97,: . )7)- ? 8 · 5 kostoja e prodhimit të dredhëzës sa i përket kostos së prodhimi të

TREGU I DREDHËZËS

Prill, 2015

DEPARTAMENTI I ANALIZAVE EKONOMIKE DHE STATISTIKAVEBUJQËSORE

ANALIZA E TREGUT TË DREDHËZËS

Prill, 2015

Parathënje

Departamenti i Analizave Ekonomike dhe Statistikave Bujqësore, një ndër detyrat kryesoreka analizimin e produkteve bujqësore e një e tillë është edhe analiza e tregut të dredhëzës, ecila shpjegon më së miri gjendjen e tregut të dredhëzës në Kosovë duke prekur çdo detaj që ipërket kësaj kulture.

Kjo analizë është bërë duke ndërthurrur shumë akterë të cilët ndihmuan në kompletimin esaj, së pari vizita fermerëve nga regjione të ndryshme të Kosovës të cilët ishin shumë tëhapur rreth çdo pyeteje gjatë analizimit të kostos së prodhimit, pastaj grupi i ekspertëve tëpemtarisë, të cilët ishin shumë të hapur me komente dhe propozime rreth kësaj analize.

Kjo analizë e finalizuar, vjen si një produkt bashkëpunimi mes departamentit të AnalizaveEkonomike dhe Statistikave Bujqësore si dhe departamenteve të ndryshme të MBPZHR-së.

Tregu i dredhëzës

Sipas të dhënave të Agjencionit tëStatistikave të Kosovës në vitin 2013 nëKosovë janë mbjellur 148 ha me dredhëz.Sipërfaqja e mbjellur në vitin 2013përfaqëson njëherit edhe sipërfaqen më tëmadhe të kultivuar me dredhëz nëperiudhën ’09-’13. Në këtë periudhë

mesatarisht 0.9% e sipërfaqes sëpërgjithshme të mbjellur me fruta ka qenëe mbjellur me dredhëz. Kosova për tëpërmbushur nevojat vendore importongjithashtu një sasi të konsiderueshme tëdredhëzës.

1 Prodhimtaria vendore

Në vitin 2013 sipas të dhënave tëAgjencionit të Statistikave të Kosovësprodhimtaria e dredhëzës ka qenë 465 ton.Për tu përmbushur nevojat vendoreKosova ka importuar edhe 214 tondredhëza të freskëta ndërsa nëse marrimnë konsideratë edhe sasinë e dredhëzësprej 25 ton që është importuar si eprocesuar sasia e përgjithshme e importit

të dredhëzës arrin në 239 ton. Gjatëkalkulimit të sasisë së importit tëdredhëzës si vit për kalkulim nuk ështëpërdorur viti kalendarik mirëpo të dhënatvjetore janë llogaritur nga muaji Prill kurfillon sezona e vjeljes së dredhëzës deri nëmuajin Mars të vitit tjetër kur edhe fillonsezona tjetër.

2 Zhvillimi i tregtisë

Kosova për të përmbushur nevojatvendore për konsum vazhdimishtimporton dredhëz gjatë kohës që prodhimivendor nuk është i pranishëm në treg.

Gjatë muajve që Kosova ka prodhimtari tëdredhëzës një sasi e prodhmit edheeksportohet.

2.1 Importi i dredhëzës

Në vitin 2013 Kosova ka importuar 214ton dredhëza të freskëta që krahasuar mevitin 2012 sasia e importuar është rreth16% më e lartë. Ndërsa nga Prilli 2014 derinë Dhjetor importi ka arritur në 120 ton.Vlera e importit të dredhëzës së freskët nëvitin 2013 ka arritu në 213,262 €.

Shikuar në aspektin kohor që nga viti 2007importi i dredhëzës ka shënuar ngritje dhe

rënie të lehta e kjo ka ndodhur nëvarshmëri nga disponueshmëria eprodhimit vendor ku kryesisht në rastetkur prodhimtaria është zvogëluar importiështë rritur dhe e kundërta, ndërsa në vitin2013 njëkohësisht është rritur edheprodhimtaria vendore edhe importi.

