वार्षिक योजना 201 2016...3 म ड , वमनम ड त र त प य...

परारप

महाराषटर शासन

वारषिक योजना 2015-2016

भाग - 1

महाराषटर राजय

ननयोजन नवभाग


वारषिक योजना

2015-2016

भाग - 1

महाराषटर राजय

ननयोजन नवभाग


अनकरमणिका


भाग-1

परकरण विषय पषठ कर.

उपणवभाग-1 सववसाधारि

1 िारषषक योजना 2015-16 एक दषटीकषप 1-3 2 महाराषराची आरषिक रपरषा 5-8 3 वनयोजन परवकरया 9-16 4 क दरीय सहायय/विततीय ससिादवार वितत परिठा / बाहयसहायययत परकलप 17-22 5 वनयोजनाच विक दरीकरण (वजलहा योजना) 23-26 6 अनसवचत जाती योजना 27-30 7 आवदिासी उपयोजना 31-34 8 िधावनक विकास मडळ आवण अनशष दर करण 35-41 9 मवहला ि बाल विकास 43-53 10 पयचचम घाट आवण डोगरी विकास काययकरम 55-60 11 मानि विकास वनदशाक 61-63

उपणवभाग-2 कषतरणनहाय

1 कवष ि सलगन सिा 65-128 2 गरामीण विकास 129-138 3 विशष वतियकषतर विकास काययकरम 139-140 4 जलसपदा ि परवनयतरण 141-142 5 ऊजा विकास 143-162 6 उदयोग ि खवनकमय 163-176 7 पवरिहन ि दळणिळण 177-184 8 विजञान ततरजञान ि पयािरण 185-198 9 सामानय आरषिक सिा 199-214 10 सामावजक ि सामवहक सिा 215-337 11 सियसाधारण सिा 339-348

1

परकरण – 1

वारषिक योजना 2015-16 एक दषटीकषप

परासताववक

1.1.1 राजयाचया सरवसाधारण आरथिक वरकास साधनाामधय पाचरारथिक र रारथिक योजना आखण र तया अामलात

आणण ह एक महतराच साधन आह. वनयोजनाच मखय उविदषट महणज रोजगारााचया साधी वनमाण करण, दावरदरय रिखाली

असललया लोकसाखयच जीरनमान उाचारण आवण सरयावनरवरता आवण पायारत सोयी वनमाण करण ह होय.

1.1.2 सन 2012-13 पासन बारारी पाचरारथिक योजना सर झाली असन बारावया पाचरारथिक योजनच (2012-17)

आकारमान र.2,75,00 कोटी मानय झालल आह. अकरावया पाचरारथिक योजनचया अखरचया रिी सन 2011-12

अखर र. 1,39,000 कोटी इतका खचव झालला आह.

1.1.3 रारथिक योजना 2015-16 साठी र. 54,999 कोटी परसतावरत आह, घटकवनहाय वररागणी खालीलपरमाण

आह.

(र.कोटीत)

1.1.4 रारथिक योजनमधन आवदरासी उपयोजना, अनसवचत जाती उपयोजनकरीता वनधी उपलबध

करन दणयात यतो. सन 2011 चया जनगणननसार लोकसाखयचया परमाणात रारथिक योजनचया

आकारमानाचया 11.8% वनधी अनसवचत जाती उपयोजनसाठी र 9.4% वनधी आवदरासी उपयोजनसाठी

उपलबध करन दणयात यतो.

आकारमान 54,९९९

सरवसाधारण (78.80%) 43,338.93

अन. जाती उपयोजना (11.8%) 6,४९०

आदिरासी उपयोजना (9.4%) 5,१७०

राजयसतर 36,211

दजलहासतर 7127.93

राजयसतर 4,090

दजलहासतर

2,400

दजलहासतर 2,888.95

राजयसतर 2,281.05

2

1.1.5 राजयाचया सरवसाधारण योजनतन सन 2015-16 करीता वजलहा रारथिक योजनसाठी र.

7,127.93 कोटी उपलबध करणयात आल आहत. सदर राटप सरवसाधारण योजनचया 16.45%

(र. 43,338.93 कोटी ) इतक असन रारथिक योजनचया 12.96% (र. 54,999 कोटी) इतक आह.

1.1.6 सन 2015-16 कवरता राजयाचया रारथिक योजनसाठी उपलबध कललया र.54,999 कोटी

एरढया वनधीचया वरवरध योजनााचा साविपत गोिरारा परकाशनाचया राग-2 मधय, तपशीलरार वरररणपतर

राग-3 मधय तसच उपयोजनसह वजलहा योजनच वजलहावनहाय राटप वजलहा योजना राग-4 मधय र मा.

राजयपालााचया वनदशानसार रधावनक वरकास माडळ वनहाय वरगतरारी राग-5 मधय दशववरणयात आली

आह.

वजलहा वारषिक योजना (सववसाधारण)

1.2.1 वरतत वररागान पढील वरततीय रिासाठी कळवरललया साधनसापततीचया मयादत, वनयोजन वरराग परारप रारथिक

योजना तयार करतो. तयाचया आधार वजलहा योजनाासाठी उपलबध होणारा वनयतवयय गहीत धरन, तयापरमाण वजलहा

परारप योजना तयार करणयासाठी कमाल वनयतवयय वजलााना कळवरणयात यतो.

1.2.2 वजलहा योजनाासाठी उपलबध होणारा वनधी पढील सतराचया आधार वजलााना वरतरीत करणयात यतो :-

अनसवित जाती उपयोजना

1.3. अनसवचत जाती उपयोजनतगवत वयकततगत लारााचया योजनााचा अनसवचत जातीना परतयि लार दण, पायारत

सरा र सवरधा पररन रसतयााचया वरकासाचा कायवकरम, शिवणक वरकासाचा कायवकरम, असरचछ कामाच वनमवलन,

आरोगयात सधारणा करणयाचा कलयाणकारी कायवकरम र वकमान गरजा रागवरणयाचा कायवकरम ह वरवशषट धोरण आह.

अनसवचत जाती उपयोजना ही सामावजक नयाय र वरशि सहायय वररागामारव त राबवरणयात यत. रारथिक योजना

2015-16 मधय अनसवचत जाती उपयोजनकरीता र. 6,490 कोटी वनयतवयय ठरणयात आला आह.

आवदवासी उप योजना

1.4.1. राजयातील 50,758 चौ.वक.मी. महणजच 16.5 टतक ितर आवदरासी उपयोजनखाली आह. राजयात एकण

47 अनसवचत जमाती आहत. 2011 चया जनगणननसार राजयातील आवदरासीची एकण लोकसाखया 105.10 लि

आह र ती राजयाचया 1,123.74 लि या एकण लोकसाखयचया 9.4 टतक आह. एकाकतमक आवदरासी वरकास परकलप,

अ.कर. बाब एकण राटपातील % 1 वजलाची एकण सरवसाधारण लोकसाखया 30 2 वजलाची गरामीण सरवसाधारण लोकसाखया 20 3 वजलाच ितररळ 30 4 मानर वरकास वनदशााक 20

एकण 100

3

माडा, वमनीमाडा ितरात पायारत सोयी सवरधा करन दण, तसच आवदरासी ितरातील र आवदरासी ितराबाहरील

आवदरासी यााचयासाठी रयकततक लाराचया योजना राबवरण इतयादीचा आवदरासी उपयोजनत समारश आह. आवदरासी

लोकााना एकवतरत तसच वयकततगत रायदशीर ठरतील अशा योजना आवदरासी उपयोजनत घणयात यतात. गरामीण

वरकास, आवदरासी उप योजना वजलातील डोगरी रागाचा वरकास, लघपाटबाधार, रसत वरकास, वशिण, आरोगय आवण

पाणीपररठा इतयादीसाठी परशा परमाणात वनयतवयय ठरणयात आला आह.

1.4.2 रारथिक योजना 2015-16 मधय आवदरासी उपयोजनकवरता र. 5,170 कोटी वनयतवयय उपलबध करन

दणयात आला असन तयापकी 60 टतक वनधी वजलहा राजय योजना र 40 टतक वनधी राजय योजनााना दणयात यतो.

कषतरवनहाय मावहती

1.5 खालील ितरााची ितरवनहाय सवरसतर मावहती या परकाशनाचया उपवरराग-2 मधय दणयात आली आह.

1. कवि र सालगन सरा

2. गरामीण वरकास

3. वरशि ितर वरकास कायवकरम

4. जलसापदा र परवनयातरण

5. ऊजा वरकास

6. उदयोग र खवनकमव

7. पवररहन र दळणरळण

8. वरजञान र तातरजञान र पयाररण

9. सामानय आरथिक सरा

10. सामावजक र सामवहक सरा

11. सरवसाधारण सरा

*********

5

परकरण- दोन

महाराषरािी आरषिक रपरिा

2.1 राजयाचया सरवसाधारण आरथिक वरकासाचया साधनाामधय पाचरारथिक योजना आखण र तया अामलात आणण

ह एक महतराच साधन आह. वनयोजनााच मखय उविषट महणज पायारत सोयी वनमाण करण, दावरदरय रिखाली असललया

लोकसाखयच जीरनमान उाचारण आवण सरयावनरवरता ही होत. रोजगाराचया साधी वनमाण करण हही एक महतराच उविषट

आह. वरकासातील वररागीय असमतोल, रगान होणाऱया शहरीकरणातन उदररणार पायारत सोयीच परशन, राजयामधय

वनमाण होणारा वरजचा तटरडा आवण वरशित: रारारार वनमाण होणाऱया वपणयाचया पाणयाची टाचाईची पवरकसिती इतयादी

अडचणीना राजयाला तोड दयार लागत आह. या पाशरवरमीरर रारथिक योजना तयार करणयात आलया होतया. राजयाचया

आरथिक वरकासाची रपरिा िोडतयात पढील पवरचछदाामधय वदली आह.

लोकसखया

2.2 2011 चया जनगणननसार महाराषराची लोकसाखया 11.24 कोटी होती. 2001-2011 या दशकातील

राजयाचया लोकसाखयतील रधदीदर 16.0 टतक होता. लोकसाखयनसार महाराषर ह रारतामधय दसर मोठ राजय आह.

2011 चया जनगणननसार राजयामधय लोकसाखयची घनता परतयक चौरस वक.मी. माग 365 होती तर रारतामधय ती 382

होती. 2001 त 2011 या कालारधीत महाराषरातील रारथिक सरासरी चकरराढ रधदीदर 1.5 टतक होता र तो परीचया

दशकातील ततसम रधदीदरापिा (2.1 टतक) िोडासा कमी होता.

शहरीकरण व सिलातर

2.3 2011 चया जनगणनपरमाण राजयाची 45.2 टतक लोकसाखया नागरी रागात रहात होती. तर दशातील नागरी

लोकसाखया 31.1 टतक होती.

राजय उतपनन

2.4 चाल ककमतीनसार 2012-13 या रिाच महाराषराच दरडोई राजय उतपनन 1,03,856 रपय होत. तर सापणव

दशाच त 71,593 रपय होत.

कवि

2.5 सन 2014-15 मधय अननधानयाच उतपादन अादावजत 99.15 लाख टन इतक झाल.

उदयोग

2.6 कारखानयातील रोजगाराचया वहशशयात दशामधय महाराषराच सिान अजनही परिम करमााकाररच आह.

राजयातील औदयोवगक ितर मखयत: माबई, ठाण आवण पण या वजलात एकरटल आह. राजयातील एकण कारखानयााची

साखया सन 2012 मधय 37,339 इतकी असन तयातील सरासरी दवनक रोजगार 20.56 लाख इतका आह. एकण

6

कारखानयााचया रोजगारामधय या वजलााचा वहससा सन 2011 मधय 60% इतका होता. मातर, सन 2012 मधय

कारखानयााचया रोजगारात या वजलााचा वहससा घटन 59% इतका झाला.

साखर उतपादन

2.7 महाराषर राजयात सन 2013-14 मधय सहकारी ितरातील 143 साखर कारखानयाापकी 96 कारखानयाामधय

साखरच उतपादन चाल होत. ा सहकारी साखर कारखानयाानी सन 2013-14 मधय 486.72 लाख टन उसाच गाळप

कल.

वीज

2.8 महाराषरातील वरदयत वनरथमतीची अिय उजसह एकण सिावपत िमता 31 माचव, 2014 अखर 29,849 मगारट

होती. क वदरय ितरातील राषरीय औकषणक ऊजा महामाडळाचया आवण अणशतती महामाडळाचया सिावपत िमतत राजयाचा

राटा 6,627 मगारट होता. सन 2013-14 मधय एकण वरदयत वनरथमतीत आधीचया रिापिा 4.4 टततयाानी राढ होऊन

ती 91,987 दशलि यवनटस झाली. 2014-15 या रिात वडसबर, 2014 अखर 78,488 दशलि यवनटस वरदयत

वनरथमती झाली. ही वनरथमती 2013-14 या रिातील ततसम कालारधीतील वनरथमतीपिा 18.1 टततयाानी अवधक होती.

वरजचा एकण रापर 2013-14 मधय 1,02,989 दशलि यवनटस होता र तो सन 2012-13 मधील 1,00,665 दशलि

यवनटस या रापरापिा 2.3 टततयाानी जासत होता. वरजचा दरडोई रापर सन 2012-13 मधय 874.7 यवनटस होता

तयात राढ होऊन तो सन 2013-14 मधय 883.4 यवनटस झाला. महापारिण र महावरतरण ची सन 2013-14 मधील

वरजचया पारिण र वरतरणातील हानी अनकरम 4.08 र 14.0 टतक होती.

वारषिक पत योजना

2.9.1 गरामीण पतपररठा वरतरण परणालीत सधारणा करणयाकवरता रारतीय वरझवहव बकन सरा ितर पधदती (सरववहस

एवरया ॲपरोच) ही योजना कायाकनरत कली आह. या योजन अातगवत पतपररठा करणयाबाबतची सन 2012-13 , सन

2013-14 आवण सन 2014-15 या रिासाठीची लकषय र साधय ततता कर. 2.3 मधय नमद कली आहत.

ततता कर. 2.3 (रपय कोटी)

अ.कर.

पराधानय ितर

2012-13 2013-14 2014-15 *

लकषय साधय लारधारक साखया



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 किी र सालगन काय

38,206 30,666 (80)

28,81,653 50,129 39,684 (79)

27,74,981 57,292 34,688 (61)

26,41,991

2 गरामीण कारागीर, कटीर उदयोग

7,449

8,299 (111)

64,316 21,601 74,461 (345)

7,58,201 77,245 52,901 (68)

3,87,855

7

अ.कर.

पराधानय ितर

2012-13 2013-14 2014-15 *




1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

आवण लघउदयोग

3 इतर पराधानय ितर

16,571 17,421 (105)

21,70,972 28,270 16,474 (58)

1,33,035 22,755 3,294 (14)

87,053

एकण 62,226 56,386 (91)

51,16,941 1,00,000 1,30,619 (131)

36,66,217 1,57,292 90,883 (58)

31,16,899

*सपटबर 2014 पयत

वटप :- का सातील आकड लकषयाचा साधयाशी टतकरारी दशववरतात.

2.9.2 रारथिक पररठा योजनअातगवत सन 2013-14 मधय राजयाचया गरामीण रागात एकण 1,30,619 कोटी रपयााचया

पतपररठयाच वरतरण 36.66 लाख लारधारकााना करणयात आल. ितर कजव पररठा कायवकरमाखाली सन 2013-14

मधय करणयात आललया एकण कजव राटपामधय कवि र सालगन काय, गरामीण कारावगर/ कटीर उदयोग/ लघ उदयोग आवण

इतर ितर यााचा राटा अनकरम 30 टतक, 57 टतक आवण 13 टतक इतका होता. रारथिक पत पररठा योजना सन 2014-

15 अातगवत पत पररठा वरतरणाच परसतावरत लकषय 1,57,292 कोटी रपय इतक ठरणयात आल असन तयापकी 58

टतक पतपररठा सपटबर,2014 अखरपयत 31.17 लाख लारधारकााना करणयात आला आह.

साकषरता आवण वशकषण

2.10.1 2011 चया जनगणननसार सात रि र तयापिा अवधक रय असललया लोकसाखयचया सािरतच महाराषरातील

परमाण 82.3 टतक होत र त रारताचया सािरतचया परमाणापिा (73.0 टतक) बरच जासत होत. 2001 मधय राजयात

सािरतच परमाण 76.9 टतक इतक होत. 2011 मधय परि र कसतरयाामधय सािरतच परमाण 88.4 टतक र 75.9

टतक इतक होत.

2.10.2 राजयात रिव 2013-14 मधय परािवमक शाळााची (रगव 1 त 8) साखया 96,178 र तयातील पटसाखया

1,61,58,791 होती. माधयवमक आवण उचच माधयवमक सतराररील शाळााची (रगव 9 त 12) साखया 23,752 र तयातील

पटसाखया 59,11,199 होती.

रोजगार

2.11.1 रोजगार वनरथमती ह रारतातील कोणतयाही योजनचया अवत महततराचया उविषटाापकी एक उविषट आह. गरामीण

राग ह रोजगार परवरणयाच बाबतीत महततराच ितर आह. महाराषरात काही अटीचया अवधन राहन गरामीण रागात

अकशल रोजगार परवरणयाची हमी शासनान घतली आह. राजयात रबररारी, 2008 पासन राषरीय गरामीण रोजगार हमी

योजना र परीची रोहयो एकवतरत करन महातमा गााधी राषरीय गरामीण रोजगार हमी योजना राबवरणयात यत आह. या

8

योजनअातगवत सन 2013-14 मधय 5.17 कोटी मनषय वदरस रोजगार वनरथमती करणयात आली. तर रिव 2014-15 मधय

नोवहबर, 2014 अखर 3.58 कोटी मनषय वदरस रोजगार वनरथमती करणयात आली.

2.11.2 रोजगार र सरयारोजगार मागवदशवन क दराचया चाल नोदरहीत ऑतटोबर, 2014 अखर नोद असललया

उमदरारााची साखया 34.97 लाख होती. यापकी 7.70 टतक उमदरारााची शिवणक पातरता माधयवमक शालाात पवरिपिा

कमी (वनरिर धरन) होती. 30.55 टतक उमदरारााची शिवणक पातरता माधयवमक शालाात पवरिा उततीणव अशी होती.

अवरयाावतरकी पदवरका असणाऱया उमदरारााची साखया र औदयोवगक परवशिण सासितन वशकललया उमदरारााची साखया

अनकरम 2.0 टतक र 8.26 टतक होती. चाल नोदरहीत ऑतटोबर, 2014 अखर नोदणी झाललया उमदराराापकी

15.89 टतक उमदरार पदरीधर होत आवण 2.73 टतक उमदरार पदवयततर पदरी धारण करणार होत. बहतााश पदरीधर

र पदवयततर पदरीधर, अवरयाावतरकी / तातरवरजञान र रदयकीय शाखा रगळता इतर शाखाातील होत.

**********

9

परकरण -3

वनयोजन परविया

3.1.1 राजयाकड उपलबध साधनसापततीच ितरवनहाय राटप करणयापरी, तयातन साधय करारयाचया रौवतक उविषटााचा

परिम वरचार करन तया अनरप कायवराही करण ही मलत: वनयोजन परवकरया आह. वनयोजन परवकरयत साधारणत: खालील

4 टपपयााबाबत वरचार करणयात यतो.

उपलबध साधनसापतती

अपवित उविषट

उविषटपतीसाठी आरशयक बाबी

परतयि परगती

3.1.2 राजयाचया ितरावनहाय वरकासाच सावनयातरण, मलयमापन, ररबदल र समायोजन या बाबी वनयोजन परवकरयत

अातरवत आहत.

3.1.3 वरकासाचया लाराच समान राटप आवण जलद गती वनकशचत करणयासाठी योजनाबधद वरकास हा वनयोजन

परवकरयचा उिश आह.

वनयोजन यतरणा

निती आयोग ( National Institution for Transforming India)

3.2.1 सन 1950, मधय क दर शासनान दशात उपलबध असललया साधनसापततीचा कायविम रापर करन, जनतच

राहणीमान उाचारण, उतपादन िमता राढवरण र रोजगाराचया साधी उपलबध करण यासाठी योजना आयोगाची सिापना

कली होती. माननीय पातपरधान याानी या योजना आयोगाच पारापावरक सररप बदलन नवरन वयरसिा करणयाबाबत सतोराच

कल होत. याास अनसरन जनमानासाचा र मानयरर वरचारराताचा कौल (mygov.in) या रबसाईट र पतरादवार घणयात

आला तसच नरीन परसतावरत सासिच सररप र अपिा याबिलच मत सरव राजयााचया मखयमातरयााकडन जाणन घणयात

आल. परापत झाललया वरवरध सचनाारर वरचारमािन करन क दर शासनान वदनााक 1/1/2015 रोजी अवधसचनदवार वनती

आयोगाच गठन कल.

3.2.2 वनती आयोगात मा.पातपरधान, अधयि, सरव राजयााच मखयमातरी र क दरशावसत परदशााच उप राजयपाल सदसय राहणार

आहत. एकापिा अवधक राजयााचया साबावधत मदयाबाबत वनणवय घणयासाठी वरवशषट कालारधीसाठी िवतरय पवरिदची

सिापना करणयात यणार आह. यामधय साबावधत राजयाच मखयमातरयााचा सदसय महणन समारश असणार आह. या पवरिदची

अधयिता वनती आयोगाच अधयि सााराळणार आहत. मा.पातपरधान ह वरवशषट ितराचया तजञ वयततीना वनती आयोगात

वरशि आमावतरत महणन नमणक कर शकतील. मा.पातपरधान यााचयामारव त उपाधयिााची नमणक तसच अनय पणवरळ

सदसय र वरशरवरदयालय, मानयरर सासिा या मधन जासतीत जासत दोन सदसय वनयतकालासाठी अाशकावलक सदसय महणन

10

नमणक करणयात यईल. क दरीय मातरी पवरिदतन जासतीत जासत 4 सदसय मा. पातपरधान नमणक करतील. क दर शासनाच

सवचर सतराररील अवधकाऱयाची नमणक मा. पातपरधान ठरावरक कालारधीसाठी करतील. या बाबत बहतााश नमणका

करणयात आललया आहत.

3.2.3 वनती आयोगाच उिीषठय खालीलपरमाण राहतील

राजयााचया सकरीय सहरागान राषरीय उिीषठय नजरस ठरन दशाचया वरकासाचया परािवमकता, ितर र धोरण

वनकशचत करन राषरीय वरियपवतरका तयार करण.

सशतत राजय ह सशतत राषर वनमाण कर शकतात. या ततराचा सरीकार करन राजयाासमरत सहकारी ततरारर

सारचनातमक सहयोग र तातराचया माधयमादवार दशाचा वरकास करण.

गरामसतरारर वरशरसनीय अचक योजना तयार करणयासाठी तातरजञान वरकवसत करण र त शासनाचया रवरषठ

सतरापयत पोहोचरण.

आयोगाकड सोपवरणयात आललया वरवशषट ितराचा राषरीय सरिा हीत लिात घऊन आरथिक उपाययोजना र

योजना सवनकशचत करण.

आरथिक परगतीपासन रावचत असललया समाजाचया वरवशषट रागासाठी वरशि लि दऊन तयााना मखय परराहात

सामील करणयासाठी आरशयक उपाययोजना.

दीघवकावलन उपाययोजनसाठी योजनाबधद उपाययोजना करन तयाची रळोरळी होणारी परगती आवण िमता याची

तपासणी करन तयानसार योजनमधय बदल घडरन आणण.

राषरीय आवण आातरराषरीय िीक टक तसच शिवणक आवण वनती साशोधन सासिसोबत वरचारवरवनयम करण र

रागीदारीसाठी परोतसाहन दण.

राषरीय आवण आातरराषरीय वरशितजञ तसच अनय रागीदारााचया समरत सहकायान नावरनयपणव सहाययकारी

परणाली तयार करण.

वरकास आधावरत मदय तरवरत कायाकनरत करताना आातरितरीय आवण आातरवररागीय मदयााचया समाधानासाठी

माचाची सिापना करणयाबाबत.

सशासन आवण नयायसागत वरकासासाठी सरोतकषट कायवपरणाली साशोधन करणयासाठी अतयाधवनक साशोधन

क दर तयार करन तयात साबावधत रागधारकााचा समारश करणबाबत.

सरलपरवक सरा दणयासाठी आरशयक साधनसापततीचा शोध घऊन कायवकरम आवण उपाय यााच कायानरय सकरीय

मलयााकन आवण सारधवन करण.

राषरीय वरकास कायवकरम आवण ररील उिश अामलात आणणयासाठी वरवरध उपकरमाच कायानरयन करण.

11

महाराषरातील वनयोजन यतरणा

3.3.1 राजय सतरारर मातरीमाडळ वनयोजन उपसवमती आवण राजय वनयोजन माडळ या दोन उचचसतरीय सासिा आहत.

मा.मखयमातरी ह दोनही सासिााच अधयि असन मातरी, वरतत र वनयोजन ह सदसय आहत. राजयाचया वरवरध रागााच परवतावनवधतर

करणार आवण महतराचा कायवरार सााराळणार काही मातरी वनयोजन उपसवमतीच सदसय असतात. वनयोजन उपसवमती

राजयसतरीय वनयोजनाचया सरव बाबीबाबत अावतम वनणवय घत. राजय वनयोजन माडळ, ही राजय शासानाला वनयोजनवरियक

धोरणााबाबत सलला दणारी सवमती आह. राजय योजनााना वरधानमाडळाची मानयता घणयात यत.

3.3.2 राजय शासनाचा वनयोजन वरराग राजयातील योजना तयार करण र तया साबाधीचया सरव बाबीच वनयातरण करतो.

वनयोजन वररागाची काय पढीलपरमाण आहत.

रारथिक/पाचरारथिक योजनची धोरण ठरवरणयाबाबत शासनास मदत करण.

राजयाची पाचरारथिक/रारथिक/यिािवदशी योजना तयार करण.

योजना तयार करन तयाची अामलबजारणी र सावनयातरण करण.

योजनचया साधनसापततीच मलयााकन.

योजनच मलयमापन.

वरततीय सासिामारव त वरतत पररठयाच समनरयन (बा सहाकययत परकलपाासह)

3.3.3 मखय सवचर ह मखय वरकास आयतत तर वनयोजन वररागाच सवचर ह वरकास आयतत असतात. वरकास

आयतत महणन राजयाची पाचरारथिक/रारथिक/यिािवदशी योजना तयार करन सदर योजनााची अामलबजारणी, सावनयातरण र

मलयमापन यारर दखरख करणयाची जबाबदारी वनयोजन सवचरााची असत. तयााना योजना तयार करणयाचया र ती

राबवरणयाचया सादरात योजना आयोग र मातरालयातील वरवरध वरराग यामधय समनरय साधणयाच कामही करार लागत.

3.3.4 वररागीय सतराररील वररागीय आयततााना वरकास आयतत अस पदनाम दणयात आल आह. तयााना सहायय

करणयासाठी, सहसाचालक, अिव र सााकखयकी या शरणीतील वरशि कायव अवधकारी र कमवचारीराद असलल वनयोजन कि

कायवरत असतात. वजलहा वनयोजन सवमतीचया कामकाजाारर दखरख करणयाच तसच राजय सतरीय र वजलहा सतरीय

वनयोजनातील दरा महणन काम करण ही तयााची मखय काय आहत. खासदारााचया र आमदारााचया सिावनक वरकास

कायवकरमाच वनयोजन र सावनयातरण करणयाच कामही या किाकड सोपवरणयात आल आह.

3.3.5 परतयक वजलहयामधय वजलहावधकारी कायालयात वजलहा वनयोजन सवमती कायवरत असत. वतची रचना र काय

याबाबतची मावहती राग - एक मधील परकरण 5 मधय दणयात आलली आह.

3.3.6 पाचरारथिक र रारथिक योजना तयार करणयाचया परवकरयमधय योजनसाठी उपलबध असललया साधनसापततीच

मलयमापन करणयासादरात वरतत वररागाचाही अतयात वनकटचा सहराग असतो. खालील बाबीचया आधार साधनसापततीच

मलयमापन कल जात.

12

चाल महसलातील वशललक. सारवजवनक उपकरमावदार अाशदान. राजय रवरषयवनराह वनधी. अलपबचतीररील कजव. साकीणव रााडरली आरक (वनवरळ). अवतवरतत अिवबळ उरारणी. बाड/कजवरोख. सररातीचया वशलकीच समायोजन. खलया बाजारातील कजव. करारानसार कजव (एलआयसी, जीआयसी, नाबाडव, हडको इ.). क दरीय सहायय - अ) सरवसाधारण, ब) बाहय सहाकययत परकलप, क) एक रळ क वदरय अिवसहायय.

राजय वारषिक योजना

3.4.1 राजयाचया रारथिक योजनतन वजलहा योजना, अनसचीत जाती उपयोजना र आवदरासी उपयोजना या योजनााना

वनयतवयय उपलबध करन वदला जातो. रारथिक योजना सन-2015-16 साठी उपलबध करन वदलला वनयतवयय पढील

परमाण :- (र. लि)

अ.कर. विभाग राजयसतर सिवसाधारण योजना

वनयतवयय 1 2 3 1 पशसारधवन, दगधवरकास र मतसयवयरसाय 14,184 2 कवि 1,00,000

3 पणन 12,183

4 सहकार 16,965 5 रसतरौदयोग 18,500

6 कौशलय वरकास र उदयोजकता (रो र सर रो) 16,184

7 पयाररण 1,572 8 सामानय परशासन 50,000

9 मावहती तातरजञान 1,000

10 मावहती र जनसापकव 2,649 11 गहवनमाण 1,00,000

12 उचच वशिण 6,376

13 तातरवशिण 32,522 14 गह- पोलीस 59,593

गह- उतपादन शलक 407

15 पयवटन 28,500 16 साासकवतक कायव 10,819

17 गह- पवररहन (बादर रगळन) 13,098

13

अ.कर. विभाग राजयसतर सिवसाधारण योजना

वनयतवयय 1 2 3 गह- बादर 7,621

18 जलसापदा 7,27,203

19 लारितर वरकास 3,534

20 उजा 2,50,000 21 उदयोग 14,625

22 कामगार 5,506

23 वरधी र नयाय 21,360 24 मवहला र बाल वरकास 59,953

25 रदयकीय वशिण 34,226

26 वनयोजन 3,83,462 27 रोजगार हमी योजना 70,000

28 सारवजवनक आरोगय 1,55,496

29 सारवजवनक बााधकाम (इमारती) 11,800 30 सारवजवनक बााधकाम (रसत) 3,58,000

महाराषर राजय रसत वरकास महामाडळ 12,000

31 रन 43,700 32 मदत र पनरवसन 11,544

33 महसल 18,532

34 गराम वरकास 1,09,947 35 जलसाधारण 1,38,000

36 शालय वशिण 1,00,000

37 करीडा 15,083 38 नगर वरकास 4,65,498

39 वरजारज, इमार र अपाग कलयाण 34,554

40 पाणीपररठा र सरचछता 41,174 41 वरतत 2,361

42 अलपसाखयाक वरकास 33,005

43 अनन, नागरी पररठा र गराहक सारिण 4,000 44 मराठी रािा 1,471

45 महाराषर वरधानमाडळ सवचरालय 2,900 एकण (राजयसतर सववसाधारण) 36,21,107

14

वजलहा योजना

3.4.2 दररिी, वरतत वररागान पढील वरततीय रिासाठी कळवरललया साधनसापततीचया मयादत, वनयोजन वरराग परारप

रारथिक योजना तयार करतो. तयाचया आधार वजलहा योजनाासाठी उपलबध होणारा वनयतवयय गवहत धरन, तयापरमाण वजलहा

परारप योजना तयार करणयासाठी कमाल वनयतवयय वजलहयााना कळवरणयात यतो. वजलहा वनयोजन सवमतीचया कित

असललया वजलहा योजनच आकारमान ह राजय योजनचया एकण आकारमानारर अरलाबन असत र तयात आवदरासी

उपयोजना, अनसचीत जाती उपयोजना ह घटकही समावरषट असतात.

3.4.3 वजलहा योजनाासाठी उपलबध होणारा वनधी पढील सतराचया आधार वजलहयााना वरतरीत करणयात यतो.

अ.कर. बाब एकण राटपातील % 1 वजलहयाची एकण सरवसाधारण लोकसाखया 30 2 वजलहयातील गरामीण सरवसाधारण लोकसाखया 20 3 वजलहयाच ितररळ 30 4 मानर वरकास वनदशााक 20

एकण 100

आवदवासी उप योजना

3.4.4 सन 1993-94 पासन आवदरासी उप योजना, आवदरासी वरकास वररागामारव त तयार कली जात. रारथिक

योजनचया एकण वनयतवययाचया 9.4 टतक इतका वनयतवयय आवदरासी उप योजनसाठी उपलबध कला जातो.

अनसवित जाती उप योजना

3.5.5 सन 1996-97 पासन अनसवचत जाती उपयोजना, सामावजक नयाय वररागाकडन तयार करणयात यत.

एकण राजय योजनचया वनयतवययाचया 11.8% एरढा वनयतवयय उपलबध करन दणयात यतो.

या खरीज खालील मडळास राजयाचया वारषिक योजनतन वनयतवयय उपलबध करन वदला जातो.

वधावनक ववकास मडळ

3.5.1 राजयाचया वरधीमाडळान एकमतान माजर कललया ठरारानसार रारतीय सावरधानातील अनचछद 371 (2)

अनसार राषरपतीनी महाराषराचया राजयपालााना वरदरव, मराठराडा र उरववरत महाराषराकवरता रधावनक वरकास माडळ

सिापन करणयासाठी परावधकत कल. तयानसार वरदरव, मराठराडा र उरववरत महाराषराकवरता रधावनक वरकास माडळााची

सिापना करणयात आली. रारतीय सावरधानाचया अनचछद 371 (2) अनसार महाराषराच मा. राजयपाल ह सापणव राजयाचया

योजनसाठी आरशयक असललया वनधीची गरज वरचारात घऊन वतनही माडळााचया ितरात योजनचया वनयतवययाच समान

राटप करतात. राजय योजनचया वनयतवययातन मा. राजयपाल याानी वनदवशत कलयानसार वरवरध वरकास ितरााना र

योजनााना वनयतवयय उपलबध करन दणयात यतो.

15

ववभागीय असमतोल दर करण

3.5.2 रधावनक वरकास माडळाचया सिापननातर नोवहबर, 1995 मधय वनदशााक र अनशि सवमतीची सिापना

करणयात आली. या सवमतीन आपला अहराल जल, 1997 मधय सादर कला. वनदशााक र अनशि सवमतीचया अहरालाच

पनरथरलोकन करन र.14,066.77 कोटीचा अनशि वनकशचत करणयात आला. तयास मा. राजयपालाानी मानयता वदली.

मा. राजयपालााचया वनदशानसार दररिी साबावधत वरकास ितरातील अनशि दर करणयासाठी तरतद उपलबध करन दणयात

यत आली असन तयादवार कसचन, तातरवशिण र सारवजवनक आरोगय ह ितर रगळन इतर ितरातील अनशि दर करणयात

आला आह. तर कसचन, तातरवशिण र आरोगय सरा या ितरातील आरथिक अनशि दर करणयाची कायवराही सर आह.

आमदारािा सिावनक ववकास कायविम

3.5.3 आमदारााचा सिावनक वरकास कायवकरम सन 1984-85 पासन राजयात राबवरला जात आह. वजलहा

योजनत पराधानय र महतर वमळत नसलयामळ दलविली जाणारी सिावनक वरकासाची काम या कायवकरमाातगवत घतली

जातात, हा या कायवकरमाचा उिश आह.

राजय वनयोजन परविया

3.6.1 आरथिक धोरणाच उदारीकरण लिात घऊन ततकालीन योजना आयोगान आपली रवमका वनदशक

वनयोजनापरती मयावदत कली होती. राजयाला उपलबध साधन सापततीचया आधार योजना तयार करणयाच सरातातरय

दणयात आल आह. तयानसार, वरवरध परशासकीय वररागााकडन रारथिक योजनााच परसतार मागवरणयात यतात. या

मावहतीचया आधार रारथिक योजना तयार कली जात. सन 2009-10 पासन वनयोजन वररागान महाराषर शासनाचया

साकत सिळारर योजना मावहती परणाली (MPSIMS) वरकवसत कली आह. तयादवार परशासकीय वररागााकडन ऑन

लाईन मावहती परापत झालयानातर वनयोजन वररागामारव त सासकावरत कली जात.

3.6.2 याररन अस वदसन यईल की, राजयात योगय ती वनयोजन यातरणा असन वनयोजनाच वरक दरीकरण झाल आह.

तयामधय कााही बाबतीत सधारणा करणयाची गरज असली तरी महाराषराचया वनयोजन परवकरयची रवशषटय

खालीलपरमाण नमद करता यतील.

योजनच वरक दरीकरण

आमदारााचा सिावनक वरकास कायवकरम

आवदरासी उपयोजना तसच अनसवचत जाती उपयोजनाासाठी वनयतवयय उपलबध करणयाकवरता

वरवनरथदषट तरतदी

वजलहासतरीय योजनाासाठी वजलहावनहाय सरतातर वनयतवयय दणयात यत असन तयात दररिी ररीर

राढ करणयात यत आह.

16

रारतीय सावरधानाचया अनचछद 371 (2) अनसार रधावनक वरकास माडळााची सिापना

ततकावलन योजना आयोगान रळोरळी वदललया सचना वरचारात घऊन, रारथिक योजना 2009-10

पासन, योजना वरररण पतरात सधारणा करणयात आलया असन, मानर वरकास वनदशााक, मवहला र

बाल कलयाणकारी योजना, या खालील योजनााची आरथिक र रौवतक परगती दशववरणारी नरीन

वरररणपतर योजनचया दसतऐरजात समावरषट करणयात आली आहत.

**********

17

परकरण 4

क दरीय सहायय/ ववततीय ससिादवार ववतत परवठा / बाहयसहायययत परकलप

4.1 राजयाचया रारथिक योजनची आखणी करताना, राजयाचया साधन सापततीच अादाज लिात घऊनच योजना तयार

कली जात. योजनसाठी राजयाचया आरथिक सतरोतावयवतवरतत, क दर शासनाकडन, खालीलपरमाण क दरीय सहायय र कजव

सहायय परापत होत असत.

क दरीय सहायय

आातरराषरीय वरततीय सासिााच सहायय

दशाातगवत वरततीय सासिाच कजव सहायय.

क दरीय सहायय

4.2 राजयााना क दर शासनाकडन पाचरारथिक/रारथिक योजनसाठी चार परकार अिव सहायय परापत होत.

वनयवमत क दरीय सहायय

बाहय सहाकययत परकलपासाठी परापत होणार अवतवरतत क दरीय सहायय.

क दर परसकत र क दर सहाकययत योजनाासाठी सहायय

राजयाचया वरशि महतरााचया परकलपाासाठी एकरळ अवतवरतत क दरीय अिवसहायय

वनयवमत क दरीय सहायय

4.3.1 वनयवमत क दरीय सहायय गाडगीळ-मखजी सतरानसार दणयात यत. सदर गाडगीळ सतर चौथया पाचरारथिक

योजनपासन (1969-74) अामलात आल आह. सदर सतरातील वनकिाामधय रळोरळी बदल करणयात आलला असन,

तो खालील तततयात दशववरलला आह.

तकता िमाक -4.1 अ.कर.

बाब रिव 1969 1980 1990 1991 % % %

1 लोकसाखया 60 60 55 60 % 2 कर उरारणीसाठी कलल

परयतन 10 10 -- 7.5 %

(कर उरारणी परयतन, आरथिक वयरसिापन, राषरीय परािमयाचया योजनााची अामलबजारणी)

3 दरडोई उतपनन 10 20 25 25 % ( 5% टरता वनकि, 20% वरचलन वनकि) 4 चाल पाटबाधार/ऊजा परकलप 10 -- -- -- 5 राजयाचया वरशि समसया* 10 10 15 7.5 % 6 आरथिक वयरसिापन -- -- 5 --

(* वरशि समसयाामधय महानगर ितरातील अडचणी, पर, अरिवणगरसत ितर आवण आवदरासी ितर यााचा समारश आह.)

18

4.3.2 सन 1969-70 या रिापासन वरशि घटक योजना/आवदरासी उपयोजना याासाठी क दरीय वरतत मातरालयाकडन

गट कजव (70 %) र गट अनदान (30 %) इतक वदल जात. ह सहायय राजयाचया योजनचया खचाचया परगतीशी साबावधत

असत. राजय योजनचया आकारमानात तट आलयास तया परमाणात राजयाला परापत होणार क दरीय सहायय (कजव र अनदान)

कमी कल जात.

क दर परसकत योजना व क दरीय योजनासाठी सहायय

राजयाला खालील 2 परकारचया क दर परसकत योजनाासाठी क दरीय सहायय परापत होत असत :-

क दर परसकत योजना

4.4.1 क दर परसकत योजनााचया पनरवचनची आरशयकता वरचारात घऊन बी. क. चतरदी सवमतीचया वशरारशीचया

आधार क दर परसकत योजनााची पनरवचना करणयात आली आह. पनरववचत क दर परसकत योजनााची अामलबजारणी सन

2014-15 पासन करणयात यणार आह. पनरववचत क दर परसकत योजनााची ठळक रवशषट पढीलपरमाण आहत.

क दर परसकत योजनााची साखया 147 ररन 66 इतकी वनकशचत करणयात आली आह.

अनक लहान योजना एका योजनतगवत वरलीन करणयात आलया आहत. सन 2014-15 पासन तया

योजनााखालील सतरोतााचया उपयोगासाठी योग य तया मागवदशवक सचना वरवहत करणयात यणार आहत.

4.4.2 क दर परसकत योजनाामधील क दर वहससा, वनयतवयय, सन 2013-14 मधील परतयि खचव, सन 2014-15 चा

अपवित खचव, सन 2015-16 साठी परसतावरत क दरीय सहायय इ. मावहती रारथिक योजना परकाशन राग 3 मधील

वरररणपतर GN 4 मधय दणयात आली आह.

बाहय सहायययत परकलपासाठी अवतवरकत क दरीय सहायय

4.5.1 गली दोन दशक राजय शासनाला वरवरध वरकास ितरातील परकलपाासाठी अनय दशााकडन आरथिक सहायय

वमळत आह. या बा सहाकययत एजनसीकडन वमळणा-या सहाययाचा वरवनयोग मखयतर रसत वरकास, पाटबाधार,

पाणीपररठा, जलवरदयत आवण औकषणक वरदयत परकलप याासारखया पायारत सवरधााचया वरकासासाठी कला जातो.

जागवतक बक, यरोवपयन इकॉनॉवमक कमयवनटी, जबीआयसी, जपान आवण कएरडबलय, जमवनी याासाखया एजनसीकडन

आतापयवनत आरथिक सहायय वमळवरणयात आलल आह.

4.5.2 जवहा बा एजनसीकडन सहायय घतल जात तवहा तया परकलपाकवरता परशा वनधीची तरतद करण आवण

सहायय दणा-या एजनसीचया दषटीकोनातन समाधानकारक असा सिम ताावतरक कमवचारी रगव परकलपाचया

कायानरयनासाठी उपलबध करण, ही राजय शासनाची परािवमक जबाबदारी असत. बा एजनसीकडन वमळणार सहायय

ह अनदान ककरा कजव या परकारच ककरा दोनहीही परकारच असत. तयाचपरमाण बा सहाययाची रतकम ही तया परकलपाचा

सापणव खचव रागल इतकी ककरा परकलपाचया अादावजत एकण खचाचया काही टतक असत. परकलपाकवरता वमळणार

सहायय ह राजय सरकारला परसपर वदल जात नाही तर त क दर शासनामारव त वदल जात. क दर शासन बा सहाकययत

19

परकलपासाठी राजय शासनाला योजनतगवत अवतवरतत क दरीय सहायय दत. ऑगसट, 1992 पासन बा सहाकययत

परकलपासाठी बा एजनसीकडन वमळणार 100% सहायय राजय शासनाला वदल जात. बा एजनसीकडन वमळणा-या

सहाययापोटी राजय शासनाला ज अवतवरतत क दरीय सहायय वमळत त क दर शासनाला हपतयाानी परत करार लागत. क दर

शासनाला बा एजनसीकडन वमळणार कजव र तयाररील वयाज परकीय चलनात बा एजनसीला परत करार लागत.

बा एजनसीकडन वमळणारी कजव ही अनकरळा सलर कज अशा सररपाची असन तयााचया परतरडीकवरता 20 ककरा

तयापिा अवधक रिाचा कालारधीचा असतो. कायवरत बाहयसहाकययत परकलप दशववरणारी मावहती या परकरणातील

पवरवशषट “ अ ” यि दशववरणयात आली आह.

दशातगवत ववततीय ससिाि कजव सहायय

4.6.1 राजय शासनाला महसलादवार वमळणार उतपनन र वरकास कामासाठी आरशयक असणारा वनधी यामधय नहमी

काही परमाणात पोकळी असत. सदर पोकळी ररणयासाठी राषरीय वरततीय सासिाकडन कजव घण राग पडत. नाबाडव,

हडको, एलआयसी सारखया वरततीय सासिा राजयााना वरकास कामाासाठी कजव उपलबध करन दणयात नहमी अगरसर

रावहललया आहत.

4.6.2 राषरीय किी र गरामीण वरकास बककडन सरव राजयााना वरवरध वरकासितरात वरकास कामाासाठी कजव

सररपात वनधी उपलबध करन दणयात यतो. नाबाडवचया कजाचया सहाययान राजयात जलसापदा, पाणी पररठा, जलसाधारण,

रसत र पल या वरकास ितरामधय काम घणयात यतात. सन 2010-11 मधय अागणराडी बााधकाम र मकचछमार बादर र

जटटीचा वरकास कायवकरम र सन 2011-12 मधय गोदाम बााधकाम या कायवकरमााचा समारश करणयात आला आह. नाबाडव

सहायय अातगवत घणयात यणार परकलप साधारणत: तीन रिात पणव करार लागतात. पवहलया रिी मोबीलायझशन अवगरम

महणन माजर परकलप रतकमचया 20% रतकम वमळत. तयानातर खचव जसा होईल तयापरमाण परवतपती दयकादवार पस

वमळतात.गरामीण पायारत वरकास वनधी टपपा - 20 साठी र. 1,000 कोटी ची कजवमयादा वनकशचत करणयात आली आह.

पवरवशषट अ बाहय सहाकययत परकलप – महाराषर

(रपय कोटीत) अ.कर. परकलपाच नार र खात करमााक बा सहायय

दणाऱया सासिच नार

रागीदारी परमाण अ) राजय

(ब) बा सहायय (क) इतर

परकलपाची मळ र

सधारीत ककमत

परकलप सर झालयाचा र पणव होणयाचा वदनााक

1 2 3 4 5 6 1 महाराषर सपधािम किी

वरकास परकलप (एमएसीपी) जागवतक बक (आयडीए)

(अ) राजय : 7.19% (ब) बा सहाययीत : 65.33% (क) इतर 27.45%

मळ ककमत : 708.20

सर वद. 20.12.2010 शरट वद. 31.12.2016

20

अ.कर. परकलपाच नार र खात करमााक बा सहायय दणाऱया सासिच

नार






1 2 3 4 5 6 2 किी वयापार वरियक

पायारत सवरधा वरकास कायवकरम. (एआयडीआयपी) लोन ना. 2837 आयएनडी

आवशयाई वरकास बक

बा सहाययीत 495.00 सर वद. 9.4.2012 शरट वद. 31.12.2017

3 वरदरातील दबवल शतकऱयााना शती वरकास परकलपासाठी कजव

आयएरएडी बा सहाययीत 593.23 सर वद. 4.12.2009

शरट वद. 30.6.2018

4 परिण पधदती परकलप जीआयसीए इतर कजव 623.00 सर वद.12.11.2007 शरट वद.21.11.2014

5 एमएसटीजीसीएल कोराडी आर अड एम य - 6

जागवतक बक

(अ) राजय : 27% (ब) जागवतक बक कजव : 60.% ; अनदान - 14% (क) सरवनधी - 6%

486.00 सर वद. 17.12.2009

शरट वद.30.11.2016

6 150 एम.डबलय. सौर उजा परकलप , वशराजी नगर, साकरी, धळ

क.एर.डबलय.जमवनी

(अ) राजय: 20% (ब) कएरडबलय जमवनी कजव : 80.% (क) इतर- वनराक

1924.00 सर वद. 10.8.2011 शरट वद. 30.6.2014

7 वकनारपटटी सारिण र वयरसिापन गातरणक कायवकरम

आवशयाई वरकास बक

61.80% 481.00 सर वद. 26.10.2010 शरट वद.31.12.2019

29.60% 265.00

8.60% 81.00

8 कपपरी कचचरड महानगर पावलकला नागरी पवररहन परकलपासाठी अनदान

जी इ एर बा सहाययीत वनशचीत नाही सर वद. 2010

शरट वद. नोवह.2015

9 कपपरी कचचरड र पण महानगरपावलकला नागरी पवररहन परकलपासाठी कजव

(आयबीआरडी) बा सहाययीत मळ ककमत 209.77 सधारीत 164.92

सर वद. 2010

शरट वद. नोवह.2015

10 एमयटीपी कवरता अवतवरतत क दरीय सहायय.

परकलप - 1 जागवतक बक

21


नार






1 2 3 4 5 6 परकलप - 2

जागवतक बक 1910 जागवतक बक 1695 महाराषर शासन 1695 एमओआर

5300 मळ ककमत

सर वद. एवपरल 2010

शरट वद. वडस.2016

11 क एर डबलय जमवन एम आय सकीम (बा सहाययीत) 101-250 एचए

कएरडबलय जमवनी

(अ) 40.40 (ब ) 126.55 (क ) 16.44

(1) मळ ककमत -130 (2)सधारीत- 183.39

सर वद. 1.2.2001

शरट वद.30.9.2011

12 महाराषर जलितर सधार परकलप (एल एन 4796 - इन)

आयबीआरडी बा सहाययीत मळ ककमत : 1858.90

सर वद. 30.9.2005

शरट वद.28.3.2014

13 हडरॉलॉजी परकलप (जागवतक बक सहाययीत)

जागवतक बक (आयआरडीबी कजव)

परकलप पणव

14 परकलप वनयोजन र सवनयातरण घटक (राजयसतर) जलसरराजय

जागवतक बक राजय : 27% जागवतक बक : 67.% इतर 6 %

मळ ककमत 1395 सधारीत ककमत 1254

सर वद. ऑतटो 2003

शरट वद. 30.6.2011

15 नळावदार पाणीपररठा (क.एर.डबलय.) “आपल पाणी "

क.एर.डबलय.जमवनी

राजय : 26% बा : 70.% इतर 4 %

मळ ककमत 152 सधारीत ककमत 188

सर वद. 28.12.2000 शरट वद.31.3.2011

16

परकलप वनयोजन र सावनयातरण घटक (राजय सतर) जलसरराजय- II

जागवतक बक राजय : 30% बा : 70.%

US$ 235 milion

सर वद. 1.4.2014

शरट वद.31.3.2020

17 मवहला सिमीकरण -

तजकसरनी

आयएरएडी (अ) राजय : (ब) बा:

213.00 सर वद. 2007-08 शरट वद. सपट.2015

18 सकषम, लघ, उपकरम समह वरकास योजना

एमएसएमइ , रारत सरकार

70:30 क दर - 70% / 90%

15.00 जासतीत

सर वद. 1.4.2014

22


नार






1 2 3 4 5 6 राजय- 10% / 0% एसपीवही/इतर - 10% / 30%

जासत परकलपवनहाय

परकलप चाल आह.

19 औदयोवगक पायारत सवरधा शरणीराढ वरकास योजना

डीआयपीपी रारत सरकार

75:25 क दर - 75% राजय- 10% एसपीवही/इतर- 15%

80.00 जासतीत जासत परकलपवनहाय

सर वद. 1.4.2014 परकलप चाल आह.

20 औदयोवगक पायारत सवरधा शरणीराढ वरकास योजना

डीआयपीपी रारत सरकार

50:50 क दर - 50% राजय- 25% एसपीवही/इतर- 25%

100.00 जासतीत जासत परकलपवनहाय

सर वद. 1.4.2014 परकलप चाल आह.

**********

23

परकरण 5

वनयोजनाि ववक दरीकरण - वजलहा योजना

वनयोजनाि ववक दरीकरण

5.1 सन 1960 मधय महाराषर राजयाची सिापना झालयारर शासनान "वजलहा" हा वनयोजनाचा घटक धरन वजलहयाची

रारथिक र पाचरारथिक योजना तयार करन समतोल वरकास घडरन आणणयाच धोरण कसरकारल. तयासाठी परतयक

वजलहयात वजलहा वनयोजन र वरकास माडळाची सिापना करणयात आली होती. सावरधानाचया 74 वया घटना दरसतीतील

कलम 243-झड डी नसार सन-1998 पासन राजयातील सरव वजलहयाामधय वजलहा वनयोजन र वरकास माडळाऐरजी

“वजलहा वनयोजन सवमतया” सिापन करणयात आलया आहत. वजलहयातील वजलहापवरिद र नगरपावलका /

महानगरपावलका याानी तयार कललया वजलहा रारथिक योजनााचा आराखडा र मागणी वरचारात घऊन सापणव

वजलहयाकवरता वरकास योजनचा एकवतरत मसदा तयार करन राजय शासनास सादर करण ह या सवमतीच काम आह.

वजलहा वनयोजन सवमतीिी रिना

5.2.1 वजलहयातील लोकसाखयचया परमाणात वजलहा वनयोजन सवमतीतील सदसयााची साखया अरलाबन आह. वजलहा

वनयोजन सवमतीमधय 20 लाखापयत लोकसाखया असललया वजलहयासाठी 30 सदसय, 20 त 30 लाखापयत लोकसाखया

असललया वजलहयामधय 40 सदसय र 30 लाखापिा अवधक लोकसाखया असललया वजलहयाामधय 50 सदसय असतात.

5.2.2 वजलहयाच पालकमातरी ह वजलहा वनयोजन सवमतीच पदवसधद अधयि असतात. वजलहा पवरिदच अधयि ह

पदवसधद सदसय असतात. तर वजलहयाच वजलहावधकारी ह सदसय सवचर महणन काम पहातात.

5.2.3 राजयपालाानी साबावधत वररागीय सावरधावनक वरकास माडळाचया सदसयाामधन नामवनदवशत कलला एक सदसय,

वजलहयातील आमदार र खासदार यामधन पालकमातरयाानी नामवनदवशत कलल दोन सदसय र वजलहा वनयोजन सवमतीचया

40 र 50 सदसय असललया सवमतीरर वजलहा वनयोजनाच जञान असललया अनकरम 2 र 4 वयततीना शासन

नामवनदवशत सदसय महणन वनयतत करत.

5.2.4 ररील सदसयाावयवतवरतत अनय आमदार/ खासदार, वररागीय आयतत, वजलहा पवरिदच मखय कायवकारी

अवधकारी, वररागीय आयततााचया कायालयातील वरशि कायव अवधकारी, वजलहा वनयोजन अवधकारी, राजय वनयोजन

माडळाच कायवकारी अधयि / सदसय यााचमधन एक सदसय, पालकमातरयाानी नामवनदशीत कललया सदसयााना वरशि

वनमावतरत महणन वजलहा वनयोजन सवमतीचया सदसयााना बोलावरणयात यत.

5.2.5 वजलहा वनयोजन सवमतीचया एकण सदसयाापकी वकमान 80% पिा कमी नसतील इतक सदसय ह वजलहयातील

गरामीण र नागरी ितराचया लोकसाखयचया परमाणात वजलहा पवरिदचया र नगरपाचायती , नगरपवरिदा र महानगरपावलका

यााचया वनरावचत सदसयाामधन वजलहा वनयोजन सवमतीरर सदसय महणन वनरडन दयारयाच आहत. वदनााक 24

24

वडसबर,2012 चया अवधसचनदवार महाराषर वजलहा वनयोजन सवमती (रचना र काम) अवधवनयम, 1998 यामधय सधारणा

करन वजलहा वनयोजन सवमतीतील वनरडन यणा-या सदसयाामधय कसतरयााकरीता 50% आरिण ठरणयात आल आह.

तयानसार वजलहा वनयोजन सवमतीरर वरतत जागा ररणसाठी वजलहा पवरिदचया र नगर पाचायती, नगर पवरिदा र

महानगरपावलका यााचया नरवनरावचत सदसयाामधन वनरडणकीन सदसयााची वनयतती करणयाकरीता सरव साबावधत

वजलात रबररारी-माचव, 2013 मधय वजलहा वनयोजन सवमतीचया वनरडणका घणयात आलया आहत.

वजलहा वनयोजनामधय वजलहा वनयोजन सवमतीिी भवमका

5.3 वजलहयातील पाचायत राज सासिा आवण नागरी सिावनक सरराजय सासिा याानी तयार कललया रारथिक योजना आवण

पाचरारथिक योजना एकतर करन सरव वजलहयाासाठी सरव समारशक वरकास योजनचा मसदा तयार करन राजय शासनास

सादर करण ह वजलहा वनयोजन सवमतीच महतराच काम आह. वजलहयाचा योजना आराखडा तयार करताना जया ितराासाठी

राजय ककरा क दर शासनाचया योजनाातन वनधी वमळत नाही अशा ितरारर वजलहा योजनतन वनधी उपलबध करन दण अपवित

आह. वजलहयाचा आराखडा तयार करताना वजलहयाचा मानर वरकास वनदशाक, वजलहयाची सामावजक र रौगोवलक कसिती

र वजलहयाचया गरजा यााचा परािमयान वरचार होण आरशयक आह. वजलहयाचया गरजा वनकशचत होणयासाठी सरात खालचया

पातळीररील सिावनक सरराजय सासिापासन वनयोजनामधय सहराग असण आरशयक आह. सिावनक सरराजय सासिाामधन

वनरडन आललया सदसयाानीही साबावधत सासिााच परवतवनधीतर करन तयााचया रागातील गरजााबाबत सवमतीमधय चचा करन

तयाची सोडरणक करणयासाठी उपाययोजना सचवरण आरशयक आहत. अस झाल तरच ख-या अिान सहरागातन

वनयोजन (Participative planning) होणयास मदत होणार आह र योगय र आरशयक ितरासाठी वनधी उपलबध होऊन

जनतस लार होणार आह.

वनधी वाटप

5.4 शासनाचया योजनाातगवत योजनसाठी वनकशचत कललया वनधीपकी ठरावरक वनधी वजलहा योजनसाठी वनकशचत

कला जातो. सदर वनधी वरहीत वनकिााचया आधार वजलहयाामधय राटप कला जातो. वजलहा रारथिक योजना सन 2014-

15 र 2015-16 या रिामधय वदललया वनधीची वजलहावनहाय मावहती खालीलपरमाण आह

(र.कोटीत)

अ.कर. वजलहयाच नार रारथिक योजना 2014-15 2015-16

1 माबई शहर 100.00 100.00 2 माबई उपनगर 170.00 239.00 3 ठाण 300.00 252.33 4 पालघर --- 111.33 5 रायगड 135.00 149.49 6 रतनावगरी 150.00 157.49

25

अ.कर. वजलहयाच नार रारथिक योजना 2014-15 2015-16

7 कसधदगव 100.00 125.00 8 नावशक 275.00 313.18 9 धळ 115.00 136.50 10 नादरबार 60.00 72.00 11 जळगाार 235.00 273.67 12 अहमदनगर 280.00 331.50 13 पण 380.00 421.50 14 सातारा 220.00 255.84 15 साागली 175.00 198.50 16 सोलापर 275.00 321.66 17 कोलहापर 215.00 226.50 18 औरागाबाद 205.00 242.19 19 जालना 150.00 183.33 20 पररणी 125.00 150.46 21 कहगोली 80.00 100.79 22 बीड 175.00 240.78 23 नाादड 200.00 240.14 24 उसमानाबाद 125.00 159.54 25 लातर 145.00 178.29 26 बलढाणा 180.00 222.71 27 अकोला 110.00 139.96 28 राशीम 85.00 115.73 29 अमरारती 175.00 217.92 30 यरतमाळ 200.00 253.71 31 रधा 95.00 130.68 32 नागपर 205.00 291.41 33 राडारा 80.00 93.73 34 गोदीया 85.00 114.92 35 चादरपर 150.00 200.58 36 गडवचरोली 117.00 156.98

एकण 5,902.00 7,127.93

सधावरत कायवपधदती

5.5.1 सन 2008-09 पासन वजलहा रारथिक योजनचया कायवपधदतीमधय सधारणा कली असन वजलहा वनयोजन

सवमतीन तयार कललया आराखडयास राजय शासनाची मानयता वमळालयानातर तो आराखडा वनयोजन वररागाातगवत

अिवसाकलपीत करणयात यतो. अिवसाकलपीत झालला वनधी वजलहावधका-याामारव त कायानरयीन यातरणााना वरतरीत कला

जातो. वजलहा रारथिक योजनतील सिावनक सरराजय सासिााकडील योजना रगळता अनय योजनााना परशासकीय मानयता

26

दणयाच अवधकार वजलहावधकारी यााना दणयात आल आहत. यासाठीच परसतार शासन सतरारर पाठवरणयाची

आरशयकता नसलयान वनधी तररीत खचव होणयास मदत होत आह.

5.5.2 वजलहा रारथिक योजना सन 2010-11 पासन वजलहयााना तयााचया एकण वनयतवययापकी 0.5 %इतका

वनयतवयय मलयमापन, सावनयातरण, डाटाएरीसाठी खचव करता यईल. तसच "वजलहयातील नावरनयपणव योजना" या नाराची

नवरन योजना सर करणयात आली असन तयाअातगवत वजलहयााना एकण वनयतवययापकी 3.5% इततया मयादत सिावनक

गरजनसार अनक योजना / काम घता यतील.

*********

27

परकरण -6

अनसवित जाती योजना 6.1 अनसवचत जाती या परामखयान समाजातील दलवर घटकात यतात. यासाठी क दर शासनान अनसवचत जाती या

रगाचा जलद वरकास होणयासाठी अनसवचत जाती उपयोजना कायाकनरत कली आह. या घटकााकड सरत:ची मालमतता

अतयलप असन ह लोक साधारणत: शतमजरी र इतर कमी उतपननाचया वयरसायारर अरलाबन असतात. बहतक लोक

पारापावरक वयरसाय करतात आवण वनरवनराळया आरथिक वरकासाचया कायवकरमामळ वनमाण होणाऱया नवया रोजगार

साधीचा सरत:साठी उपयोग करन घणयास असमिव असतात. तयामळ अनसवचत जाती / नरबौधद यााचा आरथिक,

शिवणक र सामावजक वरकास र तयााचया वकमान गरजााची पतवता करणयासाठी समकनरत दषटीकोन ठरन वरवरधाागी

कायवकरम राबवरणयाची आरशयकता जाणरली.

राजय शासनािा दषटीकोन

6.2. क दर शासनान वनदवशत कललया मागवदशवक ततरााचा अभयास करन राजय शासनामारव त पढील बाबीचा अरलाब

कला जातो :-

(अ) अनसवचत जाती उपयोजनत रतत अनसवचत जाती र नरबौधदााचया वयकततना/ कटाबााना ककरा तयााचया

रसतयााना िट र जासतीत जासत लार दणाऱया योजना घणयात यावयात.

(ब) "अवरराजय" ितराखालील कायवकरमााची साबावधत असललया वररागान अनसवचत जातीकवरता वनकशचत वनधी

उपलबध करन दणयाचया योजनााची अामलबजारणी करणयाची शतयता पडताळन पहारी.

(क) क दर शासनाकडन वमळणाऱ या वरशि क वदरय अिवसहाययाचा उपयोग अनसवचत जातीतील दावरदरय

रिखालील असणाऱया वयकततना वदलया जाणाऱया सहाययात राढ करणयाकवरता कला जारा. वरशि

क दरीलय सहाययाातगवत कोणतयाही कायवकरमासाठी वदल जाणार कमाल अनदान तया

कायवकरमाचया/परकलपाचया एकण ककमतीचया 50 टततयापिा जासत असणार नाही र ही 50 टतक रतकम

र. 10,000/- पिा अवधक असणार नाही.

लोकसखया

6.3.1 सन 2011 चया जनगणननसार अनसवचत जातीची लोकसाखया 1,32,75,898 आह. तयापकी 67,67,759

परि आवण 65,08,139 कसतरया आहत. 2011 चया जनगणननसार अनसवचत जातीचया लोकसाखयची महाराषर राजयाचया

एकण लोकसाखयशी टतकरारी 11.81टतक आह. राजयातील अनसवचत जातीची वजलहावनहाय लोकसाखया पवरवशषट-अ

यि दशववरणयात आली आह.

28

6.3.2 सन 1995-96 पासन अनसवचत जाती उपयोजना तयार करणयाची जबाबदारी सामावजक नयाय वररागारर

सोपवरणयात आली आह. वनयोजन वररागाकडन सामावजक नयाय वररागाला अनसवचत जाती उपयोजना तयार

करणयासाठी वनयतवयय कळवरणयात यतो. तया वनयतवययाचया मयादत सामावजक नयाय वररागाकडन अनसवचत

जातीकवरता वरवरध लारदायी योजना वरचारात घऊन अनसवचत जाती उपयोजना तयार करणयात यत.

6.3.3 अकरावया पाचरारथिक योजनचा (2007-2012) वनयतवयय र परतयि खचव, रारथिक योजना 2013-14 चा

परतयि खचव आवण रारथिक योजना 2014-15 चा वनयतवयय र अपवित खचव र रारथिक योजना 2015-16 चा वनयतवयय

खालीलपरमाण आह.

(रपय कोटीत)

बाब अकरारी पाचरारथिक योजना

2007-2012 वनयतवयय

अकरारी पाचरारथिक

योजना 2007-2012

परतयि खचव

रारथिक योजना 2013-2014

परतयि खचव

रारथिक योजना 2014-15 रारथिक योजना

2015-16 वनयतवयय परसतावरत

वनयतवयय अपवित खचव

1 2 3 4 5 6 7 अ.जा.उ.यो. 1,5108.84 12,045.96 3,582.60 6,044.26 6,044.26 6,490.00


6.4.1 अनसवचत जाती उपयोजनसाठी रारथिक योजना 2015-16 मधय र. 6490.00 कोटी वनयतवयय आह. तयापकी

र.2400.00 कोटी वजलहासतरीय योजनाासाठी र र. 4,090.00 कोटी राजयसतरीय योजनाासाठी माजर आह.

6.4.2 सन 2015-16 मधय अनसवचत जाती उपयोजनसाठी राजय रारथिक योजनचया एकण वनयतवययाचया 11.8 टतक

वनयतवयय अपवित आह.

ववशि क दरीय सहायय

6.5 अनसवचत जाती उपयोजनला परक महणन दररिी क दर शासनाकडन वरशि क दरीय सहाययाचया रपान, परक

वनयतवयय उपलबध करन वदला जातो. परापत झाललया वरशि क वदरय सहाययाचा रिववनहाय तपशील खालीलपरमाण आह

(रपय लाखात) रिव परापत झालल वरशि क वदरय सहायय 1 2 1997-1998 1,952.45 1998-1999 1,673.92 1999-2000 2,067.30 2000-2001 2,722.00 2001-2002 3,314.14 2002-2003 1,077.10

29

रिव परापत झालल वरशि क वदरय सहायय 1 2 2003-2004 1,991.36 2004-2005 2,924.36 2005-2006 2,541.20 2006-2007 3,392.12 2007-2008 3,398.55 2008-2009 2,873.31 2009-2010 2,880.66

2010-2011 1,349.49

2011-2012 3,684.93 2012-2013 5,377.22 2013-2014 2,697.00 2014-2015 5,610.53

(3,010.07 पवहला हपता वरतरीत) 2015-2016 (अपवित) 5,610.53

अनसवित जाती उपयोजनसाठी परशासन यतरणा

6.6 अनसवचत जाती उपयोजनखाली योजनााचा आढारा घऊन सवनयातरण करणयाची जबाबदारी िट साबावधत

परशासकीय वररागाची आह. राजयातील अनसवचत जाती उपयोजनच समनरयन करणयासाठी सामावजक नयाय हा मखय

वरराग महणन घोवित करणयात आला आह.

पवरवशषट-अ

सन 2011 एकण लोकसाखया र अनसवचत जाती लोकसाखया

अन.कर. वजलहयाच नार एकण लोकसाखया अनसवचत जातीची लोकसाखया

राज याचया लोकसाखयचया परमाणात अनसवचत जातीची

वजलहारार टतकरारी 1 माबई शहर 30,85,411 2,19,934 7.13 2 माबई उपनगर 9,35,6962 5,83,302 6.23 3 ठाण 8,07,0032 6,43,111 7.97 4 पालघर 29,90,116 86,978 2.91 5 रायगड 26,34,200 1,34,952 5.12 6 रतनावगरी 16,15,069 66,948 4.15 7 कसधदगव 8,49,651 55,586 6.54 8 पण 94,29,408 11,80,703 12.52 9 सातारा 30,03,741 3,23,236 10.76 10 साागली 28,22,143 3,53,093 12.51 11 सोलापर 43,17,756 6,49,745 15.05 12 कोलहापर 38,76,001 5,04,461 13.01 13 नावशक 61,07,187 5,54,687 9.08

30

अन.कर. वजलहयाच नार एकण लोकसाखया अनसवचत जातीची लोकसाखया

राज याचया लोकसाखयचया परमाणात अनसवचत जातीची

वजलहारार टतकरारी 14 धळ 20,50,862 1,27,571 6.22 15 जळगार 42,29,917 3,89,273 9.20 16 अहमदनगर 45,43,159 5,73,698 12.63 17 नादरबार 16,48,295 47,985 2.91 18 औरागाबाद 37,01,282 5,39,368 14.57 19 जालना 19,59,046 272266 13.90 20 पररणी 18,36,086 247308 13.47 21 नाादड 33,61,292 6,40,483 19.05 22 बीड 25,85,049 3,51,254 13.59 23 लातर 24,54,196 4,80,913 19.60 24 उसमानाबाद 16,57,576 2,65,184 16.00 25 कहगोली 11,77,345 1,82,565 15.51 26 नागपर 46,53,570 8,67,713 18.65 27 रधा 13,00,774 1,88,830 14.52 28 राडारा 12,00,334 2,00,372 16.69 29 चादरपर 22,04,307 3,48,365 15.80 30 गडवचरोली 10,72,942 1,20,745 11.25 31 गोवदया 13,22,507 1,75,961 13.31 32 अमरारती 28,88,445 5,06,374 17.53 33 अकोला 18,13,906 3,64,059 20.07 34 यरतमाळ 27,72,348 3,28,518 11.85 35 बलढाणा 25,86,258 4,70,895 18.21 36 रावशम 11,97,160 2,29,462 19.17 एकण 1,12,374,333 1,32,75,898 11.81

**********

31

परकरण -7

आवदवासी उपयोजना

7.1 महाराषट राजयाच ितररळ 3,07,713 चौ. वक.मी असन तयापकी 50,758 चौ. वक.मी. महणज 16.5 टतकितर

आवदरासी उपयोजनखाली आह. राजयात एकण 47 अनसवचत जमाती आहत. 2011 चया जनगणननसार राजयात

आवदरासीची एकण लोकसाखया 105.10 लि आह र ती राजयाचया 1,123.74 लि या एकण लोकसाखयचया 9.4

टतक आह. राजयात वरलल, गोड, महादर कोळी, पाररा, ठाकर आवण रारली या मखय आवदरासी जमाती आहत.

कोलम, कातकरी आवण मावडया गोड या तीन जमाती आवदम जमाती महणन अवधसवचत करणयात आलया आहत.

राजयातील 105.10 लि आवदरासीपकी 51 टतक आवदरासी उपयोजना ितरात राहतात र 49 टतक आवदरासी

उपयोजनचया बाहरील ितरात राहतात.

7.2 आवदरासी लोकसाखया राजयाचया 15 वजलह याामधय एकतरीत झालली आह. धळ, नादरबार, जळगाार, नावशक र

ठाण (सह यादी ितर) या सारखया पकशचम डोगराळ वजलह याामधय आह र परकडील रन ितरातील चादपर, गडवचरोली,

गोवदया, नागपर, यरतमाळ (गोडरन ितरात) या वजलहयाामध मखयतरकरन आह.रारत सरकारन वनदश वदलयापमाण 29

एकाकतमकत वरकास पकलप (आय.टी.डी.पी.), सधावरत ितर वरकास मोवहमा (माडा) र एक वमनीमाडा ितरामधय

आवदरासी लोकसाखयचा समारश कलला आह.एकाकतमक आवदरासी वरकास परकलप, माडा र वमनीमाडा ितरात

पायारत सोय सवरधा करन दण, तसच आवदरासी ितरातील र आवदरासी ितराबाहरील आवदरासी यााचयासाठी

रयकततक लाराचया योजना राबवरण इतयादीचा आवदरासी उपयोजनत समारश आह.

उवदषट

7.3 राजयातील वबगर आवदरासी लोकसाखया यााचयातील आविक र मनषय बलाचा वरकास यााचयातील असलली

दरी दर करणयासाठी उपयोजना तयार करणयात आली.

(1) राजयातील आवदरासी ितर र इतर ितर यााचया वरकासातील अातर ररन काढण. (2) आवदरासीचया राहणीमानाचा दजा सधारण, (3) तयााना रडसारणा-या र महतराचया समसयााची सोडरणक करण आवण तयााची वपळरणक िााबवरण, (4) तयााचया सामावजक र आरथिक वरकासाची गती राढवरण.

7.4 सखिनकर सवमतीचया वशरारशीपरमाण आवदरासी उपयोजना तयार करणयाच काम आवदरासी वरकास

वररागाला सन 1993-94 पासन सोपवरणयाात आल आह. राजय योजनतील ठरावरक रतकम वनयोजन वररागातर

आवदरासी उपयोजना तयार करणयासाठी आवदरासी वरकास वररागाला दणयात यत. आवदरासीना परतयि लारदायी

असललया वरनन योजनााररील वनयतवयय आता आवदरासी वरकास वररागामारत अावतमत: वनकशचत करणयाात यतो.

32

7.5 रारथिक योजना 2011-12,2012-13 र 2013-14 चा परतयि खचव, राविक योजना 2014-15 चा वनयतवयय र

अपवित खचव आवण राविक योजना 2015-2016 चा वनयतवयय खालीलपरमाण आह.

(रपय कोटीत) बाब रारथिक

योजना परतयि खचव 2012-13

रारथिक योजना परतयि खचव 2013-14

रारथिक योजना 2014-2015 रारथिक योजना 2015-2016 खचव अपवित खचव

(1) (2) (3) (4) (5) (6) आ.उ.यो 3,402.52 3,979.42 4,814.92 4,814.92 5,170


7.6 आवदरासी लोकााना एकत तसच वयकततगत रायदशीर ठरतील अशा योजना आवदरास उपयोजनत घणयाात

यतात. गरामीण वरकास, आवदरासी उपयोजना वजलातील डोगरी रागाचा वरकास, लघ पाटबाधार, रसत वरकास, वशिण,

आरोगय आवण पाणीपररठा इतयादीसाठी परशा परमाणात वनयतवयय ठरणयाात आला आह.

ववशि क वदय सहायय

7.7 आवदरासी उपयोजनखाली कायवकमााना क दर शासनाकडन वरशि क दरीय सहाययाचया रपान परक वनयतवयय

उपलबध करन वदला जातो. माजर झालल वरशि क दरीय सहायय आवण खचव यााचा रिववनहाय तपशील पढीलपरमाण आह

( लि रपय )

7.8 नरसाजीरन योजनााच उवदषट आवदरासी उपयोजनतील वरशि कायवकम नरसाजीरन योजना

आवदरासीचया उधदारासाठी वनरवनराळया योजनााच ससतरीकरण र एकाकतमकता साधण र योजनााना बळकटी आणण

होय. या योजनत रोजगाराची वनवमती, आरोगय सरा, पोिण, अननधानय पररठा आवण धानय कोिाकवरता (Grain Bank)

कज अशा परकारचया योजना आहत.

रिव रारत सरकारकडन परापत झालली रतकम 2007-2008 4,293.00 2008-2009 2,500.00 2009-2010 895.91 2010-2011 5,796.00 2011-2012 7,055.93 2012-2013 0.00 2013-2014 7,728.00 2014-2015 8,794.64 (वडस,2014 अखरपयत)

33

खावटी कजव

7.9 सीमानत आवदरासी शतकरी र रवमहीन आवदरासी मजर यााना खारटी कज दणयाचया योजनचा दर चार

वयततीच कटाबास र. 2,000.00 आठ वयततीच कटाबास र. 3,000.00 र आठपिा अवधक वयततीच कटाबास

र. 4,000.00 इतका आह. 70 टतक कज अननधानयाचया सररपात र 30 टतक कजव रोखीन दणयाात यत. सन 2015-

16 साठी वनयतवयय 1.00 कोटी वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

सवनयतरण व पनरषवलोकन

7.10 आवदरासी वररागाामधय र योजनाच पररारी कायानरयन करणयासाठी तया साबाधात अवरतरणपण सावनयातरण र

पनरथरलोकन करणयाची आरशयकता आह. महणन शासनान 24 परकलपसतरीय कायानरयीन सवमतयााची सिापना कलली

आह. राविक / पाचराविक योजनतील आवदरासी उपयोजनतील योजनााचा कायानरयनाचया परगतीच पनरथरलोकन करण

ह या सवमतीच मखय कायव असल. परकलपसतराररील योजना तयार करताना वनयोजन परवकयमधयही या सवमतीचा सहराग

असतो. सन 2011 चया जनगणनसार वजलहावनहाय लोकसाखया र आवदरासीची लोकसाखया याबाबतची मावहती

खालीलपरमाण दशववरणयात आली आह.

अ.क. वजलहा एकण लोकसाखया आवदरासीची एकण लोकसाखया (हजारात) (1) (2) (3) (4)

1 बहनमाबई 3,085 25 2 माबई उपनगर वजलहा 9,356 104 3 ठाण 8,070 424 4 पालघर 2,990 1118 5 रायगड 2,634 305 6 रतनावगरी 1,615 20 7 कसधदगव 849 6 8 नावशक 6,107 1,564 9 धळ 2,050 647 10 जळगाार 4,229 604 11 अहमदनगर 4,543 378 12 पण 9,429 348 13 सातारा 300 29 14 साागली 2,822 18 15 सोलापर 4,317 77 16 कोलहापर 3,876 30 17 बलढाणा 2,586 124 18 अकोला 1,813 100 19 अमरारती 2,888 404 20 यरतमाळ 2,772 514 21 नागपर 4,653 437 22 रधा 1,300 149

34

अ.क. वजलहा एकण लोकसाखया आवदरासीची एकण लोकसाखया (हजारात) 23 राडारा 1,200 88 24 चादपर 2,204 389 25 गडवचरोली 1,072 415 26 औरागाबाद 3,701 143 27 जालना 1,959 42 28 बीड 2,585 32 29 पररणी 1,836 40 30 नाादड 3,361 281 31 उसमानाबाद 1,657 36 32 लातर 2,454 57 33 नादरबार 1,648 1,141 34 गोवदया 1,322 214 35 रावशम 1,197 80 36 कहगोली 1,177 111

एकण 1,12,374 10,510 (9.4%)

**********

35

. परकरण 8

वधावनक ववकास मडळ आवण अनशि दर करण सतयशोधन सवमती

8.1 शासनान ऑगसट, 1983 मधय वरकासाचया वरवरध ितरातील वररागीय अनशि वनकशचत करणयासाठी र तो दर

करणयाचया दषटीन उपाययोजना सचवरणयासाठी सतयशोधन सवमती सिापन कली होती. सतयशोधन सवमतीन जन, 1984

मधय आपला अहराल शासनास सादर कला. सतयशोधन सवमतीन आपलया अहरालात 9 वरकास ितरात दाखवरललया

एकण र.3,186.78 कोटी अनशिाची वरगतरारी पढीलपरमाण आह.


ितर / उपितराच नाार अनशि (1) रसत 600.29 (2) पाटबाधार 1,385.92 (3) गरामीण वरदयतीकरण 240.65 (4) सामानय वशिण 91.55 (5) ताावतरक वशिण (औ .पर.सासिा धरन( 83.4 (6) आरोगय सरा 221.21 (7) पाणी पररठा 378.24 (8) रसापादन र मदसाधारण 177.77 (9) पशसारधवन 7.75 एकण : 3,186.78

ररील अनशिाची वररागरार वररागणी खालील परमाण आह.

(1) बहनमाबई 9.71 (0.30%) (2) कोकण 295.62 (9.28%) (3) पकशचम महाराषर 884.05 (27.74%) (4) मराठराडा 750.85 (23.56%) (5) वरदरव 1,246.55 (39.12%) एकण : 3,186.78 (100%)

तरतदी

8.2 1985-86 पासन अनशि दर करणयाची परवकरया सर झाली. माचव, 2001 पयत अनशि दर करणयासाठी माजर

कलली तरतद र झालला परतयि खचव याची वरकास माडळवनहाय वरगतरारी वरररणपतर -अ (1) मधय दशववरणयात आली

आह.

36

ववकास मडळ आवण परादवशक असमतोल दर करण ववकास मडळ 8.3.1 रारतीय राजयघटनचया अनचछद 371(2) अनसार मा. राषरपती याानी आदश काढन महाराषराचया राजयपालााना

वरदरव, मराठराडा र उरवरीत महाराषरासाठी वरकास माडळ सिापन करणयाची वरशि जबाबदारी सोपवरली आह. तयानसार

मा. राजयपालाानी वदनााक 1 म, 1994 रोजी वरकास माडळााची सिापना कली. माडळाचा कालारधी वद.30 एवपरल 2015

पयत आह.

8.3.2 वरदरव, मराठराडा र उरवरीत महाराषर वरकास माडळ आदश, 1994 र सधावरत वरदरव, मराठराडा र उरवरीत

महाराषर यासाठी वरकास माडळ आदश, 2011 चया कलम 7 अनसार मा. राजयपालाानी वरकास माडळाचया ितरात खचव

करारयाचया वरकास वनधीच राजयाची एकण गरज लिात घऊन समनयायी ततरान राटप होईल याची सवनकशचती

करारयाची आह.

परादवशक असमतोल दर करण

8.3.3 परादवशक असमतोल दर करणयासाठी र समतोल वरकासासाठी राबवरणयात यणाऱया कायवकरमातन चाागला

पवरणाम वदसन आला आह. दााडकर सवमतीन वनकशचत कलला तसच वनदशााक र अनशि सवमतीन अदययारत कलला

अनशि मा. राजयपाल यााचया वनदशानसार दर करणयाची कायवराही सर आह.

ववकास मडळािी सिापना

8.4 रारताचया राषरपतीनी वद. 9 माचव, 1994 रोजीचया आदशानरय महाराषराचया राजयपालाारर वरदरव, मराठराडा

र उरववरत महाराषरासाठी वरकास माडळ सिापन करणयाची वरशि जबाबदारी सोपवरली. तयानसार मा . राजयपालाानी

वरदरव, मराठराडा र उरववरत महाराषर वरकास माडळ आदश,1994" पावरत करन वदनााक 1 म, 1994 रोजी माडळााची

सिापना कली. आता मा . राजयपालाानी वदनााक 5 सपटबर,2011 रोजी वरदरव मराठराडा र उरववरत महाराषर वरकास माडळ

आदश, 2011" पावरत करताना वरदरव, मराठराडा र उरववरत महाराषर वरकास माडळ आदश, 1994 अवधकरवमत कल

आहत.

वनयोजनाचया परवियत वाढता सहभाग

8.5 योजना तयार करताना रधावनक वरकास माडळााचा राढता सहराग असारा यादषटीन माडळााचया अधयिााची

राजय वनयोजन माडळाच सदसय महणन तर माडळााचया सदसयााची माडळाचया ितरातील सरव वजलहा वनयोजन सवमतयााच

सदसय महणन नमणक करणयात यत. तसच राजय वनयोजन माडळाचया कायवकारी अधयिााची वतनही वरकास माडळाचया

सदसय पदी वनयतती करणयात आलली आह. राजयसतरीय योजना तयार करताना सधदा वरकास माडळााना सहरागी करन

घणयात यत.

37

वनदशाक व अनशि सवमती

8.6.1 जन, 1994 मधय वरकास माडळाचया सिापननातर राजयाचया वनरवनराळया रागााचा नवयान अनशि वनकशचत

करणयाची आरशयकता होती. तयानसार सतयशोधन सवमतीन वनकशचत कललया अनशिाापकी दर झाललया अनशिाचा

आढारा घण र वरकासाचया तौलवनक सतराासाठी योगय वनदशााची वनरड करण यासाठी नोवहबर, 1995 मधय वतनही

वरकास माडळााच अधयि र सदसय यााची वनदशााक र अनशि सवमती सिापन करणयात आली.

8.6.2 सवमतीन आपला अहराल सपटबर 2000 मधय सादर कला. सतयशोधन सवमतीन जया 9 वरकास ितरात

अनशि काढला होता. तया वरकास ितरातील माचव 1994 पयतची परगती वरचारात घऊन वनदशाक र अनशि सवमतीन

र. 14,006.77 कोटीचा अनशि वनकशचत कला तयाची वरकास ितरवनहाय आवण वरकास माडळ वनहाय वरगतरारी

“वरररणपतर –ब” परमाण आह..

8.6.3 वनदशााक र अनशि सवमतीचा अहराल शासनान ततरत: कसरकारला असन सन 2001-02 पासन अनशि दर

करणयासाठी तरतदी करणयात यत आहत.

वद. 1.4.2000 िा वशललक अनशि

8.7.1. मा. राजयपालाानी वनदशााक र अनशि सवमतीन दशववरललया अनशिापकी वद. 1.4.2000 रोजीचा वशललक

रौवतक अनशि र तयाची ककमत वनकशचत करणयाबाबत वनयोजन वररागास सवचत कल होत. तयानसार साबावधत

वररागाकडन रारथिक योजना 1994-95 त 1999-2000 पयवनत झाललया खचातन सवमतीन दशववरललया अनशिापकी

दर झालला रौवतक अनशि रगळन उरववरत अनशिाची वद . 1.4.2000 चया मापदाडानसार ककमत याबाबतची मावहती

साकवलत करन मा . राजयपालााचया मानयतसाठी सादर करणयात आली.

8.7.2 सदर अनशिास मानयता दताना मा. राजयपालाानी वद. 1.4.2000 रोजीचा एकण वशललक अनशि

र. 11,974.44 कोटी असलयाच कळवरल मा. राजयपालाानी मानय कलला वद. 1.4.2000 रोजीचया वशललक

अनशिाबाबतचा वरकास माडळवनहाय र वरकास ितरवनहाय तपशील वरररणपतर - क मधय दशववरणयात आलला आह.

वररागीय अनशि दर करणयासाठी सन 2000-01 त 2013-14 या कालारधीत माजर करणयात आलला वनयतवयय र

झालला खचव याबाबतची वरगतरारी वरररणपतर अ (2) मधय दशववरणयात आली आह.

8.7.3 वदनााक 1.2.2014 रोजीचा ितरवनहाय उरववरत वरततीय अनशि खालीलपरमाण आह. (र. कोटीत)

अ.कर. ितर वरदरव मराठराडा उरववरत महाराषर एकण 1 सारवजवनक आरोगय सरा 12.34 234.44 245.51 492.29

एकण 12.34 234.44 245.51 492.29

38

.8 7.4 रारथिक योजना सन 2014-15 मधय अनशिाातगवत माडळवनहाय आवण वरकास ितरवनहाय परसतावरत

वनयतवयय दशववरणार वरररण खालीलपरमाण आह -


तजाचया सवमतीि गठण 8.8 अनशि आवण वरकास खचाचया समनयायी वरतरणाचया समसयचा नवया दषटीन वरचार करन साधनसापततीच

समनयायतन वनयत राटप होईल, याची खातरी करन दणार पयायी मागव शोधणयाकवरता तीनही परदशातील वरवरध ितरााची

वरदयमान कसिती लिात घऊन या समसयाामधय लि घालणयासाठी आवण सरव साबावधतााची मत वरचारात घऊन समतोल

परादवशक वरकासाचया समसयचा आढारा घणयासाठी डॉ. वरजय कळकर यााचया अधयितखाली तजञााची एक सवमती गठीत

करणयात आली होती. सदर सवमतीन आपला अहराल शासनास सादर कला आह.

अ .कर. ितर वरदरव मराठराडा उरववरत महाराषर एकण 1 कसचन 750.00 0 0 750.00 2 तातर वशिण 5.71 13.72 21.03 40.46

(अ) आय.आय. टी 0.50 1.20 10.62 12.32 (ब) तातर वनकतन 4.62 9.33 4.19 18.14 (क) तातर माधयवमक शाळा 0.59 3.19 6.22 10.00

3 सारवजवनक आरोगय 20.62 55.04 178.87 254.53 4 पापसाचाच वरदयतीकरण 120.00 00 30.00 150.00

एकण 896.33 68.76 229.90 1,194.99

39

वववरणपतर - ब पनगववठत अनशि व वनदशाक सवमतीन 31 मािव, 1994 रोजी दशवववलला व

मानय कलला ववभागवनहाय व ववकास कषतरवनहाय अनशि दशवववणार वववरणपतर

(रपय कोटीत) अ.कर.

वरकास ितर उरववरत महाराषर

मराठराडा वरदरव एकण अनशिाच वरकास ितरवनहाय (%) रारी

1 कसचन 934.00 (12.59%)

2,401.00 (32.37%)

4083.00 (55.04%)

7,418.00 (100%)

52.96 %

2 रसत 776.08 (33.44%)

554.32 (23.88%)

990.76 (42.68%)

2,321.16 (100%)

16.57%

3 सामानय वशिण 101.33 (57.13%)

36.45 (20.55%)

39.58 (22.32%)

177.36 (100%)

1.27%

4 तातरवशिण र वयरसाय परवशिण

325.77 (60.99%)

95.85 (17.95%)

112.49 (21.06%)

534.11 (100%)

3.81%

5 आरोगय सरा 650.40 (53.18%)

359.44 (29.39%)

213.16 (17.43%)

1223.00 (100%)

8.73%

6 पाणी पररठा (गरामीण र शहरी )

44.65 (14.11%)

98.79 (31.22%)

172.99 (54.67%)

316.43 (100%)

2.26%

7 मद र जलसाधारण आवण रलोतपादन

318.90 (40.44%)

162.00 (20.54%)

307.65 (39.02%)

788.55 (100%)

5.63%

8 पशरदयकीय सरा

3.05 (56.07%)

1.04 (19.12%)

1.35 (24.81%)

5.44 (100%)

0.04%

9 पापााच ऊजीकरण

224.02 (18.32%)

295.66 (24.18%)

703.04 (57.5%)

1,222.72 (100%)

8.73%

एकण 3,378.20 (23.63%)

4,004.55 (28.77%)

6,624.02 (47.60%)

14,006.77 (100%)

100%

(का सातील आकड परतयक वररागातील वरकासितरवनहाय अनशिाच वरकासितराचया एकण अनशिाशी टतकरारी दशववरतात)

40

वरररणपतर - क 1994-95 त 1999-2000 दरमयान दर झालला अनशि वरचारात घता वद.1.4.2000 रोजीचा वशललक अनशिाची रधावनक वरकास माडळवनहाय र वरकास ितरवनहाय वरगतरारी दशववरणार वरररणपतर


अ.कर. वरकास ितर वरदरव मराठराडा

उरववरत महाराषर एकण

एकण अनशिाची

वररागवनहाय टतकरारी

1 पाटबाधार 3,956.50 2,173.96 487.91 6,618.37 55.27 2 रसत 693.97 437.57 657.69 1,789.23 14.94 3 सामानय वशिण 14.86 13.33 50.04 78.23 0.65 4 ताावतरक वशिण 105.23 73.23 241.09 419.55 3.50 5 आरोगय सरा 187.34 422.74 743.59 1,353.67 11.30 6 पाणी पररठा 27.20 78.72 0.00 105.92 0.89 7 रवरकास मद र

जलसाधारण आवण रलोतपादन

133.21 50.98 245.23 429.42 3.59

8 पशरदयकीय सरा 0.13 0.87 3.17 4.17 0.04 9 पापााच ऊजीकरण 660.19 295.66 220.03 1,175.88 9.82

एकण 5,778.63 3,547.06 2,648.75 11,974.44 100.00 वरररणपतर -अ (1)

वररागीय अनशि दर करणयासाठी 1985-86 त 1999-2000 या कालारधीत माजर करणयात आलला वनयतवयय र झालला खचव

(रपय कोटीत ) अ .कर. रारथिक

योजना उरववरत महाराषर

मराठराडा

वरदरव

एकण

तरतद खचव तरतद खचव तरतद खचव तरतद खचव 1 1985-86 89.24 56.79 50.25 32.38 60.51 43.87 200 133.04

2 1986-87 119.2 74.99 61.04 48 69.76 57.95 250 180.94 3 1987-88 123.28 94.3 74.14 59.59 102.58 90.17 300 244.06 4 1988-89 167.47 145.26 96.02 79.15 136.51 141 400 365.41 5 1989-90 225.7 190.78 99.84 91.15 174.46 154.85 500 436.78 6 1990-91 193.48 174.82 84.49 77.1 172.04 161 450.01 412.92 7 1991-92 217.37 177.77 90.5 80.82 177.13 157.4 485 415.99 8 1992-93 200.79 181.52 110.17 108.65 187.03 190.35 497.99 480.52 9 1993-94 194.98 200.25 97.94 111.68 204.88 174.11 497.8 486.04 10 1994-95 195.49 291.43 124.91 161.37 179.6 238.4 500 691.2 11 1995-96 202 251.11 191 175.3 307 305.23 700 731.64 12 1996-97 260.13 182.84 235.49 194.8 404.38 382.54 900 760.18 13 1997-98 284.13 869.43 311.59 277.21 504.28 433.91 1,100 1,180.55 14 1998-99 353.18 325.49 291.86 277.33 454.96 306.13 1,100 908.95 15 1999-

2000 353 287.92 292 265.81 455 362.49 1,100 916.22

3,179.44 3,504.7 2,211.24 2,040.34 3,590.12 3,199.4 8,980.8 8,344.44

41

वरररणपतर -अ (2) वररागीय अनशि दर करणयासाठी 2000-01 त 2013-14 या कालारधीत माजर करणयात आलला वनयतवयय र झालला खचव

(रपय कोटीत( अ .कर. रारथिक

योजना उरववरत महाराषर

मराठराडा

वरदरव

एकण

तरतद खचव तरतद खचव तरतद खचव तरतद खचव

1 2000-01 353 219.24 292 301.27 455 396.63 1,100 917.14 2 2001-02 368.42 232.54 490.55 351.06 461.03 373.42 1,720 947.02 3 2002-03 444.13 77.51 263.33 81.99 352.54 108 1,060 267.5 4 2003-04 504.2 92.47 269.78 84.25 416.02 92.99 1,190 269.71 5 2004-05 939.79 61.34 495.97 53.3 746.24 69.68 2,182 184.32 6 2005-06 605.55 310.26 314.72 158.35 479.73 405.89 1,400 874.5 7 2006-07 650.92 302.8 322.29 163.53 501.79 321.05 1,475 787.38 8 2007-08 645 347.8 311.2 244.2 443.8 306.2 1,400 898.2 9 2008-09 687.67 390.23 336.98 153.36 375.34 333.35 1,400 876.94 10 2009-10 312.67 उपलबध नाही 203.72 17.39 # 701.83 641.98 # 1,218.22 659.37 # 11 2010-11 271.44 उपलबध नाही 87.97 2 # 729.84 648 # 1,089.25 650 # 12 2011-12 147.73 उपलबध नाही 89.43 उपलबध नाही 558.07 उपलबध नाही 795.23 उपलबध

नाही 13 2012-13 111.37 उपलबध नाही 47.54 उपलबध नाही 1,025.55 उपलबध नाही 1184.4 उपलबध

नाही 14 2013-14 206.31 उपलबध नाही 53.65 उपलबध नाही 872.38 उपलबध नाही 1132.34 उपलबध

नाही 15 2014.15 229.90 NA 68.76 NA 146.33 NA 444.99 NA

एकण 6478.10 2034.19 3647.89 1610.7 8265.49 3697.19 18,791.43 6022.71

# सारवजवनक आरोगय र उचच र तातर वशिण वररागाची रगळन करळ जलसापदा र पशसारधवन वररागाची आकडरारी

43

परकरण 9

मदहला र बाल दरकास

9.1.1 गरामीण रागातील मवहलााच सिमीकरण करणयासाठी वरवरध वरकासातमक कायवकरमाादवार तयााचा

सामावजक तसच आरथिक दजा सधारणयास सहकायव करणयासाठी मवहला र बाल वरकास वररागाची सिापना करणयात

आली आह. मवहलााचया अागरत कलागणााचा सरावगण वरकास होणयासाठी आरशयक सामावजक पायारत मााडणी

उपलबध करन दण आवण तयासाठी वरकासाचया परवकरयचा लार दरन र सहरागी करन महतरपणव रवमका

बजारणयासाठी तयााना मदत करण हा या वररागाचा परािवमक उिश आह.

9.1.2 राजयातील मवहलााना आतमवनरवर र आरथिकदषया सरारलाबी करण ह मवहला धोरणाच उविषट आह. मवहला

धोरणानसार पढील ितराारर लि क दरीत करणयात आल आह.

मवहलााररील अतयाचार वनमवलन करणयासाठी उपाय योजण. परगट र अवरपरत अशा दोनही सतराारर कायदशीर समान हतकााची परसिापना करण. मवहलााचा आरथिक दजा सधारण र वनणवय परवकरयत तयााना सहरागी करन घण. परसार माधयमााचा योगय रापर सिावनक सरराजय सासिाामधय मवहलााचा सहराग राढवरण. शासनाचया कामकाजात मवहलााचा सहराग राढवरण अशासवकय सासिााचा सहराग

9.2 बारारी पाचरारथिक योजना 2012-2017 चा वनयतवयय र अपवित खचव, रारथिक योजना 2013-2014 चा खचव र रारथिक योजना 2014-15 चा वनयतवयय र अपवित खचव आवण रारथिक योजना 2015-16 चा वनयतवयय खालील परमाण आह. (रपय लाखात)

कायवकरम मवहला र बाल वरकास

बारारी पाचरारथिक योजना 2012-17 रारथिक योजना

2013-14 खचव रारथिक योजना 2014-15 रारथिक योजना

2015-16 चा वनयतवयय वनयतवयय अपवित खचव वनयतवयय अपवित खचव

1. 2. 3. 4 5 6 7 साचालन र परशासन 9,412.20 9,412.20 1,197.46 1,645.61 1,645.61 714.20 मवहला वरकास 3,481.29 3,481.29 1,100.36 2,010.69 2010.69 4159.04 बाल वरकास 32,220.60 32,220.60 11,251.96 8,557.50 11,883.38 2,781.06 एकाकतमक बाल सारिण योजना 13,475.88 13,475.88 4,588.36 5,017.88 5,017.88 2,237.52

वयरसायपरव परवशिण 179.28 179.28 16.90 23.31 23.31 144.00 मवहला आरथिक वरकास महामाडळ 12,223.03 12,223.03 1,899.20 1,941.00 1,941.00 2,653.03

मखय बााधकाम 4,501.86 4,501.86 0.00 1,210 1,210 612.44 ई ' गवहनवनस 0.00 0.00 0.00 2.45 2.45 778.05 एकण 75,494.14 75,494.14 20,054.24 20,408.44 23,734.32 14,079.34

44

मवहला ववकासासाठी राबववणयात यणार कायविम खालील परमाण आहत. 9.3 मवहला आरथिक वरकास महामाडळ हा महाराषर शासनाचा अागीकत उपकरम आह. आातरराषरीय मवहला रिाचया

वनमीततान 24.2.1975 साली या महामाडळाची सिापना झाली. मवहलााचया सरावगण वरकासाच महतर र महामाडळाची

या कामाची तजञता धयानी घऊन महाराषर शासनान वद.20.1.2003 नसार महामाडळाला मवहला वरकासाची राजयसतरीय

वशखर सासिा महणन घोवित कल आह.

तजयसवनी महाराषर गरामीण मवहला सकषमीकरण कायविम

9.4 तजकसरनी महाराषर गरामीण मवहला सिमीकरण कायवकरमाची ठळक रवशषठय -

आयरड र महाराषर शासन सहाकययत तजसरीनी महाराषर गरामीण मवहला सिमीकरण हा कायवकरम रिव 2007

त 2015 या 08 रिाचया कालारधीमधय महाराषरातील 33 गरामीण वजलातील 10,120 गारातन राबवरणयात

यत आह.

तजकसरनी कायवकरमाातगवत एकण 66,713 सरयासहायय बचत गटााची वनरथमतीमधय 10 लाखापिा अवधक

मवहलााचा सहराग राहील.

सरयासहायय बचत गटाची चळरळ चीरकालीन र कायमसररपी वटकन रहारी याकरीता लोकसासिा

(लोकसाचवलत साधन क दर) उरारणीरर रर वदला जाईल. लोकसाचवलत साधन क दराची (सी.एम.आर.सी.)

अामलबजारणी वतरसतरीय रचनरर आधारीत राहील.

या कायवकरमाचया शरटी 150 त 200 गटाच वमळन एक लोकसाचवलत साधन क दर अस एकण 315

लोकसाचवलत साधन क दर (सी.एम.आर.सी.) कायवरत आहत.

परतयक गारात दोन पिा अवधक सरयासहायय बचत गटााच वमळन एक गारसतरीय सवमती तयार करणयात आली

आह.

या कायवकरमाचया शरटी जया गारात कायवकरम राबवरला जाईल, तया गारातील कटाबााच आरथिक उतपनन राढन,

उतपननााचया साधनाारर मवहलााचा अवधकार परापत होईल.

राजयातील मवहला सवयसहायय बितगटाना सवलतीचया वयाजदरान कजव परवठा करण

9.5 राजयातील मवहला सरयासहायय बचत गटााची चळरळ अवधक बळकट करणयासाठी महाराषर शासनान राजयातील

मवहला सरयासहायय बचत गटााना सरलतीचया वयाजदरान कजव पररठा करण ही योजना वदनााक 8 ऑतटोबर, 2008

पासन सर कलली आह. या योजनअातगवत आजवमतीस एकण 64841 गटााना बकमारव त र.310.16 कोटी इतक कजव

माजर झाल आह. यापकी 64837 बचतगटााना र.6.33 कोटी इततया परतावयाचा लार वमळालला आह.

45

कायदशीर हककामधय समानता परसिावपत करणयासाठी सधारणा कायविम.

9.6 कहद रारसा कायदा सधारणा- लगन वटकवरणयाची जबाबदारी पती र पतनी दोघााचीही असत. करळ आरथिक

सरविततचया कारणान वरिमता, द:ख आवण कहसाचार यााना तोड दत कहद रारसा (महाराषर सधारणा) कायदा 1994 हा

सधारीत कायदा महाराषर राजयात वद.22 जन 1994 पासन लाग करणयात आला. या सधारीत कायदयाअनरय मवहलााना

सहरागीदारीच हतक जन 1994 पासन दणयात आल आहत. सन 1994 चया शासन वनणवयानरय शासनाकडन दणयात

आलल कोणतही घर अिरा जमीन यााची मालकी सायततपण पती र पतनी यााचया नाार करण बाधनकारक करणयात

आलल आह.

राजय शासनान खालील सधारणा करणयाि योजल आह.

विमीनल परोसीजर कोडचया 125 वया कलमात खालील सधारणा करण .

9.7 (अ) पोटगीररील कमाल मयादा काढन टाकण.

(ब) जया मवहला कलम 125 (3) मधील परातकाखालील असतील र जया घटसरोटााच पालन करतील

अशा मवहला पोटगी वमळणयास पातर राहतील. यासाठी वकरमीनल परोसीजर कोडचया 125 वया

कलमात सधारणा करण.

हहद वववाह कायदयात सधारणा.

9.8 महाराषर राजयात कहद वरराह कायदा लाग करताना सधारणा करावयात की, जया योग लगन झालयाबरोबर पतीची

वमळकत, मालमतता ( सिारर र जागम) यात पतनी आपोआप सहरागी असल. अशाच परकारचया तरतदी रारतीय विशचन

वरराह कायदा(1972) आवण रारतीय घटसरोट कायदा 1936 तसच मसलीम सतरीयााचा घटसरोट सन 1986 चया

कायदयामधय तया समाजातील जाणकारााची चचा करन दरसतीचा वरचार कला जाईल.

इतर सधारणा

9.9 अनवतक वयापार (परवतबाध) अवधवनयम 1956 चया पवरराित गराहक या शबदााचा समारश नसलयान कायदयाची

अामलबजारणी करणाऱया यातरणला गराहकाारर कसा खटला ररता यईल या बाबत साभरम वनमाण होतो तयामळ या

कायदयात आरशयक सधारणा करन गराहकाला अटक करणयाची र खटला चालवरणयाची सपषट तरतद करणयात यईल.

सिावनक सवराजय ससिामधय मवहलािा सहभाग वाढववणयासाठी कायविम.

9.10 रारतीय राजय घटनची 73 री घटना दरसती ह एक महतराच पाऊल आह. राजय शासनान वजलहा पवरिद

सतरारर मवहला र बाल कलयाण वरकासासाठी यापरीच मवहला र बाल कलयाण सवमती सन 1991-92 पासन सिापन

कली आह. परतयक वजलाामधय रतत मवहला र बाल वरकासासाठीच रापरायला या सवमतीस वनधी उपलबध करन

दणयात आला आह. सिावनक सरराजय सासिाामधय वनणायक रवमका बजारणयासाठी मवहलााना परवशवित र समिव वहार

लागणार आह.

46

मवहला ववकास

हडा पधदत नषट करणयासाठी योजना

9.11 ही योजना वद. 29.1.1989 पासन सापणव राजयात लाग करणयात आली आह. राईट रागणकीचया तकरारीकड

लि दणयासाठी आवण हाडयाचया परकरणााना पायबाद घालणयासाठी नरवया पाचरारथिक योजनत 35 वजलहा दिता सिापन

करणयात आलया आहत. हाडा पधदतीचया दषपवरणामााची जावणर राढारी यासाठी सरयासरी सासिचया मारव त या सवमतया

वयाखयान र चचासतर सधदा आयोवजत करतात. वद. 2.11.2011 चया शासनवनणवयानरय मवहलाासाठीच वरवरध कायद र

मवहला धोरण यााची पररावर अामलबजारणी होणयाकरीता वजलहावधकारी यााचया अधयितखाली 5 वरवरध सवमतया कायवरत

होतया या 5 सवमतयााच एकतरीकरण करन परतयक वजलहयात 1 वजलहा सललागार सवमतीची सिापना करणयात आली

आह. या सवमतीचया बठकाासाठी परतयक वजलहयासाठी र.45,000/- इतका वनधी माजर करणयात आला आह. रारथिक

योजना सन 2015-16 मधय रपय 5.83 लि इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

मवहला समपदशन क दर

9.12 ही योजना वद.5.12.2005 पासन राजयात लाग करणयात आलली आह. मवहलााना तयाचयारर अनयाय होऊ

नय महणन कायदशीर मागवदशवन र सलला दणयाकरीता शासनान वजलहा र तालकासतरारर समपदशन क दरााची सिापना

कली आह. राजयात सधया वजलहासतरारर 39 समपदशन क दर सर आहत. परतयक वजलहयातील 3 तालतयासाठी परतयकी

1 यापरमाण 35 वजलहयासाठी 105 नरीन समपदशन क दर सर करारयाची आहत. 39+105 यापरमाण 144 समपदशन

क दर असणार आहत पकी 97 समपदशन क दराना मानयता दणयात आलली आह. शासन वनणवय वदनााक 19/11/2013

नसार समपदशक र समनरयक यााच मानधन राढवरल असलयामळ सन 2015-16 करीता रपय 216.00 लि

वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

शभमगल सामवहक वववाह योजना

9.13 राजयातील शतकरी, शतमजरााचया मलीचया वरराहासाठी या योजनखाली र.12000/- परवत वरराह अिवसहायय

वदल जात. मवहला र बाल वरकास वररागाच वद. 30/9/2011 च शासन वनणवयानरय सधारीत शरमागल /नोदणीकत

वरराह योजना वजलहा वनयोजन सवमतीमारव त राबवरणयात यत आह. या योजनची अामलबजारणी वद. 30/9/11 पासन

करारयाची आह यापरीच योजनतील परलाबीत अनदानासाठी सन 2015-16 साठी र.87.48 लि इतका वनयतवयय

परसतावरत करणयात यत आह.

जनजागती, परवसधदी, परवशकषण व मलयमापन

9.14 सदर योजनअातगवत वररागाचया योजनााची परचार परवसधदी करणयात यत. मवहला वरकास र बाल वरकासाचया

नरीन योजना कायाकनरत झाललया आहत.मनोधयव र सकनया या महतरपणव योजना सन-2013-2014 पासन कायाकनरत

झाललया आहत. याची योगय परवसधदी होण आरशयक आह. तसच अवहलयादरी होळकर परसकार, चाचा नहर बाल

47

महोतसर कायवकरम या कायवकरमााची दखील परवसधदी वजलहा कायालयााकडन करणयात यत. तयामळ अवधकचया तरतदीची

आरशयकता आह. तसच योजना राबवरणयासाठी गाईडलाईनस तयार करन तयापरमाण परवशिण दयार लागणार आह.

कामाचया वठकाणी मवहलााचा छळ परवतबाध या क दर शासनाचया अवधवनयमाची मावहती परवशिण, यासाठी कायवशाळच

आयोजन करणकरीता सन 2015-16 या रिासाठी र. 684.00 लि इतका वनधी परसतारीत करणयात यत आह.

कौटवबक वहसािारापासन मवहलाि सरकषण अवधवनयमािी कषतरीय सतरावरन अमलबजावणी करण

9.15 कौटावबक कहसाचारापासन मवहलााच सारिण अवधवनयमाातगवत सारिण अवधकाऱ यााची कायालय सर करन तया

कायालयातील का तराटी कमवचाऱ यााच मानधन, कायालयीन खचव र कायालयाकरीता पायारत सवरधा उपलबध करन

दणयासाठी सन 2015-16 यारिासाठी र. 867.36 लि इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

सकनया योजना सतरीभण हतया कमी करन सतरी जनम दरात सधारणा होणयाकरीता

9.16 सदरची योजनअातगवत दारीदरय रिखालील कटाबात मलगी जनमास आलयास वतचया नाार जनमत:च रपय

21,200/- मदत ठर ठरण र तयातन 18 रि पणव झालयारर तीला रपय एक लाख दण अशी योजना आह. सदर

योजनकरीता सन 2015-16 या रिासाठी र.360.00 लि इतकी तरतद परसतारीत करणयात यत आह.

दवदासी परवतबध व पनववसन योजना

9.17 सदर योजना सन- 2010-11 पासन DPDC कड रगव करणयात आली आह. रतत या योजनअातगवत, असलला

लताताई सकट परसकारासाठी सन-2015-16 साठी र.1.80 लि इतका वनयतवयय राजयसतरारर परसतावरत करणयात

यत आह.

शावरवरक व लवगक अतयािाराला बळी पडललया मवहलाना अिवसहायय (मनोधयव योजना)

9.18 या योजनअातगवत बलातकार पीडीत मवहला लगीक अतयाचारास बळी पडलली बालक, ॲसीड हलयास बळी

पडलली मवहला र बालक यााना वजलहा िती सहायय र पनरवसन माडळामारव त अिवसहायय परवरल जात. या

योजनअातगवत बलातकार पीडीत मवहला र बालकााना रपय 2 त 3 लाख अिवसहायय परवरणयात यत. तर ॲसीड हललयात

गारीर जखमी झाललया ककरा कायमच अपागतर आललया मवहलााना रपय 3 लाख अिवसहायय दणयात यत. सदर

योजनअातगवत सन 2015-16 या रिासाठी रपय 1285.56 लि इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

बाल ववकास

वनरावित बालकासाठी ससितर सवा

9.19 या योजनतगवत बाल नयाय अवधवनयमाातगवत काळजी र सारिणाची गरज असललया मलाासाठी वनरासी

बालगह चालवरणाऱया सरयासरी सासिााना सहाययक अनदान वदल जात. राजयामधय एकण 702 सरयासरी सासिा असन,

61785 लारािी आहत. द.म.द.डो.र.265/- न पवरपोिण अनदानात राढ झालली असलयान तसच बाल सागोपन

48

योजनअातगवत असललया 94 अवनरासी सासिा असन तयााच लारािी 13188 इतक आहत. तयााच सहाययक अनदान

वरतरीत करणसाठी जादा तरतद सन 2015-16 कवरता र. 2319.27 लि परसतावरत करणयात आलली आह.

बाल नयाय कायविम बाल नयाय (मलािी काळजी व सरकषण)

9.20 या अवधवनयमाातगवत काळजी र सारिणाची गरज असललया मलाासाठी सासिततर र सासिाातगवत कायवकरमासाठी

या योजनतन खचव कला जातो. ही योजना क दर परसकत असन 50% राजय शासन र 50% क दर शासन वहससा अस या

योजनच सररप आह. बाल नयाय कायवकरमाातगवत सन 2009.10 परी क दर वहससाचया रतकमसाठी शासनास परसतार सादर

करणयात यत होत. सन 2010.11 पासन सदरच परसतार शासनास सादर झालल नाहीत. तसच 2235-3103 र 2235-

3417 या लखावशिामधन यापरी मानयता परापत अनदावनत सासिााना अनदान वरतरीत कलल आह. सन 2012-13

पासन एकाकतमक बाल सारिण योजना (ICPS) सर झालली असन या योजनसाठी सरतातर लखावशिव सर कलल आह.

