บทท่ี 1 บทนํา

1.1 ความเป�นมาและความสําคัญ โครงการหมอนเข็มองค�ประกอบในการอนุรักษ�และสืบสานพิธีกรรมบุญกฐิน ของชุมชนบ"านเชียงเหียนจังหวัดมหาสารคาม มีมูลเหตุมาจากการท่ีคณะการบัญชีและการจัดการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ได"ทําการสํารวจพ้ืนท่ีและป/จจัยโครงสร"างพ้ืนฐานชุมชนเพ่ือเก็บข"อมูลสําหรับการจัดทําโครงการพัฒนาชุมชนผ2านการบูรณาการแนวคิดการบริหารธุรกิจผ2านโครงการต2างๆ และกิจกรรมในคณะฯ เพ่ือนําไปสู2การบูรการวิชาการแล"วได"ค"นพบว2า ชุมชนบ"านเชียงเหียน เป5นพ้ืนท่ีเต็มไปด"วยความอุดมสมบูรณ�ท้ังในด"านวัฒนธรรมท่ีเก2าแก2เคยเป5นเมืองโบราณท่ีมีพัฒนาการผ2านมาหลายยุค เป5นหมู2บ"านท่ีมีประวัติศาสตร� ท่ีน2าศึกษา ท้ังวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีมีเอกลักษณ�เป5นของตัวเอง มีความเป5นอยู2ท่ีสอดคล"องกับประวัติศาสตร�ของเมืองเชียงเหียน มีความเชื่อถือเก่ียวกับประวัติศาสตร�การเกิดของหมู2บ"าน คือเป5นเมืองโบราณ ชื่อเมืองเชียงเหียน สมัยขอมเรืองอํานาจได"มีการขยายอาณาเขต มาท่ี เมืองเชียงเหียน และมีอารยธรรมแบบขอม มีการประดิษฐ�เครื่องมือเครื่องใช"ในการดํารงชีวิต เครื่องมือในการสู"รบ นอกจากนั้นยังมีศาสตราวัตถุท่ีมีรูปแบบอารยธรรมแบบขอม และเมืองเชียงเหียนยังมีความสัมพันธ�กับวรรณกรรมท่ีสําคัญของภาคอีสาน คือเรื่องผาแดงนางไอ2 แหล2งชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน อยู2ท่ีจังหวัดมหาสารคาม ซ่ึงเป5นจังหวัดท่ีต้ังอยู2ในเขตภาคอีสาน มีสถานท่ีท2องเท่ียวท่ีสําคัญด"านประวัติศาสตร� ประเพณี วัฒนธรรม นอกจากนี้ยังมีสถาบันการศึกษาอยู2มากมาย จังหวัดมหาสารคามได"เป5นศูนย�กลางการศึกษาท่ีสําคัญของภูมิภาค มีนิสิต นักศึกษาจากต2างจังหวัดมาเรียนยังสถานศึกษาต2างๆจึงได"ชื่อเรียกว2า “ตักศิลาแห2งอีสาน”ดังนั้นชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม มีความพร"อมในด"านการมีทรัพยากรท่ีมีค2า สามารถเป5นสถานท่ีนําไปสู2การพัฒนาจังหวัดมหาสารคามในแหล2งอารยธรรมโบราณของภาคอีสาน สอดคล"องกับคําขวัญสภาวัฒนธรรมบ"านนครเชียงเหียน

“ศาลเจ�าปูคู�บ�าน ตานานบ้ังไฟแสน แดนกระรอกเผือกงาม อารยธรรมทวาราวดี ตารับยาดีสมุนไพร เลิศวิลัยห�าบึงงาม ด�วยเขตคามแม�ย�านาง ”

ประเพณี เป5น กิจกรรมท่ีมีการปฏิบัติสืบเนื่องกันมา เป5นเอกลักษณ�และมีความสําคัญต2อสังคม เช2น การแต2งกาย ภาษา วัฒนธรรม ศาสนา ศิลปกรรม กฎหมาย คุณธรรม ความเชื่อ ประเพณีเป5นระเบียบแบบแผนท่ีกําหนดพฤติกรรมในสถานการณ�ต2างๆ ท่ีคนในสังคมยึดถือปฏิบัติสืบกันมา ลักษณะประเพณีในสังคมระดับประเทศชาติ มีท้ังประสมกลมกลืนเป5นอย2างเดียวกัน และมีผิดแผกกันไปบ"างตามความนิยมเฉพาะท"องถ่ิน แต2โดยมากย2อมมีจุดประสงค� และวิธีการปฏิบัติเป5นอันหนึ่งอันเดียวกัน มีเฉพาะส2วนปลีกย2อยท่ีเสริมเติมแต2งหรือตัดทอนไปในแต2ละท"องถ่ิน สําหรับประเพณีไทยมักมีความเก่ียวข"องกับความเชื่อในคติพระพุทธศาสนาและพราหมณ�มาแต2โบราณสําหรับพิธีกรรมท่ีเก่ียวกับระพุทธศาสนามีหลายพิธีกรรม เช2น ประเพณีบุญเดือนสิบสอง-บุญกฐิน เช2น บุญทอดกฐิน บุญทอดผ"าปBา บุญหมอนเข็ม ฯลฯ เป5นประเพณีและพิธี

2

สําคัญของชาวพุทธ เพ่ือเป5นการพิธีกรรมด่ังเดิมให"คงอยู2ต2อไปในอนาคต ภายใต"ความร2วมมือของฝBายวิชาการ ราชการ นิสิตนักศึกษา เพ่ือเสริมสร"างความรู"ความเข"าใจ อนุรักษ�วัฒนธรรม และสร"างทางเลือกให"แก2นิสิตนักศึกษายุคใหม2ด"วย ประเพณีเก่ียวกับกฐินเป5นประเพณีท่ีจะเริ่ม หลังจากวันออกพรรษาเป5นเวลา ๑ เดือน คือ ต้ังแต2วันแรม ๑ คํ่าเดือน๑๑ จนถึงวันข้ึน ๑๕ คํ่าเดือน ๑๒ คําว2า "กฐิน" มีความหมาย ๔ ประการ คือ

๑. เป5นชื่อของกรอบไม" อันเป5นแม2แบบสําหรับทําจีวร ท่ีเรียกว2า "สะดึง" เนื่องจากสมัยพุทธกาลการทําจีวรให"มีลักษณะตามกําหนดกระทําได"โดยยาก พระสงฆ�จึงต"องทํากรอบไม"สําเร็จรูปไว"ให"เป5นอุปกรณ�ในการทําผ"านุ2ง(สบง) ผ"าห2ม(จีวร) หรือผ"าห2มซ"อน(สังฆาฏิ)ท่ีรวมเรียกว2า จีวร ผืนใดผืนหนึ่ง

๒. เป5นชื่อของผ"า ท่ีถวายแก2สงฆ�เพ่ือทําจีวรตามแบบหรือกรอบไม"นั้น และต"องถวายตามกําหนดเวลา ๑ เดือนดังกล2าว ซ่ึงผ"านี้จะเป5นผ"าใหม2 ผ"าเก2าฟอกสะอาดหรือผ"าบังสุกุล (ผ"าท่ีเขาท้ิงแล"ว) ก็ได" ผู"ถวายจะเป5นคฤหัสถ�หรือภิกษุสามเณรก็ได" ถวายแก2สงฆ�แล"วเป5นอันใช"ได"

๓. เป5นชื่อของบุญกิริยา คือ การทําบุญถวายผ"ากฐินเพ่ือให"สงฆ�ทําเป5นจีวร ซ่ึงต"องเป5นพระสงฆ�ผู"จําพรรษาอยู2ในวัดใดวัดหนึ่งครบ ๓ เดือน ทัง" นี้ เพ่ือสงเคราะห�ผู"ประพฤติชอบให"มีผ"านุ2งหรือผ"าใหม2ผลัดเปลี่ยนของเก2าท่ีจะขาดหรือชํารุด การทําบุญถวายผ"ากฐินหรือท่ีเรียกกันติดปากว2า "ทอดกฐิน"ก็คือการทอดหรือวางผ"าลงไปแล"วกล2าวคําถวายในท2ามกลางสงฆ� และต"องทําในเวลาท่ีกําหนด ๑ เดือนท่ีว2า ถ"าทําก2อนหรือหลังไม2ถือว2าเป5นกฐิน

๔. เป5นชื่อของสังฆกรรม คือ กิจกรรมของสงฆ�ท่ีจะต"องมีการสวดประกาศขอรับความเห็นชอบจากท่ีประชุมสงฆ�ในการมอบผ"ากฐินให"แก2ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งการท่ีมี "กฐิน" เกิดข้ึนมีตํานานเล2าว2าในครั้งพุทธกาล ครั้งหนึ่งภิกษุชาวเมืองปาฐาประมาณ ๓๐ รูป ถือธุงดงควัตรอย2างยิ่งยวด มีความประสงค�จะเฝQาพระพุทธเจ"าซ่ึงขณะนั้นประทับอยู2กรุงสาวัตถี จึงพากันเดินทางไป พอไปถึงเมืองสาเกตก็เป5นวันเข"าพรรษาพอดีจึงต"องจําพรรษาอยู2ท่ีนั้น ตามพระวินัยครั้น ออกพรรษาปวารณาแล"วก็รีบเดินทางไปเฝQา ระหว2างทางฝนตกหนทางเป5นโคลนตมต"องบุกลุยไปจนถึงกรุงสาวัตถีได"รับความลําบากมาก ครั้ง ได"เฝQาพระพุทธองค�ทรงมีปฏิสันถารถึงเรื่องจําพรรษาและการเดินทาง ภิกษุเหล2านั้นก็ได"ทูลถึงความต้ัง ใจท่ีจะมาเฝQาและความยากลําบากในการเดินทางให"ทรงทราบ พระพุทธเจ"าจึงทรงมีพระพุทธานุญาตให"พระภิกษุผู"จําพรรษาครบถ"วนแล"วกรานกฐินได" และจะได"รับอานิสงฆ�จากพระวินัยบางข"อ (กรานกฐินเป5นพิธีฝBายภิกษุท่ีได"รับมอบผ"ากฐิน แล"วนําผ"าท่ีได"ไปตัดเย็บย"อมทําเป5นจีวรผืนใดผืนหนึ่ง) ประเภทของกฐิน จะแยกเป5น ๒ ประเภทใหญ2 คือ ๑. กฐินหลวง ๒. กฐินราษฎร�

