จากใจของเรา 6

ในหลวงกบการอนรกษปา 8

กอนจะมาเปน๘๔พรรณไมถวายในหลวง 22

พรรณไมภาคเหนอ 30

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 80

พรรณไมภาคตะวนออก 110

พรรณไมภาคตะวนตกและภาคกลาง 126

พรรณไมภาคใต 166

หวใจทรบผดชอบตอสงคมไทยของเรา 208

บรรณานกรม 212

ดชน 214

คณะผจดทำ 215

สารบญ

จากพระราชปณธานอนมงมนเสมอมาตลอดระยะเวลา

ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนองคพระประมขของ

ชาวไทยไดจดประกายใหประชาชนทวไปองคกรภาครฐบาลและ

ภาครฐวสาหกจไดเลงเหนคณคาของการปลกตนไมเพอชบชวต

ผนปาและสมดลของระบบนเวศนในธรรมชาตทหายไปใหกลบคน

มาใหมอกครง เพราะไมใชเพยงแตจะชวยฟนฟจำนวนพนท

ปาโดยรวมทลดลงและจำนวนทรอยหรอลงไปทกทของพรรณไม

ประจำถนและไมทหายากแตยงเปนการมงใหความร เรอง

ลกษณะของชนดและภมประเทศทถกตองและสอดคลองกบ

พรรณไมทคดจะนำมาปลกแกผทสนใจอกดวยหนงสอ๘๔ พรรณไม

ถวายในหลวงจากบรษท กสท โทรคมนาคม จำกด (มหาชน)

หรอ CATจงขอรวมเปนสวนหนงของการสงเสรมและสบสาน

แนวทางการดำเนนงานตามพระราชดำรของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวเรองการปลกปาในใจคนซงเปนพระราชดำรทได

พระราชทานแกเจาหนาทปาไมทรบผดชอบดานการดแลปาวา

“...ถาจะปลกปาควรจะปลกตนไมลงในใจคนเสยกอน แลวคน

เหลานนกจะพากนปลกตนไมลงบนแผนดน และรกษาตนไมดวย

ตนเอง”

หนงสอเลมนจงมเนอหาวาดวยการใหความรในเรองพรรณไม

ซงถอเปนปจจยสำคญประการหนงในการฟนฟปาโดยเนนไป

ทพรรณไมสำคญประเภทไมถนเดยวและหายากซงเกยวพนกบ

วถชวตและสงคมไทยรวม84ชนดอนเปนการเทดพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวในวโรกาสพระชนมายครบ7รอบ

อนใกลนหนงสอเลมนจงนบเปนหนงสอทมคณคาทนอกจากจะ

รวบรวมพรรณไมตนสำคญทหายากไดถง84ชนดแลวยงเนน

การปลกฝงจตสำนกความรกและหวงแหนธรรมชาตและ

สงแวดลอมโดยเฉพาะอยางยงเรองการปลกปาเพอฟนฟระบบนเวศน

ตนนำลำธารและอนรกษดนอนเปนสมบตของชาตท“ในหลวง”

ทรงเนนยำใหคนไทยทกคนพงรกษาไวเสมอมา

จากใจของเรา

บรษทกสทโทรคมนาคมจำกด(มหาชน)

กอน... เยนลม รมรน รมผนปา ผเสอหยอก ดอกหญา หยอกฟาใส

กระแตปาย กระตายเปลยน เวยนตนไป ทงดอกไม โนมกาน ตานลมเยน

แลว... มนษย กลอบลก เขาหกหน ผนปาพลน ลดราง เรมวางเวน เทยวแตทง ตอตาย ยายตนเปน ไมปลกเนน เพมตนด พนทไพร

ดงดำรส พอหลวง ทรงหวงปา

ฟนธรรมชาต ฟนผนหญา ฟนฟาใส เรมคนปา สปา สฟาไทย

ดวยการปลก ปาใหญ ในใจคน

ทรงแผวทาง ถางพง ใหตรงท ทรงชวยช วถทำ สมฤทธผล

ทกกาวพอ กอปาใหม ใหปวงชน เอกถกล องคราชา เลศราชน

พ.ศ. ๒๕๑๙ หนวยงานพฒนาตนนำทงจอ

“...เจาหนาทปาไมควรจะปลกตนไมลงในใจคนเสยกอน แลวคนเหลานนกจะพากนปลกตนไมลงบนแผนดน และรกษาตนไมดวยตนเอง...”

ในหลวงกบการอนรกษปา 11

ปญหาเรองการเสอมโทรมของทรพยากรปาไม คอสงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทรงใสพระทยตลอดมา

ในหลวงกบการอนรกษปา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนพระมหากษตรยนกพฒนาทมสายพระเนตรอนยาวไกล

นบแตทรงขนครองสรราชสมบตจนกระทงปจจบนเปนเวลากวา 6 ทศวรรษ พระองคทรงทมเท

พระวรกายอยางมรเหนดเหนอยเพอสรางความผาสกใหแกอาณาประชาราษฎร โดยการเสดจ

พระราชดำเนนเยยมเยยนราษฎรในทกภมภาคเปนประจำทกปมไดขาด ทงนเพอทอดพระเนตร

สภาพชวตความเปนอยของพสกนกรในพนทถนทรกนดารเพอทจะไดทรงทราบถงปญหา

ความเดอดรอนทกขยากทแทจรงของราษฎร โดยเฉพาะอยางยงปญหาเรองการเสอมโทรม

ของทรพยากรปาไมซงเปนทรพยากรทสำคญตอระบบนเวศนและสงแวดลอม ซงสงผลกระทบ

ตอการดำรงชวตของมนษย ไมเฉพาะแตปญหาเรองดนและนำเทานน หากแตยงโยงใยถงปญหา

ทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง คณธรรม และระบบนเวศน

ดวยเหตน พระองคจงทรงมพระราชดำรใหมการอนรกษและฟนฟปาเพอรกษา

สภาพแวดลอมและระบบนเวศนทงนำ ดน และปาไม เพอใหประชาชนไดมชวตความเปนอยทด

ในสภาพแวดลอมทอดมสมบรณ และสามารถพงพาตนเองได

จากพระราชดำรดงกลาวจวบจนถงวนน นำมาซงโครงการพระราชดำรทเกยวของกบการ

อนรกษปาไมมากมาย ไดแก

โครงการปาไมสาธตอาจถอไดวาเปนพระราชดำรเรมแรกเกยวกบการอนรกษปาไม

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทจดตงขนเมอประมาณป2503-2504เมอครงทพระองค

โครงการปาไมสาธต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสำคญ กบการสำรวจและทดลองปลกพนธพชตางๆ เพอยงประโยชนแกประชาชน

เสดจพระราชดำเนนแปรพระราชฐานไปประทบทพระราชวงไกลกงวล อำเภอหวหน จงหวด

ประจวบครขนธ ขณะทเสดจผานอำเภอทายาง จงหวดเพชรบร พระองคทอดพระเนตรเหน

ตนยางขนาดใหญจำนวนมากปลกเรยงรายสองขางทาง จงมพระราชดำรใหสงวนปายางน ไว

เปนสวนสาธารณะ แตกไมอาจดำเนนการได เนองจากมราษฎรมาทำไรทำนาในบรเวณนน

เปนจำนวนมาก พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงไดทรงเรมทดลองปลกตนยางนาดวยพระองคเอง

ในบรเวณพระราชวงไกลกงวล และไดทรงปลกตนยางนาในแปลงทดลองพระราชวงสวนจตรลดา

ซงตอมาไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนำพรรณไมตางๆ ทวประเทศมาปลกในลกษณะปาไมสาธต

นอกจากนยงไดสรางพระตำหนกเรอนตนในบรเวณปาไมสาธตนนเพอทรงศกษาธรรมชาตวทยา

ปาไมดวยพระองคเองอยางใกลชดเมอป 2508

โครงการดงกลาวดำเนนการประสานงานโดยองคการทงภาครฐและเอกชน ไดแก มลนธ

โททาล (Total) และสถาบนทรพยากรชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร ประกอบดวยโครงการ

ยอย 3 โครงการ ไดแก โครงการชมชนพฒนาปาชายเลน ตำบลหวเขา อำเภอสงหนคร จงหวด

สงขลา โครงการศนยศกษาธรรมชาตปาชายเลนยะหรง อำเภอยะหรง จงหวดปตตาน โครงการ

ศกษาความเปนไปไดในการฟนฟปาชายเลน อำเภอหนองจก จงหวดปตตาน

โครงการปาพระราชทานมลนธชยพฒนา-มลนธแมฟาหลวง จงหวดสงขลาและปตตาน

ในหลวงกบการอนรกษปา 13

โครงการหลวง

โครงการนเกดจากการทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชดำเนนเยยมเยยน

ราษฎรในภาคเหนอ พระองคทรงพบเหนการตดไมทำลายปาและความลำบากยากแคนของชาวเขา

บนดอยตางๆ จงทรงมพระราชดำรและทรงจดตงโครงการเกษตรในทสงขน เรมจาก โครงการ

พระบรมราชานเคราะหชาวเขา ในป 2515 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชทานพระราชทรพย

สวนพระองคซอทดนบนดอยปยเพอเปนสถานทดลองปลกพชเมองหนาว พรอมกบพระราชทานชอวา

สวนสองแสน ปตอมาไดขยายโครงการไปสดอยอางขาง ซงประสบความสำเรจ นำความกนดอยด

มาสราษฎร จากนนโครงการจงขยายตอไปสดอยตางๆ ในจงหวดเชยงใหมอก 4 ดอย ไดแก

ดอยอนทนนท สถานฯ ขนวาง ปางดะ และแมหลอด และในป 2523 กไดมการเปลยนชอโครงการ

ใหเปนการถาวรวา โครงการหลวง มผลตภณฑจำหนายในนาม ดอยคำ

ศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดำร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชประสงคทจะใหประชาชนในชนบทมชวต

ความเปนอยทดขน และพงตนเองไดในทสด ศนยศกษาการพฒนาฯ จงทำหนาทเสมอนศนยกลาง

การเรยนรวาจะทำอยางไร จะพฒนาอยางไรจงจะไดผล ศนยการศกษาการพฒนาฯ ทำหนาท

เสมอนพพธภณฑทมชวตทถายทอดวทยาการแผนใหม และยงทำหนาทเปนศนยการวจยคนควา

ในพนท รวมทงเปนศนยกลางเผยแพรความรเกยวกบระบบพฒนาปาตามแนวพระราชดำรโดยตรง

อนไดแก ปาประเพณ ปากงชมชน ปาชมชน และปาในบาน การศกษาคนควา การทดลองและการ

สาธต ปจจบนศนยการศกษาการพฒนาฯ มอย 6 ศนยทวประเทศ ไดแก ศนยศกษาการพฒนา

เขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชดำร ศนยศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจากพระราชดำร

ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบนอนเนองมาจากพระราชดำร ศนยศกษาการพฒนาภพาน

อนเนองมาจากพระราชดำร ศนยศกษาพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชดำร ศนยศกษา

การพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดำร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสนพระราชหฤทยในการงานดานการอนรกษปา

เปนอยางมาก ทงนกเพอพลกฟนความอดมสมบรณของธรรมชาตใหกลบคนมาอกครง เพอความ

กนดอยดของพสกนกรของพระองคในทกภมภาค พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไมทรงเพยงปลกปา

ลงบนผนแผนดนเทานน หากยงทรงม งหวงท จะปลกปาลงในจตใจของประชาชนดวย

ดงพระราชดำรทพระราชทานแกเจาหนาทปาไม ณ หนวยงานพฒนาตนนำทงจอ เมอปพทธศกราช

2519 ความวา

“...เจาหนาทปาไมควรจะปลกตนไมลงในใจคนเสยกอน แลวคนเหลานนกจะพากนปลก

ตนไมลงบนแผนดน และรกษาตนไมดวยตนเอง...”

การฟนฟปาตามแนวพระราชดำรของพระองค ทรงใหเรมตนจากการปลกปาในใจคนกอน

โดยเรมจากการสรางความเขาใจใหแกราษฎรเพอใหไดรบรถงประโยชนของปาและการอยรวมกบ

ปาอยางพงพาอาศยกน และสงเสรมใหราษฎรเขามามสวนรวมในการปลกปาจนกระทงสามารถ

จดตงเปนกลมอนรกษปา ชวยกนดแลรกษาปา สรางฝายชะลอความชมชน ปองกนการตดไมทำลาย

ปาและการเกดไฟปา ตลอดจนรจกนำพชปามาบรโภคใชสอยอยางเหมาะสม

ดวยพระปรชาสามารถของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในศาสตรตางๆ ทงทเกยวกบดน

นำ ปา และวศวกรรม จงกอเกดเปนแนวพระราชดำรเพอการอนรกษทรพยากรปาไมมากมาย อาท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงรเรมวธการอนรกษปาไมดวยการใชทรพยากรธรรมชาต

ใหเกดประโยชนแกปวงชนสงสด โดยทรงแนะนำวธการปลกปาเชงผสมผสาน ทงดานเกษตร

วนศาสตร และเศรษฐกจสงคม ไวเปนมรรควธปลกปาแบบเบดเสรจ อนไดแก การปลกปา 3

อยาง ไดประโยชน 4 อยาง ดงพระราชดำรสทไดพระราชทานในพธปดการสมมนาการเกษตร

ภาคเหนอ ณ สำนกงานเกษตรภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม วนพฤหสบดท 26 กมภาพนธ 2524

ความตอนหนงวา

การปลกปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยาง

ในหลวงกบการอนรกษปา 15

ทรงรเรมการกระจายความรแผนใหมเพอเผยแพรการพฒนาปา

ใหกวางไกลออกไป

“...เดยวนทกคนกคงเขาใจแลววา ปา ๓ อยาง นน คออะไร. แตใหเขาใจวา ปา

๓ อยาง นมประโยชน ๔ อยาง ไมใช ๓ อยาง. ปา ๓ อยาง ทบอกวาเปนไมฟน

เปนไมผล และไมสรางบานนน ความจรงไมฟนกบไมใชสอยกอนเดยวกน ไมสรางบานกบไมใชสอย

กอนเดยวกน. แตเราแบงออกไปเปนไมทำฟน ไมสรางบานเรอน รวมทงไมทำศลปหตถกรรมแลวก

ไมผล...”

การปลกปาทดแทน

พระราชดำรเพออนรกษและฟนฟปาไมดงกลาวไดดำเนนการในหลายสวนราชการ ทงกรม

ปาไมและศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดำรทกแหง โดยมการปลกไมใชสอย ไมกน

ได และไมเศรษฐกจ ซงนอกจากจะใหประโยชนดงกลาวแลว ยงมประโยชนอยางท 4 คอ อนรกษ

ดนและอนรกษตนนำลำธาร สามารถชวยเหลอประชาชนทเดอดรอนไดอยางมหาศาล

จากปญหาการตดไมทำลายปาในปจจบน ไดสงผลใหระบบนเวศนของธรรมชาตเกดความ

เสยหายอยางรนแรง จงมความจำเปนอยางยงทจะตองเพมเนอทปาไมใหมากขน ซงวธการหนง

กคอ การปลกปาทดแทนปาทสญเสยไป พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเลงเหนถงความสำคญ

ของการปลกปาทดแทน จงไดพระราชทานกระแสพระราชดำรสในคราวเสดจพระราชดำเนน

โครงการหลวงพฒนาตนนำ ทปางหนฝน ตำบลบานทบ อำเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เมอวนท

24 มกราคม 2520 ความตอนหนงวา

พระราชดำรเพออนรกษและฟนฟปาไม ไดรบความรวมใจจากศนยศกษาการพฒนา อนเนองมาจากพระราชดำร และหนวยราชการทกแหง

“...การปลกปาทดแทนจะตองทำอยางมแผน โดยการดำเนนการไปพรอมกบการพฒนา

ชาวเขา ในการนเจาหนาทปาไม ชลประทาน และฝายเกษตรจะตองรวมกนสำรวจตนนำใน

บรเวณพนทรบผดชอบ เพอวางแผนปรบปรงตนนำและพฒนาอาชพราษฎรไดอยางถกตอง

สำหรบตนไมทปลกทดแทนปาไมทถกทำลายนน ควรใชตนไมโตเรวทมประโยชนหลายๆ ทาง

คละกนไป และควรปลกพชคลมแนวรองนำตางๆ เพอยดผวดนและใหเกบรกษาความชมชนไว

นอกจากนน จะตองสรางฝายเลกเพอหนนนำสงไปตามเหมอง ไปใชในพนทเพาะปลก ๒

ดาน ซงจะทำใหนำคอยๆ แผขยายออกไปทำความชมชนใหบรเวณนนดวย ในการนจะตอง

อธบายใหราษฎรรวา การทปรมาณนำตามแหลงนำธรรมชาตลดลงนน กเพราะมการทำลายปา

ตนนำโดยรเทาไมถงการณ...”

การปลกปาตนนำ

“...การทจะมตนนำลำธารไปชวกาลนานนน สำคญอยทการรกษาปาและปลกปาบรเวณ

ตนนำ ซงบนยอดเขาและเนนสงนน ตองมการปลกปาโดยปลกไมยนตน และปลกไมฟน

ซงไมฟนนนราษฎรสามารถตดไปใชไดแตตองมการปลกทดแทนเปนระยะ สวนไมยนตนนนจะ

ชวยใหอากาศมความชมชน เปนขนตอนหนงของระบบการใหฝนตกแบบธรรมชาต ทงยงชวย

เนองจากบรเวณตนนำของไทยในภเขาสงทางภาคเหนอของประเทศ มกประสบกบการถก

บกรกเพอทำไร ทำใหเกดการพงทลายของดนอยบอยครง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง

ตระหนกถงปญหาดงกลาว ดงจะเหนจากเมอคราวเสดจพระราชดำเนนยงวดครบรรพต ตำบล

ลำนารายณ อำเภอชยบาดาล จงหวดลพบร เมอวนท 14 เมษายน 2520 ไดทรงกำชบกบ

ผใหญบานของตำบลลำนารายณ วา

ในหลวงกบการอนรกษปา 17

ไมวาจะเสดจพระราชดำเนนไปทใด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว มทรงเคยละเวนโอกาสในการใชพระราชวนจฉยเพอพจารณา

แกไขปญหาในพนทใหเกดความผาสกแกเหลาพสกนกร

ยดดนบนเขาไมใหพงทลายเมอเกดฝนตกอกดวย ซงถารกษาสภาพปาไมไวใหดแลว ทองถน

กจะมนำไวใชชวกาลนาน...”

ปาเปยก

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงคณคาทมอยอยางอเนกอนนตของนำ ทรง

เลงเหนวาทกสรรพสงในสภาพแวดลอมของมนษยสามารถทจะเกอกลซงกนและกนได หากรจกนำ

ไปประยกตใชใหเปนประโยชน เฉกเชนเดยวกบพระราชดำร ปาเปยก เพอปองกนไฟไหมปา นบ

เปนมรรควธททรงคดคนขนจากหลกการทงายแสนงายแตไดผลดยง

แนวพระราชดำรปาเปยก เปนทฤษฎการอนรกษฟนฟปาไมโดยใชความชมชนเปนหลก

สำคญในการชวยใหปาเขยวสดอยตลอดเวลา ไฟปาจงเกดไดยากและเปนกลยทธในการพฒนาปาไม

โดยใชทรพยากรนำเขามาชวยสรางแนวปองกนไฟเพอปองกนไฟไหมปาในระยะยาว ดงพระราช-

ดำรสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ความตอนหนงวา

“...ใชระบบทอสงนำมาหลอเลยงบรเวณปาไมเสอมโทรมในชวงทมสภาพแหงแลงใหเกด

ความชมชนตลอดเวลา จะทำหนาทอนรกษปาไมทางออม กลาวคอ ใชเปนแนวปองกนสกด

ไฟปาอยางมประสทธภาพ เนองจากมลกษณะเปน ปาเปยก...”

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงแนะนำใหศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจาก

พระราชดำรตางๆ ทำการศกษาทดลองจนประสบผลสำเรจเปนทนาพอใจ ดงตวอยางทม

การดำเนนการในศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชดำร

วนพฤหสบด ท ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๒๔ พธปดการสมมนาการเกษตรภาคเหนอ

ณ สำนกงานเกษตรภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม

“...เดยวนทกคนกคงเขาใจแลววา ปา ๓ อยาง นน คออะไร . แต ให เข าใจว า ป า ๓ อย าง น มประโยชน ๔ อยาง ไมใช ๓ อยาง. “ปา ๓ อยาง“ ทบอกวาเปนไมฟน เปนไมผล และไมสรางบานนน ความจรงไมฟนกบไมใชสอยกอนเดยวกน ไมสรางบานกบไมใชสอยกอนเดยวกน. แตเราแบงออกไปเปนไมทำฟน ไมสรางบานเรอน รวมทงไมทำศลปหตถกรรมแลวกไมผล...”

ในหลวงกบการอนรกษปา 19

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพยายามคดคน วธทจะเพมปรมาณของปาไมในประเทศไทย

ใหเพมขนอยางมนคงและถาวร โดยการใชวธการ ทเรยบงายและประหยด

การปลกปาโดยไมตองปลก

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงหวงใยในปญหาปรมาณปาไมทลดลงอยางตอเนอง

จงทรงพยายามคดคนวธทจะเพมปรมาณของปาไมในประเทศไทยใหเพมขนอยางมนคงและถาวร

โดยการใชวธการทเรยบงายและประหยด ตลอดจนเปนการสงเสรมระบบวงจรปาไมในลกษณะ

อนเปนธรรมชาตดงเดม ซงหนงในวธการนนกคอการปลกปาโดยไมตองปลก

การปลกปาโดยไมตองปลกเปนการอนรกษปาโดยอาศยระบบวงจรปาไมและการทดแทน

ตามธรรมชาตดวยการปรบสภาพแวดลอมใหเออตอการเจรญเตบโตของตนไม และควบคมไมให

มคนเขาไปตดไม หรอเหยยบยำตนไมเลกๆ เพอทวาเมอทงชวงระยะหนง พช ลกไม พรรณไมตางๆ

จะคอยๆ เจรญเตบโต และขยายพนธฟนตวขนได กลยทธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวน

นบเปนวธทแยบยล งาย และประหยดทสด แตกลบใหผลทมคณคาอยางมหาศาล ดงพระราชดำรส

ความตอนหนงวา

จากปญหาการบกรกทำลายพนทปาชายเลนอยางตอเนองและรนแรง ประกอบกบ

การทมนษยพยายามเปลยนสภาพปาชายเลนเปนนากง นาเกลอ และแหลงอตสาหกรรม ทำให

ปาชายเลนอยในสภาพเสอมโทรม และลดลงอยางทมอาจประมาณการได

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทราบถงปญหาดงกลาว จงไดพระราชทานพระราชดำร

แกรฐมนตรชวยวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ (นายโฆษต ปนเปยมรษฏ) ในพระราชพธ

“...ถาเลอกไดทเหมาะสมแลว กทงปานนไวตรงนน ไมตองไปทำอะไรเลย ปาจะ

เจรญเตบโตขนมา เปนปาสมบรณโดยไมตองไปปลกเลยสกตนเดยว...”

ทรงสงเสรมใหราษฎรเขามามสวนรวม ในการปลกปา จนกระทงสามารถจดตง เปนกลมอนรกษปาชวยกนดแลรกษาปา

แรกนาขวญหวานขาว บรเวณสวนจตรลดา พระราชวงดสต เมอวนท 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2534

สรปแนวพระราชดำรวา

การอนรกษและฟนฟระบบนเวศนของพนทชายฝงทะเลและอาวไทยทถกบกรกทำลาย ดวย

การปลกปาชายเลน ในลกษณะอาศยระบบนำขนนำลงในการเตบโต จะสามารถเปนแนวปองกน

ลมและปองกนการกดเซาะชายฝงทสำคญ อกทงไดใชเปนแหลงอาศยของสตวนำ ชวยสรางความ

สมดลใหธรรมชาตกลบคนสความอดมสมบรณดงเดม

ปาพร ถอเปนปาไมทบ ไมผลดใบประเภทหนง ซงเหลออยเพยงผนเดยวในภาคใตของ

ประเทศไทย เปนปาดงดบทมนำทวมขงทวบรเวณ

ครงหนง ประมาณป 2517 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจพระราชดำเนนแปร

พระราชฐานไปประทบแรม ณ พระตำหนกทกษณราชนเวศน ทรงรบทราบความเดอดรอนของ

“...ปาชายเลนมประโยชนตอระบบนเวศนของพนทชายฝงทะเลและอาวไทย แต

ปจจบนปาชายเลนของประเทศไทยเรากำลงถกบกรกและถกทำลายลงไปโดยผแสวงหา

ผลประโยชนสวนตน จงควรหาทางปองกน อนรกษ และขยายพนธเพมขน โดยเฉพาะ

ตนโกงกางเปนไมชายเลนทแปลกและขยายพนธคอนขางยาก เพราะตองอาศยระบบนำขน

นำลงในการเตบโตดวย จงขอใหสวนราชการทเกยวของ คอ กรมปาไม กรมประมง

กรมชลประทาน และกรมอทกศาสตร รวมกนหาพนททเหมาะสมในการทดลองขยายพนธ

โกงกางและปลกสรางปาชายเลนกนตอไป...”

การอนรกษและพฒนาปาพร

ในหลวงกบการอนรกษปา 21

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเลงเหนวา

ทกสรรพสงสามารถทจะเกอกลกนและกนได

หากรจกนำไปประยกตใชใหเปนประโยชน

ราษฎรทนนวามนำไหลบาลงมาทวมพร เขาไรนาเสยหาย จงไดพระราชทานพระราชดำรใหรวมมอ

กนระบายนำออกจากพรธรรมชาตทงหลาย เพอใหเกษตรกรไดรบประโยชนสงสด และในการ

ระบายนำออกจากพรครงนนเอง ทำใหทรงพบวามสภาพดนเปรยวเกดขน จงทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ ใหหนวยงานทเกยวของทำการศกษาเรองดงกลาวอยางจรงจง นำไปสการจดตงศนยวจย

และศกษาธรรมชาตปาพรสรนธรขน เพอใหประชาชนไดเขาไปศกษาคนควาเกยวกบธรรมชาตและ

สภาพแวดลอมของปาพรอยางครบถวนสมบรณ

ในคราวทพระองคเสดจพระราชดำเนนไปทอดพระเนตรโครงการพฒนาลมแมนำบางนรา

อนเนองมาจากพระราชดำร เมอวนท 11 ตลาคม 2535 พระองคไดพระราชทานพระราชดำร

เกยวกบการพฒนาปาพร ความตอนหนงวา

“...ควรกอสรางและปรบปรงระบบรบนำเปรยวทไหลออกจากพรใหไปลงระบบระบายนำ

ของโครงการมโนะ เพอระบายนำเปรยวทงหมดไปลงคลองปยทางดานทายประตระบายนำปย

รวมทงวางโครงการกอสรางระบบระบายนำเปรยวจากพรกาบแดงไปลงทะเล และสงเสรมการ

ปลกปาในบรเวณพรเพอรกษาพนทขอบไมใหถกทำลาย...”