Figura 1: Import i dredhëzës 2005-2014, nëmetrik ton

Burimi: MBPZHR-DAESB

Në vitin 2013 vlera e importit në totalduke përfshirë importin e dredhëzës sëfreskët dhe importin në ekuivalent tëdredhëzës ka arritur në 236 mijë €, kupjesëmarrje dukshëm më të lartë ka vlera eimportit të dredhëzës së freskët. Viti 2013paraqet edhe vlerën më të lartë të importitsepse edhe sasia e importuar është më elartë krahasuar me vitet paraprake

Figura 2: Importi i dredhëzës 2005-2014, në1000 €


Në vitin 2013 përkatësisht nga Prilli i vitit2013 deri në Mars të vitit 2014 dredhëzaështë importuar kryesishtë nga Greqia(92%), nga Maqedoni dhe Shqipëria (6%)si dhe pjesa tjetër prej 2% nga vendet etjera si: Serbia, Gjermania, Kina, Italia dheFranca.

Figura 3: Import i dredhëzës 2013/2014sipas vendeve


Në periudhën Prill 2012 – Mars 2013dredhëza është importuar kryesisht ngaGreqia dhe Maqedoni si dhe pjesa tjetërnga Spania dhe vendet e tjera si Serbia,Shqipëria, Kina, Holanda etj. Mund tëthemi se në periudhën dy vjeçare dukefilluar nga Prilli 2012 deri në Mars 2014sasia më e madhe e dredhëzës dukepërfshirë edhe importin në ekuivalent tëdredhëzës është importuar nga Greqia dheMaqedonia.

2.2 Eksporti i dredhëzës

Në vitin 2013 Kosova ka eksportuar 7 tondredhëza përkatësisht ekuivalent tëdredhëzës që krahasuar me vitin 2012sasia e eksportuar është dukshëm më evogël. Ndërsa nga Prilli 2014 deri nëDhjetor eksporti ka arritur në 19 ton.

Shikuar në aspektin kohor sasia edredhëzës së eksportuar ka shënuarluhatje më të mëdha. Sasia më e madhe eekportit ka qenë në vitin 2011 dhe vitin2012. Në vitin 2014 gjithashtu vërehet njëtrend rritës i eksportit.

Figura 4: Eksporti i dredhëzës 2005-2014,në metrik ton


Vlera e eksportit të dredhëzës në vitin2013 ka arritur në 13,572 €. Viti 2012paraqet edhe vlerën më të lartë të eksportitsepse edhe sasia e eksportuar është më elartë krahasuar me vitet paraprake ndërsanë vitin 2014 duke qenë se sasia eeksportuar ka trend rritës kjo rezultonedhe me vlerë më të lartë të eksportit. Nëperiudhën 2005-2014 eksport nëekuivalent të dredhëzës ka pasur vetëmgjatë vitin 2013.

Figura 5: Eksporti i dredhëzës 2005-2014,në 1000 €


Në vitin 2013 përkatësisht nga Prilli i vitit2013 deri në Mars të vitit 2014 dredhëzaështë eksportuar kryesisht në Rumani(52%) dhe Hungari (47%) dhe njëpërqindje shumë e ulët në Maqedoni (1%).Sasia e eksportuar e dredhëzës e paraqiturnë figurën më poshtë është eksport nëekuivalent të dredhëzës e jo dredhëz siprodukt i freskët.

Figura 6: Exporti i dredhëzës 2013/2014sipas vendeve


Për dallim nga viti 2013 ku Kosova kaeksportuar 186 ton dredhëz prej të cilëssasi, pjesën më të madhe në Rumani dheHungari në vitin 2012 Kosova eksportoivetëm në Serbi sasinë prej 35 ton.

Gjithashtu për dallim nga viti 2013 kur etërë sasia e eksportuar ishte në ekuivalenttë dredhëzës në vitin 2012 sasia prej 35 tonishte eksportuar në Serbi si dredhëz efreskët.

2.3 Bilanci tregtar i dredhëzës

Nga figura më poshtë shihet se vlera ebilancit tregtar ka qenë më e larta në vitin2013 prej 223 mijë €, ndërsa nëse eshikojmë në aspektin e raportit në mes tëeksportit dhe importit mbulueshmëria mëe lartë ka qenë në vitin 2012 me 42%ndërsa ajo më e ulëta në vitin 2006 mevetëm 0.3%. Në vitin 2014 bazuar nësituatën deri në Dhjetor pritet qëmbulueshmëria e importit me eksport tëjetë më e lartë.