๑. กฐินหลวง มีประวัติว2าเม่ือพระพุทธศาสนาได"แพร2หลายมาประดิษฐานในประเทศไทย และประชาชนชาวไทยได"นับถือพุทธศาสนาเป5นศาสนาประจําชาติ การทอดกฐินก็ได"กลายเป5นประเพณีของบ"านเมืองมาโดยลําดับ และพระเจ"าแผ2นดินผู"ปกครองบ"านเมืองก็ได"ทรงรับเรื่องกฐินเป5นพระราชพิธีอย2างหนึ่ง จึงเป5นเหตุให"เรียกกันว2า กฐินหลวง ป/จจุบันกฐินหลวง แบ2งเป5นประเภทต2าง ๆ ดังนี้

๑.๑ กฐินท่ีกําหนดเป5นพระราชพิธี พระบาทสมเด็จพระเจ"าอยู2หัวจะเสด็จพระราชดําเนินไปถวายผ"าพระกฐินด"วยพระองค�เอง หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล"าให"พระบรมวงศานุวงศ�หรือองคมนตรีเป5นผู"แทน

3

พระองค�ไปถวายเป5นประจํา ณ วัดสําคัญ ๆ ป/จจุบันมี ๑๖ วัด เช2น วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ วัดสุทัศน�เทพวราราม วัดบวรนิเวศวิหาร เป5นต"น

๑.๒ กฐินต"น หมายถึง กฐินท่ีพระเจ"าแผ2นดินเสด็จฯไปถวายผ"าพระกฐิน ณ วัดท่ีมิใช2วัดหลวงและมิได"เสด็จไปอย2างเป5นทางการหรือพระราชพิธี แต2เป5นการบําเพ็ญพระราชกุศลส2วนพระองค�

๑.๓ กฐินพระราชทาน เป5นกฐินท่ีพระเจ"าแผ2นดินพระราชทานผ"าของหลวงแก2ผู"ท่ีกราบบังคมทูลขอพระราชทานไปถวายยังวัดหลวง ท่ีนอกเหนือไปจากวัดสําคัญ ๑๖ วัดท่ีกําหนดไว" เหตุท่ีมีกฐินพระราชทาน ก็เพราะปจั จุบันวัดหลวงมีจํานวนมาก จึงเปUดโอกาสให"กระทรวง ทบวง กรมต2าง ๆ ตลอดจนคณะบุคคลต2าง ๆ ท่ีสมควรขอพระราชทานผ"าพระกฐินไปถวายได"

๒. กฐินราษฎร� หมายถึง กฐินท่ีราษฎร หรือประชาชนผู"มีศรัทธานําผ"ากฐินของตนไปถวายตามวัดต2าง ๆ ซ่ึงจะมีชื่อเรียกตามลักษณะของการทอด คือ

๒.๑ กฐินหรือมหากฐิน เป5นกฐินท่ีราษฎรนําไปทอด ณ วัดใดวัดหนึ่งท่ีตนศรัทธาเป5นการเฉพาะ และนิยมถวายของอ่ืน ๆ ท่ีเรียกว2า บริวารกฐิน ไปพร"อมกับองค�กฐินด"วย เช2น เครื่องอุปโภคบริโภคของพระภิกษุสงฆ� อย2างหมอน จอบ เสียบ อาหาร ยาต2าง ๆ เป5นต"น

๒.๒ จุลกฐิน เป5นกฐินท่ีต"องทําด"วยความรีบเร2ง เดิมเรียกแบบไทย ๆ ว2า กฐินแล2น เจ"าภาพท่ีจะทอดกฐินเช2นนี้ได"ต"องมีพวกและกําลังมากเพราะต"องเริ่มต้ังแต2ป/VนฝQายเป5นด"าย ทอด"ายให"เป5นผ"า ตัดผ"าและเย็บผ"าเป5นจีวร ย"อมสี และต"องทอดภายในวันนั้น และพระสงฆ�ก็ต"องกรานและอนุโมทนาในวันนั้น ๆด"วย เรียกว2าเป5นกฐินท่ีต"องทําทุกอย2างให"เสร็จภายในวันเดียว

๒.๓ กฐินสามัคคี เป5นกฐินท่ีมีเจ"าภาพหลายคนร2วมกัน ไม2จําเป5นว2าใครบริจาคมากน"อย แต2มักต้ังเป5นคณะทํางานข้ึนมาดําเนินการและมีหนังสือบอกบุญไปยังผู"อ่ืน เม่ือได"ป/จจัยมาเท2าไรก็จัดผ"าอันเป5นองค�กฐินรวมท้ัง บริวารไปทอด ณ วัดใดวัดหนึ่งท่ีจองไว" ซ่ึงกฐินชนิดนี้เป5นท่ีนิยมอย2างแพร2หลายในป/จจุบัน เพราะนอกจากทําบุญกฐินแล"ว ยังนําป/จจัยท่ีเหลือไปช2วยทํานุบํารุงวัด เช2น ก2อสร"างศาสนสถานบูรณะปฎิสังขรณ�โบสถ� เจดีย� เป5นต"น

๒.๔ กฐินตกค"าง หรือ กฐินโจร กล2าวคือในท"องถ่ินท่ีมีวัดมาก ๆ อาจจะมีวัดตกค"างไม2มีใครไปทอด จึงมีผู"มีจิตศรัทธเสาะหาวัดอย2างนี้ แล"วนํากฐินไปทอด ซ่ึงมักจะเป5นวันใกล"สิ้นเทศกาลกฐินหรือวันสุดท"าย จึงเรียกว2า กฐินตกค"าง หรืออาจเรียกว2า กฐินโจร เพราะกิริยาอาการท่ีไปทอดอย2างไม2รู"เนื้อรู"ตัวจู2 ๆ ก็ไปทอด ไม2บอกกล2าวล2วงหน"าให"วัดรู"เพ่ือเตรียมตัวคล"ายโจรบุก ซ่ึงกฐินแบบนี้ต2างกับกฐินอ่ืนคือ ไม2มีการจองล2วงหน"าจะทอดเฉพาะวัดท่ียังไม2มีใครทอด หรือทอดหลายวัดก็ได"นอกจากการทอดกฐินแล"ว เรายังมีประเพณีทอดผ"าปBา ซ่ึงมักจะทําควบคู2กันไป เพียงแต2การทําบุญกฐิน ต"องทําในระยะเวลาอันจํากัด คือหลังออกพรรษาเป5นเวลา ๑ เดือน (จําง2ายๆว2ากฐินเริ่มหลังวันออกพรรษาและสิ้นสุดในวันลอย)

กฐินหมอนเข็มหรือบุญหมอนเข็ม ท่ีบ"านเชียงเหียน ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม มีตํานานมาแต2โบราณท่ี ชาวบ"านได"เล2าสู2กันฟ/งหลายชั่วอายุคนว2า มีผู"ชายคนหนึ่งไปสมัครเป5นคนใช"ในบ"านเศรษฐี เศรษฐีถามว2าทําอะไรเป5นบ"าง ผู"ชายคนนั้นตอบว2าทําอะไรไม2เป5น เศรษฐีเลยให"เป5นชาวสวนเฝQาสวน

4

อยู2มาวันหนึ่งคนใช"เลยอยากเป5นได"รวยเหมือนเศรษฐีเลยหม่ันทําบุญ เศรษฐีได"เอาข"าวให" 1 หม"อ คนใช"ก"อแบ2งไปทําบุญครึ่งหม"อ ให"สองหม"อก"อแบ2งทําบุญ 1 หม"อ อยู2มาวันหนึ่งเศรษฐีได"ทําบุญมหากฐินคนใช"เลยอยากได"บุญกับเศรษฐี เลยเอาผ"าท่ีตัวเองนุ2งไปซักแล"วขายได" ปะหาปะนะ 4 สลึง แล"วคนใช"ไม2มีผ"านุ2งจึงใช"ใบไม"มาทําเป5นผ"านุ2งแทน และถามเศรษฐีว2าจะทําบุญกับเศรษฐี เศรษฐีตอบว2าของครบหมดแล"วแต2ขาดเข็มกับด"าย คนใช"เลยตัดสินใจทําบุญโดยใช"เข็มกับด"ายมาเจ็บเป5นหมอนเข็มใส2ให"กองมหากฐิน คนใช"ทําหมอนเข็มได"บุญมาก มนุษย�และเทวดา ก"อได"อนุโมทนาสาธุการ เศรษฐีพอได"ยินจึงขอซ้ือแต2คนใช"บอกว2าไม2ขายให"เศรษฐี อนุโมทนาสาธุการ พระราชาของซ้ือแต2คนใช"ไม2ขาย บอกให"อนุโมทนาสาธุการ แต2พระราชาได"มอบเอาเงินให"คนใช" ครึ่งสลึง และผ"าแผ2นทองสไบ ให"กับคนใช" เหมือนการทําบุญต2อๆ กันไป จึงเป5นตํานานของบุญหมอนเข็ม โครงการหมอนเข็มองค�ประกอบในการอนุรักษ�และสืบสานพิธีกรรมบุญกฐิน ของชุมชนบ"านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม สนับสนุนโครงการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม “โครงการหนึ่งคณะหนึ่งศิลปวัฒนธรรม”ประจําปYงบประมาณ พ.ศ. 2557 ของมหาวิทยาลัยมหาสารคาม โดย คณะการบัญชีและการจัดการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ได"ดําเนินการโดยทีมอาจารย� นิสิต และบุคลากร ร2วมกันจัดทําโครงการนี้เพ่ือร2วมรักษาสืบทอดวัฒนธรรม สร"างค2านิยม จิตสํานึก และภูมิป/ญญาคนไทย อันจะนําไปสู2เปQาหมายสุดท"ายการทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรม

1.2 วัตถุประสงค� 1. เพ่ือสืบสานพิธีกรรมเก่ียวกับบุญเดือนสิบสอง-บุญกฐินของไทยตลอดไปให"คงอยู2เป5นท่ีประจักษ�แก2สาธารณชนรุ2นต2อ ๆ ไปนํามาซ่ึงความภาคภูมิใจของคนในชุมชน และบุคคลท่ัวไป 2. เพ่ือเป5นการอนุรักษ�ประเพณีท"องถ่ิน วัฒนธรรมโบราณ ในชุมชนบ"านเชียงเหียนให"อยู2อย2างม่ันคง และยั่งยืน รวมท้ังสืบสานพิธีกรรมด่ังเดิมท่ีในป/จจุบันเหลือน"อยให"คงอยู2ต2อไปในอนาคต เพ่ือลูกหลานในอนาคต 3. เป5นการสร"างขวัญและกําลังใจให"กับชาวบ"านเชียงเหียน ในการอนุรักษ�ประเพณีท"องถ่ินแบบโบราณ ซ่ึงพิธีกรรมเก่ียวกับบุญกฐินต2าง ๆ เช2น กฐินหลวง กฐินราษฎร� จุลกฐิน กฐินสามัคคี และกฐินตกค"าง หรือ กฐินโจร เป5นต"น ซ่ึงเป5นพิธีกรรมสําคัญทางศาสนาท่ีชาวพุทธโดยเชื่อว2าจะทําให"เกิดบุญกุศล นํามาสู2ความอุดมสมบูรณ�มาสู2ชุมชนและนํามาซ่ึงเป5นเสน2ห� เป5นมรดกตกทอดสู2คนรุ2นหลัง ตลอดจนสามารถฟ\]นฟูวัฒนธรรมโบราณให"เป5นแหล2งท2องเท่ียวเชิงวัฒนธรรมท่ีน2าสนใจสําหรับผู"อยากพบเห็น 1.3 ขอบเขตของการวิจัย