จากแนวพระราชดำรตางๆ ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทสะทอนถงความหวงใย

ในเหลาพสกนกรและผนปาของเมองไทย ไดกอกำเนดโครงการอนรกษและฟนฟปาไมขนมากมาย

เสมอนกระจกเงาทสองใหเหนถงความจงรกภกดของปวงชนชาวไทยทสนองตอบพระเมตตา

อยางไมเสอมคลาย แตผนปายอมไมอาจอยรอดไดดวยด หากไรซงความผกพนและการทำนบำรง

อยางตอเนองของผทใหกำเนดทรพยในดนนน ตอเมอความรสกนเขาถงใจของผปลกปาเมอใด

แมนปลกตนไมเพยงหนงตน กยอมนบวาไดดำเนนรอยตามแนวพระราชดำรอยางสมบรณยงแลว

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 22

กอนจะมาเปน

23

การอนรกษและฟนฟปาคอหนงในพระราชดำรของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมตอแผนดนไทยนบตงแต

ตนรชกาลสบเนองจากการทไดเสดจพระราชดำเนนออก

เยยมเยยนราษฎรทวทกภมภาคภายหลงเสดจขนครองราชย

ได ไมนานและไดทอดพระเนตรเหนถงสภาพปาไมท

ทรดโทรมและถกทำลายในทตางๆมากมายจากการใช

ทรพยากรปาไมโดยไมมแผนการจดการทดซงไมเพยงสง

ผลกระทบตอการสญเสยเฉพาะปาไมแตยงกระทบถงระบบ

นเวศนทงในเรองความหลากหลายทางชวภาพและจำนวน

สตวปาทลดลงไปจนถงประชาชนทอาศยปาเปนททำกน

นอกจากนยงกอใหเกดความแปรปรวนทางดานภมอากาศ

ทำใหฝนไมตกตามฤดกาลเกดภยแลงและอทกภยสราง

ความเสยหายใหแกพสกนกรและเศรษฐกจของประเทศได

อยางมหาศาล

ซงหากจะวดจำนวนความสญเสยของพนทปาทเกด

ขนในรอบ100ปทผานมาเปนตวเลขแบบงายๆแลว

เทากบวาจากเดมทประเทศไทยเคยมพนทปาถง230ลานไร

หรอประมาณรอยละ72ของพนททงหมดแตไดถกนำมา

ใช ไปเปนจำนวนมากอนเปนผลพวงจากแผนพฒนา

เศรษฐกจแหงชาตและจากจำนวนประชากรทเพมมากขน

จนปจจบนเหลออยเพยงไมถงรอยละ20ซงความสำคญ

ของการสญเสยทเกดขนนไดเปนทตระหนกดในพระราช-

หฤทยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงไดทรงรเรม

หลากหลายโครงการในพระราชดำรเพอฟนฟและอนรกษ

ผนปาเพอรกษาไวซงสภาพแวดลอมและระบบนเวศนทงนำ

ดนและปาไม เพอใหพสกนกรของพระองค ไดมชวต

ความเปนอยทดในสภาพแวดลอมทอดมสมบรณและ

สามารถพงพาตนเองไดสบไป

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 24

พรรณไมถนเดยวและพรรณไมหายาก ควรคาแกการอนรกษเพอลกหลานไทย

พรรณไมทรวบรวมมาไวในหนงสอเลมนสวนใหญ

เปนพชหายาก (rare) และพชถนเดยว (endemic plant)

ซงบางครงกเรยกวาพชเฉพาะถนอนมความหมายถง พช

ชนดทพบขนแพรพนธตามธรรมชาตในบรเวณภมศาสตร

เขตใดเขตหนงของโลกทมแนวเขตคอนขางจำกด และ

เปนพนททมลกษณะจำกดทางระบบนเวศน เชน เปน

เกาะโดดเดยวกลางทะเลหรอมหาสมทร ยอดเขาและ

หนาผาภเขาหนปน แองพร ฯลฯ ถนทอยดงกลาวมสภาพ

จำกดของสงแวดลอมหรอมสภาพดนฟาอากาศเฉพาะแหลง

(microclimate) ซงพชถนเดยวของไทยหลายชนดพบขน

เฉพาะบนภเขาหนปนหรอดนทสลายมาจากหนปน และ

จากการประเมนจำนวนพชถนเดยวของไทยในเบองตน

พบวามนอยมากเมอเปรยบเทยบกนกบพชถนเดยวของ

ประเทศใกลเคยง ถงแมวาประเทศไทยมความหลากหลาย

ของชนดพนธพชอย ในลำดบสงกตาม เพราะทตงของ

ประเทศไทยอยตรงบรเวณรอยตอของเขตพฤกษภมศาสตร

ถง 3 ภมภาคดวยกน ไดแกภมภาคอนเดย-พมา (Indo-

Burmese) ภมภาคอนโดจน (Indo-Chinese) และภมภาค

มาเลเซย (Malaysian) แตจำนวนชนดพชถนเดยวของเรา

กลบคอนขางตำ เนองจากพนธพชสวนใหญกระจายพนธ

มาจากประเทศใกลเคยงของทงสามภมภาคนนเอง

สวนพชหายาก (rare) นน ไดแกพชทมจำนวนนอย

แตสวนใหญยงไมอยในสถานภาพใกลสญพนธ แตมความ

เสยงตอการเปนพชใกลสญพนธไดในอนาคต หากวาปจจย

ตางๆ ทเปนสาเหตททำใหจำนวนประชากรพชลดลงยงคง

ดำเนนอย พชถนเดยวสวนใหญของไทยจดวาเปนพช

หายาก ยกเวนเพยงไมกชนดทมขนกระจายพนธตาม

ธรรมชาตอยมากมาย ดงนนจงยงทวคาควรแกการรกษา

และฟนฟขยายจำนวนออกไปใหมมากยงขน เพอเปนสมบต

แกแผนดนและลกหลานไทยสบตอไป

กอนจะมาเปน ๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 25

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 26

ในแตละภาคของประเทศไทย ลวนแลวแตมสภาพภมอากาศ แหลงพนธกรรมของสตวปาใหญหลายชนด

และระบบนเวศนแตกตางกนไป ซงเปนตวกำหนดลกษณะของธรณ พรรณไมทเจรญเตบโตในแหลงนนๆ พรรณไม

หายากและไมถนเดยวททง 84 ชนดไดรบการคดสรรมานำเสนอในหนงสอเลมน มเขตการกระจายพนธตามลกษณะปา

จำแนกไดตามภาคดงตอไปน

ความพเศษของปาในภาคเหนออยตรงทมความ

สำคญในฐานะเปนตนนำลำธารซงอยบนภ เขาสง

มอากาศหนาวเยน หากเปนภเขาทมความสงตำกวา

ระดบ 1,000 ม. จะถกจดวาเปนปาดบชน ซงพรรณไม

ทขนในปาประเภทนไดแก กระเจาะ คำมอกหลวง จำป-

รชน เปนตน และหากอยบนภเขาทมความสงมากกวา

นนจะเรยกวาเปนปาดบเขา ซงพรรณไมทจะพบไดตาม

ปาลกษณะนรวมถง จำปชาง ชมพภคา กหลาบขาว-

เชยงดาว เปนตน

สงททำใหปาไมทางภาคใตมความโดดเดนไม

เหมอนท ไหน คอเปนคาบสมทรทยนออกไปในทะเล

และมปาบนภเขาและพนทราบลมสลบกนไป ดงนน

พชทสามารถพบไดในปาลกษณะนจะเปนพชทชอบ

ความชนสงและหากขนอยบนภเขาเตยๆ ใกลทะเลกจะ

เพมคณลกษณะทนลมทะเลไดดขนมาอกหนงอยาง เชน

ตนพดภเกต รกนา โมกเขา เปนตน ซงหลายๆ พรรณไม

เชน จำลา พรหมขาว เลงเกง กจดวาเปนพรรณไม

ภาคใตทเสยงตอการสญพนธอกดวย

ลกษณะปาไมในเมองไทย

ภาคเหนอ

ภาคใต

กอนจะมาเปน ๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 27

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ลกษณะผนปาของภาคอสานนบางแหงเปนภเขา

หนทรายทสงมากกวา 1,000 ม. เชน ภกระดง ภหลวง

บนยอดเขามอากาศหนาวเยนและมความชนสง จงม

สภาพเปนปาดบเขา ซงพบพรรณไมหายาก อาท

กวมแดง จำปศรเมองไทย จำปหน สวนภเขาหนทราย

ทมความสงตำลงมา จะมอากาศรอนจดและมความชนตำ

จ งมสภาพเปนปา เต งร ง จะพบพรรณไมจำพวก

กระมอบ หมกมอ หากมความชนมากขนกจะมสภาพ

เปนปาดบแลง ซงมพรรณไมจำพวก พะยง ฝาง มะปวน

ภาคตะวนออก ปาในภาคนมคณลกษณะเฉพาะตวตรงทเปน

ปาดบชนบนเขาทมความสงไมเกน 1,000 ม. และมปา

ชายเลนตามแนวชายฝงเปนหยอมๆ ซงพรรณไมทจะ

พบไดในแถบนคอ กะหนาย พงทะลาย พนจำ เปนตน

ภาคตะวนตกและภาคกลาง ภาคกลางนนมผนปาบนทราบลม และหากม

พรรณไม ใดท ข นบนภ เขาก จะมความส งไม เกน

100-200 ม. ปาบางแหงเปนพนทนำทวมขง ซงพรรณไม

ทชอบสภาพปาเชนนไดแก จำปสรนธร สวนชายแดน

ดานตะวนตกทตดฝงประเทศพมาจะเปนภเขาหนปน

ทสามารถพบพรรณไมจำพวก จนนำ โกงกางนำจด

กลาย และมหาพรหม เปนไมประจำถน

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 28

สถานการณการอนรกษปาไมไทยโดยรวม ณ ปจจบน ความจรงทเราตองยอมรบคอ ปาไมในเมองไทยของเราคอหนง

ในปาเขตรอนบนโลกใบนทระบบนเวศนถกคกคามมากทสด พนทปาของ

เราลดลงอยางรวดเรวจาก 53.3% เหลอเพยง 24% ในชวงเวลา 44 ป

และถงแมวารฐบาลไทยจะไดยกเลกการใหสมปทานการทำไมทงหมด

ตงแตป 2532 หลงเกดเหตการณอทกภยและภเขาถลมอนนาสลดใจท

จงหวดนครศรธรรมราชกตาม แตกเปนเพยงการชวยชะลอการลดลงของ

ปาไมในระยะสนๆ เทานน

วธกอบกผนปาของเราซงเหนไดอยางเปนรปธรรมในปจจบนคอ นอกจากจะตองพยายามปลกตนไมเพอเพม

พนทปาใหมากขนแลว ยงตองเรงจดหาขอมลเบองตนของพรรณพชพนเมองใหเสรจสมบรณทสดอกดวย เพราะจะ

ทำใหเราไดรบรถงลกษณะของพชและเขตการกระจายพนธในสภาพปาตางๆ รวมไปถงจำนวนประชากรและสถานะ

ของพช ไมวาจะเปนพชหายากหรอพชถนเดยว อนจะแปรมาเปนขอมลพนฐานในการจดการทรพยากรพชของ

ประเทศไทยดวยความเขาใจและถกตองมากยงขน ซงผลดจากความเขาใจทได จะเหนไดวาในปจจบนน เราไมเนน

ไปทการปลกไมเศรษฐกจเชงเดยวซงไมวาจะเปนพรรณไมพนเมอง เชน ไมสก ไมสน หรอพรรณไมตางประเทศ

เชน ยคาลปตส ทแมจะชวยเพมพนทสเขยวไดจรง แตหาไดมอบประโยชนในเชงการอนรกษความหลากหลาย

ทางชวภาพไดมากเทาทจำเปนไม เนองจากปาไมลกษณะนมความหลากหลายของชนดพรรณไมตำ ทำใหสตวทจะ

เขามาใชประโยชนในพนทมไดเพยงไมกชนด หนงสอเลมนจงมงใหขอมลเพอสรางแนวทางการเพมพนทปา

อยางมคณภาพ ทไมไดมงหวงเพอเพมพนททมตนไมปกคลม แตจะตองฟนฟระบบนเวศนทงระบบไปพรอมๆ กน

และทสำคญคอ ใหขอสงเกตในการคดเลอกพรรณไมทปลก ใหมความหลากหลายและสอดคลองกนกบ

ดนฟาอากาศในทองถนนนดวย

29

แนวความคดของการปลกปาดวยความเขาใจใน

ลกษณะของพรรณไมทองถนน ไดรบการพสจนแลววาได

ผลดจากตวอยางในโครงการฟนฟพนทปาบานแมสาใหม

ในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย จงหวดเชยงใหม ท ได

รวมมอกบหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม

ในการพลกฟนปาตนนำเหนอปาในหมบานจากพนทไรเกาทเคย

ทำการเกษตรใหกลบมาเปนปาสมบรณไดในเวลาเพยง 5-6 ป

ดวยการปลก “พรรณไมโครงสราง” ซงกคอพรรณไม

ทองถนของภาคเหนอ เพยง 20-30 ชนด ทไดรบการคดเลอก

แลวว า เปนพรรณไมประจำทองถน ซ งจะกอให เกด

คณลกษณะพเศษทจะทำใหเกดการฟนตวของปาไดเรวขน

เพราะจะสามารถเพาะและขยายพนธไดงาย เตบโตไดดและ

เรว จากวนทเรมปลกจนถงปจจบน แปลงฟนฟปาดงกลาวม

พรรณไมขยายขนมากกวา 90 ชนด พรอมๆ กบการ

กลบมาของความหลากหลายทางชวภาพตางๆ เชน นก

ทพบในพนทมมากถง 87 ชนด และมสตวปาจำพวกอเหน

หมปา ชะมดเขามาในพนทอกดวย

การอนรกษทรพยากรพชถนเดยวและพชหายาก

ของแตละทองถนอยางสอดคลองกบธรรมชาตของปาใน

พนทนนๆ จงมความจำเปนอยางยง เพอเกบรกษาพรรณไม

และพชทหายากและใกลจะสญพนธ แตอาจมศกยภาพใน

เชงเศรษฐกจในอนาคต และเกบรกษาประชากรพชทม

คณลกษณะพเศษสำหรบการปรบปรงพฒนาตอไปใน

อนาคต แตไมวาจะเพอเหตผลใดกตาม คณอนนตของผนปา

ยอมไมเคยเสอมสลาย มแตจะทวประโยชนและการปกปอง

ผคนใหอยอยางรมเยนเปนสขตามวนและเวลาทเพมขน

ดจเดยวกบนำพระทยแหงองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ท ไดรนรดใหความผาสกแกท งผนปาและราษฎรของ

พระองคมาอยางยาวนาน นบเปนพระมหากรณาธคณท

คนไทยผรบสนองพระราชดำรในการผดงรกษาปาไมทกคน

ตองจดจำและดำเนนรอยตามพระปณธานอนดงามนสบตอไป

ชวกาลนาน

อากาศหนาวเยนและไมดอกสสนงดงามแปลกตาในปา บนภสงทชมชน คอเอกลกษณของปาภาคเหนอ ของประเทศไทย และเปนถนกำเนดของพรรณไมหายาก หลากชนดทผลบานเมอใดกละลานตาเมอนน

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 32

กระเจาะ Millettia kangensis Craib ชออน ขะเจาะ ขะเจาะนำ

ทามกลางความหลากหลายของปาเบญจพรรณ

ทางภาคเหนอตอนบนของประเทศ ยงมพรรณไม

ชนดหนงทชอบขนอยบรเวณรมลำธาร ออกดอกสชมพ

อมมวงสดใสในชวงปลายฤดหนาว และสะพรงบานอวดชอ

ดอกอนงดงามละลานตาไปจนถงเดอนเมษายน นามวา

กระเจาะ ไมปาหายากตดอนดบตนๆ ชนดหนงของ

เมองไทย ซงในปจจบนไดรบการพฒนาใหเปลยนฐานะ

เปนไมประดบปลกตามรสอรตและสวนสาธารณะ

เนองจากเปนพรรณไมทมลำตนและทรงพมทสวยงาม

ไมแพไมประดบชนดอน

กระเจาะเปนพรรณไมทอยในวงศถว มการสำรวจ

พบครงแรกโดยหมอคาร นกพฤกษศาสตรชาวไอรช

ซงเขามาทำงานสำรวจพรรณไม ในเมองไทยสมย

รชกาลท 6 ทลำนำแมกลาง อำเภอจอมทอง จงหวด

เชยงใหม ทระดบความสง 300 ม. คำระบชนดของ

พรรณไมชนดน จ งต งขนตามสถานทท คนพบวา

kangensis อนหมายถง “พบทกาง” ซงออกเสยงเพยน

มาจากคำวา “กลาง” หรอลำนำแมกลางนนเอง

พรรณไมภาคเหนอ 33

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดกลางสง 15-18 ม. แตอาจ

สงไดถง 20 ม. เรอนยอดคอนขางกลมหรอทรง

กระบอก เปลอกสเทา เรยบ หรอแตกเปนสะเกดเลกๆ

กระพสขาวอมนำตาล แกนสนำตาลดำ

ใบ ใบออนและยอดออนมขนนมคลายไหม ใบ

ประกอบแบบขนนกปลายค เรยงสลบ ยาว 20-30 ซม.

ใบยอย 7-9 ใบ ใบแกมขนทงสองดาน ชอดอกแยกแขนง

ดอก ออกดอกเปนชอ สชมพอมมวง ยาว 2-2.5

ซม. กลบดอกดานนอกมขนยาวเปนมน

ผล เปนฝกแบน กวาง 1.5 ซม. ยาว 5-6 ซม.

เมลด แบน กลมมน สนำตาลเขม กวางและยาว

1-1.2 ซม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด ควรสงเสรมใหม

การนำไปปลกรมลำธารแตละพนทในภาคเหนอ เพอ

เปนการอนรกษและใชประโยชน

ดวยวสยทกำเนดอยรมแมนำลำธาร ชาวบานจง

เรยกพรรณไมชนดนอกช อหน งว า “ขะเจาะนำ”

กระเจาะเปนพรรณไมทเจรญเตบโตไดคอนขางรวดเรว

เพราะอาศยอย ในบรเวณทชนแฉะ และความชนสง

เวลาทกระเจาะผลดอกและตดฝก ฝกแกจะแตกออก

แลวทงเมลดรวงลงสลำธาร ปลอยใหสายนำพดพา

เมลดไปขนอยตามรมลำธารทอยตำลงมา กลายเปนพช

ทสรางสสนอนสวยงามไดตลอดลำนำ

ดานประโยชนของกระเจาะ ชาวบานทองอาศยอย

กบปา รจกนำเปลอกของกระเจาะมาใชยอมผากนเปน

เวลานานแลว เปลอกของกระเจาะยงมสรรพคณเปน

สมนไพร นำมาเขายาแกซางตามตำรบยาพนบาน

อกดวย ในปจจบนไดมการสงเสรมใหปลกกระเจาะเปน

ไมประดบในหลายพนท และเชอกนวา ในอกไมชา ไมปา

เมองเหนอทเคยซอนตวอยตามขนเขาอยางกระเจาะน

จะอวดโฉมใหคนไทยไดเหนกนอยางแพรหลาย

ออกดอกเปนชอ สชมพอมมวง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 34

กาสะลองคำ Radermachera ignea (Kurz) Steenis ชออน กาก สำเภาหลามตน จางจด สะเภา ออยชาง ปบทอง

กาสะลองคำ หรอปบทอง เปนพรรณไมพระราชทาน

เพอปลกเปนไมมงคลของจงหวดเชยงราย และเปน

พรรณไมประจำมหาวทยาลยสองแหง คอ มหาวทยาลย

ร า ชภ ฏ เ ช ย ง ร าย เ ร ย ก ว า ก าสะลองค ำ และ

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ซงเรยกอกชอหนง คอ

ปบทอง

กาสะลองคำ เปนพรรณไมในวงศ Bignoniaceae

ขนตามธรรมชาตบนเทอกเขาหนปนทคอนขางชนทาง

ภาคเหนอ สวนในตางประเทศ พบตงแตพมาตอนใต

เรอยไปถงเกาะไหหลำในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

ลกษณะเดนอยางหน งของกาสะลองคำ คอเปน

พรรณไมเบกนำเพอเพมความชมชนใหแกพนท จง

สามารถปลกไดในพนททคอนขางแหงแลงหรอพนท

ซงปลกพรรณไมอนๆ ไมคอยเจรญเตบโต เมอตน

กาสะลองคำเจรญเตบโตไดประมาณ 1-2 ป กไมมความ

จำเปนทจะตองรดนำเพมเตม อาศยเพยงนำตาม

ธรรมชาตกเพยงพอในการเจรญเตบโต ปจจบนจงมคน

ใหความสนใจนำมาปลกขยายพนธมากขน โดยสามารถ

ปลกเปนไมประดบตามอาคารบานเรอน สถานท

ราชการ รมถนน รมสระนำ และเปนไมสมนไพรไวใช

ในชวตประจำวนของผคนในชนบท

พรรณไมภาคเหนอ 35

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ผลดใบ

สง 6-20 ม. เรอนยอดรปไขแคบโปรง ลำตนเปลาตรง

ตามลำตนและกงกานจะมชองหายใจกระจายอย

เปลอกตนเรยบสเทา เรอนยอดทบแผกวางเปนพมกลม

ใบ ประกอบแบบขนนก 2 ชน ออกตรงขามกน

ใบยอย 2-5 ค แผนใบรปรแกมรปใบหอกถงรปไขแกม

รปใบหอก หรอขอบขนานแกมรปใบหอก กวาง 2-5

ซม. ยาว 5-12 ซม. ปลายแหลมเปนตง โคนใบสอบ

แหลม ขอบใบเรยบ

ดอก สเหลองอมสม หรอสสม ออกดอกเปนชอ

ตามกงและลำตน ชอละ 5-10 ดอก ทยอยบาน โคน

กลบดอกเชอมกนเปนหลอด ยาว 4-7 ซม. ปลายเปน

แฉกสนๆ 5 แฉก

ผล เปนฝก ยาว 26-40 ซม. ไมมขนปกคลม

เมอแกจะแตกเปน 2 ซก และบดงอ ภายในฝกมเมลด

ขนาด 2-13 มม.

เมลด แบน มปกเปนเยอบางๆ สขาว

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด ตอนกง และปกชำกง

การใชประโยชนดานสมนไพรจากตนกาสะลองคำ

สามารถนำไปเปนสมนไพรไดตงแตสวนลำตน โดย

นำไปผสมกบสมนไพรอนๆ ฝนนำกนแกซาง เปลอกตน

ยงสามารถตมนำดมแกทองเสย ใบตำคนนำทาหรอ

พอกใชรกษาแผลสด แผลถลอก และหามเลอดไดด

ใครทอยากชนชมความงามของดอกกาสะลองคำ

สามารถหาชมไดตามปาเขาหนปนในภาคเหนอชวงเดอน

มกราคมถงเมษายน จะทยอยเหนความงามในแตละ

ชวงตงแตผลดใบ แลวผลดอกตามมา สวนผตองการ

เหนกาสะลองคำปลกเปนแถวเปนแนว เปนระเบยบ

สวยงาม ออกดอกสเหลองสมพรเตมตน กระจายเตม

ทวพนทกจะตองเขาไปเยอนมหาวทยาลยราชภฏ

เชยงราย ในจงหวดเชยงราย หรอมหาวทยาลย

เทคโนโลยสรนาร ในจงหวดนครราชสมาในชวงท

กาสะลองคำบาน สวนผทตองการปลกไวชนชมเปนการ

สวนตว กสามารถปลกใหเจรญเตบโตสวยงามไดไม

ยากนก ซงมเทคนคพเศษเปนเคลดลบกคอ จะตองปลก

กลางแจงใหมระยะหางจากตนไมอนอยางนอย 5 ม.

จะตองปกหลกผกยดใหลำตนตงตรง และคอยตดแตง

กงใหแตกออกรอบลำตนในลกษณะมสมดล มฉะนนตน

กาสะลองคำจะมกงยาวมากแลวฉกหก หรอมลำตน

เอยงแลวลมไมสวยงาม

ดอกสเหลองอมสม หรอสสม ออกดอกเปนชอตามกงและลำตน

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 36

กหลาบขาวเชยงดาว Rhododendron ludwigianum Hoss. ชออน คำขาว

ธรรมชาตนนชางเสกสรรปนแตง และกอกำเนด

ความงามอนนาอศจรรยอยเสมอ ใครเลยจะคดวาบน

ยอดเขาหนปนทแหงแลงและแทบจะหาชนดนไมไดเลย

อยางยอดดอยเชยงดาว ในจงหวดเชยงใหม กลบเปน

แหลงกำเนดของกหลาบปาทงดงามทสดชนดหนง ท

ชาวดอยเรยกขานกนวา คำขาว หรอ กหลาบขาว

เชยงดาว ซงเปนกหลาบปาชนดทหายากทสดและมดอก

ขนาดใหญทสดของไทย

กหลาบขาวเชยงดาวนบ เปนกหลาบป าท ม

คณสมบตทรหดอดทน ดวยถอกำเนดบนยอดเขาหนปน

ทแหงแลงบนทโลงตามหนาผาหรอตามซอกหนทมชน

อนทรยวตถทบถม อกทงยงตองทนตอความรอนแรง

ของแสงอาทตยและกระแสลมทผนผวนอยทกเมอ

เชอวน กระนนกตาม ธรรมชาตก ไดสรรคสรางให

กหลาบขาวเชยงดาวเปนดอกไมทสวยงามราวกบ

ดอกไมแหงสรวงสวรรค ซงถอกำเนดอยบนยอดเขา

ทสง “เพยงดาว” แตงแตมความสดชนมชวตชวา

ใหแกขนเขา รอการมาเยอนของผเดนทาง

ก หลาบขาว เช ย งดาว เป นพรรณไม ในวงศ

Ericaceae ในสกลกหลาบปา (Rhododendron) เชน

เดยวกบกหลาบพนป มลกษณะเปนไมพมไมผลดใบ

ลำตนแตกกงมาก กหลาบขาวเชยงดาวจดเปนพช

ถนเดยวของไทย พบเฉพาะทเขาหนปนดอยเชยงดาว

ทระดบความสง 1,800-2,190 ม. ปจจบนอยในสภาพ

ใกลสญพนธจงควรชวยกนอนรกษ ไว ในถนกำเนดเดม

เกสรสเหลอง

กลบดอก 5 กลบ คอนขางกลม

พรรณไมภาคเหนอ 37

ใบ เปนใบเดยว เรยงเวยนเปนกลมตามปลายกง

รปรแกมรปไขกลบ ยาว 3-8 ซม. ปลายใบแหลมหรอ

มนเปนตงสน ดานบนใบสเขยวเขมเปนมน ดานลาง

มเกลดสนำตาล

ดอก ออกเปนชอตามปลายกงชอละ 2-3 ดอก

ดอกตมสขาวอมชมพ เมอบานมกลบดอก 5 กลบ คอน

ขางกลม มขนาดเสนผาศนยกลาง 8-13 ซม. ออกดอก

ระหวางเดอนมนาคมถงพฤษภาคม

ผล แบบผลแหงแตก รปทรงกระบอกยาว 2-3

ซม. ผวแหงแขง เปนตมขรขระ มเกลดปกคลม แกจด

แตกเปน 5-6 เสยง

เมลด ขนาดเลก มจำนวนมาก รปรางแบน มปก

บางใสลอมรอบ

การขยายพนธ ขยายพนธตามธรรมชาตโดยการงอกจากเมลด

ดวยการประชาสมพนธ ใหเปนพรรณไมสงเสรมการ

ทองเทยวรวมทงตองชวยกนปกปกรกษา ดวยการปองกน

ไฟไหม ปองกนการบกรกทำลาย และปองกนการ

ชะลางจากนำฝน รวมทงชวยกนขยายพนธใหมจำนวน

ตนเพมมากขนบนพนทระดบสงอนๆ ของดอยเชยงดาว

ดวยการเกบผลแก แลวนำเมลดไปโรยในพนทเหมาะสม

เพอใหเมลดงอกตามธรรมชาต กลายเปนกหลาบแสนสวย

แหงดอยเชยงดาว

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมพม หรอไมพมองอาศย สง 1.5-3 ม.

