต และไดรบเงนสมทบจากโครงการอนรกษโดยเฉพาะการอนรกษพนทอทยานแหงชาตทมการสนบสนนใหมการทดแทนการเลยงปศสตวในพนท การปองกนการตกตะกอนในล าน า และการปองกนน าทวม เพออ านวยน าใหแกประชาชนในเมอง และลดมลภาวะทจะเกดขนทไดรบการสนบสนนจากชมชนผมสวนไดสวนเสย การบรการกองทน (Trust Fund) จะมคณะกรรมการบรหาร ควบคมด าเนนการใหเปนไปตามขอเสนอของ TNC บรษทอตสาหกรรมตางๆ บรษทผลตน าดมและเบยรและผมสวนไดสวนเสยอนๆ

8. โครงการ Costa Rica ESPH ประเทศคอสตา รกา เพอการคงไวซงคณภาพน าและอ านวยประโยชนใหแกประชาชนทเกดจากลมน า มการจดเกบเงนจากผใชน าจดตงเปนกองทน (Trust Fund) เพอด าเนนการปองกนรกษาปาไม มการฟนฟตามธรรมชาต การฟนฟโดยการปลกและปรบปรงพนทดนทไมไดใชประโยชน เพอใหอ านวยน าทมคณภาพ จะมการท าสญญา (Contract) เพอใหเจาของทดนรบผดชอบกจกรรมการอนรกษ (เชน การฟนฟปาไม การอนรกษปาดงเดม) การระดมทนกมการประสานงานกบบรษททมการด าเนนงานเกยวกบการใชน าและประชาชนบางกลมทสนบสนนเงนทนเพอการอนรกษสงแวดลอม บรษททผลตน าดมจะบอกราคาขายไวเปนคาดแล อนรกษแหลงน าในพนทตนน าจ านวนหนง เชน US$0.002 ตอขวด โดยน าสงให National Park Foundation ด าเนนการตอไป โรงแรม Melia Hotel ซงตงอยในเมองในพนททมการใชบรการเรองน าแหลงนดวย กไดบวกคาหองพกจากนกทองเทยวจ านวนหนง เพอน าไปดแลปองกนพนทตนน า

9. โครงการ Cuenca City - Land Acquisition and Watershed Protection Project ประเทศแอกวาดอร ชมชนในเมอง Cuenca ไดน าวธการเกบคาใชน ามาใชจดการแหลงตนน า จากผใชน าเปนรายป แตการจายเงนไมไดจายใหเจาของทดนโดยตรง แตจายใหเปนกองทนจดการน า “Water Fund” โดยมคณะกรรมการบรหารกองทนจากผใชน าและผทอาศยอยบรเวณตนน า โดยมากจะน าไปใชด าเนนการแกไขใน

- 11 -

พนทวกฤต ใหมการใชน าอยางมประสทธภาพ มการใหกยมเงนกองทนโดยเฉพาะเกษตรกรไปใชเพอพฒนาการเกษตรและอนรกษแหลงพนทตนน า มการก าหนดแผนยทธศาสตร คอ การก าหนดบรการใชน าในอตราสวนใหสมพนธกบการก าจดน าเสย การซอทดนบรเวณทลาดชนคนเพอใหการพฒนาและจดการน าอยางย งยน และการปองกนพนททงหญา ความส าคญของโครงการ คอ ใหความส าคญของการอนรกษปาไม การฟนฟปาในพนทคมครอง เนองจากวามปญหาการใชพนทดนปาไมมากเกนไป มการชะลางและพงทลายของดน การเกดตะกอน การก าจดน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและโรงงานเนอกระปอง การใชเงนกองทนดานกจกรรมการอนรกษแหลงตนน า จะมนกวชาการใหค าแนะน าและชวยเหลอ เชน การมสวนรวมในการพฒนาการทองเทยวอนรกษปาด งเดม การเพาะช ากลาไมใหชมชนปลก การอนรกษชนดพนธเฉพาะถน สงเสรมอาชพผลตอาหารเพอขาย ปรบปรงทงหญา การอนรกษทดน การเลยงผง การใชของปาอยางย งยน และการฝกอบรมดานการประกอบอาชพของชมชน ชมชนมการอนรกษสงแวดลอม โดยเฉพาะการปรบปรงสงแวดลอมดานการปลกตนไม เพอปองกนการพงทลายของดน ตดตงเครองเตอนภยจากน าปาไหลหลาก ศกษาคณภาพของดนในพนทลมน า และศกษาวจยเปรยบเทยบระหวางผดแลพนทตนน ากบผใชน า กจกรรมตางๆ ทด าเนนการ เกษตรกรมความพงพอใจทมกองทน เมอไดผลก าไรจากผลตผลทางการเกษตร กจะคนเงนกองทนภายใตกฎกตกาทก าหนด

10. โครงการ Quito PES Scheme ประเทศแอกวาดอร เมอง Quito เปนเมองหลวงของประเทศแอกวาดอร มประชากรประมาณ 1.5 ลานคน มความตองการใชน าจากพนทคมครอง 2 แหง คอ Cayambe Coca Ecological Reserve และ Antisana Ecological Reserve ประชาชน อตสาหกรรม การชลประทานจ าเปนตองใชน าเปนปรมาณมากจากพนทสงวนทงสองแหง พนทสงวนทงสองแหงมพนทรวมกนประมาณ 520,000 เฮกแตร ลกษณะภมประเทศเปนทราบสง ทงหญาและปาเมฆฝน ถงแมวาจะเปนเขตพนทคมครอง แตในพนทบางแหงถกใชประโยชนเพอเลยงปศสตวและฟารมการเกษตร มประชาชนอาศยอยภายในและนอกพนทคมครองและไดรบผลกระทบจากการท าการเกษตรทไมย งยน การท าลายปาไมและเปดเปนทงเลยงปศสตว จากเหตการณดงกลาวมผลกระทบกบปรมาณของคณภาพของน า จงไดมการจดตงเปน Trust Fund จากเงนบรจาค การบรหารกองทนโดย Board of Directors ทประกอบดวยผแทนจากชมชนทองถน ผลทไดรบ ดานเศรษฐกจ ไดด าเนนการจดตงเปนกองทน ทด าเนนการภายใตกฎหมายหรอกฎระเบยบ

คาธรรมเนยมจากนกทองเทยวจะน าเปนรายไดเขากองทน ดานสงแวดลอม มการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทงชนดพนธพชและพนธสตว

โดยเฉพาะชนดพนธทองถนทหาไดยาก เชน นกแรงคอนดอร เสอภมา เสอดาว หมและสมเสรจ

- 12 -

ดานสงคม เปนโครงการทไดรบความรวมมอจากทกภาคสวนดวยด การลาสตวปาลดลง มการก าจดขยะ การปองกนไฟปา ปรบปรงการเกษตรและกจกรรมอนๆ แตไมสามารถกระท าไดตลอดทงป มกฎระเบยบใหพนกงานเจาหนาทปฏบตงาน

