6. siniflar ses bİlgİsİ
DESCRIPTION
6. SINIFLAR SES BİLGİSİ. SES BİLGİSİ. Akciğerlerden çıkan havanın nefes borusu aracılığıyla yukarı çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan titreşimlere ses denir. Seslerin yazıdaki karşılıklarına “ harf” denir. Bir dildeki harflerin tümünü birden gösteren harfler - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
6. SINIFLAR SES BİLGİSİ
SES BİLGİSİAkciğerlerden çıkan havanın nefes borusu aracılığıyla yukarı çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan titreşimlere ses denirSeslerin yazıdaki karşılıklarına “ harf” denir. Bir dildeki harflerin tümünü birden gösteren harfler topluluğuna “ alfabe” denir.Bir dilin sesten sonraki en küçük birimi hecedir. Heceler bir veya birden fazla sesten oluşabilir. Ağzımızın bir hareketiyle çıkan tek veya birleşik sese hece denir.
HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
SESLİ (ÜNLÜ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
DÜZ YUVARLAK
GENİŞ DAR GENİŞ DAR
KALIN a ı o u
İNCE e i ö ü
ÜNLÜ HARLERLE İLGİLİ
SES OLAYLARIÜNLÜ(HECE,SES) DÜŞMESİ ÜNLÜ DARALMASI ÜNLÜ TÜREMELERİ
1) ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ)
ağız + ı ağzı
boyun + u
boynu
oğul + u
oğlu
karın + ı karnı
burun + u burnu
bağır + ı bağrı
Hece düşmesi şu durumlarda gerçekleşir:
* Organ adlarında veya ikinci hecesi dar olan sözcüklerde • ağız-ı ağzı gönül-ü gönlü
• *Sözcük türemesi esnasında• Ayırım-ayrım sıyırık-sıyrık
• *Yardımcı fiilli birleşik fiillerde• Sabır et- sabret hapis ol- hapsol
• *Bazı isimlerde (aşınma)• Kayın ana – kaynana kahve altı – kahvaltı• *Bazı sorularda• Ne için - niçin
2) ÜNLÜ DARALMASI
iste – yor istiyor
başla - yor başlıyor
bekle – yor bekliyor
anla - yor anlıyor
dinle – yor dinliyor
“ de” ve “ ye” fiillerine gelen “ y” kaynaştırma ünsüzü “ a, e” ünlülerini daraltır. de – y – en -------------- di – y – en ye – y – en -------------- yi – y – en
Uyarıgelme – y -
enGelmeyen gelmiyen
anlama – y – an
anlamayan anlamıyan
sorma – y - acak
sormayacak sormuyacak
oyna – y - alım
oynayalım oynıyalım
söyle – y - en
söyleyen söyliyen
bilme – y - en
bilmeyen bilmiyen
Doğru Yanlış
2) ÜNLÜ TÜREMESİ
sağlam sapsağlam
sapasağlam
yalnız yapyalnız yapayalnız
gündüz güpgündüz
güpegündüz
çevre çepçevre çepeçevre
düz düpdüz düpedüz
SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
Tek başına söylenemeyen ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen seslere “ ünsüz” denir.
Dilimizde 21 ünsüz ( sessiz ) harf vardır : b , c , ç , d , f , g , ğ , h , j , k , l , m , n , p , r , s , ş, t , v , y , z
Türkçede sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana gelmez. Bu türdeki sözcükler yabancı kökenlidir.
Türkçe bir sözcüğün sonunda “ b , c , d , g ” ünsüzleri bulunmaz. Bu ünsüzlerin sertleri olan “ p , ç , t , k ” bulunur.
Türkçe sözcük kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz. Böyle sözcükler de yabancı kökenlidir.
