№3 2008-жыл Сентябрь АИЫЛ...

АИЫЛ ажарыСентябрь 2008-жыл№3

Дайыма карама-каршылыгыбызды ачык билдиргенде гана алдыга жылабыз

8-9-беттерде

15-бетте

16 -бетте

27-бетте

“КЫРГЫЗСТАНДЫН “КЫРГЫЗСТАНДЫН ЖЕРЛЕРИН КЫДЫРЫП ЖЕРЛЕРИН КЫДЫРЫП ЧЫККАНЫМ МЕН ЇЧЇН ЧЫККАНЫМ МЕН ЇЧЇН ЧОЎ БАКЫТ”ЧОЎ БАКЫТ”

Даниель Даниель МАССЕЛИ:МАССЕЛИ:

БААТЫРЛАР БААТЫРЛАР АРАБЫЗДА АРАБЫЗДА ЖАШАП ЖАШАП ЖАТЫШАТЖАТЫШАТ

Индусбек Индусбек БЄКЄНБАЕВБЄКЄНБАЕВ

УЛАК ТАРТУУ УЛАК ТАРТУУ ДЇЙНЄ ДЇЙНЄ ОЮНДАРЫНЫН ОЮНДАРЫНЫН ИЧИНДЕ ИЧИНДЕ ПАЙДАСЫЗ ПАЙДАСЫЗ ОЮНБУ?ОЮНБУ?

БИЗ САЛГАН ПЕЧКАГА БИЗ САЛГАН ПЕЧКАГА КОРГОЛДОН БАШТАП КОРГОЛДОН БАШТАП ТАШКЄМЇР ЖАКСА ТАШКЄМЇР ЖАКСА БОЛОТБОЛОТ

Элет турмушу, мал оорусу жєнїндє Элет турмушу, мал оорусу жєнїндє кабар, макалалар 3,4,5 беттердекабар, макалалар 3,4,5 беттерде

ГЕЗИТТИН НЕГИЗДЄЄЧЇЛЄРЇ: Кыргызстандын кой-

эчки єстїрїїчїлєр ассоциациясы (КАО),

NCCR долбоору

Долбоордун координатору Акылбек Ракаев

Башкы редактор Назаркул Жоошбаев

Редакциянын Коомдук Кеўеши:Д-р Даниель Массели

Улан КасымовД-р Инам-Ур-Рахим

Акылбек РакаевЖоомарт Жумабеков

Айгїл БолотоваТалант Солтобеков

Долбоор жетекчисинин жардамчысы Зарина Шаршамбаева

КабарчыНуриза Ємїрбаева

Дизайнер Нияз Сооронов

Коммерция кызматкери

Анарбек уулу Азирет

"АЙЫЛ АЖАРЫ" РАДИО УКТУРУУСУ

РедакторСагынбек Абдыкалыков

РежиссёрАйжан Урумбаева

2 АЙЫЛ ажарыСентябрь 2008-жыл №3

north so

uth

NC

CR

OAK

РЕДАКЦИЯНЫН ДАРЕГИ

780020, Бишкек шаары, Профсоюз кєчєсї 43

Каттар їчїн:720017, Бишкек шаары, а/я

710

Телефондор:(0312) 47-18-13,(0312) 93-80-44

E-mail: [email protected]

SMS-берїїчїлєр їчїн: (0777) 32-13-24Буйрутма №1897

Тираж 5 000

Газета Юстиция Министрлигинде катталган

Каттоо кїбєлїгї №1426

Газета редакциянын басма компьютердик борборунда даярдалып, ММКны колдоо фондунун басмаканасында

басылды.

Окурмандардын жарыяланган макалалары, каттары гезиттин кєз

карашын билдирбейт.Рекламалык материалдардын мазмуну їчїн редакция жооп

бербейт

® рекламалык материалдар

- Нурлан Арстанбекович Кыргыз-стан Бїткїл дїйнєлїк соода уюмуна мїчє болуп єткєндєн кийин тамак ашка болгон коопсуздукту сактоо талабын эл аралык жана ички ры-нокто сакташы керек. Бул жагынан сиздердин департамент эмне иш ат-карып жатат?

- Дїйнєлїк банк, ФАО менен бай-ланышып, лабораторияларда методи-

каларды, техникалык каражаттарды єзгєрткєнгє аракеттерди жїргїзїп жа-табыз. ФАО тєрт лабораторияны техни-калык каражат менен камсыз кылууга макулдугун беришти. Республикалык диагностикалык лабораторияга да ФАО акча берип баштады.

- Акыркы кїндєрї мал оорулары коўшу республикалардан келип жа-тат деген маалыматтар таркап жа-тат. Мамлекеттик департамент буга кандай жооп берет?

- Биздин коўшу єлкєлєр баары МЭБтин мїчєсї. Мїчє болгондон кий-ин МЭБке мал оорулары боюнча абал-ды жєнєтїп турушу керек. Ал жактан биз кайсы мамлекетте кандай оору чыкканынан маалымат алып турабыз. Алынган малымат боюнча Таджикстан, Авганистанда кой-эчкилердин чумасы чыкты. Чумага карата былтыр вакцина алып, чек арага жакын жерлерди дары-лоо жїргїзгєнбїз.

- Коўшу мамлекеттердин малда-ры кыргыз жайыттарына жайылып келет. Бул учурларда оору жугузбоо їчїн кандайдыр бир иш чаралар єткєрїлєбї?

Нурлан ДЇЙШЕЕВ,Мамлекеттик ветеринардык Департаменттин директорунун орун басары:

“Сибирь жарасынын вирустары жїз жылдап жата берет”

Уландысы 4-бетте

Мал оору деген балээ болду. Чынында билинбегендей сезилген менен мал оору айыл жерлеринде кєйгєй. Жугуштуу оору менен ылаўдап калган малдарын да эч кимге билгизбестен базарга алып барып соодалап жибергендер да жок эмес. Мындан канча адамдын ден-соолугу жабыркап жатат. Ар бир адамдын ден-соолугу - улуттун ден-соолугу эмеспи. Кыргыз эли илгертен учурашканда мал-жан аманбы деп да бекер сурабаса керек. Андыктан гезитибиздин бул санын мал ооруга байланышкан темаларга бурдук.

Єткєн саныбызда Билим берїї жана илим мини-стри Ишенгїл Болжу-

рова эжебизге малчылардан келген кат-кабардын негизин-де малчылардын балдарын 15-сентябрдан баштап окутууну єтїнїп кат жазган элек. Минис-трликтен тємєндєгїчє жооп келди. Айыл элинин 15 пайызга жакыны ири, орто малдуулар. Негизинен жайлоого чыгышат. Андыктан катты ушул боюнча берїїнї туура кєрдїк.

Н

3 АЙЫЛ ажары Сентябрь 2008-жыл№3

Экспортко эмне чыгарсак болот деп эле баш оорутуп жаттык эле. Кєрсє союздун мезгилинде їрєн єндїрїї боюнча алдыўкы орундарда турчу экенбиз. Балтика ре-спубликаларында ири рыногубуз болгон экен. 6-8-сентябрда “Пинара” мейманкана-сында Тынч океан-Азия регионунун Ассоциациясынын жана Борбордук Азия боюн-ча їрєнчїлїк Ассоциациясынын алкагында эл аралык бизнес-форум єткєрїлмєкчї. Бир эле Тынч океан-Азия Ассоциациясына 46 мамлекет мїчє. Бизнес форумга Япо-ния, Корея, Таиланд, Индия, Молдова, Россия, Казакстан, Таджикстан, Єзбекстан, Кыргызстан єлкєлєрїнїн їрєн компанияларынын єкїлдєрї катышмакчы.

Бир жылда бир тоок 125 даана жумуртка бере баштады

Кирешелїї жаныбарлардын катары-на тоок кирет эмеспи. Айыл, суу чарба министрлиги Кыргызстанда тоок чар-басы єсїп келе жатканын маалымдады. 2003-жылдан 2007-жылга чейин бул тар-мактагы єсїш 40 пайызга жогорулаган. Єткєн жылы бир тооктун жылдык жу-муртка берїїсї 125 ден айланган. 2003-жылга караганда 7 жумуртукага кєп де-генди билдирет экен. Быйылкы жылдын аягына карата Кыргызстан 395, 34 млн. даана жумуртка алуусу кїтїлїп жатып-тыр. Жумуртканын кєбєйїшїнє Ысык-Кєлдєгї “Шумкар-ЫККФ”, Сокулуктун “Ак-Куу” тоок фабрикалары, Ысык-Ата районундагы “Три-Т”, Аламїдїн райо-нундагы “Брид” жоопкерчилиги чектел-ген коомдорунун таасири чоў.

Быйыл абакта туберкулез менен ооруп 51 киши кайтыш болгон

Эки жыл мурда абактагыларды туберкулез оорусу басып кетти деп єкмєттїк эмес уюмдардын єкїлдєрї кыйкырып чыгышты эле. Адилет министри Марат Кайыпов абактагы ту-беркулез менен оругандарга кїнїнє 400 гр. сїт берилип жат-канын маалымдады. Жакында эле бул максатта 60 уй сатып алынган. Министрдин маалыматына караганда абактагыларга жакшы медициналык кызмат кєрсєтїї менен жетиштїї тамак мындай оорудан сакайып кетїїгє шарт тїзмєкчї. Туберкулез менен ооругандардын катары да сейректеп келе жатат.

2006-жылы бул оорунун айынан 132 адам кайтыш болсо, 2007-жылы 86, 2008-жылдын бїгїнкї кїнїнє карата 51 адам кайтыш болгон.

Бир литр сїт бир литр суудан арзан экенин жакшы билсек керек. Болгондо да таза сїт. Магазиндерде Казакстандын сїтї жана сїттєн жасалган сїт азыктары биздикинен да арзан. Кєрсє сырттан келген бул продукциялардын курамын-да чєп єсїмдїктєрїнїн (соя жана баш-ка) чийки заттары аралашып жасалган-

дыгында экен. Таза сїт аларда бизден кымбат.

Кезек эми Кыргызстанга келди ок-шойт. Соода тїйїндєрїндє сїттїн жана сїт азыктарынын баасы єсїп жатат. Муну электр энергиясынын жана жем-чєптїн кымбаттаганы менен тїшїндїрїшїїдє. Баа мындан ары да єсє бермекчи.

Кыргызстанга 21 мамлекеттен эт келет

Кайберен кайгысы -элдин кайгысыНарын облусунун губернатору

Ємїр бек Субаналиев облустун деўиз деўгээлинен 3 900 метр бийиктикте жайгашкан, климаты катаал Сарыбулак, Жеркєчкї, Лахол айылдарында бол-ду. Элден суроолор жамгырдай жаады. Жанга баткандыктанбы сырттан бел-гисиз фирмалар келишип жер, кен бай-лыктарын ташып, аркар, кулжаларды, Марко Поло сыяктуу кызыл китептеги жаныбарларды атып жаткандарды ай-тышты. Ємїкеў орган кызматкери эме-спи андайлар менен катуу аесуз кїрєш жїргїзєєрїн айтып, укук коргоо кыз-маткерлерине тапшырма берди. Алар-дын куйругу да ак їйдє дешчи эле. Эми эмне болор экен?..

Кыргызстан алтынчы орунду алыптыр...

Улуттук статмаалымат Быйылкы жылы Кыргызстан ИДПнын єсїшї боюнча КМШда алтынчы орунду ээ-легенин айтып, єкмєттї сїйїндїрдї. Єткєн жылдын ушул мезгилине салыш-тырмалуу ИДПнын єсїшї 7,7 пайызды тїзгєн. Молдова, Россия, Таджикстан, Туркменстан, Єзбекстан, Украинадан да Кыргызстан єтїп кетиптир эй!

Кїз...кєргєзмє...Сырттан келишкен туристердин эў биринчи эле кы-

зыкканы кыргыздардын кол єнєрчїлїгї болсо керек. Андыктан Кыргызстандагы кол єнєрчїлєр бирикмеси-нин демилгеси менен республикалык кол єнєрчїлєр кїнї 12-октябрда Бишкек шаарында єтмєкчї. Анда атайын кєргєзмє уюштурулуусу кїтїлїїдє.

Мамлекеттик туризм боюнча агентиктин алдында “Айылдык аялдардын жашоо турмушун кол-єнєрчїлїктї єнїктїрїї менен жакшыртуу” долбоору ачылып иш-теп келет. Долбоордун максаты айылдарда жеке кол єнєрчїлїктєргє колдоо кєрсєтїї жана атайын топторду тїзїї. Продукцияларды сатууга кємєк кєрсєтїї. Алардын материалдык жана техникалык базасын жакшыртуу.

Агрожаўылыктар

Кабарлар Aкипресс, Азаттык маалымат булактарынан алынды

Мал кєбєйдї деп эле жатабыз. Би-рок ошенткен менен атайын маалы-матка караганда эт Кыргызстанга 21 мамлекеттен келет экен. Ири єлчємдє чочконун эти Кытайдан келсе, тооктун эти АКШдан келет . 8 пайыз орустар калды деген менен чочконун этин ким-дер жеп жатканы белгисиз. Же эт кєп жеген кыргыздар аралаштырып эле уруп жатышабы? Кыргызстанда ачык экономикалык саясат деп контрабан-дасы да кирип, мындан ары Россияга

башка жакка жєнєткєнгє ылайыктуу болсо керек. Статкомдун маалыматы-на караганда Кыргызстандын бир жа-шоочусу айына орто эсеп менен (акча калбай калганда) 537 сомго эт сатып алат. Балыктын этине караганда, мал-дын эти кєп желет.

2007-жылы 1 190,2 тонна ири мал-дын эти, анын ичинде 7 929,3 тонна чочконун, 490,7 тонна тооктун эти сырткы мамлекеттерден алынып ке-линген.

Чїйдє дагы бир сибирь жарасы катталды

Чїй облусунун Жайыл районун Кара -Суу айылында Сибир жарасы пайда болгону маалым болду. 25-августта бирєєнїн короосунда тай-торпок ооруп, 27-августта жыгылып калган. Райондун Мамлекеттик санэ-пиднадзорунун башкы врачы Осмо-налы Жолдошбаевдин маалыматы-на караганда малдан адамга жуккан эмес. Оорунун айрым белгилери бай-калар менен мал ээлери малдоктурга кайрылышкан. Малды текшерїїдєн єткєргєндє сибирь жарасы менен ооругандыгы аныкталган. Элдер бул оору боюнча мурдатан кабардар бол-гондуктан кишиге жугузбастан алдын алып калууга мїмкїнчїлїк тїзїлгєн.

Кыргыздын їрєнїнє кызыккандар кєп

Бир литр сїт жана бир литр суу


- Контрабанда мал боюнча кирип жатат. Тїштїктє жарымы Кыргызстан, жарымы Таджикстан болгон айылдар бар. Ошол жерлерден башка бош кал-ган чек аралардан малды айдап кирип жатышат. Єзїбїздїн атуулдар коўшу мамлекеттердин малдарын багып бе-ребиз дешип, биздин жайыттарга алып келип жатышат. Сурай келсеў єзїмдїкї дешет. Малдар эмдєєлєрдєн єткєн єтпєгєнї белгисиз. Мал санак туура эмес єткєзїлгєн. Дарылай келгенде он баш малдын ордуна отуз мал чыгып ка-лат. Малдын башы їч эсе кєп. Биз дары менен 30 пайыз камсыз кыла албай жа-табыз. Ошон їчїн калган малды фер-мерлер єздєрїнїн эсебинен дарылоосу керек.

- Кытай тараптан эттин ири сан-дагы контрабандасы єткєндїгї туу-ралуу маалымат бар?

- МЭБтин маалыматы боюнча бир мамлекеттен оору чыкса ал єлкєдєн мал алып келїїгє чек коёбуз. Кытайда СУАР автоном республикасында шарп, тоок тумоосу бар деген малыматтан улам ал жерден бизге мал эти келбейт. Кытайдан тирїї мал киргизилбейт. Эт азыктары Кытайдын башка жактары-нан келет. Єткєн жылы жылкыларды алып келишти эле, ичинде бруцеллез оорусу чыккан. Негизи коммерсанттар ошол жактан кєп алып келгенге аракет кылышат.

- Мал ээлери эгер малы корку-нучтуу оору менен ооруп калса, айтпай, малдын этин єз алдынча каалаган жерге кємгєн учурлары да кездешеби?

-Сузак районунда атасы менен бала-сы мал союп экєєсї теў ооруканага жа-тып калат. Сойгондон эле сибирь жара-сы менен ооруйт. Атасы доктурга айтпай ооруканага кеч барып, кайтыш болуп кетет. Малына дарылоо жїргїзгєндєн кийин баласына 15 кїнгє чейин малды сойгонго болбойт деп тїшїндїрїп кет-се, ал ооруканадан чыгып эле торпогун сойуп салат. Кайрадан єзї, туугандары менен ооруканага жатып калды. Дагы бир мисал. Ысык-Ата районуна барсак бир їй-бїлє бїтїндєй бруцеллез менен ооруган экен. Малдарынан кан алсак бруцеллез чыкты. Эми ошол малдарды мал сойгон жерге алып барып сойду-ралы десек. Алар тїнї менен малдарын базарга алып барышып сатып жибери-шиптир. Їй-бїлєсї менен ооруганын билип туруп ушул ишти кылышкан.

- Сибирь жарасы кємїлгєн жер-лерди сел алып кетип жаткан жок-пу?

- Жер кєчкї болгондо сибирь жа-ралары кємїлгєн жерлер жуулуп кетип жатат. Анын вирустары 100 жылдап жата берет. Анан кайра жугушу мїмкїн. Сел баскан жерди толук бетондой ал-байбыз да. Ата мекендик согуш учурун-да кємїлгєн жерлер табылбай калды. Мындай жерлердин 50 пайызы учетко

алынган. Ал жерлер жыл сайын эки жолу топурагынан алынып текшерилип турат. Айыл єкмєттєрї мындай кооптуу жерлерге кєўїл бєлбєй жатышат. Оору-лар менен кїрєшїїдє мал доктурлар жалгыз калып жатат. Айыл єкмєттєрї чек араны кєзємєлдєгєнгє жардам бе-риши керек да. Чек ара кызматкерлери деле ары-бери басканда єтїп кетип жа-тат.

Губернаторлор, укук коргоо кызмат-керлери калпак менен чапанды кийип алышып єздєрї жардам берип малды айдап єтїшкєнїн айтып жатат. Бир ко-роо малды Кыргызстанда бир ай багып берїї 500 доллар турат деген атайын эмес маалыматтар бар.

- “Ветеринария жєнїндєгї” мыйзам менчик мал доктурлар ме-нен мамлекеттик департаменттин ортосундагы кызматташууну ачык бєлїп кєрсєткєн эмес, алардын єнїгїїсїнє жол ачпай келет деген суроого кандай жооп бересиз?

- 2005-жылы азыркы мыйзам ка-был алынган. Биздин кызматтын 2012-жылга чейинки єнїгїї багытын иштеп чыкканбыз. Єкмєттїн токтому менен бекилди. Аны ишке ашыруу їчїн 42 млн. доллар керек. Ушунун ичине мыйзам базаларын иштеп чыгуу киргизилген. Андыктан ветеринардык мыйзамдын жаўы вариантын эл аралык эксперттер менен бирге иштеп чыктык. Мыйзамда ветдепартаменттин кээ бир укуктары менчик вет врачтарга єткєрїлїп бе-рилген. Ветеринардык палата тїзїлїп, ага лицензия берїї, окутуу жана башка иштер жїктєлєт. Бизде надзор кылуу функциясы эле калат.

- Жергиликтїї “Алтын Тамыр” ишканасынын дарыларын колдонуп жатасыздарбы?

“Алтын Тамыр” єзїнїн вакцинала-рынын сапатына ишенбейт. Кочкордо койлор ооруган экен. Алтын Тамырдан вакцина алып барып сайгандан кий-ин кайра ооруп калыптыр. Анан алар 300 доза вакцинаны бекер бериптир, дагы сайгыла деп. Биздин ата мекендик єндїрїшчїлєргє каршы эмеспиз. Мен ата мекендик єндїрїшчїмїн деп, талап-ка жооп бербеген продукция чыгарбаш керек.

Маектешкендер: А. РАКАЕВ,

Н. ЖООШБАЕВ

Нурлан ДЇЙШЕЕВ,Мамлекеттик ветеринардык Департаменттин директорунун орун басары:

“Сибир жарасынын “Сибир жарасынын вирустары жїз вирустары жїз жылдап жата берет”жылдап жата берет”

Башталышы 2-бетте


Ушул жерде иштегениме 20 жылдын жїзї болду. Биздин бєлїмгє кєбїнчє бруцеллез оорусу менен ооруган адам-дар кєп тїшєт. Бруцеллез оорусу жыл-дан жылга кєбєйїп жатат. Єткєн жылда-гыга караганда быйыл аябай кєп тїштї. Мен ойлойм Кыргызстанда бруцеллез менен оорубаган мал калбай калды го деп. Себеби кээде бир їй-бїлєдєн беш-алты адам ооруп келишет. Жакында эле Жумгал районунан бир їйдєн алты адам келди. Ичинде беш айлык баласы да бар экен. Элдин кєбї бул ооруга билбе-стиктен улам кабылып жатышса, кээси тоготпостон жїрє беришет дагы бала-чакасына чейин жуктуруп алмайынча ооруканага келишпейт.

