ปีที่ 57 ฉบับที่ 1 มกราคม - มีนาคม...

ปท 57 ฉบบท 1 มกราคม - มนาคม 2558 Vol. 57 No. 1 January - March 2015

ว ก

รมวทย พ

57 (1

) ม.ค

. - ม.ค

. 2558 B

ull Dept M

ed Sci 57 (1

) January - M

arch 2015

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยจดท�าโดยกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขเพอเผยแพร

ผลงานวจยและแลกเปลยนความรดานวทยาศาสตรการแพทยทกสาขา

เจาของ กรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขทปรกษาดานบรหาร นพ.อภชยมงคล นางจรภรณบณยวงศวโรจน พญ.วารณจนารตน นพ.วนชยสตยาวฒพงศ

ทปรกษาดานวชาการ ภญ.อมราวงศพทธพทกษ พญ.มยรากสมภ ภญ.ดร.จงดวองพนยรตน นางพมพใจนยโกวท ภญ.สภทราอมเอบ ภญ.ดร.สมลปวตรานนท ดร.ปนดดาซลวา

บรรณาธการ สพญ.ดร.เยาวภาพงษสวรรณ

คณะบรรณาธการ ศ.ดร.นพ.สมชยบวรกตต ศ.ดร.นพ.ประเสรฐเออวรากล ศ.ดร.อรษาสตเธยรกล ศ.ดร.พไลพนธพธวฒนะ ดร.อารทตตยพงศ นางสาวจไรโชตธนาทววงศ นายศรศรมโนรถ ดร.อษาวดถาวระ นางกนกพรอธสข นางวชชดาจรยะพนธ นายสธนวงษชร นางสาวมาลนจตตกานตพชย ดร.สวรรณาเธยรองกร นางสรภากรแสงกจพร ดร.วมลเพชรกาญจนาพงศ ดร.ประไพวงศสนคงมน ภญ.ดร.เจรญดปงสทธวงศ ภญ.ดร.วลยลกษณเมธาภทร ดร.อารรตนสงาแสง

เลขานการ นางไพรวรรณบญวงษ

ฝายธรการ นางสาวน�าฝนนอยประเสรฐ นางสาวประสานจลวงษ

ก�าหนดออก ราย3เดอนอตราสมาชก ในประเทศปละ200.-บาท ตางประเทศปละ50.00เหรยญสหรฐอเมรกาส�านกงานวารสาร กรมวทยาศาสตรการแพทย 88/7ซอยตวานนท14ถนนตวานนทนนทบร11000 โทร.0-2951-0000 โทรสาร0-2951-1297พมพท หจก.อรณการพมพ 457/6-7ถนนพระสเมรแขวงบวรนเวศเขตพระนครกรงเทพฯ10200 โทร.0-2282-6033-4

THE BULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES

The bulletin of the Department of Medical sciences is an official publication of theDepartmentofMedicalSciences,MinistryofPublicHealth.Itisdevotedtothedisseminationofknowledgeconcerningmedicalsciencesandthefacilitationofco-operationamongscientists.

Owner Department of Medical sciences, Ministry of Public Health Administrative Advisor ApichaiMongkol JurepornBoonyawongvirot Varunee Jinaratana Wanchai sattayawuthipong

Technical Advisor Amara Vongbuddhapitak Mayura Kusum Jongdee Wongpinairat Pimjai Naigowit SupatraIm-Erb SumolPavittranon PanaddaSilva Editor Yaowapa Pongsuwanna

Editorial Board SomchaiBovornkitti PrasertAuewarakul OrasaSuthienkul Pilaipanputhavathana Aree Thattiyaphong Jurai Chotichanathawewong SiriSrimanoroth UsavadeeThavara Kanokporn Atisook Wichuda Jariyapan suthon Vongsheree Malinee Chittaganpitch suwanna Tienungoon siripakorn sangkitporn Wimol Petkanchanapong Prapai Wongsinkongman Charoendee Pingsuthiwong Walailuk Matapatara AreeratSa-ngasang

Secretary Paiwan Boonwong

Administration Namfon Noiprasert Prasan Julwong

Subscription Rate The Bulletin of the Department of Medical sciences is published quarterly. Annual subscription rate is ฿ 200.00 for domestic and us.$50.00forallothercountries.

Office Department of Medical sciences 88/7SoiTiwanond14,Tiwanond Rd.,Nonthaburi11000,Thailand.

Tel.0-2951-0000 Fax:0-2951-1297Printed by AroonkarnphimLtd.,Part. 457/6-7PhraSumenRoad,Bangkok10200 Tel.0-2282-6033-4

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยBULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES


สารบญ

หนา

นพนธตนฉบบ

การศกษาความเปนพษเฉยบพลนและพษเรอรงของสารสกดใบพล (Piper betle L.) 1

มาสเกยรต บญยฤทธ สมณฑา วฒนสนธ เรวด บตราภรณ นวขนษฐ สจจานนท

วรฏฐา สงวนเรอง ทฆมพร แยมสอาด และสมชาย แสงกจพร

การประเมนความเสยงของน�าดมตหยอดเหรยญในเขตภาคกลางและการสนบสนน 22

การก�าหนดมาตรฐานควบคมคณภาพ

ลดาพรรณ แสงคลาย กญญา พกสน ปยมาศ แจมศร กรณา ตรสมทธ

และกรรณกา จตตยศรา

รายงานจากหองปฏบตการ

การวเคราะหตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตม 37

ศศธร หอมด�ารงควงศ จตรงค สนแกว และอมา บรบรณ

การส�ารวจคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม 48

อจฉรา อยคง กมลวรรณ กนแตง รชฎาพร สวรรณรตน และลดาวลย จงสมานกล

การประเมนการไดรบสมผสของซลเฟอรไดออกไซดจากการบรโภคผกและผลไมแหง 58

น�าเขาจากตางประเทศของคนไทย พ.ศ. 2548-2557

จนตนา กจเจรญวงศ และยพเรศ เออตรงจตต

การส�ารวจคณภาพเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�าในโรงพยาบาล 69

วนเพญ ดวงสวาง พรเทพ จนทรคณาภาส และสถาพร กลอมแกว

CONTENTS

Page

Original Articles

Acute and Chronic Toxicity Study of Piper betle L. Leaf Extract 1

Maskiet Boonyareth Sumontha Vadhanasin Raywadee Butraporn

Navakanit Sachanonta Waridtha Sa-Nguanruang Ticomporn Yamsaad

and Somchai Sangkitporn

Risk Assessment of Drinking water From Vending Machines in 22

the Central Area and Support of Establishment of the quality Standard

Ladapan Saengklai Piyamas Jamsri Kanya Puksun Karuna Teerasamit

and Kannika Jittiyossara

Laboratory Findings

Determination of Lead, Cadmium and Aluminium Leached from 37

Cooking Utensils

Sasitorn Homdumrongvong Uma Boriboon

Survey of the Microbiological Quality in Ice Cream 48

Atchara Ukong, Kamonwan Kantaeng, Ratchadaporn Suwannarat

and Ladawan Chungsamanukool

The Exposure Assessment of Sulfur Dioxide Intake from Imported 58

Dried Vegetable and Fruit in Thai Populations 2005-2014

Jintana Kitcharoenwong and Yuparaid Uetrongchit

The Investigation on Quality of Infusion Pumps in Hospitals 69

Wanpen Duangsawang Pornthep Chuncunapas and Sataporn Klomkaew

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยBULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES


บทบรรณาธการ

สวสดทานผอานทกทาน...วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย ปท 57 ฉบบท 1 มกราคม-มนาคม 2557 เปน

วารสารฉบบแรกของป พ.ศ. 2558 นบเปนปท 57 ของการกอตงวารสารของเรา กลาวไดวาผลงานในวารสารจากอดต

จนปจจบนเกดจาก “วนวานทพากเพยร..ส..วนนทภาคภม” ตองขอขอบพระคณทานผกอตงการจดท�าวารสารกรมวทยาศาสตร

การแพทย คณะบรรณาธการทกคณะทผานมา รวมทงทกทานทเกยวของทไดด�าเนนการใหเกดการจดการความรในรปแบบ

วารสารของกรม และมการสานตองานนไดจนปจจบน

ในเลมนมบทความทนาสนใจทงหมด 6 เรอง เปนนพนธตนฉบบ 2 เรอง และรายงานจากหองปฏบตการ 4 เรอง

นพนธตนฉบบเรองแรก “การศกษาความเปนพษเฉยบพลนและพษเรอรงของสารสกดใบพล (Piper betle L.)” โดย

คณมาสเกยรต บญยฤทธ และคณะ เพอประเมนความปลอดภยของสารสกดใบพลซงน�ามาใชกนอยางแพรหลาย

ทงผลตภณฑทใชกบคนและสตว เรองท 2 “การประเมนความเสยงของน�าดมตหยอดเหรยญในเขตภาคกลางและ

การสนบสนนการก�าหนดมาตรฐานควบคมคณภาพ” โดย คณลดาพรรณ แสงคลาย และคณะ เพอน�าขอมลผลการศกษา

มาใชประเมนความเสยงตอการเกดโรคอาหารเปนพษ และสนบสนนการก�าหนดมาตรฐานของน�าดมตหยอดเหรยญ

รายงานจากหองปฏบตการ เรองแรก “การวเคราะหตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตม โดย

คณศศธร หอมด�ารงควงศ และคณะ เปนการส�ารวจหาปรมาณสารตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม ในภาชนะหงตม

หลายชนด และหลายยหอ เพอใหทราบปรมาณการปนเปอนในอาหารทกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของผบรโภค

เรองถดมา “การส�ารวจคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม” โดยคณอจฉรา อยคง และคณะ เปนการส�ารวจตวอยางไอศกรม

จากผสง 2 กลม คอ ตวอยางไอศกรมทผผลตไอศกรมสงมาตรวจเพอตองการรผลคณภาพการผลต และตวอยางไอศกรม

ทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเกบมาจากตลาด ถดมา เรอง “การประเมนการไดรบสมผสของซลเฟอรไดออกไซด

จากการบรโภคผกและผลไมน�าเขาจากตางประเทศของคนไทย พ.ศ. 2548-2557” โดย คณจนตนา กจเจรญวงศ และ

คณะ เปนรายงานผลการส�ารวจปรมาณซลเฟอรไดออกไซดจากผลตภณฑผกและผลไมแหงทน�าเขาจากตางประเทศ ใน

ชวงระยะนานถง 10 ป (พ.ศ. 2548-2557) และทายสด เรอง “การส�ารวจคณภาพเครองควบคมการใหสารละลายทาง

หลอดเลอดด�าในโรงพยาบาล” โดย คณวนเพญ ดวงสวาง และคณะ ซงเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�าเปน

เครองมอแพทยอกชนดหนงทมความส�าคญมากเนองจากเปนเครองมอทใชงานกบผปวยโดยตรง ผลการศกษาจากบทความ

ทง 6 เรองจะเปนเชนไร ขอเชญทานผอานตดตามรายละเอยดทนาสนใจทงหมดไดในเลมน

สดทายน คณะบรรณาธการหวงเปนอยางยงวาสาระความรในวารสารเลมนจะเปนประโยชนกบผอานอยางทแลวมา

ขอขอบคณผทบทวนบทความ (reviewer) ทกทานทกรณาใหขอเสนอแนะแกผนพนธ

ดร.เยาวภา พงษสวรรณ

บรรณาธการ

คาแนะนาในการเตรยมตนฉบบเพอตพมพ ในวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

ประเภทของบทความ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย รบตพมพบทความ ประเภทนพนธตนฉบบ รายงานจากหองปฏบตการ กรณศกษา บทความปรทศน บทความทวไป จดหมายถงบรรณาธการ บทบรรณาธการและสารตดตอสน บทความทสงตพมพจะตองไมเคยตพมพ หรอกาลงตพมพในวารสารฉบบอนมากอน ทงนบทความทกเรองจะไดรบการพจารณาตรวจแกจากผทรงคณวฒในสาขาทเกยวของ และกองบรรณาธการขอสงวนสทธในการตรวจแกไขตนฉบบและพจารณาตพมพตามลาดบกอนหลง

ความรบผดชอบ บทความทตพมพในวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย ถอเปนผลงานทางวชาการ และเปนความเหนสวนตวของผเขยน ไมใชความเหนของกรมวทยาศาสตรการแพทย หรอกองบรรณาธการ ผเขยนตองรบผดชอบตอบทความของตน

การเตรยมตนฉบบ ภาษาทใชคอ ภาษาไทยและภาษาองกฤษ ตนฉบบภาษาไทย ควรใชภาษาไทยใหมากทสดเทาทจะทาได คาศพทเฉพาะหรอคาศพทภาษาองกฤษทบญญตเปนภาษาไทยแลว แตยงไมเปนททราบกนอยางแพรหลาย หรอแปลแลวเขาใจยาก ใหใสภาษาองกฤษกากบไวในวงเลบ หรออนโลมใหใชภาษาองกฤษได

ตนฉบบควรพมพบนกระดาษขาวขนาด A4 ใชตวอกษร (font) ชนด Angsana New ขนาดตว อกษร 16 พมพบรรทดค (หรอแตละบรรทดใหหางอยางนอย 6 มม.) พมพหนาเดยวและใสเลขกากบทกหนา โดยเวนขอบดานซายและดานบน 3.5 ซม. ดานขวาและดานลาง 2.5 ซม. หนาแรกของตนฉบบประกอบดวยชอเรอง ชอผเขยน ชอผเขยนททาหนาทประสานงานกบ คณะบรรณาธการ และสถานททางานทสามารถตดตอไดทางไปรษณย และชอเรองโดยยอ (running title) ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ หนาทสองเปนบทคดยอ ตองเขยนทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ความยาวไมเกน 250 คา โดยครอบคลมทมาของหวขอวจย วตถประสงค ขอบเขตการวจย วธทาหรอวธการรวบรวมขอมล ผลใชเฉพาะขอมลหลกทสาคญและสถตทใช และสรปโดยเนนหลกการสาคญทพบใหม ทายบทคดยอภาษาองกฤษใหมคาสาคญของบทความ (key word) ไมเกน 5 คา เปนภาษาองกฤษ สาหรบผทไมสนทดภาษาองกฤษควรหาผทชานาญภาษาองกฤษชวยตรวจสอบ

นพนธตนฉบบ วกรมวทยพ2558;57(1):1-21

1วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 57 ฉบบท 1 มกราคม - มนาคม 2558

การศกษาความเปนพษเฉยบพลนและพษเรอรงของ

สารสกดใบพล (Piper betle L.)

มาสเกยรต บญยฤทธ* สมณฑา วฒนสนธ** เรวด บตราภรณ* นวขนษฐ สจจานนท*

วรฏฐา สงวนเรอง* ทฆมพร แยมสอาด* และสมชาย แสงกจพร**สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย ถนนตวานนท นนทบร 11000

**มหาวทยาลยธรรมศาสตร อ�าเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน 12121

Accepted for publication, 27 November 2014

บทคดยอ สารสกดใบพล (Piper betle L.) น�ามาใชกนแพรหลายทงในผลตภณฑทใชกบมนษยและสตว เพอเปน การประเมนความปลอดภย การศกษานไดท�าการทดสอบความเปนพษเฉยบพลนในหนไมซเพศเมยสายพนธไอซอาร และพษเรอรงในหนแรททงสองเพศสายพนธวสตาร (เปนเวลานาน 6 เดอน) โดยใชสารสกดใบพลทสกดดวยเทคนคของไหลวกฤตยวดยงดวยกาซคารบอนไดออกไซดโดยใชเอทานอลเปนตวท�าละลายรวม ผลการทดสอบความเปนพษ เฉยบพลนทขนาดปอนอยางละ 300 และ 2,000 มก./กก. ไมพบอาการพษแบบเฉยบพลนใดๆ สวนผลทดสอบพษเรอรงพบวาสารสกดขนาด 3, 30 และ 300 มก./กก./วน ไมสงผลตออาการปวยพษสะสม การเจรญเตบโตและ การกนอาหาร อกทงยงไมพบการเปลยนแปลงตามขนาดของสารสกดทไดรบในคาของน�าหนกอวยวะสมพนธและคาโลหตวทยาตางๆ แตพบการเพมขนอยางมนยส�าคญของระดบโซเดยม คลอไรด แคลเซยม และฟอสฟอรสในซรมตามขนาดสารสกดทเพมขนในหนทงสองเพศ พบการเพมขนเลกนอยของเอนไซม ALT ในหนเพศเมยกล ม recovery (300 มก./กก./วน) และการอกเสบเลกนอยทตบในหนเพศเมยทไดรบสารสกด 300 มก./กก./วน และในกล ม recovery ดงนนการน�าสารสกดใบพลมาใชในผลตภณฑอาหารและยาอยางตอเนอง จงควรเฝาระวงสมดลของ ระบบอเลกโทรไลตและการท�างานของตบ

2 วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 57 ฉบบท 1 มกราคม - มนาคม 2558

Acute and Chronic Toxicity Study of Piper betle L. Leaf Extract Maskiet Boonyareth el al.

บทน�า

พล (Piper betle L.) เปนพชสมนไพรอยในวงศ Piperaceae ทมถนก�าเนดในประเทศอนเดย ตอมา

มการปลกแพรกระจายไปยงประเทศตาง ๆ ทวทวปเอเชยและแอฟรกา สวนของใบพลนยมน�ามาใชเปนสวนประกอบ

ในการรกษาโรคตางๆ ใชเปนยาทาภายนอกส�าหรบแกอาการคนแกอกเสบ(1, 2) สารสกดจากใบพลมรายงานในการ

ยบยงเชอแบคทเรย(3, 4) เชอรา(5, 6, 7) และเชอมาลาเรย(8) ตานฮสตามนทท�าใหเกดการหดเกรงในหลอดลมและล�าไสเลก

ของหนตะเภา(9) นอกจากนสารสกดจากใบพลยงมฤทธในการเปนสารตานอนมลอสระดวยวธ DPPH (2, 2-diphenyl-

1-picrylhydrazyl radical scavenging assay) ก�าจดอนมลอสระชนดซเปอรออกไซดเรดเคล (Superoxide

radical) และไนตรกออกไซด (Nitric oxide)(10, 11, 12)

จากการศกษาวจยในองคประกอบทางเคมของใบพลพบสารส�าคญมอยหลายชนด Nalina T และคณะ(13)

พบวาสารสกดหยาบจากใบพลดวยน�ามสาร hydroxychavicol ทมฤทธตานเชอแบคทเรย Streptococcus mutans

ในหลอดทดลอง ซงเชอนมกกอใหเกดคราบหนปนของฟนในชองปาก ในท�านองเดยวกน อไรวรรณ ดลกคณานนท

และคณะ(14) ไดรายงานวาสารสกดหยาบจากใบพลดวยเอทานอลมสาร hydroxychavicol ทออกฤทธยบยงเชอรา

Trichophyton mentagrophytes และเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus ไดในหลอดทดลอง อกทงสาร

hydroxychavicol ยงพบวามฤทธลดการจบกลมของเกลดเลอดกระตายไดในหลอดทดลอง (antiplatelet

aggregation)(15) Misra P และคณะ(16) รายงานวาสาร eugenol ในน�ามนหอมระเหยจากใบพลมฤทธในการตาน

เชอโปรโตซว Leishmania donovani ไดในหลอดทดลอง นอกจากนสาร eugenol ทไดจากการสกดใบพลดวย

เอทานอลยงมฤทธในการตานอนมลอสระและลดระดบไขมนในเลอดในหนแรท(17) Majumdar B และคณะ(18) พรอมทง

Bhattacharya S และคณะ(19) รายงานตรงกนวาสาร allylpyrocatechol (APC) ทไดจากการสกดใบพลดวย

เอทานอลมฤทธลดการเกดแผลในกระเพาะอาหารของหนแรททเหนยวน�าดวยสาร indomethacin มรายงานพบวา

สาร APC และ chevibetol ทอยในสารสกดใบพลดวยเอทานอลสามารถลดอนตรายจากการไดรบรงสแกมมาททดสอบ

ในหนแรทไดอกดวย(20) นอกจากนสาร hydroxychavicol และ chavibetol ทไดจากสารสกดใบพลดวยเมทานอล

ยงพบฤทธในการตานเซลลมะเรงตอมลกหมากของมนษยทท�าการปลกฝงในหนไมซ(21)

ส�าหรบขอมลดานความเปนพษพบวา สารสกดใบพลดวยน�าและอะซโตนทความเขมขน 200 ไมโครกรม/จาน

เพาะเชอ ไมมฤทธกอกลายพนธตอเชอ Salmonella typhimurium(22) ในขณะทการทดสอบดวยน�าทกรองจาก

การบดละเอยดของใบพลกบน�ากลนกพบวาไมมฤทธกอกลายพนธตอเชอ Saccharomyces cerevisiae เชนเดยวกน(23)

Ratnasooriya WD และคณะ(24) รายงานวาสารสกดใบพลดวยน�ามผลตอระบบสบพนธในหนแรทเพศผโดยไปลด

การปฏสนธ (antifertility) นอกจากน Sengupta A และคณะ(25) ยงพบวาสารสกดกานใบของพลดวยเอทานอล

ไมพบความผดปกตจากการทดสอบพษเฉยบพลนในหนไมซทขนาดสงสด 3,200 มลลกรม/กโลกรม และไมพบความ

เปนพษเรอรงตอระบบรางกายในหนแรททขนาดตงแต 300 ถง 1,000 มลลกรม/กโลกรม

ในบญชยาจากสมนไพรของบญชยาหลกแหงชาต(26) พ.ศ. 2556 มการระบการใชสารสกดใบพลสดดวย

เอทานอลในการบรรเทาอาการผวหนงอกเสบ และการอกเสบจากแมลงกดตอย นอกจากนยงมรายงานการน�าใบพล

มาใชรกษาโรคตางๆ เชน ใชใบพลสดต�าผสมกบเหลาแลวใชทารกษาโรคเชอราทผวหนงและแกลมพษ(27) บางต�ารายาไทย

มการใชน�าคนใบสดของพลกบเหลากนเปนยาขบลม(28) อกทงมการวจยพฒนาน�าสารสกดจากใบพลมาใชเปนผลตภณฑ

ฆาเชอในชองปาก(29) และน�าสารสกดใบพลไปใชทดแทนสารเคมทใชเปนสวนผสมในการยบยงเชอรา Aspergillus flavus

ในผลตผลทางการเกษตรและวตถดบทใชในอตสาหกรรมการผลตอาหาร(30) อกทงยงมแนวโนมทจะน�าสารสกดใบพล

มาใชเปนสวนประกอบเสรมในอาหารสตวเพอใชตานเชอตานจลชพตางๆ และใชเปนสารตานออกซเดชนในน�ามนทใช

ปรงอาหารแทนการใชสารเคมสงเคราะหอกดวย(31, 32, 33) ดงนนการน�าสารสกดใบพลไปประยกตเปนสวนประกอบของ


พษเฉยบพลนและพษเรอรงของสารสกดใบพล (Piper betle L.) มาสเกยรต บญยฤทธ และคณะ

ผลตภณฑทใชในมนษยและสตว และการพฒนาไปเปนยาส�าหรบบ�าบดรกษาโรคตามฤทธทางเภสชวทยาทพบถอวาม

ประโยชนอยางมาก แตปจจบนยงขาดขอมลดานความปลอดภยตอระบบตางๆ ของรางกาย ดงนนผลจากการศกษา

ความเปนพษเฉยบพลนและพษเรอรงของสารสกดใบพลในสตวทดลองจะเปนขอมลเบองตนดานความปลอดภยส�าหรบ

การพฒนาและผลตเปนยา สมนไพร ผลตภณฑเพอสขภาพ หรอผลตภณฑถนอมอาหารทใชแทนวตถกนหนสงเคราะหได

วสดและวธการ

สารสกดใบพล

สารสกดใบพลควบคมคณภาพทางเคมวเคราะหและไดรบจากภาควชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร สกดดวยเทคนคของไหลวกฤตยวดยง (Supercritical

Fluid Extraction-SFE) โดยใชกาซคารบอนไดออกไซดเปนตวท�าละลาย และใชเอทานอลเปนตวท�าละลายรวม

หลงผานกระบวนการระเหยน�าเอทานอลออก ไดสารสกดหยาบสเขยวน�าตาลเขม เหลว หนด สารสกดหยาบทความดน

9 MPa และท 6 MPa น�ามารวมกน คดเปน % Yield เทากบ 8.6% เทยบกบผงของใบพลแหง ท�าการตรวจวเคราะห

ดวยเทคนคโครมาโทกราฟของเหลวสมรรถนะสง (HPLC) ซงพบวามสารส�าคญคอ Allypyrocatechol (APC) และ

Eugenol ในสดสวนรอยละของปรมาณสารตอน�าหนกของสารสกดเทากบ 46.95 และ 6.26 (% w/w) ตามล�าดบ

สตวทดลอง

หนไมซสายพนธไอซอาร (ICR Mice) เพศเมย จ�านวน 12 ตว น�าหนกตว 30-35 กรม อายประมาณ

6 สปดาห ซอจากศนยสตวทดลองแหงชาต มหาวทยาลยมหดล ใชส�าหรบการศกษาความเปนพษเฉยบพลน เลยงใน

กรงเลยงสตวภายในหองเลยงสตวทดลองทมอณหภม 23 ± 3 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 60 ± 20% ควบคม

ความมด/สวาง 12/12 ชวโมง ใหอาหารส�าเรจรป และน�าดมตลอดการเลยง กอนด�าเนนการทดสอบ พกหนเพอใหปรบตว

(Acclimatization) เปนเวลาอยางนอย 5 วน

หนแรทสายพนธวสตาร (Wistar Rat) อายประมาณ 6 สปดาห จ�านวน 140 ตว (เพศเมย 70 ตว เพศผ

70 ตว) ซอจากบรษท BioLASCO ประเทศไตหวน เลยงในชดกรงเลยงสตวทดลองแบบปลอดเชอ (Individually

Ventilated Cage, IVC) ภายในหองเลยงสตวทดลองทมอณหภม 23 ± 3 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ

60 ± 20% ควบคมความมด/ความสวางสลบกน 12 ชวโมง ใหอาหารส�าเรจรป และน�าดมตลอดการเลยง กอนด�าเนน

การทดสอบพกหนเพอใหปรบตว (Acclimatization) เปนเวลา 1 สปดาห

วธการทดสอบ

การศกษาในสตวทดลองน ไดรบการพจารณาอนมตจากคณะกรรมการการเลยงและใชสตวทดลองของ

กรมวทยาศาสตรการแพทย ตามเลขทอนมตการวจย 53-010 โดยการทดสอบความเปนพษเฉยบพลนดวยวธ

OECD-423 Guideline (Acute Toxic Class Method)(34) ในหนไมซโดยการปอนทางปากในครงเดยวดวยสารสกดใบ

พลทเตรยมในรปแบบสารแขวนตะกอนในสารละลาย Tragacanth 1.0% (น�าหนก/ปรมาตร) สงเกตอาการ บนทกอาการ

ผดปกตจนครบ 14 วน และท�าการผาซากตรวจความผดปกตของอวยวะภายใน (Gross lesions) โดยการทดสอบนเรมตน

การปอนสารสกดทขนาด 300 มก./กก. (มลลกรม/กโลกรม) ตอหน 3 ตว สงเกตอาการและจ�านวนหนทดลอง

ตายอยางใกลชดภายใน 5 ชวโมง ของการทดสอบ 24 ชวโมงแรก และทกวนจนครบ 14 วน ท�าการทดสอบเพมเตมท

ขนาด 300 มก./กก. ตอหน 3 ตว และประเมนผลการทดสอบตามทกลาวมา จากนนทดสอบหนดวยสารสกดในขนาด

ทสงขน 2,000 มก./กก. ตอหน 3 ตว เพมอก 2 กลมพรอมกบการประเมนผลการทดสอบตามทกลาวมาขางตน



การศกษาความเปนพษเรอรงในหนแรทใชวธ OECD-452 Guideline (Chronic Toxicity studies)(35)

และ ICH Guideline: M3(R2)(36) แบงหนออกเปน 5 กลม กลมละ 28 ตว (เพศผ 14 ตว เพศเมย 14 ตว) โดยกลม

ท 1 เปนกลมควบคมไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth ในปรมาตร 1 มลลลตร/น�าหนกหน 100 กรม กลมทดลอง

ท 2-4 ไดรบสารสกดใบพลทแขวนตะกอนในสารละลาย 1.0% Tragacanth ในขนาด 3, 30 และ 300 มลลกรม/

กโลกรม/วน (มก./กก./วน) ตามล�าดบ ทกวนตดตอกนเปนเวลา 180 วน ซงขนาดสงสดทใชส�าหรบการทดสอบน

ประมาณการวาไมท�าใหหนตายระหวางการทดลอง (Maximum Tolerated Dose, MTD) สารสกด 300 มก./กก. น

มสวนประกอบของสาร APC ในปรมาณ 140 มก. โดยปจจบนยงไมมรายงานความเปนพษของสาร APC พบแตเพยง

รายงานความเปนพษของสารทคลายคลงกนคอ Pyrocatechol ทอาจน�ามาเทยบเคยงไดโดยมคา LD50 เทากบ 210

มก./กก. ในหนตะเภา(37) นอกจากนสารสกดทใชในการทดสอบยงพบวามสวนประกอบของสาร eugenol ซงขนาด

ทใชในการทดสอบนยงครอบคลมอยในชวงประมาณ 0.1 ถง 7.5 เทาของสารส�าคญ eugenol ทยอมรบในการรบ

ตอวนของคน (Acceptable Daily Intake, ADI) ตาม WHO ซงมคาไมเกน 2.5 มก./กก./วน(38)

ส�าหรบกลมทดลองท 5 เปนกลม recovery ไดรบสารสกดใบพลทแขวนตะกอนในสารละลาย 1.0%

Tragacanth ขนาด 300 มก./กก./วน ทกวนตดตอกนเปนเวลา 180 วน จากนนหยดการใหสารละลาย 2 สปดาห

เพอศกษาถงการหายของความผดปกตหากเกดขนมาระหวางการทดสอบ สงเกตอาการทแสดงออกภายนอกอยางนอย

วนละ 1 ครง บนทกปรมาณอาหารและน�าทหนกนและน�าหนกตวตอสปดาห เมอครบก�าหนด 180 วน ดมสลบหนดวย

Isoflurane (AERRANE®, Baxter Healthcare Corporation) อมตวจนหมดความรสก ท�าการเปดผาชองทอง

เกบตวอยางเลอดจากเสนเลอดแดงใหญ dorsal aorta ส�าหรบตรวจคาโลหตวทยาไดแก คาเมดเลอดแดงอดแนน

(Hematocrit) ความเขมขนของฮโมโกลบน (Hemoglobin concentration) จ�านวนเมดเลอดแดง (Erythrocytes)

จ�านวนและชนดของเมดเลอดขาว (Total and Differential leukocytes) จ�านวนเกลดเลอด (Platelets) โดย

เครองตรวจวเคราะหคาโลหตวทยาอตโนมต รน Cell Dyne® 3700 (Abbot) และท�าการตรวจคาซรมชวเคมไดแก

ALP (Alkaline phosphatase), ALT (Alanine aminotransferase), AST (Aspartate transferase),

Total protein, Albumin, BUN (Blood urea nitrogen), Creatinine, Glucose, Uric acid, Bilirubin,

Triglyceride, Cholesterol, Sodium, Chloride, Calcium และ Phosphorus โดยเครองตรวจวเคราะหคาชวเคม

อตโนมต Johnson&Johnson Company รน Vitros® 250 จากนนท�าการผาซากตรวจสอบรอยโรคของอวยวะตางๆ

ทมองเหนดวยตาเปลา (Gross lesion) ชงน�าหนกอวยวะ แลวค�านวณคาน�าหนกอวยวะสมพทธ (% relative organ

weight) และเกบอวยวะแชลงในสารละลายบฟเฟอรฟอรมาลน 10% เพอน�าไปเตรยมสไลดส�าหรบการตรวจหาการ

เปลยนแปลงทางจลพยาธวทยา (Histopathology)

การวเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา และการทดสอบสมมตฐานดวยสถตวเคราะหความแปรปรวน

แบบทศทางเดยว (one-way ANOVA ท p < 0.05) หากผลการวเคราะหมความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทาง

สถต จะทดสอบความแตกตางของกลมทดลองกบกลมควบคมดวย Dunnett's t test เมอความแปรปรวนมคาเทากน

หรอสถต Dunnett’s T3 เมอความแปรปรวนมคาไมเทากน วเคราะหความแตกตางของสดสวนในกลมทดลองและ

กลมควบคมดวยสถต Pearson Chi-Square Exact Test วเคราะหหาความสมพนธของขนาดตวอยางทไดรบกบ

คาทางโลหตวทยาหรอคาโลหตชวเคมดวยสมประสทธสหสมพนธ Pearson Correlation Coefficient วเคราะห

หาความสมพนธทางมหพยาธวทยาและจลพยาธวทยากบขนาดตวอยางทไดรบดวยสถต Fisher’s Exact Test ท

p < 0.05



ผล

การทดสอบพษเฉยบพลน

หนสองกลมแรกทไดรบสารสกดใบพลทขนาด 300 มก./กก. (จ�านวน 6 ตว) ภายหลงการปอน ไมพบ

อาการผดปกตและไมพบหนตายเมอครบก�าหนด 14 วนของการทดลอง หนสองกลมหลงทไดรบสารสกดใบพลทขนาด

2,000 มก./กก. พบวาหน 2 ตวของการทดสอบครงแรก (จากจ�านวน 3 ตว) มอาการขนบรเวณล�าตวตง (Piloerection)

เลกนอยทสงเกตเหนได โดยพบอาการตางๆ นทระยะเวลา 30 นาท ไปจนถง 60 นาท หลงจากการไดรบสารสกด

(ไมไดแสดงผล)

การทดสอบพษเรอรง

การกนอาหารและน�า

หนแรทเพศเมยทง 3 กลมทไดรบสารสกดใบพลทง 3 ขนาด เปนเวลานาน 180 วน (26 สปดาห) พบวา

ปรมาณอาหารทหนแรทกนเฉลยตอสปดาห มคาไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตเมอเทยบกบกลมควบคมทได

รบสารละลาย 1.0% Tragacanth สวนในหนแรทเพศผพบปรมาณการกนอาหารเฉลยตอสปดาหลดลงอยางมนยส�าคญ

ทางสถตในสปดาหท 24 ของกลมหนทไดรบสารสกดใบพลขนาด 300 มก./กก./วน เมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบ

สารละลาย 1.0% Tragacanth (p-value = 0.047) (ภาพท 1)

ผลตอการกนน�าพบวาในกลมทดสอบของหนแรทเพศเมยและเพศผมแนวโนมของการกนน�าทลดลง

แตมคาไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth (ไมไดแสดงผล)

35

30

25

20

15

10

5

0

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Week

Food

con

sum

ptio

n (g

/rat

/day

)

ภาพท 1 การกนอาหารของหนแรทเพศผ (M) และเพศเมย (F) ทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน

* แตกตางจากกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth อยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.05) คาในภาพ

แสดงในรปคาเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐาน



อตราการเจรญเตบโต

ผลตอการเจรญเตบโตพบวา หนแรทเพศเมยกลมทไดรบสารสกดใบพลตลอดการทดลอง 180 วน มคา

น�าหนกตวเฉลยทไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1% tragacanth สวนผลตอ

การเจรญเตบโตในหนแรทเพศผพบวา หนแรทกลมทไดรบสารสกดใบพลตลอดการทดลองทงสามขนาด มการเจรญ

เตบโตทไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1% tragacanth เชนเดยวกน

(ภาพท 2)

Ave

rage

bod

y w

eigh

t (g

)

ภาพท 2 การเจรญเตบโตของหนแรทเพศผ (M) และเพศเมย (F) ทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน คาใน

ภาพแสดงในรปคาเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐาน

อาการหรอพฤตกรรมทผดปกต

จากการทดสอบเปนระยะเวลา 180 วน ในหนกลมทไดรบสารสกดใบพลทงสองเพศ ไมพบความผด

ปกตของอาการหรอพฤตกรรมทสงเกตไดในดานการเดน การทรงตว ดวงตา สของเยอเมอก ระบบขบถายปสสาวะ

สภาพขนและผวหนง

ผลตอคาโลหตวทยา

ผลตอคาโลหตวทยาตางๆ ของกลมหนแรทเพศเมยและกลมหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพลในขนาด

3 ถง 300 มก./กก./วน (ตารางท 1 และ 2) ไมพบความแตกตางอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบ

สารละลาย 1.0% Tragacanth

800

700

600

500

400

300

200

100

0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Week



RBC (× 106 cells/µL) 7.87 ± 0.37 8.06 ± 0.60 8.00 ± 0.21 7.52 ± 0.42 7.78 ± 0.33

Hemoglobin (g/dL) 14.06 ± 0.54 14.79 ± 0.36 14.72 ± 0.52 14.06 ± 0.62 14.52 ± 0.71

Hematocrit (%) 44.29 ± 2.09 47.07 ± 1.98 46.50 ± 1.74 44.38 ± 2.63 45.73 ± 2.15

MCV (fL) 55.96 ± 1.74 58.39 ± 2.88 57.96 ± 3.24 58.83 ± 3.09 59.40 ± 3.89

MCH (pg) 18.52 ± 0.43 18.44 ± 0.69 18.21 ± 0.70 18.61 ± 0.53 18.52 ± 0.58

MCHC (g/dL) 32.76 ± 0.47 31.21 ± 1.02 31.34 ± 1.06 31.48 ± 1.32 31.38 ± 1.00

WBC (cells/µL) 1,864.29 ± 722.82 2,185.71 ± 903.72 2,042.86 ± 1,190.81 2,407.69 ± 1,049.18 2,890.91 ± 699.22