11. โครงการ Pimampiro ประเทศแอกวาดอร เปนนโยบายแผนการจดการปาไมแหงชาตทไดมการจดการปาชมชนขนาดใหญใหเปนแหลงอ านวยน า การจายเงนใหแกผทอาศยอยตามตนน าและผใชน าทใชทอฝงดนใหน าไหลไปตามระดบสงต า โครงการนไดมการรวมมอกบองคกรภาคเอกชน หลกการ คอ การคงไวซงคณภาพและปรมาณน าโดยการอนรกษปาไมชมชน มการจดท าแผนการจดการปาไมและพนทการเกษตรการจดตงกองทน ไดรบการสนบสนนจาก Inter-American Foundation เพอด าเนนการดาน Soil Conservation, Organic Farm และเทคนคการใชปาไมทย งยน เพอน าไปสการปรบปรงแหลงน า ส าหรบผมสวนไดสวนเสย เจาของทดนเอกชน สมาคมการเกษตร สมาคมการเลยงปศสตว ผ ครอบครองทดนปาไม ทงหญา ปากนชน การเกบเงนคาใชจายเขากองทน จะตองตกลงวาจะดแลรกษาชนดพนธไม หรอปองกนการบกรกท าลายปาและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ขอตกลงนท าเปนสญญา (Contract) ตามกฎหมายทก าหนดในเรองคาแทนคณระบบนเวศ เชน คาเรยกเกบเพอการปองกนรกษาปาเพอผลตน า US$0.03/ม3 การฟนฟปาไม US$0.10/ม3 และการอนรกษสงแวดลอม US$0.13/ม3

12. โครงการ The Programme for Sustainable Agriculture on the Hillsides of Central America ประเทศเอลซลวาดอร

องคกร Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC) ด าเนนโครงการจดตงกองทนคาแทนคณระบบนเวศ ในพนท 3 แหง เพอการอนรกษแหลงน า ควบคมมลพษ การปองกนและปรบปรงแหลงน า การบรหารกองทนด าเนนการโดย Local Environment of Committee การก าหนดเปนแผน Environmental Management Plan และการก าหนด “Environmental Service Providing Zone” โดยเฉพาะเรองน า

13. โครงการ Tacuba Pilot PES Scheme ประเทศเอลซลวาดอร การบรการน าใหแกชมชนในชนบททมความขดแยงกนกบผทอาศยอยในพนท จนกระทงไดมการเจรจาและมขอตกลงรวมกน โดยเฉพาะปญหาเกยวกบการจดการน าในฤดแลง ชวงทเกดวกฤตเรองน า น าไปสการออกกฎระเบยบในกฎหมายเกยวกบการใชน า เกดวธการจดการแนวใหมในเขตเมอง Tacuba ทเปนพนทการเกษตร ปลกขาวโพด ถว กาแฟ ปาไม ฟารมปศสตว การบรการทางสนคา ผลไม ไมฟน เวชภณฑ ซงพชทส าคญ คอ กาแฟ

- 13 -

ปญหาทสญทเปนภยคกคาม คอ การท าลายปาไมเพอยดถอครอบครองทดนเพอปลกกาแฟ อตราการท าลายปาไมกขนอยกบราคากาแฟทงระดบนานาชาต และระดบทองถน หากกาแฟราคาดกจะมการบกรกพนทเพมขน นอกจากนยงมการลดใชบรการเคมในการก าจดศตรพชหรอการใชปยอนทรย

14. โครงการ El Imposible National Park – Watershed Warden Sponsoring ประเทศเอลซลวาดอร ผใชน าในพนทชมชนสองพนท มการเรยกเกบคาน าเพอใชเปนคาจางพนกงานเจาหนาทอทยานแหงชาต หวหนาอทยานแหงชาตรวมกบภาคเอกชนทมหนาทบรการจดการอทยานแหงชาตภายใตขอตกลงเกยวกบ Co-management ของรฐบาล การท างานรวมกบชมชนรอบๆ พนทคมครอง ทมการใชประโยชนทดน ผลตผลจากปา ไดจดตงเปนกองทน โดยระดมทนจากผใชหรอบรจาคของผใชน า และบรษทหางรานตางๆ การเกบคาธรรมเนยมการใชน า รายไดตามสญญาจะน าสงใหอทยานแหงชาต การบรหารเงนกองทน จะมคณะกรรมการชมชนทองถนรบรอง การบรหารเงนกองทนดงกลาวเพอเปนการปองกนแหลงน า รวมทงคาจาง “Watershed Wardens” นอกจากนยงมกจกรรมอนๆ เชน สนบสนนการท างานในพนทคมครอง การปลกไมในทดนของเอกชนหรอทดนทมเอกสารสทธตามแนวรวหรอหวไรปลายนา

15. โครงการ Guatemala’s Atlantic Coast, PES Scheme ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการทน าเอาคาแทนคณระบบนเวศมาใชเพอแกไขปญหาความยากจนของชมชนและการอนรกษธรรมชาต บรเวณชายฝงของประเทศทางดานมหาสมทร Atlantic เปนทตงของโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญหลายแหง มการใชน ามาก ไดมการจายเงนเพอบ ารงรกษาระบบนเวศจากผใชน า ตามโครงการคาแทนคณระบบนเวศ จงเปนนโยบายของรฐบาลทเปนรปแบบในการอนรกษปาไม แหลงน าจดและบรเวณชายฝงทะเล ซงเปนทอยอาศยของประชาชนทมความยากจนและชมชนทองถนดงเดม พนทรมฝงมหาสมทรดงกลาว มความส าคญและมความหลากหลายทางชวภาพสง บรเวณปาทสง มเมฆปกคลมเปนแหลงอ านวยน าใหแกทรพยากรชายฝงจนถงแหลงปะการง การใชน าเพออตสาหกรรม พลงไฟฟา ท าไรกาแฟ น าดมบรรจขวดและโรงงานกระดาษเพอเปนสนคาสงออก ไรของเกษตรกรในทองถน

ภยคกคามทเกดขน เกดจากปาไมและแหลงน าจดถกคกคามและลดลงจากการท าลายปาไม การ เลยงปศสตว ไฟปา การขยายพนทการเกษตร มลพษจากยาฆาแมลง ปย หรอโรงงานอตสาหกรรม ท าใหเกดผลกระทบกบทรพยากรชายฝงทะเลและแหลงปะการง การด าเนนงานเพอแกไขปญหา โดยการหางบประมาณไปใชในการจดการ คอ การเกบคาธรรมเนยมจากผใชน า เพอน ารายไดดงกลาวไปใชดแล บ ารงรกษาพนทปาไมเพอใหมการบรการของสงแวดลอม ผมสวนไดสวนเสยก าหนดคาธรรมเนยมการใชน าและผใชน ามความพงพอใจในการจาย (WTP) ผซอบรการน าสวนใหญจะเปนเทศบาล ฟารมเกษตรกรเพอการสงออก บรษทน าอดลมโคคาโคลา โรงงานผลตกระดาษ โรงเหลาและเบยร และบรษทผผลตกระแสไฟฟา