तयामधय शासकीय सासिा, सरयासरी वनरीिणगह र इतर सासिा इ. चा समारश आह. क दर परसकत एकाकतमक बाल

सारिण योजना (ICPS) सर झालली असलयान सन 2014-15 या वरततीय रिाकवरता बाल नयाय कायवकरमाातगवत

सहाययक अनदान परसतावरत करणयात आलल नाही.

एकायतमक बाल सरकषण योजना (ICPS)

9.21 क दर शासनाचया मवहला र बाल वरकास वररागान बाल वरकास कायवकरमाातगवत कायाकनरत असललया राजय

शासनाचया र क दर शासनाचया वरवरध योजना एकवतरत करन, तया एकाकतमक बाल सारिण योजनतगवत (ICPS) समावरषट

कललया आहत. या योजनतगवत क दर शासन र राजय शासनाचया वरवरध योजनाामधय एकसतरता राहणयाचया दषटीकोनातन

र सदर योजनााची गणरतता राढवरण आवण िवतरय यातरणा अवधक बळकट करण हा सदर योजनचा मखय हत आह. या

योजनतगवत राजय शासन र क द शासन यााचमधय सामाजसय करार (MOU) वद-13.8.2010 रोजी झालला आह. शासन

पतर वद. 16.5.2012 नसार एकण 111 सासिााचा (शासकीय वनरीिणगह, वनरारागह, बालगह, अनरिणगह, सरयासरी

वनरीिणगह, अनरिणगह, दततक सासिा, बाल कलयाण सवमती, बाल नयाय माडळ, वजलहा बाल सारिण सोसायटी, राजय

परकलप सहाययक कि इ.) चा समारश एकाकतमक बाल सारिण योजना (ICPS) मधय करणयात आलला आह. सन

2015-16 कवरता र. 2,237.52 लि इतका वनधी परसतावरत करणयात आलला आह.

िािा नहर बाल महोतसव कायविम

9.22 राजयातील 35 वजलहयाामधय र 6 वररागीय सतरारर परती वजलहा र. 5.00 लाख र परती वरराग र.5.82 लाख

परमाण चाचा नहर बाल महोतसर कायवकरम आयोवजत करणयाकवरता सन 2015-16 मधय र. 75.58 लि इतका वनधी

परसतावरत करणयात यत आह.

49

मोठी बाधकाम (बाल ववकास )

9.23 बालकााचया 46 सासिाापकी 24 सासिा खाजगी जागत आहत तयापकी 5 सासिााना शासकीय जागा उपलबध

असन तयााच बााधकाम परसतावरत आह. सन 2015-16 करीता एकण र. 350.00 लि इतकी तरतद मोठी बााधकाम

बालवरकास याखाली करणयात यत आह.

मोठी बाधकाम ( मवहला ववकास )

9.24.1 या योजनअातगवत मवहलााचया शासकीय रसतीगहााच मोठी बााधकाम / दरसती या कवरता वनधी उपलबध करन

दणयात यतो. सदयकसितीत 1) नरवजरन मवहला सारिण गह, दरनार या सासिच बााधकाम सर आह. 2) तसच शासकीय

वपरयदशीनी मवहला रसतीगह, नागपर इमारतीच नरीन बााधकाम र कमवचारी वनराससिानाच बााधकाम सर आह. 3)

शासकीय करणा मवहला रसतीगह र सरसरती मवहला रसतीगह, नागपर या सासिााच इमारतीच बााधकाम / सधारणा ही

काम परसतावरत असन याकवरता सन 2014-15 कवरता र.210 कोटी इतका वनयतवयय उपलबध आह तसच सन 2015-

16 या आरथिक रिाकरीता रपय 262.44 लि इतकी तरतद परसतारीत करणयात यत आह.

महाराषर राजयातील 50 गणवतताधारक मलीना IIT/JEE आवण इटरनशनल ऑवलयपपयाड इ. अशा सपधातमक पवरकषाचया पवव तयारीसाठी योजना

9.24.2 राजयातील 50 गणरतताधारक मलीना IIT/JEE आवण इाटरनशनल ऑवलकमपयाड इ..अशा सपधातमक

पवरिााचया परव तयारीसाठी मोरत मागवदशवन दणयाबाबत IIT ians PACE या सासिमारव त वनरड झाललया 50 मलीचया

राजन र रसवतगह, पसतक र इतर अनिावगक बाबी (जावहरात र पररश पवरिा खचव) कवरता सन 2015-16 या वरततीय

रिासाठी र. 16.20 लि तरतद परसतावरत करणयात यत आह.

सिालन परशासन सगणकीकरण / इतर खिव

9.25 आयतत मवहला र बाल वरकास, पण यााच कायालय, महातमा गााधी परशासन परवशिण सासिा, पण र राजयातील

35 वजलहा मवहला र बाल वरकास कायालय, 79 शासकीय सासिा यााना सागणकीय सावहतय परवरण. तयाच पवररिण

र दखराल आवण दरसती याकवरता इ. च सागणकीकरण करण तसच मवहला र बाल वरकास वररागातील योजनााचया

परवसधदी करीता सन 2015-16 या आरथिक रिात र. 714.20 लाख इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

वयवसायपवव परवशकषण

9.26 महातमा गााधी परशासन परवशिण सासिा, पण ही मवहला र बाल वरकास वररागाची सरतातर पायारत सवरधा

असलली सासिा आह. अवधकारी र कमवचारी यााचा दषटीकोन वरकास घडवरण, सामावजक बााधीलकी वनमाण करण,

कायविमतत राढ करण, कायद र योजनााची पवरणामकारक अामलबजारणी करण याकवरता सासिमारव त रगरगळया

परवशिण सतरााच आयोजन कल जात. मवहला र बाल वरकास वररागाअातगवत काम करणाऱ या गट - अ त गट - ड

अवधकारी / कमवचारी यााचयासाठी पायारत परवशिण, उजळणी परवशिण, पदोननतीनातरच परवशिण, नवरन वरियाची तोड

50

ओळख परवशिण इ. परकारच परवशिण कायवकरम आयोवजत कल जातात. तसच शासनाचया नवरन योजना, नवरन कायद,

र तयााची पररारी अामलबजारणी इतयादीची मावहती परवशिणावदार दणयात यत. यासाठी परसागी यशदा, पण या सासिचया

सहकायान परवशिण कायवकरम राबवरला जात आह.सन 2015-16 या आरथिक रिासाठी र. 144.00 लि इतका

वनयतवयय परसतावरत कला आह.

13 वया ववतत आयोगाचया वशफारशी.

9.27 13 वया वरतत आयोगाचया वशरारशीनसार र. 300 कोटी इतका वनधी सन 2010-2015 या कालारधीसाठी

नरीन अागणराडी इमारत बााधकामासाठी उपलबध करन दणयात आला आह. क दर शासनान सन 2013-14 मधय

र.75.00 कोटी इतका वनधी माजर कला आह.

ई-गवहनवनस.

9.28 शासनाचया वनदशानसार शासकीय कायालयााच कामकाज पतरवयरहार र परशासकीय बाबीचा वनपटारा सागणक

कायवपरणालीवदार जलदगतीन होणयाचया दषटीन ई-गवहनवनसकरीता सन 2015-16 या आरथिक रिासाठी र. 778.05

लाख इतका वनयतवयय परसतावरत आह.

पोिण

9.29.1 एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनतगवत राबवरणयात यणाऱया योजनाामधय मतयपरमाण कमी करण र आरोगय

राखण आवण समाजातील दबवल घटकााची कायविमता राढवरण आवण 0 त 6 रि रयोगटातील मल आवण गरोदर र

सतनदा माता या वरवशषट समहााना योगय पोिण आहार उपलबध करन दण हा पोिण कायवकरमाचा मखय उददश लहान

मल आवण गरोदर / सतनदा माता या समाजातील दबवल घटकााची पोिणााबाबतची तसच आरोगयवरियक सवरधााची गरज

रागवरण हा आह. मवहला र बाल वरकास वररागामधय आयतत, एकाकतमक बाल वरकास सरा योजना, रायगड ररन,

नरी माबई यााचयामारव त पोिण कायवकरम राबवरणयात यतो. बारारी पाचरारथिक योजना 2012-2017 चा अपवित खचव,

रारथिक योजना 2013-14 चा परतयि खचव, रारथिक योजना 2014-15 चा वनयतवयय र अपवित खचव आवण रारथिक

योजना 2015-16 चा वनयतवयय खालीलपरमाण आह.

(रपय लाखात)

बाब पाचरारथिक योजना

2012-2017 अपवित खचव

रारथिक योजना परतयि खचव 2013-14

रारथिक योजना 2014-15 वनयतवयय

रारथिक योजना 2014-15

अपवित खचव


एकाकतमक बाल वरकास सरा योजना

(राजय)

246814.51 32316.33 43456.72 43456.72 47551.20

एकण - 246814.51 32316.33 43456.72 43456.72 47551.20

51

9.29.2 परक आहार कायविम गरामीण आवण नागरी भागात एकायतमकत बाल ववकास कायविम

क दर शासानान परसकत कलली एकाकतमकत बाल वरकास सरा योजनतगवत सहा रिाचया आतील मल,

गरोदर कसतरया तसच सतनदा माता र 15 त 40 रि रयोगटातील परौढ कसतरया वकशोरी मलीना वरवरध सवरधा

र सरा परवरणयात यतात. परक आहार, लसीकरण, आरोगय तपासणी, रदयवकय सादरव सरा, पोिण र

आरोगय वशिण आवण औपचावरक वशिण ह योजनच घटक आहत.

महाराषर राजयात 553 परकलप माजर असन तयात 364 गरामीण, 104 शहरी र 85 आवदरासी रागातील

परकलपााचा समारश आह.

एकाकतमक बाल वरकास परकलपाात जरळपास 125-150 अागणराडयााचा समारश असतो सरवसाधारणपण

गरामीण र नागरी ितरात वकमान 400 त 800 लोकसाखयसाठी आवण आवदरासी ितरात 300 त 800

लोकसाखयसाठी एक अागणराडी असत. परतयक अागणराडी सवरका आवण एक मदतनीस असत

साधारणत: 25 अागणराडयासाठी एक पयवरविका असत अागणराडयााचया कामकाजारर पयवरिण करण

ह तयााच काम असत.

एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनतगवत पढील दोन परकारचा पोिण आहार लाराथयाना वदला जातो.

1) गवहापासन तयार कलला गह आधावरत परक आहार

2) सिावनक सतरारर उपलबध धानय र कडधानयापासन तयार कलला परक आहार

9.29.3 आयतत, मवहला र बाल वरकास यााचमारव त परक पोिण आहारासाठी लागणार अननधानय र इतर

सावहतय अागणराडयापयत पोहचवरणयात यत आह 100 गरम रजानचया परक पोिण आहारात पोिण मलयाामधय 12

त 15 गरम परविन र 500 उषमााक समावरषट असतात. आहार परवत लारािी रपय 5.00 या दरान वदला जातो गरोदर

कसतरया, सतनदा माता र अवतकपोवित मल यााना दपपट परमाणात आहार दणयात यतो.

राजयशासनामारव त खालील नमद कलयानसार सधारीत दरान अागणराडयााना बचत गटामारव त आहार पररठा करणयात यतो.

(र.) अ.कर. तपशील सरवसाधारण नरसाजीरन 1 6 मवहन त 6 रि 5 6 2 गरोदर र सतनदा माता 6 8 3 अवतकपोिीत शरणी 3 र 4 मधील बालक 7 9 4 वकशोररयीन गटातील मली 4 6

9.29.4 सधया महाराषर राजयामधय 553 परकलप कायाकनरत आहत. सदर परकलपाापकी 364 गरामीण परकलप, 85

आवदरासी परकलप, 104 नागरी परकलप आहत. एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनतागवत 97475 अागणराडया र

52

11175 वमनी अागणराडया माजर आहत. माह ऑगसट-2014 चया मावसक परगती अहरालानसार 97475 माजर

अागणराडयाापकी 97172 अागणराडया र 10776 वमनी अागणराडया कायाकनरत आहत.

याखालील लाराथयाची साखया खालीलपरमाण आह. अ.कर. लारािी परकार लारािी साखया 1. 0 त 6 रयोगटातील लारािी 79,65,510 2. गरोदर र सतनदा माता 12,50,945

एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनखाली लार घणार लारािी. 1. 6 मवहन त 3 रिव रयोगट 30,87,600 2. 3 त 6 रिव रयोगट 29,00,057 3. गरोदर र सतनदा माता 12,50,945

9.29.5 गरामीण र आवदरासी परकलप ह वजलहा पवरिदमारव त महाराषर वजलहा पवरिद र पाचायत सवमती 1961 चया

कायदयातील 123 र 126 कलमाातगवत राबवरली जात. महाराषर शासनान सचवरललया अागणराडीचा परसतार क दर

शासनान सरीकारला आह यावदार एकाकतमक बाल वरकास सरा गटााच दरररचया पाडयातील लारािी जयााना एकाकतमक

बाल वरकास सरा गटाापयत पौकषटक आहारासाठी वनयवमतपण पोहचवरण कठीण आह अशा लारािीना या योजनचा

लार दणयाचा हा परयतन आह. 3-4 पाडयातील लारािीना पौकषटक आहार परवरणयाची जबाबदारी वतिलया सिावनक

पौगाडारसितील मलीरर सोपवरणयाच परसतावरत आह रदयकीय अवधकाऱ यानी मवहनयातन एकदा या अागणराडयााना रट

दण अपवित आह.

राजीव गाधी वकशोरवयीन मलीि सकषमीकरण योजना "सबला"

9.30 सबला ही योजना राजयातील बीड, नाादड, माबई, नावशक, गडवचरोली, बलढाणा, कोलहापर, सातारा, अमरारती,

नागपर आवण गोवदया या 11 वजलहयामधय राबवरणयास मानयता दणयात आली आह. वकशोरी शतती योजना (KSY) र

वकशोररयीन मलीसाठी पोिण कायवकरम (NPAG) या दोन क दर परसकत योजनााच वरलीनीकरण करन वकशोररयीन

मलीचया सिमीकरणासाठी सबला (राजीर गााधी वकशोररयीन मलीच सिमीकरण) या क दरपरसकत नरीन योजनची

अामलबजरणी करणयास मानयता दणयात आली आह. सबला योजना ही 11 त 18 रयोगटातील वकशोररयीन मलीसाठी

लाग आह.

इवदरा गाधी माततव सहयोग योजना (IGMSY)

9.31 या क दर परसकत योजनची राजयातील राडारा र अमरारती या दोन वजलाामधय अामलबजारणी करणयास

वद. 30/7/2011 चया शासन वनणवयानरय शासनाची मानयता दणयात आली आह. सदर योजनच लारािी गरोदर र

सतनदा माता आहत. या योजनतगवत माह ऑतटोबर-2014 चया मावसक परगती अहरालानसार अमरारती र राडारा

वजलात एकण 35113 लारािी वनयोवजत आहत.

53

एकायतमक बाल ववकास सवा योजनि बळकटीकरण व पनसरिना

9.32 एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनच बळकटीकरण र पनरवचना ही क दर परसकत नरीन योजना सन 2014-

15 पासन राजयातील 20 वजलाात राबवरणयात यत असन सन 2015-16 या आरथिक रिात या योजनसाठी राजय

वहशशयाकवरता र. 32,059.51 लि इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह.

एकायतमक बाल ववकास सवा योजनि बळकटीकरण व पोिण सधारणा परकलप

9.33 एकाकतमक बाल वरकास सरा योजनच बळकटीकरण र पोिण सधारणा परकलप ही जागतीक बक सहाययीत

क दर परसकत नरीन योजना राजयातील 20 वजलाात सन 2014-15 पासन राबवरणयात यत असन सन 2015-16 या

आरथिक रिामधय राजय वहशशयाकवरता र. 55.95 लि इतका वनयतवयय परसतावरत करणयात यत आह. ********

55

परकरण -10

पयचिम घाट आवण डोगरी ववकास कायविम

पयचिम घाट ववकास कायविम

10.1 दशातील डोगराळ परदशाचया वरकासास चालना दणयासाठी राषरीय वरकास माडळाचया वशरारशीनसार

1974-75 या रिापासन महाराषर, कनाटक, तावमळनाड, करळ र गोरा या राजयाामधय पकशचम घाट वरकासाचा क दर

परसकत कायवकरम सर करणयात आला आह. या कायवकरमामधील एकण ितरापकी महाराषरातील 70.2% ितररळाचा

समारश असन राजयातील 86.7% लोकसाखया आह. या कायवकरमास क दर शासनाकडन 90% अनदान उपलबध होत र

10% रतकम राजय शासनाकडन वहससा दणयात यतो जया तालतयातील वकमान 20% ितर ह 600 मीटर उाचीरर ककरा

तयापिा जासत उाचीरर आह अशा ितराचा पकशचम घाट ितरात समारश करणयात आलला आह. तयानसार या कायवकरमात

12 वजलहयाातील 63 तालतयााचा समारश होतो.तयाची मावहती या परकरणातील पवरवशषट “अ” यि दशववरली आह.

10.2 योजना आयोगान, नरी वदलली वनयतत कललया ितरीय उप गटाचया (एवरया सब गरप) मागवदशवक सचनाानसार

पकशचम घाट वरकास कायवकरमाची खालीलपरमाण परमख उविषट ठरवरणयात आली आहत

पकशचम घाट ितरातील नसरथगक रवशषठय जतन करणयासाठी पयाररण पवरकसितीरर समतोल

राखण.

या ितरातील अनरावशक वरवरधता जतन करण.

मानरी कतीमळ पयाररण पवरकसितीत पोहोचलली हानी दर करन पयाररण परवरत करण.

पयाररणाचया हानीमळ होणा-या सारावय पवरणामााची लोकााना जाणीर करन दण र तयाबाबत तयााना

परवशिण दण आवण पयाररण वरियक वरकास कायवकरमाामधय तयााचा सकरीय सहराग वमळवरण.

या कायविमातगवत योजना राबववलया जातात तयािी मावहती खालीलपरमाण आह.

मधमाशा पालन योजना

10.3.1 पकशचम घाट वरकास कायवकरमााचा राग मखयतर रन वररागाचया अखतयावरत आह. रगरगळया परकारचया

रनसपती रनात राढतात तयााचयारर रगरगळया ऋतत रिवरर रल यतात. तया रागात राहणाऱ या मधमाशापालन

करणाऱ या शतकऱ यााना तयामळ आरथिक उतपननाच साधन झाल आह. या योजनतगवत लारािीना मदय अकव यातर र

मधमाशा पया परवरण आवण तयावदार रोजगार उपलबध करण ही काम कली जातात.

56

मदसधारण

10.3.2 पाणयाचया पातळीत राढ होणयासाठी मद आवण जलसाधारणाची काम आरशयक असन तयामळ

शतकऱ यााचया वपकााना पाणीपररठयाची सोय होत. क दर शासनाचया मागवदशवक ततरानसार वनरड करणयात आललया

पाणरहाळ ितरामधय मदसाधारण वररागामारव त मजगी घालण, समोचच बााधबावदसतीची काम, नाला बााधबावदसतीची काम,

गली पलगीग चक, धरण, नाला सटवबलायझशन, नालयााचया बाजस झाडााची / खरया गरताची लागरड करण, रळण

बाधार, लज बोलडसव सरतचर, साकोन पोड आदी योजनााची काम घतली जातात.

वन ववभाग

10.3.3 या योजनच मखय उविषट ह पयाररण सातलन र जवरक वरवरधता जपण ह आह. वरवरध परकारचया झाडााची

लागरड कलयामळ पयाररण सातलन राढणयास र जवरक वरवरधता तयार होणयास मदत होत. तसच झाडााचया

लागरडीमळ जमीनीची धप कमी होऊन मदसाधारणास मदत होत. या योजनतगवत वरवरध रिााचया परजातीची लागरड

करणयात यत. यासाठी रोपराटीका सधदा वनमाण करणयात यत आहत.

सामावजक वनीकरण

10.3.4 सामावजक रनीकरण वररागामारव त रन वररागाबाहरील रागारर झाडााची लागरड कली जात. अशा

परकारची झाडााची लागरड रसतयाचया बाजला तसच शासकीय जागरर करणयात यत. खाजगी र सामवहक जवमनीरर रि

लागरडीचा कायवकरम राबवरला जातो. सदर रिााच 5 रिापयत जतन कल जात.

रसत

10.3.5 या वरकास ितराखाली पकशचम घाट वरकास कायवकरमाातगवत रतत साकराचीच काम घता यतात.

पयचिम घाट ककष

10.3.6 हा कि पकशचम घाट वरकास कायवकरमाच सावनयातरण र वनयोजन करणयाकवरता वनयोजन वररागात कायवरत

आह. या कायवकरमाातगवत 13 असिायी पद माजर आहत. सदर योजनसाठी सन 2015-16 साठी र. 4,384.00 लि

इतका वनयतवयय परसतावरत आह.

पवरवशषट-अ अ.कर. वजलहा तालका

1 2 3 1 ठाण 1) मोखाडा 2) राडा, 3) शहापर 4) मरबाड 5) जवहार 2 रायगड 1) कजवत 2) खालापर 3) सधागड-पाली 4) रोहा 5) माणगाार 6) महाड 7) पोलादपर 3 रतनावगरी 1) खड 2) वचपळण 3) सागमशरर 4) लााजा 5) राजापर 4 कसधदगव 1) कणकरली 2)सारातराडी 3)दरगड 4) कडाळ 5) रररराडी

57

अ.कर. वजलहा तालका 1 2 3 5 नावशक 1) इगतपरी 2) नावशक 3) कदडोरी 4) पठ 5) कळरण 6) सरगाणा 7) सटाणा, 8) वसननर 9)

तरयाबकशरर 6 धळ 1) साकरी 7 नादरबार 1) नरापर 8 अहमदनगर 1) अकोला 2) सागमनर 9 पण 1) जननर 2) आाबगार 3) खड 4) मारळ 5) हरली 6) मळशी 7) रलह 8) रोर 9) परादर 10 सातारा 1) सातारा 2) राई 3) पाटण 4) जारळी 5) महाबळशरर 6) खटार 7) खाडाळा 8) कोरगाार 11 साागली 1) वशराळा 12 कोलहापर 1) शाहराडी 2) पनहाळा 3) कररीर 4) गगनबारडा 5) राधानगरी 6) काागल 7) रदरगड 8)

आजरा 9) गडकहगलज 10) चादगड एकण 12 63

वववरणपतर-ब

ववततीय आढावा (र.लाखात) विव तरतद खिव टककवारी

2002-03 2,106 2,086 99.1% 2003-04 2,106 2,082 98.9% 2004-05 2,106 2,106 100 % 2005-06 2,106 2,103 99.9% 2006-07 3,271 3,271 100 % 2007-08 3,271 3,271 100 % 2008-09 3,956 3,956 100 % 2009-10 3,956 3,956 100 % 2010-11 3,956 3,956 100 % 2011-12 4,369 4,369 100% 2012-13 4,384 4,339 99% 2013-14 4,384

(3,288 क दराकडन उपलबध) 3,288 100%

2014-15 4,384 -- --

डोगरी ववभागाचया ववकासासाठी ववशि कती कायविम

10.4.1 डोगरी वरराग वरकास कायवकरम राजयामधय सन 1991 -92 पासन राबवरणयात यत आह. ही राजय योजना

असलयामळ राजयाचया वनधीतन पणवपण वनधी वदला जातो. ही योजना वनकशचत कललया डोगरी ितरासाठी राबवरली जात.

10.4.2 राजयातील डोगरी वररागाच ितर वरवशषट वनकिााचया आधार वनकशचत करन तयाचया वरकासासाठी खास

कायवकरम घणयाचया हतन शासनान ऑतटोबर, 1988 मधय मावतरमाडळाची एक उप सवमती नमली होती.

डोगरी वररागाच ितर वनकशचत करणयासाठी मावतरमाडळाचया उप सवमतीन वरचारात घतलल वनकि खालीलपरमाण होत.

58

एखादया रौगोवलक रागास डोगरी राग महणन समजणयासाठी खालील 2 अटी पणव होण आरशयक आह

अ) तया ितराचा सरासरी उतार 30%ककरा तयापिा जासत असल तर तो परमख डोगरी राग होईल.

ब) तया रागाची सापि उाची 300 मीटरहन जासत असारी.

सापणव रौगोवलक रागाचया तलनत परमख डोगरी रागाचया रौगोवलक वरसताराचा हा उतार जर 30 टतयापिा

कमी परात 17 टतयापिा जासत असल तर अस ितर अाशत: डोगरी महणन कसरकारणयास हरकत नसारी.

एखाद डोगरी ितर 100 चौरस वकलोमीटर ककरा तयापिा जासत असल र त ररील अटी पणव करीत

असलयास डोगरी ितर महणन समजणयास हरकत नसारी.

जर एखादया तालतयातील ररीलपरमाण डोगरी ितर 50 टतयापिा जासत असल तर तो पणव तालका डोगरी

वरराग महणन समजारा.

जर एखादया तालतयातील ररीलपरमाण डोगरी ितर 50 टतयापिा कमी असल परात, तो जर 100 चौरस

वकलोमीटर अिरा अवधक डोगरी ितराचा राग असल तर तो तालका डोगरी उपगट महणन समजारा.

10.4.3 मातरीमाडळ उपसवमतीन कललया वशरारशी शासनान कसरकारलया असन राजयातील 21 वजलाातील 73

तालक (पणवत:) र 35 तालक (अाशत:) यााना डोगरी ितर महणन घोवित कल आह.

10.4.4 या कायवकरमाची आखणी र अामलबजारणी योगयपरकार वहारी यासाठी साबावधत वजलहयााचया पालकमातरयााचया

अधयितखाली एक सरतातर सवमती नमणयात आली आह. या योजनखाली अनजञय असललया खालील कामाापकी सवमती

कामााची वशरारस कर शकत.

10.4.5 डोगरी वरराग वरकास कायवकरमाातगवत घयारयाचया अनजञय कामााची यादी.

(1) परािवमक वशिण

शासकीय परािवमक शाळााचया नरीन खोलयााच बााधकाम.

शासकीय परािवमक शाळा खोलीची वरशि दरसती.

शासकीय परािवमक शाळासाठी सागणक साच र शिवणक आजञारली (सॉफटरअर) (गरामवरकास

वररागाचया सललयान र वजलहा वनयोजन सवमतीचया माजरीन वरवहत पधदतीनसार खरदी करण)

(2) पाटबाधाऱयााची काम

कोलहापर पधदतीच बाधार

लघ-पाटबाधारची काम

उपसा जलकसचन योजना

59

(3) रसत वरकासाची काम

लहान रसत (खडी करण)

वमकसग कलक

छोट पल

3 वक.वम. लााबीचया रसतयााच डााबरीकरण (सारवजवनक बााधकाम वररागाचया परमाणकानसार)

नळकााडी पल

साकर

रसतयाररील मोरीची काम.

लहान नालयारर ररशी बााधण

रटबरीज

अरा द बोळरजा रसत र गटारााच कॉकरीटीकरण

(4) पाणी पररठयाची काम (गराम वरकास वररागाचया परमाणकानसार)

गरामीण पाणी पररठयाचया लहान लहान योजना

जया गारातील नळपाणी पररठा योजना आगोदरच झालया असतील अशा गारातील

राडयाासाठी जादा पाईपलाईन टाकन राडयााना पाणी पररठा करणयासाबाधीची काम.

गारासाठी /राडयाासाठी करधन वरवहरी.

(5) समाज मावदर

(6) सामावजक सरागह

(7) उपसा जलसावचन योजना र तयाचया दरसतया

(8) एस.टी. वनरारा (वपकअप शड)

(9) अागणराडीसाठी इमारतीच बााधकाम.

(10) सौर ऊजररील वदर

(11) वरदयत वरकासाची काम

10.4.6 सधयाचया परमाणानसार पणवगट डोगरी तालतयासाठी आवण उपगट डोगरी तालतयासाठी अनकरम

र. 100.00 लाख आवण र. 50.00 लाख वनधी दणयात यतो. या योजनरर रिाला साधारणत: र 9,050.00 लि एरढा

वनधी खचव कला जातो.

60

10.5 सन 2014-15 चा वनयतवयय र अपवित खचव आवण 2015-16 चा वनयतवयय खालीलपरमाण

(रपय लाखाात)

**********

राविकव योजना 2014-15 वनयतवयय

राविकव योजना 2014-15 अपवित खचव


9,050.00 9,050.00 9,050.00

61

परकरण - 11

मानव ववकास कायविम

मानव ववकास वनदशाक

11.1.1 मानर वरकास परवकयत मानर वरकास वनदशााक हा महततराचा घटक आह. राजयाचा पवहला मानर वरकास

अहराल 2002 मधय परवसदध करणयात आला.

11.1.2 सदर अहरालामधय वजलहा-वजलाामधय मानर वरकास वनदशााकात लिणीय तरारत असलयाच वनदशवनास

आल. बदलतया पवरकसितीमधय दरडोई उतपनन यापिा मानर वरकास वनदशााक ह वरकास मोजणयाच पवरमाण आह.

राजयाचा मानर वरकास वनदशााक उाचारणयाचया परकरीयचा एक राग महणन शासनान राजयातील 12 अवतमागास

वजलााचा मानर वरकास वनदशााक उाचारणयाकरीता 'महाराषर मानर वरकास वमशनची' सिापना कली होती. आरोगय,

वशिण र उतपननराढ या बाबीशी साबावधत सिावनक गरजनसार वरवरध योजना वमशनन आपलया कायवितरामधील 12

वजलाातील 25 तालतयाामधय सन 2006 त 2010 या चार रिाचया कालारधीत राबवरलया र तया योजनाारर र.235

कोटी खचव कल. याचा पवरणाम महणन साबावधत तालतयााचया मानर वरकासासाबाधीचया अनक वनदशााकात लिणीय

राढ झालली वदसन आली.

11.1.3 मानर वरकास वमशनन राबवरललया कायवकरमााच चाागल पवरणाम लिात घऊन शासनान सन 2011-12 पासन

मानर वरकास ही साकलपना वजलाऐरजी तालका सतरारर राजयातील समार 125 अवत मागास तालतयाात राबरन

सदर कायवकरमाची वयापती राढवरणयाचा वनणवय घतला आह.

तालकयािी वनवड

11.2 सन 2001 चया जनगणननसार तालतयातील सतरी सािरतच परमाण र सन 2002 चया सरिणानसार गरामीण

रागातील दावरदरयरिखालील कटाबााच परमाण या दोन वनदशााकाचया आधार राजयातील 1) ठाण, 2) रायगड, 3) कसधदगव,

4) नावशक, 5) धळ, 6) नादरबार, 7) जळगाार, 8) जालना, 9) पररणी, 10) कहगोली, 11) नाादड, 12) बीड, 13)

बलढाणा, 14) अकोला, 15) रावशम, 16) अमरारती, 17) यरतमाळ, 18) नागपर, 19) राडारा, 20) गोदीया, 21)

चादरपर र 22) गडवचरोली या 22 वजलातील 125 तालतयााची वनरड करणयात आली आह. मानर वरकास

कायवकरमाातगवत सन 2014-15 या रिासाठी सरवसाधारण योजनतन र. 20,000 लाख तर अनसवचत जाती

उपयोजनअातगवत र. 500 लाख अशा परकार एकण र. 20,500 लाखाची तरतद करणयात आली आह. सन 2015-

16 या रिासाठी सरवसाधारण योजनतन र. 25,000 लाख तर अनसवचत जाती उपयोजनअातगवत र. 200 लाख अशा

परकार एकण र.25,200 लाख तरतद परसतावरत करणयात आली आह.

62

मानव ववकास आयकतालय

11.3 सन 2006 मधय गठीत करणयात आललया मानर वरकास वमशनची पनरवचना करणयात यऊन सन 2011-12

मधय मानर वरकास आयततालयाची सिापना करणयात आली आह. मानर वरकास कायवकरमाच सापणव सावनयातरण

करणयाची जबाबदारी मानर वरकास आयततालयारर सोपवरणयात आली आह.

कायविमाि सवनयतरण

11.4.1 मानर वरकास कायवकरमाातगवत राबवरणयात यणाऱया वरवरध योजनााचा आढारा घणयासाठी तसच शासन

पातळीरर धोरणातमक वनणवय घणयाकवरता मा. मातरी, वरतत र वनयाजन यााचया अधयितखाली राजयसतरीय सवमती सिापन

करणयात आली आह. वनरडललया 22 वजलाामधय वजलहासतरारर वजलहावधकारी यााचया अधयितखाली वजलहा मानर

वरकास सवमतीची सिापना करणयात आली असन तालकासतरारर मानर वरकास कायवकरम गट वरकास अवधकारी

कायालयामारव त राबवरणयात यत आह.

11.4.2 मानर वरकास कायवकरमाची पररारी अामलबजारणी होणयाचया दषटीन 22 वजलाामधय वजलहासतरारर

खालीलपरमाण परतयकी 3 या परमाण अवधकारी र कमवचाऱयााची पद वनमाण करणयात आली आहत. :-

अ.कर. पदनाम रतनशरणी (₹) गरड प पदााची साखया 1 सहाययक वजलहा वनयोजन अवधकारी

(मानर वरकास) 9,300-34,800 4,400 1

2 साशोधन सहाययक 9,300-34,800 4,300 1 3 सााकखयकी सहाययक 5,200-20,200 2,800 1 एकण 3

11.4.3 यावशराय मानर वरकास कायवकरमाकरीता जया वजलातील 4 ककरा तयापिा अवधक तालतयााचा समारश

झाला आह अशा 15 वजलात ₹ 15,600-39,100 (गरड प 5,400/-) या रतनशरणीतील वजलहा वनयोजन अवधकारी

(मानर वरकास) यााच परतयकी एक पद वनमाण करणयात आल आह.

कायविमाअतगवत राबववणयात यणाऱया ववववध योजना

11.5.1 मानर वरकासातील महततराच घटक उतपनन, वशिण र आरोगय असन तया अनिागान वनरडललया 125

तालतयाामधय खाली दशववरललया योजना राबवरणयात यत आहत -

(1) वशकषणववियक योजना

इयतता 10 री आवण 12 री मधय अनततीणव झाललया वरदयाथयाकवरता वरशि वशकरणी रगव सर करण.

“क” रगव नगरपावलका आवण मोठया गाराामधय अभयावसका सिापन करण.

63

गरामीण रागातील सरवच मलीना इ. 12 री पयत वशिण घण शतय वहार याकवरता गार त शाळा यादरमयान राहतकीची सवरधा उपलबध करन दण.

माधयवमक / उचच माधयवमक शासकीय / अनदावनत शाळाामधय परयोगशाळााकवरता सावहतय परवरण.

तालतयाचया वठकाणी बालररन - वरजञान क दर सिापन करण.

कसतरबा गााधी बावलका योजनची वयापती इयतता 10 री पयत राढवरण.

इयतता आठरी त बारारी मधय वशिण घत असललया आवण शाळपासन 5 वक.मी. अातराच आत राहणाऱया गरज मलीना सायकलीच राटप करण.

(2) आरोगय व बालकलयाण ववियक योजना

तजञ मवहला डॉतटरकडन गरवरती मवहलााची आरोगय तपासणी करण तसच 0 त 6 मवहन रयोगटातील बालकााची र तयााचया मातााची तपासणी करण आवण औिधोपचार करण.

वकशोररयीन मलीना आरोगयवरियक बाबीच परवशिण दण.

अन.जाती /अन.जमाती /दावरदरय रिखालील बाळात मवहलला बडीत मजरी दण.

(3) उतपननवाढीचया योजना

वररती माती परीिण परयोगशाळा सर करण.

गरामीण रागातील यरकााना / वकशोररयीन यरतीना सरयारोजगाराकवरता वयरसाय कौशलयाच परवशिण दण.

11.5.2 यावशराय, वद. 12 जल, 2012 चया शासन वनणवयानरय मानर वरकास कायवकरमाची वयापती राढवरणयात

आली असन सदरचा कायवकरम “क” रगव नगरपावलकाामधयही राबवरणयाचा वनणवय घणयात आला आह. तसच,

वद. 24 जल, 2013 चया शासन वनणवयानरय मानर वरकास कायवकरमाातगवत खालील दोन योजनााचा नवयान समारश

करणयात आला आह.

अागणराडीसाठी नरीन इमारतीच बााधकाम करण.

आरोगय उपक दराचया नरीन इमारतीच बााधकाम करण.

*********

65

परकरण –1

कषि व सलगन सवा

1.1. कषि व सलगन सव मधय पीक सवरधन, फलोतप दन, पशसवरधन, दगर वयवस य षवक स, मतय वयवस य

षवभ ग, कषि षशकषण व सशोरन, मद व जल सर रण, वन व स म षजक वनीकरण य उपकषतर च सम वश होतो.

कषि व सलगन कषतर च च ल ककमतीनस र थल र जय उतपनन त विध 2011-12 मरील व ट जरी 12.4 % असल

तरी रोजग र षनरममतीच मोठ परम ण लकष त घत र जय चय अथधवयवथत कषिच सहभ ग अतयत वय पक वरप च

आह. थल र जय उतपन त कषि कषतर च सतत घटण र व ट ह आरमथक षवक स परकरीीयच नसरमगक पषरण मवरप

असल तरी रोजग र षनरममती, उतपनन व अनन सरकष य ब बीस ठी कषि कषतर चय षवक स त स ततय असण महतव च

ठरत.

कषि षिकषण व सिोधन

1.2. भ रतीय कषि अनसर न पषरिदन थ षनक दषटीन षवषशषट ततरजञ न षवकषसत करणय स ठी मह र षर त 9

कषि सशोरन परकलप षनशचचत कल आहत. जमीन व कषि हव म न कषतर षवच र त घऊन र जय ची 72 गट त

षवभ गणी करणय त आली आह. र जय त च र कषि षवदय पीठ असन ती पीक उतप दन चय व ढीस ठी थ षनक

गरजनस र षवषशषट ततरजञ न षनमाण करणय चय दषटीन तय चय कषतर त सशोरन क यध करत त.

राजय अरथवयवसरत कषि व सलगन सवाच योगदान

1.3 कषि व सलगन सव मधय षपक सवरधन, फलोतप दन, पश सवरधन, दगर वयवस य षवक स, मतय वयवस य

षवभ ग, कषि षशकषण व सशोरन, मद व जलसर रण, वन व स म षजक वनीकरण य उपकषतर च समोवश होतो. सन

2010-11 चय जनगणननस र मह र षर ची लोकसखय 11.24 कोटी असन, तय पकी 6.96 कोटी 54.80 % लोक

गर मीण भ ग त रह त त. व 5.08 कोटी 45.20 % लोक शहरी भ ग त र हत त. कषि व सलगन कषतर च च ल

ककमतीनस र थल र जय उतपनन त विध 2011-12 मरील व ट जरी 12.4 % असल तरी रोजग र षनरममतीच मोठ परम ण

लकष त घत र जय चय अथधवयवथत कषिच सहभ ग अतयत वय पक वरप च आह. थल र जय उतपनन त कषि

कषतर च सतत घटण र व ट ह आरमथक षवक स परकरीीयच नसरमगक पषरण म असल तरी रोजग र षनरममती उतपनन व

अनन सरकष य ब बीस ठी कषि कषतर चय षवक स त स ततय असण महतव च ठरत. 11 वय पचव रमिक योजनत कषि

कषतर चय 4 % षवक स चय लकषय चय तलनत 4.3 % सर सरी व ढ षदसन आली. 12 वय पचव रमिक योजनत कषि

कषतर चय षवक स च उषिषट 11 वय पचव रमिक योजन इतकच महणज 4 % षनशचचत करणय त आल आह.

कषि धोरण

1.4 र जय श सन न वीकत कललय नवीन कषि रोरण ची उषिषट पढीलपरम ण आहत:

षपक च उतप दन व शतक-य च उतपनन व ढषवणय चय दषटीन उपलबर असललय स रनसपततीच

क टकसरीन, पषरण मक रक आषण पयावरण स परक व पर करन कषि कषतर च श चवत षवक स करण.

66

सम ज जीवन चय गरज ओळखन कशल व अकशल रोजग र त व ढ षनमाण करण आषण द षरदरय षनमधलन स ठी सक र तमक उप ययोजन आखण.

व षणशजयक व औदयोषगक रतीवर कषि कषतर चय षवक स स च लन दण.

मयाषदत असललय जलसपततीच पणध कषमतन व पर करणय चय दषटीन कषत क यधकरीम तय र करण.

कषि कषतर तील अडचणी सदभात कषि षवदय पीठ म फध त सशोरन च प ठबळ षनमाण करण.

शतक-य नी उतप षदत कललय कषि म ल स व जवी दर षमळवन दणय स ठी कषि म ल च क ढणीपचच त वयवथ पन, स ठवणक, व हतक, पणन आषण षनयात य कषरत ल गण -य मलभत सषवर ची षनरममती करण.

कषि उतपनन ब ज र सषमतय शी सबषरत क यधपरण लीमधय सर रण करण.

हवामान

1.5 म चध प सनचय द हक उषण उनह ळय ची पषरणीती जनचय सरव तीस म नसन प वस च आगमन घडवन

आणण -य उषण कषटबरीय मोसमी हव म न परदश त र जय च समोवश होतो. मोहक षहरवय ग लीचय सह

आलह दद यक सौमय थड म नसन हग म प ठोप ठ नकोस ठरण र ऑकटोबर पषरवधतन यत. पशचचमकडील स गरी

ढग प सन पडण र प ऊस अषतजोर च असतो आषण सहय दरीचय घ टम थय वर 400 सटीमीटर पकष ज त

पजधनयवषटी होत. पषरण मवरप स ल पर-अहमदनगर शषक परदश चय क दर थ नी यत. हग म चय उततर रात

पजधनयम न त क हीशी व ढ होऊन त पवकड मर ठव ड व षवदभध षवभ ग कड आगकच करत.

पाणलोट षवभाग

1.6.1 र षरीय जल आयोग चय अहव ल नस र कसचन षवियक सवध तरोत अजम वल तरी र जय तील 30 % पकष

ज त कषतर कसचन ख ली यऊ शकण र न ही. तय कषरत बर च क ल वरी ल ग शकतो आषण तरीसधद

ल गवडीख लील उवधषरत 70 % कषतर पजधनयम न वरच अवलबन र हण र आह. मह र षर तील शती फकत कोरडव ह

नसन षतल ब-य च वळ अविधण चय पषरशथतीच दखील मक बल कर व ल गतो. र जय तील शती मखयत: जन त

ऑकटोबर दरमय न पडण -य नऋतय व ईश नय मोसमी प वस वर अवलबन आह. तथ षप, क ही वळ ईश नय मोसमी

प ऊस ऑकटोबरचय मधय ससधद पडतो.

1.6.2 र जय ची षवभ गणी तीन नसरमगक प णलोट षवभ ग त ख लीलपरम ण करत यईल.

1. कोकण महणन ओळखल ज ण र , षकन रपटटीच षवभ ग

2. पशचचम घ ट व दषकषण पठ र च षवभ ग

3. षनशचचत व भरपर त मधयम वरप च प ऊस पडण र षवभ ग पवकडील षवदभध आषण मधयम षवदभाच

क ही भ ग

67

भमी उपयोषगता 1.7 भमी उपयोषगतषवियक सन 2011-12 मरील स शखयकी म षहतीनस र, र जय त एकण 307.58 ल ख हकटर

भौगौषलक कषतर पकी षपक उतप दन ख लील एकण कषतर 231.06 ल ख हकटर होत. षनववळ परणीख लील कषतर 173.86

ल ख हकटर होत तर एक पकष ज त वळ परणीख लील कषतर 57.20 ल ख हकटर होत. वन ख लील कषतर 52.11 ल ख

हकटर होत. ल गवडीस ठी उपलबर नसण र कषतर 31.79 ल ख होत. इतर ल गवडीस अयोगय जमीन 24.13 ल ख

हकटरइतकी होती तर पड जमीन कषतर 25.70 ल ख होत. ल गवडीख ली न यण र कषतर ख लीलपरम ण आह.

(ल ख हकटर) अ.करी तपषशल कषतर

1 वन 52.11 2 ल गवडीस ठी उपलबर नसण र कषतर अ.न पीक आषण ल गवडीस अयोगय जमीन 17.28 ब. कषिएतर उपयोग ख लील जमीन 14.51 एकण (2) 31.79

3 इतर ल गवडीस अयोगय जमीन अ.मश गत योगय पडीक जमीन 9.19

ब.क यम करण व चर ऊ कषतर 12.44 क.वकष षपक ख लील जमीन 2.50 एकण (3) 24.13

4 पड जमीन अ.च ल पड जमीन 13.78 ब.इतर पड जमीन 11.92 एकण (4) 25.70 एकण ( 1 त 4) 133.73

ितजमीन धारणा:

1.8 सन 2010-11 चय कषि गणननस र र जय त एकण 1.37 कोटी भर रक असन तय पकी 1.08 कोटी 78.6

% भर रक 2 हकटर ककव तय पकष कमी कषतर र रण करण र लह न षसम षतक शतकरी आहत. अनसषचत ज ती व

अनसषचत जम तीचय शतक-य च परम ण अनकरीम 7.5 % व 6.3 % होत आषण तय नी र रण कललय कषतर च परम ण

अनकरीम 6.6 % व 7.9 % होत. अनसषचत ज ती व जम तीचय शतक-य ची सर सरी जमीन र रण अनकरीम 1.27

हकटर 1.80 हकटर होती. सन 2010-11 चय कषि गणननस र शतजमीनर रक व र रण कषतर षनह य षवभ गणी ख लील

तकतय त दशधषवली आह.

अ.करी भर रक च परवगध भर रक ची सखय (ल ख)

कषतर (ल ख हकटर)

1 1 हकटरपकष कमी जमीन र रण करण र षसम षतक शतकरी 67.09 31.86 2 1 त 2 हकटर जमीनर रण करण र लह न शतकरी 40.52 57.39 3 2 त 4 अरधमधयम शतकरी 24.73 71.55

68

अ.करी भर रक च परवगध भर रक ची सखय (ल ख)

कषतर (ल ख हकटर)

4 5 त 10 हकटर मधयम शतकरी 3.96 26.03 5 10 त 20 हकटरमरील शतकरी 0.59 7.52 6 20 हकटर व तय पकष ज द कषतर 0.09 3.32

एकण 136.98 197.67

षपक सवधथन

1.9 शती वयवस य चय दषटीन महतव च असण -य खरीप हग म त सवधस र रणपण 149.22 ल ख हकटर

कषतर वर षपक च उतप दन घतल ज त आषण उवधषरत 60.83 ल ख हकटर कषतर वर रबबी व उनह ळी षपक घतली

ज त त. खरीप हग म मधय भ त, जव री, ब जरी य स रखी परमख तणर नय षपक घतली ज त त. तर ह परमख

कडर नय षपक तसच सोय बीन ह परमख पीक गळीतर नय च पीक आह. क पस व ऊस ही परमख वय प री षपक

घतली ज त त. रबबी हग म मधय रबबी जव री,गह,मक ही परमख तणर नय षपक घतली ज त त. कडर नय मधय

हरभर ह परमख पीक असन तलषबय मधय करडई व रबबी सयधफल ही परमख षपक आहत. उनह ळी ल गवड ही

पर मखय न कसचन सषवरवर अवलबन असत. उनह ळी हग म त पर मखय न उनह ळी भ त, भईमग आषण सयधफल

ही षपक घतली ज त त. व रमिक य जन सन 2015-16 कषरत षपक सवरधन षवक सशीिातगधत भौषतक उषिषट

ख लील तकतय त दशधषवललय परम ण आहत.

(उतप दन ल ख म.टन)

अ.करी षपक व रमिक योजन सन 2015-16 च उषिषट

1) षपक अ. अननर नय

1.तणर नय 129.02 2.कडर नय 33.20 एकण अननर नय 162.22

ब. तलषबय 60.66 क. ऊस 773.08 ड. क पस (ल ख ग ठी) 68.96

फलोतपादन

1.10 फलोतप दन ह कषि षवक स कषतर शी सलगन अस क यधकरीम आह की जय दव र कवळ शतक-य न च व ढीव

उतपनन षमळत अस नवह तर गर मीण भ ग त रोजग र षनरममतीसधद होत. र जय तील भौगोषलक पषरशथतीमळ षवषवर

परक रची फळ, भ जीप ल , मस लय ची षपक व फल ही षपक मोठय परम ण वर घतली ज त त. रोजग र हमी

योजनशी षनगडीत फलोतप दन षवक स क यधकरीम चय पषरण मवरप फळषपक ख लील सन 1990-91 अखरचय

69

2.42 ल ख हकटर कषतर मधय मोठी व ढ होऊन त म चध 2012 अखर एकण कषतर 18.14 ल ख हकटरवर पोहोचल

आह. षपक ख लील एकण कषतर चय 225.56 ल ख हकटर जवळप स 25 ल ख हकटर (11 %) कषतर फलोतप दन

षपक ख ली आह. भ जीप ल षपक ख लील कषतर त दखील व ढीच कल असन त 4.72 ल ख हकटरपयत प होचल

आह. फल षपक ख लील कषतर 0.18 ल ख हकटर व मस ल षपक ख लील कषतर 2.10 ल ख हकटर आह. कषि

कषतर च सधय च वधदी दर 3.5 % आह व तो 4 % ग ठणय च उषिषट आह. जय त 6 % वधदी दर चय सहभ ग सह

फलोतप दन षपक च महतव च व ट आह. कोकण सभ ग त आब , क ज व न रळ पशचचम मह र षर त आब , दर कष,

ड ळीब, मर ठव डय त आब , मोसबी, षसत फळ आषण षवदभात सतर ही परमख फळषपक घतली ज त त.

क दर सहायययत/परसकत याजना

1.11.1 योजन आयोग न क दर परकत योजन ची पनरधचन ख लीलपरम ण तीन परवगामधय परत षवत कली आह.

ए. परवगथ- 1 फलगषिप योजना

1.11.2 योजन आयोग न क दर परकत 9 योजन व अषतषरकत क दरीय सह यय एसीए / क दरीय योजन चय

म धयम तन र बषवलय ज ण -य 6 योजन षमळन 15 फलगषशप योजन वर भर दणब बत परत षवत कल आह. र षरीय

कषि षवक स योजन अषतषरकत क दरीय सह यय दव र र बषवणय त यत.

बी. परवगथ-2 उपषवभागातगथत योजना

1.11.3 योजन आयोग कडन परत षवत योजन पकी र षरीय कषि षवक स योजन र कषवयो वयषतषरकत 5

योजन मजर आहत. 12 वय पचव रमिक य जन क ल वरीत र बषवणय त यण -य य जन च रख कन ख लीलपरम ण

आह.

अ.करी 12 वय पचव रमिक य जनत परत षवत य जन

योजन / क यधकरीम

1 र षरीय अनन सरकष अषभय न (एनएफएसएम)

1.र षरीय अनन सरकष अषभय न -भ त, गह, कडर नय (एनएफएसम)

2.क पस व ऊस षवक स क यधकरीम 2 र षरीय फलोतप दन अषभय न

(एनएचएम) 3.र षरीय फलोतप दन अषभय न (एनएचएम) 4.र षरीय ब ब अषभय न 5.ईश नय व षहम लयीन र जय स ठी फलोतप दन अषभय न

3 र षरीय श चवत शती अषभय न (एनएमएसए)

6.र षरीय सकषम कसचन अषभय न 7.कषि षवियक अषभय न परकलप र षरीय ई गवहनधनस

परकलप (एनईजीपी) 8.मद आरोगय वयवथ पन आषण जषमनीची उतप दन कषमत

य वरील र षरीय परकलप

70

अ.करी 12 वय पचव रमिक य जनत परत षवत य जन

योजन / क यधकरीम

9. र षरीय श चवत शती अषभय न -मद आरोगय वयवथ पन आषण जषमनीची उतप दन कषमत अतगधत कोरडव ह कषतर षवक स उपअषभय न (आरअडी)

4 र षरीय गळीतर नय लघ अषभय न 10.र षरीय अषभय न - तलषबय व तलत ड लघअषभय न- 1( तलषबय ), 2(तलत ड) 11.र षरीय अषभय न तलषबय व तलत ड लघअषभय न 3

वकषआर षरत उपअषभय न 5 र षरीय कषि षवत र व ततरजञ न परस र

अषभय न (एनएमएईटी) 12. र जय चय कषि षवत र यतरण षवत रषवियक

सर रण स ठी सह यय 13. र षरीय कषि षवत र व ततरजञ न परस र अषभय न

(एनएमएईटी)

सी. परवगथ- 3 एकछतरीय योजना

1.11.4 क ही षवभ ग ब बत र जय र जय मरील गरज वगवगळय अस शकत त व कमी षनयतवयय चय

क दर परकत योजन र जय मधय सवदर पषरण मक रक उषिषटपती कर शकत न हीत.

ए. परवगथ- 1 फलगषिप योजना

ए. 1 राषटरीय कषि षवकास योजना (क दर सहायययत)

1.12.1 र षरीय कषि षवक स योजन अषतषरकत क दर सह ययीत योजन असन षतचय मधय कषि कषतर त आमल गर

बदल घडवन आणणय ची कषमत आह. अकर वय पचव रमिक योजन क ळ त कषि व कषि सलगन कषतर त आमल गर

सर रण घडवन कषि षवक स दर 4 % ग ठण ह र षरीय कषि षवक स योजनच मखय उषददषट आह.

योजनच मखय उददि

कषि व कषि सलगन कषतर मधय स वधजषनक गतवणकीच परम ण व ढषवणय स ठी र जय न उततजन दण

कषि व सलगन कषतर च सबषरत योजन च षनयोजन व क यानवयन कषतर मधय स वधजषनक गतवणकीच परम ण

व ढषवणय स ठी र जय न उततजन दण.

कषि व सलगन कषतर च सबषरत योजन च षनय जन व क यधनवयन.

एक शतमक परयतन मरन महतव चय षपक चय उतपनन तील तफ वत कमी करण.

कषि व सलगन कषतर त क यधरत शतक-य चय षनववळ उतपनन त व ढ करण.

1.12.2 वन व वनय पर णी आषण षवषशषट वकष ल गवड जस (कॉफी, चह व रबर) वगळत कषि व सलगन कषतर चय

षवक स च षवषहत मदतीच व षनशचचत धयय रोरण च षवशि क लबधद क यधकरीम सर करणय स र जय न मभ आह. य

परयोजन स ठी र जय न क दर श सन कडन दोन वगवगळय तरोत च षनरी उपलबर होईल. उपलबर होण -य षनरीपकी

71

75 % षनरी तरोत मरील असन तो वषशषटपणध परकलप स ठी खचध कर वय च आह. तरोत मरन उपलबर होण री 25

% रककम र जय योजन च बळकटीकरण व स रन स मगरीमरील उणीव दर करणय स ठी खचध कर वय च आह. र षरीय

कषि षवक स योजनमधय परथम षजलह कषि आर खड तय र करन तय आर र उपलबर स रन स मगरी व षनशचचत रय

रोरण सह र जय च एक शतमकी कषि षवक स आर खड तय र कर वय च आह. सन 2015-16 चय व रमिक योजनत

रपय 1,00,000.00 ल ख क दरीय सह यय षनयतवयय परत षवत कलल आह.

बी. परवगथ-2 उपषवभागातगथत योजना

बी.1. राषटरीय कषि षवसतार व ततरजञान अषभयान (एनएमअईटी)

राजयाचया कषि षवसतार कायथकरमाना षवसतार षवियक सधारणा कषरता सहायय उप अषभयान

1.13.1 सन 1998 त 2005 य क ल वरीत मह र षर तील अहमदनगर, अमर वती, औरग ब द व रतन षगरी य च र

षजलहय मधय र षरीय कषि ततरजञ न परकलप ज गषतक बकचय सह यय न र बषवणय त आल . षजलह तर वर कषि ततरजञ न

वयवथ पन यतरण य न व ची व यत सथ थ पन करणय त आली. सदर परकलप चय यश मळ क दर श सन न

दश तील आतम यतरण न सह यय करणय स ठी र जय चय कषि षवत र क यधकरीम न षवत र षवियक सर रण कषरत

सह यय ही योजन सर ठवली असन सदर योजनत वषशषटपणध बदल करन सदरची योजन र जय त र बषवली ज त

आह. सदर योजनअतगधत सन 2015-16 स ठी रपय 9,446.00 ल ख (क दर षहस ) व र.57.00

ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

षबयाण व लागवड उपअषभयान (क दर परसकत 100% )

1.13.2 सदर उपअषभय तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 2,103.36 ल ख (क दर षहस ) व रपय 21.21

ल ख ( र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

कषि याषतरकीकरण उपअषभयान (क दर परसकत योजना 75:25)

1.13.3 मह र षर त ऊजा व पर 1.11 षकलोवट/हकटर असन कषि कषतर त मजर चय कमतरतमळ य षतरकी करणय स

ज द म गणी असन ही ब ब षवच र त घऊन शतीस ठी श सन न सदर उपअषभय तगधत ख लील सह ब बीच सम वश

कलल आह.

परषशकषण च चणी व पर तयषकषक अतगधत य षतरकीकरण स परोतस हन क ढणीपचच त ततरजञ न स ठी पर तयषकषक व परषशकषण खरदीस ठी आरमथक सह यय भ ड ततव वर य षतरकी करण स ठी कषि अवज र बक उचच ततरजञ न वर आर षरत क दर गरजनस र व परणय स ठी षनरी व थ षनक सहभ ग

सदर उपअषभय तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 2,490.00 ल ख (क दर षहस ) व रपय 830.00


72

रोप सरकषणावरील उपअषभयान (क दर परसकत 100% )

1.13.4 कषि उतप दकत ही शतक-य कडन व परलय ज ण -य उचच परषतचय षनषवषठ वर अवलबन असत.

र जय त पण, ठ ण, औरग ब द आषण अमर वती य च र षठक णी षकटकन शक परयोगश ळ असन सदर च रही

परयोगश ळ मधय परषतविी 5000 नमनय तील षकटकन शक ची तप सणी कली ज त. सदर षकटकन शक ची

परयोगश ळत तप सणी कलय मळ षवषवर षकड व रोग प सन षपक च सरकषण स ठी उप ययोजन कली ज त. सदर

उपअषभय न तगधत सन 2015-16 य विास ठी रपय 240.00 ल ख क दर षहस षनयतवयय परत षवत कल आह.

बी.2 राषटरीय अनन सरकषा अषभयान

राषटरीय अनन सरकषा अषभयान- भात, गह , कडधानय व भरडधानय (क दर परसकत 100% )

1.14.1 सन 2007-08 प सन क दर श सन चय म गधदशधक सचननस र र षरीय अननसरकष अषभय न तगधत भ त, गह

व कडर नय षपक स ठी योजन र बषवणय त यत आह. कषतर षवत र दव र उतप दकत व ढ करण व उतप दन त श चवत

व ढ करण, तसच जषमनीची सषपकत व उतप दन कषमत व ढषवण व शतक-य मधय आतमषवचव स षनमाण करणय स ठी

आरमथक तर उच वण ह सदर योजनच उिश आह.

मह र षर तील ख लील षजलहय च य अषभय न तगधत सम वश करणय त आलल आह.

भ त:- न षशक, पण, स त र , न गपर, भड र , गोषदय , चदरपर, गडषचरोली.

गह- बीड, सोल पर आषण न गपर

कडर नय र जय तील सवध 33, षजलहय च समोवश करणय त आलल आह.

भरडर नय:- पण, अहमदनगर, सोल पर, स त र , स गली., औरग ब द, बीड व उम न ब द

सन 2014-15 प सन योजनमधय ख लीलपरम ण नवीन ब बीच सम वश करणय त आल आह.

अ)अषरक उतप दनकषम कषतर मधय षवशि परकलप

ब)दगधम कषतर मधय क म करण -य सथ /अश सकीय सथ न सह यय

क)छोटय उतप दक ची मलयवधदी स खळी

ड)भ डततव वर औज र परषवण -य क दर न सह यय

इ)कडर नय व भरडर नय स ठी पणन सह यय

सदर अषभय नअतगधत सन 2015-16 विास ठी भ त षपक स ठी रपय 4524.66 ल ख (क दर षहस ), गह रपय

785.14 ल ख (क दर षहस ), कडर नय रपय 29298.84 ल ख व भरडर नय षपक स ठी रपय 5791.36 ल ख अस

एकण रपय 40,400.00 ल ख षनयतवयय परत षवत कल आह.

73

राषटरीय अनन सरकषा अषभयान- कापस (क दर परसकत 100% )

1.14.2 सदर क यधकरीम तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 188.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल

आह.

राषटरीय अनन सरकषा अषभयान ऊस (क दर परसकत 100% )

1.14.3 सदर क यधकरीम अतगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 217.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत

कल आह.

बी.3 राषटरीय गळीतधानय व तलताड अषभयान (क दर परसकत योजना 75:25)

1.15.1 लघ अषभयान कर - 1 गळीतधानय - गळीतर नय ही तल व मद य ब बीच परमख तरोत असन म नवी

आह र त गळीतर नय च अननयस र रण महतव आह. दश तील कषि अथधवयवथमधय गळीतर नय षपक च महतव

सवधजञ न आह. मह र षर त तलषबय च उतप दन कमी आह. भईमग, करडई, सोय बीन ही परमख गळीतर नय षपक

मह र षर त घतली ज त त. र जय त गळीतर नय क यधकरीम सन 2004-05 प सन र बषवल ज त असन सन 2014-15

प सन र षरीय गळीतर नय अतगधत र जय तील 18 षजलहय मधय र बषवणय त यत आह.सदर लघअषभय न तगधत सन

2015-16 य विास ठी रपय 4950.17 ल ख (क दर षहस ) व रपय 508.75 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय

परत षवत करणय त आल आह.

1.15.2 लघ अषभयान कर-3 तलषबया वकष आधाषरत उप अषभयान (क दर परसकत योजना 75:25)

र जय तील वगवगळय कषि हव म न महआ, कोकम व करज य स रखय तलषबय वकषजनय वनपतीची ल गवड कली

ज त आह. सदर वनपतीची ल गवड र जय तील ठ ण, र यगड, रतन षगरी, कसरदगध, न षशक, रळ, नदरब र य

षजलहय मधय कली ज त. सदर लघ अषभय न तगधत सन 2015-16 य विास ठी रपय 49.00 ल ख (क दर षहस )

षनयतवयय परत षवत कल आह.

बी.4 राषटरीय िाशवत िती अषभयान (एनएमएसअ)

1.15.3 क दर श सन न श चवत कषि उतप दकतस ठी सन 2014-15 प सन र षरीय श चवत शती अषभय न सर

कल आह. सदर अषभय न मधय च र घटक च सम वश करणय त आलल आह.

मद आरोगय वयवसरापन (क दर परसकत 100% )

1.15.4 सदर उपअषभय न तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 1,047.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत

करणय त आल आह.

अविथण परवण कषतर षवकास कायथकरम (क दर परसकत 100% )

1.15.5 र षरीय श चवत शती अषभय न तील कोरडव ह कषतर षवक स य घटक त कषतर आर षरत षवक स व नसरमगक

स रन सपततीच जतन तसच थ षनक पषरशथतील अनकल अशी पीक पधदती षनवडन तय ल परक अश ब बीच

74

सम वश करणय त आल आह. सदर क यधकरीम तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 6,048.00 ल ख (क दर षहस )

षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

हवामानातील बदल आषण िाशवत िती सषनयतरण, परषतमानकरण आषण आतरजाळ (क दर 100%)

1.15.6 सदर उपअषभय न तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 420.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत


ितीवरील पाणी वयवसरापन उपअषभयान (क दर परसकत) (80:20)

1.15.7 क दर श सन न सन 2014-15 प सन क दर परकत योजन ची पनरधचन कली असन र षरीय सकषम कसचन

अषभय न ह र षरीय श चवत शती अषभय न मधय सम षवषट कल असन शतीवरील प णी वयवथ पन य

उपअषभयन अतगधत सकषम कसचन षशव य प णी षवतरण व प णी षनचर य घटक च अतभाव करणय त आलल आह.

सन 2015-16 व रमिक योजनत रपय 30,000.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

बी.5 एकायतमक फलोतपादन षवकास कायथकरम – (क दर परसकत) (85:15)

1.16. सन 2015-16 व रमिक योजनत रपय 17,485.00 ल ख (क दर षहस ) व रपय 3,086.00 ल ख (र जय

षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

बी.6 कषिषवियक अषभयानाआधाषरत परकलप राषटरीय ई-गवहनथनस परकलप (एनईजीपी)(90:10)

1.17 सदर क यधकरीम तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 695.54 ल ख (क दर षहस ) व रपय 77.28 ल ख

(र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

बी.7 एकायतमक मलयदरवय वयवसरापन (क दर परसकत 100% )

1.18 सदर क यधकरीम तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 656.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल

आह.

बी.8 राषटरीय आयि अषभयान (क दर परसकत 100% )

1.19 सन 2015-16 वारषिक योजनत रपय 900.00 लाख (क दर षहससा) व रपय 100.00 लाख (राजय

षहससा) षनयतवयय परसताषवत कला आह.

सी. परवगथ- 3 एकछतरीय योजना

1.20. क ही षवभ ग ब बत र जय र जय मरील गरज वगवगळय अस शकत त व कमी षनयतवयय चय क दर परकत योजन र जय मधय सवदर पषरण मक रक उषिषटपती कर शकत न हीत. तय मळ तय बद कर वय त ककव मोठय छतर ख ली आण वय त अस क दर श सन न परत षवत कल होत. य ब बत अदय प षनणधय न झ लय मळ य योजन पढ क याशनवत र हतीलअस गषहत ररणय त आलल आह.

75

सी.1. कषि अरथ व सायखयकी

परमख षपकाच कषतरफळ वळवर कळषवण (टीआरअ) (क दर परसकत 100% )

1.21 सदरची योजन पचव रमिक योजन तगधत य जन असन 100 % क दर परकत आह. लख षशिध 2401 2569

य योजनअतगधत उपलबर होण -य आरमथक तरतदीमरन र जय तील स शखयकी षवभ ग तील कमधच -य च वतन व भतत

अद करणय त यत त. क दर श सन चय षनदश परम ण हग मषनह य खरीप, रबबी व उनह ळी षपक च आषण ऊस च कषतर च

अद ज 20 % नमन ग व तील पीक प हणीचय आकडव रीचय आर र तय र करन तय च उपयोग उतप दन च पर थषमक

व अषतम अद ज तय र करणय स ठी करणय त यतो. य षशव य जषमनीचय 12 परक रचय वगीकरण ची आकडव री

सकषलत कली ज त. सदरच अहव ल क दर श सन स स दर कल ज त त. सदर योजनअतगधत सन 2015-16 विास ठी

रपय 210.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

षपकाचया आकडवारीत सधारणा (आयपीएस) (क दर परसकत 100% )

1.22 सदरची योजन 100 % क दर परकत असन पचव रमिक योजन तगधत य जन आह. य योजनअतगधत उपलबर

होण -य आरमथक तरतदीमरन र जय तील स शखयकी षवभ ग तील कमधच -य च वतन भतत अद करणय त यत त. य

योजनअतगधत क दर श सन चय षनदश परम ण तल ठय नी पीक प हणीत नोदषवलली कषतर व पीक तसच कषतरीय तर वरील

कमधच -य नी कललय पीक क पणी परयोग च श तरशधद पधदतीन पयधवकषण करन आकडव री षमळषवण व

पयधवकषण तन उपलबर होण -य म हीतीचय आर र परमख षपक चय कषतरफळ चय व उतप दन चय आकडव री सर रण

घडवन आणण ह क म करणय त यत. य ब बतच षवषहत नमनय तील अहव ल क दर श सन स स दर करणय त यत त.

सदर योजनअतगधत सन 2015-16 स ठी रपय 132.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

जागषतक कषि गणना: (क दर परसकत 100% )

1.23 सदर योजनअतगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 790.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल

आह.

सी.2. नारळ षवकास मडळ परसकत कायथकरम (क दर परसकत 100% )

1.24 न रळ षवक स मडळ परकत उपकरीम अतगधत पीक पर तयषकषक व सदरीय खत उतप दक यषनट य ब बीच

सम वश आह. सन 2015-16 व रमिक य जनत रपय 100.00 ल ख (क दर षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह

सी.3. राषटरीय अनन परषकरया अषभयान (75:25)

1.25 सदर अषभय न तगधत सन 2015-16 विास ठी रपय 1500.00 ल ख (क दर षहस ) व रपय 500.00


76

सी.4. परपरागत कषि षवकास योजना

1.26. सदरील योजन सन 2014-15 प सन क याशनवत करणय त आली असन य आरमथक विात षनयतवयय

परत षवत करणय त आल न ही. सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 0.01 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय


राजय योजना

1.27 र जय अथव षजलह तर वरन 100% र जय योजन षशव य क दर सह शययत/परकत योजन स ठी आवचयकत

परम ण परक र जय षहस दषखल उपलबर करन दणय त यतो. 12वी पचव रमिक योजन 2012-17 च मजर

षनयतवयय,व रमिक योजन 2013-14 च परतयकष खचध, व रमिक योजन 2014-15 अपषकषत खचध आषण व रमिक योजन

2015-16 स ठी परत षवत षनयतवयय च सषवतर तपशील ख लीलपरम ण आह.

उपकषतर तपषशल 12 वी पचव रमिक योजन 2012-17

2013-14 2014-15

मजर षनयतवयय मजर षनयतवयय परतयकष खचध मजर षनयतवयय अपषकषत खचध

षपकसवरधन

र जय योजन

सवधस र रण 95957.00 27738.95 23477.50 26943.93 27491.49

अ.ज ती उपयोजन 639.00 0.01 0.00 0.00 0.00 अ.जम ती उपयोजन

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

एकण 96596.00 27738.96 23477.50 26943.93 27491.49

षजलह योजन

सवधस र रण 32681.75 4986.23 2788.22 2947.02 2787.72


20897.11 6239.07 6540.36 7133.84 7133.84

एकण 168630.68 27603.79 25707.07 27720.78 27561.46

एकण षपकसवरधन 265226.68 55342.75 49184.57 54664.71 55052.95

र कषवयो र जय योजन सवधस र रण 207500.00 41500.00 95969.00 41500.00 101349.00

फलोतप दन

र जय योजन सवधस र रण 268243.00 2515.05 12964.24 36553.17 37588.10


सवधस र रण 53335.33 15512.44 12983.85 16711.72 16711.72

अ.ज ती उपयोजन 319.50 1.30 0.00 0.00 0.00 अ.जम ती उपयोजन 542.03 304.11 150.75 128.00 128.00

एकण 54196.86 15817.85 13134.60 16839.72 16839.72

एकण फलोतप दन 322439.86 18332.90 26098.84 53392.89 54427.82

कषि षशकषण व सशोरन

र जय योजन सवधस र रण 28300.00 3350.00 2356.30 4350.00 4012.35 अ.जम ती उपयोजन 4703.21 1500.00 1200.00 1000.00 1000.00

एकण कषि षशकषण व सशोरन 33003.21 4850.00 3556.30 5350.00 5012.35

एकण षवभ ग र जय योजन

सवधस र रण 600000.00 75104.00 134767.0

4 109347.10 170440.9

4


4703.21 1500.00 1200.00 1000.00 1000.00

एकण 605342.21 76604.01 135967.04 110347.10 171440.94

77

षपकसवधथन

राजयातील ितक-यासाठी दिाबाहर अभयास दौर

1.28 र जय तील शतक-य स ठी दश ब हर अभय स दौर ही 100 % र जय परकत य जन सन 2004-05 प सन

सर करणय त आली असन षवषवर परगत दश तील षवकषसत आषण आरषनक ततरजञ न ची म हीती दणय कषरत तसच

शतम ल ची षनयात/कषि म ल च पणन व ब ज रपठतील म गणी व कषि म ल परषकरीय य बरोबरच तय दश मधय

उपयोग त यत असलल ततर आषण ततरजञ न अवगत करन तय च व पर र जय तील शतक-य नी तय च शत वर

करणय स ठी सह यय करण ह योजनच परमख वषशषट असन आत पयत सम र 1248 शतक-य न अभय स दौ-य वर

प ठषवणय त आल आह. सन 2015-16 विास ठी रपय 600.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

वसतराव नाईक राजय कषि वयवसरापन परषिकषण ससरा

1.29 र जय तील कषि षवक स योजन चय अमलबज वणी षवच र त घऊन र जय त वसतर व न ईक र जय कषि

वयवथ पन परषशकषण सथची थ पन करणय त आली असन कषि षवभ ग तील कमधच री/अषरक -य न परषशकषण षदल

ज त असन 100 % (र जय योजन ) असन सन 2015-16 विास ठी रपय 50.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय

परत षवत कल आह.

सवथकि पीक षवमा षवदभथ पकजसहीत

1.30 सदर योजनअतगधत सन 2005-16 विास ठी रपय 9,200.00 ल ख र जय षहस परत षवत कल आह.

ितकरी जनता अपघात षवमा योजना

1.31 र जय त सन 2005-06 प सन शतकरी वयशकतगत अपघ त षवम य जन र बषवणय त यत आह. य अतगधत

शती वयवस य करत न होण र षवषवर अपघ त तसच वीज पडण, पर, सपध दश, कवच दश, व हन अपघ त व अनय

कोणतही अपघ त य मळ ब-य च शतक-य च मतय ओढ वतो ककव क हीन अपगतव यत. घर तील कतया वयकतीस

झ ललय सदर अपघ त मळ कटब च उतपनन च स रन बद होऊन अडचणीची पषरशथती षनमाण होऊ शकत. अश

अपघ तगरत 10 त 75 वयोगट तील नोदणीकत शतक-य स ककव तय चय कटब स ल भ दणय त यत त. सन 2009-

10 प सन “ शतकरी जनत अपघ त षवम योजन ” षवम कपनय चय सहक यान र जय त र बषवणय त यत असन सन

2005-06 प सन र जय तील 15947 शतक-य न य योजनतन र. 159.90 कोटीचय आरमथक सह यय च ल भ


सवधस र रण 86017.08 20498.67 15772.07 19658.74 19499.44


21439.14 6543.18 6691.11 7261.84 7261.84

एकण 222827.54 43421.64 38841.67 44560.50 44401.18

एकण षवभ ग कषि

828169.75 120025.65 174808.71 154907.60 215842.12

78

षमळ लल आह. सदर योजनअतगधत सन 2005-16 विास ठी रपय 3000.00 ल ख र जय षहस परत षवत कल

आह.

ततरजञान अषभयानअतगथत कोरडवाह िती (गट िती)

1.32 षपक च उतप दन खचध कमी करणय स ठी षवदभध षवभ ग तील शतक-य स ठी समह शतीची सकलपन सन

2010-11 प सन र बषवणय त यत. सन 2012-13 प सन तय ची वय पती व ढवन तो र जय त इतरतरदखील र बषवली ज त

आह. सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 50.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

षपकावरील षकड रोग सवहकषण व सलला परकलप (करॉपसप)

1.33 अननर नय षपक, गळीतर नय, नगदी षपक इतय दीच षकड रोग मळ होण र नकस न ट ळणय स ठी र जय

योजनमधय कीड व रोग सवहकषण व सलल परकलप परत षवत करणय त आल आह. ह परकलप षवशित: सोय बीन

क पस, भ त, तर ,हरभर षपक स ठी र बषवणय त यत आह. प न ख ण री अळी, उट अळी, घ ट अळी, भग, तडतड,

म व , प ढरी म शी, त बसपण , षपवळ खोड षकड,गॉलषमज प न गड ळण री अळी व इतर अळय करप कड करप ,

षजव णजनय रोग, तरीवरील शग पोखरण री अळी, शग म शी,मर इतय दी कीड रोग च सवहकषण करणय त यत. या

योजनचा उददि

सवहकषण आर षरत कीड षनयतरण सलल ,

जनज गती करण,

षबकट पषरशथतीत पीक सरकषण स ठी 50 % अनद न वर र स यषनक व जषवक औिरी परवठ करण.

सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 1200.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

कषि परक वयवसायासाठी कौिलय षवकास कायथकरम

1.34 ही योजन र जय तील 33 षजलहय मधय र बषवली ज त असन कषि उतप दकतत व ढ होणय स ठी शतक-य मधय

कौशलय व ढवन शतक-य च जीवनम न उच वन तय ल आरमथक थयध दण ह य जनच उिश आह. सन 2005-16

चय व रमिक योजनत रपय 100.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

जमीन आरोगय सधारणा कायथकरम

1.35 र स यषनक खत च अषतव पर आषण इतर अयोगय ककतमळ जषमनीची मद आरोगय व उतप दनकषमत

ख ल वत. अश ख ल वललय जषमनीमळ षपक चय उतप दन वर व षपक चय उतप दकतवर अषनषट पषरण म होतो.

जषमनीच आरोगय व उतप दनकषमत सर रणय स ठी शतक-य न सह यय परषवणय स ठी सन 2015-16 चय व रमिक

योजनत रपय 100.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

ई गवहनथनस परकलपासाठी तरतद

1.36 सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 150.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

79

बीजगणन परकषतराच बळकटीकरण व पायाभत सषवधा

1.37 बीज गणन परकषतराच बळकटीकरण व पायाभत सषवधा षपक च उतप दन व उतप दकत व ढषवणय स ठी

सर षरत व ण चय षबय णय ची उपलबरत व ढषवण आवचयक असलय न त लक बीज गणन क दर वर षबजोतप दन

क यधकरीम ची आखणी कली ज त. ती अशनवकष षन पर तयषकषक क दर महणन षवकषसत करणय त आली आहत. तय षठक णी

पर तयषकषक व शतक-य स ठी परषशकषण वगाच दखील आय जन करणय त यत. सदय र जय मधय अशततव त असण -य

194 त लक बीज गणन क दर दव र शतक-य न कषि षवत र षवियक सव दखील परषवणय त यत त.सन 2015-16

चय व रमिक योजनत रपय 100.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

कोरडवाह िती अषभयान राबषवणयासाठी तरतद

1.38 र जय तील शती पर मखय न पजधनय आर षरत असन प वस चय लहरीपण मळ कोरडव ह आह. र जय तील

बहत श भ ग अस आह जथ पजधनयम न कमी व अतयत अषनशचचत आह. कोरडव ह शतीचय षवक स स ठी मलथ नी

जलसर रण षपक पधदती मश गत पधदती, आचछ दन च व पर आषण शतीब हरील प वस चय प णय च षनय जन इतय दी

ब बीच य क यधकरीम दव र परोतस हन दणय त यईल. सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 40,000.00 ल ख र जय

षहस षनयतवयय परत षवत कल आह.

राजय िासकीय कमथचा-याना परषिकषण दण

1.39 श सकीय कमधच -य चय क यधकषमतत सर रण घडवन आणणय चय उिश न र जय श सन न ह न षवनयपणध

उपकरीम सर कल आह. सवध श सकीय कमधच -य स ठी यशद म फध त परषशकषण वगाच आय जन करणय त यण र आह.

सन 2015-16 चय व रमिक य जनत रपय 500.00 ल ख (र जय य जन ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

राजय सदरीय िती धोरण

1.40 सन 2015-16 चय व रमिक योजनत रपय 200.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

मद चाचणी व मद सवहकषण परयोगिाळाच बळकटीकरण

1.41 म ती व प णी नमन तप सणय स ठी र जय त 29 मद च चणी परयोगश ळ क यानवीत आहत. य स ठी ल गण री

स रन स मगरी, उपकरण व परयोगश ळ च क म सरळीतपण च लणय स ठी ल गण र अनिषगक खचध भ गषवणय स ठी

ही 100 % र जय परकत य जन परत षवत करणय त आली आह.

िततळयाच पलासटीक असतरीकरणासाठी 25%राजय षहससा परक अरथसहायय दण

1.42 प णय च षझरपन अपवयय होऊ नय महणन वगवगळय योजन चय म धयम तन षनमाण करणय त आललय

शततळय मधय 500 म यकरीॉन पल टीक शीटच आचछ दन करण परत षवत आह. सदर योजनकषरत क दर षहचचय तन

50 % अनद न र जय कडन 25 % अनद न व 25 % शतकरी षहस असतो. वयकतीक ल भ ची योजन आह. सन

80

2015-16 चय व रमिककषरत 2,000 भौषतक उषिषट असन रपय 300.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत

करणय त आलल आह.

जषवक खत उतपादन यषनट उभारणीस अरथसहायय दण

1.43 जवीक खत जषमनीच आरोगय सर रणय मधय महतव ची भषमक बज वत त. जषवक खत मळ जषमनीतील

जषवक घटक व इतर आवचयक घटक च परम ण व ढणय स मदत होत,ज षपक चय जोमद र व ढीस ठी आवचयक असत.

र जय मधय जषवक खत च उतप दन यषनट थ पन करणय कषरत अथधसह यय दण परत षवत आह. सन 2015-16 चय

व रमिक योजनत रपय 200.00 ल ख र जय षहस षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

गरामषबजोतपादन कायथकरम

1.44 दजद र षबय णय दव र दजद र उतप दन षमळत. अननर नय उतप दन व ढषवणय स ठी षबय ण बदल आवचयक

असतो. गर मीण भ ग त शतक-य चय शत वर षबजोतप दन क यधकरीम र बषवलय स शतक-य न षकफ यतशीर दर न

दजद र षबय ण उपलबर होणय स मदत होऊ शकत. षबजोतप दन स ठी शतक-य न अथधसह यय दणय त यईल.

सन 2015-16 चय व रमिक य जनत रपय 500.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

अनसषचत जाती /नवबौधद ितकरी कटबाना अरथसहायय

1.45.1 य योजनख ली षनवडक ल भ थीन अथधसह यय षदल ज त. जय योग तय न जषमनीची उतप दकत

व ढषवणय स ठी व आरमथक शथती सर रणय स ठी प ठबळ षमळत. अनसषचत ज ती/नवबौधद शतकरी कटब न द षरदरय

रिचय वर आणणय कषरत आरमथक मदत दणय ची ही योजन सन 1982-83 प सन र बषवणय त यत. जय अनसषचत

ज ती/नवबौधद शतकरी कटब च उतपनन र.50,000/-चय मयादपयत आह आषण जषमनीच कषतर 6 हकटरचय मयादत

आह, अश कटब न य योजनतगधत वयशकतक ल भ दणय त यत त. षनवडक ल भ थीन पढील षवषवर ब बीस ठी

ख लीलपरम ण मयादत 100% अनद न षदल ज त.

अ.करी.

ब ब नवीन षवषहरीस ठी र.1,00,000 व तय षशव यचय ब बीस ठी र.50,000 चय मयादतील 100%अनद न ची रककम

1 जषमन षवक स क म(1 हकटरचय मयादत) र.40,000

2 षनषवषठ च व टप (1 हकटर कषतर चय मयादत) र.5,000

3 सर षरत शती अवज र/रोप सरकषण स रन र.10,000

4 जनय षवषहरीची दरती र.30,000

5 बलजोडीच /रडजोडी परवठ र.30,000

6 बलजोडीच परवठ र.15,000

7 नषलक षवषहरी र.20,000

8 पपसच र. 20,000

9 नवीन षवषहरी र.70,000 त 10,0000

81

अ.करी.

ब ब नवीन षवषहरीस ठी र.1,00,000 व तय षशव यचय ब बीस ठी र.50,000 चय मयादतील 100%अनद न ची रककम

10 परसब ग र.200

11 शततळ र.35,000

12 प ईप ल इन र.20,000

13 कठबक /ति र कसचन पधदती र.25,000/हकटर

14 त डपतरी र.10,000

1.45.2 ल भ थीन तय चय गरजनस र एक ककव अषरक ब बीस ठी अनद न षमळ शकल. तथ षप, नवीन षवषहर

ब बीस ठी अथधसह यय ज तीत ज त र. 70,000 त 100,000/-पयधत षमळ शकत व षवषहरीषशव य इतर ब बीच घण -

य ल भ थान र.50,000/-पयत अनद न दय आह. सन 2015-16 चय व रमिक योजनत र.19,486.42 ल ख

(षजलह -र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

आषदवासी ितकरी कटबाना अरथसहायय

1.46.1 कषि षवभ ग म फध त आषदव सी उपयोजनख ली आषदव सी उपयोजन कषतर तील, आषदव सी उपयोजन

ब हरील, म ड कषतर त व अषतम ग स जम तीचय कषतर त आषदव सी शतक-य न अथधसह यय दणय स ठी योजन

र बषवणय त यत त. आषदव सी कषतर तील उपयोजन पर मखय न ठ ण, र यगड, न षशक, रळ, नदरब र, जळग व,

अहमदनगर, पण, न दड, न गपर, यवतम ळ, अमर वती, भड र , गोषदय , चदरपर,व गडषचरोली य 16 षजलहय त

र बषवली ज त. य योजनअतगधत आषदव सी कटब न षवषवर ब बीस ठी पढीलपरम ण अथधसह यय दणय त यत.

अ.करी. ब ब नवीन षवषहरीस ठी र.1,00,000 व तय षशव यचय ब बीस ठी र.50,000 चय मयादतील 100%अनद न ची रककम (र.)

1 जषमन षवक स क म(1 हकटरचय मयादत) 40,000 2 षनषवषठ च व टप (1 हकटर कषतर चय मयादत) 5,000

3 सर षरत शती अवज र/रोप सरकषण स रन 10,000

4 जनय षवषहरीची दरती 30,000

5 बलजोडीच परवठ 30,000

6 बलजोडीच परवठ 15,000

7 नषलक षवषहरी 20,000

8 पपसच 20,000

9 नवीन षवषहरी 70,000 त 1,00,000

10 परसब ग 200

11 शततळ 35,000

12 प ईप ल इन 20,000

13 कठबक /ति र कसचन पधदती 25,000/ हकटर

82

1.46.2 सन 2015-16 चय व रमिक योजनत आषदव सी कषतर तील उपयोजनस ठी (षटएसपी) रपय 72,41.73

ल ख आषण आषदव सी कषतर ब हरील उपयोजनस ठी (ओटीएसपी) रपय 2,308.00 ल ख षमळन य योजनस ठी एकण

र.9,549.73 ल ख (षजलह र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह. य षशव य आषदव सी शतक-

य न ज तीवत कलम / रोप उपलबर करन दणय स ठी श सकीय रोपव षटक न रपय 361.00 ल ख (षजलह -र जय

षहस ) आषण आषद व सी शतक-य न फलोतप दन षपक च षकड/रोग प सन सरकषण स ठी रपय 2.00 ल ख षनयतवयय

परत षवत करणय त आल आह. कषि षवदय षपठ न सह ययक अनद न महणन सन 2015-16 चय व रमिक योजनत

र.2,731.00 ल ख र जयतर षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

फलोतपादन

नारळ षवकास मडळ परसकत कायथकरम

1.47 न रळ षवक स मडळ परकत उपकरीम अतगधत पीक पर तयषकषक व सदरीय खत उतप दक यषनट य ब बीच

सम वश आह.र जयषहचय अतगधत र.30.00 ल ख षनयतवयय परत षवत कल आह.

आषदवासी कषतरात परसबाग

1.48 आषदव सी षजलह मधय परसब ग ल गवडीस परोतस हन कपोिण ची समय ज णवण -य ठ ण, पण, न षशक,

रळ, नदरब र, जळग व,अहमदनगर, न दड, अमर वती, यवतम ळ, गडषचरोली आषण चदरपर य 12 षजलहय मधय ही

य जन र बषवली ज त. आषदव सी कटब चय आह र त (अ व क जीवनसतव) आषण लोह स रखी अननदरवय सम षवषट

होणय चय दषटीन तय चय व तवय चय षठक णी परसब ग षनमाण करन तथ फळझ ड व भ जीप ल ल गवड कली ज त.

सन 2015-16 व रमिक य जनत रपय 10.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

सकषम ससचन योजना

1.49 र जय य जनअतगधत सकषम कसचन योजनस ठी सन 2015-16 व रमिक योजनत रपय 30,000.00 ल ख

षनयतवयय परत षवत कल आह.

1.50 गरामीण षवभाग षवकास षनधी माषलका 20 अतगथत सकषम ससचन योजनसाठी कजथसहायय न ब डध

सथम फध त कजध उपलबर करणय स ठी सन 2015-16 स ठी रपय 16,400.00 ल ख षनयतवयय परत षवत कल आह.

हवामान आधाषरत फळषपक षवमा याजना

1.51 दर कष, ड ळीब, कळी, सतर , मोसबी, पर, षचक आब व क जस ठी र जय त हव म न आषर रत फळपीक षवम

य जन र बषवणय त यत आह. क दर श सन कडन षनराषरत करणय त आलल 12 % षवम हपत क दर:र जय शतकरी

य चमधय 25-25:50 % अस षवभ ग ल ज ईल. शतक-य च सभ वय आरमथक नकस न कमी करणय स ठी स र रण

2 ल ख कषतर षवम सरकषण ख ली आणणय च उषिषट षनराषरत करणय त आलल आह. सन 2015-16 व रमिक य जनत

रपय 1,400.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

83

कळी षपकावरील ससगाटोका रोग षनयतरणासाठी परकलप

1.52 कळी षपक वरील प न वरील षठपक प न वरील रि अथव षसग टोक भय नक रोग पकी एक आह.

सरव तीचय अवथत प न वर षफकट षपवळसर षठपक आढळत त. ह लह न षठपक मोठ होत त. लबगोल बनत त.

रग बदलन गडद तपषकरी होतो. तय नतरचय अवथत षठपकय च मधय भ ग भरन षपकट र खडी बनत त. व तपषकरी

षकन रीन वढल ज त त. अषतषतवर पषरशथतीत अनक षठपकय चय बर बनत रोग च परस र ह तो. य र ग च पर दभाव

होणय स 20स गरडपकष ज त त पम नसह असण र प वव ळी ऋतच हग म अतयत पोिक असतो. प णय च सर षरत

पधदतीन षनचर , तण षनयतरण रोगगरत मनव क ढन ट कण, ल गवडीख लील योगय अतर व र स यषनक फव रणी य चय

सम वश सह मश गत पधदतीच अवलब असललय एक शतमक षनयतरण पधदतीचय पकजदव र शतक-य न सह यय

करणय त यत. सन 2015-16 चय व रमिक य जनत रपय 500.00 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल

आह.

िासकीय रोपवाटीकच बळकटीकरण करण

1.53 रोजग र हमी योजनशी षनगडीत फळझ ड ल गवडीचय क यधकरीम मळ ल गवड स षहतय चय म गणीत षकतयक

पटीनी व ढ झ ली आह. तय दषटीन र जय त क याशनवत असललय 136 श सषकय रोपव टीक च बळकटीकरण

करणय ची आवचयकत आह. य योजनची अमलबज वणी र जय योजन महणन करणय त यत. षबकट पषरशथतीत

षडपीषडसीकडील तरतदी परश ठरतीलच य ची ख तरी दत यत नसलय न र जय योजनत न मम तर तरतद परत षवत

करणय त आली आह. सन 2015-16 चय व रमिक य जनत रपय 0.03 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल

आह.

फलोतपादन षपक सरकषण योजना

1.54 सतर षपक वरील क ळी व प ढरी म शी (कोळशी) आषण फ यटोपथोर रोग,आब षपक वरील तडतड व भरी

षचकवरील बी-पोखरण री अळी व फळगळ,न रळ वरील इषरओफ ईड म ईटस,क ज वरील टी-म कटो,सप रीवरील

कोलरोग ,बट टय वरील करप ,षमरचीवरील चरड मरड ,क द षपक वरील करप व तडतड, प नवलीवरील करप य

कीड/रोग च पर दभाव र जय त सरासपण आढळतो. फळषपक, भ जीप ल ,फलषपक, मस ल षपक,औिरी व सगरी

वनपती य षपक वर उदभवण -य षकड/रोग च षनयतरण करणय स ठी र जय परकत षपक सरकषण योजन र बषवणय त

यत. य षकड रोग च षनयतरण करणय स ठी कषि षवक स अषरक री (षजलह पषरिद) य च म धयम तन ककमतीचय 50%

अनद न वर कीटकन शक कीडन शक/बरशीन शक च व टप करणय त यत. य औिर च परवठ मह र षर र जय कषि

उदयोग षवक स मह मडळ कडन करणय त यतो.सन 2015-16 चय व रमिक योजनत सपणध र जय षहस र.237.00

ल ख (र.235.00 ल ख सवधस र रण षडपीषडसी व र.2.00 ल ख आषदव सी उपयोजनकडन ) षजलह तर वर

षडपीषडसीकडन उपलबर होण अपषकषत आह. षबकट पषरशथतीत अथव ड ळीब वरील षजव णजनय करप (तलकट

84

ड ग) स रख अच नक उदभवण -य रोग/षकडीचय षनयतरण स ठी षडपीषडसीकडील तरतदी परश ठरतीलच य ची ख तरी

दत यत नसलय न र जय योजनत न मम तर तरतद परत षवत करणय त आली आह. सन 2015-16 चय व रमिक य जनत

रपय 0.01 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

सतरी पोिणमलय परसार योजना

1.55 सन 2015-16 चय व रमिक य जनत रपय 0.02 ल ख (र जय षहस ) षनयतवयय परत षवत कल आह.

फलोतपादन षपकाकषरता षकडरोग सवकषण व सलला

1.56 फळ,भ जीप ल ,फल इतय दी फलोतप दन षपक च षकड-रोग मळ होण र नकस न ट ळणय स ठी र जय

योजनमधय कीड व रोग सवकषण क यधकरीम परत षवत करणय त आल आह. ह क यधकरीम

1. सवकषण र षरत कीड षनयतरण सलल क दर

2. जनज गती करण

3. षबकट पषरशथतीत षपक सरकषण स ठी 50% अनद न वर र स यषनक व जषवक औिर परवठ अस तीन भ ग त षवभ गल गल आह.

कषि षिकषण व सिोधन

1.57 भ रतीय कषि अनसर न पषरिदन थ षनकदषटीन षवषशषट ततरजञ न षवकषसत करणय स ठी मह र षर त 9

कषि सशोरन परकलप षनशचचत कल आहत. जमीन व कषि हव म न कषतर षवच र त घऊन र जय ची 72 गट त

षवभ गणी करणय त आली आह. र जय त च र कषि षवदय पीठ असन ती पीक उतप दन चय व ढीस ठी थ षनक

गरजनस र षवषशषट ततरजञ न षनमाण करणय चय दषटीन तय चय कषतर त सशोरन क यध करत त.

मद व जलसधारण

एकायतमक पाणलोट कषतर षवकास कायथकरम ( गषतमान पाणलोट षवकास कायथकरम )

1.58.1 र जय त 1996 प सन एक शतमक प णलोट षवक स क यधकरीम र बषवणय त यत आह. य अतगधत र जय तील

शतीस ठी सरषकषत जलकसचन स रन षनमाण करण, जषमनीची परचड परम ण त होण री रप थ बषवण तसच षपणय चय

प णय ची स य गर म प तळीवर होणय स ठी षनयोजन करण ह उषिषट आह.

1.58.2 र जय चय एकण 307.58 लकष ह. भौगोषलक कषतर पकी प णलोट क यधकरीम र बषवणय करीत ल यक कषतर

241 ह. आह. षवषवर योजनतन आत पयधनत 112 लकष ह. कषतरउपच षरत करणय त आल आह. षशललक कषतर 129 लकष

ह. आह. र जय त एकण 44185 सकषम प णलोट आहत. 12183 सकषम प णलोट पणधपण उपच षरत करणय त आल

असन 15,404 सकषम प णलोट उपच र करीत षशललक आहत.

1.58.3 सन 2007-08 प सन र जय तील अपणध प णलोट रडक वरप त पणध करणय च उदयश न ह क यधकरीम

गषतम न पधदतीन र बषवणय त यत आह. य मधय 500 त 1000 हकटर कषतर च व षकम न 50 % पणध असलल सकषम

85

प णलोट षनवडन षनयोजनबधद पधदतीन 1 विाच क ल वरीत पणध करणय त यत त. सन 2015-16 कषरत र.1351.34

(क दर षहस 90% परम ण) व र. 150.00 कोटी (र जय षहस 10 % परम ण ) षनयतवयय परत षवत करणय त यत आह.

1.58.4 पाणलोटात घयावयाची काम 1) कषतर उपच र ची क म : सलग समतल चर, ढ ळीच ब र, कमप टधमट बडीग, मजगी, शततळ इतय दी.

2) न ल उपच र ची क म : म ती न ल ब र, षसमट न ल ब र, वळण बर र इतय दी.

3) षजलह षनयोजन सषमती (DPC) य योजनमधय षनवडललय प णलोट न परकलप र रीत पधदतीन

सवधस र रण, षटएसपी, र जयतर, ओषटएसपी व षवशि घटक योजनतन षनरी खचध करणय स म नयतो

दत. आयकत किी, मह र षर र जय, पण य च अधयकषतख ली सक ण सषमती गठीत कली असन

सषमतीचय म गधदशधन व षनणधय नस र योजनची अमलबज वणी करणय त यत.

सन 2008-09 प सन विधषनह य गषतम न प णलोट ची म षहती ख लीलपरम ण

1.58.5 सन 2012-13 मधय क यधकरीम र बषवणय स ठी षवषवर योजन मरन र. 183.49 कोटी षनरी अथधसकशलपत

करणय त आल आह. सन 2013-14 मधय र जयतर वर र. 25.00 कोटी षनरी अथधसकशलपत करणय त आल असन

सन 2014-15 स ठी र.50.00 कोटी षनयतवयय (र जयतर) अथधसकशलपत करणय त आल आह.

कोकण पाणलोट षवकास षमिन

1.59.1 मह र षर र जय तील पडीक/अवनत जषमनीच षवक स करणय स ठी श सन न प णलोट आर षरत षवक स

क यधकरीम वर भर षदल आह. कोकण तील अषत पजधनयम न आषण तीवर उत र ची जमीन य मळ मोठय परम ण वर

होण री म तीची रप थ बषवण, अपर वच प णी अडवन ठवण इ. स ठी कोकण षवभ ग स ठी षद.6 ऑगट, 2009 चय

श सन षनणधय नवय कोकण प णलोट षवक स षमशनची थ पन करणय त आली आह. य मधय कोकण षवभ ग तील

ठ ण, र यगड, रतन षगरी व कसरदगध य 4 षजलहय च सम वश आह.

1.59.2 कोकण षवभ ग तील उपरोकत 4 षजलहय त परतयकी दोन य परम ण एकण 8 मग प णलोट RIDF अतगधत

न ब डधकडन षमळण -य अथधसह यय तन र बषवणय स म नयत दणय त आली आह. तय मधय वळण बर र, मजगीकरण,

लज बोलडर रकचर, म ती न ल ब र, षसमट न ल ब र, समप तळीतील ब र, ढ ळीच ब र, एक आड एक चर, सप ट

अ.करी.

ब ब

पणध

2008-09 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 एकण 1 सकषम प णलोट

सखय 834 341 393 567 443 2983

2 उपच र च कषतर (ल ख ह.)

4.95 2.52 2.39 2.11 2.07 16.39

3 खचध रककम (र. कोटी )

218.11 136.08 263.76 250.31 248.94 1,229.52

86

ओट, सलग समप तळी चर इ. क म पर मखय न घणय त यण र आहत. य क यधकरीम ची अमलबज वणी सन 2009-10

प सन पढील 4-7 विात करणय त यण र आह. य प णलोट परकलप ची अद षजत ककमत र. 150.00 कोटी इतकी

असल. सषवतर परकलप अहव ल तय र करणय स ठी षवतषरत र. 1.02 कोटी षनरी खचध झ ल आह. सषवतर परकलप

अहव ल स न ब डधची म नयत घणय ची क यधव ही सर आह.

नाषिक षवभाग पाणलोट षवकास षमिन

1.60.1 मह र षर र जय तील पडीक/अवनत जषमनीच षवक स करणय स ठी श सन न प णलोट आर षरत षवक स

क यधकरीम वर भर षदल आह. य अतगधत न षशक षवभ ग स ठी षद.30 ऑकटोबर, 2009 चय श सन षनणधय नवय न षशक

षवभ ग प णलोट षवक स षमशनची थ पन करणय त आली आह. य मधय न षशक षवभ ग तील न षशक, रळ, नदरब र,

जळग व व अहमदनगर य 5 षजलहय च सम वश आह.

1.60.2 न षशक षवभ ग तील उपरोकत 5 षजलहय त परतयकी दोन य परम ण एकण 10 मग प णलोट RIDF अतगधत

न ब डधकडन षमळण -य अथधसह यय तन र बषवणय स म नयत दणय त आली आह. तय मधय सलग समप तळी चर,

वनीकरण, कमप टधमनट बडीग, लह न म तीब र, गषबयन बर र, शततळी, वळण बर र, लज बोलडर रकचर, म ती

न ल ब र, षसमट न ल ब र, ढ ळीच ब र इ. क म पर मखय न घणय त यण र आहत. य क यधकरीम ची अमलबज वणी

सन 2009-10 प सन पढील 4-7 विात करणय त यण र आह. य प णलोट परकलप ची अद षजत ककमत र. 200.00

कोटी इतकी असल. य क यधकरीम स ठी र. 493.76 लकष षनरी षवतषरत कल असन र.232.53 लकष षनरी खचध झ ल

आह.

गरामीण पायाभत षवकास षनधी (RIDF) अतगथत पाणलोट षवकास कायथकरम

1.61 सन 2009-10 य विाकरीत न ब डध अथधसह ययीत मग प णलोट षवक स क यधकरीम तन षवकषसत

करणय स ठी र जय तील 68 मग प णलोट षनवडल असन तय च 260 परकलप तय र करणय त आल आहत. य मग

प णलोट च उपच षरत कर वय च कषतर र. 11.01 ल ख ह. असन परकलप ककमत र. 1,359.31 कोटी आह. आत पयत

न ब डधन 25 परकलप न मजरी षदली आह. तय ची परकलप ककमत र. 117.83 कोटी आह. आत पयत य क यधकरीम तगधत

र.3,292.16 लकष खचध झ ल आह. सन 2013-14 मधय र.32.00 कोटी षनरी अथधसकलपीत करणय त आल आह.

सन 2014-15 मधय र.32.00 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.25.00

कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

साखळी पधदतीन षसमट नाला बाध (CNB)

1.62 स खळी पधदतीन ब रललय षसमट न ल ब र ची उपयकतत लकष त घऊन दषक ळी पषरशथतीवर म त

करणय च एक उप य महणन स खळी पधदतीन षसमट न ल ब र ब रणय च षनणधय घणय त आल आह. ही योजन

र जय तील 84 त लकय मधय र बषवणय त यत आह. य क यधकरीम तगधत र.164.40 कोटी षनरी खचध करन षसमट

87

न ल ब र ब रणय त आल आहत. सन 2013-14 मधय र.665.00 कोटी षनयतवयय उपलबर असन सन 2014-15

स ठी र.251.00 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र. 5000.00 कोटी


षवदभथ सघन ससचन षवकास कायथकरम (VIIDP)

1.63 क दर सरक रन षवदभातील 11 षजलहय चय 3250 कोटीचय परत व ल म नयत षदली असन तय च कषि व

लघ प टबर र (थ षनक तर) अस दोन उपषवभ ग आहत. य मधय र. 1791 कोटी व र. 1459 कोटी अनकरीम कषि

व लघप टबर र उपषवभ ग स ठी पर पत होण र आहत.क दर श सन न सन 2012-13 स ठी 300 कोटी षवतषरत कल असन

आत पयत र.256.08 कोटी एवढ षनरी खचध झ ल आह.

पाणलोट षवकास चळवळ

1.64 र जय तील बहत शी कोरडव ह कषतर वर उपलबर जलतरोत च उपयोग कल तरीसधद 80 % पकष ज त कषतर

प वस वरच अवलबन र हण र आह. तय वर जलसर रण ह एकमव उप य आह. जलसर रण च महतव गर मीण जनतत

पोहोच व अषण प णलोट षवक स ची क म गषतम न पधदतीन करणय स ठी श सन न र जय त ज षहर त आषण बकषीस चय

म धयम तन प णलोट षवक स चळवळ योजन क याशनवत कली आह. सन 2013-14 मधय ठोस परच र परषसधदी

करणय स ठी र.5.00 कोटी अथधसकशलपत करणय त आल असन सन 2014-15 स ठी र.8.00 कोटी षनयतवयय

अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.6.00 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

एकायतमक पाणलोट वयवसरापन कायथकरम (IWMP)

1.65.1 एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम (IWMP) ही योजन क दरीय भसस रन षवभ ग, गर मीण

षवक स मतर लय, य नी षनगधषमत कललय स म ईक म गधदशधक सचन 2008 अनवय र जय त क याशनवत झ ली आह.

य योजनस क दर 90% आषण र जय 10% अथधसह यय मजर करल. सदर योजन वसरर र जयतरीय प णलोट

षवक स यतरण जी रमाद य आयकत कड पजीकत झ ली आह,

1.65.2 सन 2009-10 य विी क दर आषण र जय मरील 61 मग प णल ट तील 243 परकलप चय 9.96 हकटर

कषतर स मजरी षदली असन तय ची परकलप ककमत र. 1255.08 कोटी आह. तय पकी 90% परम ण क दर च षहस

र.1129.57 कोटी आह. तर र जय च षहस 10% परम ण र. 125.51 कोटी अस आह. वरील परकलप ककमत

र. 1255.08 कोटी तीन हपतय त महणज 20%, 50%, 30% अश पधदतीन षमळण र आह तय पकी पषहलय हपतय ची

20% महणज क दर च र.225.91 कोटी व र जय षहस र.25.10 कोटी अस एकण र.251.01 एवढ षनरी वसरर

प णलोट षवक स यतरणचय बक ख तय त जम करणय त आल आह. सन 2010-11 स ठी 16.14 ल ख ह. कषतर च

र.2023.16 कोटी ककमतीच 370 मग प णलोट परकलप क द श सन न मजर कल आहत. य योजनस ठी सन 2012-

13 य विामधय उपलबर षनरीपकी र.399 कोटी खचध झ ल आहत. आत पयत क दर श सन न र.5821 कोटीच एकण

88

1064 परकलप मजर कलल असन य अतगधत एकण 45.87 लकष हकटर कषतर उपच षरत कर वय च आह. सन 2013-

14 मधय र.80.00 कोटी र जय षहस अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2014-15 स ठी र.80.00 कोटी

षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.6.00 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त

आल आह.

आदिथगाव योजना

1.66.1 आदशधग व योजन र जय त 1993 प सन क यानवीत असन सन 1997 रोजी सदर योजनस र जयतरीय

योजन महणन मजरी दणय त आली आह. सदर योजनच मळ उिश गर मीण भ ग च षवक स करन ग व व वलबी

करण आह. ग व न सदर योजनत स मील होणकरीत सपतसतरी क यधकरीम- नश बदी , चर ईबदी , कऱह डबदी,

बोअरबदी, लोट बदी, शरमद न आषण नसबदी वीक र करण अषनव यध आह.

1.66.2 र जय तील 33 षजलहय तील 202 ग व मधय सदर योजन क याशनवत आह. सदर योजनत क ही ग व च

सकरीीय सहभ ग नसलय न तय चय ऐवजी नवीन ग व च सम वश करणय ची परषकरीय सर आह.आत पयत 43 ग व

पर र नय करीम न षनवडली आहत. य पकी 28 ग व अषतम टपपय त आहत. सदर योजन 100% र जय परकत आह. सन

2012-13 मधय र.4.80 कोटी खचध झ ल आहत. सन 2013-14 स ठी र.4.80 कोटी अथधसकशलपत करणय त आल

असन सन 2014-15 स ठी र.10.00 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.

12.00 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

नदीखोर परकलप

1.67 दमणगग , उक ई, सरद र सरोवर, न ग जधनस गर व पोचमप ड य परकलप तील खो-य मधय क दर परकत

नदीखोर परकलप योजन कषि षवभ ग म फध त सन 1993-94 प सन 100 % क दर चय अथधसह यय तन र बषवणय त यत

आह. य योजनतगधत षनवडणय त आलल सवध 226 प णलोट उपच षरत झ ल असन क दरीय किी मतर लय न नवीन 45

प णलोट न मजरी षदली आह. सन 2010-11 व 2011-12 य षवततीय विामधय क दर श सन न अनकरीम र.3,287.45

ल ख व र.1,012.94 ल ख इतक षनरी उपलबर करन षदल आह. तय पकी र. 949.77 ल ख षनरी य क यधकरीम वर

आत पयत खचध झ ल आह. सन 2013-14 करीत सदर क यधकरीम करीत र. 95 कोटी इतक षनरी अथधसकशलपत

कल आह. तथ षप, क दर न ही योजन बद कलय न सन 2014-15 स ठी क दर षहस परत षवत करणय त आलल न ही.

म तर RKVY मरन षनरी उपलबर होण र असलय न र जय षहस र.1.00 कोटी परत षवत करणय त आल आह. सन

2015-16 स ठी र.55.52 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

89

क दर परसकत अविथण परवण कषतर षवकास कायथकरम ( 1999 व 2001 मागथदिथक सचनानसार )

1.68.1 क दर श सन न अविधण परवण कषतर षवक स क यधकरीम तगधत 2001 व 2003 य विामधय सर षरत म गधदशधक

सचन षनगधषमत कलय आहत. ह क यधकरीम क दरश सन न अषरसषचत कललय 149 त लकय मधय र बषवणय त यतो.

सदर क यधकरीम ची परमख उषदषट ख लीलपरम ण आहत.

म तीची कषमत व थ षनक गरज य च अरीन र हन पडीक जमीन, अवनत जमीन, अविधण परवण

व व ळवटी कषतर च प णलोट वर आर षरत षवक स करण.

ग व चय मनषयबळ च इतर आरमथक तरोत दव र रोजग र षनरममती, द षरदरय षनमधलन, स मषहक

सघटन, इतय दी परक रच षवक स करण.

1.68.2 म चध, 1999 मधय अविधण परवण कषतर क यधकरीम तगधत क दर श सन दव र नोवहबर, 1999 त जन 2002 य

क ल वरीत एकण 5 टपपय त क दर श सन दव र 1403 सकषम प णलोट षवक स परकलप मजर करणय त आल. सदर

परकलप ची एकण ककमत र.40072 ल ख इतकी असन तय पकी क दर श सन दव र र.255.88 कोटी व र जय श सन दव र

र.88.61 कोटी अस एकण र.344.48 कोटी षजलह गर मीण षवक स यतरण न षवतरीत करणय त आल आहत. य

परकलप चय अमलबज वणीकषरत 124 अश सकीय सथ (1177 प णलोट परकलप) य ची षनवड करणय त आली

असन उवधषरत 226 परकलप श सकीय यतरण कड वगध करणय त आल आहत. सपटबर, 2013 अखर र.337.41 कोटी

खचध करणय त आल आह.

अविथण परवण कषतर षवकास कायथकरम (हषरयाली मागथदिथक सचननसार)

1.69 सदर क यधकरीम करीत क दर श सन दव र र 1395 सकषम प णलोट षवक स परकलप मजर करणय त आल आहत.

सदर परकलप ची एकण ककमत र.41850.00 ल ख इतकी असन तय पकी क दर श सन दव र र.255.99 कोटी व र जय

श सन दव र र.90.65 कोटी अस एकण र.346.64 कोटी सपटबर, 2013 पयत षजलह गर मीण षवक स यतरण न

षवतरीत करणय त आल आहत. परकलप अमलबज वणीवर सपटबर, 2013 अखर 321.98 कोटी खचध झ ल आहत.

एकायतमक पडीक जमीन षवकास कायथकरम

1.70 क दर श सन न अविधण परवण कषतर महणन अषरसषचत कललय त लकय वयषतषरकत अनय त लकय त सन 1998

प सन र जय त क दर परकत एक शतमक पडीक जमीन षवक स क यधकरीम सर करणय त आल आह. एक शतमक पडीक

जमीन षवक स क यधकरीम तगधत क दर श सन न आत पयधत 29 षजलहय त 84 प णलोट षवक स परकलप मजर कल आहत.

य परकलप ची एकण वय पती 4.94 लकष ह. असन तय ची परकलप ककमत र.29,321 ल ख एवढी आह. य

क यधकरीम तगधत र.237.92 कोटी इतक षनरी य परकलप चय अमलबज वणीवर सपटबर, 2013 अखर खचध करणय त

आल आह.

90

सामाषजक वनीकरणाचया योजना

मनषटयबळ षवकास व ततरजञाचा परसार- मानव ससाधन षवकास, परषसधदी व षवसतार कायथकरम (परषसधदी व परषिकषण)

य योजनत परषसधदी व परषशकषण य दोन परमख क यधकरीम च सम वश आह.

लोकजागती, परषसधदी व परसार कायथकरम

1.71.1 स म षजक वनीकरण षवभ ग म फध त वकषल गवड, मद व जलसवरधन चय अनक योजन र बषवलय ज त त.

य मधय वकषल गवड, वकषसवरधन, पयावरण सरकषण, परदिण षनयतरण य ब बत लोक मधय ज गती षनमाण करण तसच

लोक चय सहक यान तय चय ख जगी जषमनीवर, पडीक जषमनीवर व शत जषमनीवर मोठय परम ण त वकष ल गवडीची

योजन र बषवणय स तय न परवतत करन वकष ल गवड व वकषसवरधन य ब बत षवषवर म धयम दव र परच र व परषसधदीच

क म कल ज त.

1.71.2 य क यधकरीम तगधत म धयषमक श ळतील व मह षवदय लयीन षवदय थयास ठी षनबर, षचतरकल तसच वकततव

पराच तय चपरम ण पर थषमक श ळतील षवदय थयास ठी षचतरकल परच आयोजन कल ज त. र जयतर वर खलय

छ य षचतर परच आयोजन कल ज त. स म षजक वनीकरण षवभ ग तगधत योजन न व क यधकरीम न वततपतर तन तसच

इलकरॉषनक म धयम दव र परषसधदी दणय त यत.

