การด ารงชวตและการสบพนธของพช

สวนประกอบของพช

สวนประกอบของพช

ราก หนาท ในการดดน า แรธาต โดยวธ ออสโมซส ยดล าตนใหตงบนดน สวนประกอบของราก 1. หมวกราก มสวนทมการเจรญเตบโต อยบรเวณปลายสด ยดตวใหราก

หยงลกลงในดน และยงท าหนาทปองกนอนตราย 2. รากขนออน อยบรเวณผวของราก ท าหนาทดดอาหาร ไดแก น าและ

สารอาหารพช จ าแนกตามลกษณะรปราง แบงเปน รากสามญ คอ รากทงอกออกมาจากเมลด ไดแก รากแกว รากแขนง รากกง รากวสามญ คอ รากทไมไดงอกออกมาจากเมลด

รากแกว

รากแขนง

รากฝอย

รากค าจน

รากเกาะเกยว

รากสงเคราะหแสง

รากหายใจ

รากกาฝาก

รากสะสมอาหาร

จ าแนกตามลกษณะใบเลยง จ าแนกไดดงน 1. ใบเลยงค มรากแกวงอกออกมาจากเมลด มลกษณะใหญกวาราก

อนๆ รากทแตกออกจากรากแกว เรยกวา รากแขนง และรากฝอย ตามล าดบ

2. พชใบเลยงเดยว จะมเฉพาะรากฝอย

ล าตน

ล าตน เปน อวยวะของพชทสวนใหญจะเจรญขนเหนอดน เจรญมาจากสวนทเรยกวา Hypocotyl ของเมลด ประกอบดวยสวนส าคญ 2 สวนคอ ขอ สวนใหญมกมตา ซงจะเจรญไปเปน กง ใบ หรอดอก ตอไป และ ปลอง ซงอยระหวางขอ โดยในพชใบเลยงเดยวจะเหนขอและปลองชดเจน แตในพชใบเลยงค เหนขอและปลองชดเจนในขณะทเปนตนออนหรอกงออน

หนาทและชนดของล าตน หนาทหลกของล าตน คอ • น าน า แรธาต และอาหารสงผานไปยงสวนตางๆ ของล าตน • ชวยพยงกงกานสาขา ชใบใหกางออกรบแสงแดดใหมากทสด หนาทพเศษของล าตน คอ 1. สะสมอาหาร โดยล าตนสะสมอาหารแบงเปน 4 ชนด คอ - แงง หรอเหงา (Rhizome) เชน ขง ขมน วาน กลวย เปนตน - หวเทยม (Tuber) เชน มนฝรง หญาแหวหม เปนตน - หวแท (Corm) เปนล าตนตงตรง มขอปลองชดเจน เชน เผอก เปนตน -หวกลบ (Bulb) ล าตนตงตรง มใบเกลดซอนกนหลายชน สะสมอาหารใน

ใบเกลด เชน หวหอม กระเทยม เปนตน

2. สงเคราะหดวยแสง เปนล าตนทมคลอโรพลาสต เชน กระบองเพชร พญาไรใบ

3. ใชในการขยายพนธ เชน การตอนกง การปกช า และไหล (Runner/Stolon) ซงพบใน บวบก สตรอเบอร เปนตน

4. ชวยในการคายน า โดยสวนของล าตนทเปนชองเปด เรยกวา Lenticel 5. ล าตนเปลยนแปลงไปท าหนาทพเศษ เชน - มอเกาะ เพอพยงล าตนและช

ใบ เชน ต าลง องน เปนตน 6. ล าตนทอดไปตามผวดนหรอเหนอน า เชนผกบง ผกกระเฉด เปนตน 7. ล าตนเลอยพนหลก เชน เถาวลย อญชน เปนตน 8. ล าตนเปลยนเปนหนาม เปนตน เชน เฟองฟา มะกรด เปนตน

ทอล าเลยง ทอล าเลยงน า เรยกวา ไซเลม (Xylem) ทอล าเลยงอาหาร เรยกวา พชใบเลยงค เชน มะมวง สม