ตามลำตนและกงคดงอ แตกกงขนาดเลกจำนวนมาก

ทรงพมกลมแนนและเตย

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 38

กหลาบพนป เปนพรรณไมในวงศ Ericaceae

ซงไมเกยวของกบกหลาบทเรารจกกนซงอย ในวงศ

Rosaceae กหลาบพนปเปนพรรณไมในสกลกหลาบปา

Rhododendron ซงหากมองดเผนๆ คลายพมกหลาบ

คนจงนยมเรยกกนวากหลาบปา คำวา Rhododendron

มาจากภาษากรก คอ rhodo ซงแปลวากหลาบ และ

dendron ซงแปลวา ตนไม สวนทเรยกกหลาบปาชนดน

วากหลาบพนปนนเปนเพราะลำตนมมอสปกคลมจนด

คลายมอายเปนพนป

กหลาบพนป Rhododendron arboreum Sm. subsp. delavayi (Franch.) Chamb. ชออน คำแดง

ในชวงฤดหนาว บรรดากหลาบปาทแฝงพมอยตาม

ยอดดอยสงทางภาคเหนอ จะพากนแยมกลบบานเพอ

เผยใหเหนความงดงามทธรรมชาตสรางสรรคไวอยาง

นาอศจรรย โดยเฉพาะกหลาบปาสแดงสดทชาวดอย

เรยกขานวา “กหลาบพนป” จะพรอมใจกนออกดอกสแดง

เจดจาสวยงามเพมสสนใหแกพงไพร ดงดดนกทองเทยว

ผหลงใหลธรรมชาตใหดนดนเดนทางมาเยยมชม

แมจะตองบกปาฝาดงขนมาจนถงยอดดอย

พรรณไมภาคเหนอ 39

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลก สง 1-3 ม. เปลอกตน

สนำตาลอมแดงเขม หลดออกเปนแผนได

ใบ เปนใบเดยวเรยงสลบ รปขอบขนานหรอ

รปใบหอก ยาว 7-15.5 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบเรยว

สอบหรอมน แผนใบดานลางมเกลดขยและขนสขาวเทา

อมสนำตาลเหลอง หนาแนน

ดอก สแดงออกเปนชอแนนเปนกระจกตาม

ปลายกง ม 10-20 ดอก กลบเลยงและกลบดอก

มจำนวนอยางละ 5 กลบ กลบดอกตดเปนหลอดคลาย

รประฆง ปลายแยกเปนแฉกเกอบกลม

ผล แบบแคปซล รปทรงกระบอก ยาว 1.5-3 ซม.

เมลด ขนาดเลกจำนวนมาก มปกบางใสลอมรอบ

การขยายพนธ

ขยายพนธโดยการเพาะเมลด ควรสงเสรมให

ปลกในพนทอนรกษในระดบสง ตามอทยานแหงชาต

เขตรกษาพนธสตวปา หนวยพฒนาตนนำ เนองจากเปน

พรรณไมทตองการอากาศหนาวเยน

กหลาบพนปเปนไมตนขนาดเลกทมลำตนและกงกาน

คดงอเพราะอทธพลของแรงลม เนองจากพรรณไมชนดน

ขนอยบนพนทชมชน สนเขา หรอหนาผา ทระดบความ

สง 1,600-2,500 ม. ในปาดบเขาทางภาคเหนอ เชน

อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม และ

อทยานแหงชาตขนแจ จงหวดเชยงราย ในตางประเทศ

พบไดทเนปาล ภฏาน พมา และจนในมณฑลยนนาน

และกยโจว

กหลาบพนปถอเปนราชนแหงเทอกเขาหมาลย

ชาวเนปาลยกยองใหดอกไมชนดนเปนดอกไมประจำ

ชาต ซงผกพนอยกบวถชวตของชาวหมาลยมาอยางชานาน

ชาวเนปาลนยมนำไมชนดนมาทำเชอฟนสำหรบหงตม

อาหารและสรางความอบอนภายในทพกอาศย

สำหรบบานเรา กหลาบพนปถอเปนพรรณไมหายาก

ทมการใชประโยชนคอนขางนอย จงควรสงเสรมใหม

การปลกอยางกวางขวางในพนทอนรกษระดบสงตาม

อทยานแหงชาตตางๆ เพอใหเปนแหลงทองเทยวท

สำคญประจำภมภาค

ดอกออกเปนชอแนน เปนกระจกตามปลายกง

ม 10-20 ดอก

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 40

ขมนตน Mahonia duclouxiana Gagnep. ชอพอง Mahonia siamensis Takeda ex Craib ชออน –

ในแงพรรณไมสมนไพรทมการใชกนอยางกวางขวางมา

ตงแตครงอดต อกทงยงปรากฏอยในภาพถายฝพระหตถ

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทชอ “เทพธดาขมนตน”

ซงเปนภาพทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยาม-

บรมราชกมาร ทรงแยมพระสรวลอยทามกลางดอก

ขมนตนทชชอเหลองอรามอยางพระเกษมสำราญ

ขมนตนเปนพรรณไมทแตกแตก งยาวหรอท

เรยกวากงกระโดง จงมองเหนเปนพมโปรง ตามลำตน

มเปลอกแตกเปนรองลก อนบงบอกไดวาเปนพช

พนเมองททนแลงทนลมหนาวไดอยางทรหด สวนใบ

มลกษณะหนาและแขง ปลายใบมหนามแหลม ซงแสดง

ถงการปรบตวใหอยรอดไดในภมประเทศและสภาพ

อากาศททารณ และเพอปกปองตนเองจากสตวปาพวก

กระตาย รวมทงสตวเลยงจำพวกแพะและววของชาวไทย

ภเขาไมใหมากดกนหรอทำลายตนใหเสยหาย

ขมนตนเปนพรรณไมทออกดอกสเหลองสดใส

ดอกอนบอบบางทยอยบานทงชอ แตเพยงแควนเดยวก

รวงโรย สงกลนหอมออนๆ ในเวลากลางวน และหอมแรง

ในชวงพลบคำ ในฤดหนาวทอากาศเยนสดชน ขมนตน

จะชชอไสวหยอกลอลมหนาวทพดผานมาในชวงเดอน

มกราคมไปจนถงเดอนมนาคม

กอนหนาน ขมนตน เปนพรรณไมท ไดรบการ

กลาวขวญในฐานะทเปนพรรณไมถนเดยวของไทย ดงท

ไดเคยมการตงชอระบชนดของพรรณไมนวา siamensis

อนเปนการบงบอกถงแหลงทมาของขมนตนวาเปน

พรรณไมทมการคนพบเปนครงแรกในประเทศไทย

กระนนกด ขมนตนกยงนบเปนพรรณไมทมคณคาของ

ไทย ไมวาในแงของการเปนพรรณไมดอกหอมท ได

รบความนยมปลกเปนไมประดบในพนทระดบสง หรอ

ใบยอยรปขอบขนานแกมรปไข หรอรปใบหอก

พรรณไมภาคเหนอ 41

ดอก สเหลอง กลบเลยงยาว 3-8 มม. กลบดอก

บางสเหลองรปรหรอรปขอบขนาน ยาว 6-7 มม. ทโคน

กลบมตอมชดเจน ปลายมนหยกเวา

ผล เปนผลกลม มเนอหลายเมลด สกสมวงเขม

เสนผาศนยกลาง 5-8 มม. มนวลฉาบอย

เมลด สขาวหมน กลมขนาด 3 มม. ม 1 เมลด

การขยายพนธ ควรทำการอนรกษขมนตนดวยการรวมมอกนปกปก

รกษาตนทมอยในถนกำเนดตามธรรมชาตใหเจรญเตบโต

เปนตนแมพนธ ออกดอกและตดผล สามารถขยายพนธ

ตามธรรมชาตไดเปนอยางด และควรทำการขยายพนธ

โดยการเพาะเมลด เกบผลแกนำเมลดมาเพาะแลว

สงเสรมใหปลกในแหลงทองเทยว แหลงพกผอน

สำนกงานและเขตอนรกษในพนทระดบสงทมอากาศ

หนาวเยน นอกพนทถนกำเนดเดม จงนบเปนการ

อนรกษขมนตนไดโดยสมบรณ ทงในพนทถนกำเนดเดม

และในแหลงใหมทมสภาพอากาศคลายคลงกน

ขมนตนเปนพรรณไมอยในวงศ Berberidaceae

มเขตการกระจายพนธตงแตอนเดย จนตอนใต และ

พมา ในไทยพบทางภาคเหนอทดอยสเทพ และดอย

เชยงดาว จงหวดเชยงใหม ขนในปาดบเขา หรอตามท

โลงบนเขาหนปน ระดบความสง 1,000-2,200 ม.

ในตางประเทศพบในระดบความสงจนถง 2,800 ม.

พรรณไมชนดนมสรรพคณเปนสมนไพร เปลอกรากใช

แกไขอดำอแดง แกทองเสย ตาเจบ และชวยใหเจรญ

อาหาร

ลกษณะพรรณไม

ตน เปนไมพม สงไดถง 4 ม. แตกกงเปนลำยาว

เปลอกแตกเปนรองลก

ใบ ประกอบแบบขนนกปลายค ยาว 20-70 ซม.

ใบยอยม 4-9 ค เปนรปขอบขนานแกมรปไขหรอ

รปใบหอก ยาว 4-15 ซม. ปลายใบแหลมหรอเรยวยาว

โคนใบกลม เบยว ขอบใบจกซฟนหางๆ ไมมกานใบยอย

ชอดอกม 4-15 ชอ ยาว 8-30 ซม.

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 42

คำมอกหลวง Gardenia sootepensis Hutch. ชออน ไขเนา คำมอกชาง ยางมอกใหญ

คณสมบตทโดดเดนอกประการหนงของคำมอก-

หลวงคอ มการนำมาใชเปนไมประดบไดอยางสวยงาม

ตนทปลกอยกลางแจง หางจากตนไมอนๆ จะมทรงพมท

กลมแนน และออกดอกเหลองอรามไดเตมทรงพม จง

ไดรบความนยมนำมาปลกตามสนามกอลฟ หรอตาม

สวนทมพนทกวางขวาง ในปจจบน มการคดเลอกพนธ

ทมตนเตย ดอกใหญ สเขมสดใส ออกดอกตลอดปและ

มกลนหอมแรง แลวขยายพนธโดยการตอน ทาบกงหรอ

พรรณไมในสกลพด หรอ Gardenia เปนพช

สมนไพรทมความสำคญในแพทยแผนจนมานานกวา

พนปแลว สำหรบประเทศไทยมพรรณไมในสกลนอย

ไมถง 10 ชนด แตละชนดลวนมสรรพคณในทางยาและ

ใชเปนสมนไพรพนบานมาชานานเชนกน หนงในนนคอ

คำมอกหลวง ไมตนขนาดเลกทพบมากทางภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนออก ตามปา

เตงรง หรอปาผลดใบทระดบความสง 200-800 ม.

ตำรบยาพนบานลานนานำเมลดเคยวกบนำผสมเปน

ยาสระผมฆาเหา ปจจบนนกวจยกำลงศกษาเรองความ

เปนพษตอเซลลมะเรงปากมดลก ซ งคาดวาจะม

ประโยชนตอการบำบดมะเรงชนดนในอนาคต

พรรณไมภาคเหนอ 43

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมผลดใบ สง 7-15 ม. เรอนยอดกลม

โปรง หรอแผกวาง ลำตนบดงอ เปลอกตนสครมออน

หรอเทา คอนขางเรยบหลดออกเปนแผนบางๆ

ใบ เปนใบเดยว เรยงตรงขาม รปรแกมรปขอบ

ขนาน กวาง 4-15 ซม. ยาว 9-28 ซม. ใบออนสชมพ

ออนมขนสเงน ใบแกดานบนเขยวเขมเปนมน ดานขาง

มขนละเอยด ผวใบสากคาย

ดอก เปนดอกขนาดใหญสขาว แลวเปลยนเปน

สเหลองทอง ออกทซอกใบ โคนกลบดอกเชอมเปน

หลอดยาว ปลายแยกเปน 5 กลบ มกลนหอม เสนผา-

ศนยกลางของดอก 5.5-7 ซม. ออกดอกราวเดอน

กมภาพนธถงเมษายน

ผล สเขยวสด รปไขมตงทปลาย มขนาดกวาง

1.8-2.5 ซม. ยาว 2.2-4 ซม.

เมลด มขนาดเลกจำนวนมาก

การขยายพนธ มการนำผลแกมาเพาะเมลดใหงอกเปนตนกลา

สามารถนำไปปลกในพนทตางๆ ไดทวประเทศ ตนกลา

แขงแรง มระบบรากแกวจงทนทานตอความแหงแลง

ไดด ไดรบความนยมปลกกนอยางกวางขวาง เนองจากม

ดอกสวยงามและมกลนหอม เทากบเปนการชวยกน

อนรกษคำมอกหลวงไดเปนอยางด

เสยบกง ทำใหตนขนาดเลกออกดอกได จงไดรบความ

นยมปลกเปนไมดอกกระถางและไมประดบตามบาน

กนมากขน นอกจากน นกวจยยงไดนำดอกคำมอกหลวง

มาสกดเปนนำมนหอมระเหยเพอใชประโยชนในทาง

สคนธบำบดอกดวย

คำมอกหลวงเปนพรรณไมทไดรบการสำรวจพบ

ครงแรกโดยหมอคาร นกพฤกษศาสตรชาวไอรช

บนดอยสเทพทระดบความสง 750 ม. คำระบชนด

sootepensis ของพรรณไมชนดนจงตงตามสถานท

ทคนพบครงแรก และมรายงานการตงชอในป 2454

คำมอกหลวงเปนภาษาคำเมอง แปลวาดอกไมสเหลอง

ดอกใหญ (คำ แปลวา สเหลอง มอก แปลวา ดอกไม

หลวง แปลวา ใหญ) แตมคำเรยกขานตามภาษาพนเมอง

ในแตละทองถนแตกตางกนไป เชน นครพนมเรยกวา

ไขเนา นครราชสมาเรยกวายางมอกใหญ เปนตน

ผลสเขยวสด รปไขมตงทปลาย

44 ๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง

งวปา Bombax ceiba L. ชออน งวบาน งวแดง งวปงแดง

ง ว ป า เ ป น ไ ม ต น ข นา ด ใ หญ อ ย ใ น ว ง ศ

Bombacaceae มกพบในปาเตงรง และปาเบญจพรรณ-

แลง เปนพรรณไมทชอบแสงแดดจด และขนไดดในดน

รวนปนทราย เนอไมออนจงเจรญเตบโตไดอยางรวดเรว

ลำตนตรง โคนลำตนใหญ และมพพอน มกแตกกงรอบ

ลำตนเปนชวงๆ คลายฉตร เปนลกษณะเดนทเหนได

ชดเจนเมอขนอยรวมกบพรรณไมอนในปาเบญจพรรณ

แลง ถงแมวาจะอยในชวงผลดใบทมแตกงกานกตาม

โดยเฉพาะอยางยงในชวงทออกดอกแลว จะสะดดตา

โดดเดนกวาพรรณไมอน จงเรมมการปลกเปนไม

ประดบรมทางหลวงบางสาย เชน ในภาคเหนอตอนลาง

ชวงเดอนธนวาคมถงมกราคม เปนชวงเวลา

ทดอกงวเรมผลกลบสสมแดงคอยๆ บานออกมาเตมชอ

กระจกอยตามปลายกง เมอตดกบสฟาใสของทองฟา

ในหนาหนาว จงกลายเปนภาพความประทบใจทบรรดา

นกทองเทยวหรอผทไปชนชมพรรณไมอดทจะถายภาพ

เกบไวเปนทระลกไมได หรอแมกระทงชวงทดอกงว

รวงหลนเรยงรายบนพนดน กเปนภาพความสวยงาม

ทนาจดจำ หลงจากนนงวปาจะตดผล เปนผลกลมร

คลายฝกนน ภายในมเมลดสดำหมดวยปยฝายสขาว

พอผลแกแลวฝกจะแตก ปลดปลอยใหเมลดปลวลอยไป

ตามลม ไปงอกในทหางจากตนแม

45พรรณไมภาคเหนอ

ลกษณะพรรณไม ตน ไมตนขนาดใหญ ผลดใบ สง 20-30 ม.

ลำตนและกงมหนามแหลม ลำตนตรง และแตกกงกาน

ในแนวตงฉากกบลำตน เรอนยอดแผกวาง

ใบ เปนใบประกอบแบบนวมอ มใบยอย 5-7 ใบ

กวาง 4-6 ซม. ยาว 15-30 ซม. ปลายใบแหลม ขอบ

ใบเรยบ โคนใบสอบ กานใบยาว ใบออนสเขยว ใบแก

สเขยวเขมเปลยนเปนสเหลองกอนหลดรวง

ดอก ออกเปนชอเดยว หรอเปนกระจกตามปลาย

กง 3-5 ดอก ไมมกานดอก กลบรองกลบดอกรปถวย

สเขยว กลบดอก 5 กลบ สวนใหญสแดง สสม แต

สเหลองจะมนอยมาก กลบรปขอบขนาน แตละกลบยาว

5-8 ซม. เมอบานเตมทปลายกลบจะแผออกและมวน

กลบ มเกสรเพศผจำนวนมาก

ผล รปร ผลออนสเขยว ผลแกสนำตาลเทา เมอ

แกจดแตกออกเปนแฉก

เมลด สดำ หมดวยปยฝายสขาวจำนวนมาก

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด และปกชำกง

งวปาเปนอกหนงพรรณไมทมคณประโยชน

มหาศาล ชาวบานมกเกบดอกงวแลวเอาเกสรตวผทม

ลกษณะเปนเสนใสเหนยวๆ นำมารอยเปนพวงหรอวาง

ใสกระดงไมไผเพอความสะดวกในการตากเกบไวกน

ตลอดป โดยลกษณะการนำไปใชประโยชน มทงนำไปทำ

อาหาร ดวยการนำดอกงวไปใสในแกงแคและนำเงยว

รบประทานรวมกบขนมจน หรอถาเปนดอกสด ก

สามารถนำมาตมจมนำพรกกนได

ในตำรบยาจน มการใชดอกในสภาพดอกแหง

โดยตากแดดหรออบ จะมรสหวาน จด เยน สามารถนำ

ไป ใช ในทางยามสรรพคณลดไข ขบไลความชน

ถอนพษ และใชในกรณเปนบด โรคกระเพาะอกเสบ

ลำไสอกเสบ ปอดรอน และไอ เกสรดอกงวยงม

สรรพคณลดความรอนในรางกาย ดงนนหากนำมาปรง

เปนอาหารตามฤดกาลในชวงทเรมออกดอกหรอชวงท

เรมเขาสฤดรอน ยอมเปนสมนไพรชนดทเหมาะสำหรบ

ปรบธาตในรางกาย ปจจบนจงควรเรงทำการขยายพนธ

งวปาใหมการปลกแพรหลายมากขน เพอใหสามารถ

นำมาวเคราะหถงคณคาและการนำไปใชประโยชนใน

ทางสมนไพรตอไป

ดอกออกเปนชอเดยว หรอเปนกระจกตามปลายกง 3-5 ดอก ไมมกานดอก

กลบรองกลบดอกรปถวย สเขยว กลบดอก 5 กลบ

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 46

จำปาขาว Magnolia champaca X baillonii ชออน -

จำปาขาวเปนตนไมทมประวตยาวนานสบยอนกลบ

ไปไดถงอาณาจกรสโขทย กลาวกนวา จำปาขาวตน

ดงเดมซงมอายเกาแกถงกวา 700 ป ปจจบนยงคงยนตน

ตระหงานอยทวดกลางศรพทธาราม อำเภอนครไทย

จงหวดพษณโลก ชาวนครไทยเชอกนวา จำปาขาวตนน

เปนตนทปลกโดยพอขนบางกลางทาว เจาเมองบางยาง

ซงปลกไวเมอครงกอนยกไพรพลไปตเมองสโขทยซงอย

ภายใตการปกครองของขอมไดสำเรจ แลวสถาปนา

ตนเองเปน “พอขนศรอนทราทตย” ปฐมกษตรยราชวงศ

พระรวงแหงอาณาจกรสโขทย โดยตงสตยาธษฐานวา

ถาตเมองสโขทยไดสำเรจ กขอใหตนจำปาขาวไมตาย

และออกดอกเปนสขาว จากคำอธษฐานนน จำปาขาว

ตนนจงถอเปนไมคบานคเมองของอำเภอนครไทย (เมอง

บางยางในอดต)

ทกวนนหากใครมโอกาสไดไปเทยวชมวดกลาง-

ศรพทธาราม จะพบจำปาขาวตนนทดานหลงอนสาวรย

พอขนศรอนทราทตย แมจะผานกาลเวลามาเนนนาน

หลายศตวรรษ หากจำปาขาวตนนกยงคงยนหยดอยอยาง

มนคง สงางาม ลำตนขนาดใหญวดเสนผาศนยกลาง

ทโคนตนไดถง 1.5 ม. สงประมาณ 10 ม. เมอถงเวลา

ออกดอก จำปาขาวจะสงกลนหอมฟงไปทว สรางความ

ประทบใจใหแกผทพบเหนเปนอยางมาก

ดอกจำปาทคนสวนใหญรจกมกมสเหลองสม อยาง

ทเราเรยกกนวาสจำปา หากแตกมจำปาชนดหนงทดอกม

สขาวนวลแตกตางจากจำปาทวไป เรยกวา จำปาขาว

ซงเปนพรรณไมทเกดจากการผสมพนธตามธรรมชาต

มลกษณะทอยกงกลางระหวางจำปาและจำปปา ไมวาจะ

เปนสของดอกทมสขาวนวล หรอลกษณะของผลทเปน

รปทรงกระบอกเรยวยาว มเปลอกผลเชอมตดกนเปนตมๆ

ซงเกดจากการผสมกนระหวางผลยอยรปทรงกลม

ขนาดเลกของจำปา และผลรปทรงกระบอกเรยวยาว

ของจำปปา

พรรณไมภาคเหนอ 47

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลก สง 8-10 ม. แตมโคน

ลำตนใหญไดถง 1.5 ม. ลำตนเปลาตรง แตกกงจำนวน

มากทยอด ยอดทรงพมโปรงเปนรปกรวยควำ ใบ ยอดออน

และใบออนมขน

ใบ เปนใบเดยว ออกเวยนสลบ รปรแกมรปขอบขนาน

กวาง 4-9 ซม. ยาว 10-20 ซม. ปลายใบแหลม โคนสอบ

ขอบใบเปนคลนเลกนอย เนอใบบาง แผนใบดานบน

สเขยวออนเปนมนวาว ดานลางสออนกวา

ดอก เปนดอกเดยว ออกตามซอกใบ ดอกบาน

ตงขน สขาวนวลคอมสเหลองออนเกอบขาว แตบางตนกม

สขาวลวนโดยไมมสเหลองปนเลย เมอใกลโรยกลบดอกจะ

เปลยนเปนสเหลองมากขนใกลเคยงกบสของจำปาทวไป

มกลนหอมแรง ดอกออนรปกระสวย กวาง 0.8-1.2 ซม.

ยาว 3-4 ซม. กลบดอกมจำนวน 12-15 กลบ กลบชนนอก

รปใบหอกคอนขางยาว กลบชนในแคบและสนกวา

จำปาขาวเปนพรรณไมในวงศจำปา (Magnoliaceae)

สกล Magnolia สำหรบประเทศไทยพบทอำเภอ

นครไทย จงหวดพษณโลก และจากการสำรวจพบ

เพมเตมทจงหวดเชยงราย ปราจนบร และกาญจนบร

สำหรบการปลกเปนไมประดบ ในปจจบนนยมคดเลอก

พนธทตนคอนขางเลก มดอกดก และออกดอกตลอดป

ดอก เปนดอกเดยว ออกดอกตามซอกใบ

ดอกบานตงขน สขาวนวล

เปลอกผลเชอมตดกน ผลแกเปลยนเปนสแดง

ผล เปนผลกลม รปทรงกระบอกยาว 6-9 ซม.

ผลยอย 15-40 ผล ไมมกานผล แตละผลคอนขางกลม

หรอร ขนาด 1-2 ซม. เปลอกผลหนาและแขง ผลออน

สเขยวออนหรอสนำตาลออน ผลแกเปลอกผลเชอมตดกน

เปลยนเปนสแดง แตละผลมเมลดแกสแดง 1-4 เมลด

เมลด รปทรงกลมหรอกลมร ยาว 8-10 มม.