- 14 -

16. โครงการ Cerro San Gil Protected Area PES ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการปองกนการไหลบาของน าในแมน า Escobas ซงเปนทตงของเมองใหญๆ ทตองการใชน าประปาเพอบรการประชาชนตลอดทงป ตนน าดงกลาวไหลมาจาก Cerro Sal Gil Protected Area ทมปญหาการใชประโยชนทดน การเลยงปศสตวและการเกษตรบรเวณใกลเคยงกบพนทคมครองและเปนบรเวณพนทตนน า การประปาในเมองตางๆ มความตองการปรมาณและคณภาพของน าจากแมน า Escolas ทไหลมาจากพนทตนน าในพนทคมครองดงกลาว เปนทสนใจขององคกรภาคเอกชน นกอนรกษ ผใชน าในเมองมความเหนวาตองรวมมอกนจดการและตกลงรวมกนในการน าคาแทนคณระบบนเวศมาใชในพนทคมครอง มการจดตงกองทน เพอน ารายไดจากคาธรรมเนยมสวนหนงไปด าเนนการจดการอทยานแหงชาตและการจดการทดนเพอการเกษตร โดยการสนบสนนโครงการจาก The Nature Conservancy, USAID, PROARCA และ GIZ นอกจากนประชาชนทอาศยอยในพนทคมครองและผใชน าตองการใหมปากนชนรอบพนทปาคมครองและหวหนาอทยานแหงชาตเปนผด าเนนการ

17. โครงการ San Jeronimo PES Scheme ประเทศกวเตมาลา เปนโครงการทน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชกบผทเปนเจาของทดนบรเวณพนทตนน าและผใชน าในพนท San Jeronimo เพอปองกนรกษาปาไมและดน เพอใหมการอ านวยน าทงปรมาณและคณภาพตลอดทงป องคกร GIZ ไดสนบสนนใหมโครงการเกดขน โดยใชขอมลและคณคาของน าทใชในการบรโภคในพนท องคประกอบคณคาการบรการของระบบนเวศ การน าวธการคาแทนคณระบบนเวศมาใชจงเปนประโยชนในการด าเนนงานทงสองฝาย และก าหนดใหมกฎหมายทใชบงคบ เพอใหมความตองการดานการทปรกษา การท าขอตกลง การเจรจา และการจดตงคณะกรรมการ เปาประสงคของโครงการดงทกลาวแลว ความตองการน าทมคณภาพและปรมาณเพอสนองความตองการของประชาชนในเมอง คาแทนคณระบบนเวศจงตองน ามาใชเพอการจดการพนทปาไม การฟนฟปาไม หรอการปลกปาเพออนรกษและเศรษฐกจ โดยการสนบสนนของสถาบนการปาไม

18. โครงการ Campamento PES Scheme ประเทศฮอนดรส คณะกรรมการ Campamento Water Board ไดมความเหนวา ปญหาเรองน าทอ านวยประโยชนใหแกประชาชนทงในเมองและชนบท มปญหาจากคณภาพของน า ทงนเพราะวาในพนทปาภเขาหรอเนนเขาถกแผวถางท าลายเพอท าเปนพนทการเกษตร โดยการปลกกาแฟ องคกร Swiss Agency for Development and Cooperative (SDC) ไดสนบสนนขอมลทางวชาการ เพอน าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช ใหมการเจรจาประชมรวมกนระหวางผใชน า และผทอาศยอยบรเวณตนน า เพอใหมการบรการของน าทงปรมาณและคณภาพ มการจดตงกองทน Trust Fund ท

- 15 -

ไดรบจากคาธรรมเนยมจากผใชน า โดยมคณะกรรมการบรหารกองทน ใหมการน าเงนกองทนไปใชปรบปรงพนทบรเวณตนน าทมการปลกกาแฟหรอพนทวางเปลาทเกษตรทงไวไมไดด าเนนการอะไร เนองจากมปญหาราคากาแฟตกต าจงไมไดปลกเพมขน การแกไขปญหามลพษทเกดขนจากปยทใชในการเกษตร กระบวนการผลตกาแฟจากโรงงาน อจจาระในน าและฟารมเลยงหม ใหมการฟนฟปาไม หามตดไมโดยไมไดรบอนญาต นอกจากนไดด าเนนการจดตงกองทนอนรกษสงแวดลอมทเรยกวา Seed Fund เปนเงนทสนบสนนจากเทศบาล รวมทงคาปรบจากผกระท าผด คาธรรมเนยมใบอนญาตและเงนคาสมปทาน การใชประโยชนจากทรพยากรอยางย งยน จากผลผลตและคาเชากจกรรมตางๆ จากผใชบรการสงแวดลอม

19. โครงการ Jesus de Otoro PES Scheme ประเทศฮอนดรส เปนโครงการทสนบสนนใหผ ถอครองทดนบรเวณปาตนน าล าธารอนรกษปาไมและรกษาสงแวดลอม โดยมองคกรภาคเอกชนและเทศบาลเขามาเกยวของในการด าเนนงานสนบสนนงบประมาณ เพอใหมการอ านวยน าทสะอาดใหแกคนในชนบทและคนในเมอง ฟนฟปาไมบรเวณปาตนน า วธการด าเนนงานกโดยหามเผาเศษพชไรหลงจากเกบเกยวผลแลว ท ารวบานดวยการปลกตนไมหรอไมพม การชลประทาน ใชปยอนทรย ก าจดน าเสย วนเกษตร ในการมสวนรวมของผถอครองทดนบรเวณปาตนน า จะตองมการท าสญญา(Contract) จะระบจ านวนเงนทจะตองจายระหวางผใหบรการกบผไดรบบรการ ซงเปนคาธรรมเนยมทจะตองจายเปนเงนสดตามสญญา สญญาตองกระท าทกป (ประมาณเดอนธนวาคม) เพอตองการใหมการปรบคาธรรมเนยมได แตจ านวนเงนทเรยกเกบตามทปรบใหมจะขนอยกบการพจารณาของผแทนการใชน า

20. โครงการ Fidecoagua Trust Fund, Coatepec Veracruz PES ประเทศเมกซโก กองทน Trust Fund ทจดตงขนเพอเปนการอนรกษพนทปาเมฆฝนของเมอง Coatepec Veracruz เนองจากประสบปญหาการลดลงของปรมาณน าและมการท าลายปาไมมากขน เกษตรกรในพนทมความยากจน ระดบการศกษาต า จงใหจดตงเปนกองทนคาตอบแทน ทจายใหเกษตรกรผท าสญญาอนรกษพนทปาไมและฟนฟปาไมในเนอทประมาณ 600 เฮกแตร เงนกองทนไดจากคาธรรมเนยมการใชน า และบรษทอตสาหกรรมตางๆ และก าหนดใหม Seed Fund เกดขน ในการบรหารกองทนกจะมคณะกรรมการด าเนนการ จากปญหาความแหงแลงในป 1998 มอาสาสมครจากผใชน าเสนอใหมการอนรกษพนทปาไม ทกคนเปนหวงการท าลายปาเมฆฝน การพงทลายของดนและการกดเซาะหนาดน น าไมไหล มผลกระทบกบปรมาณของน า โดยมการขอรองใหผใชน าบรจาคเงนเปนกองทนคนละ Mex $1.00 / เดอน รวมกบคาน าทเรยกเกบ ซงทกคนเหน

- 16 -

ความส าคญยนดทจะจายพรอมกบเสนอใหลดการตดไมในพนทดงกลาว ลดการแผวถางปาเพอท าการเกษตรและทงหญาเลยงสตว ลดคารบอน ซงถาหากใชพนทดงกลาวนานๆเขาจะท าใหผลผลตตกต า โครงการจงไดเขาไปชวยเหลอในการอนรกษปาไม ท าใหชาวชนบทมรายไดเพมขน