มงคด ถว ทอล าเลยงน าและทอล าเลยงอาหารจะเรยงตวเปนวงรอบล าตน โดยทอล าเลยงน าหรอ ไซเลม จะอยทเนอไม สวนทอล าเลยงอาหารหรอ

โฟลเอม จะอยทเปลอกไม สวนพชใบเลยงเดยวเชน ขาวโพด ปาลม หมาก ล าตนของพชพวกนจะมทอล าเลยงน า และทอล าเลยงอาหารกระจายอยทวล าตน

การดดน าของรากจะเกดขนทบรเวณปลายรากซงมขนรากอยเปนจ านวนมาก เมอน าในดนมความเขมขนของสารละลายนอยกวาน าในเซลลของรากพช น าจากดนจงเกดการแพรเขาสรากพชโดยวธ ออสโมซส สวนแรธาตจะ เขาสรากโดยกระบวนการทเรยกวา แอกทฟทรานสปอรต ซงเปนกระบวนการทตองอาศยพลงงานเขามาชวยในการดดแรธาตเขาสราก

ล าตนพชใบเลยงค

ล าตนพชใบเลยงเดยว

เปรยบเทยบใบเลยงเดยวและใบเลยงค

เนอไม

การดดน าของรากจะเกดขนทบรเวณปลายรากซงมขนรากอยเปนจ านวนมาก เมอน าในดนมความเขมขนของสารละลายนอยกวาน าในเซลลของรากพช น าจากดนจงเกดการแพรเขาสรากพชโดยวธ ออสโมซส สวนแรธาตจะเขาสรากโดยกระบวนการทเรยกวา แอกทฟทรานสปอรต ซงเปนกระบวนการทตองอาศยพลงงานเขามาชวยในการดดแรธาตเขาสราก

ทอล าเลยง

ทอล าเลยงอาหาร โฟลเอม (Phloem ) สารอาหารทพชสรางขน คอ น าตาลกลโคสทอยในรปของ

สารละลายจะถกล าเลยงจากใบไปสสวนตาง ๆ ของพชผานทางทอโฟลเอม ซงการล าเลยงจากเซลลของใบไปสเซลลขางเคยงตอ ๆ กนไปโดยกระบวนการแพร และ แอคทฟทรานสปอรต การล าเลยงอาหารเปนการเคลอนทจากดานบนของตนพชลงสดานลางไปเลยง สวนของล าตนและราก แตกมบางสวนทมการล าเลยงไปในทศทางขนดานบนเหมอนกน เชน การล าเลยงไปเลยงดอกและผล เปนตน

ทอล าเลยง

เมอพชสรางอาหารไดมาก พชกจะล าเลยงอาหารไปเกบไวในสวนตาง ๆ ของพช สวนของพชซงเปนทสะสมอหารและเหนไดชดเจน เชน ผล เมลด ราก และล าตน 1. สวนของผลทสะสมอาหาร ไดแก ผลไมชนดตาง ๆ เชน กลวย เงาะ ล าไย ขนน 2. สวนของเมลดทสะสมอาหาร เชน ขาว ขาวโพด ละหง ถวตาง ๆ 3. สวนของรากทสะสมอาหาร เชน ผกกาดหว มนเทศ แครอท 4. สวนของล าตนทสะสมอาหาร เชน ออย 5. สวนของล าตนใตดนทสะสมอาหาร เชน เผอก มนฝรง แหว หวหอม

ใบ

ใบ

สเขยวของใบไมเกดขนเนองมาจากสารสคลอโรฟลล พบอยในคลอโรพลาสต (chloroplast) ซงม โครงสรางทมลกษณะคลายถงแบนๆ มเยอหม เรยกวา ไทลาคอยด (thylacoid) และบนไทลาคอยด นเองทม คลอโรฟลลทท าหนาทในการรบพลงงานจากดวงอาทตย เพอเปนแหลงพลงงานในกระบวนการสรางอาหาร ของ พชดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง (photosynthesis) ซงกระบวนการสรางอาหารของพชจะเกดขน บรเวณสวนทเปนสเขยวของพช เชน ใบ