การทําโครงการครั้งนี้เป5นประยุกต�ใช"การวิจัยปฏิบัติการแบบมีส2วนร2วม (Participatory Action Research: PAR) มีขอบเขตการวิจัยดังนี้

5

1. เนื้อหาเพ่ือศึกษาพิธีกรรมเก่ียวกับการสืบสานประเพณีมหากฐินบุญหมอนเข็ม และจัดทําองค�ประกอบหมอนเข็ม เป5นเวทีความรู"แก2ชุมชนเชียงเหียน และจะรณรงค�ให"มีการจัดประเพณีมหากฐินบุญ โดยกระบวนการมีส2วนของชุมชนบ"านเชียงเหียน ตําบลตลาด อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคามโดยใช"กระบวนการเรียนรู"แบบมีส2วนร2วม

2. ประชากรท่ีใช"ในการศึกษา คือ ชาวบ"านชุมชนบ"านเชยีงเหียน จังหวัดมหาสารคามจํานวน 34nคน และนิสิตท่ีเข"าร2วมโครงการฯ จํานวน 50 คน 3. ระยะเวลาในการโครงการ วันเริ่มต"นโครงการ 01 ธันวาคม 2556 วันสิ้นสดุโครงการ 30 กันยายน 2557 1.4 การดําเนินโครงการ :

1.4.1 กิจกรรมและวิธีดําเนินงาน 1.4.1.1 ข้ันเตรียมการ ศึกษาพิธีกรรมเก่ียวกับบุญกฐินท้ังจากผู"รู"และแหล2งวิชาการต2าง ๆ โดย

นิสิตมีส2วนร2วมในการออกแบบงานให"เป5นลักษณะงานพิธีก่ึงวิชาการ และเน"นความมีสีสันแก2การท2องเท่ียวเชิงวัฒนธรรม

1.4.1.2 ข้ันดําเนินการ (ระบุกิจกรรมท่ีจะจัดข้ึน) 1. หารือกับผู"นําชุมชนถึงการสืบสานประเพณีงานบุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ 2. จัดต้ังคณะกรรมการการจัดประเพณีงานบุญกฐินกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ

เพ่ือทําหน"าท่ีในการรณรงค�ให"ชุมชนในหมู2บ"านได"ร2วมกันสืบสานประเพณีให"คงอยู2สืบไป 3. ประชาสัมพันธ�การจัดงานการจัดประเพณีงานบุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ มีการติดแผ2นประชาสัมพันธ�ให"ชุมชนรับทราบการจัดงาน และเชิญผู"ใหญ2ท่ีเป5นท่ีเคารพของชุมชน ให"มาร2วมพิธีเพ่ือจุดประกายผลักดันให"ก2อต้ังมหากฐิน บ"านเชียงเหียน ตําบลเขวา บุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ เก่ียวกับการทําบุญจะเป5นเวทีความรู"แก2ชุมชนเชียงเหียน และจะรณรงค�ให"มีการจัดประเพณีบุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ ในวันออกพรรษา 4. ดําเนินการเตรียมเอกสารวิชาการต2าง ๆ ท่ีจะแจกในวันทํางานพิธี 5. ดําเนินการจัดประเพณีงานบุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบ ให"นิสิตเป5นผู"ดําเนินการสืบสานประเพณี ภายในงานมีการจัดการสัมมนาวิชาการ “แนวทางในการอนุรักษ�วัฒนธรรมประเพณีบุญกฐิน โดยมีหมอนเข็มเป5นองค�ประกอบให"เกิดความยั่งยืน” โดยวิทยากรจากปราชญ�ชาวบ"าน วัฒนธรรมจังหวัดฯ 6. สรุป ประเมินผล และรายงานผลการดําเนินโครงการ

1.4.1.3 ข้ันสรุปผล สรุปรายงานโดยการจัดทํารายงาน มีนิทรรศการ วีดีโอ ตลอดจนเขียน Pocket book ประเพณีงานบุญกฐิน

6

1.5 ประวัติชุมชนโบราณบ-านเชียงเหียน บ"านเชียงเหียน ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสาคาม เคยเป5นเมืองโบราณท่ีมี พัฒนาการผ2าน

มาหลายยุค เป5นหมู2บ"านท่ีมีประวัติศาสตร� ท่ีน2าศึกษา ท้ังวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีมีเอกลักษณ�เป5นของตัวเอง มีความเป5นอยู2ท่ีสอดคล"องกับประวัติศาสตร�ของเมืองเชียงเหียน มีความเชื่อถือเก่ียวกับประวัติศาสตร�การเกิดของหมู2บ"าน คือเป5นเมืองโบราณ ชื่อเมืองเชียงเหียน สมัยขอมเรืองอํานาจได"มีการขยายอาณาเขต มาท่ี เมืองเชียงเหียน และมีอารยธรรมแบบขอม มีการประดิษฐ�เครื่องมือเครื่องใช"ในการดํารงชีวิต เครื่องมือในการสู"รบ นอกจากนั้นยังมีศาสตราวัตถุท่ีมีรูปแบบอารยธรรมแบบขอม และเมืองเชียงเหียนยังมีความสัมพันธ�กับวรรณกรรมท่ีสําคัญของภาคอีสาน คือเรื่องผาแดงนางไอ2

แหล2งชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน อยู2ท่ีจังหวัดมหาสารคาม ซ่ึงเป5นจังหวัดท่ีตั้งอยู2ในเขตภาคอีสาน มีสถานท่ีท2องเท่ียวท่ีสําคัญด"านประวัติศาสตร� ประเพณี วัฒนธรรม นอกจากนี้ยังมีสถาบันการศึกษาอยู2มากมาย จังหวัดมหาสารคามได"เป5นศูนย�กลางการศึกษาท่ีสําคัญของภูมิภาค มีนิสิต นักศึกษาจากต2างจังหวัดมาเรียนยังสถานศึกษาต2างๆจึงได"ชื่อเรียกว2า “ตักศิลาแห2งอีสาน” มีความพร"อมในด"านการมีทรัพยากรท่ีมีค2า สามารถเป5นสถานท่ีนําไปสู2การพัฒนาจังหวัดมหาสารคาม ให"มีศักยภาพด"านการท2องเท่ียวอีกจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ อันจะนําไปสู2แผนพัฒนาเส"นทางและรูปแบบการท2องเท่ียวของเมืองมหาสารคามในอนาคต ให"สอดคล"องกับคําขวัญสภาวัฒนธรรมบ"านนครเชียงเหียน

“ศาลเจ�าปูคู�บ�าน ตานานบ้ังไฟแสน แดนกระรอกเผือกงาม อารยธรรมทวาราวดี ตารับยาดีสมุนไพร เลิศวิลัยห�าบึงงาม ด�วยเขตคามแม�ย�านาง ”

ดังนั้นทางคณะการบัญชีและการจัดการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จึงได"เล็งเห็นคุณค2าของชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน จึงโครงการหมอนเข็มองค�ประกอบในการอนุรักษ�และสืบสานพิธีกรรมบุญกฐิน ของชุมชนบ"านเชียงเหียน เพ่ือเป5นแนวทางให"กับชาวบ"านในด"านของการใช"ทรัพยากรท่ีมีอยู2ในชุมชนให"เกิดประโยชน� ถ2ายทอดองค�ความรู"และสร"างจิตสํานึกแหล2งโบราณคดี โบราณสถานท"องถ่ิน และรวมถึงการจัดการทรัพยากรท2องเท่ียวด"านประวัติศาสตร�วัฒนธรรมชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน ตลอดจนสร"างเครือข2ายการพัฒนาชุมชนโบราณบ"านเชียงเหียน ให"เป5นแหล2งท2องเท่ียวเชิงประวัติศาสตร�วัฒนธรรมเพ่ือเป5นการสร"างรายได"ให"แก2ชุมชุน และเพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนให"ดีข้ึนอย2างยังยืน โดยชุมชนบ"านเชียงเหียนได"มีจุดเด2นเป5นองค�ประกอบของชุมชนมี 4 ด"าน ดังนี้

ด-านทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรม ชุมชนมีฐานทรัพยากรธรรมชาติท่ีอุดมสมบูรณ� และมีวิถีชีวิตท่ีพ่ึงพาและใช"ทรัพยากรธรรมชาติ อย2างยั่งยืน มีวัฒนธรรมประเพณีท่ีเป5นเอกลักษณ�เฉพาะถ่ิน

ด-านองค�กรชุมชน ชุมชนมีระบบสังคมท่ีเข"าใจกัน มีปราชญ�หรือผู"มีความรู" และมีทักษะในเรื่องต2างๆหลากหลายชาวบ"านรู"สึกเป5นเจ"าของ และเข"ามามีส2วนร2วมในกระบวนการพัฒนาชุมชน

ด-านการจัดการ ภายในชุมชนมีการกําหนดกฎ – กติกาในการจัดการสิ่งแวดล"อม วัฒนธรรม และการท2องเท่ียว มีองค�กรหรือกลไกในการทํางาน เพ่ือจัดการและสามารถเชื่อมโยงการท2องเท่ียวกับการพัฒนาชุมชนโดยรวม

7

ด-านการเรียนรู- ลักษณะของกิจกรรมการท2องเท่ียวสามารถสร"างการรับรู"และสร"างความเข"าใจในวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท่ีแตกต2าง สร"างจิตสํานึกเรื่องการอนุรักษ�ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรม

ประวัติความเป�นมาของบ-านเชียงเหียน ประวัติเมืองเชียงเหียน หรือบ"านเชียงเหียนแต2โบราณ ไม2มีหลักฐานเขียนไว"แน2นอน แต2มีตํานานเล2าขานสืบต2อกันมาหลายสํานวนว2า เป5นเมืองเก2าสมัยเดียวกับ“ตํานานเรื่องผาแดงนางไอ2”ท่ีจะนําเสนอต2อไปนี้เพียง 1 สํานวน ในศตวรรษท่ี 14 สมัยขอมเรืองอํานาจ สมัยพระเจ"าวรมันท่ี 2 ขยายอาณาเขตมาถึงดินแดนลาวเกือบท้ังหมด และต้ังเมืองอยู2ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของลาว ชื่อเมืองชะคีตา หรือเมืองสุวรรณโคมคํา ชาวเมืองเรียกเจ"าเมืองว2า พระยาขอม (พระยาขอม มีมเหสีชื่อ นางจันทร� มีธิดาชื่อ นางไอ2คํา เป5นหญิงท่ีมีความสวยงามมาก) เม่ือเมืองชะคีตาเจริญรุ2งเรืองมากแล"ว พระยาขอมจึงโปรดให"พระบรมวงศานุวงศ� ( คือน"องชาย 2 คน หลาน 3 คน) ไปสร"างเมืองหน"าด2าน อีก 5 เมือง คือ