21. โครงการ Watershed and Cities : A Project for the Watershed of Saltillo City ประเทศเมกซโก เปาหมายของโครงการเพออนรกษแหลงน า โดยการเกบคาใชน าจากผใชประโยชน โดยเฉพาะบรษทใหญๆ และน ารายไดไปใชในการจดการ การอนรกษและการฟนฟทรพยากรธรรมชาตในพนทคมครอง ด าเนนการจดต งเปนกองทน การใชเงนกองทนจะมคณะกรรมการบรหารโดยเฉพาะ (National Forest Commission) การใชเงนกองทนจะแบงออกเปนสวนๆ ดงน

1. การบรหารกองทน 5.5% 2. เพอการฟนฟ ปาไม การจดการท ดน การศกษาสงแวดลอม ปองกนการเกดตะกอน

สอความหมาย การศกษาวจย การวางแผนและการตดตามผล 71.5% 3. การพฒนาชมชน เพอการปรบปรงฟนฟสงแวดลอมในทดนกรรมสทธ 15.0%

ผลการปฏบตทประสบผลส าเรจ 1. การปองกนไฟปา ฟนฟทดน การควบคมชนดพนธทองถน การเพมผลผลตทางการเกษตรและ

รกษาคณภาพของปาไม 2. การจดการทองเทยวและการเลยงปศสตว 3. การใหการศกษาสงแวดลอม 4. การศกษาวจยและการตดตามผลชนดพนธพชและพนธสตว ตลอดจนปาไม 5. การบรหารโครงการ การฝกอบรมพนกงานเจาหนาทเพอใหการปฏบตงานเปนไปตามแผน

22. โครงการ National PSAH Programme for Hydrological Environmental Services ประเทศเมกซโก เปนโครงการทเกยวของกบการเรยกเกบคาธรรมเนยมการใชน าเพอการอนรกษปาไมทอ านวยทรพยากรน าใหแกผทใชน า โดยก าหนดกฎเกณฑและระเบยบการจายคาน าในระยะยาว คาธรรมเนยมการใชน าจะน าเขากองทน และจะน าไปใชใหเจาของทดนเพอปองกนดแลรกษาปาไม เจาของทดนบรเวณตนน าจะตองท าสญญากบ National Forestry Commission ท าการอนรกษแหลงน าเปนระยะเวลา 5 ป เพอด าเนนการอนรกษปาไมดงเดมการปองกนไฟปา ฟนฟปาไมเพอการคาและปลกพชเกษตรผสมปาไมการผลตน าดม การด าเนนงานตางๆ ตามกลไกไดรบความชวยเหลอจากผเชยวชาญจากประเทศคอสตา รกา โดยเฉพาะการก าหนดเปนกฎหมาย

- 17 -

23. โครงการ National PES Programme : Local Watershed Protection Schemes ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน รฐบาลประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ไดปรบปรงพฒนาโครงสราง Forest Ecological Compensation ในระดบชาต ไดพจารณาด าเนนการในพนทตางๆ ของประเทศและใหรฐบาลทองถนเปนผด าเนนการดานปรมาณและคณภาพของน า การเกบคาธรรมเนยมหรอคาน าจากผใชบรการน า ก าหนดกลไกการเกบเงนกองทน และท า รายไดจากกองทนไปใชในการบรหารจดการทดนบรเวณพนทตนน า โดยอาศยขอตกลงหรอกตกาทก าหนดขน โดยการ

- ด าเนนการเพอปรบปรงคณภาพน า ควบคมมลพษ ปองกนการตกตะกอนและสงเสรมการทองเทยว

- การใชน าเพอการบรโภค การผลตกระแสไฟฟาภาคอตสาหกรรมจะตองเสยคาธรรมเนยม - ตวอยางพนทโครงการทด าเนนการ :

1. Liaoning Province (Northeast China) มโรงงานอตสาหกรรมเหมองแร โรงงานกระดาษและบรษทอนๆ ทใชประโยชนจากน า สนบสนนการอนรกษปาตนน า โดยการจดตงเปนกองทน ด าเนนการตามกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ

2. Shanxi Province (East China) มการเกบคาน าเพอการบรโภค ผผลตกระแสไฟฟา การทองเทยว การขนสงทางน า เหมองแรและการท าไม จะตองจายเงนคาธรรมเนยมใหกรมปาไมเพอน าไปใชในการปองกนดแลพนทตนน า

3. Zhejiang Province (Southeast China) ด าเนนการอนรกษปาไมบรเวณแหลงตนน า โดยด าเนนการตามกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) จากผประกอบการตางๆ เพอแกไขปญหามลพษทางน า และการฟนฟปาไม

4. Jiangxi Province (South China) ในพนทประสบปญหากบการพงทะลายของดน มการเกบคาธรรมเนยมจากผใชน า เปนกองทน และน าเงนดงกลาวไปใชในการปองกนการพงทลายของดน ปลกปาตามพนทบรเวณทลาดชน ปองกนสารเคม โรงงานถลงเหลก เหมองถานหนและผลตกระแสไฟฟา

5. Guangdong Province (South China) ด าเนนการเกบคาธรรมเนยมการใชน าเพอเปนเงนกองทนปองกนดแลพนทปาไม ปองกนการพงทลายของดน การผลตกระแสไฟฟา บรเวณแหลงตนน าและการใชน าเพอการบรโภค

6. Xinjiang Autonomous Region มการใชกองทนเพอการปองกนดแลพนทปาไมเพอใหอ านวยน า จากผประกอบการตางๆ เชน โรงงานถลงเหลก สถานททองเทยวและเกบจากเงนเดอนคาจางคนละ 1 Yuan/เดอน เปนกองทนดงกลาว ซงผจายมความพงพอใจในการจาย

- 18 -

7. Guangxi Zhuang Autonomous Region เปนเงนรายไดทเกบจากบรษทตางๆ เปนกองทนในการปลกปาและการจดการปาไมเพอใหอ านวยน าแกประชาชนในพนท

8. Inner Mongolia Autonomous Region เปนเงนรายไดทเกบจากบรษทผลตกระแสไฟฟา เกษตรกร เพอน าไปเปนกองทนเพอท าการปลกปาและการจดการปาไมบรเวณตนน าล าธาร

24. โครงการ Lombok PES Scheme ประเทศอนโดนเซย Lombok เปนเกาะขนาดเลก มประชากรประมาณ 3 ลานคน และในจ านวนนมประชากรประมาณ 300,000 คน อาศยอยบรเวณภเขา Rinjani ซงเปนแหลงตนน าล าธาร และเปนแหลงอ านวยน าใหแกประชาชนในอ าเภอ Mataram โดยจดท าเปนระบบประปาภเขา ป 2003 ปรากฎวาปรมาณน าในพนทดงกลาวเหอดแหงหายไปถง 40% เนองมาจากการใชประโยชนในทดน การขยายพนทเพอการเกษตร การท าลายพนทปาไมท าใหพนทดงกลาวไมสามารถอ านวยน าได