จำปาขาวออกดอกเดอนเมษายนถงตลาคม แต

บางครงทยอยออกตลอดป ผลแกเดอนธนวาคมถง

กมภาพนธ

การขยายพนธ โดยการเพาะเมลด ปกชำ ตอนกง และทาบกง

มเกษตรกรทำการขยายพนธจำหนายและไดรบความนยม

ปลกกนทวไป นบเปนวธการอนรกษพนธกรรมของ

ตนจำปาขาวไดดอกวธหนง ชวยใหมตนจำปาขาวจำนวน

มากสามารถเจรญเตบโตมชวตไดยนยาวตอไป

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 48

จำปชาง Magnolia citrata Noot. & Chalermglin ชออน -

จำปชางเปนพรรณไมในวงศจำปา (Magnoliaceae)

สกล Magnolia พบไดในบรเวณปาดบเขาทระดบความสง

ไมตำกวา 1,200 ม. ในจงหวดเชยงใหม นาน และเลย

สาเหตทไดชอวาจำปชางนนกเปนเพราะวา จำปชนดน

มผลขนาดใหญทสดเมอเทยบกบจำปชนดอนในสกล

เดยวกน โดยมขนาดผลยาว 7-8 ซม. นอกจากน

จำปชางยงมลกษณะเดนอนๆ ตางจากจำปทวไป เชน

ใบมรปรางคอนขางกลม ใบใหญและหนาคลายใบ

กระทอน เยอหมเมลดมสแดง กลนคลายตะไครแตฉน

กวา จงเปนทมาของชอระบชนด citrata ซงหมายถง

”ตะไคร” นนเอง

จำปชางตนแรกถกสำรวจพบบนยอดเขาใน

เขตอำเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม เมอป 2533 โดย

ศาสตราจารย ดร.เตม สมตนนท ซงในสมยนนเขาใจวา

เปนจำปชนดเดยวกบจำปในประเทศจนทชอ Michelia

tignifera และเรยกชอไทยวาจำปดง ตอมาในป 2541

ดร.ปยะ เฉลมกลน ไดนำพรรณไมนมาตรวจสอบอกครง

กพบวาจำปชางเปนพชชนดใหมของโลกซงไมเคยคนพบ

ท ใดมากอน และตงชอใหมวา Magnolia citrata

Noot. & Chalermglin มการรายงานการตงชอในป

2551 นเอง

เปนเวลาเกอบ 10 ปแลว ทคนไทยไดรจกกบจำป

ชนดใหมของโลกทชอ จำปชาง จำปแสนสวยชนดหนง

ซงเปนพชถนเดยวของไทย และในธรรมชาตมสภาพเปน

พชหายากใกลสญพนธ แตดวยความวรยะอตสาหะของ

คณะวจยจากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

แหงประเทศไทย ซงนำทมโดย ดร.ปยะ เฉลมกลน

ผเชยวชาญพเศษ ไดแกะรอยการสำรวจเขาไปจนพบ

ถนกำเนดของจำปชนดน ชวยใหจำปชางซงไมมการ

ขยายพนธ ตามธรรมชาตมานานกว า 50 ปแล ว

สามารถขยายพนธไดจนมจำนวนตนเพมมากขน และ

ปลกเปนไมประดบทไดรบความนยมอยางกวางขวาง

ไปทวประเทศ

พรรณไมภาคเหนอ 49

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดใหญ สง 25-30 ม. ลำตน

เปลาตรง แตกกงเปนพมอยทยอด เปลอกลำตนสเทา

อมขาว มกลนฉนเฉพาะตว เนอไมและกงเหนยว

ใบ เปนใบเดยว รปไข กวาง 12-18 ซม. ยาว

20-25 ซม. เรยงเวยนรอบกง รปรจนถงเกอบกลม

เนอใบหนา เหนยว สเขยวเขมเปนมน ใบดานลางสออน

กวา มเสนกลางใบและเสนแขนงใบนนเดน

ดอก เปนดอกเดยวออกทซอกใบ ดอกตมรป

กระสวย เมอแรกแยมกลบนอกสด 3 กลบจะบานลลง

เรมสงกลนหอมแรงตงแตชวงเยน กลบดอกสขาวนวล

9-12 กลบ เมอบานมเสนผาศนยกลางของดอก 4-5 ซม.

ใกลโรยกลบดอกเปลยนเปนสเหลองออน

ผล เปนผลกลม ตดอยบนแกนชอผล มผลยอย

5-8 ผล แตละผลมขนาดใหญ เปลอกหนา เสนผา-

ศนยกลาง 4-7 ซม. ยาว 7-8 ซม. แตกออกเปน 2 ซก

เมลด สแดงเขม รปกลมร กวาง 1.6 ซม. ยาว

1.8 ซม. หนา 4 มม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเสยบยอดและทาบกง ควร

ขยายพนธและปลกเพมจำนวนตนใหมากขนในพนท

อนรกษ ในพนทระดบสงมอากาศหนาวเยนจะเจรญ

เตบโตและออกดอกไดด

จากพรรณไมทไมสามารถใหกำเนดลกหลานมา

นานกวาครงศตวรรษ ปจจบน จำปชางสามารถขยาย

พนธไดดวยวธการทาบกงโดยใชจำปาเปนตนตอ ปลก

เปนไมประดบไดดในพนทอทยานแหงชาตและแหลง

พกผอน เชน รสอรตทอยบนพนทระดบสง รวมทงใน

พนทราบทวไป จำปชางสงกลนหอมตงแตชวงใกลพลบคำ

มกลนหอมแรง แตนาเสยดายทดอกอนบอบบางบานอย

เพยงแควนเดยวแลวกรวงโรยในวนถดไป และออกดอก

ใหผปลกเลยงไดชนใจเพยงแคชวงเดอนเมษายนไป

จนถงเดอนพฤษภาคมเทานน

ผลมขนาดใหญทสด ในสกลจำป จำปา

กลบดอกสขาวนวล

ดอกตมรปกระสวย

เมลด สแดงเขม รปกลมร

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 50

จำปรชน Magnolia rajaniana (Craib) Figlar ชออน จำปหลวง ชะแก

สำหรบนกทองเทยวหรอผสนใจทอยากชนชม

ดอกจำปรชน อาจตองหาโอกาสไปเยอนภาคเหนอ เนองจาก

จำปรชนเปนพรรณไมหายากทพบเฉพาะภาคเหนอของ

ไทย ชอบขนตามไหลเขาบรเวณปาดบเขาคอนขางโปรง

ในระดบความสง 900-1,300 ม. ชอบอากาศหนาว

เยนและมความชนสง ทนทานตอลมพดรนแรงไดด จำป

รชนจะออกดอกในชวงเดอนเมษายนถงพฤษภาคม

ออกดอกดกพรอมกนเตมตน แลวกลบดอกจะรวงพร

เตมใตตน สงกลนหอมฟงกระจายไปทวแนวปา พบเหน

ไดงายบรเวณใกลวดพระธาตดอยสเทพ หรอบรเวณ

ถำฤาษทอยรมถนนบนดอยสเทพของจงหวดเชยงใหม

สวนผลจะแกเตมทในชวงเดอนสงหาคมถงกนยายน ดงนน

ใครทตงใจไปชนชมและหวงจะถายรปเปนทระลก

จงตองไปใหตรงชวงเวลาดงกลาว

จำปรชน หรอจำปหลวง สำรวจพบครงแรกโดย

หมอคาร ชาวไอรช เมอเดอนพฤษภาคม 2464 จาก

ดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม ในปาดบเขา ระดบ

ความสง 1,300 ม. คำระบชนด rajaniana ตงขนให

เปนเกยรตแก พระวรวงศเธอพระองคเจารชนแจมจรส

กรมหมนพทยาลงกรณ ตนสกลรชน ผทรงกำกบดแล

กจการของกองตรวจพนธรกขชาต ในยคบกเบกงาน

สำรวจพรรณไมในประเทศไทย มรายงานการตพมพ

เปลยนชอเปนชอนในป 2543

พรรณไมภาคเหนอ 51

ปจจบนจำปรชนไดรบการจดเปนพชถนเดยว และ

พชหายากของไทย มเขตการกระจายพนธอยในภาค

เหนอตอนบนทจงหวดเชยงใหม เชยงราย ลำพน

พะเยา ลำปาง แพร นานและแมฮองสอน ควรเรงขยาย

พนธและอนรกษดวยการนำมาปลกเพอใหรมเงาและ

ปลกเปนไมประดบตามอาคารบานเรอน เพอใหพนจาก

สภาพพชหายาก มการเพาะเมลดแลวนำตนกลามาปลก

เปนไมปลกปาบนพนทระดบสงตามหนวยพฒนาตนนำ

ของภาคเหนอตอนบน เปนจำปทเจรญเตบโตไดอยาง

รวดเรว ออกดอกดกและตดผลไดเปนจำนวนมาก ไดม

งานทดลองวจยปลกและบำรงรกษาจำปรชนในพนราบ

ทมอากาศรอนจด โดยเฉพาะอยางยงในกรงเทพมหานคร

และจงหวดโดยรอบ พบวาจำปรชนเจรญเตบโตชา มกง

แหงตายมาก และไมชอบดนเปรยวจด

ลกษณะพรรณไม ตน ไมตนขนาดใหญ สง 25-35 ม. ลำตนเปลาตรง

เรอนยอดเปนพมกลมทบ เปลอกลำตนสนำตาลออน

หนา มกลนฉนเฉพาะตว เปลอกแตกเปนรองตนๆ

ตามยาว

ใบ ใบเดยว เรยงเวยนสลบ รปรหรอรปไข กวาง

10-13 ซม. ยาว 17-30 ซม. ปลายใบมนหรอตด โคน

ใบหยกเวา มน หรอกลม แผนใบดานบนเกลยง ดาน

ลางมขนนมยาวปกคลมหนาแนน ใบออนนมสากมอ

ใบแกแขงกรอบ เสนแขนงใบและเสนกลางใบเปนรอง

ตน ทดานบนของใบและเปนสนนนทดานลางของใบ

มรอยหใบเดนชดยาวสามในสของความยาวกานใบ

ดอก ขนาดใหญกวาดอกจำปหรอจำปา ออก

เดยวๆ ตามซอกใบ บนกงดานขาง มกลนหอม ดอกตม

รปกระสวย กลบรวมสขาวอมเหลอง ยาว 2.5-3.5 ซม.

ม 12-15 กลบ เรยงเปนรปวง วงละ 3 กลบ กลบ

วงนอกกวางกวากลบวงใน เกสรเพศผจำนวนมาก รงไข

จำนวนมาก แตละอนเรยงเวยนสลบบนแกนยาว

ผล ออกเปนผลกลม ชอผลยาว 15-20 ซม. มผล

ยอย 12-30 ผล แตละผลรปไขคอนขางยาว กวาง 1.5

ซม. ยาว 2-3 ซม. ผวของผลมชองอากาศเปนจดนน

สขาว ผลยอยแตกตามแนวยาว แตละผลม 1-6 เมลด

เมลด สแดงเขม รปร ยาว 1-1.4 ซม.

การขยายพนธ โดยการเพาะเมลดและทาบกง สามารถใชจำปา

เปนตนตอทาบกงได ตดภายใน 6 สปดาห

ดอกขนาดใหญกวาดอกจำปหรอ

จำปา ออกเดยวๆ ตามซอกใบ ดอกตมรปกระสวย

กลบรวมสขาวอมเหลอง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 52

ชมพพมพใจ Luculia gratissima (Wall.) Sweet var. glabra Fukuoka ชออน ชมพเชยงดาว พมพใจ

ชมพพมพใจเปนพรรณไมทสวยทรงเสนห ดอก

สชมพกระจรดออกเปนชอคลายดอกเขมสงกลนหอม

ชนใจ สมดงชอระบชนด gratissima ซงแปลวา “นารก

นาชนชม” ชมพพมพใจจงเปนดอกไมทสรางความประทบใจ

ใหแกผพบเหนไดไมรลม กอนหนาน ชมพพมพใจมชอ

เรยกเพยงสนๆ วา “พมพใจ” ซงไดมาจากชอของหญงสาว

ในคณะสำรวจ ทมรอยยมสดใสนารกเหมอนดอกไมน

แตตอมาภายหลงเปลยนมาเรยกวา ชมพพมพใจ เพอ

บงบอกถงลกษณะของสดอกทมสชมพเขมสวยงาม

พรรณไมงามแหงยอดดอยเชยงดาวชนดน เปน

พรรณไมในวงศ Rubiaceae ทมการกระจายพนธอยในเขต

เทอกเขาหมาลย จากเนปาลถงภฏานไปจนถงจนตอนใต

ทระดบความสง 1,500-2,000 ม. สำหรบประเทศไทย

พบทดอยเชยงดาวเพยงแหงเดยว จงจดเปนพรรณไม

หายากชนดหนงของไทย ทควรสงเสรมใหมการปลก

อนรกษพนธบนพนทระดบสง เพอเปนสญลกษณของ

พนทและใชเปนพรรณไมสงเสรมการทองเทยว

ความมหศจรรยของดอยเชยงดาวคอ เปนแหลง

กำเนดพชพรรณกงอลไพน (subalpine) ทมความสวยงาม

และเปนพชถนเดยวของไทย นอกเหนอจากกหลาบขาว-

เชยงดาวทถอเปนสญลกษณของดอยสงแหงน ชมพพมพใจ

กนบเปนอกหนงดาวเดนของดอยเชยงดาวทดงดดบรรดา

นกทองเทยวใหหลงไหลมาชนชมความมหศจรรยของ

ผนปา ทถงแมจะแหงแลงและหยดยนอยทามกลาง

สายลมกระโชกแรง หากทวากลบซกซอนความงดงาม

อนบอบบางของดอกไมปาไวไดอยางนาพศวง

ดอกสชมพมกลนหอม

พรรณไมภาคเหนอ 53

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมพมสง 1.5-2 ม. แตกลำตนในระดบ

เหนอผวดน แตกกงคอนขางมากเปนพมกลม เปลอก

ลำตนสมวงออน ยอดออนสเขยว

ใบ เปนใบเดยว เรยงตรงขามเปนคสลบตงฉาก

รปใบหอก โคนและปลายใบแหลม เนอใบคลายแผน

หนง เกลยง หใบเปนแผนรปสามเหลยมหลดรวงงาย

ดอก มดอกสชมพมกล นหอม ออกเปนชอ

ลกษณะเปนชนลดหลนกนเปนระนาบ มดอกยอย

20-30 ดอก แตละดอกม 5 กลบ บานวนเดยวแลวโรย

ผล เปนผลกลม เมอแกแลวแตกตามยาวเปนสองซก

เมลด มจำนวนมาก ขนาดเลก มปกเลกๆ

สำหรบผทตองการชนชมความงามและถายภาพ

ชมพพมพใจไวเปนทระลกควรเดนทางไปในชวงเดอน

ธนวาคมถงกมภาพนธ ซ ง เปนชวงทชมพพมพ ใจ

ออกดอกบานสะพรง แตงแตมสสนใหแกดอยเชยงดาว

จนกลายเปนทกลาวขวญถงความงามอยางยากทจะหา

พรรณไมชนดใดทดเทยมได

การขยายพนธ ตามธรรมชาตมการขยายพนธโดยงอกจากเมลด

จงควรเกบผลแกนำเมลดไปเพาะในพนทเหมาะสมอนๆ

ทมสภาพภมอากาศใกลเคยงกน เพอใหมจำนวนตนมากขน

เพมแหลงสวยงามใหมมากขน หรออาจจะขยายพนธ

โดยการปกชำ ปลกลงแปลงกลางแจงในพนทระดบสง

มอากาศหนาวเยน สำหรบเปนแหลงอนรกษพนธ เปน

แหลงธรรมชาตทมทศนยภาพสวยงาม สำหรบสงเสรม

ใหนกทองเทยวขนมาทองเทยวถายรปทระลก

ออกดอกเปนชอ ลกษณะเปนชน

ลดหลนกนเปนระนาบ

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 54

ชมพภคา Bretschneidera sinensis Hemsl. ชออน -

ชมพภคาเปนไมตนขนาดกลางทเจรญเตบโตไดด

ในปาดงดบตามไหลเขาสงชนทระดบความสงตงแต

1,200 ม. ขนไป กระจายพนธอยางกวางขวางใน

มณฑลยนนาน ทางตอนใตของจน เรอยลงมายงตอนเหนอ

ของพมาและลาว ในป 2532 ดร.ธวชชย สนตสข

ไดคนพบชมพภคาตนหนงทอทยานแหงชาตดอยภคา

ซ งถอเปนถนทอย เพยงแหงเดยวของชมพภคาใน

ประเทศไทย ตอมามการสำรวจพบตนชมพภคาอก

หลายตนทอกดานหนงของดอยภคา ซงใชเปนตนแมพนธ

ในการเกบเมลดสำหรบขยายพนธในปจจบน

ชมพภคาเปนพรรณไมในวงศ Bretschneideraceae

ดอกมสชมพสดใสออกเปนชอสวยงามบรเวณปลายกง

เมอชมพภคาเรมบาน ดอกจะชดกนแนนเปนพมกลมสวย

ตามปกตจะออกดอกราวเดอนกมภาพนธถงมนาคม

ซงทางจงหวดนานไดจดใหเปนเทศกาล “ผอดอกชมพภคา”

หรอเทศกาลชมดอกชมพภคา เปดโอกาสใหนกทองเทยว

เดนทางไปชมความงดงามและถายภาพพรรณไมหายาก

แหงยอดดอยภคาไดอยางใกลชด

ดอยภคาในจงหวดนาน เปนยอดดอยทสงทสด

แหงหนงของเทอกเขาหลวงพระบาง และเปนยอดดอยทสง

เปนอนดบตนๆ ของประเทศ ยอดดอยแหงนอยสงจาก

ระดบนำทะเลถง 1,980 ม. จงทำใหมระบบนเวศน

ของพชพรรณทหลากหลาย ทงปาดบเขา ปาดบชน รวม

ทงปาเบญจพรรณและปาเตงรง อกทงยงเปนปาตนนำ

ของแมนำนานอกดวย และบนยอดดอยภคาแหงนกเปน

แหลงกระจายพนธของพรรณไมชนดหนงซงเปนพช

หายากและใกลสญพนธทชอวา ชมพภคา

พรรณไมภาคเหนอ 55

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง สง 10-25 ม.

เปลอกเรยบสเทานำตาล

ใบ เปนใบประกอบยาว 30-70 ซม. ใบยอย 3-9

ค ใบรปร รปใบหอก หรอรปไขแกมรปใบหอก ยาว

6-25 ซม. ปลายใบแหลมหรอแหลมยาว โคนใบรปลม

หรอกลม

ดอก ออกเปนชอยาว 20-45 ซม. ดอกยาว 3.5-4

ซม. เสนผาศนยกลาง 3-5 ซม. กลบเลยงรประฆง ยาว

1.5-2 ซม. ปลายเปนแฉกตนๆ กลบดอกสขาว สชมพ

เปลยนเปนสชมพเขม มรวสแดง

ดวยความทเปนพรรณไมซงมความสำคญชนดหนง

ของไทย สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราช

กมาร จงพระราชทานใหชมพภคาเปนดอกไมสญลกษณ

ในโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจาก

พระราชดำร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราช

กมาร และจงหวดนานประชาสมพนธใหเปนเอกลกษณ

ของจงหวดเพอสงเสรมการทองเทยว

ผล รปกลมร ยาว 3-4 ซม. ผนงหนา กานผล

ยาว 2.5-3.5 ซม.

เมลด กลมรหรอเกอบกลม ยาว 1.5-2.5 ซม.

การขยายพนธ จากความพยายามเกบผลแกมาเพาะเมลด ชวยให

มตนกลาจำนวนมากขนแลวนำไปปลกในบรเวณอนๆ ของ

ดอยภคาทมสภาพภมอากาศและความชนใกลเคยงกน

พบวาตนชมพภคาเจรญเตบโตไดด จงหวงไดวาใน

อนาคตอนใกลนจะมตนชมพภคาออกดอกสดใสเปน

แปลงใหญหลายแปลงบนดอยภคา นบเปนพรรณไม

ประชาสมพนธเชญชวนใหนกทองเทยวขนไปเยอน

จากการนำตนกลาชมพภคาไปปลกบนภเขาใน

เหมองอตอง ตำบลปลอก อำเภอทองผาภม จงหวด

กาญจนบร นบวาเจรญเตบโตไดด คาดวานาจะเปนตน

ทออกดอกนอกถนกำเนดไดอยางสวยงาม

ดอกเปนชอยาว สชมพเขม มรวสแดง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 56

ชมพภพงค Carasus cerasoides (Buch.-Ham. ex D. Don) S. Y. Sokolov ชอพอง Prunus cerasoides D.Don ชออน ฉววรรณ นางพญาเสอโครง (ภาคเหนอ) เสคาแว เสแผ เสสาแหล (กะเหรยง-เชยงใหม) ซากระดอย ซากระเมองไทย (กทม.)

ปจจบนสถานททองเทยวหลายแหงทางภาคเหนอ

อยางบานมงขนชางเคยน ขนแมยะ ขนวาง และดอย

แมสลอง มนางพญาเสอโครงเปนนางเอกทคอยดงดด

นกทองเทยวใหหลงไหลมาจากทวทกสารทศ เพอชนชม

ความงดงามและบนทกภาพสสนอนนาประทบใจของ

ชมพภพงค ทพรอมใจกนทงใบเพอใหดอกสขาวและ

ชมพไดสะพรงบานงดงามไมแพดอกซากระญปนจนไดรบ

สมญาวา “ซากระเมองไทย”

ยามเมอสายลมเหนอพดพาความหนาวเยนหมคลม

ไปทวผนปา บนดอยสงภาคเหนอ ผนปาจะถกแตงแตมไป

ดวยสชมพสดใสของดอกนางพญาเสอโครง หรอทเรยก

เปนทางการวา ชมพภพงค ซงจะผลบานใหเหนเพยงปละ

ครงในชวงเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ

ชมพภพงค หรอ Himalayan wild cherry เปน

พรรณไม ในวงศกหลาบ (Rosaceae) ทมเขตการ

กระจายพนธกวางตงแตประเทศในแถบหมาลย จนตอนใต

พมา และทางตอนเหนอของเวยดนาม สำหรบประเทศ

ไทยพบทจงหวดเชยงใหม เชยงราย นาน และบนภเขา

สงทระดบตงแต 800 ม. ขนไปจนถง 1,500 ม.

พรรณไมภาคเหนอ 57

ชมพภพงค เปนไมยนตนขนาดเลกทมดอกสวยสด

งดงามราวกบเจาหญงแหงพงไพร ลกษณะของเปลอก

ลำตนและกงแตกลายคลายลายเสอโครง คนทวไปจง

เรยกตนไมชนดนวา ”นางพญาเสอโครง” ไมตนชนดน

ไมเพยงแตมดอกทงดงามโดดเดนเปนทดงดดใจแกผพบเหน

บรรดาสตวตางๆ กชนชอบดวยเชนกน ไมวาจะเปนแมลง

และนกเลกๆ หลายชนดทชอบมาดดกนนำหวานจากดอก

และผลสแดงสดคลายผลเชอรร ซงมรสชาตถกใจบรรดา

นกและสตวตางๆ อกดวย

คณสมบตทโดดเดนอกประการหนงคอ เปนไมโตเรว

จงเหมาะแกการนำมาเปนพรรณไมโครงสรางเพอฟนฟปา

ทถกทำลาย นอกจากนยงมประโยชนในดานอนๆ ไดแก

เปลอกตน ใชตมนำดมแกไอ เลอดกำเดาไหล ลดนำมก

และแกคดจมก หรอตำแลวคนเอานำทาหรอพอกแก

ขอเทาแพลงและฟกชำ ปวดตามขอ สวนเนอไม ชาวบาน

นยมนำมาทำดามมด เครองมอการเกษตร หรอปรงเปน

ยารกษาแผลไฟไหม บาดแผล ทองรวง แกไอ และ

กามโรค ผลสกรบประทานได รสเปรยวชมคอ แกกระหายนำ

นกกนปลหางเขยวชอบมาดดนำหวาน จากดอกนางพญาเสอโครง

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนผลดใบขนาดเลกถงขนาดกลาง

บางครงสงไดถง 30 ม. เปลอกตนเปนมน สนำตาลอม

แดง แตกลายตามขวาง และลอกหลดเปนแถบตามขวาง

หใบรปลม จกเปนครย มตอมสสม 2-4 ตอม

ใบ เปนใบเดยว เรยงสลบ รปไข หรอรปขอบขนาน

หรอแกมรปใบหอก ยาว 5-12 ซม. ปลายใบแหลมยาว

โคนใบแหลมหรอกลม ขอบใบจกฟนเลอยชนเดยวหรอ

สองชน ปลายเปนตม แผนใบเกลยง หรอมขนตามเสนใบ

ดานลาง เสนใบม 9-15 เสน กานใบยาว 0.8-2 ซม.

ดอก ออกเปนกระจกหรอเปนชอแบบซรม ม 1-4

ดอกในแตละชอยอย ดอกสชมพหรอขาว ฐานรองดอก

รประฆง สแดงอมชมพ กลบเลยง 5 กลบ รปสามเหลยม

ปลายแหลมหรอมน ยาว 0.4-0.5 ซม. หลดรวงงาย กลบดอก

5 กลบ แยกอสระตอกน ตดบนหลอดกลบดอก รปไขกลบ

หรอรปไข ปลายเวาตนๆ ยาว 1.5-2 ซม. รวมกานสนๆ

ผล เมลดเดยว แขง ผวยน รปรหรอรป ไข

ยาวประมาณ 1.5 ซม. สแดง สกสมวงดำ

การขยายพนธ ขยายพนธโดยเมลด ไดมการทดลองปลกนางพญา-

เสอโครงบนพนทตนนำลำธารมาเปนเวลา 10 ปแลว

ปรากฏวาไดผลด

กานดอกยาว 1-2 ซม.

ดอกบานม 5 กลบ สชมพอมขาว

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 58

บหรงสเทพ Dasymaschalon sootepensis Craib ชออน -

บหรงสเทพ เปนหนงในพรรณไมในสกลบหรง

(Dasymaschalon) ซงในประเทศไทยมอยดวยกน 12

ชนด นบเปนพรรณไมหายากชนดหนงของไทย พบใน

ภาคเหนอตอนบนทดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม นำตก

ขนกรณ จ งหวดเชยงราย และทภ เม ยง จ งหวด

พษณโลก เมอกอนเคยมขอมลวาบหรงสเทพเปน

พรรณไมถนเดยวของไทย แตภายหลงมการคนพบ

เพมเตมทประเทศจนในมณฑลยนนาน

แมจะไมใชพรรณไมทมดอกสวยงามหรอมดอก

หอม เมอเทยบกบไมดอกชนดอนๆ ทสวยทงรปแถมจบ

ยงหอม แตพรรณไมในสกลบหรงกเปนพรรณไมท

ไดรบความสนใจเปนอยางมากสกลหนง เนองจากม

สรรพคณเปนสมนไพร ทางภาคเหนอและภาคตะวนออก-

เฉยงเหนอ ใชเขายาทำสมนไพรพนบาน สวนคณะนกวจย

ทมหาวทยาลยมหดล กกำลงเรงทำการศกษาวจยหา

สารสำคญทมประโยชนทางเภสชวทยาซงมอยมากมาย

ในพรรณไมสกลน

พรรณไมภาคเหนอ 59

บหรงส เทพคนพบคร งแรกในเมองไทยโดย

หมอคาร นกพฤกษศาสตรชาวไอรช ทดอยสเทพใน

ระดบความสง 1,050-1,260 ม. เมอวนท 9 เมษายน

2454 พรรณไมชนดนจงมชอระบชนดวา sootepensis

ตามสถานททคนพบเปนครงแรก

ในปจจบน บหรงสเทพยงคงสภาพของความเปน

ไมปาไวไดอยางสมบรณ แมวาจะมการคนพบพรรณไม

ชนดนมานานเกอบรอยปแลวกตาม แตกย งไมม

การนำมาขยายพนธไปปลกในพนทอน เนองจากเปน

บหรงทหายาก มเมลดนอย และมขอจำกดทชอบขน

บนทสง อากาศหนาวเยน และจะตองขนอยรมนำ

รมลำธาร เพราะตองการความชนสง ลกษณะเดนของ

บหรงชนดนคอ กลบดอกบางสขาวอมเขยว ปลายบด

เปนเกลยว ตางจากบหรงชนดอนทกลบดอกหนากวา

และปลายดอกตรง

เมลด ยาวทสดในสกลเดยวกน

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลก สงไดถง 5 ม. โคนลำตน

มเสนผาศนยกลาง 5 ซม. แตกกงยาวออนล ทรงพม

โปรงแผกวาง

ใบ รปรกวาง 3-6 ซม. ยาว 10-18 ซม. แผนใบ

บางและเหนยว ดานลางของใบมนวลสขาวเคลอบอย

ดอก เปนดอกเดยวออกทปลายยอด กลบดอก

มสามกลบ ประกบกนเปนแทงสามเหลยม ยาว 2.5-4.5

ซม. ปลายแหลมเรยวบดเปนเกลยวคลายเหลกขดชารฟ

ผล เปนผลกลม มผลยอย 7-8 ผล รปทรง

กระบอกยาว 3-5 ซม. มเมลด 1-4 เมลด ผลเรยวคอด

ตามรอยเมลด

เมลด รปร ยาว 1 ซม. (ยาวทสดในสกลเดยวกน)

การขยายพนธ

ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

กลบดอกประกบกน เปนแทงสามเหลยม

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 60

พะยอม Shorea roxburghii G.Don ชออน กะยอม ขะยอม ขะยอมดง พะยอมดง แดน เชยง เซยว สกรม พะยอมทอง ยางหยวก

พะยอมเปนไมทผกพนอยกบวถชวตของคนไทย

มาชานานเนองจากเปนพรรณไมทมประโยชนหลาก

หลายในดานสมนไพรเปลอกนำมาตมนำดมเปนยา

สมานแกทองเดนและลำไสอกเสบดอกเขายาหอม

บำรงหวใจลดไขสวนชาวสวนททำนำตาลมะพราว

จะนำเปลอกมาหนเปนชนเลกๆใสในกระบอกไมไผทรอง

นำตาลสดจากตนมะพราวเปนสารกนบดเนอไมนำมา

ใช ในงานกอสรางเชนเสารอดตงพนฝาและ

ไมหมอนรถไฟ

เมอครงทสนทรภเดนทางไปนมสการพระแทน-

ดงรงทอำเภอทามะกาจงหวดกาญจนบรระหวางทาง

ทานไดพรรณนาถงความงามของดอกพะยอมท

ออกดอกเปนพวงระยาสงกลนหอมระรนไวอยางนา

ประทบใจ

“ระรวยรนชนหอมพะยอมสด

คนธรสโรยรวงพวงเกสร

ตองพระพายชายชออรชร

แมลงภฟอนเฝาเคลาประคองชม

แมลงภเปนคของบปผา

บราณวาเหนจรงทกสงสม

หญงกบชายกเปนคชอารมณ

ชวปฐมกปกลปพทธนดรฯ”

พรรณไมภาคเหนอ 61

เปนทรกนดวา พะยอมถอเปนไมมงคลทคนนยม

ปลกกนตามบาน ดวยมความเชอวาหากบานใดปลก

พะยอมไวประจำบานจะทำใหคนบานนนมอปนสยออนนอม

ถอมตน เปนบคคลทไดรบความเหนอกเหนใจและไดรบการ

อปถมภคำชจากผอน ดวยความทเปนพรรณไมทมทง

ความสวยงามและมากดวยประโยชน กวในสมยตางๆ

จงมกพรรณนาถงพะยอมไวในวรรณคดหลายตอหลาย

เรอง อาท บทละครเรองอเหนา ลลตพระลอ เสภา

เรองขนชางขนแผน โคลงโลกนต และพระอภยมณ

เปนตน

พะยอมเปนไมตนขนาดกลาง พบกระจายในปา

เบญจพรรณแลง ปาดบแลงและปาเตงรงทวประเทศ

แตมมากในภาคเหนอทระดบความสง 100-1,000 ม.