Neutrophil (%) 17.20 ± 3.27 16.43 ± 2.99 20.50 ± 5.39 18.88 ± 4.39 20.90 ± 5.82

Basophil (%) 1.4 ± 0.89 1.57 ± 0.95 1.00 ± 0.63 0.75 ± 0.46 3.14 ± 2.34

Lymphocyte (%) 76.60 ± 2.00 76.71 ± 1.98 73.00 ± 6.60 75.00 ± 5.61 72.50 ± 7.03

Enosinophil (%) 2.60 ± 0.96 2.71 ± 0.95 2.83 ± 1.33 2.88 ± 1.36 2.70 ± 0.95

Monocyte (%) 2.20 ± 0.87 2.57 ± 0.98 2.67 ± 1.51 2.50 ± 0.76 1.80 ± 0.92

Platelets (× 105cells/µL) 7.44 ± 1.55 8.28 ± 1.19 8.56 ± 1.14 8.67 ± 0.67 8.15 ± 0.83

Reticulocyte (%) 1.18 ± 0.85 1.27 ± 0.84 1.29 ± 0.74 1.10 ± 0.78 0.48 ± 0.39

คาในตารางแสดงในรปคาเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐาน R = Recovery group

ตารางท 1 คาโลหตวทยาของหนแรทเพศเมยทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน

กลมหนทไดรบสารสกดใบพล (มก./กก./วน)

Parameters 1.0% Tragacanth 3 30 300 300-R

n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 11

RBC (× 106 cells/µL) 8.40 ± 0.39 8.29 ± 0.42 8.49 ± 0.44 8.12 ± 0.22 8.06 ± 0.53

Hemoglobin (g/dL) 14.88 ± 0.53 14.99 ± 1.08 14.41 ± 0.81 14.35 ± 0.24 14.28 ± 0.90

Hematocrit (%) 45.08 ± 1.89 45.14 ± 2.66 45.93 ± 2.30 45.46 ± 1.71 44.67 ± 3.39

MCV (fL) 53.19 ± 1.96 53.69 ± 2.16 53.36 ± 4.46 55.38 ± 2.76 56.58 ± 4.61

MCH (pg) 17.62 ± 0.60 17.66 ± 0.43 21.25 ± 16.19 17.60 ± 0.46 17.70 ± 1.13

MCHC (g/dL) 32.72 ± 0.47 33.0 ± 2.34 31.11 ± 0.97 31.37 ± 1.27 31.71 ± 1.20

WBC (cells/µL) 3,961.54 ± 1,247.36 3,228.57 ± 1,5497.80 4,235.71 ± 1,576.56 3,751.38 ± 1,597.84 4,366.67 ± 1,603.59

Neutrophil (%) 17.25 ± 4.97 18.60 ± 4.12 20.25 ± 8.34 19.55 ± 3.96 23.68 ± 5.85

Basophil (%) 1.86 ± 1.21 1.50 ± 0.97 1.83 ± 1.03 1.44 ± 0.53 2.38 ± 1.06

Lymphocyte (%) 75.33 ± 6.21 73.30 ± 5.25 72.17 ± 9.50 73.45 ± 4.76 70.75 ± 5.38

Enosinophil (%) 3.67 ± 2.02 3.70 ± 1.64 3.25 ± 1.22 3.09 ± 1.04 2.83 ± 0.83

Monocyte (%) 2.67 ± 1.15 2.90 ± 0.99 2.50 ± 1.09 2.73 ± 1.01 1.75 ± 0.75

Platelets (× 105cells/µL) 8.30 ± 1.96 9.00 ± 1.16 8.41 ± 2.3 8.88 ± 1.61 9.19 ± 0.70

Reticulocyte (%) 1.24 ± 0.87 1.80 ± 0.69 1.25 ± 0.69 1.24 ± 0.57 1.05 ± 0.53

คาในตารางแสดงในรปคาเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐาน R = Recovery group

ตารางท 2 คาโลหตวทยาของหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน



n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 12



ผลตอคาชวเคม

ผลตอคาชวเคมของหนแรทเพศเมยทไดรบไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน (ตารางท 3) พบวามคา

เอนไซม ALT ของหนแรทกลม Recovery ทไดรบสารสกดใบพลขนาด 300 มก./กก./วน มคาสงกวากลมควบคมทได

รบสารละลาย 1.0% Tragacanth อยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.032) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง

300 มก./กก./วน และกลม Recovery มคา Calcium สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.001;

p < 0.001; p = 0.011 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001) หนกลมทไดรบสาร

สกดใบพลขนาด 300 มก./กก./วน มคา Cholesterol สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p =0.010) โดย

สมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p =0.003) สวนหนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 300 มก./กก./วน

มคา Glucose สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p =0.008) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพล

ทไดรบ (p = 0.005)



n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 11

ตารางท 3 คาชวเคมของหนแรทเพศเมยทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน

AST (U/L) 79.77 ± 15.40 84.43 ± 16.64 88.43 ± 21.35 93.00 ± 48.31 119.27 ± 100.08

ALT (U/L) 39.23 ± 6.78 38.71 ± 6.96 40.07 ± 8.68 41.31 ± 8.86 64.09 ± 46.47*

ALP (U/L) 56.31 ± 13.06 55.21 ± 18.86 59.14 ± 23.16 57.23 ± 19.58 55.27 ± 12.58

Total Bilirubin 0.12 ± 0.04 0.16 ± 0.16 0.16 ± 0.10 0.15 ± 0.07 0.12 ± 0.04

(mg/dL)

BUN (mg/dL) 17.08 ± 2.23 17.71 ± 2.76 17.21 ± 3.45 19.69 ± 3.47 16.36 ± 2.66

Creatinine (mg/dL) 0.35 ± 0.05 0.37 ± 0.05 0.39 ± 0.06 0.40 ± 0.07 0.35 ± 0.05

Cholesterol (mg/dL) 82.15 ± 11.38 93.86 ± 18.99 95.75 ± 14.96 107.62 ± 21.54* 101.36 ± 23.17

Triglyceride (mg/dL) 90.92 ± 37.04 93.29 ± 48.91 111.29 ± 93.31 73.23 ± 43.67 68.73 ± 28.40

Total protein (g/dL) 5.97 ± 0.78 6.59 ± 0.63 6.91 ± 0.50* 7.16 ± 0.43* 6.60 ± 0.44

Albumin (g/dL) 3.51 ± 0.35 3.90 ± 0.56 4.24 ± 0.55* 4.44 ± 0.34* 3.88 ± 0.41

Globulin (g/dL) 2.46 ± 0.72 2.69 ± 0.18 2.67 ± 0.09 2.72 ± 0.43 2.72 ± 0.09

Uric acid (mg/dL) 1.55 ± 0.20 1.42 ± 0.27 1.21 ± 0.26* 0.96 ± 0.30* 1.05 ± 0.22*

Glucose (mg/dL) 128.00 ± 23.05 136.79 ± 6.90 138.93 ± 19.71 152.15 ± 19.27* 147.64 ± 14.58

Sodium (mmol/L) 146.92 ± 3.07 151.71 ± 4.84* 156.50 ± 4.40* 160.54 ± 5.36* 154.91 ± 3.83*

Potassium (mmol/L) 3.98 ± 0.34 4.21 ± 0.78 4.14 ± 0.41 4.01 ± 0.38 3.75 ± 0.22

Chloride (mmol/L) 105.02 ± 3.70 109.86 ± 3.76 113.07 ± 3.69* 117.00 ± 4.43* 113.00 ± 2.14*

Calcium (mg/dL) 10.56 ± 0.36 10.89 ± 0.61 11.53 ± 0.53* 11.90 ± 0.64* 11.31 ± 0.57*

Phosphorus (mg/dL) 4.12 ± 0.93 4.76 ± 0.78 5.43 ± 0.81* 5.86 ± 0.93* 4.93 ± 1.14



หนแรทเพศเมยกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน และกลม Recovery มคา

Uric acid ต�ากวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.008, p < 0.001, p < 0.001 ตามล�าดบ) โดยสมพนธ

กบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน และกลม

Recovery มคา Chloride สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.001, p < 0.001, p < 0.001 ตามล�าดบ)

โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน

และกลม Recovery มคา Sodium สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.033, p < 0.001, p < 0.001,

p < 0.001 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด

30 ถง 300 มก./กก./วน มคา Phosphorus สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.009, p < 0.001

ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p = 0.001) สวนหนแรทเพศเมยกลมทไดรบสารสกด

ใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน มคา Total Protein และ Albumin สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญ

ทางสถต (p = 0.001) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p = 0.001)

ผลตอคาชวเคมของหนแรทเพศผทไดรบไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน (ตารางท 4) พบวาคาเอนไซม

AST ของหนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 300 มก./กก./วน และกลม Recovery มคาต�ากวากลมควบคมทไดรบ

สารละลาย 1.0% Tragacanth อยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.007; p = 0.046 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของ

สารสกดใบพลทไดรบ (p = 0.014) หนแรทกลม Recovery มคา BUN และคา Creatinine ต�ากวากลมควบคมอยาง

มนยส�าคญทางสถต (p =0.026; p = 0.045 ตามล�าดบ) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน

มคา Calcium สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.003; p < 0.001; p < 0.001 ตามล�าดบ) โดย

สมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001)

หนแรทเพศผกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน มคา Uric acid ต�ากวากลม

ควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.026; p < 0.001 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ

(p < 0.001) หนกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน มคา Sodium และ Chloride สงกวากลม

ควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (Sodium: p = 0.003, p < 0.001, p < 0.001 ตามล�าดบ; Chloride: p = 0.025,

p < 0.001, p < 0.001 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p < 0.001)

หนแรทเพศผกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน มคา Total Protein และ Albumin

สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต (p = 0.024; p < 0.001 ตามล�าดบ) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกด

ใบพลทไดรบ (p = 0.001) หนแรทกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./วน มคา Albumin ทสง

กวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต โดยสมพนธกบขนาดของสารสกดใบพลทไดรบ (p = 0.001)

ผลตอน�าหนกอวยวะสมพทธและความผดปกตของอวยวะภายใน

จากการเปรยบเทยบน�าหนกสมพทธของอวยวะตางๆ ระหวางหนแรทเพศเมย (ตารางท 5) ทไดรบสาร

สกดใบพลเปนเวลา 180 วน เมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth พบมการเพมขนอยาง

มนยส�าคญของน�าหนกสมพทธกระเพาะอาหารในหนกลม Recovery (p = 0.012) โดยสมพนธกบขนาดของสารสกด

ใบพลทไดรบ (p = 0.016) สวนน�าหนกสมพทธของอวยวะตางๆ ของหนแรทเพศผทไดรบสารสกดทง 4 กลม

ไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth (ตารางท 6) ผลการตรวจ



ตารางท 4 คาชวเคมของหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน



n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 12

AST (U/L) 90.62 ± 27.64 74.21 ± 17.73 77.86 ± 12.38 65.85 ± 11.10* 70.25 ± 16.01*

ALT (U/L) 43.62 ± 13.49 41.64 ± 10.57 38.93 ± 9.38 34.31 ± 4.17 37.42 ± 10.31

ALP (U/L) 87.38 ± 25.44 101.57 ± 21.36 107.21 ± 30.60 86.08 ± 28.12 84.17 ± 17.02

Total Bilirubin 0.12 ± 0.06 0.10 ± 0.00 0.11 ± 0.03 0.10 ± 0.00 0.10 ± 0.00

(mg/dL)

BUN (mg/dL) 20.54 ± 3.64 19.21 ± 2.75 19.57 ± 3.11 20.08 ± 3.88 16.67 ± 2.06*

Creatinine (mg/dL) 0.44 ± 0.07 0.39 ± 0.07 0.37 ± 0.06 0.41 ± 0.03 0.37 ± 0.05*

Cholesterol (mg/dL) 121.23 ± 85.79 149.57 ± 76.51 124.50 ± 39.60 132.23 ± 62.82 154.17 ± 83.66

Triglyceride (mg/dL) 160.38 ± 69.96 179.57 ± 59.56 192.71 ± 105.76 197.54 ± 78.49 200.00 ± 82.24

Total protein (g/dL) 5.87 ± 0.02 6.04 ± 0.24 6.24 ± 0.35* 6.51 ± 0.36* 5.84 ± 0.18

Albumin (g/dL) 2.95 ± 0.23 3.13 ± 0.20 3.26 ± 0.29* 3.52 ± 0.35* 2.88 ± 0.21

Globulin (g/dL) 2.92 ± 0.20 2.91 ± 0.17 2.98 ± 0.14 2.99 ± 0.19 2.97 ± 0.19

Uric acid (mg/dL) 1.82 ± 0.41 1.48 ± 0.28 1.36 ± 0.26* 1.12 ± 0.14* 1.45 ± 0.23

Glucose (mg/dL) 129.00 ± 28.80 127.21 ± 18.40 143.36 ± 25.65 146.08 ± 16.05 122.25 ± 10.49

Sodium (mmol/L) 144.00 ± 2.08 148.07 ± 2.87* 151.43 ± 4.67* 157.92 ± 5.57* 145.92 ± 3.18

Potassium (mmol/L) 4.75 ± 0.55 4.71 ± 0.39 4.64 ± 0.44 4.69 ± 0.38 4.27 ± 0.63

Chloride (mmol/L) 102.00 ± 2.48 105.29 ± 2.61* 108.36 ± 2.02* 133.38 ± 4.31* 104.92 ± 3.23

Calcium (mg/dL) 10.42 ± 0.30 10.92 ± 0.32* 11.21 ± 0.50* 11.81 ± 0.55* 10.65 ± 0.20

Phosphorus (mg/dL) 5.84 ± 0.65 6.04 ± 1.03 5.94 ± 1.10 5.95 ± 0.55 5.42 ± 0.63

ความผดปกตทางมหพยาธวทยา (Gross Anatomy) ของอวยวะภายในตาง ๆ จากการผาซากหลงสนสดการทดลอง

ของหนแรทเพศเมย ไมพบลกษณะวการทเกดจากการไดรบสารสกดใบพล สวนหนแรทเพศผพบเพยงลกษณะ 1 จด

เลกๆ (1 spotted lesion) ทผวตบในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 3 มก./กก./วน (จ�านวนหนทพบวการ 1 ตว

ตอหนทดสอบ 14 ตว) โดยวการหรอการเปลยนแปลงทางมหพยาธวทยาทพบนไมสมพนธกนกบขนาดของสารสกด

ทไดรบ สวนหนแรทเพศเมยและเพศผทตายระหวางการทดสอบของกลมควบคม กลมทไดรบสารสกดในขนาด

300 มก./กก./วน และกลม recovery เนองมาจากการส�าลกยาเขาปอดขณะปอน



ตารางท 5 น�าหนกอวยวะสมพทธ (กรม/น�าหนกตว 100 กรม) ของหนแรทเพศเมยทไดรบสารสกดใบพล เปนเวลา

180 วน


อวยวะ 1.0% Tragacanth 3 30 300 300-R

n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 11

สมอง 0.582 ± 0.083 0.565 ± 0.072 0.601 ± 0.067 0.567 ± 0.077 0.573 ± 0.056

หวใจ 0.292 ± 0.026 0.283 ± 0.035 0.291 ± 0.028 0.298 ± 0.033 0.301 ± 0.033

ตอมไทมส 0.102 ± 0.042 0.103 ± 0.034 0.100 ± 0.044 0.095 ± 0.044 0.081 ± 0.037

ปอด 0.374 ± 0.047 0.381 ± 0.051 0.362 ± 0.055 0.3.82 ± 0.081 0.398 ± 0.047

ตบ 2.730 ± 0.259 2.682 ± 0.396 2.908 ± 0.491 2.864 ± 0.392 2.929 ± 0.402

กระเพาะอาหาร 0.476 ± 0.051 0.480 ± 0.062 0.516 ± 0.053 0.551 ± 0.132 0.580 ± 0.060*

มาม 0.185 ± 0.016 0.193 ± 0.039 0.190 ± 0.017 0.177 ± 0.061 0.191 ± 0.035

ตอมหมวกไตซาย 0.013 ± 0.002 0.013 ± 0.003 0.014 ± 0.002 0.012 ± 0.003 0.013 ± 0.002

ตอมหมวกไตขวา 0.013 ± 0.003 0.013 ± 0.002 0.013 ± 0.003 0.013 ± 0.003 0.012 ± 0.003

ไตซาย 0.303 ± 0.036 0.308 ± 0.039 0.310 ± 0.035 0.303 ± 0.039 0.323 ± 0.027

ไตขวา 0.317 ± 0.040 0.318 ± 0.034 0.317 ± 0.037 0.314 ± 0.040 0.333 ± 0.037

กระเพาะปสสาวะ 0.029 ± 0.006 0.027 ± 0.006 0.028 ± 0.007 0.026 ± 0.037 0.031 ± 0.006

รงไขซาย 0.023 ± 0.006 0.026 ± 0.004 0.024 ± 0.005 0.026 ± 0.008 0.023 ± 0.006

รงไขขวา 0.021 ± 0.006 0.020 ± 0.005 0.021 ± 0.004 0.022 ± 0.005 0.020 ± 0.006

มดลก 0.300 ± 0.126 0.203 ± 0.057 0.226 ± 0.049 0.233 ± 0.070 0.282 ± 0.049

คาในตารางแสดงในรปคาเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐานR = Recovery group *แตกตางจากกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth อยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.05)

ผลการตรวจอวยวะทางจลพยาธวทยา

ผลการตรวจทางจลพยาธวทยาในหนแรทเพศเมยทไดรบสารสกดใบพลทง 3 ขนาด และของกลม recovery

เมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth (ตารางท 7) ไมพบความผดปกตของสมอง

ปอด มาม กระเพาะอาหาร ล�าไส ตบออน ตอมไทมส ตอมไทรอยด ตอมหมวกไต รงไข มดลก และไขกระดก หนแรทเพศเมย

ของกลมควบคมและกลมทไดรบสารสกดทขนาด 300 มก./กก./วน พบหวใจมการอกเสบระดบออนในลกษณะ 1

focal myocarditis ซงมสดสวนทไมแตกตางกน การเสอมของเซลลตบชนด lobular vacuolar degeneration

ในหนกลมควบคมและกลมทไดรบสารสกดขนาด 3 และ 30 มก./กก./วน มสดสวนทไมแตกตางกน พบการอกเสบระดบ

ออนทเซลลตบในลกษณะ 1-2 small foci of hepatitis ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 3, 30 และ 300 มก./กก./วน

พบการอกเสบในระดบปานกลางทเซลลตบในลกษณะ 3-6 small foci of hepatitis ในหนกลม recovery และ

พบการอกเสบระดบรนแรงเปนบรเวณกวางทเซลลตบ (large area of hepatitis) ในหนกลมไดรบสารสกดขนาด

300 มก./กก./วน ไตพบการอกเสบระดบออนในลกษณะ 1 focal nephritis ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด

3 มก./กก./วน พบลกษณะของตะกอนในทอหนวยไต (cast in renal tubules) ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด

30 และ 300 มก./กก./วน นอกจากนยงพบลกษณะเลอดออกทไตสวนใน (medullary hemorrhage)

ในกล มทไดรบสารสกดขนาด 30 มก./กก./วน โดยทงนลกษณะการพบจลพยาธสภาพทหวใจและไตไมม



ความแตกตางจากกลมควบคม สวนการพบเซลลตบทมการเสอมแบบ lobular vacuolar degeneration กถอวาไมม

ความแตกตางเมอเทยบกบกลมควบคม ยกเวนลกษณะของการเกดการอกเสบทตบโดยรวม (small foci of hepatitis

and large area of hepatitis) จะพบไดอยางมนยส�าคญในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 300 มก./กก./วน

(p-value =0.015) และกลม recovery (p-value =0.031) เมอเทยบกบหนกลมควบคม

ผลการตรวจทางจลพยาธวทยาในหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพลทง 3 ขนาด และของกลม recovery

ทไดรบสารสกด 300 มก./กก./วน เมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth (ตารางท 8)

ไมพบความผดปกตของสมอง ปอด มาม กระเพาะอาหาร ล�าไส ตบออน ตอมไทมส ตอมไทรอยด ตอมหมวกไต

ทอน�าน�าเชอ อณฑะ และไขกระดก หนแรทเพศผของกลมทไดรบสารสกดทขนาด 3, 30 และ 300 มก./กก./วน

พบหวใจมการอกเสบระดบออนเปนหยอมในลกษณะ 1 focal myocarditis ในสดสวนทไมแตกตางจากกลม

ควบคม การเสอมของเซลลตบชนด lobularvacuolar degeneration ในหนกลมควบคมและกลมทไดรบ

สารสกดขนาด 3, 30 และ 300 มก./กก./วน มสดสวนทไมแตกตางกน พบการอกเสบระดบออนทเซลลตบใน

ลกษณะ 1-2 small foci of hepatitis ในหนกลมควบคม หนกลมทไดรบสารสกดขนาด 30 และ 300 มก./กก./

วน และหนกลม recovery พบการอกเสบระดบปานกลางทเซลลตบในลกษณะ 3-5 small foci of hepatitis

ในหนกลมควบคมและกล มทไดรบสารสกดขนาด 3 มก./กก./วน ไตพบการอกเสบเปนวงกวางในลกษณะ

ตารางท 6 น�าหนกอวยวะสมพทธ (กรม/น�าหนกตว 100 กรม) ของหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพล เปนเวลา

180 วน (ตอ)



n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 12

สมอง 0.345 ± 0.033 0.338 ± 0.038 0.323 ± 0.032 0.339 ± 0.031 0.343 ± 0.037

หวใจ 0.226 ± 0.022 0.229 ± 0.029 0.230 ± 0.022 0.235 ± 0.020 0.225 ± 0.017

ตอมไทมส 0.083 ± 0.032 0.074 ± 0.026 0.079 ± 0.033 0.073 ± 0.033 0.065 ± 0.040

ปอด 0.290 ± 0.036 0.296 ± 0.049 0.257 ± 0.034 0.276 ± 0.020 0.288 ± 0.050

ตบ 2.899 ± 0.541 3.058 ± 0.399 2.756 ± 0.756 3.058 ± 0.390 3.047 ± 0.270

กระเพาะอาหาร 0.394 ± 0.044 0.402 ± 0.060 0.556 ± 0.605 0.493 ± 0.050 0.461 ± 0.044

มาม 0.166 ± 0.017 0.166 ± 0.031 0.182 ± 0.065 0.162 ± 0.019 0.176 ± 0.021

ตอมหมวกไตซาย 0.006 ± 0.001 0.006 ± 0.001 0.006 ± 0.001 0.006 ± 0.001 0.005 ± 0.001

ตอมหมวกไตขวา 0.005 ± 0.001 0.005 ± 0.001 0.005 ± 0.001 0.005 ± 0.001 0.005 ± 0.001

ไตซาย 0.267 ± 0.034 0.281 ± 0.034 0.246 ± 0.072 0.282 ± 0.033 0.299 ± 0.030

ไตขวา 0.272 ± 0.035 0.290 ± 0.041 0.271 ± 0.025 0.291 ± 0.037 0.305 ± 0.029

กระเพาะปสสาวะ 0.025 ± 0.005 0.021 ± 0.008 0.025 ± 0.004 0.027 ± 0.007 0.029 ± 0.008

อณฑะซาย 0.297 ± 0.022 0.300 ± 0.038 0.273 ± 0.030 0.310 ± 0.038 0.289 ± 0.041

อณฑะขวา 0.293 ± 0.025 0.296 ± 0.034 0.279 ± 0.029 0.304 ± 0.034 0.285 ± 0.040

ทอน�าเชอซาย 0.142 ± 0.022 0.124 ± 0.018 0.126 ± 0.023 0.138 ± 0.020 0.133 ± 0.025

ทอน�าเชอขวา 0.130 ± 0.016 0.130 ± 0.041 0.121 ± 0.026 0.136 ± 0.029 0.136 ± 0.019



ตารางท 7 ผลการตรวจเนอเยออวยวะทางจลพยาธวทยาหนแรทเพศเมยทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน

สมอง N N N N N

ปอด N N N N N

หวใจ 1 Focal myocarditis 1/13 N N 1/13 N

ตบ Lobular vacuolar degeneration 2/13 1/14 3/14 N N

1-2 Small foci of hepatitisa N 1/14 1/14 5/13a* N

3-6 Small foci of hepatitisa N N N N 4/11 a*

Large area of hepatitisa N N N 1/13 a* N

ไต 1 Focal nephritis N 2/14 N N N

Cast in renal tubules N N 1/14 1/13 N

Medullary hemorrhage N N 1/14 N N

มาม N N N N N

ตบออน N N N N N

กระเพาะอาหาร N N N N N

ล�าไส N N N N N

ตอมไทมส N N N N N

ตอมไทรอยด N N N N N

ตอมหมวกไต N N N N N

รงไข N N N N N

มดลก N N N N N

ไขกระดก N N N N N

N = No lesion คาในตารางแสดงในรปจ�านวนหนทพบพยาธสภาพ/จ�านวนหนททดสอบ

a* แตกตางจากกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth อยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.05) โดยคดจากจลพยาธสภาพทพบการอกเสบ

ในตบโดยรวม (hepatitis) R = Recovery group


อวยวะ พยาธสภาพทพบ 1.0% Tragacanth 3 30 300 300-R n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 11

1 large focal nephritis ในหนกลมควบคม พบการอกเสบของไตในลกษณะ 2 small foci of nephritis ในหน

กลมทไดรบสารสกดขนาด 3 และ 30 มก./กก./วน พบการอกเสบของไตในลกษณะ 1 small focal interstitial

nephritis ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 3 มก./กก./วน และพบการอกเสบทมเลอดออกทเสนเลอดในไต

(a few foci of nephritis with hemolysis in vessels) ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 300 มก./กก./วน

โดยทงนลกษณะการพบจลพยาธสภาพตางๆ ทหวใจ ตบ และไต ถอวาไมมความแตกตางจากกลมควบคม และลกษณะ

ของการอกเสบเปนหยอมเลกๆ ทตบ (small foci of hepatitis) ยงพบไดในหนทดลองบางตวทงในกลมควบคม

กลมทไดรบสารสกดขนาด 3, 30 และ 300 มก./กก./วน และกลม recovery



วจารณ

การศกษาความเปนพษเฉยบพลนของสารสกดใบพลในหนไมซโดยปอนสารสกดทขนาด 300 และ

2,000 มก./กก. พบวาสารสกดใบพลไมท�าใหเกดอาการพษเฉยบพลน และไมพบการตายเมอครบก�าหนด 14 วน

ผลจากการทดสอบประเมนไดวาสารสกดใบพลมชวงของคาขนาดทท�าใหหนไมซตายรอยละ 50 (LD50) ทมากกวา

2,000 ถง 5,000 มก./กก. ดงนนจากการจดแบงประเภทความเปนพษตามหลกเกณฑของ GHS (Globally

Harmonized Classification System)(34) อาจถอไดวาสารสกดใบพลทใชในการศกษาน จดอยในประเภทท 5

ทมความเปนพษต�า (relatively low acute toxicity hazard)

การศกษาความเปนพษเรอรงของสารสกดใบพลในหนแรทเปนระยะเวลา 180 วน พบวาการกนอาหาร

เฉลยในแตละสปดาหของหนแรทเพศเมยทง 3 กลม ทไดรบสารสกดใบพลทง 3 ขนาด ตงแต 3 ถง 300 มก./กก./วน

ตารางท 8 ผลการตรวจเนอเยออวยวะทางจลพยาธวทยาหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพลเปนเวลา 180 วน (ตอ)


อวยวะ พยาธสภาพทพบ 1.0% Tragacanth 3 30 300 300-R n = 13 n = 14 n = 14 n = 13 n = 12

สมอง N N N N N

ปอด N N N N N

หวใจ 1 Focal myocarditis N 1/14 1/14 1/13 N

ตบ Lobular vacuolar degeneration 1/13 3/14 2/14 2/14 N

1-2 Small foci of hepatitis 2/13 N 1/14 1/14 4/12

3-5 Small foci of hepatitis 2/13 1/14 N N N

ไต 1 Large focal nephritis 1/13 N N N N

2 Small foci of nephritis N 2/14 2/14 N N

1 Small focal interstitial nephritis N 2/14 N N N

A few foci of nephritis with N N N 1/14 N hemolysis in vessels

มาม N N N N N

ตบออน N N N N N

กระเพาะอาหาร N N N N N

ล�าไส N N N N N

ตอมไทรอยด N N N N N

ตอมไทมส N N N N N

ตอมหมวกไต N N N N N

ทอน�าน�าเชอ N N N N N

อณฑะ N N N N N

N = No lesion คาในตารางแสดงในรปจ�านวนหนทพบพยาธสภาพ/จ�านวนหนททดสอบ R = Recovery group



มคาไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมทไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth ทเปนตวท�าละลาย

ในหนแรทเพศผพบเพยงการกนอาหารเฉลยลดลงอยางมนยส�าคญในสปดาหท 24 ของกลมหนทไดรบสารสกดใบพล

ขนาด 300 มก./กก./วน เมอเทยบกบกลมควบคม สวนผลตอการกนน�าเฉลยในแตละสปดาหพบวา หนแรทเพศเมย

และเพศผทง 3 กลมทไดรบสารสกดใบพลมแนวโนมทลดลง แตกมคาทไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบ

กลมควบคมหนแรททงสองเพศในกลมทไดรบสารสกดใบพลทง 3 ขนาด มคาน�าหนกตวเฉลยทไมแตกตางกนอยางม

นยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคม ซงแสดงวาสารสกดใบพลไมท�าใหเกดความผดปกตของการเจรญเตบโตในหนกลม

ทดสอบทงสองเพศ

จากผลการตรวจคาโลหตวทยาตางๆ ของกลมหนแรทเพศเมยและกลมหนแรทเพศผทไดรบสารสกดใบพล

ขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน เปนเวลา 180 วน ไมพบความแตกตางอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคมท

ไดรบสารละลาย 1.0% Tragacanth ดงนนสารสกดใบพลไมนาจะสงผลกระทบตอการสรางเมดเลอดแดงและเมด

เลอดขาวในหนกลมทดสอบทงสองเพศ

ผลการตรวจทางซรมชวเคมในหนแรทเพศเมยพบวา หนกลม Recovery ทไดรบสารสกดใบพลขนาด

300 มก./กก./วน เปนเวลา 180 วน พบมการเปลยนแปลงอยางมนยส�าคญทางสถตของคาระดบเอนไซม ALT,

Calcium และ Chloride ทเพมขนเมอเทยบกบกลมควบคม แตคาดงกลาวยงคงอยในชวงปกต ในขณะทคาของ

Sodium พบวาสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญ และสงกวาชวงของคาปกต(39,40) หนแรทกลมทไดรบสารสกด

ใบพลขนาด 300 มก./กก./วน มคา Cholesterol, Calcium, Phosphorus, Glucose, Total Protein และ

คา Albumin ทสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต แตกยงถอวาอยในชวงปกต(9, 40) ยกเวนคาของ Sodium

และคา Chloride ทสงกวากลมควบคมและคาปกต(39, 40) สวนคา Uric acid ในหนกลมทไดรบสารสกดขนาด

300 มก./กก./วน และกลม Recovery พบมคาทต�ากวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต แตยงคงอยในชวง

ปกต(39, 40)

หนแรทเพศเมยกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 มก./กก./วน มคา Calcium, Phosphorus,

Total Protein และคา Albumin ทสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต แตยงคงอยในชวงปกต(39, 40)

ในขณะทคาของ Sodium และคา Chloride พบวาสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญและมคาทสงกวาปกต(39, 40)

สวนคา Uric acid ในหนกลมนพบคาทต�ากวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถตแตยงคงอยในชวงปกต(39, 40)

ส�าหรบหนแรทเพศเมยกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 3 มก./กก./วน พบเพยงคา Sodium ทสงกวากลมควบคม

อยางมนยส�าคญทางสถตและสงกวาชวงปกต(39, 40)

ผลการตรวจทางซรมชวเคมในหนแรทเพศผพบวา หนกลม Recovery มการเปลยนแปลงอยางมนยส�าคญ

ทางสถตของคาระดบเอนไซม AST, BUN และคา Creatinine ทต�ากวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต

แตยงอยในชวงของคาปกต(39, 40) หนแรทกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 และ 300 มก./กก./วน พบคา Calcium,

Total Protein และคา Albumin ทสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต แตยงคงอยในชวงของคาปกต(39, 40)

ในขณะทคาของ Sodium และคา Chloride พบวาสงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญและมคาทสงกวาชวงของ

คาปกต(39, 40) สวนคา Uric acid ของหนกลมทไดรบสารสกดขนาด 30 และ 300 มก./กก./วน พบมคาทต�ากวากลม

ควบคมอยางมนยส�าคญทางสถตแตยงอยในชวงของคาปกต(39, 40) พบการลดลงของคาเอนไซม AST ในหนกลมทได

รบสารสกดขนาด 300 มก./กก./วน แตยงคงอยในชวงของคาปกต(39, 40)

การลดลงของคา Uric acid ในหนแรททงสองเพศทไดรบสารสกดใบพลขนาด 30 ถง 300 มก./กก./

วน สอดคลองกบผลการทดลองของ Murata K และคณะ(41) ทพบวาพชในวงศ Piperaceae มฤทธในการยบยง



การท�างานของเอนไซมแซนทนออกซเดส (Xanthine oxidase) ซงเปนเอนไซมทเรงปฏกรยาออกซเดชน กอใหเกด

อนมลอสระไปละลายเบสพวรน (Purine) สงผลใหไฮโปแซนทน (Hypoxanthine) เปลยนไปเปนแซนทน (Xanthine)

และจากแซนทนเปนกรดยรก ซงน�าไปสการเกดโรคเกาต โดยสารสกดใบพลทระดบความเขมขน 50 และ 200 นาโน

กรม/มลลลตร สามารถยบยงเอนไซมดงกลาวไดรอยละ 40.7 และ 77.7 ตามล�าดบ นอกจากน Murata K และคณะ(41)

ยงไดท�าการแยกสารประกอบจากสารสกดหยาบของใบพลใหบรสทธขน ซงพบวาสารอลลลไพโรแคทชอล

(Allylpyrocatechol–APC) มฤทธยบยงเอนไซมแซนทนออกซเดสดทสด โดยใหคา IC50 ท 16.7 ไมโครกรม/มลลลตร

ซงนอยกวายาอลโลพรนอล (Allopurinol) ทเปนกลมควบคมถงสองเทา สวนเมทธลยกนอล (Methyleugenol)

และไดไฮโดรเมทลยกนอล (Dihydromethyleugenol) ใหคา IC50 ทความเขมขนสงกวา 500 ไมโครกรม/มลลลตร

ดงนน ควรมการพฒนาแยกสารสกดใบพลใหมความบรสทธสงขนและศกษาฤทธทางเภสชวทยาเพมเตม เพอทจะน�ามา

ใชเปนยารกษาโรคเกาต ซงมความปลอดภยมากกวายาอลโลพรนอลจากการสงเคราะห

ส�าหรบหนแรทเพศผกลมทไดรบสารสกดใบพลขนาด 3 มก./กก./วน พบคา Calcium, Sodium และ

คา Chloride สงกวากลมควบคมอยางมนยส�าคญทางสถต แตคาดงกลาวถอวายงคงอยในชวงปกตตามทเคยม

รายงานมา(39, 40)

การเพมขนของระดบอเลกโทรไลตในซรมของคา Sodium, Chloride และคา Calcium ตามขนาดทเพม

ขนของสารสกดใบพลทไดรบในหนทดสอบทงสองเพศ (dose-dependent) แสดงใหเหนวาสารสกดใบพลนนาจะ

สงผลตอสมดลของอเลกโทรไลตดงกลาวในเลอด (electrolyte imbalance) และระดบอเลกโทรไลตทสงขนดงกลาว

จะมคาทลดลงหลงหยดปอนสารสกดเปนเวลา 2 สปดาห ซงจะเหนไดอยางชดเจนในกลมหนทดสอบเพศผ การตอบ

สนองทแตกตางกนในตางเพศของระดบอเลกโทรไลต อาจเกดจากอทธพลของฮอรโมนเพศทสงผลตอการควบคมสมดล

ของอเลกโทรไลตในไต(42,43,44) ซงสงผลใหเพศผจะมความเสยงตอการเกดความผดปกตของสมดลอเลกโทรไลตได

สงกวาเพศเมยจากการไดรบสารกดใบพล สวนการเพมขนของระดบ Total protein และ Albumin ตามขนาดทเพมขน

ของสารสกดใบพลทไดรบในหนทดสอบทงสองเพศ และคาดงกลาวจะลดลงหลงหยดปอนสารสกดเปนเวลา 2 สปดาห

นน อาจเกดจากหนมการกนน�าทลดลงและสารสกดใบพลอาจสงผลเพมการสราง Albumin จากตบ(45)

การพบคาของน�าหนกอวยวะสมพทธของกระเพาะอาหารทเพมขนอยางมนยส�าคญในกลมหนแรทเพศเมย

กลม Recovery เมอเทยบกบกลมควบคมโดยทไมพบพยาธสภาพใดๆ ถอวาสารสกดใบพลในขนาดนไมกอให

เกดความผดปกตตอกระเพาะอาหาร แตอาจเกดจากน�าหนกตวหนทมแนวโนมทลดลง ซงจะสงผลใหการค�านวณ

น�าหนกสมพทธเพมขนได

ผลทางจลพยาธวทยาในกลมหนทดสอบเพศเมยทกกลมทไดรบสารสกดใบพล พบพยาธสภาพทหวใจ

และไตทไมแตกตางจากกลมควบคม อกทงคาระดบเอนไซม AST ทจ�าเพาะกบหวใจและคา Creatinine หรอ

คา BUN ทจ�าเพาะกบการท�างานของไตยงคงอยในชวงปกตตามทมรายงานมา(39,40) แสดงวาสารสกดใบพลขนาด 3

ถง 300 มก./กก./วน ไมนามผลกระทบตอความเปนพษตอหวใจและไตในหนแรทเพศเมย สวนการพบเซลลตบทม

การเสอมแบบ lobular vacuolar degeneration ทไมแตกตางอยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคม ยกเวน

ลกษณะของการเกดการอกเสบเปนหยอมๆ ทตบ (small foci of hepatitis and large area of hepatitis) อยางม

นยส�าคญในกลมหนทไดรบสารสกดขนาด 300 มก./กก./วน และกลม recovery เมอเทยบกบกลมควบคม ประกอบกบ