WWF รวมกบประชาชนในพนทไดท าแนวทางการจดการโดยกระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชโดยการอนรกษปาบรเวณภเขาทเปนบรเวณตนน า มการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผใชน าโดยเฉพาะแหลงบรเวณแมน า Segara ไดมการศกษาถง Willing to Pay: WTP ทพบวาชมชนใชน าเพมขน 95% มความรบผดชอบเสยงกบวกฤตของน าและยนดทจะจายเปนเงน US$ 0.1-0.6 ตอเดอน ซงท าใหมเงนรายไดเขากองทนประมาณ US$ 900/ป รายไดดงกลาวรฐบาลไดก าหนดเปนกฎระเบยบระดบทองถน เพอน าไปใชประโยชนในการจดการทดน เพอใหพนทอ านวยน าทสะอาดและมปรมาณเพยงพอตอการใชประโยชน

25. โครงการ Chandigarh PES Scheme ประเทศอนเดย เนองจากปญหาการตกตะกอนของดนในทะเลสาบทอ านวยน าใหแกเมอง Chandigarh จงไดมการจดการอนรกษพนทดนเพอการลดการตกตะกอนของดน จดระบบชลประทานใหแกผทอาศยอยบรเวณตนน า เหนอทะเลสาบมการจายคาชดเชยใหแกชมชน ลดการเลยงปศสตวและลดการตดตนไมบรเวณในพนทปาไมดงกลาว แรกเรมเดมทไดมการพยายามทจะน าเอาเรองคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชเพอปองกนดแลพนทปาไมเหนอทะเลสาบ ชาวบานเองกยงไมเขาใจจนมความพยายามทจะประชาสมพนธใหชมชนเขาใจการท าใหมผลผลตจากการเกษตรเพมขน สนบสนนการเลยงปลาตามแหลงน า ปญหาทเกดขนเกดจากการใชประโยชนทดน ชาวบานมกจะใชพนทบรเวณทสงตามเชงเขาเพอท าการเกษตร เลยงปศสตว ตดไม ท าใหดนเสอมสภาพ ความยากจนเกดขน จากปรากฎการณเหลานจงท าใหนกวชาการเขามาด าเนนการเพอการอนรกษดนและพฒนาแหลงน า สามารถจะแกไขปญหาไดส าคญทสดคอท าอยางไรทจะใหชาวบานลดการเลยงปศสตวและตดไมบนภเขา การน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในโครงการ โดยกรมปาไม ด าเนนการปลกหญาเพอเลยงปศสตวโดยเฉพาะการเลยงควายเพอตองการน านม ควบคมแหลงน าและปองกนการตกตะกอนของดน

- 19 -

การเกบเงนคาธรรมเนยมการใชน าเพอเปนกองทนน าไปใชในการฟนฟปาไมบรเวณตนน า น าไปสบทบในการสรางเขอนขนาดเลก เพอเกบกกปรมาณน าฝนเพอใหในชมชน เพอเพมผลผลตทางการเกษตร รวมทงการพจารณาเจาะบอบาดาล

26. โครงการ Bhoj Wetlands PES Scheme ประเทศอนเดย Bhoj Wetlands เปนพนทชมน าและเปน Ramsar site ทประกอบดวยอางเกบน า 2 แหง โดยกนล าน าเปน 2 เขอน คอ เขอนบนและเขอนลาง สรางขนมาในศตวรรษท 11 เปนเขอนดน เขอนลางจะไดรบน าจากเขอนบนเพอเกบกกน าไวใหประชาชนบรโภค เนองจาก Bhoj Wetlands มความส าคญทางดานการบรการน าเพอบรโภคและการทองเทยว มการใชเรอเพอการทองเทยวทางน า ประชาชนสวนใหญมความสมพนธกบน าจากพนทดงกลาวเพอการประมง เลยงปลา ปลกพชน า เชน บว กระจบ เพอน าไปขายในทองถน โดยเฉพาะการซกลางตางๆ ท าใหเกดมลพษทางน า

น าในพนทมคณภาพทแยมาก เนองมาจากการตกตะกอนของดน น าเสยของเสยจากชมชนทอาศยอยใกลแหลงน า สารพษทเกดจากการชะลางจากพนทการเกษตร การใชสารเคม ปยในนาขาว แปลงปลกถวลสง ซงจะท าใหดนเลวลง ทางรฐบาลจงไดน าเอาแนวทางเรองคาแทนคณระบบนเวศมาใชแกไขปญหาน าเสยและการต าตะกอนของดน แตสวนใหญแลวจะเปนการสงเสรมใหมการจดการทดนใหมประสทธภาพ

27. โครงการ Kanla-on Spring Water Plant PES Scheme ประเทศฟลปปนส บรเวณภเขา Kanla เปนพนทอทยานธรรมชาต มการท าการเกษตรบรเวณภเขา ไดด าเนนการจดการน าเพอเปนการปองกนหรอรกษาคณภาพของน า เพอใชในโรงงานผลตน าดม เนองจากพนทดงกลาวประสบปญหาเรองปาไมถกท าลายจากผอพยพ ชาวพนเมองทอาศยอยในพนทปาไมดงกลาว เจาของทดนในบรเวณพนทปาไมทกลาวถงไดชวยกนปองกนรกษาปาใหเปนแหลงตนน า ม การจดตงเปนกองทนเพอการปองกนรกษาแหลงน า การจดการทดนโดยสงเสรมใหมการปลกพชผสมกบ การปลกปาหรอทเรยกวาวนเกษตร ลดการปลกพชรมน าเพอลดการพงทลายของดน เนองจากเงนกองทนดงกลาวยงไมเพยงพอ จงไดรบความชวยเหลอจากกองทนสงแวดลอมโลกและธนาคารโลก ผลงานทผานมา คอ การเพาะช ากลาไม เพอการปลกปา การฝกอบรมดานเทคนคตางๆ ดาน วนเกษตร การฟนฟปาไม พฒนาทดน ท าใหเกษตรกรมการด ารงชวตทดขน

28. โครงการ Maasin Watershed Rehabilitation Project ประเทศฟลปปนส เปนโครงการแกปญหาเรองการเสอมสภาพของแหลงตนน า ทเกดปญหาน าทวมในฤดฝนและ ความแหงแลงในฤดแลงมฝนตกนอยท าใหประชาชนทอาศยอยในเมอง Iloilo ประสบกบปญหาเรองน าส าหรบการบรโภคจงมความจ าเปนจะตองอนรกษแหลงตนน า จากความรวมมอของหลายๆ ฝายทมความเหนวา การจดการพนทดนแบบวนเกษตรจะสามารถพฒนาแหลงตนน าได โดยอนญาตใหเกษตรกรอาศยอยในถนเดมและการฟนฟพนทปาไม

- 20 -

พนทตนน าดงกลาวเปนปาสงวนและตองการใหเปนทอ านวยน าใหแกประชาชนในเมอง Iloilo แตพนทดงกลาวไดรบผลกระทบจากการท าการเกษตร การเผารบหลงเกบเกยวพชผลเกษตรและการเกบหาไมฟน จงไดมการท าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศมาใช โดยการจดตงเปนกองทน โดยความชวยเหลอทางวชาการของ OECF (Japanese Cooperation) กองทนดงกลาวไดรบจากรฐบาลทองถนและรฐบาลกลาง เพอด าเนนการปลกไมชนดพนธตางๆ เชน ไมมะฮอกกาน ไมเลยน ใหด าเนนการปลกแบบวนเกษตร รกษาปาธรรมชาต ปลกไมไผ ปลกหวาย ท าแปลงเพาะช า ท าฝายทดน า เปนตน