� เจ"าสีแก"ว (น"อง ) ไปสร"างเมืองสีแก"ว � เจ"าเชียงเหียน (น"อง ) ไปสร"างเมืองเชียงเหียน � เจ"าเชียงหงส� (หลาน ) ไปสร"างเมืองเชียงหงส� � เจ"าฟQาแดด (หลาน) ไปสร"างเมืองฟQาแดดสงยาง � เจ"าเชียงทอง (หลาน )ไปสร"างเมืองเชียงทอง

( เจ"าเป5นคําสรรพนามแทนผู"มีบรรดาศักด์ิสมัยโบราณ) ถ"าจะกล2าวถึงเฉพาะการสร"างเมืองเชียงเหียนโบราณกาลสมัยก2อน การออกสร"างบ"านแปลงเมือง

หรือการก2อร2างสร"างตน จะต"องมีไพร2พล แก"วแหวนเงินทอง และของต2อไปนี้ (ตามขนบธรรมเนียมประเพณีโบราณ) คือ

*ช"าง หนึ่งฮ"อย(หนึ่งร"อย) *ม"า หนึ่งฮ"อย(หนึ่งร"อย) *วัว หนึ่งฮ"อย(หนึ่งร"อย) *ข"าราชบริพาร เก"าฮ"อย(เก"าร"อย)

และต"องมีการเลือกทําเลท่ีเหมาะสม เจ"าเชียงเหียน นําไพร2พลข"ามน้ําข"ามดอนรอนแรมมาหลายเดือนจนถึงดงสวนน"อย ทําเลดีนัก คือ

*ไปทางทิศตะวันตก ประมาณเหนื่อยหนึ่ง (ระยะทางเดินจนเหนื่อยต"องพัก) ก็ถึงกุดยางใหญ2(กุดนางใยป/จจุบัน) *ไปทางทิศตะวันออกประมาณเท2ากัน ก็ถึงหนองกระทุ2ม(หนองกระทุ2มบ"านเขวา)ป/จจุบัน *ไปทางทิศเหนือประมาณใช"เวลาเท2ากัน ก็ถึงลําน้ําใหญ2ท่ีมีน้ําไหลจากทิศตะวันตกไปทางทิศตะวันออก คือห"วยคะคาง *ไปทางทิศใต"ติดกับดงดิบ ดงสวนน"อยมีต"นยางใหญ2 1 ต"น (ท่ีจริงมีหลายร"อยต"น แต2ต"นนี้ใหญ2ท่ีสุด) สูงเสียบฟQา ลําต"นใหญ2ประมาณ 5-6 อ"อมคนโอบ ตะวันตกดินผ2านไปประมาณ 2-3 ชั่วโมงมืดสนิท แต2ท่ีปลายยางใหญ2ต"นนี้ยังมีแสงแดดอยู2 ชาวบ"านเรียกกันว2า ลิงตากผ"าอ"อมตอนเช"า ประมาณตี 4 -5 จะมองเห็นแดดท่ีปลายยางนี้ ชาวบ"านเรียกกันว2า “ต"นอีแดด”

8

นอกจากนี้ยังมีไม"นานาพันธุ� เช2นตะเคียนทอง ตะเคียนหนู ตะแบกเต็ง ชิงชัน เป5นปBาท่ีสมบูรณ� เต็มไปด"วยสัตว�ปBานานาชนิด ต้ังแต2สัตว�ใหญ2 เช2น ช"าง ไปจนถึงสัตว�เล็กสัตว�น"อย เช2นมดปลวก เจ"าเมืองเชียงเหียนจึงตัดสินใจสร"างเมืองท่ีนี่เพราะถือว2าเป5นถ่ินท่ีสมบูรณ�ท่ีสุด และเพ่ือให"สมกับเป5นเมืองหน"าด2าน เจ"าเชียงเหียนได"สร"างหนองน้ําข้ึนมา 5 หนอง เพ่ือเป5นกําแพงเมือง สร"างคันคูสามชั้นด"านทิศตะวันออกสูง 3 เมตร เป5นประตูหอรบ มีลักษณะเป5นรูปวงรี(ป/จจุบันถูกทําลายไปแล"ว โดยบุคคลใช"รถแบคโฮขุดทําท่ีนา ) มีประตูเมือง 5 ประตู คือ -ทิศตะวันออก 1 ประตู (ทางไปร"อยเอ็ดป/จจุบัน) -ทิศตะวันตก 1 ประตู (ทางไปมหาสารคามป/จจุบัน) -ทิศเหนือ 2 ประตู (ทางไปห"วยคะคาง) -ทิศใต" 1 ประตู (ทางไปดงสวนน"อย บ"านร2วมใจป/จจุบัน)

และมีสถานท่ีสําคัญในการประกอบพิธีต2าง ๆ คือ *ดอนแก"วเป5นเชิงเทิน *ทุ2งสนามชัย สําหรับซ"อมรบ *หนองสระบัว ท2าสรงน้ํา สําหรับลงสรง *หนองวงแหวนสําหรับทําพิธีทางศาสนา เม่ือเมืองหน"าด2านท้ัง 5 เมืองเจริญรุ2งเรืองแล"ว พระยาขอมได"จัดประเพณีบุญบ้ังไฟข้ึนในเดือนหก และมีใบบอกบุญไปยังเมืองต2างๆ ให"นําบ้ังไฟไปแข2งขันท่ีเมืองเอกชะคีตา ถ"าใครชนะคือบ้ังไฟข้ึนสูงจะได"รางวัล คือทรัพย�สินเงินทอง นางสนมกํานัลส2วนท"าวผาแดงแห2งเมืองผาโผงไม2ได"รับบอกบุญ แต2ทําบ้ังไฟมาแข2งขัน ถ"าบ้ังไฟผาแดงชนะจะได"นางไอ2คํา เป5นรางวัล ผลการแข2งขันปรากฎว2าบ้ังไฟพะยาเชียงเหียนข้ึนสูงเสียบฟQาบ้ังไฟพระยาขอมไม2ข้ึน(เรียกว2าบ้ังไฟซุ คือจุดแล"วจะมีไฟประกายแดงๆ พุ2งออกมาไม2ข้ึน)และ บ้ังไฟผาแดงแตกท"าวภังคีลูกชายพระยานาคทําบ้ังไฟมาแข2งเหมือนกัน เพราะหลงรักนางไอ2คํา แต2นางไอ2คําชอบท"าวผาแดง ท"าวภังคีซ่ึงเป5นนาค จึงแปลงร2างเป5นกระรอกเผือกมาให"นางไอ2คําเห็น นางไอ2คําเห็นกระรอกเผือกแปลกประหลาด เพราะแขวนกระด่ิงทองคํา เวลากระโดดมีเสียงไพเราะ จึงให"นายพรานจับ เม่ือจับไม2ได"จึงใช"ธนูยิงจับตาย และแล2เนื้อให"ชาวเมืองกิน (ก2อนตายท"าวภังคีอธิษฐานว2าใครกินเนื้อกระรอกเผือกตัวนี้ ให"บ"านเมืองถล2มลง) เม่ือเมืองเอกชะคีตากินเนื้อกระรอกเผือกบ"านเมืองจึงถล2มลง เหลือเพียงเมืองหน"าด2าน 5 เมือง พระยาขอมก็เสื่อมอํานาจลง ลาวก็มีอํานาจข้ึน สมัยพระเจ"าชัยเชษฐ�จึงยกไพร2พลมาปราบขับไล2ขอมออกไป(ในช2วงศตวรรษท่ี 18 ) ฉะนั้นเมืองขอม 4-5 เมือง จึงกลายเป5นเมืองข้ึนของลาว แต2ไม2ปรากฏชื่อของผู"ครองเมือง และไม2เจริญรุ2งเรืองเท2าท่ีควร เม่ือประเทศไทยเป5นเอกราชกล2าวตามตํานานว2า มีพระสงฆ�ไทยรูปหนึ่งไปหลอกให"กษัตริย�ลาวแห2งเวียงจันทร�ปUดรูนาค และให"ทําลายกลองวิเศษท่ีเป5นของคู2บ"านคู2เมืองลาวแต2ก2อนลาวจะมีกลองหรือฆ"องวิเศษ เวลามีความจําเป5นจะตีกลองหรือฆ"องวิเศษ นาคจะข้ึนมาตามรูเพ่ือมาช2วย ลาวเลยเสื่อมอํานาจลง เมืองเชียงเหียนจึงเป5นเมืองร"างอีกทีต2อมาสมัยพระเจ"าอนุวงศ�แห2งเวียงจันทร� ไทยได"ขับไล2ลาวออกไป มีเชื้อ อัญ-ยา(เชื้อพระยา) มาสร"างเมืองใหม2 คือ *อัญ-ยาพ2อเฒ2า *อัญ-ยา พระศอ *อัญ-ยาสุริยะ (ต"นตระกูลขัตติยะวงศ�) พร"อมใจกันสร"างเมืองเชียงเหียนข้ึนอีก แต2ไม2เจริญเท2าท่ีควร เหมือนบ"านจาน (คุ"มวัดอภิสิทธิ์ป/จจุบัน) จนกลายเป5นบ"านเชียงเหียนตราบเท2าทุกวันนี้

9

หลักฐานท่ีแสดงว3าบ-านเชียงเหียน เป�นเมืองเชียงเหียนเก3าแต3ดั้งเดิม คือ 1. มีคูเมืองดินเป�นหนองน้ํา 6 แห3ง คือ 1.1 บึงหว"า อยู2ทางทิศตะวันตกของหมู2บ"าน 1.2 บึงบ"าน อยู2ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ 1.3 บึงสิม อยู2ทางทิศเหนือ 1.4 บึงบอน อยู2ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ 1.5 สระแก"ว อยู2ทางทิศใต" 1.6 หนองขอนพาด อยู2ทางทิศใต"