परषिकषण कायथकरम

1.72.1 स म षजक वनीकरण षवभ ग चय योजन ची म षहती लोक न वह वी महणन कमधच री व न गषरक न परषशकषण

दवन तय दव र जनज गती घडषवणय चय दषटीकोन तन स म षजक वनीकरण षवभ ग म फध त अषरक री, कमधच री,

वयसवी सथ , जनतल परषशकषण दणय च क यधकरीम र बषवणय त यत आह. य म ग लोकसहभ ग तन स म षजक

वनीकरण च क यधकरीम र बषवणय करीत जनतल उदयकत करण ह हत आह. स म षजक वनीकरण षवभ ग च परषशकषण

क दर र जगरनगर षजलह , पण यथ आह तर वन षवभ ग ची परषशकषण क दर शह पर, प ल, षचखलदर व चदरपर यथ आहत.

1.72.2 स म षजक वनीकरण च क यध करण -य वयसवी सथ , वयकती य चय तील सपकध व ढ व , षवच र च

आद नपरद न वह व व आवचयक तथ नवीन षवच रपरण ली आतमस त वह वय त य हतन अभय स स ठी एकतर

क यधश ळ च आयोजन करणय त यत. अश पधदतीन स म षजक वनीकरण ची सकलपन पसरषवणय स ठी परषशकषण

क यधकरीम ची गरज व हत आह. स म षजक वनीकरण चय योजन मधय / क यधकरीम मधय लोक च सहभ ग

व ढषवणय स ठी लोकज गती, परषसधदी व षवत र / परस र क यधकरीम ची आवचयकत आह. सदर क यधकरीम दह वय

पचव रमिक योजनत सर करणय त आल असन, ब र वय पचव रमिक योजनत ही परत षवत आह. सदर योजनस ठी

सन 2012-13 मधय र. 2.32 कोटी खचध करणय त आल असन सन 2013-14 स ठी र.4.00 कोटी अथधसकशलपत

करणय त आल आहत. सन 2014-15 स ठी र.3.50 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह.

91

षनवडललया पाणलोट कषतरातील वनतर सामषहक जषमनीवर वकष लागवड : (राजयसतरीय योजना)

1.73.1 मह र षर त स मषहक पडीक जमीन मोठय परम ण वर उपलबर आह. सदर जमीन उतप दनकषम करणय स ठी

आठवय व नववय पचव रमिक योजन चय क ल वरीत षनवडक प णलोट कषतर तील लघ प णलोट षनशचचत करन योगय

भमी उपयोषगतचय , मदसर रण चय व जलतरोत बळकटीकरण चय क म च एक शतमकषरतय षनयोजन करन वनतर

स मषहक जषमनीवर वकषल गवड क यधकरीम सर करणय त आल होत . सदर क यधकरीम दह वय पचव रमिक योजनप सन

सर आह. 12 वय पचव रमिक योजनतही परत षवत आह.

1.73.2 सदर योजनस ठी सन 2012-13 मधय र.1.62 कोटी खचध करणय त आल असन सन 2014-15 स ठी

र.1.55 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह.

वनीकरणादवार सागरी षकनारपटटीच सरकषण : (राजयसतरीय योजना)

1.74.1 समदर षकन -य जवळ व लक मय कषतर च दरविी प वस ळय त समदर चय प णय चय ल ट मळ व भरतीचय

वळी यत असललय उर ण मळ जषमनीची ब-य च मोठय परम ण वर रप होत व व ळ व हन ज त. य प सन सरकषण

वह व महणन तय कषतर मधय षवशित: पशचचम षकन र पटटीवरील उपलबर भखड वर मनगरोवह, सर परज तीची वकष ल गवड

करणय त यत. य मळ षकन रपटटी कषतर तील होण र पयावरण च -ह स कमी करणय स व तसन मी स रखय नसरमगक

आपततीप सन सरकषण होणय स मदत होत.

1.74.2 य योजनस ठी सन 2012-13 मधय र.62.00 लकष खचध कल आहत. सन 2013-14 स ठी र.62.00 लकष

अथधसकशलपत कल आहत. सन 2014-15 स ठी र.64.00 लकष षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह.

षकसान रोप वाषटका याजना (र जय तरीय योजन )

1.75 षकस न रोपव षटक य योजनचय म धयम तन रोपव टीक च षवक दरीकरण करण, रोपषनरममतीच ततरजञ न

जनतपयधनत पोहचषवण व तय च ज तीत ज त सहभ ग षमळषवण, अनभवी ल भ थीन ख जगी रोपव षटकच परक

वयवस य उपलबर करन दऊन तय वद र तय ची आरमथक प तळी उच वणय स मदत करण, श सकीय / षनमश सकीय

षवभ ग स ठी रोप उपलबर करन दण, वकष ल गवडीस ठी थ षनक प तळीवर रोप उपलबर करन दणकषरत ही योजन

सर करणय त आली आह. सदर योजनस ठी सन 2012-13 मधय र.62.00 ल ख खचध झ ल आहत. सन 2013-14

स ठी र.62.00 लकष अथधसकशलपत कल आहत. सन 2014-15 स ठी र.46.00 लकष षनयतवयय अथधसकशलपत


डॉ. बाबासाहब आबडकर िासकीय रोपवाषटकाच बळकटीकरण व आधषनकीकरण: (राजयसतरीय योजना)

1.76 य योजनतगधत परगत ततरजञ न च व पर करन षमट चबसधची थ पन करण. रट रनसधदव र दजद र व उच

रोप ची षनरममती करण ही क म परत षवत आहत. षनरषनर ळय योजन तगधत ल गवडीस ठी आवचयक रोप ची गरज

भ गषवणय स ठी ख तय म फध त 29 षजल त मधयवती रोपव टीक थ पन करणय त आललय आहत. सदर योजनस ठी

सन 2012-13 मधय र.80.00 लकष खचध झ ल आहत. सन 2013-14 स ठी र.1.00 कोटी अथधसकशलपत कल आहत.

92

सन 2014-15 स ठी र.2.10 कोटी षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त आल आह.

राषटरीय कषि षवकास योजना (अ) िततळी

1.77.1 र षरीय षवक स रोरण नस र 11 वय पचव रमिक योजनत 4 % कषि षवक स च उषिषट ठरषवल आह. ह

लकष त घऊन क दरीय कषि मतर लय न र षरीय किी षवक स योजन (RKVY) ज षहर कलली आह. र षरीय कषि

षवक स योजनतगत सन 2007-08 मधय षवदभध व मर ठव ड षवभ ग तील क पस उतप दन करण -य एकण 16

षजलहय त 17,500 इतकी शततळ षनमाण करणय स म नयत दणय त आली होती व तय करीत एकण र. 80.00 कोटी

इतक षनरी षवतरीत व खचध करणय त आल आह. सन 2008-09 य विात वरील परम ण षवदभध व मर ठव ड

षवभ ग तील 16 षजलहय सह ख नदश षवभ ग तील 5 षजलहय च सम वश करन सदर योजनच षवत र करणय त

आल आह. य परम ण एकण 21 षजलहय त 21,500 शततळय च उषिषट षनशचचत करणय त आल होत. य करीत एकण

र. 136.52 कोटी इतक षनरी षवतरीत व खचध करणय त आल आह.

1.77.2 सन 2009-10 मधय सदर योजनतगधत 25 षजलहय त 27000 शततळी षनमाण करणय च उषददषषट असन,

य करीत र. 124.00 कोटी षनरी मजर कल आह. तर य च विास ठी आणखी र.100.00 कोटी इतक अषतषरकत

षनरी मजर करणय त आल असन, 13,000 शततळय च व ढीव उषिषट षनशचचत करणय त आल आह. य परम ण

सन 2009-10 मधय एकण 40,000 शततळय च उषिषट असन, य करीत र.224.00 कोटी षनरी मजर कल

असन सपणध षनरी खचध झ ल आह. एकण 79,000 उषिषट पकी आत पयत एकण 73,328 शततळी पणध झ ली असन

88,000 हकटर कसचन कषमत षनमाण झ ली आह.

(ब) बोडी दरसती /नतनीकरण

1.78 र षरीय कषि षवक स योजनतगधत सन 2009-10 मधय षवदभातील भड र , गोषदय , चदरपर व गडषचरोली य

च र षजलहय त बोडी दरती/नतनीकरण ही योजन र बषवणय स म नयत षदली आह. य अतगधत 1000 बोडी दरतीच

उषददषषट षनशचचत कल असन, य करीत र.5.00 कोटी इतक षनरी मजर कल आह. य परम ण एकण र.10.26

कोटी षनरी मजर कल असन पणध खचध झ ल आह. य क यधकरीम तन 3,739 बोडी दरती नतनीकरण करणय त आल

आह.

महाराषटर राजयसतरीय जलसधारण सललागार पषरिद

1.79 म . मखयमतरी, मह र षर र जय य च अधयकषतख ली मह र षर र जयतरीय जलसर रण सलल ग र पषरिदची

षदन क 3 जन 2006 चय श सन षनणधय नवय थ पन करणय त आली. य च श सन षनणधय नवय पषरिदचय दनषदन

क मक ज करीत म .मतरी (जलसर रण) य च अधयकषतख ली क यधक री सषमतीची व म .आयकत (कषि) य च

अधयकषतख ली त षतरक सषमतीची थ पन करणय त आली. पषरिदवर 8 मतरी, 19 श सकीय सदय तर 12 अश सकीय

सदय आहत. पषरिदवर म .मतरी (जलसर रण) ह क याधयकष आहत.

93

र जय च जलसर रण च पढील रोरण ठरषवण व तय करीत म गधदशधन करण य मरन षवदयम न पषरिदची श सन ल

उपयकतत षसधद झ ली आह.

लघ पाटबधार योजना

1.80 100 हकटर पयत कसचन कषतर असणऱय योजन षजलह पषरिद यतरण आषण 101 त 250 हकटर पयत कसचन

कषतर असण ऱय योजन 6 अषरकषक अषभयत आषण तय च अषरपतय ख लील 24 क यधक री अषभयत य चम फध त

र बषवणय त यत त. लघ-प टबर र योजन क यधकरीम मधय ख लील योजन च सम वश आह.

1. लघ-प टबर र तल व.

2. कोलह पर पधदतीच बर र.

3. षसमट न ल बर र.

4. वळण बर र.

5. प झर तल व (अपरतयकष कसचन)

6. स ठवण तल व.

7. उपस कसचन योजन (आषदव सी कषतर)

8. म जी म लगज री तल व ची षवशि दरतीची क म.

लघ ससचन (जलसधारण) (0 त 100 हकटर)

1.81 सदर योजनस ठी सन 2012-13 मधय र.0.90 कोटी व सन 2013-14 मधय र.1.22 कोटी खचध करणय त

आल आहत. सन 2014-15 स ठी र.3.00 कोटी षनयतवयय ठवणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.208.00

कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

लघ ससचन (जलसधारण) (101 त 250 हकटर)

1.82 सदर योजनस ठी सन 2012-13 मधय र.24.70 कोटी खचध करणय त आल आहत व सन 2013-14 मधय

र.24.67 कोटी खचध करणय त आल आहत. सन 2014-15 स ठी र.55.00 कोटी षनयतवयय ठवणय त आल आह.

सन 2015-16 स ठी र. 306.17 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

खानदि षवकास कायथकरम 2009

1.83 य क यधकरीम स ठी सन 2010-11 मधय र. 5.50 कोटी, सन 2011-12 मधय र.4.67 कोटी व सन 2012-

13 मधय र.4.27 कोटी व सन 2013-14 मधय र.0.70 कोटी करणय त आल आहत. सन 2014-15 स ठी र.3.00

कोटी षनयतवयय ठवणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी र.1.00 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

सवकषण

1.84 सन 2012-13 मधय र जय तील 101 त 250 हकटर कसचन कषमतचय परकलप च सवकषण चय क म स ठी

94

र.3.93 कोटी व 0 त 100 ह. कसचन कषमतचय परकलप चय सवकषण स ठी र.11.27 कोटी खचध करणय त आल आहत.

सन 2013-14 मधय 101 त 250 हकटर कसचन कषमतचय परकलप च सवकषण चय क म स ठी र.3.74 कोटी व 0 त

100 ह. कसचन कषमतचय परकलप चय सवकषण स ठी र.4.24 कोटी रककम खचध करणय त आली आह. सन 2014-15

स ठी 101 त 250 ह. कसचन कषमतचय परकलप चय सवकषण स ठी र.10.00 कोटी व 0 त 100 ह. कसचन कषमतचय

परकलप चय सवकषण स ठी र.27.00 कोटी षनयतवयय ठवणय त आल आह. सन 2015-16 स ठी क दर षहस 35.00

कोटी व र जय षहस र.15.00 कोटी अस एकण 50.00 कोटी षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

जलसतरोताची दरसती, नतनीकरण, पनसरापना

1.85 सदर क दर सह ययीत योजनतगधत दरतीचय क यधकरीम ची अमलबज वणी करणय स ठी सन 2014-15 स ठी

र जय तर वर 15.00 कोटी एवढ षनयतवयय ठवणय त आल आह. ही योजन 0 त 250 ह. कसचन कषमतचय लघ

प टबर र योजन चय दरती व नतनीकरण स ठी असन तय दव र योजन ची मळ कसचन कषमत पन:थ षपत करणय त

यण र आह. सन 2015-16 स ठी क दर षहस 37.00 कोटी व र जय षहस र. 50.00 कोटी अस एकण 87.00 कोटी


महाराषटर जलसधारण महामडळ

1.86 मह र षर जलसर रण मह मडळ स भ गभ डवली अशद न महणन सन 2013-14 मधय र.204.43 कोटी

खचध करणय त आल आहत व सन 2014-15 स ठी र.419.65 कोटी अथधसकशलपत करणय त आल आहत. सन

2015-16 स ठी र.2030.00 कोटी परत षवत करणय त आल आहत. सन 2015-16 स ठी र.10.00 कोटी षनयतवयय


राषटरीय कषि षवकास योजनतगथत माजी मालगजारी तलाव दरसती कायथकरम.

1.87.1 सन 2007-08 प सन र षरीय कषि षवक स योजनतगधत म जी म लगज री तल व दरती क यधकरीम

षवदभातील भड र , गोषदय , चदरपर, गडषचरोली व न गपर षजलहय त र बषवणय त यत आह.

1.87.2 सन 2007-08 त 2010-2011 य विामधय 1640 म जी म लगज री तल व दरती करणय स म नयत

दणय त आलली असन तय स ठी र.53.00 कोटी षनरी मजर करन षवतरीत करणय त आल आह. सदय:शथतीत 1349

म जी म लगज री तल व दरतीची क म पणध झ ली आहत. य स ठी र. 52.92 कोटी षनरी खचध कल असन 257

म जी म लगज री तल व दरती क म परगतीपथ वर आहत. उवधषरत म जी म लगज री तल व दरतीची क म सन

2014-15 य विात षवदभध सघन कसचन षवक स क यधकरीम त ह ती घणय त यण र आहत.

95

राषटरीय कषि षवकास योजनअतगथत िलो टयबवल बाधकाम कायथकरम

1.88 र षरीय कषि षवक स योजनअतगधत शलो टयबवल ब रक म क यधकरीम षवदभातील भड र , गडषचरोली,

चदरपर, गोषदय व न गपर षजलहय त र बषवणय त यत आह. सन 2010-11 य विामधय र.1,126 लकष षनरी मजर कल

आह. सदय:शथतीत क यधकरीम वर र.800 लकष खचध झ ल आह. उवधरीत क म 2014-15 मधय षवदभध सघन कसचन

षवक स क यधकरीम त ह ती घणय त यईल.

कषारपड जमीन सधारणा परकलप ( SSD)

1.89 स गली षजलहय तील व ळव त लकय तील उरण इल मपर, स खळ व, बोरग व व क सग व य 4 ग व तील

912 हकटर कष रपड जमीन सर रण करणय च परकलप सन 2009-10 य विाप सन र षरीय कषि षवक स योजनअतगधत

बदीत षनचर परण लीच व पर करन ( Sub Surface Driange System) सर करणय त आली आह. सदर परकलप च

एकण खचध र.799.98 लकष असन तय ची षवभ गणी बदीत षनचर परण लीचय क म स ठी र.499.78 लकष व मखय

चरीचय क म स ठी र.300 लकष षनरी अशी आह. बदीत षनचर परण लीचय एकण ककमतीपकी 60 % खचध क दर

श सन, 20 % खचध र जयश सन व 20 % ल भ थी य नी सोस वय च आह. योजनतगधत र.180 लकष खचध झ ल असन

सन 2014-15 य आरमथक विात क म परगतीपथ वर आह.

षनराचल जागतीक बक सहाययीत परकलप एकायतमक पाणलोट वयवसरापन कायथकरम (राजय षहससा -10%)

1.90.1 एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम ची वधदी वह वी महणन ज गषतक बक कडन क दर श सन स व

क दर श सन कडन र जय न अथधसह यय षमळण र आह. य त 08 र जय ची षनवड झ लली असन तय मधय मह र षर

र जय च सम वश आह. य परकलप ची एकण ककमत र.2869 कोटी असन अथधसकलप नस र प च विामधय र जय स

अद ज र.300 कोटी उपलबर होण र आह आषण परतयक विाकषरत अद ज र.60.00 कोटी षनरी र जय ल षमळण

अषभपरत आह. तय स अनरप 10 टकक परम ण र. 06.00 कोटी र जय षहस उपलबर करन दण अनजञय आह. तय मळ

सन 2015-16 स ठी र. 06.00 कोटीच षनयतवयय मजर करणय त आल आह

षनराचल जागतीक बक सहाययीत परकलप एकायतमक पाणलोट वयवसरापन कायथकरम

(क दर षहससा -90%)

1.90.2 एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम ची वधदी वह वी महणन ज गषतक बक कडन क दर श सन स व

क दर श सन कडन र जय न अथधसह यय षमळण र आह. य त 08 र जय ची षनवड झ लली असन तय मधय मह र षर

र जय च सम वश आह. य परकलप ची एकण ककमत र.2869 कोटी असन अथधसकलप नस र प च विामधय र जय स

अद ज र.300 कोटी उपलबर होण र आह आषण परतयक विाकषरत अद ज र.60.00 कोटी षनरी र जय ल षमळण

अषभपरत आह.सदय:शथतीत क दर श सन कडन पर पत होण र षनरी र जय चय एकतरीत षनरीत जम आह. सन 2014-

96

15 प सन क दर श सन कडन पर पत होण र षनरी र जय चय एकतरीत षनरीत पर पत होण र आह. तय मळ सन 2015-16

स ठी र. 60.00 कोटीच षनयतवयय परत वीत करणय त आल आह.

महातमा जयाषतबा फल जलषमतर परसकार

1.91.1 जलसर रण कषतर त उतकषट क म कलल शतकरी / वयकती / अश सकीय सथ , ग व / गर मपच यती /

प णलोट सषमती / यवक मडळ/ गट य न मह तम जय षतब फल जलषमतर परक र दणय च षनणधय घणय त आलल

आह. सदर परक र दोन वरप च असन तय च वरप ख लील परम ण आह.

वययकतक सवरपाचा परसकार

1.91.2 जलसर रण कषतर त उतकषट क म कलल शतकरी / वयकती / अश सकीय सथ य ची परतयक षजल तन

एक य परम ण षनवड करणय त यवन वयशकतक वरप च परक र षवजतय स परतयकी रोख रककम र.75000/-

(पच हततर हज र ) मतीषचनह आषण परशतीपतर दणय त यईल.

सामदाषयक सवरपाचा परसकार

1.91.3 जलसर रण कषतर त उतकषट क म कलल ग व / गर मपच यती / प णलोट सषमती / यवक मडळ/ गट य ची

परतयक षजल तन एक य परम ण षनवड करणय त यवन स मद षयक वरप चय परक र षवजतय स परतयकी रोख

रककम र.2.50 ( दोन लकष पनन स हज र मतीषचनह आषण परशतीपतर दणय त यईल. तय मळ सन 2015-16 मधय

मह तम जय षतब फल जलषमतर परक रस ठी र. 02.50 कोटीच षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

पिसवधथन षवभाग

1.92.1 पिसवधथन उपकषतराखालील योजनची उषदषटय खालील परमाण आहत.

1. पशजनय पद थाचय उतप दन मधय तसच कककट उतप दन मधय व ढ करण व ह स धय करत न उतप दन खचध

कमी र हणय वर भर दण.

2. सषशकषीत बरोजग र स ठी आषण गर षमण गोरगरीब स ठी वयरोजग र चय सरी षनमाण करण.

3. र जय तील म नयत पर पत दशी गोवश च जतन व षवक स करण आषण कषतरम रतन दव र ग वठी ग यी महशीचय

उतप दकतमधय व ढ करण.

4. पशरन प सन पणध कषमतन उतप दन षमळषवणय स ठी पश व थय सव ततपर क यधकषमतन परषवण.

5. पशजनय तसच कककट उतप दन चय षनयातीत व ढ करणय स ठी आवचयक असलल पशपकषी रोगमकत परभ ग

र जय त षनमाण करण.

97

6. क दर परकत योजन अतगधत पशवदयषकय सथ च बळकटीकरण, आरषनकीकरण करण, रोग पर दभाव च

परम ण कमी करण व तय योग पश उतप दन ची षनयात करन तय प सन महसल षमळषवण.

1.92.2 वर नमद कलली उषदषटय साधय करणयासाठी खालील ठळक महतवाचया धोरणातमक उपाय योजना

अषगकारणयात आलया आहत.

1. पशवदयषकय सव परषवण ऱय सथ चय सखयत तसच तय चय प य भत सषवर मधय व ढ करण.

2. आरमथकदषटय कमकवत गट तील ल भ थीन दभतय जन वर च गट तसच शळय च गट परषवण. जय योग

तय न वयरोजग र च स रन उपलबर होत. तय च बरोबर बरोजग र पशवदयषकय सव उपयोग त आणण.

3. र जय तील ग ई/महशीचय दर उतप दन कषमतत सर रण घडवन आणणय स ठी तसच र जय तील ग ई/महशीच

दशी ज तीच सरकषण व सवरधन करणय स ठी र जय योजनअतगधत सवध सम वशक अशी योजन ह ती घणय त

आली आह.

4. क दर श सन चय र षरीय गर व मषहि पद स परकलप अतगधत मह र षर पशरन षवक स मडळ म फध त गर व मषहि

षवक स चय अनकषवर योजन र बषवणय त यत आहत.

5. कककट उतप दन मधय भरीव व ढ करणय चय दषटीन तसच परस तील कककट प लन दव र गर मीण भ ग त

रोजग र षनरममती करणस ठी क दर श सन न षशफ रस कललय कककट पकष चय षवषशषट ज तीचय कककट

पकष च परवठ गर मीण भ ग त वयसह ययत गट ल करणय त यत असन य गट न लघ अडी उबवणक यतर च

परवठ करणय त यत आह. गर मीण भ ग मधय परस तील कककट प लन ल च लन दणय स ठी सहक री सथ

थ पन करणय त आललय आहत. य दव र दशी अडी व म स उतप दन त व ढीव दर षमळवन दणय च परयतन

करणय त यत आह.

1.92.3 उपरोललषखत पिजनय पदाराचया उतपादनात वाढ ह उषदषटट बहअिी साधय झालल आह. त

खालील आकडवारीवरन षदसन यत.

अ. करी.

ब ब एकक व रमिक योजन 2012-13

व रमिक योजन 2013-14

व रमिक योजन

2014-15


लकषय लकषय लकषय स धय लकषय लकषय 1 दर 000 म.टन 8544 8734 9105 9089 9394 9680

2 अडी कोटी 438 457 470 483 508 527

3 म स लकष षकलो 589 591 610 605 620 634

98

1.92.4 पिसवधथन कायथकरमाकरीता सन 2015-16 मधय राजय व क दर षहससा षमळन र. 38346.19

लकष इतका षनयतवयय परसताषवत आह. तयाचा तपिील खालील परमाण आह.

अ.करी. क यधकरीम व रमिक योजन 2015-16 (परत षवत षनयतवयय)

1 पशवदयषकय सव व पशआरोगय 2668.50 2 षवत र व परषशकषण 1083.46 3 पश व मषहि षवक स 2800.00 4 कककट षवक स 2604.00 5 सच लन व परश सन 550.00 6 मि षवक स 1675.73 7 इतर खचध 0.00 8 ख दय व वरण षवक स 8218.00 9 पशवदयषकय दव ख नय ची थ पन 1508.10 10 म स सकरण 10.00 11 परश सन सशोरन व स शखयकी 168.28 एकण 21286.07

महतवाचया योजनाची माषहती खालील परमाण आह.

सचालन व परिासन

1.93 आयकत पशसवरधन क यालय, पर दषशक पशसवरधन सहआयकत क यालय मधय सगणकीकरण तसच अनय

स मगरी उपलबर करन दऊन सवधच तर वर म षहतीच ओघ गतीम न करण आषण योजन / क यधकरीम चय

सषनयतरण तील पषरण मक रकत व गषतम नत (ई-गवहनधनस) व ढषवण अतयत जररीच आह. य स ठी आयकत

पशसवरधन क यालय अतगधत आय टी हबची थ पन करणय त आली असन महतव चय ब बीवरील म षहतीच सकलन

ऑनल ईन करणय त यत आह. व रमिक योजन 2015-16 मधय य क यधकरीम ख लील योजन करीत र. 550.00 लकष

षनरी परत षवत कलल आह.

षवसतार व परषिकषण

1.94 र जय तील पशसवरधन षवभ ग चय अषरक री व कमधच ऱय न आवचयक त उजळणी परषशकषण दणय स ठी

र जयतरीय परषशकषण क दर क याशनवत आह. य परषशकषण क दर चय बळकटीकरण स ठी र. 540.54 लकष इतक

षनयतवयय सन 2015-16 मधय परत षवत करणय त आल आह. मह र षर पश व मतय षवजञ न षवदय पीठ, न गपर व

य अतगधत यण ऱय पशवदयषकय मह षवदय लय य षठक णी पशसवरधन वरील सशोरन व षवत र च क म करणय त यत

य स ठी सन 2015-16 मधय र. 14516.52 लकष इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह. बडध फलय

रोग वरील जन ज गती तसच म षहती व परच र करीत र. 53.00 लकष इतक षनयतवयवय सन 2015-16 मधय परत षवत

99

करणय त आल आह. तसच ॲकड अतगधत कषषतरयतर वरील अषरक री व कमधच ऱय स ठी रोग अनविण सदभात

अदयय वत म षहती दणकरीत परषशकषण व क यधश ळ आयोषजत करण य स ठी र. 49.46 लकष इतक षनयतवयय सन

2015-16 मधय परत षवत करणय त आल आह. अश परक र सन 2015-16 मधय वरील सवध योजन च षमळन र.

1083.46 लकष षनरी परषशकषण व षवत र य ब बीवर खचास ठी परत षवत करणय त आल आह..

पिवदयकीय सवा व पिआरोगय

1.95 पशप सन कमी खचात अषरकतम उतप दन षमळषवणस ठी पशआरोगय ची क ळजी घण गरजच असलय न

पशवदयकीय सव व पशआरोगय य क यधकरीम कषरत य आरीचय पचव रमिक योजन क ळ त उततरोततर ज द षनरी

परषवणय त आल आह. र जय त सधय 32 षजलह तरीय पशवदयषकय सवधषचषकतस लय, 168 त लक लघ पशवदयकीय

सवधषचषकतस लय, 1745 शरणी-1 पशवदयषकय दव ख न, 2855 शरणी-2 पशवदयषकय दव ख न, 65 षफरत

पशवदयषकय दव ख न व 13 तप सणी न क य चय म फध त पश व थय सषवर गर षमण भ ग त उपलबर करन षदललय

आहत.

राषटरीय कषि षवकास योजना

1.96.1 11 वय पचव रमिक योजनमधय दर व ढीच व रमिक दर 4 टकक,अडी उतप दन व ढीच व म स उतप दन

व ढीच व रमिक षवक स दर 6 टकक ग ठणय कषरत र षरीय कषि षवक स योजनतगधत पशसवरधन षवभ ग चय 32 योजन

र बषवणय त आललय आह. योजन मधय मह र षर पश व मतय षवजञ न षवदय पीठ, न गपर य चय 16 योजन च सम वश

आह. 12 वय पचव रमिक योजन क ल वरी मधयही र षरीय कषि षवक स योजनची अमलबज वणी सर आह.

12 वय पचव रमिक योजन क ल वरी मधय, अदय प पशसवरधन षवभ ग चय 12 योजन मजर झ ललय आहत. तसच,

12 वय पचव रमिक क ल वरीमधयही शतकऱय चय द र त कषतरम रतन सषवर परषवण हय योजनची अमलबज वणी

सर आह.

र षरीय कषि षवक स योजनअतगधत 11 वय व 12 वय पचव रमिक योजन क ल वरीमधय आत पयत पशसवरधन

षवभ ग चय 43 योजन मजर झ लय आहत.

1.96.2 सन 2008-09 त 2011-12 य क ल वरीत एकण 32 योजन स ठी र. 133.8929 कोटी षनरी मजर

षनरी पर पत झ ल आह व र. 132.8929 कोटी षनरीच षवषनयोग करणय त आलल आह. सन 2012-13 त 2014-

15 (म ह ऑकटोबर-2014 अखर) र. 126.7998 कोटी षनरी पर पत झ ल आह व र. 93.226528 कोटी षनरीच

षवषनयोग करणय त आलल आह.

100

पिगणना

1.97.1 पशगणन ही 100 टकक कदर परकत योजन र जय त सन 1951 प सन सर करणय त आली असन, सदरील

योजन सन 1978 प सन महणज 12 वय पशगणनचय वळी परथमच पशसवरधन ख तय कड सपदध करणय त आली. य

योजन अतगधत र जय त दर 5 विानी पशगणन करणय त यत. सन 2012-13 मधय 19 वी पशगणन ह ती घणय त आली

आह. तय अतगधत परतयकष पशगणनच क म पणध झ ल असन डट एरीच क म सर आह. सन 2015-16 मधय र. 10.00

लकष इतक षनरी परत षवत कलल आह.

पण यरील राजयसतरीय रोग अनविण षवभाग व पिजव पदारथ षनरषमती ससरा, पण या ससराच आवशयक

आधषनक यतरसामगरी व उपकरण इतयादीचा परवठा करन बळकटीकरण.

1.97.2 र जयतरीय रोग अनविण षवभ ग ही सथ रोग षनद न चय ब बतीत सदभध सथ (Referral Lab) महणन

क दर श सन ची म नयत पर पत आह. र षरीय बळक डी षनमधलन क यधकरीम (क दर परकत योजनख ली) पशरोग सषनरीकषण,

बरसललोसीस रोग च षनयतरण इतय दी योजन 2014-15 चय व रमिक योजनचय क ळ त पढ च ल र हतील.

एनएडीआरएस ही क दर परकत योजन सन 2015-16 मधयही पढ च ल ठवणय त यत आह. पशवदयषकय सव व

पशआरोगय य क यधकरीम ख ली र बषवणय त यण -य षवषवर योजन तसच म षहती सकलन ब बतचय षवषवर

योजन स ठी सन 2015-16 मधय एकण र. 2668.50 लकष इतक षनरी परत षवत करणय त आल आह.

पि व मषहि षवकास

1.98 न षवनयपणध योजनअतगधत 6 दर ळ जन वर च गट व टप करण य योजनअतगधत शतकऱय न दर ळ ग यी व

महशीचय गट च व टप करणय त यत. जणकरन तय प सन षमळण ऱय दर उतप दन मळ रोजग र व शतकरी /

पशप लक च र हणीम न उच वणस ठी आरमथक मदत होईल. सदर योजनस ठी सवधस र रण गट, षवशि घटक योजन

व आषदव सी उपयोजन य न षमळन र. 5150.00 लकष इतकी तरतद सन 2015-16 मधय परत षवत करणय त आलली

आह. ग ई व महशीचय दर उतप दन व ढीस ठी सवध सम वशक अनवषशक सर रण क यधकरीम य योजनअतगधत उचच

दर उतप दन कषमत असण री जन वर य ची ओळख पटवन तय ची सषनयोषजत पद स व जोप सन करण य नवीन

योजनस ठी सन 2015-16 मधय र. 500.00 लकष इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह. र षरीय गर व

मषहि पद स क यधकरीम य क दर परकत योजनअतगधत मह र षर पशरन षवक स मडळ, अकोल कडील 3 गोषठत रत

परयोगश ळ च बळकटीकरण करणय त आल असन य तीनही क दर न क दरीय सषनयतरण सषमती म फध त अ दजा परद न

करणय त आलल आह. य क दर म फध त र जय तील पशरन मधय अनवषशक सर रणस ठी वीयधम तर च परवठ करणय त

यत आह.

101

कककट षवकास

1.99 र जय त कककट म स उतप दन स मोठ व व आह. जय षजलहय मधय सधय कककट प लन/ कककट म स

उतप दन करणय च वयवस य अदय पही रजलल व व ढलल न ही, तथ इचछक ल भ थी व कककट प लक न पोलरी

शडच ब रक म करणय स ठी अनसषचत ज ती व जम तीचय लोक न 75 टकक व सवधस र रण परवगातील लोक न

50 टकक अनद न परत षवत आह. सदर योजनस ठी र. 2350.00 लकष इतकी तरतद सन 2015-16 मधय परत षवत

करणय त आलली आह. क दर म फध त गर षमण भ ग त परस तील कककट प लन य योजनअतगधत परस तील कककट

प लन स च लन दण य स ठी द षरदरय रिख लील तसच अनसचीत ज ती व जम तीचय ल भ थीन 1000 पकष च कककट

गट च व पकषी ठवणय स ठी खर ड च व टप करण य स ठी अनद न दणय त यण र आह. य स ठी सन 2015-16 मधय

र. 254.00 लकष तरतद परत षवत करणय त आल आह.

मि षवकास

1.100 र जय त अशत: ठ णबधद पधदतीन शळी प लन वयवस य वद र र जय चय म स व म सजनय पद थाचय

उतप दन मधय व ढ करण बरोबरच गर षमण भ ग तील शतकरी व पशप लक न वयरोजग र च परक स रन उपलबर

करन दण य दशषटन 10 शळय व 1 बोकड य चय गट च व टप करणय त यत आह. य योजनस ठी सन 2015-16 मधय

र. 1600.00 लकष तरतद परत षवत करणय त आल आह. शळय मधय कषतरम रतन करणय तव परयोगश ळ थ पन

करणस ठी कनबकर ॲषगरकलचरल षरसचध इशटटयट, फलटण य सथस अथधसह यय य स ठी सन 2015-16 मधय र.

49.73 लकष तरतद परत षवत करणय त आल आह. न मशि होत असण -य बर री ज तीचय शळीचय सवरधन स ठी

र. 3.00 लकष इतक अनद न सन 2015-16 मधय परत षवत करणय त आलल आह. पणयचलोक अषहलय दवी मह र षर

मढी व शळी षवक स मह मडळ स भ ग भ डवल करीत 2015-16 मधय र. 23.00 लकष इतक षनरी परत षवत आह.

वरण षवकास

1.101 वरण आषण ख दय षवक स क यधकरीम अतगधत र बव वय चय क दर परकत योजन मधय षवदयत चषलत कडब कटटी

यतर च परवठ करण, अझोल उतप दन आषण पर तयषकषक परषशकषण यषनटची थ पन , मरघ स सच ची थ पन (100

टकक क दर परकत) ख दय षवचलिण परयोगश ळ च बळकटीकरण (50 टकक क दर परकत) वरणीचय षबय ण च व

ठोब च व टप, ब यप स परषथन आषण शनगर पद थध षनरममती सयतर ची थ पन य योजन च सम वश आह. वरण षवक स

क यधकरीम स ठी सन 2015-16 मधय एकण र. 8218.00 लकष षनरी परत षवत कल आह.

पिवदयकीय दवाखानयाची सरापना

1.102.1 षबगर अषदव सी उपयोजनअतगधत थ पन झ ललय नषवन दव ख नय तील अषरक री व कमधच री तसच

दजाव ढ झ लल दव ख नय च अषरक री व कमधच री तसच नषवन थ पन झ ललय षजलह पशवदयकीय सवध

102

षचषकतस लय य तील अषरक री व कमधच री य च वतन भतत व मजरी इ. अद करणस ठी र. 1508.10 लकष इतकी

तरतद सन 2015-16 मधय परत षवत आह.

मास ससकरण

1.102.2 मबई यथील गण षनयतरण परयोगश ळच षवत र व आरषनकीकरण करणय कषरत व रमिक योजन 2015-

16 स ठी र. 10.00 ल ख च षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

परिासन सिोधन व सायखयकी

1.103 परश सन सशोरन व स शखयकी य 50 टकक क दर परकत योजनअतगधत र जय तील पशरन षवियक स शखयकी

म षहती व र जय तील पशजनय पद थाचय उतप दन च अद ज वयकत करणय त यत त. य स ठी सन 2015-16 मधय र.

168.28 लकष इतक षनरी षनयतवयय परत षवत कलल आह.

मषहलासाठी आरषकषत षनधी

1.104 सन 2014-15 य विी पशसवरधन ख तय चय वयशकतक ल भ चय योजन स ठी सवधस र रण ल भ थयास ठी

र. 2400.00 लकष इतक षनरी परत षवत कलल आह तय पकी र. 792.00 लकष षनरी ह मषहल ल भ थयास ठी खचध

करणय त यईल. पशसवरधन ख तय चय वयशकतक ल भ चय योजन स ठी अनसषचत ज तीचय ल भ थयास ठी र. 2950.00 लकष

इतक षनरी परत षवत कलल आह तय पकी र. 973.00 लकष षनरी ह अनसषचत ज तीचय मषहल ल भ थयास ठी खचध करणय त

यईल. पशसवरधन ख तय चय वयशकतक ल भ चय योजन स ठी अनसषचत जम तीचय ल भ थयास ठी र. 1400.00 लकष इतक षनरी

परत षवत कलल आह तय पकी र. 462.00 लकष षनरी ह अनसषचत जम तीचय मषहल ल भ थयास ठी खचध करणय त यईल.

दगधषवकास

1.105 मह र षर र जय दश तील षवक स चय कषतर तील आदयपरवतधक र जय महणन गणल ज त. दगरवयवस य ची

र जय ची उललखषनय वषशषटय महणज दगर उतप दक न पवध षनराषरत ककमतीची व ब ज रपठची हमी आषण एकीकड

सहक री कषतर व दसरीकड श सकीय कषतर, ज दर परषकरीय व षवतरण चय क यालय त परतयकष सहभ गी आह. य दोहोत

मळ स रण तसच गर हक न दखील श सन न षनशचचत कललय अनद षनत ककमतीत दर च परवठ करण.

दगरवयवस य त परोतस हन व परवतधन ह क ही षवषशषट भ ग परतच मयादीत न ठवत र जय चय सवधच भ ग त त कल ज त

आषण सवध अषतषरकत दर खरदी कल ज त. य ब बत र जय चय अनभव तन अस षदसन यईल की, दगरवयवस य ह

शतक-य न विधभर उतपनन षमळषवणय चय दषटीन षकफ यतषशर व पषरण मक रक अस वयवस य ठर शकतो.

तय चबरोबर य उदयोग त गर मीण आषण शहरी भ ग त मोठय परम ण वर रोजग र षनरममतीची कषमत आह.

103

पशसवरधन तसच य कषतर शी षनगडीत श सन चय इतर षवभ ग चय सहभ ग न दगरषवक स षवभ ग प र प डीत असलली

उषिषट पढीपरम ण.

1. गर मीण भ ग चय सवागीण उननतीच म धयम महणन दगरषवक स च षवषवर क यधकरीम पषरण मक रकषरतय

र बषवण.

2. दर उतप दक न षकफ यतषशर ककमतीचय हमीतन तसच पर थषमक सहक री सथ आषण त लक / षजलह

सघ म फध त दर उतप दक कडन दणय त यण -य सपणध दर ची श सकीय दर योजन म फध त ककव स षघक सथ कडन

सकलन करण ब बत ख तरी दण.

3. र जय तील शहरी ककव षनमशहरी भ ग स च गलय परतीचय दर च व जवी दर त परवठ करण.

षनती

1.106.1 र जय त षवखरलल 27647 पर थषमक सहक री सथ 70 त लक सघ, 29 षजलह सघ दव र सर सरी

परती षदवस सम र 108.00 ल ख षलटर दर सकलीत होत आह. र जयतरीय षशखर सथ सधद थ पन करणय त

आली आह. सवध दगरश ळ ची एकषतरत परषकरीय कषमत सम र 88.83 षलटर पर.षद. असन दर भकटी परकलप ची कषमत

191.00 म.टन परषतषदन आह. दगर वयवस य स ठी श सन चय सषकरीय प ठबळ ची व सहभ ग ची ही फलशरती आह.

दगरवयवस य मळ शतक-य च षजवनम न उच वणय च तसच उतपनन चय जोडरदय च ल भ अवय हत र हण र आह.

दर सकलन परषकरीय व पणन य मळ रोजग र व षमळकतीचय स रन त भर पडली आह.

सधयाचया पायाभत सषवधा

1.106.2 र जय तील सहक री तसच श सकीय कषतर त उपलबर असललय सषवर पढीलपरम ण.

तकता – 1 कषमत (परषतषदन ल ख त) अ.कर. परकलपाचा परकार कषमता (परषतषदन/ लाखात)

िासकीय सहकार एकण सखया कषमता सखया कषमता सखया कषमता

1 2 3 4 5 6 7 8

1 षशतकरण क दर 67 6.14 73 20.54 140 26.68

2 दरपरषकरीय दगरश ळ

33 29.86 50 58.97 83 88.83

3 दर भकटी क दर 4 51 म.टन

परषत षदन 5 140.00म

.टन परषत षदन

9 191.00 म.टन परषत षदन

104

वारषिक योजना

1.107.1 पढील उषिषट षवच र त घऊन व रमिक योजनची आखणी करणय त आलली आह.

दरसघ चय पनधवस न दव र पर थषमक दरसघ प सन त र जय सहक री सघ पयत सहक र कषतर च ज ळ मजबत करण.

MMPO – ९२ आदश च परभ वी अमलबज वणीदव र दर व दगरउतप दन च दजा षटकवण. वारषिक योजना 2015-16

1.107.2 सन 2015-16य व रमिक योजनकरीत र.3435.00 ल ख षनयतवयय परत षवत करणय त

आल आह. तय ची षवगतव री पढीलपरम ण.

(र. ल ख त)

अ.करी. क यधकरीम व रमिक योजन 2015-2016 मरील षनयतवयय

1

‹ÛúÖ×Ÿ´ÖÛú ¤ãüÝ¬Ö¿ÖÖôûÖ ¾Ö ¯ÖÏõÖê¡Ö ˆ¯Ö¾Ö®Ö ¯ÖÏÛú»¯Ö ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö 34 ×•Ö»ÆüµÖÖÓÛú¸üßŸÖÖ(¯ÖÏ×ŸÖ ×•Ö»ÆüÖ-2¯ÖÏ ÖÖÞÖê 68 ±úÖ´ÖÔ ¯ÖÖÛÔú ¯ÖÏ×ŸÖ ±úÖ´ÖÔ ¯ÖÖÛÔú ¹ý.46.25 »ÖõÖ)

3145.00

2 वचछ दर उतप दन योजन (100 % क दर परकत)

200

3 सघ च पनवधसन (क दर श सन 50% मह र षर श सन 50%)

90

एकण 3435.00 र जय योजनतील परगतीपथ वरील क म र जयतर वरील शतकरी परषशकषण षवशि क यधकम तगधत क म पणध करणय त यत त.

सवचछ दध उतपादक योजना

1.108.1 सदर योजन अतगधत वचछ दर च उतप दन व षवतरण करणय कषरत गर मीण भ ग त शीतस खळी

षनमाण करणय स ठी पर षथषमक दर उतप दक सघ न दर तप सणी यतर, टनलसटील कन च परवठ करणय त

यतो. तसच दर ची गणवतत तप सणी करणय कषरत परयोगश ळ च बळकटीकरण करणय त यत. य योजन अतगधत

र जय त 18 दर उतप दक सघ च परत व क दर श सन न मजर कलल आहत. य पकी 8 दर उतप दक सघ च

परत व वर क यधव ही पणध झ ली असन उवधषरत 10 परत व कषरत सन 2015-16 मधय र. 200.00 लकष इतक

षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

105

दगधवयवसाय षवकास सबधी इतर योजना

1.108.2 नकषलगरत भ ग मधय दगरवयवस य ल च लन दणय कषरत र जय श सन न दरसघ च पनवधसन, दरसघ च

बळकटीकरण, नवीन सहक री दर उतप दक सघ कषरत अथधसह यय आषण सहक री दर उतप दक सघ चय

सषचव कषरत परषशकषण य योजन क याशनवत करणय त आलय आहत.

मतसयवयवसाय

1.109.1 मह र षर र जय ल 720 षक.षम. ल बीच समदर षकन र ल भल असन 1,12,000 चौ षक.षम. स गरी कषतर

म सम री करीत उपलबर आह. षनमख -य प णय तील कोळबी सवरधन करीत 10,000 हकटर ख जण जमीन उपलबर

असन कषतर मधय तल व जल शय य च 3,00,000 हकटर जलकषतर मतयवयवस य करीत उपलबर आह

स गरी कषतर तील 40 फदम पयतच कषतर अषरक उतप दक (Potential) असन य कषतर तील अद जीत मतयोतप द न

450 म. टन होत. म गील क ही विातील स गरी मतयोतप द न षवच र त घतल असत त सर सरी 400 म. टन वर

शथर वल आह. भजल कषतर तील उपलबर जलकषतर च प षहज तय परम ण त मतयवयवस य करीत व पर होत न ही.

तसच गोडय प णय तील कझग सवरधन करीत च लन दणय ची गरज आह. षतवर च जगल व इतर पयावरण षवियक

ब बीच व इतर क रण मळ षनमख ऱय प णय त मतयसवरधन षवक स करीत अडचण यत आह.

1.109.2 भजल व षनमख ऱय प णय चय कषतर तील मतयवयवस य व ढषवणय करीत च लन दणय चय दषटीन नषवन

क यधकरीम परत षवत आह. म सळी ह परषथनयकत अननघटक असन शहरी कषतर तील म सळीच व पर 3 त 5 षकलो असन

गर षमण भ ग त 1 षकलोपकष कमी आह.

धयय व उददि

1.110.1 मतयवयवस य च महतव च उिश ख लीपरम ण आह.

1 उपलबर जलकषतर तन ज तीत ज त म सळीच उतप दन घण, उपलबर जलकषतर मतयवयवस य ख ली आणन

उतप दन त व ढ करण.

2. मशचछम र न शकषषणक व वय वस षयक परषशकषण दण तसच नवीन मशचछम र न मतयवयवस त आणणय कषरत

परषशकषण दऊन तय स ठी परवतत करण.

3. स गरी कषतर तील म सम री नौक न व यरलस, षिफ इडर, व जीपीएस इतय दी अतय रषनक यतरस मगीच परवठ

करन तय नौक ची क यधकषमत व ढषवण.

4. स गरी कषतर तील मशचछम र न प य भत सषवर उपलबर करन दणय करीत जटटी व मशचछम र बदर ब रन दण. य

बदर वर बफध क रख न, शीतगह व म सळी परषकरीय उदयोग सर करण.

5. दबधल घटक तील मशचछम र चय स म षजक व आरमथक षवक स चय दषटीन नषवन क यधकरीम ची आखणी करण.

106

1.110.2 वारषिक योजना -2015-16 परसताषवत षनयतवयय खालील परमाण : (रपय ल ख त)

अ.करी षवभ ग 2014-15 सन 2015-16 परत षवत षनयतवयय मतयवयवस य मजर षनयतवयय अपषकषत खचध

1 र जयतरीय योजन 7066.00 7066.00 7066.00 2 षवघयो 25.62 25.62 28.18 3 आषदव सी उपयोजन 105.12 105.12 115.60 4 आषदव सी कषतर ब हरील उपयोजन 14.23 14.23 15.65 5 एकण र जय योजन 7211.97 7211.97 7225.43 6 क दर परकतयोजन 1005.01 1005.01 964.01 7 एकण 8215.98 8215.98 8189.44

वारषिक योजना सन 2015-16 मधील महतवाचया परसताषवत योजना परषिकषण व षवसतार

1.111 मतयवयवस य षवभ ग कड परषशकषण व षवत र क यधकरीम करीत सधय योगय सषवर न हीत. य परषशकषण व

षवत र क म करीत क दर श सन चय क दर परकत योजन तगधत परषशकषण क दर थ पन करणय च परत षवत आह.

भजल मतसयवयवसाय

1.112.1 मतयवयवस य करीत जलकषतर ख लील वगधव री परम ण आह.

1. 200 हकटर वरील जलकषतर असलल जल शय

2. लह न प टबर र तल व 20 त 200 हकटर

3. 20 हकटर ख लील तल व

1.112.2 भजल कषतर मधय लह न तल व, मतयतळ लघप टबर र षवभ ग च तल व व मोठ जल शय वरप त

जलकषतर उपलबर आह. य जलकषतर च मतयोतप दन च उपयोग करणय चय दषटीन तय मधय मतयबीज दरविी सचयन

करण आवचयक आह. सधय अशततव त असलल 42 मतयबीज क दर च व पर कषमतपरम ण करणय करीत य क दर च

दरती व सर रण करण परत षवत आह. गोडय प णय तील कझग सवरधन करीत अषरक च लन षमळणय स ठी र जय

श सन न द पचरी षजलह ठ ण यथ गोडय प णय तील कोळबी बीज उतप दन क दर ची थ पन ि च सरक रचय

अथधसह यय तन उभ रणय त आली आह. य क दर त पर योषगक ततव वर उतप दन सर करणय त आल आह. र जय तील

बहत श जल शय तल व मतयवयवस य सहक री सथ न श सन रोरण नस र दणय त यत असन य तल व त

मतयबीज सचयन करणय ची जब बद री सथ ची असन तय च म फध त म सळीच उतप दन घणय त यत. मतयसवरधक

षवक स यतरण क दर परकत योजनवद र लह न तल व य मधय सधय मतयशतीवद र अषरक उतप दन घण व दर हकटर

उतप दन व ढषवणय कषरत मतयक तक र न परोतस हन दणय त यत.

107

मासमार साधनाचया खरदीवर अरथसहायय

1.113 मशचछम र म सम रीस ठी म न षफल मट नॉयलॉन सत घऊन ज ळी तय र करत त. तर क ही म सम री सरळ

नॉयलॉन तय र ज ळी खरदी करत त. परत षदवसषदवस व ढण र ज ळय च दर ह आषथकध दषटय गरीब असललय

मशचछम र न परवडण र न हीत. तय मळ सदर योजन षजलह क यालय म फध त क याशनवत कली ज त. तय त षवशि

घटक योजन , आषदव सी उपयोजन य चय स ठी षवशि अथधसह यय षदल ज त. य योजनस ठी सन 2015-16 स ठी

षवशि घटक योजन ,आषदव सी उपयोजन व आषदव सी कषतर ब हरील योजन स ठी अनकरीम र.13.15 ल ख, र.15.10

ल ख व र.9.27 ल ख च षनयतवयय परत वीत आह.सदर योजनअतगधत मशचछम र सहक री सथ चय सभ सद न

महतव चय म सम री स रन चय खरदीवर ख लीलपरम ण अनद न दणय त यत.

षनम खारपाणी मतसयवयवसाय

1.114 र जय त षनम ख रप णी मतयसवरधन कषरत 10,000 हकटर ख जण जमीन उपलबर असन र जय चय स गरी

षजलहय त 4 षनम ख रप णी मतयसवरधक षवक स यतरण य क दर परकत योजनदव र कोळबी सवरधन च क यधकरीम

घणय त यत आह.

सागरी मतसयवयवसाय

1.115 र जय च सर सरी मतयोतप दन 400 म.टन आह. 75 फदम पयतच कषतर त पर मखय न म सम री कली ज त.

सधय च ह स गरी कषतर 110 फदम पयत व ढषवणय च परत षवत आह. य कषरत सधय चय 13 त 13.5 मीटर ल बीचय

नौक ऐवजी 14 त 16 मीटर मधयम आक र चय नौक ब रणय चय दषटीन क यधकरीम आखणय त आल आह. य नौक

ब रणीकषरत र सषवषनकडन अथधसह यय उपलबर होत. अशततव त असललय नौक ची क यधकषमत व ढषवणय चय

दषटीन नौक वर अतय रषनक यतरस मगरी बसषवणय ची योजन सन 1999-2000 प सन र बषवणय त यत आह. य

यतरस मगरीमळ उतप दन त व ढ होईल. षशव य मशचछम र न सरकषच स रनही उपलबर होऊ शकल.

मासळी उतरषवणयाची क दर व मयचछमार बदर

1.116 र जय तील मशचछम र न तय चय नौक दव र पकडन आणलली म सळी सशथतीत उतरषवणय कषरत म सम री

बदर व जटटीची उभ रणी करणय करीत कषरत क दर परकत योजन क याषवत आह. र जय त ससन डॉक, नषवन भ ऊच

रकक , अगर व व षमरकरव ड य 4 मशचछम र बदर च व पर करणय त यत असन 16 जटटीची ब रक म पणध झ ली

आह. य वयतीषरकत इतर 9 नषवन बदर च क म ह ती घणय त आल आह. लह न म सळी उतरषवणय ची क दर व

मशचछम र बदर य क दर परकत योजनअतगधत सन 2015-16 मधय 900.00 ल ख क दर षहस व र.3300.00 ल ख

र जय षहय च षनयतवयय परत षवत आह.

108

मासळीच सरकषण, वाहतक व षवकरी

1.117 म सळी ही न शवत वत असलय मळ ती खर ब न होत षवकत य वी व मशचछम र न व जवी ककमत

षमळ वी महणन म सळी च गलय शथतीत षटकवन ठवणय स ठी जलद व हतकीची व षवकरीीची वयवथ करण ह य

योजनच उददश आह. मह र षर श सन न र शषरय सहक र षवक स षनगम य योजननस र पर थषमक मशचछम र सहक री

सथ न आषण सघ न पर मखय न बफध क रख न ,शीतगह, गोद म तसच म लमोट री, षडझल टकर इतय दी व हन च

भ डवली खचास य योजनअतगधत अथधसह यय दणय त यत. य योजनस ठी सन 2015-16 स ठी र.1235.99 इतक

षनयतवयय परत षवत आह.

मासमारी नौकाच याषतरकीकरण व नौकात सधारणा

1.118 सन 1978-79 प सन र षरीय सहक र षवक स य चय सहक यान म सम री नौक च य षतरकीकरण स ठी

म सम री सहक री सथ न अथधसह यय दणय त यत. य योजनअतगधत गतवणक य वरप त 80% अथधसह यय

र .स.षव.षन.कडन षदल ज त. 10% श सन कडन व उवधषरत 10% रककम सबषरत म सम री सहक री सथकडन

उभ रली ज त. य योजनस ठी सन 2015-16 स ठी र. 2100.00 ल ख च षनयतवयय परत षवत आह.

मयचछमारासाठी राषटरीय कलयाण षनधी

1.119.1 आषथकध दषटय दबधल गरीब मशचछम र स ठी घरकल ब रणय ची ही योजन आह. य क दर परकत योजन

अतगधत मशचछम री खडय त मशचछम र स ठी घरब रणी, षपणय च प णी, सम ज मषदर इ. कलय णक री मलभत सषवर

उपलबर करन दणय त यत त.

1.119.2 र जय श सन कडन षशफ रस करणय त आललय परत व ची •क दर श सन तफ छ ननी करणय त यऊन

परत व म नय करणय त यतो. परतयक घरü ह 35 चौ.मी. कषतर च व तय ची ककमत (कम ल) घरकल कषरत र. 75,000

तय त 1 बठकीची खोली, 1 वयप क घर, शौच लय व नह णी घर य च सम वश आह. कपनषलककषरत र. 40,000

व सम ज मषदर कषरत र. 200,000/- य परकलप ककमतीपकी ब रक म च अषरकच खचध असलय स तो सथ /

सभ सद नी भर वय च असतो. तय स ठी र जय श सन कडन 50 टकक व क दर श सन कडन 50 टकक अनद न मजर

करणय त यत. य योजनस ठी सन 2015-16 स ठी क दर षहस र. 20.00 ल ख व र जय षहस र.70.00 ल ख

षनयतवयय परत षवत आह.

मयचछमार सहकारी ससराचा षवकास

1.120 षवभ ग चय बहत श योजन ची अमलबज वणी मशचछम र सहक री सथ चय म धयम तन होत. र जय त

सधय 3113 मशचछम र सहक री सथ क यधरत आहत. य सथ चय भ गभ डवल चय वरप त अथधसह यय षदल ज त.

109

मयचछमार अपघात गट षवमा योजना

1.121.1 श सन षनणधय करी. मतयषव-1007 /पर.करी..89 / पदम -14,षद. 11 षडसबर 2009 अनवय र जय त म सम री

करत न मशचछम र स मतय अथव क यमच अपगतव आलय स मशचछम र क दर परकत अपघ त गट षवम योजन ल ग

कली आह. सदर योजन र षरीय मतयजीवी सहक री सघ, नवी षदलली य च म फध त र बषवणय त यण र आह. य त

षवमय च व रमिक हपत परषत मशचछम र र.30/- अस दर असन र.15 /- र जय श सन व र.15/- क दर श सन य न वरील

सथकड भरण कर यच आह. सदर योजन 18 त 65 वयोगट तील मशचछम र न डोळय समोर ठवन आखणय त

आली असन तय च ल भ र जय तील सवध मशचछम र न षमळण र आह. य स ठी मशचछम र न षवम हपतय ची रककम

भर वय ची आवचयकत न ही.

1.121.2 म सम र स मतय ककव क यम वरपी अपगतव आलय स र. 1,00,000/- आषण अशत: अपगतव आलय स

र.50000/- षवम सरकषण दणय त यण र आह. य योजनस र जय श सन कडन 50 टकक व क दर श सन कडन 50

टकक अथधसह यय पर पत होत. य योजनस ठी सन 2015-16 स ठी र.33.00 ल ख च षनयतवयय परत षवत आह.

राषटरीय मतसयकी षवकास बोडथ-[N.F.D.B.]

1.122 र षरीय मतयकी षवक स बोडान ख लील योजन र बषवलय ज त त.

अ) जलािय षवकास

1.123.1 सदर योजनअतगधत र जय तील षनवड कललय जल शय त मतयबोटकली सचयन कषरत मतयवयवस य

सहक री सथ न परषत बोटकली र. 1/- अस अनद न दणय त यण र आह. य कषरत ल गण र षनरी ह 90 % षहस

र षरीय मतयकी षवक स बोडाच व 10 % र जय षहस र हील.

य योजनअतगधत र जय तील प च षवभ ग तील 49 जल शय त सचयन करणय स ठीच परत व र षरीय मतयकी

षवक स बोडास स दर करणय त आलआह व तय स बोडान ततवत: म नयत परद न कली आह.

ब) परषिकषण व षवसतार

1.123.2 जल शय षवक स योजनअतगधत षनवड तल व ठकद र सथ चय सभ सद न परषशकषण दणय च परत षवत

आह. य स ठी ल गण र षनरी 100 % बोडाकडन उपलबर करन दणय त यण र आह. सदर योजनअतगधत पण,न गपर

व अमर वती षवभ ग तील सभ सद न परषशकषण दणय त यण र आह.

क) मतसयबीज उतपादन व सवधथन क दराच नतनीकरण

1.123.3 सदर योजनअतगधत आर मतयबीज उतप दन क दर च नतनीकरण च र.16.65 लकषच परत व र षरीयी

मतयकी षवक स बोडास स दर करणय त यत आह.

110

ड) मयचछमार बदर व जट टीच आधषनकीकरण

1.123.4 सदर योजनअतगधत यरोषपयन टनडडध परम ण बदर व जट टी यथ सषवर परषवणय च दषटीन कोकण तील

5 षजलहय त 6 बदर / जट टीच षवक स करणय च परत षवत आह.

कषि आषण सलगन सवा

सहकार

1.125.1 पषहल सहक री सथ क यद , 1904 चय अमलबज वणीन सहक री चळवळील पषहलय द च वर षनक

आर र पर पत झ ल . जय मळ गर मीण सहक री पतसथ , मधयवती आषण र जय सहक री बक , न गरी क मग र सहक री

पतसथ , न गरी सहक री बक , सहक री पणन आषण क मग र सथ ची व ढ होऊ शकली. र षर चय आरमथक

षवक स मधय वयफतध व थ षनक नततव ल सहक री सथ एक च गली सरी उपलबर करन दत त. सहक री

सथ मधय अवलषबलली लोकश ही ततवपरण ली आषण वयवथ पन मधय सभ सद च सहभ ग य मळ सहक री सथ

य गर मीण भ ग तील स म षजक आषण आरमथक षवक स च एक परमख हतय र बनल आह. सहक री सथ न श सकीय

भ गभ डवल दण आषण तय चय म फध त उभ रणय त यण -य कजाल थकहमी दण य म धयम तन र जय श सन सहक री

सथ न मदत करीत असत.

1.125.2 र जय चय थ पनप सन पषहलय क ही दशक त सहक री सथ नी कलली परगती ख लीलपरम ण आह.

तकत करीम क 1

अ.करी. तपषशल

30 जन, 1981 ची

शथती

30 जन, 1991 ची

शथती

30 जन, 2001 ची

शथती

31 म चध, 2011 ची

शथती

31 म चध, 2012 ची

शथती

31 म चध, 2013 ची

शथती

31 म चध, 2014 ची

शथती 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 सहक री सथ ची

एकण सखय 60,747 1,18,457 1,58,016 2,24,306 2,27,938 2,30,673 2,30,295

2 सदय सखय (ल ख त)

48 317 417 567 603 *637 *623

3 भरण झ लल भ गभ डवल (रपय कोटीत)

600 2,464 7,372 17,208 30,702 *19,573

*25,286

4

तय पकी श सन च

व ट (रपय

कोटीत)

105 465 995 4,054 925 *948 *941

111

अ.करी.

तपषशल 30 जन, 1981 ची

शथती

30 जन, 1991 ची

शथती

30 जन, 2001 ची

शथती

31 म चध, 2011 ची

शथती

31 म चध, 2012 ची

शथती

31 म चध, 2013 ची

शथती

31 म चध, 2014 ची

शथती

5 षदलल कजध


116 7,155 72,756 96,483 1,64,357 *77,625 *1,21,780

6 वषनरी (रपय

कोटीत) --- 3,935 14,348 2,45,619 4,69,110 *4,70,293 *4,69,702

टीप:-* षचनह असलली म षहती अथ यी वरप ची आह.

राजय वखार महामडळ

1.126 मह र षर र जय वख र मह मडळ ह क दरीय वख र मह मडळ व र जय सरक र य च परषतषनरी महणन क म

प हत .य मह मडळ म फध त शतीम ल, षबय ण ,खत व इतर सषचत वत य ची स ठवण कली ज त. मह मडळ च

अषरकत भ ग-भ डवल मयाद र. 1,500.00 लकष आह. मह मडळ च परतयकष भ ग –भ डवल र. 871.00 लकष आह.

मह मडळ च भ ग-भ डवल र जय सरक र व क दरीय वख र मह मडळ समपरम ण त दत.

कषि उतपनन बाजार सषमती

1.127 कषि पणन वयवथमधय कषि उतपनन ब ज र सषमतय य कषि उतपनन ब बत होण ऱय खरदी – षवकरीीवर

षनयतरण ठवत त. ह षनयतरण मह र षर कषि उतपनन पणन ( षवक स व षवषनयमन) क यद , 1963 अतगधत ठवणय त यत.

सहकार पत सहकारी ससराना सहायय.

पजाबराव दिमख पीक उतपादन परोतसाहन योजना.

1.128.1 पीक परोतस हन योजन आत डॉ.पज बर व दशमख पीक परोतस हन योजन य न व न षद.1.4.1990

प सन सर षरत कलय परम ण क याशनवत आह. शतक-य न षवहीत मदतीत कजध परतफडीस परोतस हन दणय चय हतन

ही योजन र बषवणय त यत आह. पर थषमक कषि पतसथचय जय सदय नी र.1.00 ल ख ककव तय पकष कमी पीक

कजध घतल आह व तय ची सपणध परतफड परतयक विाचय षद.30 जन अखरपयधनत कली असल, तय सदय स कजाचय

मिल रकमवर 3% परोतस हन च ल भ दणय त यतो. र. 1.00 ल ख पकष ज त त र. 3.00 ल ख पयतचय पीककजाची

वळत परतफड करण -य शतक-य न 2% सवलत षमळत अस, तथ षप य योजनत श सन षनणधय करी. सी.सी.आर.-

0612/पर.करी.269/2-स, षदन क 3.12.2012 अनवय सर रण करणय त आली असन सर षरत योजननस र र.1.00

ल ख पयत पीक कजाचय परतफडीवर 3 % व तय पढील परत र. 3.00 ल ख पयतचय पीक कजाचय परतफडीवर 1

टकक वय ज अनद न दणय त यत आह. ही योजन पर थषमक किी सहक री पतसथ , षजलह मधयवती सहक री बक ,

र षरीयकत, गर मीण व ख जगी बक नी षदललय पीक कजाल दखील ल ग करणय त आली आह. य योजनस ठी सन

2013-2014 मधय र.11,186.78 ल ख एवढी मजर तरतद होती व र.11,186.76 ल ख व रमिक योजन सन 2014-

112

15 स ठी र. 16,179.58 ल ख एवढी मजर तरतद असन, सन 2015-16 स ठी र.9773.65 ल ख एवढ षनयतवयय


अलपमदत कजथ मधयम मदत कजात रपातरासाठी पतससराना कज.

1.128.2 कषि उतप दन स ठी सहक र पतपरवठय च षवत र ह सहक र षवभ ग कडन र बषवलय ज ण -य परमख

क यधकरीम पकी एक आह. य योजनअतगधत शतक-य न बक म फध त अलप मदत कजध, मधयम मदत कजध आषण दीघध

मदत कजध उपलबर करन दणय त यत. नसरमगक आपततीमळ अलप मदत कजध वसलीवर परषतकल पषरण म झ लय स

श सन चय सचननस र व षरझवहध बकचय म गधदशधक ततव नस र बक अलपमदत कजाच रप तर मधयम मदत कजात

करत त. अश वळी बक कडील तरलत र खणय स ठी व शतक-य न पनह पीककजध दणय स ठी बक न न ब डध

योजननस र अलप वय ज दर न कजध रप त षनरी उपलबर करन दणय त यतो. य मधय र जय श सन च सहभ ग 15%,

श सन चय हमीवर न ब डध सहभ ग 60 % व र जय सहक री बकच सहभ ग 15% असतो. य स ठी व रमिक योजन सन

2013-14 मधय र.5,000.00 ल ख एवढय मजर तरतदीपकी र.3,615.85 ल ख एवढ खचध झ ल . तसच सन

2014-15 स ठी र. 5,000.00 ल ख मजर षनयतवयय तन र.100.00 ल ख षनरी अथधसकशलपत करणय त आल आह.

तसच सन 2015-16 स ठी र.4,000.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

महाराषटर सहकार षवकास महामडळ.

1.128.3 र जय तील सहक री सथ न षनरषनर ळय तरोत वद र उद . र षरीय सहक र षवक स षनगम, सहक री बक ,

व इतर षवततीय सथ इतय दीकडन षमळण र अथधसह यय तटपज असत व तय त स ततयही नसत. सहक री सथ , तय चय

सभ सद कडनही भ गभ डवल व ठवीच वरप त षनरी गोळ करन तय चय योजन र बषवणय स ठी षनरी उपलबर

करणय च परयतन करीत असत त. षवततीय सथ , बक इतय दी सहक री सथ न अथधसह यय मजर करत न सथ ची

कवळ कजाची ब जच षवच र त घत त. सहक री ततव नस र सहक री सथ नी भ डवली ब ज र त परवश करन षनरी

गोळ करण अपषकषत नसलय न, तय न तस करणय ची अनमती न ही. अश पषरशथतीत सहक री सथ ची आरमथक

कषमत , जी सधय सथ च सभ सद, षवततीय सथ व श सन य परतीच षसमीत आह. ती व ढषवणय चय दशषटन मह र षर

सहक र षवक स मह मडळ ऑगट,2000 मधय थ पन करणय त आल असन त भ रतीय कपनी क यद , 1956 चय

अतगधत नोदणीकत करणय त आल आह.

वदयनारन पकज

1.128.4 व रमिक योजन सन 2010-2011 स ठी र.25.00 ल ख एवढ षनरी वदयन थन पकज अतगधत सहक री

सथ मरील र जय चय षहच चय ची दणी भ गषवणय स ठी उपलबर करन दणय त आलल होत . तथ षप परत व नसलय न

व षनरी खची पडण र नसलय न षनरी समरमपत करणय त आल . क दर श सन कडन पकजपोटी यण ब की असलली

113

र.935.00 कोटी इतकी रककम अदय प षवतरीत करणय त आलली नसलय मळ सन 2011-2012, 2012-2013 व

2013-2014 य विास ठी परतयकी र.1.00 ल ख ल कषषणक तरतद मजर होती. तसच व रमिक योजन सन 2014-

2015 स ठी मजर षनयतवयय र.1.00 ल ख असन तरतद दखील र.1.00 ल ख मजर आह. तथ षप सन 2015-16

स ठी षनयतवयय र.0.01 ल ख परत षवत करणय त आल आह.

राजय सहकारी सघास अरथसहायय

1.129 सहक र षवियक परषशकषण दणय कषरत रनजयर व ग डगीळ सहक री परबर सथ न, न गपर य सहक री

परषशकषण मह षवदय लय ची थ पन षद.5.9.1972 चय श सन षनणधय नवय करणय त आली आह. सदर सथ च आवती

खचध क दर श सन तसच र जय श सन य चय कडन समपरम ण त उचलणय त यतो. ह सथ न ठरवन षदललय उषिषट परम ण

सहक र ख त व सहक री सथतील षवषवर कमधच री व पद षरक -य कषरत अलपक लीन व दीघधक लीन परषशकषण

क यधकरीम च आयोजन करीत आह. सदर सथकडन 1994-95 प सन सन 2013-14 अखर 1,527 प ठयकरीम

र बषवणय त आल असन 55,205 अषरक री व कमधच री य न परषशकषण दणय त आल आह. सन 2014-15 य

विाकरीत र. 100.00 ल ख इतकी तरतद करणय त आली आह. सन 2015-16 य विाकषरत र. 50.00 ल ख

इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

सहकार नयायालयाच बाधकाम

1.130 सहक र नय य लय इम रत ब रक म य स ठी सन 2014-15 मधय र.173.60 ल ख इतक षनयतवयय मजर

असन, तय पकी अमर वती यथील सहक र नय य लय चय इम रत ब रक म स ठी सन 2014-15 य आरमथक विात

र.25.00 ल ख इतकी तरतद करणय तआली आह. सन 2015-16 कषरत र.40.00 ल ख षनयतवयय परत षवतआह.

साखर उतपादन

1.131 मह र षर र जय त ग ळप हग म 2013-14 मधय सहक री / ख जगी कषतर तील 241 क रख नय पकी एकण

157 क रख नय मधय स खरच उतप दन च ल होत. य क रख नय नी ग ळप हग म 2014-15 मधय 676.37 ल ख

म.टन ऊस च ग ळप कल.

सहकारी साखर कारखानयाना भाग भाडवली अिदान

1.132 सहक री कषतर त सहक री स खर क रख नय च महततव अननयस र रण आह. कषि औदयोषगक क यधकरीम त

तय च कसह च व ट आह. स खर क रख नय नी कललय नतरषदपक परगतीमळ गर मीण भ ग च चहर मोहर बदलन

गल आह व गर मीण अथधवयवथत मोठ बदल घडन आलल आहत. र जय त सधय एकण 241 (168 सहक री

क रख न उतप दन ख ली) स खर क रख न आहत. य 241 नोदणीकत क रख नय पकी 168 क रख न सहक री

कषतर त व 73 क रख न ख जगी कषतर त क यधरत आहत. य क रख नय मळ पर थषमक ऊस उतप दक न तय चय

114

म ल ल व जवी भ व षमळ शकतो. तसच य क रख नय नी षवषवर षवक स ची क म प र प डली आहत. श सकीय

रोरण नस र पशचचम मह र षर तील सहक री स खर क रख नय न 1:3 व षवदभध/मर ठव ड षवभ ग तील सहक री

स खर क रख नय न 1:5 य परम ण त श सकीय भ गभ डवल मजर करणय त यत. सन 2014-15 मधय य स ठी

र.3198.99 ल ख एवढी तरतद करणय त आली होती. सन 2015-16 स ठी र.566.52 ल ख एवढ षनयतवयय


सहकारी साखर कारखान आधषनकीकरण व षवसतारीकरणासाठी कज

1.133 स त सहक री स खर क रख न उभ रणीख ली असन य पकी 4 सहक री स खर क रख नय ची उभ रणी

झ लली आह. र षरीय सहक री षवक स षनगम कडन तय न कजध उपलबर करन षदलल आह. सन 2014-15 स ठी

र.350.00 ल ख एवढ षनयतवयय मजर होत . तसच सन 2015-16 स ठी र.500.00 ल ख एवढ षनयतवयय


सहकारी साखर कारखानयाना सहवीज षनरषमती परकलपासाठी भागभाडवल अिदान

1.134 आत पयत 61 सहक री स खर क रख नय चय सहवीज षनरममती परकलप स मजरी दणय त आली असन,

तय पकी 47 क रख नय नी वीज उतप दन स सरव त कली आह. उवधषरत 14 क रख नय चय परकलप ची उभ रणी

परगतीपथ वर आह. सहक री स खर क रख नय न सहवीज षनरममती परकलप स ठी परकलप खचाचय 5% श सकीय

भ गभ डवल मजर करणय त यत. सन 2014-15 मधय य स ठी र.2,000.00 ल ख एवढ षनयतवयय मजर होत .

सन 2015-16 स ठी र.1600.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

साखर कारखानयावयषतषरकत कषि परषकरया

कषि परषकरया

1.135.1 र जय तील शतकऱय नी उतप दीत कललय शतीम ल स योगय व र त भ व षमळ व व तय निग न परक

रोजग र षनरममती वह वी य उिश न र जय तील कषि परषकरीय सहक री सथ न र षरीय सहक री षवक स षनगम योजन

अतगधत अथधसह यय मजर करणय कषरत र जय तील सवध कषि परषकरीय सहक री सथ न श सकीय भ गभ डवल व

षवततीय परवठय कषरत पढील परम ण एकच आकतीबर ल ग करणय च रोरण तमक षनणधय श सन न श सन षनणधय करी.

परषकरीय 112004/ पर.करी. 162 (अ) / 9-स, षदन क 12 ऑकटोबर, 2007 अनवय घतल आह.

(रपय ल ख त) अ. करी.

तपशील % व री (परकलप ककमतीचय )

आरमथक आकतीबर (कम ल र. 500.00)

1 र जय श सन चय हमीवर र षरीय सहक री षवक स षनगम, नवी षदलली ककव इतर षवततीय सथकडन कजध.

60% 300.00

115

2 र जय श सन च भ ग- भ डवल 36% 180.00 एकण {1+2} 96% 480.00

3 सथच वभ ग- भ डवल 04% 20.00 एकण 100% 500.00

1.135.2 व रमिक योजन सन 2010-11 स ठी र षरीय सहक री षवक स षनगम कजास ठी र. 440.34 लकष, र षरीय

सहक री षवक स षनगमचय भ गभ डवल स ठी र.172.70 लकष व र जय श सन चय भ गभ डवल स ठी र.454.31

ल ख एवढ खचध करणय त आल . सन 2011-12 स ठी र षरीय सहक री षवक स षनगम कजास ठी र.370.79 लकष,

र जय श सन चय भ ग-भ डवल स ठी र.101.78 ल ख एवढ खचध करणय त आल . तय चपरम ण सन 2012-13 स ठी

र षरीय सहक री षवक स षनगम कजास ठी र. 231.67 ल ख, र षरीय षवक स षनगमचय भ ग-भ डवल पोटी र.58.31

लकष तर र जयश सन चय भ ग-भ डवल पोटी र.128.86 ल ख एवढ खचध करणय त आल . सन 2013-14 करीत

र जयश सन चय भ ग-भ डवल स ठी र.600.00 ल ख षनयतवयय उपलबर होत . तसच र षरीय सहक री षवक स

षनगमचय भ ग-भ डवल स ठी र.800.00 ल ख व र षरीय सहक री षवक स षनगमचय कजास ठी र.1200.00 ल ख

इतक षनयतवयय उपलबर होत . तय पकी सर रीतअद ज नस र र जयश सन चय भ ग-भ डवल स ठी र.480.00 ल ख,

र षरीय सहक री षवक स षनगमचय भ ग-भ गभ डवल स ठी र. 640.00 ल ख व र षरीय सहक री षवक स षनगमचय

कजास ठी र.1,200.00 ल ख इतकी तरतद उपलबर झ ली. तय पकी र षरीय सहक री षवक स षनगमचय कजापोटी

र.922.59ल ख, र षरीय षवक स षनगमचय भ ग-भ डवल पोटी र.478.94 लकष, तर र जयश सन चय भ ग-

भ डवल पोटी र.350.37 ल ख एवढ खचध झ लल आह. सन 2015 201- 6 करीत र.100.00 ल ख एवढ षनयतवयय

र जयश सन चय भ ग-भ डवल स ठी तय चपरम ण र षरीय सहक री षवक स षनगमचय भ ग-भ डवल स ठी

र.100.00ल ख व र षरीय सहक री षवक स षनगम कजास ठी र. 100.00 ल ख एवढ षनयतवयय उपलबर आह.

बाहय सहायययत परकलप

जागषतक बक सहाययीत महाराषटर सपधाकषम कषि षवकास परकलप

1.136.1 ज गषतक बक सह ययीत य परकलप ची परकलप ककमत र. 708.00 कोटी आह. य परकलप मधय ज गषतक

बकचय अलपवय जदर वरील कजाच र. 461.00 कोटी व ट असण र असन, र जय श सन च र. 52.00 कोटी व ट

असण र आह आषण उवधषरत र. 195.00 कोटी रककम ल भ थयाम फध त उभ रली ज ण अपषकषत आह. 6 विध क ल वरी

असण ऱय य परकलप तगधत 100 कषि उतपनन ब ज र सषमतय , 300 आठवडी ब ज र आषण 24 जन वर चय

ब ज र मधय प य भत सषवर च बळकटीकरण आषण आरषनकीकरण करणय त यण र आह. तय षशव य य

परकलप तगधत 400 शतकऱय चय स मद षयक सषवर क दर चय उभ रणीस परोतस हन दणय त यण र आह आषण गोद म

प वती सषवर व ई-रडीग सषवरस च लन दणय त यण र आह. य परकलप मधय ब ज रपठपरषणत कषि म ल च उतप दन

आषण षवत र क यावर भर दवन, षशव य पयायी ब ज र परण लीन च लन दवन, कषि-पणन वयवथमधय अषरक

116

परातमकत व ढवन अषतमत: शतकऱय न तय चय कषि म ल स र त ब ज रभ व षमळवन दणय च उषिषट स धय

करणय त यईल. य परकलप तगधत सम षवषट असललय पषहलय टपपय तील 10 षजलह, दसऱय टपपय तील 11 षजलह व

षतसऱय टपपय तील 12 षजलह य सवध षजलहय मधय परकलप सम तरषरतय क याशनवत झ लल आह. परकलप तील क म

शीघरगतीन पणध करणय त यत आहत.

इटरनिनल फड फॉर ॲगरीकलचर डवहलपमट (IFAD) सहाययीत समनवषयत कषि षवकास परकलप

1.137 IFAD य सथचय अथधसह यय न र बषवणय त यत असललय य परकलप ची परकलप ककमत र. 59300.00

ल ख आह. य परकलप मधय IFAD र. 20,400.00 ल ख षबनवय जी कजध दण र असन परचषलत योजन चय म धयम तन

र जय श सन च षहस र. 20,000.00 ल ख आह. तय षशव य य परकलप मधय सर रतन ट ट रट य सथच

पर मखय न सहभ ग असन, सदर रट परकलप स ठी र. 7,800.00 ल ख अनद न वरप त दण र आह. परकलप

ककमतीपकी उवधषरत रककम षवषवर वय प री बक , ख जगी कपनय आषण ल भ थयाची असण र आह. परकलप च

क ल वरी 8 वि असन 64 कषि-आर षरत end-to-end उप-परकलप षवकसीत करणय त यण र असन, तय च ल भ

पर मखय न षवदभातील आतमहतय गरत 6 षजलहय तील शतक-य चय कटषबय न श चवत उतपनन च स रन महणन होण र

आह. य परकलप च परमख ल भ थी ह आतमहतय गरत शतकऱय च कटषबय, मषहल कटब परमख असलल कटषबय,

अनसषचत ज ती आषण अनसषचत जम तीतल शतकरी असण र आहत. य परकलप तगधत परतयक कषि-आर षरत end-

to-end उप-परकलप करीत ख जगी कपनय चय समभ ग दव र श चवत ब ज र स खळी षवकषसत करणय त यण र आह.

तय चपरम ण ल भ थी शतकरी आषण मषहल च बचत गट थ पणय त यण र असन, सदर गट करीत षनणधय घण र

पर षरकरण महणन CMRC य षशखर सथ ची आवचयकतपरम ण थ पन करन समद य च सथ तमक षवक स

करणय त यण र आह. सदर परकलप मधय थ पणय त यण ऱय बचत गट च परस सकषमीकरण करणय त यण र असन

तय न परषशकषण आषण कौशलय षवक स दव र वत:चय वयवस य च उततमपण वयवथ पन करत यईल. सन 2010-11

मधय य योजनतगधत र. 235.91 ल ख, सन 2011-12 मधय र.716.66 ल ख, सन 2012-13 मधय र.1,672.75

ल ख, सन 2013-14 मधय र.2,508.00 ल ख तसच सन 2014-15 य आरमथक विाकषरत आज अखर र.1,129.00

ल ख षनरी उपलबर करन दणय त आल आह. सन 2015-16 य आरमथक विाकषरत सदर परकलप स र.3,823.00

ल ख षनयतवयय ची म गणी करणय त आली आह.

आषियायी षवकास बक सहाययीत कषि वयापार षवियक पायाभत षवकास गतवणक कायथकरम

1.138.1 आषशय यी षवक स बक सह ययीत य परकलप मधय सधय चय मलय स खळय चय नषजक प य भत

सषवर चय षवक स दव र र जय तील परमख नगदी षपक करीत कषि मलय स खळय ची षनरममती करण आषण तय करीत

ख जगी गतवणक आकरमित करन सदर कषि मलय स खळय च वयवथ पन ख जगी कषतर दव र करण आषण शतक-य ची

कषमत ब रणी करण ह य परकलप च परमख उिश आह. सदर परकलप स वधजषनक - ख जगी भ षगद रीतन उभ रणय त

117

यण र आह, सदर परकलप तगधत ख जगी गतवणकद र म फध त हब आषण पोक परषतम न वर आर रीत कषि मलय

स खळय ची षनरममती करणय त यण र आह, सदर परतयक षठक णी र जय श सन जमीन उपलबर करन दण र आह, सदर

परकलप स ठी ख जगी गतवणकद र न परकलप ककमतीचय षकम न 60% गतवणक कर वी ल गण र असन र जय श सन

उवधरीत रककम कम ल 40% मयादपयत अनद न चय वरप मधय दण र आह. सदर परकलप BOOT म डलचय रतीवर

र बषवणय त यण र असन षनषवद परषकरीयदरमय न जो गतवणकद र कमीत कमी अनद न ची म गणी करल आषण जय

गतवणकद र च आरमथक षनषवद त षतरकदषटय सयोगय असल तय गतवणकद र ची षनषवद म नय करणय त यईल.

ख जगी गतवणकद र स कषि मलय स खळीच व पर 20 विापयत करत यईल तय नतर सपणध परकलप चय जमीन व

तय वरील प य भत सषवर सह र जय श सन चय म लकीच होईल. य परकलप करीत र जय श सन च षहस र.9,400

ल ख असन आषशय यी षवक स बकच षहस र.40,000 ल ख आह.

1.138.2 सन 2010-11 मधय य योजनतगधत र. 100 ल ख, सन 2011-12 मधय र.75 ल ख, सन 2012-13 मधय

र.130.74 ल ख षनरी खची ट कणय त आल असन सन 2013-14 मधय र.270.00 ल ख तसच सन च ल आरमथक

विामधय सदर परकलप करीत र.400.00 ल ख षनरी खचध करणय त यण र आह. सन 2015-16 करीत सदर परकलप स

र.3,133.20 ल ख षनयतवयय ची म गणी करणय त आली आह.

वन व सामाषजक वनीकरण

वन

परसतावना

1.139.1 पयावरण च सतलन र खणय स ठी वन फ र महतव ची भषमक प र प डत त. म गील क ल वरीतील वन चय

सततचय ऱह स मळ झ लल झ लल दषपरीण म उद रण थध जषमनीची रप, मह पर, मोठय परम ण त प णी व हन जषवक

षवषवरत जोप सण -य मळ परज तीच ऱह स इतय दी रप त आज दषटीस यत आहत. वन चय होत असललय

ऱह स मळ पयावरण व पषरसरषवियक गभीर पषरशथती षनमाण झ ली आह. वन ही मौलयव न नसरमगक स रन सपतती

असलय मळ तय च सयोगय वयवथ पन करण आवचयक आह.

1.139.2 वन य जषवक यतरणच मखय घटक पढील परम ण आहत:- (1) वनपती, (2) पर णी, (3) सकषम वनपती

आषण (4) सकषम जीव, य यतरणतील एक घटक च परम ण जरी कमी झ ल ककव अवयवशथत झ ल तर ऊजा व व

प णय च उपलबरतमधय अडथळ होतो. षनसगातील ही मलदरवय नषट होऊ नयत महणन तय च वनपतीचय सह यय न

जतन कल ज त. जर वनपतीच छतर नषट झ ल तर मलदरवय च जतन कलल स ठ कमी होतो व तय मळ सकषमजीव च

न श होऊन तसच हव म न त बदल होऊन प णी व मलदरवय च मोठय परम ण वर ऱह स होतो. य सवध क रण मळ

म नव चय दषटीन व षनसगाच मोठय परम ण त होण र नकस न ट ळणय स ठी वनपती व वनयजीव य च रकषण करण

आवचयक असन तय च सवरधन करणय स ठी पधदतशीर व श तरोकत रीतीन वन च वयवथ पन करण करीमपर पत आह.

118

महाराषटर राजयाच वन धोरण 2008 मधय सपषटट करणयात आलली उषददषटटय पढीलपरमाण आहत

1.140.1

पषरशथतीकीय समतोल षटकन र हणय स आषण पयावरणीय थयध अब षरत र हणय स, नसरमगक आषण म नव षनरममत वन च परश श तरशधद वयवथ पन ततर च व पर करन सवरधन आषण श चवत षवक स घडवन आणण.

सवध पषडक, षनकषट आषण अनतप दन जषमनीच जल व मद सर रण होणय स ठी प णलोट कषतरषनह य पनवनीकरण करण.

स म षजक व षनकी व कषि व षनकीचय दव र जनतल व षवशि करन भषमषहन व दबधल गट तसच शतरय य न सहभ गी करन सवध उपलबर सरक री, स मषहक व ख जगी जषमनीवरील वनवय पती मोठय परम ण त व ढषवण.

पर आषण दषक ळ य वर म त करणय स ठी तसच जल शय च ग ळ भरणय प सन व चषवणय स ठी जल व मदसर रण क म दव र नदय , तल व आषण जल शय चय प णलोट कषतर तील होण री जषमनीची रप थ बवन अस कषतर पषडक होणय स ठी व चषवण.

वन जषमनीची व वन तील वकष ची उतप दन कषमत व ढषवण.

गर षमण कषतर तील गरीब ची आषण आषदव सीचय जळ व ल कड ब बत, च ऱय ब बत तसच अक षट वनोउपज ब बत असललय मलभत गरज भ गषवण आषण य वनोउपज चय म गणी आषण परवठय मरील तट कमी करण.

ल कड व ल कड ची उतप दन य स पयायी वतच व पर ज तीत ज त व ढवन व उपलबर वनउपज चय योगय व पर ल उततजन दवन वन वरील जषवक भ र कमी करण.

षदघध क लीन योजन व कती क यधकरीम बनवन वनयजीव जषवक षवषवरतच सरकषण व षवक स करण.

1.140.2 र जय तील वन च कषतर 61357.88 चौ.षक.मी. असन त र जय चय एकण भौगोषलक कषतर चय 19.94 %

आह. वनजषमनीचय कषतर सबर त दश मधय र जय च चवथ करीम क आह.

1.140.3 व रमिक योजन 2012-13 त 2013-14 च परतयकष खचध व 2014-15 च मजर षनयतवयय व अपषकषत

खचध आषण 2015-16 करीत र जयतरीय योजनअतगधत परत षवत षनयतवयय ख लीलपरम ण आह.

(रपय ल ख त) ब ब व रमिक योजन सन 2012-13 व

2013-14 च परतयकष खचध व रमिक योजन 2014-15 2015-16 परत षवत

षनयतवयय मजर षनयतवयय अपषकषत खचध

(1) (2) (3) (4) (5) वन 33797.08 14383.00 14383.00 66,966.45


1.141 वनषवक स कषतर स ठी र जयतरीय योजनअतगधत व रमिक योजन सन 2015-16 स ठी एकण षनयतवयय रपय

66,966.45 लकष परत षवत करणय त आल असन, तय च तपशील ख लीलपरम ण आह

119

(रपय ल ख त) अ.करी. योजनच न व व रमिक य जन

2015-16 परत षवत षनयतवयय

(1) (2) (3) 1. वन षवभ ग ची पनधरचन 5.50 2. षवत र, परषशकषण व सशोरन 1303.50 3. वन सपततीच सवकषण 2605.00 4. षनसगध सवरधन व वनयपर षण वयवथ पन 5625.00 5. वनसरकषण 870.69 6. वनीकरण 7206.00 7. वन बर र ब रण 1000.00 8. वन दळणवळण (परश सकीय इम रतीच ब रक म) 2000.00 9. स वधजषनक उपकरीम त •गतवणक 29454.11 10. इतर योजन (वन षवभ ग च सगणकीकरण) 25.00 11. गोरव ड व गोरग व पर षणसगरह लय ची पर थषमक क म 11571.65 12. अजठ व एलोर षवक स क यधकरीम 0.00 13. षनसगध पयधटन व वन उदय न षवक स 2300.00 14. सयकत वन वयवथ पन (नवीन ग व) 3000.00 15. षवतत आयोग चय षशफ रशीनस र जगल सपततीच पषररकषण 0.00 एकण 66,966.45

वारषिक योजना 2015-16 मधील काही कायथकरमाची माषहती पढीलपरमाण आह

(एक) वन षवभागाची पनरथचना

1.141.1 सदर योजनतगधत नवय न पद ची षनरममती करणय च परत षवत आह. नोडल सल य ककष च षवत र व

नवीन कमधच रीवद ची पद षनरममती करणय कषरत सन 2015-16 कषरत रपय 1.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त

आलल आह.

(दोन) षवसतार, परषिकषण व सिोधन

1.141.2 वनसशोरन क यधकरीम मधय सधय अशततव त असललय क म र ,च द , ज लन , न गपर व पण यषथल

सशोरन क दर च षवक स, षबज उतप दन करण परत षवत आह. य षशव य षनशचचत करणय त आललय 5 विाचय

क यधकरीम परम ण सशोरन व पर योषगक च चणय घणय च परत व आह. व ड , न गपर, चदरपर, पण व ज लन यषथल

सशोरन क दर ची शरणीव ढ व बळकटीकरण करणय च परत षवत आह. परषसधदी व षवत र य योजनअतगधत षवषवर

म धयम तन परषसधदी कषरत म गणी करणय त आलली आह. तसच चदरपर यथील वन परषशकषण क दर च वन अक डमी

मधय रप तर करण, षचचपलली ब ब सशोरन क दर थ षपत करण आषण न गपर न र डपो यथ परषशकषण क दर ची थ पन

120

करण, कडल यथील ब रक म तसच य योजनतील परषशकषण थयान षवदय वतन व परषशकषण वरील खचध तय चपरम ण

योजनतील जन व नवीन पद च वतन स ठी परर न शीिध 4415 मधय सन 2015-16 स ठी रपय 5,266.00 लकष


(तीन) वनसपततीच सवकषण

1.141.3 वनकषतर तील वनसपततीच सवकषण क यधकरीम स ठी 260 षक.मी. षसम कन तसच पण, औरग ब द व न गपर

वतत तगधत वन सरकषण स ठी सरकषण कभतीच ब रक म करण य स ठी सन 2015-16 कषरत रपय 1,530.00 लकष


(चार) षनसगथ सवधथन व वनयपराषण वयवसरापन

1.141.4 य क यधकरीम ख ली क दर श सन न वळोवळी षदललय म गधदशधक ततव परम ण र जय तील वनयपर णी सवरधन

व बळकटीकरण करणय च ठरषवणय त आल आह. व रमिक योजन क ळ त र जय तील 6र षरीय उदय न व 43

अभय रणय यषथल सषवर च षवक स करणय त यईल. क दर श सन क ही षवषशषट अन वती खचाचय ब बीस ठी 100

टकक व क ही आवती खचाचय ब बीस ठी 50 टकक अथधसह यय दत. र षरीय उदय न व अभय रणय य च योगय तो दजा

र खणय स ठी य कषतर मधय वनयपर षण सवरधन ची षवषवर क म, तसच र षरीय उदय न आषण अभय रणय पषरसर तील

ग व च पनवधसन, भसप दन करणय च ही परत व आह. य योजनस ठी 2015-16 स ठी रपय 5,125.00 लकष


(पाच) वनसरकषण

1.141.5 सघटीत वकष तोडीस आळ घ लणय स ठी ज त क यधकषमपण क म करणय स ठी षवदयम न तप सणी

न कय च बळकटीकरण व सरकषण कटीच ब रक म करणय ची गरज आह. तय चपरम ण षबनत री सदश यतरणच

बळकटीकरण तसच वन पषरकषतर अषरक री य चकषरत दगधम भ ग तील वन व वनयपर णी सरकषण स ठी व हन खरदी

आषण षरट य षचक 1277 / 2000 मधय म . उचच नय य लय न षदललय षनदश नस र वनसरकषण च षवशि कती

क यधकरीम र बषवणय त यण र आह. व रमिक योजन सन 2015-16 स ठी रपय 2,864.75 लकष षनयतवयय परत षवत


(सह ) वनीकरण

1.141.6 वनीकरण ह वनषवभ ग च परमख क म असन तय स ठी मोठय परम ण त षनषवषठची आवचयकत आह.

मजरीचय दर त व ढ झ लय मळ परती हकटरी वनीकरण चय खचात मोठय परम ण त व ढ झ ली आह. रोपवन च ब रील

व पवध प वस ळी क म करीत व रमिक योजन सन 2015 -16 कषरत रपय 6700.00 लकष षनयतवयय परत षवत


121

(सात) वन बधार बाधण

1.141.7 य र जयतरीय योजनतगधत वन कषतर त प णय च तरोत पनरमजषवत करणय कषरत तसच म . मखयमतरी य च

आवह न नस र जलषशव र योजनतगधत जलतरोत ची ब रणी आषण म नव व पर षण य चय तील सघिध ट ळणय कषरत

वन मधय वनयपर णय कषरत प णय ची सोय उपलबर करन दणय करीत वनबर र/वनतळी ब रण य क म स ठी सन

2015-16 कषरत रपय 1,303.25 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(आठ) वन दळणवळण (परिासकीय इमारतीच बाधकाम)

1.141.8 सदर योजनअतगधत सन 2015-16 कषरत गडषचरोली, यवतम ळ, औरग ब द व गोषदय यथील

परश सकीय भवन यथ नषवन षवशर म गह तसच इतर वनवतत स वन भवन, षवभ गीय क यालय आषण पषरकषतर

क यालय च ब रक म कषरत रपय 2,300.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(नऊ) महाराषटर वनषवकास महामडळास भाग भाडवल

1.141.9 य योजनमधय मह र षर वनषवक स मह मडळ स भ ग भ डवल दणय स ठी तरतद कली ज त.

मह मडळ कडन श सन ल यण असललय कजाची रककम भ गभ डवल मधय रप तर करणय कषरत सन 2015-16

कषरत रपय 25.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(दहा) इतर योजना

1.141.10 वन कषतर अतगधत र जयतरीय योजन स ठी सन 2015-16 य व रमिक योजनमधय वन षवभ ग च

सगणकीकरण य योजनतगधत दगधम वनकषतर त म षहतीच आद न परद न करीत BSNL कडील VSAT सव परत षवत

करण, तसच वनषवभ ग च क यधकरीम लोक षभमख व क रभ र त प रदशधकत आणणय कषरत वन षवभ ग च

सगणकीकरण, आरषनकीकरण व बळकटीकरण करण आषण तप सणी न कय च सगणकीकरण करण व E-

SURVILANCE क यधकरीम तगधत चदरपर वनवतत त त डोब पषरसर मधय गत व ढवन वन आषण वनयपर णी सवरधन व

षवक स करणय कषरत य योजनतगधत रपय 700.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(अकरा) गोरवाडा व गोरगाव पराषणसगरहालयाची परारषमक काम

1.141.11 सदर योजनतगधत सन 2015-16 करीत रपय 4,100.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल

आह.

(बारा) षनसगथ पयथटन व वन पयथटन

1.141.12 अभय रणय, अभय रणय ल जोडन असललय व अभय रणय नसललय वनकषतर तील आषदव सी कटब च

घरकल रषहव स पयधटन, वनषवशर म गह पयावरण सतषलत करण. (सौर उजा) वनपयधटक न सकतथळ वरन आरकषण

122

वयवथ करण, फलक ल वण, स डप णी परषकरीय करण पषरसर षवक स सषमतील वन पयधटन षनमाण करणय कषरत

अनद न दण, तय चपरम ण वनउदय न षनरममती करण य क म करीत सन 2015-16 मधय य योजनतगधत रपय

5,100.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(तरा) सयकत वन वयवसरापन

1.141.13 वनीकरण क यधकरीम स परक तसच जथ क दर सह शययत वनषवक स यतरणतगधत परकलप न मजरी अपर पत

आह, अश वन षसमवरील ज तीत ज त ग व च सहभ ग पर पत होणय स ठी सयकत वन वयवथ पन (र जय

योजनतगधत) एलपीजी /ब योगस/दभती जन वर व वकष ल गवडीच सरकषण नवीन ग व त र बषवणय च परत षवत आह.

सन 2015-16 कषरत य योजनअतगधत रपय 2000.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आलल आह.

(चौदा) बाब षवकास मडळ सरापन करण

1.141.14 मह र षर श सन न नकतच षडसबर/2014मधय नषवन ब ब रोरण ज हीर कलल आह. वन लगत

असललय गर मीण व आषदव सीचय जीवन त ब बल महतव च थ न आह. तय लोक ची उपषजषवक ब ब व ब बवर

आर रीत लघ उदयोग वर अवलबन आह. य लोक च र हणीम न सर रणय तव ब ब उदयोग वद र मोठय परम ण वर

रोजग र षनरममती करण करीत य योजनतगधत सन 2015-16 मधय रपय 50.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त

आलल आह.

(पधरा) महाराषटर राजय औिधी वनसपती व अकाषटठ वनोपज सहकारी सघ षनमाण करण

1.141.15 मह र षर र जय मधय अक षठ वनोपज, औिरी वनपती, सगरी वनपती, गोद, तदप न इतय दीच

सकलन, मलयवरधन, स ठवण, षवपणन, षवक स इतय दीच सम वश स रण गरजच आह. य करीत ग व प तळीवर

अक षठ वनोपज पर थषमक सहक री सथ (NTFP Primary Co-operative Society), वनषवभ ग तर वर अक षठ

सहक री षवभ ग सघ (NTFP Co-operative Division Union) व र जयतरीय अक षठ वनोपज च सघ (State

level Non Timber Forest Produce, Trade and Development Co-operative Federation) अशी षतरतरीय

सहक री यतरण सन 2015-16 प सन थ पन करणय च परत षवत आह. सन 2015-16 मधय रपय 50.00 लकष


क दर परसकत योजना

1.142.1 व रमिक योजन 2014-15 मरील क दर परकत योजन पढील परम ण आहत.

(1) आरषनक वनवणव (वन अशगन षनयतरण व वयवथ पन 75 टकक)

(2) वनयजीवन वयवथ पन व सरकषण (50 टकक व 100 टकक)

123

(3) वय घर परकलप कषतर त पषरशथतीकीय षवक स (100 टकक)

(4) हतती परकलप (100 टकक)

(5) र षरीय वनीकरण क यधकरीम (100 टकक) सवधस र रण

(6) र षरीय वनीकरण क यधकरीम (100 टकक) षवशि घटक योजन

वनय पर णय च सरकषण व षनसगध सवरधन य योजनस ठी क ही अन वती वरप चय ब बीस ठी क दर श सन 100 टकक

अनद न दत व क ही आवती वरप चय ब बीस ठी 50 टकक अनद न दत.

1.142.2 र षरीय वनीकरण क यधकरीम (National Afforestation Programme) ही 100 टकक क दर परकत योजन

आह. सदर योजन ग व प तळीवर सयकत वन वयवथ पन सषमतय ची थ पन करन य योजनमधय रोपवन व इतर

परक क म च सकषम आर खड तय र करन षवभ ग तर वर वन षवक स यतरणच परत व क दर श सन स स दर करन

मजर अनद न क दर श सन कडन सरळ वन षवक स यतरण न पर पत होत होत. सन 2014-15 प सन सदर योजन

र जय चय व रमिक योजनमधय नवय न सम षवषट करणय त आली असन तय अनिग न सन 2015-16 कषरत सदर

योजनतगधत सवधस र रण क दर परकत योजनकषरत रपय 5,000.00 लकष आषण षवशि घटक क दर परकत योजनस ठी

रपय 1,100.00 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त यत आह.

1.142.3 क दर परकत योजन स ठी व रमिक योजन 2015-16 मधय ख लीलपरम ण परत षवत षनयतवयय आह.

(रपय ल ख त) अ.करी. षविय व रमिक योजन 2015-16

परत षवत षनयतवयय (1) (2) (3) क दर परकत योजन 1. आरषनक वन वणव (वन अशगन षनयतरण व वयवथ पन 75 टकक 503.25 2. वनयजीवन वयवथ पन व सरकषण (50 टकक व 100 टकक) 2,800.00

3. वय घर परकलप कषतर त पषरशथतीकीय षवक स (100 टकक) 5,000.00 4. हतती परकलप (100 टकक) 50.00 5. र षरीय वनीकरण क यधकरीम (100 टकक) सवधस र रण 5,000.00 6. र षरीय वनीकरण क यधकरीम (100 टकक) षवशि घटक योजन 1,100.00 एकण 14,453.25

124

सामाषजक वनीकरण

परसतावना

1.143.1 र षरीय प तळीवर र षरीय कषि आयोग न 1973 मरील अतषरम व 1976 मरील अषतम अहव ल त

स म षजक वनीकरण ची सकलपन म डलय नतर र जयप तळीवर घड मोडी होवन सन 1981-82 मधय स म षजक

वनीकरण षवभ ग ची षनरममती झ ली. य षवभ ग न षनरममतीनतर सन 1988-89 पयतच क ल वरीत अमषरकन

आतरर षरीय मदत षनरी य परदशी मदतीबरोबरच र जय योजन / योजनतर, तसच क दर श सन कडन पर पत अनद न तन

षवषवर परकलप/योजन र बषवलय आहत. सन 1989-1992 य क लखड त फकत र जयतरीय योजन / योजनतर तसच

क दर श सन कडन षमळ ललय षनरीतन क म करणय त आली. तर 1992-2000 य क लखड त वरील तरोत वयषतषरकत

ज गषतक बक सह शययत व षनकी परकलप तगधत य षवभ ग न क म कलली आहत.

1.143.2 स म षजक वनीकरण यतरणन षवषवर वरप चय व षवषवर यतरण कडन पर पत आरमथक तरोत तन

र बषवललय योजन च म धयम तन षवभ ग चय षनरममतीप सन म चध 2006 पयत स मषहक व ख जगी षमळन एकदर

3.87 ल ख हकटर व 4375 षक.मी. कषतर वर वनीकरण कल आह. य वयषतषरकत षकस न रोपव षटकस रखय

योजनचय म धयम तन 8930.58 कोटी रोप ची षनरममती करन अपरतयकषषरतय 4.47 ल ख हकटर कषतर वरील वकष

ल गवडीस ह तभ र ल वल आह.

1.143.3 र षरीय कषि आयोग चय षशफ रसीनस र वन वरील त ण कमी करणय स ठी व व पर त नसलली पडीक

जमीन उपयोग त आणणय स ठी र जय त 1 जल, 1981 प सन फलोतप दन व स म षजक वनीकरण य उपषवभ ग ची

थ पन करणय त आली. तय नतर 1 जल, 1992 प सन स म षजक वनीकरण ह उपषवभ ग वन षवभ ग प सन वगळ

करन तो जलसर रण षवभ ग स सलगन करणय त आल आह.षद.1.1.2015 प सन जलसर रण षवभ ग च परश सकीय

षनयतरण ख ली असलल स म षजक वनीकरण षवभ ग ह वन षवभ ग चय परश सकीय षनयतरण ख ली आणणय त आल

आह

1.143.4 व रमिक योजन 2012-13 त 2013-14 मरील परतयकष खचध व 2014-15 मरील मजर षनयतवयय व अपषकषत खचध आषण 2015-16 करीत र जयतरीय योजनअतगधत परत षवत षनयतवयय पढीलपरम ण आह :-

(रपय ल ख त)

ब ब व रमिक योजन सन 2012-13 व 2013-14 मरील परतयकष खचध

व रमिक योजन 2014-15 2015-16 परत षवत षनयतवयय

मजर षनयतवयय अपषकषत खचध

(1) (2) (3) (4) (5)

स .वनीकरण 718.00 712.85 712.85 7585.00

125


144.1 वनतर कषतर वरील षवक स कषतर स ठी स म षजक वनीकरण षवभ ग स र जयतरीय योजनतगधत व रमिक योजन

सन 2015-16 स ठी एकण षनयतवयय र.7585.00 लकष परत षवत करणय त आल असन, तय च तपशील

ख लीलपरम ण आह.

(रपय ल ख त) अ.करी.

योजनच न व व रमिक य जन 2015-16 परत षवत षनयतवयय

(1) (2) (3) 1 षनवडललय प णवह ळ कषतर तील वनतर स मषहक कषतर वर वकष

ल गवड योजन 171.00

2 डॉ.ब ब स हब आबडकर श सकीय मधयवती रोपव षटक च आरषनकीकरण व बळकटीकरण

231.00

3 वनीकरण दव र स गरी षकन रपटटीच सरकषण 70.00 4 ज षहर त,परषसधदी व परच र,परषशकषण 459.00 5 महतव चय रत दतफा असण -य टकड च हषरतीकरण 200.00 6 वनतर कषतर तील प णथळ,सरोवर इ.षठक णचय जव षवषवरतच

वयवथ पन 67.00

7 महतव चय रत,क लव व रलव दतफा वकषल गवड करण 500.00 8 उचच ततरजञ न दव र रोपषनरममतीस ठी षजलह व त लक तर वर

रोपव षटक षनरममती 1870.00

9 पडीत षदनदय ळ उप धय य वन उदय न व तय त ब ल षवजञ न भवन षनरममती

2000.00

10 चदरपर षजल तील बलल रपर म गावर बगलोरचय रतीवर बोटषनकल ग डधन षनमाण करण.

1000.00

11 सषनयतरण व मलय कन 17.00 एकण 6585.00

12 क दरपरकत र षरीय ब ब अषभय न 1000.00

एकदर एकण 7585.00

व रमिक योजन 2015-16 मरील क ही क यधकरीम ची म षहती पढीलपरम ण आह.

षनवडललया पाणवहाळ कषतरातील वनतर सामषहक कषतरावर वकषलागवड योजना.

1.145.1 य योजनतगधत गर मथ च सकरीीय सहभ ग पर पत करणस ठी कषतर च ल गवड व वयवथ पन आर खड ,

गर मथ शी षवच रषवषनमय करन व तय चय इचछनस र तय र करणय त यतो. वकष परज तीची षनवड गर म पच यतीचय

सललय परम ण र हत. वकष ल गवडी प सन षमळण र सवध उतप दन गर म पच यतीस षमळत व तय च व पर ग व चय

षवक स स ठी परचषलत रोरण च अरीन र हन करण अपषकषत आह.

126

डॉ. बाबासाहब आबडकर िासकीय मधयवती रोपवाषटकाच आधषनकीकरण व बळकटीकरण

1.145.2 33 श सकीय मधयवती रोपव षटक मधय उचच ततरजञ न दव र सदढ व षनकोप तसच उच रोप षनरममतीस ठी

त षतरक सर रण करण.

वनीकरणादवार सागरी षकनारपटटीच सरकषण

1.145.3 पशचचम षकन रपटटीवरील उपलबर भखड वर मनगरोवह व सर परज तीची रोपवन कलय न षकन रपटटीचय

जमीनीची प णय प सन तसच व -य प सन होण री रप थ बल. तदवतच तसन मीस रखय आपततीप सन सरकषण षमळल.

य च सोबत षकन रपटटीचय कषतर मरील होण र पयावरषणय ऱ ह स कमी करणय सही मदत होईल.

जाषहरात, परषसधदी व परचार, परषिकषण

1.145.4 परच र, परषसधदी व षवत र क यधकरीम,लोकपरषतषनरी,पद षरक री,थ षनक व यतत सथ च

पद षरक री,सव भ वी सथ च परषतषनरी, गर मथ, शतकरी इ.स ठी षवषवर परषशकषण तसच अषरक री/कषषतरय कमधच -

य स ठी षवषवर परषशकषण तसच कषषतरय अभय स दौर आयोषजत करण, आक शव णी,दरदशधन व इतर दकशर वय

म धयम दव र वनीकरण दव र जनज गती करण, वनषवियक घडीपषतरक , लख, म षहतीपशतक इ.छप ई करन तय च

षवतरण करण, र जयतर वर, षजलह तर वर षवदय लयीन, मह षवदय लयीन षवदय थयास ठी षनबर, षचतरकल व वकततव

पराच आयोजन करण, वनीकरण कषतर त भरीव क मषगरी करण -य सथ , गर मपच यत, ख जगी वयकती इ. स ठी

षवभ गषनह य शरी.छतरपती षशव जी वनशरी परक र दवन तय च गौरव करण.

महतवाचया रसतयाचया दतफा असणाऱ या टकयाच हषरतीकरण

1.145.5 शहर नजीक/ग व नजीक असललय उज ड टकड वर वकष ल गवड करन जवषवषवरतच जतन करण

व पयावरण सरकषण, तय च सगोपन व सवरधन करण व तय तन पयावरण जनज गती करण.

वनतर कषतरातील पाणरळ, सरोवर इ.षठकाणचया जव षवषवधतच वयवसरापन

1.145.6 सह षठक णी प णथळ थळ भोवतीचय जव षवषवरतच जतन करन थ षनक गर मथ चय मदतीन

पयावरण सतषलत करण.

महतवाचया रसत, कालवा व रलव दतफा वकषलागवड करण

1.145.7 दळणवळण चय दषटीन एकद ब रलल रत सशथतीत र हणय स ठी तसच दळणवळण च ल भ घण -

य वयकती, जन वर,व हन य न रतय च पषरसर आलह दद यक व स वलीमय असण गरजच आह.य स ठी रतय चय

कडल षवषवर परक रचय वकषपरज तीची रोप ल वण आषण तय ची जोप सन करण अषनव यध आह. रतय न य-ज करण -

127

य न गषरक स ठी , जन वर स ठी कडल षवषवर परक रची झ ड ल वण, य योजनतगधत रत दतफा/क लव दतफा

उपलबर होण -य कषतर त एक ओळीत ककव दोन ओळीत अनकरीम 500 व 1000 झ ड परषत षक.मी ल वणच परत षवत

आह.सदर क म ही 4 वि क ल वरीची (ल गवडपवध क म त ततीय विध क म) आहत.

उचच ततरजञानादवार रोपषनरषमतीसाठी षजलहा व तालकासतरावर रोपवाषटका षनरषमती

1.145.8 य योजनतगधत ख तय म फध त परगत ततरजञ न च व पर करन षवभ गीय तर वर एक उचच ततरजञ न व परन

रोपव षटक उभ रण परत षवत आह. तसच त लकय चय षठक णी अशततव त असललय रोपव षटकत त षतरक सर रण

तसच दखभ ल, सगोपन करण, तय मधय षमट चबसधची थ पन करण, दजद र व उच रोप ची षनरममती करण ही क म

परत षवत आहत. षनरषनर ळय योजन तगधत ल गवडीस ठी उचच परतीचय रोप ची गरज भ गषवणय स ठी य

रोपव षटक तन रोप उपलबर होतील. य योजनतगधत रोपव टीक मधय त षतरक सर रण करणय स ठी नवीन

ततरजञ न सबरीत स रन स मगरी उपलबर करन घण व तय दव र षवषवर परज तीचय दजद र व उच रोप ची षनरममती

करणस ठीची क म परत षवत आहत. पषकळस परगतीशील शतकरी तय चकडील पडीक जषमनीवर वय वस षयक

दषटीकोन तन मौलयव न वकष परज तीची ल गवड करणय स इचछक असत त. य शतकऱय न इशचछत परज तीचय दजद र

व उच रोप च परवठ झ लय स रोपवन ची यशवीत व ढन उतपनन त सधद व ढ होईल. तय स ठी आवचयक तय दजद र

व उच रोप च परवठ करणय चय दषटीन सदर रोपव षटकत अनरप त षतरक सर रण करणय ची योजन आह. सव

क दर ची थ पन करन तय दव र वनीकरण ब बत,रोपषनरममती,वकष च दखभ ल व सगोपन,वकष च षनगधतीकरण इ. ब बत

त षतरक म गधदशधन करणय त यईल.