29. โครงการ Equitable Payments for Watershed Services Dar es Salaam ประเทศแทนซาเนย เมอง Dar es Salaam และเมองอนๆ ตงอยรมแมน า Ruvu และมการใชน าจากแมน าดงกลาว ทมตนก าเนดจากเทอกเขา Uluguru ซงประสบปญหากบแหลงตนน าลดลง ถกท าลายและมผลกระทบกบคนในเมอง จงไดมโครงการอนรกษแหลงตนน าตามหบเขา พนทลาดชนและบรเวณทเปนตนน า โดยจดตงเปนโครงการระยะยาว จดตงกองทน เพอด าเนนการปรบปรงการใชประโยชนทดนและอนรกษแหลงตนน าโดยใหมการปรบปรงการใชทรพยากรอยางย งยนและการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนทยากจนในพนทดงกลาว

ผลงานทไดด าเนนการมาแลว เชน การจายเงนชดเชยใหแกเจาของทดน แนะน าการปลกพชผลใหแกเกษตรกรอยางถกวธใหแกชมชนในพนท มกฎหมาย กฎกตกาใหเกษตรกรลงทะเบยน จดท าแผนทขอบเขตการใชประโยชนทดนของเกษตรกร องคกร CARE/WWF เปนผชวยเหลอโครงการ โดยน าเอาวธการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช (ผขาย/ผซอน า) และมการจดตงหนวยงานขนมารบผดชอบ มการฝกอบรมเกษตรกรในการอนรกษดนและน า การไดรบการสนบสนนเมลดพชพนธ ท าใหผลผลตทางการเกษตรเพมขน มการใหรางว ลตอบแทนผทด าเนนการทมประสทธภาพและดเดน สดทายคอเกษตรกรม ความรบผดชอบการจดการดนน าและปาไม บรษทโคคาโคลา เปนผจดหาแหลงทนใหแกเกษตรการเพอ การจดการทดนอยางย งยน ชมชนทองถนเปนผปฏบตและจดหาแรงงาน

30. โครงการ South African pro-poor watershed rehabilitation project ประเทศสหภาพอาฟรกาใต เปนโครงการของภาครฐทจะชวยเหลอผยากจนผานการด าเนนงานอนรกษแหลงน า โดยหามน าชนดพนธไมตางถนมาปลกในพนท มการจดตงกองทนด าเนนการดานอนรกษแหลงน า ผใชน าจะตองเสยคาน า ปญหาการขาดแคลนน าในฤดแลง การน าพชตางถนมาปลกโดยเฉพาะพชทตองการน ามากมาปลกท าใหเกดการใชน ามาก การเกดน าทวมในฤดฝน การเกดไฟปา การพงทลายของดน การตกตะกอนของดนและผลผลตเกษตรกรตกต า การด าเนนงานจงไดจดตงกองทน รฐบาล ชมชนทองถนและบรษท ก าหนดคาธรรมเนยมคาน า (Water Resources Management fee) มองคกรภาคเอกชนรวมสมทบกองทน การควบคมปรมาณน าและการพงทลายของดนโดยการปลกพนธไมพนเมอง สวนชนดพนธตางถน เชน ยคาลปตส ไมสนและกระถนยกษ ซง

- 21 -

ใชน ามาก ใหก าจดออก ใชยาฆา เผารบ ฯลฯ รฐจะจายเงนใหด าเนนงานโดยตรง และมงบประมาณไดจากการเกบคาน า หนวยงานจดการน าและหนวยงานอนๆ ทสนบสนนใหแกเกษตรกรทรวมโครงการ

- 22 -

เรองท 3 แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ

(Project Proposal Designing a PES Programme)

จากทไดกลาวมาแลว การบรการของระบบนเวศ หมายถง ผลประโยชนทมนษยไดจากระบบนเวศทงจากสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ เปนพนฐานในการพฒนาคณภาพชวตของคนและสงคม สวนคาแทนคณระบบนเวศ หมายถง การจดสรรเงนคาตอบแทนหรอกองทนใหกบชมชน หรอผทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตในพนท เพอเปนหลกประกนความย งยนของทรพยากรธรรมชาตและประโยชนหรอทมนษยไดรบจากการบรการของระบบนเวศ

แนวทางการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศนเปนขอคดเหนสวนหนงทมแนวคดวาจะด าเนนการทพนทคมครองใด จงตองจดท าเปนโครงการเสนอผบรหารใหชดเจน พจารณาด าเนนการตามขนตอนพอทจะสรปไดดงน

1. ควรสรางความรความเขาใจเกยวกบความส าคญของคาแทนคณระบบนเวศ รวมกบวเคราะหการบรการของระบบนเวศ การประเมนความตองการ และการใหบรการ ระหวางผใหและผรบ

2. การวเคราะหถงคณภาพและปรมาณของการบรการของระบบนเวศ โดยเฉพาะมลคาทางเศรษฐศาสตรของระบบนเวศ

3. การวเคราะหถงผมสวนไดสวนเสยในพนทวามใครบาง ใครเปนผไดรบผลประโยชน ใครเปนผใหและบคคลผด าเนนการ

4. ความส าคญและคณคาของผมสวนไดสวนเสย 5. สถาบนหรอหนวยงานหลกทมความรบผดชอบดานคาแทนคณระบบนเวศ 6. ขอตกลงหรอสญญาเกยวกบการด าเนนงานระหวางผใหกบผรบ หรอผซอกบผขาย หรอการใชเงน

งบประมาณจากกองทน

- 23 -

-21-

ตวอยาง

“โครงการการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ....”

ก าหนดหลกการและเหตผล ....

วตถประสงคและผลทไดรบ เปาหมายและวตถประสงคการจดการทรพยากรธรรมชาตของระบบนเวศในพนทคมครอง เพอใหมการบรการของระบบนเวศ (ES) กจกรรมตางๆ มสวนเกยวของกบความปลอดภยของอาหาร แรธาต การเพมผลผลตทางการเกษตร รกษาสภาพภมอากาศ และการเกบคาธรรมเนยมชดเชยการใชบรการของระบบนเวศ

วตถประสงคจงควรก าหนดไดดงน 1. สรางความเขาใจเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- โดยการประเมนคณคาของการบรการของระบบนเวศทอ านวยผลประโยชนใหแกชมชนทองถน

- ใหมการวจยเพอตดตามประเมนผลและรปแบบการด าเนนงานดานแหลงน า การจดการกองทนและสทธความเปนเจาของ

- การใหความรเฉพาะในการจดการทดนและการท างานรวมกบผมสวนไดสวนเสย - ใหมการเชอมโยงกนเพอแสดงใหเหนถงการแกไขความยากจน อาหารและคาแทนคณระบบนเวศ

(PES)