Figura 7: Vlera e bilancit tregtar përdredhëzën


3 Çmimet e tregut

Tregu i dredhëzës në Kosovë është një tregpër të cilin ka një kërkesë të madhe,prandaj plasimi i dredhëzës në treg nukparaqet ndonjë problem për kultivuesit esaj. Gjithashtu në tregun tonë dominojnë

edhe prodhimet e importit për tëpërmbushur kërkesën gjatë mungesës sëprodhimit vendor të dredhëzës por edhekur ka dredhës vendore dredhëzat eimportit janë të pranishme prap në treg.

3.1 Çmimet në tregun vendor

Plasimi në treg i dredhëzës vendore fillonqysh nga muaji Prill e kështu vazhdon derinë muajin Shtator, varur nga kushtetklimatike që e mundësojnë një cikël të tillë.Çmimet e dredhëzës varësisht nga

regjionet nuk dallojnë shumë ato sillen nga1 deri në 2.50 €. Figura në vijim tregonlëvizshmërinë e çmimeve vendore tëdredhëzës gjatë vitit 2013 dhe 2014.

Figura 8: Çmimet vendore për një kg dredhëz,2013-2014


Qysh nga muaji Prill pra kur fillon sezonae prodhimtarisë së dredhëzës vendoreçmimet janë më të ulëta. Gjatë vitit 2013,çmimi ka vazhduar të jetë relativisht injejtë për dallim nga muaji Shatator kuçmimi i dredhëzës është ngritur në 2.35 €,ndërsa gjatë vitit 2014 duke ju referuarsezonës së njejtë vërejmë se çmimi idredhëzës është ngritur gjatë muajit Gushtnë 2.58 € duke rënë në muajin Shtator në1.46 €, këto çmime i referohen gjithmonësasisë 1 kg.

3.2 Çmimet e importit

Çmimet e importit në tregun e Kosovëspër kulturën e dredhëzës gjatë vitit 2013janë sjellur nga 1.59 € deri në çmimin prej5.42 €, ky çmim i referohet muajit Dhjetorpor shikuar në përgjithësi ngritja e çmimittë dredhëzës fillon nga muaji Tetor pranga momenti kur dredhëza vendore nukështë e pranishme më në treg. Sa i përketvitit 2014, në periudhën kur ka mungesë tëdredhëzës vendore, çmimet janë të lartadhe variojnë nga 3 deri në 5 €, kjo ndodh

në kohën kur sezona e dredhëzës vendorenuk ka filluar ende dhe vazhdon me trendtë njejtë edhe gjatë periudhës Tetor–Dhjetor. Në vitin 2014 në periudhën kur nëtreg ka pasur dredhëz vendore, janëpërmbushur nevojat për konsum dhe nukka pasur import të dredhëzës prandajedhe në grafikun e mëposhtëm nuk janë tëparaqitura çmimet e importit përperiudhën Prill - Gusht.

Figura 9: Çmimet e importit pë një kgdhredhëz të importuar


4 Madhësia e tregut

Tregu i përgjithshëm i dredhëzës nëKosovë në vitin 2013 vlerësohet të ishterreth 697 ton. Kjo përfshinë gjithëprodhimtarinë vendore si dhe importindhe eksportin e dredhëzës si produkt ifreskët si dhe si produkt i procesuar.Tregu vendor vlerësohet se mbulon rreth67% të nevojave për konsum të dredhëzës

ndërsa pjesa tjetër prej 33% mbulohet ngaimporti.

Duke u bazuar në të dhënat zyrtare tëprodhimtarisë vendore si dhe në të dhënate tregtisë rezulton që konsumi ipërgjithshëm i dredhëzës për kokë banorinë Kosovë është rreth 400 gr.

5 Kostoja e prodhimit të dredhëzës

Sa i përket kostos së prodhimi tëdredhëzës, tabela në vijim paraqet tëdhënat e detajuara për kulturën edredhëzës në tri vitet e prodhimit nësipërfaqe prej 10 ari, kjo kosto i ështëreferuar sipërfaqes 10 ari sepse në Kosovëshumica e fermerëve kultivojnë nësiperfaqe të tilla.

Poashtu, është kalkuluar edhe fuqiapunëtore, kur puna kryhet nga anëtarët efamiljes si dhe kur puna paguhet sepse nëKosovë, shumicën e rasteve fermerëtpunën e anëtarëve të familjes nuk ekalkulojnë dhe kjo ndikon në ngritjen efitimit të tyre dhe nuk pasqyron fitiminreal.