บึงหว"า บึงสระแก"ว

หนองขอนพาด บึงบอน

บึงสิม บึงบ"าน

10

แหล3งโบราณคดีบ-านเชียงเหียน แหล2งโบราณคดีบ"านเชียงเหียน ได"เคยมีการขุดค"นมาแล"ว อย2างน"อย 2 ครั้ง ครั้งแรก เม่ือปY พ.ศ.2517 - 2518 โดย Chster Gorman กับ พิสิฐ เจริญวงศ� ซ่ึงผลการขุดค"นครั้งนั้น กําหนดอายุว2า มีการอยู2อาศัยเริ่มแรกเม่ือราว 3500 ปYก2อนคริสกาล (หรือประมาณ 5500 ปYมาแล"ว) แต2ผลอายุดังกล2าวยังไม2ค2อยได"รับการายอมรับกันนัก ในการขุดครั้งนั้นได"พบโบราณวัตถุสมัยก2อนประวัติศาสตร�หลายอย2าง อาทิ โครงกระดูกมนุษย�ท่ีมีเครื่องสําริด ฝ/งร2วมอยู2ด"วยหลายโครง เป5นต"น นอกจากนี้ยังพบว2ามีการอยู2อาศัยของชุมชนต2อเนื่องจนถึงสมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร�ด"วย ส2วนการขุดค"นครั้งท่ี สอง ดําเนินการเม่ือปY พ.ศ. 2524 โดยนักโบราณคดีจากกองโบราณคดี กรมศิลปากร (นายอําพัน กิจงาม) ผลการขุดค"นครั้งนี้ พบว2าแหล2งโบราณคดีบ"านเชียงเหียนมีชั้นดินลึกประมาณ เมตร ชั้นดินล2างสุดท่ีแสดงถึงการเริ่มต"นอยู2อาศัยในสมัยก2อนประวัติศาสตร� กําหนดอายุได"ราว3300 - 2000 ปYมาแล"วโดยได"พบโบราณวัตถุหลายประเภท เช2น เครื่องมือสําริด เครื่องมือเหล็ก และหลุมศพ 6 หลุม ชั้นดินตอนกลาง จัดเป5นสมัยประวัติศาสตร� อายุราว 2000 - 1500 ปYมาแล"ว ได"พบภาชนะดินเผาเนื้อหยาบ ภาชนะดินเผาเนื้อแกร2ง ส2วนชั้นดินด"านบนสุด พบหลักฐานท่ีแสดงถึงการอยู2อาศัยของผู"คนยุคป/จจุบัน (เอกสารโครงการศึกษาข"อมูลท"องถ่ิน บ"านเชียงเหียน ต.เขวา อ.เมือง จ. มหาสารคาม นายมนตรี พลชํานิ) โบราณวัตถุ เครื่องป78นดินเผาต3าง ๆ

แจกันแบบคณโฑ เนื้อละเอียด

และสิ่งท่ีมีชื่อเสียงมากท่ีสุดเป5นสิ่งลํ้าค2ามากท่ีสุดของบ"านเชียงเหียนคือ ฆ"อง 3 ดุม ประวัติความเป�นมาของฆ-อง 3 ดุม

ฆ"อง 3 ดุมท่ีจะกล2าวถึงนี้ เป5นฆ"องท่ีอยู2บนซุ"มประตูวัดโพธิ์ศรี บ"านเชียงเหียน ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ห2างจากตัวเมืองประมาณ 8 กิโลเมตร เมืองโบราณเชียงเหียน เป5นเมืองท่ีน2าศึกษาเก่ียวกับโบราณวัตถุ เป5นอย2างยิ่ง ซ่ึงเมืองนี้วัตถุโบราณเป5นหลักฐานยืนยันก็มีอยู2บ"าง โดยเฉพาะท่ีแปลกตาท่ีสุดก็คือ ฆ"อง 3 ดุมท่ีอยู2บนซุ"มประตูวัด ซ่ึงตัวจริงเอาข้ึนมาไม2ได"ท่ีอยู2ในสระแก"ว ท2านอาจารย�บุญม่ัน คําสะอาด ได"พร"อมชาวบ"านได"เห็นดีด"วยในการจํารองมาจากใบจริงเพ่ือให"ช2างเสง่ียม อุปชิต ได"ประดิษฐ�รูปฆ"องเอาไว" เพ่ือให"อนุชนรุ2นหลังได"เห็นเป5นท่ีระลึก ประวัติบ"านเชียงเหียน จากอาจารย�บุญม่ัน คําสะอาด ว2า "ฆ"องใบนี้เป5นของเก2าแก2ตั้งแต2สมัยขอมปกครอง คือพระยาเชียงเหียน เป5นฆ"องของพระยา เห็นท2าจะสู"สงครามใน

11

ครั้งนี้ไม2ได"จึงเก็บของมีค2าไปโยนท้ิงลงสระนํ้า ท่ีหนองสระแก"ว ได"หามฆ"องไปท้ิงลงสระแก"วด"วย" ต้ังแต2นั้นมาจนถึงสมัยปูBย2า ตายาย ในสมัยนั้นพ2อใหญ2อ2อน ซ่ึงไม2ทราบนามสกุล พ2อสังข� รัตนพลแสน จํานามสกุลไม2ได"เพราะตายไปหลายชั่วอายุคนแล"ว ท2านไปหาปลาท่ีหนองสระแก"ว ในสมัยนั้นหน"าแล"ง นํ้าท่ีหนองสระ เพียงคร2งแข"ง ท2านพ2อใหญ2อ2อนได"แหลมไปแทงปลาไหลท่ีสระแก"วไปบนฆ"อง เห็นว2าฆ"องใบนี้แปลกเพราะมี 3 ดุม จึงนําข2าวมาบอกผู"ใหญ2บ"าน และชาวบ"านท้ังหลายให"ทราบกัน ต้ังแต2นั้นมาจนถึงขณะนี้ก็ยังอยู2ท่ีเดิม เพียงแต2จํารองมาประดิษฐ�สร"างเป5นอนุสรณ� ไว"ซุ"มประตูวัดโพธิ์ศรี บ"านเชียงเหียน เพ่ือให"ลูกหลานได"รู"ว2าเป5นบ"านโบราณ เคยเป5นเมืองเชียงเหียนในอดีตมาก2อน ลูกหลานเกิดภายหลังก็จะได"เห็นสิ่งท่ีสําคัญของหมู2บ"านตนเองได"เป5นอย2างดี รูปจําลอง ฆ"อง 3 ดุม

2. ประเพณี 2.1 ประเพณีบุญบ้ังไฟ บ"านเชียงเหียนจะต"องทําบุญบ้ังไฟทุกปY เป5นประเพณีสืบต2อกันมา ถ"าไม2ทําฝนจะแล"งหรือไม2ตกต"องตามฤดูกาล ฉะนั้นจึงจําเป5นจะต"องทําบุญบ้ังไฟทุกๆ ปY บางปYทําบุญบ้ังไฟแสน มีการบอกบุญไปยังหมู2บ"านต2างๆ ท่ีเคยเป5นเมืองเก2าด"วยกัน เช2น บ"านสีแก"ว บ"านผักแว2น จังหวัดร"อยเอ็ด บางปYก็ทําพอเป5นประเพณี 2.2 ประเพณีบุญเบิกบ"าน จะทําในเดือนหก ท่ีแปลกกว2าหมู2บ"านอ่ืน คือ 2.2.1 พิธีเลี้ยงศาลเจ"าปูBตา ทําท่ีศาลเจ"าพ2อศรีสงคราม(ตอนเช"า) จะต"องทําบ้ังไฟน"อยถวาย และมีการเสี่ยงทาย 3 อย2าง คือ

� เสี่ยงคน � เสี่ยงควาย � เสี่ยงฟQา เสี่ยงฝน

2.2.2 พิธีก2อเจดีย�ทรายถวายเจ"าแม2สองนาง ทําหลังจากท่ีก2อเจดีย�ทรายท่ีวัด 3 วันต2อกัน ทําท่ีดอนแก"ว มีการก2อเจดีย�ทราย มีพิธีสวดมนต�ถวายบ้ังไฟ(ทําตอนเย็น)

3. มีกระรอกเผือก ซ่ึงเป5นสัตว�คู2บ"านคู2เมือง (หมู2บ"านอ่ืนไม2มี) ท่ีควรอนุรักษ�ไว" จะล2าหรือทําลายไม2ได"

12

ท่ีตั้ง/อาณาเขตบ-านเชียงเหียน ต้ังอยู2ในตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ห2างจากอําเภอเมืองมหาสารคามไปทางทิศ

ตะวันออกประมาณ 9 กิโลเมตร (ป/จจุบันมีถนนสายมหาสารคาม – ร"อยเอ็ด เป5นถนนสี่เลนตัดผ2านกลางหมู2บ"าน) มีพ้ืนท่ีท้ังหมด 2.470 ไร2 แยกเป5น พ้ืนท่ีอยู2อาศัย 475 ไร2 เป5นพ้ืนท่ีสาธารณะ 18 ไร2 เป5นพ้ืนท่ีทําการเกษตร 1,977 ไร2 มีอาณาเขตติดต2อกับหมู2บ"านต2าง ๆ ดังนี้

ทิศเหนือ ติดกับห"วยคะคาง ตําบลตลาด อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคม ทิศใต- ติดกับบ"านร2วมใจ ตําบลแวงน2าง อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ทิศตะวันออก ติดกับบ"านหัน หมู2 4 ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ทิศตะวันตก ติดกับบ"านต้ิวสันติสุข หมู2 19-12-24 ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม

สภาพท่ัวไป

ป/จจุบันมีการขยายหมู2บ"านในบ"านเชียงเหียน โดยแรกเริ่มองค�บริหารส2วนตําบลเขวาร2วมกับหน2วยงานท่ีเก่ียวข"อง ได"จัดสรรท่ีดินบริเวณโคกดูกน"อย จํานวน 64 ไร2 ให"ประชาชนเข"าไปอยู2อาศัยและทํากินจํานวน 16 ครัวเรือนๆ ละ 4 ไร2 โดยแต2ละครัวเรือนได"ผ2านการจดทะเบียน สย.1 และผ2านมติท่ีประชุมประชาคมเข"าอยู2อาศัยต้ังแต2ปY 2553 และต้ังเป5นกลุ2มชุมชนชื่อว2า“บ"านเชียงเหียนทรัพย�เจริญ” หมู2ท่ี 3 ตําบลเขวา อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคามผู"ใหญ2บ"านคนป/จจุบัน คือ นางจุรี เรืองสมบัติ

อาณาเขตติดต3อกับหมู3บ-านต3างๆ ดังนี้

ทิศเหนือ ติดกับห"วยคะคาง ต.ตลาด อ.เมือง จ.มหาสารคาม ทิศใต- ติดกับหมู2บ"านร2วมใจ ต.แวงน2างอ.เมือง