Биринчи температура болуп, тер-дейт, алы кетет, муундары ооруп баш-тайт. Кєбї тоготпойт же диагноздору туура эмес коюлуп ар кайсы жакта жїрє беришип бизге кеч келишет. Ошол се-бептен єнєкєт ооруга єтїп кетет. Анан даарылануу кєп убакытты талап кы-лат. Дары-дармектерди убагында ичип, жоопкерчиликтїї менен мамиле кылса сакайып кетет. Бирок эл ичинде бру-целлез оорусу менен бир жолу оорусаў эле єнєкєт болуп калат деген тїшїнїк бар. Андай эмес, ар бир адам єзїнїн ички гигиенасын жакшы сактап, мал-дарын алдын ала текшертип, дарыла-тып турушу зарыл. Азыр кєбїнчє майда малдан, кой, эчкиден жуккан бруцел-лездор болуп жатат. Ошол себептен

тєл убагында, негизи эле малга жакын барганда, чєп салганда кол кап, маска кийип алып аралашышса жакшы бол-мок. Кой туугандан кийинки чєбїндє 3 млн го жакын бруцеллездун таякча-лары жашайт. Маселен ошол таякчалар кыкка сиўип кетет, а кыкта болсо бру-целлез їчїн кандайдыр бир ылайык-ташкан температура болот дагы ошол жерде 5-6 ай жашайт. Элдер жаз келер менен эч кандай кол кап, маскасыз эле сарайларын тазалап, кыктардан кєў ала

башташат. Колдо сєзсїз тїрдє майда ке-сиктер болот, ошол аркылуу деле жугуп калат. Экинчиден, азыр малдын териси менен иштегендер кєп. Мал бруцеллез менен ооруган болсо териде калып ка-лат да адамдарга бат эле жугуп калы-шы мїмкїн. Їчїнчїдєн, сїт аркылуу кєп жугат. Себеби кєпчїлїк сїттї чала бышырып же чийки иче беришет. Кай-макта болот. Шаардыктар болсо малга жолошпойт бирок, шашлыктан улам жугузуп алышат.

Малдан улам жугуп жаткан бїгїнкї кїндє Сибирь жарасы да кєбїрєєк. Би-рок бул кєбїнчє Ош тарапта катталып жатат. Биздин ооруканада жок, кудай сактасын. Андан сырткары хламидиоз деген да оору бар. Бул да малдан жугат.

- 150 кой, 30дан ашык уй, 30 дан ашык жылкыў бар экен? Малдарыў ооруган жокпу?

- Бир жылдары карасан, кийин шарп менен ооруган. Мын-дан башка да ар кандай оорулар менен ооруду. Єз колубуз менен дарылап жатабыз. Быйыл жылкылар тууй турган болуп туруп эле кулун салып ташташты. Ооруганы деле билинген жок.

- Ушунча малга тоют жеткизе аласыўбы?- Быйыл Суусамырда тоют орто. Жылдагыдай жакшы бол-

гон жок. 2 миўдей тїк жыйдым. Беш машина эндей жыйдым. Эми самандан жыйнап алабыз. Ошо жетет деп турам.

“Быйыл жылкылар кулун салып коюшту”

Жїкей БЄТЄГЄЕВ, Суусамыр айылынын тургуну:

«Бруцеллез менен оорубаган мал калбай калды окшойт»

Бурул ЖАРКЫНБАЕВА,Республикалык жугуштуу оорулар клиникасынын 9-бєлїмїнїн башчысы.


Адилет Жантєшев, Нарын облусунун Каракужур айылынын тургуну 17 жашта

«Балмуздак менен да жугат окшойт»

Менин кел-гениме эки-їч кїн болду, б р у ц е л л е з экенимди деле билген эмес-мин. Тердеп, башым ооруп, температурам кєтєрїлїп, эки колум ооруп жїрдї. Анан эки далым ши-шип, ал тарап кайра бутум шишип кетти. Ооруканага кєрїнсєм «бутуўду кесиш» керек деп чыгыш-ты. Кайрадан анализ тапшырганым-да бруцеллез болуп чыкты. Їйдє мал кармайбыз бирок кышкысын эле. Малдарды деле жылыга текшерїїдєн єткєрїп турабыз. Бул оору мектеп жашындагы балдарга бал муздак ар-кылуу жугуп жатат окшойт деп ойлоп койдум. Себеби биз билбейбиз да кан-дай жасалаарын. Айылда машинага тартылган сїттєрдї чогултуп кети-шип, быштак жазап сатышат балким ошол аркылуу жугуп жаткан чыгаар.

Мырзабек Тїлеев, Тїп районунун Караталаа айылынын тургуну.

«Ушунчалык катуу оору болот деп ойлогон эмесмин»

Абдылахит Исаков,Чїй облусунун Аламїдїн районунун Октябр айылынын тургуну.

«Малга деле жакындабайм, эмнеден жукканын билбейм»

Бруцеллез менен ооруп ооруканага келгениме бїгїн алты кїн болот. Бул оорунун менде пайда болгонуна эки ай болгон экен, мен байкабай жїрїптїрмїн. Негизинен мал аркылуу жугат. Бирок мен малга деле жакындабайм, кудай билет эми эмнеден жукканын. Алгач этим ысып, алым ке-тип, температурам кєтєрїлїп башталды. Азыр жакшы бо-луп калдым.

Менин ооруганыма алты ай болуп калды. Ана-лизим чыкпай, тартпаган азабым калган жок. Бул жерде жатканыма он кїндєн ашып калды, жакшы болуп калдым. Эми мунун малдан жугаарын баа-рыбыз эле билебиз го, бирок кантип, качан жугуп калганын байкабай калат экенсиў. Айылда жаша-гандан кийин мал кїтєсїў, тууту болот, сааны бо-лот байкабастан жугузуп алат экенсиў да. Чынын-да ушунчалык катуу оору болот деп ойлогон эмес элем. Бурул эженин жардамы менен эми минтип жакшы болуп, тамакка аралашып калдым. Болбо-

со эч нерсе ичпей, тамагымдан аш єтпєй калган. Жашоодон деле тїўїлїп калгам. Ошон їчїн бул жердеги эжекелерге чоў рахмат.

Илимде качан катталганКуш тумоосу биринчи жолу мындан

125 жыл мурда Италияда катталган. Вирустары канаттуулардын шилекей-инде, мурун кєўдєйчєсїндє сакталат. Анын вирустары сырткы факторлорго да чыдамдуу келип канаттуулар жеген жемдин ичинде абдан суукта да жата бергенге ылайыктуу. Тез жугат. Жем, транспорт же болбосо башка буюм-тайымдар аркылуу да жугушу мїмкїн.

Биринчи жолу бул тумоонун дїйнє жїзїн дїрбєлєўгє салган жогорку патогендїї вирустары “испанка” деп аталып, 1918-1919-жылдары адамдар-дын жашына карабай ооруп 20 млн. дон 50 млн. го чейин кишинин ємїрїн алып кеткен.

1957-1958-жылдары Кытайдан “Азия тумоосу” деп аталып, тєрт айдан кийин Америкага жетип 70 миў адам єлгєн.

1968-1969-жылдары “Гонкон ту-моосу” чыгып, дїйнє жїзїнє тез тарап, Американын єзїндє 34 миў кишинин єлїмї катталган.

2003-жылдын жазында Батыш Европада жогорку патогендїї куш ту-моосу катталып, катуу аракеттердин негизинде жок кылынган. Тїштїк Чыгыш Азия єлкєлєрїндє да мындай коркунучтар жок эмес.

Дїйнєнї дїрбєлєўгє салган - Куш тумоосу деген эмне?

Ачык экономикалык саясат дейбиз. Бїткїл дїйнєлїк соода уюмуна мїчє болдук. Туризм єнїксїн, транспорттук каттамдар кєбєйїп, мамлекеттер аралык жаўы авто, темир жолдор салынсын деп сайрап эле жатабыз. Айтор бїгїнкї эл аралык єнїгїїнїн шарты, жол жобосу ушундай. Ушундай єнїгїїлєр менен кошо «биотерроризм» деген термин пайда болду. Маселен, куш тумоосу. Бул оорунун таркашына анын вирустарын алып жїрїїчїлєр болуп кєбїнчє жапайы куш, чымчыктар себепчи болушу мїмкїн. Россиянын окумуштуулары да бул оору кайдан, кантип пайда болору тууралуу баш оорутуп тийешелїї баа берише элек. Єткєн жылдары Куш тумоосу Кытайды, Туркияны чоочутуп кетти.

Окумуштуулардын изилдєєлєрїнє караганда Кыргызстандын їстїнєн жылына млн. догон чымчыктар учуп єтєт. Жїз миўдеген сууда сїзїїчї чымчыктар, єрдєк, каздар батыш жана борбордук Сибирден Ысык-Кєлгє учуп келишип кыштап кетишет. Мындан сырткары Чїйгє, Фергана єрєєнїнє да бир нече айлап туруп калган келгин куштар болот экен.



- Суусамырда малдын оорусунан кантип жа та сы-ўар?

- Суусамырда мал оорулар ысык жерге караганда азыра-ак болот. Бизде кышында 40 градус суук болот. Шарп бизде жеўил эле єтїп кетет. Кыргызча деле дарылап айыктырып алабыз. Бул жер тогуз жолдун тоому болгондуктан Ош, Жум-гал тараптан єткєн малдардан да жукпай койбойт. Єзїбїздєн оору чыга элек. Оштон чыккан сибирь жарасы жана башка оорулар боюнча элди чогултуп алып айттык.

- Вакцинанын сапаты начар деп жатышат?- Шарптын А. В.С деген тїрлєрї болот. Ошого жараша

вакцина алып келип дарылоо керек. А, тїрїн айыктырган вакцина В, тїрїнє таасир бере албайт. Вакцинанын сапаты начар деген ошондон болушу мїмкїн.

- Жайыт талаш боло элекпи?- Кичинеден кездешип жатат. Документи жок эле колот-

торду ээлеп отургандар кєп. Алар салык тєлєшпєйт. Дагы бирєє документтештирип алган. Анын жайытына башка мал кирсе, мен акча тєлєп жатсам деп, айдап коёт. Ошентип жакшы жайыттарды суулу, карагайы бар жерлерди бирєєлєр алып коюшат. Анан тигинин малы суу ичкени келет. Конфи-ликт ошентип башталат.

- Эмне їчїн айыл єкмєттєрї малдын санын так жїргїзїшпєйт?

- Жазында мал санак жїрдї. Элдер малдын башына да са-лык тєлєйт дегендей тїшїнїшїп, так айтышпагандан болсо керек.

Мал оорулары боюнча материалдарды даярдагандар: Нуриза ЄМЇРБАЕВА, Зарина ШАРШАМБАЕВА

Бул оорулардын баары канаттуу куштар менен тїз байланыш болгондо гана адамга анын вирустары жукканы байкалган. Ошон їчїн фермаларда атайын кийимдерди, маска, кєз айнек кийип жїрїї талап кылынат.

АЛДЫН АЛУУ ИШТЕРИ же болбосо Бїткїл дїйнєлїк банктын кємєгї

Жогорку патогендїї куш тумоо-суна каршы аракеттерди кєрїї мак-сатында Бїткїл Дїйнєлїк Банктын эксперттери менен Саламаттыкты сактоо министрлиги жана Айыл, суу чарба кайра иштетїї єнєр жай ми-нистрлиги биргелешип Кыргыз Ре-спубликасынын Улуттук планынын долбоору иштелип чыккан. Аталган долбоор 2005-жылдын 12-декабрында Єкмєттїн жыйынында жактырылып, 2006-жылдын 16-январында єкмєттїн №25 -токтому менен бекитилип, Бїткїл Дїйнєлїк Банк тарабынан 3,4 млн. АКШ доллары бєлїнїп берил-ген. Аталган токтомду ишке ашыруу аракетинде Айыл, суу чарба жана кай-ра иштетїї министрлигинин буйругу менен Куш тумоосу боюнча Улуттук эксперттик комиссиянын курамы бе-китилген.

Ветеринария Департаменти та-рабынан “Кыргыз Республикасынын аймагын Жогорку патогендїї куш ту-моосу оорусун козгоочу жагдайлардан

сактоо боюнча ” єкмєттїн токтомунун долбоору даярдалып, бекитилген.

Бул токтомдун негизинде куш ту-моосу чыгышы мїмкїн болгон мам-лекеттерден жана региондордон Кыр-гызстанга канаттуулардын, малдын этин жана андан жасалган тамак аш-тарды алып келїїгє тыюуу салынган.

Соода тїйїндєрїндє, базарларда канаттуулардын этин сатууга, колдо-нууга ветеринардык-тазалык иштери кїчєтїї менен жїргїзїлїїдє.

Жапайы канаттуу куштардын учуп єткєн жерлери аныкталып, алардын конгон, байырлаган суулардан, кєл-дєр дєн экспертизалык тек ше рїї лєр жїр гїзїлїп келїїдє.

Кыргызстандагы ка нат тууларды кар ма ган баардык чарбаларга кат тї-рїн дє жогорку патогендїї куш тумоо-су боюнча тї шїндїрмєлєр (ал эмне болгон оору) жєнєтїлїп, єндїрїштє ве теринардык-тазалык иштерин сак-

тоо, жабык режимде иштєє сунуштал-ган.

Жогорудагы эрежелердин, нор-малардын сакталып жаткандыгын жеринде кєрїї максатында Мамле-кеттик Ветеринария Департаменти тарабынан Ысык-Кєл, Чїйдє жайла-нышкан 9 тоок фабрикасына текшерїї жїргїзїлгєн. Текшерїїнїн негизинде бул чарбалар жана тийешелїї мекеме-лер абалды дагы жакшыртууга мил-деттендирилген.

Жугуштуу мал ооруларынан, оору-ларды козгоочу вирустардан, жараты-лыштын булгануусунан сактануу мак-сатында республиканын аймагында 27 жерге “Беккари” биотермикалык чуўкурлары курулган.

Мамлекеттик Ветеринария Депар-таменти тарабынан дары-дар мек тер ди жерине бузбай жеткирїї, сактоо, кол-донуу їчїн тендердик негизде 8 авто-рефрижератор жана жїк ташуучу КА-МАЗ, 1000 даана жарымавтомат шприц, термочемодан, 460 даана дары чачуучу каражат сатып алынган. Учурда Мам-лекеттик департаменттин ар бир район, шаар жериндеги башкармалыктарында дары-дармектерди сактоочу, муздатуу-чу каражаттары бар. 70 компьютер, 55 телефон, 15 факс, 25 чєнтєк телефон, ксерокопия кылуучу аппараттар жана башка керектїї техникалык каражат-тар жеткирилген.

Жогорудагы куш тумоосу боюнча долбоордун каражатына мал оорулары боюнча 30 адис даярдалып, 1800 киши атайын окуулардан сабак алышкан. Мындан сырткары жугуштуу оорулар менен иштєє їчїн 341 миў сомдук кийим, 30 тонна курамында хлору бар, 35 тонна щелочтук дезинфекциялоочу каражаттар сатып алынган.

Дїйнєнї дїрбєлєўгє салган - Куш тумоосу деген эмне?

Баштылышы 6-бетте

“Суук жерде мал кєп оорубайт” “Суук жерде мал кєп оорубайт”

Бердиназар КУЛУБАЕВ,Суусамыр айыл єкмєтїнїн Тунук айылынын айыл башчысы:


- Даниель мырза єзїўїздї “Айыл ажары” гезитинин окурмандарына тааныштыра кетсеўиз?

- Менин атым Даниель Массели. Швецариянын атуулу болом. Їч уул, бир кызым менен Кыргызстанда жа-шап жатам. Менин негизги максатым Кыргызстандын жаратылыш байлык-тарын туруктуу пайдалануу жана аны жакшыртуу їчїн келгем. Мен Бернден же мындайча айтканда Швецариянын єнїгїї борборунун єкїлїмїн.

- Сизди Кыргызстандагы Жайыт Информациялык Системасы долбо-орунун автору дешет. Бул идея кан-дайча пайда болду эле?

- Мен биринчиден илим тармагы-нын адисимин, экинчиден фермермин. Швецарияда тоолуу аймакта жашайм. Ал жерде койлорум жана чакан чар-бачылыгым бар. Ошондуктан Кыр-гызстанга келгенде дароо эле эл менен єкмєттїн ортосунда байланыш начар экендиги сезилген. Ошол боштукту тол-

туруу, маалымат берїї їчїн гезит керек эле. Ушундан улам идея пайда болду. Эл менен бийликтин ортосунда кєпїрє куруу, элет эли-нин добушун жогор жакка жеткирїї аб-дан керек экенди-ги байкалган.

- Сиздин Кыргызстанга келгени ўиз ге эки жыл бо-луптур. Ушул убакытта Кыр-г ы з с т а н д ы н кєпчїлїк жер-лерин кыдырып, алыскы бийик тооло-рунда да болуп келдиўиз. Кыргыз мєўгїлєрїнїн абалы кандай экен?

- Кыргызстанга келип бул жердин жерлерин кыдырып чыгуу мен їчїн бе-

рилген чоў бакыт. Дагы кєп жерлерин кєрє элекмин. Кєрїп келгенимден алган таасирлер боюнча айтсам. Биз Швецария мамлекети 1960-жылдан баштап 2006-жылга чейинки кыргыз мєўгїлєрїнїн абалын изилдеп чыктык. Алыска бар-бай жакынкы Сокулуктун мєўгїлєрїн айталы. Ушул мезгилдин ичинде кичи-не мєўгїлєр 40 пайызга азайган. Чєў мєўгїлєрдїн 30 пайызы ээрип кеткен. Мєўгїлєрдїн ээриши менен суунун деўгээли жогорулап жатат. Мунун арка-

сы мєўгї тїгєнгєндє суунун азайышына алып келет. Азыр суу кєбєйїп жатат деп

кубанып отура берїї туура бол-бойт. Бул кєрїнїш убактылуу.

Мен мєўгїнїн качан, кайсы жылдары тїгєнїшїн так айта албаган кїндє да ка-чандыр бир убакта мєўгї тїгєнєт. Ошон їчїн фер-мерлер сууну пайдала-нуунун ыўгайлуу жолун табышы керек. Болбосо кийин чоў кєйгєй чыгы-

шы мїмкїн. - Кыргызстан Бор-

бордук Азияда сууга бай єлкє. Бирок тилекке кар-

шы сууну башка коўшу мам-лекеттерге сата албай келет. Эл

аралык нормада бул маселе кандай чечилиши керек?

“Кыргызстандын жерлерин кыдырып чыкканым мен

їчїн чоў бакыт”

Даниель МАССЕЛИ, Швецариянын єнїгїї борборунун Кыргызстандагы єкїлї, NCCR долбоорунун Кыргызстандагы жана Тажикстандагы илимий жетекчиси. Жайыт Информациялык Системасы долбоорунун кеўешчиси:


ортосундает эли-огораб--

н р-ып, ооло-

елдиўиз.рїнїн абалы

га келип бул жердин

р уукубанып отура бе

бойт. Бул кєрїМен мєўгїн

жыж лдары айа та албачач ндыр бттїгєнєт.ммерлер ннуунун ыттабышыккийин чо

шшы мїмк- Кыр

ббордук Азиєєлкє. Бирок

шшы сууну башкллекеттерге сата ал

аралык нормада бул мчечилиши керек?

Б и з

Швецария мам-

лекети 1960-жылдан

баштап 2006-жылга чейинки

кыргыз мєўгїлєрїнїн абалын

изилдеп чыктык. Алыска барбай

жакынкы Сокулуктун мєўгїлєрїн

айталы. Ушул мезгилдин ичинде

кичине мєўгїлєр 40 пайызга

азайган. Чєў мєўгїлєрдїн

30 пайызы ээрип кет-

кен.


- Суу саясатында чын, таза саясат болушу керек. Швецарияда кээ бир тоолуу региондор бар. Ал жердин суу жана жаратылыш болгону эки байлы-гы бар. Бул жерлердин бєлєк ылдыйкы региондорго караганда экономикалык деўгээли тємєн. Суулуу жерлердеги суу сактагычтардан тїшкєн кирешенин кандайдыр бир бєлїгї єздєрїнє тїшїшї керек. Ушул механизм бар. Бул пробле-маны кошуна мамлекеттер менен чечсе болот. Сырткы мамлекеттерден да мын-дай тажрыйбаларды їйрєнїї керек.

- Сиздин профессионал сїрєтчї экениўизден да маалыматыбыз бар. Кыргызстандан жакшы сїрєт тарта алдыўызбы?

- Сїрєттї мен эмне їчїн тарткан-дарымды айтып берейин. Сїрєт тартуу адамдын ички сезими, рухий дїйнєсї менен байланыштуу. Сїрєт тартуу, єзїмдїн кичине жеке чыгармачылыгым аркылуу эки элди байланышты-райын деген тилегим бар. Мен бул жерден боз їйлєрдї, адамдар-ды, жаратылышты тарткандарым-ды Швецария-лыктар кєр сє дейм. Сї рєт-тї кєр гєн дєн кийин эки эл-дин ортосун-дагы маданий айырмачылык-тар, окшоштук-тар байкалып, кан дайдыр бир жакындашуулар, бири-бирин таануу сезимдери пайда болу-шу мїмкїн. Экинчиден сая-сатчылар элден алыстап кетишти. Алар жєнєкєй сїрєттєрдї кєргєндєн кийин ушул маселелерге башкача мамиле кы-лат деп ойлойм.