Të ardhurat neto, për tri vite në sipërfaqeprej 10 ari janë 13,663 € nëse llogaritet se etërë fuqia punëtore paguhet ndërsa në rastse vetëm 20 % e punës paguhet të ardhuratjanë më të larta përkatësishtë 14,794 €.

Gjatë vitit të dytë rendimenti është më ilartë dhe të ardhuart neto janë 4,796 €.

Zakonisht gjatë ciklit të kultivimit tëdredhëzës kulmi i rendimentit është nëvitin e dytë të prodhimit, ndërsa viti i parëdhe vitit i tretë janë të përafërt kjospjegohet edhe në kalkulimet emëposhtëme ku mesatarja e rendimetit për10 ari gjatë tri viteve është rreth 3,083 kg.

Në kalkulimet e paraqitura në tabelën emëposhtme kostoja e fidanit ështëllogaritur 0.05 € që paraqet koston e fidanittë cilin fermeri e përgatit vet, ndërsa nërast se fermeri blen fidanin vendor aimund ta gjejë në treg me çmim mesatarrreth 0.10 €. Kjo do të ndikonte që të rritejkostoja e inputeve dhe automatikisht edhetë ardhurat neto do të ishin më të ulta.

Tek kategoria e zhvlerësimit e paraqitur nëkalkulim është e përfshirë kostoja einvestimit e ndarë në vite si dheamortizimi i makinerisë në atë mënyrë qënga amortizimi i përgjithshëm një pjesë iështë ndarë kulturës së dredhëzës,përkatësishtë sipërfaqes prej 10 ari.

Tabela 1: Kosto e prodhimit të dredhëzës në sipërfaqe 10 ari

Njësia Viti 1-rë Viti 2-të Viti 3-tëTË ARDHURATDredhëza kg/10 ari 3,000.00 3,250.00 3,000.00Totali i të ardhurave Euro 6,000.00 6,500.00 6,000.00KOSTO VARIABILETotali i inputeve Euro 666.23 810.84 759.73MARZHA E KONTRIBUTIT Euro 5,333.77 5,689.16 5,240.27FUQIA PUNËTOREPuna me pagesë (20%) Euro 84.75 101.25 96.75MARZHA PARA ZHVLERËSIMIT Euro 5,249.02 5,587.91 5,143.52Zhvlerësimi Euro 413.66 386.02 386.02TE ARDHURAT NETO (Kur 80 % tëpunëve kryhen nga anëtarët e familjes) Euro 4,835.35 5,201.88 4,757.49

Puna nga anëtarët e familjes (80%) Euro 339.00 405.00 387.00TE ARDHURAT NETO Euro 4,496.35 4,796.88 4,370.49


5.1 Ndikimi i prodhimtarisë së dredhëzës në punësim dhe mundësiae krijimit të vendeve të reja të punës

Duke ju referuar të dhënave të fuqisëpunëtore të përdorura në modelin e kostossë prodhimit ku është kalkuluar fuqiapunëtore e angazhuar në sipërfaqe prej 10ari, mund të themi se një punëtor me orartë plotë të punës mund të kujdeset apo tëpunoj mesatarisht nga 70-80 ari gjatë njëviti.

Kjo varet kryesisht nga teknikat epërdorura gjatë investimit, ku sa më tepërtë përdoret makineria e avancuar aq mëtepër rritet sipërfaqja për të cilën mund të

kujdeset një punëtor me orar të plotë tëpunës.

Duke marr parasysh sipërfaqen e mbjellurme dredhëz prej 148 ha rezulton semomentalisht mund të themi se nësektorin e dredhëzës janë të punësuarrreth 200 persona të rregullt me orar tëplotë të punës.

Nëse sipërfaqja e mbjellur me dredhëz nëKosovë rritet, për çdo 10 ha të sipërfaqessë shtuar do të krijoheshin rreth 14 vendetë rregullta të reja të punës me orar tëplotë.

5.2 Mbështetja e prodhimtarisë së dredhëzës

Prodhimtaria e dredhëzës në Kosovë ështëmbështetur përmes granteve investiveduke filluar nga viti 2012 ndërsa në vitin

2015 dredhëza do të mbështetet edhepërmes pagesave direkte.