Süreksiz Ünsüz b , c , d , g / p, ç , t , k
Sürekli Ünsüz f, h , s , ş , ğ , j , m , n , r, v, y, z
Süreksiz Sürekli Ünsüz
p , ç , t , k
f , h , s , ş
b , c , d , g
ğ , j , m , n , r, v, y , z
Sert ünsüz
Yumuşak ünsüz
SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
ÜNSÜZ HARLERLE İLGİLİ
SES OLAYLARI
1) ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
“ p , ç , t , k” süreksiz sert ünsüzle biten sözcükler ünlü ile başlayan bir ek alırsa ; p ------- b’ ye dönüşür : kitap ----------- kitabı
ç ------ c’ ye dönüşür : ağaç ---------- ağacı / ağaca
t ------- d’ ye dönüşür : kanat --------- kanadı
k ------- g / ğ’ ye dönüşür :
renk --- rengi / sokak-- sokağı
Uyarılar Özel isimlerde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yazım sırasında yumuşamaz : Atatürk’ü / Ahmet’ e / Gaziantep’ e / Zonguldak’ a
Çift ünsüzle biten tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : üst -------- üstü çark------- çarkı halk --------halka
Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : süt ------- sütü top ------ topu ot ------- otu
Yabancı sözcüklerin birçoğunda ünsüz yumuşaması olmaz : hukuk ------- hukuku bank ------ bankı start ------- startı
Örnek Soru:
Örnek Soru:
2) ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞME)
Sert ünsüzle ( ç , f , h , k , p , s, ş , t ) biten bir sözcük “c , d , g” ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa ; c --- ç’ ye dönüşür : taş - taşçı / simit - simitçi
d --- t’ ye dönüşür : sokak – sokakta
g --- k’ ye dönüşür : seç – seçkin / çalış - çalışkan
Uyarılar‘’de , da ” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralından etkilenmez :
Ahmet te aramızda olacak. Yanlış
Ahmet de aramızda olacak. Doğru
Ek olan “ – de / - da” , kendisinden önce gelen sözcükten etkilenerek “ – te / - ta” olur: :
1983 + de 1983’te 1983’de
1954 + de 1954’te 1954’de
ses + den sesten sesden
süt + cü sütçü sütcü
ağaç + da ağaçta ağaçda
DOĞRU YANLIŞ
Örnek Soru:
Sonu “ k ” ile biten bazı sözcükler küçültme eki ( - cik , - cek ) aldıklarında “ k” sesi düşer.
3) ÜNSÜZ DÜŞMESİ
küçük + cük küçücükufak + cık ufacıksıcak + cık sıcacıkalçak + cık alçacık
çabuk + cak çabucak
Ünsüz Düşmesi
Aynı durum “ – l , – el ” ekiyle fiil oluştururken de görülür :
alçak + l alçalmak
yüksek + l yükselmek
ufak + l ufalmak
küçük + l küçülmek
4) ÜNSÜZ TÜREMESİ (SES ARTMASI) Yabancı dillerden dilimize girmiş bazı sözcükler “ etmek , olmak” yardımcı fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında bu sözcüklerin sonundaki ünsüzler ikiz ünsüze dönüşür. Bu ses olayına “ ikizleşme” adı da verilir.
af ---- af etmek affetmek
hal ---- hal etmek halletmek
zan ----- zan etmek zannetmek
4) KAYNAŞTIRMA HARFLERİ (YARDIMCI ÜNSÜZLER)
Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.
Ünlü ile biten bir sözcük ünlüyle başlayan bir ek alırsa (iki ünlü yan yana gelemeyeceğinden) iki ünlü arasına “n,s,ş,y” ünsüzlerinden biri girer. Bu dört ünsüze “ kaynaştırma ünsüzü” ( yardımcı ses ) denir. Bu olaya da “ kaynaşma , kaynaştırma” adı verilir.
Kaynaştırma
n Ayşe – n – in / ev – i – n – i
o – n - a / bu – n – u
s teyze – s – i / anne – s – i
boya – s – ı / kapı – s – ı
ş iki – ş – er / altı – ş – ar
yedi – ş – er
y Ebru – y – a / kapı – y – ı
oda – y – a / oku – y – an
Kaynaştırma Harfleri (Yardımcı Sesler)
Örnek Soru:
HECE VE HECE YAPISI)
Hece : Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğuna “ hece” denir. Cümlenin küçük birimi sözcük , sözcüğün küçük birimi ise hecedir. Her hecede bir ünlü bulunur. Ünlü olmadan hece olmaz. Dilimizde altı ( 6 ) çeşit hece vardır :
Hece
ünlü a - ğaç
ünsüz + ünlü ka – lem / de – mir
ünlü + ünsüz aç , al , ev , iş , öz
ünsüz + ünlü + ünsüz göz – lük / sız – lan - mak
ünlü + ünsüz + ünlü üst / ilk / ört
ünsüz +ünlü +ünsüz + ünlü Türk / kırk / kork / dört
Genel UyarıSes bilgisi konusunda öğrendiklerimizi ‘’Yazım Kuralları’’ yönüyle dikkate alalım!
HOŞÇA KALIN!