पडीत षदनदयाळ उपाधयाय वनउदयान व तयात बाल षवजञान भवन षनरषमती :

1.145.9 र जय तील न गरी कषतर मधय वन आषण वनतर कषतर मधय जवषवषवरत , न गरी वन उदय न आषण ब लषवजञ न

भवन षनरममती करण, न मशि होत च लललय व म नवी आरोगय चय व पयावरण चय महतवपणध असललय वनपतीच

जतन, प णथळ सरकषण व जव षवषवरतची वधदी करण. तसच जवषवषवरत आषण लह न मल मधय वजञ षनक दषटीकोन

षवकसीत करण, य सदभातील म षहती व जञ न षवदय थी,स म नय न गरीक य न उपलबर करन दण.

चदरपर षजलहयातील चदरपर - बललारपर मागावर बगलोरचया धतीवर बोटषनकल गाडथन षनमाण करण.

1.145.10 षवदभध परदश जवषवषवरतन अतयत समधद आह. चदरपर षजलहय तील बलल रपर म गावर बगलोरचय

रतीवर आर खडय परम ण बोटषनकल ग डधन तय र करण परत षवत आह. तय त षवदभातील जवषवषवरतच सवरधन

करण, दरममळ वनपतीची ल गवड, अदय वत म षहती क दर आषण सशोभीकरण व सौदयधकरण य च सम वश र हील.

128

(अकरा) सषनयतरण व मलयाकन

1.145.11 स म षजक वनीकरण षवभ ग चय षवषवर योजन च सषनयतरण व मलय कन करण व तय मधय सर रण

करण.

क दरपरसकत योजना

1.146. व रमिक योजन 2015-16 मधय र षरीय ब ब अषभय न ही 100% क दर परकत योजन क यधरत आह.

सदर योजनमधय वन व वनतर कषतर वर षवषवर परज तीची ब ब ल गवड करण परत षवत आह. तय चपरम ण षवषवर

परक रचय परषशकषण व क यधश ळ च आयोजन करन ब ब उतप दक शतकरी, षवकरीत, खरदीद र इ.ची मत ज णन घऊन

उततम ब ज रपठ उपलबर करन दणय च परयतन करणय त यईल. तय चबरोबर ब ब षवियक परदशधन,मळ व य मधय

सहभ गी होवन ब ब ल गवडीब बत परच र, परस र करण व शतक-य न ब ब ल गवडीब बत उदयकत करण ह उिश

आह. य स ठी सन 2015-16 मधय र.1000.00 लकष इतक षनरी परत षवत आह.

129

परकरण 2

गरामीण षवकास इषदरा आवास योजना

2.1.1 एषपरल, 1989 प सन इषदर आव स योजन जव हर रोजग र योजनची उपयोजन महणन र बषवली ज त होती.

षद.1.1.1996 प सन क दर श सन न य योजनल वततर दजा षदलल आह. आत ही योजन र जय त वततरषरतय

र बषवणय त यत आह. य योजनचय षनरीचय उपलबरतची पधदत 75% क दर श सन आषण 25% र जयश सन अशी

आह.

2.2.2 षदन क 1.4.2013 प सन षटक ऊ व मजबत वरप ची घर ब रन दणय स ठी क दर श सन न परषत घरकल

रककम र.70,000/- कलल असन तय अनिग न र जय श सन स (25%) परषत घरकल अनद न दय ठरत.

षद.1.4.2013 प सन र जय श सन न आपलय अषतषरकत षहस त व ढ करन ल भर रक चय र.5,000/- मजरी

आक र सह परषत घरकल ची ककमत र.1,00,000/- कलली आह. तय ची षवभ गणी ख लीलपरम ण

अ) क दर श सन च षहस ( 75 % ) र.52,500/- ब) र जयश सन चय षहस ( 25 % ) र.17,500/- क) र जयश सन च अषतषरकत षहस परषत घरकल र.25,000/- ड) मजरीचय वरप त ल भ थयाच षहस र.5,000/- एकण र.1,00,000/- 2.1.3 क दर श सन न 2014-15 य विास ठी 1,71,722 घर च लकषय षनराषरत कल असन र.909.61 कोटी

उपलबर करन षदल आहत. नोवहबर, 2014 अखरपयत एकण 1,64,609 एवढी घरकल मजर करणय त आलली

असन 641.22 कोटी षवतरीत करणय त आल आहत. तय पकी 30838 घर च ब रक म पणध झ ल आह व उवधषरत

घरकल ची क म परगती पथ वर आहत. सन 2014-15 करीत क दर श सन न षदलल घरकल च उषिषट 31 म चध, 2015

पयत पणध करण अपषकषत आह. सन 2015-16 कषरत र.15000.00 ल ख कोटी एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त

आल असन, 1,88,894 एवढी घरकल ब रणय ची उषिषट ठवणय त आल आह.

राषटरीय गरामीण जीवनोननती अषभयान

2.2 वणधजयती गर म वरोजग र योजनच र षरीय गर मीण जीवनोननती अषभय न त (National Rural

Livelihoods Mission) (NRLM) मधय रप तर करणय च षनणधय क दर श सन न घतल आह. तय नस र र जय त

अषभय न र बषवणय स ठी मह र षर र जय गर मीण जीवनोननती अषभय न (MSRLM) सोस यटीज रषजटशन ॲकटनस र

नोदणी करणय त आली आह अषभय न तगधत सवधस र रण अषभकरण सषमती(General Body), षनयतरण सषमती

(Governing Body) व क यधक री सषमती (Executive Committee) तय र करणय त आलय आहत. सदर अषभय न

क दर श सन 75% व र जय श सन 25% परकत आह. य तील एकण षनयतवयय चय 5% षनरी क दर चय षनदश नस र

परश सकीय कषमतवर खचध करणय त यईल. अषभय न तगधत र जय, षजलह , त लक व कलटर तर वरील परश सकीय

130

यतरण षनमाण करणय त यत आह.

सन 2015-16 मधय ख लीलपरम ण तरतद करणय त यण र आह. (र.ल ख त)

षहस

(Non-Tribal) (SCP) (TSP) (OTSP) Total

NRLM क दर 2500.00 3263.00 2363.00 - 8126.00

र जय 2500.00 1000.00 717.00 71.00 4288.00 Skill क दर 500.00 3137.00 2272.00 - 5909.00

र जय 500.00 1000.00 689.00 68.00 2257.00 MKSP क दर 300.00 - - - 300.00

र जय 300.00 - - - 300.00

मागास कषतर अनदान षनधी

2.3 म ग स कषतर अनद न षनरी योजन (BRGF) ही 100% क दर परकत योजन , पच यत र ज मतर लय, भ रत

सरक र य ची योजन असन सन 2009-10 प सन र जय त सर झ ली आह. क दर श सन म फध त म नव षवक स

षनदश क चय आर र योजनअतगधत र जय तील पढील 12 म ग स षजल ची षनवड कलली आह. 1) गडषचरोली, 2)

भड र , 3) चदरपर, 4) गोषदय , 5) न दड, 6) कहगोली, 7) रळ, 8) नदरब र, 9) अहमदनगर, 10) यवतम ळ, 11)

औरग ब द, 12) अमर वती. सदर योजनच मखय उिश पर दषशक असमतोल दर करण व थ षनक प य भत

सषवर मधय कचच दव जोडण ह आह. तसच योजनचय म धयम तन पच यत व नगरप षलक तर वरील थ षनक

परश सन स बळकटी दणय स ठी वगवगळय सषवर उपलबर करण व य दव र सथ ची कषमत ब रणी करण ह आह. य

योजनचय म गधदशधक ततव नस र षजलहय च षवक स दषटीकोन (Vision) षवच र त घवन लोकसहभ ग तन

गर मसभम फध त ग वआर खड तय र करणय त यतो. अश परक रचय षजलहय तील ग वआर खडय चय एकतरीकरण तन

षजलह षनयोजन सषमतीचय (DPC) मजरीन षजलह आर खड तय र करणय त यतो. षजलह षनयोजन सषमतय नी

षशफ रस कलल षजलह कती आर खड भ रत सरक रकड मजरीस ठी प ठषवणय त यत त. सन 2009-10 प सन य

योजनअतगधत र जय अथधसकलप त कलली तरतद व पर पत षनरी व सन 2015-16 य आरमथक विास ठी परत षवत

तरतद ख लीलपरम ण

(रपय लकष) अ.करी. सन व रमिक तरतद पर पत षनरी

1 2009-10 25,357 22,819 2 2010-11 27,895 27,895 3 2011-12 28,057 25,003 4 2012-13 31,111 23,643

131

अ.करी. सन व रमिक तरतद पर पत षनरी 5 2013-14 36,864 26,136 6 2014-15 39,572 22,981

राषटरीय बायोगस व खत वयवसरापन कायथकरम

2.4.1 प रप षरक ऊजा स रन जस परोल, करोषसन, कोळस , नसरमगक व य व ल कडी इरन ही क ळ चय ओघ त

सपण री ऊजा स रन आहत. य चय व पर वरील भ र कमी करणय स ठी, तसच गर मीण भ ग तील शतरय च जीवनम न

सर रणय स ठी सवधस र रण वचछत तसच पयावरण सतलन र खणय स ठी सन 1982-83 प सन क दर श सन न

र षरीय ब योगस षवक स क यधकरीम ही 100 % क दर परकत योजन क याशनवत कली आह.

2.4.2 सदर योजन षजलह तर वर कषि षवक स अषरक री य चम फध त र बषवणय त यत. य योजनतगधत क दर

श सन दरविी र जय स ब योगस सयतर च उषिषट ठरवन दत. ठरवन षदलल उषिषट र जय तील सवध षजलह पषरिद न

व टप करणय त यत. क दर श सन न षनगधषमत कललय म गधदशधक सचनमधय षनशचचत कलल दर षवच र त घऊन ही

योजन र बषवणय त यत.

2.4.3 ब योगस क यधकरीम तगधत म गील 2 विात व च ल विात क दर श सन न ठरवन षदलल उषिषट , स धय व

तय स ठी र जय चय अथधसकलप त कलली तरतद व षजलह पषरिद न षवतषरत कलल अनद न तसच पढील विास ठी

परत षवत उषिषट व अथधसकशलपय तरतद य च तपशील पढीलपरम ण आह.

(र.लकष)

गरामपचायतीचया रसतयावर सौर पर षदव उभारण

2.5.1 अप रप षरक उजच व पर करन गर मीण भ ग त पयावरण सतलन परणीत मलभत सषवर उपलबर करन

दणय चय उिश न गर मीण भ ग तील रतय वर सौर उजा पथषदव ख ब ( Solar street light )उभ रणय ची योजन सन

2010-2011 प सन क याशनवत कली आह. सदर योजन र जय श सन,क दर श सन व सबषरत गर मपच यत य च

सहभ ग तन र बषवली ज त.

अ.करी.

विध क दर श सन न ठरवन षदलल उषिषट

षजलह पषरिद नी पणध कलल उषिषट

अथधसकशलपय तरतद

षवभ ग न षजलह पषरिद न षवतरीत कलल अनद न

1 2 3 4 5 6 1 2012-13 16,000 16,048 2,172.00 1,794.99 2 2013-14 12,600 12,353 1,659.55 1,381.30 3 2014-15 13,700 7,357

(षडसबर 2014 पयत) 1,659.55 704.00

4 2015-16 15,000 ( परत षवत)

- 1,817.70 ( परत षवत)

-

132

2.5.2 य योजनस ठी म गील 4 विात व च ल विात र जय श सन न ठरवन षदलल उषिषट, स धय व तय स ठी

र जय चय अथधसकलप त कलली तरतद व षजलह पषरिद न षवतषरत कलल अनद न तसच पढील विास ठी परत षवत

उषिषट व अथधसकशलपय तरतद य च तपशील पढीलपरम ण आह.

(र.लकष)

अ.करी.

विध अथधसकशलपय तरतद

षवभ ग न षजलह पषरिद न षवतरीत कलल अनद न ( र. लकष )

षज.प. न षदलल उषिषट ( षदव)

षज.प. नी पणध कलल उषिषट ( षदव)

शर

1 2 3 4 5 6 7

1 2010-11 1,000 900.00 10,000 5,796 -

2 2011-12 1,000 850.00 8,854 8,691 एकण 18,731

षदव 3 2012-13 1,000 780.70 10,416 10,040

4 2013-14 1,000 999.83

( 219.26(2012-13) 780.57(2013-14) )

8,850 (परत षवत)

_ -

5 2014-15 810

(मजर षनयतवयय 900) परत षवत

9,375 (परत षवत)

- -

6 2015-16 46.00

(परत षवत) - 12,000

(परत षवत) -

-

परधान मतरी गराम सडक योजना

2.6.1 परर न मतरी गर म सडक योजन ही 100 % क दर परकत योजन असन ती र जय त सन 2000 प सन

र बषवणय त यत आह. सन 2000-01 (टपप -1) मधय ही योजन स वधजषनक ब रक म षवभ ग म फध त र बषवणय त

आली. सधय सदर योजनची अमलबज वणी गर मषवक स षवभ ग चय अषरपतय ख लील मह र षर गर मीण रत षवक स

सथम फध त करणय त यत आह. परर नमतरी गर मसडक योजनच मखय उिश ह सवधस र रण व षबगर आषदव सी

भ ग तील 1000 व तय पकष ज त आषण आषदव सी भ ग तील 500 व तय पकष ज त लोकवतीची न जोडलली ग व

ब रम ही रतय वद र (विधभर च ल रह ण र कलवहटध व करीॉस डरनज ब रन) जोडण ह आह. सधय सदर योजनतगधत

षबगर आषदव सी भ ग त 500 पकष ज त व आषदव सी भ ग तील 250 पकष ज त लोकवतीची न जोडलली ग व

ब रम ही रतय वद र जोडणय ब बतचय परत व स क दर श सन न ततवत: म नयत षदली आह. परर न मतरी गर म सडक

योजनचय भ ग -1 मरील उषिषट जय र जय नी पणध कल आह तय र जय स ठी परर न मतरी गर म सडक योजन भ ग -2

क यधकरीम क याशनवत करणब बत क दर श सन न षनणधय घतल आह. तय मधय मह र षर र जय च सम वश असन परर न

133

मतरी गर म सडक योजन भ ग -2 क यधकरीम र जय स ठी ल ग करणय त आल आह.

2.6.2 परर न मतरी गर म सडक योजन भ ग - II अतगधत एकण र. 1572.58 कोटी ककमतीचय , 385 रत

दजोननती व 108 पल ब रक म चय परत व स क दर श सन न षदन क 16 म, 2014 रोजीचय पतर नवय अषतम मजरी

षदली आह. फलगषशप क यधकरीम तगधत परर नमतरी गर म सडक योजन भ ग - I व II अतगधत षवषवर टपपय तगधत क दर

श सन कडन र.5623.60 कोटी इतक षनरी उपलबर झ लल असन, तो सवध षनरी आत पयत य क म वर खचध

झ लल आह. सन 2015-16 करीत परश सकीय खचध, भ वफरक कलम, टडर षपरषमयम व ज द खचध इ. करीत

एकण र 71 कोटी इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

पयावरण सतषलत समधद गराम योजना

2.7.1 य योजनची वषशषट पढील परम ण आहत.

(1) पयावरण समतोल र खणय स ठी उपलबर नसरमगक सस रन च षवक स करण व तय स ठी लोकसहभ ग षमळषवण .

(2) पयावरण च भ न ठऊन भौषतक सषवर उपलबर करण व इको शवहलजची सकलपन र बवन समधद गर म षनमाण

करण. (3) य स ठी र जय श सन चय षवषवर षवभ ग चय गर मतरीय षवषवर योजन ची स गड घ लन योजन च समनवय

करण व जथ ही सकलपन र बषवणय स ठी नवय योजन ची, क यधकरीम ची गरज आह, ती पोकळी भरणय स ठी तस

क यधकरीम / योजन गर मषवक स षवभ ग म फध त क याशनवत करण. (4) मोठय गर मपच यतीन षवक स क दर महणन

षवकसीत करण.

2.7.2 पयावरण सतषलत समधद गर म योजन षदन क 18 ऑगट, 2010 चय श सन षनणधय नवय सर झ ली व

षदन क 13 जन,2014 चय श सन षनणधय नवय योजन क यमवरपी ठवणय च षनणधय घणय त आल . य योजनअतगधत

र जय त परथम व षदवतीय विध अनकरीम 16,443 व 9,210 गर मपच यती प तर ठरलय . षतसऱय विी 4174 गर मपच यती

षनकि पणध करन यशवी झ लय . य प तर गर मपच यतीन र.773.00 कोटी षवतरीत करणय त आल. य योजनचय

अमलबज वणीमळ प णीपटटी वसलीत मोठय परम ण त व ढ झ ली व मोठय परम ण त वकष ल गवड झ लय च आढळन

आल.

षजलहा पषरिद व पचायत सषमतीचया परिासकीय व षनवासी इमारतीचया बाधकामासाठी सहायक अनदान

2.8.1 73 वय घटन तमक दरतीनवय पच यत र ज सथ च बळकटीकरण कर वय च आह. द षरदरय षनमधलन चय

व षवक स चय अनक श सकीय योजन चय यशवीषरतय अमलबज वणी मधय पच यत र ज सथ च मोठ योगद न

आह. स ठी पच यत सषमती परश सकीय क यालय सवयवथत असण अगतय च असलय न षजलह पषरिद व पच यत

सषमतीचय परश सकीय व षनव सी इम रतीचय ब रक म च सपणध खचध र जय श सन म फध त कल ज तो. सदर

योजनख ली परश सकीय व षनव सी इम रत ब रक म करीत म गणी परम ण/आवचयकतनस र षनरी अनद न चय

वरप त सदर थ षनक वर जय सथ न उपलबर करन षदल ज तो.

134

2.8.2 सन 2014-15 य आरमथक विास ठी परश सकीय इम रत ब रक म करीत 46.86 कोटी व षनव सी

इम रत ब रक म स ठी 9.00 कोटी इतकी अथधसकलपीय तरतद मजर असन, तय पकी षवतत षवभ ग न परश सकीय

ब रक म स ठी 28.11 कोटी व षनव सी ब रक म स ठी 5.40 कोटी इतकी तरतद उपलबर करन षदली आह. म ह

आकटोबर, 2014 अखर परश सकीय इम रत ब रक म वरील द षयतव 186.58 कोटी व षनव सी इम रत

ब रक म वरील द षयतव 21.36 कोटी इतक असन त आग मी तीन विात भ गषवणय त यण र आह. य स ठी सन 2015-

16 करीत परश सकीय इम रत ब रक म स ठी 90.00 कोटी व षनव सी इम रत ब रक म करीत 30.00 कोटी

षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह. षजलह पषरिद व पच यत सषमतय चय परश सकीय व षनव सी इम रत

ब रक म करीत सन 2012-13 त 2014-15 य विात मजर झ लली तरतद, क म वर झ लल खचध, उषिषट व स धय

य ब बतचय तपषशल च पषरषशषट सोबत जोडणय त आल आह.

(र. लकष )

षजलह पषरिद व पच यत सषमती परश सकीय इम रत ब रक म विध मजर तरतद BDS वर उपलबर

तरतद परतयकष त

झ लल खचध भौषतक उषिषट

(क म) स धय

सन 2012-13 6000.00 5400.00 5400.00* 30 30 सन 2013-14 4000.00 3200.00 3730.55* 30 17 सन 2014-15 5086.00 2811.60 2811.60 15 परगतीत

षजलह पषरिद व पच यत सषमती षनव सी इम रत ब रक म

विध मजर तरतद BDS वर उपलबर तरतद

परतयकष त झ लल खचध

भौषतक उषिषट (क म)

स धय

सन 2012-13 2000.00 1000.00 1000.00* 5 4 सन 2013-14 1500.00 1200.00 669.45* 5 3 सन 2014-15 1000.00 540.00 0 4 परगतीत

*पनरमवषनयोजन दव र वगध

महातमा गाधी राषटरीय गरामीण रोजगार हमी योजना महाराषटर

2.9.1 क दर श सन चय मह तम ग री र षरीय गर मीण रोजग र हमी योजन य महतव क कषी योजनची अमलबज वणी

र जय त सन 2006 प सन सर झ ली आह. सरव तीचय क ल वरीत सदर योजनचय अमलबज वणीस गती षमळ ली

न ही. तथ षप आत र जय त सवध कलय णक री योजन चय अमलबज वणीत मग र गर रोहयो ही योजन अगरणी आह. सन

2009-10 मधय 191 लकष मनषय षदन षनरममती होऊन र. 253 कोटी खचध, सन 2010-11 मधय 188 लकष मनषय षनरममती

होऊन र. 325 कोटी खचध झ ल आह. र जय न य योजनतगधत सन 2011-12 मधय लकषणीय परगती कली असन 700

लकष मनषयषदन षनमाण झ ल असन र. 1600 कोटी खचध झ ल आह. षवभ ग न योजनचय अमलबज वणीकषरत

135

कललय परयतन मळ सन 2012-13 मधय 849 लकष मनषय षदन षनरममती होऊन र. 2177 कोटी खचध झ ल आह. सन

2013-14 मधय 517.13 लकष मनषय षदन षनमाण होऊन र.1469.76 कोटी इतक खचध झ ल आह. सन 2014-15

मधय सपटबर, 2014 अखर 328.92 लकष मनषय षदन षनमाण होऊन र.858.54 कोटी इतक खचध झ ल आह.

2.9.2 क दर श सन न अनजञय कलय परम ण योजनतगधत 30 नवीन क म च सम वश करणय त आल आह. उद . 1.

किी सदभातील क म 2. पशरन सदभातील क म 3. गर मीण कषतर त षपणय च प णय सबषरत क म. 4. गर मीण

वचछतसबषरत क म य क म चय म धयम तन थ यी म लमतत षनमाण करण व रोजग र परषवण य दोनही उिश ची

पतधत होऊन गर मीण भ ग च पणधत: षवक स होईल. षनयोजन चय म धयम तन गर मपच यत सकषमीकरण वर भर दणय त

आल आह.

2.9.3 मह तम ग री र षरीय गर मीण रोजग र हमी योजनतगधत षवषहरीची क म अतयत लोकषपरय आहत. र जय

श सन न मजरी दर त व षवषहरीचय क म स ठी ल गण -य स षहतय चय दर त झ लली व ढ षवच र त घऊन षवषहरीचय

क म स ठी ल गण री खचाची मयाद र. 2 ल ख वरन र. 3 ल ख पयत व ढषवली आह. योजनचय परच र व

परषसधदीकरीत मह तम ग री जयतीच औषचतय स रन षद. 2 ऑकटोबर रोजी मह तम ग री नरग ज गती अषभय न

यशवीषरतय र बषवणय त यत आह. मह तम ग री र षरीय गर मीण रोजग र हमी योजनचय अमलब जवणी मधय सर रण

करणय स ठी ख लील उपकरीम करणय त आल. मह तम ग री र षरीय गर मीण रोजग र हमी योजन अतगधत ह ती

घतललय र जय तील सवध क म कषरत ई-मटरच 100% व पर. सन 2014-15 प सन बी.क.चतवदी सषमतीचय

षशफ रशीनस र क दर परकत मह तम ग री र षरीय गर मीण रोजग र हमी योजनच षनरी क दर श सन कडन र जय चय

एकषतरत षनरीमधय जम करन अथधसकलपीत षवतरण परण लीदव र षवतरीत कल ज तो. जल,2014 प सन

र जयतर वरील एक च EFMS बक ख तय मरन नरग अतगधत मजर ची मजरी परद न. स म षजक अककषण स ठी

सच लन लय ची थ पन करणय स ठी मतरी मडळ ची मजरी. तकरी रीच षनव रण करणय स ठी र जय तील 33

षजलहय मधय तकरी र षनव रण अषरक -य ची षनयकती. परतयक 15 षदवस नी गर मरोजग र षदवस च आयोजन.

योजनबिल जनज गती षनमाण करणय स ठी व योजनचय उपयकत म षहतीच परस र करणय स ठी मह तम ग री नरग

ज गती अषभय न च आयोजन. षकरीड गण ची व अगणव डीची ब रक म करण अशी नवीन क म तसच किी पशसवरधन

व मतय वयवस य शी षनगडीत इ. नवीन क म य ची अनजञय क म चय य दीत सम वश. अश सषकय सथ चय त षतरक

सहक यान सकषम प णलोट षवक स च क यधकरीम र जय तील 15 षजलहय त र बषवणय त यत आह. य मधय 10 त 15

ग व तील 5 त 7 हज र हकटर प णलोट च कषतर उपयोग त यण र आहत. नरग क म चय गणवतत तप सणय स ठी र जय

गणवतत वयवथ पक षनषरकषक ची षनयकती करणय त आलली आह. नरग चय सवध मजर न मजरीची वतन षचटठी व टप

करणय त यत आह. नरग ची क म जय षजलहय त मोठय परम ण त आहत अश षजलहय त 150 षवशि क यधकरीम

अषरक -य ची षनयकती करणय स म नयत षदली आह. “क” वगध नगरप षलक कषरत र जय श सन चय षनरीतन

136

षवक स ची क म करणय कषरत योजन तय र कली आह. य योजनकषरत सन 2015-16 कषरत 1948.80 कोटी

इतक क दर षहस (90%) षनयतवयय परत षवत कल आह. तसच य योजनकषरत र जय षहस (10%) रपय 133.00

कोटी षनयतवयय परत षवत कल आह.

परादषिक गरामीण बकाना भागभाडवल दण

2.10..1 गर मीण भ ग तील दबधल घटक चय पतपरवठय च खचध भ गषवणय स ठी पर दषशक गर मीण बक अषरषनयम,

1976 अनवय मह र षर र जय त गर मीण बक ची षनरममती करणय त आलली आह. य बक न क दर सरक र, परकती

व षणजय बक आषण र जय श सन य चय वद र अनकरीम 50%, 35% आषण 15% य परम ण भ गभ डवल उपलबर करन

षदल ज त.

2.10.2 मह र षर त सधय मह र षर गर मीण बक व षवदभध कोकण गर मीण बक य दोन पर दषशक बक क यधरत असन

तय चय अनकरीम बक ऑफ मह र षर व बक ऑफ इषडय य दोन परकतया बक आहत. सदर बक ची मखय लय

अनकरीम औरग ब द व न गपर यथ आहत.

2.10.3 सन 2010-11 व सन 2011-12 कषरत मह र षर गर मीण बक व वनगग -कषण गर मीण बक य ऋण

भ गभ डवल असललय बक चय पनधभ डवलीकरण स ठी र जय श सन च षहस महणन र.2415 ल ख इतक षनरी

उपलबर करन दय वय च होत . सदर षनरी सन 2010-11 मधय र.1000 ल ख, सन 2011-12 मधय र.1000 ल ख व

सन 2012-13 मधय र.415 ल ख अश परक र उपलबर करन दणय त आल आह.

महसल

2.11.1 महसल कषषतरय तर वरील षवभ गीय आयकत / षजलह षरक री / उपषवभ गीय अषरक री क यालय व तहसील

क यालय स ठी “4059 0799 स वधजषनक ब रक म वरील भ डवली खचध ” य लख षशिाख ली परश सकीय/

क यालयीन/ इम रतीच ब रक म करण तसच मडळ अषरक री व तल ठी य चस ठी क यालय तथ षनव सथ न चय

इम रतीच ब रक म करण. य योजनतगधत महसल क यालय शी सबषरत ख लील ब रक म करणय त यत त.-

1. षवभ गीय आयकत, षजलह षरक री, अपर षजलह षरक री, उपषवभ गीय अषरक री व तहषसल

क यालयीन इम रतीच ब रक म, पनबारणी व दरतीची क म करण.

2. मडळ अषरक री व तल ठी य चस ठी क यालय तथ षनव सथ न चय इम रतीच ब रक म करण.

वरील ब रक म स ठी व रमिक योजन सन 2014-15 मधय रपय 133.66 कोटी इतक षनयतवयय

मजर करणय त आल होत . सदर योजनस ठी सन 2015-16 चय व रमिक योजनमधय रपय 133.66

कोटी इतक षनयतवयय ची म गणी करणय त आली आह.

137

जमाबदी आयकत आषण सचालक, भषम अषभलख, महाराषटर राजय, पण याचया अषधनसत असललया िासकीय कायालयाचया इमारतीच बाधकाम करण.

2.11.2 जम बदी आयकत आषण सच लक, भषम अषभलख, मह र षर र जय, पण य चय अषरनत असललय उप

सच लक, भषम अषभलख, षजलह अषरकषक भषम अषभलख, उप षजलह अषरकषक भषम अषभलख, नगर भम पन

अषरक री, आषण चौकशी अषरक री य चय क यालयीन इम रतीचय ब रक म कर वय चय श सकीय क यालय चय

“4059 2461 भषम अषभलख क यालय इम रत ब रक म " य लख षशिाख ली सन 2014-15 चय अथधसकलप मधय

एकण रपय 10.31 कोटी एवढी तरतद करणय त आली होती. सदरह योजनस ठी सन 2015-16 चय व रमिक योजनमधय

एकण र. 10.31 कोटी इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

भषम अषभलखाच सगणकीकरण करण

2.12 भषम अषभलख च सगणकीकरण करण ही 100 टकक क दर परकत योजन आह. य योजन अतगधत

र जय तील 211 ल ख ग व नमन न 7 व 12 च सगणकीकरण करणय त आल आह. य करीत र जय तील 358

त लकय चय षठक णी, 105 उप षवभ ग चय षठक णी व 34 षजल चय षठक णी सगणक व अनिषगक स षहतय

परषवणय त आल आह. र जय त सवध त लकय चय षठक णी असललय सत क दर मरन सगणकीकत 7/12 च षवतरण

जनतस करणय त यत आह. कदर श सन न ही योजन सन 2008 प सन बद कली आह. य योजनअतगधत षशललक

असलल अखरमचत र 64.29 ल ख षनरी क दर श सन न तय न परत करणय ब बत कळषवल आह.

क दर श सन स सदर अखरमचत षनरी परत करणय स ठी सन 2015-16 य विात र.64.29 ल ख षनयतवयय परत षवत


महसल परिासन बळकट करण व भषम अषभलखाच अदययावतीकरण करण

2.13 महसल परश सन बळकट करण व भषम अषभलख च अदयय वतीकरण करण ही 50 टकक क दर परकत

योजन आह. य योजन अतगधत त लक तर वर भषम अषभलख ककष ब रण, दगधम भ ग त तल ठी क यालय तथ

षनव सथ न ब रण, भषम अषभलख ककष च सगणकीकरण करण, भषम अषभलख षवभ ग स ठी आरषनक स षहतय

खरदी करण, इ. ब बी करणय त आलय आहत. कदर श सन न ही योजन सन 2008 प सन बद कली आह. य

योजनअतगधत षशललक असलल अखरमचत र 62.50 ल ख षनरी क दर श सन न तय न परत करणय ब बत कळषवल

आह. क दर श सन स सदर अखरमचत षनरी परत करणय स ठी सन 2015-16 य विात र.62.50 ल ख षनयतवयय


राषटरीय भषम अषभलख आधषनकीकरण कायथकरम

2.14.1 क दर श सन चय भषम सस रन षवभ ग, गर मीण षवक स मतर लय कडन सन 2008 प सन र षरीय भषम

अषभलख आरषनकीकरण क यधकरीम सर करणय त आल आह. य क यधकरीम अतगधत पढील ब बी अतभधत आहत.

138

भषम अषभलख च सगणकीकरण करण.

पनमोजणी आषण अषभलख च अदयय वतीकरण करण

दययम षनबरक क यालय च सगणकीकरण

तहषसल/ त लक /मडळ /गट तर वर अदयय वत अषभलख ककष तय र करण

परषशकषण स ठी योजन

सवकि भौगोषलक म षहती परण ली

क यदशीर बदल

क यधकरीम च वयवथ पन

2.14.2 उपरोकत क यधकरीम चय अमलबज वणीमळ अदयय वत फरफ र नोदणी, अदयय वत कडरल नक श तसच

षडजीटल वरप तील जन भषम अषभलख जनतल उपलबर करन दणय त यण र आहत. जषमनीची पनमोजणी पण,

न षशक, औरग ब द, अमर वती व न गपर व र यगड य षजलहय मधय करणय त यण र आह. य क यधकरीम चय

अमलबज वणीकरीत सन 2015-16 विात र.7601.00 ल ख षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

139

परकरण 3

षविि षतरथकषतर षवकास कायथकरम

शरीकषतर दह, आळदी, पढरपर, भडारा डोगर, पालखीतळ षवकासासाठी षविि कती कायथकरम मलभत सषवधा षनमाण करणयाचा आराखडा

3.1 सतशरषठ शरी.तक र म मह र ज य चय जनम चत:शत बदीच औषचतय स रन दह आळदी, पढरपर,

भड र डोगर, प लखीतळ कषतर त मलभत सषवर षनमाण करणय स ठी र.691.27 कोटीचय षवक स आर खड स

श सन षनणधय, षदन क 6 जल, 2010 अनस र श सन म नयत दणय त आली होती. सदर आर खड श सन षनणधय,

षदन क 12 सपटबर, 2014 नस र र.1338.54 कोटी इतक सर रीत करणय त आल आह. तय मधय श सन च

सहभ ग र.1094.89 कोटी इतक आह. सदर आर खडय स जन, 2016 पयत मदतव ढ षदलली आह. सदर

आर खड ची अमलबज वणी व सषनयतरण षवभ गीय आयकत, पण य चय वर सोपषवणय त आल आह. सन 2014-

15 कषरत र.15.00 कोटीची तरतद करणय त आलली आह. सन 2015-16 कषरत र.50.00 कोटी षनयतवयय


शरीकषतर मोझरी - राषटरसत तकडोजी गरकज आशरम - अमरावती षवकासासाठी षविि कायथकरम

3.2 र षटसत तकडोजी मह र ज य चय जनमशत बदी विाषनषमतत शरीकषतर मोझरी यथ षवषवर मलभत सषवर

षनमाण करणय स ठी र.125.00 कोटी ककमतीचय षवक स आर खड स श सन षनणधय, षदन क 3 म चध, 2011

अनवय म नयत दणय त आली होती. षद. 7.07.2014 रोजी झ ललय म .मखयमतरी महोदय चय अधयकषतख लील

षशखर सषमतीचय बठकीत सर रीत आर खडय स म नयत षदली असन तय नस र श सन सहभ ग र. 150.00 कोटी

इतक आह. तसच सदर आर खडय स जन, 2015 पयत मदतव ढ दणय सही सषमतीन म नयत षदली आह. सदर

आर खड ची अमलबज वणी व सषनयतरण षवभ गीय आयकत, अमर वती य चय वर सोपषवणय त आल आह. सन

2014-15 कषरत र.15.00 कोटीची तरतद करणय त आलली आह. सन 2015-16 कषरत र. 50.00 कोटी


शरीकषतर िगाव षजलहा बलढाणा षवकासासाठी षविि कती कायथकरम

3.3 शरीसत गज नन मह र ज सम री शत बदी महोतसव षनषमतत शग व यथ यण ऱय भ षवक चय सोयीस ठी

मलभत सषवर षनमाण करणय स ठी र.360.40 कोटीचय षवक स आर खड स श सन षनणधय, षदन क 8 म चध,

2010 अनवय म नयत दणय त आली होती. तय मधय श सन च सहभ ग र. 250.00 कोटी इतक होत . षद.

7.07.2014 रोजी झ ललय म .मखयमतरी महोदय चय अधयकषतख लील षशखर सषमतीचय बठकीत सर रीत

आर खडय स म नयत षदली असन तय नस र श सन सहभ ग र. 386.00 कोटी इतक आह. तसच सदर

आर खडय स जन, 2016 पयत मदतव ढ दणय सही सषमतीन म नयत षदली आह. सदर आर खड ची

140

अमलबज वणी व सषनयतरण षवभ गीय आयकत, अमर वती य चय वर सोपषवणय त आल आह. सन 2014-15

कषरत र.2.00 कोटीची तरतद करणय त आलली आह. सन 2015-16 कषरत र.25.00 कोटी षनयतवयय


************

141

परकरण 4

जलसपदा व परषनयतरण जलसपदा

4.1 शतीस ठी कसचन ही महतव ची अशी आवचयक ब ब आह. र जय चय दषटीन तर ही ब ब अषरक महतव ची

ठरत, क रण मह र षर त कमी प वस च - अविधणपरवण कषतर मोठ आह. जलकसचन मळ कषि उतप दन तील थयध,

रोजग र षनरममती, किी आर रीत उदयोग व ढीस मदत आषण पषरण मी एकणच भरभर ट होत. क दर श सन न एषपरल-

2002 मधय र षरीय जलषनती परषसधदी कली होती. य नस र प णी व पर च पर र नयकरीम ख लीलपरम ण आह.

1. षपणय स ठी प णी 2. कसचन स ठी प णी 3. जलषवदयत 4. औदयोषगक आषण इतर उपयोग

4.2 सन 2003 मधय मह र षर र जय न दश त परथमच र जय ची वत:ची अशी जलषनती परषसधद कली. तय मधय

प णी व पर च ख लीलपरम ण अगरकरीम ठरषवणय त आल होत .

1. पशरन सह षपणय स ठी प णी तसच शीतकरण, आरोगय आषण वचछत षवियक गरज य स ठी घरगती व पर.

2. औदयोषगक, व षणशजयकीय व पर व किी उतप दन वर आर रीत उदयोग स ठी व पर.

3. किी व जलषवदयत

4. पयावरण व करमणक य स ठीच व पर.

5. इतर सवध परक रचय व पर स ठी.

4.3 र जय चय य जलषनतीमरील पर र नयकरीम त ससतरत आणणय चय दषटीन र जय श सन न म 2011 मधय षनणधय

घतल . तय नस र किी (कसचन कषरत प णी व पर) य करीत षदवतीय पर र नय दणय त आल आह.

4.4 मह र षर तील एकण ल गवडीयोगय कषतर 224.50 लकष हकटर आह. व ततरय षमळ लय नतर आषण पचव रमिक

योजन पवध क ळ पयत (1951 पयत) र जय तील फकत 2.74 लकष हकटर कषतर कसचन ख ली होत. वततर मह र षर

र जय ची षनरममती झ लय नतर 1960 मधय थ पन कललय पषहलय कसचन आयोग न र जय तील एकण ल गवडीख लील

कषतर पकी 52.61 लकष हकटर कषतर कसचन ख ली आणण शकय आह, अस अनम षनत कल होत. तय नतर र जय श सन न

षडसबर 1995 मधय थ पन कललय जल व कसचन आयोग न र जय तील प णी उपलबरतच अभय स कल .

आयोग चय अहव ल परम ण 85 लकष हकटर (ल गवडीयोगय कषतर चय 38 टकक) भपषठ वरील प णय तन तर भजल च

षवच र करत अषतमत: 126 लकष हकटर (ल गवडीयोगय कषतर चय 56 टकक) कसचन कषमत षनमाण होव शकल अस

अनम न कल आह. कषि षवक स तील कसचन च महतव षवच र त घवन र जय श सन न प टबर र परकलप चय

ब रक म वर भर षदल . तय मळ जन 2013 अखर 49.73 लकष हकटर इतकी कसचन कषमत र जयतरीय परकलप तन

(250 हकटरपकष ज त कसचन कषमत असलल परकलप) षवकषसत करणय त आली आह.

142

4.5 भ रत सरक रन सन 1996-97 प सन वगवरमरत कसचन ल भ क यधकरीम सर कल . र जय ल 69 मोठ-मधयम

प टबर र परकलप/परकलप घटक व 186 ल.प . परकलप स ठी सरव तीप सन म चध-2014 अखरपयत र.11,349 कोटीच

क दरीय कजध/क दरीय सह यय पर पत झ ल आह. आत पयत ४० मोठ-मधयम प टबर र परकलप/परकलप घटक व 116 ल.प .

परकलप य क यधकरीम तगधत पणध झ ल आहत. वगवरमरत कसचन ल भ क यधकरीम तगधत 6.64 लकष हकटर कसचन कषमत

षनमाण झ ली आह. म गील 5 विात (2009-10 त 2013-14) मधय र जय ल र.5962.89 कोटीच क दरीय सह यय

पर पत झ ल आह.

सहकार

सहकारी उपसा जलससचन योजना

4.6 र जय तील सहक री जलकसचन योजन च परकलप खचध मोठय परम ण त असलय मळ ल भर रक सभ सद वरील

खचाच बोज कमी करन तो क ही परम ण त श सन कडन उचलल ज व , य उिश न सथ चय परकलप खचाचय 25

टकक ककव र. 100.00 ल ख य पकी जी रककम कमी असल ती रककम अनद न वरप त शतकऱय न सन 1994

प सन दणय त यत. योजन सर झ लय चय षदन क प सन एकण 336 सहक री सथ न र. 31403.00 ल ख इतकय

परकलप खचाचय योजन न र. 5063.00 ल ख इतक अथधसह यय मजर करणय त आल असन, तय तन अद ज 42320

शतकऱय च 30863 हकटर इतक कषतर कसचन ख ली आणल गल आह. सन 2013-14 य षवततीय विास ठी र.400.00

ल ख इतकी मजर अथधसकशलपय तरतद असन र. 211.91 ल ख एवढ खचध झ लल आह. सन 2014-15 य षवततीय

विास ठी दखील र.400.00 ल ख इतक मजर षनयतवयय असन सन 2015-16 स ठी र. 300.00 ल ख एवढ


**********

143

परकरण -5

ऊजा षवकास

महाराषटर राजय षवदयत षवतरण कपनी मयाषदत

पायाभत आराखडा

5.1 वीज षवतरण परण लीची कषमत व ढषवण, ख तरीशीर व दजद र वीजपरवठ करण तसच नवीन वीज जोडणी

दणय स ठी प य भत आर खड - 2 ही योजन तय र करणय त आली. य योजनची मजर रककम र. 8304.32 कोटी

इतकी आह. प य भत आर खड - 2 य योजनत एकण 606 नवीन उपक दर, 473 उपक दर ची कषमत व ढव 39647

नवीन षवतरण रोषहतर इतय दी क म च सम वश आह. तसच 5,44,207 किीपप न , 27,49,159 कसगल फज व

1,78,502 थरी फज अशी एकण 34,06,019 नषवन वीज जोडणय दणय त यण र आहत सन 2014-15 य विास ठी

ग वठ ण षफडर व प य भत सषवर च षवक सस ठी र. 340 कोटी इतक षनयतवयय

अथधसकलपीतकरणय तआल आहतय पकीर.158.4908 कोटी इतक षनरी षवतरीत करणय त आलल आह.सन

2015-16 य विास ठी ग वठ ण षफडर व प य भत सषवर च षवक सस ठी र.538.83 कोटी इतक षनयतवयय

परत वीत करणय त आल आह.

किीपप अनिि योजना (किीपप षवदयतीकरणाचा परादषिक असमतोल दर करण)

5.2.1 मह र षर श सन न नमललय अनशि व षनदश क सषमतीन म चध 96 अखर र जय तील षजलह षनह य

षवदयतीकरण झ ललय किीपप ची सखय व षजलह षनह य पीक ख लील कषतर य च षवच र करन षवभ गषनह य तसच

षजलह षनह य अनशि षनराषरत कल होत . सदर अहव ल त नमद कलय परम ण र जय त दर हज री हकटर पीक ख लील

कषतर म ग 112.08 अस किी षवदयत पप च गणोततर परम ण होत. य गणोततर पकष कमी गणोततर असलल षजलह ह

किीपप षवदयतीकरण कषरत अनशि षजलह घोषित कलल होत.

5.2.2 अनशि व षनदश क सषमतीन म चध 96 अखर र जय तील एकण 15 अनशि षजलह महणन घोषित कलल

होत. तदषनतर कहगोली, व षशम व गोषदय य नवीन षजलहय चय षनमीतीमळ र जय त एकण 18 अनशि षजलह महणन

घोषित करणय त आल. किीपप षवदयती करण चय अनशि ची षवभ ग षनह य सदय:शथती अहव ल ख लीलपरम ण आह.

षवभ ग 1.4.96 च षनदश क सषमतीन षनराषरत कलल अनशि

31/12/2013 पयतच एकण स धय

01/01/2014च ब की अनशि

उवधषरत मह र षर 54,640 33,578 21,062 मर ठव ड 72,113 72,113 0

षवदभध 1,71,472 1,50,171 21,301 मह र षर 2,98,225 2,55,862 42,363

144

5.2.3 मर ठव ड षवभ ग तील अनशि पणधपण दर करणय त आल आह. षवदभध षवभ ग तील अमर वती, वरा

भड र , अकोल , यवतम ळ, व षशम व गोषदय य षजलहय तील अनशि पणधपण दर करणय त आल असन उवधषरत

मह र षर तील कसरदगध य षजलहय तील अनशि पणधपण दर करणय त आल आह. अनशि षशललक असललय

षजलहय तील किीपप षवदयतीकरण चय क म स ठी श सन कडन सन 2005-06 प सन षनरी पर पत ह त आह.

मह षवतरण कपनीन ठ ण, र यगड रतन षगरी, यवतम ळ, चदरपर व गडषचरोली य षजलहय मधय सन 2012-13 मधय

9177 इतकय किीपप वीजजोड षदललय असन तय स ठी र 150.08 कोटी इतक खचध झ लल आह. श सन कडन

सन 2014-15 करीत अनशि योजनअतगधत र.150.08 कोटी इतक षनरी मह षवतरण कपनीस अद करणय त

आलल आह.

5.2.4 सन 2014-15 य विाकषरत श सन न अनशि योजन अतगधत र.92.47 कोटी षनरी मजर कलल आह

परत सन 2013-14 य विात ठ ण, र यगड, रतन षगरी, यवतम ळ, चदरपर व गडषचरोली य षजलहय मधय 12,789

इतकय किीपप वीजजोडणय दणय स ठी र.193.88 कोटी षनरीची गरज आह. तय मळ श सन कड पनधषवनीयोजन

परत व दव र र.101.41 कोटी इतक अषतषरकत षनरी मजर करणय ची म गणी कलली आह. सन 2014-15 य विात

षडसबर 2013 पयत 3741 इतकय किीपप वीजजोड षदललय असन तय स ठी र.56.72 कोटी इतक खचध झ लल

आह. सन 2014-15 य विात अनशि षजलहय मधय 8520 किीपप न वीजजोडणय दणय च उषिषट असन तय स ठी

र.150 कोटी इतकय षनरीची आवचयकत आह. सन 2015-16 य विात अनशि षजलहय मधय 12,500 किीपप न

वीज जोड दणय च उषिषट असन तय स ठी र.220 कोटी इतकय षनरीची आवचयकत आह.

षविि घटक योजना

5.3 श सन कडन षवशि घटक योजन अतगधत दरविी मह षवतरण कपनीस षनरी उपलबर करन षदल ज त असन

य योजन अतगधत अनसषचत ज ती व नवबौधद ल भ थयान किीपप व घरगती जोडणी दण दलीत वतय तील पथ

षदवय च षवदयतीकरण इतय दी क म कली ज त त. सन 2014-15 मधय श सन कड षवशि घटक योजन अतगधत

र.74.96 कोटी षनरीची म गणी परत षवत आह. तय षनरीतन कर वय ची क म पढील परम ण

अन करी. तपशील षवशि घटक योजन 1 षनरीची म गणी र.74.96 कोटी 2.

भौषतक उषिषट किीपप उजीकरण 1,800

3 घरगती वीज जोडणय 20,000 4. पथषदवय च षवदयतीकरण 1,500

145

सन 2015-16 मधय श सन कड षवशि घटक योजन अतगधत र.70 कोटी षनरीची म गणी परत षवत आह. तय षनरीतन

कर वय ची क म पढीलपरम ण आहत:-.

अन करी. तपशील षवशि घटक योजन

1 षनरीची म गणी र.70 कोटी 2.

भौषतक उषिषट किीपप उजीकरण 1,800

3 घरगती वीज जोडणय 20,000 4. पथषदवय च षवदयतीकरण 1,500

वीज षनरषमती कषमतत वाढ करणयासबधी महाषनरषमतीच परसताव

बारावया पचवारषिक योजनत पणथ झालल औयषटणक वीज परकलप (1500 म.व.)

खापरखडा औयषटणक षवदयत क दर सच कर.5 (500 म.व.)

5.4.1 सदर सच षद.16/04/2012 रोजी व षणशजयक ततव वर च लषवणय त आल असन सच दव र वीज षनरममती सर

आह.

भसावळ औयषटणक षवदयत क दर सच कर.4 व 5 (2 x 500 म.व.)

5.4.2 सच करी. 4 व 5 अनकरीम षद.07/03/2012 व षद.03/01/2014 रोजी व षणशजयक ततव वर च लषवणय त

आल आषण सच दव र वीज षनरममती सर आह. परळी सच करी.7 व प रस सच करी.4 सोबत दोनही परकलप उभ रणय स

श सन षनणधय षद.12/05/2006 अनवय म नयत षदली आह. भस वळ परकलप चय सर षरत अद षजत ककमत

र.6,897.50 कोटील व र.86.52 कोटीच अषतषरकत भ ग भ डवल करीत श सन ची म नयत षमळषवणय स ठीचय

षटपपणीच मसद ऊजा मतर लय स षद.02/09/2014 रोजी स दर कल असन तय च प ठपर व सर आह.

उभारणी चाल असलल परकलप (3230 म.व.)

चदरपर औयषटणक षवदयत क दर सच कर. 8 च 9 (2 x 500 म.व.)

5.5.1

मखय सयतर च परवठ , उभ रणी व च चणीच आदश षद.25/07/2008 रोजी म. भल य न षदल.

परकलप सरव त षद.09/02/2009.

उवधषरत सयतर च क म च आदश षद.12/06/2009 रोजी म.बीजीआर एनजी षसटीम षल. य न षदल.

अद षजत खचध र.6497.29 कोटी.

परकलप वर सपटबर 2014 अखर पयत नोदषवलल खचध : र. 5035.03 कोटी

146

श सन न र.1100 कोटी भ ग भ डवल म नय कल असन, सपटबर 2014 अखर पयत 959.51 कोटी

रककम षमळ ली आह.

आरईसीन र.4400 कोटी कजध म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.4153.71 कोटी रककम

पर पत झ लली आह.

वरील परकलप उभ रणय स श सन न, श सन षनणधय करी. परकलप-2007/पर.करी.1106/ऊजा-4 षद.05/03/2008 अनवय

म नयत षदली आह.

परळी औयषटणक षवदयत क दर सच कर.8 (1 x 250 म.व.)

5.5.2 मखय सयतर च परवठ , उभ रणी व च चणीच आदश षद.20/01/2009 रोजी म.भल य न षदल. परकलप सरव त षद.20/01/2009.

उवधषरत सयतर चय (एनडीसीटी (NDCT) वगळन) क म च आदश षद.01/01/2010 रोजी म.सषनल

ह यटक इषजषनअसध षलषमटड न गपर य न षदल. एन.डी.सी.टी. (षफलम फीलस सषहत) च आदश षद.

05/01/2010 रोजी म.गमन इषडय षलषमटड, मबई य न षदल.

अद षजत खचध र.1,859.24 कोटी. (सर षरत खचध र.2,081.30 कोटी)

सपटबर 2014 अखर पयत परकलप वर नोदवलल खचध र.1,502.81 कोटी.

श सन न र.275 कोटी भ ग भ डवल म नय कल असन, सपटबर 2014 अखर पयत र.275 कोटी

रककम षमळ ली आह.

आरईसीन र.1,100 कोटी कजध म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.1,100 कोटी रककम

षमळ लली आह.

वरील परकलप उभ रणय स श सन न, श सन षनणधय करी.परकलप-2008/पर.करी.1491/ऊजा-4, षद.26/05/2009 अनवय

म नयत षदली आह. परकलप चय सर षरत अद षजत ककमत र.1,833 कोटील व 91.60 कोटीच अषतषरकत भ ग

भ डवल करीत श सन ची म नयत षमळषवणय स ठीचय षटपपणीच मसद ऊजा मतर लय स स दर कल आह व

तय ब बतच प ठपर व सर आह.

कोराडी औयषटणक षवदयत क दर सच कर. 8,9 व 10 (3 x 660 म.व.)

5.5.3

परकलप सरव त षद.23/09/2009

मखय सयतर च परवठ , उभ रणी व च चणीच आदश षद.23/09/2009 रोजी म. ल सधन अड टयबरो

य न षदल.

उवधषरत सयतर चय क म च आदश षद.27/07/2010 रोजी म.लनको इनि टक य न षदल.

147

अद षजत खचध र.11880 कोटी.

परकलप वर सपटबर 2014 पयत नोदवलल खचध र.9,564.44 कोटी.

श सन न र.2,376 कोटी भ ग भ डवल म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.1,772.78

कोटी रककम षमळ लली आह.

पी.फ.सी.न र.9,504 कोटी कजध म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.6,910.36 कोटी

रककम षमळ लली आह.


म नयत षदलली आह.

महाषनरषमतीच परसताषवत परकलप (6090 म.व.)

भसावळ औयषटणक षवदयत क दर सच कर.6 (1 x 660 म.व.)

5.5.4 जमीन : परकलप स ठी ल गण री जमीन त बय त घणय त आली आह.

प णी : सदर पकरीलप स ठी ल गण र प णी हतनर ररण तन, सरग व बर र आषण ओझरखड

ररण तन उपलबर होईल.

पयावरण व वन मतर लय य चय कडन षद.27/11/2012 रोजी न - हरकत परव न पर पत झ ल .

इरन : षद.18/05/2011 चय पतर नस र मह गजन मचछक ट कोल बलॉक मरन कोळस परषवणय ची

ख तरी षदलली आह. परत म .सवोचच नय य लय चय षद.24/09/2014 चय षनव डय नस र

मचछक ट कोल बलॉक च आवटन रि करणय त आल आह.

दीघध मदतीच वीज खरदी कर र : एम.ई.आर.सी. न मह षवतरण सोबत षदघध मदतीच वीज खरदी

कर र म नय कल आह.

परकलप चय ई.पी.सी. कतर ट चय ततव वर उभ रणयस ठीच बोलीच स दरीकरण षद.13/01/2014

झ ल. त षतरक आषण व षणशजयक दषटय बोलीची छ ननी झ लय वर क म च आदश यशवी

बोलीद र ल दणय त यईल.

अद षजत खचध र.4290 कोटी.

परकलप वर सपटबर 2014 पयत नोदवलल खचध र.31.58 कोटी.

श सन न र.858 कोटी भ ग भ डवल म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.6.35 कोटी रककम


148

वरील परकलप उभ रणय स, श सन न श सन षनणधय करी.परोजकट-2010/पर.करी.3/ऊजा-4, षद.05/10/2010 अनवय


नाषिक औयषटणक षवदयत क दर सच कर.6 (1 x 660 म.व.)

5.5.5 जमीन : परकलप स ठी ल गण री जमीन मह षनरममतीचय त बय त असललय जषमनीचय

पन:सम योजनदव र उपलबर करणय त यण र आह.

प णी : सदर परकलप स ठी 6.5 दशलकष घनषमटर परषतविध ल गण र अषतषरकत प णी दणय स

जलसपद षवभ ग, मह र षर श सन य नी षद.12/01/2011 रोजीचय पतर नवय म नयत षदली आह.

उवधषरत 10.5 दशलकषघनषमटर प णय ची गरज जलसपद षवभ ग न न षशक यथील क यधरत

असललय सच स ठी आवटीत कललय 34 दश लकष घनषमटर र खीव प णय तन पणध होईल.

इरन : कोळस मतर लय, भ रत सरक र य नी षद.06/09/2013 चय पतर दव र सदर परकलप करीत

न गपर यथील मह जनव डी कोळस ख ण आवटीत कलली आह.

पयावरण व मतर लय, भ रत सरक र य चय कडन षद.15/06/2011 रोजी टी.ओ.आर. (Terms of

References) पर पत झ ल व तय ची वदयत ई.ए.सी. (EAC) दव र षद.15/06/2014 पयत व ढषवणय त

आलली आह. जन सन वणी सफलत पवधक षद.07/05/2013 ल घणय त आली. जन सन वणी

सभच क यधवत त मह र षर र जय परदिण षनयतरण मडळ कडन षमळ ल आह व क दरीय वन व

पयावरण मतर लय कड पयावरण परम ण पतर षमळणय करीत अजध कलल आह.

ओझर यथील षवम न पर षरकरण दव र 280 मीटर उचीची षचमणी ब रणय स न हरकत परम णपतर,

टशन कम डट दवळ ली य चय कडन न -हरकत परम णपतर पर पत करन घणय चय अटीवर, दणय त

आल आह. टशन कम डट, दवळ ली य चय कडन फकत 150 मीटर उच षचमणी ब रणय ची

परव नगी पर पत झ ली आह. टशन कम डट दवळ ली य चय कडन न हरकत परम णपतर

षमळवणय करीत पढील पतर वयवह र सर आह.

दीघध मदतीच वीज खरदी कर र : एम.ई.आर.सी. न मह षवतरण सोबत दीघध मदतीच वीज खरदी

कर र म नय कल आह.

षनषवद तय र करणय च क म सर आह.

अद षजत खचध – र.4,390 कोटी.



149

पारस औयषटणक षवदयत क दर सच कर.5 (1 x 250 म.व.)

5.5.6

जमीन : प वर ह ऊस व र ख ह त ळणी कषतर स ठी ल गण री जमीन त बय त घणय त आली आह.

प णी परकलप स ठी ल गण ऱय प णय ची पतधत मह षनरममतीदव र उभ रललय प रस बरज व लोअर मन

बरज मरील उपलबर 25.46 द.ल.घ.मी. प णय चय आरषकषत स ठय तन होईल.

इरन : कोळस मतर लय, भ रत सरक र य नी षद.06/09/2013 चय पतर दव र सदर परकलप करीत

न गपर यथील मह जनव डी कोळस ख ण आवटीत कली आह.

पयावरण व वन मतर लय, भ रत सरक र य चय कडन षद.26/09/2012 रोजी टी.ओ.आर. (Terms

of References) पर पत झ ल. अतीम ई.आय.ए. अहव ल नीरी कडन लवकरच अपषकषत आह. जन

सन वणी करीत षद.21/06/2014 व षद.02/07/2014 रोजी मह र षर र जय परदिण षनयतरण

मडळ कड अजध कल आह व भ रत सरक रचय वन व पयावरण मतर लय कड टी.ओ.आर. (Terms

of References) ची वरत व ढषवणय करीत षद.15/09/2014 रोजी अजध कलल आह.

दीघध मदतीच वीज खरदी कर र : मह षवतरण सोबत षद.01/04/2009 रोजीचय दीघध मदतीचय वीज

खरदी कर र मधय सदर परकलप च सम वश करणय स एम.ई.आर.सी. न षद.29/10/2013 रोजी

म नयत षदली.

अद षजत ख चध – र.1,735.22 कोटी.

परकलप वर सपटबर पयत नोदषवलल खचध र.13.34 कोटी.

परकलप वर म नयतस ठी मह र षर श सन कड प ठपर व सर आह.

दोडाईचा औयषटणक षवदयत क दर सच कर.1 त 5 (5 x 660 म.व.)

5.5.7

श सन चय षनदश नस र सदर परकलप एन.टी.पी.सी. सोबत सयकत उपकरीम कपनी (Joint Venture

Company) थ पन करन अथव मह षनरममतीदव र उभ रणय च परत षवत आह.

एन.टी.पी.सी. सोबत सयकत उपकरीम कपनी थ पन करणय करीत कर वय चय स मजय कर र च

मसद श सन चय मजरीस ठी प ठवणय त आल आह.

जषमन : जषमनीच अषरगरहण च ल आह. 469.44 ह ख जगी जमीन (675.32 ह.जषमनी पकी)

आषण 46.42 ह. श सकीय जमीन (149.62 ह.जषमनी पकी) ऑगट 2014 पयत हत तरीत

करणय त आलली आह. य परकलप स ठी एकण 515.86 ह.जषमनीच अषरगरहण झ लल आह.

150

प णी : श सन न सदर परकलप कषरत 80.56 एम.एस.सी. प णी त पी नदीवरील षनमन त पी

परकलप तन उपलबर होणय स मजरी षदलली आह. सहक र

इरन : सच करी.1, 2, व 3 स ठी कोळश ची पतधत ओडीश यथील मचछक ट कोळस ख णीतन तथ

सच करी.4 व 5 स ठी ओडीश यथील चदीप ड कोळस ख णीतन होण अपषकषत आह. तथ षप,

म .सवोचच नय य लय चय षद.24/09/2014 चय षनव डय नस र मचछक ट कोल बलॉक च आवटन

रि करणय त आलल आह.

पयावरण न -हरकत परव न : पयावरण व वन मतर लय, भ रत सरक र य चय कडन

षद.05/05/2011 रोजी टी.ओ.आर. (Terms of References) पर पत झ ल व तय ची वरत

षद.13/05/2014 पयत मजर झ लली आह. क दरश सन चय वन व पयावरण मतर लय कड पयावरण

परम णपतर षमळणय करीत अजध षद.08/05/2014 रोजी कलल आह. क दरीय पयावरण व वन

मतर लय, य चय कडन षमळ ललय म षहतीचय आर र षद.31/08/2014 रोजी झ ललय ई.ए.सी.

(EAC) बठकीत कती योजन तय र करणय त आली आह.

दीघध मदतीच वीज खरदी कर र : मह षवतरण सोबत षद.01/04/2009 रोजीचय दीघध मदतीचय वीज

खरदी कर र मधय सदर परकलप च सम वश करणय स एम.ई.आर.सी. न षद.29/10/2013 रोजी

म नयत षदली.

अद जीत खचध : र.21,450 कोटी.

परकलप वर सपटबर 2014 पयत नोदवलल खचध र.37.53 कोटी.

उरण गस टबाईन षवदयत क दर सच कर.9 व 10 : (1,220 म.व - बलॉक 1: 406 म.व.व बलॉक 2: 814 म.व.)

5.5.8

ज ग व प णी व सवध न हरकत परव न उपलबर

अद षजत खचध र.4,575 कोटी

परकलप वर सपटबर 2014 पयधत नोदवलल खचध र.45.54 कोटी

श सन न र.915 कोटी भ ग भ डवल म नय कल असन, सपटबर 2014 पयत र.9.34 कोटी रककम


पीएफसीन र.25.75 कोटी च कजध म नय कल आह.

सी.ई.ए कडन तय चय षदन क 19.03.2012 रोजीचय पतर दव र परकलप स ठी ल गण र गस षमळण

शकय न ही. तसच 2015-16 पयधत कोणत ही गसवर आर षरत परकलप न घणय च कळषवणय त

151

आलय मळ उरण 1220 म.व. कब ईन स यकल पॉवर पल नट (CCPP) ह परकलप लमपसम टनधकी

य ततव वर उभ रणय स ठी सर असलली षनषवद परषकरीय रि करणय त आली.

वरील परकलप उभ रणय स श सन न, श सन षनणधय करी. परोजकट-08/पर.करी.1246/ऊजा-4 षदन क 02/03/2010 अनवय


महाषनमीतीच सौर ऊजा परकलप

एम.एन.आर.ई., भ रत सरक र आषण ज.एन.एन.एस.एम. चय म गधदशधन ख ली मह जनको र जय त षठकषठक णी सौर

ऊजा परकलप षवकसीत करणय ची योजन र बषवत आह.

अ) काम पणथ झालल परकलप : (180 म.व)

5.6.1

5 म.व. सौर ऊजा परकलप (1 + 2 म.व. षथन षफलम ततरजञ न + 2 म.व.षकरीटल ईन ततरजञ न) चदरपर

यथ

125 म.व कषमतच सौर ऊजा परकलप स करीी, षज. रळ यथ

मौज षशसधफळ, त . ब र मती यथ 50 म.व. (36 + 14 म.व.) कषमतच सौर ऊजा परकलप

(षकरीटल ईन ततरजञ न वर आर षरत)

ब) परसताषवत परकलप (75 म.व)

5.6.2

कौडग व, षज. उम न ब द यथ 50 म.व., आषण स करीी षज. रळ यथ 25 म.व. कषमतच सौर

ऊजा परकलप स वधजषनक / ख जगी सहभ ग न (PPP) उभ रणय स ठी षनषवद परषकरीय सर आह

क) भषवषटयातील परकलप षनयोजन (135 म.व.)

5.6.3

फज-2 कौडग व, षजलह उम न ब द यथ 50 म.व., गग खड षज. परभणी यथ 35 म.व. आषण

ल तर यथ 50 म.व. कषमतच सौर ऊजा परकलप उभ रणय च परत षवत आह.

औयषटणक षवदयत क दर - नतनीकरण व आधषनकीकरण

5.7.1 अकर वय पचव रमिक योजनअतगधत मह षनमीतीचय 210 म.व. कषमतचय 6 सच च नतनीकरण व

आरषनकीकरण करणय च षनयोजीत कल आह. सदर सच - कोर डी सच करी.6, न षशक सच करी.3, चदरपर सच करी. 1 व

2 अश परक रच आहत. कोर डी सच करी. 6 , न षशक सच करी.3 य सच च नतनीकरण व आरषनकीकरण करणय स ठी

मह र षर र जय वीज षनय मक आयोग न (MERC) म नयत षदलली आह. इतर 4 सच च (भस वळ सच करी.2, परळी

152

सच करी.3, चदरपर सच करी.1 व 2) षडझ ईन सलल ग र (Design Consultant) नमणक करणय त आलली आह.

षफजीषबलीडी टडी, आरएलए टडी, शटम प थ ऑषडट, एनजी ऑषडट इतय दी त षतरक अभय स पणध झ ल असन

षवतत परकलप अहव ल (DPR) बनषवणय च क म सर आह.

5.7.2 कोर डी सच करी.6 ची सदयशथती: सदर सच च नतनीकरण व आरषनकीकरण करणय स ठी मखय सयतर

(BTG) पकज, इलशकरकल पकज व उवधषरत सयतर (BOP) पकजच अषतम कर र व कषरीत झ लल आहत. तसच

सदर सच च क म षदन क 03.03.2014 प सन सर झ लल आह. कोर डी सच करी.6 च नतनीकरण आरषनकीकरण

पणध झ लय नतर आषण सदर सच चय क मषगरीच अवलोकन कलय नतरच इतर सच च नतषनकरण व आरषनकीकरण

करणय ब बत षनणधय घणय त यण र आह.

वीजषनरषमती

5.8 मह षनरममतीची सदय ची थ पीत कषमत 11403 म.व. इतकी असन तय पकी औशषणक 7980 म.व.,

जलषवदयत 2585 म.व., गसवर आर रीत 672 म.व., तर सौर ऊजा षनरममती 166 म.व. इतकी आह.

सन 2014-15 य विास ठी र.1219.75 कोटी इतक षनयतवयय अथधसकलपीत करणय त आल आह.

सन 2015-16 य विास ठी र. 587.34 कोटी इतक षनयतवयय परत वीत करणय त आल आह.

1) बारावया पचवाषिक योजनतील (2012-2017) महाषनषमतीचा कषमता वाढीचा कायथकरम आषण परगती

अ) औयषटणक वीज षनरषमती परकलप

5.9.1 सन 2012-13 मधय ख परखड औशषणक षवदयत क दर सच करी. 5 (500 म.व.) आषण भस वळ औशषणक

षवदयत क दर सच करी . 4 व 5 (2x500 म.व.) एकण 1500 म.व. कषमतच सच क याशनवत करणय तआल. चदरपर

सच करी.8 व 9 -2 x 500 म.व., कोर डी सच करी.8,9 व 10 (3 x 660 म.व.) आषण परळी सचकरी. 8 (250 म.व.)

एकण 3230 म.व. कषमतचय परकलप ची उभ रणी च ल असन ह सवध सच विध 2015-16 अखर क याशनवत होण अपषकषत

आह.

य षशव य भस वळ सच करी.6 (1 x 660 म.व.), न षशक सच करी.6 (1 x 660 म.व.), प रस सच करी.5 (1 x 250

म.व.), दोड ईच सच करी.1 त 5 (5 x 660 म.व.) आषण उरण गस टबाईन षवदयत क दर बलॉक 1 व 2 (1220 म.व.)

एकण 6090 म.व. कषमतच परकलप उभ रण परत षवत आह.

(ब) अपारपषरक ऊजा परकलप

5.9.2 L G षशव जीनगरत . स करीी षज. रळ यथील 125 म.व. कषमतच सौर ऊजा परकलप म चध 2013 मधय व मौज

षशसधफळत . ब र मती षजलह पण यथील 36 म.व. कषमतच सौर ऊजा परकलप षडसबर 2014 मधय क याशनवत झ ल

असन दोनही परकलप तन वीजषनरममती सर आह. मौज षशसधफळत . ब र मती षजलह पण यथील आणखी 14 म.व.

153

कषमतच सौर ऊजा परकलप उभ रणीच क म च ल आह. य षशव य मौज षशव जीनगरत . स करीी षज. रळ यथील 25 म.व.,

मौज कोडग व षजलह उम न ब द यथ 50 म.व., कषमतच सौर उजा परकलपउभ रणय चय दषटीन षनषवद परषकरीय सर

करणय तआलली आह. मौज म लखड, म गल दवी व कपपरीत . नर (षजलह यवतम ळ) यथ सम र 100 म.व. वषशद ळ

त . औस षजलह ल तर यथसम र 50 म.व., कषमतच सौर उजा परकलप उभ रणय च परत षवतआह.

2) कायथकषम सधारीकरण व आधषनकीकरण कायथकरम

5.10.1 भ रतसरक रचय वीजआषणअथध मतर लय चय सहक यान क दरीय षवदयत पर षरकरणन अकर वय पचव रमिक

योजनमधय मह षनरममतीचय . कोर डीसचकरी.6, चदरपरसचकरी.1 व 2, भस वळ सच करी.2 परळी सच करी.3 व न षशक सच

करी.3 य परतयकी 210 म.व कषमतचय जनय सच चआयमान 25 विाहन अषरक झ लय मळ क यधकषम नतनीकरण व

आरषनकीकरण करणय च ठरषवल आह. य क यधकरीम चय अनिग न कोर डी सचकरी.6 स ठी ज गषतक बकशी षवतत

परवठ सह यय कर र झ ल आह.

कोराडी सचकर.6:

5.10.2 कोर डी सच करी.6 च सर री करण व आरषनकीकरणय ची परकलप ककमत अद ज र.486 कोटी एवढीआह.

य करीत र जयसरक रन 20 टकक भ ग भ डवल दणय च म नय कल आह. मखय (BTG) पकजचय कतर ट च कर र

म.भ रत हवी इलकरीकलस षल. सोबत षद.18.12.2013 रोजी व कषरीत झ ल आह. इतर पकजस- इलकरीकल व

बी.ओ.पी.- अषतम कर र व कषरीत झ लल आहत. तसच सदर सच च नतनीकरणवआरषनकीकरण च क म सर

झ लआह.

नाषिक सच कर.3

5.10.3 न षशक सच करी.3 च नतनीकरण व आरषनकीकरण करणय करीत सवधपरक रच त षतरक अभय स पणध

झ ल आह. ततसबषरतअहव ल स MSPGCL Board चीव MERC चीम नयत / परव नगी षमळ ली आह.

भस वळ सच करी.2, चदरपर सच करी.1 व 2, परळीसच करी.3 :- य सच स ठी षडझ ईन कनसलटट नमल असन

feasibility study, RLA Study, Steam Path Audit, Energy Audit इतय दी त षतरक अभय स पणध झ ल असन

परकलप अहव ल (DPR) बनषवणय च क म सर आह. मह षनरममतीचय सच लक मडळ चय षनदशन नस र कोर डी सच

करी.6 च नतनीकरण व आरषनकीकरण पणध झ लय नतर सदर सच चय क मगीरीच अवलोकन कलय नतरच इतर सच च

व आरषनकीकरण करणय ब बत षनणधय घणय त यईल.

154

महाराषटर ऊजा षवकास अषभकरण

अपारपषरक ऊजा सतरोत

5.11 सौर, पवन, ब योम स, भ-औशषणक ऊजा व समदर चय ल ट य तरोत प सन षमळण री ऊजा ही पनषनरममत

होण री वचछ आषण षनसगध जपन ठवण री ऊजा आह. अश ऊजा षनरममतीच ततरजञ न षदवसषदवस परातमक आषण

षकफ यतशीर होत आह. मह र षर ऊजा षवक स अषभकरण (मह ऊजा) ही श सन ची सथ असन अप रपषरक ऊजा

क यधकरीम ची अमलबज वणी करणय मधय तसच ऊजा बचतीच क यधकरीम र बषवणय मधय सकरीीय आह. श सन न

मह र षर ऊजा षवक स अषभकरण ची नमणक ऊजा सवरधन क यदय अतगधत असलल षवषवर उपकरीम च समनवय,

षनयमन व अमलबज वणी करणय स ठी षनदषशत सथ महणन कली आह. श सन न क दर श सन चय रोरण परम ण

अप रपषरक ऊजा तरोत प सन वीजषनरममती ही र जय तील एकण वीज षनरममतीचय 10 टकक अस वी अस रोरण

अवलषबल आह. अनिग न र जय श सन न अप रपषरक ऊजा तरोत प सन वीजषनरममतीस परोतस हन दणय स ठी

वळोवळी रोरण तमक षनणधय व तय स ठी सोयी सवलती दखील ज हीर कलय आहत.

अपारपाषरक ऊजा सतरोतापासन वीजषनरषमती –

5.12.1 र जय श सन चय अप रपषरक ऊजा तरोत प सन वीजषनरममतीचय नषवन रोरण चय मह ऊजाकडन होण -य

अमलबज वणीमळ मह र षर र जय दश त दस-य करीम क वर अगरसर असन र जय त षद. 30 सपटबर, 2014 अखर

6,297 मग वट कषमतच अप रपषरक ऊजा तरोत प सन वीज षनरममतीच परकलप क याशनवत झ लल आहत.

पवनऊजा षनरषमती

5.12.2 दश त पवनऊजप सन 49.130 म.व. इतकी वीजषनरममती करणय स व व असन तय पकी मह र षर मधय

9,400 मग वट इतकय वीजषनरममतीच व व षदसन आल आह. व र म पन क दर आथ षपत करन पवनऊजा षनरममती

परकलप उभ रणीस योगय असलली नवीन षठक ण शोरणय त यत आहत. नषवन व नवीकरणीय ऊजा मतर लय नवी

षदलली य चय सह यय न व मह ऊजाचय षनरीतन मह र षर त 11.09 मग वट कषमतच मह ऊजाम फध त पथदशी परकलप

उभ रणय त आल आहत. र जय श सन न पवन ऊजा परकलप उभ रणीस ठी वळोवळी ज हीर कललय आकिधक

रोरण मळ षदन क 30 सपटबर, 2014 पयत ख जगी षवक सक म फध त 4,168 मग वट इतकय कषमतच पवनऊजा

परकलप उभ रणय त आलल आहत. तय मधय ख जगी उदयोजक नी सम र र. 22,900 कोटी रपय ची गतवणक कली

आह.

बगसवर आधाषरत सहवीजषनरषमती परकलप

5.12.3 स खर क रख नय त ऊस ग ळप नतर र षहललय ऊस चय षचप ड च बॉयलरमधय इरन महणन व पर करन

तय प सन व फ षनमाण कली ज त. व फप सन क ही परम ण त वीजषनरममती करणय त यत. मह र षर त सहवीजषनरममती

155

परकलप दव र 1,500 म.व. अषतषरकत वीज प रषित करणय ची कषमत आह. य पकी षद. 30 सपटबर, 2014 अखर 1,355

म.व कषमतच परकलप क यधरत आहत. क दर श सन न ब षपक चय द ब चय परम ण नस र तय स ठी अनद न उपलब करन

षदल आह. तसच र जय श सन न दखील सोयी सवलती ज हीर कलय आहत.

ख जगी गतवणकद र सहवीज षनरममती परकलप तसच अप रपषरक ऊजा कषतर तील इतर परकलप कड गतवणकीस ठी

आकरमित वह वत य दषटीन स वधजषनक व ख जगी गतवणक सहभ ग असलल ऊजाकर षनरी रट थ पन करणय त

आल आह.

कषिजनय अवििावर आधाषरत वीजषनरषमती

5.12.4 स म षजक, आरमथक आषण पयावरण च फ यद लकष त घत ब योम सच महतव म नय करणय त आल आह.

म. ओआरजी म गध य चय अभय स दव र र जय त कषिजनय अवशि वर आर षरत (ब योम सवर आर षरत) परकलप स ठी

781 मग वट इतकय वीजषनरममतीस व व असलय च षसधद झ ल आह. श सन न य कषतर त ख जगी गतवणकद र च

सहभ ग व ढषवणय स ठी आकिधक रोरण मळ ज हीर ख जगी गतवणकद र य कषतर कड आकरमित होत आहत र जय त

षदन क 30 सपटबर 2014 अखर 190 म.व. कषमतच 18 परकलप क याशनवत झ लल असन 210.50 म.व. कषमतचय

एकण 18 परकलप न मजरी दणय त आली आह. ब योम स उपलबरतच अभय स नवीन व नवीकरणीय ऊजा मतर लय,

नवी षदलली य चय षवततीय सह यय तन र जय तील 39 त लकय मधय करणय त आल आह.

लघ जलषवदयत षनरषमती

5.12.5 हग मी आषण ब रम ही प णय च परव ह ह दखील एक उततम ऊजा तरोत आह. सधय लघ जलषवदयत

परकलप च ततरजञ न पषरपकव झ ल आह. आत थल तषरत करत यणय स रखी लह न ऊजा सयतर उपलबर आहत.

र जय त 732 मग वट कषमतच परकलप उभ रणस व व असन तय पकी षदन क 30 सपटबर, 2014 अखर 278 मग वट

कषमतच परकलप जलसपद षवभ ग कडन उभ रणय त आल आहत. आषदव सी षवक स षवभ ग कडन मह ऊजाचय

सह यय न अषत लघ जलषवदयत परकलप उभरणी करणय त यत असन नदरब र षजलहय तील दगधम आषदव सी भ ग त

षवशि कषत क यधकरीम तगधत ‘असली’ यथ लघ जलषवदयत परकलप उभ रणीच क म ह ती घणय त आल आह. लघजल

षवदयत परकलप उभ रणीस ठी लघ जलषवदयत परकलप थळ शोरणय च क म पणध करणय त आलल आह. य अतगधत

पवध पर थषमक अहव ल तय र करणय त यत आहत.

िहर व औदयोषगक कच-यापासन ऊजा षनरषमती

5.12.6 औदयोषगक व घरगती व पर मळ कचर षनरममती ही नवीन ब ब न ही. परत व ढतय शहरीकरण व

औदयोषगकीकरण मळ शहर त मोठय परम ण वर घन कच-य चय षवलहव टीची मोठी समय षनमाण झ ली आह. य

समयवर म त करन षवकषसत ततरजञ न च योगय व पर करन कच-य प सन मोठय परम ण त वीज षनरममती करण

शकय आह. मह र षर त शहर व औदयोषगक कच-य प सन ऊजा षनरममतची 637 मग वट कषमतच परकलप उभ रणय स

व व असन य पकी 30 सपटबर, 2014 अखर 31.00 मग वट कषमतच परकलप क याशनवत झ ल आहत.

156

सौर औयषटणक व सौर पकािीय ऊजा षनरषमती

5.12.7 सौर ऊजा षनरममतीस परोतस हन दणय स ठी क दर श सन न जव हरल ल नहर र षरीय सौर ऊजा षमशन षद

23 नोवहबर, 2009 रोजी ज हीर कल आह. य षमशन अतगधत दश त सन 2022 पयत 20,000 म. व. कषमतच प रिण

सलगन सौर ऊजा परकलप क याशनवत करणय च क दर च म नस आह. य स ठी सन 2013 पयत 1,000 म.व. कषमतच

प रिण सलगन (33 कवही व अषरक) सौर ऊजा परकलप दश त क याशनवत कर वय च उषिषट ठवणय त आल आह. य

पकी 10 टकक उषिषट स धय करणय च परत व स दर करणय त आल आह. र जय त षदन क 30 सपटबर, 2014 अखर

एकण 275 म.व. कषमतच प रिण जोड असलल सौर फोटोवहोलट ईक ऊजा परकलप क य शनवत करणय त आल आहत.

अपारपषरक ऊजा सतरोत कायथकरम (एन.आर.एस.ई)

5.13.1 अप रपषरक व षनतय नतनशील ऊजा तरोत च षवक स य क यधकरीम स र जय श सन न उचच पर र नय षदल

आह. य क यधकरीम त पर तय षकषक परकलप व अनद न योजन य च सम वश असन तो र जय त र बषवल ज त आह. य

क यधकरीम तगधत सन 2014-15 मधय र. 17.50 कोटी इतकी अथधसकलपीय मजरी असन सन 2015-16 मधय

र.14.00 कोटीच अथधसकलपीय अद ज परत षवत कलल आह.

पवन ऊजा षनरषमतीकषम षठकाणाचा िोध घऊन वारा पषरमापन क दर सरापन करण

5.13.2 श सन षनणधय करी. अप उ/2007/पर.करी.590/ऊजा-7 षद. 19/9/2007 अनवय मह ऊजाम फध त पवन ऊजा

परौदयोषगक क दर, चनई य चय सह यय न व र पषरम पन क यधकरीम षवतत वरप त र बषवणत आल आह. र जय त

एकण 339 षठक ण च अभय स करणय त आलल असन, सदर षठक णी कललय व -य चय अभय स वरन 46

षठक ण पवन ऊजा षनरममतीकषम असलय च व परकलप उभ रणीस योगय असलय च षनशचचत करणय त आल. र जय तील

ज तीत - ज त पवनऊजा षनरममतीकषम षठक ण शोरन क ढण, पवन ऊजा षनरममतीच व व अद षजत करण तसच

ख जगी गतवणकीदव र परकलप आथ षपत करणय स परोतस षहत करण ह य क यधकरीम च मळ हत आह. सदर

क यधकरीम तगधत सन 2014 -15 मरील व 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध भौषतक उषिषट/स धयत षनयमवयय (र. ल ख)

2014 -15 5 क दर (इतर खचासह) 120.00

2015-16 15 क दर (इतर खचासह) 300.00

गरामपचायती अतगथत असललया अभयाषसकमधय सौर घरगती दीप आसराषपत करणयाची योजना.

5.13.3 योजन मजरी श सन षनणधय करी. सौर -2008/ पर.करी. 1041/ ऊजा -7, षद. 20 ज नव री 2010. गर मीण

भ ग त षवजच भ रषनयमन 12 त 14 त स पयत असत. षवदय थाचय अभय स वर य च पषरण म होत आह. ही ब ब

षवच र त घऊन वषशषटयपणध योजन ह ती घणय त आली आह. मह र षर तील सम र 24.621 गर मपच यतीमधय सौर

157

घरगती दीप टपय टपय न आथ षपत करणय ची योजन आह. सदर क यधकरीम तगधत षवततविध 2014 -15 मधय कलली

तरतद व 2015 -16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध भौषतक उषिषट/स धयत षनयतवयय (र. ल ख)

2014 -15 2375 ग व 425.00

2015-16 1000 ग व 180.00

िासकीय /षनमिासकीय ससराचया इमारतीमधय सौर षवदयत सयतर आसराषपत करण.

5.13.4 श सन षनणधय करी. सोलर -2012/ 1043/ पर.करी.239/ ऊजा -7, षद. 13/2/2013 य योजनस मजरी दणय त

आली. सौर ऊजा ह अखड उपलबर असण र ऊजा तरोत असन य ऊजच व पर करन वीजषनरममती करण शकय

आह. र जय त पर योषगक ततव वर श सकीय / षनमश सकीय इम रतीमधय सोलर पॉवर पलनट (सौर षवदयत सयतर)

आथ षपत करन तथील वीजची गरज क ही परम ण त भ गषवत यत. सदर सयतर दव र इम रती मधय सौर षदव आथ षपत

करणय ची योजन असन य मधय 20 षक.व.पयधत कषमतची सयतर आथ षपत करणय त यतील.


2014 -15 2 100.00

2015-16 15 750.00

गरामीण षवदयतीकरण योजना

5.14 श सन षनणधय करी. अप उ/2010/ पर.करी.471/ ऊजा -7 षद. 13/1/2011. योजनस मजरी दणय त आली. क दर

श सन चय रोरण नस र सनसस करीम क असललय व षवदयतीकरण न झ ललय सवध अषत दगधम ग व /व डय /वतय पकी

300 पकष कमी लोकसखय असललय ग व च /व डय च/ प डय च षवदयतीकरण होऊ शकण र न ही. म तर अश

ग व ची षवदयतीकरण ची अतयत आवचयकत आह. महणन अश ग व च सवकषण करन 300 पकष कमी लोकसखय

असलली ग व/ व डय / प ड/ वतय य षठक णी सदरची योजन र बषवणय च उषिषट आह.

सदर क यधकरीम तगधत षवततविध 2014 -15 मधय कलली तरतद व 2015 -16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-


2014 -15 10 ग व 80.00

2015-16 5 ग व 30.00

158

टाकाऊ कषिजनय अवििापासन काडी कोळसा बनषवणा-या परकलपाना आरषरक सहायय

5.15 श सन षनणधय करी. अप ऊ 2007/ पर.करी.590 ऊजा -7 षद. 11 सपटबर, 2007 अनवय य योजनस मजरी

दणय त आली. गर मीण भ ग त ट क ऊ कषिजनय अवशि व इतर ट क ऊ ब योम स पद थाप सन क डी कोळस

षनरममतीच नवीन ततरजञ न षवकषसत झ ल आह. तय मळ कषिजनय अवशि च अषरक क यधकषमतन व पर होऊन शतक-

य न आरमथक ल भ होतो. य स ठी पलट/षबककटग सयतर चय आर र क डी कोळस बनषवणय ची योजन सन 2007 -

08 प सन र बषवणत यत आह. अश वरप चय परकलप न परकलप चय ककमतीचय 20 टकक, कम ल र. 4.00 ल ख

अथधसह यय षदल ज त.

सदर क यधकरीम तगधत सन 2014 -15 मधय कलली तरतद व 2015 -16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध भौषतक उषिषट / स धयत षनयमवयय (र. ल ख)

2014 -15 10 परकलप 40.00

2015-16 20 परकलप 80.00

ऊजा सवधथन कायथकरम

5.16 श सन षनणधय करी. अप ऊ 2007/पर.करी.590 ऊजा -7 षद. 11/9/2007 अनवय योजनस मजरी दणय त

आली. मह ऊजान थ पनप सन ऊजा सवरधन क यधकरीम तगधत वगवगळय षवभ ग त भरीव अशी क मषगरी कलली

आह. ‘Save Energy Programme’ अतगधत षवततविध 2013 -14 अखर मह ऊजान लकषणीय अशी क मषगरी कली

आह. एकण 718 उदयोग मधय ऊजच लख पषरकषण पणध कल असन तय दव र सम र र. 92.56 कोटीची ऊजा बचत

स धय कली आह. य योजन मधय ऊजा सवरधन क यधकरीम, पर थषमक ऊजा पषरकषण, र जय ऊजा सवरधन प षरतोषिक व

जनज गती क यधकरीम य च सम वश आह.

सदर क यधकरीम तगधत सन 2014 -15 मधय कलली तरतद व 2015 -16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण.

आरमथक विध भौषतक उषिषट/स धयत षनयतवयय (र. ल ख)

2014 -15 600 85.00

2015-16 450 120.00

ऊजा कायथकषम परषदव योजना

5.17 श सन षनणधय करी. अप ऊ 2007/पर.करी.590 ऊजा -7 षद. 11 सपटबर, 2007 अनवय योजनस मजरी दणय त

आली. ग व तील पथषदवय स ठी बहत श स धय बलबच व पर करणय त यतो. तय स ठी 100 वटच बलब बसषवल

ज त त. स धय बलबची ऊजा क यधकषमत अतयत कमी असलय मळ षवजच अपवयय होत असतो. तसच तय च

आयषयम नही कमी असलय न व रव र षदव बदल व ल गत त. महणन ऊजा क यधकषम पथषदव ही योजन घणय त आली

159

असन तय मळ 80 टकक पयत षवजची बचत होऊ शकत. तय मळ गर मपच यतीचय कषतर त ऊजा व पर व खचामधयही

बचत होत.

सदर क यधकरीम तगधत सन 2014 -15 मधय कलली तरतद व 2015 -16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण.

षवततीय विध भौषतक उषिषट/स धयत षनयमवयय (र. ल ख)

2014 -15 12,345 यषनटस 200.00

2015-16 17,750 यषनटस 300.00

िासकीय / षनमिासकीय सराषनक सवराजय ससराचया इमारतीमधय ऊजा सवधथनास चालना दणयासाठी ऊजा सवधथन ततरजञान परदिी कायथकरम राबषवण:

5.18 श सन षनणधय करी .अप ऊ -2010/पर.करी. 470/ ऊजा-7 षदन क 13 ज नव री,2011 योजनस मजरी दणय त

आली. र जय त सधय असलली वीजपरवठय ची शथती षवच र त घत उपलबर ऊजच अषरक क यधकषमतन व पर

करण अतय वचयक झ ल आह. य कषरत ऊजा सवरधन स च लन दण आवचयक आह. तय मधय श सकीय षवभ ग न

तय चय अखतय षरत एक श सकीय /षनमश सकीय / थ षनक वर जय सथचय इम रतीत ऊजा सवरधन च पथदशी

परकलप र बषवणय स ठी र.25.00 ल ख पयत अथधसह यय उपलबर करन दणय त यत.

सदर क यधकरीम तगधत षवततविध 2014-15 मधय कलली तरतद व 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण

षवततीय विध भौषतक उषिषट / स धयत षनयतवयय (र. ल ख)

2014-15 10 सथ 250.00

2015-16 12 सथ 300.00

नगरपाषलका महानगर पाषलका, महाराषटर जीवन पराषधकरण याचया कषतरातील पाणी परवठा योजना व पर षदवयामधय ऊजा बचतीच सयतर सराषपत करण

5.19 श सन षनणधय करी .अप ऊ -2010/पर.करी. 470/ ऊजा-7 षदन क 13 ज नव री, 2011 योजनस मजरी दणय त

आली. र जय तील एकण ऊजा व पर नस र पथषदवय मधय सम र 1.5 त 2 टकक व प णी परवठ योजनत 4 टकक

ऊजा व पर होत असतो. य मधय ऊजा बचत उपकरण च व पर कलय स सम र 30 टकक ऊजा बचत होऊ शकत.

य कषरत नगरप षलकचय पथषदव व प णी परवठ योजन तगधत ऊजा बचत सयतर बसषवणय ची गरज असन तय स ठी

अथधसह यय ची योजन घणय त आली आह. य कषरत नगरप षलक न र.25.00 ल ख पयत अथधसह यय उपलबर करन

दणय त यत.

160

सदर क यधकरीम तगधत सन 2014-15 मधय कलली तरतद व 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध भौषतक उषिषट / स धयत षनयतवयय (र. ल ख)

2014-15 10 नगरप षलक 250.00

2015-16 10 नगरप षलक 250.00

अपारपाषरक ऊजा कायथकरमाचा परचार, परषसधदी व परदिथन

5.20 श सन षनणधय करी .अप ऊ -2007/पर.करी. 590/ ऊजा-7 षदन क 11 सपटबर, 2007 योजनस मजरी दणय त

आली. र जय त अप रप षरक व षनतय नतनशील ऊजा तरोत य च षवक स तसच ऊजा सवरधन य ब बतच परच र व

परस र मह र षर ऊजा षवक स अषभकरण (मह ऊजा) म फध त कल ज तो. य षवियी अषरक षरक लोक पयत सदश

पोहचषवण व अप रप षरक ऊजा तरोत स रन च व पर व ढषवणय चय दशषटन षवषवर म धयम तन परच र व परषसधदी

करणय कषरत तसच षवषवर षठक णी परदशधन व चचासतर आयोषजत करणय च लकषय आह.

सदर क यधकरीम तगधत षवततविध 2014-15 मधय कलली तरतद व 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध षनयतवयय (र. ल ख) 2014-15 100.00 2015-16 125.00

सिोधन षवकास कायथकरम - भगभीय औयषटणक (षजओ -रमथल) ऊजा षनमीती

5.21 षजओ-लॉषजकल सवह ऑफ इषडय (जी.एस.आय.) य चय अहव ल नस र मह र षर चय षवषवर 18 भ ग मधय

जवळप स 60 गरम प णय च झर असन पर मखय न ठ ण, रतन षगरी, कसरदगध, र यगड, नमधद - त पी कषतर, रळ, यवतम ळ,

अमर वती व जळग व इ भ ग मधय भगभीय ऊजा षनमीतीस व व आह. पर थषमक सवकषण नस र उनहवर (खड) व तरल

(रतन षगरी) ही थळ भगभीय औशषणक ऊजा षनमीती कषरत सवोततम महणन षनदशधन स आली आहत. ही भगभीय

ऊजा षमळषवणय स ठी पर थषमक सवहकषण करन, षवषवर च चणय घऊन, योगय त षनषकिध क ढन, य ब बतीतील सशोरन

करन ऊजा षनमीतीची षठक ण शोरन क ढणय त यत त.

सदर क यधकरीम तगधत 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण :-

षवततीय विध षनयतवयय (र. ल ख) 2014-15 0.00 2015-16 365.00

161

हषरत ऊजा कायथकरम

5.22 र जय त अप रप षरक ऊजा षवक स स ठी षनरी उपलबर वह व महणन, मह र षर वीज षवकरीी कर अषरषनयम,

1963 मधय सर रण करन षदन क 01/04/2004 प सन परषत यषनट 4 पस य परम ण व षदन क 15 म 2008 प सन

परषत यषनट 8 पस परम ण औदयोषगक व व षणशजयक गर हक वर कर ल ग करणय त आल आह. अषरषनयम तील

तरतदीनस र य कर पोटी जम झ लली रककम ऊजची पनरमनमीती करत यणय जोगय व अप रप षरक ऊजा तरोत चय

षनमीतीचय योजन ची अमलबज वणी करणय स ठी षवषनयोग कर वय च य आह. श सन न अप रप षरक ऊजा

तरोत प सन ऊजा षनमीतीच षदन क 14 ऑकटोबर 2008 रोजी नवीन रोरण ज हीर कल असन, य रोरण तगधत पवन,

ब योम स, बगस कोजन, लघजल इ. अप रप षरक ऊजा षनमीतीचय परकलप न सोयी सवलती ज हीर कललय आहत.

सदर क यधकरीम तगधत सन 2014-15 मधय कलली तरतद व 2015-16 मरील परत षवत तरतद ख लीलपरम ण:-

षवततीय विध षनयतवयय (र. ल ख)

2014-15 35.00

2015-16 84.08

सौर किी पप बसषवणय च पथदशीपरकलप (क दरश सन चय स हय न)

5.23 दीघधक लीन ऊजा सरकषचय दषटीन, अप रप षरक ऊजा तरोतर चय व पर स परोतस हन दण क ळ ची गरज

आह. तय मळ र जय त सौरऊजवर आर रीत 5 लकष किी पप बसषवणय च परत व श सन चय षवच र रीनआह.

य सदभात 7540 सौर किी पप बसषवणय च पथदशी परकलप स क दरश सन चय नवीन व नवीकरणीय ऊजा मतर लय न

सन 2014-15 कषरत मजरी षदलली आह. य परकलप च अद षजत खचधर. 445 कोटी असन य मधय क दरश सन च

30% अनद न (र. 133.50 कोटी) र जयश सन च 5% अनद न (र. 22.25 कोटी), ल भ थी षहस 5% (र.

22.25 कोटी) असन उवधषरत 60% रककम कजध वरप त उपलबर करणय च परत षवतआह. य परकलप मळ किी

पपगर हक चय वीज बील पोटी श सन समह षवतरण कपनीस दय वय ल गण -य अनद न मधय पर मखय न बचत होण र

आह. सन 2015-16 य विास ठी र.155.75 कोटी इतक षनयतवयय परत वीत करणय तआल आह.

षवदभथ व मराठवाडयातील कषि पपाचया षवदयती करणासाठी

5.24 षवदभध व मर ठव डय त व रव र पडण ऱय दषक ळ मळ शतकऱय न मोठय आरमथक सकट न स मोर ज व

ल गत. श सन न षवदभातील ६ षजलह, आतमहतय गरत षजलहय महणन घोषित कल आह. षवदभातवषवशित:

षवदभातील आतमहतय गरत षजलहय मधय शतकऱय कडन व लोकपरषतषनरीम फध त कषिपप चय नवीन वीज जोडणी

दणय स ठी मोठय परम ण त प ठपर व कल ज त आह. षवदभातील कषि पप वीज जोडणीचय क म स ठी आवचयक

र. ३५९.०० कोटी व मर ठव डय तील कषि पप वीज जोडणीचय क म स ठी आवचयक र. ४६०.०० कोटी अस एकण

162

र. ८१९.०० कोटी षनरी अनद न वरप त दणय त आलय स जण करन य भ ग तील कषिपप ऊजीकरण ची क म

पर र नयकरीम न करत यण शकय होईल. सन 2015-16 य विास ठी र.819 कोटी इतक षनयतवयय परत वीत करणय त

आल आह.

*****

163

परकरण -6

उदयोग व खषनकमथ 6.1.1. मह र षर ह दश तील सवात मोठी अथधवयवथ असलल र जय आह.. गलय क ही विाप सन थल र जय

उतप दन वग न व ढत आह. र जय तील औदयोषगक व सव य दोनही कषतर च र जय उतप दन त एकषतरत षहस सम र

87.1 टकक आह. गतवणकीस ठी दश मधय पर पत झ लल एकण औदयोषगक परत व, गतवणक आषण रोजग र य मधय

र जय च अनकरीम 18, 10, आषण 20 टकक व ट आह. व तसच अषरक गतवणकीस ठी उदयोग षवभ ग न नवीन

उदयोजक स ठी र जय त प य भत सषवर , स रन स मगरी य ची योगय उपलबरत करन दवन औदयोषगक गतवणकीकषरत

आवदन करणय स ठी पोिक व त वरण षनमाण करणय ची भषमक घतली आह. य मळ र जय आरमथक षवक स मधय

आघ डीवर र षहल असन तय स नहमीच दश च आरमथक ऊजागह महणन सबोरल ज त. मह र षर चय सषकरीय

रोरण मळ, र जय न भ रत तील औदयोषगकदषटय परगत असललय र जय मधय स ततय न परमख थ न र खल आह.

औदयोषगक व ढ षटकवन ठवणय त आली आषण औदयोषगक षवक स ल षहतक रक असलल व त वरण षनमाण

करणय स मह र षर नहमीच आघ डीवर र षहलल आह. गतवणकनही औदयोषगक रोरण, उतकषट प य भत सषवर

आषण परबळ व उतप दक म नव सस रन आर र य नी र जय ल वतषनरममती, षनयात व सव कषतर स ठीच पसतीथ न

बनषवल आह.

6.1.2 मह र षर ल औदयोषगक गतवणकीत आपल अगरथ न षटकषवणय स ठी, र जयश सन मोठय परम ण त

गतवणक आकरमित करणय स ठी षवषवर पयाय च व पर करल. षवक स च समतोल र खणय स च लन दणय स ठी,

औदयोषगक दषटय षवकषसत असललय भ ग न वगवगळय सवलती दणय स ठी नवीन औदयोषगक रोरण -2013 मधय

षवशि भर दणय त आल आह. र जयश सन रोजग र चय सरी षनमाण करणय स, थ षनक उदयोग तील एकण परा

षटकषवणय स, गतीशील व षटक ऊ, सवध सम वशक आषण समतोल पर दषशक षवक स घडषवणय स कटीबधद आह.

व रमिक योजनमरील औदयोषगक षवक स स ठी घय वय चय षवषवर क यधकरीम ची म षहती पढील पषरचछद त षदली आह.

गरामीण व लघ उदयोग

औदयाषगक परदिथन व वयापारी जतरामधय सहभाग

6.2.1 य योजनच मखय उिश ह र जय तील लघउदयोग घटक न दचय वरप त आपलय उतप दन ल परषसधदी दत

य वी. आषण षदघधक लीन ब ज रपठ षमळषवण सकर वह व, तसच लघउदयोजक न मखय उतप दन ल सह ययभत व

पयायी आय त वत एक च षठक णी उपलबर वह वय त आषण तश वतचय उतप दन स ठी तय नी उदयकत वह व अस

आह. तय स ठी औदयोषगक परदशधन आषण वय प री जतर ही ससरी ठरल. सन 1984 प सन मह र षर लघ उदयोग षवक स

मह मडळ मह र षर श सन चय वतीन नवी षदलली यथ इषडय रड परमोशन ऑगधन यझशन य चय वद र आरमथक व

भौषतक दषटय आतरर षरीय वय प री परदशधन च आयोजन करीत आह. दरविी नोवहबर मषहनय त नवी षदलली यथील

164

परगती मद न वर इषडय रड परमोशन ऑगधन यझशन य चय वद र भ रतीय आतरर षरीय वय प र परदशधन च आयोजन

करणय त यत. उचच षरक र सषमतीन षनशचचत कललय षविय वर य परदशधन मधय मह र षर चय द लन त र जय न

षवषवर कषतर त कलली क मषगरी, शकतीथ न व कषमत य न परदरमशत करणय त यत. मह र षर श सन चय वतीन

मह र षर लघ उदयोग षवक स मह मडळ म फध त य परदशधन स ठी समनवय व आयोजन कल ज त.

6.2.2 ब र वय पचव रमिक योजनमधय वरीलपरम ण 5 आतरर षरीय वय प री परदशधन भरषवणय स ठी एकण र.

1150.00 लकष षनयतवयय मजर आह. व रमिक योजन 2014-15 स ठी 1 आतरर षरीय वय प री परदशधन भरषवणय स ठी

र. 200.00 लकष षनयतवयय मजर आह. परत षवत व रमिक योजन 2015-16 स ठी 1 आतरर षरीय वय प री परदशधन

भरषवणय स ठी र. 200.00 ल ख षनयतवयय परत षवत आह.

हसतवयवसाय उदयोगाचा षवकास

परषिकषणाच आयोजन

6.3 मह मडळ म फध त पठण षजलह औरग ब द यथ पठणी षवणक म चय लोप प वत च लललय कलच पनरजजीवन

पठणी षवणक म क दर च लवन करणय त यत. मह मडळ म फध त पठणी स डी व षहमर श लीचय षवणक म च

परषशकषणसधद नवीन क र गीर न य परषशकषण क दर म फध त दणय त यत. र जय तील हतकल क र गीर म फध त षवषवर

हतकलचय वत तय र करणय त यत त. अश हतकलचय वत तय र करणय स ठी नवीन क र गीर न य वत तय र

करणय च परषशकषण दण तसच सधय क यधरत क र गीर न त तय र करीत असललय वतचय गणवततत व ढ करणय चय

दषटीन नवीन ततरजञ न व परन गणवततत सर रण करणय चय दषटीन परषशकषण दणय स ठी ख लील परषशकषण क यधकरीम

आयोषजत करणय त यण र आहत:-

1. पठणी षवणक म : पठण, औरग ब द, न दड

2. षहमर षवणक म : पठण औरग ब द

3. षबदरी आटध करी फट : औरग ब द

4. क गद चय लगदय प सन ब हलय तय र करण : न गपर

राजयात, राजयाबाहर व षवदिात कराफट बजारच आयोजन करण

6.4.1 र जय तील हतकल वतचय षवकरीीस परोतस हन दणय स ठी र जय मधय षवषवर षठक णी करी फट बज रच

आयोजन करन हतकल क र षगर नी तय र कललय वत परदरमशत व षवकरीी करणय त यत त. सन 2013-14 मधय

अश परक रच करी फट बज र परतयक षजलह तर वर आयोषजत करणय त यण र आहत. य सोबतच हतकल

क र गीर चय वतीन षवक स आयकत(हतकल ) य नी आयोजत कलली परदशधन, भ रत सरक रच वतरोदयोग षवभ ग

तसच इतर सथ म फध त आयोषजत कललय परदशधन त हतकल क र षगर चय वतीन भ ग घणय त यण र आह. य

165

हतकल वतचय परदशधन स ठी तसच करी फट बज रचय आयोजन स ठी आषण र जय त, र जय ब हर व षवदश त

आयोषजत परदशधन त भ ग घणय त यतो.

6.4.2 ब र वय पचव रमिक योजनस ठी एकण र. 661.00 लकष षनयतवयय 2275 ल भ थयास ठी मजर आहत.

य पकी व रमिक योजन सन त सन 2012-13 स ठी एकण र.126.00 लकष आरमथक तरतद 455 ल भ थयास ठी मजर

करणय त आली होती तय पकी र. 94.00 लकष इतक षनरी 155 ल भ थयास ठी खचध करणय त आल आह. व रमिक

योजन 2013-14 मधय एकण र. 60.00 लकष 20 ल भ थीकरीत षनयतवयय मजर होत तय पकी र. 48.00 लकष

षनरी 17 परषशकषण क यधकरीम स ठी खचध झ ल आह. व रमिक योजन 2014-15 मधय एकण र. 75.00 लकष 91

ल भ थीकरीत मजर आह. परत षवत व रमिक योजन 2015-16 मधय एकण र. 75.00 ल ख षनयतवयय 15 परषशकषण

क यधकरीम स ठी परत षवत आह.

षजलहा उदयोग क दराचया इमारतीची पनथबाधणी व नतनीकरण

6.5.1 उदयोजक न सव दणय चय हतन षजलह उदयोग क दर ची थ पन करणय त आली. र जय मधय सन 1980 त

1984 य क ळ त बहत श षजलह उदयोग क दर चय इम रतीच ब रक म करणय त आल. य इम रती 25 त 30 विध

जनय झ लय असन क ही इम रतीची पनधब रणी, नतनीकरण व दरती टपय टपय न करण आवचयक झ ल आह.

6.5.2 ब र वय पचव रमिक योजनमधय सन 2012-13 मधय एकण 9 षजलह उदयोग क दर क यालय इम रतीच

पनधब रणी व नतनीकरणय स ठी एकण र. 200.00 लकष आरमथक तरतद मजर करणय त आली होती तय पकी र.

149.44 लकष षनरी 8 षजलह उदयोग क दर क यालय इम रतीचय पनधब रणी व नतनीकरण स ठी खचध करणय त

आल आह. व रमिक योजन 2013-14 मधय र. 10.00 लकष षनयतवयय मजर होत तय पकी र. 8.00 लकष षनरी 1

षजलह उदयोग क दर क यालय इम रत दरतीक म स ठी खचध झ ल आह. व रमिक योजन 2014-15 मधय र. 40.00

लकष षनयतवयय 3 षजलह उदयोग क दर क यालय इम रतीच दरतीक म स ठी मजर आह. परत षवत व रमिक योजन

2015-16 मधय एकण र. 60.00 ल ख षनयतवयय 2 षजलह उदयोग क दर क यालय इम रतीच दरतीक म स ठी

परत षवत आह.

उदयोग सचालनालयाच सगणकीकरण

6.6 र जय श सन न मह र षर गतवणक व प य भत सषवर रोरण 2006 मधय ज हीर कल. य रोरण चय षवषवर

उषिषट पकी उदयोग सच लन लय ची पनरधचन तसच सच लन लय तील कमधच ऱय ची क यधकशलत व ढषवण व षवषवर

तर वर सगणकीकरण च व पर करण हही एक उषिषट ठरषवणय त आल आह. तय चपरम ण मनजमट इनफॉरमशन

षसटीमच व पर व उदयोग षवियक डट बक थ पन करन गतवणकद र न सतवर म षहती उपलबर करन दण व

तय योग उदयोग ख तय ची परषतस द कषमत व ढषवण अस उिश ठरषवणय त आल आह. तसच र जय तील औदयोषगक

166

षवक स ल भरीव व सकरीीय मदत परषवणय स ठी तसच सच लन लय षवभ गीय क यालय व षजलह क यालय य न ई-

गवहधनधस परकलप अतगधत सम तर जोडण व सकत थळ च आरषनकरण करन उदयोग षवभ ग च सकषमीकरण करणय त

यत आह. तय करीत षवषवर थर वर सगणकीकरण करणय त यत आह. तसच दजद र म षहती पधदत सर करन ड ट

बक थ पन करन षवभ ग ची म षहती प ठषवणय ची कषमत आणखी व ढवन लघ उदयोग ची नोदणी व सषवरीक षववरण

पतर च स दरीकरण ऑन ल ईन पधदतीन करण आवचयक आह. य परत व स म षहती ततरजञ न सच लन लय न म नयत

षदलली असन तय स ठी आवचयक असललय मनषयबळ सही मजरी षमळ लली आह. तय नस र सगणक परण ली

षवकसीत करणय च क म परगती पथ वर आह. दसऱय टपय त उदयोग सच लन लय चय सगणकीकरण मधय ई-गवहनधस

परकलप, कसगल कवडो परकलप तसच स मषहक परोतस हन योजनच सगणीकरण, बीज भ डवल, षजलह उदयोग क दर कजध व

उदयोगजकत षवक स परषशकषण क यधकरीम आषण कलटर योजन च अहव ल ऑन ल ईन करणय स ठी आजञ वली

षवकसीत करणकषरत ब र वी पचव रमिक योजन अतगधत एकण दोन कोटी तरतद परत षवत करणय त आली आह.

व रमिक योजन 2013-14 मधय र. 50.00 लकष षनयतवयय मजर होत परत खचध षनरक आह. उदयोग षवभ ग न ई-

गवहनधस परकलप र बषवणय स ठी सलल ग र ची षनयकती कली आह. तय मळ व रमिक योजन 2014-15 मधय

सॉफटवअर, ह डधवअर तसच सलल ग र नमणकीच खचास ठी व ढीव र. 500.00 लकष षनयतवयय मजर आह. व रमिक

योजन 2015-16 मधय एकण र. 250.00 ल ख षनयतवयय 4 सॉफटवअर व 42 ह डधवअर कषरत परत षवत आह.

समह परकलपाना सामाषयक सषवधा क दराची उभारणी करणसाठी अरथसहायय

6.7 षवषशषट भौगोषलक कषतर त थ षपत असलल एक च परवगातील क यधरत उदयोग घटक न औदयोषगक समह अस

सबोषरणय त यत. घटक ची उतप दकत व सकषमत व ढीस ठी क दर श सन न समह षवक स सकलपन शवक रली आह.

सदर समह षवक स सकलपनमळ उपलबर नसरमगक स रन स मगरीच पषरण मक रक व पर करन मबलक परम ण त

उतप दन घऊन श चवत षवक स करण शकय आह. क दर श सन न औदयोषगक समह ची कषमत उच वणय स ठी योजन

ज हीर कलय आहत. मह र षर त अस अनक अगभत कषमत असण र औदयोषगक समह प रप षरकषरतय क यधरत

आहत. उदयोग सच लन लय दव र सदर औदयोषगक समह ची कषमत उच वणय स ठी औदयोषगक समह षवक स योजन ची

पषरण मक रक अमलबज वणी करणस ठी षवषवर उप ययोजन करणत यत आह.

सकषम, लघ उपकरम- समह षवकास योजना (MSE-CDP)

6.8.1 क दर श सन चय सकषम, लघ व मधयम (MSME) मतर लय म फध त सकषम व लघ उपकरीम स ठी सर रीत सकषम,

लघ उपकरीम- समह षवक स योजन (MSE-CDP) षदन क 10.02.2010 रोजी घोषित कली आह. सदर योजनतन

सकषम व लघ उपकरीम चय पराकषमत व उतप दकत व ढीकरीत स म यीक सषवर क दर चय षनरममतीस ठी आरमथक

सह यय अनद न वरप त दणय त यत. सदर स म षयक सषवर क दर तगधत सशोरन व षवक स सषवर , पककजग क दर,

167

च चणी क दर, परषशकषण क दर, सीईटीपी, स म षयक परषकरीय क दर इ.च सम वश होतो. सदर योजनची अमलबज वणी

सरक री-ख जगी भ गीद री ततव वर करणय त यऊन तय स ठी षवशि हत व हन सथ थ षपत करणय त यत.

सधारीत योजनची ठळक वषिषटटय खालीलपरमाण :-

6.8.3 स म षयक सषवर क दर ची परकलप ककमत मयाद र.10 कोटी वरन र.15 कोटी पयत व ढवलली आह.

जय मधय क दर श सन च सहभ ग 70% र हील. प य भत सषवर चय षवक स स ठी परकलप ककमत मयाद र.10 कोटी

असन जय मधय क दर श सन च सहभ ग 60% र हील. कषमत वधदी क यधकरीम स ठीची परकलप ककमत मयाद र.10

ल ख वरन र.25 ल ख पयत व ढवलली असन जय मधय क दर श सन च सहभ ग 75 % र हील. स म ईक सषवर

क दर आषण प य भत सषवर चय षवक स स ठी तय र कर वय चय षवतत परकलप अहव ल स ठीची ककमत मयाद

र.5.00 ल ख पयत अनजञय असल. एमएसई-सीडीपी योजनतन सदय:शथतीत 11 समह परकलप न क दर श सन कडन

अषतम मजर षमळ लली असन तय अतगधत 04 समह परकलप च क यानवय सर झ ल आह.