5.2.1 Pagesat direkte për dredhëz

Objektivat që tentohet të arrihen përmespagesave direkte janë: rritja e rendimentit,përmirësimi i cilësisë së prodhimit dhezvogëlimi i kostos së prodhimit, e kjo do tëndikoj në rritjen e të hyrave dhepërmirësimin e aftësisë konkuruese.

Fermerët që janë kultivues të dredhëzëspër të përfituar nga programi i pagesavedirekte duhet të kenë të mbjellura së paku

0.25 ha me dredhëz dhe kjo sipërfaqeduhet të jetë në një parcelë të vetme. Nërast se fermeri merr me qira gjithashtuedhe sipërfaqja e marr me qira duhet tëjetë së paku 0.25 ha e pandarë, edokumentuar përmes kontratës si dhe ekontraktuar në periudhë prej së paku njëvit. Fermerët do të mbështeten në shumëprej 400 €/ha.

5.2.2 Masat e zhvillimit rural që përkrahin sektorin e pemëve – dredhëzën

Në kuadër të masave të zhvillimit rural nëvitin 2015 dredhëza do të përkrahet nëkuadër të masës 101, Investimet në asetetfizike në ekonomitë bujqësore.

Objektiva të përgjithshme të kësaj masejanë përmirësimi i aftësisë konkurruesedhe zëvendësimi i importit, krijimi ivendeve të reja të punës, përkrahja efermerëve me qëllim të përafrimit merregullat, standardet, politikat dhepraktikat e BE-së, përkrahja e zhvillimitekonomik, social dhe territorial përmeszhvillimit të kapitalit fizik dhe adresimi isfidave të ndryshimit klimatik përmesshfrytëzimit të energjisë së ripërtëritshme.

Objektivat specifike që kanë të bëjnë mesektorin e pemëve janë: rritja e prodhimittë pemëve për qëllime komerciale;përmirësimi i cilësisë me qëllim tëpërmbushjes së standardeve kombëtaredhe atyre të BE-së; modernizimi i fermavepërmes përdorimit të pajisjeve të reja dhe

mekanizmit modern; zvogëlimi ihumbjeve pas vjeljes nëpërmjetinvestimeve në fermë, në teknologjinë eruajtjes, në infrastrukturë dhe pajisje përfazën pas vjeljes, përfshirë kapacitetet përftohje, klasifikim dhe paketim; prodhimi ienergjisë së ripërtëritshme dhepërmirësimi i integrimit të fermerëve meblerësit e prodhimeve bujqësore.

Për të përfituar përmes kësaj masefermerët duhet që përveq kritereve tëpërgjithshme që shpallen në thirrjen përaplikim ata duhet të plotësojnë edhe disakritere specifike për sektorin e pemëtarisëdhe serrave.

Fermeri në momentin e aplikimit duhet tëdëshmojë posedimin e sipërfaqesbujqësore, në pronësi apo të marr me qiraprej së paku 10 vjet dhe të ketë tëregjistruar në Regjistrin e Fermavesipërfaqen prej së paku 0.25 ha me frutamanore, në këtë rast me dredhëz si dhe

madhësia minimale e ngastrës të jetë 0.10ha.

Në rast se investon në makineri bujqësoredhe pajisje ose ndërtim dhe renovim tëobjekteve investimi duhet të përputhet mekapacitetet prodhuese. Përfituesit përngritje të pemishteve të reja para kërkesëspër pagesë, nëse blejnë fidanë të prodhuarnë Kosovë duhet të dorëzojnë kopjen eçertifikatës fitosanitare për të dëshmuargjendje shëndetësore të materialit fidanorqë përmbush kriterin CAC (ConformitasAgraria Cimmunitatis) dhe kopjen elicencës së prodhuesit, kurse ata që blejnëfidane të importuara nga vendet e BE-sëduhet të dorëzojnë kopjen e çertificatesmbi gjendje shëndetësore të materialitfidanor që përmbush së paku kriterin CACtë lëshuar nga prodhuesi, çertifikatën përprejardhjen e origjinës dhe lejen e importittë ndërrmarrjes importuese.

Përfituesit për ngritjen e pemishteve mepemë manore duhet ti ruajnë etiketat efidanëve të blerë me tufa për ti paraqiturpara kontrolluesve të AZHB-së me rastin ekontrollit.