จ.มหาสารคาม ทิศตะวันออก ติดกับบ"านหันหมู2 4,21 ต.เขวา อ.เมือง

จ.มหาสารคาม ทิศตะวันตก ติดกับบ"านต้ิวสันติสุข หมู2 19,12,24 ต.เขวา

อ.เมืองจ.มหาสารคาม

ลักษณะภูมิประเทศ/ภูมิอากาศ ลักษณะภูมิประเทศเป5นท่ีราบลุ2ม ส2วนใหญ2เป5นดินปนทรายเหมาะแก2การทํานาในฤดูฝน ลักษณะการต้ังบ"านเรือนอยู2รวมกันเป5นกลุ2มกระจุกตัวตามถนนเหมือนกับการต้ังหมู2บ"านท่ัวไปของชาวอีสาน ส2วนท่ีทํากินอยู2รอบหมู2บ"าน ลักษณะภูมิอากาศ ได"รับมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือและมรสุมตะวันออกเฉียงใต" ลักษณะภูมิอากาศโดยท่ัวไปจะมี 3 ฤดู ได"แก2 ฤดูฝน เริ่มต้ังแต2เดือนพฤษภาคม ถึงเดือนกันยายน ของทุกปY มีมรสุมตะวันออกเฉียงใต"พัดผ2าน แต2ในบางปYถึงแม"ว2าอยู2ในฤดูฝนไม2มีพายุไม2มีลมมรสุมพัดผ2านก็ยังแห"งแล"ง ฤดูหนาวเริ่มต้ังแต2เดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ�ของทุกปYอากาศหนาวเย็น ฤดูร"อนเริ่มต้ังแต2เดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม อากาศร"อนอบอ"าว และแห"งแล"ง การคมนาคมการติดต3อส่ือสาร

13

การเดินทางไปยังหมู2บ"านอ่ืนและเข"าสู2 ตัวเมืองมหาสารคามใช"เส"นทางหมายเลข 213 สายมหาสารคาม – ร"อยเอ็ด ถนนสายท่ีอยู2เฉพาะในเขตพ้ืนท่ีของหมู2บ"าน มีถนนคอนกรีต 10 สาย พ้ืนท่ี 2,000 เมตร ถนนเพ่ือการเกษตร 1 สาย พ้ืนท่ี 3,000 เมตร ถนนดิน 5 สาย พ้ืนท่ี 5,000 เมตร ถนนท่ีเดินทางสู2อําเภอเมืองมหาสารคาม 1 สาย เป5นถนน 4 เลน เดินทางไปมาสะดวก ระยะทาง 9 กิโลเมตร การบริการสาธารณะ/และการบริการข้ันพ้ืนฐานในหมู3บ-าน/ชุมชน

� ศูนย�เรียนรู"ชุมชน � ศูนย�สาธารณสุขมูลฐานชุมชน � ท่ีอ2านหนังสือพิมพ� � หอกระจายข2าวเสียงตามสาย � มีไฟฟQาใช" 203 ครัวเรือน � มีระบบประปาหมู2บ"าน มีครัวเรือนใช"ประปาหมู2บ"าน 191 ครัวเรือน อีก 12 ครัวเรือน

ใช"ประปาของส2วนภูมิภาค � มีหนองน้ําสาธารณะ 2 แห2ง คือ บึงบ"าน และบึงสิม มีเนื้อท่ีประมาณ 18 ไร2

สภาพทางสังคมการศึกษา และศาสนา - ประชาชนส2วนใหญ2ใช"ภาษาอีสาน นับถือศาสนาพุทธท้ังหมด - การศึกษาราษฎรส2วนใหญ2จบการศึกษาภาคบังคับ และราษฎรอายุระหว2าง 15–60 ปY อ2านออกเขียนได"ทุกคน(ภาษาไทย) ซ่ึงจะเห็นได"ว2าราษฎรสนใจในการศึกษามาก โดยการสนับสุนนให"ลูกหลานได"เรียนจบภาคบังคับ(ป.6) จากโรงเรียนบ"านหันเชียงเหียนส2วนใหญ2จบการศึกษาระดับประถมศึกษา โดยการจัดเก็บ จปฐ. ปY2557เม่ือนําข"อมูลด"านการศึกษามาพิจารณา ปรากฏว2ามีผู"จบการศึกษาระดับประถมศึกษามากถึงร"อยละ 63.89ของจํานวนประชากรอายุ 18 – 60 ปY เต็มข้ึนไป

ตารางแสดงระดับการศึกษาของประชากร ลําดับท่ี ระดับการศึกษา จํานวนคน ร-อยละ

1 ปริญญาโท / สูงกว2า 6 0.89 2 ปริญญาตรี 33 4.90 3 ปวช. / ปวส 9 1.34 4 ม. 3 ม. 6 137 20.36 5 ป. 4 ป. 6 430 63.89 6 เด็กเล็ก หรืออนุบาล 58 8.61

รวม 673 100.00

14

ทางศาสนามีวัด 2 แห2ง เป5นศูนย�กลางในการประกอบพิธีทางศาสนา ประชาชนมีความศรัทธาในการทําบุญ ประเพณีสืบทอดกันมา เช2น การทําบุญในวันพระวันสําคัญต2างๆ หรืองานบุญประเพณี“ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่” ชาวบ"านเชียงเหียนได"ปฏิบัติสืบทอดวัฒนธรรมประเพณีท่ีทํากันมาในทุกๆ ปYไม2เคยเว"น เช2น บุญข"าวจี่ บุญเผวส งานสงกานต� บุญข"าวประดับดินบุญออกพรรษา เป5นต"น นอกจากนี้พระสงฆ�ยังมีบทบาทในการอบรมสั่งสอนให"ชาวบ"านละเว"นการกระทําชั่วให"ประพฤติและยึดม่ันในคุณงามความดี ลักษณะของครอบครัว ส2วนมากจะเป5นครอบครัวเด่ียว ประกอบไปด"วยพ2อ แม2 ลูก สมาชิกในครัวเรือนมีความสัมพันธ�ต2อกัน และจะมีการปลูกบ"านอยู2ใกล"ๆ ครอบครัวของพ2อแม2 ญาติพ่ีน"องของตน การแต2งงานของสมาชิกในครอบครัว ระยะแรกส2วนใหญ2จะแต2งงานกับคนในหมู2บ"านเดียวกันต2อมาในระยะหลังก็มีการแต2งงานกับคนต2างหมู2บ"าน 4.3 จํานวนประชากร จํานวนครัวเรือน และจํานวนประชากร (ผลจากการจัดเก็บข"อมูลจปฐ. ปY 2557ประชากรท่ีอาศัยอยู2จริง ณ วันท่ีสํารวจ)

จํานวนครัวเรือนท้ังหมด 203 ครัวเรือน จํานวนประชากรท้ังหมด 673 คน แยกเป5น ชาย 326 คน แยกเป5น หญิง 347 คน

จําแนกตามช2วงอายุในข"อมูล จปฐ. ดังนี ้

ช3วงอายุของประชากร เพศชายคน

เพศหญิงคน รวมคน ร-อยละ

น"อยกว2า 1 ปYเต็ม 2 2 2 0.59 1 ปY - 2 ปYเต็ม 7 3 10 1.49

3 ปY - 5 ปYเต็ม 11 11 22 3.27 6 ปY - 11 ปYเต็ม 21 15 36 5.35 12 ปY -14 ปYเต็ม 15 15 30 4.46 15 ปY - 17 ปYเต็ม 11 9 20 2.97 18 ปY - 25 ปYเต็ม 31 32 63 9.36 26 ปY - 49 ปYเต็ม 126 145 271 40.27 50 ปY - 60 ปYเต็ม 51 55 106 15.75

มากกว2า 60 ปYเต็มข้ึนไป 51 60 111 16.49 รวมท้ังหมด 326 347 673 100

15

สภาพเศรษฐกิจ สภาพทางเศรษฐกิจ การประกอบอาชีพของประชากร อาชีพหลักคือ การทํานา อาชีพรองคือค"าขาย ทํางานรับจ"าง จากการสํารวจข"อมูล จปฐ. ปY 2557 โดยนับเฉพาะผู"ท่ีมีอายุตั้งแต2 18 ปYข้ึนไป ไม2นับรวมนักเรียน นักศึกษา จํานวน 551 คน ปรากฏว2า ส2วนใหญ2ประกอบอาชีพด"านการเกษตร 323 คน คิดเป5นร"อยละ 48 รองลงมา คือ อาชีพรับจ"าง 129 คน คิดเป5นร"อยละ 19.17 ตามลําดับ

ตารางแสดงประเภทประชากร ท่ี อาชีพ จํานวนคน คิดเป�นร-อยละ 1 ด"านการเกษตร 323 48 2 ค"าขาย 52 7.73 3 รัฐวิสาหกิจ/บริษัท 2 0.30 4 ธุรกิจส2วนตัว 9 1.34 5 รับราชการ 25 3.71 6 รับจ"างท่ัวไป 129 19.17

รวม 673 100.00 ข-อมูลรายได- รายจ3ายของประชากร จากการสํารวจข"อมูล จปฐ. ปY 2557 พบว2าประชาชนในหมู2บ"านมีรายได"รวมท้ังสิ้น 41,965,710 บาท ซ่ึงหมายถึงในแต2ละครัวเรือนมีรายได"เฉลี่ยปYละ 206,728 บาท และมีรายได"เฉลี่ยคนละ71,527 บาทต2อปYสําหรับข"อมูลด"านรายจ2ายพบว2าประชากรในหมู2บ"านมีรายจ2ายท้ังหมด 23,182,040 บาท ซ่ึงหมายถึงในแต2ละครัวเรือนมีรายจ2ายเฉลี่ยปYละ 114,197 บาทหรือเม่ือนํามาเฉลี่ยเป5นรายคนแล"วปรากฏว2าในแต2ละคนมีรายจ2ายเฉลี่ยคนละ 39,816 บาทต2อปY การเมืองการปกครอง บ"านเชียงเหียนหมู2ท่ี 3 แบ2งการปกครองออกเป5น6 คุ"ม ดังนี้

ท่ี ช่ือคุ-ม ช่ือหัวหน-าคุ-ม จํานวนครัวเรือน 1 คุ"มกลางเมืองเก2า นายพันธ� รัตนพลแสน 38 2 คุ"มโนนสวรรค� นายบุญคํ้า คําวิโส 22 3 คุ"มเวียงเหนือ นายทองพันธ� รักษาภักดี 28 4 คุ"มสุขสําราญ นายสรรค� รักษาภักดี 39 5 คุ"มกองทุนร2มเย็น นายบุญมี รัตนพลแสน 34 6 คุ"มเชียงเหียนทรัพย�เจริญ นายบุญทัน อินทเรืองศรี 16