औदयोषगक पायाभत सषवधा शरणीवाढ योजना (आय.आय.य.एस.योजना)

6.8.3 सदर योजन क दर श सन चय उदयोग व व षणजय षवभ ग म फध त सन 2003 प सन र बषवणय त यत आह. सदर

योजनच उिश ह उदयोग घटक ची पराकषमत उच वणय स ठी तय न औदयोषगक समह तगधत उचच दजाचय प य भत

सषवर ची षनरममती करण ह आह. सदर योजन ही अनकल कषमत असण ऱय औदयोषगक समह त सरक री-ख जगी

भ गीद री (पीपीपी) परक र र बषवणय त यत. य अतगधत क दर श सन च 75% परम ण ज तीत ज त र.60 कोटी पयत

अनद न मजर परकलप स ठी दणय त यत. आयआययएस योजनतन सदय:शथतीत क दर श सन न र जय तील एकण 05

समह परकलप न मजरी षदलली आह. य पकी 03 परकलप पणध झ लल असन 02 परकलप ची उभ रणी सर आह.

उपरोकत नमद दोनही क दर श सन चय औदयोषगक समह षवक स योजन तन मजरी षमळ ललय र जय तील षनवडक

परकलप न र जय च 10% परम ण सहभ ग अनद न श सन षनणधय षद.09.06.2010 व षद.22.10.2010 नस र मजर

करणय त यत. सदर र जय च 10% परम ण अनद न उपलबर होणस ठी ब र वय पचव रमिक योजनत र.5802.82 ल ख

षवषततय आर खड तय र करणय त आलल असन एकण 45 औदयोषगक समह न य च ल भ होईल. सन 2013-

2014 अतगधत मजरी पर पत व प तरत र रक औदयोषगक समह न र जय च 10% परम ण सहभ ग अनद न षमळणस ठी

र.750.00 ल ख षनयतवयय मजर होत तय पकी र. 536.51 लकष षनरी 5 औदयोषगक समह स ठी खचध करणय त

आल आह. व रमिक योजन 2014-15 स ठी र. 500.00 लकष षनयतवयय 6 औदयोषगक समह स ठी मजर आह.

परत षवत व रमिक योजन 2015-16 स ठी र. 600.00 ल ख षनयतवयय 8 औदयोषगक समह स ठी अपषकषत आह.

168

लघ उदयोग घटकाना उदयोग धदयासाठी व षनयात वाढ परोतसाहन

6.9 दश तील एकण षनयातीत र जय अगरसर आह. र जय तील उदयोजक न परोतस हन दणय स ठी ख लील परवगात

षनयातीमरील उतकषट क मषगरीस ठी प षरतोषिक दणय त यत त.

(1) मोठ षनयात उतप दक (2) लघ षनयात उतप दक (3) षनयात वय प री (4) षनयात गह (5) वय प र गह (6) लघ उदयोग घटक न कषषतरय परक र (7) र जय श सकीय मह मडळ (8) षनयात सव तसच लघ उदयोग घटक न आतरर षरीय परदशधन मधय भ ग घणय स ठी भईभ डय मधय अनद न दणय त यत. ब र वय

पचव रमिक योजनमधय 190 लघ उदयोग घटक न परोतस हन दणय च उषिषट षनशचचत कल आह व य स ठी एकण र.

115.00 लकष षनयतवयय मजर करणय त आल आह. व रमिक योजन सन 2013-14 मधय र. 25.00 लकष षनयतवयय

मजर होत तय पकी र. 2.84 लकष षनरी खचध झ ल आह. व रमिक योजन सन 2014-15 मधय 50 षनयातद र न

परोतस हन दणय च परत षवत असन तय स ठी ख लीलपरम ण षनयतवयय मजर आह.

लघ उदयोग न आतर षरीय परदशधन त भ ग घणय स ठी भईभ ड अनद न रपय 8.00 लकष षनयात प षरतोषिक : रपय 17.00 लकष ________________ एकण : रपय 25.00 लकष

परत षवत व रमिक योजन 2015-16 मधय 50 षनयातद र न परोतस हन दणय स ठी र. 15.00 ल ख षनयतवयय परत षवत

आह.

षजलहासतरावर उदयोग भवनाच बाधकाम करण

6.10 क दर श सन चय औदयोषगक रोरण 1977 अनवय उदयोजक न एक छत ख ली सव परषवणय चय उिश न

परतयक षजलहय त षजलह उदयोग क दर योजन पणध दश त क याशनवत करणय त आली. मह र षर त परथम टपपय त सन

1977-79 मधय 25 षठक णी षजलह उदयोग क दर क याशनवत करणय त आली. तय नतर उवधषरत षजलहय स ठी षजलह

उदयोग कदर क याशनवत करणय त आली. सदय:शथतीत उदयोग न सव दण री क यालय वगवगळय षठक णी क यधरत

असलय न उदयोजक चय वळची बचत वह वी य उिश न उदयोग करीत आवचयक सवध सव सषवर , परव न, न हरकत

परम णपतर एक च षठक णी षमळ वय त य करीत षजलह तर वर उदयोग सत थ पन करणय त यत आह. उदयोग सतची

उपयोषगत लकष त घत उदयोग शी सबरीत सवध क यालय एक च इम रतीत क यधरत असण सोयीच आह. य करीत

षजलह तर वर उदयोग भवन च ब रक म परत षवत करणय त यत आह. ब र वय पचव रमिक योजनमधय बलढ ण यथ

नवीन उदयोग भवन उभ रणीच उषिषट षनशचचत करणय त आल असन य स ठी एकण र. 100.00 ल ख षनयतवयय मजर

169

करणय त आल आह. व रमिक योजन 2013-14 मधय र. 50.00 लकष षनयतवयय अपषकषत होत परत सदर षनरी

अथधसकशलपत झ ल न ही. व रमिक योजन 2014-15 मधय र. 50.00 ल ख षनयतवयय मजर आह.

परत षवत व रमिक योजन 2015-16 स ठी र. 50.00 लकष षनरी 1 उदयोग भवन उभ रणीस ठी अपषकषत आह.

महाराषटर राजय औदयोषगक समह षवकास कायथकरम (एमएसआयसीडीपी)

6.11 क दर श सन चय सकषम, लघ व मधयम उपकरीम (MSME) मतर लय म फध त र बषवणय त यत असललय सकषम, लघ

उपकरीम - समह षवक स योजनची (MSICDP) परभ वी अमलबज वणी मह र षर श सन चय उदयोग षवभ ग म फध त

करणय त यत आह. सकषम, लघ व मधयम उपकरीम घटक स ठी ज हीर करणय त आललय औदयोषगक समह योजनच

फ यद वय पक परम ण त र जय तील घटक न होत आह. य अतगधत उचच दजाचय स म षयक सषवर क दर ची (CFC)

षनरममती करणय त यऊन तय दव र स म षयक च चणी क दर, षवक स व सशोरन क दर, स म षयक परषकरीय क दर, पककजग

सषवर , परषशकषण सषवर इ. चय सलभ उपलबरीमळ घटक ची पराकषमत उच वणय स मदत होत आह. क दर

श सन चय सदर औदयोषगक षवक स योजनची यशवी अमलबज वणी षवच र त घऊन तय ची वय पकत

व ढषवणय स ठी मह र षर श सन न नवीन औदयोषगक रोरण -2013 अतगधत र जय ची औदयोषगक समह षवक स योजन

ज हीर कली आह. सदर योजनतन र जय तील औदयोषगकदषटय अषवकषसत कषतर तील सकषम व लघ उपकरीम चय

सवाषगण षवक स स ठी स म षयक सषवर क दर ची (CFC) षनरममती करणस ठी भरीव आरमथक सह यय र जय

श सन म फध त दऊ करणय त आलल आह. र जय ची ही योजन "मह र षर र जय औदयोषगक समह षवक स क यधकरीम"

(MSIDP) य न व न ओळखली ज ईल. सदर योजनच मखय उिश र जय तील सकषम व लघ उपकरीम ची उतप दकत व

पराकषमत उच वणय स ठी तसच तय च कषमत वदधीकरीत स म षयक सषवर षनमाण करणस ठी क यधकरीम ची

अमलबज वणी करण ह आह. य योजनस ठी सन 2014-15 आरमथक विास ठी र. 400.00 लकष षनयतवयय मजर

आह. परत षवत व रमिक योजन 2015-16 आरमथक विास ठी र. 2600.00 ल ख षनयतवयय 45 औदयोषगक

समह स ठी अपषकषत आह.

औदयोषगक गतवणक व पायाभत सषवधा षवकास

6.12 मह र षर श सन न प य भत सोयी सषवर षनमाण करत न आणीब णीचय परसगी मह र षर औदयोषगक षवक स

मह मडळ चय औदयोषगक वस हतीत प य भत सषवर परषवणय स ठी प य भत सोयी सषवर षनरी उभ रणय च ठरषवल

आह. य मधय सरव तील सषचत षनरी र. 50,000.00 लकष नवीन अथधशीिाख ली मजर कल आह. स मषहक

परोतस हन य जनस ठी असललय र जय तरीय सषमतीकडन य मरील परकलप च सषनयतरण कल ज ईल. तसच र जय

तर वरील सथ जस मह र षर औदयोषगक षवक स मह मडळ, मबई मह नगर परदश षवक स पर षरकरण, मह र षर र जय

रत षवक स मह मडळ, स वधजषनक ब रक म षवभ ग, प टबर र षवभ ग, मह र षर षवदयत षनरममती कपनी इ. य स रखय

170

र जय प तळीवरील षवषवर नोडल सथ प य भत सषवर चय षनयोजन आषण औदयोषगक प य भत सषवर चय उभ रणीत

तय च परयतन एकषतरत करणय चय उिश न ही योजन अमल त यईल. य परयोजन स ठी सरव तील सन 2012-13

करीत र.1,000.00 लकष षनयतवयय मजर करणय त आल होत . सन 2013-14 कषरत र. 12,311.00 लकष

षनयतवयय मजर करणय त आल होत . व रमिक योजन 2014-15 कषरत र. 15,000.00 लकष षनयतवयय मजर आह.

परत षवत व रमिक योजन 2015-16 कषरत र.9,500.00 ल ख षनयतवयय 19 प य भत सषवर षवक स परकलप स ठी

अपषकषत आहत.

महाराषटर राजयाच परषिकषण धोरण

6.13 मह र षर श सन न श सन षनणधय करी .टीआरएन- 09/पर .करी. 39/09/12-अ, षद.23 सपटबर 2011 अनवय मह र षर

र जय च परषशकषण रोरण ब बत षनणधय घतलल आह. र जय परषशकषण रोरण र बवन र जय श सन सवत सवध तर वर

क यधकषमत व ढवन गषतम न परश सन होणय कषरत र जय तील सवध कमधच रीवद य न परषशकषण दणय ची आवचयकत

आह. तय नस र उदयोग सच लन लय तगधत क यधरत कमधच रीवद स आरमथक, स म षजक, र जकीय व त षतरक बदल मळ

षनमाण होण ऱय आवह न न स मोर ज ण व परश सन मधय बदल स ठी आवचयक असण री लवषचकत स धय करण

य स ठी षवषवर टपपय वर परषशकषण दण गरजच आह. र जय परषशकषण रोरण चय मधयवती कलपननस र सवास ठी

परषशकषण असल, परषशकषण षनरतर षदल ज ईल तसच गरज वर आर षरत परषशकषण दण अपषकषत आह. सदर परषशकषण

दणय सदभातील आर खड तय र करण व तय नस र परषशकषण स ठी अथधसकलपीय तरतद करण य ब बत र जय चय

परषशकषण रोरण त षनदश दणय त आलल आहत.

6.14.1 उदयोग सच लन लय तगधत क यधरत अषरक री /कमधच री य न सदभाषकत श सन षनणधय त नमद कलय परम ण

पढील परम ण षवषवर टपपय वर परषशकषण दण आवचयक आह :

अ) प य भत परषशकषण

ब) पदोननतीनतरच परषशकषण

क) उजळणी परषशकषण

ड) बदलीनतरच परषशकषण

इ) नवीन षविय ची तोडओळख परषशकषण (Orientation Training)

6.14.2 उदयोग सच लन लय तगधत गट अ , ब आषण क य सवगातील अषरक री / कमधच री य न परषशकषण दणस ठी

व रमिक योजन सन 2014-15 मधय एकण र.26.00 लकष इतक षनयतवयय मजर करणय त आल आह. परत षवत

व रमिक योजन 2015-16 मधय र. 10.00 ल ख षनयतवयय 15 अषरक री / कमधच री य न परषशकषण दणय स ठी अपषकषत

आह.

171

मधयम व मोठ बाधकाम

िासकीय मदरणालयासाठी यतर खरदी

6.15 षवषवर श सकीय षवभ ग व तय च कषतरीय क यालय तसच इतर सथ च मदरण ची क म र जय तील श सकीय

मदरण लय म फध त कली ज त त. य क म मधय ब-य चश त तडीच , गोपनीय ककव सवर षनक वरप च क म च ही

सम वश आह. ही क म वयवशथतपण तसच क लबधद पधदतीन पणध करण आवचयक असत. तथ षप श सकीय

मदर ण लय त सधय अशततव त असलली बहत श यतर स मगरी जनी व क लब झ लय न ती अपषकषत उतप दन दव

शकत न ही. सदर यतर च सट भ ग दखील उपलबर होत न ही. तय षशव य छप ई उदयोग मधय नषवन ततरजञ न षवकषसत

झ ल आह. श सकीय मदरण लय च नषवन यतर स मगरीच क ही त तडीचय गरज भ गषवणय स ठी सन 2009-2010

प सन सदर योजन नवय न परत षवत करणय त आली आह. ब र वय पचव रमिक योजनमधय वरील उषिषट स ठी एकण

र. 2300.00 लकष षनयतवयय म गणी कल आह. व रमिक योजन 2013-14 स ठी र. 250.00 लकष षनयतवयय 30

यतरस मगरी खरदी करणय स ठी मजर होत तय पकी र.64.52 लकष षनरी खचध झ ल आह. व रमिक योजन 2014-15

स ठी र. 1200.00 लकष षनयतवयय 40 यतरस मगरी खरदी करणय स ठी मजर आह. परत षवत व रमिक योजन 2015-

16 स ठी र. 1215.00 ल ख षनयतवयय 92 यतरस मगरी खरदी करणय स ठी अपषकषत आह.

सहकार

औदयोषगक सहकारी ससरा

औदयोषगक सहकारी ससराना िासकीय भागभाडवल मजर करण.

6.16.1 श सन षनणधय करी.औदयोस-1094/5905/पर.करी.320/9-स, षदन क 2 ज नव री, 2002 मरील तरतदीनस र

सहक र षवभ ग म फध त औदयोषगक सहक री सथ न श सकीय भ ग-भ डवल ख लील आकतीबर नस र मजर

करणय त यत. य मधय परकलप ककमत कम ल र.500.00 ल ख मयादीत करणय त आलली आह.

रपय ल ख त.

अ.करी.

ब ब परकलप ककमतीचय परम ण त टककव री

परकलप ककमत (कम ल र. 500.00 ल ख )

1 2 3 4 1 श सन चय हमी षशव य षवततीय

सथ कडन कजध 60% 300.00

2 श सकीय भ ग-भ डवल 30% 150.00 3 सथच व-भ गभ डवल 10% 50.00

एकण :- 100% 500.00

172

सन 2010-11 मधय र.60.95 ल ख व सन 2011-12 मधय र.34.35 ल ख एवढ खचध झ लल आह. सन 2012-13

मधय क हीही खचध झ लल न ही. सन 2013-14 स ठी र.50.00 ल ख एवढ षनयतवयय उपलबर होत . सर षरत

अद ज नवय र.40.00 ल ख इतकी तरतद परतयकष खचास ठी उपलबर होती. तय पकी कोणत ही खचध झ लल न ही.

सधय च षवततीय सह यय च सतर ह कजध, श सकीय भ ग-भ डवल आषण सहक री सथ च वत:च समभ ग य च परम ण

60:30:10 य परम ण आह. सन 2014-15 य आरमथक विास ठी र.0.01 ल ख इतक षनयतवयय उपलबर आह. सन

2015-16 स ठी य आरमथक विास ठी र. 25.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

हातमाग षवकास

6.16.2 र जय मधय स र रणत: 5000 ह तम ग असन सम र 11362 वयकती उदर षनवाह स ठी य उदयोग वर

अवलबन आहत. स र रणत: 90 टकक ह तम ग षवणकर न सरक री कषतर तगधत आणणय त आलल आह. र जय त

665 पर थषमक व 4 क षदरय ह तम ग षवणकर सथ असन तय ची सभ सद सखय 33250 इतकी आह. ह तम ग

उदयोग ल परोतस हन दणय स ठी श सन कडन सहक री कषतर तील ह तम ग षवणकर स ठी षवषवर परक रचय योजन

र बषवणय त यत त. जस परच र, परषसधदी आषण बषकषस व र षरीय ह तम ग परदशधनी ही योजन र बषवणय त यत.

परारषमक हातमाग षवणकर सहकारी ससरासाठी 50 टकक कजथ माफी योजना

6.17 पर थषमक ह तम ग षवणकर सहक री सथ चय कजधम फीचय योजनस ठी सन 2014-15 स ठी र. 1.00

ल ख इतक षनयतवयय मजर असन, सन 2015-16 स ठी र.1.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल

आह.

आरोगय षवमा योजना

6.18 क दर श सन दव र 100 टकक अथधसह ययीत आरोगय षवम योजन व मह तम ग री बनकर षवम योजन र जय त

र बषवणय त यत त. योजनस ठी सन 2014-15 स ठी र.2.41 ल ख इतक षनयतवयय मजर असन सन 2015-16

स ठी र.3.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

हातमाग उदयोगाचया षवकासाकरीता जाषहरात व परषसधदी योजना

6.19 ह तम ग उतप दन ची षवकरीी व ढव वी व ह तम ग उदयोग च परच र व परस र वह व य दषटीकोन तन र षरीय /

र जय / षजलह प तळी वर ह तम ग परदशधनीच आयोजन करणय त यत. श सन कडन दषखल य योजनस ठी सह यय

दणय त यत. ह तम ग षवणकर न तय चय कल गण च षवक स होणस ठी बषकषस दणय त यत त. य योजन ख ली

ज षहर त व परषसधदीस ठी सन 2014-15 स ठी र.117.50 लकष व बषकषस योजन ख ली सन 2014-15 स ठी र.6.50

173

लकष एवढ षनयतवयय मजर असन सन 2015-16 स ठी ज षहर त व परषसधदीस ठी र.150.00 ल ख व बकषीस

योजनख ली र.7.50 लकष षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

सवथसमाविक हातमाग षवकास योजना

6.20 क दर श सन कडन 11 वी पचव रमिक योजन आषण सन 2012-13 मधय र बषवणय त आललय व 12 वय

पचव रमिक योजनत र बव यचय र शषरय ह तम ग षवक स क यधकरीम च (NHDP) एक घटक असललय एक शतमक

ह तम ग षवक स योजन (IHDS), षवपणन व षनयात परस र योजन (MEPS) व षवषवर ह तम ग षवक स योजन

(DHDS)य मरील महतव चय घटक च षवषलनीकरण करन तय र करणय त आली आह.तय करीत क यमवरपी

प य भत सषवर चय वरप त सह यय करणय त यण र आह. सन 2015-16 स ठी र.250.00 ल ख एवढ षनयतवयय


हातमाग उदयोगाच पनथजीवन, सधारणा आषण पनरथचना

6.21 षद.19/3/2014 रोजी झ ललय र जय अमलबज वणी,सषनयतरण व आढ व सषमतीचय (SIMRC) बठकीमधय

क दर परकत ह तम ग उदयोग च पनधजीवन,सर रण आषण पनरधचन योजनअतगधत र जय तील ह तम ग उदयोग च

पनजीवन, सर रण आषण पनरधचन योजनल म नयत परद न करणय त आली आह.

अमर वती,न गपर,सोल पर,स गली,औरग ब द,न दड व रळ षजल तील सथ कषरत ह तम ग उदयोग स य योजनच

ल भ होण र आह. योजनस ठी सन 2014-15 स ठी र.235.00 ल ख इतक षनरी अथधसकशलपत आह. सन 2015-

16 स ठी र. 1.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

महाराषटर राजय हातमाग महामडळाला भाग भाडवली अिदान

6.22 सहक री कषतर ब हरील षवणकर न सह यय करण व एकणच ह तम ग चय षवक स च हतन षद. 19 आकटोबर

1971 रोजी कपनी क यद 1956 अतगधत मह र षर र जय ह तम ग मह मडळ ची थ पन करणय त आली. य

मह मडळ च अषरकत भ ग भ डवल र.35.00 कोटी आह तर परतयकष पर पत भ डवल र.31.76 कोटी इतक आह.

मह मडळ चय अषरपतय ख ली न गपर, गढषचरोली, वरा, भड र व सोल पर षजल मधय 8250 ह तम ग क यधरत होत.

आत य सवध ह तम ग षवणक र न एक रककमी स नगरह अनद न दवन मह मडळ प सन असलगन करणय त आलल

आह.सन 2014-15 स ठी मह मडळ ल भ ग भ डवली अशद न स ठी र.99.00 ल ख एवढ षनयतवयय मजर असन

र.99.00 ल ख इतक खचध अपषकषत आह.सन 2015-16 स ठी दखील र.100.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत


174

वसरोदयोग धोरणातगथत योजना

यतरमाग (वाषपिग / षववहीग / सायसझग / यानथ डाईग / सपरटीग / गारमटीग / षनटीग यनीट इतयादी. )

िटल लस यतरमाग / वाषपिग / सायसझग / यानथ डाईग / सपरटीग / गारमटीग / षनटीग इतयादीचया सहकारी ततवावरील ससराचया परकलपाना 10:40:50 या आकतीबधानसार अरथसहायय

6.23.1 अनसषचत ज ती, अनसषचत जम ती व अलपसखय क सम ज चय सहक री ततव वरील यतरम ग सथ न

वभ ग भ डवल, श सकीय भ ग भ डवल व कजध 10:40:50 ऐवजी 5:45:50 य आकतीबर नस र अथधसह यय,

य पकी श सकीय भ डवल तील व ढीव 5% रककम सबरीत षवभ ग चय मजर षनयतवयय तन उपलबर.

6.23.2 अनसषचत ज ती, अनसषचत जम ती व अलपसखय क सम ज चय यतरम ग घटक च आरषनकीकरण स ठी

दीघध मदती कजाच परकलप परत व तय र करण, त परत व बककड स दर करण आषण बककडन कजध मजर करन घण

य स ठी श सन कडन क ही वय वस षयक सथ नमन मदत करणय ची योजन .

6.23.3 अनसषचत ज ती, अनसषचत जम ती व अलपसखय क सम ज चय जय यतरम ग घटक चय

आरषनकीकरण चय परकलप स बकची म नयत पर पत झ ली असल अश घटक न इतर तरोत कडन षमळण ऱय

सवलती वयषतषरकत यतरस मगरीवरील भ डवली गतवणकीचय (TUFS मधय म नय होण ऱय परकलप कषरत वय ज

सवलतीस ठी अनजञय गतवणकीचय ) 10 % अनद न

राजय वसतरोदयोग धोरण 2011-17

क दर परसकत TUF योजनिी षनगडीत दीघथ मदती कजावरील वयाज सवलत योजना

6.24.1 क दर परकत TUFS अतगधत वतर आयकत, भ रत सरक र य चकडन UID करीम क पर पत करण आवचयक.

सदर योजनस ठी 12.5% ककव बकच पर ईम लडीग रट/बस रट ककव परतयकष आक रणय त आलल वय जदर य पकी

ज दर कमी असल तवढ उचचतम वय जदर गषहत ररणय त यईल. सदर योजनअतगधत ल भ नवीन वतरोदयोग घटक स ठी

तसच अशततव तील वतरोदयोग घटक चय आरषनकीकरण स ठी/षवत रीकरण स ठी/पनवधसन स ठी अनजञय. सवध

तरोत तन (क दर परकत TUFS, उदयोग षवभ ग इतय षद) षमळण री वय ज सवलत ररन फकत 0/% व 2% एवढ

वय जदर पडल तोपयतचय वय जदर ची परषतपती. वय ज सवलत योजनस ठी प तर परकलप षद.1 एषपरल,2011 त षद. 31

म चध, 2017 य क ल वरीत क दर परकत TUFS योजनअतगधत मजर होण र झ लल/होण र परकलप वय ज सवलत

योजन :-(षवततीय सथ नी षद. 21 फबरव री, 2014 रोजी ककव तय नतर कजध मजर कललय परकरण कषरत .) षवततीय

सथ नी क दर परकत TUFS अतगधत कजध मजर करण आवचयक. क दर परकत TUFS अतगधत वतर आयकत, भ रत

सरक र य चकडन UID करीम क घणय ची अट न ही. अनजञय वय ज दर ख लीलपरम ण:-

175

अ.करी. वतरोदयोग घटक च परक र अनजञय वय जदर (%) 1. सतषगरणी, ग रमटीग, षजनीग-परकसग आषण परोसकसग 7 2. टकषनकल टकसट ईल 6 3. कपोषझट यषनट 6 4. वरील अनकरीम क 1, 2 व 3 वयषतरीकत अनय वतरोदयोग घटक 5

वय जदर सवलत योजनच ल भ र जय तील नवीन /आरषनकीकरण/ षवत रीकरण/ पनवधसन च परकलप न अनजञय.

षद.21.2.2014 रोजी ककव तय नतर कजध मजर कललय परकरण न ल ग सदर योजनस ठी सन 2014-15 य विास ठी

र. 6000.00 ल ख इतकी तरतद करणय त आली असन सन 2015-16 कषरत र. 5966.49 ल ख इतक षनयतवयय

परत षवत आह.

क दर परसकत TUF योजनिी षनगडीत षवदभथ, मराठवाडा आषण उततर महाराषटरातील नवीन वसतरोदयोग घटकाना 10% भाडवली अनदान

6.24.2 षवदभध, मर ठव ड आषण उततर मह र षर तील क दर परकत TUFS अतगधत म नयत पर पत नवीन व

षवत रीकरण चय वतरोदयोग घटक न प तर भ डवली गतवणकीचय 10% इतक अनद न दणय त यईल. सदर 10%

भ डवली अनद न सवध तरोत तन (क दर परकत TUFS, उदयोग षवभ ग इतय षद) षमळण ऱय सवध सवलती तसच

र जय चय नवीन वतरोदयोग रोरण तगधत षमळण ऱय वय ज सवलती वयषतषरकत र षहल. 10% भ डवली अनद न

योजनस ठी प तर परकलप षद.1 म चध,2012 त षद. 31 म चध, 2017 य क ल वरीत क दर परकत TUFS योजनअतगधत

मजर होण र षवदभध, मर ठव ड आषण उततर मह र षर तील परकलप. षद.1.3.2012 रोजी ककव तय नतर षद.

20/02/2014 पवी षवततीय सथ नी कजध मजर कललय परकलप न वतर आयकत, भ रत सरक र य चय कडन UID

करीम क पर पत करन घण आवचयक षद. 21/02/2014 रोजी ककव तय नतर षवततीय सथ नी कजध परवठ कललय

परकलप न क दर परकत TUFS अतगधत UID करी. पर पत करन घणय ची अट ल ग न ही. सदर योजनस ठी सन 2014-

15 य विाकषरत र. 3200.00 ल ख इतकी तरतद करणय त आली आह. सन 2015-16 कषरत र. 2800.00 ल ख

इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

एकायतमक वसतरोदयोग सकलाना अरथसहायय दणयाची योजना

6.25 क दर परकत योजनअतगधत र जय त मजर झ ललय व होण ऱय एक शतमक वतरोदयोग सकल न र.9.00

कोटी अथव परकलप ककमतीचय 9% य पकी जी रककम कमी असल तवढ अथधसह यय. सदर योजनस ठी सन 2014-

15 य विाकषरत र.1094 ल ख इतकी तरतद करणय त आली आह. सन 2015-16 कषरत र.500 ल ख इतक


176

रिीम षवकास

6.26 रशीम शती उदयोग मधय भमीषहन मजर, अलप भर रक व षसम षतक शतकरी य न रोजग र परषवणय ची कषमत

लकष त घऊन सन 1988-89 य विाप सन रशीम उदयोग चय षवक स वर र जय श सन न लकष क दरीत कल आह. रशीम

षवक स स ठी क दरीय रशीम मडळ चय सह यय न र जय श सन षवषवर म धयम तन शतकऱय न सह यय करीत आह.

अडीपज षनमीती क दर बळकटीकरण, षकस न रोपव टीक , तती ल गवडीस ठी सह यय, कीटक सगोपनगह अनद न,

प षण सवरधन सह यय, य षतरकीकरणसबरी स हीतय परवठ , ब ळ अळी कीटक सगोपन कदर , कोि ची ब ज रपठ, वहमी

कमपोट सह यय, कोि वर परकीय क दर स सह यय, क पड षनमीती सह यय, रशीम सत उतप दन वर परोतस हनपर अनद न,

वनय रशीम व ढीस ठी सह यय, पीक षवम योजन , अभय स दौर , परच र व परषसधदी इ. य स रखय योजन रशीम

षवक स स ठी र बषवणय त यत आहत. र जय त सन 2014-15 मधय 31 षडसबर, 2014 अखर 6932.50 एकर कषतर

तती ल गवडीख ली आह. सन 2015-16 कषरत व रमिक योजनमधय क दर परकत योजनअतगधत रशीम षवक स चय

षवषवर योजन र बषवणय करीत र जय व क दर षहस अतगधत र. 4379.27 ल ख षनयतवयय परत षवत कल आह.

सहकारी सत षगरणया

6.27 र जय तील क पस च उतप दन षवच र त घऊन तसच मलयव ढीचय दषटीकोन तन व परकीय चलन

षमळषवणय चय दषटीन म गील क ही पचव रमिक योजन मधय सहक री सत षगरणय थ पन करणय वर र जय श सन न

लकष क दरीत कल आह. तय मळ क पस उतप दक शतकऱय न क पस स ठी च गल भ व षमळतो. सहक री सत

षगरणय चय उभ रणीस ठी सभ सद च भ गभ डवल, श सकीय भ गभ डवल व मदत कजाच परम ण 5:45:50 अस

आह. सन 2014-15 य विास ठी र.6126.40 ल ख (षवशि घटक योजनसह) एवढी अथधसकशलपय तरतद उपलबर

असन, सन 2015-16 कषरत (षवशि घटक योजनसह) र. 7500.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त

आल आह. व रमिक योजन 2014-15 मधय आज री सत षगरणय चय पनवधसन स ठी र.300.00 ल ख एवढी

अथधसकशलपय तरतद उपलबर असन, सन 2015-16 कषरत दखील र. 0.01 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत

करणय त यत आह. र षरीय सहक री षवक स षनगम योजनअतगधत भ गभ डवल व कजाकरीत सन 2014-15 करीत

अनकरीम र. 1.00 ल ख व र.1001.00 ल ख एवढी तरतद उपलबर आह. व रमिक योजन सन 2015-16 स ठी र षरीय

सहक र षवक स षनगम योजनअतगधत भ गभ डवल व कजास ठी अनकरीम र.1000.00 ल ख व 1000.00 ल ख एवढ

षनयतवयय परत षवत आह. पषरिद , परदशधन, ज हीर ती व परषसदधीचय म धयम तन वतरोदयोग उदयोग च षवक स करणय च

ठरषवणय त आल असन य स ठी सन 2014-15 मधय र.200.00 ल ख एवढी तरतद करणय त आली होती. य स ठी

सन 2015-16 मधय र. 200.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

******************

177

परकरण 7

पषरवहन व दळणवळण

7.1 व हतक व दळणवळण य कषतर त ख लील आठ उपकषतर च सम वश आह:- (1) रत षवक स (रत व पल),

(2) म गध पषरवहन (म.र .म .प.म.), (3) मोट र व हन षवभ ग, (4) बदर व दीपगह, (5) अतगधत जल व हतक, (6) न गरी

हव ई व हतक (7) रलव परकलप मधय र जय च सहभ ग आषण (8) न गरी व हतक

रसत षवकास (रसत व पल)

7.2.1 क दर श सन न वहीजन-21 वद र नवीन रत षवक स योजन तय र करणय स ठी म गधदशधक सचन षदलय होतय .

तय सचन षवच र त घऊन स वधजषनक ब रक म षवभ ग म फध त सन 2001-21 रत षवक स योजन (20 विीय रत

षवक स च आर खड ) तय र करणय त आल आह. सदर आर खड नस र एकण 3,36,994 षक.मी. ल बीच रत

षवक स च उषिषट ठवणय त आल आह.

7.2.2 व रमिक योजन 2014-15 मधय रत षवक स क यधकरीम स ठी एकण र. 2836.67 कोटी षनयतवयय मजर

करणय त आल आह. सन 2015-16 कषरत र. 3700.00 कोटी एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

7.2.3 भौषतक परगती - रतय ची ल बी म चध, 2013 अखरपयत

रतय च परक र 2001-2021 च उषिषट (षक.मी)

31 म चध, 2013 पयतच स धय (षक.मी)

ड बरी / कसमट रतय ची ल बी (षक.मी)

1 2 3 4 1. र षरीय मह म गध 4,509.09 4,376 4,358 2. परमख र जय म गध 7,846.89 6,694 6,531 3. र जय मह म गध 35,754.68 27,528 27,160 4. परमख षजलह रत 51,993.71 50,256 44,116 5. इतर षजलह रत 61,158.56 47,573 32,337 6. गर मीण रत 1,75,731.48 ,106,745 48,555 एकण रतय ची ल बी 3,36,994.4 24,3172 1,63,057

7.2.4 य कषतर स ठीच षनरी म गणीचय म न न कमी परम ण त पर पत होत असलय मळ अनय म गान अषरक षनरी

षमळणय स ठी श सन सदव परयतनशील आह. य पकी क ही तरोत ख लीलपरम ण आहत.

रसत षवकास

7.3 रत षवक स योजन 2001-2021 मधय एकण 3,36.994 षक.मी. रतय चय षवक स च उषिषट ठवणय त

आल आह, तय मधय रत षवक स योजन 1981-2001 नस र य पवी षवकषसत झ ललय 2,43,172 षक.मी. रतय च

सम वश आह. तथ षप, एकण व हन व हतकीमधय तय च क ळ त अनक पटीन व ढ झ ली असलय न, पषरण म वरप

178

रतय ची शथती खर ब झ ली आह. व रमिक योजन 2015-16 र. 3700.00 कोटी एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त

आल आह.

क दरीय मागथ षनधी

7.4 क दरीय म गध षनरी क यद - 2000 अनवय र जय त षवकरीी झ ललय परोल व षडझलवर परती लीटर एक रपय

(जन, 1998 प सन) दर न उपकर आक रन क दरीय म गध षनरीमधय जम कल ज तो. क दरीय म गध षनरीमरील

षडझलवरील उपकर चय 50 % रककम व परोलवरील उपकर चय 100 % रककम षमळन जम होण ऱय रकमपकी

30 % रककम र जय तील रतय चय सर रणकरीत क दर श सन कडन मजर करणय त यत. य योजनख ली र जय तील

723 रत व पल ची ब रक म मजर झ ली असन तय पकी 637 क म पणध, 46 क म परगतीपथ वर, 38 क म षनषवद

तर वर व 2 क म वगळणय स ठी परत षवत आहत. य 723 क म ची अद षजत ककमत र.2,923.27 कोटी आह.

म ह सपटबर, 2014 पयत य क म वर र.,2776.30 कोटी एवढ खचध झ ल आह. य योजनकरीत सन 2014-15

य व रमिक योजनत र.391.00 कोटी एवढी तरतद अथधसकशलपत असन सन 2015-16 करीत र. 363.27 कोटी

एवढ षनयतवयय परत षवत आह.

महाराषटर राजय रसत षवकास महामडळ

7.5 रत, पल आषण इम रतीचय कषतर मधय स वधजषनक ब रक म षवभ ग म फध त आषण मह र षर र जय रत षवक स

मह मडळम फध त प य भत सषवर च षवक स करणय ची क म ख जगीकरण चय म धयम तन ह ती घणय त आली आहत.

य ह ती घणय त आललय क म ची थोडकय त म षहती ख लीलपरम ण आह.

पण,औरग ब द,न गपर, अमर वती, सोल पर, नदरब र, न दड आषण ब र मती य शहर स ठी एकण

र.1,103 कोटी ककमतीच शहर षवक स परकलप मह मडळम फध त ह ती घणय त आलल आहत.

मबई आषण पषरसर त 55 उडड ण पल पकी 36 उडड ण पल ची क म पणध करणय त आलली आहत.

र. 1634 कोटी ककमतीच वरळी-व दर य 4.70 षक.मी. ल बीचय स गरी म गाच क म पणध झ ल

आह. वसाव -व दर य 9.5 षक.मी. ल बीचय स गरी सतच र.6,018 कोटी ककमतीच क म ह ती

घणय त यत आह.

मह र षर र जय रत षवक स मह मडळम फध त र. 8700 कोटीच 18 परकलप पणध करणय त आल

असन र. 1524 कोटीच 5 परकलप परगतीपथ वर आहत.

सन 2015-16 करीत र. 120.00 कोटी एवढ षनयतवयय परत षवत आह.

नाबाडथ कजथसहायय

7.6 न ब डधचय कजधसह यय तन रत व पल ब रक म च एक मोठ क यधकरीम श सन न ह ती घतल आह. रत

षवक स स ठी न ब डध कजध सह यय तगधत आत पयत एकण रपय 6,259 कोटी एवढय अद षजत ककमतीची 12870

179

रत व पल क म मजर असन म ह सपटबर, 2014 अखर य योजनतन 23,447 षक.मी. रत सर रण करणय त

आली असन 2171 लह न-मोठय पल ची ब रक म व 14072 मो-य ची क म पणध करणय त आली आहत. 2014-

15 य आरमथक विात य योजन अतगधत रत षवक स स ठी एकण र.581.00 कोटी ककमतीची क म न ब डधन मजर

कली आहत. 2015-16 य आरमथक विात य योजन अतगधत रत षवक स स ठी एकण र. 650.00 कोटी एवढ


बाधा-वापरा व हसतातरीत करानसार रसत षवकास

7.7.1 अथधसकलपीय क म स ठी षनरीची कमतरत असलय न स वधजषनक ब रक म षवभ ग न प य भत षवक स ची

क म ख जगी कषतर चय सहभ ग न ह ती घणय च रोरण सन 1996 प सन अगीक रल आह.स वधजषनक ब रक म

षवभ ग म फध त र जय तील र जय मह म गध, परमख षजलह म गध, ब वळण रत व ज त व हतक वदधळ असलल इतर

रतय ची सर रण करणय स ठी श सन न क ही महतव च परकलप ख जगीकरण चय म धयम तन ह ती घतल आहत.

श सन न षवशितव न किीवर आर षरत असललय षवक स स ठी प य भत सषवर महणन क ही महतव चय रतय च

चौपदरीकरण करणय च महतव क कषी क यधकरीमही आखल आह.

7.7.2 ख जगीकरण तगधत स वधजषनक ब रक म षवभ ग म फध त आत पयत चौपदरी व दपदरी रत च 132 परकलप

जय ची रत ल बी 4,205.50 षक.मी. व षकमत र. 14,441.07 कोटी आह ह ती घतल आहत. तय पकी 91 दपदरी

रतय च परकलप पणध झ ल आहत जय ची रत ल बी 1,838 षक.मी. व ककमत र. 1,106 कोटी आह व 1 परकलप मजर

झ ल आह जय ची रत ल बी 93.80 षक.मी. व ककमत र. 297.89 कोटी आह. चौपदरीकरण च 17 परकलप पणध

झ ल आहत जय ची ल बी 778.10 षक.मी. व ककमत र. 2863.03 कोटी आह. चौपदरीकरण च 10 परकलप परगतीत

आहत जय ची ल बी 583.19 षक.मी. व ककमत र.3,627.24 कोटी आह तसच चौपदरीकरण च 13 परकलप षनषवदचय

षवषवर तर वर आहत जय ची ल बी 912.41 षक.मी. व ककमत र. 6,546.70 कोटी आह.

7.7.3 आत पयत चौपदरीकरण च 22 परकलप जय ची ल बी 1,584.19 षक.मी. व ककमत र. 9060.07 कोटी

आह व जय मधय एकण श सन सहभ ग र .3,120 कोटी आह, तय स क दर श सन न आरमथक सहभ ग दणय स म नयत

षदली आह. तय स ठी र .1,759 कोटी आरमथक सहभ ग क दर श सन दण र असन उवधषरत र .1,361 कोटी आरमथक

सहभ ग र जय श सन म फध त दणय त यण र आह .सन 2015-16 करीत र. 250.00 कोटी एवढ षनयतवयय परत षवत

आह.

7.7.4 आत पयत चौपदरीकरण तगधत षभवडी वडप रतय च चौपदरीकरण आषण कशळी यथील 2 मोठ पल,

कचचोटी क मण प यग व रतय च चौपदरीकरण, मनोर व ड षभवडी रतय च चौपदरीकरण, मबर ब वळण रतय च

चौपदरीकरण, पण - षशरर - अहमदनगर – वड ळ - औरग ब द – ज लन रतय च चौपदरीकरण, न षशक - षनफ ड

– यवल रतय ची सर रण / चौपदरीकरण, अहमदनगर कोपरग व रतय च चौपदरीकरण, न दड-नरसी रतय च

180

चोपदरीकरण, षशरर-त जबद-मखड-नरसी-षबलोली रतय च पवहड स ईड शोलडरसह दपदरीकरण व ग व तन

ज ण ऱय भ ग च चौपदरीकरण, ज लन व टर रतय च चौपदरीकरण, ख मग व वळण म गाच चौपदरीकरण, ज म

वरोर रतय च चौपदरीकरण, वरोर चदरपर रतय च चौपदरीकरण करणय त आल आह.

गह (पषरवहन) षवभाग

कतरीम चाचणी पर बाधण

7.8 र जय तील 50 क यालय पकी 12 क यालय त कतरीम च चणी पथ क यधरत आहत. य योजनस ठी सन 2015-

16 स ठी र 1.00 लकष म गणी परत षवत असन सदर अनद न नवीन कषतरम च चणी पथ उप पर पक ल तर, उप पर पक

बलढ ण , चदरपर, म लग व य क यालय स ठी परत षवत. तसच M.S.R.T.C चय उपलबर ज गत नवीन कषतरम च चणी

पथ ब रक म स ठी सोल पर, अकोल , औरग ब द, न षशक व गडषचरोली यथ परत षवत.

सीमा तपासणी नाकयाच आधषनकीकरण व सगणकीकरण

7.9 मोट र व हन षवभ ग चय अखयतय षरत एकण 22 सीम तप सणी न क असन य योजन अतगधत य सीम

तप सणी न कय च आरषनकी करण चय दषटीन जमीन त बय त घण. इलकरॉषनक वजन क ट , सीम तप सणी न कय च

सगणकीकरण व ती पषरवहन आयकत क यालय शी जोडण इ. ब बी M.S.R.D.C वद र करणय त यत आह. 22 सीम

तप सणी न कय च क म पणध झ लल आह, व अदय प 9 सीम तप सणी न कय च क म परगती पथ वरआह.

सन 2015-16 स ठी एकण र 1.00 लकष षनयतवयय परत षवत आह.

कायालयीन दपतराच सगणकीकरण

7.10 सदर योजनअतगधत पषरवहन आयकत व तय च अषरनत क यालय स ठी सगणक (ह डधवअर/सॉफटवअर

खरदी व षडजीट यझशन ऑफ रक डध इ. ब बी परत षवत आहत. म षहतीचय वय पतीत मोठय परम ण वर व हन परव न

नोदषवल ज त त. जस 4400 व हन ची नोद तसच 4000 परषतषदन सर सरी य परम ण वर असलय न हय म षहतीच

षडजीट यझशन आवचयक आह. 2015-16 स ठी र 800.00 ल ख खचध परत षवत आह. ह अनद न ऑफीस रकॉडधचय

षडजीट ईझशन व ह डधवअर खरदीस ठी व परणय त यण र आह.

अषधकारी/कमथचारी याना परषिकषण

7.11 मोट र व हन षवभ ग त अषरक री व कमधच री य न वळोवळी षनयषमत परषशकषण ची गरज असत, हय

अषरक ऱय न /कमधच ऱय न यशद पण आषण सनरल इटीटयट ऑफ रोड र नसपोटध, पण य न मवत सथ मधय

परषशकषण स ठी प ठषवणय त यत. तय च बरोबर नवय न रज झ ललय अषरक ऱय न मलभत परषशकषण दण आवचयक

असत, सदर परषशकषण षनटी, मह र षर पोलीस अक दमी, न षशक, सीआआरटी, यशद , पण, व भ रतीय न म षकत

सथतील परषशकषण दणय त यत. तसच परदश परषशकषण ब ब दषखल षवच र त घण अव चयक ठरत. नवषनयकत

181

अषरक री/कमधच री य चय परषशकषण करीत र 387 लकष व क यधरत अषरक री/कमधच री कषरत र 81 लकष अस य

योजनस ठी सन 2015-16 स ठी एकण र 467.96 ल ख षनयतवयय परत षवत आह.

परचार व जागती

7.12 पषरवहन षवभ ग म फध त प दच री,व हन च लक, व हन च म लक आषण इतर सवध स र रण लोक न रत

सरकष षविय अवगत करणय म ग सदर योजन र बषवणय त यत त. य योजनअतगधत न गषरक ची सनद, षवभ ग सबरी

म षहती प तक, षभषततपतर य ब बीवर टपय टपय न खचध करणय त यतो. य योजनस ठी सन 2015-16 मधय एकण र

250.00 ल ख षनयतवयय परत षवत आह.

वाहनाची योगयता तपासणीसाठी आवशयक सयतराच खरदी करण

7.13 मोट र व हन अषरषनयम-1988, कलम 56 अनवय परत षवत कलय परम ण परतयक व हन ल त सरषकषत

शथतीत रतय वर र वणय स ठी योगय असलय बिल तप सन योगयत परम णपतर दणय त यत. सदर व हन ह त षतरक

दषटय योगय असलय ची च चणी करणय स ठी सधय षवभ ग कड च चणी यतर/सयतर उपलबर न ही. सबब योगयत

परम णपतर दणय पवी सपणध च चणी करणय चय दषटीन षवशि च चणी क दर ची थ पन करण आवचयक आह. परतयक

विामधय तीन क यालय मधय य च चणी क दर ची थ पन करणय च परत षवत आह.तसच र जय त अमलबज वणी

पथक ची इनटरसपटर खरदी करण परत षवत. सन 2015-16 स ठी आरषनक तप सणी यतर करीत एकण र.100.00

ल ख खचध परत षवत आह.

भसपादन करण

7.14 पषरवहन आयकत अषरनत 50 क यालय असन तय पकी 22 क यालय श सकीय इम रतीत आहत. 7

क यालय स ठी भषमसप दन ची क रव ई पणध असन उवधरीत क यालय स ठी ज गच शोर च ल आह. सन 2015-16

करीत पर पक न गपर (पवध), उप पर पक नदरब र, भड र , वसई, परभणी, य क यालय करीत रपय 1,000.00 ल ख

इतक षनयतवयय परत षवत आह.

परिासकीय ईमारत बाधकाम

7.15 पषरवहन षवभ ग अषरनत 50 क यालय असन तय पकी 22 क यालय श सकीय इम रतीत आहत. 7

क यालय भसप दन ची परकरीीय पणध होऊन इम रतीच क म परगती पथ वर आह. य पकी र जय तील मोट र व हन

षवभ ग चय एकण 7 क यालय च ईम रत ब रक म करणय स ठी परश सकीय म नयत पर पत होऊन इम रत ब रक म

स वधजषनक ब रक म षवभ ग तफ परगती पथ वर आहत. य योजनअतगधत उपलबर अनद न श सन तफ 4059 य

लख षशिाख ली स वधजषनक ब रक म षवभ ग कड जम करणय त यतो. सन 2015-16 मधय सन 2014-15 मरील

पर पक न दड, उप पर पक अकलज, कपपरी-कचचवड व शरीर मपर षह अपणध ब रक म पणध करणय स ठी र 10 कोटी,

तसच पर पक न गपर (गर ), उपपर पक कहगोली, गडषचरोली, अहमदनगर, व षशम, म लग व व नवी मबई य ब रक म न

182

परश सकीय मजरी पर पत तसच नवीन परत षवत ब रक म पर पक रळ, व उप पर पक वरा, बीड अस एकण सवध

ब रक म वरील खचास ठी र.1978.04 ल ख इतक षनयतवयय परत षवत आह.

एस.टी. बससरानकाच आधषनकीकरण

7.16 र जय तील एस.टी. बसथ नक, आग र य च आरषनकीकरण दजाव ढीची एकण 33 क म सन 2015-16

मधय परत षवत आहत. य मरन कपपळग व र ज यथील 1 बसथ नक च ब रक म, स वतव डी, षचपळण, ठ ण रलव

टशन, षभवडी, नवघर, षशव जी नगर, प टण, कडधव डी, सभ जीनगर, ज लन , परतर, रमाब द, यवतम ळ, ब बळग व,

र ळग व, परतव ड , च दरब ज र, ख मग व, लोण र, क टोल, स वनर, दवरी, ल खणी, वरा, गडषचरोली, अहरी अश

26 बसथ नक च आरषनकीकरण /नतनीकरण/पनधब रणी व दजाव ढीच क म, न षशक रोड दवळ ली, मचर अश 2

नषवन आग र च ब रक म, इगतपरी आग र ची पनबारणी अस 1 क म, आवी आग र च ड बरीकरण च 1 क म व

षनयोषजत कसहथ कभमळ 2015 मरील 14 षठक णी व हनतळ षवकषसत करण अस 1 क म व 60 षठक णी

अदयय वत परव सी म गध षनव ऱय ची उभ रणी करण अस 1 क म अशी एकण 33 क म परत षवत आहत. तय कषरत र.

1640.00 लकष इतक षनयतवयय परत षवत आह.

गह (रलव) षवभाग

7.17 भ रतीय रलवचय मह र षर र जय तील रलवम गध उभ रणीचय क म कषरत 50% षहस दय यच षनणधय घतल

आह. तय परम ण, र जय त ख लील परकलप ह ती घतल आहत

1) अहमदनगर-बीड-परळीवजन थ, 2) वरा-न दड, 3) वडस -गडषचरोली, 4) गडच दर-अषदल ब द,

5) मनम ड-इदौर, 6) पण-न षशक, 7) कर ड-षचपळण व 8) न गपर-न गभीड.

सन 2015-16 करीत र. 6860.00 ल ख षनयतवयय परत षवत आह.

गह (बदर)

7.18.1 मह र षर स गरी मडळ अषरषनयम 1996 ह षदन क 4.10.1996 प सन अमल त आल असन श सन

षनणधय षदन क 22.11.1996 अनवय बदर सघटनच षदन क 22.11.1996 प सन मह र षर मरीट ईम बोडात रप तर

करणय त आल. सन 2015-16 स ठी र. 7621.00 ल ख षनयतवयय परत षवत आह.

7.18.2 मह र षर ल 720 षकमी ल बीची षकन रपटटी ल भलली असन य षकन रपटटीवर 48 लह न बदर अशतततव त

आहत. य लह न बदर च परश सन, षनयतरण, वयवथ पन व षवक स ही मह र षर मरीट ईम बोडाची जब बद री आह.

मह र षर मरीट ईम बोडाचय अखतय रीत लह न बदर च प च समह असन त अ)मोर बदर समह, ब)ब दर बदर समह,

क)र जपरी बदर समह, ड)रतन षगरी बदर समह व इ)वगल बदर समह अस आहत. य बदर समह स ठी पर दषशक बदर

अषरक री ह क यालय परमख महणन क म प हत त. तय षशव य जलआलखकए स गरी अषभयत व षचफ सवहअर ह

183

क यालय परमख मह र षर मरीट ईम बोडातगधत क यधरत आहत. मखय लय त मखय क यधक री अषरक री ह षवभ गपरमख

महणन असत त.

7.18.3 मह र षर मरीट ईम बोडाच वयवथ पन खचध बोडास षवषवर म गानी षमळण ऱय महसल तन भ गषवणय त

यतो. तसच, षवक स क म कषरत श सन कडन सह यक अनद न दणय त यत त. मह र षर मरीट ईम बोडाम फध त

ख लील क म कली ज त त. र जय चय षकन रपटटी तसच कहटरलड लगत आरमथक षवक स चय दषटीकोन तन

म लव हतकीस च लन दणय कषरत बदर/वषनयषतरत रकक/बहउिषशय रकक/षशपय डध इतय दीच षवक स करण.

जलव हतकीच षनयमन भोडभतत , जलय न च परव न इतय षदकषरत तसच लह न बदर च परश सन व षनयम कषरत

षवषवर स गरी अषरषनयम व क यदय ची अमलबज वणी करण. र जय तील म लव हतक तसच परव सी व हतकीकषरत

अतगधत जलव हतकीच षवक स करण. मह र षर चय पशचचम षकन रपटटीलगत तसच कोकण परदश तील ख ड मधय

जल आलखन सवहकषण व इतर अनविण तसच ग ळ उपसणी करण. बदर लगत परव श स ठी सखसोयी उभ रण.

बदर पयत रत/रलव म गध ब रण व बरकवॉटर षवक स करण.

समदर षकनाऱयावरील जषमनीची धप राबषवणयासाठी समदर धपपरषतबधक बधार बाधण.

7.19.1 समदरी रप परषतबरक बर र योजन र जय श सन म फध त र बषवणय त यत. तसच ही योजन सन 2010-

2018 य क ल वरीत आषशय ई षवक स बकचय सषनयोषजत षकन र सरकषण व वयवथ पन क यधकरीम तगधत

र बषवणय त यत आह.

7.19.2 र जय चय बदर कषतर त गतवणकीस ठी उदयोजक आकरमित वह वत व तय दव र र जय चय औदयोषगक परगतीस

च लन षमळ वी महणन श सन न षदन क 20.8.2010 रोजी सर रीत बदर षवक स रोरण ज हीर कल आह. मह र षर

र जय चय षकन पटटीवरील लह न बदर च षवक स ह ख जगी कषतर चय सहभ ग न करणय चय श सन चय रोरण स

अनसरन, सदय:शथतीत र यगड षजल तील षदघी व रवस आवर, रतन षगरी षजल तील ल वगण-जयगड व

र मणखोल-जयगड आषण कसरदगध षजल तील षवजयदगध व रडी य सह लह न बदर चय षवक स च परकलप

ख जगीकरण दव र र बषवणय त यत आहत. बदर परकलप वयषतषरकत, षकन रपटटीशी षनगडीत उदयोगरदय कषरत

म लह त ळणीस ठी वषनयषतरत जटटी, कपटीवह जटटी, जह ज ब रणी/जह ज दरती य कषरत षशपय डध इतय दी सषवर

ख जगी उदयोजक म फध त ब र , व पर व हत तरीत कर (BOT) तततव वर र बषवणय त यत आहत.

नागरी षवमानचालन

7.20.1 मह र षर र जय त सदय 26 षवम नतळ अतीतव त असन तय पकी मबई, पण, औरग ब द, ओझर, गोषदय ,

अकोल व जळग व यथील षवम नतळ क दर श सन व तय चय अषरनत आथ पन चय अखतय रीत आहत. न गपर

यथील षवम नतळ षमह न इडीय पर यवहट षल. य सयकत भ गीद री कपनीकड हत तरीत करणय त आल असन ही

कपनी मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत व भ रतीय षवम नपततन पर षरकरण य ची सयकत कपनी आह.

184

7.20.2 र जय श सन चय अखतय रीतील षवम नतळ मह र षर औदयोषगक षवक स मह मडळ व मह र षर षवम नतळ

षवक स कपनी मयाषदत य चय अषरनत आहत. न दड, ल तर, ऊम न ब द, ब र मती व यवतम ळ यथील षवम नतळ

मह र षर औदयोषगक षवक स मह मडळ चय दखरखीख ली असन य षवम नतळ च षवक स करणय करीत तसच

दखभ ल व दरतीकरीत म. षरल यनस एअरपोटध डवहलपसध पर यवहट षल. य कपनीसोबत 95 विाच भ डपटट कर र

करणय त आल असन ह षवम नतळ पणधतः सशथतीत व व पर योगय शथतीत असन डीजीसीएन षनशचचत कललय

म नक च प लन करणय त यत आह. मह र षर औदयोषगक षवक स मह मडळ दव र कसरदगध षजल त दखील षवम नतळ

षवकसीत करणय त यत आह. मह र षर औदयोषगक षवक स मह मडळ चय अखतय रीतील रतन षगरी यथील षवम नतळ

र जय श सन न क दर श सन चय सरकषण षवभ ग स हत तरीत कल असन य षवम नतळ च व पर कोट ग डध व भ रतीय

नौसनदव र करणय त यत आह. रळ, सोल पर, जळग व, कर ड, फलटन, चदरपर व अमर वती यथील षवम नतळ

मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत य चय अषरनत आहत. न षशक षजल तील ओझर यथील षवम नतळ

कहद त न एरॉनॉटीक षल. य चय अषरनत असन ह षवम नतळ तसच अमर वती यथील षवम नतळ च षवक स /

षवत र करणय च षनणधय र जय श सन न घतल आह. तय चपरम ण मौज क कडी, षजलह अहमदनगर, व र जगरनगर,

षजलह पण यथील षवम नतळ र जय श सन मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत दव र षवकसीत करीत आह.

मौज बोर मणी - त दळव डी, षजलह सोल पर यथील षवम नतळ मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत व

भ रतीय षवम नपततन पर षरकरण य चय सयकत कपनीम फध त षवकसीत करणय त यत आह. जळग व यथील षवम नतळ

षवत र व षवक स करीत भ रतीय षवम नपततन पर षरकरण स हत तरीत करणय त आल आह.

7.20.3 सदय र जय श सन चय अखतय रीतील षवम नतळ च व पर र जय तील व दश तील अषतमहतव चय

वयकतीचय हव ई परव स कषरत करणय त यत आह .र जय श सन न य षवम नतळ च व षणजयीकदषटय व पर करणय च

षनशचचत कल असन तय नस र क ही ठीक णी ख जगी ऊडड ण परषशकषण क दर क यधरत आहत.

7.20.4 न गपर यथील षमह न परकलप ह षवदभध षवक स च महतव च भ ग असन ह परकलप षमह न इडीय पर यवहट

षल. य सयकत भ गीद री कपनीम फध त र बषवणय त यत असन ही कपनी मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत

व भ रतीय षवम नपततन पर षरकरण य ची सयकत कपनी आह. ह परकलप 2581 कोटी रकमच असन म ह डीसबर,

2014 प वतो एकण 2965.41 हकटर ख जगी जमीन परकलप करीत सप षदत करणय त आली आह. र जय श सन न

य परकलप करीत म ह षडसबर, 2014 प वतो र. 771 कोटी षनरी मह र षर षवम नतळ षवक स कपनी मयाषदत य न

षवतरीत कल आह. सन 2014-15 य आरमथक विाकरीत र. 315.50 कोटी षनरी षवम नतळ च षवक स, दखरख

व दखभ ल तसच षमह न परकलप चय भसप दन व परकलपगरत चय पनवधसन करीत अथधसकलपीत आह.

**********

185

परकरण 8

षवजञान, ततरजञान आषण पयावरण

षवजञान व ततरजञान राजीव गाधी षवजञान व ततरजञान आयोग 8.1.1 आरषनक अथधवयवथमरील षवक स परषकरीयल च लन दणय स ठी षवजञ न आषण ततरजञ न ह एक महतव च

घटक आह. श तरीय जञ न आषण ततरजञ न य मधय स ततय न बदल होत असतो आषण अथधवयवथवरील तसच

पषरण मक रक षवक स वरील पषरण म मधय परातमकतच मोठ परभ व पडतो. तय मळ उतप दकत आषण

पषरण मक रकत य मधय सर रण करणय स ठी षनरषनर ळय कषतर मधय न षवनयपणध जञ न आषण ततरजञ न षनमाण करन

तय च व पर करणय ची आवचयकत आह. वयपणध आषण अनकरणीय कषमतचय उपयोषगत वरप चय क यधकरीम न

/ परकलप वर भर दणय ची आवचयकत आह.

8.1.2 कषतर मधय न षवनयपणध सशोरन ल अनकल वरप त मोठय परम ण त व व आह अश कषतर मधय षवजञ न आषण

ततरजञ न च अवलब करण सयशकतक ठरत. पषरण मत: क यधकरीम आषण परकलप षनमाण करणय स ठी ख ली नमद कलल

मि षवच र त घणय ची आवचयकत आह.

(1) षवजञ न आषण ततरजञ न व पर चय षनरषनर ळय क यधकरीम मधय दश मरील षवदयम न षवजञ न आषण ततरजञ न षवियक मलभत सषवर च व पर करण.

(2) पर मखय न सम ज चय आरमथक ल भ मधय व ढ करणय चय दषटीन, न षवनयपणध सयोगय ततरजञ न चय षनरममतीस ठी / हत तरण स ठी व ढीव वरप त अथधसह यय उपलबर करण.

(3) आरोगय सव , जल वयवथ पन, कषि, ऊजा, नसरमगक स रनसपतती, गर मीण वयवस य व षशकषण य स रखय महतव चय कषतर मधय न षवनयपणध ततरजञ न षवियक उप य ची गरज आह.

(4) षवजञ न षशकषण आषण वय पक षवजञ न परस र य च दजा सर रणय स ठी सहयोग दणय स ठी ज णीवपवधक परयतन व षनयोजन.

(5) सशोरन क यधकरीम आषण कषतरीय तर वरील पषरण मक रक ततरजञ न हत तरण य स ठी सह ययक री यतरणमधय सर रण करणय ची गरज आह.

8.1.3 षवजञ न आषण ततरजञ न षवियक क यधकरीम अषरक पषरण मक रक व उपयकत करणय स ठी र जय श सन न

षवर नमडळ चय अषरषनयम नस र र जीव ग री षवजञ न व ततरजञ न आयोग ही एक सषवर षनक सथ थ पन कली

आह. डॉ. अषनल क कोडकर ह षवदयम न आयोग च अधयकष असन डॉ.एम.एस.व मीन थ, डॉ. टी.र म स मी, डॉ.र म

त कवल आषण शरी. परमोद क ळ ह आयोग च अश सकीय सदय आहत. य वयषतषरकत मह र षर श सन च मखय

सषचव, सषचव (षवतत), सषचव (षनयोजन) आषण सषचव (षवजञ न व ततरजञ न) ह आयोग च पदषसधद सदय आहत.

डॉ.अ.षव.सपर ह आयोग च सदय-सषचव असन दनषदन क मक ज स ठी आयोग च परश सकीय परमख महणन क म

186

करत त. ततरजञ न व पर च कषतरपरवण क यधकरीम, अभय स आषण सवहकषण आवचयकतनस र षवषशषट क दर / सथ षनमाण

करण, र षरीय षवजञ न व ततरजञ न क यधकरीम ची अमलबज वणी करण य स रख क यधकरीम आयोग कडन घतल ज त

आहत. य सवध परकलप आषण क यधकरीम ची अमलबज वणी क दर व र जय सरक रचय म नयत पर पत सथ (र षरीय

परयोगश ळ , षवदय पीठ आषण मह षवदय लय य च सषहत) कषतरीय एजनसीज आषण अश सकीय सघटन य चवद र करणय त

यत आह. आयोग न अदय प पयधनत 67 परकलप न सम र 49.29 कोटी रपय आरमथक सह यय कल आह. तय मधय अनन

परषकरीय , जल शधदीकरण, षवजञ न षशकषण, मतय वयवस य, गर मीण उदयोग इतय दी कषतर च सम वश आह. भ रत

सरक रचय षवजञ न व ततरजञ न षवभ ग कडन परकत कलय ज ण -य र षरीय षवजञ न षदन, जल शधदीकरण परकलप

इतय दी क यधकरीम ची अमलबज वणीसधद आयोग कडन कली ज त आह.

8.1.4 आयोग कड मह र षर तील सथ कडन आत पयधनत 672 पकष अषरक पर थषमक वरप च परत व पर पत

झ ल. तय ची तप सणी करन तय पकी क ही परकलप ची अमलबज वणी करणय त आली आह. आणखी क ही

परकलप ची यतय विात अमलबज वणी करणय त यईल. नवीन परत व षनयषमत वरप त पर पत होत त. एक पकष

अषरक सथ च सहभ ग असलल नवीन मोठ परकलप आयोग कडन ह ती घणय त यत आहत. अश परकलप /

क यधकरीम मधय मह र षर र जय त जीन बक (जनक बक) थ पन करण, षवजञ न मरील लोकषपरय मर ठी षलख ण परषसधद

करण, ततरजञ न इनकयबटसध, फड प कध , गडषचरोली यथ षवजञ न व ततरजञ न सस रन क दर, जव वदयकीय अषभय षतरकी क दर

इतय दीच सम वश आह.

8.1.5 श लय षवदय थयामधय षवजञ न षवियक षजजञ सल च लन दणय स ठी आषण न षवनयपणध क यधकरीम वद र

उदयोगषशलतल परोतस हन दणय स ठी आयोग न “षवजञान आषण नाषवनयता उपकरम क दर” ही नवीन योजन सर कली

आह. खचाच षहस वीक रणय ची आषण वबळ वर अस क दर च लषवणय स ठी तय र असण -य श ळ मधय ही

योजन अमल त आणणय त यत. सथ कडन पर पत होण -य परत व ची छ ननी करन र जय त अश परक रची क दर

सर करणय त यतील.

8.1.6 मोठय परकलप ची अमलबज वणी आयोग तर वर कली ज त आह. तथ षप थ षनक महतव च लह न परकलप

वबळ वर ह ती घणय स ठी सथ न परोतस षहत करण आवचयक आह . य स ठी षवक षदरत पधदत अवलब वी ल गल

ह लकष त घऊन अस परकलप षवदय पीठ चय अखतय रीतील मह षवदय लय कडन र बषवण अषरक पषरण मक रक ठरल.

य उिश न आयोग न नवीन योजन तय र कली असन तय ची अमलबज वणी सर आह.

8.1.7 अमलबज वणीख ली असण र षवदयम न परकलप, क यधव हीस ठी वीक रणय त यण र नवीन परकलप, सन

2015-16 मधय अपषकषत असलल परकलप परत व, एक पकष अषरक सथ च परकलप घणय स ठी आयोग कडन

कर वय ची पर थषमक क यधव ही, आयोग आषण तय ची क दर य च प य भत सषवर षवक स अश सवध ब बी षवच र त

घत सन 2015-2016 च परत षवत खचध र.45.00 कोटी ख ली नमद कलय परम ण अपषकषत आह.

187

कायथकरमाच नाव परसताषवत अदाषजत खचथ (रपय कोटीत) 1) क यधरत परकलप 22.00 2) नवीन परकलप 14.00 3) षवदय पीठ म फध त परकलप 3.00 4) षवजञ न आषण न षवनयपणध उपकरीम क दर 3.00 5) परश सकीय खचध 3.00 ------------------ एकण 45.00 --------------- महाराषटर सदर सवदन उपयोजन क दर (महाराषटर षरमोट सननसग अपलीकिनस सटर)

8.2.1 बहिशीय उपगरह, भ रतीय तसच षवदशी उपगरह दव र पर पत होण ऱय पथवीचय छ य षचतर च षवचलिण षरमोट

सननसग य अतय रषनक व परगत ततरजञ न च सह यय न करन नसरमगक स रन सपततीच षवक स जलदगतीन करणय स ठी

उपयोग कल ज तो. सदर सवदन ततरजञ न च महतव लकष त घवन र जय श सन न 1988 मधय न गपर यथ षनयोजन

षवभ ग चय परश सकीय षनयतरण ख ली मह र षर सदर सवदन उपयोजन क दर, न गपर य व यतत सथची थ पन कली.

तसच विध 2012-13 मधय म.स.स.उ.क दर चय मबई व पण यथ श ख क यालय थ षपत करणय त आलत. क दर ची

उषिषट ख लीलपरम ण :-

षरमोट सननसग ततरजञ न च व पर ह षवषवर कषतर त कस उपयोगी आह य ब बत ज णीव षनमाण करन तय ततरजञ न च मह र षर र जय त षवक स करण.

नसरमगक सपततीब बत उपलबर म षहतीची षवचव स हता व ढषवण,

षरमोट सननसग ततरजञ न चय वदधीस ठी व तय चय योगय व पर स ठी म षहती व सलल दण री सथ महणन क म करण.

नसरमगक सपततीब बतचय म षहतीच सरन पदधतीन वयवथ पन करणय स ठी लोक न परवतत करण, य ततरजञ न च व पर कर इशचछण र य सथ न योगय म गधदशधन, परतयकष षशकषण व परषशकषण दण.

षरमोट सननसगदव र उपलबर म षहती सकषलत करण व ही म षहती सबषरत श सकीय षवभ ग न गरजनस र उपलबर करन दण.

र जय चय स रन सपततीच नक श आवचयकतनस र तय र करण इतय दी.

र जय तील नसरमगक स रन सपदषवियीच अभय स, षवक स आर खड तसच षनयतरण षवियक ब बीच अभय स स उपयकत अश सवध स रन, सषवर आषण सगणक य न ह क दर पषरपणध आह.

य क दर कडन सदर सवदन ततरजञ न आषण भौगोषलक म षहती परण लीब बत ज णीव षनमाण करणय कषरत य षविय वर परषशकषण, चचासतर, क यधश ळ इतय दी षवषवर क यालय स ठी वळोवळी आयोषजत कलय ज त त.

8.2.2 क दर ची उषिषट समोर ठवन म गील विात अतषरकष षवभ ग, भ रत सरक र तसच मह र षर श सन य नी

परकत कलल ख लील परकलप र बषवणय त आल आहत. य पवी य क दर न मह र षर र जय कषरत क ही परकलप पणध

188

कलल आहत जस की, आपतक लीन वयवथ पन म षहती परण ली, रत म षहती परण ली, र जय तील सवध 44,000

ग व च भकर नक श च अकीयकरण, मह र षर चय सपणध षकन रपटटी षनयतरण भ ग च नक शीकरण. र षरीय नसरमगक

सपद म षहती परण ली परकलप अतगधत र जय तील सवध षजल ची नसरमगक सपद षवियीची प य भत म षहती तय र

करणय त आली आह. र जय तील नगर षवक स षवभ ग करीत मह र षर चय सपणध षकन रपटटी लगतचय 1732 ग व च

ग वषनह य षकन र कषतर वयवथ पन आर खड (सीझडएम) तय र करणय त आल आह. र जय चय डोगरी षवक स

क यधकरीम त सम षवषट करणय कषरत डोगरी गट / उपगट ची षनशचचती करण.

8.2.3 य उपरोकत क दर त Geo-database and metadata standards (म नक) तय र करणय त यत आह व

Geo-spatial database ची र जय म षहती क दर शी स गड घ लन MRSAC Geo-portal अतगधत परस षरत करणय त

यईल व य अतगधत उपलबर होण -य सव उपयोजन आषण म षहतीची दव ण घव ण करणय स ठी रोरण श सन तर वर

तय र करणय त यत आह.

8.2.4 सदर सवदन व म षहती परण लीच षवषवर षवभ ग तगधत परभ वीपण व पर होणय चय दषटीन म.स.स.उ.क दर न

35 षवभ ग स ठी “प लक वजञ षनक” न मषनदषशत कल असन “प लक वजञ षनक” सबषरत षवभ ग चय अषरक -य शी

सपकध करन तय चय सदर सवदन व म षहती परण लीशी सबषरत गरज समजन, म षहतीच म नक तय र करन तय ची

र जय म षहती क दर शी स गड घ लीत आहत. म.स.स.उ. क दर षवभ ग स ठी Web-GIS server वर geo-processing

tools (स रन) तय र करीत असन य मळ म षहतीच षवचलिण व षवषवर भ-अवक श समबरीच आर खड तय र

करणय स मदत होईल.

8.3.1 2013-14 या विात राषटरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभाग, भारत सरकार तसच महाराषटर िासनानी परसकत पणथ करणयात आलल परकलप / काम खालील परमाण

नशनल षजओम फोलोजीकल अणड लीन मट परकलप अतगधत मह र षर र जय च 1:50000 म पन वर नक श तय र करणय च क म सर आह.

र षरीय न गरी म षहती परण ली अतगधत र जय तील प च शहर च षवषवर न गरी सपदच आर खड 1:10,000 म पन वर नक श तय र करण.

षपक षनह य कषतर आषण उतप दन अद ज परकलप अतगधत क पस (15 षजलह), रबबी जव री (13 षजलह), ऊस (14 षजलह) य षपक च षजलह षनह य अभय स दरविी करणय त यतो.

मह र षर र जय च जमीन व पर / आचछ दन नक श च 1:50,000 म पन वर अदय वतीकरण करण.

जलसपद षवभ ग स ठी उपगरह चय छ य षचतर चय आर र ७ (स त) षनवडक कसचन परकलप च ल भकषतर तील ऊस ख लील कषतर च, वय पतीच व उतप दन अद जब बतच अभय स करणय च परकलप. (दरविी र बषवणय त यत आह.)

189

8.3.2 2013-14 या विात राषटरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभाग, भारत सरकार तसच महाराषटर िासन परसकत राबषवणयात आलली परकलप तसच पणथ करणयात आलल परकलप / काम खालील परमाण.

र षरीय सदर सवदन क दर, अतरीकष षवभ ग स ठी मह र षर र जय तील षवक दरीकत षनयोजन स ठी अवक श वर आर षरत म षहती परण ली षवकषसत करणय च परकलप विध 2012-13 प सन प च विध क ल वरीस ठी यत आह..

जलसर रण षवभ ग, मह र षर श सन स ठी उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील 7 (स त) षनवडक कसचन परकलप च ल भकषतर तील ऊस ख लील कषतर च, वय पतीच व उतप दन अद जब बतच अभय स करणय च परकलप.

अतरीकष उपयोजन क दर, अतरीकष षवभ ग स ठी मह र षर र जय तील फसल परकलप तगधत षपक षनह य कषतर आषण उतप दन अद ज : क पस (15 षजलह), रबबी जव री (13 षजलह), ऊस (14 षजलह) य षपक च षजलह षनह य अभय स दरविी करणय त यतो.

अतरीकष उपयोजन क दर, अतरीकष षवभ ग, भ रत सरक र स ठी उपगरह छ य षचतर चय आर र मह र षर व गोव र जय तील व ळवटीकरण शथतीच नक श तय र करणय त यत आह.

र षरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभ ग स ठी र जीव ग री र षरीय पयजल क यधकरीम तगधत मह र षर र जय तील भजल गणवततच 1:50000 म पन वर सदर सवदन आषण भौगोषलक म षहती परण लीचय आर र आर खड तय र करण .

अतरीकष उपयोजन क दर, अतरीकष षवभ ग स ठी सदर सवदन भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन र जय तील रशीम उतप दन कषतर ब बतच अभय स करणय त आल .

र जय चय वन षवभ ग सह भ रतीय वन आचछ दषन त बदल ज गत परण लीच व पर करन र जय तील वन कषतर च अभय स करन परण ली षवकषसत करणय त यत आह.

पतपरर न गर म सडक योजनतगत भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन र जय तील गर मीण रतय च आचछ दन षवियीच नक श षवकषसत करीत आहोत.

र षरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभ ग, भ रत सरक रस ठी मह र षर र जय तील षजलह षनह य तसच दीव दमन आषण द दर नगर हवली पषरसर स ठी र जीव ग री र षरीय पयजल क यधकरीम तगधत र जय तील भजल उपलबरतच नक श तय र करणय त आलत.

उचच उकल उपगरह दव र पर पत छ य षचतर च व पर करन र जय तील मह नगर प षलक व नगर पषरिद चय नक श च अकीयकरण व भसद भीयकरण करन म षहती परण ली षवकषसत करणय त यत आह.

र जय त G2G व G2C परण ली अतगधत एक शतमक म षहती परण लीच व पर करन म षहतीच परस र करणय स ठी web-Maha GeoPortal षवकषसत करणय त यत आह.

खषनज व भकमध षवभ ग स ठी र जय तील भ डपटटी ख न नक श च सच यनीकरण करण.

उपगरह छ य षचतर चय आर र र जय तील वन चय घनतच नक शीकरण व मलयम पन च अभय स

र जय तील मद सवकषण षवभ ग न तय र कलल 11 त लक व ग वषनह य मद सपदचय नक श च अकीय व भसद रमभयकरण करणय त आल.

एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम तगधत (DPR / Action plan & treatment) स ठी 2086 प णलोट नक श तय र कलत.

मह र षर र जय तील श ळ च भसदभीय चीनह कन व तय च श लय षशकषण षवभ ग चय बहत आर खड तय र करण.

190

स वधजषनक आरोगय षवभ ग स ठी र जय तील स वधजषनक आरोगय सव क दर ची न क षशकरन च क म ह ती घणय त आल आह.

र जय तील मतद न कषतरषनह य नसरमगक सपदच नक श च सच तय र क रण

गर म तर वरील म लमततच नक शी करण करणय स ठी भरमणधवनीवर आर षरत उपयोजन करण.

जलसपद षवभ ग म षहती परण ली व षवषवर प टबर र परकलप च पषरण म च मलय कन करण जल सपदचय षवषवर परकलप च मलय कन परण ली

वनषवभ ग, मह र षर र जय स ठी र यगड व कसरदगध षजल तील क दळवन च कषतर अदय वत उपगरह म फध त पर पत छ य षचतर च व पर करन नक श तय र करण

वनषवभ ग, मह र षर र जय स ठी भौगोषलक म षहती परण लीवर आर षरत वनम लमततच नक शीकरण, दखरख, वयवथ पन करण.

कषि षवभ ग स ठी गट, त लक , षजलह षनह य दररोज पडण -य प वस च षवचलिण व पजधनय षवियक म षहती ची स गड घ लन ती कषि षवभ ग स ठी सकतथळ वर उपलबर करण.

र जय तील षजलह षनह य – अषतवषटी व पर मळ षपकह नी कषतर च नक शीकरण

उपलबर म षहतीच अदय वतीकरण, दखभ ल व वयवथ पन

उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील सकषम तर वरील प णलोट षवक स क म च होण -य पषरण म च मलयम पन करण.

परषशकषण : सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण लीच परषशकषण र जय तील अषरक री व कमधच री य न 3 त 5 षदवस चय क ल वरीच परषशकषण आयोजन करण.

उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील मोठ व मधयम कसचन परकलप च ल भकषतर तील मलयम पन

परकलप स ठी आवचयक असण ऱय उपगरह छ य षचतर खरदी व तय च सकषलत करण.

षनयोजन षवभ ग, मह र षर चय वतीन षवषवर षवभ ग चय योजन सबरीची म षहती परण ली षवकषसत करणय त यत असन य अतगधत भौगोषलक म षहती परण लीवर आर षरत र जय तील रत, भगभध व खषनज, किी, फलोतप दन, वन, आरोगय, षशकषण तसच र जय तील स म षजक व आरमथक ब बीचय षनदशक शी षनगडीत मतद न कषतर षनह य सगणकीकत म षहती परण ली इटरनटवर वबस ईट श सन चय रोरण / षनणधय चय अषरन र हन परदरमशत करण.

8.3.3 2014-15 या विात राषटरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभाग, भारत सरकार तसच महाराषटर िासनानी परसकत राबषवणयात आलली परकलप तसच परगती परावरील परकलप / काम खालील परमाण.

र जय तील षवक दरीकत षनयोजन स ठी अवक श वर आर षरत म षहती परण ली षवकषसत करणय च परकलप विध 2012-13 प सन प च विध क ल वरीस ठी यत आह..

भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन गर षमण भ ग तील रतय च न क षशक नाच क म पतपरर न गर षमण सडक योजनतगधत तय र करणयत यत आह.

खषनज व भकमध षवभ ग स ठी र जय तील भ डपटटी ख न नक श च सच यनीकरण करण.

एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम तगधत (DPR / Action plan & treatment) स ठी २०८६ प णलोट नक श तय र कलत.

उपगरह चय छ य षचतर चय आर र 7 (स त) षनवडक कसचन परकलप च ल भकषतर तील ऊस ख लील कषतर च, वय पतीच व उतप दन अद जब बतच अभय स करणय च परकलप. (दरविी र बषवणय त यत आह.)

191

षपक षनह य कषतर आषण उतप दन अद ज परकलप अतगधत क पस (15षजलह), रबबी जव री (13 षजलह), ऊस (14 षजलह) य षपक च षजलह षनह य अभय स दरविी करणय त यतो.


र जीव ग री र षरीय पयजल क यधकरीम तगधत र जय तील भजल गणवततच 1:50000 म पन वर सदर सवदन आषण भौगोषलक म षहती परण लीचय आर र आर खड तय र करण – परकलप भजल सवकषण आषण षवक स यतरणसोबत र बषवणय त यत आह.

अतरीकष उपयोजन क दर, अतरीकष षवभ ग, भ रत सरक र स ठी सदर सवदन भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन र जय तील रशीम उतप दन कषतर ब बतच अभय स करणय त आल .

वन षवभ ग, मह र षर र जय स ठी भ रतीय वन आचछ दषन त बदल ज गत परण लीच व पर करन र जय तील वन कषतर च अभय स करन परण ली षवकषसत करणय त यत आह.


वन षवभ ग, मह र षर र जय स ठी वन म षहती परण ली षवकषसत करणय त यत आह.

र जय तील मद सवकषण षवभ ग न तय र कलल त लक व ग वषनह य मद सपदचय नक श च अकीय व भसद रमभयकरण करण.



र जय षनवडणक आयोग स ठी गर मपच यत परभ ग सीम दशधषवण र नक श तय र करण.

पच यत र ज व गर षमण षवक स षवभ ग स ठी भरमणधवनीच व पर करन ग व प तळीवरील म लमततच नक श तय र करण.

जलसपद षवभ ग स ठी उपगरह चय छ य षचतर चय आर र कसचन म षहती परण ली व कसचन परकलप च पषरण म मलय कन परण ली करण

मह र षर श सन, वन षवभ ग चय अतय रषनक उपगरह छ य षचतर चय आर र मह र षर षकन रपटटी लगतचय र यगड व कसरदगध षजल चय क दळवन कषतर च नक श तय र करण.

पच यत र ज व गर षमण षवक स षवभ ग स ठी मह तम ग री र षरीय रोजग र योजन स ठी भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन मह र षर र जय तील म लमततच आर खड , अवलोकन व वयवथ पन, करण,

र जय चय कषि षवभ ग चय Website स ठी हव म न षवचलिण – त लक षनह य, मडळषनह य षजलह षनह य, एकतरीकत वयचषलत दषनक पजधनय षवियक षवचलिण Server वर उपलबर करण.

र जय चय प णी परवठ आषण वचछत षवभ ग स ठी GPS सलशगनत भरमणधवनी च व पर करन पयजल स ठय च तोतर च आर खड तय र करण.

र जय तील न गपर शहर स ठी GPS सलशगनत गनह म षहती वयवथ पन परण ली तय र करण.

र जय चय भषम आषभलख षवभ ग स ठी र षटीय भषम आषभलख आरषनकीकरण क यधकरीम अतगधत नक श च सगणकीकरण, भसद भीयकरण, अदय वतीकरण इ. क म करण.

192

र जय तील श ळ व करीीड षवभ ग स ठी उपलबर करीीड व प य भत सषवर च आर खड तय र करण.

र जय तील षजलह षनह य – अषतवषटी व पर मळ षपकह नी कषतर च नक शीकरण करण.


उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील सकषम तर वरील प णलोट षवक स क म च होण -य पषरण म च मलयम पन करण.

परषशकषण : सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण लीच परषशकषण र जय तील अषरक री व कमधच री य न 3 त 5 षदवस चय क ल वरीच परषशकषण आयोजन करण.

उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील मोठ व मधयम कसचन परकलप च ल भकषतर तील मलयम पन करणय त यत आह. .

8.3.4 2015-16 या विात राषटरीय सदर सवदन क द, अतरीकष षवभाग, भारत सरकार तसच महाराषटर िासनानी परसकत खालील काम पणथ करणयात यतील

र जय तील षवक दरीकत षनयोजन स ठी अवक श वर आर षरत म षहती परण ली षवकषसत करणय च परकलप विध 2012-13 प सन प च विध क ल वरीस ठी यत आह..

भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन गर षमण भ ग तील रतय च न क षशक नाच क म पतपरर न गर षमण सडक योजनतगधत तय र करणय त यईल.

खषनज व भकमध षवभ ग स ठी र जय तील भ डपटटी ख न नक श च सचयनीकरण करणय त यत आह.

एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम तगधत (DPR / Action plan & treatment) स ठी प णलोट नक श तय र करण.

उपगरह चय छ य षचतर चय आर र ७ (स त) षनवडक कसचन परकलप च ल भकषतर तील ऊस ख लील कषतर च, वय पतीच व उतप दन अद जब बतच अभय स करणय च परकलप. (दरविी र बषवणय त यत आह.)

षपक षनह य कषतर आषण उतप दन अद ज परकलप अतगधत क पस (15षजलह), रबबी जव री (13 षजलह), ऊस (14 षजलह) य षपक च षजलह षनह य अभय स दरविी करणय त यतो.


र जीव ग री र षरीय पयजल क यधकरीम तगधत र जय तील भजल गणवततच 1:50000 म पन वर सदर सवदन आषण भौगोषलक म षहती परण लीचय आर र आर खड तय र करण – परकलप भजल सवकषण आषण षवक स यतरणसोबत र बषवणय त यत आह.

वन षवभ ग, मह र षर र जय स ठी भ रतीय वन आचछ दषन त बदल ज गत परण लीच व पर करन र जय तील वन कषतर च अभय स करन परण ली षवकषसत करणय त यत आह.


वन षवभ ग, मह र षर र जय स ठी वन म षहती परण ली षवकषसत करणय त यत आह.

र जय तील मद सवकषण षवभ ग न तय र कलल त लक व ग वषनह य मद सपदचय नक श च अकीय व भसद रमभयकरण करणय त यत आह.


193


र जय षनवडणक आयोग स ठी गर मपच यत परभ ग सीम दशधषवण र नक श तय र करण.

पच यत र ज व गर षमण षवक स षवभ ग स ठी भरमणधवनीच व पर करन ग व प तळीवरील म लमततच नक श तय र करण.

जलसपद षवभ ग स ठी उपगरह चय छ य षचतर चय आर र कसचन म षहती परण ली व कसचन परकलप च पषरण म मलय कन परण ली करण

मह र षर श सन, वन षवभ ग चय अतय रषनक उपगरह छ य षचतर चय आर र मह र षर षकन रपटटी लगतचय र यगड षजल चय क दळवन कषतर च नक श तय र करण.

पच यत र ज व गर षमण षवक स षवभ ग स ठी मह तम ग री र षरीय रोजग र योजन स ठी भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन मह र षर र जय तील म लमततच आर खड , अवलोकन व वयवथ पन, करण,

र जय चय कषि षवभ ग चय Website स ठी हव म न षवचलिण – त लक षनह य, मडळषनह य षजलह षनह य, एकतरीकत वयचषलत दषनक पजधनय षवियक षवचलिण Server वर उपलबर करण.

र जय चय प णी परवठ आषण वचछत षवभ ग स ठी GPS सलशगनत भरमणधवनी च व पर करन पयजल स ठय च तोतर च आर खड तय र करण.

र जय तील न गपर शहर स ठी GPS सलशगनत गनह म षहती वयवथ पन परण ली तय र करण.

र जय चय भषम आषभलख षवभ ग स ठी र षटीय भषम आषभलख आरषनकीकरण क यधकरीम अतगधत नक श च सगणकीकरण, भसद भीयकरण, अदयय वतीकरण इ. क म करण. सदर सवदन दव र मह र षर र जय तील 6 (सह ) षजल च पन:सवकषण करण.

र जय तील श ळ व करीीड षवभ ग स ठी उपलबर करीीड व प य भत सषवर च आर खड तय र करण.

र जय तील षजलह षनह य पर मळ षपकह नी कषतर च नक शीकरण करण.


एक शतमक प णलोट वयवथ पन क यधकरीम तगधत उपगरह चय छ य षचतर चय आर र र जय तील सकषम तर वरील प णलोट षवक स क म च होण -य पषरण म च मलयम पन करण.

र जय तील मह र षर र जय पषरव हन मडळ चय म लमततच व पषरव हन म गाच षवचलिण करन नक श तय र करण.

र जय चय रशीम षवभ ग स ठी सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन टसर रशीम उतप दन स ठी र जय तील यन व अजधन वकष ल गवडी ख लील कषतर च अभय स करण.

सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन मह र षर र जय तील जलतरोत म षहती परण ली षवक स स ठी आर खड तय र करण.

र जय चय भजल सवकषण व षवक स यतरणस ठी भरमणधवनी आषण वब अशपलकशन दव र जषमनीवरील प णय चय प तळीच षनरीकषण करण.

सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण लीच व पर करन जषमनीवरील प नी (सकषम) सभोवत लचय भ ग च नक शीकरण करण.

मबई पोटध रट, भ रत सरक र स ठी अतय रषनक उपगरह छ य षचतर चय आर र नक शीकरण क रण.

194

जव हरल ल नहर अलषमनीयम सशोरन षवक स व आर खड क दर स ठी, अतय रषनक उपगरह छ य षचतर चय आर र Boxsite and Latraite नक शीकरण करण.

भौगोषलक माहीती परणाली:

8.4.1 क दर मधय वळोवळी षवषवर परकलप तगधत षनमाण कलली प य भत म षहतीच सगणकीकरण भौगोषलक

म हीती परण ली पदधतीत करणय त आल आह. य स ठी क दर त वततर र जय म षहती सपद परण ली (SRIMS) ककष ची

थ पन करणय त आली आह. य मळ उपलबर म षहतीची इतर सलगन स षखकी म षहतीशी स गड करन एक शतमक

अभय स क रण शकय होत. तय मळ सपद षवक स च आर खड अषरक पषरण मक रक आषण सयशकतक क रण शकय

होत. म.स.स. क दर च षजलह तर वर भौगोषलक म षहती परण ली सव क दर थ षपत करणय च योषजल असन य दव र

आवचयकत / गरजनस र सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण ली ची म षहती तय र करण व जळवणी करण तसच

मह र षर र जय त सदर सवदन व भौगोषलक म षहती परण ली षवक स क म स ठी श तरोकत पदधतीन सपद षवियी चय

म षहतीच व पर करण शकय होईल.

8.4.2 सदर सवदन क दर च क यध योगयषरतय आषण पषरण मक रक च ल ठवणय कषरत क दर चय इम रतीच

अतय रषनकीकरण करणय स ठी फरमनचर, आवचयक ती वजञ षनक स रनस मगरी इतय दी य ची खरदी करण तसच

परश सषनक ब बीवरील खचध भ गषवणय स ठी षनरी परषवण आवचयक आह. क दर ल आवती व अन वती खचास ठी

र जय श सन कडन 100 टकक आरमथक सह यय दणय त यत. सथन ह ती घतललय षवषवर परकलप स ठी तसच सथचय

आथ पन , यतरस मगरी व इतर अनिगीक ब बी वरील खचध भ गषवणय स ठी तसच मबई व पण यथील नषवन श ख

क यालय स ठी प य भत सषवर स ठी अपषकषत खचाच सम वश करन सन 2013-14 मधय र.520.00 लकष इतक

खचध झ ल होत . तसच व रमिक योजन 2014-15 मधय र.650.00 लकष इतक षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त

आल असन सन 2015-16 य विास ठी र. 650.00 ल ख इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

पयावरणषवियक अनमती

8.5.1 पयावरण (सरकषण) अषरषनयम, 1986 अतगधत क दर श सन न मह र षर तटीय कषतर वयवथ पन पर षरकरण

(एमसीझडएमए), र जय तरीय पयावरण परभ व मलयम पन पर षरकरण व र जय तजञ मलय कन सषमती (एसइएसी)

पयावरणषवियक म नयत करणय स ठी गठीत कलय आहत.

8.5.2 पयावरणषवियक म नयतस ठी पर पत झ ललय एकण अद ज 12,691 परत व ची सखय लकष त घत र जय

श सन न परत व च वग न सकरण करणय स ठी तीन र जयतरीय तजञ मलय कन सषमतय गषठत कलय आहत. विध

2008 त 2014 पयत पयावरणषवियक म नयतस ठी पर पत झ ललय एकण 12,691 परत व पकी ब रक म कषतर तन

1932, उदयोग कषतर तन 200 आषण इतर कषतर तन (षवदयत सयतर, ख ण व दगड ख णक म, कसचन इतय दी) 10,500

195

परत व षवच र त घणय त आल. तय पकी 12,461 परत व न म नयत दणय त आली असन उवधषरत परत व

अनप लन तव परलषबत आहत.

8.5.3 पयावरण अनमतीब बत पधदती पणधपण web- enable कली असन य अतगधत श सन कड पयावरणीय

पवध अनमतीस ठी पर पत होण र परत व ची य दी तसच बठकीस ठीची षवियसची, बठकीची सचन , इषतवतत, पयावरणीय

अनमती, सबषरत श सन षनणधय, आदश इतय दीची म षहती www.ec.maharashtra.gov.in य सकतथळ वरन

उपलबर करन दणय त यत. तय मळ परकरण च षनपट र जलदगतीन होणय बरोबरच सवध सबषरत न तय चय

परकरण ब बत अनमती व इतर षनणधय कठनही पर पत करन घत यत त. तय मळ षवभ ग त म षहती व पतर घणय स ठी

परतयकष यण -य लोक चय सखयत लकषणीय घट झ ली आह.

राषटरीय सरोवर सवधथन योजना

8.6.1 सरोवर ह प णय च मखय तरोत आह. अश नसरमगक स रनसपततीची अवनती रोखणय स ठी

षनयोजनबदध,क यमवरपी आषण श तरशदध परयतन करणय ची गरज आह. र षरीय सरोवर सवरधन योजन ही क दर श सन

परकत योजन असन तय चय अनद न च वरप 70:30 अस आह. य योजनअतगधत 14 तल व च सम वश असन

12 तल व च सवरधन क म पणध झ ल आह.षभवडीमरील वऱह ळ दवी तल व आषण सोल परमरील षसदधचवर तल व

य च क म परगतीपथ वर आह.

राजय सरोवर सवधथन योजना

8.6.2 सरोवर च अननयस र रण महततव लकष त घत तदषनिषगक समयची तीवरत कमी करणय चय दषटीन व सकषम

हव म न वरील तय च परभ व ज णन र जय सरक र परदषित सरोवर च सवरधन करणय स ठी षनरी उपलबर करन दत. य

योजनअतगधत 25 तल व च सम वश असन हनम न तल व-क टोल यथील तल व चय सवरधन च क म पणध झ ल

आह. यम ई तल व-पढरपर, श लट तल व-म थर न, जयकसगर व तल व-क गल, ढडरग व तल व- रळ, ग रीस गर

तल व- न गपर, सोनग व तल व-न गपर, पीर तल व-नदरब र, मोती तल व-स वतव डी, गणश तल व व एतवड खदध -

स गली, कोट तल व-बरमहपरी (चदरपर), षवमल तल व-वसई-षवर र, मोतीर म तल व व क वडळ तल व-पण, प ढरबोडी

तल व-न गपर, वही.ए.घ टग तल व-क गल (कोलह पर), म लगज री तल व-र जर (चदरपर), खड ळ तल व-

लोण वळ , ग रीस गर तल व-वरोर (चदरपर), करळप यथील तल व-व ळव (स गली), गलन ओगल

तल व,मह बळचवर, मज लनगर तल व,औस , गणश तल व, ब शी, लडी तल व, शरीगोद (अहमदनगर) य ची क म

परगतीपथ वर आहत. आत पयत य योजनतगधत एकण र.88.83 कोटी एवढ षनरी मजर असन तय पकी र.1976

लकष एवढ षनरी खचध झ लल आह. सदर योजनकषरत 2015-2016 य विास ठी र. 910.00 ल ख एवढ षनयतवयय


196

सरदार सरोवर परकलपाअतगथत पयावरण सरकषण उपाययोजनासाठी सषनयतरण ककष 8.7.1 क दर श सन न थ षपत कललय नमधद प णी लव द चय सन 1979 चय प णी व वीज व टप षनणधय ची

अमलबज वणी करणय स ठी षवषवर यतरण ची थ पन करणय त आली होती. य अतगधत सरद र सरोवर परकलप च

पयावरण वर होण र पषरण म च षवच र करणय स ठी क दर श सन चय नमधद षनयतरण पर षरकरण त क दरीय पयावरण व

वन मतर लयीन सषचव चय अधयकषतख ली पयावरण उपदल ची थ पन करणय त आली. य उपदल चय 40 वय

बठकीत पयायी वकष ल गवड,ल भकषतर षवक स, मतय सवरधन,आरोगयषवियक ब बी य स रखय पयावरण शी सबषरत

परकलप तगधत ब बीवर तय तय परश सकीय षवभ ग म फध त कलय ज ण ऱय क यधव हीच समनवय करणय स ठी पयावरण

सषनयतरण ककष ची थ पन करणय च षनणधय घणय त आल . सन 2007-2008 य विाप सन पयावरणषवभ ग त

सरद र सरोवर परकलप तगधत पयावरणदषटय सरकषण उप यययोजन करणय चय क म च सषनयतरण करणय स ठी

पयावरण सषनयतरण ककष ची थ पन करणय त आली. य ककष त त तपरती तीन पद-परकलप अषरक री, त षतरक

सह यक,डट एनरी ऑपरटर ही पद षनमाण करणय त आली आहत. य योजनकषरत सन 2014-2015 मधय र. 8

लकष एवढी तरतद मजर असन 2015 -2016 कषरत र. 10.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल

आह.

8.7.2 सषनयतरण ककषाची काय

सरद र परकलप शी सबषरत सवध परश सकीय षवभ ग व तय चय कषतरीय यतरणबरोबर समनवय.

परकलप कती आर खड परम ण वळोवळी करणय त यत असललय क म चय परगतीच आढ व घऊन सबषरत षवभ ग,पयावरण षवभ ग व क दर श सन स स दर करण

परतयकष परकलपथ न स भटी दऊन भौषतक परगतीच / पषरशथतीच अहव ल स दर करण

परकलप शी सबषरत क दरीय तर वरील व र जयतर वरील बठक च समनवय

पयावरण माषहती परणाली क दर(एनवहीस)

8.8 एनवहीस ही योजन 100 टकक क दर श सन परकत योजन असन य योजनअतगधत पयावरणषवियक म षहतीच

मह ज ल षवकषसत करणय त यत आह. य योजनत मखयतव पयावरण शी षनगडीत षवषवर कषतर तील श तरीय म षहतीच

सकलन करन ती षवषवर म गानी जनसम नय पयत पोहोचषवण अस असन तय मळ रोरण तमकषनणधय घण र,श तरजञ

व स म नय जनत इतय दीपयत अचक म षहती योगय वळत उपलबर होऊ शकल. र जय च एनवहीस क दर म चध 2003

प सन क याशनवत असन य क दर न सपणधपण पयावरण षवियक म षहतीवर आर षरत http://mahaenvis.nic.in ह

सकतथळ षवकषसत कल आह. य सकतथळ वर पयावरणषवियक सदय:शथती अहव ल, पयावरणषवियक मलभत

म षहती,क यद,योजन पयावरषवियक ब तमय च स ठ ,ई-गरथ लय,ल ईड शो, छ य षचतर द लन,चचा द लन,तकरी र

षनव रण परण ली,पयावरण षशकषण,मल स ठी परचनमजि आषण षवषवर सदरमभत प तक उपलबर करन दणय त आल

आहत. य क दर दव र ENVIS NEWLETTER ह ब मतीपतरक षनयषमतपण परषसदध करणय त यत. जणकरन

http://mahaenvis.nic.in/

197

पयावरणषवियक म षहती व तय ब बत ज गती तळ ग ळ पयत पोहचल. य योजनकषरत 2014-15 य विास ठी क दर

श सन च षहस महणन र.9 लकष व र जय श सन च षहस महणन र.5 लकष एवढ षनयतवयय अथधसकशलपत करणय त

आल आह. 2015-2016 य विास ठी क दर श सन च षहस महणन र. 9.00 ल ख व र जय श सन च षहस महणन

र.2.00 ल ख एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

वातावरणीय बदल अनकलनासाठी कती आराखडा (Climate Change Adaptation Plan)

8.9 गलोबल वॉषमगमळ व ढण र त पम न व तय अनिग न पजधनयम न च बदलत ज ण र वरप व तय मळ म नवी

जीवन वर होण -य पषरण म न स मोर ज णय स ठी र जय श सन न श तरीय म षहतीवर आर रीत Climate Change

Adaptation Plan तय र करणय च क म Teri य सथचय मदतीन सर कल आह. य स ठी Teri य सथबरोबर म चध

2010 मधय श सन न कर र कलल आह. CCAP तय र करीत असत न सन 2030, 2050 आषण 2070 य

क लखड मधय बदलत ज ण र पजधनयम न आषण त पम न य च सभ वय पषरण म षवच र त घतल ज ण र आहत. ह

अनम न ज गषतक बदल बरोबर षवभ गीय व पर दषशक तर वर होण ऱय बदल च पषरण म लकष त घऊन करणय त यत

आहत. य स ठी 25 षक.मी. X 25 षक.मी. कषतर तील अनम न क ढणय त यण र आहत. तय मळ थ षनक प तळीवर

होण री अषतवषटी / दषक ळ / त पम न तील बदल स रखय ब बीन स मोर ज णय स ठी भषवषय त षनयोजन करण शकय

होईल. य मधय मखयतव कषि, म नवी आरोगय, जलसपतती, वन, षपणय च प णी, ब ज रपठीय रोरण (Market Strategy)

इतय दीवर होण र षवपरीत पषरण म लकष त घतल ज ण र आहत. य अहव ल तील षशफ रशीनस र र जय तील 6

सवदनशील कषतर ची षनवड करन तय षठक णी ग वतर वर अनकलन रोरण ठरषवणय त यण र आह. अहव ल तील

षशफ रशीनस र तय र होण र Adaptation Proposals चय अमलबज वणीस ठी आतरर षरीय तर वरन षनरी

षमळषवणय च परयतन कल ज ण र आहत. टरीन अषतम अहव ल श सन स स दर कल आह. सन 2014-2015 य

विास ठी र. 300 लकष एवढ षनयतवयय मजर करणय त आल होत . सन 2015-2016 य विाकषरत र. 50.00

लकष एवढ षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

पयावरण सवा योजना

8.10 थ षनक पयावरण शी षनगडीत समय , परतयकष सहभ ग व कतीचय आर र समजन घऊन तय वर

उप ययोजन करणय स ठी तसच, श चवत षवक स स ठी आच र-षवच र सह आद न-परद न, जडण-घडण करण इ. उषिषट

पयावरण षविय षशकवत न अतभधत करणय स ठी म धयषमक व उचच म धयषमक श ळ मधय ही योजन र बषवणय त यत.

सदयशथतीत र जय तील परतयक महसली षवभ ग तील 2 य परम ण 12 षजल त एकण 50 इचछक श ळ मधय ही योजन

र बषवली ज त.य मधय पण, सोल पर, न गपर, चदरपर, औरग ब द, ज लन , अमर वती, यवतम ळ, न षशक, जळग व,

रतन षगरी व ठ ण षजल तील परतयकी प च श ळ च सम वश आह. य योजनतील षवदय थयाम फध त थ षनक सस रन

198

जस :- जलतरोत च सरकषण व सवरधन, पषरसथ व जवषवषवरत , उजा बचत, स डप णी वयवथ पन इ. षविय वर

Short term व Long term project र बषवल ज त त.

हषरत सकलपना 8.11 पयावरण जनज गती व नसरमगक सस रन चय सवरधन स ठी जनसहभ ग स उततजन दणय स ठी पयावरण

षवभ ग न “ हषरत सकलपन ” ही न वीनयपणध योजन सन 2010 मधय सर कली. सन 2010 प सन जनज गतीषवियक

व अमलबज वणी षवियक परकलप षमळन एकण 873 परत व षवभ ग स पर पत झ ल. तय पकी 71 न वीनयपणध

परत व ची (जनज गती परवगध-42, अमलबज वणी परवगध-29)अमलबज वणी करणय त यत आह. य पकी क ही

महतव च परकलप महणज “ स गरी क सव च जनसहभ ग तन सवरधन”, “ पशचचम घ ट तील दरममळ लोप प वत असललय

वनपतीचय परज तीच सवरधन”, “ वटव घळ चय परज तीच म पन ”, “ ज दच परयोग व ब ल न षटक ” इतय दी.`

***********

199

परकरण 9

सामानय आरषरक सवा

पयथटन

9.1 मह र षर र जय तील पयधटनथळ ची कषमत मोठी असन तय मळ पयधटन षवक स ल अननयस र रण महततव

आह. परकीय चलन मोठय परम ण वर षमळवन दण र आषण रोजग र षनरममतीची परचड कषमत असण र पयधटन ह

वग न व ढण र वयवस य आह. र जय न क दर श सन चय सथ , पयधटन सथ व परव सी सथ य चय परषतषनरीबरोबर

षवच र षवषनमय करन पयधटन षवक स षवियक रोरण तय र कल आह.

पयथटन धोरणाची उषददषटट खालीलपरमाण आहत

तजञ व थ षनक लोक चय सहभ ग तन पयधटन च षनयोजनबधद षवक स घडवन आणण.

पयधटक न आकरमित करणय चय दषटीन म षहतीच परस र करण व पयधटक न सयोगय अनभव च ल भ षमळवन दण.

षवदयम न पयधटनषवियक सषवर त शरणीव ढ करण.

षनवडक पयधटन थळ न आतरर षरीय दजाचय पयधटनषवियक सषवर उपलबर करन दण.

यव कषतर तील व इतर सवध तर तील पयधटक न परवडल अश सोयी पयधटनथळी उपलबर करन दण.

महततव च वयवस य, औदयोषगक व न गरी क दर य चय जवळ मनोरजन चय सोयी उपलबर करन दण.

दश स ठी अषरक षरक परकीय चलन षमळषवण.

षवशित: र जय चय अषवकषसत भ ग त रोजग र षनरममती करण.

पयावरण चय दषटीकोन तन एक शतमक षवक स स रणय स ठी नसरमगक व स कषतक तरोत स सरकषण दण.

मह र षर तील स कषतक व प रप षरक कल व क र षगरी (हतकल व लोककल सह) य न च लन दण.

पयथटन षवकासामधय राजय िासनाची भषमका

9.2पयधटन कषतर त ख जगी गतवणकद र न आकरमित करणय स ठी अनकल शथती षनमाण होण य स ठी र जय श सन

आपलय भषमकत मलभत सोयीच षवक स, म षहती परस रण व कषतरीय उपकरीम शी समनवय स रणय पयत मयाषदत

र हील. श सन चय रोरण नस र पयधटन परकलप न र जय म फध त षवततीय परोतस हन दणय त यतील. पयधटन सवच

दजा, मलयम पन ची ख तरजम करणय स ठी र जय श सन परषशकषण सथ व तय स ठी सयोगय यतरण उभ रील व

तय स ठी सह यय करील. वयसवी सथ व हॉटल वयवस षयक, पयधटन सथ , परव सी सथ अश पयधटन तील

सहभ गीद र च (Stake Holders) सकरीीय सहभ ग घणय स ठी र जय श सन परोतस हन दईल जणकरन पयधटक न

200

सरषकषत व अषतथयशील व गणक षमळणय ची ख तरी व टल. पयावरण च समतोल न र खण ऱय कोणतय ही

उपकरीम स परव नगी षदली ज ण र न ही.

महाराषटर पयथटन षवकास महामडळ

9.3.1 र जय श सन न पयधटन च षवषवर तरोत दव र व षणशजयक रतीवर षवक स होणय स ठी र. 2500.00 लकष इतक

अषरकत भ गभ डवल असलल मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ 1975 मधय कपनी क यद 1956 अनवय थ पन

कल. षदन क 31 म चध, 2011 रोजी मह मडळ च पणध भरण झ लल भ ग भ डवल रपय 1,508.88 लकष आह.

मह र षर र जय कडन मह मडळ ल भ गभ डवल चय आषण योजन तमक षनरीचय वरप त षवततीय सह यय षमळत.

पयधटन च सवध व षणशजयक आषण परचलन तमक वरप च क यध र जय श सन न मह मडळ कड सोपषवल आह.

9.3.2 क दर व र जय श सन कडन मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ स स रनसपततीच परवठ कल ज तो.

पयधटन व ढीचय सभ वयतनस र ख ली दशधषवलय परम ण कषतर ची षनवड कली आह.

ऐषतह षसक, स कषतक व पयधटनदषटय महततव च अस र षरीय व रस ल भललय थळ च पयधटन चय

म धयम तन षवक स करण तसच नवीन पयधटनकषम थळ शोरन तय न पयधटन थळ च दजा पर पत करन

दण.

परदश तील तसच थ षनक पयधटक आकरमित करणय स ठी परच लन व परषसधदी करण.

क दर श सन चय पयधटन षवभ ग कडन षवषवर योजन दव र उपलबर होण र अथधसह यय मधय र जय श सन च

आरमथक सहभ ग दऊन पयधटन थळ च एक शतमक षवक स करण.

9.3.3 ब र वय पचव रमिक योजनच 2012-17 षनयतवयय व व रमिक योजन 2013-14 च परतयकष खचध, 2014-15

च पर पत षनरी व 2015-16 च परत षवत षनयतवयय ख लीलपरम ण आह.

201

(र.ल ख त)

1) मह र षर चय पयधटन षवक स मधय पयधटक न आकरमित करणय ऱय व ऐषतह षसक व रस जपण ऱय षवषवर

षकलल आषण बधदक लीन लणी गफ य चब बत फोटध सरमकट आषण बशधदट सरमकट य दोन महततव चय योजन

पयधटन षवभ ग कडन र बषवणय त यत आहत.

2) र जय ची पर दषशक पयधटन षवक स योजन असन तय दव र षवषवर षजल तील पयधटन थळ चय षवक स स ठी

षनरी दणय त यतो. आत र जय तील सवध षजल च षजलह षनह य पयधटन बहद आर खड (Master Plan)

षजलह षरक री व मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ य चय एकषतरत परयतन न तय र करणय त यत असन य

आर खड नस र य पढ षजलह तर वरील पयधटन थळ चय षवक स स ठी पर दषशक पयधटन योजनदव र षनरी

दणय त यईल.

3) मबईतील पयधटन षवक स स ठी आयकत, बहनमबई मह नगर प षलक य चय अधयकषतख ली सषमती गषठत

करणय त आली असन तय च अहव ल श सन ल स दर करणय त यण र आह. तय चपरम ण मबईमधय मरीन ,

करीझ, मतय लय, पयधटन भवन, कल षशलपगर म अस परकलप ह ती घणय त यत आहत.

4) मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ म फध त स गर षकन ऱय वर बीच सरकष व जलषकरीड पयधटन चय योजन

र बषवणय त यत असन तय कषरत र जय श सन न षनरी उपलबर करन षदल आह. परत तय स ठी मोठय

परम ण वर षनरीची आवचयकत आह. कोकण मधय समदर षवचव परकलप स वधजषनक ख जगी भ गीद रीतन

उभ करणय स ठी श सन न तय री कली असन तय तील प य भत सषवर दणय स ठी श सन परयतनशील आह.

5) मखय सषचव य चय अधयकषतख ली क दर श सन चय रतीवर र जय श सन न 'हॉशपटलीटी डवहलपमट परमोशन

बोडध' थ पन कल असन अषतथय कषतर तील सहभ गीद र चय (Stake Holder) गतवणक न परश सन कडन

च लन षमळ वी य स ठी ह बोडध क यधरत र षहल.

अ.करी

कषतर/उप कषतर ब र वी प.यो.

षनयतवयय

व रमिक योजन

2013-14 परतयकष खचध


व रमिक योजन 2015-16 परत षवत षनयतवयय षनयतवयय अपषकषत

खचध 1 2 3 4 5 6 1 मह र षर पयधटन षवक स

मह मडळ स श सन च भ ग भ डवल

500.00

2 परषसधदी 1,2500.00 4500.00 6000.00 6000.00 4000.00 3 पयधटन षवक स स ठी षवषवर

षठक णी मलभत सषवर करीत अनद न

75,000.00 16211.55 21500.00 21500.00 22500.00

4 क दर परकत योजनतील र जय श सन च व ट

7,500.00 800.00 1000.00 1000.00 2000.00

202

6) इको टषरझम अतगधत क दर श सन न षवदभामधय च र मडळ मजर कली असन षनरी दखील मजर कल आह.

वन षवभ ग आषण वन षवक स मह मडळ य च सह यय घऊन वन पयधटन च षवक स वह व य स ठी मह र षर

पयधटन षवक स मह मडळ परयतनशील आह. तय चपरम ण क दर कडन डटीनशन व सरमकटस य चस ठी षनरी

पर पत होत आह तय ल र जय श सन च व ट महणन वगळ षनरी र जयश सन उपलबर करन दत

7) र जय तील पयधटन कषतर च दश त व षवदश त परच लन व परषसधदी करण य कषरत श सन न रोरण तमक षनणधय

घतल असन परषतविी मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ य न पचवीस कोटीच षनरी मजर करणय त यतो.

र जय त पयधटक च ओघ व ढ व य स ठी षजलह तर वर पयधटन महोतसव स जर करणय स ठी षनरी षदल ज तो

आषण एषलफट , वरळ, ब णगग , क लीद स अस षवषवर फशटवहल स जर कल ज त त. परदश तील षवषवर

रवहल म टधन र जय ची उचचतरीय षशषटमडळ भट दत असत त व परदश तील रोड शो य न दखील मह र षर

पयधटन षवक स मह मडळ च अषरक री उपशथत र हन परषसधदीस ठी परयतन करत त.