การเพมขนอยางมนยส�าคญของระดบเอนไซม ALT ทจ�าเพาะตอการท�างานของตบแตยงไมสงมากเมอเทยบกบ

ชวงของคาปกต23 แสดงวาสารสกดใบพลในขนาด 300 มก./กก./วน อาจกอใหเกดผลกระทบตอตบในระดบเลกนอย

ในหนเพศเมย



ผลทางจลพยาธวทยาในหนแรทเพศผทงสามกลมทไดรบสารสกดใบพล พบการอกเสบระดบเลกนอย

ของหวใจและตบ ในลกษณะ focal myocarditis และ small foci hepatitis ตามล�าดบ โดยไมมความแตกตาง

อยางมนยส�าคญเมอเทยบกบกลมควบคม ประกอบกบคาระดบเอนไซมทเกยวของกบหวใจและตบ ไดแก AST, ALT

และ ALP ยงคงอยในชวงปกต แสดงวาสารสกดใบพลขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน ไมนาสงผลกระทบตอความเปน

พษทหวใจและตบในหนเพศผ สวนการอกเสบเลกนอยของไตในลกษณะ nephritis ทพบในหนทงสามกลม มอตรา

การเกดทต�าและไมแตกตางจากกลมควบคมอยางมนยส�าคญ อกทงคา BUN และ Creatinine ยงคงอยในชวงปกต

จงบงชไดวาสารสกดใบพลขนาด 3 ถง 300 มก./กก./วน ไมนาสงผลกระทบตอความเปนพษตอไตในหนเพศผ

สรป

จากการศกษาพษเฉยบพลนของสารสกดใบพลในหนไมซโดยปอนสารสกดใบพลครงเดยวทขนาด 300

ถง 2,000 มก./กก. ไมพบอาการพษแบบเฉยบพลนใดๆ ซงประเมนไดวาสารสกดใบพลนมชวงของคาขนาดสารสกด

ทท�าใหหนไมซตายรอยละ 50 (LD50) ทมากกวา 2,000 ถง 5,000 มก./กก. ซงถอวามความเปนพษต�า สวนผลของ

การศกษาความเปนพษเรอรง 180 วน ของสารสกดใบพลทปอนในหนแรททงสองเพศทขนาด 3, 30 และ 300

มก./กก./วน ไมพบท�าใหเกดอาการปวยจากพษสะสม ไมสงผลตอการเจรญเตบโต ไมสงผลตอการเปลยนแปลงคา

ทางโลหตวทยาตามขนาดของสารสกดใบพลทเพมขน แตพบผลตอคาการเปลยนแปลงของคาซรมชวเคมทเพมขนใน

ระดบเลกนอยของคา Total Protein, Albumin, Cholesterol, Glucose และการเปลยนแปลงทลดลงในระดบ

เลกนอยของคา Uric acid, BUN, Creatinine โดยคาดงกลาวยงอยในชวงปกตของหนแรท ประกอบกบการทไมพบ

ความผดปกตทางพยาธสภาพอยางมนยส�าคญของไตเมอเทยบกบกลมควบคม แสดงไดวาสารสกดใบพลไมนาจะเปน

พษตอไต สวนการพบการเพมขนอยางมนยส�าคญของระดบเอนไซม ALT ในหนเพศเมยกลม recovery (แตยงไมสง

มากเมอเทยบกบชวงของคาปกต) พรอมกบการพบลกษณะการอกเสบทตบโดยรวม (hepatitis) อยางมนยส�าคญใน

หนเพศเมยทไดรบสารสกดขนาด 300 มก./กก./วน และในกลม recovery เมอเทยบกบกลมควบคม แสดงใหเหนวา

สารสกดใบพลอาจกอใหเกดผลกระทบตอตบเลกนอย นอกจากนการเปลยนแปลงของระดบอเลกโทรไลตในซรม

ไดแก Sodium, Chloride และ Calcium เพมขนตามขนาดของสารสกดใบพลทไดรบในหนทดสอบทงสองเพศ

ชวยบงชวาสารสกดใบพลนาจะสงผลตอสมดลของอเลกโทรไลตดงกลาวในเลอด ดงนนสรปผลจากการศกษาความเปน

พษเรอรงของสารสกดใบพลในครงนไดวา ในหนแรทเพศเมยททดสอบนมคาขนาดต�าสดของสารสกดทท�าใหเกดผล

ขางเคยงหรอคา LOAEL (the lowest observed adverse effect level) เทากบ 3 มก./กก./วน ซงพจารณาจากผลกระทบ

ตอระดบ Sodium ในเลอดทสงกวาชวงปกต สวนในหนแรทเพศผมคา LOAEL เทากบ 3 มก./กก./วน โดยพจารณา

จากผลกระทบตอคา Chloride ในเลอดทสงกวาชวงปกต ดงนนการพฒนาน�าสารสกดใบพลไปใชเปนผลตภณฑอาหาร

หรอยารกษาโรคตามฤทธทางเภสชวทยาในระยะเวลาตดตอกน ควรค�านงถงผลกระทบทอาจเกดขนทตบและประเมนคา

ของอเลกโทรไลตในซรมเปนระยะโดยเฉพาะอยางยงคา Sodium และ Chloride

กตตกรรมประกาศ

โครงการวจยนไดรบทนอดหนนการวจยจากส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ผานมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2554 และขอขอบคณ รศ. น.สพ. ดร.ทวศกด สงเสรม คณะสตวแพทยศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน ทกรณาตรวจสอบผลสไลดของเนอเยอสตวทดลอง



เอกสารอางอง

1. เพยงทอง นรากร. เจลพลกบโรคผวหนงอกเสบเรอรง. องคการเภสชกรรม [ออนไลน]. [สบคน 22 พ.ย. 2556]; [2 หนา]. เขาถง

ไดจาก : URL: http://www.gpo.or.th/rdi/html/pieng.html. 2. Alam B, Akter F, Parvin N, Pia RS, Akter S, Chowdhury J, et al. Antioxidant, analgesic and

anti-inflammatory activities of the methanolic extract of Piper betle leaves. Avicenna J Phytomed

2013; 3(2): 112-25.

3. Nalina T, Rahim ZHA. The crude aqueous extract of Piper betle L. and its antibacterial effect

towards Streptococcus mutans. Am J Biochem & Biotech 2007; 3: 10-5.

4. วนทน สวางอารมณ และพาฝน จนทรเลก. การเปรยบเทยบผลของสารสกดจากสมนไพรตอการยบยงเชอแบคทเรย Staphylococcus

aureus และ Escherichia coli. กาวทนโลกวทยาศาสตร 2555; 12(2): 47-57.

5. Arambewela L, Kumaratunga KGA, Dias K. Studies on Piper betle of Sri Lanka. J Natn Sci

Foundation Sri Lanka 2005; 33(2): 133-9.

6. Trakranrungsie N, Chatchawanchonteera A, Khunkitti W. Ethnoveterinary study for

antidermatophytic activity of Piper betle, Alpinia galanga and Allium ascalonicum extracts in vitro.

Res Vet Sci 2008; 84: 80-4.

7. Patel RM, Jasrai YT. Evaluation of fungitoxic potency of Piper betel L. (mysore variety) leaf extracts

against eleven phyto-pathogenic fungal strains. CJBP 2013; 2(2): 21-8.

8. Al-Adhroey AH, Nor ZM, Al-Mekhlafi HM, Amran AA, Mahmud R. Antimalarial activity of

methanolic leaf extract of Piper betle L. Molecules 2011; 16: 107-18.

9. Jawale NM, Shewale AB, Nerkar GS, Patil VR. Evalution of antihistaminic activity of leaves of

Piper betel Linn. Pharmacologyonline 2009; 3: 966-77.

10. Swapna NL, Ammani K, Saripalli P. Antioxidant activity of Mokkathotapapada leaves of

Piper betel L. Cv. Kapoori. Free Rad Antiox 2012; 2(4): 68-72.

11. Ganguly S, Mula S, Chattopadhyay S, Chatterjee M. An ethanol extract of Piper betle Linn.

mediates its anti-inflammatory activity via down-regulation of nitric oxide. J Pharm Pharmacol

2007; 59(5): 711-8.

12. Arambewela L, Arawwawala M, Rajapaksa D. Piper betle: a potential natural antioxidant. Int Food

Sci Technol 2006, 41 (Suppl 1): 10-4.

13. อไรวรรณ ดลกคณานนท, ยพา มงคลสข, งามผอง คงคาทพย, อดมลกษณ สขอตตะ, วภารตน รตนะ และประภสสร รกถาวร.

การออกฤทธยบยงจลนทรยของสารสกดพลในประเทศไทย. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร [ออนไลน]. [สบคน 1 ส.ค. 2557];

[6 หนา]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.lib.ku.ac.th/KUCONF/KC4205035.pdf.

15. Chang MC, Uang BJ, Tsai CY, Wu HL, Lin BR, Lee CS, et al. Hydroxychavicol, a novel betel leaf

component, inhibits platelet aggregation by suppression of cyclooxygenase, thromboxane production

and calcium mobilization. Br J Pharmacol 2007, 152: 73-82.

16. Misra P, Kumar A, Khare P, Gupta S, Kumar N, Dube A. Pro-apoptotic effect of the landrace

Bangla Mahoba of Piper betle on Leishmania donovani may be due to the high content of eugenol.

J Med Microbiol 2009; 58: 1058-66.



17. Venkadeswaran K, Muralidharan AR, Annadurai T, Ruban VV, Sundararajan M, Anandhi R, et al.

Antihypercholesterolemic and antioxidative potential of an extract of the Plant, Piper betle, and its

active constituent, eugenol, in Triton WR-1339-induced hypercholesterolemia in experimental Rats.

Evid Based Complement Alternat med [online]. 2014; [cited 2014 Aug 1]; [11 screens]. Available from:

URL: http://dx.doi.org/10.1155/2014/478973.

18. Majumdar B, Sinha AK, Yadav SC, Niroula DR. Upregulation of cyclooxygenase system and growth

factors as plausable mechanism of antinuclerogenic activity of leaf of Piper Betle Linn: a molecular

insight. J Nobel Med Coll 2012; 1(2): 14-24. J Nobel Medical College.

19. Bhattacharya S, Banerjee D, Bauri AK, Chattopadhyay S, Bandyopadhyay SK. Healing property of

the Piper betel phenol, allylpyrocatechol against indomethacin-induced stomach ulceration and

mechanism of action. World J Gastroenterol 2007; 13(27): 3705-13.

20. Bhattacharya S, Subramanian M, Roychowdhury S, Bauri AK, Kamat JP, Chattopadhyay S, et al.

Radioprotective property of the ethanolic extract of Piper betel Leaf. J Radiat Res 2005; 46(2):

165-71.

21. Paranjpe R1, Gundala SR, Lakshminarayana N, Sagwal A, Asif G, Pandey A, et al. Piper betel leaf

extract: anticancer benefits and bio-guided fractionation to identify active principles for prostate

cancer management. Carcinogenesis 2013; 34(7): 1558-66.

22. Nagabhushan M, Amonkar AJ, D'Souza AV, Bhide SV. Nonmutagenicity of betel leaf and its

antimutagenic action against environmental mutagens. Neoplasma 1987; 34(2): 159-67.

23. Chughtai SR, Mohmand AS, Siddiqi BA. Assesment of possible mutagenicity of betel leaf in

Saccharomyces cerevisiae. Pak J Bot 1988; 20(2): 265-72.

24. Ratnasooriya WD, Premakumara GAS. Piper betle leaves reversibly inhibits fertility of male rats.

Vidyodaya J of Sci 1997; 7: 15-21.

25. Sengupta A, Adhikary P, Basak BK. Pre-clinical toxicity evaluation of leaf-stalk extractive of

Piper betle Linn. in rodents. Indian J Exp Biol 2000; 38(4): 338-42.

26. บญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2556. [ออนไลน]. 2556; [สบคน 1 ส.ค. 2557]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.nlem.in.th/

medicine/essential/list.

27. องคการเภสชกรรม. สมนไพรรกษาอาการกลากเกลอน. [ออนไลน]. [สบคน 1 ส.ค. 2557]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.

gpo.or.th/rdi/TotalherThai/Eleven/plu.html.

28. โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด�ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร พชสมนไพร

แกกลากเกลอน. [ออนไลน]. [สบคน 1 ส.ค. 2557]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.rspg.or.th/plants_data/use/

herbs16.5.html.

29. Datta A, Ghoshdastidar S, Singh M. Antimicrobial property of Piper betle leaf against clinical isolates

of bacteria. IJPSR 2011; 2(3): 104-9.

30. ปยะวด เจรญวฒนา. ประสทธภาพของสารสกดพลในการยบยงเชอรา Aspergillus flavus. ว วทยาศาสตรเกษตร 2550; 38(6)

(พเศษ): 50-3.

31. วรรณกนก สวนแกวมณ. ผลของสารสกดจากใบพลตอความคงตวตอความรอนของน�ามนทใชปรงอาหาร. [วทยานพนธวทยาศาสตร

มหาบณฑต] สาขาวชาการพฒนาผลตภณฑอตสาหกรรมเกษตร, คณะอตสาหกรรมเกษตร. เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม; 2554.



32. สมณฑา วฒนสนธ, จรดา สงขรรตน และสมโภช พจนพมล. การคนหาสารตานจลนทรยธรรมชาตจากพชสมนไพรไทย : รายงาน

วจยฉบบสมบรณ. ปทมธาน : ส�านกวจย มหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2549.

33. เบญจมาศ เกตบท, อายวฒน เลาหวรพานช และสมณฑา วฒนสนธ. เอกสารการประชมนทรรศการแสดงผลงานพฒนาเทคโนโลย

ทนปรญญาตร สกว. ครงท 6 เรอง การพฒนาวตถเจอปนอาหารสตวตานจลชพจากพชสมนไพรไทย. วนท 28-30 มนาคม 2551.

กรงเทพฯ : สยามพารากอน; 2551.

34. Organization for Economic Cooperation & Development. OECD guidelines for testing of chemicals.

Test no. 423: acute oral toxicity-acute toxic class method; French: OECD; 2002.

35. Organization for Economic Cooperation & Development. OECD guidelines for the testing of chemicals.

Test no. 452: chronic toxicity studies. French: OECD; 2009.



AbstrAct Piper betle leaf extract (Piper betle L.) is widely used in human and animal products. To determine the safety of the extract in terms of acute and chronic toxicity (6 months). The crude extract was prepared via the supercritical fluid extraction (SFE), using carbon dioxide and ethanol as a cosolvent. The oral administration was then performed in female ICR mice and both sexes of Wistar rats, respectively. The acute toxicity results revealed that the extract produced no acute toxicity in ICR mice when orally given at individual doses of 300 and 2,000 mg/kg. The chronic toxicity study at doses 3, 30 and 300 mg/kg/day showed that there were no effects on cumulative clinical signs, body weights, food consumption, relative organ weights and hematological values. The electrolyte imbalance showed significant increase in sodium, chloride, calcium and phosphorus in a dose-dependent manner in both sexes. In addition, there were a slight increase in serum ALT of female recovery group (300 mg/kg/day) and a remarkable mild hepatitis lesion in female rats receiving 300 mg/kg/day and in recovery group. Thus, the application of the so-called extract in food and drug should be surveillance on the electrolyte system as well as the hepatic function.

Key words: Piper betle L., acute and chronic toxicity, Icr mice, Wistar rat

Acute and chronic toxicity study of

Piper betle L. Leaf Extract

Maskiet Boonyareth* Sumontha Vadhanasin** Raywadee Butraporn*

Navakanit Sachanonta* Waridtha Sa-Nguanruang* Ticomporn Yamsaad*

and Somchai Sangkitporn*

*Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi 11000

**Thammasat University, Klong Luang District, Pathumtnani 12121, Thailand.

นพนธตนฉบบ วกรมวทยพ2558;57(1):22-36


การประเมนความเสยงของนำาดมตหยอดเหรยญในเขตภาคกลางและการสนบสนนการกำาหนด

มาตรฐานควบคมคณภาพ

Accepted for publication, 9 February 2015

ลดาพรรณ แสงคลาย กญญา พกสน ปยมาศ แจมศร กรณา ตรสมทธ และกรรณกา จตตยศรา สำ�นกคณภ�พและคว�มปลอดภยอ�ห�ร กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย ถนนตว�นนท นนทบร 11000

บทคดยอ ตนำ�ดมหยอดเหรยญมปรม�ณเพมขนม�กในแหลงชมชนเขตเมอง โดยเฉพ�ะกรงเทพมห�นคร ในป พ.ศ. 2554 มจำ�นวนม�กกว� 20,000 ต มขอมลของหล�ยหนวยง�นระหว�ง พ.ศ. 2550-2555 ร�ยง�นว�นำ�ดมตหยอดเหรยญมคณภ�พไมไดม�ตรฐ�น โดยอ�งองต�มเกณฑของนำ�บรโภคในภ�ชนะบรรจปดสนท ผบรโภคจงอ�จมคว�มเสยงทจะไดรบอนตร�ยจ�กก�รดมนำ�ตหยอดเหรยญได และในป พ.ศ. 2555 สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย� (อย.) มคว�มประสงคทจะกำ�หนดม�ตรฐ�นเฉพ�ะเพอควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญ ดงนน ผวจยจงไดดำ�เนนโครงก�รประเมนคว�มเสยงของนำ�ดมตหยอดเหรยญในเขตจงหวดภ�คกล�งรวม 5 จงหวด ไดแก กรงเทพมห�นคร นนทบร ปทมธ�น พระนครศรอยธย� และสระบร ระหว�งมกร�คมถงตล�คม 2555 เพอใหไดขอมลผลวเคร�ะหนำ�ดมตหยอดเหรยญสำ�หรบประเมนคว�มเสยงของผบรโภคตอก�รเกดโรคอ�ห�รเปนพษ และเพอสนบสนนก�รกำ�หนดม�ตรฐ�น ผลสำ�รวจขอมลของตนำ�ดมหยอดเหรยญ พบตงอยบรเวณหน�อ�ค�รรอยละ 76.9 ตงอยในทแสงแดดสองถงรอยละ 69.3 สภ�พแวดลอมไมถกสขลกษณะเพร�ะพบถงขยะ/เศษขยะรอยละ 10.9 และมนำ� ขงแฉะรอบตรอยละ 9.3 ตนำ�ฯ รอยละ 60.0 มอ�ยก�รใชง�นไมเกน 2 ป และพบเพยง 3 ต มฉล�กครบถวนต�มประก�ศคณะกรรมก�รว�ดวยฉล�ก ฉบบท 31 (พ.ศ. 2553) จ�กจำ�นวนทงหมด 69 ต ทตองตดฉล�กใหถกตองต�มประก�ศฯ (คดเปน รอยละ 4.3) ระบบกรองนำ�ภ�ยในตรอยละ 94.6 เปนระบบ Reverse osmosis (RO) ผลวเคร�ะหคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญจำ�นวนทงหมด 430 ตวอย�ง พบไมผ�นม�ตรฐ�น 121 ตวอย�งคดเปนรอยละ 28.1 จำ�แนกเปน ไมผ�นม�ตรฐ�นด�นฟสกสและเคม 43 ตวอย�งหรอรอยละ 10.0 ส�เหตจ�กค�คว�มกระด�งทงหมด คว�มเปนกรด-ด�ง (pH) และปรม�ณส�รทงหมดรอยละ 6.5, 3.5 และ 1.6 ต�มลำ�ดบ ผลวเคร�ะหด�นจลนทรยไมผ�นม�ตรฐ�น 93 ตวอย�งหรอรอยละ 21.6 ส�เหตสงสดเนองจ�ก Coliforms เกนเกณฑม�ตรฐ�นรอยละ 20.5 รองลงม�พบ E. coli รอยละ 3.7 นอกจ�กน ตรวจพบเชอโรคอ�ห�รเปนพษรวม 8 ตวอย�งคดเปนรอยละ 1.9 และพบปรม�ณจลนทรยทงหมดม�กกว� 1,000 CFU ตอมลลลตรในตวอย�งรอยละ 71.8 ผลทดสอบดวยสถต Chi square พบว� ตนำ�ฯ ทตงอยในทแสงแดดสองถง ไมมคว�มสมพนธกบก�รพบตะไครนำ�บรเวณชองจ�ยนำ�และหวจ�ย (P > 0.05, P = 0.4673) ค�คว�มกระด�งทงหมด ปรม�ณส�รทงหมดในนำ� และผลวเคร�ะหด�นจลนทรยไมมคว�มสมพนธกบอ�ยก�รใชง�นของตนำ�ดมหยอดเหรยญ (P > 0.05, P = 0.6799, 0.5829 และ 0.7753) ขณะทผลวเคร�ะหด�นจลนทรยทไมผ�นม�ตรฐ�นมคว�มสมพนธกบตนำ�ฯ ทมและไมมประตปดชองจ�ยนำ�อย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P < 0.05, P = 0.0281) ค�คว�มเสยงตอก�รเกดโรคอ�ห�รเปนพษคำ�นวณโดยใชโปรแกรม “Risk Ranger” พบคว�มน�จะเปนของก�รเกดโรคตอวนตอคนในกลมผบรโภค 5 จงหวด เนองจ�กดมนำ�ตหยอดเหรยญทปนเปอนเชอ S. aureus, C. perfringens และ Salmonella spp. เท�กบ 7.50 × 10-9, 1.50 × 10-8 และ 7.50 × 10-8 ต�มลำ�ดบ และค�ดว�จะเกดก�รเจบปวยเนองจ�กเชอทงส�มชนดในกลมผบรโภค 1,690,000 คน ในเขตภ�คกล�ง 5 จงหวด เท�กบ 14, 27 และ 133 ครงตอป โดยมค�ลำ�ดบคว�มเสยง (Risk ranking) ของ S. aureus, C. perfringens และ Salmonella spp. อยท 28, 29 และ 39 ต�มลำ�ดบ หลงก�รตรวจวเคร�ะหคณภ�พเสรจสน ไดสนบสนนผลวเคร�ะหและขอมลสำ�รวจตนำ�ฯ ใหกบ อย. และในป 2556 ไดมประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข (ฉบบท 362) พ.ศ. 2556 เรอง นำ�บรโภคจ�กตนำ�ดมอตโนมต มผลบงคบใชตงแตวนท 16 ตล�คม พ.ศ. 2557


ประเมนความเสยงของน�าดมตหยอดเหรยญ ลดาพรรณ แสงคลายและคณะ

บทนำา

ผบรโภคทตองก�รดมนำ�สะอ�ดและปลอดภย นยมดมนำ�บรโภคในภ�ชนะบรรจทปดสนทซงมก�รควบคม

คณภ�พต�มกฎหม�ย ปจจบน ผบรโภคมอกท�งเลอกหนงคอ ก�รใชบรก�รนำ�บรโภคจ�กตนำ�ดมอตโนมต หรอทนยม

เรยกกนโดยทวไปว� “นำ�ดมตหยอดเหรยญ” ซงมร�ค�ถกเพยงลตรละ 1-2 บ�ท ผใหบรก�รไดตดตงตนำ�ฯ กระจ�ย

อยทวไปในแหลงชมชนเขตเมองทมประช�ชนอยหน�แนน อกทงผประกอบก�รผลตนำ�ดมบรรจขวดหล�ยร�ยไดขย�ย

ธรกจนำ�ดมตหยอดเหรยญดวย ทำ�ใหมตนำ�ดมหยอดเหรยญจำ�นวนม�ก โดยเฉพ�ะในเขตกรงเทพมห�นคร (กทม.)

ในป 2554 มตนำ�ดมหยอดเหรยญม�กกว� 20,000 ต(1) มขอมลของหล�ยหนวยง�นทแสดงว�นำ�ดมตหยอดเหรยญ

มคณภ�พไมไดม�ตรฐ�น เชน ผลก�รตรวจสอบคณภ�พของนำ�ดมตหยอดเหรยญของสำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�ร

และย� ในป พ.ศ. 2550 พบว� ค�คว�มกระด�งทงหมด และค�คว�มเปนกรด-ด�งไมผ�นเกณฑรอยละ 2 และ 18.29

ต�มลำ�ดบ ด�นจลนทรยพบก�รปนเปอน Coliforms และ E. coli รอยละ 5.43 และ 0.57 ต�มลำ�ดบ(2) ในป 2553

สำ�นกอน�มย กทม. สมตรวจตวอย�งนำ�ดมตหยอดเหรยญจำ�นวน 618 ตวอย�งทง 50 เขตใน กทม. พบก�รปนเปอน

Coliforms ในนำ�ดมจำ�นวน 44 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 7.2(3) และในป 2554 วทย�นพนธของพชย�กร ม�พะเน�ว(4)

ร�ยง�นว� ผลวเคร�ะหนำ�ดมตหยอดเหรยญในเขตคลองส�มว� กทม. พบค�คว�มเปนกรด-ด�งไมผ�นเกณฑรอยละ

24.14 ค�คว�มกระด�งทงหมดไมผ�นรอยละ 3.45 ด�นจลนทรยพบก�รปนเปอน Coliforms และ E. coli รอยละ

8.05 และ 1.15 ต�มลำ�ดบ ก�รศกษ�คณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญดงกล�ว อ�งองม�ตรฐ�นของนำ�บรโภคในภ�ชนะ

บรรจทปดสนทต�มประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข(5) และบ�งสวนใชเกณฑของชดทดสอบอย�งง�ยทใชตรวจสอบคณภ�พนำ�

เนองจ�กยงไมมม�ตรฐ�นควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญเพอใชบงคบต�มกฎหม�ย ผใหบรก�รจงมโอก�สท

จะละเลย หรอข�ดคว�มเอ�ใจใสในก�รใหบรก�รนำ�ดมทสะอ�ด ปลอดภยแกผบรโภค ถงแมไดมประก�ศคณะกรรมก�ร

ว�ดวยฉล�กฉบบท 31 (พ.ศ. 2553) เรอง ใหตนำ�ดมหยอดเหรยญอตโนมตเปนสนค�ทควบคมฉล�ก(6) แตไมได

ครอบคลมก�รควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญ ในป 2555 สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย�ไดจดตงคณะ

ทำ�ง�นแกไขปญห�คณภ�พคว�มปลอดภยของนำ�บรโภคทผลตจ�กเครองจำ�หน�ยอตโนมตแบบครบวงจร และประสงค

จะกำ�หนดม�ตรฐ�นเฉพ�ะเพอควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญ ในชวงเวล�เดยวกนน กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย

ไดจดทำ�โครงก�รประเมนคว�มปลอดภยของนำ�ดมตหยอดเหรยญโดยหนวยง�นทงในสวนกล�งและสวนภมภ�ค

คณะผวจยรบผดชอบดำ�เนนโครงก�รในเขตจงหวดภ�คกล�ง รวม 5 จงหวด ไดแก กรงเทพมห�นคร นนทบร ปทมธ�น

พระนครศรอยธย� และสระบร วตถประสงคของโครงก�รเพอใหไดขอมลผลวเคร�ะหนำ�ดมตหยอดเหรยญสำ�หรบ

ประเมนคว�มเสยงของผบรโภคจ�กอนตร�ยทมผลกระทบตอสขภ�พ และใชเปนขอมลสนบสนนก�รกำ�หนดม�ตรฐ�น

ควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญของประเทศ รวมทงใชเปนฐ�นขอมลสำ�หรบหนวยง�นทรบผดชอบก�รเฝ�ระวง

คว�มปลอดภยของผบรโภคทดมนำ�จ�กตหยอดเหรยญ


การประสานงานและวางแผน

คณะผ วจยว�งแผนก�รดำ�เนนง�นต�มวตถประสงคของโครงก�รในสวนพนทรบผดชอบ 5 จงหวด

คอ กรงเทพมห�นคร (กทม.) นนทบร ปทมธ�น พระนครศรอยธย� และสระบร โดยประส�นง�นกบหนวยง�นทเกยวของ

คอ สำ�นกง�นเขตพนท กทม. สำ�นกง�นส�ธ�รณสขจงหวดนนทบร ปทมธ�น พระนครศรอยธย� และสระบร เพอชแจง

โครงก�รและว�งแผนก�รเกบตวอย�ง


Risk assessment of drinking water from vending machines Ladapan Saengklai el al.

ตวอยาง

1. การเกบตวอยาง

ระหว�งเมษ�ยน ถงตล�คม 2555 คณะผวจยและเจ�หน�ทของสำ�นกง�นเขต กทม. สำ�นกง�นส�ธ�รณสข

จงหวดนนทบร ปทมธ�น พระนครศรอยธย� และสระบร ร วมกนเกบตวอย�งนำ�ดมต หยอดเหรยญแบบ

ไมทำ�คว�มสะอ�ดหวจ�ยนำ�และกดนำ�ใสขวดเกบตวอย�งทนท เพอใหไดตวอย�งลกษณะเดยวกบนำ�ทผบรโภคม�ใช

บรก�ร เกบ 1 ตวอย�ง/ต ระหว�งเกบตวอย�งไดจดบนทกขอมลลงในแบบสำ�รวจขอมลดวยก�รสงเกต และสอบถ�ม

เจ�ของตหรอผดแล ขอมลทเกบ ไดแก สถ�นทตง สภ�พแวดลอมโดยรอบ ลกษณะของตนำ�ฯ แหลงนำ�ดบทผ�นเข�ต

ระบบกรองนำ�และฆ�เชอ ก�รบำ�รงรกษ� อ�ยก�รใชง�น และฉล�ก จ�กนนนำ�สงตวอย�งไปตรวจวเคร�ะหทหองปฏบต

ก�รของสำ�นกคณภ�พและคว�มปลอดภยอ�ห�ร กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย รวมตวอย�งทงสน 430 ตวอย�ง แบงเปน

- กรงเทพมห�นคร สมเกบตวอย�งกระจ�ยในพนท 15 เขต เขตละ 12 ตวอย�ง ไดแก เขตจตจกร

ดสต ประเวศ ปทมวน ย�นน�ว� จอมทอง บ�งกอกใหญ ตลงชน ทงคร บ�งเขน บ�งแค ดนแดง ล�ดกระบง มนบร

และบ�งกะป รวมทงสน 180 ตวอย�ง

- จงหวดนนทบร ปทมธ�น พระนครศรอยธย� และสระบร สมเกบตวอย�งในทกอำ�เภอ ทมตนำ�ดม

หยอดเหรยญ รวมทงสน 250 ตวอย�ง

2. การตรวจวเคราะห

ดานฟสกสและเคม

- คว�มเปนกรด-ด�ง (pH) วดดวยเครองวดคว�มเปนกรด-ด�ง (pH meter) วธต�มเอกส�รอ�งอง

APHA (2012)(7) ขอ 4500-H+B

- คว�มกระด�งทงหมด (Total hardness) หม�ยถงผลรวมของแคลเซยมและแมกนเซยม

คำ�นวณเปนแคลเซยมค�รบอเนต มหนวยเปนมลลกรมตอลตร ตรวจวเคร�ะหดวยวธ Titration ต�มเอกส�รอ�งอง

APHA (2012)(7) ขอ 2340 C

- ปรม�ณส�รทงหมด (Total solids) เปนผลรวมของส�รแขวนลอยและส�รทละล�ยนำ�ทงหมด

ตรวจวเคร�ะหโดยก�รระเหยนำ�จนแหงแลวอบตอทอณหภม 103-105oC จนนำ�หนกคงท มหนวยเปนมลลกรมตอลตร

วธต�มเอกส�รอ�งอง APHA (2012)(7) ขอ 2540 B

ดานจลนทรย

- ปรม�ณจลนทรยทงหมด (Heterotrophic plate count, HPC) หม�ยถงปรม�ณแบคทเรยท

ดำ�รงชวตโดยใชส�รอนทรยเปนอ�ห�ร มหนวยเปน CFU ตอมลลลตร ตรวจวเคร�ะหดวยวธ pour plate ต�มเอกส�ร

อ�งอง APHA (2012)(7) ขอ 9215 A-B

- Coliforms ตรวจวเคร�ะหดวยวธ เอมพเอน (MPN = Most Probable Number) โดยใชต�ร�ง

MPN ทกำ�หนดหลอดอ�ห�รเลยงเชอ 10 หลอด แตละหลอดใสตวอย�งนำ� 10 มลลลตร ร�ยง�นผลเปนค� MPN

ตอ 100 มลลลตร วธต�มเอกส�รอ�งอง APHA (2012)(7) ขอ 9221 A-C

- Escherichia coli หรอ E. coli ตรวจห�ดวยวธตอเนองจ�กก�รตรวจ Coliforms ต�มเอกส�ร

อ�งอง APHA (2012)(7) ขอ 9221 A-C, E, G และ 9225 C-D ร�ยง�นผลว� พบหรอไมพบตอนำ� 100 มลลลตร

- จลนทรยททำ�ใหเกดโรค หรอเชอโรคอ�ห�รเปนพษ ตรวจวเคร�ะหดวยวธ Membrane filtration

ร�ยง�นผลว� พบหรอไมพบ ตอนำ� 100 มลลลตร ไดแก

• Staphylococcus aureus หรอ S. aureus วธวเคร�ะหต�มเอกส�รอ�งอง APHA (2012)(7)

ขอ 9213 B



• Salmonella spp. วธวเคร�ะหต�มเอกส�ร ISO 19250 : 2010(8)

• Clostridium perfringens หรอ C. perfringens วธวเคร�ะหต�มเอกส�รอ�งอง EA (2010)(9)

เกณฑมาตรฐาน

ขณะดำ�เนนง�นวจย ยงไมมม�ตรฐ�นเฉพ�ะสำ�หรบนำ�ดมตหยอดเหรยญ จงอ�งองม�ตรฐ�นนำ�บรโภค

ในภ�ชนะบรรจทปดสนทต�มประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข (ฉบบท 61) พ.ศ. 2524 ซงมขอกำ�หนดดงน

คณสมบตด�นฟสกสและเคม

- ค�คว�มเปนกรด-ด�ง ตองอยระหว�ง 6.5 ถง 8.5

- ปรม�ณส�รทงหมด (Total solid) ไมเกน 500.0 มลลกรม ตอนำ�บรโภค 1 ลตร

- คว�มกระด�งทงหมด โดยคำ�นวณเปนแคลเซยมค�รบอเนต ไมเกน 100.0 มลลกรม ตอนำ�บรโภค 1 ลตร

คณสมบตด�นจลนทรย

- ตรวจพบบคเตรชนด Coliforms นอยกว� 2.2 ตอนำ�บรโภค 100 มลลลตรโดยวธเอมพเอน

(Most Probable Number)

- ตรวจไมพบบคเตรชนด E. coli

- ไมมจลนทรยททำ�ใหเกดโรค ตอนำ� 100 มลลลตร

(ประก�ศฉบบท 61 (พ.ศ. 2524) น ไมมเกณฑกำ�หนดสำ�หรบปรม�ณจลนทรยทงหมด)

การประเมนผล

คำ�นวณผลวเคร�ะหเปนค�รอยละ (%) พรอมทงสร�งกร�ฟวงกลมและกร�ฟแทงแสดงผลวเคร�ะหตวอย�งนำ�

ใชสถต Chi square(10) ทดสอบคว�มสมพนธระหว�งตวแปรทระดบนยสำ�คญ 0.05 และประเมนค�คว�มเสยง

ของผบรโภคตอก�รไดรบอนตร�ยจ�กเชอโรคอ�ห�รเปนพษ 3 ชนดคอ S. aureus, Salmonella spp. และ

C. perfringens ดวยโปรแกรมสำ�เรจรป “Risk Ranger” เวอรชน 2(11) ซงใช Microsoft® Excel spreadsheet

software ในก�รคำ�นวณ

Risk Ranger

เปนโปรแกรมสำ�เรจรปพฒน�โดย Ross and Sumner เผยแพรครงแรกในป ค.ศ. 2002(12) ปจจบนพฒน�

เปนเวอรชน 2 ใชสำ�หรบประเมนคว�มเสยงในก�รเกดโรคจ�กก�รบรโภคอ�ห�รชนดหนง โปรแกรมจะประมวลขอมล

ผลวเคร�ะหเชงคณภ�พ แลวแปลงผลเปนค�คว�มเสยงเชงปรม�ณ โดยใชก�รคำ�นวณท�งคณตศ�สตรทสมพนธกบ

ขอมลทบนทกรวมกบปจจยต�งๆ ทมผลกระทบกบคว�มเสยงตงแตขนตอนก�รผลตจนถงผบรโภค ปจจยดงกล�ว

รวมถงคว�มรนแรงของก�รเกดโรค คว�มน�จะเปนของก�รเกดโรคจ�กก�รบรโภค และโอก�สของก�รไดรบสมผสเชอ

ในหนงชวงเวล� ผใชโปรแกรมตองบนทกขอมลลงในกลองขอมล (List box) ใน Microsoft® Excel spreadsheet

รวม 11 ขอ ภ�ยใต 3 หวขอหลกคอ Dose and severity, Probability of exposure to food และ Probability

of infective dose โปรแกรมจะใชขอมลทงหมดในก�รคำ�นวณแลวแสดงผลลพธเปนค�คว�มเสยง ไดแก

1. Risk estimate (ค�ประม�ณของคว�มเสยง) ประกอบดวย

- Probability of illness per day per consumer of interest (คว�มน�จะเปนหรอโอก�สของ

ก�รเกดโรคตอวนตอคน)

- Total predicted illness/annum in population of interest (จำ�นวนก�รเจบปวยทค�ดว�

จะเกดในกลมประช�กรเป�หม�ยตอป)



- Comparative risk in population of interest (คว�มเสยงเปรยบเทยบในกลมประช�กร

เป�หม�ย) โปรแกรมใชค� Comparative risk นในก�รคำ�นวณค� Risk ranking (ลำ�ดบคว�มเสยง)

2. Risk ranking (ลำ�ดบคว�มเสยง) เปน log scale มค�อยระหว�ง 0 – 100 เมอ 0 หม�ยถง ไมมคว�ม

เสยง ขณะท 100 มคว�มเสยงสงสด นนคอผบรโภคทกคนในกลมประช�กรเป�หม�ยเกดอ�ก�รเจบปวยทกครงทบรโภค