เตบโตไดด ในพนทแหงแลง แตเปนไมทโตชาและ

ออกดอกเพยงปละครงในชวงเดอนธนวาคมถงกมภา-

พนธ การปลกพะยอมจงตองอาศยความอดทนและม

ใจรกอยางแทจรงจงจะไดเชยชมดอกทสะพรงบาน

พรอมกนทวทงตน และสงกลนหอมอนแสนจรงใจ

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนผลดใบขนาดกลาง สง 15-25 ม.

ลำตนตรง กงออนเกลยง เรอนยอดเปนพมแคบๆ

เปลอกหนาสนำตาลหรอเทา เปนสะเกดหนาและแตก

เปนรองตามยาว

ใบ เปนใบเดยวรปขอบขนานแคบๆ กวาง 3.5-4

ซม. ยาว 8-10 ซม. โคนใบมน ปลายใบมนหรอหยก

ขอบใบมกเปนคลน เนอใบเกลยงเปนมน มเสนแขนงใบ

15-20 ค กานใบยาว 2-2.5 ซม.

ดอก ออกเปนชอใหญตามปลายกง หรอตามกง

เหนอรอยแผลใบ มดอกยอยจำนวนมาก สขาว กลนหอมจด

กลบเลยงเกลยง สขน ม 5 กลบ เรยงบด

ผล เปนผลแหงรปกระสวย กวาง 1 ซม. ยาว

2 ซม. ปกสน 2 ปก ยาว 2 ซม. ปกยาว ยาวประมาณ

8 ซม. มเสนปก ปกละ 10 เสน

เมลด กลมรยาว 1 ซม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด เปนพรรณไมทใชใน

การปลกปาชนดหนง เนองจากทนแลงไดด ถงแมวา

จะเจรญเตบโตคอนขางชา

กลบดอกสขาว กลนหอมจด

ดอกออกเปนชอใหญ ตามปลายกง หรอตามกง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 62

โพสามหาง Symingtonia populnea (R. Br. ex Griff.) Steenis ชออน - นอกจากจะเปนแหลงกอกำเนดตนนำลำธารเพอ

หลอเลยงชวตแลว ยอดดอยอนทนนทยงเปนเสมอน

แผนดนแมผ ใหกำเนดระบบนเวศวทยาทสมบรณ ไม

เพยงแตจะอดมพรอมทงไมใหญดกดำบรรพ หรอไมหา

ยากเทานน บนจดสงสดแหงสยามประเทศยงเปนแหลง

ใหกำเนดไมพมหรอไมขนาดกลาง ทรงสวยงามอยาง

โพสามหาง อกดวย ชอของโพสามหางถกเรยกตาม

ลกษณะของใบทอวบอวนคลายใบโพธ ทวามแฉก

3 แฉกงอกเงยคลายหางขนมาอกเลกนอย ผทพบเหน

จงเรยกพชชนดนวา โพสามหาง

อทยานแหงชาตดอยอนทนนทเปนพนทตนนำ

ลำธารทสำคญของแมนำปง ใหกำเนดแมนำลำธาร

หลายสาย ทสำคญไดแก ลำนำแมวาง ลำนำแมกลาง

ลำนำแมยะ ลำนำแมหอย ลำนำแมแจม และลำนำ

แมเตยะ ซงลำนำเหลานจะไหลผานและหลอเลยงชมชน

ตางๆ ในเขตอำเภอจอมทอง อำเภอแมแจม อำเภอ

ฮอด อำเภอแมวาง และอำเภอสนปาตอง จงหวด

เชยงใหม แลวไหลลงสแมนำปง

พรรณไมภาคเหนอ 63

ชอถกเรยกตามลกษณะของใบ ทอวบอวนคลายใบโพธ ม 3 แฉกคลายหาง

ดอกออกเปนกระจกแนน เสนผาศนยกลางประมาณ 1.5 ซม.

โพสามหาง เปนพรรณไม ในวงศ Hamame-

lidaceae มเขตการกระจายพนธตามปาดบเขา พบตงแต

อนเดย เนปาล ภฏาน จนตอนใต พมา เวยดนาม

คาบสมทรมลาย และบอรเนยว ในประเทศไทยพบทาง

ภาคเหนอทจงหวดเชยงใหมบนดอยอนทนนท และ

ทางภาคใตทจงหวดยะลา ขนตามสนเขาในปาดบเขา

ระดบความสง 1,400-2,200 ม. เทานน ดวยขอจำกด

ทางธรรมชาต จงทำใหพบโพสามหางไดยากตามพนท

ปาทวๆ ไป ประกอบกบสถานการณปาไมในปจจบนท

ถกรกรานและทำลายไปมากดวยนำมอมนษย จงเปนการ

เพมอตราเสยงตอการสญพนธใหแกบรรดาไมทหายาก

อยแลว ซงมโพสามหางเปนหนงในนน

ดวยคณสมบตของโพสามหางทขนอยตามพนท

บนเขาสงทระดบ 1,400-2,200 ม. โพสามหางจงเปน

พรรณไมทใชวดดชนบงบอกความอดมสมบรณของผน

ปาบนพนทระดบสงได หากผนปาดบเขาบนยอดเขาสง

ยงมโพสามหางเจรญงอกงามดอย กหมายถงวา ระบบ

นเวศวทยาของไทยยงคงสมบรณดนนเอง

ลกษณะพรรณไม ตน ไมตนขนาดกลางถงขนาดใหญ สง 15-30 ม.

แตกกงนอย มใบเฉพาะตอนปลายกง หใบรปไขกลบ

ยาว 1.5-2.5 ซม. เกลยง หนา หลดรวงงาย

ใบ เปนใบเดยวเรยงสลบ รปไขหรอรปฝามอ

ม 3-5 แฉก ยาว 5-16 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมน

กลมหรอกงรปหวใจ แผนใบหนา เสนโคนใบ 3-5 เสน

กานใบยาว 2-6 ซม.

ดอก ออกเปนชอกระจกแนน เสนผาศนยกลาง

ประมาณ 1.5 ซม. ไมมกลบเลยง กลบดอก 2-7 กลบ

ผล แบบแคปซล ตดกนเปนชอกระจกแนน แขง

ม 7-11 ผล ในแตละชอ เสนผาศนยกลาง 2-2.5 ซม.

กานชอยาว 1.5-2.5 ซม.

เมลด สนำตาลเขม รปร มปก

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 64

มณฑาปา Magnolia garrettii (Craib) V.S. Kumar ชออน มณฑาดอย มะองนก ปอนาเตอ

ของไทยในปาดบเขาทระดบความสง 1,000-1,900 ม.

ในจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน ตาก

พษณโลก สวนในตางประเทศพบไดทมณฑลยนนาน

ประเทศจน และในเวยดนาม

ดอกสมวงแดงของมณฑาปาในบางครงกสราง

ความสบสนใหแกนกสำรวจและจำแนกพรรณไม

เนองจากยงมมณฑาอกชนดหนงทมดอกสมวงแดง

และมลกษณะดอกคลายคลงกนมาก เรยกวา มณฑา

ดอย พรรณไมสองชนดนมกลบชนนอกสมวงแดง

เหมอนกน เมอมองดเผนๆ จงคดวาเปนพรรณไมชนด

เดยวกน หากแตถาสงเกตใหดจะพบวา มณฑาปาจะ

มกลบดอกชนในเปนสมวงเขมเชนเดยวกบกลบดอก

ชนนอก ขณะทมณฑาดอย กลบดอกชนในจะเปน

สขาวนวล และกลนหอมแรงกวามณฑาปา สวนใบของ

มณฑาดอยกมขนาดใหญและยาวกวา ยาวประมาณ

1 ศอก วธสงเกตความแตกตางอยางงายๆ จงใหดทขนาด

ของใบและกลบดอกชนในซงมสทแตกตางกน

คนไทยสวนใหญมกคนเคยกบมณฑา ซงเปน

พรรณไมชนดหนงในสกล Magnolia ทมดอกสวยงาม

นารก อกทงยงมกลนหอมหวานรวยรน เปนทชนชอบ

ของบรรดาผรกไมดอกหอมทกทาน หากทวาในราวปา

บนเขาสงทางภาคเหนอ ยงมมณฑาอกชนดหนงทม

ดอกสมวงแดง สงกลนหอมออนๆ ในเวลากลางคน

ทเรยกวา มณฑาปา พรรณไมหายากอกชนดหนงของ

ไทยท ไดรบการพฒนาใหกลายเปนไมประดบจนพน

สภาพของความเปนไมหายากแลว

มณฑาปาถกคนพบครงแรกของโลกในประเทศ

ไทย โดย H.B.G. Garrett นกพฤกษศาสตรชาวองกฤษ

ทดอยผาขาว จงหวดเชยงใหม มรายงานเมอป 2465 วา

มณฑาปานมเขตการกระจายพนธเฉพาะภาคเหนอ

พรรณไมภาคเหนอ 65

ใบ เปนใบเดยวเรยงเวยน รปรหรอรปขอบขนาน

ยาว 18-30 ซม. ปลายใบเรยวแหลม หรอแหลมสนๆ

เนอใบหนา เหนยว คลายแผนหนง ผวใบดานบนสเขยวเขม

เปนมนวาว ดานลางเคลอบขาว

ดอก เปนดอกเดยวออกตามปลายกง สมวงอมแดง

ดอกม 9 กลบ กลบหนา แขง อวบนำ เมอบานมเสนผา-

ศนยกลาง 8-10 ซม. ดอกบาน 2-3 วน

ผล เปนผลกลมรปไขหรอทรงกระบอก สนำตาล

กวาง 6-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ผลแกหอยลง มผลยอย

จำนวนมากเรยงกนอยบนแกนยาวอนเดยวกน ผลยอย

แขง ยาว 1-1.5 ซม.

เมลด สแดง ยาวรและคอนขางแบน ขนาด 0.7-1

ซม. ผลยอยแตละผลม 1-4 เมลด

ออกดอกเดอนเมษายนถงพฤษภาคม ผลแกเดอน

ตลาคมถงพฤศจกายน

มณฑาปาเปนพรรณไมทมลำตนขนาดใหญ ถง

แมวาจะมเนอไมคอนขางออน แตชาวบานกยงตดโคน

มาใชในงานกอสราง และใชทำเครองเรอนบางชนด

ทำให ในธรรมชาตมจำนวนตนเหลออย ไมมากนก

หนวยงานทเกยวของหลายๆ หนวยงานจงไดเรงขยาย

พนธและสงเสรมใหปลกเปนไมประดบบนพนทระดบ

สง เชน เขตอทยานแหงชาต และแหลงทองเทยวตางๆ

นอกจากน มณฑาปายงมชออยในโครงการปลกทดแทน

ปาท เสอมโทรมในพนทสงอยางไดผลด เนองจาก

มณฑาปาเปนพรรณไมท เจรญเตบโตอยางรวดเรว

ชวยใหปากลบคนสความอดมสมบรณอกครงหนงไดใน

เวลาไมนานนก

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนไมผลดใบ ขนาดใหญ สง 20-25 ม.

เปลอกหนา สเทา มกลนฉน

ผลออน

เกสร การขยายพนธ ขยายพนธดวยการเพาะเมลด ปลกลงในแปลงท

รมรำไร หรอกลางแจงบนพนทระดบสงทมอากาศหนาว

เยน ผทชนชอบความสวยงามของดอกมณฑาปา

พยายามนำตนมณฑาปามาปลกในกรงเทพฯ และใน

พนทราบภาคกลาง ซงมอากาศรอนจด พบวายงไม

ประสบผลสำเรจ เนองจากตนมณฑาปาชะงกการเจรญ

เตบโตในชวงฤดรอน และคอยๆ ตายไป

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 66

มหาพรหมราชน Mitrephora sirikitiae Weerasooriya, Chalermglin & R. M. K.Saunders ชออน -

ใหชาวโลกไดรบรถงความยงใหญของไมดอกทงดงาม

และมช อตามพระนามของสมเดจพระนางเจ าฯ

พระบรมราชนนาถแหงประเทศไทย

ถนกำเนดของมหาพรหมราชนอยบนสนเขาแคบๆ

บรเวณยอดเขาสงชนเหนอระดบนำทะเล 1,100 ม.

ในเขตอำเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน จดเปนพรรณไม

ถนเดยวทมอยเฉพาะในประเทศไทยเทานน และยงจด

เปนพรรณไมหายากเนองจากจำนวนตนในถนกำเนด

นอยมาก และมการกระจายพนธตำ

ผทคนพบพรรณไมชนดนคอ ดร.ปยะ เฉลมกลน

ผ เช ยวชาญพ เศษ สถาบนวจยวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยแหงประเทศไทย ไดทำการวจยและพฒนา

แลวพบวา มหาพรหมราชน เปนพรรณไมทมหศจรรย

มากชนดหนง ทแมจะมถนกำเนดอยบนเขาหนปน

เมอป 2547 ประเทศไทยไดประกาศการคนพบ

พรรณไมชนดใหมของโลก ซงไดรบพระราชทาน

พระบรมราชานญาตใหใชพระนามาภไธยเปนชอระบ

ชนดพชชนดใหมนวา sirikitiae และใชชอภาษาไทยวา

มหาพรหมราชน เพอเฉลมพระเกยรตคณแดสมเดจ

พระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เนองในวโรกาส

ททรงมพระชนมาย 72 พรรษา อนถอเปนปมหามงคลยง

ของปวงชนชาวไทย

มหาพรหมราชนเปนพรรณไมในวงศกระดงงา

(Annonaceae) สกลมหาพรหม (Mitrephora) ดอกม

ขนาดใหญสขาวและมวงสวยงามมาก และมขนาดใหญทสด

ในสกลมหาพรหมซงมอยทวโลก 48 ชนด ในประเทศ

ไทยทสำรวจพบแลวม 7 ชนด โดยมมหาพรหมราชน

เปนชนดท 8 มหาพรหมราชนจงเปนดอกไมทประกาศ

พรรณไมภาคเหนอ 67

ดอก ออกเดยวๆ หรอเปนกระจก 1-3 ดอกใกล

ปลายยอด กลบดอกม 6 กลบ เรยงกลบสองชน เมอ

ดอกบานเตมทมเสนผาศนยกลาง 10 ซม. ดอกดก

ทยอยบาน แตละดอกบานอยได 1-2 วน

ผล เปนผลกลม มผลยอย 5-8 ผล รปทรงกระบอก

ยาว 5-8 ซม. มเมลด 13-21 เมลด

เมลด รปคลายไขหรอทรงกลม สนำตาล ขนาด

5-8 มม.

ในระดบความสง 1,100 ม. ทมอากาศหนาวเยน มตนสง

3-5 ม. แตเมอนำเมลดมาเพาะในกรงเทพฯ ทมอากาศ

รอนจด กสามารถปรบตวไดโดยใชเวลาปลกเลยง 3 ป

มความสง 1.5 ม. กออกดอกไดเกอบตลอดป ปจจบน

ไดพฒนาใหเปนไมประดบกระถาง ซงมการปลกกน

ทวประเทศ ชวยใหพนสภาพจากการเปนพรรณไม

หายากไดแลว

มหาพรหมราชนเมอออกดอกจะบานพรอมกน

ทงตน ดอกมกลนหอมออนๆ และแตละดอกบานอยได

1-2 วน ชวงเวลาดอกบานราวเดอนพฤษภาคม ตนท

ปลกจากตนกลา เพาะเมลดจะมทรงพมสวยงาม

ออกดอกไดเตมทรงพม ขณะทตนทปลกจากตนทาบกง

จะมทรงพมแผกระจายและออกดอกเฉพาะกงทอย

ดานบนทรงพม

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลก สง 3-5 ม. เปลอกลำตน

สนำตาล กงออนสเทาอมขาวมขนออนปกคลม แตกกง

นอย ทรงพมกลมโปรง

ใบ เปนใบเดยวเรยงสลบ รปใบหอก กวาง 4-9

ซม. ยาว 11-19 ซม. เนอใบคอนขางหนา ผวใบเรยบ

เปนมนทงสองดาน ดานลางมขน เสนแขนงใบ 8-11 ค

กานใบยาว 0.5-1 ซม.

กลบดอกชนในสมวง

กลบดอกชนนอก สขาว

ผลเปนผลกลม รปทรงกระบอก

การขยายพนธ มการนำผลแกมาเพาะเมลดซงงอกไดด สวนวธการ

ขยายพนธทเหมาะสมทสดคอ การทาบกง เนองจากเปน

วธการทรวดเรว สะดวก ประหยด และสามารถกำหนดให

กงทาบมความยาวไดตามความตองการ ตงแตความสง

30 ซม. จนถง 150 ซม. โดยใชระยะเวลาทาบเพยง

1 เดอนครงเทานน มอตราการทาบตดไดสงถง 100

เปอรเซนต

ดอกบานสวยงาม เสนผาศนยกลางประมาณ 10 ซม.

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 68

“งานรก” เปนงานชางฝมอขนสงของไทยทเปน

มรดกสบทอดทางวฒนธรรมมาตงแตครงโบราณ เครองรก

ถอเปนศลปวตถอนทรงคณคา ซงในสมยโบราณจะนำมาใช

เฉพาะงานทเกยวของกบพทธศาสนาและพระมหากษตรย

เทานน เชน การลงรกปดทองพระพทธรป ตพระธรรม

หรอเครองราชปโภคของพระมหากษตรยและเครองใช

ในราชสำนก และสวนประกอบทสำคญทใชในงานรกกคอ

“ยางรก” ทไดจากตน “รกใหญ” ซงในปจจบนมจำนวน

ลดนอยลงอยางมากจนเสยงตอการสญพนธ

ดวยคณสมบตพเศษของนำยางรก ซงมสดำเปน

มนเลอม เมอแหงสนทแลวสามารถยดตดไดด และกน

การรวซมของนำได ทำใหชางฝมอของไทยนำนำยางรกมา

ใชงานอยางกวางขวาง ทงในงานลงรกปดทอง การเขยน

ลายรดนำ งานประกอบเครองมก และเครองเขน โดย

เฉพาะเครองเขนของชาวเชยงใหมทมความโดดเดน

สวยงาม เปนเอกลกษณเฉพาะตว การทเครองเขนแตละ

ชนมความคงทนสวยงาม กดวยอาศยขอดของนำยางรก

ทตดแนนทนทานนเอง

รกใหญ Gluta usitata (Wall.) Ding Hou ชออน รก ฮก ฮกหลวง ซ มะเรยะ ฮกขหม ฮกหม

พรรณไมภาคเหนอ 69

สวนงานประกอบเครองมกอยางทพพมก ธรรมาสน

ลงมก หนาตางพระอโบสถ วหาร พระแทนทประทบแหง

องคพระมหากษตรยกอาศยคณสมบตพเศษทเหนยวแนน

ของยางรกในการประกอบมก จนกลายเปนงานประณตศลป

อนทรงคณคาของไทยททวโลกตางใหการยกยอง

คณสมบตทางดานสมนไพรพนบาน เปลอกใช

เขายาบำรงกำลง ตมเปนยารกษาโรคตดเชอทางเดน-

อาหาร รกษาโรคเกลอน และโรคปวดขอเรอรง เปลอก

ราก ใชเปนยารกษาโรคผวหนง ยาง เปนยาถายอยางแรง

และกดเนอสด นอกจากน เนอไมยงใชทำสวนประกอบ

ของบานเรอน เสา เครองเรอน และดามเครองมอ

ทางการเกษตร

รกใหญเปนไมตนขนาดกลาง พบไดทางภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนตก ปจจบน

มจำนวนลดลงอยางมาก สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

สยามบรมราชกมาร จงมพระราชดำรใหจดตงโครงการ

ศกษายางรกใหญเพออนรกษภมปญญาไทย ทงนเพอ

สบสานงานชางฝมอแขนงน ใหดำรงอยสบไป อนจะเปน

การชวยใหรกใหญไมสญพนธไปจากแผนดนไทยของเรา

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนกงผลดใบขนาดกลาง สง 12-25 ม.

ลำตนเปลาตรง เปลอกสนำตาลหรอดำปนเทา แตกเปน

รอง หลดลอกเปนแผนบางๆ มยางสดำซมตามรอยแตก

ใบ เปนใบเดยว เรยงเวยนเปนกลมอยตามปลายกง

รปไขกลบ มน หรอรปขอบขนาน กวาง 5-12 ซม. ยาว

16-36 ซม. ดานบนใบมขนสนำตาลปนประปราย

ดานลางมขนหนาแนน แตจะหลดรวงไปเกอบหมดเมอ

ใบแกเตมท เนอใบหนา ขอบใบเรยบหรอเปนคลนเลกนอย

ดอก ออกเปนชอทปลายกงหรอตามซอกใบใกล

ปลายกง มขนหนาแนน กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ

5 กลบ ดานนอกของกลบเลยงและกลบดอกมขนสนำตาล

ปนเทา

ผล เปนผลกลม แขง เสนผาศนยกลาง 1.2-1.5 ซม.

มปกสแดง หรอมวงแดงรปขอบขนาน 5 ปก ยาว 5-10 ซม.

เมลด เปนเมลดกลม เสอมความงอกเรว

รกใหญออกดอกเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม

และมผลแกในเดอนมนาคม

การขยายพนธ

ขยายพนธโดยเมลด ตนรกใหญในธรรมชาต

ถกทำลายและมจำนวนลดนอยลงโดยลำดบ จงควรเรง

การเพาะขยายพนธ เพอปลกในพนทเหมาะสมใหม

จำนวนตนมากขนสำหรบการอนรกษไวใชประโยชนใน

อนาคต

กลบเลยงและ กลบดอก

มอยางละ 5 กลบ

ผลกลม เปลอกแขง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 70

รง Shorea siamensis Miq. ชออน เปา เปาดอกแดง เรยง เรยงพนม ลกปาว แลบอง เหลทอ เหลบอง ฮง

รงเปนพรรณไมในวงศ Dipterocarpaceae ทมการ

กระจายพนธเปนไมเดนในปาเตงรง และยงพบในปา

เบญจพรรณแลงและปาแดงทวไป พบมากในภาคเหนอ

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในชวงฤดผลดใบ ใบของ

ตนรงจะเปลยนเปนสเหลองอมสม สวยงามไปทงราวปา

ดอกมกลนหอมเยน ออกดอกในชวงเดอนมกราคมถง

มนาคม สวนเวลาตดผล เมอผลแกถกแรงลมจะปลว

วอนหมนควางกอนรอนลงบนผนดนคลายเปนพรมลกรง

แตเดมนนพทธศาสนกชนสวนใหญมกมความ

เขาใจคลาดเคลอนเกยวกบตนรงวาเปนพรรณไมชนด

เดยวกบตนสาละอนเดย (Shorea robusta C.F.Gaertn)

ซงเปนพรรณไมทมความสำคญอยางยงตอพทธศาสนา

เนองจากเปนพรรณไมทเกยวเนองกบการประสตของ

พระพทธเจา หากแตในความเปนจรง รงและสาละ

อนเดยนนเปนพรรณไมตางชนดกน แมจะมรปพรรณ

สณฐานทคลายคลงกนมาก เนองจากเปนพรรณไมใน

วงศและสกลเดยวกน แตเมอพจารณาอยางละเอยด

ถถวนแลวจะพบวาพรรณไมสองชนดน มลกษณะทแตกตาง

กนอยางเหนไดชด

พรรณไมภาคเหนอ 71

ผล เปนผลแหง เปลอกแขง เมลดเดยว ทรงไข

กวาง 1 ซม. ยาว 1.5 ซม. ปลายแหลม ปกยาว 3 ปก

ปกสน 2 ปก

เมลด รปรยาว 1 ซม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด สามารถเกบผลแก

ของตนรงไดในเดอนมนาคมถงเมษายน แลวนำมาเพาะ

เมลด ตนกลางอกไดดแตเจรญเตบโตชา ตองบำรงรกษา

ตนกลาเปนระยะเวลาอยางนอย 1 ป จงจะนำตนกลาไป

ปลกในแปลงได

รงเปนไมเนอแขง ทนทานตอความแหงแลงและ

ไฟปาไดด เนอไมนำมาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง

ทงในงานกอสราง ทำเครองมอเครองใช สวนชนใชผสม

นำมนทาไมและเรอ นอกจากน รงยงถอเปนไมมงคล

ชนดหนง ซงเชอวาหากบานใดปลกเปนไมประจำบาน

จะมแตความสงบรมเยน

รงเจรญเตบโตไดดในดนทกประเภททระบายนำด

ชอบแดดจด และตองการนำนอย เหมาะทจะปลกใน

พนทกวางขวางหรอตามรสอรต เนองจากทรงพมสวยงาม

นอกจากจะทนแลงไดดแลว ยงทนลมแรงไดดเปนพเศษ

อกดวย

ลกษณะพรรณไม ตน เปนตนผลดใบขนาดกลางสง 10-25 ม. เรอน

ยอดกลมหรอรปกรวยควำ ลำตนเปลาตรงหรอคดงอ

เปลอกสเทาปนนำตาล แตกเปนรองลก เปนสะเกดโตๆ

ใบ เปนใบเดยว เรยงสลบ ใบรปขอบขนาน กวาง

7-12 ซม. ยาว 10-20 ซม. ปลายใบมน โคนใบหยก

เวาเปนรปหวใจ

ดอก สขาวหรอเหลองออน ออกเปนชอทปลายกง

กลนหอม กลบเลยง 5 กลบ โคนกลบดอกตดกนเปน

รปถวย กลบดอกม 5 กลบ ยาวเปน 6 เทาของกลบเลยง

เรยงจบเวยนกน ดอกบานเตมทกวาง 1-1.5 ซม.