8) पयधटन चय कषतर शी सबषरत प य भत सषवर परषवण ऱय इतर षवभ ग शी समनवय स रन पयधटन चय

षवक स ल च लन दणय च श सन च परयतन आह. य मधय मह र षर मरीट ईम बोडध, र जय पर ततव षवभ ग,

भ रतीय पर ततव सवकषण षवभ ग, वन षवभ ग आषण स वधजषनक ब रक म षवभ ग य च पर मखय न सम वश

आह.

9) सरषकषत व अषतथयशील पयधटन सकलपनची सवध तर वर ज गरकत वह वी य स ठी परयतन करणय त यत असन

सवध षजलह षरक री व मह र षर पयधटन षवक स मह मडळ य च म फध त षवशि मोषहम घणय त आली आह.

आमदाराचा सराषनक षवकास कायथकरम

9.4.1 आमद र च थ षनक षवक स क यधकरीम र जय त सन 1984-85 प सन र बषवल ज त आह. षजलह योजनत

पर र नय व महतव षमळत न ही ककव जी क म घतली ज त न हीत, अशी थ षनक षवक स ची लोकोपयोगी क म य

क यधकरीम तगधत घतली ज त त व ती एक-दोन विाचय क ल वरीत पणध कली ज वीत अस य क यधकरीम तन अपषकषत

आह. षवषवर क म स ठी षवषवर आरमथक मयाद असन ज तीत ज त र. 15.00 ल ख खचाचय मयादत बसण री क म

उद . लह न रतय ची क म, छोट पल, पर थषमक श ळ चय खोलय च ब रक म/ दरती, षवषशषट वतीतील सम ज

मषदर च ब रक म, स म षजक सभ गह च ब रक म, लह न न लय वरील फरश , व चन लय ची इम रत, उपकर पर पत

इम रत दरतीची क म व अश परक रची इतर क म, तसच कोलह पर पधदतीचय बर ऱय ची र.20.00 ल ख खचाचय

कम ल मयादतील क म य योजनतगधत घतली ज त त.

9.4.2 सन 2011-12 य विाप सन य क यधकरीम तगधत परतयक विाकषरत ₹ 150.00 ल ख वरन ₹ 200.00 ल ख

षनरी अनजञय करणय त आल आह. षवर न पषरिद सदय न तय चय पषरिद सदयतव चय क यधक ल नस र

203

तय परम ण त षनरी अनजञय आह. षजलहय ल उपलबर करन दणय त आललय षनरीपकी एकण तरतदीचय 10 %

रककम षवशि घटक योजनतगधत घणय त यण ऱय क म स ठी व परणय त य वी अश सचन म गधदशधक ततव त दणय त

आलय आहत. षवर न पषरिद सदय नी तय चय क यधकषतर तील (षवषशषट मयाषदत क यधकषतर नसलय स, र जय तील

कोणत ही ) एक षजलह नोडल षजलह महणन घोषित करण आवचयक करणय त आल आह. षवर न पषरिद सदय न

आरमथक विाकषरत अनजञय असलल षनरी श सन तर वरन य नोडल षजलहय स सपदध कल ज तो व तदनतर

षवर न पषरिद सदय चय षशफ रशीनस र य षनरीच पढील षवतरण तय नोडल षजलहय म फध त कल ज त.

9.4.3 श सन तर वरन षजलह षरक री क यालय स सपदध कललय षनरीमरन कोणती क म घय वीत तय ब बतचय

षशफ रशी लखी वरप त आमद र महोदय सबषरत षजलह षरक री य न करत त. य क यधकरीम चय म गधदशधक ततव त

अनजञय असललय क म न षजलह षरक री मजरी दत त. सन 2015-16 य आरमथक विामधय य क यधकरीम स ठी एकण

र. 73400.00 ल ख इतक षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

खासदाराचा सराषनक कषतर षवकास कायथकरम

9.5.1 सधय चय आमद र चय थ षनक षवक स क यधकरीम चय रतीवर सन 1993-94 प सन क दर परकत "ख सद र

थ षनक कषतर षवक स योजन " ह क यधकरीम र जय मधय र बषवणय त यत आह. क दर श सन न सन 1993-94 मधय

योजनचय पर रभी परती ससद सदय र. 5.00 ल ख य परम ण र. 325 ल ख षनरी र जय स ठी मजर कल होत . सन

1998-99 प सन त म चध, 2011 पयत परषत ससद सदय, र. 200 ल ख इतक षनरी अनजञय होत . 1 एपरील, 2011

प सन परषत ससद सदय, अनजञय षनरी र.200 ल ख वरन र.500 ल ख इतक करणय त आल आह. य षनरीतन

क दर श सन न षनशचचत करन षदललय म गधदशधक ततव नस र लोकोपयोगी क म घणय त यत त. अनजञय षनरी क दर

श सन म फध त सबषरत षजलह षरक री य चकड सपदध करन षदल ज तो. ही योजन क दर श सन चय म गधदशधक

ततव नस र षजलह षरक -य म फध त र बषवली ज त.

9.5.2 क दर श सन न म, 2014 मधय सर रीत म गधदशधक सचन षनगधषमत कलय आहत. य योजनतगधत कोणती

क म अनजञय न हीत तय ची य दी क दर श सन न षनशचचत कली आह. तय पकी क हीच थोडकय त तपशील पढीलपरम ण

आह.

र जय व क दर श सन चय क यालयीन आषण षनव सी इम रती आषण ख जगी, सहक री, वय प री

सथ शी षनगषडत इतर वयशकतक षहत ची क म

दखभ ल दरती वरप ची क म

अनद न आषण कजध य वरप त क दर आषण र जय / क दर श षसत परदश स ठी अथधसह यय

204

यिवतराव चवहाण षवकास परिासन परबोषधनी, (यिदा) पण.

9.6 यशवतर व चवह ण षवक स परश सन परबोषरनी, पण (यशद ) ही व यतत सथ आह. यशद , पण सथच

मखय क यध र जय चय वगध-1 व वगध-2 चय अषरक ऱय न षवक स तमक परषशकषण दण व र जय गर मीण षवक स सथ

महणन क यध करण आह. यशद सथच परषशकषण च रोरण ह अतशाषखय व षवक स तमक परश सन वर भर दण र आह.

सन 2015-2016 मधय यशद सथ 1200 परषशकषण क यधकरीम घण र असन तय दव र 30000 परषशकषण थीन परषशकषण

दण र आह. व रमिक योजन 2014-2015 स ठी र.1005.90 ल ख इतक षनयतवयय म नय करणय त आलल आह.

व रमिक योजन 2015-2016 स ठी र. 500.00 ल ख षनयतवयय परत षवत करणय त आल आह.

मराठवाडा परिासकीय व षवकास परषिकषण परबोषधनी, नारनगर (उततर) पठण, औरगाबाद

9.7 मर ठव ड परश सकीय व षवक स परषशकषण परबोषरनी, ही सथ पठण, षज.औरग ब द यथ आह. य सथम फध त

वगध-2 च अषरक री व वगध-3 च कमधच री य न क यधषवियक परषशकषण (On Job Training) तसच वयवथ पन परषशकषण

(Management Training) दणय त यत. सन 2015-2016 मधय 59 परषशकषण वगध आयोषजत करणय त यण र असन

तय त 3532 परषशकषण थीच सम वश असल. व रमिक योजन 2014-2015 स ठी र.35.00 ल ख इतक षनयतवयय

म नय करणय त आलल आह. व रमिक योजन 2015-2016 य स ठी र. 100.00 ल ख षनयतवयय परत षवत कल

आह.

डॉ.पजाबराव दिमख षवदभथ परिासकीय व षवकास परषिकषण परबोषधनी, अमरावती

9.8 डॉ.पज बर व दशमख षवदभध परश सकीय व षवक स परषशकषण परबोषरनी, अमर वती ही परषशकषण सथ

अमर वती यथ आह. य सथम फध त वगध-2 च अषरक री व वगध-3 च कमधच री य चय कषरत परषशकषण क यधकरीम

आयोषजत करणय त यत त. य सथम फध त सन 2015-2016 य आरमथक विात 225 परषशकषण वगध आयोषजत करणय त

यण र असन तय त 10,100 परषशकषण थीच सम वश असल. व रमिक योजन 2014-2015 स ठी र.2276.40 ल ख

इतक षनयतवयय म नय करणय त आलल आह. व रमिक योजन 2015-2016 स ठी र. 500.00 ल ख षनयतवयय

परत षवत कल आह.

राजय परषिकषण धोरण 9.9 मह र षर र जय च परषशकषण रोरण षनशचचत करणय ब बतच श सन षनणधय षद.23.9.2011 रोजी षनगधषमत करणय त

आल असन परतत परषशकषण रोरण योजन ही योजन तगधत योजन महणन र बषवणय त यण र आह. य योजनअतगधत

सदर रोरण चय अनिग न र जय परषशकषण षनयोजन व मलयम पन यतरण थ पन करण, सधय चय परषशकषण सथ अदयय वत

करण, षवभ गीय व षजलह परषशकषण सथ ची षनरममती करणय त आली असन, तय कषरत सोई सषवर उपलबर करन दण,

य ब बी अतभधत आहत. व रमिक योजन 2014-2015 स ठी र.1049.99 ल ख इतक षनयतवयय म नय करणय त आलल

आह. व रमिक योजन 2015-2016 स ठी र. 2105.00 ल ख षनयतवयय परत षवत कल आह.

205

सायखयकी

9.10 अथध व स शखयकी सच लन लय ही र जय श सन ची परमख स शखयकी सथ महणन षनयोजन षवभ ग चय

परश सकीय षनयतरण ख ली क यधरत आह. इलकरॉषनक आकडव री सकरण क दर च अदयय वतीकरण, र जय स शखयकी

वयहरचन आर खड , योजन च मलयम पन व सषनयतरण इतय षद क म अथध व स शखयकी सच लन लय कडन कली

ज त त. तय ब बतच तपशील आषण सन 2015-16 य विाकरीत सच लन लय शी सबषरत योजन स ठी करणय त

यत असलली तरतद ख लीलपरम ण आह.

अरथ व सायखयकी सचालनालयाच बळकटीकरण

9.11.1 क यधभ र त झ लली व ढ व बदलतय गरज षवच र त घत , सच लन लय चय क यालय तील वतधम न

शथतीच आरषनकीकरण करण गरजच आह , जय अतगधत सगणकीकरण (ह डधवअर व सॉफटवअर), बठक वयवथची

पनरधचन आषण इतर अनिषगक सषवर परषवण ही क म कली ज ण र आहत. क दर श सन चय स शखयकी सगरहण

अषरषनयम 2008 य क यदय चय परभ वी अमलबज वणीस ठी षनयोजन षवभ ग, श सनषनणधय करी. र स स-

2012/पर.करी.278/12/क -1417, षदन क 11 ऑकटोबर, 2012 अनवय मह र षर र जय आरमथक व स शखयकी सव

(MSESS) सवगध षनमाण करणय त आल असन अथध व स शखयकी सच लन लय चय आथ पनवर सहसच लक व

उपसच लक ची 30 नवीन पद षनमाण करणय स मजरी दणय त आली आह व अश परक र अथध व स शखयकी

सच लन लय च सकषमीकरण करणय त आल आह. सन 2015-16 य षवततीय विाकषरत र. 1.33 कोटी इतक

षनयतवयय मजर करणय त आल आह.

9.11.2 तय चपरम ण सच लन लय तील अषरक री/कमधच री य न षवषवर षविय वर परषशकषण आयोषजत करन षवषवर

न म कीत सथ मधय परषशकषण दणय च परत षवत आह. स म नय परश सन षवभ ग चय षदन क 23 सपटबर, 2011

रोजीचय श सन षनणधय नवय सच लन लय चय सवगातील अषरक री/कमधच री य चय करीत षनयषमतपण षवभ गीय

परषशकषण व परीकष यशद , पण य सथम फध त आयोषजत कल ज ण र आह. सन 2015-16 य षवततीय विाकषरत

र.0.36 कोटी इतक षनयतवयय मजर करणय त आल आह.

इलकरॉषनक आकडवारी ससकरण क दर

9.12 अथध व स शखयकी सच लन लय म फध त जय प हणय घतलय ज त त तय दव र षवषवर म षहती गोळ कली ज त.

तय सदभात गोळ होण री आकडव री एकषतरत करण, तय वर सकरण करण इतय दी क म इलकरॉषनक आकडव री

सकरण क दर त कली ज त त. सदर क यधव ही जलद गतीन होऊन तय त अषरक षबनचकपण य व य स ठी

सगणकीकत आजञ वली तय र करण, तय स ठी सगणक व इतर अनिषगक ब बी खरदी करण, तसच य स ठी षनयकत

करणय त आललय सथस सललय ब बत व आजञ वली षवक स स ठी रककम अद करण य कषरत सन 2015-16 य

षवततीय विास ठी र 1.36 कोटी इतक षनयतवयय मजर करणय त आल आह.

206

महाराषटर योजना माषहती वयवसरापन परणाली (MP-SIMS)

9.13.1 मह र षर श सन चय षवषवर षवभ ग कडन र बषवणय त यण ऱय सवध योजन चय आरमथक व भौषतक

परगतीची अदयय वत म षहती क दरीय सगणीकत आजञ वलीदव र उपलबर करन दण व षनयोजन परकरीीय बळकट करण ह

य योजनच उिश आह. सदर योजनअतगधत र जयतर व षजलह तर योजन परषकरीयचय एकषतरकरण दव र षनयोजन

परषकरीय बळकट करन क दरभत पदधतीन परभ वी सषनयतरण करणय कषरत मह र षर योजन म षहती वयवथ पन परण ली

(MP-SIMS) ही वब इनबलड सॉफटवअर परण ली षवकषसत करणय त आली आह .सदर आजञ वलीदव र षनयोजन

षवभ ग म रफध त सवध परश सकीय षवभ ग कडन म गणी पर पत करन घऊन उपलबर स रन स मगरी षवच र त घऊन

योजन षनह य षनयतवयय दणय त यतो .अश परक र योजन षनह य मजरी षदलय नतर सपणध योजन पशतक सगणीकत

आजञ वलीदव र तय र करणय त यत .

9.13.2 म . मखय सषचव, मह र षर श सन य चय षनदश नस र सन 2012-13 मधय ‘र जय म षहती सचषयकची’

(State Data Bank) षनरममती सर करणय त आली. र जय म षहती सचषयकत र जय चय षवषवर षवभ ग ची पर थषमक व

दययम वरप ची आकडव री अतभधत करणय स ठी सगणक परण ली षवकसीत करणय त यत आह. षनयोजन षवभ ग न

षदन क 01-08-2014 प सन रोरण तमक, परश सकीय षनणधय स ठी र जय म षहती सचषयकदव र पर पत होण री आकडव री

ही म षहतीच अषरकत तरोत महणन गर ररण र असलय च षनणधय घतल आह. य सचषयकत षवषवर षवभ ग चय

म गणीनस र म षहती अतभधत करणय स ठी सचषयकच अदयय वतीकरण स ततय न सर आह .सन 2015-16 य षवततीय

विास ठी र.2.40 कोटी इतक षनयतवयय मजर करणय त आल आह.

सायखयकी सकषमीकरणासाठी सहायय

9.14.1 षनयोजन षवभ ग, श सन षनणधय षदन क 03 जल 2014 अनवय ‘र जय स शखयकी वयहरचन आर खड

(र .स .वय.आ.) (3454 0474)’ आषण ‘थ षनक तर षवक स स ठी मलभत स शखयकी (थ . षव. म. स .) (3454

0545)’ य दोन 100% क दर परकत योजन च ‘स शखयकी सकषमीकरण स ठी सह यय (3454 0563)’ य नवीन

100% क दर परकत योजनख ली एकषतरकरण करणय त आल आह.

9.14.2 र षरीय स शखयकी वयहरचन आर खड (र . स . वय. आ.) ह क यधकरीम क दर श सन तफ र बषवणय त यत

आह. क दर श सन चय सचन नस र तय क यधकरीम च एक भ ग महणन र जय तही र जय स शखयकी वयहरचन आर खड

(र . स . वय. आ.) र बषवणय त यत आह. य स ठी क यधक री सषमती गठीत करणय त आली आह. सन 2015-16 य

षवषततय विाकरीत र जय तसच क दर योजन तगधत परतयकी रपय 0.0001 कोटी इतक षनयतवयय मजर करणय त आल

आह.

9.14.3 क षदरय स शखयकी क यालय व गर म षवक स सबरी तजञ सषमतीचय आवचयकतपरम ण र षरीय तर वर

ग व प तळीवरील मलभत स शखयकी सचषयक तय र करण य योजनअतगधत पथदशी परकलप स ठी अकोल षजलहय ची

207

षनवड करणय त आली असन सदर पथदशी प हणीच कषतरीय क म, छ ननी आषण सगणक वर म षहती नोदणी ही क म

पणध झ ली आहत. सदर योजन मयाषदत क ल वरीस ठी असलय न सन 2015-16 करीत सच लन लय कडन

षनयतवयय परत षवत करणय त आलल न ही.

योजनाच मलयमापन व सषनयतरण

9.15 र जय त षवक स ची गती व ढषवणय बरोबर जनषहत चय दषटीन र बषवणय त यण ऱय योजन ची

अमलबज वणी कश पधदतीन होत आह, तसच तय च फ यद ल भ थीपयत पोहोचत आह ककव न ही ह प हण षततकच

महतव च आह. ह लकष त घऊन सवध य जन च मलयम पन पषरण मक रकरीतय करत य व य स ठी वय वस षयक सथ

व सलल ग र च सह यय घण परत षवत आह. य कषरत ‘नबकॉनस’ य न ब डधचय उपकरीम ची योजन च मलयम पन,

सषनयतरण व सधय चय क यधपदधतीत सर रण करणय स ठी षनयकती करणय त आली आह. सदर सथन स दर कललय

अहव ल नस र अथध व स शखयकी सच लन लय तील मनषयबळ चय सकषमीकरण स ठी परषशकषण क यधकरीम आखणय त

आल आह. तय स ठी सन 2015-16 य षवषततय विाकरीत र 5.00 कोटी इतक षनयतवयय परत षवत करणय त

आल आह.

सहावी आरषरक गणना (100 टकक क दर परसकत योजना)

9.16 सपणध दश त सह वी आरमथक गणन र बषवणय त यत असन ही 100 टकक क दर परकत योजन असन य

गणनच क म र जय त अथध व स शखयकी सच लन लय म फध त कल ज त आह. य गणनमधय सवध उपकरीम ची (पीक

उतप दन वगळन) म षहती गोळ करणय त आली आह. कषतरीय क म पणध झ ल असन अथ यी षनषकिध परक षशत

करणय च क म परगतीपथ वर आह. सह वय आरमथक गणनचय 6A चय पतरक चय अहव ल वर NIC Coding व

Directory of Establishment चय नोदणीकरीत नोदक र न षवतरीत कर वय च षनरी तसच सह वय आरमथक

गणनच अषतम अहव ल छप ईस ठी यण र खचध अवलबन असन 6A पतरक क दर श सन स परश सकीय क रण तव

षडसबर, 2014 अखर स दर करणय त आली आहत. सह वय आरमथक गणनच क ल वरी म चध, 2015 अखर सपत

असन मयाषदत क ल वरी लकष त घत सन 2015-16 य षवषततय विाकरीत रपय 1.19 कोटी इतक षनयतवयय मजर


नवीन षजलहा सायखयकी कायालयाची सरापना करण.

9.17.1 मबई शहर व मबई उपनगर य दोन षजलहय कषरत षजलह तर वरील षवषवर आरमथक व स म षजक

ब बीचय षनयोजन स ठी आवचयक स शखयकी म षहती षनयषमतपण उपलबर वह वी य स ठी वततर षजलह स शखयकी

क यालय थ पन करणय ब बत व तय स ठी आवचयक ती पद षनमाण करणय ब बत श सन षनणधय करी. डीएसओ-

6510/पर. करी. 142/क -1426, षदन क 17 नोवहबर 2012 अनवय मजरी दणय त आली आह.

208

9.17.2 ठ ण षजल च षवभ जन होऊन ‘प लघर’ ह नवीन षजलह षदन क 01 ऑगट 2014 रोजी अशततव त

आल आह. सदर नवषनरममत षजलहय चय सवागीण षवक स चय दषटीकोन तन षनयोजन करणय स ठी श सन स षवषवर

परक रचय स शखयकीय आकडव रीची आवचयकत भ सण र आह. सदर आकडव री गोळ करणय स ठी वततर षजलह

स शखयकी क यालय थ पन करणय स व तय स ठी आवचयक ती पद षनमाण करणय स षनयोजन षवभ ग, मह र षर श सन

य नी श सन षनणधय करी. इसटी 1014/पर.करी. 160/क -1426, षदन क 26 ऑगट 2014 अनवय मजरी षदली आह.

य स ठी यण र खचध भ गषवणय स ठी सन 2015-16 य षवततीय विाकरीत र 2.34 कोटी इतक षनयतवयय मजर


रोजगार व बरोजगार पाहणी

9.18 ज गषतक आरमथक मदीमळ भ रत सह सवधच षवकसनशील व षवकषसत दश मधय रोजग र चय शथतीमधय

बर च बदल झ लल आह. पयाय न तय च पषरण म र जय चय अथधवयवथवरसदध होण र आह. तय मळ रोजग र व

बरोजग र चय शथतीवर वळीच रोरण तमक षनणधय घणय स ठी ब रक ईन लकष ठवण गरजच झ ल आह. तय कषरत

क षदरय शरम व रोजग र मतर लय, भ रत सरक र य चय म फध त दरविी घणय त यण ऱय रोजग र व बरोजग र षवियक

प हणीमधय र जय नमनय सह षनयषमतपण दरविी र जय श सन न सहभ ग घण आवचयक ठरत . सन 2015-16 य

षवततीय विाकरीत सदर योजनस ठी र 1.50 कोटी इतक षनयतवयय मजर करणय त आल आह.

षवभागीय सतरावर जनम-मतयच दर परापत होणयासाठी नमना नोदणी पाहणी क दराचया सखयत वाढ करण.

9.19.1 सदर योजन आत बद झ ली असलय न सन 2015-16 करीत सच लन लय कडन षनयतवयय परत षवत

करणय त आलल न ही.

राषटरीय भवन षनमाण सघटना ( रा.भ.षन.स) यानी सचषवलली बाधकाम षवियक सायखयकी गोळा करण.

9.19.2 उतप दन वयवथत अथधवयवथचय षवषवर कषतर तील सहसबर तन घर व इम रती ब रक म य कषतर तील

क यधषवरीमळ अथधवयवथवर परभ वश ली गणोततरीय परीण म होत असलय न सदर कषतर ब बतचय अदयय वत

आकडव रीची गरज मधयवती बकल व षनयोजनक र न भ सत आह. य तव र षरीय भवन षनमाण सघटन

(र .भ.षन.स.), नवी षदलली य नी सन 2014-15 चय पषहलय षतम हीप सन मह र षर तील 21 षजल तील षनवडक

32 शहर मरील च ल गहषनमाण व ब रक म उपकरीम ची सदय:शथती, दणय त आललय ब रक म परव नगय व पणधतव

परम णपतर, ब रक म स षहतय चय ककमती, ब रक म मजरीच दर, म लमतत सकध ल दर, षनव सी म लमतत चय

ब ज रभ व च दर, षनव सी म लमतत चय भ ड च दर इ. ब बतची म षहती षवषहत परपतर मधय म षसक / तरम षसक

तततव वर गोळ करन BRIKS Software दव र र षरीय भवन षनमाण सघटनस उपलबर करन दणय च क म

सच लन लय कड सोपषवल आह. तसच र षरीय भवन षनमाण सघटनन Housing Start Up Index(HSUI)-2

पषरगषणत करणय स ठी आवचयक असलली षनवडक शहर ची षनव सी ब रक म परव नगी ब बतची म षहती षनवडक

209

5 शहर त सन 2011-12,2012-13 व 2013-14 स ठी गोळ करणय च क म दखील सच लन लय कड सोपषवल आह.

सदर योजन र बषवणय स ठी क दर श सन कडन रपय 2.40 कोटी इतक षनरी र जय श सन चय एकषतरत षनरीमधय जम

करणय त आल आह. सन 2015-16 य षवततीय विाकरीत सदर योजनस ठी र. 0.25 कोटी इतक षनयतवयय

मजरकरणय त आल आह.

मतरालयीन षवभागाच सगणकीकरण

9.20 श सकीय क मक ज त सगणक च तसच ई-परश सन च व पर करन क मक ज त प रदशधकत आणण

आषण न गषरक न जलद गतीन षवन स य स सव दणय चय दषटीकोन तन स म नय परश सन षवभ ग चय अतगधत म षहती

ततरजञ न सच लन लय ची थ पन षदन क 1 म चध, 1998 प सन करणय त आलली आह. श सकीय षवभ ग व तय चय

षनयतरण ख लील क यालय च सगणकीकरण करणय स ठी व ई-गवहनधनस परकलप र बषवणय स ठी मतर लयीन षवभ ग नी

तय चय अथधसकलपीय तरतदीचय अरा टकक षनरी ई-गवहनधनसस ठी व परणय ब बत श सन षनणधय करीम क :

म तस/नती 2010/पर.करी.34/39, षदन क 18 जन, 2010 षनगधषमत करणय त आल आह. आत पयत ई-पच यत, ई-

एफआयआर, ई-कॉलरषशप, बजट षवतरण परण ली, ई-टडरीग, ब योमरीक उपशथती परण ली, षवकरीीकर आयकत लय

क यालय ची ई-षववरणपतर, ई-भरण , र जय उतप दन शलक षवभ ग ची र जय उतप दन शलक परण ली (MSEMS) शलक

अनजञ पती म गोव परण ली (MSELTS), शलक पर ण वयवथ पन परण ली (MSEBMS) इतय दी स रख परकलप क यधरत

आहत. ई-फरफ र आषण ई-स तब र , आरटीआय ऑनल ईन, ऑनल ईन मखयमतरी मदत षनरी, ऑनल ईन कबद

न म वली, सीसीटीएनएस, सीसीटीवही इतय दी परकलप ह ती घणय त यण र आहत.

मतरालयीन षवभागाच सगणकीकरणावयषतषरकत महतवाच परकलप खालीलपरमाण आहत.

ई-ऑषफस

9.21 श सकीय क मक ज करीत ई-ऑषफस र बषवणय च षनणधय श सन षनणधय षद. 6 ऑगट, 2012 अनवय

घणय त आलल आह. य करीत म षहती ततरजञ न सच लन लय ची समनवयक महणन षनयकती करणय त आलली आह.

य परकलप ची सरव त करणय करीत कर वय ची आवचयक ती पवध तय री जस ई-ऑषफस परण लीच सॉफटवअर तय र

करण, अषरक री/कमधच री य च ई-मल आयडी तय र करण, तय न परषशकषण दण इ. क म र षरीय म षहती सचन

क दर कड सोपषवणय त आलली आह. य स ठी मतर लय त स तव मजल (षवत र) यथ र षरीय म षहती सचन क दर च

षवभ गीय क यालय थ पन करणय त आलल आह. मतर लय, कसरदगध षजलह षरक री क यालय, मबई मह नगरप षलक

तसच र षरीय गर मीण आरोगय अषभय न क यालय यथ ई-ऑषफसची अमलबज वणी सर आह. कोकण षवभ ग तील

सवध षजलह तसच बीड, नदरब र, ज लन य षठक णी ई-ऑषफस अमलबज वणीची पवधतय री सर आह. आत पयत

57512 ई- नतय मतर लय त तय र झ ललय आहत. 6650 पकष अषरक री / कमधच री ई-ऑषफस परण लीच

मतर लय त व पर करीत आहत. य परकलप स दश तसच र जय प तळीवर प च परक र षमळ ल आहत. ई-ऑफीस

210

परण लीच व पर करत न यण -य अडचणी सोडषवणय स ठी सह यक कमधच री वद व मदत ककष थ पन करणय त

आल आह. य पढ 1 ज नव री, 2015 प सन मतर लय तील सवध षवभ ग न ई-ऑषफसच व पर अषनव यध करणय त

यण र आह. भषवषय त ई-ऑषफस परण ली e-KYC शी सलगन करणय स षवभ ग परयतनशील आह.

नागषरकाना ई-सवा परषवण

9.22 न गषरक न आपलय घर नजीक श सकीय सव उपलबर करन दणय स ठी र जय श सन न 31268 पकष

ज त मह -ई सव क दर थ पन कलल आहत. मह -ई-सव क दर कडन श सन तफ दणय त यण र षवषवर 27 परक रच

द खल षवतरीत करणय त यत आहत. य त मखयत: ज तीच द खल , उतपनन च द खल , जनम च द खल , 7/12 च

द खल अश महतव चय द खलय च सम वश आह. तसच षवजची भरण दयक, टषलफोनची बील इतय दी स रखय

सव च दखील सम वश आह. मह र षर र जय त 1 ज नव री, 2013 प सन आत पयत 32 कोटी ई-र नझकशन झ लल

आहत. र जय श सन न महतव चय सोळ सव च परम षणकरण कल आह आषण CSC सत सगर म क दर य मरन

परषवणय त यण -य सव च दर षनशचचत कलल आहत. ई-षडशरकट य परकलप वद र र जयभर त ई सव दणय ची सरव त

झ लली आह. तसच षवषवर द खलय स ठी आवचयक असलल शपथपतर स दर करणय ची पधदत श सन न बद कलली

असन, य मळ न गषरक न षवन स य स जलद सव षमळत आह.

सटट डटा सटर आषण गवहनथमट कलाउडची सरापना

9.23 टट डट सटर क दर ह र जय श सन चय षवषवर षवभ ग च सहभ गी प य भत सषवर क दर महणन क यध करील.

र जय श सन न नवीन परश सकीय भवन यथ टीयर II टट डट सटर थ पन कलल आह. ह 1450 वगधफट कषतर त

पसरल असन तय ची कषमत 39 रकस आषण स ठवण कषमत 186 Terra Byte एवढी आह. मह र षर ह दश तील

ॲपनीकचय (APNIC) सदय असलल आषण वत:च IP V4 आषण IP V6 पतत असलल आषण वत:च श सकीय

कल ऊड असलल दश तल पषहल र जय आह. य मळ परकलप ची ककमत आषण वळ य मधय लकषणीय घट झ लली

आह. र जय चय टट डट सटर मरन १६० पकष ज त आजञ वली व ४५० पकष VM क यधरत आहत. र जय श सन चय

य उपकरीम ल षवषवर प तळीवर आत पयत १३ प षरतोषिक षमळ ली आहत. तसच ISO-20k आषण ISO-27k

परम णपतर षमळ लली आहत.

आधार

9.24 क दरश सन कडन र बषवणय त यण -य आर र परकलप ची सरव त मह र षर र जय तील नदरब र षजलहय तन

षदन क 29 सपटबर, 2010 प सन झ ल आहत. सम र 8.85 कोटी रषहव श चय आर र करीम क ची षनरममती करणय त

आलली आह. य मधय मह र षर र जय च करीम क दश त पषहल आह. आर र करीम क ची अमलबज वणी आषण

म धयम तन न वीनयपणध उपकरीम र बषवलय मळ र जय श सन ल प षरतोषिक षमळ ल आह. षवभ ग म फध त आर र

211

इनोवहशन सटरची मतर लय त थ पन कलली आह. य वद र षवषवर परक रच ॲपलीकशन जस टट रषसडट डट हब

(SRDH), यझबल टट रषसडट डट हब (USRDH), आर र आर रीत षसडीग अड ऑथटीकशन इतय दी ब बतीत

क म सर आह. मह र षर र जय न दश मधय परथम आर र आर रीत ऑथटीकशन इनि रकचरची थ पन कलली

आह. तसच षवभ ग म फध त P.D.S., नरग , सोशल वलफअर इतय दी योजन च षसडीगच क म सर करणय त आलल

आह. श सन कडन र बषवणय त यण -य षवषवर कलय णक री योजन करीत सकषलत कलली म षहती आर र

करीम क शी सलगन करणय करीत र जय श सन न प ऊल उचलली आहत. य म धयम तन न गषरक न तय चय बक

ख तय मधय षवततीय सह यय थट जम करणय त यण र आह.

ई- परिासन धोरण

9.25 र जय श सन न सवधकि ई-परश सन रोरण ज षहर कल आह. अस रोरण ज षहर करण र मह र षर र जय ह

दश तील पषहल र जय आह. ई-परश सन रोरण र बषवणय करीत सषवतर कती आर खड तय र कलल असन,

रोरण ची अमजबज वणी क लमयाद घ लन दणय त आलली आह. ई- परश सन रोरण मरील 80 टकक क म ची

पतधत झ लली आह. षवहीत क ल वरीत रोरण र बषवणय स श सन परयतनशील आह.

ई- षनषवदा

9.26 श सन चय क यालय तील खरदीचय परषकरीयत प रदशीपण आणण तसच ती क यधकषम करणय करीत ई-

षनषवद पधदतीच व पर सवध षवभ ग स ठी अषनव यध करणय त आलल आह. र. 3 लकष पकष ज त रकमचय

खरदीकरीत ई-षनषवद परषकरीयच अवलब करण सकतीच करणय त आलल आह. 50 पकष ज त क यालय षवभ ग त

ई-षनषवद परण लीच व पर करणय त यत आह. षदन क 31 ऑकटोबर, 2014 पयत र. 91786 कोटी ककमतीचय

111022 षनषवद य परण लीचय म धयम तन ज षहर करणय त आललय आहत.

दसतऐवज वयवसरापन परणाली

9.27 जनय अषभलख च आषण नतय च ककनग आषण षडषजट यजशन करणय स ठी र जय श सन न दतऐवज

वयवथ पन परण ली ह परकलप सर कलल आह. य परकलप चय पषहलय टपय त 2,16,403 नतय च ककनग करणय त

आलल आह. 2,16,403 नतय षडजएमएसल सलगन करणय त आललय आहत. य परकलप चय क म ल गती

दणय स ठी म षहती ततरजञ न सच लन लय न म. षसफी टकनॉलॉजी आषण म. डट मषटकस य दोन सथ ची षनवड कलली

आह. दस-य टपपय त 2,99,403 नतय षडजएमएसल सलगन करणय त आललय आहत.

कषमता षनरषमती

9.28. श सन चय अषरक री व कमधच -य न परषशकषण दणय कड म षहती ततरजञ न सच लन लय कडन षवशि लकष

दणय त यत. म षहती ततरजञ न सच लन लय कडन षवषवर परषशकषण च आयोजन षनयषमतपण करणय त यत. आत पयत

212

25000 अषरक री/कमधच -य न परषशकषण दणय त आलल आह. उचचतरीय श सकीय अषरक -य न वयवथ पन चय

परषशकषण स ठी दखील म षहती ततरजञ न सच लन लय कडन प ठषवणय त यत. श सकीय कमधच री व अषरक -य न

म षहती ततरजञ न ची ओळख वह वी आषण तय चय त तय षवियी आवड षनमाण वह वी महणन म षहती ततरजञ न

सच लन लय म फध त दर मषहनय च पषहल शषनव र टक सटरड च आयोजन करणय त यत. य क यधकरीम च आयोजन

मह र षरभर करणय त यत. टक सटरड य उपकरीम ची क दर श सन न दखल घतली आह. ई-परश सन परम णपतर षवियक

ऑनल ईन परषशकषण दण र मह र षर ह पषहल र जय आह. य परषशकषण च ल भ 3000 श सकीय अषरक री / कमधच -

य नी घतल आह. षवभ ग चय ई- परश सन परकलप र बषवणय करीत श सकीय कमधच री / अषरक री य नी पढ क र

घय व य दषटीकोन तन र जय त म षहती ततरजञ न वहचधअल सवगाची षनरममती करणय त आलली आह. य सवगात

मतर लयीन षवभ ग तील म षहती ततरजञ न ची आवड असललय अषरक री / कमधच -य ची षनवड करणय त यत. तय न

परोतस हन पर आरमथक ल भ दणय त यतो. य सवगातील पषहलय तकडीत 6 अषरक री / कमधच -य ची षनवड करणय त

आलली आह. दस-य तकडीत 10 अषरक री / कमधच री य ची षनवड करणय त आली आह.

वापर सलभता व सराषनकीकरण (ॲकससीबीलीटी व लोकलायझिन)

9.29 ई-परश सन च फ यद र जय तील परतयक न गषरक ल दणय स ठी मह र षर श सन परषतबधद आह. तय

अनिग न सवध वबस ईटच मखय पषठ (होमपज) ह मर ठीमधयच उघडण आवचयक करणय त आल आह आषण वबस ईट

वरील सवध मजकर मर ठीमधय उपलबर करणय त यत आह, जणकरन सवध स म नय न गषरक य च उपयोग कर

शकतील. सीडक व मह र षर श सन य चय मधय स मजय कर र झ ल असन य अतगधत परषशकषण, शोर, मर ठी

मजकर तय र करण इतय दी क म कली ज त त. सवध वबस ईट WCAG Level A परम षणत करण तसच षन:समथध

वयकतीचय व पर स योगय होतील, अश वबस ईट तय र करणय च क म सर आह. सगणक अषभयतय न षवषवर

परक रच परषशकषण आयोषजत करन ॲकससीबीलीटी व लोकल यझशन य ब बत परषशकषण दणय त यत.

मोबाईल ॲपलीकिन

9.30 म षहती ततरजञ न सच लन लय तफ न गरीक न सवह, ऑषडट, श सन षनयधय शोर, मह नयज इतय दी ॲनडरॉईड

मोब ईल ॲपलीकशन उपलबर करन दणय त आल आहत. श सन षनणधय शोर ह ॲपलीकशन अलप वरीत उपलबर

झ ल असन 10 हज र पकष अषरक न गषरक नी ड ऊनलोड कलल आह. सवह आषण ऑषडट य ॲपलीकशनच

श सन चय षवषवर षवभ ग नी उपयोग करन घतल आह व जय वद र षवषवर योजन परभ वीपण व ततपरतन र बषवणय स

षवभ ग न यश आल आह.

213

षवतत षवभागाचया योजना

निनल ई-गवहनथनस एकिन पलन (षमिन मोड) परकलप.

9.31.1 क दर श सन चय षदन क 19 जल, 2010 चय आदश नस र तय नी र जय तील कोि ग र च सगणकीकरण

करणय ची योजन ही र षरीय ई-गवहनधनस परकलप ख ली "षमशन मोड परकलप" महणन घणय ब बत क दर श सन न

कळषवल आह.

उददि

9.31.2 र जय त वहचयधअल रझरी वगळत एकण 34 कोि ग र, 322 उपकोि ग र आहत. व मबई व दर आषण

फोटध यथ अषरद न व लख क यालय अशततव त आहत. य सवध क यालय न षनयषतरत करणय स ठी षवभ गीय तर वर

6 पर दषशक सहसच लक क यालय आहत व सच लक, लख व कोि ग र ह षवभ ग परमख च क यालय अशततव त

आह. षमशन मोड परकलप च उिश र जय तील कोि ग र न सगणकीकरण चय कषतर त बळकटीकरण करणय च आह.

तस कलय न अद जपतरकीय तरतदीच व टप आषण तय च योगय वळी व पर अषरक ततपरतन आषण अचकषरतय होईल.

तसच कोि ग र म फध त तय र होण ऱय जम व खचाच लखसधद अषरक ततपरतन आषण अचकषरतय तय र होणय स

मदत होईल.

षवततीय वयवसरापन व षवततीय तरतद आषण तयाच षनयोजन

9.31.3 सच लन लय कडन र जय तील कोि ग र चय सगणकीकरण स ठी षमशनमोड परकलप ही क दर श सन

सह शययत योजन र बषवणय त यत आह. सदर योजनख ली षनरीच क दर व र जय षहस अनकरीम 75:25 अस आह.

सदर योजन 3 विास ठी असल आषण तय कषरत 40%, 30%, 30% य परम ण षनरी मकत करणय त यईल. सदर

योजन ही रपय 21.68 कोटीची मजर असलय न पर पत रककम रपय 9.90 कोटी वज ज त उवधषरत र. 11.78 कोटी

क दर कडन यण ब की आह. य सदभात सबषरत ख तय सोबत स ततय न प ठपर व च ल आह. परत अदय प षनरी अपर पत

असन, षनरी पर पत होईल अस गषहत ररन च ल विीचय अद जपतरक त र. 2.95 कोटीची तरतद कली आह. व च ल

विीच उवधषरत क ल वरी लकष त घत ती परशी आह. महणन विध 2015-2016 स ठी रपय 8.83 कोटीची तरतद क दर

श सन च षहस व र.3.93 कोटी इतकी तरतद र जय श सन च षहस अस एकण र. 12.76 कोटी परत वीत आह.

राजय परषिकषण धोरण

9.31.4 र जय श सन सवत सवध तर वर क यधकषमत व ढवन गषतम न परश सन होणय कषरत र जय तील सवध

कमधच रीवद ल परषशकषण दणय ची आवचयकत आह. य दषरीन मह र षर र जय च परषशकषण रोरण ठरषवणय त आलल

आह. य रोरण तगधत सवास ठी परषशकषण असल, परषशकषण स ततय न षदल ज ईल. तसच गरज वर आर षरत परषशकषण

दणय त यईल. यशद , पण ही परषशकषण सथ ही षशखर परषशकषण सथ महणन क यध करल परषशकषण मधय त षतरक

214

परषशकषण, परश सषनक परषशकषण व सव तगधत परषशकषण दणय त यईल. सदर परयोजन स ठी व रमिक योजन 2015-16 स ठी

र.2105.00 लकष षनयतवयय परत षवत आह.

षवतत षवभागातील ई-गवहनथनस

9.31.5 श सन म फध त जनतस षदलय ज ण ऱय सव अषरक गतीन व षकफ यतशीरषरतय दणय स ठी षवषवर

मतर लयीन षवभ ग, तय चय षनयतरण ख लील कषषतरय क यालय नी ई – गवहनधनस च ज तीत ज त व पर करणय सदभात

सचन आहत. व रमिक योजन सन 2014-15 कषरत र.33.92 लकष इतक षनयतवयय य कषरत अथधसकशलपत

करणय त आलल आह. व रमिक योजन सन 2015-16 कषरत र.37.80 ल ख इतक षनयतवयय परत षवत कल

आह.

****************

215

परकरण -10

सामाजिक व सामजिक सवा

शालय जशकषण

राजय सतरीय योिना

नवीन सजनकी शाळााना सिाययक अनदान

10.1 नवयान सर करणयात आललया सननकी शाळााना 100% अनदान दणयात यत. ह अनदान वतन पथकामारफ त

नवतरीत कल जात. सन 2007-08 पासन माजर झाललया नवीन सननकी शाळा तसच पवीचया शाळाातील नसरगिक वाढीन

माजर विावरील 206 नशकषक व 132 नशकषकतर अशी एकण 338 पदााचया वतनासाठी तरतद करणयात यत.

सन 2014-15 साठी र.878.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र. 773.70 लकष ननयतवयय

परसतानवत करणयात यत आह.

अशासकीय कजनषठ मिाजवदयालयााना िादा वरगासाठी सिाययक अनदान

10.2 या योजनखाली इयतता 10 वी उततीणफ झाललया नवदयारथयाचया साखयचया परमाणात उचच माधयनमक नशकषणाच

अनतनरकत विफ माजर कल जातात. अनतनरकत तकडयााना उपलबध तरतदीनसार अनदान माजर कल जात. तया

तकडयाावरील नशकषक व नशकषकतर कमफचा-यााच वतन व भततयाचा खचफ भािनवला जातो. नवनाअनदाननत ततवावर ह विफ

मानय कलयानातर 4 वरफ कोणतही अनदान नदल जात नाही. अशा विाच मलयााकन करन 5 वया वरी 20%, 6वया वरी

40%, 7 वया वरी 60%, 8 वया वरी 80% व 9 वया वरी 100% यापरमाण अनदान माजर कल जात. वतन पथकामारफ त

ह वतन अनदान नवतरीत कल जात. राजयात एकण 522 विफ/ तकडयाावर 1032 नशकषक व 40 नशकषकतर कमफचारी

पदाासाठी तरतद करणयात यत. यासाठी सन 2014-15 साठी र.5,960.00 लकष ननयतवयय अथफसाकलपीत करणयात

आला आह. सन 2015-16 करीता र. 4748.46 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

नवीन अशासकीय माधयजमक शाळा उघडण

10.3 शासन मानयता परापत नवना अनदाननत माधयनमक शाळा सधारीत शासन ननणफय नदनााक 14.7.2000 मधील

ननधानरत सतरानसार अनदान तततवावर आणलया जातात. जया शाळा नवनहत सतरानसार मलयााकनानातर अनदानास पातर

ठरतात तया शाळााना वयानसार पाचवया वरी 20 %, सहावया वरी 40 %, सातवया वरी 60 %, आठवया वरी 80 %, व

नववया वरी 100 % यापरमाण अनदान दणयात यत. आनदवासी भािातील पातर शाळााना पातर असललया वरीच 100 %

अनदान परापत होत. नििर आनदवासी कषतरासाठी ही योजना आह. नििर अनदवासी कषतरासाठी ही योजना आह. या अातिफत

1227 शाळाामधन 12270 नशकषक/नशकषकततर पदााचया वतनासाठी सन 2014-15 साठी र.15625.20 लकष ननयतवयय

माजर आह. तसच सवातातरयपवफ शाळााना परातसाहनपर अनदान दणयासाठी र.1,000.00 लकष ननयतवयय यापरमाण एकण

216

र.16625.20 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता सधयाचया शाळा तसच नवयान 500 शाळा अनदानावर

यतील अस िनहत धरन वतन अनदानासाठी र.10988.43 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

अशासकीय माधयजमक शाळााचया िादा तकडया

10.4 पराथनमक/माधयनमक सतरावर यणा-या नवदयारथयाचया साखयतील वाढ नवचारात घऊन नसरगिक वाढीचया जादा

तकडया अशासकीय माधयनमक शाळााना माजर करणयात यतात व तयााना अनदान नदल जात. या तकडया परथत:

नवनाअनदान ततवावर माजर कलया जातात. तकडया शासन ननणफय 14.7.2000 अनवय पाचवया वरी 20%, सहावया

वरी 40%, सातवया वरी 60%, आठवया वरी 80% व नववया वरी 100% अनदान माजर करणयात यत. याअातिफत

5342 तकडयाावरील नशकषक पदाासाठी सन 2014-15 करीता र.18,818.34 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-

16 करीता 5,842 तकडयाायाठी र.28,140.72 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

जवना अनदाजनत खािरगी पराथजमक शाळााना अनदानावर आणण

10.5 नवनाअनदाननत खाजिी पराथनमक शाळााना शाळा मानयतनातर 4 वरफ कोणतही अनदान नदल जात नाही. अशा

शाळााच मलयााकन करन 5 वया वरी 20 %, 6वया वरी 40 %, 7 वया वरी 60 %, 8 वया वरी 80 % व 9 वया वरी

100 % यापरमाण अनदान माजर कल जात. योजनाातिफत योजनखाली यासाठी तरतद कली जात. ह वतन अनदान मानय

अनदानाचया अपयानसार वतन पथकामारफ त नवतरीत कल जात. सन 2014-15 करीता 883 शाळा व 4240

तकडयाासाठी र.27,170.42 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह. सन 2015-16 करीता र.18040.14 लकष

ननयतवयय 952 शाळा व 10682 तकडयाासाठी माजर आह.

जशकषण साचालनालयाच बळकटीकरण

10.6 शासनाचया मानहती तातरजञान नवरयक धोरणास अनसरन परशासकीय कामकाजात सािणकाचा जासत वापर

करणयाच शासनाच धोरण आह. नशकषण साचालक (माधयनमक व उचच माधयनमक) यााच कायालय आनण तयााचया

अनधपतयााखालील कषनतरय कायालयाच सािणकीकरण करणयाकनरता होणारा खचफ भािनवला जातो. सन 2014-15 करीता

र.1.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र.0.01 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

सवचछा अनदानातन रगौण बााधकाम.

10.7 सवचछा अनदानातन नवतत वयवसथा कलली िौण िााधकाम या योजनसाठी सावफजननक िााधकाम नवभािाकडन

ननधी अथफसाकलपीत कला जातो. नशकषण नवभािाचया माजर ननयतवययामधन हा ननधी अथफसाकलपीत कला जात असलयान

ही योजना समानवषट कली आह. या अातिफत नशकषण नवभािाचया नवनवध कायालयााचया इमारतीचया नकरकोळ दरसतीवरील

खचफ भािनवणयाकरीता ननधीची तरतद या योजनतिफत कली जात. सन 2013-14 मधय र.120.00 लकष ननयतवयय माजर

217

होता. सन 2014-15 करीता ननयतवयय माजर नाही. सन 2015-16 करीता र. 80.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करण

आवशयक आह योजना सावफजनीक िााधकाम नवभािाकड विफ करणयात यणार आह.

राजयातील जवदयाथयासाठी अपघात सानगरि अनदान योिना

10.8 या योजनची अमालिजावणी ऑिसट 2003 पासन करणयात आली. शासन ननणफय नद.11-7-2011 अनवय ही

योजना सधारीत करणयात आली असन इयतता 1ली त 12 वी पयफत नशकणा-या मला/मलीना अपघातामळ कषतीची

नकसान भरपाई इ.दणयािाित राजीव िााधी नवदयाथी अपघात सानगरह अनदान योजना ननयनमत सवरपात नजलहानधकारी

यााच अधयकषतखालील सनमतीमारफ त रािनवणयात यत आह. या योजनवदार नवदयारथयाचा अपघातात मतय झालयास

र.75,000/-, कायमच अपाितव आलयास र.50,000/- व अपाितवामधय एक अवयव ननकामी झालयास र.30,000/-

यापरमाण कषनतपती माजर करणयात यत.सन 2014-15 करीता र.800.00 लकष ननयतवयय 746 लाभारथयासाठी माजर

आह. सन 2015-16 करीता र.600.00 लकष ननयतवयय 800 लाभारथयासाठी परसतानवत करणयात यत आह.

मलीना मोफत सायकली परजवण

10.9 राहतया नठकाणापासन दरवर शाळा असण, कटािाची आरगथक पनरससथती िरीिीची असण या कारणन नशकषणचया

कषतरात मलीच परमाण कमी आह. यात सधारणा होणयासाठी तसच मलीच िळतीच परमाण कमी होणयासाठी राजय शासनान

ई.8 वी तील दानरदरय ररखलील मलीसाठी सन 2008-2009 या वरापासन मलीना मोरत सायकली परनवणयाचया

योजनची सरवात करणयात आली. जया मली तया अिोदरचया इयततत 50 %पकषा अनधक माकफ घणा-या मली या योजनस

पातर आहत. या योजनची अामलिजावणी होत नसलयान सन 2014-15 करीता र.0.01 लकष एवढा नामधारी ननयतवयय

माजर आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला नाही.

जवदरभातील शतक-यााचया आतमिततया टाळणयासाठी तयााचया मलााना शकषजणक सवलती दण

10.10 मा.पातपरधान व मा.मखयमातरी याानी घोनरत कलल नवशर पकज अामलिजावणी अातिफत शतक-यााचया

आतमहततया रोखणयासाठी तयााचया मलााना शकषनणक सवलती दणिाित शासन ननणफय करमााक एरईडी-2009-

(06/09)/क पयो, नदनााक 27 रबरवारी 2009 अनवय मानयता दणयात आलली आह. पसशचम नवदभातील 4,34,291

िानधत कटािापकी शालय नशकषण घत असललया नवदयारथयाना री ची परनतपती तसच परतयकी र.500/- वारगरक अनदान

दणयात यत. सन 2014-15 करीता र.519.50 लकष ननयतवयय 1,81,917 नवदयारथयासाठी माजर आह. सन 2015-16

करीता 82,000 नवदयारथयासाठी र. 459.54 लकष परसतानवत करणयात यत आह

218

ई रगविनननस कायनकरम

10.11 शासनाचया धोरणानसार एकण योजनातािफत ननधीचया 0.05 % ननधी हा ई-िवहनफससाठी खचफ करण अपनकषत

आह. या योजनसाठी होणारा खचफ हा सािनणकीकरण,शाळा वयवसथापन व मानहती परणाली इतयादी नवकनसत करणयासाठी

करणयात यतो. सन 2014-15 करीता र.1000.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी र.2,000.00 लकष

ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

मिाराषर राजय माधयजमक व उचच माधयजमक जशकषण माडळ, नवीन कोकण जवरभारगीय माडळाची सथापना

10.12 कोकण नवकास कायफकरमाातिफत नद.24 जल 2009 रोजी ससधदिफ, ओरस यथ झाललया मानतरमाडळाचया

िठकीतील ननणफयानसार कोकणासाठी सवतातर पनरकषा माडळ सथापन करणयािाितचा ननणफय घणयात आलला आह.

तयानसार रतनानिरी यथ नवभािीय माडळाची सथापना करणयात आली आह. या नवभािीय माडळाचया इमारत इतयादी

अनावती खचासाठी ननधी या योजनवदार एकण 16.88 कोटी इतका उपलबध करन दणयािाित नद.25-8-2009 चा

शासन ननणफय आह. याअातिफत सन 2010-11 मधय र.300 लकष ननधी माडळाला दणयात आला आह. सन 2014-15 मधय

र.50.00 लकष ननयतवयय माजर आह. उवफरीत ननधी र.35.00 लकष इतका ननयतवयय सन 2015-16 साठी परसतानवत

करणयात यत आह.

राजयातील जवदयाथयाचया आतमिततय सादरभातील उपाययोिना

10.13 अभयास व परीकषा इतयादीचया तणावाामळ नवदयारथयाच माननसक नराशय यण व पनरणामी तयाचा नवदयारथयावर

परनतकल पनरणाम होण अस होऊ नय व नवदयारथयामधय माननसक सदढता यावी यासाठी उपाययोजना सचनवणयासाठी

लािणरा खचफ भािनवणयासाठी ही योजना परसतानवत करणयात आली होती. सन 2014-15 साठी र.0.01 लकष ननयतवयय

माजर आह. या योजनवर सधया खचफ होत नसलयान सन 2015-16 साठी ननयतवयय परसतानवत नाही.

पराथजमक शाळाातील जवदयाथयाना शकषजणक साजितय परजवण

10.14 पराथनमक शाळाामधन नवजञान सानहतय,परयोिशाळा सानहतय, परथमोपचार सानहतय, असननशमन यातर अशा

परकारचया सनवधा उपलबध वहावयात यासाठी ही योजना रािनवणयात यत. सन 2014-15 साठी र.18637.52 लकष

ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 मधय, नवदयारथयाना शकषनणक सानहतय परनवण, पटर एडड लननिि सनवधा इ.1 त 8,

उचच पराथनमक शाळाातन नवजञान परयोिशाळा (18651 शाळा), कटट डवहलपमट (इ.3 व 4) या करीता र. 13,000.47

लकष ननयतवयय परसतानवत आह.

219

नवोदय जवदयालय

10.15 क दर शासनाकडन नवोदय नवदयालय चालनवली जातात. या नवदयालयााना जमीन राजय शासनाकडन उपलबध

करन दणयात यत. परतयक नजलहयामधय नवोदय नवदयालय सर करणयासाठी राजय शासनान 30 एकर जमीन उपलबध

करन दयावयाची असत तसच सदर जमीनीमधय इमारतीच िााधकाम पणफ होईपयफत नवोदय नवदयालय सर करावयाच

असलयास पयायी सवरपाची शासकीय इमारत तातपरतया सवरपात उपलबध करन दताना सदर इमारतीची डािडजी,

रािकाम, नपणयाचया पाणयाची वयवसथा करणयाकनरता यणारा खचफ राजयशासनास करावा लाितो. सन 2014-15 करीता

र.105.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र. 0.01 लकष नामधारी ननयतवयय परसतानवत करणयात

यतो.

आर.टी.ई. कायदयाातरगनत शाळााना 25 % जवदयाथी परवश कोटयासाठी फी ची परजतपती करण.

10.16 िालकाचा मोरत व सकतीचया नशकषणाचा अनधकार अनधननयम 2009 चया कलम 12 तसच अनरानिक ननयमा

नसार दिफल घटकातील मलाासाठी 25% जािा राखन ठवन इयतता 1 ली सकवा पवफ पराथनमक विात परवश शाळाानी

दयावयाच आहत.या नवदयारथयाचया रीची शाळााना परनतपती करणयासाठी या योजनतिफत तरतद करणयात यत. सन 2014-

15 साठी र.2,600.00 लकष ननयतवयय माजर असन सन 2015-16 साठी र. 3,000.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत


बािय यातरणवदार योिनााच मलयमापन करण

10.17 शालय नशकषण नवभािामारफ त रािनवलया जाणाऱया सवफ योजनााच तरयसथ सासथमारफ त मलयमापन होणयाकरीता

सन 2013-14 मधय नवीन योजना परसतानवत करणयात आली. नदनााक 18 नोवहिर 2013 चया शासनननणफयानवय

योजनसाठी नवीन लखाशीरफ उघडयात आल.सन 2014-15 साठी र.200.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16

साठी र.500.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

मिाराषर िवािर बालरभवन बााधकाम

10.18 महाराषर जवाहर िालभवन मािई यथील िााधकाम करणयासाठी अनदान माजर करणयात यत. सन 2014-15

साठी र.200.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र.100.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत

आह.

220

जशकषण उपसाचालक व जशकषण जवरभारगाचया कायालय इमारतीच बााधकाम

10.19 नशकषण उपसाचालक व नशकषण नवभािाचया कायालय इमारतीच िााधकाम करणयासाठी अनदान माजर करणयात

यत. सन 2014-15 साठी र.200 लकष ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र.100.00 लकष ननयतवयय


राजय शकषजणक तातरजञान सासथा पण (बालजचतरवाणी) या सासथच सदढीकरण करण (नवीन योिना)

10.20 या सासथची सथापना सन 1984 मधय उपगरहावदार नशकषण या योजनतिफत करणयात आली. सासथमारफ त मखयत:

दरनचतरवाणीवदार शकषनणक कायफकरमााची ननरगमती व परकषपण कल जात. या सासथतील सधयाची यातरसामगरी कालिाहय

झालली असन ती आवशयकतनसार उपयकत राहीलली नाही. कमर व ततसािाधीच सानहतय, सवहडनयो लायबररी, सटनडयोच

अदययावतीकरण, नवनवध यातरसामगरी िसनवण आवशयक असन तयासाठी सासथला शासनाकडन ननधी उपलबध होण

आवशयक आह. या अनरािान सन 2015-16 साठी र.10.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

जशकषक, अजधकारी / कमनचारी परजशकषण

10.21 सवफ सतरावरील कमफचाऱयााची कायफकषमता वाढवन परशासन ितीमान करण, ननरातर व िरजानधसषठत परनशकषण

दण, राजय परनशकषण धोरणानसार पायाभत परनशकषण, उजळणी परनशकषण, पदोननतीनातरच परनशकषण, िदलनातरच परनशकषण

इतयादी परनशकषण नवनवध कालावधीसाठी सवानवरयक िािीच परनशकषण, परातयानकषक काम व कषतरीय भटीदवार आयोनजत

करण यासाठी ही योजना परसतानवत कली आह. सन 2015-16 साठी रपय 1,000.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात

यत आह.

क दर सिाजयत योिना

शाळाामधय माजिती व तातरजञान योिना कायाननवत करण

10.22 शासनाचया मानहती तातरजञान नवरयक धोरणास अनसरन जन 1999 पासन राजयातील माधयनमक शाळााचया

अभयासकरमाात मानहती तातरजञान या वकसलपक नवरयाचा समावश करणयात आला आह. तयासाठी शाळाामधय सािणक

असण आवशयक आह. शासनान राजयातील 8,000 माधयनमक व उचचमाधयनमक शाळाामधन क दरपरसकत आयसीटी

(INFORMATION & COMM NICATION TECHNOLOGY ) ही योजना सन 2007-08 या आरगथक

वरापासन Build, Own, Oprate & Tranfer (BOOT) या तततवावर सर करणयात आली आह. सदरह योजना कदर व

राजय परसकत असन 75:25 या परमाणात अनदान नदल जात. या योजनतिफत सधया 7,500 शाळाातन सािणक

परयोिशाळा सथापन करणयात आलया आहत. सन 2014-15 साठी राजय नहससा महणन र.16,000.00 व क दर नहससा

221

अातिफत र.7,500.00 लकष ननयतवयय माजर आह.सन 2015-16 साठी र. 15,000.00 लकष राजय नहससा व

र.15000.00 लकष क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

नवीन आदशन शाळा सर करण (क दर परसकत योिना)

10.23 क दरपरसकत योजनअातिफत ही योजना 75 % कदरशासनाचा व 25 % राजय शासनाचा नहससा यापरमाण या

योजनसाठी ननधी माजर होतो. शकषनणकदषटया मािास भािासाठी उचच दजाचया मॉडल सकलची सथापना करण, या

शाळाासाठी सवफ भौनतक सनवधा उपलबध करण, मलीसाठी वसतीिह िााधण इतयादी उददशासह ही योजना कायासनवत

करणयात आली आह. या शाळाासाठी वतन व वतनतर अनदान दणयात यत. राजयात 43 मॉडल सकल सथापन करणयात

यत आहत. सन 2014-15 साठी राजय नहससा महणन र.500.00 व क दर नहससा अातिफत र.6,000.00 लकष ननयतवयय

माजर आह. सन 2015-16 साठी र. 350.00 लकष राजय नहससा व र. 12,078.00 लकष क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय


जशकषकााच परजशकषण - जिलिा जशकषण व परजशकषण सासथााची सथापना (कदरपरसकत योिना) (सवनसाधारण)

10.24.1 पराथनमक नशकषकााचया परनशकषणाचा दजा उाचावण आनण तयााची साशोधन अनभवतती वाढीस लावन पराथनमक

नशकषकााचया दजात वाढ करण, नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथमारफ त पराथनमक नशकषकााचया साशोधन वततीत वाढ करण.

नजलहयाातील पराथनमक नशकषकााचा शकषनणक सतर उाचावणयासाठी नशकषकााना सवापरवशाततर परनशकषण दण,

अलपकालावधीचया परनशकषणाच आयोजन करण, नजलहयाातील पराथनमक शाळााना भटी दऊन तपासणीकरणयािाित

मािफदशफन करण, सवापरवश पवफ 2 वराचा परनशकषण अभयासकरम रािनवण, राजयसतरीय शकषनणक साशोधन व परनशकषण

पनररदचया धतीवर नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा यााच कायफ चालत. क दर शासनाचा ननधी या लखाशीरातिफत

अथफसाकलपीत कला जातो. या योजनअातिफत 33 नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा कायफरत असन एकण 854 पद माजर

आहत. तयााच वतन व आसथापना खचफ भािनवला जातो. तसच नशकषक परनशकषणाचा खचफ, इमारत िााधकामाचा खचफ या

ननधीतन भािनवला जातो. या योजनतािफत सन 2014-15 साठी र.2,000.00 लाख राजय नहससा व र.11,181.54 लकष

क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 करीता र. 2,000.00 लकष राजय नहससा व र.7653.18 लकष

क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

जशकषकाच परजशकषण

10.24.2 नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथााची सथापना (कदरपरसकत योजना) (अनसनचत जाती उपयोजना) पराथनमक

नशकषकााचया परनशकषणाचा दजा उाचावण आनण तयााची साशोधन अनभवतती वाढीस लावन पराथनमक नशकषकााचया दजात वाढ

करण, नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथमारफ त पराथनमक नशकषकााचया साशोधन वततीत वाढ करण. नजलहयाातील पराथनमक

222

नशकषकााचा शकषनणक सतर उाचावणयासाठी नशकषकााना सवापरवशाततर परनशकषण दण, अलपकालावधीचया परनशकषणाच

आयोजन करण, नजलहयाातील पराथनमक शाळााना भटी दऊन तपासणीिाित मािफदशफन करण, सवापरवश पवफ 2 वराचा

परनशकषण अभयासकरम रािनवण, राजयसतरीय शकषनणक साशोधन व परनशकषण पनररदचया धतीवर नजलहा नशकषण व परनशकषण

सासथा यााच कायफ चालत. क दर शासनाचा ननधी या लखाशीरातिफत अथफसाकलपीत कला जातो. या योजनअातिफत 33 नजलहा

नशकषण व परनशकषण सासथा कायफरत असन एकण 854 पद माजर आहत. तयााच वतन व आसथापना खचफ भािनवला

जातो.तसच नशकषक परनशकषणाचा खचफ, इमारत िााधकामाचा खचफ या ननधीतन भािनवला जातो. सन 2015-16 करीता

र.0.01 लकष राजय नहससा व र.0.01 लकष क दर नहससा यापरमाण अनसनचत जाती उपयोजनअातिफत ननयतवयय परसतानवत


जिलिा जशकषण व परजशकषण सासथााची सथापना (कदरपरसकत योिना) (आजदवासी उपयोिना)

10.24.3 पराथनमक नशकषकााचया परनशकषणाचा दजा उाचावण आनण तयााची साशोधन अनभवतती वाढीस लावन पराथनमक



अलपकालावधीचया परनशकषणाच आयोजन करण, नजलहयाातील पराथनमक शाळााना भटी दऊन तपासणीिाित मािफदशफन

करण, सवापरवश पवफ 2 वराचा परनशकषण अभयासकरम रािनवण, राजयसतरीय शकषनणक साशोधन व परनशकषण पनररदचया

धतीवर नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा यााच कायफ चालत.क दर शासनाचा ननधी या लखाशीरातिफत अथफसाकलपीत कला

जातो. या योजनअातिफत 33 नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा कायफरत असन एकण 854 पद माजर आहत. तयााच वतन

व आसथापना खचफ भािनवला जातो.तसच नशकषक परनशकषणाचा खचफ, इमारत िााधकामाचा खचफ या ननधीतन भािनवला

जातो. सन 2015-16 करीता र.0.01 लकष राजय नहससा व र.0.01 लकष क दर नहससा यापरमाण आनदवासी उपयोजनअातिफत


जशकषकाच परजशकषण - जिलिा जशकषण व परजशकषण सासथााची सथापना (कदरपरसकत योिना) (बााधकाम)

10.25 पराथनमक नशकषकााचया परनशकषणाचा दजा उाचावण आनण तयााची साशोधन अनभवतती वाढीस लावन पराथनमक



अलपकालावधीचया परनशकषणाच आयोजन करण, नजलहयाातील पराथनमक शाळााना भटी दऊन तपासणीिाित मािफदशफन

करण, सवापरवश पवफ 2 वराचा परनशकषण अभयासकरम रािनवण, राजयसतरीय शकषनणक साशोधन व परनशकषण पनररदचया

धतीवर नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा यााच कायफ चालत.क दर शासनाचा ननधी या लखाशीरातिफत अथफसाकलपीत कला

223

जातो. या योजनअातिफत 33 नजलहा नशकषण व परनशकषण सासथा कायफरत आहत. या सासथााचया इमारत िााधकामासाठी

खालीपरमाण ननयतवयय सन 2015-16 करीता परसतानवत करणयात यत आह.

अ) सवफसाधारण - राजय नहससा-1,465.42 लकष व क दर नहससा-4,396.24 लकष.

ि) अनसनचत जाती उपयोजना - राजय नहससा 0.01 लकष व क दर नहससा- 0.01लकष

क) आनदवासी उपयोजना राजय नहससा 0.01 लकष व क दर नहससा 0.01 लकष

सवन जशकषा अजरभयान, (कदरपरसकत योिना)

10.26 ही क दर परसकत योजना आह. सवफ नशकषा अनभयान, पराथनमक सतरावरील मलीचया नशकषणाचया राषरीय

कायफकरम व कसतरिा िााधी िानलका नवदयालय या कायफकरमाच क दर व राजयशासन यााचया अथफसाहाययान परमाण 65:35

अस आह . राजय शासनाचा 35% नहससा या योजनसाठी नदला जातो. या योजातिफत सन 2014-15 साठी राजय नहससा

र.40,000.00 लकष व र.88,000.00 लकष क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी

र.5,855.00 लकष राजय नहससा व र.1,63,201.53 लकष क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय परसतानवत आह.

सवनसाधारण, योिनाातरगनत योिना, दिावी पवन जशकषण घत असललया अलपसाखयााक जवदयाथयाना जशषयवतती (क दरपरसकत योिना)

10.27 शालय नशकषण व करीडा नवभाि यााचया शासन ननणफय करमााक पपाका-2007/(270/07)असाक नदनााक 23 जल

2008 अनवय राजयातील अलपसाखयााक मससलम, निशचन, िौधद नशख व पारसी समाजातील िणवतताधारक नवदयारथयाना

क दर शासनाची मनरकपवफ नशषयवतती योजना शकषनणक वरफ 2008-2009 पासन लाि करणयात आली आह. या

योजनअातिफत क दर शासनान ठरवन नदललया साखयचया मयादत पातर नवदयारथयाना दरमहा नकमान 100/- रपय नशषयवतती

दणयात यत. या योजनसाठी क दर शासन 75% ननधी दत होत. परात योजनााचा 100% ननधी क दर शासन दणार असलयाचा

ननणफय झाला असलयान सन 2015-16 साठी राजय नहशयाचा ननधी परसतानवत कलला नाही. सन 2014-15 साठी राजय

नहससा र.2,036.00 लकष व क दर नहससा र.6,108.00 लकष यापरमाण ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी 100 %

क दर नहससा महणन र.7,541.03 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

माधयजमक जशकषण, योिनातारगनत योिना, राषरीय माधयजमक जशकषा अजरभयान (क दर परसकत योिना)

10.28 माधयनमक नशकषणाचया सावफनतरकीकरणाच उनददषट पणफ करणसाठी क दरशासनान राषरीय माधयनमक नशकषा

अनभयान हा कायफकरम सर कलला आह. नवनशषट कालावधीत एकासतमक पधदतीन राजयाच भािीदारीन हा कायफकरम

अामलात यत आह. तसच माधयनमक शाळमधय जाणा-या सवफ मलामलीना सन 2017 पयफत जीवनावशयक व िणवततापणफ

नशकषण दणयाची नवाही माधयनमक नशकषा अनभयानात दणयात आलली आह. क दर शासन परसकत योजना आह. राजय

शासनाचा ननधी 25 % व क दर शासनाचा ननधी 75 % यापरमाण योजनसाठी ननधी उपलबध होतो. सन 2014-15 साठी

224

राजय नहससा र.2,000.00 लकष व क दर नहससा र.15,000.00 लकष यापरमाण ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी

राजय नहससा र. 5,000.00 लकष व क दर नहससा र.37,253.46 लकष यापरमाण ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

परौढ जशकषण, योिनाातरगनत योिना, साकषर रभारत, क दर परसकत योिना (राजय जिससा)

10.29 क दर शासनान 8 सपटिर 2009 रोजी साकषर भारत योजनची घोरणा कली. अकरावया पाचवारगरक योजनचया

उवफरीत कालावधीत ( सन 2012 पयफत) 80 % साकषरतच उनददषट िाठणयाच ननसशचत करणयात आल आह. जया

नजलहयात ननरातर नशकषण योजना सर आह व साकषरतच परमाण 50 % पकषा कमी आह अशा नजलहयात ही योजना

रािनवणयाच परसतानवत आह. या योजनसाठी राजय व क दर 25:75 अस खचाच परमाण आह. साकषरतच परमाण कमी

असललया व ननरातर नशकषण क दर सर असललया दहा नजलहयाामधय ( जालना, सहिोली, नाादड, उसमानािाद, िीड, परभणी,

लातर, िडनचरोली नादरिार व िोनदया ) ही योजना रािनवणयात यत. सन 2014-15 साठी राजय नहससा र.100.00 लकष

ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी राजय नहससा र. 1,500.00 लकष व र. 4,600.26 लकष क दर नहससा यापरमाण

ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

मलीसाठी वसजतरगि बााधण (क दर परसकत योिना)

10.30 मलीसाठी वसनतिह िााधणयासाठी अनदान माजर करणयात यत. ही क दर परसकत योजना असन राजय शासनाचा

10 % नहससा व क दर शासनाचा 90 % नहससा यापरमाण या योजनसाठी ननधी उपलबध होतो. राजयात 43 वसतीिह

िााधणयात यत आहत. सन 2014-15 साठी राजय नहससा र.100.00 लकष व क दर नहससा र.9,000.00 लकष यापरमाण

ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी राजय नहससा र. 200.00 लकष व क दर नहससा र. 11,052.00 लकष यापरमाण

ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

विोकशनालायझशन ऑफ एजयकशन (नवीन योिना)

10.31 ही क दर परसकत योजना आह. रोजिारानभमख नशकषण नमळालयास मनषयिळाची िरज व उपलबधता यामधील

तरावत कमी होऊ शकल या दषटीन इयता 10 वी नातर 11 वी व 12 वी मधय वयवसायनभमख नशकषणाचया दषटीन

अभयासकरम, करनमक पसतक, सवकषण, परनशकषण, ताानतरक सहायय इतयादीकरीता क दर शासनाचया ननदशानसार ननधी खचफ

करता यतो. सन 2014-15 करीता र.200.00 लकष राजय शासनाचा व र.6,000.00 लकष क दर शासनाचा ननधी यापरमाण

ननयतवयय माजर आह. हा ननयतवयय अथफसाकलपीत झालला नाही. सन 2015-16 करीता र. 200.00 लकष राजय

शासनाचा व र. 6,000.00 लकष क दर शासनाचा यापरमाण ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

225

100 % क दर सिाजयत योिना

अपारग समावजशत जशकषण योिना -माधयजमक सतर (क दर परसकत)

10.32 अपाि मल व यवक यााना माधयनमक नशकषणाची साधी उपलबध करन दण तसच तयााचया परवशात वाढ करण व

तयााचया िळतीच परमाण कमी करणयाचा परयतन करण या उददशान ही 100 % क दर सहानयत योजना रािनवणयात यत. या

योजनवदार नवशर िरजा असललया नवदयारथयाना नवशर परनशनकषनत नशकषकााकडन नशकषण दणयात यत. या शाळााना वतन व

वतनततर अनदान दणयात यत. या योजनतिफत सन 2014-15 साठी र.5,412.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन

2015-16 साठी र.5,898.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यतो.

पराथजमक जशकषण, मदरशाामधय दिातमक जशकषण दणयाकजरता योिना (100 % क दर परसकत योिना)

10.33 मदरसामधन धारगमक नशकषण घणा-या मलााना नशकषणाचया मखय परवाहात आणणयासाठी सदर योजना आह. या

योजनदवार मदरसातील नवदयारथयाना आधननक नवरय नशकनवणयासाठी र.6,000/- परनतमाह (पदवीधर नशकषक) व

र.12,000/- परनतमाह (पदवयततर पदवीधर नशकषक) ननयकत करणयाची तरतद आह. सायनस / कॉमपयटर लि साठी र. 1

लाख पसतकपढी / गराथालयासाठी र.50 हजार, नशकषकााना परनशकषण इतयादी तरतदी या योजनमधय आहत. तयााना ननयनमत

शालय नवदयारथयापरमाण िणवतता परापत होणयासाठी व तयाचा उपयोि मदरसामधील नशकषण पणफ झालयानातर मदत होत. या

योजनतिफत सन 2014-15 साठी र.993.38 ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी र.1,329.07 लकष ननयतवयय

परसतानवत करणयात यतो.

अलपसाखयााक सासथा / शाळााकजरता पायारभत जवकास योिना (100 % क दर सिाजयत)

10.34 अलपसाखयााक सासथा/शाळााना पायाभत सनवधा परनवणयासाठी क दर शासनान सदर 100 % क दरपरसकत योजना

सर कली आह.या योजनअातिफत अलपसाखयााक समाजाचया शाळााना भत सनवधा परनवणयासाठी एकण परसतावाचया इतक

अथवा जासतीत जासत र 50 लकष मयादपयफत अनदान दणयासाठी क दरशासनाकडन ननधी दणयात यतो. या योजनतिफत सन

2014-15 साठी र.6,996.49 ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी र.5,869.82 लकष ननयतवयय परसतानवत

करणयात यतो.

जवशष घटक योिनतरगनत योिना (राजय सतर)

सवन जशकषा अजरभयान योिना (जवशष घटक योिना) (कदरपरसकत योिना)

10.35 या योजनमधय सवफ नशकषा अनभयान, पराथनमक सतरावरील मलीचया नशकषणाचया राषरीय कायफकरम व कसतरिा

िााधी िानलका नवदयालय या कायफकरमाच क दर व राजयशासन यााचया अथफसाहाययान परमाण 65:35 अस आह. नवशर घटक

226

योजनतिफत 35 % राजय शासनाचा नहससा नदला जातो. या योजनतिफत र.100.00 लकष ननयतवयय माजर आह. सन

2015-16 साठी र. 100.00 लकष राजय नहससा व र.0.01 लकष क दर नहससा यापरमाण ननयतवयय परसतानवत आह.

करीडा जवरभारग

जिलिा व जवरभारगीय करीडा साकलाची सथापना

10.36 महाराषर राजयाचया करीडा धोरणानसार खळाचया अतयाधननक सनवधा राजयात ननमाण करणयासाठी महाराषर

इनरासककचर पलन अातिफत नवभािीय व नजलहा करीडा साकल योजना कायासनवत आह. परतयक महसल नवभािाचया नठकाणी

तसच नजलयाचया नठकाणी नववीध खळाचया सनवधा ननमाण करणयासाठी धोरणातमक ननणफयामधय खल परकषािह, जलतरण

तलाव, इनडोर हॉल, नववीध खळाची मदान, मलामलीसाठी वसतीिह, साकलाची नवदयतीकरण, पाणी, अातफित रसत,

सारकषण सभत, करीडा सानहतय इ. िािी नवकनसत करणयात यतात. शासन ननणफय कर. राकरीधो/2009/पर.कर. 25/09 करीयस -

1 नद. 21 माचफ 2009 नसार नवभािीय करीडा साकलाची मयादा 24.00 कोटी कली आह. नजलहा करीडा साकल 8.00 कोटी

करणयात 2009 नसार नवभािीय करीडा साकलाची मयादा 24.00 कोटी कली आह, नजलहा करीडा साकल 8.00 कोटी

करणयात आली आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 2000.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

तालका करीडा साकलाची सथापना

10.37 महाराषरातील करीडा सासकतीची जोपासना करन ती नवकनसत करणयासाठी सवफ वयोिटातील खळाडाचया नवनवध

खळााचया माधयमातन करीडा िणााची जोपासना होण आवशयक आह. खळाड हा क दरसिद समजन तयााना परोतसाहन

दणयासाठी तालका सतरावर नवनवध खळााचया सनवधा नवकनसत करण आवशयक आह. राजयाचया करीडा धोरणात तालका

हा घटक मानन तालकयाचया नठकाणी मलभत करीडा सनवधा एकाच नठकाणी उपलबध करन दणयासाठी तालकयाचया

नठकाणी तालका करीडा साकल उभारणीसाठी शासनाकडन र.100.00 लाख इतक अनदान दणयात यत आह. या साकलात

400 मी. धावनपथ, नवनवध खळााची मदान, इनडोअर हॉल, कायालयीन इमारत, सारकषण सभत, नवदयतीकरण, पाणयाची

सनवधा इ. ननमाण करणयात यणार आहत. शासन ननणफय कर. राकरीधो/2009/पर.कर. 25/09 करीयस -1 नद. 21 माचफ 2009

नसार नवभािीय करीडा साकलाची मयादा र.1.00 कोटी करणयात आली आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 3,000.00

लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

मिाराषर राजय करीडा पजरषद माफन त करीडा सासथााना आरथथक सिायय

10.38 महाराषर राजयाचया करीडा व खळााचया नवकासासाठी कायफरत असललया पाजीिधद सािानधत खळाचया नजलहा

राजय साघटना, करीडा सासथा, करीडा माडळ तसच इतर कायफकरमािरोिर करीडा नवकासाच कायफ करणा-या सासथााना महाराषर

राजय करीडा पनररदचया ननधीतन आरगथक सहायय दणयात यत. शासनान मानयता नदललया खळााचया नजलहा, राजय साघटना

227

तसच करीडा सासथााना ननवाह अनदान, करीडा सानहतय खरदीसाठी अनदान, अनधकत राजय, राषरीय/ आातरराषरीय सपधाचया

आयोजनासाठी अनदान दणयात यत. सन 2015-16 या वरासाठी र. 300.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

सवयाजसधदा मजिला सारकषण परजशकषण कायनकरम.

10.39 महाराषर राजयातील खळामधय सवासाठी सदढता या कायफकरमातािफत सवसारकषण ही काळाची िरज िनली आह.

ही िाि लकषात घऊन राजयामधय नवदयाथीनी मनहला व िसहणीकनरता सवयानसघदा या योजनअातिफत सवसारकषणाच परनशकषण

कायफकरम रािनवणयात यतो.सन 2015-16 या वरासाठी र. 100.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

जिलिा करीडा साकलाची दखरभाल

10.40 महाराषर राजयाची करीडा धोरण 2001 अातिफत खळाचया अदययावत सनवधा असणार नवभािीय, नजलहा ,

तालका करीडा साकलाची महतवपणफ योजना कायासनवत करणयात आलली आह. साकलाचया िााधकामासाठी शासनामारफ त

अनदान दणयात यत. तथानप साकलाची दखभाल व दरसती तसच दनानदन खचफ इ साठी आनथकफ सहायय करण आवशयक

आह. यासाठी सदर योजना अथफसाकसलपत वहावी. सामानजक नयाय साासकनतक कायफ करीडा व नवशर कायफ नवभाि शासन

ननणफय कर. राकरीधो 2003/परकर.11/करीयस-1 नद. 26 माचफ 2003 अनवय साकलाचा आवती खचफ (दखभाल, दरसती व

वतन भतत इ.) साठी दणयाचा धोरणातमक ननणफय घतला आह.

1. तालका करीडा साकल आवती खचफ ( दखभाल, दरसती व वतन भतत इ.)

र. 3.00 लकष परनत वरफ

2. नजलहा करीडा साकलआवती खचफ ( दखभाल, दरसती व वतन भतत इ.)

र. 10.00 लकष परथम वरफ र. 7.50 लकष दसर वरफ र. 5.00 लकष नतसर वरफ

3. नवभािीय करीडा साकलआवती खचफ ( दखभाल, दरसती व वतन भतत इ.)

र. 15.00 लकष परथम वरफ र. 12.00 लकष दसर वरफ र. 10.00 लकष नतसर वरफ

सन 2015-16 या वरासाठी र. 400.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

अजनवासी करीडा परबोजधनीची सथापना

10.41 राजयाच करीडा धोरण 2012 मधील शासन ननणफय कर.करीडाधो-3113/पर.कर.45/13/करीयस-3, नद.21 सषटिर,

2013 अनवय शासनाचया करीडा धोरणातिफत राजयात नवनवध करीडा परकारात नपणय वाढीस लािणयासाठी सनवधा उपलबध

करन 8 त 14 वयोिटातील नवदयारथयासाठी ननवासी करीडा परिोनधनी सर करणयात आलली आह. या करीडा परिोनधनीमधय

काही मल / मली शाळा सोडन यणयास तयार नसतात तयासाठी अननवासी करीडा परिोनधनीची साकलपनतािफत सथाननक

सतराावर खळााच उततम सनवधा व ताानतरक परनशकषण ननयनमत नदलयास खळााचा दजा उाचावणयास मदत होईल.

अननवासी करीडा परिोधीनीमधय परवश घतललया खळाडाना पढील सनवधा उपलबध करन दणयात यतील.

228

अ. परनशकषण सनवधा : 1. करीडा परिोनधनी मधील सनवधा सरावासाठी उपलबध करन दण.

2. तजञ परनशकषकाामारफ त करीडा परनशकषण.

3. करीडा िणवश,

4. करीडा सानहतय

ि. आहार : परनशकषणाथी सकाळ व साधयाकाळ दोन त तीन तास परनशकषणाकनरता आलयानातर तयााना योनय व पौषटीक

अलपोपहार परनवणयात यईल.


विॉलीबॉल करीडा चषक सपधा

10.42 महाराषरात वहॉलीिॉल या खळाची गरामीण व शहरी भािात नवशर आवड व आतमीयता आह वहॉलीिॉल हा

खळ सवफतर खळला जातो. महाराषर शासनाचया 1996 चया धोरणातािफत कसती व किडडी खळाची परापरा व सासकतीची वाढ

होणयासाठी खाशािा जाधव कसती सपधा, नशवछतरपती चरक किडडी सपधा या धतीवर राजयसतरीय वहॉलीिॉल करीडा सपधा

आयोजन करणयाची योजना शासन ननणफय कर. साकीणफ-2008/परकर.110/08/करीयस-2, नद.19.11.2008 अनवय माजर

करणयात आलली आह. 19 वराखालील मला / मलीचया सपधा यामधय आयोनजत करणयात यतात. सन 2015-16 या

वरासाठी र. 50.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

खो-खो चषक सपधा

10.43 महाराषरात करीडा सासकतीची जोपासना व वाढ होणयासाठी नवनवध खळााचया माधयमातन यवा नपढीला खळाकड

आकषट करण व तयााचया करीडािणााना वाव दण आवशयक आह. महाराषरातील दशी खळामधय खोखो खळाची नवशर

आवड आह एकलवय राजयसतरीय खोखो करीडा सपधा आयोजनािाित शासन ननणफय कर करीडा सपधा /1008 /परकर.22

/08/ करीयस-2, नद.23 सपट, 2008 रोजी मानयता परदान कलली आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 50.00 लकष

तरतद परसतानवत कलली आह.

आातरराषरीय दिाच खळाड जनमाण करणयाकरीता अनदान

10.44 करीडापीठाची साकलपनचया परभावी अामलिजावणीअातिफत आातरराषरीय दजाच खळाड तयार करणयासाठी

सहाययक अनदान उपलबध करन दण. महाराषर राजयाचया करीडा धोरणामळ करीडा कषतराला चालना नमळालली आह.

खळाडाचया कामनिरीत वाढ करणयासाठी अतयाधननक सानहतय, आातरराषरीय दजाचया मािफदशफकाकडन मािफदशफन

नमळालयास तयााचया कामनिरीमधय वाढ होऊन आातरराषरीय सतरावर महाराषराचा नावलौनकक वाढणयाचया उददशान

शासनान शासन ननणफय नद. 28 एनपरल, 2014 नसार योजनत सधारणा करणयात आलली आह. 1. नकरडा सानहतय

229

आयात करण. 2. करीडा िणवश आयात करण. 3. करीडा परनशकषणासाठी दशाातिफत व दशािाहरील परवास, ननवास, भोजन

इ. 4. परनशकषण कायफकरम शलक, 5. नचतररीत, पसतक इ. िािीवरील खचफ अनजञय आह.

मानधनावर करीडा मारगनदशनकााची जनयकती

10.45 करीडा सनवधा नवकनसत करणार महाराषर ह दशातील अगरकरमावरील राजय असन नवभाि, नजलहा व तालका

सतरावर खळाचया अतयाधननक सनवधा ननमाण करणयात आललया आहत. अदययावत करीडा सानहतय साकल सनमतीचया

माधयमातन साकलाचया नठकाणी उपलबध होत आहत. या साकलाामधय इनडोअर हॉल, धावनमािफ, जलतरण तलाव नवनवध

खळााची मदान इ. नवकनसत करणयात आलल असन या सनवधााचा वापर नजलहयातील खळाडाना ननतय ननयमान

करणयासाठी सरावासाठी उपलबध झालल आहत. तथानप तातरशधद मािफदशफन नमळणसाठी मानधनावर करीडा मािफदशफकााची

ननयकती करणयासाठी सदर योजना परसतानवत करणयात आलली होती. तयाअनरािान शासन ननणफय कर.साकरआ-2107

/(पर.कर.197 /07) /करीयस-2, नद.15.07.2010 अनवय राजयातील उदयोनमख करीडापटाना मािफदशफन करणयासाठी 153

शरणीननहाय पद मानधन ततवावर ननमाण करणयाचा ननणफय घतला आह.

परथम शरणी माजर पद 21, परनतमाह मानधन र.25,000/-

सवदतीय शरणी, परनतमाह मानधन र.20,000/-

ततीय शरणी, परनतमाह मानधन र.15,000/-

तसच करीडा मािफदशफकान अनधकत आातरराषरीय सपधतीलपदकनवजत खळाड घडनवलयास सवणफपदक - र.1.00 लाख,

रौपयपदक - र.75,000/- व काासयपदक - र. 50,000/- हजार. तसच राषरीय सतरावरील सपधतील पदकनवजत खळाड

घडनवलयास सवणफपदक - र.50,000/- रौपयपदक र.30,000/- व काासयपदक - र.20,000/- अशा परकार रोख

पानरतोनरक दणयाच मानय करणयात आल आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 330.60 लकष तरतद परसतानवत कलली

आह.

गराम / शिर करीडा साकलाची सथापना

10.46 गरामीण व शहरी भािात करीडा नवरयक पायाभत सनवधा नवकनसत करणयासाठी गराव व शहर करीडा साकल या

योजनअातिफत सवफपरथम 10,000 लोकसाखया व नकमान 5,000 लोकसाखया असललया िावााचा नवचार करणयात यतो. क दर

सथापनसाठी नकमान 3 एकर जािा एकाच नठकाणी असण आवशयक आह. करीडाािण समपातळीत करण, धावनपथ तयार

करण, सारकषण सभत, नवनवध खळााची करीडाािण तयार करण, करीडा सानहतय, परसाधन िह व भााडारिह इ. िािीसाठी

र.10 .00 लकष एवढ अनदान उपलबध करन दणयात यत. ननधीचया 10 % इतका ननधी लोकविफणी, नजलहा पनररद ननधी

व अनय मािान साकनलत करणयाची तरतद आह. सदर क दर नवकनसत करणयासाठी निराधयकष/सरपाच अधयकष व मखय

अनधकारी, निरपनररद/गरामसवक सदसय अशी सनमती सथापन कलली आह. जया शहरााची अथवा िावााची लोकसाखया

230

सन-2001 चया जनिणननसार नकमान 10,000 अथवा 5,000 आह अशा गरामीण / शहरी सतरावर िहउददशीय करीडा

नवकास क दर सथापन करणयाची िाि शासन नवचाराधीन होती. अशा नठकाणी नकमान सनवधा उपलबध करीडा कषतरामधय

अनतशय नशघर परिती करावयाचया दषटीन योनय तया करीडा सनवधा गराम पातळीपयित उपलबध करन दण आवशयक आहत.


नावािललया कसतीरगीरााना मानधन

10.47 राजयात कसती कलला ऐनतहानसक वारसा आह. कसती कलची परापरा जतन करणयासाठी तसच नामाानकत

मललााना परोतसाहन दणयासाठी परनतवरी महाराषर राजय कसतीिीर पनररद वदारा आयोनजत करणयातयत असललया

उदयोनमख कसतीिीराा परनतमहा परानवणय व सहभाि मानधन दणयात यत. महाराषर राजय कसतीिीर पनररद याानी या

मानधनात वाढ करणयाची मािणी कली आह. तसच कसतीमनधल नामाानकत नकताि परापत कललया कसतीिीरााना परनतमहा

सधानरत मानधन दणयाकरीता शासन ननणफय कर. साकीणफ 2413/(85/13)/अथफसाकलप, नद.8 जल, 2013 अनवय (2204-

5546) योजनाातिफत योजना लखाशीरफ परापत झालल आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 200.00 लकष तरतद

परसतानवत कलली आह.

रािीव रगााधी खल अजरभयान (राजय योिना) -

10.48 सन 2008-09 पासन सर असलली कदर परसकत योजना पाचायत यवा करीडा व खल अनभयानाच पनफनवलोकन

करन सन 2014-15 पासन सदर योजनच नामाातर राजीव िााधी खल अनभयान मधय झालयाच कळनवणयात आलल

आह. करीडा सनवधाचा नवकास करण, दशातील करीडानवरयक नपणय ओळखण व तयााचया वाढीसाठी नशकषण दण

याकरीता मखय धोरणाचा महततवाचा व पायाभत भाि महणन राजीव िााधी खल अनभयान आह. या योजनअातिफत

राजयातील परतयक तालकयामधय करीडा साकलााची ननरगमतती करणयात यणार आह. यामधय आउटडोअर व इनडोअर करीडा

सनवधा करीता सवफसाधारण 6 त 7 एकर जािची उपलबधता करन दऊन एकण 1.60 लकष (परनत र.80.00 लाख

आउटडोअर व इनडोअर करीडा सनवधा) अनदान परापत होणार आह. करीडा मातरालयामारफ त सदर करीडा साकलााना

र.15.00 लकष सकमतीच करीडा सानहतय सधदा परापत होणार आह. आिामी 4 वरामधय राजयातील 34 नजलहयातील 355

तालकयाामधय या योजनमधय सहभािी करन घयावयाच आह. या करीडा साकलामधय करीडा परनशकषण दणयाकरीता तीन करीडा

परनशकषकााची ननयकती करावयाची आह. तसच या अातिफत दशी, पारापानरक व आधननक खळाासाठी परोतसाहन दऊन गरामीण

भािातील खळाडाना िट, नजलहा राजय, परादनशक व राषरीय सतराावर करीडा सपधामधय (गरामीण करीडा सपधा, मनहला करीडा

सपधा, नकषलगरसत भािातील खळाडाकरीता करीडा सपधा) भाि घणयाकरीता वारगरक करीडा सपधा अनदान उपलबध करन

दणयात यत आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 356.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

231

करीडा व यवक सवा साचालनालय, मिाराषर राजय, पण योिनााची माजिती.

रािीव रगााधी खल अजरभयान (क दर योिना)

10.49 सन 2008-09 पासन सर असलली कदर परसकत योजना पाचायत यवा करीडा व खल अनभयानाच पनफवालोकन

करन सन 2014-15 पासन सदर योजनच नामाातर राजीव िााधी खल अनभयान मधय झालयाच कळनवणयात आलल

आह. करीडा सनवधाचा नवकास करण, दशातील करीडानवरयक नपणय ओळखण व तयााचया वाढीसाठी नशकषण दण

याकरीता मखय धोरणाचा महततवाचा व पायाभत भाि महणन राजीव िााधी खल अनभयान आह. यायोजनअातिफत राजयातील

परतयक तालकयामधय करीडा साकलााची ननरगमतती करणयात यणार आह. यामधय आउटडोअर व इनडोअर करीडा सनवधा

करीता सवफसाधारण 6 त 7 एकर जािची उपलबधता करन दऊन एकण 1.60 लकष (परनत र.80.00 लाख आउटडोअर व

इनडोअर करीडा सनवधा) अनदान परापत होणार आह. करीडा मातरालयामारफ त सदर करीडा साकलााना र.15.00 लकष सकमतीच

करीडा सानहतय सधदा परापत होणार आह. आिामी 4 वरामधय राजयातील 34 नजलहयातील 355 तालकयाामधय या

योजनमधय सहभािी करन घयावयाच आह. या करीडा साकलामधय करीडा परनशकषण दणकरीता तीन करीडा परनशकषकााची

ननयकती करावयाची आह. तसच रािााखअ अातिफत दशी, पारापानरक व आधननक खळाासाठी परोतसाहन दऊन गरामीण

भािातील खळाडाना िट, नजलहा राजय, परादनशक व राषरीय सतराावर करीडा सपधामधय (गरामीण करीडा सपधा, मनहला करीडा

सपधा, नकषलगरसत भािातील खळाडाकरीता करीडा सपधा) भाि घणयाकरीता वारगरक करीडा सपधा अनदान उपलबध करन

दणयात यत आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 11,525.50 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

करीडा व यवक सवा साचालनालय, मिाराषर राजय, पण

करीडा धोरणाातरगनत योिना

10.50 शालय नशकषण व करीडा नवभाि शासन ननणफय कर.करीडाधो-2011/ पर.कर.55 /11/करीयस-1, नद.14 जन, 2012.

अनवय करीडा धोरण, 2012 घोनरत करणयात आलल आह. आिामी काळात धोरणातील नशरारसीची

अामलिजावणीसाठी तरतद परसतानवत कलली आह. राजयातील आातरराषरीय पदक परापत खळाड व तयााच करीडा

मािफदशफक यााना रोख िनकषस दवन िौरनवणयाची योजना. करीडा धोरण 2012 चया अनरािान शासन ननणफय कर.राकरीधो -

2012 / पर. कर.158 / 12 / करीयस 2, नदनााक 5 रबरवारी, 2014 अनवय राजयातील आातरराषरीय पदक परापत खळाड व

तयााच करीडा मािफदशफक यााना रोख िनकषस दवन िौरनवणयाची योजना कायफसनवत करणयास शासनान मानयता व माजरी

नदलली आह. महाराषरात आातरराषरीय सतरावर पदक परापत करणा-या खळाडाना तसच तयााच करीडा मािफदशफक / परनशकषक

यााना रोख पानरतानरक दवन िौरव करणयािाित राजयातील उललखननय कामनिरी करणा-या खळाडाना राजय शासनातर

यापवी वळो-वळी रोख पानरतोनरक दवन िौरनवणयात आलल आह. तसच राजयातील आातरराषरीय सतरावर उललखननय

कामनिरी करन राजयाच नाव उजवल कललया राजयातील खळाडाना व तयााचया मादशफक / परनशकषकााना, आसलसमपक, नवशव

232

असजकयपद, एनशयनिमस, राषरकल, यवा राषरकल, एनशयन चसमपयनशीप, यथ ऑनलसमपक / जयननयर एनशयन / नवशव

असजकयपद सपधा / शालय आनशयाई सपधा, परा आनलसमपक सपधा व परा एनशयन सपधा या सपधाार करीता रोख रकमच

पानरतोरीक दवन िौरनवणयात यत. सन 2015-16 या वरासाठी र. 700.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

तालीम कसती क दराचा जवकास करणयाबाबत

10.51 राजयाच करीडा धोरण 2012 चया अनरािान शासन ननणफय कर.राकरीधो -2012 / पर. कर.244 / 12 / करीयस 1,

नदनााक 1 माचफ, 2014 अनवय तानलम कसती क दराचा नवकास करणयािाित ही योजना कायफसनवत करणयास शासनान

मानयता व माजरी नदलली आह. महाराषरात कसती कलची परापरा जोपासणयासाठी तानलम व आखाडााच योिदान

महततवाच आह. कसतीचया तातरात झालल िदल लकषात घऊन आखाडा / तालमीच आधननकीकरण करण िरजच

असलयाची भावना राजयातील कसतीपटानी वळोवळी वयकत कली आह. जनया तालमीची दरसती / नतनीकरण करणयास

अादानजत खचाचा 75 % सकवा कमाल रपय 7.00 लकष या पकी जी कमी असल इतक अथफसहायय 75.25 (शासन व

सासथा) या परमाणात अनदान सवरपात एकरकमी दणयात यईल अस परसतानवत आह. सन 2015-16 या वरासाठी र.

700.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

करीडा जशकषकाासाठी परजशकषण जशजबरााच आयोिन

10.52 राजयात करीडा सासकतीच सावधफन, परचार, परसार व जोपासना करणयासाठी पोरक वातावरण असण आवशयक

आह. याच भनमकतन राजयाच करीडा धोरण 2012 घानरत करणयात आलल आह. या करीडा धोरणतील मददा कर 6 (5)

नसार खळामनधल िदलल अधननक तातरजञान, परनशकषणाचया पधदती, नवीन खळ, खळााची शासतराकत मानहती वळोवळी

नशकषकााना होण आवशयक आह. तालका,नजलहा,नवभाि व राजयसतरावर करीडा नशकषकााचया जञानात भर पडावी व

वळोवळी करीडा कषतरात होणार िदल अवित होणयासाठी राजयातील शालय नशकषण नवदयारथयाना योनय करीडा परनशकषण

नमळणयासाठी करीडा नशकषकााच अदयायावत परनशकषण असण आवशयक आह. या करीता परनत वरी 10 नदवसााच

राजयसतरावर मासटसफ रनर व नजलहासतरीय नशकषकाासाठी परनशकषण नशनिरााच आयाजन करणयासाठी अदयावत करीडा धोरण

सन 2012 तयार करणयात यऊन तयाचया अामलिजावणी साठी शासन ननणफय कर. करीडाधो-2012/ पर.कर.250/12

/करीयस-2ए नद. 28/04/2014 चा शासन ननणफय ननिफनमत करणयात आला सन 2015-16 या वरासाठी र. 179.85


राजयसतरावर करीडा परजशकषण जशजबराच आयोिन

10.53 राजयात करीडा सासकतीच सावधफन, परचार, परसार व जोपासना करणयासाठी व परनतभावात खळाड तयार

करणयायसाठी शासन अनक वरापासन परयतनशील आह. सन 1996 मधय राजयाचसवतातर करीडा धोरण जाहीर करणयात

233

आल. तयानातर सन 2001 मधय सधारीत धारण ननसशचत करणयात आल तयाचा पनरणाम महणज महाराषराच करीडा कषतरात

नावलौकीक झाल. दरमयानचया काळात करीडा कषतरात झालल िदल लकषात घऊन व आातरराषरीय सतरावर पदक नवजत

खळाड तयार होणयासाठी अदयावत करीडा धोरण सन 2012 तयार करणयात यऊन तयाचया आामलिजावणी साठी शासन

ननणफय कर. करीडाधो-2012/पर.कर.231/करीयस-1, नद.13/02/2014 चा शासन ननणफय ननिफनमत करणयात आला. या शासन

ननणफयनवय परर व मनहला िटातील सािनधत अनधकत साघटनच खळाड तसच शालय 17 व 19 या िटातील मल व मली

खळाडाना सहभािी करन घणयात यणार आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 196.29 लकष तरतद परसतानवत कलली

आह.

राजयातील करीडा सजवधााच सवकषण करण

10.54 महाराषर राजयाच करीडा धोरण, 2012 चया अनरािान शासन ननणफय कर.राकरीधो-3113/पर.कर46/करीयस-3

नद.26 रबरवारी, 2014 अनवय राजय शासन, सथाननक सवराजय सासथा तसच खाजिी सासथामारफ त नवकनसत करणयात

आललया करीडा सनवधााची मानहती साकनलत करन सवफसामानय जनतस व खळााडाना उपलबध वहावी तसच नजथ करीडा

सनवधा उपलबध नाहीत, तथ नवयान करीडा सनवधा उपलबध करण या उदवशान करीडा नवभािामारफ त सदर सनवधााच सवकषण

करणयास शासनान मानयता नदली आह. यामधय नजलहयातील सथाननक सवराजय सासथा, महसल नवभाि, नशकषण नवभाि,

खाजिी सासथा यााच सहकायान नजलहाननहाय उपलबध सनवधााची मानहती साकनलत करन तया मानहतीचया आधार लोकनपरय

करीडा परकार, उपलबध सनवधा, खळाड साखया, आवशयकता इतयादी िािीचा नवचार करन करीडा सनवधा नवकनसत

करणयाकनरता आराखडा तयार करण. सन 2015-16 या वरासाठी र. 25.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

माधयजमक शाळा व कजनषठ मिाजवदयालयााना खळााच परचलनासाठी परोतसािनातमक अनदान

10.55 करीडा धोरण, 2012 चया मधील शासन ननणफय कर. राकरीधो-2012/पर.कर.259/करीयस-1 नद. 26 रबरवारी,

2014 अनवय तालका, नजलहासतरीय शालय करीडा सपधत जासतीत जासत शाळााचया मलाा/मलीचा सहभाि होणयाचया

दसषटकोनातन शाळााना परोतसाहनातमक अनदान मयादत वाढ करणयाचा सधानरत ननणफय घणयात आलला आह. करीडा

नवभािामारफ त तालका, नजलहा, नवभाि, राजय व राषरीय सतर या करमान शालय करीडा सपधच आयोजन करणयात यत. या

योजनमधय नजलहासतर 14, 17, 19 वयोिटातील मल व मलीचया नजलहासतरीय शालय करीडा सपधतील खळ ननहाय

कामनिरीनसार िण परदान करणयात यऊन तयानसार परथम, सवदतीय व ततीय करमााक नदल जातात. सदर शाळााना

परोतसाहनातमक अनदान अनकरम र.1.00 लाख, र.0.75 लाख, 0.50 लाख नदल जातात. तयाचपरमाण राषरीय सतर

शालय करीडा सपधत जासतीत जासत करीडा परकारात सहभािी होऊन पदक परापत करणा-या राजयातील सवोतकषट तीन

शाळा र.2.00 लकष, आनण आातरराषरीय सतर शालय आातरराषरीय करीडा सपधत सहभािी होऊन परथम तीन करमााका पयफत

234

परानवणय नमळनवणा-या खळाड नवदयारथयाचया शाळस र.7.00 लाख व 4 त 10 कर.पयफतच पदक नवजत खळाड तयार

करणा-या शाळााना र.3.00 लकष. नदल जाणार आह. यापरकार परानवणय नमळनवणा-या नवदयारथयाचया शाळााना माजर झाललया

अनदानातन पढील िािीवर खचफ करण िाधनकारक राहील, उदा. करीडाािणाची दखभाल व दरसती, करीडा सानहतयाची

खरदी, करीडा वाडमय पसतक, ननयतकानलक यााची खरदी, करीडानवरयक धवनीनचतरनरतीची खरदी, खळाडाच परनशकषण व

परनशकषकााच मानधन, सािानधत खळाडाना िणवश व रोख पानरतोनरक इ. सन 2015-16 या वरासाठी र. 252.25 लकष


जिलिा करीडा परजशकषण क दराची सथापना

10.56 राजयात करीडा सासकतीच सावधफन, परचार, परसार व जोपासना करणयासाठी पोरक वातावरण असण आवशयक

आह. याच भनमकतन राजयाच करीडा धोरण 2012 घानरत करणयात आलल आह. या करीडा धोरणतील मददा कर 2.5

नसार तालका नजलहा, राजय करीडा परनशकषण क दराची सथापना करण या योजनतािफत, राजयातील करीडापटाचया करीडा िणााना

वाव नमळणयासाठी परतयक नजलहयात परनशकषणाचया सनवधा उपलबध होणयासाठी व गरामीण व शहरी भािातील उदयोनमख

खळाडाना अदयावत कौशलयाच परनशकषण दणयासाठी नजलहयाचया नठकाणी नजलहा करीडा परनशकषण क दर सथापन करन

खळाडािरोिर नजलहयातील करीडा नशकषक, मािफदशफक तसच करीडा सासथामधील परनशकषकाासाठी चचासतर, पनरसावाद,

कायफशाळा तसच उजळणी विाच ननयनमत आयोजन करणयासाठी अदयावत करीडा धोरण सन 2012 तयार करणयात

यऊन तयाचया अामलिजावणी साठी ननवन लखानशरफ शासन ननणफय कर.साकीणफ 2413/ (85/13)/ अथफ साकलप,

नद.16/01/2014 चा शासन ननणफय ननिफनमत करणयात यऊन 1993चा शासन ननणफय अनधकरनमत करणयात आला व

शासन ननणफय कर.करीडाधो/ 3113/ पर.कर.55/ करीयस-3, नद. 22/05/2014 रोजी काढणयात आलला आह. सन 2015-

16 या वरासाठी र. 506.98 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

करीडा सजवधा जनमाण करणयासाठी आरथथक सिाय योिना

10.57 राजयाच करीडा धोरण 2012 चया अनरािान शासन ननणफय कर.राकरीधो-2012 / पर.कर.260/ करीयस-1, नद.1 माचफ,

2014 अनवय करीडा सनवधा ननरगमतीसाठी आरगथक सहाय ही योजना कायासनवत करणयास शासनान माजरी नदलली आह.

सदर योजनअातिफत अदयावत करीडा सनवधा ननरगमती व करीडा सानहतय अनदान याकनरता खाजिी / शासनाचया मारफ त

चालनवणयात यणा-या व राजय शासनाचया सािानधत नवभािान नदललया मानयतापरापत माधयनमक शाळा, कननषठ

महानवदयालय, वनरषठ महानवदयालय, करी महानवदयालय, तातर नशकषण व वदयकीय महानवदयालय इतयादी, सथाननक

सवराजय सासथमारफ त चालनवणयात यणा-या पराथनमक / माधयनमक शाळा, कननषठ महानवदयालय, नवनवध खळााचया

नवकासासाठी कायफरत असणा-या सावफजननक नवशवसत अनधननयम 1950 सकवा सासथा नोदणी अनधननयम -1860 अनवय

235

पाजीिधद असतील अशा वयायाम सासथा, करीडा माडळ, एकनवध खळाचया करीडा साघटना, यवा माडळ व मनहला माडळ,

सथाननक सवराजय सासथा, गरामपाचायत, निरपनररद, महानिरपानलका, नजलहा पनररद, आनदवासी नवकास नवभािामारफ त

चालनवणयात यणा-या आशरमशाळा, राजय शासनाचया वतीन नवकनसत करणयात आलली नवभाि, नजलहा, तालका व गराम

करीडा साकल यााना 75 : 25 शासन व सासथा नहससा या परमाणात अनदान दणयात यत. सन 2015-16 या वरासाठी र.

2500.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

करीडा व यवक सवा साचालनालय

यवा धोरणाातरगनत योिना

10.58 शालय नशकषण व करीडा नवभाि शासन ननणफय कर.यकधो-2011/पर.कर.43/करीयस-3, नद.14 जन, 2012.

अनवय यवा धोरण, 2012 घोनरत करणयात आलल आह. आिामी काळात धोरणातील नशरारसीची अामलिजावणीसाठी


यवा वसतीरगिाची सथापना

10.58.1 राजयाच यवा धोरण-2012 अातिफत राजयातील यवााना नवनवध उपकरमामधय सहभािी होत असताना ननवास ही

समसया न राहता तयााना वसतीिह आधार दणार नठकाण असण आवशयक आह. वसतीिहाची सनवधा उपलबध झालयास

यवा तयााचया कायावर लकष क नदरत करन परितीचया साधीचा योनय रायदा घतील या उददशान शासन ननणफय शालय

नशकषण व करीडा नवभाि कर.यकयो.2012/पर.कर.66/करीयस-3 नदनााक 28 एनपरल, 2014 अनवय राजयात सहा महसल

नवभािाचया मखयालयाचया नठकाणी र.4.00 कोटी अनदानाचया मयादत 100 यवक, यवतीचया ननवास वयवसथसाठी यवा

वसनतिह उभारणयात यणार आहत.सन 2015-16 या वरासाठी र. 1,200.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

यवा मिोतसवाच आयोिन

10.58.2 राजयाच यवा धोरण 2012 अातिफत राजयाची सासकती व परापरा जतन करणयासाठी तसच राषरीय एकातमता व

यवकााचया अािी असललया सपत िणााना वाव दणयासाठी राजयातील 13 त 35 वयोिटातील यवकाासाठी शासन ननणफय

शालय नशकषण व करीडा नवभाि कर.यकयो-20112/ पर.कर.67/ करीयस-3 नद.6 जानवारी, 2014 अनवय नजलहा, नवभाि व

राजयसतरावर यवा महोतसवाच आयोजन करणयात यणार आह. यामधय यवा महोतसवामधय लोकनतय, लोकिीत,

एकाानकका (इागरजी व सहदी) शासतरीय िायन (सहदसथानी),शासतरीय नतय, नसतार, िासरी, तिला, नवणा, मदाि, हामोननयम,

नमटार, मणीपरी नतय, ओनडसी नतय, भरतनाटयम, करथयक कनचपडी नतय, व वकततव या परकारचया सपधातमक िािीमधय

तर राजयाचया सासकनतच दशफन घडनवणा-या दोन कायफकरमाधय सपधा घवन यातील पातर यवकााना राषरीय यवा

महोतसवामधय राजयाचा परनतननधीक साघ सहभािी करणयात यणार आह.सन 2015-16 या वरासाठी र. 80.00 लकष


236

यवा नततव व वयनकतमतव जवकास परजशकषण व इतर यवक कलयाणकारी कायनकरम

10.58.3 राजयाच यवा धोरण-2012 अातिफत राजयातील यवक कलयाण कषतरात पनरणामकारक िदल घडवन

आणणयाचया उददशान यवकााना जीवनात धयय ननसशचत करणयास मदत करणयासाठी व त िाठणयासाठी पररीत

करणयाकनरता यवकाामधील नततव व वयसकतमतवाचा नवकास घडवन आणणयाकरीता तयााना परनशकषण दणयासाठी शासन

ननणफय शालय नशकषण व करीडा नवभाि कर.यकयो.2013 /पर.कर.8/ करीयस-3 नदनााक 28 एनपरल, 2014 अनवय राजयात

परनतवरी यशदा सारखया शासकीय सासथा मारफ त 6 नशिीरााच आयोजन करणयात यणार आह. परतयक नशिीरामधय

राजयातील 35 नजलहयातन नजलहा यवा परसकार परापत कललया एका यवक व यवतीस पाचारण करणयात यणार आह.