หมายเหตุ : มีคณะกรรมการหมู2บ"าน (กม.) ในการบริหารหมู2บ"านอยู2 15 คน ผู"นํากลุ2มองค�กรท่ีสําคัญในหมู2บ"าน ได"แก2 อาสาพัฒนาชุมชนอาสาสมัครสาธารณสุขประธานกลุ2มสตรีทอผ"าและประธานกลุ2มเลี้ยงโค

16

ในอดีตจนถึงป/จจุบันผู"ใหญ2บ"าน ผู"ช2วยผู"ใหญ2บ"านมีบทบาทในการดูแลปกครองลูกบ"านในทุกเรื่องโดยมีการแบ2งการปกครองออกเป5นคุ"ม แต2ละคุ"มมีหัวหน"าคุ"มช2วยดูแลความเรียบร"อยและพัฒนาร2วมกับผู"ใหญ2บ"าน และมีสมาชิกสภาองค�การบริหารส2วนตําบลช2วยดูแลป/ญหาความเดือดร"อนต2างๆ ของลูกบ"าน นําเสนอต2อองค�กรปกครองส2วนท"องถ่ิน เพ่ือให"สนับสนุนและช2วยเหลือชาวบ"านมีความรัก ความสามัคคี มีความสัมพันธ�เป5นญาติพ่ีน"องกันอยู2แล"ว การให"ความร2วมมือต2อการพัฒนาหมู2บ"านต้ังแต2อดีตจนถึงป/จจุบันชาวบ"านให"ความร2วมมือเป5นอย2างดี กิจกรรมกลุ3มองค�กรในหมู3บ-าน

ช่ือกลุ3มองค�กร จัดตั้งเม่ือ กิจกรรมกลุ3ม จํานวนสมาชิก

เงินทุนของกลุ3ม

ประธานกลุ3ม

กลุ2มสตรีทอผ"า 1 มีค.2544 ทอผ"าเป5นสินค"าออกจําหน2าย

15 250,000 นางคําพันธ� พลเสน

กลุ2มออมทรัพย� กข.คจ. 2552 แก"ไขป/ญหาความยากจน

191 ไม2ได"แจ"ง นางจุรี เรืองสมบัติ

กลุ2มกองทุนหมู2บ"าน 1 มีค.2544 ทุนหมุนเวียนในการประกอบอาชีพ

146 146 นายชาญชัย โพธิจารย�

กลุ2ม อสม. 5 เมย.2537 เฝQาระวังโรคต2าง ๆ 11 11 นางสีจันทร� รักษาภักดี

กลุ2มเกษตรเล็ดพันธ�ข"าว 2556 47 191

ปราชญ�ชาวบ-าน/ ภูมิป7ญญาท-องถ่ิน ปราชญ�ด-าน ช่ือ – สกุล อายุ บ-านเลขท่ี มีความสามารถด-าน

ด"านแพทย�แผนไทย/สมุนไพร/หมอพ้ืนบ"าน

นายบุญจิตร พลเสน 66 37 หมู2 3 ปรุงยาสมุนไพรรักษาโรคต2างๆ

ด"านอนุรักษ�ศิลปวัฒนธรรมประเพณีท"องถ่ิน

นายสิน โคตรมุงคุณ 65 51 หมู2 3 ปราชญ�ผู"นําศาสนาและวัฒนธรรม

ด"านหัตถกรรม นายบุญมา อุทัยศรี 76 96 หมู2 3 จักสานเครื่องใช"ต2างๆ ด"านการบริหารจัดการกลุ2ม นางสุวรรณ พลเสน 61 19 หมู2 3 ทอผ"าเป5นผืน/ ตัดเย็บ ด"านถนอมอาหาร นางสีจันทร� รักษาภักดี 63 29 หมู2 3 ด"านสาธารณสุข ด"านการเกษตร นายบุดดี อัคษร 71 17 หมู2 3 ในน้ํามีปลาในคันนามีพืชผัก

และผลไม" การวิเคราะห�ข-อมูลชุมชน(วิเคราะห�ป7ญหาจากเวทีประชาคมหมู3บ-าน) จากการประชาคมหมู2บ"านปรับแผนชุมชน ปY 2556 ของหมู2บ"าน ได"มีการวิเคราะห�ข"อมูลต2างๆ ของชุมชนและมีการวิเคราะห�ป/ญหา สาเหตุ แนวทางแก"ไข และศักยภาพของชุมชนในการแก"ไขป/ญหาของชุมชน ดังนี้

17

1. ป7ญหาด-านสาธารณูปโภค/โครงสร-างพ้ืนฐาน ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข 1 ถนนการเกษตรเป5นหลุมบ2อ ขาดงบประมาณ ของบประมาณปรับปรุงถนน2 ถนนรอบบึงบ"านเป5นหลุมบ2อ ขาดงบประมาณ ของบประมาณก2อสร"างถนนคสล.3 ถนนรอบบึงสิมเป5นหลุมบ2อ ขาดงบประมาณ ของบประมาณก2อสร"างถนนคสล.4 ไฟฟQาเพ่ือการเกษตรไม2มี ขาดงบประมาณ ของบประมาณขยายเขตไฟฟQา5 ไฟแสงสว2างตามจุดสําคัญไม2เพียงพอ ขาดงบประมาณ ของบประมาณติดต้ังไฟแสงสว2าง6 ฤดูฝนน้ําท2วมขังถนนในหมู2บ"านหลายจุด ขาดงบประมาณ ของบประมาณวางท2อระบายน้ํา

ตามถนนในหมู2บ"าน 2. ป7ญหาด-านเศรษฐกิจ

ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข 1 ครัวเรือนไม2มีความม่ันคง ยากจน ไม2มีท่ีดินทํากิน จัดสรรท่ีดินทํากิน หาอาชีพ

เสริม ให"กู"ยืมเงินในชุมชนไปประกอบอาชีพ

2 เด็กจบการศึกษาภาคบังคับไม2ได"เรียนต2อ

ยากจน ไม2มีท่ีดินทํากิน ผู"ปกครองมีรายได"น"อย

จัดสรรท่ีดินทํากิน หาอาชีพเสริม ให"กู"ยืมเงินในชุมชนไปประกอบอาชีพ

3 คนอายุ 15-60 ปY ไม2มีงานทํา ไม2มีท่ีดินทํากิน อาชีพรับจ"างรายได"ไม2แน2นอน

ฝ}กอบรมให"ความรู"ด"านอาชีพ

4 ครัวเรือนร2วมทํากิจกรรมสาธารณะในหมู2บ"านชุมชน

ยากจนมีรายได"น"อย ไปทํางานท่ีในเมืองไม2มีเวลามาร2วม

-

5 หลังฤดูทํานาไม2มีงานทํา ไม2มีน้ําทําการเกษตรในฤดูแล"ง ก2อสร"างคลองส2งน้ํา/ขุดสระในไร2นา

6 หนี้สิน ท่ีทํากินมีน"อยไม2มีอาชีพเสริม ไม2มีความรู" ติดอบายมุข

ประกอบอาชีพอ่ืนท่ีไม2ใช"ท่ีดิน จัดทําบัญชีครัวเรือน รณรงค�ลดละเลิกอบายมุข

3. ป7ญหาด-านการเกษตร

ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข 1 ขาดน้ําทําการเกษตรใน

ฤดูแล"ง ไม2มีคลองส2งน้ําไม2มีท่ีกักเก็บน้ําในไร2นา

ก2อสร"างคลองส2งน้ํา/ขุดสระ/เจาะน้ําในไร2นา

2 ขาดเมล็ดพันธุ�ท่ีดีมี ไม2มีความรู"เรื่องการปรับปรุง จัดโครงการฝ}กอบรมเรื่องเมล็ดพันธุ�ข"าว

18

คุณภาพ พันธุ�ข"าว 3 ดินเสื่อมคุณภาพ ใช"ปุ~ยเคมีเยอะ ใช"ปุ~ยคอกหรือปุ~ยอินทรีย�ชีวภาพ/ไถ

กลบตอซังข"าว 4 ศัตรูพืชระบาด เกิดจากธรรมชาติ ฝ}กอบรมการปราบศัตรูพืชด"วยสมุนไพร 5 ปุ~ยเคมีราคาสูง รัฐไม2มีการควบคุมราคา/

คุณภาพ จัดต้ังกลุ2มปุ~ยอินทรีย�ชีวภาพใช"เอง

4. ป7ญหาด-านสังคม

ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข 1 ด่ืมสุราเยอะ เครียด / ว2างจากงาน ส2งเสริมการเล2นกีฬา 2 เล2นการพนัน อยากได"เงิน/เวลาว2างเยอะ รณรงค�ลดละเลิกอบายมุข 3 สูบบุหรี่ อยากรู"อยากลอง/ความเคยชิน อบรมให"ความรู"เรื่องพิษภัยของ

บุหรี่/ฝ}กอบรมศีลธรรมจริยธรรม 5. ป7ญหาด-านสุขภาพ

ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข

1 โรคอ"วน พฤติกรรมการกิน/ขาดการออกกําลังกาย

อบรมให"ความรู"/ ส2งเสริมการออกกําลังกาย

2 โรคปวดขา กินผงชูรสเยอะ/น้ําหนักเยอะ กินผงชูรสให"น"อยลง/ลดน้ําหนัก

3 ไข"เลือดออก น้ําขังในภาชนะ/ปBาในหมู2บ"านรก รณรงค�พัฒนาสิ่งแวดล"อม/ รณรงค�กําจัดลูกน้ํายุงลาย

4 โรคเบาหวาน/ความดัน กรรมพันธุ�/พฤติกรรมการกิน อบรมให"ความรู" 6. ด-านธรรมชาติ/ส่ิงแวดล-อม

ท่ี สภาพป7ญหา สาเหตุ แนวทางแก-ไข 1 ดินบริเวณดอนปBาเสื่อมโทรม ดินเค็ม/เป5นกรด/เป5นดาน ใช"ปุ~ยอินทรีย�ชีวภาพ

2 กําจัดขยะไม2ถูกวิธี ขาดความรู" ให"ความรู"เรื่องกําจัดขยะ 3 ปBาไม"เสื่อมโทรม ตัดไมทําลายปBา ต้ังกฎกติกาชุมชนไม2ตัดไม"ทําลายปBา/

ปลูกปBาทดแทน 4 ปBาไม"ตามท"องนามีน"อย ตัดไม"ทําลายปBา ทําการเกษตรผสมผสาน

19

การวิเคราะห�ศักยภาพชุมชน จาการจัดเวทีประชาคมปรับแผนชุมชน ได"มีการวิเคราะห�ศักยภาพชุมชน โดยการค"นหาจุดแข็ง จุดอ2อน โอกาส อุปสรรคของหมู2บ"าน โดยใช"เทคนิค SWOT ได"ดังนี้

จุดแข็ง (Strengths) - มีของโบราณ เช2น ไห ดอนปูBตา - เป5นหมู2บ"านเก2าแก2ท่ีมีประวัติเล2าขานต2อกันมานาน - มีวัฒนธรรมอันดีงาม - เป5นหมู2บ"านน2าอยู2 ผู"คนน2ารัก - พ้ืนท่ีอุดมสมบูรณ� - การคมนาคมสะดวกสบาย - คนในหมู2บ"านมีการศึกษาดีมีความรู" - มีการทําไร2นาสวนผสม

จุดอ3อน(Weaknesses) -ขาดความเอ้ือเฟ\]อเผื่อแผ2 -วัยรุ2นพูดยาก -คนแก2เลี้ยงลูกหลานตามอัธยาศัย -ดินเสื่อมคุณภาพ -ขาดน้ําทําการเกษตรในฤดูแล"ง

โอกาส(Opportunities) - อบต. - อําเภอ - หน2วยงานท่ีเก่ียวข"อง - นักการเมือง ส.ส. สจ.