โครงสรางใบ

ถาพชไมมสวนทเปนสเขยว สามารถสงเคราะหดวยแสงไดหรอไม ? คลอโรฟลลไมเพยงท าใหพชมสเขยวเทานน โดยคลอโรฟลล เอ ใหสเขยวเขม คลอโรฟลล บ ใหส เขยวออน คลอโรฟลล ซ ใหสสม คลอโรฟลล ด ใหสน าตาล ดงนนพชทไมมสวนทเปนสเขยวกไมไดหมายถง ไมมคลอโรฟลล แตอยางไรกตามพชทจะสามารถสงเคราะหดวยแสงไดจะตองมสารสคลอโรฟลล เอ ทเปน สารสหลกทจะถายทอดอเลกตรอนในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง ... ดงนนแมพชทไมมสวนทเปนสเขยว จงมกระบวนการสงเคราะหดวยแสงเกดขนได

การคายน าของพช

การคายน า หมายถงการทพชสญเสยน าออกจากตนในรปของไอน า แบงได 3 ประเภท คอ การคายน าทางปากใบ การคายน าทางผวใบ และการคายน าทางเลนทเซล (Lenticel)

ปจจยทมผลตอการคายน า 1. แสงสวาง แสงมผลตออตราการคายน า โดยแสงสวางมาก จะท าใหปากใบ

เปดกวางมากขน 2. อณหภม การเพมขนของอณหภมมผลท าใหแรงดนไอในชวงวางระหวาง

เซลลสงกวา อากาศรอบๆผวใบ ท าใหพชมอตราการคายน าเพมมากขน 3. ความ ชนของอากาศ ปกตจะถอวาบรรยากาศภายในใบพชจะอมตวหรอ

เกอบจะอมตวดวยไอน า ดงนน อตราการแพรของไอน าจากภายในใบออกสภายนอกจงขนอยกบความชนของอากาศ ภายนอก ถาอากาศภายนอกมความชนสง อตราการคายน ากจะต า ในทางตรงกนขาม ถาอากาศภายนอกมความชนต า การคายน ากจะเกดมากขน

ปจจยทมผลตอการคายน า(ตอ)

4. ลม ลมชวยพดพาไอน าทระเหยออกจากใบ และทอยรอบๆใบ ใหพนจากผวใบ เพอท าใหการแพรของไอน าออกจากใบมากขน

5. ความ กดดนของบรรยากาศ ในททมความกดดนของบรรยากาศต าอากาศจะเบาบางลง และมความหนาแนนนอยท าใหไอน าในใบแพรออกมาไดงายกวาขณะทอากาศมความ กดดนของบรรยากาศสง

6. ความสมบรณของน าในดน 7. ลกษณะโครงสรางใบ

โดยทวไปปากใบพชจะเปดในเวลากลางวนเพอน าคารบอนไดออกไซดไปใชในการ สงเคราะหดวยแสงและปดในเวลากลางคน แตพชอวบน า เชน กระบองเพชรทเจรญในทแหงแลง ปากใบจะเปดในเวลากลางคน และปดในเวลากลางวนเพอลดการสญเสยน า ในเวลากลางคนพชตระกลนจะตรงคารบอนไดออกไซดแลวเปลยนเปนกรด อนทรยเกบสะสมไวใน แวคลโอล ในเวลากลางวนพชจะน าคารบอนไดออกไซดจากกรดอนทรยมาใชในการสงเคราะห ดวยแสง

พชบางชนดยงมการปรบโครงสรางใหมประสทธภาพในการดดน า โดยมรากแผขยายเปนบรเวณกวางหรอมรากหยงลกลงไปในดน เชน หญาแฝก พชบางชนดล าตนและใบอวบน าเพอสะสมน า มขนปกคลมปากใบจ านวนมาก มควทนหนาทผวใบ รปรางของใบมขนาดเลกลงหรอเปลยนไปเปนหนาม บางชนดมโครงสรางทชวยลดการคายน า เชน ปากใบอยต ากวาระดบผวใบ เชน ปากใบของตนยโถ

ประโยชนของการคายน า

1. ชวยลดความรอนของใบ เพราะเมอใบคายน า ตองการความรอน แฝงทจะท าใหน ากลายเปนไอน า จงดงความรอนจากใบไป ใบจงมอณหภมต าลง