सदर 70 यवकााना तयााचया नततव िणााचा व वयसकतमतवाचा नवकास घडवन आणणसाठी 15 नदवसााचया ननवासी परनशकषण

नशिीराच आयोजन करणयात यणार आह. सन 2015-16 या वरासाठी र. 10.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

राजय यवा जवकास जनधीस अनदान

10.58.4 राजयाच यवा धोरण 2012 अातिफत यवकााना व यवा कषतरात काम करणा-या सासथााना यवक कलयाण नवरयक

उपकरमााना सहाययक करणसाठी शासन ननणफय शालय नशकषण व करीडा नवभाि कर.यकयो.2013 / पर.कर.66/ करीयस-1

नद.19 नडसिर 2013 अनवय राजय यवा नवकास ननधी ची सथापना कलली आह. यामधन राजयातील यवक, यवती व

सासथााना यवा कलयाणकारी उपकरम, यवक कलयाण कषतरात साशोधन, यवकााना नशषयवतती / रलोनशप, यवााचया

सकषमीकरणाकरीता उपकरम, यवा नवकासासािाधी सानहतय ननरगमती, यवााचया समसया व तयावरील उपाययोजना

शोधणयाकरीता सवकषण, यवाासाठी चचासतर, कायफशाळा, नशिीर, उददबोधन विफ आयोनजत करण इ.साठी अथफसहायय

करणयात यत.सन 2015-16 या वरासाठी र. 50.00 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

राजय यवा परजशकषण क दरााची सथापना

10.58.5 राजयाच यवा धोरण-2012 अातिफत राजयातील यवााचया सकषमीकरणाकरीता शासन ननणफय शालय नशकषण व

करीडा नवभाि कर.यकयो.2012/ पर.कर.63/ करीयस-3, नद.12 नोवहिर,2013 अनवय राजय यवा परनशकषण क दर नशवतरपती

करीडा साकल, महाळा ि-िालवाडी,पण यथ सर कलल आह. ह क दर यवााचया िरजा ओळखन तया िरजााचया पतफतकरीता

नशका, नततव करा, व योिदान दया. या नसधदाातानसार कायफरत रहाणार असन नशकषण, यवा सकषमीकरणाकरीता नवनवध

परनशकषण कायफकरम, कायफशाळा, समीनार इ.च आयोजन तसच सलला व सहायय या िािीवर लकष क नदरत करणार आह.

सदर क दरामारफ त नवनवध नवरयााच 10 व 30 नदवसााच परमाणपतर अभयासकरम रािनवणयात यतील. क दरामारफ त यवक

कलयाण कषतरात नवननवन साकलपना रािनवणयाकरीता ननयनमत साशोधन कायफ करणयात यईल. साशोधन कायफ

237

करणयाकरीता तजञ वयकती / सासथस दरवरी आरगथक सहाययक दणयात यईल. सन 2015-16 या वरासाठी र. 229.00


यवा परसकार

10.58.6 राजयाच यवा धोरण-2012 अातिफत राजयातील व नजलहयातील यवाानी कललया समाजनहताचया कायाचा

िौरव वहावा व यवा नवकासाच कायफ करणयासाठी तयााना परोतसाहन नमळाव यासाठी शासन ननणफय शालय नशकषण व करीडा

नवभाि कर.यकयो.2012/पर.कर.65/करीयस-3, नदनााक 12 नोवहिर,2013 अनवय परनतवरी नजलहा व राजयसतरावर एक

यवक, एक यवती व एका सासथस यवा परसकार परदान करणयात यणार आह. परसकाराच सवरप नजलहासतरावर यवक व

यवतीस रोख रपय 10,000/- सासथस रपय 50,000/- तसच िौरवपतर, सनमाननचनह अस तर सवरप राजयसतरावर यवक

व यवतीस रोख रपय. 50,000/- सासथस रपय 1,00,000/- तसच िौरव पतर, सनमाननचनह अस असणार आह. सन

2015-16 या वरासाठी र. 48.68 लकष तरतद परसतानवत कलली आह.

उचच व तातर जशकषण जवरभारग

उचच जशकषण साचालनालय व तयााचया अजधनसत असललया जवरभारगीय सिसाचालक कायालयाच बळकटीकरण करण

10.59.1 नशकषण साचालनालय उचच नशकषण व नशकषण साचालनालय शालय नशकषण नवभािाच दोन सवतातर नवभाि

करन नशकषण साचालनालय उचच नशकषण नद. 1/4/1985 पासन सवाततरनरतया कायासनवत आह. नशकषण साचालनालय उचच

नशकषण यााचया अनधपतयाखाली परामखयान अकनर नवदयापीठ व तयाचशी सालनन असलली अशासकीय कला, वानणजय,

नवधी व अधयापक महानवदयालय तसच शासकीय महानवदयालय / सासथा अधयापक महानवदयालय नवदयाथी वसनतिह

नवभािीय कायालय यााचा समावश होतो. नवयान सथानपत कललया दोन नवभािीय सहसाचालक कायालय (पनवल व

सोलापर ) या कायालयात नवयान ननयकत करणयात आललया कमफचा-याच वतन व वतनतर िािीसाठी तसच इतर आठ

नवभािीय सहसाचालक कायालयाचया िळकटीकरणासाठी / सािणकीकरणासाठी सदरचा ननयतवयय परसतानवत करणयात

आलला आह. सन 2015-16 करीता रपय 113.60 लाख एवढी तरतद परसतानवत करणयात आली आह.

जवदयापीठाचया जवकासासाठी अनरप अनदान

10.59.2 नवदयापीठ अनदान आयोिाकड नवदयापीठ परसपर इमारतीचया िााधकामासाठी परसताव पाठनवतात. सदरच

परसताव नवदयापीठ अनदान आयोिान परसपर माजर कलयानातर इमारतीच सापणफ िााधकाम पणफ झालयानातर या योजनमधय

75% नहससा नवदयापीठ अनदान आयोिाचा असतो व 25% नहससा राजय शासनामारफ त दणयात यतो. इमारतीच

िााधकाम पणफ झालयानातर नवदयापीठाकडन उपयोनिता परमाणपतर परापत झालयानातर राजय शासनाचया नहशयापोटी राजय

238

शासनाकड उपलबध असललया तरतदीनसार तरतद माजर करणयात यत. अधयासनाचा नवकास लकषात घता सन 2015-

16 मधय र.50.00 लकष इतका ननयतवयय परसतावीत करणयात आलला आह.

सात रगाडरगबाबा अमरावती जवदयापीठाचा जवकास

10.59.3 सापणफ नवदभातील नजलहासाठी नािपर नवदयापीठ ह एकमव नवदयापीठ होत आनण या नवदयापीठावरील ताण

कमी करणयाचया दषटीन 6 वया पाचवारगरक योजनमधय 1 म 1983 रोजी अमरावती नवदयापीठाची सथापना करणयात

आलली आह. या नवदयापीठाची नवनवध शकषनणकक साकलातील उदा अ) मलयााकन भवन व पनरकषक वसनतिह इमारत,

ि) शरीकाात नजचकर सटर, क) मलीच वसनतिह, ड) सपधातमक परनशकषण क दर, इ) भौनतकशासतर नवभाि इमारत िााधकाम

व नवनवध िााधकामााकरीता सन 1996-97 त 2008-09 या कालावधीत रपय 15.99 कोटी रकमचय परशासकीय मानयता

परदान करणयात आललया आहत. पकी र. 8.69 कोटी इतकी तरतद वळोवळी राजय शासनान उपलबध करन नदली आह.

उकत काम पणफतवास नणयासाठी अदयाप र. 7.30 कोटी दण आवशयक आह. 11 वया पाचवारगरक योजनमधय नवदयापीठ

अनदान आयोिाकडन माजर करणयात आलल नशकषकीय पदााच आरगथक दानयतव, शासन ननणफय कर एएमय

2007/(165/07)/नवशी -1, नद 30 माचफ 2013 नद. नसार भिभफशासतर नवभािाचया सहयोिी पराधयापक एका पदाच

दानयतव राजय शासनान ससवकारल आह. सन 2014-15 साठी 31, सहाययक अनदान (वतनतर) व 36 सहाययक

अनदान (वतन) यासाठी अनकरम र. 50.00 लकष व र. 15.00 लकष ननयतवयय माजर असन तयापकी अनकरम 35.00

लकष व र. 10.50 लकष ननयतवयय अथफसाकलपीत झालला आह. परतयकष परलानित ननधी र. 730.00 लकष इतका आह. ही

िाि नवचारात घता या नवदयापीठासाठी 31- सहाययक अनदान या करीता रपय 50.00 लकष व 36 सहाययक अनदान

(वतन) या उनददषटासाठी रपय 25.00 लकष अशी एकण रपय 75.00 लकष तरतद सन 2015-16 साठी परसतानवत


उततर मिाराषर जवदयापीठाचा जवकास

10.59.4 नद.15 ऑिसट 1990 पासन उततर महाराषर नवदयापीठ जळिााव यथ सथापन करणयात आल. या

नवदयापीठाचया ककषत धळ व जळिााव या नजलयातील सालननीत महानवदयालय व सासथा यतात. सदर नवदयापीठ ह नवयान

सर झालयान या नवदयापीठासाठी जमीन खरदी करण नवीन इमारतीची िााधकाम नवीन शकषनणक नवभाि सर करण,

तयासाठी आवशयक असणार नवीन नशकषक व नशकषकतर कमफचारी माजर करण तसच यातरसामगरी , िाथालयासाठी पसतक

खरदी करण, ररगनचर इ. िािीचा समावश होतो. या नवदयापीठासाठी शासन ननणफय नद. 21/11/2006 नसार 1.

पदवीवयततरनशकषणशासतर नवभाि 2. मलााच वसनतिह कर .3 समाजशासतर नवभाि 4. नवधी नवभाि 5. नशकषकभवन या

पाच नवकासकामाकरीता र 620.28 लकष इतकया रकमची परशासकीय मानयता परापत झालली आह पकी आजपयफत या

239

कामासाठी र 483.42 लकष इतका ननधी वळोवळी उकत कामासाठी नवतरीत करणयात आलला आह. र. 136.83 लकष

इतकी तरतद अदयाप परलनित असलयान उकत काम अपणफ अवसथत आहत. याकामासाठी ननधी उपलबध करन दणयाची

आवशयकता आह. नवदयापीठान 1. अनसनचत जातीचया नवदयारथयासाठी सपधा परीकषा क दर सर कल असन तया नवदयारथयाचया

मलामलीचया वसनतिहासाठी र 1997.63 लकष 2. पाणीपरवठा र. 2000.25 लकष 3. सातपडा सटडी सटर 66.00 लकष

4. िााधकामभवन इमारत र.95.45. लकष ही काम नवयान परसतानवत कलली आहत. परशासकीय मानयता परापत झालली

काम व नवीन परसतानवत काम नवचारात घता 31 सहाययक अनदान याकरीता र.10.00 लकष ननयतवयय परसतानवत

करणयात यत आह. 11वया पाचवारगरक योजनमधय नवदयापीठ अनदान आयोिाकडन माजर करणयात आललया नशकषकीय

पदााच शासन ननणफय कर.एएमय-2007/परकर 165/07/ नवनश-1 नदनााक 30 माचफ, 2013 अनवय जनसावाद आनण

पतरकारीता नवभािाचया सहयोिी पराधयापक एक पदाच आरगथक दानयतव राजय शासनान ससवकारल आह. या पदााचया

वतनासाठी 36 सहाययक अनदान (वतन) या करीता र र.14.00 लकष व नवकास कामाासाठी परलानित ननधी 10.00 अस

एकण र. 24.00 लकष ननयतवयय सन 2015-16 साठी परसतानवत करणयात आलली आह.

कजव कलरगर काजलदास सासकत जवदयापीठाचा जवकास

10.59.5 महाराषरामधय सासकत भारस चालना नमळावी व या भारचा नवकास वहावा. नवदयारथयामधय िोडी ननमाण

वहावी. असा दषटीकोन ठवन महाराषरामधय सासकत नवदयापीठाची सथापना करणयात आलली आह. सन 2015-16 करीता

र. 40.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

जवदयापीठ उपक दराची सथापना

10.59.6 दशामधय कोणताही नवदयाथी नशकषणापासन वानचत राह नय महणन पराथनमक व माधयनमक नशकषणाचा नवकास

झपाटयान करणयात यत आह. तयामळ माधयनमक नशकषण घतलयानातर उचच नशकषण घणाऱया नवदयारथयाची साखया

नदवसनदवस वाढत आह. तयामळ राजयातील अकनर नवदयापीठााना विविळया नठकाणी तयााची उपक दर सथापन करावी

लाित आह. उपक दराचया नवकासासाठी सन 2015-16 या वारगरक याजनसाठी र.30.00 लकष इतका ननयतवयय


यशवातराव चविाण मिाराषर मकत जवदयापीठाचा जवकास

10.59.7 नवदयापीठीय नशकषण घणाऱया नवदयारथयाचया साखयत मोठया परमाणात वाढ होत आह. तयामळ सधयाचया नशकषण

पधदतीनसार सवफच नवदयारथयाना महानवदयालयामधय सामावन घण अडचणीच झालल आह. तसच काही नवदयाथी ननयनमत

महानवदयालयात जावन नशकषण घऊ शकत नाहीत अशा नवदयारथयाचयासाठी अनौपचानरक नशकषणावदार परक पधदत महणन

महाराषर राजयामधय मकत नवदयापीठाची अतयात िरज असलयानसार नानशक यथ यशवातराव चवहाण मकत नवदयापीठ सन

240

1989-90 पासन सर करणयात आलल आह. ह नवदयापीठ अदयापही सवयापणफ नसलयामळ सन 2015-16 या आरगथक

वरासाठी रपय र.1.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

सोलापर जवदयापीठाचा जवकास

10.59.8 नशवाजी नवदयापीठ कोलहापरच सोलापर या नठकाणी असललया उपक दराच रपाातर नवदयापीठामधय करणयात

आलल असन सदर क दरामधय 3 नवभाि सर होत त सवफ नवभाि सोलापर नवदयापीठाकड हसताातरीत करणयात आलल

आहत. ह नवीन नवदयापीठ असलयामळ नवदयाथी वसनतिहासाठी तसच नवीन नवभाि सर करणयाचया दषटीन इमारतीच

िााधकाम करणयासाठी तरतद उपलबध करन दणयात यणार आह. या नवदयापीठासाठी नवयान पद ननमाण करणयात यणार

असन तया पदावरील खचफ तसच परशासकीय इमारतीच िााधकाम, जमीन खरदी करण, नकरडा साकलाच िााधकाम,

सानवधाननक पदाावर कायफरत असललया अनधकाऱयाच ननवाससथान िााधण, सकल ऑर टकनॉलॉजी साकल सर करण,

तसच नवदयापीठान नवयान सापानदत कललया 482 एकर जमीनीत ॲथलनटक रक िननवन, सरकषा सभत िााधण, इ. काम

नवदयापीठान परसतानवत कलली आहत. तसच नवदयापीठातील कायफरत कमफचा-यााचया वतनासाठी सन 2015-16 मधय

र.50.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह. नवनवध िााधकामासाठी र 560.00 लकष अस एकण

र.610.00 लकष चा ननयतवयय वारगरक योजना सन 2015-16 साठी परसतानवत करणयात यत आह.

डॉ. बाबासािब आाबडकर मराठवाडा जवदयापीठ औरारगाबाद जवदयापीठाचा जवकास

10.59.9 डॉ. िािासाहि आािडकर मराठवाडा नवदयापीठ औरािािाद या नवदयापीठान काळाची िरज लकषात घता

नवीन नवभाि , परयोिशाळा, नवभािाचया इमारती परसतानवत कललया आहत. यापवी शासनमानयता नमळालली परशासकीय

इमारत िााधकाम, तातरजञान इमारत िााधकाम, सपधापनरकषा मािफदशफन क दर अपणफ ससथतीत असलयान ती पणफ होण

आवशयक आह .तसच नशनल लॉ नवभाि, सासकत व मानसशासतर नवभािाचया इमारत िााधकाम , नवदयापीठ साराकषक नभत,

नाटयशासतर नवभािाच नवसतारीकरण आदी कामााना शासनान परशासकीय मानयता नदलली असन तयााचया पणफतवासाठी 31

सहाययक अनदान (वतनतर) र.25.00 लकष इतकया आरगथक तरतदीची आवशयकता आह. तयाचपरमाण वतनासाठी 36

सहाययक अनदान (वतन) या करीता र.66.00 लकष अशी एकण र 91.00 इतकी तरतद सन 2015-16 साठी परसतानवत

करणयात आलली आह.

सवामी रामानाद तीथन मराठवाडा जवदयापीठ नाादड यााचा जवकास

10.59.10 डॉ.िािासाहि आािडकर मराठवाडा नवदयापीठ औरािािाद या नवदयापीठावरील ताण कमी करन नाादड

यथील उपक दराच रपाातर नवदयापीठात करणयात आलल आह. नदनााक 17.09.1994 पासन या नवदयापीठाची सथापना

नवयान करणयात आलली आह. डॉ. शाकरराव चवहाण अभयास व साशोधन कदर, ऑडीटोरीअम यासतव ननयोजन नवभाि,

241

सावफनननक िााधकाम नवभाि व नवतत नवभाि याानी सहमती दशफनवलली आह. सदयससथतीत सदर परसताव सनचव सनमतीचया

मानयतसाठी सावफजननक िााधकाम नवभािास सादर करणयात आलला आह. सदर परसतावास मानयता दताना नवतत

नवभािान सदर िााधकामाच ननयोजन करन दोन वरात परसतानवत िााधकाम पणफ होतील. अशी अट घातलली आह.

तयानसार सदर िााधकामासाठी सन 2015-16 या वारगरक याजनत र.40.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात

आलला आह.

राजयामधय नवीन जवधी जवदयापीठाची सथापना करण

10.59.11. राजयात औरािािाद यथ नवधी नवदयापीठ सथापन करणयाचा ननणफय शासनान घतला आह. सदर नवधी

नवदयापीठ कायासनवत करणयासाठी नवनवध िािीची पतफता करण तसच नवनवध नवकासाची काम करण आवशयक आह.

वारगरक याजना सन 2014-15 मधय नवदयापीठातील परसतावीत िााधकाम परशासकीय इमारती, व वतनतर खचफ, यातर

उपकरण, गराथालयीन सानहतय, पसतक इ. साठी र.100.00 लकष व वतनासाठी र.10.00 अस एकण र 110.00 लकष

इतका ननधी अथफसाकसलपत करणयात आलला आह. नवयान सथापन होत असललया नवदयापीठााचया सवािीण नवकासााचया

िरजा लकषात घता सन 2015-16 साठी र.31 सहाययक अनदान ( वतनतर) र.218.00 लकष व 36 सहाययक अनदान

(वतन) यासाठी र 100.00 अस एकण र.318.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

उचच जशकषणाचा जवकास (बााधकाम )

10.59.12 साचालनालयाचया अखतयानरतील शासकीय सासथा, महानवदयालय, कायालय यामधय चाल असलली नवनवध

िााधकाम, इमारत नतनीकरण, यााचा एकनतरत आढावा घतला असता राजयातील 18 शासकीय महानवदयालय सासथा,

कायालयामधय 29 िााधकाम चाल असन यााचया पतफतसाठी यापवी परापत झाललया परशासकीय मानयतचया आधार

र.3,665.07 लकष इतकया तरतदीची आवशयता आह. या अनरािान चाल िााधकाम पणफतवासाठी व भनवषयामधय सर

करावयाचया िााधकामासाठी सन 2015-16 साठी र 1,132.05 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

जशकषक परजशकषण योिना

10.59.13 सधया राजयामधय पराथनमक व माधयनमक नशकषकाासाठी नशकषक परनशकषण योजना सर आह. परात

महानवदयालीन नशकषकााच िाितीत अशी कोणतीही योजना साधया उचच नशकषणाकड नाही. तरी महानवदयालयातील

नशकषकााना परनशकषण दऊन तयााचा दजा सधारण व पयायान उचच नशकषणाचा दजा सधारणयासाठी ही योजना नवयान

परसतावीत करणयात आलली आह.सन 2014-15 साठी र.0.20 लकष ननयतवयय माजर करणयात आलला आह. ही

योजना पढ चाल ठवण आवशयक आह. सन 2015-16 या वारगरक योजनत 13 कायालयीन खचफ र 0.10 लकष व इतर

परशासकीय खचफ र 0.10 लकष असा एकण र.0.20 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

242

डककन मिाजवदयालय, पदवयततर व साशोधन सासथा पण या सासथचा जवकास

10.59.14 डककन महानवदयालय, पदवीवयततर व साशोधन सासथा पण या सासथस सन 1986 पासन अनभमत

नवदयापीठाचा दजा दणयात आलला आह. पराततव व उतखनन कषतरात या सासथच काम वनशषटयपणफ असन सदर सासथा

साशोधन कामात अगरसर आह. सन 2014-15 या वराकनरता र.60.00 लकष इतकी अथफसाकलपीय तरतद करणयात

आलली असन आह. सासथच िााधकाम पणफ करणयासाठी र.40.00 लकष ननयतवयय सन 2015-16 करीता परसतानवत


साशोधन व सासकजतक सासथााना पजररकषण अनदान

10.59.15 योजनाातिफत योजनत राजयातील मानयतापरापत साशोधन व साासकनतक सासथााना पनररकषण अनदान दणयात

यत. मानयता परापत सासथाापकी इानडयन इनसटीटयट ऑर एजयकशन या सासथला भारतीय सामानजक नवजञान अनसाधान

पनररद, नवी नदलली यााचकडन अनदान दणयात यत. तयापरमाणात राजय शासनाकडन अनरप अनदान माजर करण

आवशयक आह. दणयात यणार अनदान ह कमफचाऱयााच वतन, परकाशन, साशोधन कायफ इ. िािीवर माजर करणयात यत.

इानडयन इनसटीटयट ऑर एजयकशन या सासथचया कमफचारी विावरील राजय सरकारचया नहशयापोटी अनरप अनदान दयाव

लाित असलयान दय असणारी रककम व शकषनणक साशोधनासाठी सन 2014-15 या आरगथक वरासाठी र.40.00 लकष

तरतद माजर करणयात आलली आह. सन 2015-16 साठी र.44.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

गरामीण डोरगराळ व शकषजणकदषटया मारगास आजदवासी रभारगातील जवजञान मिाजवदयालयाना अनदान

10.59.16 गरामीण डोिराळ, आनदवासी व शकषणीकदषटया मािासललया भािातील नवजञान महानवदयालयातील सकवा

गरामीण डोिराळ व आनदवासी भािातील जया अशासकीय महानवदयालयाात नवजञान शाखा आह अशा महानवदयालयातील

परयोिशाळा ससजज करण आवशयक आह. या भािातील महानवदयालयााना वतनतर अनदान कमी परमाणात नमळत.

तयामळ परयोिशाळसाठी उपकरण सकवा इतर सानहतय तसच गराथालयीन पसतक खरदी करणयासाठी तरतद करण

आवशयक आह. आधननक परयोिशाळा सानहतय/ नवीन गराथालयीन पसतक / सादभफ गराथ उपलबध होण आवशयक आह. ह

लकषात घता वारगरक योजना सन 2015-16 करीता र. 30.00 लकष इतका ननयतवयय परसतावीत करणयात यत आह.

एकलवय जशषयवतती योिना

10.59.17 महाराषरातील िधदीमान मलााना पदवयततर नशकषणाची सोय तालकयाचया नठकाणी सकवा काही नवरयााचया

िाितीत नजलहयाचया नठकाणी अथवा नवदयापीठ असललया शहरामाधय जाऊन पदवयततर नशकषण घऊ शकत नाही अशा

िणी िधदीमान नवदयारथयाना तयााचया पालकााची आरगथक कवत नसलयामळ पदवयततर नशकषणापासन वानचत राह लाि नय व

तयाना पदवयततर नशकषण घता याव जयामळ राजयातील मनषयिळाचा योनय परकार नवकास घडन यईल. िधदीमान नवदयारथयाना

243

परश आरगथक सहायय उपलबध करन दण हा या योजनचा मखय उदयश आह. योजनची उपयोनिता व मखय उदयश लकषात

घता वारगरक योजना 2015-16 साठी र.70.00 लकष इतका ननयतवयय परसतावीत करणयात आलला आह.

सवचछा जनधी अनदान

10.59.18 नशकषण साचालनालय, उचच नशकषण यााच अनधपतयाखालील नवभािीय सहसाचालक कायालय, शासकीय

महानवदयालय, अधयापक महानवदयालय नवदयाथी वसनतिह नवजञान सासथा यतात. या कायालयामधन दरवरी नकरकोळ

दरसतीची िााधकाम, नवदयत मााडणी खचफ, का पाऊा ड वॉल अशा िािीवरील खचफ करावा लाितो व तयासाठीच अनदान

सािानधत सावफजननक िााधकाम नवभािाचया कायफकारी अनभयातयाकड या साचालनालयामारफ त नदल जात. महानवदयालय

सासथा यााची िरज लकषात घता या योजनत सन 2015-16 साठी र.24.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत

आह.

अकजष जवदयापीठातील जवजञान परयोरगशाळााच आधजनकीकरण करण.

10.59.19 राजयातील अकनर नवदयापीठातील नवजञान शाखत नशकषण घत असललया नवदयारथयाना नवीन साशोधन व

अदयायावत जञान परापतीसाठी नवदयापीठातील परयोिशाळााच आधननकीकरण करण. आवशयक आह या करीता आवशयक

असणारी उपकरण, यातर व साधनसामगरी खरदी करण या योजनत परसतानवत आह. या सन 2015-16 या आरगथक वरासाठी

र. 100.00 लकष परसतानवत करणयात यत आह.

12 बी अातरगनत अशासकीय अनदाजनत मिाजवदयालयााना सिायय

10.59.20 अशासकीय अनदाननत महानवदयालय यााना नवदयापीठ अनदान अयोिामारफ त नमळणाऱया नवनवध योजना

सहाययक अनदान याच लाभाथी पातरता धारण करणयास अनदाननत सासथााना नकमान मलभत भौनतक सनवधा, इमारत,

नकरडाािण, उपकरण, साधन सामगरी इ. ची आवशयकता असत. साधन सामगरी व भोनतक सनवधाअभावी नवदयापीठ अनदान

आयोिाचा 12 िी दजा परापत होत नाही. तयामळ नवदयापीठ अनदान अयोिामारफ त नदलया जाणाऱया योजनााचा सदर

महानवदयालयााना लाभ नमळत नाही. यासाठी सासथचया आवशयक असणाऱया नहशयाइतकी रककम राजय शासनान मलभत

सनवधााचया उपलबधतसाठी दयावयाचा आह. जयामळ सनवधााची पतफता होऊन सािानधत महानवदयालयास 12 िी चा दजा परापत

होईल. 12 ि दजा परापत होणयासाठी आवशयक असणाऱया सनवधा दणयासाठी अनदाननत महानवदयालयााना सहायय करण ही

िाि उचच नशकषणाचा दजा व िणवततसाठी आवशयक आह . नवदयापीठ आयोिाचया परमाणात दय असणारा परलनित

असणारा राजय शासनाचा नहससा अदा करणयासाठी सन 2015-16 मधय र. 4.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत

करणयात आलला आह.

244

राषरीय नोदणी दरापकषा कमी जवदयाथी नोदणी असललया जिलियात आदशन मिाजवदयालयाची सथापना करण.

10.59.21 क दर शासनाचया मनषयिळ नवकास मातरालयान नदनााक 15 नडसिर, 2008 चया पतरानवय भारतातील जया

नजलयाामधय राषरीय नोदणी दरापकषा कमी नवदयाथी नोदणी आह. अशा नजलहयात एक आदशफ महानवदयालय सर करणयाची

घोरणा कलली आह. सन 2015-16 या आरगथक वरातीलअदायिी नवचारात घता एकण भााडवली खचासाठी आवशयक

असणारी तरतद 31 सहाययक अनदान (वतनतर) र. 300.00 लकष परसतानवत करणयात आलली आह. 36 सहाययक

अनदान वतन यासाठी र 200.00 लकष अस एकण र.500.00 लकष सन 2015-16 करीता या योजनस परसतानवत

करणयात आलला आह.

तालका पातळीवर मलीची जपरयदशननी वसजतरगि सर करण

10.59.22 नदवाित पातपरधान शरीमती इानदरा िााधी यााच समरणाथफ महाराषर शासनान राजयामधय तालकयाचया नठकाणी

नवशरत: गरामीण भािातील मली नशकषणापासन वानचत राह नय, तयााना शकषनणक कषतरामधय परिती करता यावी महणन

शासनान राहणयाची वयवसथा, जवण इ.सनवधा उपलबध करन दणयाचा उदातत हत ठवन ही योजना सर करणयात आलली

आह. शासन ननणफय कर वसनत 2010/ पर कर 305/10/ मनश -2 नद 5 जल 2013 अनवय नपरयदरगशनी वसनतिहात राहणा-

या नवदयाथीनीना शासनाकडन दणयात यणा-या पनररकषण भतयात व वसनतिह अनधनकषचया मनाधनात वाढ कलली आह.

नवदयाथीनीच भोजन व वसनतिहाच मानधन दणयासाठी राजयामधय सधया चाल असललया नपरयदशफनी वसनतिहााना वाढीव

अनदानाचा परसताव लकषात घता सन 2015-16 साठी र.75.60 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला

आह.

शासकीय मिाजवदयालयााचा जवकास

10.59.23 राजयामधय 6 शासकीय कला महानवदयालय, 2 वानणजय महानवदयालय, 1 नवधी महानवदयालय, 12अधयापक

महानवदयालय 04 नवजञान महानवदयालय/ सासथा तसच 06 राजय परशासकीय सवा पवफ परनशकषण सासथा अशी एकण 31

महानवदयालय / सासथा कायफरत आहत. सदर महानवदयालय / सासथा यााचया नवकासाचयादषटीन महानवदयालयााचया

इमारतीचा नवकास गराथालयासाठी पसतक खरदी, यातरसामगरी, ररगनचर, िाहरील दशातील ननयतकानलक इ. िािीसाठी

होणाऱया खचाचा समावश होतो. या महानवदयालयाना सन 2014-15 साठी खालीलपरमाण अथफसाकसलपत करणयात

आलली आह. सन 2015-16 साठी खालीलपरमाण तरतद परसतानवत करणयात यत आह.

(र. लाखात)

महानवदयालयाच नाव उपलखाशीरफ सन 2014-15 साठी माजर तरतद

सन 2014-15 ची अथफसाकलपीय तरतद

सन 2015-16 साठी परसतानवत तरतद

शरा

1. शासकीय 13 कायालयीन खचफ 30.00 21.00 18.00 र. 4.00 लकष परमाण 12

245




शरा

नशकषणशासतर महानवदयालय (2202 0324)

शासकीय अधयापक महानवदयालयाासाठी र.48.00 लकष

एकण 30.00 21.00 18.00

2. शासकीय कला महानवदयालयााचा नवकास (2202 0781)

13 कायालयीन खचफ 42.00 29.40 30.00 परतयकी 12.00 लकष परमाण 6 कला महानवदयालयाासाठी र. 72.00 लकष

52 यातरसामगरी व साधासामगरी

42.00 29.40 30.00 परतयकी 09.00 लकष परमाण 6 कला महानवदयालयाासाठी र. 54.00 लकष

एकण 84.00 58.00 60.00

3. शासकीय नवजञान महानवदयालयााचा नवकास (2202 0807)

13 कायालयीन खचफ 24.00 16.80 36.00 िडनचरोली र 3.00 उवफनरत 3 सासथाासाठी परतयकी र.11.00 लकष

52 यातरसामगरी व साधनसामगरी48.00

48.00 33.60 80.00 िडनचरोली र.8.00 लकष उवफनरत 3 सासथाासाठी परतयकी र. 16.00लकष

एकण 72.00 50.40 80.00

4. शासकीय नवधी महानवदयालयााचा नवकास (2202 0825)

13 कायालयीन खचफ 45.00 31.50 25.00 नवधी महानवदयालय मिई र 100.00 लकष

एकण 45.00 31.50 25.00

5. शासकीय वानणजय महानवदयालयााचा नवकास (2202 0843)

13 कायालयीन खचफ 10.00 07.00 6.00 नसडनहम महानवदयालय 15.00 लकष वयवसथापन सासथा र. 10.00 लकष

एकण 10.00 07.00 6.00

6. राजय परशासकीय सासथााचा नवकास (2202 1142)

13 कायालयीन खचफ 12.00 8.40 8.00 चार ससथा साठी परतयकी र.6.00 लकष

34 नशषयवती व नवदयावतन

24.00 16.80 24.00 चार ससथा साठी परतयकी र.6.00 लकष

एकण 36.00 25.20 32.00 7.शासकीय महानवदयालय व सासथाामधय नपर आय

01 वतन 48.00 33.60 48.00 नवयान सथानपत अमरावती व नानशक यथील नपर.आय.ए.एस.

246




शरा

ए एस रसनि सटसफ उघडण (2202 एच108)

क दरासाठी

06 दरधवनी वीज व पाणी

0.70 0.49 0.70

10 का तराटी सवा 0.60 0.42 0.60

11 परवास खचफ 0.40 0.28 0.40

13 कायालयीन खचफ 30.00 21.00 20.00

16 परकाशन 0.20 0.14 0.20

17 सािणक खचफ 0.20 0.14 0.20

21 परवठा व सामगरी 1.00 0.70 1.00

26 जानहरात 0.40 0.28 0.40

28 वयावसानयक सवा

10.00 7.00 10.00

34 नशषयवतती व नवदयावतन

24.00 16.80 24.00

50 इतर खचफ 0.00 0.00 0.00

52 यातरसामगरी व साधनसामगरी

8.00 5.60 6.00

53 मोठी िााधकाम 0.00 0.00 0.00

एकण 123.50 86.45 111.50

शासकीय मिाजवदयालय व सासथाामधय जपर आय ए एस रननरग सटसन उघडण

10.59.24 क दरीय लोकसवा आयोिाचया सपधापनरकषामधय महाराषरातील नवदयारथयाच परमाण वाढनवण नवदयारथयाना सपधा

पनरकषाची आवड ननमाण करण परशासकीय नािरी पनरकषची सवााच परनशकषण नवदयारथयाना दण. यासाठी शासन ननणफय कर

आयएएस 2009/ पर कर 35/ 09/ मनश -2, नद 17 जन 2013 अनवय नानशक व अमरावती यथ भारतीय परशासकीय सवा

पवफ परनशकषण कदर सथापन करणयास मानयता नदलली आह. या सासथामधील अनधकारी व कमफचारी यााचया वतनासाठी

कशल परनशकषकााना मानधन, कदराासाठी आवशयक असणा-या मलभत सोयी सनवधा उपकरण, सानहतय ,गराथालयीन

पसतक, ररगनचर इ. करीता सन 2015-16 साठी र. 111.50 लकष एवढी तरतद परसतानवत करणयात आलली आह.

247

राजयात शासकीय नयाय सिाययक जवजञान सासथााचा जवकास

10.59.25 नयायसहाययक नवजञान शासतर ह जिभरामधय उपयोनजत नवजञान महणन महतवपणफ असलयाच नसधद होत

असलयान या शासतरात नवरशासतर, जीवरसायन शासतर, डी एन ए चाचणी, कषपणासतर शासतर, सामानय नवशलरण भोतीक

शासतर, मानसशासतर व तया अातिफत बरन इलकरॉननक ऑनसलशन (Brain Maping) नसननचर परोराईलीि, ह महतवाच

नवरय यत असन या शासतरााचा उपयोि हा पोलीस यातरनस िनहयामधय िनहिाराचा शाध घणयासाठी व नयायदानामधय

नयायसासथला िनहिारा नवरधद िनहा शानित करणयासाठी होत असतो. अलीकड िनहयामधय शासतर व तातरजञानाचया

वापरािरोिरच िनहयााची कषतर सधदा िदललली आहत. तयामधय परामखयान इलकरॉननकस उपकरणााचा वापर हा रार मोठया

परमाणावर होत असलयान नडनजटल व सायिर िनह जस इटरनट, मोिाईल, विसाईट इ.टपसरि / हसकिचया माधयमातन

आरगथक िनहयािरोिर नवधवासक कारवाया होत आहत. यावर योनय ननयातरण नमळनवण यासाठी या सापणफ कषतरामधय तजञ

असलला नशनकषत परविफ उपलबध असण ही िाि काळाची िरज आह. ही पाशवभमी लकषात घता राजयात मािई व

औरािािाद यथ शासन ननणफय नद.17-8-2009 अनवय नयाय सहाययक नवजञान सासथा सथापन करणयात आललया आहत.

तसच नद. 22/7/2012 चया शासन ननणफयानसार नािपर यथ शासकीय नयाय सहाययक नवजञान सासथा सथापन करणयात

आलली आह.या सासथमधन पदवी, पदवयततर व पदवीका अभयासकरम सर करणयात आलल आहत. मिाई औरािािाद व

नािपर यथ नवयान सथापन करणयात आललया शासकीय नयाय सहाययक नवजञान सासथा मधील नशकषक / नशकषकतर

कमफचारी यााचया वतन, वतनतर, उपकरण, यातरसामगरी व साधनसामगरी, परवठा व सामगरी इमारत िााधकाम यासाठी सन

2015-16 करीता र.462.15 लाख एवढी तरतद परसतानवत करणयात यत आह.

साशोधन जशषयवतती

10.59.26 राषरीय नशकषणात उचच नशकषणाच अननयसाधारण महतव आह. उचच नशकषणातन साशोधन व नवकासातमक

दषटी ननमाण वहावी. नशकषणातील नव परवाह, नव ततव यावर साशोधन घडाव जयामळ उचच नशकषणाचा िणातमक दजा व

नवकास होईल. राषराचया जडणघडणीत तयाला महतवाच सथान राहील. पदवयततर अभयासकरमामधय उचचतम शकषनणक

अहफता धारण कललया साशोधनाची दषटी असललया नवदयारथयाना सहाययकारी ठरल या पाशवफभमीवर पदवयततर

अभयासकरमातील महानवदयालयीन नवदयारथयाना साशोधन नशषयवतती सर करणयाच परसतानवत आह. योजनची उपयकतता

लकषात घता तातपरतया सवरपात सन 2014-15 साठी 1.00 लकष ननयतवयय माजर असन 0.70 लकष इतका ननयतवयय

अथफसाकलपीत करणयात आलला आह. साशोधनाच उचच नशकषणातील सथान लकषात घता आिामी काळात

मोठयापरमाणावर तरतदीची आवशयकता असलयान तातपरतया सवरपात सन 2015-16 साठी रपय 1.00 लकष इतकी

तरतद परसतानवत करणयात आली आह.

248

डॉ. बाबासािब आाबडकर, मिातमा फल, रािरथष शाि मिाराि यााच साजितय परकाशनास सिायय

10.59.27 महाराषरातील थोर समाजसधारकााच नवचार तळािाळापयफत पोहचनवण , तयााचया कायफकतफतवाची ओळख

सवफसामानय जनतला करन दण या उदयशान डॉ . िािासाहि आािडकर, महातमा रल, राजरगर शाह महाराज यााच सानहतय

राजय शासनाचया वतीन परकानशत करणयासाठी, गराथननरगमती करीता सहायय करण या योजनत अपनकषत आह. या अनरािान

सन 2015-16 साठी र 300.00 लकष इतका ननधी परसतानवत करणयात यत आह.

सजनकी शाळााना लारगन जवजञान मिाजवदयालय सथापन करण

10.59.28 राजयातील सननकी नशकषण घत असललया नवदयारथयाचया नशकषणात आधननक नवजञानाची जोड दवन राषरीय

नशकषणात सहभाि दण राषरीय ऐकय िरोिर वजञाननक दषटी ननमाण करन नािरी नशकषण दण या योजनत अपनकषत आह.

राजयातील सननकी शााळाना लािन नवजञान महानवदयालय सथापन करन तयााना आवशयक असणा-या सोयी सनवधा

साधनसामगरी , उपकरण उपलबध करन दण यासाठी या योजनत सन 2014-15 मधय र. 0.10 लकष इतका ननधी

अथफसकलपीत करणयात आलला आह. या योजनचा शासन ननणफय अदयाप ननिफनमत झालला नसलयान तातपरती तरतद

दशफनवणयात आलली आह या अनरािान सन 2015-16 साठी र 0.10 लकष इतका ननधी परसतानवत करणयात यत आह.

रगोडवाना जवदयापीठाची सथापना

10.59.29 चादरपर व िडनचरोली या दोन नजलहयाासाठी सवतातर नवदयापीठ सथापन करणयािाितचा परसताव नदनााक 25-8-

2009 रोजीचया मातरीमाडळाचया िठकीत सादर करणयात आला. राषरसात तकडोजी महाराज नवदयापीठ नािपर या

नवदयापीठाच नवभाजन करन िडनचरोली व चादरपर या दोन नजलहयाासाठी सवतातर िोडवाना नवदयापीठ सथापन करणयाचा

ननणफय नद.26-5-2010 राजी झाललया मातरीमाडळाचया िठकीत घणयात आला. या ननणफयाचया अनरािान शासनाचया

करमाक -साकीणफ/2007/322/07/नवनश-4 नद. 13-8-2010 रोजी सदर नवदयापीठ सथापन करणयासाठी अनधसचना

ननिफनमत करणयात आली. सन 2015-16 या आरगथक वरासाठी या योजनत वतनासाठी र.1.00 लकष व वतनतर र

700.00 अस एकण र 701.00 लकष इतका ननधी परसतनवत करणयात यत आह.

अलपसाखयाक समािातील जवदयाथयाना मरीकोततर जशषयवतती योिना

10.59.30 अलपसाखयााकाचया कलयाणासाठी मा. पातपरधान याानी जन 2006 मधय घोनरत कललया पाधरा कलमी

कायफकरमानसार कदराशासनान अलपसाखयााक समाजातील िणवतताधारक नवदयारथयासाठी मरीकोततर नशषयवतती योजना लाि

कली आह. यामळ अलपसाखयााक समाजातील आरगथकदषटया दिफल असललया िणवतता धारक नवदयारथयाचया

कलयाणाकरीता सदर योजना असन तयामळ सदर नवदयारथयाना उचच नशकषणाची साधी नमळन तयााचयातील रोजिार कषमता

249

वाढणार आह. सन 2015-16 साठी योजनमधय कायालयीन खचफ यासाठी र 140.00 लकष व नशषयवतती साठी र

7000.00 लकष अशी एकण र 7,140.00 लकष इतकी तरतद परसतावीत करणयात यत आह.

माबई जवदयापीठाचा जवकास

10.59.31 राजयातील सवफ नवदयापीठामधय जन व लौनकक पातर नवदयापीठ आह. या नवदयापीठााचया नवकासासाठी राजय

शासनान नद. 28 ऑिसट 2012 रोजी मा उपमखयमातरी यााचया अधयकषतखाली झाललया िठकीत मािई नवदयापीठाचया

कनलना कमपस यथ इाटरनशनल कनवहनशन सटरची सथापना करणयािाित चचा झालली आह. या सटरचया

िााधकामावरील अादानजत र. 200.00 कोटी इतकया खचापकी मािई नवदयापीठान सवननधीतन 100.00 कोटी व राजय

शासनान 100.00 कोटी इतका ननधी दणयाच मानय कल. यासाठी तरतद दण अपनकषत आह. नवदयापीठाची इाटरनशनल

कनवहनशन सटरची आवशयकता लकषात घता सन 2015-16 करीता र 1.00 लकष इतका परसतानवत करणयात आलला

आह.

राजयात नवीन लजलत कला जवदयापीठाची सथापना करण

10.59.32 नाटय, नतय, नशलप, नचतर, सानित या कलााना सवतातर अनधषठाण परापत होणयािरोिर या अभयासकरमातील

नवसतारीत अभयासकरमाची सनवधा ननमाण करण भारतीय नवशरत महाराषराचया कला पारपराा सासकती यााच जतन व

सावधफन करणयाचया दषरीन सवाततर नवदयापीठाची आवशयकता लकषात घवन या नवदयापीठा अतािफत पदवी, पदवयततर

अभयासकरम सर करन उपजत कलला वयावसायानभमख दषटी ननमाण करण.

जशवािी जवदयापीठाचा जवकास

10.59.33 नशवाजी नवदयापीठाचया सवणफ महोतसवी वरानननमतत या नवदयापीठान शासनास 9 नवीन नवभाि काळाचया

िरजनसार सर करणिाित परसतानवत कलल आह. यामधय सकल ऑर ननोसायनसस ॲनड टकनॉलॉजी, यशवातराव

चवहाण सकल ऑर ररल डवहलपमट, राजरगर छतरपती शाह महाराज नरसचफ सटर ॲनड मयनझयम कॉमपलकस, सकल ऑर

नरनजकल एजयकशन ॲनड सपोटफस, यवा नवकास क दर, िोलडन जयनिली रकलटी हाऊस, कनवनशन सटर, जव व तातरजञान

आधननकीकरण लोकनत िाळासाहि दसाई अधयासन यााचा समावश आह. नवभािाचया मलभत सोयीसनवधासह नवभाि

कायफरत होणयासाठी आवशयक असणाऱया नशकषक/नशकषकततर कमफचाऱयााची पद ननरगमतीिाित नवदयापीठान परसतानवत

कलल आह. सवणफ महोतसवी वरानननमतत शासन सतरावर झाललया िठकीचया अनरािान या नवनवध नवभािाकरीता सन

2013-14 त 2016-17 पयित नवनशषट टपपयात आवती व अनावती खचासाठी तरतद शासनान उपलबध करन दणयािाित

मानय कलल आह. यासाठी सन 2014-15 मधय 31 सहायक अनदान (वतनतर) व 36 सहायक अनदान (वतन) या

उनदषटाखाली अनकरम र. 50.00 लकष व र. 350.00 लकष इतका ननयतवयय माजर असन तयापकी अनकरम र. 35.00

250

लकष व र. 245.00 लकष इतका ननयतवयय अथफसाकसलपत करणयात आलला आह. सन 2015-16 या वरासाठी 31 -

सहायक अनदान वतनतर साठी र. 50.00 लकष व 36 - सहायक अनदान वतन यासाठी र. 100.00 लकष अस एकण र.

150.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

वसजतरगिाचा जवकास

10.59.34 उचच नशकषण घणयासाठी दशाचया ननरननराळया भािातील नवदयाथीनी मोठया साखयन मािईत यत असतात.

अशा मलीची राहणयाची सोय होणयासाठी शासनान खास मलीसाठी चनी रोड यथ सानवतरीदवी रल मनहला वसनतिह

िााधलल आह. तसच मािईमधील परनथतयश शासकीय महानवदयालयाामधय मल मोठया साखयन परवश घत असतात. तयााची

मािईमधय राहणयाची सोय होणयासाठी शासकीय महानवदयालय वसनतिहाची मािई यथ सथापना करणयात आलली आह.

जया नवदयारथयाची आरगथक पनरससथती निकट आह अस नवदयाथी उचच नशकषणापासन वानचत राह नय महणन शासनान 1.

िधिाव नज. साािली, 2. जवहार नज. ठाण, 3. कोलहापर, 4. िीड, 5. नाादड, 6. यवतमाळ, 7. अमरावती, 8. शहादा नज.

नादरिार, 9. मालिाव कमप नानशक, 10. वधा 11, वरोरा नज. चादरपर या 11 नठकाणी शासकीय आरगथकदषटया

मािासविीय वसनतिह सर कलली आहत. आरगथकदषटया मािासविीय मलााचया वसनतिहातील कॉट व िादयाची

सनवधा परसा परमाणात उपलबध नाही. मलााना वसनतिहामधय मलााना परशापरमाणात कॉट व िादयाची सोय उपलबध

करन दणयासाठी नवीन कॉट व िादया खरदी करण . तसच नादरसत असललया कॉट व िादया दरसत करणयासाठी या

11 आरगथकदषटया मािासविीस मलााचया वसनतिहासाठी कॉट व िादया खरदी व दरसती करणयासाठी परनत वसनतिह

1.00 लकष परमाण 11.00 लकष मािई यथील दोन वसनतिहासाठी एकण 11.00 लकष इतका ननयतवयय सन 2015-16 या

वरासाठी 13 कायालयीन खचफ या उनददषटाखाली परसतानवत करणयात यत आहत.

राषरीय उचच सतर जशकषा अजरभयान (RUSA)

10.59.35 सवफ नशकषा अनभयान सवफ राजयामधय यशसवीपण पराथनमक नशकषणािाित रािनवलयानातर क दरशासनाचया

मानव नवकास (MHRD) नवभािान नवयान उचच नशकषणाची िणवतता समानसाधी व परवश (Access) चा दषटीकोन समोर

ठवन नवयान राषटीय उचच सतर नशकषा ( RUSA) अनभयानाची अमााजिजावणी करणयाच योनजल आह. RUSA ही

कवळ नवततलबधी करणयासाठीची यातरणा नसन सासथासतर व राजयसतरीय नशकषण परनकरयत सवफ समावशक व सवफका रपण

सधारणा करणयासाठीची परमख साधन आह. तयानसार महाराषर शासनाचया उचच व तातर नशकषण नवभाि याानी क दर

शासनाचया RUSA योजनमधय सहभािी होणयािाित पतरावदार लखी सामती कळनवली आह. RUSA योजनअातिफत

परापत होणा-या नवततलबधीचया सादभात महाराषर राजयाचा समावश हा इतर राजयामधय मोडत असन क दर शासनाचा यात 65

टकक नहससा असन 35 टकक नहससा राजय शासनास उचलण अनभपरत आह. RUSA अातिफत राजय शासनाचया िहत

251

आराखडयानसार उचच नशकषण नवकासाचया नवनवध िािी उदा. भौनतक सनवधा, मानवी सनवधा, उपलबधी व इतर योजना

अमालिजावणी यासादभात राजय एक यननट समजन 65 : 35 या परमाणात तयााचा नहससा दणार आहत. तसच

अशासकीय अनदाननत महानवदयालयासाठी 50 : 50 या परमाणात नहससा दयावयाचा आह. यातन नशकषणाची िणवतता

समान साधी व परवश (Access) परापत होवन राजयातील उचच व तातर नशकषणाचा समतोल व सवफका श नवकास होण अनभपरत

आह. यामधय परामखयान राजय उचच नशकषण पनररद सथापन होण आवशयक असन यातरणमारफ त योजनातिफत माजर ननधी

सासथापयफत पोहोचनवणयाच कायफ होणार आह. यात परथमत: सासथासतरीय भािोनलक व सामानजक पनरससथतीनसार उचच व

तातर नशकषण नवभािाचया नवनवध योजना व नवतलबधी परापत होणयाचया दषटीन योजना तयार करण अनभपरत असन अशा

सासथासतरीय योजना नशकषण पनररदकड पाठवन उचच नशकषण पनररदमारफ त तयााची तपासणी व छाननी होवन या योजना

क दरशासनाकड पाठनवण अनभपरत आह. उचच व तातर नशकषण नवभािामारफ त RUSA अनभयाानात सहभािी होणयाची लखी

सामती दवन तया सादभात आवशयक कािदपतर क दर शासनाचया मनषयिळ नवकास मातरालयाकड सादर करणयात आलली

आहत. यासाठी एकण 18 योजनााकरीता र. 2523.50 कोटी इतकी तरतद 12वया पाचवारगरक योजनतिफत अातभफत आह.

राजय शासनाचा तयातील नहससा नवचारात घता र. 1076.90 कोटी इतकी तरतद अपनकषत आह. यानसार राजय शासनाचया

नहसयापोटी दय असणारी रककम वारगरक योजना सन 2015-16 मधय 500.00 कोटी परसतानवत करणयात यत आहत.

िारगण िाजणवााचा कायनकरम

10.59.36 परतयक नािनरकाान आतमसनमान, आमतनवशवास आनण ननरभफतन सवत:चया वयकतीमतवाचा नवकास करण,

दशाचया परितीसाठी अतयात आवशयक आह. नशकषणाच हच खर उनददषट आह. आजचया सामानजक वातावरणात ससतरया व

मलीना अशापरकारची साधी परशापरमाणात उपलबध होत नाही, ही पनरससथती िदलन ससतरया व मलीना सापणफ

आतमनवशवासान जिणयाची साधी नमळल. तयाचवळी आपला दश खऱया अथान ससासकत व सनशकषीत मानला जाईल.

अस वातावरण ननमाण करणयाच आनण सामानजक पनरवतफत घडवन आणणयाच महतवाच माधयम महणज उचच नशकषण

आनण त परनवणाऱया सासथा आहत. दशाचया व राजयाचया सरनकषत व उजवल भनवषयासाठी तया दशाचया पढील नपढीचा

सवानित नवकास होण अतयावशयक आह. आनण तयासाठी पोरक व उपयकत वातावरण ननमाण करण ही शासनाची

जिािदारी आह. समाजाचा 50 टकक भाि हा मनहला व मलीनी वयापलला आह. महाराषर ह ऐनतहानसक काळापासन

मनहलााना समानतची वािणक दण व तयााना नशकषणाची समान साधी उपलबध करन दणयासाठी अगरसर आह. सवातातरयानातर

राजय शासनान या नदशन िऱयाच परमाणात ठोस पावल उचललली आहत. नवशरत: मलीचया उचच नशकषणासाठी नवनवध

उपकरम रािनवलल आहत. या अनरािान उचच नशकषणामधय मलीच परमाण वाढनवणयासाठी सतरी-परर समानतमधय यणार

अडथळ दर करणयासाठी महानवदयालयातील नवदयाथी महानवदयालयाच परशासन व नशकषकवाद यााचया सहभािान सपधा व

पानरतोनरकााचया सवरपात नानवनयपणफ योजना रािनवणयाचा राजय शासनान शासन ननणफय कर. 2012/ परकर 286/ नवनश-1

252

नद. 23.10.2012 अनवय घतला आह. या योजनसाठी र. 1.00 लकष इतकी तरतद सन 2015-16 साठी परसतानवत


जशकषण शलक सजमती

10.59.37 राजयातील नवनाअनदाननत व कायम नवनाअनदाननत नशकषणशासतर महानवदयालयात नशकषण शलक सनमती

नननशचत करणयासाठी नवीन नशकषण शलक सनमती राजय शासनान शासन ननणफय कर. शलक-2012 / परकर 183 /12 /

मनश-2, नद. 5.7.2013 नसार ननणफय घतला आह. एनसीटीई 2010 चया सधानरत अनधननयमातील ननयम कर.5 मधील

तरतदीनसार मा. परधान सनचव उचच व तातर नशकषण नवभाि यााच अधयकषतखाली नशकषण शलक सनमती िनठत करणयात

आली आह. सदर सनमती राजयातील अकनर नवदयापीठााशी सालसननत नवना अनदान / कायम नवनाअनदाननत नशकषणशासतर

महानवदयालयातील िी.एङ व एम.एड अभयासकरमाच शलक ननसशचत करत. या करीता सन 2015-16 करीता रपय

35.80 लकष एवढी तरतद परसतानवत कली अह.

कला साचालनालय

वारगरक योजना सन 2015-16 मधील योजनाननहाय ननयतवयय मानहती पढीलपरमाण आहत.

सवचछा अनदानातन रगौण बााधकाम करण

10.60.1 या साचालनालयाचया अनधपतयाखालील शकषनणक सासथाातील नवदयारथयाचया शकषनणक नहतासाठी व

सरनकषततचया दषटीन, आकससमकपण उदभवणारी तातडीची इमारत / विफखोलया दरसती व नवदयत दरसतीची काम करण.

या योजनकनरता सन 2015-16 मधय र.120.00 लाख एवढा ननधी परसतानवत करणयात आलला आह.

करजमक पसतक / कला साजितय परकाजशत करण आजण दरथमळ जचतरााच सासकरण,सारकषण व पन:सथापन करण

10.60.2 या साचालनालयाचया अनधपतयाखालील सर.ज.जी.कला महानवदयालय, मािई या जिदनवखयात कला

सासथतील दरगमळ व मौलयवान कलाकती शकषनणकदषटया सादभफरपान नवदयारथयाना दीघफकाळ उपलबध वहावयात याकनरता

सदर दरगमळ कलाकतीच जतन व सावधफन करण. या योजनकनरता सन 2015-16 मधय र.30.00 लाख एवढा ननधी

परसतानवत करणयात आलला आह.

शासकीय कला सासथा व कला साचालनालयासाठी वरगन खोलया, सारगणक ककष, वसजतरगि सटजडओ इ. च बााधकाम करण

10.60.3 या साचालनालयाचया अनधपतयाखालील शासकीय कला सासथाातील नवदयारथयाना शकषनणकदषटया आवशयक

तया सोयीसनवधा उपलबध करन दणयासाठी विफ खोलया, वसनतिह, सटनडओ, सािणक लि इ. िााधकाम करण. या

योजनकनरता सन 2015-16 मधय र.130.00 लाख एवढा ननधी परसतानवत करणयात आलला आह.

253

शासकीय कला साचालनालयाचा व माबई यथील जचतरकला / िसतवयवसाय जनरीकषक कायालयाचा जवकास करण

10.60.4 कला साचालनालयाचया अनधपतयाखालील महाराषर राजयातील समार 207 कला सासथााच परशासकीय व

शकषनणकदषटया साननयातरण करणयासाठी आवशयक तया सोयीसनवधा उपलबध करण. या योजनकनरता सन 2015-16

मधय र.30.00 लाख एवढा ननधी परसतानवत करणयात आलला आह.

शासकीय कला सासथाासाठी शकषजणक यातरसामगरी व साधनसामगरी खरदी करण

10.60.5 शासकीय कला सासथाामधय लनलत कलच नशकषण घणाऱया नवदयारथयाना अतयाधननक सोयीसनवधा उपलबध

करन दणयासाठी अदययावत यातरसामगरी व साधनसामगरी उपलबध करण. या योजनकनरता सन 2015-16 मधय र.120.00

लाख एवढा ननधी परसतानवत करणयात आलला आह.

नवीन तीन शासकीय जचतरकला मिाजवदयालय सर करण (पण, नाजशक व अमरावती)

10.60.6 लनलत कला नशकषणाकड नवदयारथयाचा वाढता कल लकषात घता समाजातील शवटचया घटकापयित लनलत

कलचा परचार व परसार करणयाचयादषटीन सथाननक पातळीवर लनलत कलची शकषनणक सनवधा उपलबध करन दणयासाठी

नवीन शासकीय कला महानवदयालय सर करण. या योजनकरीता सन 2015-16 मधय र. 60.00 लाख एवढा ननधी


गराथालय साचालनालय

सावनिजनक गराथालयााना सिाययक अनदान (राजय)-

10.61.1 सावफजननक गराथालय पधदतीच ननयोजन, वयवसथापन, परशासन व नवकास ह गराथालय साचालनालयाच परमख

कायफ आह. राजयातील नोदणीकत सावफजननक गराथालयााना शासनमानयता व परथमवरी तदथफ अनदान दणयासाठी सन

2015-16 या नवततीय वरात र.1.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

राजय मधयवनती गराथालय, शासकीय जवरभारग व जिलिा गराथालयासाठी जफरत गराथालय सवा, (वािन खरदी )

10.61.2 नवदभात असललया 7 नजलहा गराथालय अनधकारी कायालयााकडन ‘4-क योजनचया’ माधयमातन सासथा

सभासदााना गराथसाच ठरानवक कालावधीसाठी अदला-िदल करन दणयासाठी एक वाहन आह. तयाच धतीवर परतयक

नवभािीय व नजलहा गराथालयाला एक वाहन खरदी करणयाच परसतानवत आह. तयासाठी सन 2015-16 या नवततीय वरात 2

वाहन खरदी करणयासाठी र.20.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

254

गराथालय साचालनालयाातरगनत कायालयााच सारगणकीकरण

10.61.3 गराथालय साचालनालयाातिफत असललया शासकीय गराथालयााची सािणकादवार जोडणी करण, नटवकफ तयार

करण व शासकीय गराथालयाामधील गराथााचया मानहतीचा एकनतरत गराथसचीय डटािस नवकसीत करन साचालनालयाचया

साकतसथळावर जनतचया उपयोिासाठी उपलबध करन दणयाच परसतानवत आह. तसच, गराथालय साचालनालयाकडन

सावफजननक गराथालयााचया नवकासासाठी रािनवणयात यणाऱया योजनााच सािणकीकरण करणयासाठी सन 2015-16 या

नवततीय वरात र.40.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

राजय मधयवती गराथालयातील गराथालय सवााच सारगणकीकरण व आधजनकीकरण

10.61.4 राजय मधयवती गराथालय, मािई ह राजयाच नशखर गराथालय आह. भारताचया राषरीय गराथालयाचया पसशचम

नवभािाच एक क दर महणन या गराथालयास दजा परापत आह. या गराथालयातील गराथााचा डटािस नवकसीत करण, गराथालय

सवााच सािणकीकरण करण, नडजीटल उपक दर अाधरीपरमाण ठाण उपक दर वयवसथानपत करण, इ. िािीसाठी सन 201516

या नवततीय वरात राजय मधयवती गराथालयासाठी र.30.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

शासकीय मधयवती, जवरभारगीय व जिलिा गराथालय

10.61.5 नवननरगमत पालघर नजलहयामधय जनतला गराथालय व मानहती सवा परनवणयाकनरता नजलहा गराथालय अनधकारी

कायालयाची सथापना करणयािाितचा परसताव गराथालय साचालनालयान नद.25.07.2014 रोजी शासनास सादर कलला

आह. या कायालयासाठी एकण 7 पद परसतानवत आहत. सदर कायालयाचया आसथापनवरील अनधकारी व कमफचाऱयााचया

वतन व आसथापनानवरयक िािीसाठी सन 2015-16 मधय र.25.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात

आलला आह.

शासकीय जवरभारगीय गराथालयााचया इमारतीच बााधकाम व अातरगनत दरसती-

10.61.6 शासकीय नवभािीय गराथालयााचया इमारतीच िााधकाम, दखभाल, अातिफत दरसती, नपणयाचया पाणयाची

वयवसथा, रािरािोटी इ. साठी सन 2015-16 या आरगथक वरात र.20.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला

आह.

गराथालय साचालनालयाच बळकटीकरण व परशासन यातरणा राबजवण-

10.61.7 िारावया पाचवारगरक योजनत सदर योजनसाठी ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला नाही.

255

मधयवती, जिलिा व तालका गराथालयााना सिायय

10.61.8 याच नावाची योजना नजलहासतरावरन रािनवणयात यत आह. एकच योजना राजयसतर आनण नजलहासतरावर

कायासनवत राह नय, महणन िारावया पाचवारगरक योजनत या योजनवर ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला नाही.

राजय मधयवती गराथालयाचया काजलना यथील इमारतीच बााधकाम

10.61.9 शासनाचया पायाभत सधारणा सनमतीन रबरवारी 2009 मधय सदर परकलप BOT वर दणयाचा धोरणातमक

ननणफय घतला. तयामळ िारावया पाचवारगरक योजनत सदर योजनसाठी ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला नाही.

तातर जशकषण

तातर जशकषण साचालनालयाच मिबतीकरण करण

10.62.1 साचालनालयाातिफत अनभयाानतरकी महानवदयालय, औरधननमाणशासतर महानवदयालय, तातरननकतन यााची वाढती

साखय नसार आता अससततवात असलली नवभािीय कायालयामधय कामाचा वयाप वाढलला आह. परकरणााचा जलद ितीन

ननपटारा होणयासाठी तसच नवदयाथी व पालकााचया दषटीन नवभािीय कायालय रार दर असता उपयोिी नाही, महणन नवीन

नवभािीय कायालय कोलहापर तसच मािई नवभािाअातिफत मािई विळन उवफरीत कोकण नवभािासाठी अनतरीकत नवभािीय

कायालय सथापन करण. तातरनशकषण साचालनालयाातिफत सधया नयायालयीन परकरणााची साखया वाढत आह. यावर ननयातरण

ठवणयाकनरता मखय कायालय, मािई, औरािािाद व नािपर यथ परतयकी एक लॉऑनरसरच तीन पद ननमाण करणयाच

आयोनजलल आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 20.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय तातर जनकतनााचा आजण पदजवका अभयासकरमाचा जवकास व जवसतार करण व कमनचारीवरगन, यातरसामगरी, इमारती, वसतीरगि दरसती व सधारणा इ. उणीवा दर करण (मजिलाासिीत) (िनरल)

10.62.2 नििर अनशराातिफत शासकीय तातर ननकतन व ततसम सासथाामधय अनखल भारतीय तातर नशकषण पनररदचया

मानकानसार व तातर नशकषण पनरकषा माडळाचया अभयासकरमानसार यातरसामगरी, इमारती, कमफचारी यााची कमतरता दर

करणयाकरीता खालील िोषटीची तरतद करणयाात यत आह. शासकीय मदरण तातरशासतर सासथचया यातरसामगरी, दरसती व

सधारणा करीता शासकीय तातर ननकतन, मािई, नािपर, रतनानिरी, मालवण, पण, पण, नमरज, कोलहापर, औरािािाद,

अमरावती, यवतमाळ, आवी, िडनचरोली व इतर शासकीय तातर ननकतन तसच एच.एम.सी.टी. पण, या सासथाामधय नवीन

अभयासकरम चाल असलयामळ, या सासथााना जादाची जािा लािणार आह. शासकीय तातरननकतन कोलहापर या नठकाणी

कमयननटी कॉलज अातिफत धाततातर परिोनधनी सथापन करणयाचा सथापन करणयाचा शासन ननणफय ननिफनमत झालला आह.

या परिोनधनीसाठी वतन, वतनतर खचासाठी ननधी या योजनतन परसतानवत आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता

रपय 1,050.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

256

पदवीका अभयासकरमाशी साबाजधत उदयोरगधादयाशी समनवय साधण व जशकषकााच औदयोजरगक परजशकषण

10.62.3 सदर योजनत पदनवका अभयासकरमाची िणवतता सधारणयाकरीता उदयोिधादयााशी समनवय साधण,

अभयासकरमाामधय सधारणा करण, िणवतता वाढनवण तसच नशकषकााच उदयोिधादयाामधय परनशकषण आयोनजत कल जात.

सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 15.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय तातर जनकतनाातील गराथालयाचा जवकास करण. व जवदयाथयाचा वयनकतमतव जवकास करण

10.62.4 सदर योजनतिफत सधयाचया परित तातरजञानाचया कषतरामधय नवनवीन गराथालयीन सानहतय परनसधद होत असत.

िदलतया तातरजञानाची नवदयाथी व नशकषक यााना मानहती होणयासाठी वळोवळी परनसधद होणारी पसतक, सादभफ पसतक,

साशोधन गराथ, पनररदााच अहवाल, इ. उपलबध करणयाकनरता तसच परदशी भारा, (इागरजी, फर च, जापनीज)भारसाठी

विफखोलया तयार करण, नडजीटल गराथालयाकनरता परणाली उपलबध करन दण,राषरीय व आातरराषरीय ननयतकालीक

उपलबध करन दण आनण गराथालय सािणकीकरण करणयाकनरता सानहतय उपलबध करन दणयात यत. सदर योजनसाठी

सन 2015-16 करीता रपय 250.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय तातर जनकतनाामधील पदजवका अभयासकरमाचा परादजशक असमतोल दर करण, नवीन तातर जनकतन सर करण व परवशकषमता वाढजवण. (अनशषाातरगनत योिना)

10.62.5 सदरची योजना ही अनशराखालील योजना आह. माचफ, 2008 अखर 1,122 जािाापकी 712 जािााचा व

76.00 कोटी रपयााचा नवततीय अनशर नशललक आह. तयाकनरता शासकीय तातरननकतनाामधय नवयान सर कललया

अभयासकरमासाठी इमारत िााधण, यातरसामगरी / ररगनचर खरदी करण व पदनननमती करण इ. िािी या योजनमधय अातफभत

आहत. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 1,580.15 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

नवीन शासकीय तातर जनकतन आजण पदजवका अभयासकरम सासथा सथापन करण. (मलीसि)

10.62.6 सदरचया योजनतपण नजलयातील माचर तालकयात अवसरी खदफ, अकोला नजलयात मरगतजापर यथ व

शा.नन.म.ता.नन ताासिााव, साािली, अािड, नज.जालना या नजलयात शासकीय तातरननकतन सर करणयात आली आहत.

तसच या अातिफत यातरसामगरी व ररगनचर, आनण साधनसामगरी करीता तरतद करण आवशयक आह. इमारत व पदननरगमती

सधदा करावी लािणार आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 2,041.01 लाख एवढी तरतद परसतानवत

कली आह.

शासकीय तातर जनकतनाातील मलीसाठी वसतीरगि बााधण

10.62.7 शासकीय तातर ननकतनाामधय 30 टकक जािा मनहलाासाठी आरनकषत असलयामळ परवश घणा-या मलीचया

साखयमधय नदवसनदवस वाढ होत आह. तयात परामखयान िाहरिावचया मलीचा समावश असलयामळ मलीना ननवासाची

सोय उपलबध करन दणयासाठी वसनतिह िााधण आवशयक आह. तसच परतयक तातरननकतनाामधय 100 मलीचया

257

परवशकषमतच वसतीिह िााधणयाच ठरनवणयात आल आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 1,000.00

लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय अजरभयााजतरकी मिाजवदयालय व औषधजनमाणशासतर मिाजवदयालय या सासथााचा जवकास व जवसतार तसच शास.अजरभ. मिाजवदयालयामधील व औषधजनमाण-शासतर मिाजवदयालया-मधील कमनचारी वरगन, यातरसामगरी, इमारती, वसतीरगि दरसती व सधारणा इ. उणीवा दर करण

10.62.8 सदर योजनमधय शासकीय अनभयाानतरकी महानवदयालय व औरधननमाणशासतर महानवदयालय या सासथााचा

नवकास व नवसतार तसच शास. अनभ. महानवदयालयामधील व औरधननमाण-शासतर महानवदयालयामधील कमफचारी विफ,

यातरसामगरी, इमारती, वसतीिह दरसती व सधारणा इ. उणीवा दरकलया जातात. सदयससथतीत राजयातीलशासकीय

अनभयाानतरकी महानवदयालय, पण, कराड व औरािािाद व शा. औ. नन. शा. म. कराड, औरािािाद व अमरावती

यथअ.भा.ता.नश.प.चया मानकानसार यातरसामगरीची कमतरता दर करणआवशयक आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16

करीता रपय 200.50 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

पदवी अभयासकरमाशी साबाजधत उदयोरगधादयाशी समनवय साधण व जशकषकााच औदयोजरगक परजशकषण

10.62.9 सधयाच यि ह आधननक तातरजञानाच यि असन ह तातरजञान नदवसनदवस नवकसीत होत आह. िदलतया

तातरजञानानसार पदवी अभयासकरम तयार करन, तसच उदयोिधादयाशी समनवय साधन आधननक तातरजञानाचया मानहतीचया

आधार अभयासकरमात सधारणा करन अभयासकरमाची िणवतता वाढनवण आवशयक आह. सदर योजनसाठी सन 2015-

16 करीता रपय 15.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय अजरभयााजतरकी मिजवदयालयाामधील गराथालयाचा जवकास करण. (रभाषा परयोरगशाळा, डाटा पसतक, आातररानषरीय जनयतकाजलक, गराथालयाच सारगणकीकरण, जडिीटल गराथालय, शकषजणक साजितय इ.)

10.62.10 शकषनणक सासथाामधय नशकषण दणयाचया िाितीत गराथालय महतवाची भनमका िजावत आहत. सधयाच यि ह

आधननक तातरजञानाच असन ह तातरजञान नदवसनदवस नवकसीत होत आह. या िदलतया तातरजञानानसार नवनवीन सादभफ गराथ,

साशोधन अहवाल, पनररदााच अहवाल, ननयतकानलक, मायकरोनरलम इ. गराथालयीन सानहतय सतत परनसधद होत असतात.

नवीन तातरजञानाची नवदयाथी व नशकषक यााना मानहती वहावी महणन नवदयाथी व नशकषकााना गराथालय सानहतय उपलबध करन

दयाव लाितात. राजयातील 7 अनभयाानतरकी महानवदयालय व 3 औरधननमाणशासतर महानवदयालय अशा एकण 9

महानवदयालयााकरीता ननधी उपलबध करन नदला जातो. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 15.00 लाख

एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

258

नवीन अजरभयााजतरकी मिाजवदयालय सथापन करण (नवीन अभयासकरम धरन)

10.62.11 शकषनणक वरफ 1996-97 पासन चादरपर, जळिााव तसच अवसरी खदफ- पण यथ नवीन अनभ. महानवदयालय

सर करणयाात आली आहत. मािई यथ ननवन मदरण पदवी महानवदयालय सर करण परसतानवत आह. तसच नािपर यथ

नवीन शासकीय अनभयाानतरकी महानवदयालय सथापन करण, इमारत यातरसामगरी व पदननरगमती यासाठी ननधी आवशयक

आह.या महानवदयालयााना अ.भा.ता.नश.प.चया मानकानसार पदननरगमती, यातरसामगरी व साधनसामगरी व िााधकाम याकरीता

वारगरक योजनत तरतद करणयात यत. या योजनसाठी क दर शासनाकडन 1/3 व राजय शासनाकडन 2/3 ननधी उपलबध

करन दणयात यईल. सदर योजनसाठी सन सन 2015-16 करीता रपय 809.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली

आह.

अशासकीय (अनदाजनत) अजरभयााजतरकी मिाजवदयालयााना सिाययक अनदान व शासकीय सवायतत सासथााना अनदान

10.62.12 वही.ज.टी.आय,मािई, व शरी. िरिोसवदनसहजी अशासकीय अनभयाानतरकी, महानवदयालय, नाादड ही दोनही

महानवदयालय 100 टकक अनदाननत आह. शा.अ.म.पण या सवायतत सासथााचया इमारतीसाठी सहाययक अनदान दणयाची

िरज आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 500.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय अजरभयााजतरकी मिाजवदयालयातील मलीसाठी वसतीरगि बााधण

10.62.13 शासकीय अनभयाानतरकी महानवदयालयाामधय 30 टकक जािा मनहलाासाठी आरनकषत असलयामळ परवश घणा-

या मलीचया साखयमधय नदवसनदवस वाढ होत आह. शासकीय अनभयाानतरकी महानवदयालय औरािािाद, कराड, जळिाव,

चादरपर व औरधननमाणशासतर महानवदयालय औरािािाद, कराड या सासथत परवश घणाऱया मलीचया साखयमधय वाढ होत

आह. तयाकरीता तयााना वसतीिहाची वयवसथा उपलबध करन दण आवशयक आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16


तातरशासतर जवदयापीठाच बळकटीकरण करण(बाट, लोणर)

10.62.14 रायिड नजलयात लोणर यथ डॉ.िािासाहि आािडकर तातरशासतर नवदयापीठ लोणर, यथील चाल असललया

िााधकामाकरीता तसच यातरसामगरी व साधनसामगरी उपलबध करन दण आवशयक आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16


सवचछा अनदानातन करणयाात यणारी रगौण बााधकाम

10.62.15 या साचालनालयाातिफत पदवी व पदनवका अभयासकरमाचया सासथा तसच मखय कायालय, नवभािीय

कायालय या कायालयााना व सासथााना तातडीचया िौण िााधकाम करणयाकनरता ननधीची आवशयकता असत. सदर

योजनसाठी सन सन 2015-16 करीता रपय 100.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

259

तातरशासतर जवदयापीठाची सथापना करण

10.62.16 सदरची योजना ही क दर परसकत योजना असन राजयात नवीन तातरशासतर नवदयापीठाची सथापना करणयाच

परसतानवत असन या नवदयापीठामारफ त पदवी अभयासकरमााना वयवसायानभमख नदशा दणयासाठी, या अभयासकरमााची

िणवतता वाढनवणयासाठी, उदयोिधादयाासाठी जवळीक साधणयासाठी, नवदयापीठामारफ त पदवी अभयासकरमाचया परीकषा

घणयाच योजील आह. सापणफ राजयात तातरनशकषणाचया दजात एकसतरता व एकनजनसीपणा आणणाचया दषटीन

महाराषरासाठी एकच तातर नवदयापीठ असण आवशयक आह. यासाठी सवतातर तातरनवदयापीठाची सथापना करणयात यईल.

तातरनशकषणााचया नवनवध शाखााचा अभयासकरम तयार करण, परीकषा घण, पदवी परदान करण. तसच साशोधन करण. इतयादी

उपकरम रािनवणयात यतील. सदरचया योजनमळ तातरनशकषणाचा दजा उाचावणयास मदत होणार आह. सदर योजनसाठी सन

2015-16 करीता रपय 500.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

इाडीयन इनसटटयट ऑफ इनफमशन टकनॉलॉिीची सथापना करण (क दर परसकत योिना राजय जिससा 35 टकक)

10.62.17 आातरराषरीय सतरावर मानहती तातरजञान अनभयातयााची वाढती मािणी नवचारात घता पण व औरािािाद यथ

आयआयआयटी सासथची सथापना करणयाच परसतानवत आह. सदरची योजना उदयोिसमहाचया मदतीन (पीपीपी मोड)

कायासनवत करणयात यईल. यासाठी र.15,000.00 लाख ननधीची आवशयकता आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16

चया ननयतवययामधय राजयाचा नहससा रपय 300.00 लाख व क दराचा नहससा र.2,560.00 लाख अस एकण र.2,860.00

लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

अनसततवात असललया तातर जनकतनााचा दिा सधारण (100% क दर परसकत योिना)

10.62.18 उदयोजकााना मािणीनसार कायफरत असललया तातरननकतनाामधय आधननक परयोिशाळा व आधननक

यातरसामगरी परनवण आवशयक आह. अससततवात असललया तातरननकतनाामधील परयोिशाळा अदययावत करण,

नवदयारथयासाठी भौनतक सनवधा परनवण तसच नवदयारथयाना खळाचया सनवधा उपलबध करन दण यासाठी 31 तातर ननकतनााना

एकण 36,000.00 लाख ननधी क दर सरकारकडन उपलबध करन दणयाात यईल. सदर योजनसाठी सन 2015-16 मधय

क दर नहससापोटी र. 1,825.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

अनसततवात असणा-या तातरजनकतनाामधय 36 तातरजनकतनामधय दसरी पाळी (सका ड जशफट) सर करण

10.62.19 उदयोिधादयामधील वाढतया अनभयातयााची मािणी लकषात घता व तातरननकतनाामधय उपलबध असललया मयानदत

सनवधााचा नवचार करता सधया अससततवात असणाऱया 36 तातरननकतनाामधय दसरी पाळी (सका ड नशरट) सर करणयाच

परसतानवत आह. यासाठी पदननरगमती, वसतीिह िााधकाम, उपकरण, व ररगनचर यासाठी ननधीची आवशयकता आह. या

260

योजनमळ अनतनरकत ताानतरक मनषयिळ ननमाण होणास मदत होणार आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय

485.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

तातरजशकषणाचा दिा सधार कायनकरम (टकयप) (क दर परसकत योिना -राजय जिससा 25%)

10.62.20 तातरनशकषणाचा दजा सधार कायफकरमाचा मखय उदयश तातरनशकषणाचा दजा वाढनवण हा असन तयाचा परथम

टपपा माचफ-2009 मधय सापषटात आला आह. तयामधय राजयातील 17 सासथा (14 अनभयाानतरकी व 3 तातरननकतन) सहभािी

होत. क दर शासनामारफ त कायफकरमाचया दस-या टपयाची तयारी सर असन यामधय पी.जी. साशोधन, नशकषकााच परनशकषण

इतयाादीचा समावश आह. तयासाठी 75 टकक क दर शासनाकडन व 25 टकक राजयशासनाकडन ननधी उपलबध करन

दणयात यईल. सदर योजनसाठी सन 2015-16 माजर ननयतवययामधय राजयाचा नहससा र.1,000.00 लाख व क दराचा

नहससा र.3,000.00 लाख अस एकण र.4,000.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

तातरजनकतनााचया माधयमातन सामजिक जवकास योिना

10.62.21 क दर शासनाचया मनषयिळ नवकास मातरालय, नवी नदलली यााचमारफ त राजयातील शासकीय/ अशासकीय

अनदानातीत तातरननकतनाामारफ त सामनहक नवकास ही योजना रािनवणयात यत. याकरीता क दर शासनाकडन 100 टकक

अनदान सािानधत सासथााना राजय शासनामारफ त उपलबध करन दणयात यत. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय

500.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय तातरजनकतनाामधय मलीकरीता वसतीरगि बााधण (क दर परसकत योिना)

10.62.22 क दरशासनाकडन शासकीय तातरननकतनाामधय मलीकरीता वसतीिह िााधणयाकरीता र.1.00 कोटी इतक

अनदान माजर करणयात आलल आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 1,500.00 लाख एवढी तरतद

परसतानवत कली आह.

जबरगर अनशषाातरगनत िनया शासकीय तातरजनकतनाातील इमारतीच बााधकाम

10.62.23 नििर अनशराातिफत यणा-या नवनवध जनया शासकीय तातराननकतनामधय नवीन अभयासकरम सर झालयामळ

आवशयक असणा-या नवीन अभयासकरमासाठी गराथालय, वसनतिह, परयोिशाळा तसच परशासकीय नवभािासाठी वाढीव

इमारतीची आवशयकता आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 3,000.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत

कली आह.

अनशषाातरगनत यणा-या शासकीय तातरजनकतनाातील इमारतीच बााधकाम

10.62.24 अनशराातिफत यणा-या नवनवध शासकीय तातरननकतनामधय चाल असललया िााधकामााना ननधीची

आवशयकता आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 1,037.34 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

261

नवीन शासकीय तातरजनकतनाातील इमारतीच बााधकाम

10.62.25 नवीन शासकीय तातरननकतनामधय नवीन अभयासकरम सर झालयामळ आवशयक असणा-या नवीन

अभयासकरमासाठी गराथालय, वसनतिह, परयोिशाळा तसच परशासकीय नवभािासाठी वाढीव इमारतीची आवशयकता आह.

सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 1,900.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

शासकीय अजरभयााजतरकी मिाजवदयालय व औषधजनमाणशासतर मिाजवदयालय यााचा जवकास व जवसतार अातरगनत इमारतीच बााधकाम

10.62.26 शासकीय अनभयाानतरकी महानवदयालय व औरधननमाणशासतर महानवदयालय यााचा नवकास व नवसतार

अातिफत इमारतीच जस नक मला/मलीच वसनतिह, िडसमटन हॉलच िााधकाम इतयादी िााधकामााकनरता ननधीची

आवशयकता आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 750.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली आह.

नवीन अजरभयााजतरकी मिाजवदयालयााची सथापना करण

10.62.27 नवीन अनभयाानतरकी महानवदयालय व औरधननमाणशासतर महानवदयालयााची सथापना करण या अातिफत

नवीन महानवदयााचा नवकास व नवसतार करणयासाठी तयााची िााधकाम परसतानवत आहत. नािपर यथ नवीन अनभयाानतरकी

महानवदयालय सथापन करणिाितचा शासन ननणफय ननिफनमत झालला आहत. तथील जािचा नवकास व िााधकामासाठी

तरतद आवशयक आह. सदर योजनसाठी सन 2015-16 करीता रपय 2,134.00 लाख एवढी तरतद परसतानवत कली

आह.

औदयोजरगक परजशकषण सासथा

वयवसाय परजशकषण योिना

10.63.1 भारतीय घटननसार दशातील कशल कारनिरााची िरज भािनवण व वयवसाय परनशकषण दण ही कदर व राजय

सरकारची सायकत जिािदारी आह. या योजनखाली परनशकषणाचा दजा सवफ दशभर समान ठवणयासाठी महाासचलक,

रोजिार व परनशकषण शरम मातरालय, भारत सरकार (DGET) ही परमख सासथा असन, ती राषरीय पातळीवर परनशकषणाची

धोरण व दजा ननशचीत करत. या धोरणाचया साचालन व परशासन करणयाची जिािदारी राजय सरकारची आह. या अातिफत

खालील योजनााचा मखयतव समावश होतो.

1) नशलप व कारनिर परनशकषण योजना 2) नशकाउ उमदवारी योजना 3) कौशलय नवकास कायफकरम 4) जािनतक िक

परकलपाातिफत औ.पर.सासथााचा दजा वाढ करण 5) पसबलक परायवहट पाटफनरनशप अातिफत औदयोनिक परनशकषण सासथााचा दजा

वाढ करण. राजयाात 417 शासकीय औ.पर.सासथा व 310 अशासकीय औदयोनिक परनशकषण सासथा कायफरत आह.

वारगरक योजना सन 2015-16 मधय खालील योजनाासाठी ननयतवयय परसतानवत करणयाात आलला आह.

262

वयवसाय जशकषण व परजशकषण साचालनालयाच बळकटीकरण करण (मनिमट इनफॉमशन जससटीमची सथापना करण)

10.63.2 या योजनतिफत साचालनालय, परा.का. नजलहा कायालय व शासकीय व अशासकीय सासथा नटवकीि दवार

जोडण व डाटािस तयार करण तसच पनरकषा ककषाच िळकटीकरण करण.यासाठी आवशयक यातरासामगरी व कायालयीन

खचासाठी रपय 30.00 लकष ननयतवयय सन 2015-16 करीता परसतानवत आह.

रगौणबााधकामासाठी सवचछानदान

10.63.3 417 औ.पर.सासथाापकी 289 औदयोनिक परनशकषण सासथा सवत:चया इमारतीत कायफरत असन तया सासथााचया

नकरकोळ दरसतीची काम उदा. नपणयाचया पाणयाची वयवसथा, सवचछतािहाची वयवसथा मनशन राउाडशन, electric

Layout, Lab Preparation इतयादीसाठी तसच वयवसाय नशकषण व परनशकषण साचालनालयाचया (खदय) इमारतीचया

नतनीकरणासाठी सन 2015-16 करीता रपय 150.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

वयवसाय जशकषणाची वयापती वाढजवण (वयवसाय परजशकषणाचा जवसतार करण)

10.63.4 राजयात कौशलय नवकास कायफकरमाची अामलिजावणी करन कशल मनषयिळाची उदयोिकषतराातील वाढती

िरज लकषात घउन दसरी व तीसरी पाळी सर करण, ननवन वयवसाय सर करण, ननवन औदयोनिक परनशकषण सासथा सर

करण यासाठी अपनकषत असलला वतन व वतनततर आवती खचफ भिनवणयासाठी सन 2015-16 मधय रपय 6784.70

लकष ननयतवयय परसतानवत आह.

िारगजतक बक परकलपाातरगनत औदयोजरगक परजशकषण सासथााचा दिा वाढ करण

10.63.5 जािनतक िक सहासययत वयवसाय परनशकषण सधारणा परकलप हा नोवहिर 2014 पयित असन परकलपाला माचफ

2015 पयित मदतवाढ मािणयाात आलली आह. नदनााक 11.11.2014 रोजीचया डी.जी.ई.टी., नवी नदलली यााचया ई-मल

नसार सदर परकलपाला सपटिर, 2014 पयित मदतवाढ दणयात आली आह. तयामळ आरगथक वरफ 2015-16 मधय

3200.00 लाख एवढा ननयतवयय परसतावनत कला आह. हा ननयतवयय जािनतक िक परकलपाातिफत असललया 87

औदयोनिक परनशकषण सासथासाठी वापरणयात यणार असन यात दजावाढ करणयासाठी अनतनरकत ननधी नमळाललया 56

सासथााचा समावश आह.

औदयोजरगक परजशकषण सासथासाठी सपरट जफडर लाईन

10.63.6 औदयोनिक परनशकषण सासथमनधल परातयनकषक नवजवर आधनरत असलयामळ परनशकषणारथयाना भारननयमनाचया

कारणामळ परातयनकषकापासन वानचत राह नय महणन औ.पर.सासथामधय सपरट नरडर लाईनची सोय करणयाच परसतानवत

आह. तसच D.G.E. & T. नवी नदलली याानी नवनहत कललया मानकानसार नवदयत भार उपलबध करन दणयासाठी सन

2015-2016 करीता रपय 10.00 लकष ननयतवयय परसतानवत आह.

263

औदयोजरगक परजशकषण सासथााचा दिा वाढ करण

10.63.7 50 वरापकषा जनया झाललया औ.पर.सासथााना मोठया दरसतीसाठी तसच नतनीकरणाची आवशयकता

असलयान सन 2015-16 करीता रपय. 50.00 लाख ननधी परसतानवत करणयाात यत आह. या तरतदी परसपर सावफजननक

िााधकाम नवभािास नवतनरत करणयाात यतात.

लायबररीचा जवकास व जडिीटल लायबररी सर करण

10.63.8 औ.पर.सासथतील परनशकषणारथयाना परनशकषणासाठी परनशकषण सानहतय उपलबध करन दणयासाठी नजलहासतरीय

औ.पर.सासथाामधय Digital Library सर करणयाच परसतानवत आह. याकनरता सन 2015-16 मधय रपय रपय 0.10 लकष

ननयतवयय परसतानवत आह.

औदयोजरगक परजशकषण सासथतील कमनचाऱयााच परजशकषण

10.63.9 राजयातील सवफ पराचायफ व कमफचा-यााना आधननक तातरजञानावर आधनरत परनशकषण दणयासाठी (89 वयवसाय व

9000 नशकषकीय व नशकषकततर कमफचारी) सन 2015-2016 करीता रपय 50.00 लकष ननयतवयय परसतानवत आह.

उतकषट सासथला परसकार दण

10.63.10 राजयातील परादनशक नवभािननहाय उतकषट शासकीय व खाजिी उतकषट औदयोनिक परनशकषण सासथााची

ननवड करन तयााना परसकार जाहीर करणयासाठी सन 2015-16 करीता रपय 0.10 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

औ.पर.सासथाामधय TCPC सल ची सथापना करण

10.63.11 औ.पर.सासथाामधय तयार होणा-या कशल मनषयिळाला रोजिाराचया साधी उपलबध होणयाचया दसषटन

औदयोनिक आसथापनाशी समनवय ठवण आसथापनामधय असललया रोजिाराचया जािााचा व परनशकषणारथयाचा डाटा

अदयावत करण कशल उमदवारााची नोदणी करणयासाठी नजलहासतरीय औ.पर.सासथाामधय TCPC Cell सथापन करणयाच

परसतानवत असन तयासाठी सन 2015-16 करीता रपय 0.10 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

तरावया जवतत आयोरगाातरगनत औ.पर.सासथााचा दिा वाढ करण

10.63.12 राजयाचया नवनशषट िरजा अातिफत 13 वया नवतत आयोिान माजर कलला कती आराखडा सन 2011-12 त

2014-15 या 4 वरासाठी तयार करणयाात आलला होता.तयामळ सन 2015-16 मधय तरतद परसतानवत करणयाात

आलली नाही.

264

जशकाउ उमदवारी योिनचा जवसतार करण

10.63.13 राजयातील जया भािाात कारखान नाहीत तया भािातील परनशकषधारथयाना शहरी भािात आणण व तया नठकाणी

राहणयाची वयवसथा करणयासाठी अािड नजलहा जालना यथ वसतीिह िााधकाम हाती घणयाात आलल आह. सदर चाल

िााधकाम सन 2015-16 मधय पणफ होणयासाठी सन 2015-16 मधय रपय र. 75.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

कॊशयलय जवकास अजरभयानाची सथापना करण

10.63.14 शासकीय व अशासकीय औ.पर.सासथा /कदरामधील उपलबध सनवधााचा वापर करन अलपमदतीच व नदघफ

मदतीच अभयासकरम रािवन कशल मनषयिळाची ननमीती करणयाच उनदयषट असन यासाठी महाराषर राजय कौशलय

नवकास सोसायटी ची सथपना करणयाात आलली आह. या सोसायटीसाठी आवती खचफ व यातरसामगरी, ररगनचर यासाठी

होणारा अपनकषत खचफ भािनवणयासाठी सन 2015-16 मधय रपय 400.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

िननरस रोिरगार योिना

10.63.15 इयतता 8 वी पास व 18 त 28 वयोिटातील यवकााना Hospitality Sector मधय रोजिाराकषम

िननवणयासाठी भारत सरकारचया पयफटन मातरालयान हननर स रोजिार ही योजना राजयात कायासनवत कलली आह. सदर

योजना ही महाराषर राजयामधय MTDC मारफ त रािनवणयाात यत आह. सदर परनशकषण कायफकरमाातिित Food & Beverage

Services हा 08 आठवडयाचया कालावधीचा परनशकषण कायफकरम 02 वळा रािनवणयाात यतो. सदर योजनसाठी सहा

नवभािामधील 20 सासथााची ननवड करणयाात आलली आह.

लपटनवरग अातरगनत नकषलगरसत रभारगाात 2 औ.पर.सासथा व 4 कौशलय जवकास कदर सथापन करण

10.63.16 कदरशासनान िडनचरोली व िोनदया नजलहयाात परतयकी 1 औ.पर.सासथा व 2 कौशलय नवकास क दर माजर

कलली असन इमारत िााधकाम व यातरसामगरीसाठी क दरशासनाकडन 100 टकक अनदान उपलबध होणारआह. तसच वतन

व वतनततर आवती खचासाठी राजय शासनान अनदान उपलबध करन दयावयाच आह. तसच क दर शासनाकडन

िडनचरोली व िोदीया नजलहयामधय अलपमदतीच, नशलपकारानिर परनशकषण योजन अातिित दोन वरफ मदतीच अभयासकरम,

सी.टी.आय. रसनि यासाठी क दर शासनाकडन अनदान उपलबध होणार आह. ऑिसट, 2014 पासन औ.पर.सासथा व

कौशलय नवकास क दर कायासनवत होणार आहत. या सासथा व कौशलय नवकास क दराासाठी तसच अलप व नदघफ मदतीच

अभयासकरम रािनवणयासाठी, िााधकाम, यातरसामगरी, वतन व वतनततर आवती खचासाठी अपनकषत असलला खचफ

भािनवणयासाठी रपय 540.00 लकष ननयतवयय सन 2015-16 मधय परसतानवत करणयाात यत आह.

265

परशासकीय इमारत व कायनशाळा बााधकाम (अनशष उपयोिना )

10.63.17 अनशराखाली 100 सासथााची िााधकाम हाती घणयाात आलली होती तयापकी 91 सासथााचया इमारतीची

िााधकाम पणफ करणयाात आलली आहत. दोन सासथााचया इमारतीची िााधकाम नजलहा योजनखाली विफ करणयाात आलली

आहत. सदयससथतीत 02 सासथााचया इमारतीची िााधकाम सर असन, 03 सासथााचया इमारतीची ननवन िााधकाम सन 2015-

16 मधय सर होण अपनकषत आह. यासाठी सन 2015-16 मधय रपय 1000.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत

करणयाात आलला आह.

पनललक परायविट पाटननरजशप

10.63.18 राजय अामलिजावणी ककषाचया परशासकीय व कायालयीन आवती व अनावती खचासाठी क दर शासनाकडन

2009-10 कनरता DGET-35(1396)/Grants to stutes/2008-NIC Dt.18/3/2010 अनवय र.23.50/- लकष

(र.17.25/- लकष, र.6.25/- लकष अनावती) व सन 2010-11 कनरता DGET-(1396)/ Grants to Aid (SIC)/ 2010-

NIC dt.21/7/2010 अनवय र.17.25/- लकष (र.17.25/- आवती) माजर झालला आह. हा र.40.75/- लकष

अखरगचत ननधी 2015-2016 आरगथक वरामधय खचफ करणयासाठी परसतानवत करणयाात यत आह.

वयवसाय जशकषण

वयवसाय जशकषण साचालनालयाच बळकटीकरण करण

10.64.1 या योजनस उचच व तातर नशकषण नवभािाचा शासन ननणफय करमााक वहीओसी-2010/पर.कर.302/वयनश-4,

नदनााक 03 रबरवारी, 2011 अनवय परशासकीय मानयता परापत झालली आह.

अ) यातरसामगरी व कायालयीन यातरसामगरी व िााधील खचफ मखय कायालय, परादनशक कायालय व नजलहासतरीय

कायालयाामधय MIS System व वाय-राय कमपस नवकनसत करणयासाठी, तसच कायालयााचया दनादीन

कामकाजासाठी आवशयक असलली यातरसामगरी व सािणक उपलबध करन दण, कालिाहय तसच ननलनखत

करणयाात आललया कायालयीन यातरसामगरीचया ऐवजी ननवन यातरसामगरी खरदी करण तसच पवफ वयवसानयक

अभयासकरम रािनवणयात यतात. यासाठी रपय 1350.00 लकष इतका ननयतवयय सन 2015-16 चया वारगरक

योजनसाठी परसतानवत करणयाात यत आह.

ि) िााधकाम माडळाच नतनीकरण व 18 नजलहा वयवसाय नशकषण व परनशकषण अनधकारी कायालय व मखय कायालयाच नतनीकरणाचया कामाासाठी 500.00 लकष इतका ननयतवयय सन 2015-16 साठी परसतानवत करणयाात आलला आह.

266

सवचछा अनदानातन रगौण बााधकामाासाठी कलली जवतत वयवसथा

(पाचवारथषक योिना 2012-17 करीता परसताजवत जनयतवयय रपय 143.00)

10.64.2 राजयातील एकण 169 शासकीय तातर माधयनमक शाळा /क दराा पकी 151 शासकीय तातर माधयनमक शाळा/क दर

सवत:चया इमारतीत कायफरत आहत. या सासथााचया इमारतीची दरसती काम (उदा. सवचछता िह, मनशन राऊा डशन,

इलकरीनरकशन, िळती परनतिाधक उपाययोजना इतयादी ) तातडीन दरसती / नतनीकरण करण आवशयक आह. यासाठी

सावफजननक िााधकाम नवभािाचया सवचछाननधीतन तातडीन तरतद उपलबध होव शकत नाही. अशा िौण कामाासाठी र.

100.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयाात यत आह.

कमनचारी परजशकषण शकषजणक साजितय जनरथमती व रगणवतता वाढ कायनकरम.

(12 वी पाचवारगरक योजना 2012-17 करीता परसतानवत ननयतवयय रपय 500.00 लकष)

10.64.3 योजनस शासन ननणफय करमााक वहीओसी-2010/ पर.कर.301/ वयनश-4, नदनााक 12 ऑिसट, 2011 अनवय

परशासकीय मानयता परापत झालली आह. वयवसाय नशकषणाकडील शासकीय व अशासकीय अनदाननत सासथाामधील सवफ

अनधकारी व नशकषक/ नशकषकततर कमफचारी यााना वयवसाय अभयासकरम / नवरय ननहाय व Multi skill परनशकषण दणयासाठी

परनशकषण कायफकरम, सनमनार, Workshop, Industrial Visit आयोनजत करणयाात यणार आहत. तसच पवफ वयवसानयक

अभयासकरम व +2 सतरावरील उचच माधयनमक वयवसाय अभयासकरमााची पाठयपसतक नवकनसत करण व छपाई

करणयासाठी आवशयक असणार साहीतय, तजञााच मानधन व तयााचा परवास खचफ यासाठी वारगरक योजना 2015-16 करीता

रपय 50.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयाात आलला आह.

वयवसाय जशकषण साचालनालयाचया अातरगत जवजवध योिनाासाठी पदजनरथमती करण

( 12 वी पाचवारगरक योजना 2012-17 करीता परसतानवत ननयतवयय रपय 1791.00)

10.64.4 इयतता 8 वी मधील अादाज 18.50 लला नवदयारथयापकी रकत 78360 नवदयारथयाना वयवसाय नशकषणाची साधी

उपलबध असन, ह परमाण 4.30% इतकच आह. भनवषयामधय इयतता 8 वी मधय नशकत असललया एकण नवदयारथयापकी

10% नवदयारथयाना वयवसाय नशकषणाची साधी उपलबध करन दणयाच उनदषट नवभािान तयार कललया िहत आराखडयात

ठवणयाात आलल आह. उचच व तातर नशण नवभािान शासन ननणफय करमााक वहीओसी-2009/(69/09)/वयनश-4, नदनााक

17 ऑिसट, 2009 अनवय परतयक तालकयामधय एक शासकीय तातर माधयनमक शाळा / क दर सर करणयािाितचा

धोरणातमक ननणफय घतलला आह. राजयामधील एकण 162 तालकयामधय 169 शासकीय तातर माधयनमक शाळा / क दर

कायफरत आहत. राजयातील उवफरीत 197 तालकयामधय एकही शासकीय तातर माधयनमक शाळा / क दर कायफरत नाही. सिि

197 तालकयामधय परतयकी एक परमाण व धारावी, नजलहा मािई उपनिर यथ एक अशी एकण 198 शासकीय तातर

267

माधयनमक शाळा/ क दर 12 वया पाचवारगरक योजनमधय टपपया टपयान सर करणयाच नवचराधीन आह. 12 वया पाचवारगरक

योजनमधय राजयातील एकण 197 तालकयाामधय तसच धारावी मािई यथ एक अशा एकण 198 शासकीय तातर माधयनमक

शाळा/ क दर खालील परमाण टपपयाटपयान सर करणयाच नवचाराधीन आह.

अ.कर. वरफ /तपनशल 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 एकण 01 सर करावयाचया

सासथााची साासखयकी मानहती

40 40 40 39 39 198

02 परसतानवत ननयतवयय (र. लाखात)

120 240 360 477 594 1791

198 सासथा सर कलयास एकण 2574 पद ननमाण करण आवशयक आह. या पदननरगमतीचा खचफ व इतर आवती खचफ या

योजनखाली करणयाात यणार आह. ननयोजन नवभािाचया मािफदशफन सचननसार नजलहा योजनतन िााधकाम व यातरसामगरी

नवकास कामाावरील खचफ भािनवणयाात यणार आह. याकनरता सन 2015-16 मधय र. 500.00 लकष ननयतवयय परसतानवत

करणयाात आलला आह.

शासकीय तातर शाळाामधील जवदयाथी िारगााचा अनशष दर करण (12वी पाचवारथषक योिना 2012-17 करीता परसताजवत जनयतवयय रपय 3,004.53)

10.64.5 11 वया पाचवारगरक योजनमधय हाती घणयाात आलली व माचफ, 2012 पयित अपणफ रहाणाऱया एकण 30

शासकीय तातर माधयनमक शाळा/कदरााचया कायफशाळा व परशासकीय इमारत िााधकाम 12 वया पाचवारगरक योजनमधय सन

2014-15 पयित पणफ करणयाच पणफ करणयाच उनदषट आह. उपरोकत कामााची एकण सकमत रपय 10354.04 लला

इतकी असन, माचफ, 2015 पयित या कामाावर रपय एकण 9739.14 लकष इतका खचफ होण अपनकषत आह. माचफ, 2015

अखरपयित कामााची नशललक सकमत रपय 614.90 लकष इतकी असणार आह. याकनरता सन 2015-16 मधय र.

500.00 लला ननयतवयय परसतानवत करणयाात आलला आह.

कला आजण सासकती 10.65 पारापानरक लोक कलपासन त नाटय, नतय, सािीत, नचतरकला, हसतकला यासारखया आधननक आनण परायोनिक

कलााचा सापनन आनण नवनवधाािी साासकनतक वारसा महाराषराला लाभलला आह.

साासकनतक कायफ साचालनालयातिित खालील योजनातिित योजना रािनवणयात यतात.

सातपीठ नकतफन व शानहरी चचासतर आयोनजत करण. नजलहासतरावर नाटयिह िााधण

268

राजय नतय, नाटय, तमाशा व सािीत महोतसव भरवण. वयावसानयक नाटयसपधा भरवण. कला व साासकनतक सासथााना सहायक अनदान दण. सानहतय कला कषतरातील मानयवर वयकतीना नवतत सहायय

उपरोकत योजनासाठी सन 2013-14 चा परतयकष खचफ, सन 2014-15 ची परतयकष तरतद व सन 2015-16

साठी परसतानवत ननयतवयय खालीलपरमाण आह.

(र. लाखात) अ कर

योजनच नाव सन 2013-14 परतयकष खचफ

सन 2014-15 परतयकष तरतद

सन 2015-16 चा परसतानवत ननयतवयय

1 सातपीठ 0.79 90.00 100.00 2 साासकनतक कायफ आसथापना 57.44 156.62 133.70 3 नकतफन व शानहरी चचासतर 18.34 46.00 25.00 4 शासनकय परकषािह व सभािह 152.00 600.00 1000.00 5 राजय नतय, नाटय, तमाशा व सािीत

महोतसव 315.68 400.00 400.00

6 वयावसानयक नाटयसपधा 23.21 44.00 44.00 7 कला व साासकनतक सासथााना

सहायक अनदान 448.78 400.00 400.00

8 उतकषट मराठी नाटकााच परानभलख 0 70.00 100.00 9 सानहतय कला कषतरातील मानयवर

वयकतीना नवतत सहायय 0 5.00 5.00

कला अकादमी

10.66.1 महाराषराचया उजजवल कला परापरच जतन करणयासाठी नवशरत: कला व सासकतीचा नवकास करणयासाठी

शासनान रवीदर नाटय मानदर, परभादवी, मािई यथ अकादमीची सथापना कली आह. कला अकादमी ह नवनवध परकारचया

कलानवरयक सभााच व अनय कायफकरमााच क दर असन या कला अकादमीत पढील िािीचा समावश आह :-

पराचीन व समकालीन कला व नशलपकला यााचयानवरयी नवनवध मानहती साकनलत करण.

कला अकादमीत परयोि कला व नशलपकला यााचया नवनवध कलााचा अभयास, साशोधन व परयोि करणयासाठी परोतसाहन दणयात यईल. तसच या कषतरात परानवणय या कलासािाधी अनधक मानहती नमळ शकल व परानवणय नमळनवता यईल.

कला अकादमी ह एक मोठ साासकनतक क दर महणन नवकनसत करणयात यईल.

वरील उनदषटाचया पतीसाठी सवफ परकारचया सनवधा, सखसायी, यातरसामगरी उपलबध करन दणयात यईल.कला अकादमीत पढील नवदयाशाखााचा समावश असल

सािीत

269

कला व नशलपकला

नतय

परकषािह

पराचीन व समकालीन कला व नशलप यााच वसतसागरहालय

कला दालन

यासाठी वारगरक योजना 2014-15 मधय र.800.00 लकष ननधी माजर आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र.

800.00 लकष इतका आह.

जिलिा नाटयरगिाच बााधकाम

10.66.2 राजयातील 17 नजलहयाात नाटयिह िााधणयाचा शासनान ननणफय घतला असन परतयक नाटयिहाचया

िााधकामासाठी र. 500.00 लकष इतक अनदान नदल जात. यासाठी वारगरक योजना 2014-15 मधय र. 600.00 लकष

ननधी माजर आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र. 900.00 लकष इतका आह.

पराततव व वसतसागरिालय

10.67.1 या नवभािाच मखय काम महणज महतवाच परातन, ऐनतहानसक समारक, वासत या राजय सारनकषत महणन घोनरत

करण व तयााची दखभाल करण, असारनकषत महतवाचया समारकााना सारनकषत समारक घोनरत करणयाच सारकषणानवरयीच

अादाज 50 परसताव दरवरी शासनाच नवचाराधीन असतात. पराततव नवभािामारफ त पराततवीय कषतराच व नठकाणाची मानहती

िोळा करण, तयाचया जतनासाठी विीकरण करण, पराततव नवभािाची नवी कायालय सर करण या कामााचा समावश

करणयात आला आह.

वसतसागरिालयाचा जवकास

10.67.2 पराणवसत, साशोधन आनण वसतसागरहालय साचालनालयाचा, पराणवसत नमळनवण आनण तया वसताची

राजयातील नवनवध वसतसागरहालयात मााडणी करण या िोषटीवर भर असतो. ही वसतसागरहालय शकषनणकदषटयाही अतयात

महतवाची असतात. ह जाणन घणाऱया परकषकााना योनय मािफदशफनपर मानहती दण आनण भारण आयोनजत करन नशनकषत

कल जात. शासन सवत:ची वसतसागरहालयच सथापन करत अस नवह तर अशासकीय वसतसागरहालयाची सथापना

करणयासाठी ननधीसधदा परनवत. राजयामधय सधया राजयाचया मालकीची 13 वसतसागरहालय आहत.

270

पराततवशासतर साचालनालय

10.67.3 या योजनअातिफत पराततवशासतर साचालनालयाचया अनधनसत असललया सहायक साचालक रतनानिरी व

माहर या कायालयातील अनधकारी व कमफचा-यााच वतन व इतर खचफ या िािीवर खचफ कला जातो. तसच या अातिफत 27

लहान िााधकाम या वदार राजय सारनकषत समारकााच जतन व दरसतीच काम जतन शाखमारफ त कली जातात. सन 2014-

15 मधय सदर योजनसाठी र.590.98 लकष ननधी माजर आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र. 657.70 लकष इतका

आह.

राजयातील ऐजतिाजसक व साासकजतक दषटया मितवाच जकलल व धारथमक सथळ यााची दखरभाल व सारकषण

10.67.4 या योजनोअातिफत ऐनतहानसक व साासकनतक दषटया महतवाच नकलल व धारगमक सथळ यााचया जतन व

दरसतीिाित या कायालयाच अनधनसत असललया कायालयामारफ त परसताव परापत झालयानातर सदर कामासाठी या

लखानशरावदार जतन शाखमारफ त खचफ कला जातो. सन 2014-15 मधय सदर योजनसाठी र.1200.00 लकष ननधी माजर

आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र. 1,976.00 लकष इतका आह.

जवजवध वसतसागरिालयातील जवजशषट पनरनचना व जवकास

10.67.5 या योजनअातिफत वसतसागरहालयासािाधी असलल नतनीकरण, दरसती, वसतसागरहायातील मौलयवना

कलाकती यााची दखभाल या िािीवर खचफ कला जातो. सन 2014-15 मधय सदर योजनसाठी र.1055.00 लकष ननधी

माजर आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र. 1100.30 लकष इतका आह.

13 वा जवतत आयोरग

10.67.6 या योजनअातिित ऐनतहानसक व परातततवशासतरीय वारसा लाभललया समारकााच जतन व सारकषण कल जात.

या योजनअातित क दराकडन 100% ननधी नदला जातो. या मधय राजयाचा कोणताही नहससा नसतो. सन 2014-15 मधय

सदर योजनसाठी र.25.00 कोटी इतका ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 साठी र.2500.00 लकष इतका ननयतवयय

परसतानवत आह.

सातपीठाची सथापना

10.67.7 सातााची नशकवण हा महाराषराचा सापनन साासकनतक वारसा आह. हा साासकनतक वारसा जतन करणयासाठी

पठण यथ सातपीठाची सथापना करणयात आली आह. तयासाठी वारगरक योजना 2014-15 मधय र. 90.00 लकष ननधी माजर

आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय र. 25.00 लकष इतका आह.

271

सावनिजनक आरोगय

10.68 राजयामधय आरोनय सासथााच जाळ असन आरोनय सवची नतरसतरीय योजना रािनवली जात व या योजनमारफ त

गरामीण जनतला नवशरत: िरीि व जोखमीचया लोकााना िणवतता पणफ आरोनय सवा परनवलया जातात. िणवततापणफ

आरोनय सवा परनवण ह राजयाच उनददषट आह. ह उनददषट पणफ करणयासाठी राजयामधय नवनवध राषरीय आरोनयाच कायफकरम

रािनवल जातात. या कायफकरमााचया अामलिजावणीमळ राजयान आरोनयाचया नवनवध दशफकाािाित िरीच परिती कलली

आह. तयामळ राजयातन नार, दवी, नससटओयानसस या रोिााच समळ उचचाटन कल आह. तसच राजयात 2011 पासन

पोनलओच रनण आढळलल नाहीत. नहवताप ननमफलन, कषठरोि ननयातरण आनण अाधतव ननयातरणासारख राषरीय कायफकरम

यशसवीनरतया रािनवल जातात. सावफजननक आरोनय कायफकरमााची मधयवती कलपना कटाि कलयाण कायफकरम चाल ठवण

ही आह. पराथनमक आरोनय क दर, उपक दर, सामनहक आरोनय क दर अशा आरोनय नवरयक मलभत सनवधा पाहोचनवण यावर

सावफजननक आरोनय कषतरामधय भर नदला आह. माननसक आरोनय दकषता एडस ननयातरण, ककफ रोि ननयातरण आनण आनदवासी

कषतरामधय खास आरोनय सवा परनवण या कायफकरमावर भर नदलला आह. तसच पावसाळयामधय मलनरया, िसरा आनण

पावसामळ होणाऱया इतर रोिााचा होणयापासन परनतिाधातमक उपाय योजनणयात आल आहत. वारगरक योजना सन 2014-

15 आनण 2015-16 या 12 वया पाचवारगरक योजनचा ननयतवयय खाली दशफनवलयापरमाण आह.


नवकास कषतर 12 वी पाचवारगरक

योजना 2012-17 ननयतवयय

वारगरक योजना 2013-14

खचफ

वारगरक योजना 2014-15 वारगरक योजना 2015-16 परसतानवत ननयतवयय

ननयतवयय अपनकषत खचफ

सावफजननक आरोनय 8,221.57 1560.12 1,367.22 1,151.88 1554.96

िीवनजवषयक आकडवारी दशनकाचा पररभाव

10.69.1 आरोनय सवचया परभावामळ सामानजक आरोनयाचा दजा समाधानकारक उाचावला असलयाच

खालील जीवननवरयक आकडवारी दशफकावरन नदसन यत.

दशफक महाराषर भारत

1971 1981 1991 2002 2011 2011 1 जनम सथल दर 37.00 29.00 25.10 20.30 17.60 21.80 2 मतय कचचा दर 16.90 9.20 7.90 7.30 6.70 7.10 3 िाल मतय परमाण 85 70 59 45 31 44

4 जनमाचया वळची आयमयादा 52.80 56.60 64.40 63.80

परर 68.90 सतरी 72.50

67.30 69.60

5 माता मतय दर 270 200 120 120 104 212

272

10.69.2 आरोनय नवभािामारफ त खालील परनतिाधातमक आनण औरोधपचार सवा खालील सासथाामारफ त उपलबध कलया जातात.

अ .कर. सासथा साखया रनणशयया (साखया) 1 नजलहा रनणालय (नििर शकषनणक) 23 7,561 2 कषयरोि रनणालय 4 635 3 ससतरया आनण मलाासाठी रनणालय 11 1,550 4 मनोरनणालय 4 5,555 5 इतर शासकीय रनणालय 4 714 6 गरामीण रनणालय 360 10,800 7 शासकीय दवाखान 12 --

8 उपनजलहा रनणालय - 100 खाटााच 50 खाटााच 28 58

2,800 2,900

9 इतर रन णालय 50 खाटा (अससथवयाि) 1 50 10 सादभफ सवा रनणालय 100 खाटा 2 200 11 रॉमा कअर यननट 38 76 12 पराथनमक आरोनय क दर 1,811 10,866 13 उपक दर 10,580 --

एकण 12,936 43,707

सावनिजनक आरोगय जवरभारगामाफन त खालील रगणालय व रगणालय सवशी साबाजधत योिना राबजवणयात यतात.