อ�ห�ร ลำ�ดบคว�มเสยงท 0 หม�ยถงคว�มเสยงของก�รเกดโรคกบผบรโภค 1 คนใน 10 พนล�นคนในรอบ 100 ป

และเทยบเท� Comparative risk ทมค�นอยกว�หรอเท�กบ 2.75 × 10-17 โปรแกรมจะคำ�นวณลำ�ดบคว�มเสยงจ�ก

สมก�ร ดงน

Risk ranking = (100/17.56) × (17.56 + LOG10 (Comparative Risk))

Risk ranking ทสงขน หม�ยถงผบรโภคมคว�มเสยงตอก�รเกดโรคม�กขน และค�ลำ�ดบคว�มเสยง

ทสงขนทก 6 ลำ�ดบ หม�ยถงคว�มเสยงตอก�รเกดโรคม�กขน 10 เท� เชน ลำ�ดบทเปลยนจ�ก 36 เปน 48 หม�ยคว�มว�

คว�มเสยงจะเพมม�กขน 100 เท�

การสนบสนนการกำาหนดมาตรฐาน

คณะผวจยเปนผแทนของหนวยง�น เข�รวมประชมแบบบรณ�ก�รต�มโครงก�รแกไขปญห�คณภ�พ

คว�มปลอดภยของนำ�บรโภคจ�กตนำ�ดมหยอดเหรยญ และก�รพจ�รณ�กำ�หนดม�ตรฐ�นควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอด

เหรยญ ณ สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย� (อย.) ในเดอนมน�คม พฤษภ�คม และกรกฎ�คม 2555

หลงจ�กนนไดสนบสนนผลวเคร�ะหของนำ�ดมต หยอดเหรยญและขอมลจ�กแบบสำ�รวจร�ยละเอยดของตนำ�ฯ

ในเขตภ�คกล�ง รวมกบผลจ�กศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยเปนขอมลผลวเคร�ะหทงประเทศใหแก อย. เพอใชประกอบ

ก�รกำ�หนดม�ตรฐ�น

ผล

ขอมลจากแบบสำารวจตนำาดมหยอดเหรยญ จำานวน 430 ชด

1. สถานทตง ตนำ�ดมรอยละ 76.9 ตงอยบรเวณใตช�ยค�หน�อ�ค�รหอพก/ร�นค� และรอยละ 10.2

ตงอยกล�งแจงในบรเวณสถ�นบรก�รเชอเพลง/วด/ตล�ด ในสถ�นทเหล�นมตนำ�ฯ ตงอยรมถนนทมรถยนตผ�น

รอยละ 52.6 และแสงแดดสองถงรอยละ 69.3

2. สภาพแวดลอมโดยรอบ สภ�พแวดลอมรศมไมเกนหนงเมตร พบถงใสขยะ/เศษขยะรอยละ 10.9

มนำ�ขงแฉะรอบตรอยละ 9.3

3. ลกษณะของตนำาฯ พบตะไครนำ�ในบรเวณชองจ�ยนำ�และทหวจ�ย 98 ต คดเปนรอยละ 22.8

ในจำ�นวนน เปนตทถกแสงแดดสองถง 65 ต และไมถกแสงแดดสองถง 33 ต พบส�ยย�งตอจ�กหวจ�ยนำ�รอยละ 3.5

ไมมประตปดชองจ�ยนำ�รอยละ 8.6 มประตปดชองจ�ยนำ�รอยละ 91.4 ในจำ�นวนทมประตปด พบว�ประตชำ�รด 11 ต

4. แหลงนำาดบ นำ�ดบทผ�นเข�ต จำ�แนกเปนนำ�ประป�นครหลวงและภมภ�ครวมรอยละ 81.4 ระบบประป�

หมบ�น/เทศบ�ลรอยละ 14.6 ประป�นำ�บ�ด�ลรอยละ 2.1 และไมทร�บแหลงนำ�รอยละ 1.9

5. ระบบกรองนำาและฆาเชอ ผวจยไดขอมลจ�กผดแลและไมส�ม�รถเปดตนำ�ฯ เพอตรวจสอบระบบเครอง

กรองนำ�ภ�ยในไดทงหมด จ�กขอมลทได 296 ต พบว�ตนำ�เกอบทงหมดจำ�นวน 280 ตหรอรอยละ 94.6 ใชระบบกรอง

นำ�แบบ Reverse osmosis (RO) จำ�แนกเปน ระบบ RO อย�งเดยว ระบบ RO กบแสงอลตร�ไวโอเลต

(Ultraviolet, UV) ระบบ RO กบ Ozone และระบบ RO กบ UV และ Ozone คดเปนรอยละ 49.3, 30.1, 14.2

และ 1.0 ต�มลำ�ดบ สวนตนำ�ฯ ทเหลอใช UV หรอ Ozone อย�งเดยว (รอยละ 4.4 และ 1.0) (ภ�พท 1)



6. การบำารงรกษา มก�รทำ�คว�มสะอ�ดเครองกรองนำ�ภ�ยในตรอยละ 23.7 และเคยมก�รเปลยนไสกรอง

รอยละ 42.3

7. อายการใชงาน ผวจยไมส�ม�รถสอบถ�มอ�ยก�รใชง�นของตนำ�ฯ จ�กผดแล หรอจ�กฉล�กตดข�งต

ไดทงหมด ขอมลทสำ�รวจไดจำ�นวน 190 ต พบตนำ�ฯ รอยละ 60.0 มอ�ยก�รใชง�นไมเกน 2 ป ตนำ�ฯ ทมอ�ยก�ร

ใชง�นนอยกว�หรอเท�กบ 1 ป มจำ�นวนม�กทสดคอ 69 ต คดเปนรอยละ 36.3 และยงพบตทมอ�ยใชง�นถง 10 ป

และม�กกว� 10 ป (ภ�พท 2)

OZONE

1.0%RO+UV+OZONE

1.0%

ภาพท 1 ระบบก�รกรองและฆ�เชอในตนำ�ดมหยอดเหรยญ (RO = Reverse osmosis, UV = Ultraviolet)

ม�กกว� 10 ป7-10 ป

0.5%3.2%

ภ�พท 2 อ�ยก�รใชง�นของตนำ�ดมหยอดเหรยญ



8. ฉลาก ไมมฉล�กใดๆ ตดบนตนำ�ฯ 152 ต (รอยละ 35.3) และพบตนำ�ฯ 3 ต มฉล�กครบถวน

ต�มประก�ศคณะกรรมก�รว�ดวยฉล�ก ฉบบท 31 (พ.ศ. 2553)(6) จ�กจำ�นวนทงหมด 69 ตทตองตดฉล�กใหถกตอง

ภ�ยหลงประก�ศฯ มผลใชบงคบ (คดเปนรอยละ 4.3) นอกจ�กน พบฉล�กโฆษณ� “นำ�แรธรรมช�ตพลงแมเหลก”

“นำ�แรพลงสน�มแมเหลก” และ “นำ�แรพลงแมเหลก” รวม 28 ต คดเปนรอยละ 6.5 ของตนำ�ฯ ทงหมด 430 ต

ผลวเคราะหคณภาพนำา

จำ�นวนนำ�ดมตหยอดเหรยญทงสน 430 ตวอย�ง ไมผ�นม�ตรฐ�น 121 ตวอย�งคดเปนรอยละ 28.1

(ต�ร�งท 1) จำ�แนกเปน ไมผ�นม�ตรฐ�นด�นเคม 43 ตวอย�งหรอรอยละ 10.0 ส�เหตจ�กค�คว�มกระด�งเกนเกณฑ

ม�ตรฐ�น 28 ตวอย�ง (รอยละ 6.5) ปรม�ณส�รทงหมดเกน 7 ตวอย�ง (รอยละ 1.6) และค�คว�มเปนกรด-ด�ง

(pH) ตำ�กว�เกณฑ 15 ตวอย�ง (รอยละ 3.5) ทกตวอย�งทไมผ�นเกณฑค�คว�มเปนกรด-ด�ง มค�นอยกว� 6.5

(อยระหว�ง 5.8-6.4)

สำ�หรบผลวเคร�ะหด�นจลนทรย พบไมผ�นม�ตรฐ�น 93 ตวอย�งคดเปนรอยละ 21.6 ส�เหตทไมผ�นสงสด

เนองจ�กพบเชอ Coliforms เกนม�ตรฐ�น 88 ตวอย�ง รองลงม�คอพบ E. coli 16 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 20.5

และ 3.7 ต�มลำ�ดบ ตรวจพบเชอโรคอ�ห�รเปนพษรวม 8 ตวอย�งหรอรอยละ 1.9

ผลวเคร�ะหปรม�ณจลนทรยทงหมด (Heterotrophic plate count) พบตวอย�งสวนใหญรอยละ 45.1

มปรม�ณจลนทรยทงหมดอยระหว�ง 1,001-10,000 CFU/มลลลตร และพบม�กกว� 1,000 CFU ตอมลลลตร

ในตวอย�งรอยละ 71.8 (ภ�พท 3)

ผลวเคร�ะหจำ�แนกต�มจงหวด (ต�ร�งท 1) พบว� จงหวดสระบรมตวอย�งไมผ�นม�ตรฐ�นสงสด คอ

รอยละ 43.9 รองลงม�คอจงหวดพระนครศรอยธย� พบตวอย�งไมผ�นม�ตรฐ�นรอยละ 41.3

ตารางท 1 ผลวเคร�ะหนำ�ดมตหยอดเหรยญในเขตภ�คกล�งรวม 5 จงหวดa

a ผลวเคร�ะห Heterotrophic plate count (HPC) นำ�ไปแสดงในภ�พท 3b แตละตวอย�งอ�จมผลวเคร�ะหไมผ�นม�ตรฐ�นม�กกว� 1 ร�ยก�ร



ผลทดสอบความสมพนธระหวางตวแปรทระดบนยสำาคญ 0.05

1. ตนำ�ฯ ทตงอยในทแสงแดดสองถง ไมมคว�มสมพนธกบก�รพบตะไครนำ�ในบรเวณชองจ�ยนำ�และ

ทหวจ�ยอย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P > 0.05, P = 0.4673)

2. ค�คว�มกระด�งทงหมด ปรม�ณส�รทงหมดในนำ� และผลวเคร�ะหด�นจลนทรยไมมคว�มสมพนธ

กบอ�ยก�รใชง�นของตนำ�ดมหยอดเหรยญอย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P > 0.05, P = 0.6799, 0.5829 และ 0.7753

ต�มลำ�ดบ) (ผวจยใชขอมลอ�ยของตนำ�ฯ ตงแต 2 ปลงม� และม�กกว� 2 ปในก�รทดสอบ เนองจ�กจำ�นวนตวอย�ง

ทสองระดบนใกลเคยงกน)

3. ผลวเคร�ะหด�นจลนทรยทไมผ�นม�ตรฐ�นไมมคว�มสมพนธกบตนำ�ฯ ทตงอยในสภ�พแวดลอม

ทไมถกสขลกษณะ (มเศษขยะและนำ�ขงแฉะใกลต) อย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P > 0.05, P = 0.9377)

4. ผลวเคร�ะหด�นจลนทรยทไมผ�นม�ตรฐ�นมคว�มสมพนธกบตนำ�ฯ ทมประตปดและไมมประตปดชอง

จ�ยนำ�อย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P < 0.05, P = 0.0281)

การประเมนความเสยงตอการเกดโรคอาหารเปนพษ

ค�คว�มเสยงตอก�รเกดโรคอ�ห�รเปนพษในกลมผบรโภคในเขตภ�คกล�งรวม 5 จงหวด ทคำ�นวณจ�ก

ขอมลทบนทกในโปรแกรม Risk Ranger (ต�ร�งท 2) พบว� คว�มน�จะเปนหรอโอก�สของก�รเกดโรคตอวนตอคน

เนองจ�กก�รดมนำ�จ�กตหยอดเหรยญทปนเปอนเชอ S. aureus, C. perfringens และ Salmonella spp. เท�กบ

7.50 × 10-9, 1.50 × 10-8 และ 7.50 × 10-8 ต�มลำ�ดบ และค�ดว�จะเกดก�รเจบปวยในกลมผบรโภคนำ�ดม

หยอดเหรยญ 1,690,000 คน ในเขตภ�คกล�ง 5 จงหวด โดยมส�เหตจ�ก S. aureus มจำ�นวน 14 ครงตอป ในขณะ

ทเกดจ�ก C. perfringens 27 ครงตอป และเกดจ�ก Salmonella spp. 133 ครงตอป

ค�ลำ�ดบคว�มเสยง (Risk ranking) ของ S. aureus อยทลำ�ดบ 28 ตำ�กว� C. perfringens และ

Salmonella spp. ซงอยลำ�ดบท 29 และ 39 ต�มลำ�ดบ

ภ�พท 3 ผลวเคร�ะหปรม�ณจลนทรยทงหมด (Heterotrophic plate count) ในนำ�ดมตหยอดเหรยญ



Dose and severity

1. Hazard severity Minor hazard Minor hazard Mild hazard

2. Susceptibility General-all population General-all population General-all population

Probability of exposure to food

3. Frequency of consumption Daily Daily Daily

4. Proportion consuming Some (25%) Some (25%) Some (25%)

5. Size of consuming populationa 1,690,000 คน 1,690,000 คน 1,690,000 คน

Probability of infective dose

6. Probability of contaminationb 0.01 (1%) 0.02 (2%) 0.01 (1%)

7. Effect of process Usually (99%) Usually (99%) Usually (99%)

8. Possibility of recontaminationc 15% 30% 15%

9. Post process control Not controlled Not controlled Not controlled

10. Increase to infective dosed 2.0 × 108 2.0 × 108 2.0 × 107

11. Effect of preparatione No effect No effect No effect

ผล

Probability of illness per day per 7.50 × 10-9 1.50 × 10-8 7.50 × 10-8

consumer of interest

(คว�มน�จะเปนหรอโอก�สของ

ก�รเกดโรคตอวนตอคน)

Total predicted illness/annum 1.33 × 101 2.67 × 101 1.33 × 102

in population of interest

(จำ�นวนก�รเจบปวยทค�ดว�จะเกด (= 14 ครง) (= 27 ครง) (= 133 ครง)

ในกลมประช�กรเป�หม�ยตอป)

Comparative risk in population 1.88 × 10-13 3.75 × 10-13 1.88 × 10-11

of interest (คว�มเสยงเปรยบเทยบ

ในกลมประช�กรเป�หม�ย)

Risk ranking (ลำ�ดบคว�มเสยง) 28 29 39

ตารางท 2 แสดงขอมลทบนทกในโปรแกรม Risk Ranger และผลก�รประเมนคว�มเสยง

หวขอคว�มเสยง (Risk criteria) ขอมลทบนทกใน List box

S. aureus C. perfringens Salmonella spp.

a คำ�นวณจ�ก 13.54% ของประช�กรไทยทบรโภคนำ�ดมหยอดเหรยญ(24) จ�กจำ�นวนประช�กรรวมทงสน 12,475,637 คน ใน 5 จงหวด

ทศกษ�(25)

b คำ�นวณจ�กก�รปนเปอนจลนทรยตอหนงหนวยบรโภค (200 มลลลตร)c ขอมลจ�ก อรส� จงวรกล 2551(2) ระบ 85% ของผบรโภคล�งภ�ชนะใสนำ�ดมกอนซอนำ�จ�กตหยอดเหรยญ ในทน โอก�สของก�รปนเปอน

ซำ�คำ�นวณจ�ก 100 - 85 = 15% และผลก�รศกษ�ครงนพบ C. perfringens ปนเปอนเปนสองเท� ดงนนโอก�สของก�รปนเปอนของ

C. perfringens คำ�นวณจ�ก 15 × 2 = 30%d คำ�นวณจ�กปรม�ณททำ�ใหเกดโรค(20) คอ S. aureus และ C. perfringens = 106 เซลล/กรมหรอมลลลตร, Salmonella spp.

= 105 เซลล/กรมหรอมลลลตร คณดวยปรม�ณหนงหนวยบรโภค (200 มลลลตร) e ผบรโภคไมตมหรอกรองนำ�กอนดม




หลงก�รตรวจวเคร�ะหคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญเสรจสนแลว ไดนำ�เสนอขอมลผลวเคร�ะหรวมทงขอมล

จ�กแบบสำ�รวจให อย. เพอใชประกอบก�รพจ�รณ�เกณฑม�ตรฐ�นสำ�หรบควบคมคณภ�พของนำ�ดมตหยอดเหรยญ

ในประเทศ

วจารณ

ขอมลจากแบบสำารวจตนำาดมหยอดเหรยญ

ตนำ�ดมหยอดเหรยญทตงบรเวณรมถนนและทโลงแจง เพมโอก�สใหจลนทรยทอยในสงแวดลอมบรเวณ

โดยรอบรวมทงฝนละอองปนเปอนในนำ�ดมม�กขน ในบ�งจดถกแสงแดดสองถงและพบตะไครนำ�ทหวจ�ยตะไครนำ�

เปนสงมชวตประเภทเดยวกบส�หร�ย บ�งชนดเจรญไดดวยก�รสงเคร�ะหแสงโดยใชส�รคลอโรฟลลภ�ยในเซลล

แพรพนธดวยสปอรและกระจ�ยอยในอ�ก�ศ เมอสปอรไปตกอยในแหลงทมแสงแดดสองถงกจะเจรญเตบโตได ถงแม

ไมถกแสงแดดจดโดยตรงหรอถกแสงแดดเลกนอย ตะไครนำ�กเจรญไดเชนกน(2, 13) บรเวณทปนเปอนตะไครนำ�มกเหน

เปนสเขยว ทำ�ใหเกดกลนเหมนเขยว จดเปนสงปนเปอนทน�รงเกยจถ�พบในนำ�บรโภค แมว�ผลทดสอบท�งสถต แสดง

ว�ตนำ�ฯ ทตงอยในทแสงแดดสองถงไมมคว�มสมพนธกบก�รพบตะไครนำ�ในชองจ�ยนำ�และทหวจ�ย จ�กขอมล

แบบสำ�รวจ ตนำ�ฯ ทถกแสงแดดสองถงและพบตะไครนำ�ในชองจ�ยนำ�และทหวจ�ย มจำ�นวนเปนสองเท�ของตทไม

ถกแสงแดดสองถง (65 ต และ 33 ต ต�มลำ�ดบ) นอกจ�กน ผลสำ�รวจสภ�พแวดลอมรอบตนำ�ฯ รศมไมเกนหนงเมตร

พบถงใสขยะ/เศษขยะรอยละ 10.9 และมนำ�ขงแฉะรอบตรอยละ 9.3 ซงไมถกสขลกษณะและไมถกตองต�มหลกเกณฑ

เกยวกบสถ�นทตงของตนำ�ฯ ต�มคำ�แนะนำ�ของคณะกรรมก�รส�ธ�รณสข เรอง แนวท�งก�รควบคมก�รประกอบกจก�ร

ตนำ�ดมหยอดเหรยญ พ.ศ. 2553(14)

ผลสำ�รวจก�รแสดงฉล�กบนตนำ�ดม พบเพยง 3 ต (รอยละ 4.3) มฉล�กครบถวนต�มประก�ศคณะกรรมก�ร

ว�ดวยฉล�ก ฉบบท 31 (พ.ศ. 2553)(6) จ�กจำ�นวนทงหมด 69 ต ทตองตดฉล�กใหถกตองภ�ยหลงประก�ศฯ มผลใช

บงคบตงแตเดอนเมษ�ยน ป 2554 ซงกำ�หนดไว 3 หวขอ คอ 1. ขอแนะนำ�ในก�รใช 2. ระบวน เดอน ป ทเปลยนไสกรอง

3. คำ�เตอน “ระวงอนตร�ย” จ�กผลสำ�รวจขอมลในง�นวจยนดำ�เนนก�รในป 2555 แสดงว�ภ�ยหลงประก�ศมผล

ใชบงคบ ผประกอบก�รผลตและจำ�หน�ยตนำ�ดมหยอดเหรยญจำ�นวนม�ก ยงไมดำ�เนนก�รต�มขอบงคบซงกำ�หนดให

ตนำ�ดมหยอดเหรยญอตโนมตเปนสนค�ทควบคมฉล�ก นอกจ�กน พบฉล�กโฆษณ� “นำ�แรธรรมช�ตพลงแมเหลก”

“นำ�แรพลงสน�มแมเหลก” และ “นำ�แรพลงแมเหลก” ตดบนตนำ�ฯ รวม 28 ต ซงห�กไมเปนจรงจะเปนก�รโฆษณ�

ทไมถกตองต�มพระร�ชบญญตอ�ห�ร พ.ศ. 2522(15) ม�ตร� 27(4) ซงระบอ�ห�รทมลกษณะเปนอ�ห�รปลอม

ประเภทอ�ห�รทมฉล�กเพอลวงหรอพย�ย�มลวงผซอใหเข�ใจผดในเรองคณภ�พ ปรม�ณ ประโยชน หรอลกษณะพเศษ

อย�งอน

ผลวเคราะหคณภาพนำา

ทกตวอย�งทไมผ�นเกณฑเพร�ะค�คว�มเปนกรด-ด�ง พบว�มค�คว�มเปนกรด-ด�งตำ�กว� 6.5 และเปน

นำ�จ�กตทใชระบบกรองนำ�ชนด Reverse osmosis (RO) มร�ยง�นว� นำ�ทผ�นระบบ RO มสดสวนของ

ค�รบอนไดออกไซดสงขน ทำ�ใหค� pH ของนำ�ลดลงหรอมคว�มเปนกรดเพมขน ส�ม�รถปรบสภ�พนำ�ไดโดยใหนำ�

ผ�นไสกรองถ�นกมมนตซงจะดดซบค�รบอนไดออกไซด ทำ�ใหค� pH สงขนได(16) ผลวเคร�ะหด�นเคม มค�คว�ม

กระด�งทงหมดไมผ�นเกณฑรอยละ 6.5 นำ�ทมคว�มกระด�งไมมผลเชงลบตอสขภ�พ และไมทำ�ใหเกดตะกอนอดตน

อวยวะต�ง ๆ ทอณหภมปกตของร�งก�ยมนษย จงไมมก�รกำ�หนดค�สงสดของคว�มกระด�งในเกณฑแนะนำ�องคก�ร

อน�มยโลก แตเปนค�ทแสดงประสทธภ�พของเครองกรองนำ�และบงบอกระยะเวล�ก�รเปลยนไสกรอง(17) ปรม�ณส�ร



ทงหมดทไมผ�นม�ตรฐ�นรอยละ 1.6 เปนค�ทแสดงประสทธภ�พของเครองกรองนำ�เชนเดยวกน จ�กผลวเคร�ะห

ปรม�ณจลนทรยทงหมด (Heterotrophic plate count, HPC) ในนำ�ดมฯ 430 ตวอย�ง พบว�ตวอย�งสวนใหญ

รอยละ 71.8 มจำ�นวนจลนทรยม�กกว� 1,000 CFU ตอมลลลตร ถงแมม�ตรฐ�นนำ�ดมในประเทศไทยไมกำ�หนด

เกณฑของ HPC แตห�กเทยบกบเกณฑม�ตรฐ�นนำ�ดมจ�กตอตโนมตของสหภ�พยโรป (EU) ซงกำ�หนดไมเกน 1,000

CFU ตอมลลลตร(18) จะมตวอย�งไมผ�นต�มเกณฑของ EU ถงรอยละ 71.8 มก�รใชค� HPC บงบอกประสทธภ�พ

ในระบบก�รบำ�บดนำ� (Water treatment) เพอผลตนำ�บรโภค เพร�ะ HPC แสดงปรม�ณจลนทรยทอ�ศยส�รอนทรย

ค�รบอน (Organic carbon) ในนำ�เปนอ�ห�รหลกเพอก�รเจรญเตบโต ถ�พบปรม�ณ HPC สง แสดงว�ในนำ�มส�ร

อนทรยค�รบอนสง ก�รเพมปรม�ณของ HPC จงอ�จทำ�ใหนำ�มกลนและรสเปลยนแปลง จลนทรยบ�งประเภททำ�ให

เกดคร�บเมอกลนเรยกว� ไบโอฟลม (Biofilm) บนพนผวทสมผสนำ�(19) ในกรณน จงอ�จเกดไบโอฟลมบนพนว�ง

ภ�ชนะในชองจ�ยนำ� ทหวจ�ยนำ�หรอต�มทอนำ�หรอในระบบเครองกรองของตนำ�ฯ ทข�ดก�รบำ�รงรกษ� นอกจ�กน

ก�รตรวจพบ Coliforms และ E. coli บงบอกคณภ�พนำ�ว�ไมสะอ�ด และสขลกษณะก�รผลตนำ�บรโภคไมดพอ ก�ร

ตรวจพบ E. coli ยงแสดงว�อ�จมก�รปนเปอนสงปฏกลรวมทงอจจ�ระดวย นำ�ดมตหยอดเหรยญทมคณภ�พไมผ�น

ม�ตรฐ�นด�นจลนทรย อ�จมส�เหตจ�กก�รปนเปอนเชอจลนทรยชนดต�งๆ บรเวณชองจ�ยนำ�/หวจ�ย และสงแวดลอม

รอบต หรอมจลนทรยสะสมในเครองกรองนำ�

ผลทดสอบท�งสถตพบว� ค�คว�มกระด�งทงหมด ปรม�ณส�รทงหมดในนำ� และคณภ�พด�นจลนทรยไมม

คว�มสมพนธกบอ�ยก�รใชง�นของตนำ�ฯ อย�งมนยสำ�คญท�งสถต (P > 0.05, P = 0.6799) อ�จเปนเพร�ะตนำ�ฯ

ทมก�รบำ�รงรกษ�ระบบก�รกรองและฆ�เชออย�งมประสทธภ�พและสมำ�เสมอจะชวยใหนำ�มคณภ�พด ถงแมจะมอ�ย

ก�รใชง�นม�กขน และพบว�ผลวเคร�ะหด�นจลนทรยทไมผ�นม�ตรฐ�นมคว�มสมพนธกบตนำ�ฯ ทมและไมมประต

ปดบรเวณชองจ�ยนำ� อ�จกล�วไดว� นำ�จ�กตนำ�ดมหยอดเหรยญทไมมประตปดบรเวณชองจ�ยนำ�มโอก�สปนเปอน

จลนทรยจ�กสงแวดลอมรอบตนำ�ฯ สงกว�นำ�จ�กตทมประตปดชองจ�ยนำ� และประตปดชองจ�ยนำ�ชวยปองกน

ก�รปนเปอนจลนทรยจ�กสงแวดลอมรอบตนำ�ฯ ได

การประเมนคาความเสยง

ลำ�ดบคว�มเสยง (Risk ranking, RR) ของก�รเกดโรคอ�ห�รเปนพษเนองจ�ก S. aureus, C. perfringens

และ Salmonella spp. อยทลำ�ดบ 28, 29 และ 39 ต�มลำ�ดบ ค� RR ทสงขนทก 6 ลำ�ดบ หม�ยถงผบรโภคมคว�ม

เสยงตอก�รเกดโรคม�กขน 10 เท� สรปไดว� ค�คว�มเสยงทจะเกดโรคเนองจ�ก S. aureus และ C. perfringens

ใกลเคยงกน แตคว�มเสยงจ�ก Salmonella spp. จะม�กกว�ทงสองเชอเกอบ 100 เท� อ�จเปนเพร�ะ Salmonella

spp. เปนจลนทรยกอโรคททำ�ใหผปวยมอ�ก�รรนแรงกว� และปรม�ณททำ�ใหเกดโรคในคนสขภ�พปกตนอยกว�

S. aureus และ C. perfringens ค�คว�มเสยงของ C. perfringens อยทลำ�ดบ 29 ซงม�กกว� S. aureus เพยง

ลำ�ดบเดยว แตจำ�นวนครงทค�ดว�จะเกดก�รเจบปวยจ�กก�รบรโภคนำ�ดมหยอดเหรยญทปนเปอน C. perfringens

ตอปม�กกว� S. aureus เกอบเท�ตว อ�จเปนผลเนองจ�กขอมลก�รปนเปอนของ C. perfringens จ�กก�รศกษ�

ครงนสงกว� S. aureus

ร�ยง�นวจยของ Ross และ Sumner ในป 2002(12) ระบว� RR เปนค�คว�มเสยงสมพทธ (Relative risk)

ทนำ�ม�เปรยบเทยบกนได และถ�ไดค� RR หล�ยค�กส�ม�รถนำ�ม�จดเรยงลำ�ดบเปนชดขอมล (Risk profile) ของ

ลำ�ดบคว�มเสยงได Ross และ Sumner ไดจดทำ� Risk profile ของค� RR ของก�รเกดโรคเนองจ�กจลนทรย

ในผลตภณฑอ�ห�รทะเลในประเทศออสเตรเลย ทเกดกบกลมผบรโภคหล�ยกลม เชน จดทำ�ลำ�ดบคว�มเสยงจ�กเชอ

Listeria monocytogenes ในอ�ห�รทะเลรมควนแชเยน ททำ�ใหเกดโรคในกลมผบรโภค 3 กลมคอ กลมคนทวไป

กลมเดก/คนชร� และกลมผปวยโรคร�ยแรง (เอดส มะเรง ฯลฯ) ไดค� RR ท 39, 45 และ 47 ต�มลำ�ดบ(20, 21) และ



หนวยง�นด�นอตส�หกรรมอ�ห�รทะเลของออสเตรเลยไดนำ�ค�ลำ�ดบคว�มเสยงนไปใชประโยชนในก�รจดลำ�ดบ

คว�มสำ�คญในก�รจดก�รคว�มเสยง (Risk management) และจดระดบคว�มเขมงวดในก�รเฝ�ระวงโรค ดงนน

ห�กนำ�รปแบบนม�ประยกตใชในประเทศไทย กจะมประโยชนเชนเดยวกน


สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย� (อย.) ไดออกประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข ฉบบท 362 (พ.ศ. 2556)

เรอง นำ�บรโภคจ�กตนำ�ดมอตโนมต(22) มผลใชบงคบตงแตวนท 16 ตล�คม พ.ศ. 2557 อย�งไรกต�ม ประก�ศ

ฉบบนใชควบคมเฉพ�ะคณภ�พของนำ�ดมทออกจ�กตนำ�ฯ ซงถอว�เปนผลตภณฑอ�ห�รประเภทหนง จงตองม

ก�รบรณ�ก�รระหว�งหล�ยหนวยง�นเพอควบคมก�รประกอบธรกจตนำ�ดมอตโนมตแบบครบวงจร และจดก�รปญห�

คว�มปลอดภยของนำ�ดมฯ(23) นบตงแตก�รขออนญ�ตประกอบกจก�รตนำ�ฯ ก�รกำ�หนดคณภ�พตนำ�ฯ และอปกรณ

เปนบทบ�ทหน�ทของสำ�นกง�นม�ตรฐ�นผลตภณฑอตส�หกรรม (สมอ.) ก�รควบคมฉล�กและรบเรองรองเรยนจ�ก

ผบรโภคเปนคว�มรบผดชอบของสำ�นกง�นคมครองผบรโภค (สคบ.) ก�รกำ�หนดม�ตรฐ�นควบคมคณภ�พนำ�โดย อย.

และก�รเฝ�ระวงคณภ�พนำ�ฯ และตรวจตดต�มโดยหนวยง�นของกระทรวงส�ธ�รณสข หนวยง�นทองถน หรออนๆ

หนวยง�นทกแหงทมหน�ทดงกล�วน ควรมก�รประช�สมพนธเรองกฎระเบยบ/ขอบงคบ รวมทงคำ�แนะนำ�ต�งๆ

ในสวนทเกยวของ ใหทงผประกอบก�รและผบรโภคไดทร�บโดยทวถง และเขมงวดกบบทลงโทษต�มกฎหม�ย

สรป

ก�รดำ�เนนโครงก�รประเมนคว�มเสยงของนำ�ดมตหยอดเหรยญใน 5 จงหวด ในเขตพนทภ�คกล�งทำ�ใหได

ขอมลผลวเคร�ะหคณภ�พด�นเคมและจลนทรยของนำ�ดมตหยอดเหรยญ พรอมดวยค�คว�มเสยงของผบรโภค

ทดมนำ�ฯ และขอมลสำ�รวจร�ยละเอยดของตนำ�ฯ ซงไดสนบสนนขอมลดงกล�วนรวมกบผลของศนยวทย�ศ�สตร

ก�รแพทยอก 14 แหง เปนขอมลรวมทงประเทศใหกบสำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย� เพอประกอบก�รพจ�รณ�

กำ�หนดม�ตรฐ�นควบคมคณภ�พนำ�ดมตหยอดเหรยญ จนกระทงในป 2556 ไดมประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข

ฉบบท 362 (พ.ศ. 2556) เรอง นำ�บรโภคจ�กตนำ�ดมอตโนมต มผลบงคบใชตงแตวนท 16 ตล�คม พ.ศ. 2557 ประก�ศ

ฉบบนใชควบคมเฉพ�ะคณภ�พของนำ�ทออกจ�กต ซงถอว�เปนผลตภณฑอ�ห�รประเภทหนง จงตองมก�รบรณ�ก�ร

ระหว�งหล�ยหนวยง�นทเกยวของทงภ�ครฐและเอกชน เพอควบคมตนำ�ดมอตโนมตแบบครบวงจร


ขอขอบคณน�งส�วทพวรรณ นงนอย ทกรณ�สนบสนนและใหคำ�ปรกษ� ขอขอบคณน�งณฐชลยย บญไทย

จ�กศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยท 5 (สมทรสงคร�ม) น�ยบณฑร พ�นชกล และพนกง�นกระทรวงส�ธ�รณสข

ในสำ�นกคณภ�พและคว�มปลอดภยอ�ห�ร ทไดชวยเหลอในก�รเกบและตรวจวเคร�ะหตวอย�ง จนคณะผวจยส�ม�รถ

ดำ�เนนโครงก�รจนลลวงและสำ�เรจดวยด


1. กองบรรณ�ธก�ร นำ�ดมจ�กตนำ�หยอดเหรยญกบเรองทตองระวง. ฉล�ดซอ [ออนไลน]. 2554; [สบคน 7 ก.ย. 2557]; 117 : [3 หน�]. เข�ถงไดจ�ก : URL: http://chaladsue.com/index.php/เรองเดนในเลม/743-117-drink-water.html

2. อรส� จงวรกล. ก�รวจยสถ�นก�รณคว�มปลอดภยของก�รบรโภคนำ�ทผลตจ�กเครองผลตนำ�ดมหยอดเหรยญ. นนทบร : สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย� กระทรวงส�ธ�รณสข; 2551.

3. ตนำ�หยอดเหรยญปนเปอนแบคทเรย กทม. สมตรวจดอยคณภ�พ 7%. ไทยโพสต [ออนไลน]. มกร�คม 2554; [สบคน 7 ก.ย. 2557; [1 หน�]. เข�ถงไดจ�ก : URL: http://www.thaipost.net/Node/32675



4. พชญ�กร ม�พะเน�ว. ก�รประเมนคณภ�พและสภ�พแวดลอมของตนำ�ดมหยอดเหรยญในเขตคลองส�มว� กรงเทพมห�นคร [วทย�นพนธส�ธ�รณสขศ�สตรมห�บณฑต]. คณะส�ธ�รณสขศ�สตร. ชลบร : มห�วทย�ลยบรพ�; 2554.

5. ประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข ฉบบท 61 (พ.ศ. 2524) ร�ชกจจ�นเบกษ� เลมท 130 ตอนพเศษ 136 ง (วนท 16 ตล�คม 2556) 6. ประก�ศคณะกรรมก�รว�ดวยฉล�ก ฉบบท 31 (พ.ศ. 2553) ร�ชกจจ�นเบกษ� เลมท 127 ตอนพเศษ 140 ง (วนท 8 ธนว�คม

2553)

7. Rice EW, Baird RB, Clesceri LS, Eaton AD. Standard methods for the examination of water and wastewater. 22nd ed. Washington, DC: American Public Health Association (APHA); 2012.

8. ISO 19250, Water quality -- detection of Salmonella spp. Geneva: International Organization Standard; 2010.

9. Environment Agency (EA). The microbiology of drinking water (2010) - Part 6 - methods for the isolation and enumeration of sulphite-reducing clostridia and Clostridium perfringens by membrane filtration. Bristol: Environmental Agency; 2010.

10. สรชย พศ�ลบตร. หลกสถต. กรงเทพฯ : วทยพฒน; 2554. หน� 298-311. 11. Food Safety Centre (FSC). Risk Ranger [ออนไลน]. [สบคน 11 ส.ค. 2556]; [1 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://www.

foodsafetycentre.com.au/riskranger.php 12. Ross T, Sumner, J. A simple, spreadsheet-based, food safety risk assessment tool. Int J Food

Microbiol 2002; 77(1-2): 39-53. 13. ก�รประป�นครหลวง. ตะไครนำ�. [ออนไลน]. 2551; [สบคน 11 ส.ค. 2556]; [1 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://www.

mwa.co.th/ewtadmin/ewt/mwa_internet/ewt_w3c/index_answer.php?wcad=4&wtid=1608&t=&filename=eigzpnyij

14. ศนยบรห�รกฎหม�ยส�ธ�รณสข กรมอน�มย. คำ�แนะนำ�ของคณะกรรมก�รส�ธ�รณสข เรองแนวท�งก�รควบคมก�รประกอบกจก�รตนำ�ดมหยอดเหรยญ พ.ศ. 2553. [ออนไลน]. 2553; [สบคน 11 ส.ค. 2556]; [2 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://laws.anamai.moph.go.th/download/laws/suggest-2-53.pdf

15. สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย�. พระร�ชบญญตอ�ห�ร พ.ศ. 2522 พรอมกฎกระทรวง และประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข (ฉบบปรบปรงป 2556). นนทบร : สำ�นกอ�ห�ร กระทรวงส�ธ�รณสข; 2556. หน� 12-13.