ลำตน มเปลอกหนา สเทาปนนำตาล แตกเปนรองลก

เปนสะเกดโตๆ

ผลแขง มปกยาว 3 ปก ปกสน 2 ปก

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 72

ลำดวนดอย Mitrephora wangii Hu ชออน -

ลำดวนดอยมเขตการกระจายพนธอยบนเขาสง

ในจงหวดเชยงรายทระดบความสง 1,690 ม. ในตาง

ประเทศพบทประเทศจนและลาว พรรณไมชนดนนบ

เปนพรรณไมหายากและใกลสญพนธชนดหนงของไทย

ในสภาพธรรมชาตมอยเพยง 2 ตน ขนอยบนยอดดอย

สง 1,690 ม. ของจงหวดเชยงราย ทมอากาศหนาว

เยนและมหมอกปกคลมเกอบตลอดป และไมมการ

ขยายพนธตามธรรมชาต เนองจากใตตนเปนลานหน

ทำใหเสยงตอการสญพนธไดในอนาคต แตในปจจบน

สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย

ไดทำการวจยเพอขยายพนธลำดวนดอย พบวาวธการ

ทาบกงเปนวธทไดผลด จนสามารถปลกลำดวนดอยเปน

ไมกระถางไดสำเรจ ทำใหมการปลกเปนไมประดบ

กนอยางกวางขวาง จนทำใหพนสภาพจากความเปนไม

หายากแลว

ลำดวนดอย เปนพรรณไมทเพงมการคนพบใน

ประเทศไทยเมอป 2542 ทวดพระธาตดอยตง จงหวด

เชยงราย พรรณไมชนดน จดอย ในวงศกระดงงา

(Annonaceae) สกลมหาพรหม (Mitrephora) เปนไมตน

ขนาดกลางทมดอกสวยงาม กลบดอกชนนอกสขาว

บานแยกจากกนเปน 3 แฉก กลบดอกชนในสเขยวออน

ปลายกลบชมพระเรอ ประกบกนเปนกระเชา เมอดอก

แกใกลโรย กลบชนนอกเปลยนเปนสเหลองเขมขน

สวนกลบดอกชนในเปลยนเปนชมพอมมวง สงกลนหอม

หวานคลายดอกลำดวน แตขนอยบนดอยจงเรยกกนวา

ลำดวนดอย

พรรณไมภาคเหนอ 73

ใบ เปนใบเดยว รปรแกมรปขอบขนาน กวาง 5-7

ซม. ยาว 13-20 ซม. โคนใบมน ปลายใบเรยวยาว

และมตง ขอบใบเรยบ เนอใบบาง เปนมนทง 2 ดาน

ใบดานบนสเขยวเขม ใบดานลางสออนกวา

ดอก เปนดอกเดยว ออก 1-2 ดอก ออกตามกง

ตรงขามใบ เมอบานมสขาวแลวเปลยนเปนสเหลอง

และมกลนหอมแรงมากขน กลบดอกชนนอก 3 กลบ

บานกางออกจากกน กลบนอกชนในขอบกลบประกบกน

เปนรปกระเชา มลายประสแดงออนอยตรงกลางดอก

ดอกทยอยบานตลอดทงป และบานเตมตนในเดอน

กมภาพนธถงมนาคม

ผล เปนผลกลม ผลออนเปลอกเรยบ สเขยวเขม

เมอแกเปลยนเปนสเหลองอมเขยว ม 9-12 เมลด

เมลด กลมแบน สนำตาลขนาด 4-7 มม.

การขยายพนธ ขยายพนธดวยการเพาะเมลดและปกชำกงออน

หลงจากปลกตนกลาจากการเพาะเมลดหรอปกชำกง

จนตงตวและเจรญเตบโตดแลว สามารถทาบกงจากตน

ดงกลาวได การทาบกงเปนวธทไดผลด เมอนำมาปลก

แลวออกดอกไดเรว สามารถปลกเปนไมกระถางได

ลำดวนดอยนบวาเปนพรรณไมมหศจรรยตนหนง

ในเมองไทย กลาวคอ แมจะมถนกำเนดอยบนเทอกเขา

สงทมอากาศหนาวเยน แตเมอเกบผลแกมาเพาะเมลด

ในกรงเทพฯ ทมระดบความสงเกอบเทาระดบนำทะเล

และมอากาศรอนจด ปรากฏวาเมลดลำดวนดอยงอก

ไดด เมอปลกเลยงตนกลาจากการเพาะเมลดได 3 ป

ตนมความสง 1.5 ม. ออกดอกไดดและเมอทาบกง

โดยใชมะปวนเปนตนตอ สามารถทาบตดไดถง 100

เปอรเซนต เมอนำตนทาบกงไปปลกตอในพนทอนๆ

ทวประเทศ พบวาสามารถปรบตวไดดและทยอยออกดอก

เกอบตลอดป

ลำดวนดอยทปลกจากตนกลาเพาะเมลด จะม

ทรงพมสวยงาม มใบดกสเขยวเขมเปนมนวาวออกดอก

เตมตน จงไดรบความนยมนำมาใชในงานจดภมทศนกน

อยางแพรหลายในปจจบน

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดกลาง สง 10-20 ม. ลำตน

เปลาตรง แตกกงนอย โคนลำตนมพพอนในระดบตำ

เปลอกลำตนเรยบ สดำ เนอไมแขงและเหนยว มกลนฉน

ผล เปลอกเรยบ สเขยวเขม

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 74

สะแลงหอมไก Rothmannia sootepensis (Craib) Bremek. ชออน -

เวลาผานมาถงสมยพระนางจามเทวแหงแควน

หรภญไชย พระนางทรงมศรทธาประสาทะในบวรพทธ-

ศาสนาเปนอยางมาก จงไดเสดจพระราชดำเนนไปยง

สถานทสำคญตางๆ ในเมองลานนาเพอเสาะหาสถานท

ศกดสทธสำหรบประดษฐานพระบรมสารรกธาต

ททรงไดรบพระราชทานมาจากพระราชบดาเจาเมอง

ละโว กระทงไดเสดจฯ ผานเมองกกกฎไกเอก ในเขตของ

จงหวดลำพน จงทรงมพระราชเสาวนยใหขบวนเสดจพกแรม

ทดอนสะแลง และตงผอบทองคำบรรจพระบรมสารรกธาต

ใกลๆ กบปากถำ เพอใหราษฎรไดสกการบชา และตอมา

ไดโปรดฯ ใหประดษฐานพระบรมสารรกธาต ณ ปากถำ

กลางดอนสะแลงแหงนน และทรงโปรดใหสรางพระเจดย

ครอบพระบรมสารรกธาตนนไว พระเจดยดงกลาวนคอ

พระธาตขะอบคำ ทประดษฐานอย ณ วดสะแลง

ในปจจบน

สะแลงหอมไก เปนพรรณไมในตำนานของชาว

ลำพน กลาวกนวาในสมยพทธกาล เมอพระพทธเจา

เสดจมาทดอนสะแลง มเหสของเจาเมองไดนำดอก

สะแลงมาถวายเปนพทธบชา พระบรมศาสดาทรงรบ

ดอกไมนนไวพรอมอนโมทนา แลวไดตรสเปนพทธ

ทำนายไววา “ตอไปในอนาคตกาล สถานทแหงน

จกเปนทประดษฐานพระธาตของเรา และจะเจรญรงเรอง

สบไปในกาลขางหนา”

กลบดอกสขาว โคนกลบดอก มจดสมวงแดง

พรรณไมภาคเหนอ 75

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลก สง 4-6 ม. เปลอกลำตน

สนำตาล แตกกงจำนวนมาก ออกรอบตนเปนชนๆ กง

ขนานกบพนดน ทรงพมโปรงรปกรวยควำ

ใบ เปนใบเดยวออกตรงขาม รปรปลายแหลม

ยาว 10-12 ซม. ผวใบเปนมนเรยบ สเขยวเขมทงสองดาน

ดอก ออกเปนชอดอกสขาวทซอกใบใกลปลายกง

1-3 ดอก โคนกลบดอกเปนหลอด ปลายแยกเปน

5 กลบ ขอบกลบเปนคลน โคนกลบดอกดานในมจด

สมวงแดง ดอกบานเตมทมเสนผาศนยกลาง 5-6 ซม.

ผล รปกลมร ยาว 3-5 ซม. มกลบเลยงตดอย

ปลายผล

เมลด รปกลมร สดำยาว 3-4 มม.

การขยายพนธ ขยายพนธดวยการเพาะเมลด โดยเกบผลแกทอย

บนตนมาเพาะเมลด ซงจะใหเปอรเซนตการงอกดกวา

ผลแกทรวงอยทโคนตน สวนการทาบกงกเปนอกวธหนง

ทไดผล โดยใชหมกมอซงเปนพชทอยในสกลเดยวกนมา

เปนตนตอ

สะแลงหอมไก เปนพรรณไมปาทพบไดตาม

ปาดบแลง ทระดบความสง 300-900 ม. ทางภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลาง ดอกม

สขาวนวล กลบดอกมลกษณะปลายแหลมเหมอนหอก

โบราณ แตเดมเรยกวา ดอกสะแลง แตดวยความท

พรรณไมชนดนมกลนหอมแรง กำจายไปไดไกลมาก

ชาวบานจงพากนเรยกวา สะแลงหอมไก ซงหมายความวา

ดอกสะแลงทสงกลนหอมไกล ปจจบนมผพยายามนำไป

ปลกเปนไมดอกหอม ไมประดบตามอาคารสถานทตางๆ

หลายแหง

สะแลงหอมไกเปนพรรณไมทเจรญเตบโตชามาก

ในชวงทฤดแลงยาวนานจะออกดอกไดดกเตมตน สง

กลนหอมรวยรนแสนชนใจ โดยเฉพาะอยางยงในชวง

พลบคำหรอชวงเชามด แตนาเสยดายทพรรณไมชนดน

ปลกเลยงยากมาก ตนทปลกเลยง โดยเฉพาะอยางยง

ตนทขดลอมมาปลก จะคอยๆ ตายไปในทสด ดงนน

ผปลกเลยงควรปลกตนขนาดเลกจากการเพาะเมลด

และตองอาศยความวรยะอตสาหะอดทนรอเปนเวลา

หลายป จงจะไดตนใหญทออกดอกไดอยางสวยงาม

ผลกลมร ยาว 3.5 ซม. มกลบเลยงตดอยปลายผล

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 76

สารภดอย Anneslea fragrans Wall. ชออน แกมอน คำโซ ตองหนง ตนจำ ทำซง บานมา พระราม โมงนง ตำจง ฮาฮอย ทกลอ ทลา ปนมา สานแดง สานแดงใหญ สารภ สารภควาย สารภหน สน ฮก

ดอกของสารภดอยมลกษณะเดนคอ จะสงกลน

หอมออนๆ ในเวลากลางวน แตกลนหอมดงกลาวจะ

แรงขนในชวงเวลากลางคน ดงนนใครทจะไปชนชม

ดมดอมพรรณไมชนดนกตองเลอกไปใหถกชวงเวลา

และทสำคญคอไปใหตรงกบชวงฤดออกดอกดวย

เนองจากพรรณไมชนดนจะมฤดออกดอกอย ในชวง

ปลายฤดหนาว คอระหวางเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ

สารภดอย เปนพรรณไมในวงศ Theaceae มเขต

การกระจายพนธตงแตอนเดยถงเอเชยตะวนออก-

เฉยงใต สวนในประเทศไทย จะพบตามปาดบแลง

ป า เบญจพรรณ และป าดบ เขาท ระดบความส ง

850-1,700 ม. โดยเฉพาะทางภาคเหนอบนดอยสง

เชน จงหวดเชยงราย เชยงใหม ลำปาง นาน พะเยา

แมฮองสอน ตาก และในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะ

พบตามภสงทมอากาศหนาวเยน เชน ภหลวง ภเรอ

ภกระดง ในจงหวดเลย

พรรณไมภาคเหนอ 77

ลกษณะพรรณไม ตน ไมตนขนาดกลางสง 10-20 ม. เปลอกลำตน

ตะปมตะปำ เปลอกแตกเปนรองเลกๆ หรอแตกลอน

เปนสะเกดแขง มกลนฉน ทรงพมโปรงกลม

ใบ ใบเดยว เรยงเวยนสลบ แผนใบหนาคลาย

แผนหนง เขยวเขมเปนมน เสนกลางใบเดนชดทงดาน

บนและดานลาง ผวเกลยงรปหอก แกมขอบขนานกวาง

2.5-5 ซม. ยาว 7-15 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบสอบ

ดอก ดอกเดยว กานดอกยาว 3-5 ซม. กลบเลยง

ดอกหนา ม 5 กลบ สเหลองแกมชมพ โคนเชอมตดกน

ปลายโคงงมเขาหากน สวนกลบดอกม 5 กลบ สขาวครม

อยรวมกนเปนกอนกลม ปลายแหลมขนาด 1.5-2 ซม.

กลางวนดอกมกลนหอมออนๆ และจะหอมแรงขนในชวง

เวลากลางคน ฤดออกดอกอยในชวงปลายฝนตนหนาว

ผล รปกลมร ผวเรยบ ขนาดเสนผาศนยกลาง

2 ซม. ผลออนสเขยว มกลบเลยงตดอยทปลายผล

จนกระทงถงระยะผลแก

เมลด สนำตาลออน กลมร ขนาด 1 ซม.

การขยายพนธ โดยการเพาะเมลด ใชเวลาในการเพาะมากกวา

2 เดอนจงเรมงอก ตนกลาเจรญเตบโตไดคอนขางชามาก

เนอไมของตนสารภดอยเหมาะสำหรบนำมาใช

ทำเครองเรอนไดเปนอยางด เนองจากมเนอไมละเอยด

แนนเหนยว โดยเฉพาะอยางยงตนทขนอยบนดอยสงทม

อากาศหนาวเยนในฤดหนาว และมความแหงแลงในชวง

ฤดรอนเปนระยะเวลายาวนาน จะเจรญเตบโตชามาก

เนอไมมวงปทเดนชด สวยงาม เคยมผนำไปแกะสลก

หรอกลงเปนเครองเรอนเครองประดบบานทเหนแลว

ตองยอมรบวามคณคาสงมาก แตในขณะเดยวกนกอด

จะเสยดายและหดหใจเปนอยางมากเมอเหนผคนทมา

อยบนดอยสงตดตนสารภดอยแลวเผาทงเพอเอาผนดน

มาปลกขาวไรหรอปลกผกแบบไรเลอนลอย ในชวงเวลา

สนๆ พจารณาแลวชางเปนความสญเสยของสงหนงแลว

ทดแทนด วยอกส งหน งแบบไมค มค า เลยท เด ยว

นอกจากน สวนตนยงสามารถนำมาผสมสมนไพร

จำพวกประดง รวม 9 ชนด ตมนำดมรกษาโรคประดง

ซงเปนโรคผวหนงชนดหนงไดอกดวย

ใครทม โอกาสชนชมและดมกลนหอมออนๆ

ของสารภดอย อาจมความคดทจะนำพรรณไมชนดนไป

เพาะเพอขยายพนธ ซงการปลกเลยงพรรณไมชนดน

กตองอาศยดนทแหง และอากาศทเยน สารภดอยจงจะ

สามารถออกดอกไดด และมกลบดอกทหนา ปจจบน

สารภดอยเรมเปนพรรณไมทหายาก จงควรมการอนรกษ

ดวยการขยายพนธและนำไปปลกใหแพรหลายมากยงขน

ดอกเดยว กลบเลยงดอกหนา ม 5 กลบ สเหลองแกมชมพ

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 78

เสยวดอกขาว Bauhinia variegata L. ชออน นางอว เปยงพะโก โพะเพ

เสยวดอกขาวเปนพรรณไมทชาวเหนอรจกกนด

โดยเฉพาะชาวจงหวดตาก ซงมเสยวดอกขาวเปน

พรรณไมประจำจงหวด ใบออนของเสยวดอกขาวกน

เปนผกสดหรอลวก หรอใสตมปลาเนอออนทำเปน

ตมสมได สวนใบนำมาขยรกษาแผลทเรอรงจนเนาเปอย

ใหหายได ใบแกตมนำอาบแกผนคนตามตวไดผลด

เปลอกมรสฝาด ใชแกไอ แกบด และหามเลอด และ

ยงนำมายอมแหอวนใหคงทนแขงแรง

“รอยพนคำ แฝงฝน อยในความเงยบ

บนหนาผา ผาสงชน ใตแสงตะวน

มเงาตะวน ความฝนของเธอ เหมอนใจของเธอ

อยากเหนดอกเสยวขาว ขาว ขาว ขาว

บนไหลดอย ไหลดอย ดอย ดอยเชยงดาว”

สวชานนท รตนภมล แตงเพลงน ไว ในอลบม

“เพลงรกเชยงดาว” เพอชนชมความงดงามของ

เส ยวดอกขาว ท ออกดอกพราวไปท วท งราวป า

โดยเฉพาะบนไหลทางของดอยหลวงเชยงดาวท

เสยวดอกขาวพากนสะพรงบานรบลมหนาว ทกทาย

ผมาเยอนใหเคลบเคลมไปกบความมหศจรรยของ

ธรรมชาต

พรรณไมภาคเหนอ 79

เสยวดอกขาวเปนพรรณไมในวงศถว (Leguminosea)

สกลอรพม (Bauhinia) มการกระจายพนธอย ใน

ประเทศอนเดย พมา ลาว และเวยดนาม ในประเทศไทย

พบตามปาเบญจพรรณ และปาหนปน ทางภาคเหนอ

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทระดบความสง 500-

800 ม. ตามปกตจะทยอยออกดอกตลอดป แตจะ

ออกดอกพรอมกนทงตนในชวงเดอนมกราคมถงมนาคม

ดอกเสยวเมอบานใหมๆ จะมสชมพออน แตพอดอกแก

ใกลโรยจะกลายเปนสขาว

ในชวงทดอกเสยวบานเตมตน จะเปนชวงฤดหนาว

ทมอากาศแหง ทองฟาสครามสดใสไรเมฆหมอกตดกบ

ดอกเสยวทมสขาวบรสทธงามเดนสะดดตา ยงในยามท

ลมหนาวพดมา ดอกเสยวจะปลดปลวลอยควางไปตาม

กระแสลม เปนภาพทนาประทบใจอยางยง จงหวด

เชยงรายจงไดจดใหมงานวนเสยวบานขนบนยอดดอย

หลายๆ แหง ซงในแตละแหงมตนเสยวออกดอกบาน

สะพรงและสงกลนหอมขจรขจายไปทวขนเขา

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนผลดใบสงไดถง 15 ม. เรอนยอด

กลม กงกานไมสมำเสมอ กงและยอดออนมขนปกคลม

เปลอกตนเกลยงสเทาออนถงดำ มรอยแตกหยาบๆ

ใบ เปนใบเดยว โคนใบเวาเปนรปหวใจ คลายใบ

แฝดตดกน ใตใบมขน

ดอก ออกเปนชอทซอกใบและปลายกง 6-10

ดอก ดอกมสขาวหรอสมวงออน กลบดอกบอบบางม

5 กลบ รปไขกลบแยกจากกนชดเจน เมอดอกบานเตมท

มเสนผาศนยกลาง 7-12 ซม.

ผล เปนฝกแบนยาว 15-20 ซม. เมอแกจะแตก

เปนสองซกดดเมลดไปไดไกล

เมลด เปนเมลดกลมแบน ม 10-25 เมลด

ขนาด 6-8 ซม.

การขยายพนธ ขยายพนธดวยการเพาะเมลดทเกบจากตน ขณะท

ฝกเรมแกกอนทฝกจะแตก

ดอกสขาว กลบดอกบอบบางม 5 กลบ

ความแหงแลงทอยคภาคอสานมาเปนนจกลบไมไดทำใหปา ในพนทนไรคา แตดนแดนทราบสงของเมองไทย ทำหนาทเปนทพกพงใหกบพรรณไมยนตนทรงคณคา นานบชนดทคนไทยควรหวงแหนไวใหอยคทองถนสบไป

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 82

Gardenia obtusifolia Roxb. ex Kurz ชออน กระบอก ไขเนา คมขวาน พญาผาดาม พดนา คำมอกนอย ฝรงโคก

กระมอบ

หากทานมโอกาสเขาไปเดนชมธรรมชาตในปา

เตงรงชวงเดอนกมภาพนธถงมนาคมทวทงแนวปาจะ

ครอบคลมไปดวยตนไมทมกงระเกะระกะปราศจากใบ

มองดคลายกบแนวปาทขาดความชมชนไรซงความม

ชวตชวาเชนเดยวกบกระมอบทพรอมใจกนทงใบหมด

แทบทงตนหากแตไดเบงบานดอกสขาวโพลนเตมทว

ทรงพมสงกลนหอมหวานยงความสดชนมาสผนปา

และถาไดมโอกาสยอนกลบไปหลงจากดอกบาน2-3วน

กจะพบวากลบดอกทเคยเบงบานไดหลดรวงพรลงมา

เตมพนขณะทบนตนกจะผลดอกใหมออกมาทดแทน

คราใดททานไดมโอกาสเหนภาพประทบใจดงกลาว

ครานนทานคงไมอยากทจะยางกาวไปไหนอกเลยเพราะ

ทานไดยนอยณจดทสวยงามทสดของปาเตงรงแลว

กระมอบเปนพรรณไม ในสกลพด มเขตการ

กระจายพนธในประเทศไทยทางภาคเหนอภาคตะวน-

ออกเฉยงเหนอภาคตะวนออกโดยจะพบทวไปตามปา

เตงรงและปาเบญจพรรณทแหงแลง สวนในตาง-

ประเทศพบทพมาและภมภาคอนโดจนกระมอบเปน

พรรณไมททนทานตอความแหงแลงมากทสดขณะ

เดยวกนกเปนพรรณไมทเจรญเตบโตชาทสดผทเคย

ปลกกระมอบโดยการเพาะเมลดคงจะทราบเปนอยางด

วา กวาตนกระมอบจะมความสงถง3 ม. ตองใช

เวลาในการดแลเอาใจใสไมตำกวา10ป

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 83

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมพมกงไมตนผลดใบขณะออกดอกสง

2-8ม.ลำตนแคระแกรนกงกานคดงอเรอนยอดเปน

พมกลมเปลอกสเทาปนดำแตกเปนรองลกตามยาว

เนอไมสขาวยอดออนผวมนมชนสเขยวอมเหลอง

ใบเปนใบเดยวเรยงตรงขามสลบตงฉากเปนกลม

ตามปลายกงรปไขกลบม2-4คกวาง3-7ซม.ยาว

6-13ซม.ปลายมนกวางโคนสอบมนเวาเลกนอยตรง

รอยตอกานใบขอบเรยบกานใบสนมากหใบระหวาง

กานใบตดกนเปนหลอดสนๆ ใบออนมคราบของชน

เหนยวตดกนตามผวใบจนเปนมน

ดอกเปนดอกเดยวออกทปลายกงสขาวแลวเปลยน

เปนสเหลองออนกลนหอมหวานเมอดอกบานเตมท

เสนผาศนยกลาง3-5ซม.กลบดอกตมบดเวยนโคนกลบ

ดอกตดกนเปนหลอดคลายรปแจกนสวนปลายแยกเปน

5แฉกรปขอบขนานปลายมนยาว2-3ซม.

ผลผลมเนอรปกลมเสนผาศนยกลาง2-3.5ซม.

ผนงหนาสนำตาลอมเขยวสวนบนของผลมหลอด

กลบเลยงสนๆตดอย

เมลดกลมรคอนขางแบนยาว3-5มม.

การขยายพนธ ใชวธการเพาะเมลดปกชำและตอนกง

ดวยความทกระมอบเปนพรรณไมท ใชระยะ

เวลาในการเจรญเตบโตคอนขางนานจงมกมผลกลอบ

เขาไปขดลอมตนจากพนทอนรกษทำใหจำนวนตน

กระมอบในถนธรรมชาตลดจำนวนลงอยางรวดเรววธ

การอนรกษทถกตองจงควรสนบสนนใหเกษตรกรปลก

ตนกระมอบมากขน ดวยระยะปลก3x4 ม. แลว

หมนบำรงรกษาจนกระทงตนกระมอบมทรงพมสวยงาม

และออกดอกได เพอนำไปจำหนายใหแกบรรดานกจด

สวนทมาซอตนกระมอบจากเกษตรกรไปจดสวนใหแก

บรรดาเจาของบานทนยมปลกสวนไมไทยหายากถอ

เปนการสรางรายไดใหแกเกษตรกรขณะเดยวกนก

เปนการอนรกษตนแมพนธทอยในปาชวยใหตนแมพนธ

เหลานนไดออกดอกตดผลและกระจายพนธตอไป

ผลสนำตาลอมเขยว สวนบนของผลมหลอดกลบเลยงสนๆ ตดอย

ดอกเดยวออกทปลายกง สขาวแลวเปลยนเปนสเหลองออน

กลนหอมหวาน

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 84

กวมแดง Acer calcaratum Gagnep. ชออน ไฟเดอนหา

ดวยใบรปพดสแดงเจดจาเตมตนในชวงฤดหนาว

ของบานเรา หลายคนจงขนานนามให กวมแดง วา

เปนตน “เมเปลเมองไทย” และ “เมเปลแดง” ไปอยาง

ไมมผใดคดคาน แตตางกบใบเมเปลซงเปนสญลกษณ

ของประเทศแคนาดาตรงทของแคนาดามใบหาแฉก

สวนกวมแดงนนใบเปนสามแฉก ซงใบสแดงเพลงท

เปลยนจากสเขยวมาเปนสเหลองและทายสดจะเปลยน

เปนสแดง กอนรวงหลนผลดใบเกลอนกลนทวบรเวณปา

ทำใหกวมแดงเปนทรจกในอกชอหนงวา “ไฟเดอนหา”

และ “มะเยาดง” อกดวย

กวมแดงจดเปนไมตนอยในสกลเดยวกบเมเปล

ในวงศAceraceaeซงชอสกลAcerมาจากภาษา

ละตนหมายถงแหลมหรอแขงซงในสมยกอนไมใน

สกลน ใชทำแผนกระดานสำหรบเขยนหนงสอและ

เพราะคณสมบตความแขงแรงทนทานนเองจงยงเปนท

นยมในการนำมาทำอปกรณสำหรบเลนกฬาทตอง

ทนทานตอแรงกระแทกอยเสมออยางโบวลงโดยมกจะ

นำไมมากลงเปนพนโบวลงและไมปพนเลนโบวลงและ

ยงมผนำไมสกลนมาทำเปนไมควสนกเกอร ไมต

เบสบอลและเขยงหนเนออกจำนวนไมนอยดวย

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 85

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

นอกจากความแขงทขนชอลอชาแลวไมสกลนยง

มอกคณสมบตทรจกกนดวาใหเสยงกงวานไพเราะจง

นยมนำมาทำเปนเครองดนตรไมแพไมทมคลนเสยง

เสนาะหประเภทอนๆเลยหากอยากทจะสมผสความ

งามของกวมแดงแบบเตมตาควรมงหนาขนไปทาง

ภาคเหนอในฤดหนาวชวงเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม

โดยเฉพาะทจงหวดเชยงใหมนาน(ดอยภคา)และ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเลย(ภกระดง

ภหลวง)โดยเฉพาะในบรเวณปาดบหรอปาปดซงม

นำตกหรอรมลำธารทมความชนสงบนภเขาทระดบ

ความสง1,300-1,600ม.ความรอนแรงจากสแดง

ของใบกวมแดงทกระจายคลมนำตกขนพองบน

อทยานแหงชาตภกระดงในชวงตนฤดหนาวกระชาก

อารมณของนกทศนาจรใหพงสงขนสดขวแตแลว

อารมณกคอยๆลดวบตำลงตามความเยนของกระแส

นำตกท ไหลรนลงสแองนำใสปานกระจกรองรบอย

เบองลาง

กวมแดงยงสามารถพบไดอกในประเทศเพอนบาน

อยางพมาและเวยดนามเชนกน

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมตนขนาดกลางผลดใบสง15-25ม.