2. ชวยในการดดน าและเกลอแร การคายน าเปนตนเหตท าใหเกด แรงดงจากการคายน า (Transpiration pull) แรงดงนสามารถดงน าและเกลอแรจากดนเขาสรากไดดมาก

การเปดปดของปากใบ (guard cell movement) การเปด-ปดของปากใบขนอยกบความเตงของเซลลคม (guard cell) ในตอนกลางวนเซลลคมมกระบวนการสงเคราะหดวยแสงเกดขน ท าใหภายในเซลลคมมระดบน าตาลสงขน น าจากเซลลขางเคยงจะซมผานเขาเซลลคม ท าใหเซลลคมมแรงดนเตงเพมขนดนใหผนงเซลลคมทแนบชดตดกนใหเผยออกจงท าใหปากใบเปด แตเมอระดบน าตาลลดลงเนองจากไมมกระบวนการสงเคราะหดวยแสงน ากจะซมออกจากเซลลคมท าใหแรงดนเตงในเซลลคมลดลงเซลลจะเหยวและปากใบกจะปด

ดอกไม

ดอกไมประกอบดวยสวนตาง ๆ เรยงจากชนนอกเขาสชนในทส าคญๆ 4 สวนไดแก

กลบเลยง (speal) สวนนจะอยนอกสด มขนาดเลกมสเขยว ท าหนาทปองกนอนตรายใหแกดอกไมขณะตม

กลบดอกไม (Petal) สวนนอยถดจากกลบเลยงเขาไป มขนาดใหญกวากลบเลยง ซงมสสนสวยงาม มกลนหอม ท าหนาทลอแมลงเพอชวยผสมเกสร

เกสรตวผ (Stamen) สวนนอยถดจากกลบดอกเขาไป ท าหนาทเปน เซลลสบพนธเพศผ มกมหลายอนรวมกน มสวนประกอบทส าคญอยคอ 1. กานชอบเรณ มลกษณะแทงยาวทรงกระบอก มหนาทชอบละอองเรณ 2. อบเรณ เปนเมดเลกๆ อยบนกานชอบเรณ ภายในอบเรณจะมละออง เรณอยมากมาย มลกษณะเปนเมดเลกๆ คลายผงสเหลอง 3. ละอองเรณ อยภายในอบเรณ ท าหนาทสรางเซลลสบพนธเพศผ

เกสรตวเมย (Pistill) สวนนอยชนในสด ท าหนาทเปนเซลลสบพนธเพศเมย มสวนประกอบทส าคญ คอ 1. ยอดเกสรตวเมย สวนนจะมขนเสนเลกๆ และมน าหวานเหนยว ๆ ส าหรบดกจบละอองเรณ รวมทงยงใชเปนอาหารส าหรบการงอกของหลอดละอองเรณ 2. กานเกสรตวเมย สวนนจะท าหนาทชยอดเกสรตวเมยใหอยในระดบสงๆเพอประโยชนในการผสมพนธ นอกจากนยงเปนทางใหละอองเรณแทงหลอดเรณลงไปเพอใหเซลลสบพนธเพศผเขาผสมกบเซลลไขได 3. รงไข สวนนมออวล ซงมลกษณะเปนเมดเลก ๆ บรรจอยภายใน รงไขหนงอาจม 1 ออวล หรอหลายออวล กได ภายในออวลเปนแหลงสรางเซลลไขซงท าหนาทเปนเซลลสบพนธเพศเมย

ชนดของดอก การจ าแนกตามสวนประกอบของดอก 1. ดอกสมบรณ (Complete flower) คอดอกทมสวนประกอบของดอกครบทง

4 สวนในดอกเดยวกน เชน ชบา พระหง กหลาบ มะเขอ 2.ดอก ไมสมบรณ (Incomplete flower) คอดอกทมสวนประกอบของดอกไม

ครบทง 4 สวน เชน ดอกหนาวว (ขาดกลบเลยงและกลบดอก) ดอกบานเยน (ขาดกลบดอก)

ชนดของดอก

การจ าแนกชนดของดอกโดยพจารณาเฉพาะเกสรตวผและเกสรตวเมย 1. ดอกสมบรณเพศ (Perfect flower) เปนดอกทมเกสรตวผและเกสรตวเมย