16. สถ�บนวจยวทย�ศ�สตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย. ทำ�ไมนำ�ทผ�นก�รกรองดวยระบบ RO จงมคว�มเปนกรดม�กขน. [ออนไลน]. 2557; [สบคน 7 ก.ย. 2557]; [1 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://www.tistr.or.th/ed/?p=486

17. วฒพล เล�อรณ. คว�มกระด�งของนำ� (Water hardness) [ออนไลน]. [สบคน 7 ก.ย. 2557]; [15 หน�]. เข�ถงไดจ�ก

URL: http://www.mwa.co.th/ewt_dl_link.php?nid=506 18. Barrell RA, Hunter PR, Nichols G. Microbiological standards for water and their relationship to

health risk. Commun Dis Public Health 2000; 3: 8-13. 19. World Health Organization. Heterotrophic plate count measurement in drinking water safety

management: report of an expert meeting. 2002 Apr. 24-25; Geneva: WHO; 2002. 20. Sumner J, Ross T, Ababouch L. Application of risk assessment in the fish industry (FAO fisheries

technical paper 442). Rome: Food and Agriculture Organization; 2004. 21. Sumner J, Ross T. A semi-quantitative seafood safety risk assessment. Int J Food Microbiol 2002;

77(1-2): 55-9. 22. ประก�ศกระทรวงส�ธ�รณสข ฉบบท 362 (พ.ศ. 2556) ร�ชกจจ�นเบกษ� เลมท 130 ตอนพเศษ 136 ง (วนท 16 ตล�คม 2556) 23. สำ�นกง�นคณะกรรมก�รอ�ห�รและย�. คมอก�รตรวจสอบและบำ�รงรกษ�ตนำ�ดมอตโนมต. นนทบร : สำ�นกอ�ห�ร กระทรวง

ส�ธ�รณสข; 2556. หน� 26-28.

24. กรมอน�มย กระทรวงส�ธ�รณสข. สถ�นก�รณคณภ�พนำ�บรโภคในประเทศไทย ป 2551-2556 [ออนไลน]. [สบคน 23 ส.ค. 2557]; [10 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://foodsan.anamai.moph.go.th/ewt_dl_link.php?nid=349&filename=index

25. ศนยวจยกสกรไทยเผยผลสำ�รวจกรงเทพฯ ศนยรวมด�นเศรษฐกจของไทยและอ�เซยน. กรงเทพธรกจออนไลน [ออนไลน]. 2556; [สบคน 23 ส.ค. 2557]; [1 หน�]. เข�ถงไดจ�ก URL: http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/business/business/20130226/492092



Risk assessment of drinking water from vending machines in the central area

and support of establishment of the quality standard

Ladapan Saengklai Piyamas Jamsri Kanya Puksun Karuna Teerasamit

and Kannika JittiyossaraBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi

11000, Thailand

ABSTRACT The drinking water from vending machines greatly increased in the urban community, in particular, in 2011 Bangkok had more than 20,000 machines. During 2008-2012, data of many agencies showed that the quality of drinking water from vending machines failed to meet the standard based on the regulation of drinking water in sealed containers. As a result, consumers are vulnerable to hazards from the vended drinking water. In 2012, the Food and Drug Administration (FDA) intended to establish a certain quality standard of drinking water from vending machine. Consequently, a risk assessment of vended drinking water in five provinces in the central region of Thailand including Bangkok, Nonthaburi, Pathum Thani, Phra Nakorn Sri Ayutthaya and Saraburi was carried out during January to October 2012. The objectives were to obtain analytical data of vended water quality used for assessing the risk of foodborne illness and to support establishment of the national quality standard. Survey results of the water vending machines revealed that 76.9% of the machines were located in front of buildings and 69.3% were exposed to sunlight. Unhygienic surroundings of the water vending machines were found due to trash buckets/garbage and dirty water around the machine base at 10.9% and 9.3%, respectively. It was found that 60.0% of the vending machines were used not over than two years and only 3 (4.3%) from 69 legally enforced machines showed complete labelling conforming to the Commission on Labels No. 31 (B.E. 2553). Most water filtration systems inside the machines presenting 94.6% were reverse osmosis (RO) type. The analytical results showed that 121 (28.1%) of total 430 water samples from vending machines failed to meet the standard. For chemical results, 43 (10%) samples failed due to total hardness, pH and total solids presenting 6.5%, 3.5% and 1.6%, respectively. For microbiological data, 93 (21.6%) samples failed mainly due to Coliforms at 20.5% followed by E. coli at 3.7%. In addition, food poisoning bacteria were found in 8 (1.9%) samples and the heterotrophic plate count (HPC) greater than 1,000 CFU/ml was found at 71.8%. The Chi square test results showed that water vending machines upon sunlight exposure were not



significantly related to the algae growth in dispensing chambers (P > 0.05, P = 0.4673), the analytical results of total hardness, total solids and microbiological data were not significantly related to working time of the water vending machines (P > 0.05, P = 0.6799, 0.5829 and 0.7753) whereas the poor quality microbiological results were significantly related to water vending machines with and without dispensing-chamber doors (P < 0.05, P = 0.0281). The risk of foodborne illness was calculated by the "Risk Ranger" program and the results indicated that the probability of illness per person per day among consumers in 5 provinces due to vended drinking water contaminated with S. aureus, C. perfringens and Salmonella spp. were 7.50 × 10-9, 1.50 × 10-8 and 7.50 × 10-8, respectively. The expectation of illness incidents among 1,690,000 consumers in five provinces in the central area because of those three food poisoning bacteria were 14, 27 and 133 times per year with the risk ranking of S. aureus, C. perfringens and Salmonella spp. at 28, 29 and 39, respectively. The data and survey results were subsequently proposed to the FDA and in 2013, a notification of the Ministry of Public Health (No. 362) B.E. 2556 focusing on quality control of the drinking water from automatic machine was launched and was initially effective on 16 October, 2014.

Key words: water vending machine, risk assessment, quality standard

รายงานจากหองปฏบตการ วกรมวทยพ2558;57(1):37-47


การวเคราะหตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม

ทละลายออกมาจากภาชนะหงตม

ศศธร หอมด�ารงควงศ จตรงค สนแกว และอมา บรบรณส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 6 November 2014

บทคดยอ การวเคราะหปรมาณตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตม ทดสอบโดยใชสารละลาย กรดอะซตก รอยละ 4 โดยปรมาตร ตมใหเดอด 2 ชวโมง วดปรมาณตะกวและแคดเมยมโดยใชเครอง Flame-AAS วดปรมาณอะลมเนยมดวย GF-AAS จากการทดสอบความถกตองของวธพบวาความเปนเสนตรงของชวงการวดระหวางคาการดดกลน (absorbance) กบความเขมขนของสารละลายมาตรฐานตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม ในชวงความเขมขน 0-3.00 0-0.8 และ 0-0.200 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ มคาสมประสทธสหสมพนธ (r) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.9999 0.9993 และ 0.9995 ตามล�าดบ ผลการทดสอบขดจ�ากดของการตรวจพบ (LOD) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.05, 0.001 และ 0.004 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ ขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ (LOQ) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.1, 0.01 และ 0.010 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ ทดสอบความแมนและความเทยงของวธวเคราะหโดยการเตมสารละลายมาตรฐานตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมลงในสารละลายตวอยางใหมความเขมขน 3 ระดบ พบวา % recovery ของตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมอยในชวง 92-99, 101-103 และ 98-108 ตามล�าดบ และคา % RSD ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม อยในชวง 5.5-7.5, 2.3-3.3 และ 2.8-5.9 ตามล�าดบ จากการส�ารวจปรมาณตะกว แคดเมยม อะลมเนยมในภาชนะหงตมราคาถก ทวางขายในตลาดกรงเทพฯ และปรมณฑล จ�านวน 32 ตวอยาง โดยใชวธวเคราะหน ตรวจพบตะกว รอยละ 56 ปรมาณทพบนอยกวา 0.1-3.35 มลลกรมตอลตร และแคดเมยมพบรอยละ 16 ปรมาณทพบนอยกวา 0.01-0.01 มลลกรมตอลตร ไมมตวอยางใดเกนคามาตรฐาน ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 92 (2528) พบวาภาชนะทท�าดวยอะลมเนยม มตะกวละลายออกมามากกวาวสดอนทงปรมาณและจ�านวนตวอยาง และตรวจพบวาภาชนะหงตม ทกตวอยางมอะลมเนยมละลายออกมาโดยมคาเฉลยเทากบ 232 มลลกรมตอลตร ในปจจบนประเทศไทยยงไมมขอก�าหนดของอะลมเนยมในภาชนะหงตม แตอะลมเนยมเปนโลหะทอนตรายเพราะอาจกอใหเกดโรคเกยวกบระบบประสาทได เนองจากอะลมเนยมสามารถสะสมทสมองกระดกและตบ JECFA (1989) ไดก�าหนดคาสงสดทสามารถรบไดตอสปดาห (PTWI) ไวไมเกน 7 มลลกรมตอกโลกรมน�าหนกตว ดงนนหนวยงานทเกยวของควรก�าหนดคามาตรฐานของอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตมดวย เพอคมครองผบรโภคใหปลอดภย และผบรโภคควรดแลตนเองใหปลอดภยโดยไมเกบอาหารทมสภาพเปนกรดในภาชนะหงตมทเปนโลหะ


Pb, Cd and Al Leached from Cooking Utensils Sasitorn Homdumrongvong el al.

บทน�า

ภาชนะหงตม มความหมายตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 วา ภาชนะซงผลตขนใหทนตอความรอน

ทใชในการประกอบอาหาร(1) วสดทนยมน�ามาใชผลตเปนภาชนะหงตมสวนใหญท�ามาจากโลหะ เพราะโลหะมความ

สามารถในการน�าความรอนไดด โลหะทน�ามาใชผลตมหลายชนดเชน เหลก เหลกกลาไรสนม (สเตนเลส) และอะลมเนยม

เปนตน ซงแตละชนดมขอดขอเสยแตกตางกนเชน เหลกน�าความรอนไดดแตเปนสนมงาย อะลมเนยมน�าความรอนไดด

ราคาถกแตไมทนกบอาหารประเภทกรด สเตนเลส สวย ราคาแพง แตน�าความรอนไดไมดเทาวสดอน เปนตน

ภาชนะหงตมทท�าดวยโลหะตองมการควบคมคณภาพของวสดทใชในการผลตเพอปองกนโลหะอนทเปน

อนตรายเชน ตะกว แคดเมยม ละลายลงสอาหารได ดงรายงานการส�ารวจของกรมควบคมโรครวมกบโรงพยาบาลอมผาง

จงหวดตากพบวาเดกรอยละ 60 ทอาศยในพนทพกพงชวคราว ชายแดนไทย-พมา มตะกวในเลอดสง และสรปสาเหต

หลก การไดรบตะกวมาจากภาชนะทใชประกอบอาหารประจ�าวน เนองจากมขอมลการตรวจพบตะกวสงถง 800 สวน

ตอลานสวน ภาชนะทใชประกอบอาหารมลกษณะเปนโลหะผสม ราคาถก น�าเขามาจากประเทศเพอนบาน(2) ปจจบน

ภาชนะหงตมราคาถกมวางจ�าหนายทวไปไมใชเฉพาะพนทแถบชายแดนและเปนทนยมใชเพราะปจจยดานราคาถก และ

ยงไมมขอมลของโลหะอนตรายทอาจละลายออกมาปนเปอนกบอาหารได

จากการส�ารวจภาชนะหงตมราคาถกสวนใหญผลตมาจากอะลมเนยมซงอาจมโลหะอนผสมอยดวย มการ

ศกษาการละลายออกมาของอะลมเนยมจากภาชนะหงตมทใชในการปรงอาหาร พบวาอะลมเนยมละลายลงสอาหาร

เพมมากขนในสภาวะทเปนกรด(3) ขณะท Al Zubaidy EAH, et.al.(4) รายงานวาอะลมเนยมสามารถละลายออกมา

จากภาชนะไดทกสภาวะทใชปรงอาหาร นอกจากน Al Juhaiman L.(5) ศกษาปรมาณอะลมเนยมในอาหารพบวาม

ปรมาณอะลมเนยมในอาหารเพมขนอยางมนยส�าคญเมอปรงอาหารโดยใชภาชนะอะลมเนยม

พษของโลหะตะกวและแคดเมยมมอนตรายตอสขภาพและจดเปนสารกอมะเรง ผลกระทบตอสขภาพ

ของมนษย ตะกวมผลใหเกดอาการออนเพลย เบออาหาร น�าหนกลด ปวดเกรงทอง กลามเนอออนแรง เปนพษ

ตอระบบประสาทและสมอง ประสาทหลอน ชก หมดสต ส�าหรบทารกในครรภมารดาและเดกเลก ตะกวจะมผลตอ

การพฒนาทางดานสมอง ท�าใหไอควต�า(6) แคดเมยมจะสะสมทตบ ไต กลามเนอและเนอเยอ มพษท�าลายอวยวะทไป

สะสม ท�าใหไตวายได และเปนสารกอมะเรง(7) อะลมเนยมอาจกอใหเกดโรคเกยวกบระบบประสาทได เนองจากพบวา

มการสะสมทสมอง กระดกและตบ(3)

ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 92 (พ.ศ. 2528)(1) เรอง ก�าหนดคณภาพหรอมาตรฐานของภาชนะ

บรรจฯ ก�าหนดปรมาณโลหะทละลายออกมาจากภาชนะหงตม เมอวเคราะหโดยวธตามทก�าหนดในวารสารเอโอเอซ

(1983)(8) (Association of Official Analytical Chemists) ดงน ตะกวและแคดเมยมไมเกน 5.0 และ 0.5

มลลกรมตอลตรตามล�าดบ ซงตอมาวธดงกลาวไดถกยอมรบใหเปน WHO-AOAC Method(9) ทงนไมมขอก�าหนด

ดานการละลายของโลหะอน

จากการส�ารวจพบวาภาชนะหงตมราคาถกสวนใหญผลตมาจากอะลมเนยมซงอาจมโลหะอนผสมอยดวย

ผวจยจงเหนวาควรมการส�ารวจปรมาณอะลมเนยมทละลายออกมาดวย แตเนองจากวธ AOAC(8, 9) ไมไดครอบคลม

การวเคราะหปรมาณอะลมเนยมจงน�าวธดงกลาวมาประยกตใช พรอมทงไดท�าการตรวจสอบความใชไดของวธ เพอ

ยนยนวามความเหมาะสมกบวตถประสงค และท�าการส�ารวจปรมาณโลหะทละลายออกมาจากภาชนะหงตมทจ�าหนาย

ในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล เพอเปนการเฝาระวงการไดรบโลหะอนตรายจากการใชภาชนะหงตม และหนวยงาน

ทเกยวของสามารถน�าขอมลทไดไปใชในการก�าหนดคามาตรฐานของภาชนะหงตมเพมเตม นอกเหนอจากทก�าหนด

ไวแลว จงไดศกษาปรมาณตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตม ทวางจ�าหนายในเขต

กรงเทพฯ และปรมณฑล


ตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมจากภาชนะหงตม ศศธรหอมด�ำรงควงศและคณะ


เครองมอและอปกรณ

- เครอง Flame Atomic Absorption Spectrophotometer ของ Varian รน Spectr AA-640,

hollow cathode lamp (ตะกวและแคดเมยม) กาซอะเซทลนและปมอากาศ (Air pump)

- เครอง Graphite Furnace Atomic Absorption Spectrophotometer ของ Varian รน Spectr

AA-800 Zeeman background correction, hollow cathode lamp (อะลมเนยม) ระบบฉดสารอตโนมต

Partitioned tube part no. 6310001200 Cooling water ส�าหรบ furnace และ กาซอารกอนความบรสทธ

99.999%

- เตาแกสและ hot plate

- เครองแกวและอปกรณพลาสตก กอนใชงานแชดวยสารละลายกรดไนตรก รอยละ 40 โดยปรมาตร

ทงคางคนแลวลางกรดออกดวยน�าหลายๆ ครง ผงใหแหงในภาชนะปดสนท

สารมาตรฐานและสารเคม

- สารเคม (AR Grade) : กรดอะซตกเขมขน 100% (Merck) กรดไนตรกเขมขน 65% สารละลาย

แมกนเซยมไนเตรท 1,000 มลลกรมตอลตร

- สารมาตรฐาน: สารละลายมาตรฐาน ตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม ความเขมขน 1,000 มลลกรม

ตอลตร (Perkin Elmer) (สามารถสอบยอนกลบได)

การเตรยมสารเคม

- สารละลายกรดอะซตก 4% โดยปรมาตร เตรยมโดยเจอจางกรดอะซตกเขมขน 40 มลลลตร ในน�า

deionized แลวปรบปรมาตรเปน 1,000 มลลลตร

- สารละลายแมกนเซยมไนเตรท 25 มลลกรมตอลตร ปเปตสารละลายแมกนเซยมไนเตรท จ�านวน

0.25 มลลลตร แลวเจอจางดวยน�า deionized และปรบปรมาตรเปน 10 มลลลตร

การเตรยมสารละลายมาตรฐาน

- สารละลายมาตรฐานตะก วและแคดเมยมส�าหรบเครอง Flame Atomic Absorption

Spectrophotometer

- สารละลายมาตรฐานตะกวความเขมขน 100 มลลกรมตอลตร (Intermediate) : ปเปตสารละลาย

มาตรฐานตะกว 1,000 มลลกรมตอลตร จ�านวน 2 มลลลตร แลวเจอจางดวยสารละลายกรดอะซตก 4% โดยปรมาตร

และปรบปรมาตรเปน 20 มลลลตร ใชสรางกราฟมาตรฐานความเขมขน 0.25, 0.50, 1.00, 1.50, 2.00, 2.50 และ

3.00 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ

- สารละลายมาตรฐานแคดเมยมความเขมขน 100 มลลกรมตอลตร (Intermediate) : ปเปตสารละลาย

มาตรฐานแคดเมยม 1,000 มลลกรมตอลตร จ�านวน 1 มลลลตร แลวเจอจางดวยสารละลายกรดอะซตก 4%

โดยปรมาตร และปรบปรมาตรเปน 10 มลลลตร ใชสรางกราฟมาตรฐานความเขมขน 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7

และ 0.8 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ

- สารละลายมาตรฐานอะลมเนยมส�าหรบเครอง Graphite Furnace Atomic Absorption

Spectrophotometer



- สารละลายมาตรฐานอะลมเนยม 0.250 มลลกรมตอลตร: จากสารละลายมาตรฐานอะลมเนยม 1,000 มลลกรมตอลตรใหเจอจางลงดวยสารละลายกรดอะซตก 4% โดยปรมาตร จนไดความเขมขนทตองการ ใชสรางกราฟมาตรฐานความเขมขน 0.025, 0.050, 0.075, 0.100, 0.125, 0.150, 0.175 และ 0.200 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ ตงระบบการท�างานของเครองแบบ auto mix

ตวอยาง ภาชนะหงตมไดแก กระทะ หมอ จานรอน กาตมน�า จ�านวน 32 ตวอยาง ซอจากรานคาสงและคาปลก

ในเขตกรงเทพฯ นนทบร และปทมธาน ระหวางเดอน เมษายน-พฤษภาคม 2555 แบงตามวสดทใชผลตเปน 3 ชนดคอ เหลก 4 ตวอยาง อะลมเนยม 22 ตวอยาง และสเตนเลส 6 ตวอยาง

วธวเคราะห การเตรยมสารละลายตวอยาง

วดความจของตวอยางโดยการเตมน�าใหถงระดบน�าลนบนทกปรมาตรของน�า ท�าความสะอาดตวอยางโดย ลางตวอยางดวยสารละลาย detergent เจอจาง ตามดวยน�าประปาหลายๆ ครงจนสะอาดแลวลางดวยน�า deionized น�าไปผงใหแหงในภาชนะปดสนท ใสน�า deionized ลงในตวอยางปรมาตร 2 ใน 3 ของความจทงหมด ปดฝาหรอใชแผนทนความรอนปด น�าไปวางบนเตาใหความรอนจนน�าเรมเดอด เตมกรดอะซตกเขมขนใหไดความเขมขนของสารละลายกรดอะซตก รอยละ 4 โดยปรมาตร แลวตมตอไปอก 2 ชวโมง เมอครบ 2 ชวโมง หยดใหความรอนวาง ทงไวใหเยนเตมสารละลายกรดอะซตก รอยละ 4 โดยปรมาตร ลงในภาชนะจนไดปรมาตรเทาเดม คนสารละลายเบาๆ ถายสารละลายออกจากภาชนะใสขวดพลาสตก

การเตรยมสารละลายแบลงค ปฏบตเชนเดยวกบตวอยางเปลยนจากภาชนะหงตมเปนบกเกอรขนาด 500 มลลลตร

การวเคราะหวเคราะหตะกวและแคดเมยมใชเครอง Flame Atomic Absorption Spectrophotometer(10)

(Flame-AAS), วธวเคราะหอะลมเนยมใชเครอง Graphite Furnace Atomic Absorption Spectrophotometer (GF-AAS)

สภาวะของเครอง Flame Atomic Absorption Spectrophotometer ปฏบตตามคมอการตรวจวเคราะหโดยเครอง Varian Spectr-640 ดงน ตะกววดทความยาวคลน

283.3 นาโนเมตร slit width 0.5 นาโนเมตร Flame type Air-acetylene และแคดเมยมวดทความยาวคลน 228.8 นาโนเมตร, slit width 0.5 นาโนเมตร, Flame type Air-acetylene

สภาวะของเครอง Graphite Furnace Atomic Absorption Spectrophotometer ปฏบตตามคมอการตรวจวเคราะหโดยเครอง Varian SpectrAA-800 Zeeman graphite furnace(11)

ดงนอะลมเนยมวดทความยาวคลน 257.4 นาโนเมตร slit width 0.5 นาโนเมตร, Zeeman Background

Correction, ใชแมกนเซยมไนเตรทความเขมขน 25 มลลกรมตอลตรเปน modifier, total volume 22 ไมโครลตร, sample volume 20 ไมโครลตร และ modifier volume 2 ไมโครลตร ฉดสารแบบ co injection

กอนท�าการวเคราะหจะตองปรบเครองมอ โดยการท�า sensitivity check ใหไดสญญาณพคทสมมาตร มพนทใตพคสงสดและไดคา absorbance อยในชวง ± 20% ของคาทผผลตเครองมอก�าหนดไว



การทดสอบความถกตองของวธวเคราะห (Method Validation)(12)

ทดสอบชวงการวเคราะหและความเปนเสนตรง (Working range and linearity)

วดสารละลายแบลงคและสารละลายมาตรฐานตะกวความเขมขน 0.25, 0.50, 1.00, 1.50, 2.00, 2.50

และ 3.00 มลลกรมตอลตร แคดเมยมความเขมขน 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7 และ 0.8 มลลกรมตอลตร

อะลมเนยมความเขมขน 0.025, 0.050, 0.075, 0.100, 0.125, 0.150, 0.175 และ 0.200 มลลกรมตอลตร ส�าหรบ

สารมาตรฐานตะกวและแคดเมยม แตละความเขมขนวดซ�า 6 ครง สารมาตรฐานอะลมเนยม แตละความเขมขน

วดซ�า 2 ครง แลวสรางกราฟมาตรฐานของแตละธาตแสดงความสมพนธระหวางความเขมขนและคาการดดกลน ค�านวณ

คาสมประสทธสหสมพนธ (correlation coefficient, r) เพอศกษาความเปนเสนตรง ซงควรมคาไมต�ากวา 0.995

วดสารละลายตวอยางทเตมสารละลายมาตรฐานตะกวทระดบ 0.25, 0.50, 1.00, 1.50, 2.00, 2.50 และ

3.00 มลลกรมตอลตร แคดเมยมทระดบ 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7 และ 0.8 มลลกรมตอลตร อะลมเนยมท

ความเขมขน 0.025, 0.050, 0.075, 0.100, 0.125, 0.150, 0.175 และ 0.200 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ และผาน

กระบวนการเตรยมตวอยางเชนเดยวกน เพอทดสอบความเปนเสนตรงของวธวเคราะห

การหาขดจ�ากดของการตรวจพบ (Limit of detection, LOD) และการหาขดจ�ากดของการวด

เชงปรมาณ (Limit of quantitation, LOQ)

เตรยมสารละลาย sample blank 10 ซ�า อานคาความเขมขนของตะกว แคดเมยม ค�านวณหาคาเฉลย

(Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (SD) แลวค�านวณคา LOD = mean blank ± 3SD และค�านวณคา estimated

LOQ = mean blank ± 10SD

เตรยมสารละลายตวอยางทเตมสารละลายมาตรฐานทระดบ estimated LOQ จ�านวน 10 ซ�า วดความเขมขน

ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม ค�านวณคารอยละการกลบคน (% recovery) และ คา relative standard

deviation (%RSD) เพอหาคา LOQ ทยอมรบได

การทดสอบความแมนและความเทยง (Accuracy and Precision)

เตรยมสารละลายตวอยางทเตมสารละลายมาตรฐานใหมความเขมขน 3 ระดบ ดงน ตะกว 2.5, 5.0 และ

10.0 มลลกรมตอลตร แคดเมยม 0.25, 0.50 และ 1.00 มลลกรมตอลตร อะลมเนยม 0.100, 1.0 และ 10.0 มลลกรม

ตอลตร ระดบละ 10 ซ�า วดปรมาณตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม ค�านวณคารอยละการกลบคน ควรอยในชวง

80-110 และค�านวณคา relative standard deviation โดยใช Horwitz’s equation ประเมนดวย HORRAT

การประเมนคาความไมแนนอนของการวด (Measurement Uncertainty)(13)

การประเมนคาความไมแนนอนใชแนวทางของ EURACHEM

ผล

การทดสอบความถกตองของวธวเคราะห (Method Validation)

ทดสอบชวงการวเคราะหและความเปนเสนตรง (Working range and linearity)

จากการวดคาสารละลายมาตรฐานตะกวทความเขมขน 0, 0.25, 0.50, 1.00, 1.50, 2.00, 2.50 และ

3.00 มลลกรมตอลตร แคดเมยมความเขมขน 0, 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7 และ 0.8 มลลกรมตอลตร และ

อะลมเนยมทความเขมขน 0, 0.025, 0.050, 0.075, 0.100, 0.125, 0.150, 0.175 และ 0.200 มลลกรมตอลตร แลว

สรางกราฟมาตรฐานระหวางคาการดดกลนกบความเขมขนของตะกว แคดเมยมและอะลมเนยม ไดคาสมประสทธ

สหสมพนธ (r) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมเทากบ 0.9999 0.9993 และ 0.9995 ตามล�าดบ



จากการวดสารละลายตวอยางทเตมสารละลายมาตรฐานตะกวทความเขมขน 0.25, 0.50, 1.00, 1.50, 2.00,

2.50 และ 3.00 มลลกรมตอลตร แคดเมยมทความเขมขน 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7 และ 0.8 มลลกรมตอลตร

อะลมเนยมทความเขมขน 0.025, 0.050, 0.075, 0.100, 0.125, 0.150, 0.175 และ 0.200 มลลกรมตอลตร และผาน

กระบวนการเตรยมตวอยาง พบวาคาสมประสทธสหสมพนธ (r) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมเทากบ 0.9978,

0.9975 และ 0.9984 ตามล�าดบ

ทดสอบขดจ�ากดของการตรวจพบ (Limit of detection, LOD) และขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ

(Limit of quantitation, LOQ)

ผลการทดสอบขดจ�ากดของการตรวจพบของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.05, 0.001 และ

0.004 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ และคา estimated LOQ ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.10,

0.010 และ 0.01 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ

ผลการหาขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 0.1, 0.01 และ

0.010 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ โดยมคาเฉลย %recovery ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 93, 100

และ 94 ตามล�าดบ คา % RSD ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม เทากบ 9.6, 8.0 และ 8.6 ตามล�าดบ

ทดสอบความแมนและความเทยง (Accuracy and Precision)

จากการทดสอบความแมนและความเทยงของวธวเคราะห โดยการเตมสารละลายมาตรฐานใหมความเขมขน

3 ระดบ ระดบละ 10 ซ�าดงนคอ ตะกวความเขมขน 2.5, 5.0 และ 10.0 มลลกรมตอลตร แคดเมยมความเขมขน

0.25, 0.50 และ 1.00 มลลกรมตอลตร อะลมเนยมความเขมขน 0.1, 1.0 และ 10.0 มลลกรมตอลตร โดยมคา

% recovery เฉลยของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมอยในชวงรอยละ 92-99, 101-103 และ 98-108 ตามล�าดบ

คา % RSD ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมอยในชวง 5.5-7.5, 2.3-3.3 และ 2.8-5.9 ตามล�าดบ ซงไมเกน

predicted RSDr ทค�านวณจาก Horwitz’s equation และ HORRAT มคานอยกวา 2 (ตารางท 1)

- ตะกว 0.1 (LOQ) 0.09 93 9.6 14.9 0.6 2.5 2.4 96 7.5 9.2 0.8 5.0 4.6 92 5.5 8.3 0.7 10.0 9.9 99 6.8 7.4 0.9- แคดเมยม 0.01 (LOQ) 0.01 100 8.0 21.1 0.4 0.25 0.25 103 3.3 13.0 0.3 0.50 0.51 102 2.3 11.7 0.2 1.00 0.98 101 3.0 10.5 0.3- อะลมเนยม 0.010 (LOQ) 0.009 94 8.6 21.1 0.4 0.100 0.103 103 2.8 14.9 0.2 1.000 1.080 108 3.1 10.5 0.3 10.000 9.803 98 5.9 7.4 0.8

ตารางท 1 การทดสอบขดจ�ากดการวดเชงปรมาณ (LOQ) ความแมนและความเทยงของการวเคราะห

ปรมาณโลหะทเตม คาเฉลยปรมาณทพบ คาเฉลย % RSD Predicted HORRAT (มลลกรมตอลตร) (มลลกรมตอลตร) % recovery RSDr



เหลก 4 ตวอยาง 4 ตวอยาง < 0.1-0.2 < 0.1 ไมพบ ไมพบ ไมพบ 4 ตวอยาง 0.120-0.400 0.262สเตนเลส ไมพบ ไมพบ ไมพบ ไมพบ ไมพบ ไมพบ 6 ตวอยาง < 0.010-0.395 1.905 6 ตวอยางอะลมเนยม 14 ตวอยาง < 0.1-3.35 0.2 5 ตวอยาง < 0.01-0.01 < 0.01 22 ตวอยาง 11-953 275 22 ตวอยาง

รวม 32 ตวอยาง 18 ตวอยาง < 0.1-3.35 0.15 5 ตวอยาง < 0.01-0.01 < 0.01 22 ตวอยาง < 0.010-953 154

ตารางท 2 การส�ารวจปรมาณ ตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมทแพรกระจายออกมาจากภาชนะหงตม

ตะกว (มลลกรมตอลตร) แคดเมยม (มลลกรมตอลตร) อะลมเนยม (มลลกรมตอลตร)

ชนดภาชนะหงตม พบ ปรมาณทพบ median พบ ปรมาณทพบ median พบ ปรมาณทพบ median

การประเมนคาความไมแนนอนของการวด (Measurement Uncertainty)

การประเมนคาความไมแนนอนของการวด โดยค�านวณคาความไมแนนอนทเกดจากแตละแหลงแลวค�านวณ

หาความไมแนนอนรวม (Combined standard uncertainty) และค�านวณคาความไมแนนอนขยาย (Expanded

uncertainty) โดยใชคา K=2 ผลการวเคราะหของตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมเทากบ 3.35, 0.10 และ

11.0 มลลกรมตอลตร การค�านวณคาความไมแนนอนขยายของการวเคราะห ตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม

มคาเทากบ ± 0.31, ± 0.01 และ ± 0.9 ตามล�าดบ ทระดบความเชอมน 95% มคา Relative standard

uncertainty ไมเกน 10%

การส�ารวจปรมาณตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตม

จากขอมลของผลตภณฑทแจงไวในฉลากพบวา กระทะจ�านวน 13 ตวอยาง ท�าจากเหลก 3 ตวอยาง อะลมเนยม

10 ตวอยาง หมอจ�านวน 13 ตวอยาง ท�าจากอะลมเนยม 7 ตวอยาง และสเตนเลส 6 ตวอยาง จานรอนจ�านวน 4 ตวอยาง

ท�าจากเหลก 1 ตวอยาง อะลมเนยม 3 ตวอยาง กาตมน�าจ�านวน 2 ตวอยาง ท�าจากอะลมเนยม 2 ตวอยาง ทกตวอยาง

ไมมฉลาก ยกเวนตวอยางจานรอนทท�าจากเหลกมฉลากแจงรายละเอยด วธใช ขอแนะน�า ผผลตและสถานทผลต

ผลการวเคราะหปรมาณตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมจากภาชนะหงตม 32 ตวอยาง พบการละลาย

ออกมาของตะกว 18 ตวอยาง (รอยละ 56) ปรมาณทพบอยในชวงนอยกวา 0.1 - 3.35 มลลกรมตอลตร แคดเมยม

พบ 5 ตวอยาง (รอยละ 16) ปรมาณทพบอยในชวงนอยกวา 0.01 - 0.01 มลลกรมตอลตร และอะลมเนยม

พบ 32 ตวอยาง (รอยละ 100) ปรมาณทพบอยในชวงนอยกวา 0.010 – 953 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ (ตารางท 2)

วจารณ

การทดสอบความถกตองของวธวเคราะหหาปรมาณตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมทละลายออกมาจาก

ภาชนะหงตม โดยใช Flame-AAS และ GF-AAS ตามล�าดบ พบวากราฟแสดงความสมพนธระหวางคาการดดกลน

และความเขมขนของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยม มความสมพนธเปนเสนตรงตลอดชวงความเขมขน ดงน ตะกว

ความเขมขน 0-3.0 มลลกรมตอลตร แคดเมยม 0-0.8 มลลกรมตอลตร และอะลมเนยม 0-0.200 มลลกรมตอลตร

โดยมคา r ≥ 0.995 และใชเปนชวงการวดของโลหะทง 3 ชนด วธวเคราะหนมขดจ�ากดการตรวจพบ (LOD) ของ

ตะกวเทากบ 0.05 มลลกรมตอลตร แคดเมยม 0.001 มลลกรมตอลตร อะลมเนยม 0.004 มลลกรมตอลตร และ

ขดจ�ากดการวดเชงปรมาณ (LOQ) ของตะกว แคดเมยม และอะลมเนยมเทากบ 0.1, 0.01 และ 0.010 มลลกรมตอลตร

ตามล�าดบ ซงไดผานการยนยนโดยการประเมนความแมนและความเทยง จากการประเมนดวย %recovery,



% RSD และ HORRAT พบวาทกคาผานเกณฑยอมรบตามทระบใน AOAC(14) จากการประเมนความไมแนนอนของ

การวดทระดบความเชอมนรอยละ 95 พบวามคา Relative standard uncertainty ไมเกน 10% ของคาทวเคราะหได

และเมอเปรยบเทยบคา %RSD ของตะกวและแคดเมยมทความเขมขนใกลเคยงกบคาทใชในการท�า collaborative

study ทด�าเนนการโดย FDA USA(8) พบวามคาไมเกน repeatability within-laboratory standard

deviation ดงนนวธ Hot leaching ของ AOAC ซงผานการท�า collaborative study จนท�าให WHO-AOAC

ยอมรบเปน Official method น จงมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชในการวเคราะหหาปรมาณอะลมเนยมทละลาย

ออกมาจากภาชนะหงตมได

ภาชนะหงตมใชปรงอาหารหลากหลายประเภททมสวนประกอบตางๆ เชน ไขมน กรด เกลอ เปนตน และ

มการใชความรอนหลายชวงเวลา ในการทดสอบจงตองค�านงถงปจจยทครอบคลมการใชงาน เนองจากในชวตประจ�าวน

การใชภาชนะหงตมมการใชซ�าๆ จนกระทงภาชนะนนไมสามารถใชงานไดอก วธวเคราะหการละลายออกมาของโลหะ

จากภาชนะหงตมตามวธ AOAC (1984)(9) ก�าหนดใหใชสารละลายกรดอะซตกความเขมขนรอยละ 4 โดยปรมาตร

เปนตวแทนอาหารประเภทกรดหรออาหารทมคา pH ไมเกน 5 ซงจากการศกษาพบวาความเขมขนของกรดอะซตก

รอยละ 2-6 ใหผลการวเคราะหทไมแตกตางกน ขณะทระยะเวลาทใชตมก�าหนดไว 2 ชวโมงนน ก�าหนดจากระยะเวลา

โดยประมาณของการปรงอาหารในภาชนะประเภทโลหะเคลอบ (enameled ware)(8)

ผลการส�ารวจภาชนะหงตมทวางจ�าหนายในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล จ�านวน 32 ตวอยาง พบตวอยางทม

ตะกวและแคดเมยมละลายออกมาคดเปนรอยละ 56 และ 16 ตามล�าดบ ปรมาณทละลายอยในชวง นอยกวา 0.1 – 3.35

และ นอยกวา 0.01-0.1 มลลกรมตอลตร ตามล�าดบ ไมมตวอยางใดเกนคามาตรฐาน ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข

ฉบบท 92 (พ.ศ. 2528)(1) ซงก�าหนดปรมาณตะกวไวไมเกน 5 มลลกรมตอลตร และแคดเมยม 0.5 มลลกรมตอลตร

จากการศกษาพบวาภาชนะอะลมเนยมมการละลายออกมาของโลหะทง 3 ชนดมากทสดเพราะวสดชนดน

ไมทนตอสภาวะทเปนกรด สงเกตไดจากผวของภาชนะภายหลงการทดสอบถกกดกรอน พนผวขรขระไมเรยบ ไมมนวาว

สภาพเปลยนไปจากกอนท�าการทดสอบ ถงแมวาปรมาณการละลายออกมาของตะกวและแคดเมยมจะไมเกน

มาตรฐานทก�าหนด แตกมการละลายออกมามากในภาชนะชนดนเมอเปรยบเทยบกบวสด อนทใชในการศกษา

น และมปรมาณการละลายออกมาของอะลมเนยมสงสดถง 953 มลลกรมตอลตร เมอใชภาชนะหงตมชนดนปรง

อาหารจงมโอกาสไดรบอะลมเนยมออกมาสอาหารได เนองจากอะลมเนยมไมมมาตรฐานก�าหนดทงตางประเทศ

และในประเทศ อาจเปนเพราะตางประเทศไมนยมใชภาชนะอะลมเนยม ในขณะทประเทศไทยนยมใชกนอยาง

แพรหลายเพราะราคาถก หาซองาย จงควรก�าหนดคามาตรฐานของอะลมเนยม เพราะอะลมเนยมมผลกระทบ

ตอสขภาพโดยอาจกอใหเกดโรคเกยวกบระบบประสาทได ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภคหนวยงานทเกยวของ

จงควรก�าหนดคามาตรฐานของอะลมเนยม

ภาชนะสเตนเลส มความคงทนตอการกดกรอนของกรดไดมาก สงเกตไดจากผวทยงคงความมนวาวภายหลง

การทดสอบ ทงนเนองจากสเตนเลสเปนโลหะผสมของเหลกกบโลหะอน เชน โครเมยม นกเกล ไทเทเนยม เปนตน

โดยมอตราสวนทแตกตางกนไปตามคณสมบตเชงกลทผผลตตองการ อกทงโครเมยมชวยท�าใหเกดฟลมออกไซด

เคลอบผวภาชนะซงชวยปองกนการกดกรอนได(15) แตยงมการตรวจพบอะลมเนยมละลายออกมาจากภาชนะหงตมชนด

สเตนเลส ทงนอาจเปนเพราะภาชนะททดสอบมราคาถกอาจมการปนมาของโลหะชนดอนนอกเหนอจากวสดหลก

เชนเดยวกบการตรวจพบอะลมเนยมละลายออกมาจากภาชนะหงตมท�าดวยเหลก

สรป

วธวเคราะหปรมาณตะกว แคดเมยมและอะลมเนยมทละลายออกมาจากภาชนะหงตมนเปนวธทเหมาะสม

สามารถน�าไปใชในการตรวจวเคราะหหาปรมาณทางหองปฏบตการและงานวจยได



จากการส�ารวจหาปรมาณตะกว แคดเมยม ทแพรกระจายออกมาจากภาชนะหงตมราคาถกทวางจ�าหนายใน

ตลาดกรงเทพฯ และปรมณฑล พบวาอยในเกณฑปลอดภย ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 92 (พ.ศ. 2528)

ส�าหรบอะลมเนยมพบวามการละลายออกมาจากทกตวอยาง โดยเฉพาะภาชนะทท�าดวยอะลมเนยมทคนไทยนยมใชกน

แพรหลายตรวจพบการละลายออกมาในปรมาณสง การไดรบอะลมเนยมจากอาหารทบรโภคประจ�าวนเปนประจ�า

อาจสะสมจนถงระดบทอนตรายตอรางกายได ส�าหรบประเทศไทยยงไมมขอก�าหนดของอะลมเนยมทเกยวกบภาชนะหงตม

แต JECFA(16) (1989) ไดก�าหนดคาสงสดทสามารถรบไดตอสปดาห (PTWI) ไวไมเกน 7 มลลกรมตอกโลกรมน�า

หนกตวตอสปดาหแลว ดงนนประเทศไทยควรพจารณาก�าหนดคามาตรฐานของอะลมเนยมในอาหารและภาชนะหงตม

ส�าหรบผบรโภค เพอความปลอดภยจากการไดรบโลหะทอาจปนเปอนสอาหาร ในการใชภาชนะหงตมควรหลกเลยงการ

ใชภาชนะอะลมเนยมกบอาหารทมสภาวะทเปนกรดและไมควรเกบรกษาอาหารทมสภาวะเปนกรดไวในภาชนะหงตมท

เปนโลหะทกชนดเปนเวลานานๆ เชนเกบขามคน


ขอขอบคณนางลดดาวลย โรจนพรรณทพย อดตผอ�านวยการส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

นางกนกพร อธสข ผเชยวชาญเฉพาะดานมาตรฐานของอาหาร ชวยตรวจตนฉบบและเจาหนาทฝายวสดสมผสอาหาร

ทกทานทใหการด�าเนนงานส�าเรจไดดวยด


1. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 92 (พ.ศ. 2528) ราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลมท 102

ตอนท 117 (ลงวนท 2 กนยายน พ.ศ. 2528)

2. กรมควบคมโรค. องพบสารตะกวในแนวตะเขบชายแดนสงวอนเปลยนภาชนะประกอบอาหาร ลดความเสยง. [ออนไลน]. 2555;

[สบคน 2 ม.ค. 2557]; [1หนา]. เขาถงไดท : URL: http://dpc9.ddc.moph.go.th/crd/news/2555/03 17 Lead.html.