Nëse fermeri aplikon për investime nëdepo për pemë fermeri duhet të dëshmojposedimin e sipërfaqes së tokës sëpunueshme, në pronësi apo të marr meqira për së paku 10 vjet dhe të ketë tëregjistruar në Regjistrin e Fermëssipërfaqen prej së paku 2 ha

Në rast të investimeve në ndërtimin eserrave të reja ekonomia bujqësore duhettë dëshmoj se ka së paku 0.10 ha tokë tëpunueshme të Regjistruar në Regjistrin eFermave.

Vlera minimale e pranueshme për projektepër pemë manore është 3,000 € ndërsavlera maksimale 120,000 €. Përkrahjapublike është në nivelin 60% tëshpenzimeve të pranueshme të investimit,ndërsa përkrahje shtesë prej 10% jepet përinvestime në zona malore dhe 5% përfermerë të rinj (40 vjeç apo edhe më tërinj). Shuma totale e ndarë për përkrahje tëpemëve manore në vitin 2015 është1,000,000 €

Investimet përfshijnë:

- investimet në ngritjen e permishteve tëreja me pemë manore në sipërfaqe 0.25 ha;

- investimet në vendosjen e sistemit tëujitjes sipas praktikave efikase të ujitjes;

- investimet në vendosjen e rrjetave përmbrojtje nga breshëri;

- investime në makineri bujqësore dhepajisje për pemishte, për mbrojtje tëbimëve, për plehërim, për vjelje dhetrajtim pasvjeljes dhe

- investimet në ndërtimin dhepërmirësimin e objekteve për aktivitetet epasvjeljes, objekteve për vendosjen emakinave dhe objekteve për vendosjen eprodukteve për mbrojtje të bimëve dheplehërave artificiale.

Përveç në kuadër të nënmasës për pemëdredhëza përkrahet edhe tek kategoria eserrave që ka të bëjë me investime përndërtimin e serrave me pemë manore memadhësi minimale prej 0.1 ha si dhevendosja e sistemit të ujitjes dhe pajisjevepër arritjen e kushteve të kontrolluaraklimatike. Gjithashtu në kuadër të kësajnënmase përkrahet edhe ndërtimi i

objekteve për trajtim pas vjeljes si dheatyre për vendosjen e produkteve përmbrojtje të bimëve dhe plehëra artificiale.

Përveç në kuadër të masës 101 dredhëzapërkrahet edhe në kuadër të masës 103,Investimet në asetet fizike nëpërpunimin dhe tregtimin e prodhimevebujqësore.

Kjo masë ka për qëllim që të rrisëkonkurrueshmërin e sektorit agro-ushqimor, të ndikoj në zëvendësimin eprodukteve të importuara si dhepërmirësimin e produktivitetit.

Objektiva të përgjithshme të kësaj masejanë përmirësimi i aftësisë konkuruesepërmes rritjes së produktivitetit dhepërdorimit të teknologjive të reja,përkrahja e bujqve me qëllim të përafrimitme standardet e BE-së dhe përmirësimin esigurisë dhe cilësisë së ushqimit, forcimi ilidhjeve me prodhimin primar si dheprodhimi i energjisë së ripërtëritshme meqëllim të ruajtjes së mjedisit.

Objektivat specifike të kësaj mase janë:implementimi i standardeve kombëtaredhe atyre të BE-së, përmirësimi iteknologjive të prodhimit si dhe objektevepërcjellëse, diversifikimi i aktiviteteve,përmirësimi i marketingut dhepërmirësimi i menaxhimit të mbetjeve.

Përfitues në kuadër të kësaj mase mund tëjenë vetëm ndërrmarrjet mikro, të vogladhe të mesme që kategorizohen sipaslegjislacionit në fuqi dhe që plotësojnëstandardet minimale kombëtare.

Përfituesit e mundshëm janë subjektet qëkanë zhvilluar aktivitetin e tyre në

sektorin përkatës për së paku dy vjet paradatës së aplikimit dhe janë të regjistruar nëAgjencinë për Regjistrimin e Bizneseve tëKosovës ndërsa në rast të investimit nëqendra grumbulluese dhe paketuesekapaciteti minimal i ruajtjes duhet të jetësë paku 500 tonë.

Investimet e pranueshme për dredhëzënnë kuadër të kësaj mase janë investimetlidhur me përpunimin e dredhëzës dheshpenzimet e marketingun përpromovimin e tyre.