2. ก าหนดรปแบบของการมสวนรวมและกลไกของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - วธการท างาน กลไกการจดหาทนปองกนพนทคมครองทเปนกรอบการท างานในระดบชาต - ทดลองด าเนนการในพนทใหเปนตวอยาง เชน ในพนทคมครองทมการใชประโยชนจากน าตก - สนบสนนใหชมชนทองถนรวมจดการพนทคมครอง รบผลประโยชนโดยตรงและผใช

ประโยชนอนๆ

3. การพฒนาขดความสามารถในการก าหนดการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) และการปฏบต

- สนบสนนและสรางความเขมแขงใหชมชนทองถนจดตงกองทนด าเนนการอนรกษทรพยากรในพนทและใหมความส าคญทางเศรษฐกจ

- สรางความเขมแขงใหผจดการหรอหวหนาพนทคมครองในการแกไขปญหา การปองกนการลดลงของทรพยากร การอนรกษทรพยากรธรรมชาต การจดการน าและแกไขการเปลยนแปลงของภมอากาศ

- 24 -

ผลทคาดวาจะไดรบ - การใชคาแทนคณระบบนเวศเปนกลไกความสมพนธระหวางผขายและผซอในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทเกยวของ

- แนวทางการมสวนรวมจากการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาพฒนาใหเกดประโยชนดวยกนกบทกฝาย

- ขอตกลงในโครงการคาแทนคณระบบนเวศจะตองมหนวยงานรองรบการท างาน การก าหนดแผนการปฏบตงานและกลไกของการลงทน

- การด าเนนงานทชดเจนในการใชกลไกคาแทนคณระบบนเวศ (PES) คอ การผลตกระแสไฟฟา การใชน าเพอการอปโภคบรโภค และการทองเทยว

- มกลไกของคาแทนคณระบบนเวศ จะน าไปใชในการท างานในพนทอนๆ ได

องคประกอบและกจกรรมทคาดวาจะด าเนนการได องคประกอบท 1 ก าหนดการพฒนารปแบบและการปฏบตของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ให

อยในระดบชาต กจกรรมท 1.1 การพฒนากระบวนการคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- การพฒนากลไกของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) และอปกรณในการปฏบตงาน เชน มพนกงานเจาหนาทดานการสงเสรม ผเชยวชาญทางวชาการ ทตองการสนบสนนการปฏบตงาน การประเมนการบรการของระบบนเวศ แผนกจกรรม การออกแบบและการปฏบตตามแผนการ

- การพฒนาขดความสามารถใหชมชนทองถนในการมสวนรวม าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ การด าเนนงานกองทนจากคาบรการของระบบนเวศและมความสมพนธกนกบหลกเศรษฐกจของประเทศ

- การพฒนาขดความสามารถของสถาบนทด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ทงในระดบทองถนและระดบชาต กลไกการท างานโดยการมสวนรวม

กจกรรมท 1.2 การด าเนนงานตามหลกการหรอบทเรยน - การด าเนนงานของภาคราชการ ในระดบชาต โดยก าหนดพนทน ารอง การก าหนดรปแบบและการประชมเชงปฏบตการ

- คนหาชมชนทองถนดานผ ขายทปฏบตงานดานการปรบปรงฟนฟทรพยากรธรรมชาตและอ านวยผลประโยชนใหแกผซอ

- การก าหนดอปกรณและนโยบายตลอดจนหนวยงานสนบสนนทเกยวของ

- 25 -

- การจดท าคมอปฏบตงาน ทประกอบดวยหลกเกณฑการเลอกพนท การวเคราะหการด าเนนงานโดยการใชวธ SWOR Analysis การบรการของระบบนเวศ ตลอดจนการก าหนดกฎระเบยบหรอกฎหมายทเกยวของ

องคประกอบท 2 การพฒนาองคความรในการด าเนนงานบรการของระบบนเวศ (ES) การพจารณาหลกการทางวทยาศาสตรและเศรษฐศาสตรในการน าเอาการบรการของระบบนเวศมาใชโดยผานกระบวนการเวทการประชมและการใหความรเกยวกบประโยชนของระบบนเวศ นโยบายการอนรกษและประโยชนอนๆ การออกแบบและกจกรรมพนฐานของคาแทนคณระบบนเวศ ประกอบดวยคณคาของพนทคมครองทงระบบและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

กจกรรมท 2.1 การพฒนาชว-กายภาพของพนทคมครอง - การศกษาถงระบบของแหลงน า โดยเฉพาะสถานภาพของน า การใชประโยชนทดนทมผลกระทบกบแหลงน า

- ความเขาใจของระบบพนทคมครองกบแหลงน าทเกดจากการเปลยนแปลงของการใชประโยชนทดน

- การวเคราะหรปแบบทมการเปลยนแปลงทเกดขนกบปาไม พนทการเกษตร การเลยงปศสตว กบสถานภาพของการบรการของระบบนเวศ การเพมขนหรอการลดลงของการบรการของระบบนเวศ ทเกดจากการใชประโยชนทดน การจดการแหลงน าเพอใหแหลงน าอ านวยน าใหแกผซอมากทสด

กจกรรมท 2.2 การประเมนคาเงนตนทนและก าไรของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - การประเมนคณคาของการลงทนและผลก าไรทไดส าหรบเกษตรกรทตองการ - คณคาของการบรการของระบบนเวศ (ES) ทเกยวของกบการปรบปรงพชการเกษตร ทงหญาหรอพนทชมน า

- การประเมนการด ารงชวตของประชาชนทางดานอาหารและการแกปญหาความยากจนจ าตองส ารวจสถานภาพเพอความส าเรจของชมชนชาวบานและความเปนอย

องคประกอบท 3 การก าหนดกลไกของการมสวนรวมและการปฏบต จ าตองท าการส ารวจสถานภาพ ความมประสทธภาพของกลไกคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ในของชมชนทองถน และการวเคราะหผเกยวของในการใหบรการของระบบนเวศ (ES) และยนดเขารวมโครงการ การก าหนดวธการและเปาหมายในการบรการประมาณ การใช

- 26 -

งบประมาณสนบสนนในการจดการระบบนเวศ กลไกในการด าเนนงานควรประกอบดวย - ขอมลทางดานวทยาศาสตร วฏจกรของน า การใชน าเพอเศรษฐกจ การผลตกระแสไฟฟา การใชน าเพอการอปโภคบรโภค หรอวตถประสงคอนๆ - ความพงพอในการใหบรการและการรบบรการจากระบบนเวศ โดยเฉพาะเรองน า ความรความเขาใจเกยวกบการบรการและสาเหตของการขาดแคลนน า จะเหนเปนตวอยางได เชน ปาชมชนทจดตงขนสามารถอ านวยน าใหแกชมชนในทองถนทมประสทธภาพ

กจกรรมท 3.1 การก าหนดผเขารวมใชบรการของระบบนเวศและการวางแผน - วเคราะหผทจะเขามามสวนรวมในกจกรรมทเกยวของ การเลอกกจกรรมทสรางกองทน ตวอยางกจกรรม เชน การพฒนาอาชพ การทองเทยวในชนบท หรอการใชกองทนเพอการจดการปองกนถนทอาศย พนทชมน า ทศนยภาพทสวยงาม หรอการอยดกนดของชมชน เพอใหมรายไดเพมขน