3. Mohammad FS, Al Zubaidy EAH, Bassioni G. Effect of aluminium leaching process of cooking wares on Food. Int. J. Electrochem. Sci. 2011; (6): 222-230.

4. Al Zubaidy EAH, Mohammad FS, Bassioni G. Effect of pH, salinity and temperature on aluminum cookware leaching during food preparation. Int. J. Electrochem. Sci. 2011; (6): 6424-6441.

5. Al Jahaiman LA. Estimating Aluminium leching from Aluminum cook wares in different meat extracts and milk. Journal of Saudi Chemical Society 2010; (14): 131-137.

6. วภา คงด. ระดบสารตะกวในเลอดกลมผประกอบอาชพสมผสสารตะกวใน 3 จงหวดภาคใต. ว กรมวทย พ 2541; 40 (2) : 223-8.

7. Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Public health statement: Cadmium. Atlanta: Department of Health and Human Services; 2012.

8. Gould JH, Butler SW, Boyer KW, Steele EA. Hot leaching of ceramic and enameled cookware: Collaborative study. J Assoc Off Anal Chem. 1983; 66(3): 610-619.

9. Boyer KW, editor. Cadmium and Lead in Cookware Hot Leach Atomic Absorption Method. In: Williams S. editor. Official Method of Analysis of AOAC International 14 th ed. Virginia: The William Byrd Press, Inc.; 1984: 447-448.

10. Analytical methods. Flame atomic absorption spectrometry. Australia: Varian Australia Pty Ltd.; 1989. (Publication No 85-100009-00)

11. Rothery E. editor. Analytical methods for graphite tube atomizers. Australia: Varian Australia Pty Ltd.; 1988. (Publication No 85-100848-00)



12. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข. แนวปฏบตการทดสอบความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว

นนทบร : กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2549.

13. EURACHEM/CITAC Guide CG 4. Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement. 2nd ed; 2000. 14. AOAC Guidelines for single-laboratory validation of chemical methods, 2002. 15. Cunat PJ. Alloying elements in stainless steel and other chromium-containing alloys. 2004; [สบคน 2

ม.ค. 2557]; [24 หนา]. เขาถงไดท: URL: http://www.euro-inox.org/pdf/map/Alloying Elements_EN.pdf. 16. JECFA (1989). Evaluation certain food additives and contaminants. Thirty-third report of the joint

FAO/ WHO Expert Committee on Food Additives. World Health Organization, Technical Report Series 776.



Determination of Lead, Cadmium and

Aluminium Leached from Cooking Utensils

Sasitorn Homdumrongvong Jaturong Sinkheaw and Uma BoriboonBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Nonthaburi 11000, Thailand.

ABSTACT The analysis of lead, cadmium and aluminium, which is leached from cooking utensils, was performed by heating with a 4% v/v acetic acid solution at boiling temperature for 2 hours. The leached solutions were quantitation analyzed for lead and cadmium by Flame-AAS and GF-AAS for aluminium. The results of method validation showed that the linearity of calibration ranges correlated between absorbance and the concentration of lead, cadmium and aluminium at a range of 0-3.00, 0-0.8 and 0-0.200 mg/L, with correlation coefficients (r) of 0.9999, 0.9993 and 0.9995, respectively. There were linear relationships between added and discovered amounts of these metals at the working range. The limits of detection (LOD) of lead, cadmium and aluminium were 0.05, 0.001 and 0.004 mg/L, respectively. Further, the limits of quantitation (LOQ) were 0.1, 0.01 and 0.010 mg/L, respectively. Accuracy and precision were studied as % recovery of spiked samples and %RSD under repeatability conditions. The recoveries for 3 levels of lead, cadmium and aluminium were 92-99%, 101-103% and 98-108%, respectively. The %RSD of the levels was 5.5-7.5, 2.3-3.3 and 2.8-5.9, respectively. Using these methods, a total of 32 cooking utensil distributions were analyzed. The results showed that 56% of samples were leached lead at a level <0.1-3.35 mg/L and 16% of samples were leached cadmium at a level <0.10-0.10 mg/L. None of the samples leached lead or cadmium over the legal limit as set forth by the Notification of Public Health No. 92 (B.E. 2528). All samples showed the presence of aluminium in the leaching solution at an average level of 232 mg/L. According to Thai law, there are no specified legal limitations for aluminium content in utensils. However, aluminium is regarded as a neurotoxin agent due to it accumulation in the brain, bones and liver. JECFA (1989) established a PTWI at 7 mg/kg of body weight for total intake. In order to protect consumers from aluminium intake, related organizations should establish limitations for aluminium leaching. As a result, storage of acidic foods with these cooking utensils is not recommended.

Key words: lead cadmium aluminium leaching, cooking utensils, Flame-AAS, GF-AAS



การสำารวจคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม

Accepted for publication, 17 October 2014

อจฉรา อยคง กมลวรรณ กนแตง รชฎาพร สวรรณรตน และลดาวลย จงสมานกล

ส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

บทคดยอ ในปงบประมาณ พ.ศ. 2554-2556 ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ไดด�าเนนการตรวจวเคราะหคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรมทสงโดยผผลตทวประเทศและทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เกบจากเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล รวม 375 ตวอยาง โดยแบงเปน 2 กลม กลมแรก คอ ไอศกรมหวานเยน 92 ตวอยาง และกลมท 2 คอไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม 283 ตวอยาง พบคณภาพของไอศกรมไมไดมาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 354 พ.ศ. 2556 เรอง ไอศกรม และประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 364 พ.ศ. 2556 เรองมาตรฐานอาหารดานจลนทรยทท�าใหเกดโรค จ�านวน 27 ตวอยาง คดเปนรอยละ 7.20 โดยมสาเหตจากปรมาณแบคทเรยและปรมาณ Bacillus cereus เกนเกณฑมาตรฐาน และพบ Escherichia coli, Staphylococcus aureus และ Salmonella spp. (Salmonella serovar Weltevreden) จ�านวน 7, 9, 7, 3 และ 1 ตวอยาง คดเปนรอยละ 1.87, 2.40, 1.87, 0.80 และ 0.27 ตามล�าดบ ซงเมอแยกตามประเภทไอศกรม พบไอศกรมหวานเยนมคณภาพทางจลชววทยาดกวาไอศกรมนมไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม 8 เทา เมอน�ามาหาความสมพนธทางสถตพบวามคณภาพไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทระดบ 0.05 (p > 0.05) จ�าแนกไอศกรมตามผสงพบไอศกรมทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาสงตรวจมคณภาพดกวาไอศกรม ทผผลตสง แตเมอทดสอบโดยใชสถตพบวาคณภาพไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทระดบ 0.05 (p > 0.05)


การส�ารวจคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม อจฉราอยคงและคณะ


บทนำา

ประเทศไทยเปนประเทศทตงอยในเขตรอน ไอศกรมจงเปนผลตภณฑยอดนยมของผบรโภค โดยเฉพาะ

ในฤดรอนท�าใหมความตองการบรโภคไดตลอดทงปแสดงวามผผลตและผบรโภคไอศกรมเปนจ�านวนมาก ซงถาไอศกรม

ทผลตมการปนเปอนของจลนทรยปรมาณมาก จากขนตอนการผลตและการเกบรกษาทไมด เชอทปนเปอนจะเจรญ

เตบโตไดเรว ซงเชอจลนทรยทกอใหเกดโรคและมกพบบอยในฤดรอน จะท�าใหคณภาพหรอคณคาของสารอาหาร

ในไอศกรมต�าลงและหรอถามการปนเปอนของจลนทรยทเปนดชนชสขลกษณะ เชน Escherichia coli แสดงวา

กระบวนการผลตยงไมถกตองเพราะมจลนทรยทอยในระบบทางเดนอาหารของคนและสตวปนเปอนอย ซงเปนสญญาณ

วาอาจมการปนเปอนของเชอโรคทางเดนอาหารหรอเชอโรคอาหารเปนพษอนๆ เชน Staphylococcus aureus,

Bacillus cereus หรอ Salmonella spp. หากไดรบเชอนเขาสรางกายอาจท�าใหเกดอาการคลนไส อาเจยน และโรค

อจจาระรวง ดงนน ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร จงไดศกษาคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม เพอคมครอง

ผบรโภคในการเลอกรบประทานหรอซอไอศกรมทปลอดภยและใชเปนสงแสดงสขลกษณะการผลต ซงจะมประโยชนใน

การแนะน�าผผลตและผควบคมคณภาพของโรงงานใหปรบปรงสขลกษณะการผลตใหดขน ถกสขลกษณะตามมาตรฐาน

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 354) พ.ศ. 2556 เรอง ไอศกรม(1) และ (ฉบบท 364) พ.ศ. 2556 เรองมาตรฐานอาหาร

ดานจลนทรยทท�าใหเกดโรค(2) รวมทงเปนขอมลประเมนความเสยงของการเกดโรคเนองจากการรบประทานไอศกรม

ตอไป


ตวอยางทดสอบ

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ไดรบตวอยางไอศกรมจ�านวน 375 ตวอยาง ระหวางปงบประมาณ

พ.ศ. 2554 ถง พ.ศ. 2556 (ตลาคม พ.ศ. 2553 – กนยายน พ.ศ. 2556) ทสงโดยผผลตทวประเทศและทส�านกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เกบตวอยางจากเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล แบงเปน ไอศกรมหวานเยน 92 ตวอยาง

ไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลง และไอศกรมผสม 283 ตวอยาง

จลนทรยมาตรฐาน

จลนทรยมาตรฐานใชส�าหรบการควบคมคณภาพการตรวจวเคราะหเปนจลนทรยจากศนยเกบรกษาและ

รวบรวมสายพนธจลนทรยทางการแพทย จากสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย จ�านวน

8 สายพนธ ไดแก Escherichia coli DMST 24373, Staphylococcus aureus DMST 8840 (ATCC 25923),

Salmonella Typhimurium DMST 562 (ATCC 13311), Listeria monocytogenes DMST 17303,

Bacillus cereus DMST 6228, Bacillus cereus varmycoides DMST 24370 (G16), Bacillus thuringiensis

DMST 7987 (ATCC 10792), Bacillus thuringiensis DMST 22974 (F)

อาหารเลยงเชอ

อาหารเลยงเชอส�าหรบเพาะเลยงจลนทรยชนดตางๆ ดงน

1. จ�านวนแบคทเรย : plate count agar (PCA)

2. E. coli: EC broth, Koser’s citrate broth, lauryl sulphate tryptose (LST) broth,

levine’s eosin - methylene blue (L-EMB) agar, methyl red-voges proskauer (MRVP) medium,

tryptone broth


Survey of the Microbiological Quality in Ice Cream Atchara Ukong el al.


3. S. aureus: Baird-Parker medium (BP), brain heart infusion broth (BHI),

trypticase soy broth 10% NaCl + 1% sodium pyruvate (TSB 10% NaCl), coagulase rabbit plasma

with EDTA

4. Salmonella spp.: buffered peptone water (BPW), hektoen enteric (HE) agar,

lysine indole motility medium or motility indole lysine medium (MIL), Muller-Kauffmann

tetrathionate-novobiocin (MKTTn) broth, Rappaport-Vassiliadis medium with soya (RVS) broth,

triple sugar iron agar (TSI), urea agar, xylose lysine desoxycholate (XLD) agar

5. L. monocytogenes: agar Listeria according to Ottaviani and Agosti (ALOA), frazer

broth, half frazer broth, motility medium, oxford agar, trypticase soyagar with 0.6% yeast

extract (TSAYE), blood agar, น�าตาล (mannitol, rhamnose, xylose)

6. B. cereus : mannitol-egg yolk-polymyxin (MPY) agar, motility media, nutrient

agar (NA), nitrate broth, phenol red glucose broth, trypticase soy agar (TSA), trypticase soy

polymyxin broth (TSB-P), tyrosine agar, sheep blood agar, modified Voges-Proskauer (VP) medium

นำายาและสารเคม

butterfield’s phosphate-buffered dilution water, carbolfuchsin staining solution, gram’s

stain reagent, 3% hydrogen peroxide solution, iodine-iodide solution, Kovacs’ reagent, methyl

red solution, malachite green staining solution, nitrite detection reagents, Salmonella polyvalent

O antisera, Salmonella individual O antisera group, VP reagent

เครองมอและวสดอปกรณ

Autoclave, balance (sensitivity 0.1 กรม), glass bottle with screw cap, glass spreading

rod, glass slide, incubator (25 ± 1oC, 30 ± 1oC, 35 ± 1oC, 37 ± 1oC), loop, needle, pH-meter,

petri-dishes, pipette (1, 5 และ 10 มลลลตร), stomacher, stomacher bag, test tube, vortex mixer,

water bath (41.5 ± 1oC และ 45.5 ± 0.2oC)

วธทดสอบและเกณฑทใชตดสน

ไอศกรมแตละตวอยางตรวจหาจลนทรยตามประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท (222) พ.ศ. 2544

เรอง ไอศกรม และประกาศกระทรวงสาธารณสขเรอง มาตรฐานอาหารดานจลนทรยทท�าใหเกดโรคประกาศใน

ราชกจจานเบกษา ลงวนท 19 มนาคม 2552 ซงตอมาประกาศกระทรวงสาธารณสข ทงสองฉบบถกยกเลกโดยใหใช

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 354) พ.ศ. 2556 เรอง ไอศกรม(1) และประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 364)

พ.ศ. 2556 เรอง มาตรฐานอาหารดานจลนทรยทท�าใหเกดโรค(2) แทน โดยทง 2 ฉบบ ไมมการเปลยนแปลงเกณฑ

ทางดานจลนทรยทก�าหนดดงน




จ�านวนแบคทเรยตอกรม ไมเกน 600,000 APHA, Compendium 2001, หรอในไอศกรมชนดแหงหรอผง chapter 6&7(3) ไมเกน 100,000 E. coli ตอ 0.01 กรม ไมพบ FDA BAM (Bacteriological Analyt i ca l Manual) 2013, Chapter 4(4)

S. aureus ตอ 0.1 กรม ไมพบ FDA BAM2001, chapter 12(5)

Salmonella spp. ตอ 25 กรม ไมพบ ISO 6579: 2002/ Cor.1: 2004(6)

L. monocytogenes ตอ 25 กรม* ไมพบ ISO 11290-1: 1996/Amd.1: 2004(7)

B. cereus ตอกรม* ไมเกน 500 FDA BAM 2012, chapter 14(8)

หรอในไอศกรมชนดแหงหรอผง ไมเกน 100

หมายเหต *ตรวจเฉพาะในไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม

สตรการคำานวณ หาความสมพนธ (ความแตกตาง) ทางสถตของไอศกรม กบผลการตรวจทางจลชววทยาไดมาตรฐาน

หรอไมไดมาตรฐาน(1, 2) โดยใชไคสแควร (χ2- test) ส�าหรบขอมลตารางขนาด 2 × 2 ทระดบนยส�าคญ 0.05(9)

ดงน (ตารางท 1)

ตารางท 1 ความสมพนธ (ความแตกตาง) ระหวางคณลกษณะทหนงกบคณลกษณะทสอง

รายการ มาตรฐาน วธทดสอบ

คณลกษณะทหนง (ชนดของตวอยาง) คณลกษณะทสอง (ผลการตรวจทางจลชววทยา) ไอศกรมหวานเยน ไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลง รวม และไอศกรมผสม

ไมไดมาตรฐาน a b a + b

ไดมาตรฐาน c d c + d

รวม a + c b + d n

a = จ�านวนตวอยางไอศกรมหวานเยนทตรวจพบวาไมไดมาตรฐาน

b = จ�านวนตวอยางไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสมทตรวจพบวาไมไดมาตรฐาน

c = จ�านวนตวอยางไอศกรมหวานเยนทตรวจพบวาไดมาตรฐาน

d = จ�านวนตวอยางไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสมทตรวจพบวาไดมาตรฐาน

n = จ�านวนตวอยางทงหมด

df = คาขนแหงความอสระ = (r-1) (c-1)

r = จ�านวนแถว = 2

c = จ�านวนสดมภ = 2

∴df = (2 - 1)(2 - 1) = 1

n(ad - bc)2

(a + c)(b + d)(a + b)(c + d))χ2

cal =




df/area .995 .990 .975 .950 .900 .775 .500 .250 .100 .050 .025 .010 .005

1 0.00004 0.00016 0.00098 0.00393 0.01579 0.10153 0.45494 1.32330 2.70554 3.84145 5.02389 6.63490 7.87944 2 0.01003 0.02010 0.05064 0.10259 0.21072 0.57536 1.38629 2.77259 4.60517 5.99146 7.37776 9.21034 10.59663 3 0.07172 0.11483 0.21580 0.35185 0.58437 1.21253 2.36597 4.10834 6.25139 7.81473 9.34840 11.34487 12.83816 4 0.20699 0.29711 0.48442 0.71072 1.06362 1.92256 3.35669 5.38527 7.77944 9.48773 11.14329 13.27670 14.86026 5 0.41174 0.55430 0.83121 1.14548 1.61031 2.67460 4.35146 6.62568 9.23636 11.07050 12.83250 15.08627 16.74960

จากตารางไคสแควร (χ2) ทระดบนยส�าคญ 0.05 df = 1 มคาเทากบ 3.84 (ตารางท 2)

• ถา χ2cal ทค�านวณไดมคามากกวา 3.84 (p<0.05) แสดงวาไอศกรมทง 2 กลมพบจ�านวนตวอยางทไม

ไดมาตรฐาน

• ถา χ2cal นอยกวา 3.84 (p>0.05) แสดงวาไอศกรมทง 2 กลม มผลการตรวจฯ ไมแตกตางกนอยาง

มนยส�าคญทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต

ตารางท 2 ตารางไคสแควร (Chi-Square Distribution) Right tail areas for the Chi-square Distribution

ผล

ในปงบประมาณ พ.ศ. 2554 ถง 2556 ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ไดส�ารวจคณภาพทาง

จลชววทยาของไอศกรม จ�านวน 375 ตวอยาง โดยแบงเปน 2 กลม กลมแรก คอ ไอศกรมหวานเยน ไดแก ไอศกรม

ทท�าขนโดยใชน�าตาลหรออาจมวตถอนทเปนอาหารเปนสวนผสม จ�านวน 92 ตวอยาง กลมทสอง คอ ไอศกรมนม

ไอศกรมดดแปลง และไอศกรมผสม ไดแก ไอศกรมทท�าขนโดยมสวนของไขมนนมหรอไขมนอนหรออาหารอนๆ

เปนองคประกอบ จ�านวน 283 ตวอยาง พบไอศกรมไมไดมาตรฐานทางจลชววทยาตามประกาศกระทรวงสาธารณสข(1, 2)

27 ตวอยางคดเปนรอยละ 7.20 โดยไอศกรมหวานเยนไมไดมาตรฐาน 3 ตวอยาง คดเปนรอยละ 0.80 ของตวอยาง

ทงหมดสาเหตเนองจากพบปรมาณแบคทเรยมากกวามาตรฐาน 1 ตวอยาง ตรวจพบ E. coli 1 ตวอยาง และ S. aureus

1 ตวอยาง สวนไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสมพบไมไดมาตรฐาน 24 ตวอยาง คดเปนรอยละ 6.40 ของ

ตวอยางทงหมดโดยมสาเหตคอ พบปรมาณแบคทเรยมากกวามาตรฐาน 6 ตวอยาง และปรมาณ B. cereus มากกวา

มาตรฐาน 9 ตวอยาง พบ E. coli, S. aureus และ Salmonella spp. (Salmonella serovar Weltevreden) อยางละ

6, 2 และ 1 ตวอยาง ตามล�าดบ โดยทกตวอยางตรวจไมพบ L. monocytogenes (ตารางท 3) และพบวาไอศกรมหวานเยน

มคณภาพดกวาไอศกรมนมไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม 8 เทา (6.40/0.80) เมอน�ามาหาความสมพนธ

ทางสถตโดยใชไคสแควร (χ2 test) ทระดบนยส�าคญ 0.05 พบ χ2cal มคาเทากบ 2.83 (ตารางท 4) นอยกวา 3.84

(p > 0.05) แสดงวาไอศกรมทง 2 กลมนมคณภาพไมแตกตางกน(9)

เมอแยกตามประเภทของผสงพบไอศกรมทสงตรวจโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 45 ตวอยาง

ไมไดมาตรฐาน 1 ตวอยาง สวนทสงโดยผผลต 330 ตวอยาง ไมไดมาตรฐาน 26 ตวอยาง จะเหนไดวาไอศกรมทสง




โดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยามคณภาพดกวาไอศกรมทผผลตสงซงเมอน�ามาหาความสมพนธทางสถต

โดยใชไคสแควรท p = 0.05 พบ χ2cal มคาเทากบ 1.90 ซงนอยกวา 3.84 (p > 0.05) (ตารางท 5) แสดงวาไอศกรม

ทสงโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยากบไอศกรมทสงโดยผผลตมคณภาพทางจลชววทยาไมแตกตางกน

อยางมนยส�าคญทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต

กลมของ ผสง ตรวจ ไมได จ�านวน B. cereus E. coli S. aureus Salmonella L.mono ไอศกรม มาตรฐาน แบคทเรย spp. cytogenes รอยละ CFU/กรม CFU/กรม 0.01/กรม 0.1/กรม /25 กรม /25 กรม ≤6.0 × 106 ≤500 ไมพบ ไมพบ ไมพบ ไมพบ

จ�านวนตวอยาง สาเหตทตวอยางไมไดมาตรฐาน

1. หวานเยน ผผลต 87 3 (0.80) 1 (-) 1 1 0 (-) อย. 5 0 0 (-) 0 0 0 (-)

รวม 92 3 (0.80) 1 (-) 1 1 0 (-)

2. นม, ผผลต 243 23 (6.13) 5 9 6 2 1 0 ดดแปลง, อย. 40 1 (0.27) 1 0 0 0 0 0 ผสม รวม 283 24 (6.40) 6 9 6 2 1 0

รวม - ผผลต 330 26 (6.93) 6 9 7 3 1 0

รวม - อย. 45 1(0.27) 1 0 0 0 0 0

รวมทงหมด 375 27 (7.20) 7 9 7 3 1 0

หมายเหต (-) หมายถงไมไดตรวจวเคราะห

กลมของไอศกรม ผลการตรวจวเคราะห ไอศกรมหวานเยน ไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลง รวม และไอศกรมผสม

ไมไดมาตรฐาน 3 24 27 (2.70)ไดมาตรฐาน 89 259 348 (92.80)

รวม 92 283 375

χ2

cal = 375[(3)(259) - (24)(89)]2

(3 + 89)(24 + 259)(3 + 24)(89 + 283) χ2

cal = 2.83

ตารางท 3 ผลการตรวจวเคราะหไอศกรมระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2554-2556

ตารางท 4 ความสมพนธทางสถตไอศกรมจ�าแนกตามกลมของไอศกรมเปรยบเทยบกบผลการตรวจวเคราะห ทได

มาตรฐานหรอไมไดมาตรฐาน(1, 2)




ผสงผลการตรวจฯ รวม ผผลต อย.

วจารณ

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารไดส�ารวจคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรมในป พ.ศ. 2531

ถง พ.ศ. 2533(10) จ�านวน 168 ตวอยาง พบไมไดมาตรฐานทางจลชววทยาตามประกาศกระทรวงสาธารณสข(1, 2)

28 ตวอยาง คดเปนรอยละ 16.67 และในปงบประมาณ พ.ศ. 2554 ถง พ.ศ. 2556 จ�านวน 375 ตวอยาง ไมไดมาตรฐาน

ทางจลชววทยาตามประกาศกระทรวงสาธารณสข(1, 2) 27 ตวอยางคดเปนรอยละ 7.20 จะเหนไดวาคณภาพทางจลชววทยา

ของไอศกรมในปงบประมาณ พ.ศ. 2554 ถง พ.ศ. 2556 ดกวาไอศกรมทผลตในปงบประมาณ พ.ศ. 2531 ถง พ.ศ. 2533

อาจเพราะผผลตมการใชเครองมอเครองจกรททนสมยในกระบวนการผลตมากขนและมการปรบปรงกระบวนการผลต

อยางตอเนองเพอใหสอดคลองกบขอก�าหนดตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 193) พ.ศ. 2543 เรอง วธการผลต

เครองมอ เครองใช ในกระบวนการผลตและการเกบรกษาอาหาร(11) แตอยางไรกตามไอศกรมหลายตวอยางยงม

คณภาพฯไมไดมาตรฐานซงนาจะเกดจากการใชเครองมอ อปกรณทไมสะอาด หรอใชมอทไมสะอาดหยบจบเครองมอ

อปกรณทใชในการผลต พดคย ไอหรอจาม ระหวางปฏบตงาน อาจท�าใหเกดจากการปนเปอนขาม (cross contamination)

ภายหลงการฆาเชอ เพราะจลนทรยเหลานสวนใหญไมทนตอความรอนหรอการใชวตถดบเชน นมผงและผลตภณฑทม

การปนเปอนของ B. cereus ปรมาณมาก ความรอนทใชในการฆาเชอของกระบวนการผลตไอศกรมโดยทวไปไมสามารถ

ฆาสปอรของเชอนได(12) ดงนนผผลตควรเลอกซอวตถดบทมคณภาพ ท�าความสะอาดเครองมอและอปกรณทใช

ในการผลต สวมถงมอทสะอาดหรอลางมอใหสะอาดอยเสมอกอนหยบจบเครองมอและอปกรณเหลานน และ

หามพดคย ไอหรอจามในระหวางการผลต

การทคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรมกลมแรกคอ ไอศกรมหวานเยนมคณภาพดกวาไอศกรมกลม

ทสอง คอ ไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม เกดจากไอศกรมหวานเยนมสวนผสมหลกไมกชนด

คอ น�า น�าตาล สและกลนรส เปนตน ซงสวนผสมเหลานโดยปกตมการปนเปอนของจลนทรยปรมาณไมมาก และ

สภาพไมเหมาะสมตอการเจรญเพมจ�านวนของจลนทรยเนองจากมคาปรมาณน�าอสระ (water activity: aw) ต�าและ

หรอมธาตอาหารทเหมาะตอการเจรญนอย(13) ประกอบกบขนตอนกระบวนการผลตไมยงยากสามารถใชความรอนสง

ไมไดมาตรฐาน 26 1 27

ไดมาตรฐาน 304 44 348

รวม 330 45 375

χ2cal =

375[(26)(44)-(1)(304)]2

(26 + 304)(1 + 44)(26 + 1)(304 + 44)

χ2cal = 1.90

ตารางท 5 ความสมพนธทางสถตของไอศกรมจ�าแนกตามผสงเปรยบเทยบกบผลการตรวจวเคราะหทไดมาตรฐาน

หรอไมไดมาตรฐาน(5, 6)




ในการฆาเชอได ในขณะทไอศกรมกลมทสอง สวนใหญจะมนมและหรอผลไมเปนสวนผสมซงสวนผสมเหลานมธาต

อาหารอดมสมบรณเหมาะสมตอการเจรญเพมจ�านวนของจลนทรย นอกจากนการฆาเชอในไอศกรมไมสามารถใช

ความรอนสงเมอเทยบกบไอศกรมหวานเยน ดงนนถามการปนเปอนขามของจลนทรยและหรอกระบวนการผลตหรอ

การเกบรกษาไมดจลนทรยอาจเพมจ�านวนเกนเกณฑมาตรฐาน(3, 4) ได

ไอศกรมทสงโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (Post-marketing) พบมคณภาพทางจลชววทยา

ดกวาไอศกรมทสงโดยผผลต (Pre-Marketing) สาเหตอาจเนองจากไอศกรมทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

เกบสวนใหญเปนไอศกรมทผผลตมการควบคมคณภาพและมคณภาพพรอมทจะจ�าหนายในทองตลาดแลว สวนไอศกรม

ทสงโดยผผลตมคณภาพไมไดมาตรฐานอาจเนองจากยงอยในชวงของการพฒนาผลตภณฑเพอจะน�าผลไปประกอบการ

ขนทะเบยนต�ารบอาหารหรอตรวจสอบคณภาพ ซงถาไมไดมาตรฐาน(1, 2) ผผลตสามารถแกไขกระบวนการผลตใหถก

ตองไดกอนทจะน�าไปจ�าหนาย

สรป

จากผลการตรวจวเคราะหคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรมตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 354

พ.ศ. 2556 และฉบบท 364 พ.ศ. 2556(1, 2) จ�านวน 2 กลม จะเหนไดวา ไอศกรมกลมแรก คอไอศกรมหวานเยน

มคณภาพดกวาไอศกรมกลมทสอง คอ ไอศกรมนม ไอศกรมดดแปลงและไอศกรมผสม ไอศกรม ถามการควบคม

การปนเปอนขามของเชอจลนทรยจากแหลงตางๆ ไดหรอควบคมคณภาพของวตถดบทใชในการผลตไอศกรมใหม

ปรมาณ B.cereus นอยกวามาตรฐานก�าหนด(2) จะท�าใหคณภาพทางจลชววทยาของไอศกรมดขน


1. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 354 (พ.ศ. 2556) เรองไอศกรม. ราชกจจานเบกษา เลมท 130 ตอนพเศษ 87 ง (วนท 26 มถนายน 2557)

2. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 364 (พ.ศ. 2556) เรองมาตรฐานอาหารดานจลนทรย ทท�าใหเกดโรค. ราชกจจานเบกษา เลมท 130 ตอนพเศษ 148 ง (วนท 31 ตลาคม 2556)

3. Morton RD. Aerobic plate count. In: Downes FP, Ito K, editors. Compendium of methods for the microbiological examination of foods. 4th ed. Washington, DC: APHA; 2001. p. 63-70.

4. Feng P, Weagant SD, Grant MA. BAM: enumeration of Escherichia coli and the coliform bacteria. [online] 2002 Sep [cited 2013 May 13]; [18 screens]. Available from: URL: http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/LaboratoryMethods/ucm064948.htm

5. Bennett RW, Lancette GA.BAM: Staphylococcus aureus. [online] 2001 Jan [cited 2009 Dec 18]; [6 Screens]. Available from: URL: http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/Laboratory-Methods/ucm071429.htm

6. ISO 6579. Microbiological of food and animal feeding stuffs--Horizontal method for the detection of Salmonella spp. Geneva: International Organization for Standardization (ISO); 2002/Cor. 1:2004.

7. ISO 11290-1. Microbiological of food and animal feeding stuffs--Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 1: detection method. Geneva: International Organization for Standardization (ISO); 1996/Amd. 1:2004




8. Rhodehamel EJ, Harmon SM. BAM: Bacillis cereus. [online]. 2001 Jan; updated 2012 Feb [cited 2013 Apr 19]; [9 Screens]. Available from: URL: http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/ LaboratoryMethods/ucm070875.htm

9. วชราภรณ สรยาภวฒน. สถตส�าหรบวทยาศาสตรชวภาพ เลม 2. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2552. หนา 212-5.

10. ดวงดาว วงศสมมาตร, อดศร เสวตววฒน, สน จนทรภตรตน. คณภาพทางจลชววทยาของไอศกรม. ว กรมวทย พ 2536; 35(3): 201-6.

11. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 193 (พ.ศ. 2543) เรองวธการผลตเครองมอเครองใชในการผลต และการเกบรกษาอาหาร. ราชกจจานเบกษา เลมท 118 ตอนพเศษ 6 ง (วนท 24 มกราคม 2544)

12. International Commission on Microbiological Specifications for Foods. Microbial ecology of foods, vol.1: factors affecting life and death of microorganisms. New York: Academic Press; 1982. p. 23-7.

13. Jay JM. Modern food microbiology. 6th ed. Gaithersburg, Maryland: Aspen Publishers; 2000. p. 169, 388.




Survey of the Microbiological Quality

in Ice Cream

Atchara Ukong Kamonwan Kantaeng Ratchadaporn Suwannarat

and Ladawan ChungsamanukoolBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Nonthaburi 11000, Thailand.

ABSTRACT In fiscal year during 2011-2013, Bureau of Quality and Safety of Food has successfully performed the microbiological quality testing on 375 samples, which were taken from manufacturers and randomly collected from the market in Bangkok and suburb by Food and Drug Administration of Thailand (Thai FDA). The samples were divided into two groups : edible ice. (92 samples) and milk ice cream, modified ice cream and mixed ice cream (283 samples).The results showed that 27 samples (7.20%) did not comply with the Notification of the Ministry of Public Health No. 354 B.E. 2556 (2013), Ice Cream, and No. 364 B.E. 2556 (2013), Food Standard as regards pathogens, due to the quantitation of total bacteria count and Bacillus cereus and the detection of Escherichia coli, Staphylococcus aureus and Salmonella spp. (Salmonella serovar Weltevreden) were 7, 9, 7, 3 and 1 samples or 1.87, 2.40, 1.87, 0.80 and 0.27 percent respectively. When classifying these samples according to ice cream types, edible ice was 8 times better in microbiological quality than milk ice cream, modified ice cream and mixed ice cream, but the statistical evaluation was not significantly different at 0.05 (p>0.05). The relation between senders was found that the samples collected by Thai FDA higher in microbiological quality than those sent from manufacturers, the quality also was not statistically significant different at 0.05 (p>0.05).

Key words: ice cream, microbiological quality, Notification of the Ministry of Public Health.