- Кыргызстан менен Швецария-нын жаратылышы окшош экендигин билебиз. Кыргызстандын биринчи президентти А. Акаев Кыргызстан экинчи Швецария болот деп кєп айтчу. Сиз Швецариянын атуулу ка-тары айтсаўыз? Кыргызстанда сиз-

дердин єл кє гє окшошууга эко но микалык же

болбосо

башка мїм кїн чї лїктєр барбы?- (кїлїп) Жекече пикиримди ай тайын. Эгиздер деле бири

бирине ок шош болбойт. Кєп чїлїк эл билбеши

мїмкїн. Швецария 100 жылдан ашык убакыт абдан жакыр мамлекет болгон. Элдин кєпчїлїгї башка жактарга кєчїп кеткенге ар-гасыз болушкан. Ошол учурларда

менин кошунала-рым, айылдаштарым

Америкага кєчїп ке-тишкен. Алар кайра кай-

тып келишкен жок. Анан биз кантип Швецария

ушундай бардар тур-мушка жетише алдык?

Кыргызстандагыдай эле Швецария тоолорго бай. Бирок жер бай-лыктарын адам башы-на бєлїштїрє келгенде силердикине жетпейт. Бизде бул жердегидей алтын жана башка кен байлыктары жок. Эки элдин ортосундагы ай-ырмачылыкты айтайын. Биздин эл эмне кєйгєй болсо жогор жакты кїтпєй, тємєнкї деўгээлде чечебиз. Кошунам менен

талаш болсо экєєбїз чечкен-ге аракет кыла-

б ы з .

Ал экєєбїздїн ортосунда чече албасак айылдын ичинде жамаатын деўгээлинде чечилїїгє тийиш.

Мисалы биздин айылда жолубуз бу-зулуп калып, он кошуна айылыбыздын кєчєсїн курдук. Биз эч качан коомчу-луктан же облустан жардам келет деп кїтпєйбїз. Эгер Кыргызстан Швецария болом десе ар бир адам єзї їчїн эле эмес, мамлекет, эл, коомчулуктун ал-дындагы жоопкерчилигин сезе билиши керек.

Биздин мамлекеттин дагы бир та-рыхый єз гє чє лїгї Швейцария би-ринчи, экинчи дїйнєлїк согушка ара-лашкан эмес. Бул да мамлекетибиз дин єнїп-єсїїсїнє кан дай дыр бир таасир тийгизїїсї мїмкїн. Бул да єзїнчє биз-дин бакыт болсо керек. Бизде жамаатык

коом абдан кїчтїї. Ассоциация же бир топ болсун єзїнїн кызык-

чылыктарын дайым айта алат. Мамлекет аны угат.

Жакында бизде да токой-ду кыюуу башталганда элдин добушу сактап калды. Эгерде токой жок болсо кар, жер кєчкї башталат. Бизде мыйзамды урматтоо

кїч тїї. Жазылган закон-ду аткарышат. Їчїнчїдєн

мамлекет жетекчилери єзї їчїн эмес, эл їчїн кызмат

кылышат. Єздєрїнїн максатын эл їчїн кызмат кылуу деп билишет.

- Кыргыз ырларын угасызбы?- Мен Кыргыз ырларын жакшы

кєрєм. Биздин ырлар да силердикин-дей каткалаў. Биздин музыкага окшо-шураак. Манас айтуу жаратылыштагы айрым кайрыктарды элестет. Кызым менен балдарым мени "атти" деп айтат. Кыргызча ата дегенге окшош. Биздин кээ бир сєздєрїбїз окшош.

- “Айыл Ажары” гезитине каалоо-ўуз?

- “Айыл Ажары” биздин балабыз болгондон кийин бактылуу болсо экен дейбиз. Бактылуу бала деген дайым сїймєнчїктїї окурмандары кєп болот.

Маектешкен Назаркул ЖООШБАЕВ


Сїрєттєрїн тарткан А.РАКАЕВ

ецария ур-

о -

и й-ын. болсо тємєнкї шунам менен экєєбїз чечкен-

е аракет кыла-б

коом абдан кїчтїї. Абир топ болсун є

чылыктарын алат. Мамле

ЖаЖ кында бдуд кыюууэлэ дин доккалды. Эжжок болккєчкї башмыйзамды

кїч тїї. Жаду аткарыш

мамлекет жеїчїн эмес, эл

кылышат. Єздєрїэл їчїн кызмат кылуу де

- Кыргыз ырларын у- Мен Кыргыз ырл

Б

Б и з д е жа маат тык коом абдан кїч тїї. Ассо-циация же бир топ болсун

єзїнїн кызыкчылыктарын дайым айта алат. Мамлекет аны угат. Жакында бизде да токойду кыюуу баштал-

ганда элдин добушу сактап калды.

лди байланыштыилегим бар. ден боз

амдар-штым-я-є

-п,

бир лар,таанууда болу-инчиден сая- алыстап кетишти. Алартєрдї кєргєндєн кийин

рге башкача мамиле кы-

башка мїм кїн чї лїктєр - (кїлїп) Жекечеай тайын. Эгизде

бирине ок шоКєп чїлїк э

мїмкїн. 101 0 жылубу акыт амам млекеЭЭлдин ббашка ккєчїп кггасыз ООшол

мменин ррым, айы

ААмерикага тишкен. Алар

тып келишкенббиз кантип Шве

ушундай бардамушка жетише алдык?

Кыргызстандагыдэле Швецария тоолорг

Швер ту

ай о

Кыргыз-

стандагыдай эле

Швейцария тоолорго бай.

Бирок жер байлыктарын адам

башына бєлїштїрє келгенде силер-

дикине жетпейт. Бизде бул жердеги-

дей алтын жана башка кен байлыктары

жок. Эки элдин ортосундагы айырмачы-

лыкты айтайын. Биздин эл эмне кєйгєй

болсо жогор жакты кїтпєй, тємєнкї

деўгээлде чечебиз. Кошунам ме-

нен талаш болсо экєєбїз чеч-

кенге аракет кылабыз.


-Янига мырза Кыр гыз станга кан-дай мак сат та кел ди ўиз?

-Экономикасы єнїккєн мам-лекеттердеги тоо кен єн дї рїшїнєн, ма-шиненин тї тї нїнєн улам абага бєлїнїп чыккан коргошундун Кыргызстан сы-яктуу бийик тоолуу жерлерге таасир этїїсїн изилдейбиз. Абага бєлїнїп чыккан коргошун ным жана кургак аба тїрїндє таркайт. Єсїмдїктєргє, жаны-барлардын организмине, айыл чарба продукцияларына да таасири тийет. Ан-дан адамдын организми да жабыркабай койбойт.

- Адам затына болгон зыяны кан-чалык?

- Грек Рим империясынын доорунда эл коргошундан жасалган идиштерди кєп колдончу экен. Суу ичкен, тамак ич-кен кашыгына чейин коргошундан бол-гон. Себеби коргошун ийилчек келип ар кандай идиштерди жасаганга ыўгайлуу. Коргошунду кєп колдонуудан, анын ден-соолукка тийгизген таасиринен улам бул ири империя жок болуп кеткен деген уламыш бар.

- Адамдын кайсы органына би-ринчи терс таасири тийет?

- Адамдын денесиндеги коргошун-дун 60 пайызы сєєктє болот. Коргошун сєєккє барып чогулат. Бєйрєктє, канда болот.

Тоодогу чымчыктардын, жаныбар-лардын канынын ку рамындагы корго-шунду изил дейбиз. Альп тоолорундагы Заверушка чымчыгынын канын изил-дегенибизде Лондондун аэропортунда-гы кє гїчкєндїн канындагы коргошун менен бирдей болуп чыкты. Европада тоонун абасында, жаратылышында да коргошун менен булгануу абдан катуу. Єсїмдїктєрдїн, жаныбарлардын клет-

касында темир кєбєйгєндє жашоо уза-ктыгы кыскарат.

Жаныбарлардын бооз мезгилинде коргошундун терс таасири кєп тий-ет. Тї йїл дїк байлоо мезгилинде сєєк жаўыдан калыптанып баштаганда дене кальцийди кєп бєлїп чыгарат. Бул учур-да коргошун абага кєп бєлїнїп чыгып жаткан мезгил болсо, сєєккє коргошун чогулуп калганга шарт тїзїлєт. Слова-кияда Синица атту чымчык бир жылда эки жолу жумуртка тууйт. Ушул чым-чыкка жыгачтан уя жасап жолдун бою-на жайгаштырганбыз. Туристтик сезон

баштала

электеги жумурткасында коргошун аз кездешти. Туристтик сезон башталган-дан кийин кєбєйїп кетти. Себеби ма-шинелер тоого кєп єтє баштаган.

- Биздин тоолордун бул жагынан абалы кандай?

- Силердин тоолордо гранит кєп. Гранит кєп жерлерде топурак кычкы-лыраак болот. Кальций кєп жерлердин кычкылы аз болот. Коргошун кычкыл топуракка жамгыр менен тїшкєндє кальцийди жууп кетет. Ошол їчїн кыч-кыл топурактарда кальций аз калып єсїмдїк кальцийдин ордуна коргошун менен азыктанып калат.

Биз єткєн кылымдагы мергенчилер илип коюшкан жаныбарлардын баш сєєктєрїн изилдегенибизде коргошун нормадан ашкан жок.

- Бул жердеги чымчыктар-дан кантип, кандайча анализ жїргїзєсїўєр?

- Ар бир чымчык биз їчїн кымбат. Биз бул жерден бир да чымчыктын ємїрїнє зыян келтирбейбиз. Сууну, топуракты, єсїмдїктєрдї изилдейбиз. Чымчыкты кармап генин анализ кылуу їчїн кичине канынан алабыз. Єлїп кал-ган жаныбарлардын (койдун)сєєгїнєн кичине анализге алышыбыз мїмкїн. Институтта балдарды окутканда да жа-ратылышты туура пайдаланууну бирин-чи їйрєтєбїз. Кыргызстанга кєптєгєн чет єлкєлїк эксперттер келишет. Эгерде Кыргызстан тоодогу жапайы чымчык-тарды сактай билбесеўер, бир айдын ичинде чымчыктарыўарды жо готуп алышыўар мїмкїн. Институт, музей-лер кармап кетип калышат. Силердин чымчыктарыўардын миллион жылда-ган эволюциялык гени бар.

Бишкекте Кой-эчки єс тї рїї чїлєр ассоциациясы ме нен илимий жактан кыз матташып келе жатабыз. Жакында ЖОЖдордон МУК тун алдындагы Тоо инсти туту менен иш алып барабыз. Кыргыз студенттерин Слова кия да эко-логия боюнча окутканга кызыктарбыз.

- Малдын, адамдын денесин-де коргошун кандай жол менен кєбєйїшї мїмкїн?

- Кєбїнчє чєп, тамак аркылуу келет. Европадагы жолдун боюнда ту-

рушкан МАИ кызматкерлери, жол кєрсєткєндєрдїн маска

кийгендери ушундан улам. Дем алганда єпкє аркы-луу канга кетет.

- Европадагы бузулган аба биз-ге чейин жетиши

мїмкїнбї?

Мариян ЯНИГА,

Тїндїк Словакиядагы Жилин Университетинин алдындагы Бийик тоолуу Биология Институтунун директору

элкедш

а

Грлктокакєм

исєнМариян

ЯНИГА МЫРЗА ЯНИГА МЫРЗА КЫРГЫЗ ТООЛОРУНДА КЫРГЫЗ ТООЛОРУНДА ЭМНЕ КЫЛЫП ЭМНЕ КЫЛЫП ЖЇРЄТ?ЖЇРЄТ?

баштала - Кєбїнчє чєп, тамак аркылуу келет.Европадагы жолдун боюнда ту-

рушкан МАИ кызматкерлери,жол кєрсєткєндєрдїн маска

кийгендери ушундан улам.Дем алганда єпкє аркы-луу канга кетет.

- Европадагыбузулган аба биз-ге чейин жетиши

мїмкїнбї?



- Бул жерден мен кайсы тараптан ша-мал жїрєт деп сурадым. Батыш, тїштїк тараптан болот дешти. Тянь Шань тоо-лорунда коргошун Карпат тоолоруна караганда аз кездешет болушу керек. Бул жерде деле Борбордук Азия боюн-ча єзїўєрдєн чыккан тїтїн бар. Анан эски автомобилдер кєп экен. Маркасы тємєнкї бензиндин (86), керосиндин курамында темир кєп болот. Япония-да бензиндин курамында кездешпейт. Ошон їчїн абада аз. Бирок, азыр деле кєгїчкєндєрдїн сєєгїндє мурдагыдай эле. Себеби, топуракта коргошун сак-талып калган да жерди чукуп жегенде топурак менен кошо жейт.

Мурда келгенимде 20 чымчыктын кыгын алып барып текшергенибизде коргошун азыраак болчу. Бирок бул да нак єзїн кєрсєтєт дегенди билдирбейт. Топурак кошулуп кетиши мїмкїн. Бу сапар кененирээк изилдегенге аракет этебиз. Сєєк, жїн, канынан анализ ала-быз.

- Бизде да тоо кендерин Кытай, Япония, Корея, Россиядан бери ке-лишип изилдеп жатышат. Таласта эки жерде, Ысык-Кєлдє Кумтєрдє алтын кендерин казып жатышат? Зыяны абдан эле болот турбайбы?

- Силерде жаратылышты коргоо системасы мамлекеттик жана менчик

деўгээлде эми єнїгїп келе жатат. Бул жакка чет єлкєлїк ар кандай максат-та келишкен компаниялар эч нерсе тєлєшпєйт. Ар бир тоо кен єндїрїшїн иштетем деген, туристтик, аўчылык максаттагы компания болобу жара-тылышты пайдаланууда єзїнїн кире-шесинен акы тєлєп турушу керек. Ал турсун сїрєтчї да тєлєшї керек. Ант-кени силердин жаратылышыўарды пайдаланып киреше таап жатат. Чет єлкєлєрдє каражат атайын коруктарга тєлєнєт. Жаратылышты пайдаланып жатып, бир нерсеге терс таасири тийип жатат. Мындай тїзїлїш калыптанмай-ынча жаратылышты кайра калыбына келтирїї кыйын. Ысык-Кєл биосфе-расын алалы. Кирип кетип жатканда акча тєлєйсїў. Ичине кирсеў чымчык атканга, кийикке чыкканга уруксат. Таў калыштуу.

- Чет єлкєлєрдє улуттук парктар-дын иштєє механизми кандай?

- Улуттук парк тууралуу мыйзамдар Жогорку Кеўеште кабыл алынат. Британ тилинде коомчулук деген термин бар. Запооведниктердин баары коомчулук. Булар мамлекеттин жаратылышты кор-гоо мыйзамын аткаруу їчїн тїзїлїшєт. Єкмєткє баш ийбейт. Жетекчилерин Мыйзам чыгаруу органдары (Жогорку Кеўеш) шайлайт. Мамлекеттен келген салыкты запооветникти єнїктїрїї їчїн колдонот. Булардын иштєє механизми менчик сыяктуу. Коруктун жетекчили-ги жылдын аягында кетирген акчалар боюнча коомчулукка маалымат бери-шет. Туристтик фирмалар кайсы бир жаныбарларга аўчылык кылабыз деш-се. Ошол жердеги окумуштуулар ал жа-ныбарлардын саны азайып бара жатса уруксат бербей койсо лицензия алганга єкмєттїн да кїчї жетпейт.

Силердеги илбирстер эў байыркы жаныбарлардын катарына кирет. Бул жерде адам пайда боло электе пайда болушкан. Менин кейигеним Кыргыз-станда 20 жылдан кийин бир да илбирс калбайт. Силердин аны сактап калганга кудуретиўер жетпейт. Себеп, дегенге аны сактап калганга система жок.

Эгерде мындай запооведниктердин жеке каражаттары жок болсо мамлекет, жеке менчик тараптар деле киришип болбогон акча тєлєшїп каалагандай мыйзамды буза беришет. Мамлекет аларга салыктан келген каражаттарды толук бермейинче коррупцияга туруш-тук бере албайт. Бизде мамлекеттик эмес мекемелер коруктарды контролдоп турушат. Ошон їчїн коруктар мыйзамды бузбаганга аракет кылышат. Каражатты мамлекет ошол жерде тоо кен иштеткен, туристтик жана башка компаниялардан салык тїрїндє тїшкєн каражаттардан алып берип турушу керек.

Маектешкен Назаркул ЖООШБАЕВ

дын-

ЖогтилиЗапоБулгоо ЄкмМыКеўсалыколдменги ж

ЯНИГА МЫРЗА КЫРГЫЗ ЯНИГА МЫРЗА КЫРГЫЗ ТООЛОРУНДА ЭМНЕ КЫЛЫП ТООЛОРУНДА ЭМНЕ КЫЛЫП ЖЇРЄТ?ЖЇРЄТ?


Японияда шаардын эли акча тєлєшїп айылга барышып, картошка, сабиз жана башка айыл-чарба про-дукцияларынын єскєнїн єз кєздєрї менен кєрїшїп, иштеп да келишет. Бул да туризмдин бир тїрї. Бизде айыл ту-ризмин єнїктїрїїдє инфраструктура (ажаткана, магазин, жол ж.б) начар. Жогорку тейлєєнїн деле кереги жок. Ажатканага колдон келишинче тру-ба коюп, суу жїгїртїп койсо болду. Мындай максатта айыл жерлеринде, алыскы жайлоолордо семинарларды єткєзїп жатабыз. Туристтердин кели-

шине ушул да тоскоолдук кылат.Туризм єнїккєн мамлекеттерди

алалы Турция, Таиландда инфраструк-тура болгон менен биздикиндей жара-тылышы жок. Абасы ным, ичкен суу-лары таза эмес. Ысык-Кєлдї тегерек тоолор курчап, мєўгїсї кєрїнїп турат. Абаны булгаган ишканалар жок. Суусу таза. Тамагында генетикалык жактан єзгєртїлгєн продукциялар колдонул-байт.

Жергиликтїї элдин туристтерге болгон мамилеси. Алардын коопсуз-дугу камсыз болуш керек. Кєчєдє ке-

тип бара жатканда эч ким тийишпей, кїлїп тосуп алуу керек. Меймандостук биздин элдин канында бар го.

Биздин айыл-чарба продукцияла-ры экологиялык жактан таза болсо бул да туристтерди тартуунун бир жолу. Кытайдан кандай гана жылтыраган алмалар келсе да биздики алардыкы-на караганда кымбатыраак. Анткени экологиялык жактан таза. Бул жагына басым жасасак да болот. Айыл жерине ушундай чакан экологиялык жактан таза тамак жасаган кафелер уюштурул-са бу да жакшы.

“Туризм боюнча мыйзам” кїзїндє кабыл алынганы турат. Анда жаўы нерселер киргизилген. Кыргызстанга эў кєп каражат сыртта иштеп жїргєн кыргыз атуулдарынан, экинчиси соода анын ичинде туризмден тїшєт экен. Кыргызстан сырттан кирген ушул эки нерсенин эсебинен жашап жатат. Биз-де ар бир областтын єздєрїнїн туризм боюнча єзгєчєлїктєрї бар. Жалал-Абадта жаўгак, Ошто Сулайман тоо, Ысык-Кєлдє кєл, Нарында Ташра-бат, Таласта кароолчоку, Манастын кїмбєзї.

Бекболот АСРАНКУЛОВ, Єкмєттїн алдындагы Туризм боюнча мамлекеттик агенттиктин Чїй, Талас жана Бишкек боюнча эл аралык тїндїк бєлїмїнїн башчысынын милдетин аткаруучу

Айыл туризми канткенде єнїгєт?


Француздардын эксперттери Кыр-гызстанга келишип жер,аба ырайы жак-шы, суу, техника бар экенин кєрїштї. Бул жерге баардык эле айыл чарба єсїмдїктєрїн єстїрсє болоорун ай-тышты. Бул жерде єстїрїлгєн беде, фа-солго, кара буудайга эл аралык рынокто суроо-талап бар. Чет єлкєлїктєр сурап жатышат. Їрєн чарбалар болсо мурунку мезгилдей эле иштеп жаткандыктан биз єзїбїз їрєн менен ички рынокту кам-сыз кылалбайт экенбиз. Їрєн жок экен. Їрєндї сертификатташтырууну эл ара-лык нормага ылайыкташтыруу зарыл. Кара буудай Францияда 7,7 тонна гек-тарына єндїрїлсє, Кыргызстанда 250 кг болуп, бир тоннага жетпейт.