Në kuadër të shpenzimeve të marketinguthyjnë përgatitja dhe shtypja e katalogëve,fletëpalosjeve, broshurave, posterëve,prodhimi i audio dhe videospotevepromovuese, por jo edhe shpërndarja etyre. Vlera e shpenzimeve të marketingutështë e kufizuar në 5% të investimeve tëpranueshme.

Në kuadër të investimeve të pranueshmehyjnë: ndërtimi dhe renovimi i objekteve(blerja e pronës është e përjashtuar), blerjae makinerive dhe pajisjeve duke përfshirëprogramet kompjuterike, shpenzimet etjera që lidhen me projektin si shpenzimetpër arkitekt, inxhinier dhe shpenzimet përstudime paraprake si dhe nxjerrja edokumenteve dhe lejeve paraprake janë tëpranueshme deri në 7% por jo më shumëse 20,000 € të shpenzimeve të pranueshmepër projekt kurse shpenzimet përpërgatitjen e planit të biznesit janë tëpranueshme deri në 3% por jo më shumëse 5,000 € të shpenzimeve të pranueshmepër projekt. Të pranueshme janë edheshpenzimet administrative edhe nëse atondodhin para nënshkrimit të kontratës

vetëm në rast se projekti është përzgjedhurdhe kontraktuar nga Agjencia përZhvillimin e Bujqësisë.

Vlera minimale e pranueshme për projektështë 40,000 € ndërsa vlera maksimale400,000 €. Përkrahja publike është nënivelin 50% të shpenzimeve tëpranueshme të investimit, ndërsa vetëmpër investimet që kanë të bëjnë me

trajtimin e mbetjeve përkrahja rritet në60%. Pagesa bëhet me dy këste ku pjesa eparë prej 50% jepet në formë tëparadhënies pas nënshkrimit të kontratësndërsa pjesa tjetër pas përfundimit tëinvestimit të përgjithshëm. Në total përpërkrahje të pemëve dhe perimeve nëkuadër të kësaj mase janë ndarë 1,400,000€.

6 Promovimi dhe sfidat

Që nga viti 2010 ka filluar mbajtja e “Ditëssë dredhëzës” e cila tani ka fituar njëkarakter nacional dhe po ndikon nësensibilizimin e opinionit përprodhimtarinë e kësaj kulture.

Edhe pse ka të arritura të konsiderueshmeeksitojnë edhe disa probleme të cilatvazhdojnë të mbesin sfida pë kultuvuesit edredhëzës si:

• Mungesa e fidanëve cilësore tëprodhuar sipas standardeve të lartandërkombëtare

• Rritja e sipërfaqeve po bëhet mefidane të cilësisë së dobët dhe të pakontrolluar

• Mungesa e masave adekuate përmbrojtje kundër ngricave pranverore

• Sezoni i shkurtë i mbulimit tetregut (dalja me vonesë në treg dhe mosprania në treg gjatë tërë vitit)

• Procesi i përpunimit është në hapate parë.

7 Konkluzionet

Nga të gjitha të dhënat e paraqitura nëanalizën e tregut të dredhëzës mund tëkonkludojmë se në Kosovë sipërfaqja embjellur me dredhëz është rritur nëvazhdimësi, mirëpo për tu plotësuarnevojat vendore Kosova vazhdimisht edheka importuar dredhëz si produkt i freskëtdhe i procesuar. Nevoja për import karezultuar nga mungesa e prodhimitvendor në periudhën kur nuk është sezonae saj ndërsa në sezonë importi është

zvogëluar në minimum ose nuk ka pasurpothuajse fare import.

Rritja e prodhimtarisë nuk do të ndikontedrejtpërdrejtë në uljen e sasisë sëimportuar mirëpo nëse Kosova ka mëtepër prodhim dhe e rrit eksportin edredhëzës kjo do të ndikonte në uljen evlerës negative të bilancit tregtar për këtëkultur e njekohësishtë edhe në vlerën epërgjithshme të bilancit tregtar.

97*,: . )7*)- ? 8 · 5 kostoja e prodhimit të dredhëzës sa i përket kostos së prodhimi të

Documents

97,: . )7)- ? 8 · 5 kostoja e prodhimit të dredhëzës sa i përket kostos së prodhimi të