การประเมนการไดรบสมผสของซลเฟอร ไดออกไซดจากการบรโภคผกและผลไมแหง

นำาเขาจากตางประเทศของคนไทย พ.ศ. 2548-2557

Accepted for publication, 23 December 2014

จนตนา กจเจรญวงศ และยพเรศ เออตรงจตตสำ�นกคณภ�พและคว�มปลอดภยอ�ห�ร กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย ถนนตว�นนท อำ�เภอเมอง นนทบร 11000

บทคดยอ ซลเฟอรไดออกไซดและกลมสารประกอบซลไฟตถกนำามาใชเพอลดปรมาณจลนทรยและปองกนการเกด สนำาตาลในกระบวนการผลตผกและผลไมแหงทำาใหเกบรกษาไดนานและนารบประทาน ผกและผลไมแหงทจำาหนาย ในประเทศไทยสวนใหญผลตและนำาเขาจากตางประเทศ อาหารดงกลาวอาจมอนตรายตอสขภาพและความปลอดภยของ ผบรโภคจากการไดรบซลเฟอรไดออกไซดทมอยในปรมาณเกนคาความปลอดภย โดยเฉพาะอยางยงตอผทแพซลเฟอรไดออกไซดและกลมสารประกอบซลไฟต ผวจยและคณะไดทำาการศกษาปรมาณซลเฟอรไดออกไซดในผกและผลไมแหงทนำาเขาจากตางประเทศ ไดแก เหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ พทราจน และสมนไพร จำานวน 621 ตวอยาง ระหวางป พ.ศ. 2548-2557 การตรวจวเคราะหใช Modified Rankine’s method ผลตรวจพบปรมาณซลเฟอรไดออกไซด ในชวง 10-26,590 มลลกรมตอกโลกรม ตวอยางมปรมาณเกนขอกำาหนดถงรอยละ 34.0 ซงสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กำาหนดปรมาณซลเฟอร-ไดออกไซดในพชผกผลไมชนดแหงและแชอมไมเกน 1,500 มลลกรมตอกโลกรม ผวจยและคณะไดทำาการศกษาปรมาณการ ไดรบสมผสของซลเฟอรไดออกไซดในผกและผลไมแหงทนำาเขาจากตางประเทศโดยใชขอมลปรมาณการบรโภคเฉลยของคนไทย ในกลมทบรโภคอาหารกลมน (eater only) รวมกบขอมลปรมาณซลเฟอรไดออกไซดท percentile ท 97.5 ในผกและผลไมแหง หลงลวกสก ผลการศกษาปรมาณการไดรบสมผสของซลเฟอรไดออกไซดในผกและผลไมแหงแตละชนด พบวา ปรมาณ SO2 ทคนไทยไดรบจากการบรโภค แตละชนดไมกอใหเกดผลทไมพงประสงคตอรางกาย นอกจากนผวจยและคณะเสนอวธการลดปรมาณซลเฟอรไดออกไซดในผกและผลไมแหงระหวางการปรงอาหาร และดแลความปลอดภยของผบรโภค


ประเมนการไดรบซลเฟอรไดออกไซดจากการบรโภคผกและผลไมแหง จนตนากจเจรญวงศและยพเรศเออตรงจตต

บทนำา

การถนอมอาหารโดยใชซลเฟอรไดออกไซด (Sulfur dioxide, SO2) จะเกดปฏกรยาทสมดลระหวาง SO2 กบสารประกอบอนๆ ในอาหาร ไดแก อลดไฮด คโตน และนำาตาล ไดสารประกอบซลไฟต ปฏกรยาน สามารถยอนกลบ

ได ทำาใหเกด SO2 และสารประกอบซลไฟต ซงสารชนดใดจะเปนหลกในอาหารจะขนกบอณหภม และคาความเปน

กรด-เบส (pH) ของอาหารนน โดยสวนใหญจะใหสารประกอบซลไฟต(1) โดยสารกลมนมคณสมบตเปน reducing

agent สามารถชวยลด redox potential ไดโดยตรง เพอยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยททำาใหอาหารเสอมสภาพ(2)

และจลนทรยทกอใหเกดโรค เชน Clostridium botulinum ได(3) นอกจากนมผลปองกนไมใหผกและผลไมแหง

ทมสออนกลายเปนสนำาตาล(4) โดย SO2 หรอสารประกอบซลไฟตปรมาณเลกนอยกสามารถหยดการทำางานของเอนไซม

peroxidase ไมใหทำาปฏกรยากบออกซเจนได เนองจากเอนไซม peroxidase ในผกและผลไมสามารถทำาปฏกรยากบ

ออกซเจนทำาใหเกดสนำาตาล หรอเรยกปฏกรยานวา browning reaction สารประกอบกลมซลไฟตทอนญาตใหใช

ในอาหารม 2 ชนด คอ ชนดทเปนสารเคมทอยในรปของแขง ไดแก โซเดยมหรอโพแทสเซยมซลไฟต โซเดยมหรอ

โพแทสเซยมไบซลไฟต โซเดยมหรอ โพแทสเซยมเมตาไบซลไฟต และกาซ SO2(5) ซงใชอยางแพรหลายในอตสาหกรรม

อาหาร และในเครองดม(6) และยงพบวามการใชสารประกอบกลมซลไฟตในผกและผลไมแหง เชน เหดหหนขาว

ดอกไมจน เยอไผ พทราจน และสมนไพรจน เปนตน อยางไรกตาม Joint FAO/WHO Expert Committee on Food

Additives (JECFA) ไดกำาหนดคาความปลอดภยหรอคา Acceptable Daily Intake (ADI) ท 0.7 มลลกรมตอ

นำาหนกตว 1 กโลกรมของผบรโภคตอวน(1) ของการไดรบสาร SO2 เขาสรางกาย ซงแมวาสารกลมซลไฟตจะถกเอนไซม

ซลไฟตออกซเดส(7) (ซงมอยในสตวเลยงลกดวยนำานมและสตวปก) ออกซไดสและขบออกทางปสสาวะ ถาไดรบในปรมาณมาก

รางกายไมสามารถขบออกหมด อาจทำาใหเกดอนตรายตอรางกาย โดยเฉพาะอยางยงในผปวยโรคหอบหดหรอผท

แพสารน แมไดรบสารซลไฟตปรมาณนอย อาจกอใหเกดพษแบบเฉยบพลนจะมอาการหายใจขด คลนไส อาเจยน

เวยนหรอปวดศรษะ อจจาระรวง เปนลมพษ ความดนโลหตตำา หอบหด อาจชอกหมดสต และเสยชวตได(8) จากรายงาน

ในสหรฐอเมรกาผทเปนโรคหอบหดจะมอาการแพสารซลไฟตรอยละ 5 และในผทปกตจะมอาการแพสารซลไฟต

รอยละ 1(9) ดงนนองคการอาหารและยาของสหรฐอเมรกา (U.S.FDA) จงประกาศหามใชซลไฟตในผกและผลไมสด

ตงแตป ค.ศ. 1986 และอาหารใดๆ ทผานกระบวนการผลตพบสารซลไฟตตงแต 10 มลลกรมตอกโลกรม

ตองแสดงฉลาก(8) นอกจากนยงหามใชในอาหารทเปนแหลงของวตามนบ 1 ดวย เนองจากสาร SO2 จะทำาลาย

วตามนบ 1(10)

สวนในประเทศไทย ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 281) พ.ศ. 2547 เรอง วตถเจอปนอาหาร

มการกำาหนดปรมาณสงสดทใหใชไดดงน ปรมาณ SO2 ในพชผกผลไมชนดแหงและแชอมไมเกน 1,500 มลลกรม

ตอกโลกรม(11) จากขอมลผลการตรวจวเคราะห SO2 ในผกและผลไมแหงนำาเขาของสำานกคณภาพและความปลอดภย

อาหาร ในป พ.ศ. 2547 มตวอยางทตรวจพบ SO2 ตกคางเกนขอกำาหนดรอยละ 18 โดยเฉพาะดอกไมจนพบเกน

ขอกำาหนดถงรอยละ 60 ของผกและผลไมแหงนำาเขาทตรวจพบ SO2 เกนขอกำาหนดทงหมด ผวจยและคณะจงไดทำาการ

ศกษาปรมาณ SO2 ตกคางในผกและผลไมแหงนำาเขาระหวางป พ.ศ. 2548-2557 โดยมวตถประสงคเพอใหทราบถง

สถานการณการตกคางของ SO2 และประเมนความเสยงของการไดรบสมผสสาร SO2 ในอาหารของคนไทย

การดำาเนนการหาปรมาณการตกคางของ SO2 ในงานวจยครงนใชวธ Modified Rankine’s method

เนองจากเปนวธงาย ประหยดเวลา และใหคา reproducibility และ recovery สง หาปรมาณ combined sulphite

compound ไดมากกวา 99 เปอรเซนตขณะตวอยางรอน ใชหลกการแทนทอากาศโดยใชกาซเฉอยหรออากาศเขาไปแทนท

แลวไตเตรทหาปรมาณ(12) มผลการตรวจสอบความถกตองของวธ ดงน ขดจำากดของการตรวจพบ (limit of detection)


Exposure Assessment of Sulfur Dioxide Intake Jintana Kitcharoenwong and Yuparaid Uetrongchit

และขดจำากดของการวดเชงปรมาณ (limit of quantitation) เทากบ 6 และ 10 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ

การควบคมคณภาพผลการวเคราะห พบวา % การคนกลบ (recovery) มคาระหวาง 80-110 %(13), % RPD ของการ

ทำาซำา (duplicate) ไมเกน 10% นอกจากนมการเขารวมทดสอบความชำานาญ (Proficiency Testing) กบหนวยงาน

Food Analysis Performance Assessment Scheme (FAPAS) ตอเนองเปนประจำาทกป มผลนาพอใจ (z < 2)

และไดรบการรบรองความสามารถหองปฏบตการตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025: 2005


สารมาตรฐานและสารเคม

สารมาตรฐาน : โซเดยมไบซลไฟต (NaHSO3) ของบรษท WAKO ทมปรมาณ SO2 คดเปนรอยละ

64.0-67.4 โดยนำาหนก

สารเคม (AR grade): Absolute ethanol, Sodium hydroxide (NaOH), Hydrochloric acid (HCl),

o-Phosphoric acid (H3PO4), Hydrogen peroxide (H2O2), Methyl red-methylene blue indicator

และนำากรองเกรด HPLC

การเตรยมสารละลายมาตรฐานและสารเคม

เตรยมสารละลายมาตรฐาน SO2 เขมขน 1 มลลกรมตอมลลลตร : จากการชง NaHSO3170 มลลกรม

ละลายและปรบปรมาตรใน volumetric flask ขนาด 100 มลลลตร ดวย 0.1 N NaOH, เตรยม 25% (v/v) H3PO4:

จากการเจอจาง 29.4 มลลลตร ของ 85% H3PO4 ใน volumetric flask ขนาด 100 มลลลตร

และปรบปรมาตรดวยนำากรองเกรด HPLC, เตรยม 0.1 N และ 0.01 N NaOH: จากการเจอจาง 1 N และ

0.1 N NaOH 10 เทาดวย นำากรองเกรด HPLC, เตรยม 0.3% H2O2 (เตรยมใหมกอนใชงานทกครง) : จากการเจอจาง

30% w/v ของ H2O2 100 เทาดวยนำากรองเกรด HPLC และเตรยม Methyl red-methylene blue indicator:

จากการชง 100 มลลกรม ของ methyl red และ 50 มลลกรม ของ methylene blue ละลายและปรบปรมาตร

ใน volumetric flask ขนาด 100 มลลลตร ดวย absolute ethanol

เครองมอและอปกรณ

Modified Rankine’sapparatus(14) ชนดระบบปด ประกอบดวย ขวดกนกลมคอยาว ขนาด 100 มลลลตร

(a), reflux condenser, distilled outlet, ขวดรปลกแพรชนด 2 คอ ขนาด 50 มลลลตร (b), ทอตอ 3 ทาง (c)

และทอนำากาซไนโตรเจน (d) ดงภาพท 1

โดยทอตอ 3 ทาง (c) เปนจดเชอมตอจากขวดกนกลมคอยาว (a) เขากบ 1) ทอนำากาซไนโตรเจน (d)

(ซงตอกบเครองวดการไหลของไนโตรเจนขนาด 0.2-1.0 ลตรตอนาท), 2) กระบอกแกวทบรรจ 25% H3PO4

10 มลลลตร และ 3) reflux condenser ซงตอเขากบชดกลนทม distilled outlet นำากาซทกลนไดไปสขวดรป

ลกแพร (b)



ตวอยางอาหาร

ตวอยางผกแหงและผลไมแหงทตรวจวเคราะหในการวจยครงน รวม 621 ตวอยาง ไดแก เหดหหนขาว

ดอกไมจน เยอไผ พทราจน และสมนไพรจน (พ.ศ. 2548-2557) เกบตวอยางโดยสำานกดานอาหารและยา

การเตรยมตวอยาง

1. การศกษาปรมาณ SO2 ตกคาง เตรยมตวอยางโดยหนและนำาไปปนอยางรวดเรวทนทหลงแกะจาก

ซองบรรจจากนนนำาไปชง ทำาการวเคราะหดวยวธ Modified Rankine’s method

2. การศกษาหาสดสวนของนำาหนกตวอยางหลงลวกสกตอตวอยางแหง เตรยมตวอยางเหดหหนขาว ดอกไมจน

เยอไผ โดยหนตวอยางชนดละ 100 กรม แชนำา 2 นาท นำาไปลวกในนำาเดอดประมาณ 2-3 นาท เมอสะเดดนำา รอจนเยน

ประมาณ 15 นาทนำาไปชง คำานวณสดสวนนำาหนกตวอยางทลวกแลวตอตวอยางแหง สำาหรบพทราจนชงตวอยาง 100 กรม

แชนำา 30 นาท แลวนำาไปลวกในนำาเดอดนาน 30 นาท รอจนเยนประมาณ 30 นาท นำาไปชง คำานวณสดสวนนำาหนก

ตวอยางหลงลวกสกตอตวอยางแหง พบวาสดสวนโดยนำาหนกของตวอยางผกและผลไมแหงลวกสกตอนำาหนกแหง

ของเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน 100 กรม เมอลวกสกนำาหนกเพมขนเปน 720, 240, 730

และ 270 กรมตามลำาดบ คดเปนอตราสวน 7.2:1 2.4:1 7.3:1 และ 2.7:1 ตามลำาดบ

การหา food processing factor

เนองจากขอมลปรมาณการบรโภคอาหารทสำารวจโดย สำานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต

(มกอช.) เปนขอมลนำาหนกอาหารสก สวนขอมลการตกคางตรวจวเคราะหในอาหารดบ ซงในกระบวนการปรงอาหารทใช

ความรอนทำาใหปรมาณ SO2 ลดลง

flow meter

Micro bumer

ภาพท 1 Modified Rankine’sapparatus

การกลนใชตะเกยงเชอเพลง และเครอง cooling circulator



ดงนนจงทำาการทดลองเพอหา food processing factor โดยใช เหดหหนขาว และพทราจน เปนตวแทน นำาตวอยางแหง และตวอยางหลงลวกดวยนำารอน มาวเคราะหหาปรมาณ SO2 โดยวธ Modified Rankine’s method

วธการลวกตวอยาง โดยการชงเหดหหนขาวประมาณ 3 กรม แชนำา 2 นาท แลวนำาไปลวกในนำาเดอดนาน 2-3 นาท รอจนสะเดดนำาประมาณ 2 นาท และพทราจนประมาณ 1 กรม แชนำา 30 นาท แลวนำาไปลวกในนำาเดอดนาน 2 นาท ผงใหแหงประมาณ 2 นาท ทำาการวเคราะหหาปรมาณ SO2 นำาผลการวเคราะหทไดมาคำานวณเปอรเซนต การลดปรมาณ SO2 ของเหดหหนขาว และพทราจนทลวกสกเปรยบเทยบกบปรมาณ SO2 ในตวอยางดบ พบวาเหดหหนขาว มปรมาณ SO2 ลดลงรอยละ 90 มปรมาณ SO2 ตกคางรอยละ 10 และพทราจน ปรมาณ SO2 ลดลงรอยละ 80 มปรมาณ SO2 ตกคางรอยละ 20 เมอนำารอยละของปรมาณ SO2 ตกคาง มาคำานวณโดยหารดวย 100 จะได food processing factor ของเหดหหนขาว ประมาณ 0.1 และพทราจน ประมาณ 0.2 ดอกไมจน และเยอไผ ใช food processing factor คาเดยวกบเหดหหนขาว

วธวเคราะหชงตวอยางทเตรยมไวประมาณ 1-3 กรม (บนทกนำาหนกทแนนอน) ในขวดกนกลม (a) เตมนำากรอง

30 มลลลตร เตม absolute ethanol 1 มลลลตร แกวงและนำาตอเขาชดกลนทนท ซงชดกลนตองเตรยมขวดรป ลกแพร (b) ทมสารละลาย 0.3 % H2O2 10 มลลลตร และเตม Methyl red-methylene blue indicator 1 หยด ไดสารละลายสเขยวสำาหรบดกเกบไอสาร SO2 ทกลนไดทำาตวอยางใหเปนกรดดวย 10 มลลลตรของ 25% H3PO4กลนโดยใชความรอนจากตะเกยงเปนเวลา 30 นาท ขณะเดยวกนผานกาซไนโตรเจนปรบอตราการไหล 500-600 มลลลตรตอนาท จากนนนำาสารละลายทเกบไดทมการเปลยนเปนสมวงไปไตเตรทกบ 0.01 หรอ 0.1 N NaOH ททราบความเขมขนแนนอน แลวจงนำาปรมาตรของ 0.01 หรอ 0.1 N NaOH ไปคำานวณหาปรมาณ SO2 ในตวอยาง

การคำานวณ

1) การคำานวณปรมาณ SO2 :

ปรมาณ SO2 (mg/kg) = (V NaOH × N NaOH × 32.03 × 1000)(14)

W sample

เมอ V NaOH = ปรมาตรของสารละลาย 0.01 หรอ 0.1 NNaOH (ml)

N NaOH = ความเขมขนทแนนอนของสารละลาย NaOH (Normal)

W sample = นำาหนกตวอยาง (g)

32.03 = Factor จากการท 1 ml ของ 1 N NaOH ทำาปฏกรยาสมมลกบ

32.03 mg ของ SO2 (1 ml ของ 0.01 N NaOH ทำาปฏกรยา

สมมลกบ 0.3203 mg ของ SO2)

1000 = Factor ของการเปลยนหนวยจาก g เปน kg ของตวอยาง

2) การคำานวณปรมาณ SO2 หลงจากปรงสกโดยใช food processing factor

: ปรมาณ SO2 (mg/kg หลงปรงสก) = ปรมาณ SO2 (mg/kg ตวอยางแหง) × food processing factor

food processing factor = 0.1 (เหดหหนขาว, ดอกไมจน, เยอไผ)

food processing factor = 0.2 (พทราจน)

3) การคำานวณปรมาณ SO2 ตอนำาหนกหลงปรงสก

: ปรมาณ SO2 (mg/kg ตอนำาหนกหลงปรงสก) = ปรมาณ SO2 (mg/kg หลงปรงสก)

สดสวนนำาหนกหลงปรงสก สดสวนนำาหนกหลงปรงสกตอนำาหนกแหง 1 กรม ของเหดหหนขาว, ดอกไมจน, เยอไผ และพทราจน

คอ 7.2, 2.4, 7.3 และ 2.7



4) การประเมนการไดรบสมผสสารเขาสรางกาย (exposure assessment): การประเมนการไดรบสมผส เปนการประเมนเชงปรมาณถงความเปนไปไดทผบรโภคหนงคนจะไดรบสาร SO2 เขาไปในรางกายซงตองใชขอมล สำาคญ 2 สวน คอ 1) ขอมลการบรโภคอาหารประจำาวนของคนไทยและนำาหนกตวเฉลยของคนไทย ซงไดจากขอมล การบรโภคอาหารของประเทศไทยของสำานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต (มกอช.)(15) 2) ขอมลปรมาณ SO2 ตกคางไดจากการตรวจวเคราะหผกและผลไมแหงแลวนำามาคำานวณปรมาณการไดรบสมผสของสาร SO2 ทบรโภคตอวน โดยใชสมการ

(15) ดงน

การไดรบสมผสทางการบรโภค = ปรมาณ SO2 ตกคาง (mg/kg อาหาร) × ปรมาณการบรโภค (g อาหาร/คน/วน)

(mg/kg b.w./วน) นำาหนกเฉลยของคนไทย (b.w.) × 1000

นำาหนก เฉลยของคนไทย = 54.53 kg(15)

ขนตอนการอธบายลกษณะความเสยง (riskcharacterization) เพออธบายความเสยงวาอยทระดบใด โดยใชคา margin of safety (MOS) ในการอธบายคำานวณจาก(16)

MOS = Exposure

ADI

ADI สำาหรบ SO2 คอ 0.7 มลลกรมตอนำาหนกรางกาย 1 กโลกรมของผบรโภคตอวน

โดย MOS นอยกวา 1 แสดงวาปรมาณสารโดยเฉลยทรางกายไดรบไมกอใหเกดผลทไมพงประสงค,

MOS มากกวา 1 แสดงวาปรมาณสารโดยเฉลยทรางกายไดรบเกนคาความปลอดภย(16)

ผล

ตวอยางผกและผลไมแหงนำาเขาจากตางประเทศทงหมดผลตและนำาเขาจากประเทศจน ผลการวเคราะห ปรมาณ SO2 ตกคางในตวอยางทเกบในชวงป พ.ศ. 2548 – 2557 จำานวน 621 ตวอยาง จำาแนกไดเปน เหดหหนขาว 293 ตวอยาง ตรวจพบเทากบหรอมากกวา 10 มลลกรมตอกโลกรม จำานวน 168 ตวอยาง คดเปนรอยละ 57.3 (ตารางท 1) โดยพบปรมาณสงสดถง 5,381 มลลกรมตอกโลกรม คาเฉลย คามธยฐาน และคาท percentile ท 97.5 เทากบ 1,449, 1,069 และ 4,767 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 2) ดอกไมจน 131 ตวอยาง พบตวอยางทตรวจพบเทากบหรอมากกวา 10 มลลกรมตอกโลกรม จำานวน 123 ตวอยาง คดเปนรอยละ 93.9 (ตารางท 1) โดยพบปรมาณสงสดถง 26,590 มลลกรมตอกโลกรมคาเฉลย คามธยฐาน และคาท percentile ท 97.5 เทากบ 3,814, 2,214 และ 15,133 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 2) เยอไผ 71 ตวอยาง พบตวอยางทตรวจพบเทากบหรอมากกวา 10 มลลกรมตอกโลกรม จำานวน 37 ตวอยาง คดเปนรอยละ 52.1 (ตารางท 1) โดยพบปรมาณสงสดถง 18,664 มลลกรมตอกโลกรม คาเฉลย คามธยฐาน และคาท percentile ท 97.5 เทากบ 6,140, 5,722 และ 15,846 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 2) พทราจน 33 ตวอยาง พบตวอยางทตรวจ พบเทากบหรอมากกวา 10 มลลกรมตอกโลกรม จำานวน 24 ตวอยาง คดเปนรอยละ 72.7 (ตารางท 1) โดยพบปรมาณสงสด ถง 3,130 มลลกรมตอกโลกรม คาเฉลย คามธยฐาน และคาท percentile ท 97.5 เทากบ 1,285, 983 และ 3,103 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 2) สมนไพรจน ประกอบดวยสมนไพรจนหลายชนดรวมกน ไดแก เกาก ตงเซยม ตงกย ฮวยซว แปะเจยก เงกเตก จำานวน 93 ตวอยาง พบตวอยางทตรวจพบเทากบหรอมากกวา 10 มลลกรมตอกโลกรม จำานวน 92 ตวอยาง คดเปนรอยละ 98.9 (ตารางท 1) โดยพบปรมาณสงสดถง 18,358 มลลกรม ตอกโลกรม คาเฉลย คามธยฐาน และคาท percentile ท 97.5 เทากบ 2,149, 518 และ 11,291 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 2) เมอเปรยบเทยบปรมาณทตรวจพบกบขอกำาหนดตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ทกำาหนดใหมได 1,500 มลลกรมตอกโลกรม พบวา ตวอยางเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ พทราจน และสมนไพรจน ทม SO2 เกนคาความปลอดภยถงรอยละ 25.6, 55.7, 38.0, 27.3 และ 30.1 ตามลำาดบ (ตารางท 1)



เมอนำาขอมลปรมาณ SO2 ท percentile ท 97.5 (ตารางท 3) คอ เหดหหนขาว ดอกไมจน และเยอไผ

เทากบ 4,767, 15,133 และ 15,846 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ และพทราจน เทากบ 3,103 มลลกรมตอกโลกรม

มาคำานวณปรมาณ SO2 ทตกคางหลงจากการปรงสก โดยใช food processing factor ทไดจากการทดลอง (เหดหหนขาว

ดอกไมจน เยอไผ เทากบ 0.1 และพทราจน เทากบ 0.2) จะไดปรมาณ SO2 ทตกคางในเหดหหนขาว ดอกไมจน

เยอไผ และพทราจน เทากบ 477, 1,513, 1,584 และ 621 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ตารางท 3) และคำานวณ

ปรมาณ SO2 หลงจากการปรงสกโดยใชสดสวนของนำาหนกตวอยางหลงลวกสกตอตวอยางแหง (เหดหหนขาว ดอกไมจน

เยอไผ และพทราจน เทากบ 7.2:1, 2.4:1, 7.3:1 และ 2.7:1 ตามลำาดบ) จะไดปรมาณ SO2 ในเหดหหนขาว ดอกไมจน

เยอไผ และพทราจน ทเทากบ 66, 630, 217 และ 230 มลลกรมตอกโลกรม ตามลำาดบ (ต�ร�งท 3) อยางไรกตาม

ในการศกษานไมไดนำาสมนไพรจนมาคำานวณปรมาณการไดรบสมผส เนองจากใชปรงอาหารในปรมาณนอยและ

ไมนยมรบประทานเนอ จงมความเสยงตอสขภาพนอย

ผลการคำานวณปรมาณการไดรบสมผส SO2 จากการบรโภคอาหารไดจากการนำาขอมลการบรโภคเฉลย

เฉพาะกลมทบรโภค (eater only) ของเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน เทากบ 43.76, 14.27,

56.03 และ 55.73 กรมตอคนตอวน(15) คณกบปรมาณ SO2 ตกคางในอาหารปรงสก หารดวยคาเฉลยนำาหนกตว

ของคนไทยพบวาปรมาณการไดรบสมผส SO2 จากการบรโภคเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน

มคาเทากบ 0.05, 0.16, 0.22 และ 0.23 มลลกรมตอนำาหนกตว 1 กโลกรมตอวน ตามลำาดบ (ตารางท 3) เมอ

อธบายลกษณะความเสยงดวยคา margin of safety (MOS) โดยนำาปรมาณการไดรบสมผส SO2 จากการบรโภค

เหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน มาเปรยบเทยบกบคา ADI (เทากบ 0.7 มลลกรมตอนำาหนกตว

ตารางท 2 ปรมาณซลเฟอรไดออกไซดทตรวจพบในผกและผลไมแหง พ.ศ. 2548 - 2557

เหดหหนขาว 10 5,381 1,449 1,069 4,767ดอกไมจน 18 26,590 3,814 2,214 15,133เยอไผ 12 18,664 6,140 5,722 15,846พทราจน 90 3,130 1,285 983 3,103สมนไพรจน 93 18,358 2,149 518 11,291

* ไมรวมตวอยางทตรวจไมพบและพบนอยกวา 10 mg/kg

ปรมาณ SO2 (mg/kg)*

คาตำาสด คาสงสด คาเฉลย คามธยฐาน คาท percentile ท 97.5ชนดตวอยาง

เหดหหนขาว 293 125 42.7 168 57.3 75 25.6ดอกไมจน 131 8 6.1 123 93.9 73 55.7เยอไผ 71 34 47.9 37 52.1 27 38.0พทราจน 33 9 27.3 24 72.7 9 27.3สมนไพรจน 93 1 1.1 92 98.9 28 30.1

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหปรมาณซลเฟอรไดออกไซดในผกและผลไมแหง พ.ศ. 2548 - 2557 ชนด

ไมพบและพบนอยกวา พบเทากบหรอมากกวา พบเกนมาตรฐาน 10 mg/kg 10 mg/kg (มากกวา 1,500 mg/kg) ตวอยาง รอยละ ตวอยาง รอยละ ตวอยาง รอยละ

จำานวนตวอยาง

ชนดตวอยาง



1 กโลกรมตอวน) พบวา มคานอยกวา 1 (ตารางท 3) หากบรโภคอาหารทม SO2 ตกคาง พรอมกนทงหมด

ในวนเดยว ปรมาณการไดรบสมผส SO2 รวม เทากบ 0.68 มลลกรมตอนำาหนกตว 1 กโลกรมตอวน (ตารางท 3) เมอ

อธบายลกษณะความเสยงดวยคา margin of safety (MOS) โดยนำาปรมาณการไดรบสมผส SO2 รวม มาเปรยบ

เทยบกบคา ADI (เทากบ 0.7 มลลกรมตอนำาหนกตว 1 กโลกรมตอวน) พบวามคาใกลเคยง 1 มาก (ตารางท 3)

เหดหหนขาว 4,767 477 66 43.76 0.05 0.07ดอกไมจน 15,133 1,513 630 14.27 0.16 0.23เยอไผ 15,846 1,584 217 56.03 0.22 0.31พทราจน 3,103 621 230 55.73 0.23 0.33

รวม 0.68 0.97

a) ปรมาณการตกคางของ SO2 ในอาหารท percentile ท 97.5b) ปรมาณการบรโภคเฉลยของกลม eater only

ตารางท 3 การประเมนการไดรบสมผสของ SO2 จากการบรโภคผกและผลไมแหงนำาเขาของคนไทย

ชนดตวอยาง ปรมาณ SO2 ปรมาณ SO2 ปรมาณ SO2 ปรมาณอาหาร ปรมาณ การไดรบสมผส MOS ทพบa) หลงปรงสก ตอนำาหนกหลงปรงสก ทบรโภค b) (mg/kg b.w./day) (mg/kg) (mg/kg) (mg/kg) (g/person/day)

วจารณ

การศกษาวจยเพอประเมนการไดรบสมผสของ SO2 จากการบรโภคผกและผลไมแหงนำาเขาประกอบ

ดวย 3 ปจจย ไดแก ขอมลการบรโภคอาหารประจำาวนของคนไทย นำาหนกตวเฉลยของคนไทยและขอมลปรมาณ

SO2 ตกคาง ผลการศกษาการตกคางของ SO2 ในผกและผลไมแหง เรมดำาเนนการป พ.ศ. 2548 และสำานกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา โดยสำานกดานอาหารและยา ไดเกบตวอยางผกและผลไมแหงนำาเขา สงตรวจวเคราะห

ทกรมวทยาศาสตรการแพทยตลอดมา พบวา ปรมาณ SO2 ทพบเกนขอกำาหนดในเหดหนขาว ดอกไมจน มปรมาณสง

กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดดำาเนนการแจงเตอนภยถงผลกระทบทเปนโทษตอการบรโภคผกและผลไมแหง

นำาเขาทม SO2 ตกคาง ในป พ.ศ. 2549 และจากการสำารวจทศนคตของผซอในลาดขนาดใหญหลายแหงผบรโภค

นยมซอผลตภณฑผกและผลไมแหงทมสขาวและสสนสดใส ซงมโอกาสทจะไดรบ SO2 ในปรมาณสง จงทำาการศกษา

การไดรบสมผสของ SO2 ในเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน เพอเปนการสอสารใหผบรโภคทราบถง

ความเสยงทอาจไดรบ

ผวจยและคณะจงไดทำาการศกษาการไดรบสมผสของ SO2 ทเขาสรางกายโดยการรบประทานอาหารของ

เหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ และพทราจน หลงปรงสก เนองจากการตรวจวเคราะห SO2 จะตรวจวเคราะห ตวอยาง

ตามสภาพทไดรบคอ อาหารแหง เมอคำานวณสดสวนนำาหนกตวอยางทลวกแลวตอตวอยางแหง ของเหดหหนขาว ดอกไมจน

เยอไผ และพทราจน คดเปนอตราสวน 7.2:1, 2.4:1, 7.3:1 และ 2.7:1 ตามลำาดบ การศกษาการไดรบสมผสของ SO2 ตองใชขอมลปรมาณการบรโภคทเปนขอมลอาหารทมลกษณะสกแลว แตขอมลปรมาณ SO2 ทตรวจพบไดจากตวอยาง

ทจำาหนายเปนอาหารแหง ดงนนจงจำาเปนตองศกษาปรมาณ SO2 กอนและหลงการปรงสก ทำาใหทราบถงปรมาณ SO2 ทลดลง โดยปรมาณ SO2 ในเหดหหนขาว ดอกไมจน และเยอไผ หลงลวกสก พบวาลดลงรอยละ 90 และปรมาณ

SO2 ในพทราจน หลงลวกสก พบวาลดลงรอยละ 80 food processing factor ของเหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผประมาณ

0.1 และพทราจน ประมาณ 0.2 และสามารถกำาหนดวธการทเหมาะสมในการลดปรมาณ SO2 เพอใหคำาแนะนำา

วธการปรงอาหารใหปลอดภย ตวอยางผกและผลไมแหงทนำามาศกษาวจยครงน ไดแก เหดหหนขาว ดอกไมจน



เยอไผ พทราจน และสมนไพรจนทนยมนำามาปรงอาหาร ศกษาระหวาง ป พ.ศ. 2548-2557 ซงเปนชวงทเรมมการ

คาเสรและกรมวทยาศาสตรการแพทยไดมการแจงเตอนภยและแนวโนมความเสยงจากการบรโภคผกและผลไมแหง

เมอนำาขอมลคาปรมาณการบรโภคของคนไทยเฉลยของกลม eater only แตละชนดตอคนตอวนในเหดหหนขาว ดอกไมจน

เหดอนๆ (แทนเยอไผ เนองจากเยอไผ คอเหดชนดหนง) ทลวกสก และฟกทองเชอม (เนองจากพฤตกรรมการบรโภค

เหมอนกบพทราจน) นำามาใชคำานวณหาปรมาณทไดรบสมผสจากการบรโภค รวมกบปรมาณ SO2 ในอาหารคาท

percentile ท 97.5 ทลดลงหลงลวกสก และใชนำาหนกคนไทยเฉลย 54.53 กโลกรม พบวาปรมาณการไดรบสมผสสาร

SO2 ในผกและผลไมแหงนำาเขาแตละชนด ซงมคานอยกวาคา ADI กลาวคอ ปรมาณ SO2 ทคนไทยไดรบจาก

การบรโภค แตละชนดไมกอใหเกดผลทไมพงประสงคตอรางกาย อยางไรกตาม สำาหรบผบรโภคบางกลม ไดแก

กลมผรบประทานอาหารเจหรอมงสะวรต มการบรโภคอาหารทปรงจากผกและผลไมแหงดงกลาว กอาจเกดผลทไมพง

ประสงคตอรางกายจาก SO2 ได เนองจากปรมาณการไดรบสมผสจากการบรโภครวมตอวน มคาใกลคา ADI กลาวคอ

MOS เขาใกล 1 และจากการศกษาขนตอนการลดปรมาณ SO2 ตกคางในผกและผลไมแหงนำาเขากอนปรงอาหาร

เปนทนาสงเกตวาการลางและลวกนำาเดอดเปนเวลา 2-3 นาท จะชวยใหปรมาณ SO2 ตกคางลดลงไดถงรอยละ

80-90 หากผบรโภคใชเวลาการลวกในนำาเดอดใหนานขน กนาจะทำาให SO2 ตกคางลดลงอกดวย

ในการปรงอาหารของคนไทยทนยมนำา สมนไพรจน ไดแก เกาก ตงเซยม ตงกย ฮวยซว แปะเจยก

เงกเตก และพทราจน ซงใชเปนสมนไพรบำารงรางกายและรกษาโรคตามตำารบยาจน โดยนำาไปปรงอาหารรวมกบเหดหหนขาว

ดอกไมจน เยอไผ จากการศกษาพบวา เกาก ตงเซยม ตงกย ฮวยซว แปะเจยก เงกเตก ม SO2 ตกคางสง แต

เนองจากใชปรงอาหารในปรมาณนอย และไมนยมรบประทานเนอ จงมความเสยงตอสขภาพนอย ยกเวนพทราจนทนยม

รบประทานเนอ จงควรลางนำาเพอลดปรมาณกอนปรง และควรมการบรโภคทหลากหลาย

สรป

จากผลการศกษาน พบวา เหดหหนขาว ดอกไมจน เยอไผ พทราจน และสมนไพรจน มตกคาง SO2

ในปรมาณสง ควรไดมการแจงเตอนภยใหประชาชนทราบอยางตอเนองทกปโดยหนวยงานทเกยวของ ควรมการดแล

โดยทวถงทงกอนจำาหนายและหลงจำาหนายภายในประเทศ การนำาเสนอการผลการวจยปรมาณไดรบสมผสของ SO2 จากการบรโภคผกและผลไมแหงนำาเขา เพอเปนการสอสารใหผบรโภคทราบถงความปลอดภย ในการบรโภคผกและ

ผลไมแหงเมอปรงสก แมวาปรมาณ SO2 ทรางกายไดรบสมผสในผกและผลไมแหงนำาเขาแตละชนดไมกอใหเกดผล

ไมพงประสงคตอรางกาย แตควรระมดระวงโดยเฉพาะกลมเดก ผสงอายและกลมผปวยโรคหอบหดหรอแพสารน

การปรงอาหารรบประทานเองจะชวยใหผบรโภคสามารถลดปรมาณ SO2 ลงไดโดยการลวกผกและผลไมแหงกอน

การปรงอาหาร และการเลอกซอวตถดบทนาเชอถอ เชน มสไมขาวมากหรอสสดจนเกนไป อานฉลากเพอดขอมลการใช

วตถกนเสย และวนหมดอาย เปนตน


ขอขอบคณลดดาวลย โรจนพรรณทพย อดตผ อำานวยการสำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย และคณจนทรฉาย แจงสวาง อดตนกวทยาศาสตรการแพทยทรงคณวฒดานเคมทชวย

แนะนำาใหงานวจยนสำาเรจลลวงไปไดดวยด




1. International Programme on Chemical Safety. Sulfur dioxide and sulfites. Seventeenth report of the joint FAO/WHO expert committee on food additives; 1973 Jun. 25 – Jul. 4; Geneva, Switzerland: World Health Organization Technology; 1974.