Sida долбоорунун негизинде эл ара-лык сертификат берген жаўы лабора-тория ачтык. Россияда мындай лабо-ратория жок. Эл аралык нормага туура келген ISTA жана OECD эки сертифи-кат беребиз. Чет мамлекеттин сортто-рун Кыргызстанда єстїрїї керек. Їрєн єндїрїїнї эл аралык нормага ылайык-таштырган мамлекеттик комиссия бар. Ошолорго чет элдик їрєндєрдї єс тїр-гїлє деп айтып жатабыз. Баардык шарт тїзїлдї, болгону иштеш керек. Їрєн чар балары єздєрї єстїрєт, єздєрї таза-лайт, єздєрї сатат. Рыноктук экономи-када єстїргєндєн кийин сатылышы ке-рек. Бизде болсо їрєн чарбалары їрєн єтпєй калса президентке же премьер министрге эмне їчїн албайт деп датта-нышат. Жер сурайт, айлык, суу сурайт. Иштєє механизми эскиче. Менеджмент начар болуп жатат. Айыл-чарба минис-трлиги да иштєє механизмин єзгєртїїсї керек. Рыноктук мамиле болбой жатат. Аким урук жок- дейт. Їрєн чарбасына барсаў їрєн толтура- дейт.

- Сиздердин милдетиўиз кандай?- Биз їрєн єндїрбєйбїз. Менчик їрєн

чарбалар єндїрєт. Мамлекеттик комис-сия баардык їрєндєрдї текшергенден кийин баланча сорттор бар. Кааласаўар єстїргїлє -дейт. Биз чет мамлекеттен їрєнчїлїк боюнча адистер ди чакырып, Кыргызстанда ушул сорттор єстїрїлєт дейбиз. Алардын пикиринен кийин жер гиликтїї дыйкандарга бул сорттор жакшы, акчаўар болсо алгыла дейбиз.

- Жаўы сорт чыгарганга канча убакыт керек?

- Жаўы сорт чыгарганга он жыл ке-тет. Чет мамлекет жаўы сорт берсе. Бул жердеги менчик їрєн чарба кєбєйтїп сатса тїшкєн кирешеден 10 пайыз чет

єлкєлїк їрєн чарбага берилиши керек-Тигил ал акчага кайра жаўы сорт чыга-рат.

- Фасол єндїрїї Таласта кандай-ча башталды эле? Мурда жерги лик -тїї эл бул продукциянын тїрїн єн-дї рїїнї билчї эмес эле?

-“Себат” фирмасында иштеген тїрк Таласта бир курд фасолду єстїрїп жат-канын кєрїп калат да Туркияга алып барып кєргєзєт. Анан ал жактан текше-рилип, бааланып, атайын кишилер ке-лишип жылына канча єндїрїлєт? Кан-ча єндїрсє болот? Ошону изилдешип, жергиликтїї эл менен сїйлєшїп ошо менен фасол єндїрїї башталып кеткен.

Тїркїядан франсуздар кыргыз фа-солун алдык деп айтышканынан биз 40

тонна жиберсек жакшы экен дешкени-нен дагы 40 тонна жибердик. Анын ичи-нен он тонна аралашкан начар фасол чыгып калды. Анан ал жактан эксперт-тер келип силердин фасол оору, силерде їрєн тазалагыч жок турбайбы -дешти. Анан биз фасолдун кыргыз сортун да-ярдаганга кириштик. Їч, тєрт жылдан кийин кыргыз сорту чыгышы мїмкїн.

- Кыргызстанда канча їрєн чар-ба бар? Алардын абалы кандай?

-10 чарба жогорку сорттогу, калган-дары 2, 3 группадагы їрєн єндїрїшєт. Баардыгы 170 чарба бар. Булар иште-бей эле турат. Кара Буурада “Назар”, Кеминде “Тїгєл”, Ысык-Атада “МИС” иштеп жатышат. Чет єлкєдє їрєн ком-паниялары менчик чарбага єстїрїї їчїн беришет. Їрєн компаниясы эки тонна берсе эки тоннаны єстїргєн чар-ба їрєн тїрїндє алып, калганын сатып алат. Кеминде їрєн єстїрїї колго алы-

нып келе жатат. Себеби биз жаўы сорт-торду бергенбиз. Биздин технология менен єстїрєт. Бизден 3-4 жигит барып технологиянын нормасын сактап жата-бы ошону карап турушат.

- Сиз бул тармактын адиси ка-тары айтсаўыз быйыл буудайдын баасы кандай болчудай? Ун кымбат-табайбы?

-Буудайдын баасы дїйнєлїк рынок-то тїшїп жатат. Украинада, Россияда буудай жакшы болду.

- Кыргызстанга чет єлкєлєрдєн генетикалык жактан єзгєртїлгєн айыл чарба продукциялары келип жатабы?

-Генетикалык жактан єзгєртїлгєн продукцияларга Кыргызстанда уруксат берген да, бербеген да мыйзам жок. Ме-нин оюмча биздин базарларда сатылып жатат. Экспертттердин эч кимиси анын зыянын айта албайт. Ошон їчїн биздин мамлекет мындай продукциялардын зыян, пайдасын биле электигин айтып, уруксат бербей койсо болот. Бизде аны текшерїїнїн механизми, технология-сы да тийешелїї мекемелерде жок. Со-янын, алманын, жїгєрїнїн їрєнїндє болушу мїмкїн. Кытайдан официялдуу тїрдє бир кг. жїгєрї єткєн жок. Бирок бул жерде сатылып жатат. Контрабанда тїрїндє 60 тонна жїгєрї єткєн. Кы-тайда продукциялардын 30 пайызын-да кездешет. Чет єлкєлїктєр мындай продукциянын тїрїн аныктаганга ири каражат кетишин айтып жатышат. Би-рок аларда мындай продукциялардын тїрїнє атайын белги коюлуп, анан соо-да тїйїндєрїнє чыгат. Эл кааласа сатып алат. Каалабаса жок. Европада деле эл чоочуп мамиле кылышат.

- Їрєн єстїрїї боюнча Кыргыз-стандын мїмкїнчїлїгї канчалык?

-Кыргызстан союздун учурунда їрєн дї экспортко чыгаруу боюнча ал-дыў кы орундарда болчу. 91-жылы жї-гє рїнїн, кызылчанын 38 млн. долларга їрєнїн саткан. Ошол рынок сакталып турат. 95 пайыз їрєн Беллорусияга са-тылган, азыр єстїрїлгєн їрєндєрдїн 5 пайызы сатылып жатат.

Їрєн єстїрїї боюнча эл аралык до-нор мекемелер Жер иштетїї институту-на 300 миў доллар грант, кредит бериш-кен. Ошону пайдалангандын пайдасы кайта элек.

Маектешкен А. БОСТОН

“Їрєндї экспортко чыгарууда мїмкїнчїлїгїбїз чоў”

Абдухаким ИСЛАМОВ,Эл аралык єнїгїї боюнча Швед агенттиги “Sida” тарабынан каржыланган долбоорунун башкы координатору:


Биз талаачылык, мал чарбачылыгы, экономика-маркетинг, єз жардам топ торун жана кооперативдерди тї-

зїї, аларды єнїктїрїї боюнча тєрт ба-гытта иш алып барабыз. Эки облуста 16 миў жеке фермердик чарбалар менен иштейбиз. Булар тєрт багытта иштеген фермердик топтор. Талаачылык, мал чарбачылыгы боюнча кызыкчылыкта-ры бар. Биринчиден муктаждыктарына жараша эгин єстїрїї, мал чарбачылыгы боюнча кызыкчылык топтор тїзїлєт.

Бир жума бою суроо-жооп жїргїзїп жа-шоочулардын муктаждыктары бирин чи аныкталат. Муктаждыктарына жа раша кызыкчылык топтор тїзїлєт. Тема анык-талгандан кийин маселен, Ысык-Атада жашылча жемиш, дан эгиндери мал бак-кандар боюнча тїзїлгєн. Анан биз ошону кандай чече алабыз - графигин тїзєбїз. Кышкы окууларды єтєбїз. Теорияны кайра иш жїзїндє кєргєзєбїз. Максатка жеткенден кийин топтун арасында эко-номикалык анализ жїргїзєбїз.

Быйылкы жылы ЮСАИДдин ал-кагында чогулуп ветеринардык дары-дармектерди саткан агроветмагазин-дерди ачып жатабыз. Чїй облусунда тєрт магазин иштеп жатат. Фермерлер дары-дармек же болбосо мал оорула-ры боюнча кеўеш алыш їчїн Бишкек-ке келишпейт.

Чїй облусттук єнїктїрїї долбоо-рунда да иш алып барабыз. Суу бузуп кеткен каналдарды, тїтїктєрдї оўдоо. Ошол айыл єкмєттєрїндє дыйкандар-дын абалын єзгєртїї боюнча иштейбиз. Мурда Чїйдє негизинен кант кызылча-сы єстїрїлчї. Экинчи орунда эгин тур-чу. Анан жашылча жемиш болуп кете берчї. Азыр жашылча-жемиш менен кєп жылдык чєптєр биринчи орунга чыкты. Киреше менен кеткен чыгым-ды айкалыштырганда ушул аты аталган айыл чарба продукцияла рын єстїрїї пайдалуу болуп калды. Кїнтууда клуб-ника иштеген топторубузду Казакстан-дын бал муздак чыгарган ишкерлери менен тїз байланышытырып койдук эле. Азыр тїз эле талаадан базар баа-сында сатып алып кетишет.

Кеминде картошканын Голландия їрєнїн кєбєйттїк. Азыр Кыргызстан-дын бїт тїндїгїнє таркатылды. Єткєн жылы Чїй областына 7,5 млн. сом кре-дитти дыйкандарга алып бердик.

Кыргызстандагы баардык илимий институттар менен тыгыз иштешебиз. Илимий даражасы бар 12 адисибиз иш алып барып жатат.

“Айыл ажары” гезитинин ишине ийгилик каалайм. Бирге иштешели де-ген максатыбыз бар.

Жоомарт ЖУМАБЕКОВ,Чїй-Талас коомдук фондусунун айылдык кеўеш кызматынын менеджери:

жума бою суроо-жооп жїргїзїп жа-

ке келишпейт.Чїй облусттук єнїктїр

рунда да иш алып барабыкеткен каналдарды, тїтїктОшол айыл єкмєттєрїндє дын абалын єзгєртїї боюнчМурда Чїйдє негизинен касы єстїрїлчї. Экинчи орунчу. Анан жашылча жемишберчї. Азыр жашылча-жекєп жылдык чєптєр бирчыкты. Киреше менен кетды айкалыштырганда ушулайыл чарба продукцияла рпайдалуу болуп калды. Кїнника иштеген топторубуздудын бал муздак чыгарганменен тїз байланышытыэле. Азыр тїз эле талаадасында сатып алып кетишет.

Кеминде картошканынїрєнїн кєбєйттїк. Азыр Кдын бїт тїндїгїнє таркаты

БИЗ ТЄРТ БАГЫТТА

ИШ АЛЫП БАРАБЫЗ

Даярдаган А. БОСТОН

Ар тїрдїї басма продукцияларын чыгарат:

БАСМА КЫЗМАТЫ ПОЛИГРАФИЯ

Биздин дарек: Бишкек шары. Ташкен кєчєсї, 60Тел: (0312)-272871, 272938 жана

(0543)-112560

бланктар, ар тїрдїї мукабалуу китептер, брошюралар,

сертификаттар, кїбєлїктєр, этикеткалар, каталогдор, визиткалар,

дипломдор, грамоталар, кызматтык документтер жана башка

продукциялар

БИШ

КЕКТЕН А

НЧАЛЫ

К А

ЛЫ

С Э

МЕС

БИШ

КЕКТЕН А

НЧАЛЫ

К А

ЛЫ

С Э

МЕС

ЖЕРДЕН М

АЛ С

АРАЙ А

ЛАМ

ЖЕРДЕН М

АЛ С

АРАЙ А

ЛАМ

Тел.

: (0

773)

32-22

-66

Усенов Эсенаман ТоктобековичЫлдам сїрєт тартууВидеомонтаж, фотомантаж чакыруу

менен санарип фото-видео кызматы

ЖАРЫЯ!ЖАРЫЯ! Ак кеме.KG жаштар борбору

Кыргыз Республикасынын 23-сентябрь «Кыргыз тил» майрамына карата «Кыргыз тили кылымдарды карыткан, Эч ким аны єчїрє албайт тарыхтан» ат-туу дилбаян конкурсун мектеп окуучулары арасында жарыялайт.

Конкурстун жеўїїчїлєрї баалуу белектер жана Ак кеме.KG жаштар борборунун сертификаты менен сый-ланат. Мындан башка кызыктыруучу сыйлыктар да бар.

Тил жоголбойт жоголсо жоголот дил,Тукумуў да, тууруў да жоголот бир.Тил жоголсо баарыбыз айланабыз,Колу бутсуз мунжуга тоголок бир. Ш.Дїйшеев

[email protected]Бишкек 72 00 17 a/я 735

“ЭльМирНур” фотостудиясы

телефондор їй: (0312) 23-20-76, уюлдук: (0543) 91-76-23


-Айыл єкмєтїўїздєрдє мал-чарбасында , жайыт маселе-си боюнча кандай негизги

маселелер бар?- Азыр жайытты кїрєєгє сурап

келип жаткандарга берип жатабыз. Кїрєєгє берилген жайыттарга жайкы-сын барып, кєп малдуулар отурукташып алышат, бирин-экин мал болсо айыл ичинде калып жатат. Жайыттарды сак-тоо їчїн эл жыйынын єткєрїп, чечим кабыл алып кеч кїзгє, кышка чейин деп айылдын тегерегин калтырабыз, жай-кысын алыскы жайыттарга чыгабыз деп сїйлєшкєнбїз. Бирок эл бул чечимди толук кабыл албай жатканы бизде не-гизги маселе болуп жатат. Быйылкы жылы єзїўїздєр билесиздер жайыт-тарда чєп начар болду. Негизинен кєп колдонулган жайыттар машина жеткен, кєчкєнгє ылайыктуу жерлер. Ошол се-бептен алыскы жайыттар колдонулбайт. Малдын башы болсо жылдан жылга єсїп, элдин жашоосу жакшырып бара жатат.

Былтыр айыл єкмєтїбїзгє бир ве-теринардык аптека ачканбыз. Мал кєп, бир аптека аябай аздык кылып турат. Дагы эки-їч ветеринардык аптека бол-со жакшы болот эле. Себеп дегенде бир кишинин ушунча малды карап, дары-лаганга жетишиши кыйын болуп калат экен.

- NCCR менен биргеликте кандай иш алып барасыздар?

-Биздин иштешип жатканыбызга 5 жылдын жїзї болду. Башында жайыт боюнча иш башталган. Жайыт боюн-ча жакшы иштерди алып бардык. Биз-дин жайыттар колдонулбай, кєпчїлїк жерин караган басып кеткен. Караган баскан жерлерге мал жайылбай, мал жайылса да койдун жїндєрїнє тикени жабышып, бодо малдардын желинде-рин тытып кетчї. Ушул боюнча жай-ыттарды кантип туура пайдалануу ке-ректигин їйрєтїї їчїн семинарларды єткєрїп, малчыларды окуттук. Ар бир фермер єзїнє керектїї билимди алып, кайсыл жайытты кайсыл убакта пайда-ланыш керек тууралуу сабак алышты. Азыр ошол їйрєтїлгєн жайыт колдо-

нууну алдыўкы фер-мерлерибиз ишке ашырып жатышат. Андан кийинки ишибиз сууну кандай туура пайдалануу бо-юнча болгон.

Таза суу бо-юнча биздин дол-

боор аягына чыккан. Былтыр кышында сел жїрїп, трубалар ийилип кеткен эле. Кычыраган кыштын чилдесинде элдин кїчї менен оўдоп алганбыз. Бирок, быйылкы жылы кайрадан суу киргенде кайра ошол жерлер бузулуп жатат. Бул боюнча жакында эле атайын кызматчы-ларды чакырганбыз, алар келип кєрїп, чыгымы канча болоорун эсептеп, так-тап берип кетишкен. Райондук акимге кайрылганбыз. Буйруса суу бир аз тар-тылгандан баштап оўдоо иштерине ки-ришебиз

- Малчылар эмнеге муктаж деп ойлойсуз?

- Биринчиден, малчылар ветеринар-дык кызматка муктаж. Жайлоолорго ветеринарлар барып, убагында карап турса жакшы болоор эле.

Азыр ар бир эле адам фермер, дый-кан. Жана айтып єтпєдїмбї ветеринар-дык аптека ачтык деп, айыл жергесине

агро химикаттар, єсїмдїктєргє керектїї дары-дармектер келип турса абдан жак-шы болор эле. Ушул ойду ишке ашы-рууга бир жактан жардам болсо болмок. Борбордогу айыл єкмєттєрдє баары жетиштїї. Алыскы айылдагы малчылар ушуларга абдан муктаж.

- Мал оорулар катталган жокпу?- Чоў масштабда катталган жок.

Ар бир жылда єзїнчє бир мал оорулар чыга берет экен. Быйыл бодо малдар-дан бирин-экин ооруганы болбосо, азыр тынч эле.

- Кышка даярдык кандай? Тоют жетеби?

- Эл ичинде кышка даярдык дурус эле. Кєп малдуулар быйыл кыштоолор-го кыштайбыз деп даярданып жатышат. Себеби дегенде канчалаган чабынды жерлерибиз кїйїп кетип, чєп начар бо-луп калды. Абал ушундай болуп чєптї сатып алышууда. Сатып алгандар деле кышы менен кармай алышпайт. Кыска-сы кышка толугу менен даяр эмеспиз. Эми билбейм кандай болот.

- Малчы, дыйкандар єздєрїнїн єндїргєн продукцияларын кайда сатышат?

- Бизде кайрак жерлер кєп, кєбїнчє картошка, сабиз айдайбыз. Биздин ба-зар жакын болгондуктан ар кимиси каа-лаган кїнї алып чыгып сатып алышат.

-Биринчиден єзїўїздї тааныш-тыра кетсеўиз?

-Мен Тєшбулак айыл єкмєтїндє таза суу боюнча слесарь болуп иштейм. Айыл жергеси болгондон кийин про-блемалар болбой койбот эмеспи. Айт-сам бїгїнкї кїндє суу кирип, труба жа-рылып, айлыбызга суу жетпей жатат. Мындан башка дагы жарылган жерлер бар. Эми жакын арада суу тїтїктєрїнє NCCR долбоору аркылуу оўдоо иште-ри башталганы турат. Мындан їч жыл мурун акча бєлїнїп, баары оўдолуп, калыбына келтирилген эле, быйыл кайрадан жарылып кетти.

- Айыл-чарбанын абалы кандай болуп жатат?

- Биздин айылда кєбїнчє картош-ка эгебиз. Картошканын тїшїмї бый-ыл жакшы болду, жакын арада каза баштайбыз. Кургакчылык болуп жыл-дагыдан чєп начар.

Кенжебек ДЕГЕМБАЕВ,Тєшбулак айыл єкмєтїнїн башчысы.

«NCCR менен биргеликте иш алып барып жатабыз»

«Айылыбызга суу жетпей жатат»Кыяз МУКАШ:

- Улакчылык боюнча бир аз сїйлєп берсеў.

- Негизинен биздин айыл єкмєттє Кєкбєрї оюнунун командасы тїзїлгєнїнє бый ыл 11-жыл болот. Мен їч жылдан бери ойноп жїрєм. Командада он балабыз. Был-тыр он жылдыгыбызды бел-гилеп, айыл єк мєтїбїздє чоў оюн уюштурганбыз.

- Кандай ийгиликтерге жетиштиўер?

- Эки жыл катары ме-нен «Президенттик кубок-ту» утуп алганбыз. Быйыл 9-чемпионаттыкка даярдык кєрїп жатабыз. «Бєрїлї» командасы Республикада эў кїчтїї команда.

- Индусбек улакчылык єнєрдї бала кезден эле єздєштїрсєў керек?

- Кичинемден малдын арасында єстїм. Жайлоо-до ат їстїндє мїшєк тар-тып кызыгып жїрїп, улап кеттим. Чїйдїн тандалма командасынын курамында Таласка барып, Манас 1000 ден баштап улак тарта баш-тагам. 1996-жылы “Рас-свет” командасы Байтиктин байгесин жеўип алганбыз. 2001-жылы Казакстанга барып, газ 31 машинасын утуп келдик. 2002- жылы жылдын мыкты спортсме-ни болдук. Башка да коўшу мамлекеттерде мелдеш-терде болдум. Эл аралык спорттун чебери наамын, Президенттин кубогун ал-ганбыз.

- Америкалык бир ба-сылма он пайдасы жок оюндардын тизмесин кайсы бир басылмага жарыялап, Кєкбєрїнї алтынчы кылып кошуп коюшуптур. Сен буга кан-дай карайсыў?

- Кєкбєрї оюну карыш-кырды кыргыздын жигитте-ри ат менен кууп барып жет-кен жерден эўип тарткандан улам пайда болуп, ойнолуп калган. Эми алар улуттук оюн экенин тїшїнбєй, эл аралык деўгээлде ойнолбой жатканынан, маалыматы жок экенинен жазып жа-тышса керек. Бир жагынан алар улакты єлтїрїп алып тартканды кордоп жаткан-дай сезишет. Улакчыларды ат менен чек арага тизип койсоў, чымынды єткєзбєй кайтарат.