อุปสรรค(Threats) - งบประมาณไม2เพียงพอ - งบประมาณล2าช"าไม2ทันเหตุการณ� - ภัยธรรมชาติ - ราคาผลผลิตตกตํ่า

4. สถานท่ีสําคัญในชุมชน สถานท่ีสําคัญ และวัตถุโบราณเก3าแก3คือ 2.1 ศาลเจ"าปูBตา (ศาลเจ"าพ2อศรีสงคราม อยู2ดอนปูBตาริมบึงสิมด"านทิศเหนือ) 2.2 หอแม2สองนาง อยู2ริมหนองสระแก"ว ด"านทิศเหนือ 2.3 สระบัว อยู2ริมสระแก"วด"านทิศเหนือ (ป/จจุบันเป5นท่ีนามีผู"ครอบครอง) 2.4 ทุ2งสนามชัย อยู2ริมสระแก"วด"านทิศใต" (ป/จจุบันเป5นท่ีรามีผู"ครอบครอง) 2.5 ดอนแก"ว อยู2ติดสระแก"ว ด"านทิศตะวันตกเฉียงใต" 2.6 หนองวงแหวน (หนองหลุมเพาะ) อยู2ติดวัดปBาประชาสงเคราะห� 2.7 โนนวัดเก2า อยู2หน"าวัด (ป/จจุบันเป5นพ้ืนท่ีท่ีมีคนครอบครอง) 2.8 ศิลาแลง พบท่ีโนนวัดเก2า

20

ศาลเจ"าปูBตา (ศาลเจ"าพ2อศรีสงคราม อยู2ดอนปูBตาริมบึงสิมด"านทิศเหนือ)

หอแม2สองนาง อยู2ริมหนองสระแก"ว ด"านทิศเหนือ

สถานต3างๆในชุมชน

โรงเรียน 1 แห2ง วัด/ โบสถ�แม2พระ 1 แห2ง ตลาด - แห2ง ศูนย�พัฒนาเด็กเล็ก - แห2ง โรงพยาบาล/ สถานีอนามัย 1 แห2ง หอกระจายข2าว/สถานีวิทยุ 1 แห2ง สนามกีฬา 1 แห2ง ศาลากลางบ"าน/ศูนย�การเรียนรู" 1 แห2ง สวนสาธารณะ/สนามเด็กเล2น - แห2ง ร"านค"า/ ร"านอาหาร 3 แห2ง แหล2งท2องเท่ียว/บริการ - แห2ง โรงงานอุตสาหกรรม - แห2ง สถานีตํารวจชุมชน - แห2ง ท่ีทําการองค�การบริหารส2วนตําบล - แห2ง

21

วัฒนธรรมและประเพณี 1) วัฒนธรรมและประเพณีท่ีดํารงรักษาไว"หรืออนุรักษ�ฟ\]นฟูข้ึนมาใหม2 บ"านเชียงเหียนเป5นหมู2บ"าน

เก2าแก2และมีวัฒนธรรมประเพณีท่ีดีและมีประเพณีท่ีหมู2กับคนอีสานท่ัวๆ ไป เช2นประเพณีเลี้ยงผีปูBตา ประเพณีนี้ชาวบ"านเชียงเหียนต"องทําพิธีเลี้ยงฉลองปูBตา โดยมีเฒ2าจ้ําเป5นผู"ทําพิธี ส2วนประเพณีวัฒนธรรมท่ัวๆไปก็คือฮีตสิบสอง ซ่ึงประเพณีท่ียังคงอยู2 เช2น ประเพณีบุญข"าวจี่ในเดือนสาม ประเพณีบุญผะเหวด (พระเวสสันดร) ในเดือนสี่ ประเพณีสงกรานต�ในเดือนห"า ประเพณีบุญเบิกบ"านในเดือนเจ็ด ประเพณีบุญเข"าพรรษาในเดือนแปด ประเพณีข"าวสากในเดือนสิบ ประเพณีบุญออกพรรษาในเดือนสิบเอ็ด และประเพณีบุญกฐินในเดือนสิบสอง ซ่ึงประเพณีเหล2านี้ยังมีการปฏิบัติติดต2อกันอย2างเหนียวแน2นสืบทอดกันมา 2) วัฒนธรรมและประเพณีท่ีเปลี่ยนแปลงไปหรือขาดการสืบทอด ประเพณีวัฒนธรรมของบ"านเชียงเหียนท่ีสูญหายไปพบว2าเกิดจากเศรษฐกิจท่ีต"องเร2งรัด การทํางานแข2งเวลาเพ่ือเลี้ยงปากเลี้ยงท"องให"อยู2รอดดังนั้นประเพณีบางประเพณีจึงได"ขาดการสืบทอด เช2น ประเพณีทํานาผีตาแฮก (ก2อนทํานาจริง) หายไปเพราะป/จจุบันหันมาทํานาหว2านกัน ทําให"ประเพณีผีตาแฮกนั้นไม2มี เพราะเร2งรีบและจะได"ไม2เสียเวลา ประเพณีบุญคูณลาน ประเพณีลงแขกเก่ียวข"าว เพราะป/จจุบันต"องจ"างเป5นค2าแรงถึงจะมีผู"มาช2วยงาน ประเพณี 3.1 ประเพณีบุญบ้ังไฟ บ"านเชียงเหียนจะต"องทําบุญบ้ังไฟทุกปY เป5นประเพณีสืบต2อกันมา ถ"าไม2ทําฝนจะแล"งหรือไม2ตกต"องตามฤดูกาล ฉะนั้นจึงจําเป5นจะต"องทําบุญบ้ังไฟทุกๆ ปY บางปYทําบุญบ้ังไฟแสน มีการบอกบุญไปยังหมู2บ"านต2างๆ ท่ีเคยเป5นเมืองเก2าด"วยกัน เช2น บ"านสีแก"ว บ"านผักแว2น จังหวัดร"อยเอ็ด บางปYก็ทําพอเป5นประเพณี 3.2 ประเพณีบุญเบิกบ"าน จะทําในเดือนหก ท่ีแปลกกว2าหมู2บ"านอ่ืน คือ 3.2.1 พิธีเลี้ยงศาลเจ"าปูBตา ทําท่ีศาลเจ"าพ2อศรีสงคราม(ตอนเช"า) จะต"องทําบ้ังไฟน"อยถวาย และมีการเสี่ยงทาย 3 อย2าง คือ

� เสี่ยงคน � เสี่ยงควาย � เสี่ยงฟQา เสี่ยงฝน

3.2.2 พิธีก2อเจดีย�ทรายถวายเจ"าแม2สองนาง ทําหลังจากท่ีก2อเจดีย�ทรายท่ีวัด 3 วันต2อกัน ทําท่ีดอนแก"ว มีการก2อเจดีย�ทราย มีพิธีสวดมนต�ถวายบ้ังไฟ(ทําตอนเย็น) ศาสนา ความเช่ือ และการเคารพนับถือ ชาวบ"านเชียงเหียนนับถือศาสนาพุทธ มีศูนย�รวมดวงใจคือ วัด เพราะประเพณี พิธีกรรมต2างๆ ท่ีได"จัดข้ึนนั้นจะต"องจัดท่ีวัด ไม2ว2าจะเป5นงานบุญต2างๆ และท่ีสําคัญในระบบความสัมพันธ�ระดับพ้ืนฐานของชาวบ"านจะมีความเคารพนับถือผู"อาวุโสมากท่ีสุด โดยเฉพาะเจ"าโคตรท่ีมีความอาวุโสท่ีสุดแห2งตระกูลท่ีผู"คนในคุ"มบ"านเคารพนับถือ และในในขณะเดียวกันผู"ใดท่ีมีความรู" ความสามารถ ความชํานาญมีภูมิป/ญญา ก็ได"รับการยกย2องเป5นผู"นําทางด"านต2างๆ ท่ีสําคัญ คือกะจ้ํา หรือจ้ําบ"าน ซ่ึงเป5นผู"มีป/ญญารอบรู"เรื่องชีวิต สิ่งแวดล"อม และวัฒนธรรม ผ2านร"อนผ2านหนาวมามากพอ เม่ือได"รับยกย2องข้ึนเป5นจ้ําบ"านก็จะปกปQองลูกบ"านโดยมีกลุ2ม

22

หรือสภาผู"เฒ2าและให"ความช2วยเหลือโดยใช"หลักคุณธรรม และอีกกลุ2มหนึ่งคือ ผู"มีความรู"ท่ีผู"คนในบ"านให"ความเคารพนับถือ เช2น หมอธรรม หมอยา ซ่ึงผู"คนในหมู2บ"านพ่ึงกลุ2มคนท่ีเป5นหมอเหล2านี้อย2างมาก

5. ผลท่ีจะได-รับ

1. นิสิตได"เรียนรู"ท้ังภาคทฤษฏีและภาคปฏิบัติในการจัดงานสืบสานประเพณีมหากฐินบุญหมอนเข็มเพ่ือให"น2าสนใจจนสามารถเป5นการท2องเท่ียวเชิงวัฒนธรรม 2. เกิดเวทีการแลกเปลี่ยนวิชาการเก่ียวกับการทํามหากฐินบุญหมอนเข็ม และร2วมอนุรักษ�หมอนเข็มองค�ประกอบในการอนุรักษ�และสืบสานพิธีกรรมบุญกฐิน 3. สร"างค2านิยม จิตสํานึก ตลอดจนสร"างขวัญและกําลังใจแก2ชาวบ"านเชียงเหียงจากความเชื่อม่ันในพิธีกรรมท่ีกระทํา และเกิดความภาคภูมิใจในภูมิป/ญญาของคนไทย

4. เกิดเครือข2ายการดําเนินงานระหว2างชุมชนกับหน2วยงานต2าง ๆ ท่ีเก่ียวข"องอย2างยั่งยืน