กจกรรมท 3.2 การจดตงสถาบนรบผดชอบในการปฏบตตามแผน รวมทงการจดตงเครอขาย - จดตงสถาบนรบผดชอบในการท างานเพอด าเนนงานและตดตามตรวจสอบ การรายงานและยอมรบตามระยะเวลา

- จดตงเครอขายการท างานรวมกนระหวางหนวยงานตางๆ

กจกรรมท 3.3 สนบสนนกระบวนการยอมรบแผนการจดการ - สนบสนนใหผทท าการเกษตรโดยไมใชสารเคม สนบสนนใหมการใชงบประมาณกองทนเพอการทองเทยวเชงนเวศและเกบรายไดจากนกทองเทยวเขากองทนโดยใหมการยอมรบหรอมความพงพอใจในการจาย

กจกรรมท 3.4 การพฒนาขอตกลงในเรองคาแทนคณระบบนเวศ - จ าตองด าเนนการจดท าขอตกลงหรอสญญา (Contract) การซอ-ขายระหวางผมสวนไดสวนเสยดงกลาว

องคประกอบท 4 ความรวมมอของโครงการและการจดการขอมล องคประกอบนจะสนบสนนการด าเนนงานและการสรางความรวมมอเพอใหการ

ปฏบตงานเปนไปตามกจกรรม ผลลพธและผลทไดรบ การจดการขอมล เพอแสดงความมประสทธภาพของโครงการเพอน าไปสการด าเนนงานระดบชาต

- 27 -

หนวยงานรบผดชอบ ในกรณทพนทคมครอง (อทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปา) อยในความควบคมของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช หนวยงานทเกยวกบคาแทนคณระบบนเวศควรจะอยในความรบผดชอบของหนวยงานดงกลาว กลาวคอ หนวยงานทรบผดชอบโดยตรงไมวาจะเปนกองหรอส านกหรอสถาบน สวนความรวมมอกบหนวยงานอนๆ เชน กรมปาไม กรมปศสตว กรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กรมชลประทาน กรมพฒนาทดน เพอใหเปนเครอขายและมความรวมมอกน นอกจากนกยงมการประสานงานรวมมอกบรฐวสาหกจ ภาคอตสาหกรรมและองคกรภาคเอกชน เชน การประปาภมภาค โรงงานผลตน าดม เปนตน

งบประมาณโครงการ งบประมาณทใชในการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ควรจะประกอบดวย (1) เงนงบประมาณปกต (2) กองทนเฉพาะทด าเนนการเรองคาแทนคณระบบนเวศ เชน เรองน า เรองการทองเทยว หรอจากการบรจาคของผประกอบการ ฯลฯ

- 28 -

เรองท 4 แนวทางการวเคราะหเพอการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ โดยวธการ SWOR Analysis

เพอประเมนความเหมาะสมในการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในการจดการพนทคมครองใหเหมาะสมจะตองมการวเคราะหถงความเปนไปไดโดยใช SWOR Analysis

1. จดแขง (Strengths) - คาแทนคณระบบนเวศ (PES) สามารถน ามาใชในการอนรกษเพอประโยชนได - มความตองการการบรการของระบบนเวศ (ES) ทมประสทธภาพและมนคง - รายไดจากการทองเทยวสามารถน าเอาไปใชในการจดการและพฒนาเงนกองทนจดการพนท

คมครองได - พนทคมครองไดมการอ านวยน าทสะอาดเพอการบรโภคของชมชน - สามารถน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชเพอการจดการทดน ควบคมการไหลบาของน า

ควบคมมใหมการชะลาง ดนพงทลาย - พนทคมครองเปนแหลงเกบกกคารบอนทดทสด ควรใชคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มา

ด าเนนการได - รฐมนโยบายทชดเจนและมสถาบนรองรบ - เจาของทดนหรอผครอบครองทดนมความพงพอใจ และมความสามารถในการด าเนนการตาม

กระบวนการของ PES

2. จดออน (Weakness) - ไมมความชดเจนในเรองของคาแทนคณระบบนเวศ (PES) - ผรวมงานโครงการไมเขาใจบทบาท หนาท และกลไกในการด าเนนงานของคาแทนคณระบบนเวศ

(PES) - ไมตองการน าคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใช

3. โอกาส (Opportunities) - การก าหนดคาแทนคณระบบนเวศ( PES) ใหเปนกฎหมายและนโยบาย - มการจดตงสถาบนหรอหนวยงานรบผดชอบ - มการปรบปรงการบรการของระบบนเวศใหอยในสถานภาพทมประสทธภาพจากการใช

ประโยชนได - ชมชนทองถนเขามามสวนรวม

- 29 -

4. ปจจยความเสยง (Risks) - ขาดนโยบายในการปฏบตงานทชดเจนหรอขาดความสนใจในการจดการพนทคมครองเพอใหม

การบรการของระบบนเวศ (PES) - การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศท าใหขาดการบรการของระบบนเวศ (ES) - ขาดความพงพอใจในการจาย(Willing to pay) - ปจจยภายนอกทเกยวของกบการจดการทดนทมผลกระทบกบการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ

(PES)

ตวอยาง การวเคราะหการด าเนนงานคาแทนคณระบบนเวศ (PES) ดานวชาการและการจดการกองทน

พนท สถาบน งบประมาณทน าไปใช

กลไก PES ในทองถน

เปาหมาย

1. พนทปาไมบรเวณแหลงตนน า

กรมอทยานแหงชาต กรมปาไม กรมปศสตว กรมพฒนาทดน กรมสงเสรม การเกษตร

- จดท าแผน - สนบสนนการเลยงปศสตว - เผยแพรความร - การจดการทดน

- กองทนน าสชมชนทองถนเพอการฟนฟปาไม -ปองกนรกษาปาไม

ฝกอบรมพนกงานเจาหนาทดาน PES และแผนการด าเนนงาน

2. พนทการเกษตรบรเวณแหลงตนน า

ระดบชาต - กรมวชาการเกษตร - กรมปศสตว - ก ร ม อ ท ย า นแหงชาต

- ฝ ก อ บ ร มพ น ก ง า นเ จ า ห น า ท ด า นการเกษตร - ฝกอบรมราษฎรทอง ถนเพ อการเพมผลผลตเกษตร

PES สนบสนนการด าเนนงาน

เพมผลผลตภาคการเกษตรการใชทดนอยางถกตองวธ

3. ทงหญาเลยงปศสตว

ระดบทองถน - กรมปศสตว - กรมวชาการเกษตร - นโยบายรฐ

ฝ ก อ บ ร ม ด า นการ เกษตรและดานการเลยงปศสตว

สนบสนนการท างานตามกลไกของ PES

ฝกอบรมพนกงานเจาหนาทองคกร และเจาหนาทสนบสนนการจดการพนทคมครอง

- 30 -

เอกสารประกอบ

1. Branka, B. and J. Gault. 2011. Payments for Environmental Services : First Global Inventory of Schemes Provisioning Water for Cities. FAO.

2. IUCN. 2009. Payments for Ecosystem Services : Legal and Institutional Framework. IUCN, Morges, Switzerland.

3. Tommie, H., R. Vonada, M, Jenkins and R. Bayon. 2010. Environmental Funds and Payments for Ecosystem Services. The Katoonba Group, Germany.

-----------------------------------------------------------------------------------------------