- Учурда канча ат тап-тоодо турат?

-12 ат бар. - Ат тап-

тоонун єз-г є ч є л ї к т є -

рї нєн биздин гезиттин окур мандарына кыскача ай та кетпейсиўби?

- Таласта, Ошто кїздє тапташат. Чїйдє жайы, кышы улак тартыш боло берет. Ошого карап таптай беребиз. Байлайбыз, таў ашырабыз.

- Улак тарткан атты кантип билсе болот?

- Тукумун карайбыз. Ме-нин жакшы аттарым Казак-станга сатылып кеткен.

- Жашыруун болбосо канчага саттыў эле?

- 2001-жылы бир атты 5000 миў долларга саткам.

Азыр чоў улак тартыштарда биринчиликти бербей келе жатат. Андан кийин Ама-дор, Суур деген эки атты жакшы таптап жаттым эле кєз тийип єлдї. Ооруп эле турбай калды. Жакшы тап-талган аттар 10 000 доллар турат. Улак тартуу Казак-станда мамлекет тарабы-нан каржыланат. Бизди 31-август жакындаганда гана эстешет. Чоўдордун баары келе башташат. Ошондо гана керек болобуз. Калган кїндєрї эч ким деле эстеп койбойт. Атка канча тоют керек? Азыр менин бир эле Меркурий деген атым кал-ды. 95-жылдан бери келе жатат.

- Кыргызстанда кайсы команда кїчтїї?

- Сокулуктун “Бєрїлї” командасы.

Самат КУШЧУГУЛОВ,

Тєшбулак айыл єкмєтїнє караштуу Четин айылынын тургуну, Кєкбєрї оюнунун оюнчусу. 21 жашта


УЛАК ТАРТУУ ДЇЙНЄ ОЮНДАРЫНЫН ИЧИНДЕ ПАЙДАСЫЗ ОЮНБУ?

Индусбек БЄКЄНБАЕВ, Сокулуктун “Рассвет” командасынын жетекчиси

«Бєрїлї» кїчтїї команда

- Карыпбек Америка-лык бир басылма он пайда-сы жок оюндардын тизме-

син кайсы бир басылмага жарыялап, Кєкбєрїнї алтынчы кылып кошуп

коюшуптур. Сен буга кан-дай карайсыў?

- Кєкбєрї кыргыз эли-нин улуттук оюну. Спорттук оюн. Ат їстїндє ойногон, улакты тайказанга ыргытуу ошол чет єлкєлїктєрдїн ко-лунан келер бекен? Эгерде мени Кєкбєрїгє акча тєлєп катыш десе деле катыш-макмын. Кєкбєрї илгертен кыргыз элин чапчаўдыкка, эрктїїлїккє їйрєткєн. Кыр-гыз элинин духун кєтєрєт. Жоокердин оюну.

Башталышында тойлор-до ат чаап жїрдїм. Кийин Таластын тандалма коман-дасында ат чаптым. Азыр Индусбек байке менен кели-шим тїзїп, атамдан їйрєнє албаган артыкчылыктарды бул жерден їйрєнїп жатам.

Мен Аксыда улак тар-тышта болуп келдим. Ал жакта балван дешип катуу сыйлашат экен.

“Мени улак тартышка акча тєлєп катыш десе да катышмакмын”

Карыпбек Эшиев Кара-Буура районунун Бакайыр айылынын тургуну, улакчы


- Таштанбек Акматович ден соолу гу ўуз кандай?

- Кудайга шїгїр, жашка карата кыймылдап жатам. 71 ди кєздєй кетип жатам.

- Союздун мезгилинде гезит, телерадиодон чы-гып калчу элеўиз. Кийин-черээк кєрїнбєй кал ды-ўыз. Эмне жумуш ме нен алектенип жатасыз?

- Ал заман азыр жок. Заман башка. Ал учурда єндїргєн продукциялар баа-ры мамлекетке кетип турчу. Кылган эмгекти эл баалачу. Азыр эми ар ким єзїнїн жа-нын сактап жатат. Єзїўдїн курсагыў їчїн гана эмгек кыласыў. Мен айылдан сырт-та деўиз деўгээлинен 3380 метр бийиктикте мал кармап жатам.

- Єкмєт Социалисттик эмгектин баатырларынан кабар алып турабы?

- Кечээ Бишкекке сыр-коолоп уулумдун машинеси

менен келе жатсам. Жолдон МАИ кызматкери тоскону-нан машинеден тїшїп барып, ал абалымды тїшїндїрїп, мен Социалисттик эмгектин эки жолку баатыры болом десем. МАИ кызматкери жаш бала экен. Тєшїмдєгї медалымды кармалап, бул эмне деген нерсе дейт. Анан кайдагы кабар алганды айт-мак элек.

- Социалисттик эмгек-тин баатырлары менен ка-барлашып турасыздарбы? Кимдеринин кєзї тирїї?

- Эки жолку баатырлар-дын экєєсї тїштїктєн болчу. Бул жакта бирєєсї бар эле. Кєздєрї єтїп кетти ...

- Сиз адис катары айтсаўыз. Жайыттардын абалы кантип жатат?

- Жайыттарды жакын-кы, ортоўку, алыскы кылып бєлїп алышкан. Жакынкы жайыттар айыл єкмєтїнє, ортоўку жайыттар районго,

алыскы жайыттар облуска ка-райт. Облустун токтому жок болсо алыскы жайытка бара албайбыз. Бизде мыйзам иш жїзїндє айкашпайт. Закондо жер, жайыт 49 жылга кїрєєгє берилет деп жазылып турат. Алыскы жайыттарды ушун-дай жол менен 49 жылга кїрєєгє берсе болмок.

- “Жайыт боюнча” жаўы мыйзамда жайыт-тар дын баарын айыл єк мє тїнє беребиз деп жа ты шат. Бул туура болчу-дай бы?

- Ар бир айыл єкмєтїнїн жайыты ар кандай. Бирєє лє-

рїн дє кыштаганга ылайык-сыз. Ошон їчїн жер жерлерде бир айыл єкмєтїнїн жайы-т ын бєлєк айылдын малчы-лары пайдаланган учурлар абдан кєп. Алар ошол жерде кышташат. Сарай, жашаган-га їй салып алышкан. Эгерде жайыттардын баарын бир айыл єк мєтїнє берсе алар эмне болот? Кєчїп кеткенге туура келеби? Канча чыгым-га учурашы мїмкїн. Бул жа-гын да ойлонуу керек.

Мен отурган жерде кыш-кысын суук 40 градуска чейин чыгат. От жаккан їйдїн ичи-нин бурчтарын кыроо басып кетет. Ал жерде короо сарай-ыбыз бар. Анан беш жылдан кийин эле башка бирєєгє бе-ребиз деп чыкса, жакшы бо-

лобу. Ал эми кєлдїн жээгин эс алуучу жайларды курууга 49 жылга чет элдиктерге бе-рип жатат.

Єзїбїздїн элге 49 жылга бергилери келишпейт.

- 70 жашка кандай баа бересиз?

- Менин эмгегимди учу-рунда єкмєт баалады. Єўчєй эмкектин аркасы менен Кыр-гыз ССР Жогорку Советинин тєрагасы болдум.

Менин кейигеним элдин турмушу. Чек араны улам бе-ри жылдырып ийип, жерди ээн таштап элдер башка жак-ка кетип калбасын дейм. Эл бєлїнбєсє, жарылбаса экен. Мен кыргызмын деп ойлон-со экен.

Маектешкен Н.ЖООШБАЕВ

70 жаш

Баатырлар арабызда жашап жатышат

Кезинде Социалисттик эмгектин баатырларын кимдер гана билчї эмес. Тилекке каршы азыркы муун унутуп барат. Кандай айтпайлы бул адамдар єз заманын баатырлары болушкан. Союздун мезгилинде Манасыбызды, залкар тєкмє акын Токтогулду шаардык балдар билбей калгандай кечээги баатырларыбызды билбей калганыбыз, унутуп бара жатканыбыз жакшы болбосо керек. Чынында эле бїгїн мектеп балдарынан Социалисттик эмгектин баатырлары кимдер десеў, ооз ачпаары да анык. Бирок алардын кєзї тирїїлєрї арабызда билинбей пенде катары єз тиричиликтерин єздєрї согуп келет. Баатырдын атын алыстан ук, жанына барсаў бир киши деп айтылат эмеспи. Ушул эле Чїйдє, Ысык-Кєлдє, Ошто бар. Ошентсе да ємїр дегенди адам баласына байлап берген эмес. Алардын катары суюлуп саналуу эле адамдар калды.

Кыргызстанда Социалисттик эмгектин эки жолку баатыры наамын тєрт гана киши алса ошонун бири Таштанбек Акматов болчу. Кыргыз ССРинин Жогорку Советинин тєрагасы болгон. Ушу киши эми минтип 70 жаш курагына чыгып отурат. Таштанбек Акматович менен кєпкє аўгемелештик. Бїгїнкї турмуш, эмнеге жаны кейит, эмнеге сїйїнєт ушул тууралуу кеп уруп отурду. Биз бу кишинин сєздєрїнє муюдук. Бирок, тилекке каршы ал жерде айтылган сєздєрдї гезитибиздин бети чектелїї болгондуктан кыскартып берїїгє туура келди. Кийинки сандарыбызда бу киши менен дагы аўгемелешебиз.

Таштанбек АКМАТОВ,Социалисттик эмгектин эки жолку баатыры, Кыргыз ССРинин Жогорку Советинин тєрагасы болгон.


ДАРЕГИ: Бишкек шаары, Республика кєчєсї 146/2 ТЕЛ.: (0312) 24-27-09, (0772) 57-36-65

Айыл чарбасына керектїї хомут, окучник, мала, чєп чапкычтын тїрлєрїн, трактор тарткан тырмоо, ат тарткан тырмоо, ат жабдык жана башкаларды кардарларга сунуш кылат.

ЖЧК "Бишкек айыл чарба машиналары"

Айыл чарбасына керектїїхомут, окучник, мала, чєп чапкычтын тїрлєрїн,

«А«АгроХимПром Соода ЇйїгроХимПром Соода Їйї»» жоопкерчилиги чектелген коому

Биз 2004 жылдан баштап Биз 2004 жылдан баштап Кыргызстанда иш жїргїзїїдєбїз. Кыргызстанда иш жїргїзїїдєбїз.

Биздин дарылар сапаты, арзан баасы Биздин дарылар сапаты, арзан баасы менен белгилїї. 1 гектар аянтына менен белгилїї. 1 гектар аянтына

дарынын баасы 30-60 сом.дарынын баасы 30-60 сом.

БИЗДИН БИЗДИН ДАРЕК:ДАРЕК:

Бишкек шаары, Бишкек шаары, Киев кєчєсї 199, кв 5.Киев кєчєсї 199, кв 5.

Тел.: Тел.: (0312) 64-02-34, (0312) 64-02-34, (0517) 24-96-54.(0517) 24-96-54.

"HERCULES" DJ console MK 2/2

Той-тамашада, кафе-ресторандарда, диско-клубдарда музыканы сапаттуу чыгарууда колдо-нулуучу, “Hercules” фир-масынын санарип диджей консолю сатылат. Диджей консоль аркылуу музы-каны, микрофон аркылуу сїйлєгєн сєздї сапаттуу, уккулуктуу чыгарып, алар-дын ритмин єзгєртїїгє болот.

Тел. 0555 41-66-46

Санарип ДИДЖЕЙ КОНСОЛЮ сатылат

ЖЇ

К

ТА

ШУ

УЧ

У

УН

АА

Телефондор: (0773) 32-22-66(0773) 34-37-14

Маркасы Камаз 53212Чыгарылган жылы 1989 ж.ч.Жїк кєтєрїмдїїлїгї 10 тоннаБаасы 22000$

Маркасы Тойота СурфЧыгарылган жылы 1992ж.ч.Кузовунун тїрї универсалКыймылдаткычтын кєлємї V 2,4Кошумча кондиционер, Мp3Баасы келишим баа

Жїк кєтєрїмдїїлїгї 10 тоннаБаасы 6000$

Жаўы, колдонулган эмес. Баасы 250€.

САТАМСАТАМ

ЖЕ

ЎИ

Л

УН

АА

ПРИЦЕП


-Маи кесиби кандай кесип?-МАИ кесиби ички иштер органда-

рынын катарына кирген кесип. Бул тар-мактагы кызмат єзїўєр билесиўер оўой эмес. Жалпы коопсуздукту, тартипти, жол эрежелерин, адамдардын ємїрїн сактап калуу милдети тургандан кийин бул кесиптин тїйшїгї кєбїрєєк.

-Сиздин кесибиўиз єзїўїзгє жа-габы?

- Бала кезден эле милиция кий-мин кийген кишилер кєзїмє жакшы кєрїнчї. Биздин їйдєн менден улуу эки агам ушул кесиптин ээси болчу. Ушундай таасирден улам болсо керек єз каалоом менен Россиядан окуп келип, 1992-жылдан бери мамлекеттик авто инспекцияда эмгектендим. Анын їстїнє союздун мезгилинде мектеп курагында-гы балдардан баштап эле патриоттук сезим кїчтїї болор эле. 16-жыл бир кесипти аркалап келе жатам. Єзїўдїн кесибиўди сїйгєндє гана профессионал-дуулукка жетише аласыў. Эмгек керек. Эрте кетем, кеч келем. Жумуш саатыбыз ар кандай, кээде тїнї менен жумушта жїрїп калууга туура келет. Кайра таў

атпай жумуш. Ушунун баарына жубай-ым тїшїнїї менен мамиле кылат.

- Негизи эле сизди кєбїрєєк тїйшєлткєн маселе.

-Негизги тїйшїгї болуп кыргыз элинде жол кырсыгы кєп. Борборубуз Бишкекте эле бир жуманын ичинде канча кырсыктар болуп кетет. Бир, эки адам набыт болуп, бир нечелери жара-кат алышат. Менин ойлогонум эле бєєдє кырсыктан сырткары болсок экен, эл жабыр тартпаса экен дейм. Єзїлєрїнїн кырсыкка кабылаарын билип туруп жол эрежесин бузган айдоочубу, велосипед-ченби, жїргїнчїбї айтор кимисинин болсо да жол эрежелерин сактабага-ны, кайдыгер караганы мени кєбїрєєк тїйшєлтєт.

Бул турган Алматага эле барып кєрчї. Жол эрежелерин кармаганда-ры кєзгє дароо урунат. Рулга отурар менен ременди тагынып ал саў єзїўїн кооп суз дугуў їчїн жакшы. Экинчиден айдоочунун маданиятуулугун, жоопкер-чилигин кєргєзєт.

-Ушул кесипти аркалап жїрїп эмне жоготуп, эмне таптыўыз?

-Башкаларга окшоп катар-катар там куруп, катар-катар машина алып, байлык, дїнїйє топтогонго кызыккан жокмун. Жоготконум ушул болбосо тапканым кєп. Жамандык-жакшылыкта арка-жєлєк болоор жакшы жоро-жолдош, тааныштарды кїттїм. Кызматкерлердин арасында урмат-сый, аздыр-кєптїр эл арасында кадыр-баркка татыдым. Мен їчїн байлык башкы орунда эмес. Ушул жашоомо, ушул кесипте эмгектенип келе жатканыма ыраазымын.

-Учурда сиздердин кесипке ре-форма керекпи?

-Реформа кайсы тармак болбо-сун керек. Убакыттын єтїшї менен жаўылана турган маселелер кєп чыгат. Андыктан бизге дагы реформа керек. Эў негизги маселе чынын айтканда бизде экономикага байланыштуу. Ошон їчїн каржылоо маселеси каралса биздин ке-сипте кєптєгєн ийгиликтер болуп, єз жемишин берет эле. Айыл жерлеринде МАИ кызматкерлери жетишсиз болгон-дуктан ичип алышып айдаган єнєкєткє айланды. Бул жагын да эске алышыбыз керек.

- «Айыл Ажа рына» каалоо ўуз?- «Айыл ажарына» ак жол каалайм!

Мамлекет єнїгїш їчїн айыл менен шаардын ортосундагы айырмачылык жоюлуш керек. Шаардагы адам айыл-дагыдай, айылдагы адам шаардагыдай жашай алган кїндє гана баары жакшы болот. Ошол айырмачылыкты жок кы-лууга кызмат кылган бирден бир газета болушун каалайт элем.

-Рахмат агай сиздин да ишиўизге ийгилик каалайбыз!

Суроо салган Нуриза ЄМЇРБАЕВА

Кесибиўди сїйєсїўбї?

Ыман САРКУЛОВ,Республикалык МАИ башкармалыгынын кызматкери, милициянын подполковниги:

"Айыл Ажарына" ийгилик каалайм"

Биздин мурдагы Айылдык кеўеш берїї кызматы алдындагы "КУЦ" азыр кеўеш берїї, окутуу жана инновация борбору болуп тїзїлдї. Эми айылдык кеўеш кызматы менен эле иштебестен єзїн-єзї каржылоо аракетинде инно-вациялык иштерди таркатуу їчїн илим изилдєє институттары, жарандык коомдор менен кызматташып аракет кылабыз. Айыл-чарба єсїмдїктєрїн єстїрїї, мал ооруларын дарылоо бо-юнча кеўеш, маалымат берїїчї бро-шюра, методичкаларыбыз кыргыз, орус тилинде даярдалган. Ушуларды

сатабыз. Бул киреше табуунун бир ба-гыты.

Маселен, “Жылкылардын ылаў-да рын кантип аныктайбыз” деген ки-тепчеде оорунун алдын алуу чаралары сїрєттєрї менен жазылган. Фермер-лердин талаа мектеби деген окуубуз бар. Ал жерде єсїмдїктї жерге айдап,

биологиялык дары-дармектерди кол-донуудан баштап, сатканга чейинки-си окутулат. Кайсы жердин шартында кайсы єсїмдїк кандай єсєт? Булар из-илденет. Китепчелерди сатып алуучу-лар болсо бизге 68 20 21, 68 20 27 теле-фондоруна кайрылышса болот.

Шайыбек КАРАСАРТОВ,Чїй кеўеш берїї, окутуу жана инновация борборунун директору

Дыйкан, фермерлерге жардам беребиз

Даярдаган А. БОСТОН


Илгери жаш кезде айылдан їй сал-гам. Менин колумдун устачылыкка жєндємдїї экенин байкап калган бирге окуган классташым Театралдык коом-дун єндїрїштїк ишканасына иште деп алып келген. Ал жерде улуттук комуз, кийимдер тигилет экен. Кєєкєр комуз жасадым. Кийин аны жєнєкєйлєтїп жасадым. 1991-жылга чейин иштеп,

кийин єндїрїштїк ишкана токтогондо жумушсуз калдым.

Ошондон бери колума єрїк тийип калса, комуз жасай коём.

С. Токтакунованын жолдошу Фи-лармонияда комузчулар ансамблинин жетекчиси эле. Єрїк комузунун їнї жакшы болбой, ар кимге оўдото албай мага алып келди. Эки кїн жанымда от-

урду. Экинчи кїнї жасап бїтїп, колуна карматтым. Їўїлїп отуруп бир сааттай чертти. Анан эле комузун коё коюп, мени кучактап, колуўузга ырахмат-деди. Токтакунова ошол комуз менен чертип жїрїп, СССРдин эл артисти бол-гон дейт.

А. АЙТИКЕЕВ

Кїїнїн сыры

Карагул уулу СарКарагул уулу Сардарбекдарбек

Чаткал єрєєнїнїн айылдарынын ичинен дэўиз денгээлинен 2250 метр бийиктикте жайгашкан Чакмак-Суу айылына бардык. Август айынын аягы болгондуктан биз барганда бул жер-де кїн бир топ сууктап калган экен. Чакмак-Сууну мурдатан мен жакшы билем. Союздун учурунда 64 тїтїндєн 45 тїтїн эл калыптыр. Жергиликтїї элдин пикирине караган да мурдара-акта анча-мынча эл кеткен менен азыр кайра келип мында жашоону каалаган-дар кєбєйїп жаткандай. Жергиликтїї эл да мал келдїї болуп, жашоолору бир топ эле жакшырып калганы бай-калат. Сырттан келип жергиликтїї кен байлыктардын изилдеп, иштетїїчїлєр да арбын болгондуктан жумуш да жетиштїї. Андыктан жергиликтїї тургундар менен маек куруп отурсак, аўгыча сєз нугун отургандардын бирєє башка жакка буруп:

-Акылбек аке жакында Бишкекке барганы жатам. Сиз мага карабин-дин же автоматтын огунан таап берїї колуўуздан келеби?-деп калбаспы.

Кїтїїсїз суроо болгондуктан саал тайсалдап, сєздї эмнеден баштаарымды билбей калдым. Сєздї мер генчилердин коомуна мї чє болгонума 21 жыл, аўчылыкты єз ыктыярым ме-нен токтотконума 9 жыл болгонунан баштасамбы же жаратылышты коргоо жєнїндє маек курсамбы дегенче болбой кап талыман жер ги лик тїї мерген-чилердин бирєє:

- А к ы л б е к , биз жакта окту «чемичке» деп коет. Колунан к е л б е г е н д е р ушинтип ар

кимден ок сурай берет. Эгер карабин менин колумда болгондочу…

Мен ал кишинин сєзїнїн тєркїнїн тїшїнїп бул жерде илбирс жана аркар-кулжа болобу деп. Кайра єзїнє суроо узаттым?