เปลอกสเทาคอนขางเรยบหรอแตกเปนรองเลกนอย

และมนำเลยงใสรสหวานกระจายอย

ใบเปนใบเดยวเรยงตรงขามรปพดกวาง6-21

ซม. ยาว6-15ซม. โคนมนกวางหรอเวาเลกนอย

แผนใบครงบนแยกเปน3 แฉกลกลงมาประมาณ

กงกลางใบแฉกของใบเปนรปใบหอกแกมรปไขหรอ

รปใบหอกแกมรปขอบขนาน

ดอก เปนชอออกทปลายกงยาว2-3.5ซม.

แตละชอมดอกจำนวนมากดอกสขาวอมชมพเมอบาน

เตมทเสนผาศนยกลาง6-8มม.กลบเลยง5กลบ

กลบดอก5กลบรปไขกลบหรอรปพดกวางและยาว

3-4มม.

ผลรปไขยาว0.8-1.3ซม.มปกแบนชอละ

1-3ผล

เมลดกลมรยาว4-6มม.

ใบออนสนำตาลอมเขยว

ใบแกสเขยว

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 86

กนเกรา Frgraea fragrans Roxb. ชออน ตำเสา ทำเสา มนปลา ปนปลา กนเตรา ตาเตรา ทำมะซ ตำมซ

กนเกราเปนพรรณไมทนอกจากจะม“รป”งาม

อนหมายถงลกษณะลำตนเปลาตรงเรอนยอดรปกลม

แหลมคลายเจดยและดอกมกลนหอมรวยรนตลอดทง

วนหากยงเปนพรรณไมท“นาม”มความหมายเปน

มงคลซงถอเปนหนงใน9ไมมงคลทใชในพธวางศลา

ฤกษมความหมายวาจะชวยปองกนภยอนตรายตางๆ

ไมใหมากลำกราย

ชาวอสานเรยกกนเกราวามนปลาเหตทเรยก

เชนน เพราะมนปลาเปนไมเนอแขงและเหนยวมส

เหลองปนมนคลายไมสกมนำมนหลอเลยงเนอไม

คลายทาดวยนำมนจากปลาชาวบานนยมนำไมมนปลา

มาทำเสารวเสาเรอนเสาโรงนาหรอการกอสรางท

ตองตากแดดตากฝนหรอฝงลงดนเพราะไมมนปลาม

นำมนหลอเลยงปลวกจงเจาะไมเขาและไมผนอกจาก

นชาวอสานยงถอวามนปลาเปนไมมงคลจงนยมนำมา

แกะพระพทธรปไมและทำเครองรางของขลงอนๆรวม

ทงกอสรางสถานทศกดสทธปจจบนยงมผนยมนำไม

มนปลาไปแกะสลกพระเครองไมอกดวยสวนในภาคใต

จะเรยกกนเกราวาตำเสาหรอทำเสาเนองจากนยมนำ

ลำตนมาใชทำเสาบาน

กนเกราหรอมนปลายงมสรรพคณเปนสมนไพร

โดยแกนกนเกราจะมรสเฝอนฝาดขมใชเขายาบำรง

ธาตแกไขจบสนแกหดไอรดสดวงทองมานแนน

หนาอกแกพษฝกาฬบำรงมามแกเลอดแกลมตางๆ

และเปนยาอายวฒนะเปลอกใชเขายาบำรงโลหตแก

ผวหนงพพองปวดแสบปวดรอน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 87

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมตนผลดใบขนาดกลางสง15-25ม.

ลำตนเปลาตรงแตกกงตำเปลอกหยาบสนำตาลเขม

แตกเปนรองลกไมเปนระเบยบเปลอกในสเหลองออน

เรอนยอดรปกลมแหลมหรอรปเจดย

ใบใบเดยวตดตรงขามกนเปนครปรแกมรปหอก

กวาง2.5-3.5ซม.ยาว8-11ซม.เนอใบคอนขางหนา

เปนแผนหนงขอบใบเรยบผวใบเปนมนทงสองดาน

ดอกออกเปนชอตามงามใบและปลายกง รป

แจกนทรงสงเมอบานเตมทกวางประมาณ2ซม.โคน

กลบเชอมตดกนเปนกลบดอกเมอแรกบานมสขาวแลว

คอยๆเปลยนเปนสเหลองออนจนถงเหลองแกเมอดอก

ใกลโรย

การขยายพนธ ขยายพนธดวยเมลด

กนเกราเปนพรรณไมในวงศGentianaceaeม

เขตการกระจายพนธในปาเบญจพรรณชนและตามท

ตำทชนแฉะใกลนำพบทวทกภาคของประเทศพรรณไม

ชนดนออกดอกในชวงปลายฤดรอนตนฤดฝนราว

เดอนเมษายนถงมถนายนในชวงเวลานพนททมกนเกรา

ขนอยมากจะสงกลนหอมตลบอบอวลไปทวดงดดใหหม

แมลงและผงพากนมาดดกนนำหวานและผสมเกสรให

กนเกราไดขยายพนธตอไป

ผลกลมมขนาดเลกเสนผาศนยกลางประมาณ

6มม.มตงแหลมสนๆตดอยตรงสวนบนสดของผล

ผลแกจดมสเหลองจนถงสแดงเลอดนก

เมลดสนำตาลออนมหลายเมลดขนาด2-3มม.ดอกออกเปนชอ รปแจกนทรงสง

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 88

กลปพฤกษ Cassia bakeriana Craib ชออน ชยพฤกษ

กลปพฤกษ ไมดอกสขาวแกมชมพแสนงดงาม

นามมงคลเสนาะหน ในแตละถนกมชอเรยกตางกนไป

เชน กานล ในภาษาเขมรและแถบจงหวดสรนทร

ชยพฤกษในแถบภาคเหนอและเปลอกขมในแถบจงหวด

ปราจนบรดวยความทออกดอกพรอมกนทงตนดอกดก

สสนสวยงาม เพาะเมลดเปนตนกลาไดงาย ทำให

กลปพฤกษซงเปนพรรณไมปาของไทยทเปลยนสภาพ

มาเปนไมปลกประดบขางทางหลวงยนตนเดนสวยงาม

อยเปนระยะๆและหากเดนทางผานปาเบญจพรรณใน

ชวงเดอนมกราคมถงมนาคมจะเหนตนกลปพฤกษ

ออกดอกสลางไปทงตนแซมกบพรรณไมหลากชนด

ดสวยงามแปลกตา

ตามคตโบราณตนกลปพฤกษถอวาเปนตนไม

สารพดนกเชนเดยวกบตนปารชาตซงมถนกำเนดอย

ในแดนสวรรค ไมวาชาวสวรรคจะปรารถนาสงใดก

สามารถนกขอเอาไดทกสง ในงานพธหลวงในสมย

โบราณเชนในงานพระราชทานเพลงศพไดมความ

นยมจำลองตนกลปพฤกษขน โดยผกโครงไมเปน

ทรงพมขาวบณฑเปนชนๆแตละชนเสยบผลมะนาว

ผลสมและมะกรดทเจาะรไวสำหรบใสเงนปลกสำหรบ

การทงทานใหคนยากจนโดยเมอถงเวลาเจาพนกงานจะ

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 89

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมตนขนาดกลางผลดใบสง5-15ม.

เปลอกเรยบสเทาเรอนยอดทรงกลมหรอรปรมแผกวาง

แตกกงในระดบตำมกงขนาดเลกจำนวนมาก

ใบประกอบแบบขนนกปลายคยาว15-40ซม.

ใบยอย5-8ค กวาง1.5-3.5ซม.ยาว6-9ซม.

ปลายใบมนหรอมตงสนโคนใบมนขอบใบเรยบผวใบ

ดานบนและดานลางมขน

ดอกสชมพแลวเปลยนเปนสขาวออกเปนชอ

ตามกง ชอดอกยาว4-8 ซม. กลบเลยง5 กลบ

กลบดอก5กลบรปใบหอกแกมรปไขดอกบานเตมท

กวาง3-5ซม.

ผล เปนฝกแหง ทรงกระบอกแคบสนำตาล

กวาง1-1.5ซม.ยาว30-40ซม.มขนนมสเทาหนาแนน

ภายในมเมลด30-40เมลด

เมลดสนำตาลแดงกลมแบนขนาด5-8มม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

ดอกสชมพ แลวเปลยนเปนสขาว

เหวยงไมทเสยบผลไมเหลานนใหปลวไปตกหางๆและ

ผคนกเขามากลมรมชงลกสมกนตอมาประเพณตงตน

กลปพฤกษจำลองตามงานศพไดเสอมความนยมลงใน

ปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

และไดเรมกลายมาเปนสญลกษณแหงความสขในงาน

รนเรงตางๆเชนในเทศกาลปใหม โดยเปลยนเปนนำ

สลากของขวญไปตดไวบนตนกลปพฤกษจำลองแลวให

ผทมารวมงานไปสอยมาจบของขวญกนเปนทสนกสนาน

กลปพฤกษจดเปนไม ในวงศLeguminosae

มเขตการกระจายพนธในปาเบญจพรรณแลงทางภาค

เหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออก

บางครงพบขนอยบนภเขาหนปนบนพนทสงจากระดบ

นำทะเล300-1,000ม.นยมปลกในทโลงจะทงใบแลว

ผลดอกเตมตนและทยอยบานใน3-4สปดาหรปทรง

สวยและใหดอกสวยงามแตใชเวลาในการปลกนานจงจะ

มดอกทนแลงไดเปนอยางดนอกจากนนเนอในฝกยงม

สรรพคณเปนยาระบาย เปลอกฝกและเมลดทำให

อาเจยนและชวยลดไขไดอกดวย

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 90

จำปศรเมองไทย Magnolia thailandica Noot. & Chalermglin ชออน -

อาจเรยกไดวาจำปศรเมองไทยคอดอกไมแหง

ความภาคภมใจของคนไทยกวาได เพราะดอกไมหอมท

มขนาดเลกเพยง2-2.5ซม.และขนเปนตนมทรงพม

สวยงามนคอพรรณไมวงศจำปาชนดใหมของโลก

ทเพงมรายงานการตงชอโดยผเชยวชาญพเศษของ

สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย

เมอไมนานน โดยไดรบทนสนบสนนการวจยจาก

การอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดำร

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร

ความโชคด ในการคนพบจำปศร เม องไทย

ไมไดมอยเพยงทเปนไมดอกหอมชนดใหมแตยงอยท

ความเปนพรรณไมหายากทมเขตการกระจายพนธตาม

แหลงใกลนำและรมลำธารในปาดบเขาและปาดบชน

ทระดบความสง900-1,300ม.ทางภาคตะวนออก-

เฉยงเหนอภาคตะวนออกและภาคตะวนตกเฉยงใต

และยงไมมรายงานวาพบในประเทศอนแตอยางใดจง

คาดวานาจะเปนไมเฉพาะถนทสามารถพบไดเพยงใน

พนท4จงหวดของประเทศไทยเทานนคอเพชรบรณ

เลยชยภมและกาญจนบรและดวยความทมตนแมพนธ

ขนาดใหญอย เพยงไมกตน จำปศร เมองไทยจง เปน

พรรณไมชนดใหมของโลกทมความเสยงตอการสญพนธ

ในสภาพธรรมชาตมากทสดเพราะมววฒนาการตำทสด

ในไมวงศจำปาเนองจากยงมการแยกเพศเปนตนเพศผ

และเพศเมย

ถงแมวาตนจำปศรเมองไทยจะขนอย ในพนท

ของอทยานแหงชาตหรอเขตอนรกษพนธสตวปาทไมม

โอกาสถกตดฟนหรอถกไฟไหมเพราะอยตดลำธารใน

เขตทชนมากแตเนองจากมการขยายพนธ ในสภาพ

ธรรมชาตนอยมากมดอกเพศเมยอยบนตนเพศเมย

และมดอกเพศผอยบนตนเพศผผสมเกสรไดยากจงม

โอกาสทจะสญพนธไดในอนาคต

ผลออน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 91

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมตนขนาดใหญสง20-30ม.แตกกงสง

มกงเลกจำนวนมากตามกงมชองอากาศเปนจดประ

สขาวเนอไมเหนยวเปลอกลำตนสนำตาลมกลนฉน

เฉพาะตว

ใบ รปร กวาง3.5-5 ซม. ยาว10-13 ซม.

ปลายใบแหลม โคนใบรปลมแผนใบเรยบดานบน

สเขยวเขมเปนมนดานลางมนวลสขาวฉาบอย เนอใบ

คอนขางบาง

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

ดอกตม

ดอกมกลนหอมแรง

ใบรปรยาว 10-13 ซม.

ดอกเปนดอกเดยวออกทปลายยอดดอกบานตงขน

สขาวกลนหอมแรงดอกบานอยได1-2วนดอกตม

รปไขปลายแหลมเสนผาศนยกลาง1.2-1.6ซม.ยาว

2-2.5ซม.มกาบหมดอกสเขยวเคลอบขาว1แผนและ

จะหลดไปเมอดอกแรกแยมดอกแยกเพศเปนดอกเพศผ

และดอกเพศเมยออกดอกเดอนเมษายนถงพฤษภาคม

ผลรปทรงกลมเสนผาศนยกลาง2.5-3.5ซม.

มผลยอย7-10ผลเปลอกผลแขงเชอมตดกนผลออน

มสเขยวผลแกสนำตาลแตกออกเปนพตามแนวตง

คลายผลทเรยนผลยอยแตละผลมเมลดสแดงเขม1-2

เมลด

เมลดสแดง รปกลมร และคอนขางแบนยาว

10-12มม.

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 92

จำปหน Magnolia philippenensis P.Parm. ชออน -

จำปหนพรรณไมวงศจำปาทเรยกไดวาเปนสดยอด

ของพรรณไมหายากและใกลสญพนธในประเทศไทย

เพราะถงขณะนยงไมสามารถขยายพนธจากตนใน

ธรรมชาตไดเลยเนองจากมจำนวนตนนอยมากอกทง

ยงขนอยตามอทยานแหงชาตจงมการอนรกษหวงหาม

มใหนำพรรณไมออกไปนอกอทยานทำใหไมสามารถ

นำมาขยายพนธไดดงนนผทมความประสงคจะปลก

จำปหนหนทางทงายทสดคอตองไปซอตนทปลกขาย

ตามเนอสเซอรหรอเรอนเพาะชำบางแหงในตางประเทศ

เชนฟลปปนส

แมจำปหนจะเปนพรรณไมทหาเกบเมลดหรอ

ตนกลาไดยากมากแตเนองจากมทรงพมทกลมกะทดรด

ดอกดกหอมและสวยงามจงมความเหมาะสมทจะนำ

มาใชเปนไมประดบตามอาคารบานเรอนไดเปนอยางด

โดยปกตจำปหน เปนพรรณไมทจะออกดอก

บานเตมตนในชวงเดอนสงหาคมถงกนยายนสวนใน

เดอนอนๆกจะทยอยออกดอกเรอยๆแตอาจจะไมมาก

นกและมเขตการกระจายพนธ ในปาดบเขาทางภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอทระดบความสง1,000-1,300ม.

สวนในตางประเทศจะพบมากทประเทศฟลปปนส

เปนททราบกนดในหมนกเพาะพนธจำปหนในตาง-

ประเทศเกยวกบวธการปลกจำปหนใหไดผลดผปลก

ควรขดหลมกวางและลก50ซม. ใสปยคอกรอง

กนหลมเพอชวยใหดนมความอดมสมบรณและอมนำ

ไดดพรอมทงใสยาปองกนและกำจดแมลงปกแขงและ

ปลวกซงเปนศตรรายกาจทอยในดนหลงจากปลกแลว

กควรปกหลกผกมดตนใหตงตรงเพอปองกนลมพดโยก

และควรใชฟางหรอหญาแหงคลมโคนตนเพอรกษา

ความชนในดนอกทงยงเปนการปองกนวชพชไปในตว

ดวยเพยงเทานทานกจะไดตนจำปหนทสวยงามเปนท

ถกอกถกใจของบรรดาผนยมปลกพรรณไมหายากแต

ทงนตองไมลมทจะปลกบนพนทสงและมอากาศหนาว

เยนเนองจากจำปหนจะเจรญเตบโตไดดในสถานทท

เหมาะสมเทานน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 93

ลกษณะพรรณไม ตนไมตนขนาดเลกสง8-12ม.แตกกงอยใน

ระดบสงจำนวนมากเปลอกโคนตนสนำตาลปนดำม

กลนฉนเฉพาะตวเปลอกแตกเปนสะเกด

ใบใบเดยวเรยงเวยนสลบรอบกงรปใบหอก

แกมรปขอบขนานกวาง2-3ซม.ยาว7-11ซม.

ปลายใบเรยวมตงปลายใบยาว1-5มม.โคนใบรปลม

แหลมขอบใบเรยบแผนใบหนาเหนยวเปนมนทงสอง

ดาน

ดอกดอกเดยวออกทซอกใบใกลปลายยอดดอก

บานตงขนสขาวใกลโรยเปลยนเปนสเหลองเลกนอย

เรมแยมและสงกลนหอมตงแตพลบคำดอกบานอยได

2วนดอกตมรปกระสวยเสนผาศนยกลาง0.6-1ซม.

ยาว2.5-3.5ซม.กลบดอกบางม9กลบเรยงเปน

3ชนชนละ3กลบกลบชนนอกรปไขกลบแกมรปขอบ

ขนานกลบชนในแคบและสนกวาเลกนอย

การขยายพนธ ตามธรรมชาตมการขยายพนธจากเมลดแมจะ

ออกดอกดกแตกตดผลนอยมากและเมลดสญเสย

ความงอกเรวมากจงไมสามารถเพาะเปนตนกลาขนมา

ไดสวนการขยายพนธดวยวธการตอนและทาบกง

ยงไมไดมการทดลองสำหรบการเพาะเลยงเนอเยอ

จากยอดออนและเมลดออนยงไมประสบความสำเรจ

จากการขยายพนธโดยวธน

ผลออน

ผลผลกลมชอยาว2-3ซม.มผลยอย2-4ผล

แตละผลเรยงตดอยบนแกนกลางผลผลรปกลมเสนผา-

ศนยกลาง1ซม.ผวของผลมชองอากาศเปนจดสขาว

ผลออนสเขยวเมอแกเปลยนเปนสนำตาลออนแตละ

ผลม1-2เมลด

เมลดสแดงเขมรปกลมรยาว5มม.

ดอกเดยว สขาว ใกลโรยจะเปลยนเปน

สเหลองเลกนอย

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 94

ชมพพาน Wightia speciosissima (D.Don) Merr. ชออน ตมกาแดง

ชมพพานเปนพรรณไมในวงศScrophulariaceae

ชอบขนในพนททมอากาศเยนตลอดปมเขตการกระจาย

พนธตงแตเนปาลสกขมอนเดยจนตอนใตพมาและ

ภมภาคอนโดจนในไทยพบกระจายหางๆอยตามภเขา

สงทกภาคยกเวนภาคใตมกขนตามคบไมหรอบนกอนหน

ในปาดบเขาทระดบความสง1,300-2,000ม.

ชมพพานจดเปนไมตนก งองอาศยทขนเอง

ตามซอกหนทมดนสะสมลำตนของชมพพานมลกษณะ

แคระแกรนแตกกงระเกะระกะหรอขนตามคาคบของ

ตนไมใหญตอมาเมอมรากเจรญลงดนลำตนจงเจรญ

เตบโตใหญขนโอบตนเดมใครทไดมโอกาสไปชมตน

ชมพพานจะไดเหนลกษณะเดนของพรรณไมชนดน

โดยเฉพาะในชวงทออกดอกชมพพานจะทงใบจนหมดตน

เผยใหเหนกลบดอกสชมพมวงตดกนเปนรปหลอดแตร

โคงตอนปลายแลดสวยงามเปนทประทบใจแกผพบเหน

ผทขบรถขนไปบนดอยอนทนนทหรอขนไปบน

ภหลวงในชวงปใหมจะรสกตนเตนไปกบความหนาวเยน

ของฤดกาลสายลมหนาวปะทะใบหนาจนรสกวบวาบใน

ชวงแรกๆแลวตอมาความเยนกจะทำใหใบหนารสกชา

เมอขบรถไตระดบความสงขนไปความหนาวเยนกจะ

เพมมากขนจนผานระดบความสง1,300ม.ขนไป

ปาสองขางทางจะเรมเปลยนจากมมสงทมองปาดบเขา

ทอยเบองลางจะเหนเฉพาะเรอนยอดของตนไมเปนพมๆ

สเขยวเขมบางสเขยวออนบางบางตนทงใบหมดจน

เหนแตกงหรอบางตนกเรมจะผลใบออนออกมาบาง

พมจะมสพมสชมพสอดแทรกอยกบพมสเขยวทวๆไป

มองดสะดดตาเมอเขาไปใกลทรงพมสชมพจงเหนวา

เปนดอกของตนชมพพานทเปนไมองอาศยอยบนคาคบ

ของตนไมใหญซงบางพมจะมขนาดใหญเทากบเปน

ตนไมตนหนงทเดยว

95พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมพมหรอไมตนขนาดเลกองอาศย

บนตนไมหรอบนกอนหนสง1-3ม.แตอาจสงไดถง

10ม.แตกกงสนๆเปนพมเตยแนนทบกงออนมชอง

ระบายอากาศเหนไดชดเจน

การขยายพนธ ขยายพนธตามธรรมชาตโดยการงอกเมลดเปน

พรรณไมปาทยงไมมการศกษา

ชอดอก

ถงแมจะมดอกสชมพหวาน เพมความสดใสใหแก

ผนปา แตตนชมพพานกยงเปนเพยงพชปาทยงไมม

ผศกษากนอยางจรงจง และยงไมมผใดนำมาขยายพนธ

หรอปลกเปนไมประดบแตอยางใด

ใบรปขอบขนานแกมรปร ยาว10-30ซม.

ปลายใบแหลมเกลยงดานบนใบมเสนแขนงใบเปน

รองตนๆดานลางใบมเสนแขนงใบเปนสนนนเลกนอย

แตมเสนกลางใบเปนสนนนเดนโคนใบรปลมหรอมน

แผนใบหนา

ดอกออกเปนชอกระจกแยกแขนงยาว10-20

ซม.มดอกยอยจำนวนมากกานชอดอกยาว1ซม.

กานดอกยอยสนมากมขนหนาแนนกลบดอกสชมพ

ยาว2.5-3.5ซม.โคนกลบดอกเชอมกนเปนหลอดสน

กลบปากบน2แฉกกลบปากลาง3แฉกชมพพาน

มฤดออกดอกในเดอนธนวาคมถงมกราคม

ผลเปนฝกสนำตาลผวเรยบรปขอบขนานยาว

2.5-4ซม.แตกกลางเปน2สวนมเมลดจำนวนมาก

มผลแกในเดอนมนาคมถงเมษายน

เมลดเปนรปแถบยาว7มม.มปกบางและแคบ

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 96

ธนนไชย Buchanania siamensis Miq. ชออน ศรธนนไชย พงพวยนก พงพวยปา ลนไชย รวงไซ รางไซ รางไทย ลงไซ

ธนนไชย เปนพรรณไมพนเมองของไทยมการ

สำรวจพบครงแรกในประเทศไทยโดยนกสำรวจชาว

เนเธอรแลนดนามวาJ.E.Teijsmannสำรวจพบท

จงหวดกาญจนบร ในปาผลดใบระดบ50-100ม.

ออกดอกเดอนมกราคมถงมนาคมสวนผลจะแกใน

เดอนเมษายนถงพฤษภาคมมรายงานการตงชอเมอป

2411โดยมคำระบชนดวาsiamensisเปนการตงขน

เพอเปนเกยรตแกประเทศไทย

แมวาธนนไชยจะเปนพชพนเมองของไทยแตกลบ

มการบนทกการคนพบครงแรกโดยชาวตางชาตจาก

ประเทศเนเธอรแลนดซงในความเปนจรงแลวอาจม

คนไทยหลายคนคนพบธนนไชยมากอนหนานแตไมได

มการบนทกไวเปนประวตศาสตรทำใหเราตองสญเสย

หลกฐานการคนพบทควรจะเปนของคนไทยไปอยางนา

เสยดาย

ธนนไชยเปนพรรณไมในสกลมะมวงหวแมงวน

มทรงพมโปรงรปกรวยควำหรอรปทรงกลมซงเปน

ลกษณะทสวยงามประกอบกบมใบหนาตดทนไมรวง

งายลำตนและกงเหนยวอกทงยงทนแลงไดดทำให

งายตอการดแลไมตองเสยเวลาดแลมากจงเหมาะท

จะนำมาใชในงานภมสถาปตยสำหรบจดสวนตามบาน

หรอตามสำนกงานไดเปนอยางดแตขณะนธนนไชยยง

จดเปนพรรณไมหายาก

ผลสกของธนนไชยมสแดงเขมเดนสะดดตาจง

ชวยลอใหนกคางคาวและพวกกระรอกมากดกนหาก

เทยบกบผลไมปาทมขนาดเทากนหลายชนดไมวาจะ

เปนนมแมวตงตงพพวนซงมรสหวานธนนไชยถอวา

เปนพรรณไมทคนไมนยมกนมากทสด เนองจากผลม

ขนาดเลกมยางคอนขางมากกดคอกดลนผลของ

ธนนไชยจงเปนแคอาหารของพวกนกและแมลงเทานน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 97

ลกษณะพรรณไม ตนไมตนขนาดเลกสง5-10ม.กงออนใบออน

และชอดอกมขนนมสนำตาลปกคลมทรงพมกลมหรอ

สงชะลด

ใบ เดยว เรยงสลบ แผนใบรปไขกลบ หรอ

รปชอนกวาง2-3.5ซม.ยาว4-8ซม.ปลายใบมน

หรอกลมเวาเปนแองโคนใบมนหรอสอบแคบมขนนม

ดานลางโดยเฉพาะตามเสนใบ

ดอก เลกสขาวหรอขาวอมเหลองออกเปนชอ

ตามงามใบ

ผลคอนขางกลมหรอรปหวใจเบยวแบนดาน

ขางกวาง1.5ซม.ยาว1ซม.ปลายตดมขนเลกนอย

หรอเกลยง

เมลดสนำตาลออนกลมขนาด6-8มม.