2. Luck E, Jager M. Antimicrobial food additives: characteristics, users, effects. 2nd ed. New York: Springer Verlag; 1997.

3. ศภชย เนอนวลสวรรณ. ความปลอดภยของอาหาร Food safety. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2552.

4. Lee CY, Whitaker JR. Enzymatic browning and its prevention (ACS symposium series 600). Washington, DC: American Chemical Society; 1995. p. 55-56, 315.

5. Chapter 1 – Food and drug administration, Department of Health and Human Services (continued). In: National Archives and Record & Adminstration. CFR - Code of federal regulations title 21: food and drugs. Washington, DC: US Government Printing Office; 2012. p. 333.

6. Lester MR. Sulfite sensitivity: significance in human health. J Am Coll Nutr 1995; 14(3): 229-32. 7. Kisker C. Sulfite oxidase. In: Messerschmidt A, Huber R, Poulos T, Wieghardt K, editors. Handbook

of metalloproteins. New York: John Wiley & Sons; 2001. p.1121-35. 8. Grotheer P, Marshall M, Simonne A. Sulfites: separating fact from fiction. University of Florida IFAS

Extension [online]. 2011 Mar [cited 2014 May 6]; [5 screens]. Available from: URL: http://edis.ifas.ufl.edu/fy731

9. Knodel LC. Current issues in drug toxicity: potential health hazards of sulfites. Toxic Subst Mech 1997; 16(3): 309-11.

10. Sulfites-USA. Food Allergy Research and Resource Program, University of Nebraska-Lincoln [online]. 2014 [cited 2014 May 21]; [4 screens]. Available from: URL: http://farrp.unl.edu/sulfites-usa

11. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 เรองขอกำาหนดการใชวตถเจอปนอาหาร ฉบบท 2 (พ.ศ. 2549) ราชกจจานเบกษา เลมท 123 ตอนพเศษ 105 ง (วนท 6 ตลาคม 2549).

12. Fujita K, et al. Establishment of a modified rankine method for the separate determination of free and combined sulphites in Foods. Z. Lebensm Unters Forsch 1979; 168: 206-11.

13. ทพวรรณ นงนอย. แนวปฏบตการทดสอบความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว. นนทบร : กรมวทยาศาสตรการแพทย; 2549.

14. Yoshio I. Analytical methods of food additives from various food . In: Food sanitation in Japan. Tokyo, Japan: Japan International Cooperation Agency (JICA); 1981. p17-A-24.

15. สำานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. ขอมลการบรโภคอาหารของประเทศไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย; 2549.

16. International Council on Mining & Metals. HERAG 08, Health risk assessment guidance for metals [online]. 2007 [cited 2014 May 27]; [15 screens]. Available from: URL: http://www.icmm.com/ document/268



The Exposure Assessment of Sulfur Dioxide Intake from Imported

Dried Vegetable and Fruit inThai Populations 2005 - 2014

Jintana Kitcharoenwong and Yuparaid UetrongchitBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Nonthaburi 11000, Thailand.

ABSTRACT Sulfur dioxide and sulfite are frequently used for reducing microorganisms and preventing browning reaction in food processing. Dried vegetable and fruit, which are the favorite food for Thai consumers, are mostly produced and imported from abroad. Due to residue of sulfur dioxide, intake of these vegetables may be harmful for consumers. In this study, 621 samples of dried vegetable and fruit were collected from 2005 to 2014 and sulfur dioxide was determined by using Modified Rankine’s method. Sulfur dioxide was found in the range of 10 to 26,590 mg/kg. While Thai FDA regulation for sulfur dioxide was not more than 1,500 mg/kg, 34.0% of the samples did not conformed to the regulation. The exposure assessment of sulfur dioxide intake in Thai population was also studied. The result showed that sulfur dioxide intake using concentrations of sulfur dioxide at 97.5 percentile and average weight of food consumed in eater only group were lower than ADI. Moreover, cooking method for reducing sulfur dioxide has been proposed, in this paper, in order to promote consumer’s food safety in Thailand.

Key words: exposure assessment, sulfur dioxide, dried vegetable and fruit.



การสำารวจคณภาพเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดดำาในโรงพยาบาล

Accepted for publication, 23 December 2014

วนเพญ ดวงสวาง พรเทพ จนทรคณาภาส และสถาพร กลอมแกวสำ�นกรงสและเครองมอแพทย กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย ถนนตว�นนท นนทบร 11000

บทคดยอ สำ�นกรงสและเครองมอแพทย กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย ไดดำ�เนนก�รสมสำ�รวจคณภ�พเครองควบคมก�ร ใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ในโรงพย�บ�ล 4 แหง จ�กจงหวดสระแกว สระบร และประจวบครขนธ ระหว�งเดอนมกร�คม ถงพฤษภ�คม พ.ศ. 2557 จำ�นวน 162 เครอง โดยวธก�รทดสอบคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� ต�มม�ตรฐ�นส�กล Emergency Care Research Institute (ECRI) Procedure/Checklist 416-0595 : 1995 และ International Electrotechnical Commission (IEC) 60601-2-24 : 1998 ซงมร�ยก�รทจำ�เปนในก�รทดสอบ ไดแก แบตเตอร ก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ย ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย และอตร�ก�รไหลของส�รละล�ย จ�กผลก�รทดสอบในครงนพบว�เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ผ�นเกณฑ ก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 107 เครอง คดเปนรอยละ 66 และไมผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 55 เครอง คดเปนรอยละ 34 โดยจ�กผลจะพบร�ยก�รทดสอบทไมผ�นเกณฑเกดจ�กส�เหต ดงน คอ แบตเตอรเสอม อตร�ก�รไหลของส�รละล�ยมคว�มคล�ดเคลอนสง เซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�นผดพล�ด เซนเซอร ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ยทำ�ง�นผดพล�ด และระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมทำ�ง�น ซงเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�เปนเครองมอแพทยทมคว�มเสยงสง เนองจ�กใชง�นกบผปวยโดยตรง ดงนน โรงพย�บ�ลและหนวยง�นทเกยวของควรตรวจสอบคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�อย�งสมำ�เสมอ เพอคว�มปลอดภยของผปวย


Quality of Infusion Pumps in Hospitals Wanpen Duangsawang el al.

บทนำา

เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� (Infusion pump) เปนเครองมอแพทยทนำ�ม�ใช

ในโรงพย�บ�ล ถกออกแบบม�เพอใชควบคมก�รใหย�คว�มเสยงสง (High Alert Drugs) และส�รละล�ยทใหเข�

สร�งก�ยของผปวยท�งหลอดเลอดดำ� (intravenous) ซงในบ�งกรณอ�จมก�รใหส�รละล�ยบ�งชนดท�งใตผวหนง

(subcutaneous) ไขสนหลง (epidural) และระบบท�งเดนอ�ห�ร (enteral)(1)

วธก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� จะใชง�นรวมกบชดใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� (Intravenous

set หรอ IV set) โดยในปจจบนมหลกก�รใหส�รละล�ยหล�ยวธ เชน ก�รควบคมอตร�ก�รไหลของส�รละล�ยโดยอ�ศย

แรงโนมถวงของโลก (gravity controllers) ควบคมโดยก�รบบทตวส�ย IV set และก�รใชเครองควบคมอตร�ก�ร

ไหลของส�รละล�ยแบบ Positive pumping เปนกลไกก�รควบคมอตร�ก�รไหลของส�รละล�ย(2) ซงเครองควบคม

ก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� ชนดทใชในโรงพย�บ�ลอย�งแพรหล�ย ไดแก Drop-counting pumps ใชหลก

ก�รนบจำ�นวนหยดของส�รละล�ย Volumetric pumps ใชหลกก�รคำ�นวณปรม�ตรของส�รละล�ย ซงเครองทงสอง

ชนดจะควบคมก�รใหส�รละล�ยในปรม�ณทคงทและตอเนองต�มระยะเวล�ทกำ�หนด ใชวธก�รสงผ�นส�รละล�ยดวย

ก�รรดส�ย IV set ในลกษณะนวกดไลเรยงกนไป (linear peristaltic)

เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� เปนเครองมอแพทยทมคว�มเสยงสงเนองจ�กใชง�นกบ

ผปวยโดยตรง ห�กเครองควบคมอตร�ก�รไหลของส�รละล�ย ทใหในแตละครงไมถกตองแมนยำ� ไมมระบบปองกน

ก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย (Free flow protection) อ�จสงผลใหผปวยไดรบส�รละล�ยเกนขน�ดหรออตร�

ก�รไหลทเรวเกนไป จนร�งก�ยดดซมไมทน ซงอ�จทำ�ใหผปวยเกดภ�วะหวใจลมเหลว (Heart failure) ปอดบวม

(Pulmonary edema)(3) หรอภ�วะคว�มดนโลหตสง (Hypertension) เกดขนได(4) นอกจ�กน ห�กระบบก�ร

เตอนก�รอดตนของส�ย (Occlusion alarm) ไมมสญญ�ณเสยงเตอนดงขนเมอเกดแรงดนในส�ยเกนค�ม�ตรฐ�น

อ�จทำ�ใหเกดก�รรวของส�รละล�ยออกนอกหลอดเลอดดำ�ของผปวย และห�กระบบก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศภ�ยในส�ย

(Air in line) ไมส�ม�รถตรวจจบฟองอ�ก�ศได อ�จทำ�ใหฟองอ�ก�ศเข�ไปในหลอดเลอดดำ� (Air Embolism)

และอ�จเข�ไปอดตน หรอปดกนบรเวณอวยวะสำ�คญของผปวย จนเปนอนตร�ยถงขนเสยชวตได(4) สำ�หรบแบตเตอร

กมคว�มจำ�เปนตอก�รทำ�ง�นของเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� เนองจ�กบ�งครงพย�บ�ลจะตอง

เคลอนย�ยผปวยหรอผปวยมเหตจำ�เปนตองออกไปข�งนอกหองผปวย ดงนน แบตเตอรตองมพลงง�นสำ�หรบใหเครอง

ควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ส�ม�รถทำ�ง�นไดต�มปกต

สำ�นกรงสและเครองมอแพทย กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย เลงเหนคว�มจำ�เปนทตองตรวจสอบคณภ�พ

เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� จงดำ�เนนก�รสมสำ�รวจคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�ง

หลอดเลอดดำ�ทใชง�นในโรงพย�บ�ล 4 แหง จ�กจงหวดสระแกว สระบร และประจวบครขนธ ระหว�งเดอน มกร�คม

ถง พฤษภ�คม พ.ศ. 2557 จำ�นวน 162 เครอง โดยทดสอบคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�

ต�มวธก�รทกำ�หนดโดยม�ตรฐ�นส�กล Emergency Care Research Institute (ECRI) Procedure/Checklist

416-0595 : 1995(5) และ International Electrotechnical Commission (IEC) 60601-2-24 : 1998(6) ซงม

ร�ยก�รทจำ�เปนในก�รทดสอบ ไดแก แบตเตอร (Battery) ก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ย (Air in line) ระบบปองกน

ก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย (Free Flow Protection) ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย (Occlusion alarm)

และอตร�ก�รไหลของส�รละล�ย (Flow rate)

ก�รศกษ�นมวตถประสงคเพอนำ�ขอมลผลก�รทดสอบทไดจ�กก�รสมสำ�รวจคณภ�พเครองควบคมก�รให

ส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ในโรงพย�บ�ลทง 4 แหง ม�ประเมนคว�มเสยงตอคว�มปลอดภยของผปวย และเปนขอมล

เบองตนในก�รจดทำ�คมอขนตอนก�รปฏบตง�นม�ตรฐ�นวธก�รทดสอบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�

(Standard Procedures for Testing of Infusion Pumps)(7) เพอใหโรงพย�บ�ลและหนวยง�นทเกยวของส�ม�รถ

นำ�ไปใชประโยชนตอไป


คณภาพเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�าในโรงพยาบาล วนเพญ ดวงสวางและคณะ


กลมตวอยาง

ก�รสมสำ�รวจครงนเลอกโรงพย�บ�ลทสะดวกใหเข�สมสำ�รวจ ซงเปนโรงพย�บ�ลในจงหวดสระแกว สระบร

และประจวบครขนธ รวม 4 แหง และสมตวอย�งเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ต�มคว�มสะดวก

ของโรงพย�บ�ลแตละแหง ระหว�งเดอนมกร�คม ถง พฤษภ�คม พ.ศ. 2557 ไดกลมตวอย�งจำ�นวน 162 เครอง

จำ�แนกเปน

- โรงพย�บ�ลท 1 จำ�นวน 13 เครอง




วสดและอปกรณ

1. เครองชงไฟฟ� ยหอ Sartorius คว�มละเอยด 0.1 มลลกรม

2. น�ฬก�จบเวล� คว�มละเอยด 1 วน�ท

3. กระบอกตวง ขน�ด 50 มลลลตร คว�มละเอยด 1 มลลลตร

4. กระบอกฉดย�อนซลนชนด U-100 ขน�ด 0.5 มลลลตร

5. เกจวดคว�มดน (Pressure gauge) พสย 0 - 1,500 มลลเมตรปรอท

6. ชดใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� (IV set) ขน�ด 15 drops และ 20 drops

เกณฑการยอมรบผลทดสอบ

1. แบตเตอร ตองทำ�ง�นไดตอเนอง ไมนอยกว� 30 น�ท

2. ก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ย ฉดอ�ก�ศเข�ส�ย IV set ปรม�ตร 100 ไมโครลตร สญญ�ณเสยงเตอน

ตองดงเมอฟองอ�ก�ศไหลผ�นตวเครอง

3. ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย

3.1 โหมด Power on ตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน drip chamber และทปล�ยส�ย

ของ IV set

3.2 โหมด Open door ตองมสญญ�ณเสยงเตอน และตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน

drip chamber และทปล�ยส�ยของ IV set

3.3 โหมด Close door ตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน drip chamber และทปล�ยส�ย

ของ IV set

4. ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย เมอเกดก�รอดตนในระบบ จะตองมสญญ�ณเสยงเตอนทแรงดนไมเกน

1,000 มลลเมตรปรอท

5. อตร�ก�รไหล ตองมค�คว�มผดพล�ดไมเกน ± 10% จ�กค�ทตง

วธการ

1. แบตเตอร

ทำ�ก�รตรวจสอบทอตร�ก�รไหลม�กกว�หรอเท�กบ 100 มลลลตรตอชวโมง

2. ก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ย



นำ�กลน

บรเวณฉดอ�ก�ศ infusion pump

(ทมา : คมอขนตอนก�รปฏบตง�นม�ตรฐ�นวธก�รทดสอบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�)

ภาพท 1 ก�รทดสอบก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ย

3. ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย

3.1 ตดตง IV set รวมกบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� โดยใหภ�ชนะใส

ส�รละล�ย มระดบสงกว�ตวเครองประม�ณ 1 เมตร หรอต�มคมอของเครองควบคมก�ร

ใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ในแตละรน

3.2 ทดสอบ โหมด Power on

- กดปม Power เพอเปดเครองโดยยงไมกดปม start หลงจ�กนนเปด roller clamp

ทส�ย IV set

- สงเกตว�ตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน drip chamber และทปล�ยส�ยของ IV set

2.1 ตดตง IV set รวมกบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�

2.2 เรมก�รทำ�ง�นของเครองทอตร�ก�รไหล 100 มลลลตรตอชวโมง

2.3 สบอ�ก�ศเข�กระบอกฉดอนซลนปรม�ตร 10 ยนต (เทยบเท�กบ 100 ไมโครลตร)

2.4 ฉดอ�ก�ศเข�ส�ย IV set ตรงบรเวณทกำ�หนด และสงเกตสญญ�ณเสยงเตอน (ภ�พท 1)



3.3 ทดสอบ โหมด Open door

- กำ�หนดใหเครองทำ�ง�นทอตร�ก�รไหล 100 มลลลตรตอชวโมง เปนเวล� 30 วน�ท กอนทำ�

ก�รทดสอบ

- เปดประตเครองขณะทเครองกำ�ลงทำ�ง�น

- สงเกตสญญ�ณเสยงเตอนตองดง และตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน drip chamber

และทปล�ยส�ยของ IV set

3.4 ทดสอบ โหมด Close door

- ปดประตเครอง

- สงเกตว�ตองไมมก�รหยดของส�รละล�ยภ�ยใน drip chamber และทปล�ยส�ยของ IV set

4. ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย

4.1 ตดตงระบบพรอมใชง�น โดยตองใหระดบของเกจวดคว�มดน (เกจวดคว�มดนตองมนำ�บรรจไวเตม)

และเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�อยในระดบเดยวกน (ภ�พท 2)

4.2 เปด valve เพอ drain นำ�และไลอ�ก�ศออกจ�กส�ยย�ง

4.3 กำ�หนดอตร�ก�รไหลของเครองท 100 มลลลตรตอชวโมง

4.4 กดปม start เพอเรมก�รทำ�ง�นของเครอง

4.5 เมอนำ�ไหลออกจ�กทอ drain แลวใหปด valve ทนท

4.6 สงเกตค�ทอ�นไดจ�กเกจวดคว�มดน ขณะทเครองมสญญ�ณเสยงเตอนดงขน

4.7 บนทกค�สงสดทอ�นไดจ�กเกจวดคว�มดน

4.8 Reset เครองเพอเรมก�รทำ�ง�นและทำ�ซำ�ขอ 4.2 - 4.7 จนไดขอมลครบ 3 ครง

ภาพท 2 ก�รทดสอบก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย



5. อตร�ก�รไหล

5.1 นำ�เทปก�วปดป�กกระบอกตวงไว สำ�หรบปองกนก�รระเหยของนำ�ในกระบอกตวง

5.2 ชงนำ�หนกกระบอกตวงขณะทไมมของเหลวภ�ยในและแหง และบนทกนำ�หนกกระบอกตวง

5.3 ตดตงเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� ต�มคมอของเครอง

5.4 ปรบตงค�ก�รทำ�ง�นของเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� ใหสอดคลองกบ

IV set ทใช และกำ�หนดอตร�ก�รไหลดงน

- อตร�ก�รไหล 10 มลลลตรตอชวโมง ใชเวล�ทดสอบ 60 น�ท



5.5 เมอตงค�อตร�ก�รไหลแลว ใหเครองทำ�ง�นทอตร�ก�รไหลนนๆ ประม�ณ 30 วน�ท กอนทำ�

ก�รทดสอบ

5.6 เรมทำ�ก�รทดสอบ โดยเสยบเขมลงในกระบอกตวง พรอมกบเรมจบเวล� (ภ�พท 3)

5.7 เมอเครองทำ�ง�นครบต�มเวล�ทกำ�หนด ใหหยดก�รทำ�ง�นของเครอง และน�ฬก�จบเวล�พรอมกน

5.8 เอ�เขมออกจ�กกระบอกตวง หลงจ�กนนนำ�กระบอกตวงชงบนเครองชงและบนทกผล

5.9 คำ�นวณปรม�ตรทวดไดจ�ก

ปรม�ตรทวดได = นำ�หนกภ�ชนะทมส�รละล�ย – นำ�หนกภ�ชนะเปล�

(ภ�ยใตสมมตฐ�น นำ� 1 g = 1 ml)

5.10 อตร�ก�รไหลทวดได (จ�กก�รชง)

อตร�ก�รไหลทวดได = ปรม�ตรทวดได/เวล�

ภาพท 3 ก�รทดสอบอตร�ก�รไหล



ผล

ผลก�รสมทดสอบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ในโรงพย�บ�ล 4 แหง ระหว�งเดอน

มกร�คม ถง พฤษภ�คม พ.ศ. 2557 จำ�นวน 162 เครอง ร�ยก�รทจำ�เปนในก�รทดสอบ ไดแก แบตเตอร ก�รตรวจ

จบฟองอ�ก�ศ ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย ก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ย และอตร�ก�รไหล

ของส�รละล�ย พบว�เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�น

จำ�นวน 107 เครอง คดเปนรอยละ 66 และไมผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 55 เครอง

คดเปนรอยละ 34 (ต�ร�งท 1)

ผ�นเกณฑ 3 23 19 79 32 63 53 72 107 66ไมผ�นเกณฑ 10 77 5 21 19 37 21 28 55 34

รวม 13 100 24 100 51 100 74 100 162 100

ตารางท 1 ผลก�รทดสอบคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� จำ�แนกต�มโรงพย�บ�ล

โรงพย�บ�ลท 1 โรงพย�บ�ลท 2 โรงพย�บ�ลท 3 โรงพย�บ�ลท 4 รวม

จำ�นวน รอยละ จำ�นวน รอยละ จำ�นวน รอยละ จำ�นวน รอยละ จำ�นวน รอยละ (เครอง) (%) (เครอง) (%) (เครอง) (%) (เครอง) (%) (เครอง) (%)

โดยภ�พรวมของก�รสมสำ�รวจครงน พบว�เครองทไมผ�นเกณฑเกดจ�กส�เหต ดงน คอ แบตเตอรเสอม

จำ�นวน 33 เครอง คดเปนรอยละ 20 อตร�ก�รไหลของส�รละล�ยมคว�มคล�ดเคลอนสงจำ�นวน 13 เครอง คดเปนรอย

ละ 8 เซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�นผดพล�ดจำ�นวน 9 เครอง คดเปนรอยละ 6 เซนเซอรก�รตรวจจบ

ก�รอดตนของส�ยทำ�ง�นผดพล�ดจำ�นวน 8 เครอง คดเปนรอยละ 5 และระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ย

ไมทำ�ง�นจำ�นวน 8 เครอง คดเปนรอยละ 5 (ต�ร�งท 2 และภ�พท 4)

ผลก�รทดสอบ

1 13 3 6 6 0 3 2 24 2 0 0 1 2 3 51 11 3 2 7 4 4 74 17 0 0 0 4

รวม 162 33 9 8 8 13

หมายเหต ผลก�รทดสอบของโรงพย�บ�ลท 1 และ 3 พบว�บ�งเครองไมผ�นเกณฑเกดจ�ก 2 ส�เหตในเครองเดยวกน

ตารางท 2 จำ�นวนเครองทไมผ�นเกณฑในแตละโรงพย�บ�ล จำ�แนกต�มส�เหต

อตร�ก�รไหลของส�รละล�ย

มคว�มคล�ดเคลอนสง

โรงพย�บ�ลทจำ�นวนททดสอบ แบตเตอรเสอม

จำ�นวนทไมผ�นเกณฑ

เซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศ

ในส�ยทำ�ง�นผดพล�ด

ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระ

ของส�รละล�ยไมทำ�ง�น

เซนเซอรก�รตรวจจบก�รอดตน

ของส�ยทำ�ง�นผดพล�ด

(เครอง) (เครอง) (เครอง) (เครอง) (เครอง) (เครอง)



วจารณ

ผลก�รทดสอบนเปนก�รสมทดสอบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ทใชง�นในโรงพย�บ�ล 4 แหง จ�กจงหวดสระแกว สระบร และประจวบครขนธ ระหว�งเดอนมกร�คม ถง พฤษภ�คม พ.ศ. 2557 เปนกลมตวอย�งจำ�นวน 162 เครอง พบว�เครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ไมผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 55 เครอง จ�ก 162 เครอง คดเปนรอยละ 34 โดยภ�พรวมของก�รสมสำ�รวจคณภ�พครงน พบว�เครองทไมผ�นเกณฑสวนใหญเกดจ�กส�เหตแบตเตอรเสอม คดเปนรอยละ 20 (33 เครอง จ�ก 162 เครอง) ซงอ�จเปนเพร�ะไมไดเปลยนแบตเตอรภ�ยในตวเครองต�มอ�ยก�รใชง�นหรอเมอเสอมสภ�พ และจ�กก�รทดสอบอตร�ก�รไหลของส�รละล�ย พบว�เครองไมผ�นเกณฑเนองจ�กส�เหตอตร�ก�รไหลของส�รละล�ยมคว�มคล�ดเคลอนสง คดเปนรอยละ 8 (13 เครอง จ�ก 162 เครอง) ซงอ�จเปนเพร�ะระบบควบคมของเครองผดปกต ทงน มร�ยง�นก�รเสยชวตของผปวยเฉพ�ะในประเทศสหรฐอเมรก� พบว�ในแตละปมจำ�นวนผเสยชวตจ�กคว�มผดพล�ด ท�งก�รแพทยเปนจำ�นวน 7,000 ถง 140,000 ร�ย ซงผปวยทไดรบผลกระทบจ�กคว�มผดพล�ดท�งก�รแพทยสวนใหญเปนผปวยเดก และปจจยททำ�ใหเกดคว�มผดพล�ดท�งก�รแพทยทสำ�คญทสดคอ ผใชง�น อย�งไรกต�ม คว�มผดพล�ดทเกดจ�กเครองมอกเปนสงทไมควรมองข�ม และร�ยง�นอบตก�รณหล�ยฉบบ พบว�เกยวของกบก�รใหส�รละล�ยม�กเกนไป ซงอ�จเปนผลทำ�ใหผปวยเกดอนตร�ยและเสยชวตได(2)

นอกจ�กนพบว�มบ�งเครองไมผ�นเกณฑเนองจ�กส�เหตเซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�น ผดพล�ด เซนเซอรก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ยทำ�ง�นผดพล�ด และระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมทำ�ง�น แตพบเฉพ�ะในบ�งโรงพย�บ�ลเท�นน และจ�กขอมลผลก�รทดสอบพบขอสงเกตว� โรงพย�บ�ลท 1 และ 3 พบบ�งเครองไมผ�นเกณฑเกดจ�ก 2 ส�เหตในเครองเดยวกน คอ เซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�นผดพล�ดและระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมทำ�ง�น ทงนพบว�เปนเครองยหอและรนเดยวกนอก

ไมผ�นเกณฑ(รอยละ)

25

20

15

10

5

0 1 2 3 4 5

ส�เหต

ภ�พท 4 รอยละของจำ�นวนเครองทไมผ�นเกณฑ จำ�แนกต�มส�เหต

ส�เหต 1 : แบตเตอรเสอม ส�เหต 2 : อตร�ก�รไหลของส�รละล�ยมคว�มคล�ดเคลอนสง ส�เหต 3 : เซนเซอรก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�นผดพล�ด ส�เหต 4 : เซนเซอรก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ยทำ�ง�นผดพล�ด ส�เหต 5 : ระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมทำ�ง�น



ดวย ซงปญห�ทเครองไมผ�นเกณฑจ�กส�เหตดงกล�ว อ�จเกดจ�กบรษทผผลตเครองยหอนนออกแบบฟงกชนก�รตรวจจบฟองอ�ก�ศในส�ยและระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมสอดคลองต�มม�ตรฐ�น อย�งไรกต�ม ผลก�รทดสอบนเปนก�รสมสำ�รวจเท�นน จงทำ�ใหขอมลทไดอ�จไมครอบคลมทกเครองในโรงพย�บ�ลทง 4 แหง

สรป

จ�กก�รสมสำ�รวจคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ทใชง�นในโรงพย�บ�ล 4 แหง จ�กจงหวดสระแกว สระบร และประจวบครขนธ ระหว�งเดอน มกร�คม ถง พฤษภ�คม พ.ศ. 2557 จำ�นวน 162 เครอง พบว�เครองผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 107 เครอง คดเปนรอยละ 66 และไมผ�นเกณฑ ก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�นจำ�นวน 55 เครอง คดเปนรอยละ 34 โดยจ�กผลจะพบร�ยก�รทดสอบทไมผ�นเกณฑเกดจ�กส�เหต ดงน คอ แบตเตอรเสอม อตร�ก�รไหลของส�รละล�ยมคว�มคล�ดเคลอนสง เซนเซอรก�รตรวจจบ ฟองอ�ก�ศในส�ยทำ�ง�นผดพล�ด เซนเซอรก�รตรวจจบก�รอดตนของส�ยทำ�ง�นผดพล�ด และระบบปองกนก�รไหลแบบอสระของส�รละล�ยไมทำ�ง�น ทงนเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ� เปนเครองมอแพทยทม คว�มเสยงสง เนองจ�กใชง�นกบผปวยโดยตรง ดงนน ในก�รจดซอเครอง ควรเลอกเครองทมคณลกษณะท�งเทคนค เชน คว�มถกตองแมนยำ� คณภ�พก�รตรวจวด สอดคลองต�มม�ตรฐ�นทเปนทยอมรบ ควรเปลยนแบตเตอรต�มอ�ยก�รใชง�นหรอเมอเสอมสภ�พ และควรประเมนเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�ทใชง�นโดยก�ร ตรวจสอบ และบำ�รงรกษ�อยเปนประจำ� เพอเปนก�รปองกนปญห�เครองไมผ�นเกณฑก�รทดสอบคณภ�พต�มม�ตรฐ�น และยงเปนผลดตอผปวยทจะไดรบก�รรกษ�ดวยเครองมอแพทยทมคณภ�พ


ขอขอบคณ โรงพย�บ�ลสมเดจพระยพร�ชสระแกว โรงพย�บ�ลแกงคอย โรงพย�บ�ลพระพทธบ�ท และ

โรงพย�บ�ลหวหน ทใหคว�มอนเคร�ะหในก�รดำ�เนนก�รสำ�รวจคณภ�พเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�

และขอขอบคณ สถ�บนม�ตรวทย�แหงช�ต ทไดใหคว�มรวมมอในก�รดำ�เนนก�ร และใหยมเครองมอและอปกรณ

สำ�หรบก�รทดสอบ จนทำ�ใหก�รดำ�เนนง�นสำ�เรจลลวงไปดวยด


1. AS/NZS 3770: 1993. Guide to the safe use of infusion pumps and controllers. Homebush, Australia: Australian/New Zealand Standard (AS/NZS); 1993.

2. Webster JG, Editor. Encyclopedia of medical devices and instrumentation, capacitive microsensors for biomedical applications - drug infusion systems. 2nd ed. New York: John Wiley & Sons; 2006. p. 495-500.

3. ไทยแลปออนไลน. นำ�เกลอ/Saline. [ออนไลน]. 2557; [สบคน 11 ม.ย. 2557]; [2 หน�]. เข�ถงไดจ�ก : URL: http://www.thailabonline.com/drug/drug1.htm

4. มห�วทย�ลยมหดล. ภ�วะแทรกซอนจ�กก�รใหส�รนำ�ท�งหลอดเลอดดำ�. [ออนไลน]. 2557; [สบคน 11 ม.ย. 2557]; [5 หน�]. เข�ถงไดจ�ก : URL: http://student.mahidol.ac.th/~u4809211/page8.htm

5. Emergency Care Research Institute. Inspection and preventive maintenance system. 3rd ed. Pennsylvania, USA: ECRI; 1995.

6. International Electrotechnical Commission. Medical electrical equipment – Part 2-24: particular requirements for the safety of infusion pumps and controllers. (IEC 60601-2-24, 1998). Geneva, Switzerland: IEC; 1998.

7. กรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย กระทรวงส�ธ�รณสข. คมอขนตอนก�รปฏบตง�นม�ตรฐ�นวธก�รทดสอบเครองควบคมก�รใหส�รละล�ยท�งหลอดเลอดดำ�. นนทบร : CD-Tech Design and Printing; 2557.



The investigation on Quality of Infusion Pumps in Hospitals

Wanpen Duangsawang Pornthep Chuncunapas and Sataporn KlomkaewBureau of Radiation and Medical Devices, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road,

Nonthaburi 11000. Thailand.

ABSTRACT During January to May 2014, the Bureau of Radiation and Medical Devices, Department of Medical Sciences investigated on quality of infusion pumps in 4 hospitals from 3 provinces; Sa Kaeo, Saraburi and Prachuap Khiri Khan. A total of 162 units were tested following Emergency Care Research Institute (ECRI) Procedure/Checklist 416-0595:1995 and International Electrotechnical Commission (IEC) 60601-2-24:1998. The requirements were battery, air in line, free flow protection, occlusion alarm and flow rate. The results showed that 107 units (66%) were compliance with standard and 55 units (34%) were non - compliance with standard. The cause of non - compliance were battery failure, flow rate error, air in line sensor failure, occlusion sensor failure and free flow protection failure. Infusion pumps are high risk medical devices because they are used to deliver medication directly into a patient, so hospitals and related organizations should test the quality of infusion pumps regularly for the safety of patients.

Key words: investigation, infusion pumps

✄

„∫ ¡—§√‡ªìπ ¡“™‘°«“√ “√°√¡«‘∑¬“»“ μ√å°“√·æ∑¬å

™◊ËÕ.................................................................................................................................................

∑’ËÕ¬Ÿà.............................................................................................................................

Õ“™’æ......................................................................................................................................

‚∑√»—æ∑å..................................................................................

μâÕß°“√√—∫ «“√ “√°√¡«‘∑¬“»“ μ√å°“√·æ∑¬å ‡«≈“ 1 ªï (4 ©∫—∫) ‡ªìπ‡ß‘π 200.- ∫“∑

μ—Èß·μàªï....................................................................................

æ√âÕ¡π’È‰¥â àß ∏π“≥—μ‘ μ—Î«·≈°‡ß‘π‰ª√…≥’¬å

‡ß‘π ¥

—Ëß®à“¬ π“ß “«πÈ”Ωπ πâÕ¬ª√–‡ √‘∞

ÀâÕß ¡ÿ¥°√¡«‘∑¬“»“ μ√å°“√·æ∑¬å

´Õ¬‚√ßæ¬“∫“≈∫”√“»π√“¥Ÿ√ ∂ππμ‘«“ππ∑å

ππ∑∫ÿ√’ 11000 ‚∑√. 0-2589-9850-8 μàÕ 99339

—Ëß®à“¬ ª≥Ω. °√–∑√«ß “∏“√≥ ÿ¢ √À— ‰ª√…≥’¬å 11000

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยจดท�าโดยกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขเพอเผยแพร

ผลงานวจยและแลกเปลยนความรดานวทยาศาสตรการแพทยทกสาขา

เจาของ กรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขทปรกษาดานบรหาร นพ.อภชยมงคล นางจรภรณบณยวงศวโรจน พญ.วารณจนารตน นพ.วนชยสตยาวฒพงศ

ทปรกษาดานวชาการ ภญ.อมราวงศพทธพทกษ พญ.มยรากสมภ ภญ.ดร.จงดวองพนยรตน นางพมพใจนยโกวท ภญ.สภทราอมเอบ ภญ.ดร.สมลปวตรานนท ดร.ปนดดาซลวา

บรรณาธการ สพญ.ดร.เยาวภาพงษสวรรณ

คณะบรรณาธการ ศ.ดร.นพ.สมชยบวรกตต ศ.ดร.นพ.ประเสรฐเออวรากล ศ.ดร.อรษาสตเธยรกล ศ.ดร.พไลพนธพธวฒนะ ดร.อารทตตยพงศ นางสาวจไรโชตธนาทววงศ นายศรศรมโนรถ ดร.อษาวดถาวระ นางกนกพรอธสข นางวชชดาจรยะพนธ นายสธนวงษชร นางสาวมาลนจตตกานตพชย ดร.สวรรณาเธยรองกร นางสรภากรแสงกจพร ดร.วมลเพชรกาญจนาพงศ ดร.ประไพวงศสนคงมน ภญ.ดร.เจรญดปงสทธวงศ ภญ.ดร.วลยลกษณเมธาภทร ดร.อารรตนสงาแสง

เลขานการ นางไพรวรรณบญวงษ

ฝายธรการ นางสาวน�าฝนนอยประเสรฐ นางสาวประสานจลวงษ

ก�าหนดออก ราย3เดอนอตราสมาชก ในประเทศปละ200.-บาท ตางประเทศปละ50.00เหรยญสหรฐอเมรกาส�านกงานวารสาร กรมวทยาศาสตรการแพทย 88/7ซอยตวานนท14ถนนตวานนทนนทบร11000 โทร.0-2951-0000 โทรสาร0-2951-1297พมพท หจก.อรณการพมพ 457/6-7ถนนพระสเมรแขวงบวรนเวศเขตพระนครกรงเทพฯ10200 โทร.0-2282-6033-4

THE BULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES

The bulletin of the Department of Medical sciences is an official publication of theDepartmentofMedicalSciences,MinistryofPublicHealth.Itisdevotedtothedisseminationofknowledgeconcerningmedicalsciencesandthefacilitationofco-operationamongscientists.

Owner Department of Medical sciences, Ministry of Public Health Administrative Advisor ApichaiMongkol JurepornBoonyawongvirot Varunee Jinaratana Wanchai sattayawuthipong

Technical Advisor Amara Vongbuddhapitak Mayura Kusum Jongdee Wongpinairat Pimjai Naigowit SupatraIm-Erb SumolPavittranon PanaddaSilva Editor Yaowapa Pongsuwanna

Editorial Board SomchaiBovornkitti PrasertAuewarakul OrasaSuthienkul Pilaipanputhavathana Aree Thattiyaphong Jurai Chotichanathawewong SiriSrimanoroth UsavadeeThavara Kanokporn Atisook Wichuda Jariyapan suthon Vongsheree Malinee Chittaganpitch suwanna Tienungoon siripakorn sangkitporn Wimol Petkanchanapong Prapai Wongsinkongman Charoendee Pingsuthiwong Walailuk Matapatara AreeratSa-ngasang

Secretary Paiwan Boonwong

Administration Namfon Noiprasert Prasan Julwong

Subscription Rate The Bulletin of the Department of Medical sciences is published quarterly. Annual subscription rate is ฿ 200.00 for domestic and us.$50.00forallothercountries.

Office Department of Medical sciences 88/7SoiTiwanond14,Tiwanond Rd.,Nonthaburi11000,Thailand.

Tel.0-2951-0000 Fax:0-2951-1297Printed by AroonkarnphimLtd.,Part. 457/6-7PhraSumenRoad,Bangkok10200 Tel.0-2282-6033-4


ว ก

รมวทย พ

57 (1

) ม.ค

. - ม.ค

. 2558 B

ull Dept M

ed Sci 57 (1

) January - M

arch 2015

ปีที่ 57 ฉบับที่ 1 มกราคม - มีนาคม...

Documents