-Азыр деле бирин-серин бар. Кы-рып койдук кєрїнєт. Мурда ар бир тобу 100 дєн кем эмес болсо, азыр 10 дон аш-паган кийиктин тобун кууп жїрїп араў табабыз. Сары - Челек жакын болгон-дуктан кээде ооп келип калышат - деди. Талас тараптан келїїчї кийик тукум курут болду окшойт.

Аўгыча мурда унчукпай кеп тыўшап отурган, жашы 60тан ашып калган, жапалдаш бойлуу, жупуну кийинген аксакал (бул жерликтер єз атынан айтышпай Чолок дешет) сєзгє кошулду.-Бул силер кулжа менен кийикти эс алдырасыўарбы? Колуўан келгениў деле, келбегени деле жайы- кышы мылтык менен кубалап жїрєсїўєр. Эми райондун жетекчилери, прокуро-ру, начальник милийсасы, токойчусу деле киши жєнєтїп аттырып жатканы. Болгондо да автомат менен аткылашат. Жарадар болгону канча дейсиў. Ал эми Таластык жетекчилер мергенчилерди атайын курал беришип жєнєткєнїн

кан те сиў. Карабиндин тарсылдаганы айылга дей ре угулат. Тукум курут кылып кур жалак калбасаўар эле болду. Аткылагандан кєрє «ити куштан» коргоп келечек муундарга калтырсаўар боло-десе. Мен да бу

кишинин сєзїнє муюп, бу жер-деги мергенчилер, Чаткал, Таластын атка минерлери ушул сєздї угарын кїмєн санап турдум …

Акылбек РАКАЕВ,Чаткал, 27-

август, 2008-ж.

м. Сєздї мер генчилердин болгонума 21 жыл, , , ,ыктыярым ме-

нума 9 жыл баштасамбы

шты коргоок курсамбый кап талыманерген-є:

е к , ту епн р

атайын курал беришикан те сиў. Карабиндин

айылга дей ре угулакылып кур жалак болду. Аткылагандкуштан» коргоп келкалтырсаўар боло-д

кишинин сєзїнєдед ги мергеТаластынушул сєздсанап тур

Акы

а

Жолоочу муюганда ме

тїкууз

ры10патаду

Чолок аксакалдын їнї жетээр бекен?

Биздин мекеме менен тїзїлгєн келишимдин негизинде иштешкен Словакиядан келген окумуштуулар деўиз деўгээлинен 3000 метрден бийик ашууларда жаратылыш изилдєє максатында келишкенинен улам алгач аларды Тєє-Ашууга алып барууга туура келди. Андан соў Бишкектеги окумуштуулар: «Чаткалга баргыла, ал жерде биоартїрдїїлїк абдан кєп, жаратылышы да бай» дешкенинен Кара-Бура белин ашып, Чаткалдын башына жєнєдїк.

Сардарбек ава борборубуздун Кызыласкер тараптагы кєчєлєрїнїн биринде жашайт. "Комуз оўдойм" деген чакан жарнаманы кєрїп, кызыгып эшигинин коўгуроосун бастык. Чачын ак аралаган ава чыкканынан комуз оўдогонуўузду кєрєлї-деп келдик десек. “Эмне текшерїїчїсїўбї?-деп ороўдоп сала бергенинен. Жок, биз гезиттен келдик деп араў токтоттук. Сардарбек ава да кечирим сурап, уйїнє кирип бир аз аўгемелештик. Комуз чаап, оўдойт. 68 жашта. Єзї да зериккенде комузун колго алып кыўгырата коёт. Комуздун їнїн укканда эс алып калам. Уулум аскерден майып болуп келген. Єзїм кемпиримден ажырагандан бери болгон эрмегим ушул-деп кєз жашын кылгыртып, эми эле светтен келишип эки фазасын кыркып кеткенин, ошондон улам бизге катуурак тийгенин айтып отурду.


Табият да майрамга даярдык кєргєндєй болуп жатты

Айыл єнїктїрїї фонду бїткїл Кєк-Ойроктун элин камтыган Кєк-Ойрок Кам-кор Ке ўешин тїзєлї деген демилге менен чыгып Кєк-Ойроктун эстїї-белдїї «ку-лундарына» кайрылды. Алар колдон келген жардамын ая бай, каражат топтоп Кєк-Ой роктун эли менен кошо, Кєк-Ойроктун Кїнї деген эл-дик майрамды єткєрїлдї.

Бул кїн єзгєчє кїн бо-луп берди. Мурдатан табият да ушул майрамга даярдык кєргєндєй кєрїнєт: кечээ эле жааган жамгыр тоо-асканы дагы бир жолу жууп-тазалап кеткендей, таза аба, кїн жа-дырап тийип, тоодон сыды-рым жел жїрєт. Таў аткан-дан баштап эле, їч айылдын байбиче-келиндери боорсок, нан бышырып, эжигей, оло-бо жана башка унутулуп ба-раткан кыргыздын нукура тамактарын жасай башташ-ты. Эркектер болсо жайлоого аттанып козу-кымыздын ка-мын кєрїп, башкалары болсо аксакалдар айтып берген «ре-цепт» боюнча «таш-кордо» деген тамакка сууну кечип та за таштарды чогултуп очок жасай баштады. Айым-дар эле чек-белдемчилерин сандыктардан алып чыгып кыргыз элдик кийим сына-гына даярданып башташты. Жарманке болот деп уккан айыл дыктар єзї лєрїнїн кєр -кєм кол єнєрчїлїгїн ирет ке келтирип, єстїргєн-чо гулт-кан да ры чєптєрїн баш тык-ча лар га салып, кийиз жїн дєн жасалган сувенир же килем-челерин жайып карап даяр-данып жатышты.

Эртеў мененки саат тогуз-да їч айылдын аксакалдары жана байбичелери Кайыўды айылынын Аалы Токомбаев атындагы орто мектебинин астына чогула башташты. Мектептин короосу кыргыз обон-кїїлєрїнє толуп жї-рєк тї кубантат. Учуру менен музыка токтоп, аксакал-бай-би че лердин кеби угулат. Таа-ныш їндї уккандар, чочуп, бул кандайча болуп калды деп бири-бирин карашып, анан эстей башташты: кїзї-кышы бою мектептин окуу-чулары жана башка биздин айылдын эле жигит-кыздары

Кєк – Ойроктун кїнї

Эки керме тоонун ортосунда, шаркыраган сууну бойлоп, єрєєндїн тєрїндє їч татынакай кыргыз айылы жайгашкан. Алардын аттары да сонун - Кайыўды, Тегирменти жана Каралдєбє. Абасы таза, жайыты кенен, суусу тунук, чєбї мол. Эли да ачык, жєнєкєй, кыялкеч келет. Ушул касиетїї жер кєптєгєн залкар инсандарды жаратып келгени жєн жерден эмес чыгар. Кайсыл бир акын айткандай: «Кєк-Oйроктой кєркєм жер барбы?»

Бир жылдан бери, Айыл єнїктїрїї фонду (Rural Development Fund) табийгатты сактап калуу жана мал чарбачылыгын єнїктїрїї максатында «Жайыт-жайлоолорду сарамжалдуу пайдалануу їчїн элдик акыл-билимди чогултуп жыйноо» деген кыска мєєнєттєгї долбоорду, Кєк–Ойрок айыл єкмєтїндєгї жергиликтїї эл менен бирге, ишке ашырды. Долбоордун ийгиликтїї ишке ашуусуна эл-журт башы болгон аксакалдардан баштап, мектеп окуучуларына чейин, дээрлик їч айылдын бїткїл эли аракет-мээнетин аябай кємєк кєрсєтїштї.

Фонддун адистери да Кєк-Ойроктун касиетине берилип, бул жердин табыйгатына, элдин пейлине суктанып, єзїнчє бир Кєк-Ойроктун кїйєрмандары болуп калышты десек да болот. «Ушул жерге, ушул элге колдон келген жардамыбызды мындан ары дагы аябайлы» деген ниет, ойлор пайда болду. Биздин кайдыгер мамилебиздин айынан кылым аркалап ата-бабаларыбыз аяр сактап келген Кєк-Ойроктой жер-суу терс кєрїнїштєгї єзгєрїїлєргє учурап, байыркы аты болгон «Алтын Чєйчєк» касиети калбай калса, анда биз «кыргыз» деген наамга татыктуу болбой калат окшойбуз. Бирок «жалгыз дарак токой болбойт» дегендей биз элге таянып кємєк кєрсєтєбїз. Анткени, негизи эле бардык алдыда турган їмїт-кыялдарды жїзєгє ашыра турган Кєк-Ойроктун элинин єзї эмеспи. Андай кудурет Кєк-Ойроктун элинде зор: Фонддун адистери изилдєє жїргїзїп жатканда кїбє болгон мамиле, ой бєлїшїїлєр мындай бїтїмгє чыгарууга негиз берди. Уландысы 21-бетте

21АЙЫЛ ажары Сентябрь 2008-жыл№3

АГР ХИМИЯ

БИЗДИН ДАРЕК:БИЗДИН ДАРЕК:Бишкек шаары, Манас проспектиси 5/2

Тел.: (0312) 54-33-15, 54-04-82. (0772) 51-59-93

айыл кыдырып, жайыт-жайлоону ата-баларыбыз кандайча колдончу эле деп кеп куруп, суроо берип, маг-нитофонго жазып кетишпеди беле, ошо турбайбы деген сєздєр айтылып, чыккан їнгє кызыгуу менен кулак салышат. Башкалары болсо ошол эле жерде жайгашкан малчылык жана жайыттар-ды пайдалануу боюнча Кєк Ойроктун элинин нукура акыл-билиминине арналган кєрсєтмєнїн материалдары менен кызыгуу менен тааны-шып, топтошуп, талкуулап да кетишип жатты.

Биздин майрамдын ажа рын ач кан ну ку ра акыл-би лимдин уюткусун ча гыл дыр ган унутулуп, тур-муш-тиричиликтен жоголуп бараткан буюмдардын кєр-гєз мєсї болду, анда кыр гыз-дын ашканасындагы, ко нок келгенде кол доно тур ган, кийизден жасалган кийим-дер, дагы кєп буюм-тайым-дар коюлду.

Гїлазык аталардын тамагы

Ошого улаш эле кєк майсаўда унутулуп бараткан тамак-аштын кєргєзмєсї болду. Ал тамактарды элдик нукура акыл-билим камкор-лору болгон байбичелер, аксакалдар айтып берген рецепттер аркылуу даярдал-ды. Анда эжигей, олобо, таш куурдак, гїлазыктын 4 тїрї, кымыз, максым, каттамалар столдордун їстїнє коюлуп, келген эл ооз тийип кєрїп, чет элдик меймандар да таа-

нышып чыгышты. Ал рецеп-ттер Камбар ата, Кадыш апа, Асанбек байке, Умсунай эне, Калича байбичелер сыяк-туу дагы кєп кадырман апа-аталардан жыйналган эле. Ушул эле убакытта аянтчада жарашыктуу фартук кийген келиндер буудай куурушуп, боорсок жасап жатышты. Майрамдын коноктору ысык боорсок менен бадырактан да ооз тийишип жатышты. Ушул эле майрамда Кєк-Ойроктун жайлоолорунда єскєн дары чєптєрдї жергиликтїї тур-гундар алып чыгып элге кєрсєтїп сатып жатышты.

Ал эми мектептин ди-ректору Дильбара Сражди-нова баш болгон коллек-тив улуттук кийимдердин

кєргєзмєсїн алып чыгышты, кичинекей балдардан даа-нышман байбичелерге чейин улуттук кийимдеринин та-рыхын угуп, кийип чыккан кыз-келиндерге кол чаап жатышты. Тегирменти айы-лындагы Ак шоола тобунун, жана Шабдан айылындагы Алтын эжелердин колунан чыккан кийизден, кездеме-лерден жасалган килемче-лер, сувенирлер, буюмдар да сатылып майрамга кєрк кошуп, ушул элдин мадания-тын берекесин кєрсєттї.Бу-ларды колдоо кылып борбор шаардан келген атактуу ди-зайнер, кыргыз кийиминин эзелтен берки кїйєрманы Татьяна Воротникованын 18-19-кылымдарда колдонулган

кийимдердин коолекциясы да болду.

Майрамга улаш Капаш Иманалиев атындагы айыл-дагы чакан китепкана ачы-лып, айыл жаштары деги эле окуу, билимге кызыккандар їчїн абдан жакыш болду. Жыл сайын ушул мезгил-де єткєрїлгєн футбол дагы мектеп аянтчасында єтїп, кїйєрмандар ал жактан оюн кєрє алышты. Белек-бечкек таратылып бул майрамга чейинки долбоордун иш-чараларына катышкан акса-калдардан баштап жаштарга чейин Кєк-Ойроктун эмбле-масы тартылган футболка, бейсболка , значок жана баш-ка сыйлыктарга ээ болушту.


ОФИС ОФИС АРЕНДАГА АРЕНДАГА БЕРИЛЕТБЕРИЛЕТ

келишим баада

ДАРЕГИ: Кулатов кєч. 14, (М.Элебаев кєч. менен кесилишет)

Тел:. (0312) 59-41-35моб. (0777) 10-22-90

Абдраим Батырканов

ен кесилише ))т)

50

аянты

230 м22-кабат


“АЙЫЛ АЖАРЫ” ГЕЗИТИНИН ОКУРМАНДАРЫНЫН ЭСИНЕОКУРМАНДАРЫНЫН ЭСИНЕ“ААЙ ЗЗИАРЫ” ГЕАЙЫЛ АЖА ГЕЗЕЗЙЙ НИНИТИНИНЖА ЫЫ НННТИНИИИЗЗЗЗЕЕЕАРА АЙЙААА ЫЫ ”“ А ААА НИНЙЙ АРЫ”АЖА НИНИНИИНИНЗИЗИИТИНЙЫЛ“ААЙАЙЫЙЙ ЗЗИГЕГЕЗЕЗЫЫ ААЖААА Р““А

Кыргыз радиосуКыргыз радиосу

КЫРГЫЗ РАДИОСУНАН КЫРГЫЗ РАДИОСУНАН “АЙЫЛ АЖАРЫ” “АЙЫЛ АЖАРЫ”

УКТУРУУСУН УКТУРУУСУН УГУЎУЗДАР!УГУЎУЗДАР!

Ар жума кїнї таўкы 6:00 - кечки 21:00 назар салыўыздар

ДАРЕГИ:Тынчтык проспектиси, 16-6 (Госрегистрдин маўдайында)

Тел.: +996 (312) 54-16-83Моб.: +996 (0502) 43-94-22

Нотариалдык кызматтын бардык тїрлєрї

ЖЕКЕЧЕ НОТАРИУС

ДАРЕГИ:

Нотариалдык кызматтын бардык тїрлєрїр р їр рїНотариалдык кызматтын бардык тїрлєрїр р їр рї

КУБАТБЕКОВА ВЕНЕРА САТЫМБАЕВНА

23 АЙЫЛ ажары Сентябрь 2008-жыл№3АЙ

Бишкек-Ош жолунда болобу, же областык же райондук маанидеги жол болобу азыр малчылардын баардыгы тоодон жакага кєчє баштаган убагы. Талас менен Чаткалды бириктирген та-шатак, кєптєн бери грейдердин тиши тийбеген, каралбай калган жолдо ар бир чакырым сайын тоодон кєчїп келе жат-кан малчыларды кєрєсїздєр. Баардыгы улуу-кичїї дебей чарчаган тїрї бар. Жандыктын жылкысы, кара малы ара-лашкан. Малдын баардыгы тегиз семиз деп айта албайсыз. Быйыл жаан болбой жайыт тез кунарып кеткендигинен ок-шойт деп жакшыга жооругуў келет. Жа-када деле жайыт жакшы эмес. Негизги кєч аял бала- чакасы менен кийин кєчїп келишет экен. Кайсы жактын малы десеў-«Бакайырдыкы», «Буденыйды-кы», «Жоон-Тєбєнїкї, Тамеки совхоз-дуку деп жооп беришет. Кєпїрєлєрдїн эскилиги жетип урап, жараксыз болуп калган. Кєпчїлїк мал чоў кечїїдєн єтє албай тик капталдап араў єтїшєт.

Айтылуу Жибек Жолу ушул Кара-Буура бели аркылуу єтїп, эў кууш жери

Кара-Кысмактан єтчї экен. Кокон кан-дыгынын убагындагы чептердин кал-дыктары дагы деле бар. Совет бийлиги толугу менен орногуча бул жерде далай каракчылар кербендерди жана малчы-ларды тоноптур. Алардын кара єзгєй иштери жєнїндє аксакалдар азыр деле уламыш кылып айтып жїрїшєт.

Шопурлардын арасында айтылып жїргєн «снайпер» деген кєпїрє али деле оўдолгон эмес. Азыркы саясатка таянып «малчылар керек болсо єзїлєрї

оўдосун» десек элдин кїчї жете турган эмес. Чаткал менен Таласта кен казкан далай чоў компаниялардан тїшкєн, жайыттан тїшкєн салык кайда кетип жатат деген ойго кетесиў. «Кыргыз кай-да кетмек эле, колунан келгени мал бак-май» деген саясат жїргїзїп отуруп ушул акыбалга келдик окшойт. Кыргыз мал чарбачылыгынын келечеги эмне болот деген ой басат?

А.РАКАЕВ

Мал азабы... Кєч азабы... Жол азабы...Чаткалдан келгенден кийинки сєз

Кытай менен Кыргызстан со-

гушуп жатыптыр. {Кудай сакта-

сын!} Кытайлардын полковниги

аскерлерине айтып жатат:

- Талпа болбой беш миллион, беш

миллион болуп баргыла...

АНЕКДОТТОР- Эмнеге аселчи башына

тор кийип алат?

- Эгер аарылар ал аселчини

таанып калса, анда ал єлдї.

Бир фермер ат арабада кетип бара жатса, тааны-шы жолугуп:

- Эмне жїктєп алгансын?- Арпа, - деп акырын їнїн

чыгарбай айтат.- А эмне сен шыбырай-

сын? - Атым укпасын деп.

Эки фермер сїйлєшїп жатышат.- Сен малыўа эн койуп бїттїўбї?- Ооба, уйларды бат эле бїттїм,

бирок, аарылар менен кєпкє кармалып калдым.

Аялы кїйєсїнє:- Сен мени жакшы кєрєсїўбї?- Ток этэр жерин айтчы: Эмне сатып берейин?

- Эмне эле мынча

жайдарысыў?

- Тиш доктурдан

келе жатам.

- Анын куба-

нычтуу эмнеси бар

экен?- Кубанбаганда-

чы тиш доктур от-

пускада экен.

Кырг{К

Кыменеен

р ат аарабт армерр а

шїп жатыжайлєшшїп

лчи башын

Даярдаган АНАРБЕК уулу Азирет


Жоомарт ЖУМАБЕКОВ Чїй-Талас коомдук фондусунун айылдык кеўеш кызматынын менеджери. Редколле-гиянын мїчєсї

Даниель МАССЕЛИ Швецариянын атуулу. Шве-цариянын єнїгїї борборунун Кыргызстандагы єкїлї. NCCR долбоорунун Кыргызстандагы жана Тажикстандагы илимий жетекчиси, Жайыт Информа-циялык Системасы долбоо-рунун кеўешчиси. Илимдин доктору. Жеке кызыкканы сїрєт тартуу. Сїрєт тартуу боюнча чо-оў мастер. Басса-

турса фотоаппаратын колунан тїшїрбєйт. Айрыкча тоого чыкканда кєрє бер. Кыргызстандын жаратылы-шын кандай сїйсє - дал ошондой сїрєт тарта баштайт. Анысын кайда кантип батырат биз да билбейбиз.

Акылбек РАКАЕВ “Айыл Ажары” гезитинин долбоор жетекчиси. Зооинженер. Кыргыз-стандын кой-эчки єстїрїїчїлєр ас-социациасынын аткаруучу директо-ру. Рыноктук экономикага єткєндєн берки мал чарбасынын абалын ушу кишиден сурай бер... Айыл чарба кызматкерлеринен єзгєчєлїгї ан-глис тилин билгендиги. Институтта жїргєндє чет тилинен берген муга-лим урушуп жїрїп їйрєтїп койгону жакшы болуптур-деп, єзї тамашалап

калат. Жакында эле Римде дїйнєлїк азык-тїлїк кризиси боюнча Саммитке Кыргызстандан жалгыз (мамлкеттик эмес мекемелердин ичинен) барып катышып келди.

Назаркул ЖООШБАЕВ“Айыл Ажары” гезитинин башкы ре дактору. Чыгар-мачылык ишин республи-кабыздын “Заман Кыргызстан” газетасынан баштап Мамлекеттик те ле ра диодо редак-тор, кийинчерээк ”Кыргыз Туусу” гезитинде баяндамачы, “Кыргыз Рухунун” башкы редакторунун орун басары, Жогорку Кеўеште консуль-тант болуп иштеген.