อยในดอกเดยวกน เชน ชบา 2. ดอกไมสมบรณเพศ (Imperfect flower) เปนดอกทมเกสรตวผหรอเกสร

ตวเมยเพยงอยางเดยว หรอตางดอกกน คอ ดอกเพศผ (Staminate flower) ดอกเพศเมย (Pistillate flower)

* ดอกไมสมบรณเพศทมดอกตวผและดอกตวเมยอยในตนเดยวกน (Monoecious plant) เชน ดอกฟกทอง ดอกขาวโพด

* ดอกไมสมบรณเพศทมดอกตวผและดอกตวเมยอยคนละตน (Dioecious plant) เชน ดอกมะละกอ ดอกตาล

Double fertilization

ผล การเกดผล

หลงจากการปฏสนธแลว ออวล แตละอนกจะเจรญเปลยนแปลงไปเปนเมลด ซงมสารอาหารผสมอยดวย และรงไขกจะเจรญไปเปนผลเพอ หอหมเมลดไวภายในและชวยในการกระจายพนธ ผลพชบางชนดอาจมสวนอนๆ ของดอก เชน กลบเลยงตดมาดวย ไดแก ฝรง ทบทม มงคด สบปะรด แอปเปล หรอสวนของฐานรองดอกหมรงไขเจรญมาดวย ไดแก ผลชมพ ทบทม มะเขอ และแอปเปล ดงนนความหมายของผลทสมบรณคอ รงไขทสกแลวอาจมสวนอนของดอกหรอฐานรองดอกเจรญตามมาดวย ยงมผลบางชนด ซงเจรญมาโดยไมมการผสมเกสรเรยกแบบนวา ผลเทยม ซง อาจเกดขนเองตามธรรมชาตหรอเกดจากการกระตนโดยการใชฮอรโมนพวก ออกซน

จเบอเรลลน ฉดพนท าใหรงไขเจรญเปนผลได และผลทไดโดยวธการกระตนดวยฮอรโมนนจะไมมเมลด

ชนดของผล ผลออกเปน 3 ชนด คอ 1. ผลเดยว (Simple Fruit) คอ ผลทเกดมาจากรงไขอนเดยวในดอกเดยวกน ดอก

อาจเปนดอกเดยวหรอดอกชอกได โดยลกษณะของดอกเดยวทจะกลายเปนผลเดยวนน จะ ตองเปนดอก 1 ดอก และมรงไข 1 อน เชน ผลสม มะเขอ ฟกทอง

2. ผลกลม (Aggregate Fruit) คอ ผลทเกดจากรงไขหลายรงไขหรอกลมของรงไข ในดอกเดยวกนของดอกเดยว รงไขแตละอนกจะกลายเปนผลยอยหนงผล เชน ผลนอยหนา สตรอเบอรร เปนตน

3. ผลรวม (Multiple Fruit) คอ ผลทเกดจากรงไข ของดอกแตละดอกของ ดอกชอซงเชอมรวมกนแนน รงไขเหลานจะกลายเปนผลยอย ๆ เชอมรวมกนแนนจนคลายเปนผลเดยวโดยลกษณะของดอกทจะกลายเปนผลรวมนน จะเปนดอกชอทมรงไขของดอกยอย แตละดอกมาเชอมรวมกน ไดแก ผลสบปะรด ขนน สาเก ยอ หมอน มะเดอ เปนตน

การขยายพนธพชแบบไมอาศยเพศ

การตอน เปนวธการขยายพนธพชโดยใชกง ซงเปนสวนของล าตนของพช ขอดของการตอน คอท าไดงาย ไดตนกลาขนาดใหญ ท าใหไดผลผลตเรว

ไมกลายพนธ ทรงตนไมสงนก แตกมขอจ ากด คอ กงตอนไมมรากแกว ท าใหไมสามารถทนตอลมแรง ๆ โคนลมไดงาย