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลดหรออนรกษดวย

การปลกเปนไมประดบตามสองขางทางเชนในจงหวด

นครราชสมา

ผลออนสเขยว

ใบออนเรยงชดกน

ผลแกสแดง

98 ๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง

โปรงกว Dasymaschalon lomentaceum Finet & Gagnep. ชออน ตดตอ

โปรงกวหรออกชอหนงคอตดตอมทมาของชอ

จากลกษณะของผล เนองจากผลของโปรงกวจะมรป

ทรงกระบอกมเมลดเรยงตอกนและมเปลอกหมเปน

รอยหยกถตดตอกนคนจงนยมเรยกกนวาตดตอ

ในจำนวนพรรณไมสกลบหรงทมอยทวประเทศ

12ชนดโปรงกวถอเปนพรรณไมทมขนาดของลำตน

เลกทสดขณะเดยวกนกมดอกและผลขนาดเลกทสด

ดวยแตทงนโปรงกวไมไดเปนพรรณไมทมอยเฉพาะ

ในประเทศไทยหรอคนพบทประเทศไทยเปนทแรก

ตวอยางแหงตนแบบโปรงกวครงแรกเกบมาไดจากเขมร

ในป2413โดยนกสำรวจชาวฝรงเศสทชอPierreขน

อยในปาดบแลงสวนในประเทศไทยเนองจากโปรงกว

ชอบสภาพของดนทรายจงพบขนอยในดนทรายของ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอภาคกลางและภาคตะวน-

ออกเฉยงใตนอกจากนยงพบในภาคตะวนตกเฉยงใต

อกแหงหนงทอำเภอเมอง จงหวดประจวบครขนธ

ซงเปนพนทดนทรายเชนกน

โปรงกวเปนพรรณไมทมทรงพมแนนมใบเลก

หนาไมรวงงายอกทงออกดอกและตดผลตลอดปจง

ไดรบความนยมปลกเปนไมประดบโชวทรงพมซงมวธ

การปลกงายๆเหมอนกบพชทวไปคอตองขดหลมให

กวางและลก30ซม.หากใสปยคอกหรอปยอนทรย

รองกนหลมกจะชวยใหตนเจรญเตบโตไดรวดเรวขน

และเนองจากโปรงกวมทรงพมแนน เมอเวลาลมแรง

จงมโอกาสทำใหทรงพมเอยงลมไดงายการปกหลก

และปลกยดลำตนใหตงตรงจงมสวนสำคญตอการปลก

และบำรงรกษา

ผลออน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 99พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ลกษณะพรรณไม ตนไมพมขนาดเลกสง1-2ม.แตกกงจำนวน

มากเปลอกลำตนสนำตาลอมดำกงออนสเขยวมชอง

อากาศสขาวเปนจดๆเนอไมเหนยว

ใบรปขอบขนานกวาง2-3.5ซม.ยาว6-10ซม.

โคนใบมนหรอเวาเลกนอย ปลายใบเรยวท ผวใบ

ดานบนเปนมนเรยบสเขยวเขมดานลางสฟาอมขาว

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

ดอก เปนดอกเดยวออกทปลายกงหรอซอกใบ

ใกลปลายกงดอกออนสขาวอมเขยวดอกบานสเหลอง

กลบดอกตดกนเปนกรวยยาว2-3ซม. โคนดอก

เสนผาศนยกลาง0.7-1ซม.ปลายกรวยมน

ผลเปนกลมมผลยอยจำนวน7-12ผลแตละ

ผลรปทรงกระบอกยาว2-2.5ซม.มเมลด2-5เมลด

เรยงชดตดกนเปลอกผลคอดถตามรปเมลดผลออน

สเขยวอมขาวผลแกสแดง

เมลดกลมสขาวขนาด5-7มม.

ขอดอกอยางของโปรงกวคอเปนพรรณไมเรยก

นก เนองจากมผลดก เมอเวลาผลสกมสแดงเขม

รสหวาน จงสามารถเรยกนกมากนไดเปนอยางด

ผทปลกโปรงกวในบรเวณบานจงมกไดยนเสยงขบขาน

ของนกขณะมากนผลแกสวนคนกสามารถรบประทาน

ผลสกของโปรงกวเปนผลไมไดดวยนอกจากนในตำรา

สมนไพรพนบานอสานยงมการใชสวนของรากเขา

ตำรบยา โดยมสรรพคณบรรเทาอาการปวดเมอย

กลามเนอหรอเคลดขดยอก

ผลเปนกลม เมอแกมสแดง

ดอกออนสขาวอมเขยว ดอกบานสเหลอง

กลบดอกตดกนเปนกรวย

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 100

ฝาง Caesalpinia sappan L. ชออน งาย ฝางสม

กอนยคแหงความทนสมยทมนษยเรารจกใชส

วทยาศาสตรทสดใสยอมอาภรณใหงดงามสะดดตา

คนไทยโบราณนยมใชสจากเปลอกไมทอาจไมจดจานนก

แตใหความเยนตาเยนใจเชนสชมพและสแดงไดจาก

เปลอกและแกนของตนฝางคนรนกอนมกจะมนำผสม

นำยาอทยกลนหอมชนใจของนำสชมพออนเจอรสฝาด

หวานปนขมแปลกลนนดๆ เปนเครองดมรบรองแขก

ผมาเยอนเพราะชวยดบรอนจากไอแดดไดเปนอยางด

ซงนำยาอทยนกมสวนผสมของฝางเชนกนเดกสาวสมย

ใหมกสามารถนำมาดดแปลงเปนบลชทใหสระเรอบน

โหนกแกมไดอยางไมขดเขน

นอกจากน ฝางย งมสรรพคณแกธาตพการ

ทองรวงนำมาตมกบนำพรอมผสมมะขามเปยกชวย

บำรงโลหตสตรและขบประจำเดอนหรอแกปอดพการ

ขบหนองแกเสมหะแกคดทะราดแกโลหตออกทาง

ทวารหนกและเบาแกเลอดกำเดาหรอเอาแกนฝางมา

ฝนกบนำปนใสใหขนเหนยวทาบรเวณนำกดเทาตวยา

“ฝาดสมาน” ในแกนฝางชวยสมานผวไดเปนอยางด

สนำตาลออกแดงสวยของเนอไมของฝางยงเปนทนยม

ในการนำมาทำเครองเรอนอกดวย

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 101

ลกษณะพรรณไม ตน ไมตนขนาดเลกหรอไมพม สง3-6 ม.

มหนามแขงทวทงลำตนผลดใบแตผลใบเรวจะแตกกง

แขนงชดพนดนเปลอกนอกสเทาออกเหลองมปมใหญ

ขนาดปลายนวชทวทงเถาสวนปลายกงจะมหนามแหลม

สดำถาปมหนามหลดจะเปนรอยแผลเปน

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลดหรอการปกชำ

ฝางจดเปนไมในวงศถวทมชอเรยกตางกนออกไป

ในหลายจงหวด เชนกะเหรยงในแถบกาญจนบร

เรยกวา“งาย”“หนามโคง”ในภาษาของชาวจงหวดแพร

และ“ฝางเสน”สำหรบชาวกรงเทพฯมเขตการกระจาย

พนธในปาเบญจพรรณปาเตงรงปาเขาหนปนแหงแลง

และตามชายปาดงดบทวประเทศไทยในตางประเทศ

พบทอเมรกาใตปลกกนอยางกวางขวางตลอดเขตรอน

อนเดยศรลงกาพมากมพชาลาวเวยดนามจนตอนใต

ไมทอย ในสกลฝาง(Caesalpinia)ทกชนดจะเปน

ไมเลอยมเฉพาะตนฝางนเทานนทเปนไมตนขนาดเลก

ฝกจะมจะงอยแหลม ใบประกอบแบบขนนก2ชนเรยงสลบกนชอ

ใบยาว15-45ซม.มชอใบยอย8-16คแตละชอยอย

มใบยอย7-18คใบยอยขนาดเลกกวาง6-10มม.

ยาว10-20มม.ปลายมนโคนเบยวผวใบเกลยงทง

สองดาน

ดอกออกเปนชอออกใกลกนบรเวณปลายกง

กานดอกยาว15-20มม.แตละชอมหลายสบดอก

กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ5กลบดอกสเหลอง

ผลดอกในเดอนมถนายนถงกนยายน

ผล เปนฝก เมอแหงจะแขงและแตกอาออก

ฝกแกสนำตาลแกเปนจดๆรปรปลายฝกมจะงอยแหลม

ม2-4เมลดผลแกในเดอนสงหาคมถงกมภาพนธ

เมลดสนำตาลออนรปกลมแบนขนาด3-5มม.

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 102

พะยง Dalbergia cochinchinensis Pierre ชออน กระยง ขะยง พยง

ในชวงฤดรอนทอากาศอบอาวและมความชนตำ

อยางเดอนมนาคมและเมษายนจะพบวาพรรณไมในปา

เตงรงและปาดบแลงแทบทกชนดลวนพากนผลดใบทง

ลำตนใหเดยวดายเชนเดยวกบตนพะยงทยงคงมแต

กงกานระเกะระกะราวกบวาเปนตนไมทยนตนตาย

ดไรชวตชวาแตพอถงเดอนพฤษภาคมพะยงกลบ

แตกชอออกดอกเตมตนผลดอกขนาดเลกสขาวจำนวนมาก

ชวยใหปาเตงรงเปลยนสภาพคนความสดชนและม

สสนขนมาทนทจะเหนไดจากแมลงจำนวนมากทบนมา

ตอมนำหวานเสยงดงออองสลบกบเสยงของนกตว

เลกๆในบางชวงทเขามาแยงดดกนนำหวาน พะยงกระจายพนธอยในปาเบญจพรรณปาดบ

แลงบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวน-

ออกทระดบความสง100-300ม.มมากทจงหวด

ชยภม สกลนครนครราชสมาขอนแกน รอยเอด

อบลราชธานศรสะเกษบรรมยสวนในตางประเทศ

พบในภมภาคอนโดจนพะยงจะออกดอกชวงเดอน

พฤษภาคมถงกรกฎาคมและมฝกแกในเดอนกรกฎาคม

ถงกนยายน

พะยงเปนพรรณไมททนทานตอความแหงแลง

สามารถขนไดแมดนทขนจะเปนดนทรายหรอดนรวน

ทระบายนำด มชนหนาดนตน หรอดนมความอดม

สมบรณตำดวยเหตนพะยงจงเปนพรรณไมทไดรบการ

คดเลอกใหมการเพาะเมลดเปนตนกลาแลวนำตนกลา

ไปปลกเปนพรรณไมปลกปาในพนทตางๆ เกอบทว

ประเทศแตทงนพะยงกลบเปนพรรณไมทเจรญเตบโต

ไดชามากจงตองอาศยระยะเวลาในการดแลคอนขาง

นาน

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 103

ลกษณะพรรณไม ตนเปนไมตนขนาดกลางผลดใบสง15-25ม.

ลำตนเปลาตรง เปลอกส เทาเรยบ และลอนเปน

แผนบางๆเรอนยอดเปนพมกลมคอนขางโปรงปลาย

กงหอยยอยลง

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

ปจจบนมการใชประโยชนจากตนพะยงหลายทาง

เนอไมสแดงอมมวงเปนมนเลอม เนอละเอยดเหนยว

ทนทานใชทำเครองเรอนบผนงและใชในงานกอสราง

ทำสวนตางๆของเกวยนกระบะรถยนตดามเครองมอ

การเกษตรใชในงานแกะสลกใชทำเครองดนตรเชน

ลกระนาดซออซอดวงในตำรายาสมนไพรพนบาน

รากของพะยงยงสามารถแกไขพษเปลอกตมเอานำอม

แกปากเปอยและดวยความทเปนไมทมเนอคณภาพด

จงเปนทตองการของตางประเทศโดยเฉพาะจนญปน

และเกาหลทนยมนำไปทำเฟอรนเจอรกนมากจนม

การสงซอไมพะยงจากไทยลาวและกมพชาเปนเหต

ใหจำนวนตนทมอยตามธรรมชาตลดนอยลงกลายเปน

พรรณไมหายากและมมลคาสงในปจจบน

ใบเปนใบประกอบแบบขนนกปลายคชอใบยาว

10-15ซม.มใบยอย7-9ใบเรยงสลบใบรปไขแกม

รปขอบขนานกวาง3-4ซม.ยาว4-7ซม.ปลายสด

ของชอเปนใบเดยวๆโคนใบมนปลายใบแหลมผวใบ

ดานบนสเขยวเขมดานลางสขาวนวล

ดอกเปนชอสขาวแยกแขนงออกตามซอกใบเหนอ

ปลายกง กลบเลยงรปถวยสเขยว ปลายแยกเปน

5 แฉกกลบดอกแบบดอกถว ม5 กลบ เมอบาน

มขนาด5-8มม.

ผลเปนฝกแหงไมแตกแบนและบางผวเกลยง

กวาง1.2ซม.ยาว4-6ซม.เมลดเรยงตามความยาว

ของฝกจำนวน1-4เมลด

เมลดสนำตาลออนรปไตยาว8-10มม.

ลำตน มเปลอกสเทา

ใบสเขยวเขม เปนใบประกอบ แบบขนนกปลายค

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 104

มะปวน Mitrephora tomentosa Hook. f. & Thomson ชออน นมหน ปอแฮด แฮด ลำดวนดง

มะปวน เปน1 ใน8ชนดของพรรณไมสกล

มหาพรหมทมอยในประเทศไทยโดยมลกษณะเดนคอ

เปนพรรณไมทมเมลดจำนวนมากมระบบรากแขงแรง

ทนแลงไดดจงนยมนำมาเปนตนตอทาบกบพรรณไม

ชนดอนๆทอยในสกลมหาพรหมดวยกน

ดอกมะปวนจะออกในเดอนเมษายนสวนผลจะแก

เดอนกรกฎาคมถงสงหาคมมะปวนมการกระจายพนธ

ในปาดบแลงทางภาคเหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ

ภาคตะวนออกเฉยงใตทระดบความสง100-300ม.

ปจจบนนยมปลกเปนไมประดบและเปนพชสมนไพร

แกนมะปวนใชตมนำดมครงละ1กำมอวนละ3ครง

โดยปกตมะปวนจะกระจายพนธไดด เนองจาก

ผลสกมรสหวานและเปนอาหารของสตวปาหลายชนด

นบตงแตกระรอกนกคางคาวและเมอรวงหลนลงมา

แลวยงเปนอาหารของพวกเกงและไกปาเมอสตวเหลาน

กนผลมะปวนเขาไปพอถายมลออกมากจะมเมลดมะปวน

งอกขนในบรเวณดงกลาวดวย

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 105

ลกษณะพรรณไม ตนไมตนสง10-15ม.เรอนยอดเปนพมคอนขาง

กลมเปลอกตนเรยบสนำตาลกงออนและใบออนม

ขนสนำตาลหนาแนน

ใบ เปนใบเดยว เรยงสลบสองขางของกงใน

ระนาบเดยวกนแผนใบรปรกวาง4-8ซม.ยาว9-20

ซม.ปลายใบเรยวแหลมผวใบมขนสนำตาล

การขยายพนธ โดยการเพาะเมลดแตหากตองการใหออกดอก

ไดรวดเรวขนจะใชวธทาบกงโดยใชตนมะปวนทาบกบ

กงยอดของมะปวนทออกดอกแลว

มะปวนมทรงพมทกลมสวยงามจงเหมาะทจะ

ปลกเปนไมประดบโชวทรงพม โดยเฉพาะอยางยง

ในงานจดภมทศนและในสนามกอลฟแตการทมะปวน

จะออกดอกไดพรอมกนทงตนเปนทรงพมหรอไมจะขน

อยกบสภาพความแลงหากพนทปลกเปนเนนและเปน

โคกทแหงแลงหรอเนนทระบายนำไดด มะปวนจะ

ออกดอกไดพรอมกนท งตน มความสวยงามมาก

แตกตางจากตนทขนอยในทลมหรอมนำแฉะตลอดเวลา

รวมทงตนทปลกตามบานพกซงมการใหนำกนอยแทบ

ทกวนจนดนปลกมสภาพความชนสงจะทำใหตนมะปวน

แตกใบออนอยตลอดเวลาและไมออกดอกหรอมดอก

ออกนอยมาก

ผลออกเปนกลม

ใบเดยว เปนรปร ปลายใบเรยวแหลม

ดอกออกเปนกระจก2-3ดอกตรงขามใบกาน

ดอกยาว1-1.5ซม.กลบดอกสเหลอง6กลบเรยง

เปน2ชนชนละ3กลบรปขอบขนานปลายแหลมและ

โคงขอบกลบหยกเวากวาง1-1.5ซม.ยาวประมาณ

2.5ซม.กลบดอกชนในรปชอนกวางและยาวประมาณ

1.5ซม.เรยงตวชดกนเปนรปโดม

ผลออกเปนกลมกลมละ16-24ผลแตละผล

รปกลมรยาวประมาณ3ซม.กานยาวประมาณ1.5

ซม.ผลสกสเหลองมขนสนำตาลคลมม3-7เมลด

เมลดสนำตาลกลมแบนขนาด6-8มม.

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 106

ลำดวนแดง Melodorum fruticosum Lour. cv. ‘Lamduan Daeng’ ชออน -

ในอดตลำดวนแดงเปนพรรณไมทมตนแมพนธ

อยเพยงตนเดยวในโรงเรยนประชาพฒนศกษาอำเภอ

อทมพรพสยจงหวดศรสะเกษซงเกดมาจากการกลาย

พนธของตนลำดวนทมดอกสเหลองจงนบเปนพรรณไม

แปลกประหลาดทำใหมความพยายามขยายพนธ

ทงโดยวธการเพาะเมลดและการทาบกงโดยใชลำดวน

ดอกเหลองเปนตนตอปรากฏวาการขยายพนธทงสอง

วธไดผลดมจำนวนตนเพมมากขนและไดรบความนยม

ในการนำไปปลกทวประเทศจนกระทงปจจบนสามารถ

พบเหนตนลำดวนแดงไดทวไป

ลำดวนแดงเปนพรรณไมวงศกระดงงามชวงฤด

ดอกบานอย ในเดอนมกราคมถงเมษายน ปจจบน

จากการทมการปลกลำดวนแดงเปนไมประดบตามบาน

มากขนกพบวาลำดวนแดงมชวงฤดออกดอกนานมาก

ขนบางครงจะมดอกหลงเดอนเมษายนและมโอกาส

ทยอยออกดอกในเดอนอนๆ ไดอก ขณะทลำดวน

ดอกเหลองจะออกดอกเฉพาะในเดอนกมภาพนธถง

มนาคมเทานนทงนอาจเนองมาจากการทผปลกมการ

รดนำและใสปยลำดวนแดงอยตลอดเวลา ทำให

พฤตกรรมการออกดอกของตนลำดวนแดงทปลกอย

เปลยนแปลงไป

เมอเรมบานกลบดอกมสพนเปนสเหลองนวลปลายกลบดานในม

สมวงแดงเขม

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 107

ลกษณะพรรณไม ตนไมตนขนาดเลกหรอไมพมสง5ม.เปลอก

ลำตนเรยบสดำเนอไมแขงและเหนยวและมกลนฉน

แตกกงทปลายยอดจำนวนมาก

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลดและทาบกง

หากใครทคดจะปลกลำดวนแดงแตยงไมทราบวธ

สงเกตความแตกตางระหวางลำดวนแดงกบลำดวนทม

ดอกเหลองตามปกตกสามารถดไดจากดอกเนองจาก

สดอกของลำดวนทงสองจะแตกตางกนแตหากไมได

อยในชวงฤดออกดอกกสามารถสงเกตไดจากลกษณะ

รปรางของใบโดยลำดวนธรรมดามใบรปขอบขนาน

เรยวยาวเนอใบหนาและดานลางของใบมนวลสขาว

ฉาบอยขณะทลำดวนแดงมใบรปรขนาดใบใหญกวา

ลำดวนธรรมดาและดานลางของใบมนวลขาวฉาบอย

เพยงเลกนอย

แมลำดวนแดงกบลำดวนธรรมดาจะมสดอกและ

ลกษณะใบแตกตางกน แต ในการจำแนกชอทาง

พฤกษศาสตรยงคงจดใหลำดวนทงสองมชอวทยาศาสตร

เปนตนเดยวกนอย

ใบเปนใบเดยวรปรหรอรปรแกมรปขอบขนาน

กวาง3-3.5ซม.ยาว6-12ซม.โคนใบมนปลายเรยว

แหลมมตงขอบใบเรยบเนอใบหนาเปนมนทงสองดาน

ใบดานบนสเขยวเขมใบดานลางสออนกวา

ดอกเปนดอกเดยวออกปลายกงหรอตามซอกใบ

ใกลปลายกง เมอเรมบานกลบดอกมสพนเปนสเหลอง

นวลปลายกลบดานในมสมวงแดงเขม มกลนหอม

กลบดอกชนนอก3กลบรปไขบานกางออกกลบนอก

ชนในประกบกนเปนรปกลม

ผลกลมมผลยอย20-35ผลผลรปรผลออน

เปลอกเรยบสเขยวเขมเปนมนเมอแกเปลยนเปนสมวง

อมดำม1เมลด

เมลดกลมรสขาวยาว5-8มม.

ออกดอกเดยว มกลนหอม

ใบเดยวรปร

๘๔ พรรณไม ถวายในหลวง 108

หมกมอ Rothmannia wittii (Craib) Bremek. ชออน ตนขหม หมอ

หมกมอ เปนพรรณไมในสกลสะแลงหอมไกของ

วงศเขม ทมคำระบชนด wittii ตงเปนเกยรตแก

อำมาตยเอกพระยาวนจวนนดร นกพฤกษศาสตรนาม

กระเดองของไทย มการสำรวจพบครงแรกของโลกใน

ประเทศไทย ทจงหวดนครราชสมา บรเวณปาเตงรง

ระดบ 60 ม. มรายงานตพมพเปลยนมาใชเปนชอนในป

2454

หมกมอมลกษณะใกลเคยงกบพรรณไมชนดอนๆ

ทอยในสกลเดยวกนซงมทงหมด 8 ชนด สวนใหญมทรง

พมขนาดเลกหรอขนาดกลาง มเนอไมแขงและเหนยว

เปลอกลำตนเปนสนำตาลจนถงดำและมดอกหอม ซง

เปนลกษณะเดนของพรรณไมในสกลน นอกจากนยงม

ดอกรประฆงควำสขาวนวล ปลายแยกเปน 5 กลบ

มเสนผาศนยกลางของดอก 3-5 ซม. กลบดอกดานใน

มจดประสมวงแดง หากจะเปรยบเทยบกบสะแลงหอมไก

ซ งมลกษณะตางๆ และขนาดของตนใกลเคยงกน

กจะพบสวนทแตกตางกนได โดยทหมกมอมจำนวนดอก

ตอกระจก 5-12 ดอก มใบนมคอนขางใหญ บางและม

ขนมาก ขณะทสะแลงหอมไกมดอกกระจกละ 1-3 ดอก

มใบรปร ปลายใบเรยวแหลม คอนขางเลก หนาและ

เรยบเปนมนทงสองดาน

ดอกออกเปนกระจกใกลปลายยอดมสขาวนวล

พรรณไมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 109

ลกษณะพรรณไม ตน เปนไมตนขนาดเลกสง6-8ม. เปลอก

สนำตาลอมดำแตกกง3-4กงออกจากจดเดยวกนคลาย

ฉตรกงออนมขนปกคลมกงแกคอนขางเรยบมใบ

เฉพาะตอนปลายกงทรงพมกลมโปรง

ใบเปนใบเดยวเรยงตรงขามเปนครปรยาว

6-10ซม. ใบออนมขนปกคลมและเหนเสนแขนง

ใบชดเจนขอบใบเรยบและเปนคลนเลกนอยเนอใบ

บาง

การขยายพนธ ขยายพนธโดยการเพาะเมลด

ถนกำเนดและการกระจายพนธของหมกมอจะ

ขนอยในปาเตงรงปาดบแลงหรอปาผลดใบและปา

ละเมาะทเปนดนทรายหรอดนรวนทมการระบายนำด

มความทนทานตอความแหงแลงอยตามเนนเขาทม

หนาดนตนชนลางเปนหนทรายมความอดมสมบรณตำ

ตนหมกมอจงเจรญเตบโตชามากและมขนาดลำตน

ไมสงใหญขนอย ในพนทระดบความสง200-500ม.

ของภาคเหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอและบางสวนของ

ภาคกลางจงหวดทพบมากไดแกนครราชสมาขอนแกน

มหาสารคามชยภมสกลนคร

หมกมอเปนสมนไพรพนบานของภาคตะวนออก-

เฉยงเหนอมการใชสวนแกนหรอรากของหมกมอตมนำ

เดอดชวยแกไขและใชลำตนเขาตำรบยาสมนไพรอนๆ

เนอในของผลมสดำแฉะเลกนอยมลกษณะเปนลอน

คลายขหมกนไดมรสหวานมสรรพคณเปนยาแกเจบ

คอ สวนการปลกตนหมกมอเพอใชประโยชนเปน

ไมดอกไมประดบเรมไดรบความนยมมากขนหลงจากทม

ขอมลและภาพเผยแพรออกมาจากหนงสอไมดอกหอม

ทำใหหลายคนไดรบรและชนชมวาหมกมอเปนพรรณไม

ทมทรงพมสวยงามมดอกดกเตมตนและมกลนหอม

ดอกออกเปนกระจกใกลปลายยอดสขาวนวล

แตละกระจกม5-12ดอกรประฆงปลายแยกเปน

5กลบมเสนผาศนยกลางของดอก3-5ซม.กลบดอก

ดานในมจดประสมวงแดงออกดอกพรอมกนทงตน

มฤดดอกบานนาน1สปดาหมกลนหอมออนในชวง

กลางวนและกลางคนออกดอกเดอนมนาคมถงเมษายน

ผลกลมขนาด3-4ซม.ผลออนสเขยวผลแก

สดำมรสหวานรบประทานไดมเมลดจำนวนมาก

เมลดสนำตาลออนรปกลมรยาว4-6มม.