Нуриза ЄМЇРБАЕВА Гезитибиздин кабар-чысы. Быйыл Улуттук университетинин Кыргыз тили факульте-тин жаўы эле аяктады. Жакында Айтматов фонду тарабынан ую-шулган “Дебют 2008” чыгармачыл жаштарга арналган конкурска катышып, гезитти ким

чыгарат дегенибизге кєнбєстєн, барбасам болбойт деп жатып, Ысык-Кєлдїн “Белек” пансионатында эки жума чыгармачылыгын єркїндєтїп келди. Ыр, аўгеме жазат. Ма-кала, кабарларды жазуу ушу кызыбыздын колунда.

Зарина ШАРШЕМБАЕВА Кыргыз Улуттук университетинин “финан-сы кредит” факультетин бїтїргєн. Долбо-ор жетекчисинин жардамчысы. Гезитке байланышкан баардык документтер За-ринанын колунда. Колу бош боло калганда гезитке кетчї материалдарды орусчадан кыргызчага которо коет.

Азирет АНАРБЕК уулуКыргыз Эконо-микалык универ-ситети-нин “фи-нансы кредит”

факультетин быйыл бїтїрдї. “Айыл Ажары” гезитинин коммерциялык кызматкери. Гезиттин чыгармачыл жагына да кол кабыш кылсамбы деген аруу тилеги бар.

Нияз СООРОНОВ Мыкты версталь-щик. Кыр-гызстанда кыргыз тилинде чыккан гезит-тердин

ичинде Ниязга теў келген бул кесиптин ээлери сейрек болсо керек. Журналисттик чєйрєдє бул жигиттин єзїн тааныбаса, жасаган ишинен улам билип, сыртынан баалагандар кєп.

Иннам Ур-РахимПакистан жараны. Илимдин доктору. Ветврач. Жайыттар-ды пайдалануу боюн-ча эл аралык мыкты адис. Жеке кызыкка-ны философия. Ай-рыкча дин темасында бир кїн кечке болсо да пикир алышып, аўгемелешсеў кумар-дан бир чыгасыў.

Даниель МАССЕЛИШвецариянын атуулу. Шве-цариянын єнїгїї борборунунКыргызстандагы єкїлї. NCCR

б

Акылбек РАКАЕВ “Айыл Ажары” гезитинин долбоор жетекчиси. Зооинженер. Кыргыз-стандын кой-эчки єстїрїїчїлєр ас-

"АЙЫЛ АЖАРЫН""АЙЫЛ АЖАРЫН" кимдер чыгарат? кимдер чыгарат?

Улан КАСЫМОВ CAMP Алатоо коомдук фондунун директору. Кыргызстандын жайыт-тарын жак шыртуу, элет-ти єнїктїрїї, їйлєрдї жы лытуу боюнча эмгеги арбын. Редколлегиянын мїчєсї.

Сагынбек АБДЫКАЛЫКОВ "Айыл Ажары" радио уктуруусунун редак-тору. Тажрыйбалуу радиожурналист.

Бетти даярдаган Н.ЖООШБАЕВ


Бадыраў жаш, кєлємї чоў да кичине да эмес орто-чо болуш керек. Бадыраўды тандоонун астында тике-нектерин кароо зарыл. Эгер бадыраўдын тикенектери ак болуп калса анда эмгегиўиз талаага кетиши мїмкїн. Ба-ды раўды аябай таза жууп, эки учун кесип салабыз да, 4-6 саат сууга чылап каебуз. Анткени бадыраўдын ичин-деги жел кетиш керек. Андан кийин банканы ысык сууга

бууландырып, крышкалар-ды кайнатабыз. Бадыраўга кошулуучу жашылчаларды аб дан таза жууп ысык сууга демдеп коебуз.

3 литрлик банкага бол-жол менен 1,5 – 1,7 кг ба-ды раў жана 50 г. укроп 20 г хрендин жалбырактарын 6-8 ден алчанын жана кара карагаттын жалбыракта-рын, 30 г. ке-силген жашыл калемпир, 14 г. сарымсак, 2 лавровый жал-бырак керек.

Суусуна 90 г туз, 35 г шекер жана 1-3 чай кашык уксус ке-рек.

Б а н к а н ы н тїбїнє аталган жашылчанын жартысын салабыз да андан кийин бадыраў салып, кайра кал-ган жашылчаны салып, кал-ган бош орунду бадыраў

менен толтуруп, эў їстїнє укропту салабыз. Андан кий ин кайнап жаткан сууну куябыз да їстїн крышка менен жабабыз. Жо-горку иш чара-лар так жасалып

бїткєн соў, бан-каларды кємкєрїп коебуз. Муздагандан кийин салкын жерде сактайбыз.

Рецептти даярдаган.З. ШАРШАМБАЕВА

Билип ал

Туздалган бадыраўБадыраў туздоонун тїр лєрї кєп биз, андыктан бир

рецептин тїрїн окурмандарга сунуш кылабыз.

-Мєўгїлєрдїн ээриши планетар-дык масштабта кїчєєдє. Албетте бул маселе Кыргызстанды айланып єтїп кеткен жок. Бїгїнкї кїндє мєўгїлєрдїн аянты Кыргызстанда канча пайызга азайды?

-Кыргызстандын аймагында 70 – жылдардагы изилдєєлєргє караган-да 7628 мєўгї бар, 8108 чарчы км. же республиканын баардык аймагынын 4 пайызын тїзєт. Кыргызстанда айрым

мєў гї аянттарын изилдєєдє акыркы 30 жылдар аралыгында мєўгїлєрдїн аян-ты 14-15% азайган.

Кєбїнчє Кїўгєй Алатоодогу эў кей-иш жерлер менен Тїштїк тоолуу аймак-тарда мєўгїлєрдїн ээрїїсї кїчєєдє. Бул аймактарда кїн жылуу жана мєўгїлєр кєбїнчє Тїштїк тарапта жайгашкан.

-Мындай абал Кыргызстанда-гы дарыялардын агымынын кє-бєйїшїнє алып келди десе болобу?

-Ооба. Азыркы убакта мєўгї суула-рынын дарыяларга кошулушу жогорку дэўгээлде. Маселен Нарын дарыясынын агымы 15млн. куб м. сууну тїзєт, анын ичинен 1млн. 90 миў куб метр мєўгї суулары. Бул жалпы суунун 7 пайызын тїзєт. калгандары жамгыр, кар жаан-

чачындын эсебинен.Сарыжаз дарыясынын жалпы агы-

мы 3млн. 815 миў куб метр суу, анын ичинен 1млн. 626 миўи мєўгї суулары тїзєт. Бул 14 пайызын тїзєт.

-Мындай себептерден улам биз баардык мєўгїлєрдї жоготуп алуу коркунучунда турабыз десек болобу?

- Баардыгы деп айтканда болбойт. Деўиз деўгээлинен 4 миў метр бийик-тиктеги мєўгїлєр кєп деле ээриген жок. Ал эми 3 800 метрдеги мєўгїлєр ээрип жатат. Эгерде климат ушундай абалда улана берсе 2050-жылы Кїўгєй Ала тоодогу мєўгїлєрдїн 70 пайызы ээрип калбайт. Ушундай эле тагдыр Фергана кырка тоолорундагы мєўгїлєрдї кїтїп турат.

2050-жылы Кїўгєй Ала-Тоодогу мєўгїлєрдїн 70 пайызы ээрийт

Акыркы убактарда дїйнєлїк окуумуштулар мєўгїлєрдїн ээрип жана азайып бара жатканынан чочулашууда. Мындай кырдаал келечекте бїткїл дїйнєнї суу менен камсыз кылууда кєйгєйлїї маселелердин чыгышына алып келээри белгилїї. Ааламдык жылуулануу Кыргызстандын мєўгїлєрїнє жана энергия єндїрїї тармагына болгон таасирин билїї їчїн Акипресс маалымат агенствосунун Борбордук Азия жер изилдєє институтунун эксперти Рыскул Усубалиев менен болгон кыска маегин жарыялоону туура кєрдїк.

"АЙЫЛ АЖАРЫН" кимдер чыгарат?

УРМАТТУУ ОКУРМАНДАР!


"АЙЫЛ АЖАРЫ" ГЕЗИТИНЕ АДИС КЕРЕК!

жарыялай аласыздар

Эми сиздер єзїўїздєрдїн жарнамаўыздарды "АЙЫЛ АЖАРЫ" гезитине

ЇЙДЄН ЧЫКПАЙ ТУРУП

Ал їчїн рубриканын атын белгилеп, жарнаманын текстин SMS аркылуу

(0777) 32 13 24(0777) 32 13 24 номерине жєнєтєўїздєр

"Айыл ажары" гезитине рекламалык адис та-лап кылынат. Мїмкїн болушунча кыргыз жана орус тилдерин жакшы билген, журналисттик тар-макта, компьютерде иштей ала турган, дымагы (амбициясы) кїчтїї инсандар тємєнкї телефон-дорго кайрылыўыздар же электрондук почта ар-кылуу резюмеўиздерди (CV) жєнєтїўїздєр.

тел: (0312) 93-80-44, (0312) 47-18-13e-mail: [email protected]Акыркы мєєнєтї 25-сентябрга чейин

- Рысбек деген атты сизге ким койду?

- Мен 1994-жылы жаўыдан келген-де Нарында болгом. Менин ал жакта кыргыз атам бар. Ошол киши козу союп, башыма кыргыздын ак калпагын кий-гизип, Рысбек деген жаўы ысым берип, асырап алган. Єзїнїн 12 баласы бар мен он їчїнчїсїмїн.

- Кыргызстанга кандай максат-тардан улам келип калдыўыз?

- Бул чакырык болду. Мен 1987-жылдары Санта Барбара деген шаар-да окугам, университеттен Теўир тоо, Тянь-Шань тоолору, Памир тоолору тууралуу угуп, кызыгып калдым. Ушул тоолор менин жїрєгїмє жакын болуп, єздєрїнє тартты. Келгениме 14 жыл болду.

- Кыргыз тилин кантип їйрєнїп алдыўыз?

- Араў дегенде їйрєндїм. Себе-би кыргыз тили бай тил, ооз эки тил. Азыр деле билгенден билбегеним кєп. Кыргыз элинин мага кєбїнчє салты, калкынын, меймандостугу жагат. Мен Єзбекстанда жїргєндє кєпчїлїк мени сен америкалыксыў, каапырсыў, дешип, кордошчу. Мен аябай тажагам. Кыргыз эли болсо мени адам катары кєрїштї, мен ошого ыраазымын. Кыргызстанды

жакшы кєрєм. Кыргыз атам, апам, бир туугандарым, досторум бар.

-Їй-бїлєўїз барбы?- Жубайым бар. Тилекке каршы

«Манас» эпосундагы бай Жакып сы-яктуу балам жок. Бай Жакып Теўирге кайрылган: Туягым жок, бала бере кєр, байлыгыма баш болоор мурасчым жок -деп. Мен дагы ушинтип Теўирден сура-нып жїрєм.

- Сиз дагы бай Жакып сыяктуу байсызбы?

Кїлїп. - Ооба. Бай Жакып сыяктуу малым бар, машинам бар, боз їйїм бар.

- Малдарыўыз кайсы жакта?- Жайытта. - Ким багат?- Бир байке бар їй-бїлєсї менен

Чїйдє багып берет. Жакшы карайт. Мен ыраазымын.

- Азыр мал оорулар чыгып жат-пайбы, сиздин малдарыўыз соо эле-би?

- Жок ооруган жок. Бирок, быйыл кыйын, чєп жок, суу дагы тар болуп жатат. Кєбїнчє уй кармайм. Сїт арзан. Мен сыр чыгарганбы же башка бир нер-се ойлоп табышым керек болуп турат.

- Кыргызча китеп жазып жїрєсїз, эмгектериўизге бир аз кайрылып кетпейсизби?

- Мен жалпы беш китеп жаздым. Алгачкы китебим «Кудайдын мєєрї», «Ала-Тоодогу кырк из», «Боз їй» анан акыркы китебим «Ак калпак» болду. Бул китебим мага аян катары келди. Тїшїмдє кєрїп анан жаза баштадым. Кєпчїлїк ойлоруў жакшы, кыска, тїшїнїктїї деп жатышат.

- Манас эпосун жакшы билет экенсиз окугансызбы?

- Ооба. Ашым Жакыпбековдун «Теўир Манас» аттуу китебин окугам,

Бексултан Жакиев жазган китеп дагы бир аз окуганга жеўилирээк. Кара-лаев менен Орозбаковдун вариантына тїшїнє албайм.

- Кыргызстанда дагы канча жїрєйїн деген оюўуз бар?

- Мен єзїмдїн атам менен сїйлєшїп, эгер мен єлсєм сєєгїм Кыргызстанда коюлса болобу -деп сураган элем. Атам мага батасын берип, сен Кыргызстанга аябай берилип кеттиў, экинчи Мекениў болуп калды, мейли- деген. Ошон їчїн биротоло калам. Азырынча планым ушундай, бирок кандай болуп кетет билбейм. Документтеримдин баарын кыргызча жазатып жатам.

Маектешкен Нуриза ЄМЇРБАЕВА

«Кыргыз атам бар, мен он їчїнчї баласымын»

Ричард ХЬЮТТ,АКШнын Калифорния штатынын атуулу зоотехник, жазуучу. Кыргызча аты жєнї Рысбек Сасыкбаев.

27АЙЫЛ ажары Сентябрь 2008-жыл№3

Таалай АПЫШЕВ,CAMP alatoo тоолуу аймактардын туруктуу єнїгїшї їчїн коомдук фондунун печка жасоо боюнча мастери.

2005-жылы CAMP коомдук фонду Герма-ниядан Олов де ген мастерди ча кырткан. Ал киши семинар єт кє рїп, немец технологиясы-нын негизинде печка жасоо бо-юнча їйрєнгєм. К ы р г ы з с т а н -дын климатына ылайыктап бир аз єзгєртїїлєр кирги-зилген. Эки печка салынат. Кичине-кей печкага тамак жасалса, чоў печка їч, тєрт бєлмєнї ысытканга жарайт. Кїйїшї жакшы. Отун 30-40 пайызга аз жагылат. Балайылчы айылынан мурда 2 тонна кємїрдїн ордуна 1 тонна жа-гып калдык дешти. Ысык-Кєлдє Саруу айылында, Тамга айылында, Нарындын Жергетал, Жумгалда, Ак-Талаада, Мо-сква районунун Балайылчы айылында жана башка айылдарда курганбыз. Печ-ка жасоо їчїн 200 миў сомго чейин кре-диттер берилди. Эки, їч жылдан берки кєрсєткїчтєр жакшы. Кредит алты ай-дан бир жылга чейин берилет.

Печка жасоо їчїн кыш, отко чы-дамдуу атайын кирпичтер колдонулат. Мындай жол менен жасалган печкалар кєп жылга чейин тура берет. Ысыкты кармашы жакшы. Нарын, Кєл, Таласка 50 дєй печка салдым. Анан жергиликтїї мастерлер єздєрї салышат. Отун танда-байт. Кєў, корголдон баштап, ташкємїр жакса да болот. Бир печка 3-4 бєлмєнї жылытат. Ар кандай тїрї бар. Мисалы каалоочу жеке їйбїлє болсо їйїнє ба-рып эмне материалы болсо кєрїп, жет-пегенин даярдатып суммасын айтабыз.

Улан КОКОЕВ,эксперт.

Жергиликтїї отун ресурстарын из-илдеп туруп 2001-жылы ушул долбоор-ду баштаганбыз. Союздун убагын-да кємїр кенен, арзан болгондук-тан ошонун кїчї менен кыштан чыгып кетчї. Пол, терезе, ка-алгалар, потолок начар жабылып жылуулукту кар-мабаган менен

отун кєп болуп эл кыштан кыйналбай эле чыгып кетчї. Базар эко-номикасы келер менен кємїр кымбаттап мур-дагыдай їйлєрдї жылыта албай калдык. Эл кык жакканга єттї. Терезе, каалга жана башкаларды жылуулукту кар-маганга ылайык-тап жасоо керек болду. Темир печ-каларды бат ысыйт дешип коюшуп жа-тат. Бирок ошондой эле бат муздайт. Бир їйдї эле жылытат.

ТОС менен кыз-матташкан айыл-дарга барып иштеп жатабыз. Ошол айылдарга микрокре-диттик агенство ачып, печка жасаганга, їйлєрдї жылытканга каражат беребиз. Печканын єзї 7 миўден 13 миўге чей-ин чыгат. Себеби айылдарда печкага керектїї айрым материалдар бекер бо-луп калышы мїмкїн. Шаардагыдай кум сатылбайт.

Алгач 15 кишиден турган энерго комитет тїзєбїз. Алар ошол айылдын энергия ресурстарын, мїмкїнчїлїгї кан-чалык экенин изилдеп чыгышат. Ошон-дон кийин микрокредиттик агенствону ачабыз. Агенствонун каражаты ошол ай-ылда ар бир каалоочу печка же їйлєрїн жылуулап алмайынча кала берет.

Руслан ИСАЕВ,CAMP alatoo коомдук фондунун долбоорунун координатору

Алгач айыл-га барып теоре-тикалык семи-нар єтїп, кийин практикалык се -минар башталат. Энергетикалык комитет ти айыл-дын акти вист те-ринен жер ги лик-тїї элдер єз дєрї шай ла шат. Анын жетекчиси шай-ланат. Элден печ-ка куруу, їй жылуулоо боюнча тїш кєн арыздарды чогултушат. Їй жылуулоого 30-40 миў сом берилет. Кыргызстан бо-юнча 50 гє жакын їй жылууланды. Пол, патолокту жылуулоо боюнча єзїбїздїн методдор бар. Ошого жараша каражат кетет. Саман, опилка, камыш айыл-да бар нерселер менен жылуулайбыз. Энергетикалык комитет кредит берїїнї кандай чечсе, ошондой берилет. Кре-дитке залог коюулушу мїмкїн. Кредит-тин кайтарым пайызын энерго комитет чечип, каражатты туура максатта кол-донууну кєзємєлдєшєт.

Мурдагы їйлєрдїн дубалынын калыўдыгы 60-70 см. болсо, азыр 30 см. кылып коюп жатышат. Потолоктун саманы кєп, баткагы азыраак болушу

керек. Ошондо жеўил да болот. Мурда элдер семи-нарларга аз келишсе, азыр кєчєдєн єтїп бара жаткан киши кайрылып кызыгы-шат. Колунан устачылык келген жергиликтїї ма-стерлерди окутабыз. Анан ошолор єздєрї печканы куруп, жасап беришет. Биз Кыргызстан боюнча жетише албайбыз.

Даярдаган А. АЙТИКЕЕВ

Инновация

Биз салган печкага корголдон баштап ташкємїр жакса болот

Базар эко-

-т -йр

ыз-ыл-теп

болотнарлакєчєкишишат.келгстерошокурБиже

ДАРЕГИ:ДАРЕГИ:720035, Кыргызстан, Бишкек ш., 720035, Кыргызстан, Бишкек ш., Ошская кєч. 36Ошская кєч. 36Тел.: (312) 54-05-73, 54-23-46Тел.: (312) 54-05-73, 54-23-46Моб.: (772) 00-11-46Моб.: (772) 00-11-46www.camp.kgwww.camp.kg

КЫРГЫЗ КОЙ-ЭЧКИ ЄСТЇРЇЇЧЇЛЄРЇНЇН КЫРГЫЗ КОЙ-ЭЧКИ ЄСТЇРЇЇЧЇЛЄРЇНЇН АЙЫЛ - ЧАРБА КООПЕРАТИВИАЙЫЛ - ЧАРБА КООПЕРАТИВИ

БИЗДИН ДАРЕК:

Биздин жардамыбыз менен ки ре шеў из ди кєбєйтїўїз!


эў алдыўкы оптикалык анализаторунун – «ОФДА - 2000»«ОФДА - 2000» куралынын жардамы менен кызмат кєрсєтєт;

Фермерлерге жана жїн сатып алуучуларга жїн ( кой- эчки жана башка жаныбарлардын) булаасынын диаметрин аныктоо

Єндїрїштїн талабына ылайык койлордун жана эчкилердин

асылдуулугун аныктоо жана селекциялык программаларды тїзїї

Бишкек, Профсоюз кєч. 43 Тел.; 0312-65-64-11

[email protected] СКОК «КАО»

Тємєнкї темаларды алса болот:- азык-тїлїк коркунучун камсыз кылуу.- айыл-чарба жана экономика тарма-

гына реформа. (жер агрардык реформасы, мал-чарбачылык, їрєн-чабачылык, єсїмдїк-чарба)

- мамлекеттик сатып алуунун система-ларын тїзїї боюнча.(кайра иштетїї жана экспорт.) Товар єндїрїїчїлєрдї колдоо.

- айыл-чарбадагы тїшїм алуунун жого-рулашы.

- айыл-чарбадагы єндїрїїлїк эмгектин жогорулашы.

- майда товар иштетїїлўрдї ке ўей тїї тууралуу.

- кыргыз фермерлери менен кооператив-дердин чарбачылыгына туура келе турган тажрыйба.

- айыл-чарба продукцияларын сатуу жана кайра иштеп чыгуу.

- МСВХ жана ПП КР долбоорлору менен болгон кызматташтык.