การขยายพนธพชแบบไมอาศยเพศ

การปกช า เปนการใชสวนหนงสวนใดของพช เชน ล าตน รากหรอใบ มาปกช าในสภาพทเหมาะสมตอการเกดรากและแตกยอดใหม ตนพชทเกดขนใหมจะมลกษณะเหมอนตนแมทกประการ จงควร เลอกตนแมทเปนพนธดตรงตามความตองการ การปกช าเปนวธทงายทสดในบรรดาวธการขยายพนธแบบไมใชเพศ

การแยกหนอ เปนวธการขยายพนธทใชกบพชทไมคอยมเมลด กงกาน สวนมากเปนพชใบเลยงเดยว เชน วานสทศ ซอนกลน พทธรกษา สรอยทอง หนาวว หอม กระเทยม ขง ขา ขมน ตะไคร กลวย เปนตน พชทขยายพนธหรอปลกโดยการแยกหวหรอหนอ สวนมากจะมล าตนอยใตดน สวนของล าตนนอาจเรยกวา หว เหงา แงง สามารถแยกออกไปปลกได การคดเลอกหวและหนอเพอใชเปนตนพนธควรเลอกหวและหนอทสมบรณ แขงแรง ขนาดไมเลก ไมโตจนเกนไป แตกใบออนประมาณ 2-3 ใบ เลอกหวและหนอทปราศจากโรคและแมลงรบกวน

การขยายพนธดวยการแยกหนอ จะชวยใหไดพชทมลกษณะตรงตามพนธเดมทกประการ ท าไดงายและใหผลเรวกวาการขยายพนธโดยการใชเมลด แตมขอเสย คอขยายพนธไดครงละนอย และท าไดชากวาการขยายพนธดวยเมลด

การเพาะ เลยงเนอเยอพช เปนวธการขยายพนธพชวธหนง แตมการปฏบตภายใตสภาพทควบคม เรอง ความสะอาดแบบปลอดเชอ อณหภม และแสง ดวยการน าชนสวนของพชทยงมชวต เชน ล าตน ยอด ตาขาง กานชอดอก ใบ กานใบ อบละอองเกสร เปนตน มาเพาะเลยงบนอาหารสงเคราะห และชนสวนนนสามารถ เจรญและพฒนาเปนตนพชทสมบรณ มทงสวนใบ ล าตน และรากทสามารถน าออกปลกในสภาพธรรมชาตได

ประโยชนของการเพาะเลยงเนอเยอ

คณสมบตทถกน ามาใชใหเกดประโยชนของวธเพาะเลยงเนอเยอมหลายขอพอสรปไดดงน 1. สามารถผลตตนพนธพชปรมาณมาณมากในระยะเวลาอนรวดเรว ตวอยางเชน หากพชสามารถเพม ปรมาณได 3 เทา ตอการยายเนอเยอลงอาหารใหมทกเดอนๆ ละ 1 ครง เมอเวลาผานไป 6 เดอน จะสามารถผลต ตนพนธพชไดถง 243 ตน 2. ตนพชทผลตไดจะปลอดโรค โดยเฉพาะโรคทมสาเหตจากเชอไวรส มายโคพลาสมา ดวยการตด เนอเยอเจรญทอยบรเวณปลายยอดของล าตน ซงยงไมมทอน าทออาหาร อนเปนทางเคลอนยายของเชอโรค ดงกลาว

3. ตนพชทผลตได จะมลกษณะทางพนธกรรมเหมอนตนแม คอ มลกษณะตรงตามพนธ ดวยการใช เทคนคของการเลยงจากชนตาพชพฒนาเปนตนโดยตรง หลกเลยงขนตอนการเกดกลมกอนเซลลทเรยกวา แคลลส

4. ตนพชทผลตไดจะมขนาดสม าเสมอ ผลผลตทไดมมาตรฐานและเกบเกยวไดคราวละมากๆ พรอมกน หรอในเวลาเดยวกน 5. เพอการเกบรกษาหรอแลกเปลยนพนธพชระหวางประเทศ เชน การมอบเชอพนธกลวยในสภาพปลอดเชอ ขององคกรกลวยนานาชาต (INIBAP) ใหกรมสงเสรมการเกษตร เมอป พ.ศ. 2542 6. เพอประโยชนดานการสกดสารจากตนพช น ามาใชประโยชนดานตางๆ เชน ยาฆาแมลง ยารกษาโรค เปนตน

เมลด