- Агро єндїрїїчїлїк секторлорго чет эл-дик инвестициялардын жагымдуулугу.

ж.б. айыл-чарба маселелерине байла-нышкан темага кайрылса болот.

Конкурстун жеўїїчїлєрїнє акчалай сыйлыктар бар.

Мыкты теле берїї їчїн:1-орун 20 миў сом2-орун 15 миў сом3-орун 10 миў сом

Ошондой эле мыкты макалалар ме-нен мыкты радио берїїлєр дагы жогор-кудай сыйлыктар менен сыйланат.

Конкруска катыша турган материал-дарды тємєнкї даректерге жєнєтїўїздєр: Бишкек шаары, Киев кєчєсї 96 “а” каб. 314 сєзсїз тїрдє конкурска деген белги менен. Тел. 62 37 05 е- mail: mcx-kq @ rambler. ru. Сайт: www. Aqraprod.kq.

Конкурстун жыйынтыгы массалык маалымат каражаттарына 2008-жылдын 5-ноябырынан тартып эл аралык басма сєз кїнїнїнє (7-ноябрь) жана агро єнєр-жай комплексинин жумушчулар кїнїнє (15-ноябрь) карата жарыяланат.

Массалык маалымат каражаттар аралык

КОНКУРСКОНКУРСКыргыз Республикасынын Айыл, суу чарба жана кайра иштетїї министрлиги 2008 жылдын

7- августунан 1- ноябрга чейин журналисттер аралык эў мыкты делген теле, радио берїїлєр жана гезиттик макалалар їчїн конкурс жарыялайт.

Бул конкурска Кыргыз Республикасынын айма-гында катталган массалык маалымат каражаттар катыша алат. Конкурстук иштер 2008-жылдын 7-августунан 1-ноябрына чейин кыргыз жана орус тилинде, теле берїїдєн кєр сєтїлгєєн, радио-дон уктурулган мас са лык маалымат каражаттарга жарыяланган материалдар кабыл алынат. Теле берїї менен радио берїї 10-15 мїнїттєн, ал эми макала-лар гезиттин бир бетинен кем эмес болуш керек.

Тематикасы жана манииси айыл-чарбанын тегерегиндеги кєйгєйлїї маселелерди чагылтышы керек.


Дима алтыга толгондо їй-бїлєсї Кабардино-Балкарию деген шаарга кєчїп барууга туура келген. Мектепте окуп жїргєн кезинде ар кандай конкур-старга катышып, Дима бала кезинен эле ырга жакын єскєн. Башталгыч клас-ста окуп жїргєн убагында музыкадан окуткан жаўы мугалим келип Диманын ырдаганын угуп аябай таў калган да, єспїрїм ырчыны музыкалык мектепке бериш керектигин сунуштаган. Бул су-нушка Диманын ата-энеси алгач кар-шы чыгып айласыз макул болушкан. Ошентип Дима музыкалык мектепте окуп калат. Мектепте окуп жїргєн убак-та концерттерге, фестивалдарга катыша баштаган. Мектепти бїткєндєн кийин Ди-ма борбор ш а а р д а -гы Гнесин а т ы н д а г ы музыкалык жогорку окуу жайына тап-шырган. Сту-дент кезинде кє рїнгєн таа -ныштын, туу-гандын їй їн дє жашап оку ган Димага бул убак тар аябай кыйын бол гон.

Їчїнчї кур-сунда курбусу Саша Савельева

экєє Юрий Айзеншпис менен тааны-шышат. Кийинчирээк алар-дын жолугуусу студияда болуп, Дима ошол жерден “Малыш” деген ырды ырдап берет. Ка-лыстардын баардыгы аны кол-дошкон, анткени Дима єзїнїн таш жарган таланты менен студиянын ичинде отурган ыр ышкыбоздорун арбап алган.

Ырчынын кийинки када-мы Юрмала болгон. Бул кон-курска даярдануу 3-4 ай уба-кытты талап кылган. Ушундай жоопкерчиликтїї даярдык-

тын татыйжасында жаш ырчы ийги-ликке жетишип, тєртїнчї орунду алат. Дима Би-ландын биринчи клипи “Ночной хулиган” деген ат менен чыккан. Андан кий-ин “Бум” жана “Ты только ты” деген клиптери бири-нин артынан бири кїйєр-мандарына сунушталган. Ырчылык кесип менен окуу сун бирдей алып ке-тїї гє жетишкен Дима му зыкалык жогорку окуу жайын 2003 жылы аяк-таган. Дипломду ССРдин эл артиси Иосиф Кобзон тапшырган. Бирок ырчы бир диплом алуу менен эле токтоп калбастан,

ГИТИС окуусуна актердук чеберчилик-ке тапшырат.

2 0 0 3 жылы “Ди-намит” груп-пасы менен б и р д и к т е “Я так лю-блю тебя ” деген ыры-на тєртїнчї клипти тарты-шып, клипке белгилїї ком-позитор Игорь К р у т о й д у н кызы Вика тар-тылган. 2004 жылдын жай-ында Дима Ве-нецияга барып “На берегу неба” деген ырына

дагы бир клип тартат. Ошол эле жылдын октябрь айында экинчи аль-бомун “На берегу неба” деп атап, бет ачаар кечесин єткєргєн. Кечеге дїйнєнї дїўгїрєткєн атактуу ырчылар: Селин Дион, Рикки Мартин, Уитни Хьюстон, Мэри Джей жана башкалар катышыш-кан.

2006-жылы эл аралык “Еврови-дение” конкурсуна катышып экинчи орунга татыктуу болгон. 2008-жылы ушул эле конкурска кайрадан катышып биринчи орунду алып келди.

Даярдаган Зарина ОРОЛБЕК кызы

Жаштардын сїймєнчїлїгїнє ээ болгон ырчы Дима Билан 1981-жылы 24-декабрда туулган. Болочоктогу ырчы бир жашка чыкканда анын їй-бїлєсї Татарстан Республикасынын Набережный Челны шаарындагы Диманын чоў-апасыныкына кєчїп келишкен.

БИЛАНГИТИС б

Мектепти

е --є н улайн.ур-усу ева

жаш ыликке тєртїналат. ландыклипхулименеин “ты” нинманЫрокутїмужтаэтбэ

уп, ш” а-л-н н р

-

ат ндан кий-

пб“бднклшбепоК ркытыжыынднец“Надеге

дагы бир клип тарт

Жылдыз

Дима

Ыр дїйнє

СЕНТЯБРЬ АЙЫНА ЖЫЛДЫЗ ТЄЛГЄСЕНТЯБРЬ АЙЫНА ЖЫЛДЫЗ ТЄЛГЄКОЙ: Кїздїн башталышы

сиздин жашооўуздагы ар тїрдїї иш-аракеттердин кыйынчы-лыксыз ал тургай салта нат туу єтїшїнє шарт тїзїп берет. Сен-

тябрь айында майда-чїйдє иш териўизди ийгилик коштоп, келечекке жакшы-жакшы пландарды тїзїїгє ыў гай луу учур.

Айдын экинчи жарымында пайда бо-ло турган жа ўы тааныштарыўызга кыл -даттык менен мамиле жа саўыз. Алардын ичинен айрымдары сизге жакшы кє рїн-гєнї менен сиз ойлогондой адам кер чи-ликтїї жана ишеничтїї эмес.

Сїйїктїї адамыўыз менен болгон мамилеўизге ийгиликтїї кїндїн келгени.

Чаян жылдызындагы адамдардан корк пой эле койсоўуз болот.

Букачаарлар менен Текечерлерден сак болуўуз.

БУКАЧААР: Бул жай-да эс алганга чамаўыздын келбегени менен сентябрь айынын ортосуна чейин эс

алууга ыўгайлуу учур экениин эси ўиз ден чыгарбаўыз.

Бул ай сиз качантан бери кийинкиге калтырып, мойнуўуз жар бербей жїргєн иштер менен кєйгєйлїї маселелерди чечип алууга оўтойлуу. Айдын он їчїнєн тартып, жыйырма їчїнє чейин ден-соо-лу гуўузга кам кєрїўїз.

Їй-бїлєўїзгє кєбїрєєк кєўїл буруу-ну, чакан белек-бечкек менен жа кын да-ры ўызды кубантууну унутпаўыз.

Бийкеч жылдызындагылар менен ма-миле тїзє берсеўиз арты жаман болбойт.

Эгиздер жылдызындагы адамдар сиз-ге кєбїрєєк шектїї.

ЭГИЗДЕР: Айдын би-ринчи жарымы эски таа ныш-тарыўыз, дос то ру ўуз менен болгон таары нычыўызды та-ра тууга жакшы шарттарды

тї зїшї мїмкїн. Айдын экинчи жарымы узак жол жїрїїгє, август айында баш-

талып бїтпєй калган жумуштарыўызды бїтїрїїгє ыўгайлуу мезгил.

Їй-бїлє аралык болгон чыр-ча так-тардын ырбап кетишине жол бербейм десеўиз, каражат маселесин эртерээк че-чи шиўизди жылдызыўыз эскертет.

Арстан жылдызындагы адамдар ме-нен Текечер жылдызындагылар сиз їчїн коркунуч туудурбайт, мїмкїн болушунча Бийкеч жылдызында туулган адамдардан оолак болуўуз.

БЄЙЄН: Єткєн тур-му шу ўуз менен бїгїнкї кїнїўїздї салыштыра бер-генден жы йын тык чыкпасын

ойлонуп кє рїп, єзїўїздї колго алга ны ўыз жєндїї. Сентябрь айында майда иштер-ди бїткєрїї менен чоў-чоў пландардын ишке ашышына жол ача берсеўиз болот.

Бул айда чыгармачылыкка жєн арала-шып жїрбєгєнїўїздї далилдей аласыз. Ошол эле учурда буга чейин аралашпа-ган жаўы чєйрєгє туш болосуз.

Жаўы таанышкан адамыўыз жана каршылашыўыз менен эч убакта тиреш-пе ўиз. Анткени ошол адамдар гана сиз-дин ємїр бою жакын адамыўыз болуп бере ала турган жакшы тїгєй менен таа-ныштырышы мїмкїн.

Кой жылдызынын астында тєрєлгєн адамдар менен Букачаарлар сиз їчїн эч кандай шек туудурбайт. Ал эми Балык, Та-раза, Арстан жылдызындагылар сиз їчїн кооптуу.

АРСТАН: Таа ныш та ры-ўыздын адресине жаман сєз айтуудан сак болуўуз. Бул сиз їчїн жагымсыз окуяны алып келиши мїмкїн. Айдын

алгачкы жумаларында акча маселеси та-таалдап, айрым ой-максаттарыўыздын ат карылышына єз залакасын тийгизиши мїмкїн. Мындай татаал кырдаалдан чы-дам кайлыгыўыз менен чыгып кете ала-сыз.

Айдын экинчи жарымы кєўїл ачууга, ийгиликтердин ээси болууга бай келет.

Сїйїктїїўїз менен болгон мамилени сактап калууга сиздин чыдамкай мї нє-зїўїз кєбїрєєк кызмат аткарат. Андык-тан жакын адамыўыздын сизге жакпай тур ган кылык-жоруктарына бул жолу кєз жумуп коюўуз.

Эгиз, Кой жылдызындагы адамдар ме-нен биргеликте иш алып баруу маанилїї болсо да Бєйєн жылдызындагылар бир аз коркунучтуу.

БИЙКЕЧ: Сентябрь айын-да ден-соолугуўузга кє бї рєєк кам кєрїїгє туура келет. Ошол эле учурда сизге карай жакын-дап келе жаткан каражат ма-селесинен чыгып кетїїгє жол

табыўыз. Антпесе бир топ кыйынчылык-тарга учурап калышыўыз кїтїлїїдє.

Сиздин талантыўызды кємїскєдє калтырууга аракет жїргїзгєн адамдар-дын иш-аракетин четке кагып, єзїўїздї кєргєзїїчї учур келгендигин эсиўизге бекем сактаўыз.

Сїйїктїї адамыўыз менен болгон мамилеўиз алда кандай жакшырып, сиз мурун кїткєн бирок, ишке ашпаган жолу-гушуулар ушул кїздє башталат.

Кой жылдызындагы адамдар менен Таразалардан жамандык кїтпєй эле кой-со ўуз болот. Сиз їчїн Текечерлер менен Чаяндар кєбїрєєк шектїї.

ТАРАЗА: Тобокелге салуу-дан коркпой эле коюўуз.. Себеби Тараза жылдызындагы адамдар-га сентябрь айы- тобокел їчїн

ийгиликтїї. Ойлонбой туруп кадам таш-таган айрым маселелер туура чечилип, ишиўизге терс таасирин тийгизе албайт.

Сетябрдын їчїнчї жумасы дос то ру-ўуз менен кезигип кєўїл ачууга ыўгайлуу убак. Мындай шарттардын кїз мезгилин-де сизде чанда болушун, ошол себептен баш тартпашыўызды жылдызыўыз эскер-тип єтєт.

Жакын адамыўызга болгон сиздин жакшы мамилеўиз менен, жагымдуу сєз-дє рїўїз сїйїктїїўїздїн сизге болгон се-зи минин кїчєшїнє алып келет.

Чаян жана Балык жылдызындагы-лардан сак болуўуз. Сууперилер менен Жаачы жылдызындагылар сиз їчїн кор-кунучсуз.



Надырбек АЛЫМБЕКОВ

ЖайлоодоЖыл сайын келем жайлоого,Жылкычы досум Шайлоого.Эрбеўдеп балам їйрєндї,Эртелеп кулун байлоого.

Иўирин тїндїн таратып, Илеби жумшак таў атып.Сугардым далай кєўїлдї,Сулуулук менен жанашып.

Оролуп бутка тулаўы,Ойгонуп кєздїн кумары.Кыбырап басса суй жыгат,Кымыздын жугуп «ылаўы»

Бушаймын асман кїркїрєп,Булактын сїтї диркиреп.

Жарашып тоого кїлгєнї,Жамгырдан кийин кїн зирек.

Жайлоодо нечен кїн єттї,Жамгыры кээде жїдєттї.Карекке тартып калтырдым,Кагазга сыйбас сїрєттї

Жайкы кечЧубалжып чачы мєўгїнїн,Суу болуп агат сай менен.Туягын жанып зоолорго,Туу жондон єтєт кайберен.

Булаўгыр тарткан чокулар,Булуттар менен бир айыл.Кагазга тартып не кылам,Каректен тїшпєс чырайын.

Желеде туйлайт кулундар,Кєлєкє тїшкєн маалда.Чакасын алып бир келин,Баратат кечки саанга.

Тєбєдєн булут салаўдап,Тєрлєрдє калкыйт кєлєкє.Айрымач белди токунуп,Ак мєўгї жатат береке.

ЧАЯН: Сизди бул айда « Мен начар жумушчумун», «Ал мени сїйїп калды» деген сыяктуу ой-лор коштоп жїрїп ишиўизден

бир топ алагды кылат. Єзїўїзгє болгон ишенбестиктен, кур кыялдардан эртерэ-эк арылбасаўыз бул маселе кїздїн аягы-на чейин созулуп кетиши кїтїлєт.

Їй-бїлєўїздєгї кєп кырдуу келишпе-стиктерди жєнгє салбасаўыз, кийинчерэ-эк алыўыздын жетпей калышы мїмкїн.

Сїйїктїїўїздїн жолугушууларга ал-дын-ала тїзгєн пландары сизге жакпай турганын убактылуу ага угузбай эле кой-го нуўуз оў. Себеп дегенде сиз ойлогон-дой жаман эмес, тескерисинче, романти-калуу болот.

Бийкеч жылдызындагы адамдардан алыс жїрїп, Букачаар, Балык жылдызын-дагылар менен алака тїзгєнїўїз дурус.

ЖААЧЫ: Кєздєгєн ойлоруўузду эч кимден тар-тынбай, корунбай туруп, ишке ашырууга аракет кыла

бериўиз. Бул айда сизге бут тосууга же сизди жолдон чыгарууга эч ким батына албайт. Жакындарыўыз кєбїрєєк кол-доп, сизге жєлєк болуп бере алышат. Ай ичинде сизге кєп маселелерди чечїїгє туура келет. Коркпой эле алдыга умтула бериўиз, сиздин чечимдериўиз бирдей

туура чыкпаса дагы эў негизгилери сиз ойлогондой болот.

Сизге жакын жїргєн адамдарга кыл-даттык менен мамиле кылып, кєўїлїн калтырып албоого аракеттениўиз. Сиз-дин бул айда жасаган иштериўиз менен жетишкен ийгиликтериўиз сїйїктїїўїздї да кайдыгер калтырбайт.

Сууперилер менен Букачаарлардан оолак жїрїўїз. Сиз їчїн Арстан жылды-зында тєрєлгєн адамдар менен мамиле куруу жаман болбойт.

ТЕКЕЧЕР: Сиздер їчїн сентябрь айы ар кандай кєйгєйлїї маселелерден оўой-олтоў чыгып кетїїгє болбогон

кыйын кырдаал. Кылган ишиўизден жый-ынтык чыгара албай кєпчїлїк убактыўыз текке коройт. Ошентсе да бул айдын сиздер їчїн жакшы жактары жок эмес. Айдын этегинде кїтїїсїдєн акча масе-леси чечилип, сиздин жумушуўузга, їй-бїлєўїзгє болгон кайдыгерчилигиўиз жоюлушу мїмкїн.

Сїйїшкєндєрдїн ортосуна їчїнчї адам пайда болуп, сїйїктїїўїз менен бол-гон чыр-чатактардын курчушу кїтїлїїдє.

Балык жылдызындагылар менен Кой жылдызындагы адамдардан сактаныўыз. Букачаарлар сиздерге ишенимдїї таа-ныш болуп бере алат.

СУУПЕРИ: Сиз їчїн сентябрь айы єтє тез жана жеўил єтєт. Сизге єзїўїздїн

атаандашыўыз менен кїрєшїїгє туура келет. Бул иште кїчїўїз ме-нен акылыўызга караганда куу-лук кылуу бир топ ыўгайлуу.

Бул айда качантадан бери са-тып алууну каалап, жетпей жїргєн буюм-тайымдарыўызга жетїїгє шарт тїзїлєт. Бирок бул аралыкта сизге алардын кере-ги жок да болуп калышы мїмкїн. Андык-тан ойлонууга туура келет.

Сїйїктїї адамыўыз сизге, сиз кєрє элек кыял-жоруктарын кєр гє зїшї кї тї-лєт. Бул сиз їчїн жагымсыз болот. Бул себептер мамилеўердин татаалдашына алып келет. Баардык нерсе сиздин колу-ўузда экенин унутпаўыз.

Кой, Текечер, Чаян жылдызындагы адамдардан сак болуўуз. Сизге коркунуч туудурбаган адамдар Бийкечтер менен Арстан жылдызындагылар.

БАЛЫК: Мїмкїн бо-лушунча баардык жерде жоопкерчиликсиз болуудан качыўыз. Бул мїнєз сизди

артка гана тартаарын эсиўизге бекем сактап, мойнуўузга жїктєлгєн милдет-терге кайдыгерчилик менен ка ра ба га-ны ўыз оў.

Сентябрь айынын экинчи жарымы жу-мушта, їй-бїлєдє, достордун арасында келишпестиктердин болушу кїтїлїїдє. Бирок, сизге эч кандай зыян келтирбе-стен болгон маселе тынч чечилет, эгер сиз башка бирєєлєрдїн кылган ишине, жеке жашоосуна аралаш пасаўыз.

Сїйїї жаатында бул айда сизди бак-тылуу, жагымдуу кїндєр, жолугушуулар коштойт.

Букачаарлардан сактаныўыз. Балык жана Чаян жылдызндагы адамдар сизге зыян келтирбейт.


ВИЛЛ

ИДЖ

-ВОР

Д31 АЙЫЛ ажары Сентябрь

2008-жыл№3

СЕНТЯБРЬ АЙЫНА ЖЫЛДЫЗ ТЄЛГЄСЕНТЯБРЬ АЙЫНА ЖЫЛДЫЗ ТЄЛГЄ

1 3 4 2 5

6 8 7

9 10

11

12 13

14

15 16

17

19 18

20 22 23

21

24

25 26

ТУУРАСЫНАН:1. Тасмал2. Баш кийим6. Кабар7. Эчки баласы9. Балдардын жаасы11. Бычактын кичинекейи12. Идиш15. Мусулман парзы16. Айыл чарба унаасы18. Жылкынын баласы20. Їй канаттуусу21. Ун чыгарат24. Ат жабдык25. Улуттук оюн26. Тоодо єскєн єсїмдїк

ТИГИНЕН:1. Тамак2. Шаар3. Жаа4. Кєлємдїї чыгарма 5. Ат жыбдык8. Салмакты єлчєйт10. Сїт азыгы12. Айдоо жердеги топурак13. Облус14. Очок 17. Легенда 19. Жайыт22. Молдолордун саякаты23. Айыл чарба шайманы


МЕРГЕНЧИНИН ТАМАГЫМЕРГЕНЧИНИН ТАМАГЫРайымбектин ТАШ КОРДО

Т.: 772 396995Т.: 772 396995

11

22

33

44

55

66

77

№3 2008-жыл Сентябрь АИЫЛ...

Documents