मानजसक आरोगय कायनकरम

10.70 सदर योजना ऑिसट 1982 पासन क दर शासनान सर कली आह. माननसक आरोनय सासथाामारफ त दणयात

यणाऱया सवााच नजलहासतरावरील रनणालयात नवक दरीकरण करण व मनोरनणाच पनवफसन या माननसक आरोनय

कायफकरमाातिफत पराथमय िािी आहत. वारगरक योजना 2015-16 या वराकनरता र. 1,950.73 लाख ननयतवयय परसतानवत

आह.

रगणालयीन सवा योिना

10.71 नजलहा रनणालयाचया रनणशययााचया परमाणात कमफचारी विाची तरतद, अपघाती सवा नवभािाच शरणीवधफन,

जळीत ककषाची सधारणा, सरकषा नवभािाची सोय, खाटााची साखया वाढ, कटीर रनणालयात दातनचनकतसा क दर, शानररीक

अपािाासाठी पनवफसन क दरााच िााधकाम इतयादीसाठी यामधय करणयात आली आह. तयाचपरमाण राजयातील 21 नजलहा

रनणालयात सीटी सकन सनवधा उपलबध करन दणयात आली आह. वारगरक योजना सन 2015-16 करीता र.

1,200.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

273

परादजशक असमतोल दर करण

10.72.1 नवकासाच तौलाननक सतर, अनशर व परादनशक असमतोल दर करण या सािाधातील ननदशााक व अनशर

सनमतीन सन 1991 चया जनिणनवर आधानरत माचफ 1994 अखर पराथनमक आरोनय क दर 85, उपक दर 811, गरामीण

रनणालय 143 व खाटााचा अनशर 19,523 इतका अनशर नशललक होता.

10.72.2 143 गरामीण रनणालय, 85 पराथनमक आरोनय क दर व 811 उपक दर यााचा माचफ 1994 अनशर नदनााक

30.6.2011 पयित पणफ करणयता आला आह. तसच आरोनय सासथाचया व खाटााचया सथापनमळ माचफ 2007 अखर

7,631 खाटााचा अनशर दर होऊन 1.4.2007 रोजी 11,892 खाटााचा नशललक रानहला. सदर खाटाचा अनशर दर

करणयासाठी नदनााक 29.12.2014 चया शासन ननणफयानवय जया नजलयात खाटााचा अनशर नशललक आह तया नजलयातील

एकण 6,323 आरोनय उपक दरामधय िभफवती मनहलााचया सलभ व सरनकषत परसतीसाठी 1 खाटची सनवधा असलली सवतातर

परसतीिहाची खोली परसाधनिहासह उपलबध करन दणयािाित शासनान ननणफय घतला असन तयासाठी परतयक

उपक दराासाठी सदर खोलीसाठी र. 3.00 लाख खचफ करणयास शासनान माजरी नदली आह. या वयनतनरकत नशललक

राहणाऱया खाटााचा अनशर दर करणयासाठी खाटााचा नशललक अनशरानसार 769 पराथनमक आरोनय क दराामधय 4

जासतीचया खाटा वाढनवणयासािाधी नदनााक 26.11.2008 व 16.2.2009 चया शासन ननणफयानवय मानयता नदली आह.

परादजशक अनशषाातरगनत आरोगय सासथााची बााधकाम नसथती

10.72.3

अ.कर. आरोनय सासथा एकण माजर सासथा

िााधकाम हाती घतलल

िााधकाम पणफ

िााधकाम परितीपर

िााधकाम चाल नाही

1 पराथनमक आरोनय सासथा 85 85 77 4 4 2 उपक दर 811 811 736 15 60 3 परा.आ.क दरााचया नठकाणी 4 खाटा 769 736 656 61 52 4 उपक दराचया नठकाणी 1 खाट 6,323 4,821 4,247 153 421

वारगरक योजना 2014-15 मधय र. 6,428.54 लाख ननयतवयय आह आनण अपनकषत खचफ र. 6,428.54 लाख

आह. वारगरक योजना सन 2015-16 करीता र. 3,360.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

सवााच शरणीवधनन

10.73 या कायफकरमाातिफत अनतदकषता ककष व नयओ नटल आय.सी.य. ची सथापना करावयाची आह. 19 अनतदकषता

ककष व 7 नवजात िालकाासाठी अनतदकषता ककष ननमाण करणयात आल आहत. वारगरक योजना 2015-16 करीता र.

50.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

274

जवरभारगीय सादरभन क दरााची सथापना

10.74 नवभािीय सादभफ क दर सवा नानशक व अमरावती यथ उपलबध करन दणयात यणार आह. अनतनवशर तजञ सवा

रनणालय टपपया टपयान नवभािीय सतरावर सथापन करणयाच परसतानवत आह. या रनणालयात 7 नवशरजञ सवा दणयाच

परसतानवत आह. (1) काडीओवहसकयलर व उरो नचनकतसा, (2) सी.टी सकन व नयरोलॉजी, (3) नररॉलॉजी व यरोलॉजी,

(4) आकोलॉजी कोिालट थरपी, (5) रॉमा कअर, (6) पलाससटक सजफरी व (7) िाल नचनकतसा यासाठी वारगरक योजना

सन 2015-16 करीता र. 5,464.98 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

िीवनदायी आरोगय योिना

10.75 या योजनची सरवात ऑकटोिर 1997 पासन आह. महािडा शसतरनकरयााचा खचफ भािनवणयासाठी

आरगथकदषया दिफल अशा रनणााना मदत दणयाकनरता शासनान जीवनदायी आरोनय योजना सर कली असन या

योजनतिफत हदय शसतरनकरया, मतरसपड नवकार, कमफरोि, मद व मजजासासथाचया नवकारावर शसतरनकरया करणयात यतात.

वारगरक योजना 2015-16 करीता ननयतवयय परसतानवत नाही.

रािीव रगााधी िीवनदायी आरोगय योिना

10.76 सन 1997 पासन कायासनवत असललया जीवनदायी आरोनय योजनचा आवाका रा दावणयाचया अनरािान

राजीव िााधी जीवनदायी आरोनय योजनचा पनहला टपपा सन 2011-12 पासन िडनचरोली, अमरावती, नाादड, सोलापर,

धळ, रायिड, मािई उपनिर व मािई शहर या 8 नजलयात कायासनवत झाली आह. सदर योजना नदनााक 21 नोवहिर, 2013

पासन उवफनरत 27 नजलयात दखील लाि करणयात आली आह. या योजनतिफत दानरदरय ररखालील नपवळ नशधापतरधारक

व दानरदरय ररवरील जया कटािााच एकनतरत वारगरक उतपनन र. 1 लाखापकषा कमी आह अशा कसरी नशधापतरधारक

कटािााना तसच अननपणा व अातयोदय काडफ धारकााना र 1.50 लाखाचया कमाल मयादपयित वदयकीय सवा उपलबध

झालया आहत. या 8 नजलहयातील पातर कटािााना हलथ काडफ जयात कटाि परमख व सदसयाानी नाव व रोटो उपलबध करन

नदल जातील. महाराषर शासन सवफ पातर कटािाचया वतीन नवमा हपता नवमा का पनीस भरणार आह. लाभाथी कटािााकडन

कोणतीही रककम घणयात यणार नाही. वारगरक योजना सन 2015-16 करीता र. 30,000.00 लाख ननयतवयय परसतानवत

आह.

रगणालयााशी साबाजधत सवा

रॉमा कअर यजनटची सथापना

10.77 राजयात आपतकालीन वदयकीय सवचा एक वयापक कायफकरम टपया टपयान रािनवणयासाठी तयार कला आह.

रसतयावरील अपघात नपडीतााकरीता टपया टपयान ही योजना सर करणयात आली आह. या योजनचा पनरणाम पाहता

275

राजयातील राषरीय महामािावर रामा कअर यननट सर करणयाच ठरनवल आह. तसच नदनााक 17.1.2013 चया शासन

ननणफयानवय आणखी 42 नवीन रामा कअर यननट सथापन करणयास मानयता नदली आह. परतयक कदराास कमफचाऱयाासह

ससजज रनणवानहका दणयात यईल. या वयनतनरकत राजयातील सवफ नजलहा रनणालयात आपतकानलन सव अातिफत 10

खाटााचया रामा कअरच िााधकाम करणयात यऊन आवशयक तया यातर सामगरीचा परवठा करणयात आला आह. या

ककषाकरीता परतयकी 15 कमफचारी विाचा आकतीिाध ननसशचत करणयात आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 या

वराकनरता र. 2,683.23 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

सामजिक आरोगय क दर व उपक दर यााचया औषधी अनदानात वाढ

10.78.1 यासाठी वारगरक योजना सन 2015-16 कनरता 3,195.49 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

उपक दराची बााधकाम

10.78.2 यासाठी वारगरक योजना सन 2015-16 या नवततीय वराकरीता र. 1,497.00 लाख ननयतवयय परसतानवत

आह.

राषरीय गरामीण आरोगय अजरभयान (NRHM)

10.79 राजयातील जनतला नवशरत: गरामीण जनता, िरीि, मनहला व मल यााना िणवततापणफ सवा उपलबध करन दण.

ह या अनभयानाच धयय आह. या नशवाय अभफक व माता मतयदर कमी करण, आरोनय सवााची उपलबधता वाढनवण,

साासरगिक व असाासरगिक आजारााचा परनतिाध व ननयातरण करण, सवफ समावशक व दजदार िणवततापणफ पराथनमक सवा

उपलबध करण, सवफ समावशक व दजदार िणवततापणफ पराथनमक सवा उपलबध करण, लोकसाखया ससथरीकरण, आरोनय

सवामधय आयरचा समावश करण, आरोनयदायी जीवनशलीच सावफधन करण ही अनभयानाची नवनशषट उनदयषट आहत.

वारगरक योजना सन 2015-16 या नवततीय वराकरीता र. 32,402.10 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

आपतकालीन वदयकीय परजतसाद सवा

10.80 आपदगरसतााना पनहलया सवणफ तासामधय (Golden Hour) वदयकीय उपचार दणयासाठी एकच टोल फरी नािर

उपलबध करन नदला जाणार आह. सदर सवा नवनामलय पधदतीन 24X7 आनण वरातील 365 नदवस परनवणयात यणार

आह. राषरीय गरामीण आरोनय अनभयानाातिफत राजयातील गरामीण भािासाठी 690 ससजज रनणवानहका आनण राजयात

मािई, ठाण, पण, सपपरी सचचवड, नानशक, औरािािाद व नािपर या परकलपातन याआधी विळललया

महानिरपानलकााचया कायफकषतरासाठी अनतनरकत 247 रनणवानहका अशा एकण 937 रनणवानहका उपलबध करन नदलया

जाणार आहत. महाराषर आपतकालीन वदयकीय सवा परकलपाातिफत एकण 937 रनणवानहका सापणफ राजयात परनवणयात

यणार आहत.

276

जवततीय तरतद

10.81 क दर शासनाकडन राषरीय गरामीण आरोनय अनभयानाातिफत भााडवली खचासाठी 100 % ननधी उपलबध करणयात

यतो आनण आवती सवरपाचया खचासाठी पनहलया वरी 60 %, दसऱया वरी 40%, नतसऱया वरी 20 % ननधी उपलबध

करणयात यतो. उवफरीत नहशयाची रककम राजय शासनामारफ त उपलबध करणयात यत. या साठी 2015-16 या नवततीय


आरोगय सलला सापकन क दर

10.82 राषरीय गरामीण आरोनय अनभयानाातिफत वदयकीय सलला सापकफ क दर (Health Advice Call Centre) कायासनवत

करणयात आल आह. या क दराचा उददश आरोनय सवा परनवणाऱयााना चाािली व परभावी आरोनय सवा दणयासाठी पणफवळ

(24 X 7) मािफदशफन उपलबध करन दण ह आह. ह सापकफ क दर 10 आसनाच असन राजयातील पराथनमक आरोनय क दरााच

वदयकीय अनधकारी , आरोनय कमफचारी, ANM, MPW, ASHA, शालय आरोनय व नररत आरोनय पथकातील वदयकीय

अनधकारी, कमफचारी कवहाही या क दराशी दरधवनी करमााक 104 वर सापकफ करन आरोनय कायफकरम, वदयकीय सलला तसच

तजञााच मािफदशफन परापत करन घऊ शकतील. आरोनय सलला क दर ह उरो रनणालय औाध, पण यथ उभारणयात यत असन

त 24 X 7 कायफरत राहणार आह. ननयातरण ककषातन परनशकषीत अनधकारी व नवशरजञ (िालरोि तजञ, सतरीरोि तजञ व

पसबलक हलथ सपशानलसट) यााचा सलला 24 तास उपलबध राहणार आह. वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता

र. 100.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

राषरीय जिवताप जनयातरण कायनकरम

10.83 राषरीय नहवताप ननयातरण कायफकरम (राजय परसकत) ही 50 क दर परसकत योजना असन या योजन अातिफत

नहवताप ननयातरण पथकामारफ त नहवताप या आजाराच रनण शोधल जातात व तया रनणावर उपचार कल जातात. वारगरक

योजना 2015-16 या वराकरीता र. 600.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

राषरीय िततीरोरग जनयातरण कायनकरम

10.84 राषरीय हततीरोि ननयातरण कायफकरम (राजय परसकत) ही 50 % क दर परसकत योजना असन या योजन अातिफत

हततीरोि ननयातरण पथकामारफ त हततीरोि या आजाराच रनण शोधल जातात व तया रनणावर उपचार कल जातात. वारगरक

योजना सन 2015-16 या वराकनरता ननयतवयय परसतानवत नाही.

277

राषरीय कषयरोरग जनयातरण कायनकरम

10.85 कषयरोि परसाराची साखळी तोडन कषयरोिाला आळा घालण, जासतीत जासत थाकी दनरत कषय रनणााना शोधण व

तयााना परभावी औरधोपचार करण ही राषरीय कषयरोि ननयातरण कायफकरमाची उनदयषट आहत. वारगरक योजना सन 2015-16

या वराकनरता र. 6,750.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

राषरीय आयोजडन नयनता जवकार जनयातरण कायनकरम

10.86 यासाठी वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता र. 41.36 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

राजय रकत साकरमण पजरषदची सथापना

10.87 सवोचच नयायालयान नदनााक 4 जानवारी 1996 सथापना करणयाच आदश नदल आहत. या ओदशाचया

अामलिजावणीचा भाि महणन रकत साकरमण घटकाची सथापना करणयात आली आह. वारगरक योजना सन 2015-16 या


कषठरोरग जनयातरण कायनकरम

10.88 हा कायफकरम 100 % क दर परसकत आह. राषरीय कषठरोि ननयातरण कायफकरम महाराषर राजयात सन 1995 साली

सापणफ राजयात ही औरधोपचार पधदती रािनवणयास सरवात झाली. या परभावी औरधोपचार पधदतीमळ कषठरोिााच दर 10

हजारी परमाणात लकषणीय घट होऊन सन 1981-82 साली 62.4 असलली कषठरोिााच दर हजारी परमाण कमी होऊन

कषठरोिाच राजयातन दरीकरण करणयात आल आह.

जिवताप जनयातरक पथकाची सथापना

10.89 मलनरयाचा परादभाव टाळणयासाठी आनदवासी कषतरात नहवताप ननयातरण पथकाची सथापना करणयाच परसतानवत

आह. वारगरक योजना 2015-16 या वराकरीता र. 1,416.70 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

पोजलओ जनमनलन कायनकरम

10.90 दशातन पोनलओच सापणफ ननमफलन करणयाच क दर सरकारन ठरनवल आह. याचाच भाि महणन सापणफ राजयात 0

त 5 वरफ वयोिटातील मलााना पोनलओ परनतिाधक डोस दणयाचा उपकरम रािनवणयात यतो. पोनलओ परनतिाधक लसी,

सामनहक नशकषण यासाठी क दर सरकारन ननधी उपलबध करन नदला आह. मातर सानहतय, मनषयिळ, सथाननक सतरावरील

नशकषण आनण अनराानिक खचफ यासाठी राजय योजनतन ननयतवयय दणयात आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 या

वराकनरता र. 18.60 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

278

साजवतरीबाई फल कनया कलयाण योिना

10.91 एक सकवा दोन कनयाचया जनमानातर कटाि कलयाण शसतरनकरया करन घणाऱया जोडपयााना परोतसाहानपर राषरीय

िचत परमाणपतर दणयात यतात. या करीता वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता र. 303.30 लाख ननयतवयय


साथरोरग जनयातरण कायनकरम

10.92 यासाठी वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता र. 1,320.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

माजिती, जशकषण व सापकन (आय. ई. सी. लयरो )

10.93 ही योजना नदनााक 1.9.1996 पासन सर करणयात आली आह. या बयरोमारफ त आरोनय नशकषण कायफकरमाची

अामलिजावणी कली जात. वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता 330.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

दषटीदान योिना

10.94 सन 1995-96 पासन दषटीदान योजना सर करणयात आली आह. या योजनतिफत आशरम शाळतील मलााची

मोरत तपासणी आनण चषम परनवणयात यतात. वारगरक योजना सन 2015-16 या वराकनरता र. 927.90 लाख


परष जनरथबिीकरण शसतरजकरया करणयाकजरता परोतसािनातमक रककम अदा करण

10.95 या योजनतिफत परर ननरगिजीकरण शसतरनकरया करणाऱया लाभाथीस क दर शासनान दऊ कललया रकमवयनतनरकत

राजय शासनान अनतनरकत परोतसाहानातमक रककम सािानधताास दणयाचा ननणफय घतला आह. वारगरक योजना सन 2015-16

या वराकनरता र. 105.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

आरोगय सासथााची नारगरी व गरामीण रभारगातील बााधकाम

सन 2001 चया लोकसाखयवर आधारीत बित आराखडा

10.96 सन 2001 चया जनिणनसार लोकसाखया, िावापासन आरोनय सासथच अातर (उपक दर 6 नक.मी . व परा.आ.क दर

25 नक.मी.) वाढीव मनषयिळ व इतर तदनराानिक ननकरावर आधारीत आरोनय सासथा सथापन करणयािाित तसच

अनतनरकत मनषयिळ परनवणया िाित िहत आराखडास शासनान सावफजननक आरोनय नवभाि शासन ननणफय कर.

साकीणफ-2012/ पर.कर.141 / आरोनय-3, नदनााक 17.1.2013 व शासन ननणफय करमााक -2012/पर.कर.402 / आरोनय -3,

नदनााक 9 जन, 2014 अनवय मानयता नदलली आह. तयानसार राजयात खालीलपरमाण नवीन आरोनय सासथा सथापन

करणयास शासनान मानयता नदली आह .

279

अ .कर. आरोनय सासथच नााव माजर आरोनय सासथााची साखया 1 पराथनमक आरोनय क दर 166 2 1997 मधय सथानननसशचती झालली परात आता सथापन करणयास मानयता

दणयात आलली पराथनमक आरोनय क दर 107

3 उपक दर 911 4 गरामीण रनणालय 47 5 रॉमा कअर यननट 39 6 सतरी रनणालय 15 7 100 खाटााच 200 खाटाामधय शरणीवधफन सतरी रनणालय-1 1 8 300 खाटााच 500 खाटाामधय शरणीवधफन सतरी रनणालय-1 51 9 60 खाटााच रन णालय 42 10 30 खाटााच 50 खाटाामधय शरणीवधफन 36 11 30 खाटााच 100 खाटाामधय शरणीवधफन 7 12 50 खाटााच 100 खाटाामधय शरणीवधफन 11 13 100 खाटााच 200 खाटाामधय शरणीवधफन 3 14 30 खाटााच 200 खाटाामधय शरणीवधफन 1 15 50 खाटााच उपनजलहा रनणालय 1 16 100 खाटााच उपनजलहा रनणालय 3 17 वदयकीय महानवदयालय अससततवात असललया नजलयामधय 100 खााटााची

नजलहा रनणालय सथापन करण 10

सदर काम 5 वरात ननधीचया उपलबधतनसार टपया टपयान पणफ करावयाच आहत. नािरी आनण गरामीण भािातील चाल

आनण नवीन कामाासाठी अनकरम र.30,000.00 लाख व र 27,679.01 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

रगिजनमाण जवरभारग

10.97 मानवाचया मलभत िरजाामधील ननवारा हा अतयात महतवाचा घटक आह. गरामीण व शहरी भािातील परशा

सोईयकत ननवाऱयााचा वाढतया कमरतचया अनरािान या कषतराच महतव नवरद होत. शहरातील वाढती लोकसाखया, वाढत

औदयोनिकीकरण व नवभािीय नवकास ह महाराषरातील शहरी व गरामीण भािातील ननवाऱयाची समसया तीवर करणार घटक

आहत. या दषटीकोनातन सन 2015-2016 चया वारगरक योजनत िहननमाण नवभािान पढील योजना व तरतदीचा समावश

कला आह.

जवशष जनयोिन पराजधकरण

10.98 नवीन चादरपर मधील 1,391.70 हकटर घोनरत कषतराचया नवकासासाठी महाडाची नवशर ननयोजन परानधकरण

महणन ननयकती करणयात आली आह. यामधय भसापादन, पायाभत सनवधा जस रसत, नवदयतपरवठा, पाणी परवठा व

280

मलनन:सारण इतयादीचया नवकासासह ननवासी, औदयानिक िाळयााचा नवकास करण अपनकषत आह. सदर योजनसाठी सन

2015-16 साठी र.100 कोटी लकष इतका ननयतवयय परसतानवत आह.

रगजलचछ वसतयााना नारगरी सजवधा पोिचजवण

10.99 शहरातील िनलचछ वसतयाामधय शौचालय, िटार िााधण, लादीकरण करण इ. कामाासाठी सन 2015-16 या

वरासाठी रपय 100 कोटी ननयतवयय परसतानवत आह.

नरगर जवकास

नरगरजवकास आजण परादजशक जनयोिन

10.100 महाराषराच एकण कषतररळ 3.08 लकष चौ.नक.मी. महणज दशाचया एकण कषतररळाचय 9.59 % आह. तर

राजयाची लोकसाखया 11.23 कोटी आह. (2011 चया जनिणननसार) राजयातील एकण नािरी लोकसाखया समार 5.08

कोटी महणज राजयाचया एकण लोकसाखयचया समार 45% आह. निरनवकास नवरयक आनण औदयोनिक वसाहतनवरयक

शासनाचया धोरणाचा मखय भर नािरीकरणाची वाढ राजयाचया आरगथकदषटया मािासललया भािामधय वळनवणयाकड आह

आनण तयादवार वाढीमधील आनण नवकासामधील परादनशक असातलन दर करणयाच उददीषट आह.

10.101 मािई, नवी मािई, पण, नािपर, सोलापर, कोलहापर, ठाण, कलयाण-डोनिवली, नभवाडी-ननजामपर, नमरा-

भाईादर, वसई-नवरार, मालिााव, नानशक, सपपरी-सचचवड, अमरावती, अहमदनिर, धळ, जळिााव, अकोला, औरािािाद,

उलहासनिर, नाादड-वाघाळा साािली-नमरज-कपवाड, परभणी, लातर, चादरपर अशा 26 महानिरपानलका 239

निरपानलका व निरपाचायत अशी राजयातील महानिरपानलका निरपानलकााची एकण साखया 265 आह. निर नवकास

नवभािाचया "निर नवकास" या कायफकरमाकरीता िारावी पाचवारगरक योजना (2012-2017 ) मधय 25,00,000.00 लकष

आह. सन 2015-16 चया वारगरक योजनत एकण र.465498.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

10.102 नािरी नवभािातील लोकसाखयचया वाढीमळ अनक समसया उदभवलया आहत जशी िरोजिारी, िरीिी, नािरी

मलभत सनवधााचा अभाव, पयावरण नवरयक समसया इतयादी.

या समसयाावर मात करणयासाठी उपाययोजनत खालील िािीचा समावश आह

1) रोजिार ननरगमतीच परचालन

2) साधनसापततीचा नववकपणफ आनण सयोनय वापर करन जीवनमान सधारण, नवशरत: िरीिााच जीवनमान सधारण.

281

3) नािरी वाहतकीसह सवााची कायफकषम आनण सातनलत नवतरण वयवसथा करण

4) निरपानलकचया परानधकारणाच नतनीकरण करण व िळकटी आणण, जयामळ नवकासाच वयवसथापक महणन तयााची भनमका तयााना कायफकषमतन पार पाडता यईल.

5) परचनलत सासथची यातरणा सदढ करण.

6) नवसतानरत होणाऱया अनधकार कषतरातील शहरााचा समतोल राखण.

नरगर जवकासाची 6 पराजधकरण पढीलपरमाण आित.

1) सपपरी-सचचवड

2) मािई महानिर परदश नवकास परानधकरण (एमएमआरडीए)

3) शहर व औदयोनिक नवकास महामाडळ (नसडको)

4) तळजापर शहर नवकास परानधकरण

5) पठण - आपिााव शहर नवकास परानधकरण

6) पाढरपर शहर नवकास परानधकरण

नरगररचना परजशकषण

10.103 या योजनखाली सयोनय शकषनणक पातरता धारण करणाऱया 4 अनधका-यााना नािरी ननयोजनाचया पदवयततर

पाठयकरमासाठी नदलली यथील "सकल ऑर पलसनि" या सासथमधय तसच एम.ई. (टी.व सी.पी.) चया पदवयततर

पाठयकरमासाठी पण यथील अनभयाानतरकी महानवदयालयामधय परनतननयकत करणयात यत. ही योजना असनसधदा जलद

ितीन वाढणाऱया जिािदाऱया आनण सथाननक सासथा ना, तसच शासनाला ताानतरक सलला उपलबध करन दणयाचया

मािणीचा नवचार करता निररचना नवभािाला अहफतापरापत निररचनाकारााची उणीव भासत. ही िाि नवचारात घता

भनवषयात परतयक वरी नवी नदलली/पण यथील पाठयकरमासाठी नकमान 8 अनभयाानतरकी / वासतशासतर पदवीधारका ाना

परनतननयकत करणयाच परसतानवत आह. या योजनखाली 144 अनधका-यााना परानशकषण नदल आह. सन 2015-16 मधय र.

50.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

तीथनकषतराासाठी जवशष जवकास कायनकरम

10.104 "नवशर परसािी तीथफकषतरााना परचाड साखयन भटी दणाऱया यातरकरा ची साखया लकषात घता यातरा सथळाचा नवशर

नवकास कायफकरम हाती घणयात आला आह. परथमत: पढील तीथफकषतराासाठी नवशर नवकास कायफकरम हाती घणयात आला

पाढरपर, दह, आळादी, शिााव, तळजापर. या योजनतिफत पाणीपरवठा, सााडपाणी वयवसथा, नदवाितती इ. मलभत सोयीचा

समावश आह. अशाच परकारचा कायफकरम पठण, जजरी, परळीवजनाथ व पाढरपर (दसरा टपपा), नाादड, अककलकोट,

282

नशडी, तरयािकशवर इतयादी सथळीही अामलात आणणयात यत आह. पठण, तळजापर व पाढरपर या तीथफसथळााचया कषतरात

मलभत सनवधा दता यावयात यासाठी शासनान पठण - आपिाव शहर नवकास परानधकरण, तळजापर शहर नवकास

परानधकरण व पाढरपर शहर नवकास परानधकरण यााची सथापना कली आह. सन 2015-16 मधय तळजापर श. नव.

परानधकरणासाठी र. 70 कोटी, पठण-आपिाव श. नव. परानधकरणासाठी र. 44 कोटी व पाढरपर शहर नवकास

परानधकरणासाठी र. 15 कोटीचया ननयतवययाची मािणी परसतानवत करणयात आला आह.

राजयातील अनगनशमन व अतयावशयक सवााच बळकटी करण.

10.105 राजयातील निरपनलका व महानिरपानलका कषतरात आवशयकतनसार असननशमन सवा व अतयावशयक सवााच

िळकटीकरण करण नह नवीन योजना सन 2009 - 10 पासन सर करणयाात आलली आह. सन 2015-16 मधय र.

30.00 कोटीचा ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

दजलत वसतीमधय सजवधा

10.106 नािरी व गरामीण भािातील दनलत समाजाचया नहतासाठी शासनान 100% अनदानावर दनलत वसती सधार

योजना 1995-96 पासन सर कली आह. जया वसतीतील अनसनचत जातीची लोकसाखया 50% सकवा जासत असल

तयााना या योजनचा लाभ घता यईल. या योजनखाली रसत, नाल, सावफजननक शौचालय, पाणीपरवठयासाठी पाईप लाईन इ.

पायाभत सनवधा वसतयााना परनवणयात यत.

राषरीय नारगरी उपजिजवका अजरभयान

10.107 नािरी दानरदरय िहनमतीय असलयामळ शहरातील िरीि लोकााना जया - जया कारणामळ (कामाचया

नठकाणचया, राहणयाचया नठकाणचया अथवा सामानजक) पनरससथतीला शरण जाव लाित, ती कारण एकनतरतनरतया

नवचारात घऊन तयावर उपाययोजना करण आवशयक आह जणकरन वासतनवक पनरससथतीत िदल होईल. राहतया

नठकाणी सामना करावया लािणाऱया पनरससथतीचा परामरफ जएनएनयआरएम व राजीव आवास योजनाामारफ त घणयात

आला आह. तथानप, कामाचया नठकाणी व सामानजक जीवनात सामना करावया लािणाऱया पनरससथतीवर, कौशलय

नवकासासाठी साधी ननमाण करन (जयामळ रोजिाराचया साधी ननमाण होतील) आनण सलभ कजफपरवठयादवार उपाययोजना

करण शकय आह. ह उनददषट साधय करणयासाठी एक अनभयान सर करणयाची आवशयकता होती. महणन राषरीय नािरी

उपनजनवका अनभयान सर करणयात आल आह. शहरातील ननवारानवनहन लोकााना आवशयक सनवधाासह ननवारा दणयाच

कायफ या अनभयानामारफ त करणयात यईल. तयानशवाय, शहरातील रसतयावर वयवसाय करणाऱया लोकााना वयवसायासाठी

योनय जािा परवन, नवततीय सासथााकडन तयााना कजफपरवठा करन, सामानजक सरकषा दऊन आनण नवनवीन िाजारपठा

283

हसतित करणयासाठी लािणार कौशलय वाढवन तयााचया जीवनात यणाऱया अडचणी दर करणयाचा परयतन कला जाईल. ही

योजना रािनवणयासाठी राजयातील 53 शहरााची ननवड करणयात आली आह. सन 2015-16 मधय या योजनसाठी र.

140.00 कोटीचा ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

राजय नारगरी उपजिजवका अजरभयान

10.108 राषरीय नािरी उपनजनवका अनभयानात ननवड न झाललया राजयातील 206 शहराामधय राजय नािरी उपनजनवका

अनभयान रािनवणयाचा ननणफय शासनान घतला आह. सन 2015-16 मधय या योजनसाठी र. 30. कोटीचा ननयतवयय

परसतानवत करणयात आला आह.

राषरीय नारगरी माजिती पधदती

10.109 राषरीय नािरी मानहती पधदती अकरावी पाचवारगरक योजनचया कालावधीत रािनवणयात यणारआह. या क दर

परसकत योजनसाठी क दर शासनाकडन 75 % अनदान परापत होणार असन 25 % रककम राजय शासनान खचफ करावयाची

आह. या योजनतिफत राजयातील 32 शहराामधय राषरीय नािरी मानहती पधदती नवकनसत करावयाची आह. सन 2015-16

मधय र. 17.60 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

मिाराषर सवणनियाती नरगरोतथान मिाअजरभयान

10.110 महाराषर राजयातील ननवडक शहराामधय महाराषर सवणफजयाती निरोतथान महाअनभयान रािनवणयाचा ननणफय

राजय शासनान घतला असन ही योजना अामलात आणणयाचया दषटीन शासन सतरावर कायफवाही सर आह. आतापयित

शासनान महाराषर सवणफजयाती निरोतथान महाअनभयान खाली 41 परकलपााना माजरी नदली आह. सदर परकलप

अामलिजावणीचया नवनवध टपपयाावर आहत. सदर योजनकरीता सन 2015-16 मधय र.600.00 कोटी इतका ननयतवयय

परसतानवत करणयात आला आह.

अनन, नारगरी परवठा व गरािक सारकषण जवरभारग

नवीन शासकीय रगोदाम बााधणी (राजय योिना + नाबाडन सिाययीत)

10.112 सावफजननक नवतरण वयवसथअातिफत नवतरीत करावयाचया अननधानयाची उचल भारतीय अनन महामाडळाचया

िोदामातन करन राजयशासनाचया मालकीचया / भाडान घतललया िोदामाात साठनवल जात. अकरावी पाचवारगरक

योजना 2007-11 मधय मराठवाडा नवकास कायफकरम 2007 अातिफत लातर नजलहया करीता सन 2008-09 मधय

ता.चाकर व उदगीर यथ िोदाम िााधणी कनरता रपय 1.15 कोटी व ता.औसा, टाका, नर, नािपर यथ िोदाम िााधणी

284

करीता 36.67 लकष इतका ननधी नवतरीत करणयात आला. तसच सन 2009-10 मधय ता.जळकोट, दवणी, नशरर

अनातपाळ यथ िोदाम िााधणी करीता रपय 1.10 कोटी व ता. लातर आनण अहमदपर िोदाम दरसती करीता रपय 30

लकष इतका ननधी नवतरीत करणयात आला. सन 2010-11 मधय रपय 0.50 कोटी इतका ननधी कडाळ, नज.ससधदिफ

िोदाम िााधणी करीता ननधी नवतरीत करणयात आला असन सावफजननक िााधकाम नवभािास ननधी हसताातरीत करणयात

आला आह. परसतानवत अनन सरकषा कायदयानसार अननधानयाच ननयतन वाढ होणयाची शकयता आह. तसच सधयाच

अननधानय, साकर, पामतल यााचया मानसक ननयतनाचया दपपट व भनवषयातील वाढणा-या िरजा नवचारात घवन दान

मनहनयाचया ननयतनाऐवढी 5.95 लकष म.टन िोदाम कषमता आवशयक आह, 584 नवीन िोदाम िााधणी करीता

नािाडफकडन र.484.1323 कोटी इतक अथफसहायय माजर असन तयापकी रककम र.459.9256 कोटी (एकण माजर

रककमचया 95%) इतकी रककम नािाडफ कजफ सवरपान दणार असन उवफनरत रककम र.24.2067 कोटी (एकण माजर

रककमचया 5%) राजय शासनाचा नहससा असणार आह. सदरचया योजनमधय नदनााक 01/04/2011 पासन झाललया

खचाची परनतपती नािाडफकडन नमळणार आह. सन 2011-12 मधय सदर योजन अातिफत र.31.34 कोटी इतका ननधी

एकण 75 िोदामाा कनरता नवतरीत कलला आह. सन 2011-12 त 2013-14 या आरगथक वरात एकण 128 िोदाम

िााधकामााना (कषमता 156430 म.टन व अादानजत खचफ र.169.25 कोटी ) र.111.04 कोटी ननधी उपलबध करन

दणयात आलला आह. सन 2013-14 मधय अथफसाकलप करणयात आललया र.24 कोटी ननधीपकी र.19.20 कोटी ननधी

ननवन िोदाम िााधकामास उपलबध करन नदलला आह. सािानधत तालकयाचया नठकाणी ननवन शासकीय िोदाम िााधणी

परिती पथावर आह. सन 2014-15 कनरता र. 439 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

ई रगविनननस पकलप (राजय योिना)

10.113 लकष ननधानरत सावफजननक नवतरण वयवसथा तसच नशधापनतरका सािणकीकरणकरणयाचा परकलप सापणफ राजयात

रािानवणयात यणार आह. तयासाठी क दरशासन सवाचच नयायालयाचया आदशानसार सॉरटवअर उपलबध करन दणयात

यणार आहत. सािणकीकरणकरणयाचा Technology Model ची ननवड करणयात आली आह.(PDS योजनचया

सािणकीकरणकरणयासाठी छततीसिड राजयान ससवकारललया सािणकीकरण मोडयलचा वापर करणयाच ठरलल आह)

तयामळ सािणकीकरण कनरता ननयोजन नवभािाकडन सन 2012-17 साठी एकण रककम र. 101 कोटी इतका ननयतवयय

परसतानवत करणयात आलला आह. सदर योजन कनरता सन 2013-14 कनरता 13 कोटी इतका ननयतवयय माजर करणयाात

आला आह. सन 2014-15 कनरता र.70 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

285

गरािक माच इमारतीच बााधकाम (राजय योिना)

10.114 अकरावी पाचवारगरक योजना 2007-11 मधय िलढाणा, उसमानािाद, रतनानिरी, नादरिार, ससधदिफ,

अमरावती, िडनचरोली, लातर व रायिड या नजलहयाामधय गराहक माच इमारतीच क दर शासनाकडील ननधीतन िााधकाम

करणयात आलल आह. राजय आयोि, मािई कायालयाचया िााधकामासाठी, नािपर व औरािािाद पनरकरमा खाडपीठ

कायालयाचया िााधकामासाठी, तसच नजलहा गराहक माचाचया इमारतीच िााधकामासाठी, 12 वया पाचवारगरक योजनकरीता

रककम र. 6.24 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयाात आला आह. तर सन 2012-13 करीता रककम रपय 1

लकष इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. रककम र.1.03 कोटी इतका खचफ िीड, अमरावती, सहिोली,

कोलहापर, नादरिार, अमरावती यथील गराहक माच इमारतीचया िााधकामावर खचफ झाला आह. सन 2013-14 कनरता

र.75 लकष इतका ननयतवयय माजर करणयाात आलला आह. सन 2014-15 कनरता नजलहा गराहक माचचया िीड,

नादरिार, िडनचरोली, सहिोली, अहमदनिर व नाादड नठकाणचया इमारती िााधकामासाठी र.3.05 कोटी इतका ननयतवयय


क जदरय अननपणा योिना (क दर शासन परसकत योिना)

10.115 अननपणा योजना राजयात 1 एनपरल 2001 पासन सर झालली आह. सदर योजन अातिफत लाभारथयाना दरमहा

10 नकलो अननधानय (5 नकलो िह व 5 नकलो ताादळ) मोरत दणयाात यतो. या योजनचा लाभ 65 वर पणफ सकवा तयापकषा

अनधक वय असणा-या वयकतीना ज ननराधार आहत व दस-या कोणतयाही योजनचा लाभ घत नाहीत तयााना होत

आह.सदर योजनतािफत राजयात 78,425 लाभाथी दरमहा या योजनचा लाभ घतात. सन 2014-15 करीता सदर

र.5.02 कोटी इतका ननयतवयय माजर झालला आह. सन 2015-16 करीता दखील र. 7.77 कोटी इतका ननयतवयय


कायनकारी मानक परयोरगशाळा व दययम मानक परयोरगशाळा सथापन करण (राजय योिना)

10.116 ननयातरक वधमापनशासतर यााच अातिफत राजयात परयोिशाळाचया अतयाधननक सनवधाचया िळकटीकरणासह

परयोि शाळा सथापन करणयाकनरता 127 परयोिशाळा िााधणीसाठी 12 वया पाच वारगरक योजनतिफत एकण रककम र.8.71

कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत आला आह. सन 2012-13 करीता रककम रपय 98 लकष इतका ननयतवयय माजर

करणयात आला आह. तयापकी रककम र.78.40 लकष नवतत नवभािाकडन मकत करणयाात आली आह. तयातन पण यथ

8 परयोिशाळा साािली 3 परयोिशाळा नानशक 2 परयोिशाळा आनण िीड 1 परयोिशाळतील सनवधााच िळकटीकरण

करणयात आलल आहत. सन 2011-12 मधय सदर योजनकरीता रककम र.5.49 कोटी इतकी तरतद माजर होती.

तयापकी नानशक यथील चार परयोिशाळा कनरता रककम र. 1 कोटी तर व औरािािाद यथील 2 परयोिशाळाकनरता रककम

286

र.56 लकष उभारणीकनरता अस एकण रककम र.1.56 कोटी इतका खचफ झालला आह. सन 2013-14 कनरता र.2

कोटी इतका ननयतवयय माजर करणयाात आलला असन तयातन पण नजलहयात 1 दययम मानक परयोिशाळा 5 का.मा.पर.,

नाादड नजलहयात 2 व अहमदनिर नजलहयात 3 परयोिशाळचया सनवदयाच िळकटीकरणाच काम चाल आह. सन 2015-

16 कनरता र. 1.00 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

राजय गरािक िलपलाईन (क दर सिाययीत )

10.117 गराहकााचया तकरारीचया ननवारणा करीता एक पयायी वयवसथा महणन राजयात हलपलाईन तयार करणयाचया

सचना क दर शासनाकडन नदललया आहत. तयानसार राजयामधय गराहक हलपलाईन चाल करणयात आलली आह. 12 वया

पाचवारगरक योजनकनरता परतयक वरी रककम र.22.71 लकष यापरमाण रककम र.1.1355 कोटी इतका ननयतवयय माजर

आह. सदर योजन कनरता सन 2015-16 साठी र.23 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

शासकीय कमनचा-यााना परजशकषण

10.118 राजयातील शासन सवत सवफ सतरावर कायफकषमता वाढवन िनतमान परशासन होणयाकनरता राजयातील सवफ

अनधकारी व कमफचारी यााना सवचया नवनवध टपपयावर वळोवळी िदलतया काळाचया िरजनसार आवशयकत परनशकषण

दणयासाठी सामानय परशासन नवभािान नद.23/9/2013 चया शासन ननणफयानवय महाराषर शासनाच परनशकषण धोरण ननसशचत

कलल आह. सन 2014-15 या वरासाठी र.5 लकष इतका ननयतवयय माजर झाललाआह. सन 2015-16 साठी दखील

र.10.00 लकष इतकया ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

सावनिजनक जवतरण वयवसथच सारगणकीकरण (क दर जिससा)

10.119 लकष ननधानरत सावफजननक नवतरण वयवसथा तसच नशधापनतरका सािणकीकरण करणयाचा परकलप सापणफ

राजयात रािानवणयात यत आह. तयासाठी क दरशासनाकडन सवाचच नयायालयाचया आदशानसार सॉरटवअर उपलबध

करन दणयात यणार आह. ननयोजन नवभािा कडन सन 2012-17 साठी र.10,100 लकष इतका ननधी परसतानवत आह.

या परकलपाला क दर शासनान अथफसहायय दणयाचया ननणफय घतला असन तयासाठी क दर नहससा व राजय नहससा 50-50 असा

ठरनवणयात आला आह. तयाआधार 169.73 कोटीचया राजयाचया परकलपास मानयता नदलली आह. तसच क दर नहससा

र.34.86 कोटी पकी र.20.92 कोटी तरतद नवतरीत कली आह. तरी, सन 2015-16 कनरता रककम र.11.50 कोटी

इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

सावनिजनक जवतरण वयवसथच सारगणकीकरण (राजय जिससा)

10.120 लकष ननधानरत सावफजननक नवतरण वयवसथा तसच नशधापनतरका सािणकीकरण करणयाचा परकलप सापणफ

राजयात रािानवणयात यत आह. तयासाठी क दरशासनाकडन सवाचच नयायालयाचया आदशानसार सॉफटवअर उपलबध

287

करन दणयात यणार आह. ननयोजन नवभािा कडन सन 2012-17 साठी र.10,100 लकष इतका ननधी परसतानवत आह. या

परकलपाला क दर शासनान अथफसहायय दणयाचया ननणफय घतला असन तयासाठी क दर नहससा व राजय नहससा 50-50 असा

ठरनवणयात आला आह. राषरीय अनन सरकषा अनधननयम,2013 ची अमलिजावणी तातकाळ करावयाची असलयान

सावफजननक नवतरण वयवसथच सािणकीकरण परकलपासाठी सन 2015-16 कनरता रककम र.11.50 कोटी इतका


अलपसाखयाक जवकास जवरभारग

10.121 अलपसाखयाक समाजाचया नवकासासाठी सर असललया विविळया योजना एकाच परशासकीय नवभािाचया

ननयातरणाखाली आणणयासाठी व या योजना अनधक िनतमान करणयासाठी शासन अनधसचना, सामानय परशासन नवभाि,

नद.21 रबरवारी, 2008 नसार सवतातर अलपसाखयाक नवकास नवभािाची ननरगमती करणयात आली. राजयातील

अलपसाखयाकााचया सवािीण नवकासासाठी अलपसाखयाक नवकास नवभािाकडन नवनवध कलयाणकारी योजना

रािनवणयासाठी होणाऱया योजनाातिफत खचासाठी 2014-15 या आरगथक वरात र. 377.45 कोटी (राजय नहससा र.

362.05 कोटी + क दर नहससा र. 15.40 कोटी) इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. सन 2015-16 कनरता

अलपसाखयाक नवकास नवभािाचया योजनााकनरता नवभािान र. 430.45 कोटी ( राजय नहससा र. 330.05 कोटी + क दर

नहससा र. 100.40 कोटी) इतकया रकमचा ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह. सन 2015-16 साठी ननयतवयय

परसतानवत असललया नवभािाचया योजना खालीलपरमाण आह.

1 ई- िवहनफनस परकलप रािनवणयासाठी तरतद. 2 उदफ घराकनरता सहायक अनदान. 3 उदफ अकादमीकनरता सहायक अनदान. 4 वकर िोडाकनरता सहायक अनदान. 5 हज कनमटीला सहायक अनदान (औरािािाद यथ हज हाऊस िााधण). 6 उचच नशकषण घणाऱया अलपसाखयाक नवदयारथयाकनरता नशषयवतती योजना. 7 अलपसाखयाक शाळााना पायाभत सनवधा परनवणयाकनरता सहायक अनदान. 8 मदरसा आधननकीकरण योजनकनरता सहायक अनदान. 9 अलपसाखयाक साकनदरत नािरी कषतरातील कषतरनवकास योजनकनरता सहायक अनदान.

10 अलप कालावधीत वयवसायावर आधानरत पाठय करमााकनरता सहायक अनदान (कौशलय नवकास कायफकरम).

11 हलपलाईन कनरता सहायक अनदान. 12 अलपसाखयाकााचया समसयाािाित साशोधन, परनशकषण व योजनााना परनसधदी दणयाकनरता सहायक अनदान. 13 अलपसाखयाक सक नदरत गरानमण कषतरात कषतरनवकास योजनकनरता सहायक अनदान. 14 मौलाना आझाद अल पसाखयाक आरगथक नवकास महामाडळाला भाि भााडवली अाशदान.

288

15 रासषरय अलपसाखयाक नवकास व नवतत महामाडळाला भािभााडवली अाशदान. 16 अलपसाखयाक नवदयारथयासाठी नवदयमान तातरननकतन (Polytechnic ) सासथामधय दसरी पाळी सर

करणयाकनरता सहायक अनदान. 17 अलपसाखयाक साकनदरत कषतरातील आदयौनिक परनशकषण (ITI) सासथाना सहायक अनदान. 18 शहराामधील अलपसाखयाक समाजातील मलीकनरता वसतीिहााकनरता सहायक अनदान. 19 अलपसाखयाक नवदयारथयासाठी नवीन तातरननकतन (Polytechnic )सासथा सर करणयासाठी सहायक

अनदान. 20 अलपसाखयाक नवदयारथयासाठी नवदयमान औदयोनिक परनशकषण सासथामधय दसरी/नतसरी पाळी सर

करणयाकनरता सहायक अनदान. 21 मौलाना आझाद मोरत नशकवणी व सालनन योजना याकनरता सहायक अनदान. 22 सवयासहायय िचत िटााकनरता सहायक अनदान. 23 राजय अलपसाखयाक आयोिाला सहायक अनदान (पोनलस परनशकषण, मराठी राऊा डशन कोसफ इ.). 24 मौलाना आझाद अलपसाखयाक आरगथक नवकास महामाडळाला सहायक अनदान (क दर व राजय नहससा). 25 िहकषतरीय नवकास कायफकरम क दर परसकत याजना (क दर व राजय नहससा).

नवीन योजना (परसतानवत). 26 इसलानमक कलचर सटर. 27 अलपसाखयाक यातरमािधारकाासाठी सहायक अनदान.

(र. कोटीत)

कषतर/ उपकषतर

11 वी पाचवारगरक योजना - 2007-2012

12 वी पाचवारगरक योजना 2012-2017

वारगरक योजना 2013-14 अपनकषत खचफ

वारगरक योजना 2014-15 वारगरक योजना 2015-16

माजर ननयतवयय

परतयकष खचफ परसतानवत ननयतवयय


अपनकषत खचफ ननयतवयय

1 2 3 4 5 6 7 8

सामानजक सरकषा व कलयाण

880.66 798.73 2603.25 276.27 (राजय नहससा र. 273.05 कोटी + क दर नहससा र. 3.22 कोटी)

377.45 (राजय नहससा र. 362.05 कोटी + क दर नहससा र. 15.40 कोटी)

377.45 (राजय नहससा र. 362.05 कोटी + क दर नहससा र. 15.40 कोटी)

र. 430.45 (राजय नहससा र. 330.05 कोटी + क दर नहससा र. 100.40 कोटी)

कामरगार जवरभारग

कामरगार व कामरगार कलयाण

10.122.1 कामिार व कामिार कलयाण या उपकषतरामधय सवफसाधारण कामिार कलयाणासह साचालन व परशासन,

साशोधन व साासखयकी, औदयोनिक सािाध, कामाची पनरससथती व सरनकषतता, कामिाराासाठी सामानजक सरनकषतता, कामिार

289

मानहती परणाली, िालकामिार परथच ननमफलन इतयादी िािीचा समावश होतो. अकरावी पाचवारगरक योजना 2007-12 मधय

सदर उनददषट साधय करणयासाठी र.106.02 कोटी इतका ननयतवयय माजर करणयात आला होता. तयापकी र.79.30 कोटी

इतका खचफ झालला आह. कामिार नवभािासाठी िारावी पाचवारगरक योजना 2012-17 मधय र.215.00 कोटी इतका

ननयतवयय माजर करणयात आला आह. वारगरक योजना 2012-13 कनरता र.31.00 कोटी ननयतवयय माजर करणयात

आला होता. तयापकी र.19.4801 कोटी इतका खचफ झालला आह. वारगरक योजना 2013-14 कनरता र.55.06 कोटी

ननयतवयय माजर होता. तयापकी र.35.28 कोटी खचफ झालला आह. तर वारगरक योजना 2014-15 साठी र.55.06

कोटी इतका ननयतवयय माजर करणयात आला असन तो सदर वरात पणफत: खचफ होण अपनकषत आह.

10.122.2 वारगरक योजना 2015-16 कनरता सामानजक व सामनहक सवा या कषतराखाली उपकषतर कामिार व कामिार

कलयाण यासाठी र.51.31 कोटी ननयतवयय तसच सामानय सवा या कषतराखाली उपकषतर ई-िवहनफनस यासाठी र. 3.50

कोटी तसच सामानय आरगथक सवा कषतराखाली उपकषतर शासकीय परनशकषण कायफकरम यासाठी र.1.00 कोटी ननयतवयय

(कामिार नवभािासाठी एकण र.55.06 कोटी ) परसतानवत करणयात आला आह.

कामरगार व कामरगार कलयाण उपकषतराखालील मितवाचया योिनााची थोडकयात माजिती पढीलपरमाण

परादजशक कामरगार सासथकजरता नारगपर यथ नवीन इमारतीच बााधकाम

10.123 परादनशक कामिार सासथा, नािपर ही सथापनपासन महणजच ऑिसट, 1985 पासन मॉनरस कॉलज (जनी

इमारत) या नशकषण नवभािाचया इमारतीत तातपरतया सवरपात चाल करणयात आली आह. सदर सासथची सवतातर इमारत

िााधणयाकनरता 2,04,000 चौ. रट इतकया मोकळया जािचा भखाड नवतनरत करणयात आला आह. यथ इमारतीचया

िााधकामाकनरता र.476.68 लाख एवढया रककमस नद.04.07.2000 चया शासन ननणफयानवय मानयता नदलली आह.

आतापयित याकनरता र.463.50 लाख उपलबध करन नदलल आहत.सावफजननक िााधकाम नवभाि, नािपर याानी उवफनरत

िााधकामाकनरता सादर कलल सधानरत अादाजपतरक सधारीत परशासकीय मानयतसाठी सादर करणयात आल आह.

वसतीिह व ननवासी इमारतीच उवफनरत िााधकाम अदयाप िाकी आह. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता

र.44.00 लाख ननयतवयय माजर करणयात आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.0.01 लाख इतका

ननयतवयय (लाकषनणक) परसतानवत आह.

िनशरी जवमा योिना

10.124 महाराषरातील असाघनटत कामिारााची साखया मोठी असन, साघनटत कामिारााना नमळणाऱया लाभासारख लाभ

तयााना नमळत नाहीत. तसच या कषतरातील िऱयाचशा कामिारााच उतपनन ह दानरदरय ररखाली आह. तयामळ भारतीय

आयरगवमा महामाडळातर रािनवणयात यत असलली जनशरी नवमा योजना महाराषरामधय या कामिाराासाठी महाराषर

290

राजयान नद.12.08.2004 आनण 24.10.2005 चया शासन ननणफयानवय लाि कली. क दर शासनाच असाघनटत कामिार

नवधयक,2003 अनवय घोनरत कललया 122 वयवसायाामधय काम करणा-या कामिारााचा सदर योजनत समावश होतो.

आरगथक िािी :-जनशरी नवमा योजना ही क दर शासन अनदाननत असनएकण नपरनमयम खचाचा एक चतथाश नहससा राजय

शासन दणार आह. ही योजना 18 त 60 वयोिटातील दानरदरय ररखालील वयकतीसाठी व दानरदरय ररचया सकनचत वर

असणाऱया वयकतीसाठी आह. वारगरक नपरनमयम र.200/- असन तयापकी क दर शासनाचया सामानजक सरनकषतता ननधीमधन

र.100/-, राजय शासनाकडन र.50/- आनण लाभारथयाकडन र.50/- भरल जातात.

जनशरी नवमा योजननसार सदसयााना खालीलपरमाण लाभ नदल जातातः

जनशरी नवमा योजना सदसयाचा नसरगिक मतय ओढवलयास तयाचया वारसदारास र.30,000/-

जनशरी नवमा योजना सदसयाचा अपघाती मतय ओढवलयास तयाचया वारसदारास र.75,000/-

जनशरी नवमा योजना सदसयास अपघातामळ कायमसवरपी सापणफ अपाितव आलयास तयास र.75,000/-

जनशरी नवमा योजना सदसयास अाशतः अपाितवाकरीता र.37,500/-

जनशरी नवमा योजना सदसयाचया मलााचया नशकषणाकरीता नशकषा सहयोि योजनतिफत इयतता 9वी त 12वी करीता

तसच आय.टी.आय. कोसफ करीत असलयास व दरवरी उततीणफ होत असलयास दर नतमाहीकरीता र.300/- रककम परतयकी

( जासतीत जासत दोन मलााकरीता) नदली जात.

साधय :- सदर योजनतिफत सन 2014-15 मधय सपटिर, 2014 अखर एकण 1219 नसरगिक मतय पावललया

कामिारााचया वारसााना र.3,70,95,000/- अपघाती मतय पावललया 59 कामिारााचया वारसााना र.47,70,000/-,

तसच अाशत: अपाितव आललया 2 कामिारााना र.1,50,000/- रककम दणयात आली आह. तसच जनशरी नवमा

योजनतिफत नोदीत सदसयााचया 51,332 पालयााना र.3,07,99,200/- इतकी नशषयवतती अदा करणयात आलली आह.

सदर योजनतिफत सन 2014-15 मधय माह सपटिर,2014 अखर एकण 1,30,233 कामिारााची नोदणी / नतनीकरण

झालल आह. भारतीय आयरगवमा महामाडळान तयााचया नद.21.11.2013 रोजीचया पतरानवय नद.01.01.2013 पासन या

योजनच नामकरण आम आदमी नवमा योजना अस झालयािाित कळनवल आह.

10.124.2 सदर योजनसाठी वारगरक योजना सन 2014-15 मधय र.100.00 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात

आला आह. आनण वारगरक योजना 2015-16 करीता र.1,000.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला

आह.

291

असाघजटत कामरगाराासाठी पराजधकरण आजण असाघटीत कामरगाराासाठी सामाजिक सरजकषतता कायदा 2008 ची पररभावी अमालबिावणी

10.125.1 असाघनटत कामिारााना समाजाचया मखय परवाहामधय समानवषट करणयासाठी आरगथक, सामानजक व इतर

सवफ तऱहन या िरीि घटकास सकषम करणयाची ननताात आवशयकता असलयान, राजय शासनान मािासविीय, आनदवासी,

अपाि, मनहला, अलपसाखयााक यााचया सावािीण नवकासाकनरता नवनवध योजना जाहीर कलया आहत. असाघनटत कषतरातील

कामिारााचा दानरदरय ररखाली असणाऱया वयकतीकनरता असललया कलयाणकारी योजनाामधय समावश नसलयामळ तसच

इतर समनवय नसलयामळ व तयािाितची वसतननषठ साासखयकी मानहती नसलयामळ या कामिाराासाठी योजना आखन ती

अामलात आणण शकय झालल नाही. ही वसतससथती नवचारात घवन नद. 1 जल,2004 रोजी शासनान उचचानधकार

परानधकरण सथापन कल.

10.125.2 असाघनटत कामिाराापकी ऊसतोड कामिार, िााधकाम कामिार, वीट भटटी कामिार, नवडी कामिार,

हातमाि/यातरमाि कामिार सचधया िोळा करणार कामिार, दिडखाण कामिार, नरकषा ओढणार कामिार व घर कामिार

इतयादीसाठी पनहलयाादा लकष घालणयाच या परानधकरणाच लकषय आह. परानधकरणाची वयापती व कषमता जसजशी वाढल

तसतस इतर असाघनटत कामिाराासाठी दखील योजना हाती घणयाच शासनान ठरनवल आह. अशानरतीन असाघनटत

कषतरातील कामिारााना टपपया-टपपयान नजलहाननहाय साघनटत करन सामानजक सरकषचया मखय परवाहात आणणयाचा

शासनाचा मानस आह. ह काम परचाड सवरपाच आह. राजय सतरावर राजय परानधकरण व नजलहा सतरावर कायफकारी सनमती

ननमाण करन तसच सवयासवी साघटना, कामिार साघटना तसच सथाननक सवराजय सासथा यााचया माधयमातन ह करावयाच

आह.

पराजधकरणााची उजिषट खालीपरमाण आित

अासघनटत कषतरातील कामिारााची मानहती िोळा करन कामिारााची साखया ननसशचत करण.

असाघनटत कामिारााच आरगथक व सामानजक सवकषण करण.

या कामिाराासाठी सामानजक सरकषा योजना रािनवण तसच दिफल घटकाासाठी असललया क दर व राजय शासनाचया योजनााचा समनवय साधन तयाचा लाभ या कामिारााना नमळवन दण.

या कामिाराासाठी व तयााचया कटा नियाासाठी आरोनय, ननवारा इतयादी योजनााचा लाभ नमळवन दणयासाठी मदत करण.

िाल कामिार परथा नषट करण.

नकमान वतन इतयादी कायदयााचा लाभ नमळवन दण.

जनशरी नवमा योजनसारखया कलयाणकारीयोजना पनरणामकारकनरतया रािवन असाघनटत कामिारााना साघनटत करण.

292

असाघटीत कामिार सामानजक सरनकषतता अनधननयम 2008 मधील तरतदीनसार असाघटीत कामिारााची नोदणी करणयात यणार असन तयााना समाटफ काडफ दयावयाच आह. तसच उकत ननयमाातिफत कामिार सनवधा क दर (WFC) सथापन करण.

सदर योजनसाठी िारावी पाचवारगरक योजना 2012-17 कनरता र.1500.00 लाख आनण वारगरक योजना सन 2014-15

मधय र.1.00 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात आला होता. वारगरक योजना 2015-16 कनरता र.100.00 लाख

ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

राषरीय सवासथय जवमा योिना

10.126.1 क दर शासनान नद.01.10.2007 रोजी दानरदरय ररखालील कटािााकनरता राषरीय सवसरथय नवमा योजना घोनरत

कली आह. महाराषर शासनान, दानरदरय ररखालील कटािााकनरता राषरीय सवासरथय नवमा योजना नदनााक 28 माचफ, 2008

चया शासन ननणफयानवय लाि करणयात आली आह. सन 2008-09 मधय योजनचया अामलिजावणीचया पनहलया टपपयात

अमरावती, जळिाव, नािपर, नाादड, ठाण, सोलापर आनण यवतमाळ या 7 नजलयामधय सदर योजना रािनवणयास

सरवात करणयात आली. नदनााक 12.01.2009 चया शासन ननणफयानवय सन 2008-09 मधय रतनानिरी, िलढाणा, चादरपर,

लातर, अकोला, रायिड, िोनदया, िडनचरोली, ससधदिफ, वानशम, भाडारा, जालना, सहिोली, वधा, नादरिार, मािई व मािई

उपनिर या अनतनरकत 17 नजलयात ही योजना लाि करणयात आली व उवफनरत औरािािाद, िीड, नानशक, पण,

अहमदनिर, कोलहापर, सातारा, उसमानािाद, परभणी, साािली व धळ या 11 नजलयात सदर योजना सन 2009-10 पासन

लाि करणयात आली आह. राषरीय सवासरथय नवमा योजनची वनशषय आनण सदर योजनखाली नदल जाणार लाभ

पढीलपरमाण आहत .

10.126.2 सदर योजना क दर परसकत असन राजय शासन नपरनमयमचया 25 % आनण क दर शासन 75 % ननधी परदान

करत. तर लाभारथयान र.30/- भरावयाच आहत. एका वरात लाभाथी कटािाला र.30,000/- पयित रककम वदयकीय

उपचारासाठी आशवानसत कली आह. सदर योजनखाली Cashless facility उपलबध आह. तयामळ लाभारथयाना

हॉससपटलमधय दाखल झालयास पस भराव लाित नाहीत. परतयक लाभाथी कटािाला एक समाटफ काडफ दणयात यत.सदर

योजनतिफत आतापयित अामलिजावणीचया पनहलया ररीत 22,43,501 दस-या ररीत 21,76,491 तसच नतसऱ या ररीत

8,55,797 समाटफ काडफ वाटप करणयात आलल असन 1,98,600 लाभाथीनी या योजनतिफत र.106,76,91,683/-

इतकया रकमचा लाभ घतलला आह. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.1.00 लाख इतका ननयतवयय

माजर करणयात आला आह. तर वारगरक योजना 2015-16 कनरता र.100.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात

आला आह.

293

औदयोजरगक नयायालयााच बळकटीकरण

10.127 औदयोनिक नयायालयाामधय नद.01 ऑकटोिर, 2014 रोजी 18,724 परकरण परलानित होती. राजयात 20

नजलयााचया नठकाणी औदयोनिक नयायालय आनण 26 नजलयााचया नठकाणी कामिार नयायालय सथापन झालली आहत.

तयापकी रकत 7 नजलयााचया नठकाणची औदयोनिक नयायालय व कामिार नयायालय शासकीय इमारतीत व इतर खाजिी

जाित कायफरत आहत. मा.उचच नयायालयाचया ननदशानसार सवफ नयायालय ही शासकीय इमारतीत असण आवशयक

आह. याकनरता जािा घऊन तयावर िााधकाम करणयात यणार आह. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता

र.103.81 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. आनण वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.188.01

लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

इमारत व इतर बााधकाम कामरगार अजधजनयम, 1996 ची पररभावी अामलबिावणी

10.128 िााधकाम वयवसायातील असाघटीत कामिारााचया सरनकषतता व कलयाणाकनरता महाराषर इमारत व इतर

िााधकाम कामिार कलयाणकारी माडळाची नद.1 म, 2011 रोजी सथापना कली आह. राजय शासनान महाराषर इमारत व

इतर िााधकाम कामिार (रोजिार नवननयम व सवाशती) (सधारणा) ननयम, 2013 अनसार िााधकाम माडळान ननधीचया

उपलबधतचया अनधन राहन एकण 19 नवनवध कलयाणकारी योजना रािनवणयासाठी अनधननयनमत कलया आहत. तयानसार

लाभाथीचया पालयाासाठी (जासतीत जासत 2 पालयाासाठी) शकषनणक खचफ भािनवणयासाठी व नशकषणासाठी परोतसाहन

दणयाकरीता आरगथक मदत, जनशरी नवमा योजनचा कामिारााचा हपता भरण, परसतीकरीता आरगथक मदत, सभासदााचा

अपघाती मतय झालयास तयााचया वारसदारास आरगथक मदत, अातयनवधीसाठी आरगथक सहायय, कौशलयवधदीसाठी परनशकषण

भतता दण, भारतीय आयरगवमा माडळाचया सवावलािन ननवतती योजनचा लाभ दण इतयादी कलयाणकारी योजनााचा लाभ

लाभाथीना नमळत आह. सदर योजनााचा खचफ इमारत व इतर िााधकाम कामिार कलयाण उपकर अनधननयम, 1996

अनवय जमा कललया उपकरामधन करणयात यणार आह. या माडळासादभातील कामिार आयकत कायालयाचा

परशासकीय खचफ या योजनतन भािनवणयात यतो. वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.7.00 लाख ननयतवयय माजर

करणयात आला आह. आनण वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.5.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत आह.

औदयोजरगक सरकषा व आरोगय साचालनालयाच बळकटीकरण

10.129.1 कामिारााचया आरोनयास धोकादायक असणाऱया उतपादन परनकरया करणाऱया कारखानयााची साखया

राजयामधय नदवसनदवस वाढत आह. यामधय वसतरोदयोि, रासायननक राि, खत कारखान, परोनलयम पदाथाच उतपादन

करणार कारखान, याानतरकी कारखानयााचा समावश आह. महाराषर कारखान अनधननयम, 1963 चा कलम 114 खाली

दशफनवललया विविळया धोकादायक परनकरयमधय काम करणाऱया कामिारााची कामावर ठवणयापवी व नातर ननयतकानलक

294

वदयकीय तपासणी नोदणीकत शलयनचनकतसक सकवा उप साचालक (वदयकीय), औदयोनिक सरकषा व आरोनय

साचालनालय यााचमारफ त करण तसच धोकादायक कारखानयाामधील पयावरण व वयवसायजनय रोि यािाित सवकषण

करणयाच काम औदयोनिक सरकषा व आरोनय साचालनालयाचया वदयकीय शाखमारफ त कल जात.

10.129.2 सदय:ससथतीत पणफ महाराषरासाठी औदयोनिक आरोनयनवरयक परयोिशाळा (वदयकीय शाखा) ही

साचालनालय, औदयोनिक सरकषा व आरोनय, मािई मखयालय यथच कायफरत आह. नजलहा शलय नचनकतसकााना तयााचया

सवत:चया कामामळ कामिारााचया वदयकीय तपासणीच अनतनरकत काम करण शकय नसत. तसच िऱयाचशा शासकीय

रनणालयाधय या सवफ वदयकीय तपासणया करणयाची सोय उपलबध नसत. मातर, राजयाचया नवनवध भािाामधय, कामिारााचया

वदयकीय तपासणया करण आवशयक असललया आनण वातावरणाच सवकषण आवशयक असललया धोकादायक /

रासायननक कारखानयााची साखया वाढत आह. सधया या साचालनालयाचया वदयकीय शाखमधय उप साचालक (वदयकीय),

औदयोनिक सरकषा व आरोनय ही दोन पद मािई यथ असन तयााना आवशयक असा ताानतरक कमफचारी विफ दणयात आलला

आह. सधया मािई यथील वदयकीय शाखमधय असणारी िरीच उपकरण नादरसत आनण जनया परकारची आहत. सिि, या

शाखमधय परशी आधननक उपकरण घणयाची व नवभािीय कायालयाानाही अशी उपकरण परनवणयाची आवशयकता आह.

या साचालनालयातील अनधकारी ह नजलहा आपतकालीन िट आनण सथाननक आपतकालीन िटााच सदसय सनचव आहत.

तयामळ दघफटना घडललया नठकाणी वळत पाहोचण आनण तयािाित सनवसतर मानहती शासनास उपलबध करन दण

आवशयक असत. िहतााश कारखान ह या कायालयाापासन दर अातरावर असन तथ पोहोचण रार अवघड होत. या

अडचणीचा नवचार करता सह साचालकााना वाहन परवण अतयात आवशयक आह. या योजनच आणखी एक महतवाच

उनददषट ह या साचालनालयामारफ त रािवसणयात यणाऱया सरनकषतता व आरोनयासािाधीचया नवनवध योजनााची मोठया परमाणात

परनसदधी करण तसच कामिाराामधय सरनकषतता व आरोनय यासािाधी जािती ननमाण करण असन तयासाठी पढील नवरयावर

कामिारााचया नवभाि व राजय पातळीवर सपधा आयोनजत करन िनकषस दणयात यतील (अ) सरनकषतता रलक सपधा, (ि)

सरनकषतता घोरवाकय सपधा (क) सरनकषतता ननिाध सपधा तसच नवभाि व राजय पातळीवर सरनकषततसािाधी नवशर कायफ

करणाऱया कामिाराासाठी सरनकषतता परसकार दणयात यतील. तसच परतयक वरी राजयसतरीय सरनकषतता व

आरोनयनवरयक राजयसतरीय पनररद सरकषा सपताहामधय आयोनजत करणयात यईल. सदर योजनसाठी वारगरक योजना

2014-15कनरता र.150.00 लाख ननयतवयय माजर करणयात आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 मधय

र.164.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

कामरगार आयकत कायालयाच बळकटीकरण आजण कामरगार कायदयााची पररभावी अामलबिावणी

10.130 सदर योजनअातिफत कामिार नवरयक कायद अामलात आणणयाकनरता तसच मालक व कामिार साघटना

सािाधात पोरक वातावरण ननमाण करन ननकोप औदयोनिक सािाध वसदधित करन कायफकषमता वाढनवण व कामिारााचया

295

नयायय हककााच सारकषण करण ह कामिार आयकतालयाच परमख कायफ आह. आजची िदलती आरगथक पनरससथती लकषात

घता कामिार नवभािाच अनधकारी / कमफचारी यााना कामिार नवरयक कायदयााच जञान असण व तयातील सधारणााची

मानहती असण आवशयक आह. तया दषटीन अनधकाऱयााना व कमफचाऱयााना परनशकषण दण ननकडीच झाल आह. तसच

शासनाचया कामिार नवभािामारफ त रािनवणयात यणाऱया कामिार कायदयााचया तरतदीची, कामिारााचया रायदयााची आनण

मालकााचया जिािदारीची कामिार व वयवसथापन साघटनााना जाणीव करन दण आवशयक आह. तयाकनरता सापणफ

महाराषर राजयात पनरसावाद, कायफशाळा, चचासतर, जानहरात व तयाअनरािीक कायफवाही करण िरजच आह. तसच सापणफ

राजयात कामिार आयकत कायालय व तयााचया अनधपतयाखाली एकण 37 कायालय आहत. सधयाचया सािणकीय

यिामधय सवफ कायालय सािणकीकत करन तया माधयमातन एकमकााशी व मखय कायालयाशी तयााना जोडण तसच काम

अचकपण व कायफकषमतन होणयासाठी सवफ कायालयााच सािणकीकरण करण आवशयक आह. सदर योजनसाठी वारगरक

योजना 2014-15 कनरता र.156.00 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. आनण वारगरक योजना सन

2015-16 मधय र.200.00 लाख ननयतवयय परसतानवत आह.

मिाराषर शरम जवजञान सासथच बळकटीकरण

यामधय खालील बाबीचा समावश आि

10.131.1 सभािहाच ससजजीकरण सासथच सधयाच सभािह ह राजय आनण राषरीय पातळीवरील चचासतर,

कायफशाळा आनण वही.वही.निरी राषरीय शरम नवजञान सासथा, नोयडा, भारत सरकार यााचया सायकत नवदयमान रािनवणयात

यणाऱया नवनवध परनशकषण कायफकरमासाठी वापरल जात. वसनतिहातील ननवासी वयवसथच आधननकीकरण कामिार

साघटना आनण कामिार आयकत कायालयातील अनधकारी यााचयाकनरता सासथा परनशकषणााच कायफकरम आयोनजत करत.

सदर परनशकषणाामधय सहभाि घणाऱयााच अस मत आह की, सदर परनशकषणासाठी ननवासी सनवधा उपलबध झालयास त

अनधक परभावी ठर शकत. याकनरता नकमान 30 परनशकषणाथीचया ननवासाची वयवसथा करण आवशयक आह.

10.131.2 कामिार कषतरासाठी अलप मदतीच परनशकषण कायफकरम वसशवकीकरणामळ िदलतया भारतीय अथफवयवसथत

नवनवीन कषतर ननमाण होत आहत. परनशनकषत मनषयिळाची िरज ओळखन इतर शकषनणक सासथााचया सहाययान

अशापरकारच परनशकषण कायफकरम तयार करन त रािनवणयाच परसतानवत आह.

10.131.3 नवदयमान गराथालयातील मलभत सनवधााच आधननकीकरण मौलयवान / दरगमळ पसतकााच जतन

करणयाकनरता आवशयक सनवधा उपलबध करण, आनण गराथालयातील जािचा परपर वापर करण.

296

शरम जवजञान जवषयक पी.एच.डी व साबाधीत साशोधनाकजरता सजवधााच बळकटीकरण

10.131.4 योजनच उनददषट शरम नवजञान नवरयक साशोधनाकनरता सासथमधय शरम नवजञान नवरयक पीएच.डी. व

सािाधीत साशोधनाकनरता सनवधााच िळकटीकरण करणयाची आवशयकता आह. पीएच.डी. साशोधनाचा उपयोि

राजयातील कामिार व औदयोनिक सािाध नवरयक धोरण आखणीसाठी होऊ शकल. तसच या साशोधनाचा वापर

राजयाकनरता कामिार व औदयोनिक सािाध नवरयक धोरण आखणीसाठी होऊ शकल अशी धारणा आह. योजनच लाभाथी

सासथमधय शरम नवजञान नवरयक पीएच.डी. साशोधन करणा-या साशोधकााकनरता आवशयक सनवधा उपलबध होऊ शकतील.

राजयामधील नवशरीकत एकमव सासथा असलयामळ, सदर सोयी सनवधााचा सापणफ राजयभरातील नवदयारथयाना याचा रायदा

घता यईल. तसच शासनादवार सासथस वळोवळी सचीत करणयात यणा-या व विविळया सवकषण परकलपाकनरता सदर

सनवधा उपलबध होऊ शकतील. या अनरािान नवनवध कामिार व औदयोनिक सािाध नवरयक नवरयाावर Data-base तयार

होऊ शकल. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.37.46 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात

आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र. 100.99 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत आह.

घरल कामरगार कलयाण माडळास सिायक अनदान

10.132.1 महाराषर घरल कामिार कलयाण अनधननयम, 2008 चया कलम 3 अातिफत राजयसतरीय घरल कामिार

कलयाण माडळ नद.12.08.2011 रोजी सथापन करणयात आल आह. सदर माडळ घरल कामिारााचया कलयाणकारी योजना

रािनवणयाकनरता ननमाण करणयात आल असन तयासाठी उकत अनधननयमाचया कलम 15 अनवय एक ननधी सथापन

करणयात आला असन या ननधीमधय पढील मािान रककम जमा करणयात यत

शासनाकडन दरवरी नमळणारी अनदान;

लाभाथीकडन दणयात आलली सवफ अाशदान;

माडळाला इतर कोणतयाही मािान नमळणा-या अशा अनय सवफ रकमा.

तथानप, माडळामधय नोदणी होणार लाभाथी ह समाजातील आरगथक दषटया अतयात दिफल कटािातील आहत

तयामळ तयााचयाकडन जमा होणार अाशदान ह अतयलप असणार आह आनण अशानरतीन माडळाच कामकाज ह परामखयान

शासनाकडन नमळणाऱया अनदानावरच अवलािन असणार आह. माडळाच दनानदन कामकाज / काय उदा. योजनसाठी

आनण नवनवध दावयााअतिफत अजफ सवीकारण, समाटफ कोडफ / ओळखपतर दण, घरल कामिारााकडन अाशदान िोळा करण,

इतर परशासकीय कामकाज पार पाडणयासाठी माडळान परसा अनधकारी / कमफचारीविफ ननयकत करणयाची आवशयकता

आह. तयामळ नवनवध कलयाणकारी योजनााचया कायानवयन व अनपालनासाठी व परशासकीय खचफ भािनवणयासाठी परशी

तरतद करण आवशयक आह. सदर अनधननयमाचया कलम 10 अनवय घरल कामिाराासाठी पढील कलयाणकारी योजनााची

तरतद कलली आह

297

(एक) अपघात घडलयास लाभाथीला ततकाळ सहायय परनवण;

(दोन) लाभाथीचया मलााचया नशकषणासाठी आरगथक सहायय दण;

(तीन) लाभाथीचया अथवा तयााचयावर अवलािन असललया वयकतीचया आजारावर उपचार करणयासाठी वदयकीय खचाची तरतद करण;

(चार) मनहला लाभाथीकनरता (दोन मलाापयित) परसनत लाभाची तरतद करण;

(पाच) लाभाथीचा मतय झालयावर कायदशीर वारसाला अातयनवधीचया खचासाठी रककम परदान करण,

(सहा) माडळान वळोवळी ननसशचत कलल अस इतर लाभ.

(सात) माडळान सनमान धन योजना रािनवणयाचा ननणफय घतला असन सदर योजनतिफत जया नोदीत घरल कामिाराानी वयाची 55 वर पणफ कलली आहत तयााना र. 10,000/- इतकी रककम दणयात यत. तयानसार 9,500 लाभाथीना याचा लाभ नमळणार आह.

(आठ) नोदीत घरल कामिारााचया मलााना लपटाप नवतरीत करणयाची योजना दखील माडळाचया नवचाराधीन आह.

10.132.2 या अनधननयमाातिफत लाभाथी घरल कामिारााची राजयातील साखया समार 10 त 11 लाख इतकी असणार

आह. माह नोवहिर, 2011 पासन घरल कामिारााची लाभाथी महणन नोदणी करणयास पराराभ करणयात आला आह. माह

ऑकटोिर, 2014 अखर 3,42,067 इतकया घरल कामिारााची नोदणी झालली आह, व नवनवध योजना रािनवणयासाठी

र. 18,51,80,666/- इतकी रककम खचफ झालली आह. सदर योजनसाठी वारगरक योजना सन 2014-15 मधय

र.4,001.08 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह तर वारगरक योजना 2015-16 कनरता र. 2,001.00

लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

कामरगार नयायालयााच बळकटीकरण

10.133 राजयातील कामिार नयायालयात 01 ऑकटोिर, 2014 रोजी 37,781 इतकी परकरण परलानित आहत. मा.

का थानरया आयोिाचया नशरारशीनसार 800 त 1000 परकरणााकनरता एक कामिार नयायालय ननमाण करण आवशयक

आह. वारगरक योजना सन 2014-15 करीतार. 32.91 लाख इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. वारगरक

योजना 2015-16कनरता र.40.99 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

बाल कामरगार परथा जनयमन व जनमनलन कायदा 1986

10.134 िाल कामिार परथा ही सामानजक समसया असलयामळ नतचया ननमफलनासाठी वयापक जनजािती करण

िरजच आह. सधयाचया आधननक काळात छापील परनसधदी सोित इलकरॉननक परनसधदी पनरणामकारक आह. तयासाठी

वततपतरातील परनसधदी, महाराषर राजय पनरवहन माडळाचया िससवरील परनसधदी, एर एम रनडओवदार परनसधदी, दरदशफन

वानहनीदवार परनसदधी करण आवशयक आह. सदर योजनसाठी व वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.7.00 लाख

298

ननयतवयय माजर करणयात आला आह. आनण वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र. 300.00 लाख ननयतवयय


बाषपक साचालनालयाच बळकटीकरण व बाषपक कायदयाची पररभावी अामलबिावणी

10.135 भारतीय िाषपक अनधनयम, 1923 हा 2007 मधय साशोनधत झालला आह. तया अनरािान पण, नािपर,

कोलहापर आनण सोलापर या नवभािाामधय तयािाित मानहती दणार जनजािती कायफकरम रािनवणयात यत आह.

अनधननयमात सधारणा झालयामळ नवनवध आसथापनााचया कशल / अकशल कामिार, अनभयात आनण मालकााचया कतफवय

आनण जिािदाऱयाामधय आमलागर िदल झाल आहत. या सवफ लोकााच लकष साशोनधत कायदयाकड आकरफन घण ह

जनजािती मोनहमच परमख उनददषट आह. िाषपक साचालनालयाच िळकटीकरण करणयाकनरता व कामाचा दजा

सधारणयाकनरता परभावी दळणवळण यातरणसाठी सवहनडओ कॉनररननसि सनवधा, सािणक खरदी, जनया कािदपतरााच

सकसनि करन सािणकीकरण करण, यातरााचया सरनकषततसाठी वातानकलन यातरणा कायासनवत करण ही उनददषट ठरनवणयता

आली आहत. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.33.00 लाख ननयतवयय माजर करणयात आला

आह.वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.31.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

ई-रगविनननस उपकषतराखालील मितवाचया योिनााची थोडकयात माजिती पढीलपरमाण

कामरगार जवरभारगाातरगनत ई-रगविनननस परकलप

10.136 सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-15 कनरता र.50.00 लाख ननयतवयय माजर करणयात आला आह.

वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.350.00 लाख इतका ननयतवयय कामिार नवभािाच online portal तयार

करणयासाठी परसतानवत करणयात आला आह.

कामरगार वयवसथापन परणाली

10.137.1 राजयातील मोठया परमाणात असललया असाघनटत कषतरातील कामिारिळापयित पोहोचणयाचया

दषटीकोनातन आनण सवफ कामिाराासाठी कामिार कायदयााची अजोड अशी अामलिजावणी होणयासाठी, कामिार

वयवसथापन ही नवनशषट व तयातलया तयात जिातील पनहलीच अशी महतवाकााकषी योजना परतयकषात आणणयासाठी

साकसलपत करणयात आलली आह. सदरह कामिार वयवसथापन परणाली या उपकरमात असाघनटत कषतरातील जवळपास

1.44 कोटी कामिारााचा नवततीय अातभाव करणयाच कसलपत कल असन तयादषटीन वतन आनण घरभाड भतता, िोनस,

उपदान इ. अवतननक लाभ धनादश अथवा िकदवार अदा करण िाधनकारक करणयासाठी सािानधत नवनवध कामिार

कायदयाात सधारणाही करणयात आलया आहत. कामिार वयवसथापन परणाली ही सापणफपण सावफजननक-खाजिी भानिदारी

ततवावर रािनवणयात यत असन या परणालीचा उददश, एका िाजन कारखान, दकान, आसथापना, िााधकाम का तराटदार, इतर

299

वयावसानयक इतयादीना नवभािाचया सािानधत कायालयाशी जोडण तर दस-या िाजन कामिरााचा नवततीय अातभाव व

कामिारााची नोदणी करण हा आह. या परणाली अातिफत आसथापना आनण वयावसायीकााना परनवणयात यणा-या सवाािददल

वयवहार आकार जमा करणयात यणार आह, जयामळ सवापरवठादारास कामिारााची नोदणी करन तयााचा िकीि कषतरात

नवततीय अातभाव करण शकय होणार आह. भारतीय नरझवहफ िकन पषटी नदललया तमचा गराहक ओळखा (know Yo r C

stomer) या ननकरानसार परतयक कामिारासाठी मोरतनो-फरील िक खात उघडणयात यणार आह. सावफजननक-खाजिी

भानिदारी ततवावर करणयात यणा-या कामिारााचया नोदणी परनकरयत खालील िािीचा समावश आह.

िायोमरीक मानहती िोळा करण.

डाटािसची ननरगमती

नवीन कामिाराचया िायोमरीक कपचर आनण मानहती अदययावत ठवणयासह डाटािस अदययावत ठवण.

कामिारााचया िकाािरोिर चालणा-या नवततीय अातभावाचया आातर-परनकरयची खातरजमा करण.

10.137.2 सदर परकलपाची आातरराषरीय कामिार साघटननही परशासा कली असन या परकलपाची तयााचया राजयात

परनतकती तयार करणयासादभात इतर राजयााकडन नवनातयाही होत आहत. कामिार नोदणी ही य.आय.डी. सलकज िरोिर

िकाासोित करणयात यणार असन नवततीय अातभावाचया माधयमातन कामिारााची नो-फरील िक खाती पणफपण मोरत

उघडणयात यणार आहत. या परकलपाातिफत वयवसाय परनतननधी आातरजालाचया माधयमातन रककम काढणयाची सनवधा

परनवणदखील दषटीकषपात आह, जयायोि, कामिारााना सवफ मजरी िक खातयातनच अदा करणयाचया ननणफयानसार कामिार

तयाचया कामाचया नठकाणापासनचया 2 नक.मी. चया पनरकषतरात िकतन रककम काढ शकल. सदर परणालीचया पनरफचनच

काम नवयान हाती घणयात आल आह. या अनरािान सवफ मानहती दणयासाठी आनण तकरारी व सचना पाठनवणयासह सवफ

सवासनवधा दणयाकनरता “महाकामिार” ह सािणक साकतसथळ उघडणयात आलल आह.

शासकीय परजशकषण कायनकरम उपकषतराखालील मितवाचया योिनााची थोडकयात माजिती पढीलपरमाण

शासकीय कमनचाऱयााना परजशकषण (उदयोरग, ऊिा व कामरगार जवरभारग)

10.138 सदर योजनअातिफत महाराषर राजयाचया परनशकषण धोरणानसार कामिार नवभािातील व उदयोि, ऊजा व

कामिार नवभाि (खदद) मधील अनधकारी / कमफचाऱयााना परनशकषण दणयात यत. सदर योजनसाठी वारगरक योजना 2014-

15 कनरता र. 88.74 लाख ननयतवयय माजर करणयात आला आह. वारगरक योजना सन 2015-16 मधय र.25.00

लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

300

कौशलय जवकास व उदयोिकता जवरभारग

रोिरगार व सवयारोिरगार मारगनदशनन क दराच सारगणकीकरण

10.139 रोजिार व सवयारोजिार यातरणतील कायालयााच सािणकीकरण पणफ झाल आह. सािणकासाठी उपभोनय

वसताची (जस फलॉपी, टपस, नरिन, सपरटर इतयादी) खरदी करण आनण सवफ 61 कायालयाामधील सािणकााची दखभाल व

दरसती व काही सािणक िदलण इतयादीसाठी नवततीय वरफ 2014-2015 करीता सदर योजनसाठी रपय 213.05 लकष

ननयतवयय माजर कला असन सन 2015-2016 करीता एकण रपय 168.72 लकष इतकी तरतद परसतानवत आह.

राजयसतरीय परजशकषण योिना

10.140 सदर योजनसाठी नवततीय वरफ 2014-2015 करीता रपय 50.00 लकष एवढी तरतद करणयात आली

होती. सन 2015-2016 करीता रपय 50.00 लकष इतकी तरतद परसतानवत आह.

कजरयर जवषयक साजितय, अभयाजसका व वब साईट जवकास

10.141 रोजिार व सवयारोजिार मािफदशफन क दराामधय यणा-या िरोजिार उमदवारााना नवनवध वयवसाय मािफदशफन

सानहतय, सपधा पनरकषााची मानहती दणारी मानसक, पसतक इतयादी उपलबध करन दणयासाठी 49 कायालयाामधय गराथालय

सदषय अभयानसकची सथापना करणयात आलली आह. तसच, तयााना विसाईटवदार नवीन साधीची व रोजिाराची मानहती

उपलबध करन दणयात यत. सदर योजनसाठी नवततीय वरफ 2014-2015 करीता रपय 101.72 लकष इतका ननयतवयय

माजर कला असन सन 2015-2016 करीता रपय 100.00 लकष इतकी तरतद परसतानवत आह.

रोिरगार व सवयारोिरगार साचालनालयाचया अजधपतयाखालील अजधकारी / कमनचारी यााना परजशकषण दण

10.142 रोजिार व सवयारोजिार यातरणतील अनधकारी/कमफचा-यााची कायफकषमता वाढनवणयाचया दषटीन तयााना

परनकरयातमक व लखा नवरयक परनशकषण दण अतयात आवशयक आह. या उददशान राजपनतरत अनधका-यााना व कमफचा-यााना

क दरीय सवायोजन परनशकषण व साशोधन सासथा, (सटीस) नवी नदलली, एन.आय.एस.आय.ई.टी, हदरािाद,

एस.आय.एस.आय. नािपर मािई, यशदा व एन.आय.सी.पण, भारतीय लोक परशासन सासथा, मािई इतयादी शासकीय

सासथामारफ त रािनवणयात यणा-या परनशकषण कायफकरमाातिफत नवनवध नवरयावर परनशकषण नदल जात. सदर योजनसाठी नवततीय

वरफ 2014-2015 कनरता रपय 34.00 लकष इतका ननयतवयय परापत झाला असन सन 2015-2016 करीता एकण रपय

36.00 लकष इतकी तरतद परसतानवत आह.

ई-परशासन परणाली

10.143 सदर योजनसाठी नवततीय वरफ 2014-15 करीता र.2.00 लकष इतका ननयतवयय माजर कला असन सन

2015-16 करीता र.2.00 लकष इतकी तरतद परसतानवत आह.

301

वयवसाय मारगनदशनन व समपदशन क दर सथापन करण

10.144 सधया अससततवात असलली रोजिार व सवयारोजिार मािफदशफन क दर ही वयवसाय मािफदशफन व समपदशन

क दरामधय रपाातरीत करणयाच परसतानवत आह. तयामधय परथमत: उमदवारााची अससमट चाचणी घण, समपदशन करण,

सवयारोजिारािाितच मािफदशफन, कौशलय नवकास इतयादी सवा उपलबध करन दणयात यणार आहत. सदर योजनसाठी

नवततीय वरफ 2014-2015 करीता रपय 667.53 लकष इतका ननयतवयय माजर कला असन सन 2015-2016 मधय दस-

या टपपयात 30 नजलहयातील मािफदशफन क दरााच समपदशान क दराामधय रपाातर करणयासाठी र.416.76 लकष इतका

ननयतवयय परसतानवत कला आह.

वदयकीय जशकषण व औषधी दरवय जवरभारग

10.145.1 वदयकीय जशकषण व औषधी दरवय जवरभारगाचया कषतरातील मितवपणन बाबी पढीलपरमाण आि

शासकीय रनणालय आनण महानवदयालय यामधय अतयाधननक सनवधा परनवण.

शकषनणक रनणालयामधय अनतनवशरोपचार सवा उपलबध करण.

नवीन शासकीय वदयकीय महानवदयालयााची सथापना.

नवीन औरध चाचणी परयोिशाळााची सथापना.

10.145.2 उपकषतरानसार िारावी पाचवारगरक योजना 2012-2017 योजनचा व योजना 2014-15 चा ननयतवयय व

अादाजीत खचफ आनण वारगरक योजना 2015-16 परसतानवत ननयतवयय यााचा तपशील खालील परमाण आह.

अ.कर.

तपशील िारावी पाचवारगरक योजना 2012-2017 ननयतवयय


परसतानवत ननयवयय ननयतवयय अादाजीत खचफ

1 2 3 4 5 6 1 साचालनालय, वदयकीय नशकषण व

साशोधन, मािई 1,48,874.28 30,549.50 30,549.50 30,439.50

2 आयवद साचालनालय, मािई 46,589.08 495.00 495.00 495.00 3 अनन व औरध परशासन, मािई 27,55.89 3,000.00 3,000.00 3,000.00 4 महाराषर माननसक आरोनय

सासथा, पण 60.36 1.50 1.50 1.50

5 हारकीन परनशकषण, साशोधन व चाचणी सासथा, मािई

1,720.39 190.00 190.00 190.00

6 हारकीन िायोरामासयटीकल महामाडळ, मािई

-- -- -- --

302

अ.कर.

तपशील िारावी पाचवारगरक योजना 2012-2017 ननयतवयय


परसतानवत ननयवयय ननयतवयय अादाजीत खचफ

7 वदयकीय नशकषण व औरधी दरवय

नवभाि -- 100.00 100.00 100.00

2,00,000.00 34,336.00 34,336.00 34,226.00

10.145.3 िारावया पाचवारगरक योजनमधय अनन व औरध परशासनान नवीन औरध चाचणी परयोिशाळा औरािािाद

यथ सर कला आह. नानशक यथील महाराषर आरोनय नवजञान नवदयापीठाचा िााधकामाचा पनहला टपपा पणफ करणयात आला

असन दसऱया टपपयातील काम चाल करावयाच आह. साचालक, वदयकीय नशकषण, परनशकषण व साशोधन यााचया

अनधपतयाखालील लातर, अकोला व कोलहापर यथ नवयान सथापन करणयात आललया वदयकीय महानवदयालयााची

भारतीय आयरगवजञान पनररदचया मानकाानसार हाती घणयात आलली िााधकाम परितीपथावर आहत. डॉ.िािासाहि

आािडकर रनणालय व साशोधन क दर, नािपर यथ रनणालयाच व सालनन इमारतीच िााधकाम आनण यवतमाळ, सोलापर,

अािाजोिाई, धळ यथील शासकीय वदयकीय महानवदयालयााची िााधकाम सर करणयात आलली असन सदर िााधकाम

िारावया पाचवारगरक योजनत (2012-2017) पणफ होतील अशी अपकषा आह.

10.145.4 िारावी पाचवारगरक योजना 2012-2017 मधय खालील महतवाचया योजना शासनामारफ त हाती घणयाच

परसतानवत आह. िारावया पाचवारगरक योजनत महततवाची चाल िााधकाम पणफ करावयाची असन तयासाठी वारगरक 2014

2015 मधय खालीलपरमाण ननयतवयय उपलबध करन दणयात आला आह.

(र.लकष)

अ.कर. िााधकामाच नाव अादाजीत खचफ वारगरक योजना 2014-2015

ननयतवयय 1 2 3 4 1 सर ज.जी.समह रनणालय आवारामधय अनतनवशरोपचार

रनणालयासाठी तळमजला + 20 (िसमटसह) इमारत िााधण

376.62 150.00

2 िारामती यथ शासकीय वदयकीय महानवदयालय िााधण 14,002.00 1,000.00 3 शासकीय वदयकीय महानवदयालय व रनणालय, नाादड

यथील टपपा कर.2 मधील िााधकाम 7,846.48 100.00

4 ससन सवोपचार रनणालय, पण यथ जनी इमारत पाडन नवीन इमारत िााधकाम व टपपा-2 मधय 11 मजली नवीन इमारत िााधण. (नवदयतीकरणासह)

3,998.34 400.00

303

अ.कर. िााधकामाच नाव अादाजीत खचफ वारगरक योजना 2014-2015

ननयतवयय 5 नादरिार, अनलिाि, िोनदया, चादरपर, िारामती, मािई व

सातारा यथील नवीन शासकीय वदयकीय महानवदयालयााच िााधकाम

2,000.00 3,500.00

6 इानदरा िााधी शासकीय वदयकीय महानवदयालय व रनणालय, नािपर यथील िहउददशीय इमारत व मलीच वसतीिह िााधकाम

2,252.98 400.00

7 शासकीय वदयकीय महानवदयालय व रनणालय, धळ यथील पनरचारीका वसतीिह िााधकाम

910.49 150.00

एकण 31,386.91 5,700.00

10.145.5 14 शासकीय वदयकीय महानवदयालयााच व 19 सालनन रनणालयाामधय हवलट पकाडफ आनण अनिता

टकनॉलॉजी या दोन खाजिी सासथाामारफ त िााधा-मालकी-वापरा-सधारीत करार तततवावर आठ वरात परा होणारा आरोनय

सािोपन व अधयापन वयवसथापन आनण मानहती वयवसथचा सवफसमावशक परकलप सर करणयात आला आह आनण

चाचणी परयोि यशसवी झाला असन उवफनरत सासथाामधय परकलप कायासनवत करणयाची परनकरया सर आह. परकलपामधय

नवनवध िािीचा नवशरत: रनणााच सािोपन, वदयकीय साशोधन आनण आधीचया सनवधााची वाढ यााचा समावश आह.

परकलपााची एकण सकमत र.27,300.00 लाख असन वारगरक योजना 2015-16 मधय र.2,200.00 लाख ननयतवयय

परसतानवत आह. अनन व औरध परशासन, मािई यााचया ननयातरणाखाली मािई व औरािािाद यथ दोन परयोिशाळा आहत.

अनन व औरध परशासनाच िळकटीकरण व शरणीवधफनासाठी वारगरक योजना सन 2015-2016 मधय र.800.00 लाख

ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह. िारावया पाचवारगरक योजनत हारनकन परनशकषण, साशोधन व चाचणी सासथचया

िळकटीकरणासाठी अदयावत यातरसामगरी उपलबध करणयाच ठरनवणयात आल आह. तयासाठी वारगरक योजना सन 2015-

16 मधय र. 190.00 लाखाचा ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

10.145.6 राजयातील शासकीय वदयकीय महानवदयालयाामधय आधननक िणवततच वदयकीय नशकषण व रनणााच

सािोपन यााचया सादभातील िरजा भािनवणयासाठी आधननक सधानरत यातरसामगरीची खरदी परसतानवत आह. तयासाठी

वारगरक योजना सन 2015-2016 मधय 3,171.00 लाखाचा ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह. नवीन

नसकलसलची सथापना व कायफरत नसकलसल क दराच िळकटीकरण करणयासाठी र.120.00 लाख ननयतवयय वारगरक

योजना सन 2015-16 मधय परसतानवत करणयात आलला आह. क दर शासनान वदयकीय महानवदयालयाचया पदवयततर

अभयासकरमाचया शरणीवधफनासाठी र.1,350.00 कोटी माजर अनदान असन, या अनदानातन क दर शासनाचा 75% नहससा

304

असन राजय शासनाचा 25% नहससा आह. सन 2015-16 चया वारगरक योजनतन तयापकी 20.00 कोटी उपलबध करन

दणयात यतील. क दर शासनातर राजयात सर करणयात यणाऱया परामडीकल सायनसची परादनशक सासथा उभारणयासाठी

क दर शासनाकडन सदर परकलपावर होणारा खचफ र.80.00 कोटी पकी क दर शासन 85% अथात र.68.00 कोटी उपलबध

करन दणार आह. उवफनरत 15% राजय शासनाचा नहससा असन तो सन 2015-16 चया वारगरक योजनतन उपलबध करन

दणयात यईल. नवीन शासकीय महानवदयालय नादरिार, अनलिाि, िोनदया, चादरपर, िारामती, मािई व सातारा यथ

परसतानवत असन तयाकरीता वारगरक योजना सन 2015-16 मधन र.35.00 कोटी परसतानवत करणयात आल आहत.

सामाजिक नयाय

मारगासवरगीयााच कलयाण

10.146.1 मािासविीयााच कलयाण ही राजयाची घटनातमक जिािदारी आह. भारतीय घटनचया अनचछद 46 परमाण

राजय शासन दिफल घटकााचया आरगथक व शकषनणक नहताची नवशर काळजीपवफक जपणक व सावधफन करील व तयााच सवफ

परकारचया सामानजक अनयायापासन व शोरणापासन सारकषण करील तयास अनसरन मािासविीयााचया शकषनणक,

आरगथक व सामानजक नवमोचनाच कायफकरमास महततचाच सथान आह. राजयातील नवमकत जाती, भटकया जमाती, इतर

मािासविीय व नवशर मािास परविफ या मािासविीय दिफल घटकााची जनिणना झालली नाही. सन 2001 चया

जनिणननसार तसच सवयासवी सासथाामारफ त करणयात आललया सवकषणानसार राजयातील एकण लोकसाखयपकी

अादाजीत 71.12 लकष असावी व वारगरक 1.06 % वाढीचा दर लकषात घऊन सन 2011 मधय ही अादाजीत लोकसाखया

82.67 लकष असावी. मािासविीय दिफल घटकााचया महणजच नवमकत जाती, भटकया जमाती, इतर मािास विफ व नवशर

मािास परविफ या मािासविीयााचया शकषनणक, आरगथक व सामानजक उननतीसाठी राजयात खालील तीन परकाराात योजना

रािनवणयात यतात. शकषनणक योजना, आरगथक उननतीचया योजना, सामानजक व इतर सामनहक योजना.

10.146.2 िारावी पाचवारगरक योजना सन 2012-17 चा ननयतवयय, अकरावी पाचवारगरक योजना सन 2007-12 चा

परतयकष खचफ व वारगरक योजना सन 2014-15 चा ननयतवयय, अपनकषत खचफ तसच सन 2015-16 या वारगरक योजनचा

परसतानवत ननयतवयय याचा तपशील पढीलपरमाण आह.

305


िाि िारावी पाचवारगरक

योजना 2012-17 ननयतवयय

अकरावी पाचवारगरक

योजना 2007-12 परतयकष खचफ

वारगरक योजना 2014-15 वारगरक योजना 2015-16 ननयतवयय

ननयतवयय अपनकषत खचफ

1 2 3 4 5 6 नवजाभज, इमाव व नवमापर

2,170.79 (क दर परसकत योजनाासहीत)

1,865.81 (क दर परसकत योजनाासहीत)

805.00 (क दर परसकत योजनाासहीत)



10.146.3 - वर नमद तीन परकारात मोडणाऱया योजनाािाितची थोडकयात मानहती तसच या तीन परकाराात नवयान

माजर/ परसतानवत योजनाािाितचा तपशील पढीलपरमाण आह.

शकषजणक योिना

10.146.4 नवमकत जाती, भटकया जमाती, इतर मािासविफ व नवशर मािास परविफ या मािासविीय नवदयारथयाचया

शकषनणक उननतीसाठी तसच तयााचा शकषनणक दजा उाचावन तयााना मळ परवाहात आणणयासाठी रािनवणयात यत असललया

मानहती पढीलपरमाण आह.

अ) सजनक शाळत परजशकषण घणाऱया जविारभि व जवमापर जवदयाथयाना जनवािरभतता

सननकी शाळत नशकषण घणाऱया नवजाभज/ नवमापर नवदयारथयानी परनशकषण घऊन भारतीय सनय दलामधय परवश

घणयासाठी परोतसाहन नमळणसाठी ही योजना सर करणयात आली आह.

(1) नवदयाथी हा शासन मानयता परापत सननकी शाळत नशकत असावा. (2) नवदयारथयाचया पालकाच वारगरक उतपनन र. 1.00

लाखापयित असाव. (3) नवदयाथी नवजाभज / नवमापर परविाचा असावा. (4) शासकीय व अनदाननत सननकी शाळााना

भोजन, कपड, ननवास, नशकषण री, पनरकषा री, करीडा, घोडसवार व पॉकट मनीसाठी सापणफ खचफ शासन दत. नवना

अनदाननत मानयतापरापत सननकी शाळतील परवनशताास परनत नवदयाथी वारगरक रपय 15,000/- पयित सािाधीत सननकी

शाळस अदा कल जातात.

306

ब) शासकीय औदयोजरगक परजशकषण सासथमधन वयावसाजयक परजशकषण घणाऱया जविारभि, जवमापर उमदवारााना वयावसाजयक परजशकषण दणयाची योिना. (मारगल तयास परजशकषण)

10.146.5 नवजाभज व नवमापर िरोजिार /अलप नशनकषत उमदवारााना अलप कालावधीच परनशकषण दऊन या परनशकषीत

उमदवारााना सवयारोजिार नमळावा या हतन शासन ननणफय कर. इमाव- 2003/ परकर-205/ मावक-3, नद.25.7.2003 पासन

सन 2003-04 पासन योजना लाि कलली आह. परनशकषण पणफ कललया उमदवारााना सवत:चा उदयोि सर करणयासाठी

टलसचा एक साच सकमत अादाज र.1000/- चया मयादत दणयात यतात.

(1) नवदयाथी हा नवजाभज/नवमापर या साविाचा असावा. (1) परनशकषणारथयाची ननवड सासथच पराचायफ व सािानधत सहाययक

आयकत, समाज कलयाण यााच मारफ त करणयात यत. (3) परनशकषण खचासाठी परती नवदयाथी 400 त 2400 र.पयित

परनशकषण शलक नदल जात. तसच परनतमहा 100रपय नवदयावतन व परनशकषण पणफ झालयावर उदयोि सर करणयासाठी व

र.1000 चा टलस नकट नदला जातो. परनत लाभाथी सरासरी खचफ र. 2,500/- यतो.

क) राजयातील इतर मारगासवरगीय जवदयाथयाना जशकषण फी, पजरकषा फी परदान

10.146.6 इतर मािासविीय नवदयारथयाना उचच नशकषण घता याव, यासाठी शासनान शालाात नशकषण री, पनरकषा री

दणयाची योजना शासन ननणफय कर.इमाव-2003/ पर. कर.203, नद.6.10.2003 अनवय अनसनचत जातीचया धतीवर सन

2003-04 पासन शासकीय व अनदाननत महानवदयालयात नशकषण घणा-या नवदयारथयासाठी लाि कलली आह. शालाात

पनरकषोततर नशषयवततीस पातर नसललया मानयता परापत शकषनणक सासथामधय नशकषण घणा-या इमाव नवदयारथयाना शासकीय,

अनदाननत, नवना अनदाननत व कायम नवना अनदाननत नशकषण सासथामधय नशकणा-या नवदयारथयाना इतर अभयासकरमासाठी

शासकीय दरान व वयावसानयक अभयासकरमामधय शासकीय कोटयातन परवश घतललया इतर मािासविीय नवदयारथयाना

शासन ननणफय नद.12.3.2007 अनवय सन 2006-07 पासन शकषनणक शलक सनमतीन / पनररदन ननसशचत कललया

दराचया 50 % दरान शकषनणक शलकाची परनतपती करणयात यत.

1) नवदयाथी शालाात पनरकषोततर नशकषण घणारा असावा.

2) पालकााच वारगरक उतपनन र.4,50,000 /- पयित करीमीलअरचया मयादत असाव.

3) नशकषण री, पनरकषा री माजरीच अनधकार नशकषण परमखााना / पराचायाना राहतील.

परतयक नवदयाथी वारगरक सरासरी खचफ र. 11,000/-

ड) जवमापर चया मलामलीना रािशरी छतरपती शाि मिाराि रगणवतता जशषयवतती परदान करण.

10.146.7 इ. 10 वी मधय नवशर परानवणय नमळवन इ.11 वी मधय परवश घतललया, इ.12 वी मधय नशकणाऱया

नवजाभज, नवमापर चया मलामलीना राजशरी छतरपती शाह महाराज िणवतता नशषयवतती परदान करण.

307

नवजाभज / नवमापर विाचया मला- मलीचा शकषनणक दजा सधारावा तयााचया िणवततमधय वाढ वहावी, या उददशाान शासन

ननणफय नदनााक 25 जल 2003 अनवय सदरची योजना शकषनणक वरफ 03-04 पासन सर करणयाात आली.

नवदयाथी हा नवजाभज / नवमापर विाचा असावा.

नवदयाथी इयतता 11 वी व 12 वी मधय कननषठ महानवदयालयात नशकषण घणाारा असावा.

सदरील नशषयवतती कनरता उतपननाची अट नाही.

नवदयारथयास इयतता 10 वी मधय 75 % वा तयापकषा जासत िण नमळण आवशयक आह.

ही नशषयवतती भारत सरकार नशषयवतती व इतर िणवतता नशषयवतती योजनवयनतनरकत असल.

परनत नवदयाथी परनतमहा रपय 300/- परमाण 10 मनहनयाकरीता एकण 3,000/- चा लाभ नवदयारथयास नशषयवतती महणन दणयाात यतो.

इ.) 8 वी त 10 वी जशकणाऱया जविारभि, जवमापर परवरगाचया मलीना साजवतरीबाई फल जशषयवतती योिना

10.146.8 माधयनमक शाळत नशकणा-या नवजाभज व नवमापर विाचया नवदयाथीनीच िळतीच परमाण कमी वहाव,

यासाठी राजय शासनान शासन ननणफय कर.इमाव-2003 /पर.कर.201 / मावक3 नद.25.7.2003 अनवय सन 2003-04 या

शकषनणक वरापासन ही योजना लाि कलली आह. इ.8 वी त 10वी मधय नशकणा-या सदर परविातील नवदयाथीनीना दरमहा

र.100/- परमाण 10 मनहनयाासाठी र.1,000/- सािानधत शाळमारफ त तयााच उतपनन व िणााची अट लकषात न घता ही

नशषयवतती दणयात यत.

नवदयाथीनी ही नवजाभज अथवा नवमापर साविातील असावी.

नतन शासनमानय माधयनमक शाळत परवश घतलला असावा व ती इ. 8 वी त 10 वी पयित ननयनमत विात नशकत

असावी.

परनत लाभाथी सरासरी खचफ र. 1,000/- यतो.

फ) सवयासवी सासथााना आशरमशाळा व मलोदयोरगोततर आशरमशाळा चालजवणयासाठी सिाययक अनदान

10.146.9 सधया राजयामधय नवजाभजचया मलामलीसाठी सवयासवी सासथमारफ त चालनवणयात यत असललया 973

आशरमशाळा आहत. सधया नवीन आशरमशाळााना मानयता न दणयाच धोरण आह. सदर धोरणामधय भनवषयात नवीन

आशरमशाळााना मानयता दणयाचा ननणफय झालयास, 12 वया पाचवारगरक योजनसाठी टोकन सवरपात तरतद परसतानवत


308

इतर मारगासवरगीय मजरकोततर जवदयाथयाना रभारत सरकार जशषयवतती (क दर परसकत योिना)

10.147 इतर मािासविाचया नवदयारथयाना उचच नशकषण घता याव यासाठी शासनान अनसनचत जातीचया भारत

सरकार मनरकोततर नशषयवतती योजनचया धतीवर शालाात पनरकषोततर नशषयवतती दणयाची योजना शासन ननणफय कर. इमाव-

2002/ पर.कर.414/ मावक-3, नद.29.5.2003 अनवय सन 2003-04 पासन शासकीय व अनदाननत महानवदयालयात

नशकषण घणा-या नवदयारथयासाठी लाि कलली आह. तदनातर सदरची योजना शासन ननणफय नद.31.3.2004 नसार सन

2003-04 पासनच नवना अनदाननत महानवदयालयाातील इमाव नवदयारथयासाठी सधदा लाि करणयात आली. योजनाातिफत

योजना 100 % क दर परसकत असन राजय शासनान खचफ कललया रककमची परनतपती 100 % क दर शासनामारफ त करण

अपनकषत आह.

योजनचया अटी व शती

(1) नवदयाथी शालाात पनरकषोततर नशकषण घणारा असावा. (2) पालकाच वारगरक उतपनन र.1,00,000/- पयित असाव.

(3) वसनतिहात न राहणा-या पातर नवदयारथयास दरमहा र.90/- त 190/- परमाण व वसनतिहात राहणा-या नवदयारथयास

दरमहा र.150/- त 450/- परमाण नशषयवतती नदली जात. (4) नशषयवतती माजरीच अनधकार नशकषण परमखााना / पराचायाना

राहतील. (5) सन 2010-11 या वरापासन ई-सकॉलरनशप योजनअातिफत पातर नवदयारथयाना नशषयवतती नवदयारथयाचया िक

खातयात जमा कली जात. वर नमद योजनाासाठी सन 2014-15 साठी माजर ननयतवयय, अथफसाकलपीय तरतद व सन

2015-16 चा परसतानवत ननयतवयय यााचा तपशील पढीलपरमाण आह.


अ.कर.

योजनच नााव सन 2014-15 चा माजर ननयतवयय व अथफसाकलपीय तरतद

सन 2015-16 साठी परसतानवत

ननयतवयय माजर ननयतवयय अथफसाकलपीय तरतद

1 2 3 4 5 1 सननक शाळत परनशकषण घणाऱया नवजाभज व नवमापर

नवदयारथयाना ननवाहभतता 1.33 1.33 1.33

2 शासकीय औदयोनिक परनशकषण सासथमधन वयावसानयक परनशकषण घणाऱया नवजाभज, नवमापर उमदवारााना वयावसानयक परनशकषण दणयाची योजना. (मािल तयास परनशकषण)

0.14 0.14 0.14

3 राजयातील इतर मािासविीय नवदयारथयाना नशकषण री, पनरकषा री परदान.

121.07 121.07 121.07

4 इ.10 वी मधय नवशर परानवणय नमळवन इ.11 वी मधय परवश घतललया, इ. 12 वी मधय नशकणाऱया नवजाभज,

6.60 6.60 6.60

309

अ.कर.


सन 2015-16 साठी परसतानवत

ननयतवयय माजर ननयतवयय अथफसाकलपीय तरतद

नवमापर चया मलामलीना राजशरी छतरपती शाह महाराज िणवतता नशषयवतती परदान करण.

5 इ. 8 वी त 10 वी नशकणाऱया नवजाभज, नवमापर परविाचया मलीना सानवतरीिाई रल नशषयवतती योजना

14.57 14.57 14.57

6 सवयासवी सासथााना आशरमशाळा व मलोदयोिोततर आशरमशाळा चालनवणयासाठी सहाययक अनदान.

0.007 0.007 0.007

7 इतर मािासविीय मनरकोततर नवदयारथयाना भारत सरकार नशषयवतती (क दर परसकत योजना).

459.47 459.47 500.01

आरथथक उननतीचया योिना

10.148.1 राजयातील नवमकत जाती, भटकया जमाती, इतर मािास विफ व नवशर मािास परविफ समाज घटक हा

सवत:चया उपजीवीकसाठी वारावार नररत असलयान एका जािी ससथर नाही. तयााना ससथरता परापत होणयासाठी तयााचया

उतपननाचया सतरोतामधय वाढ होणयासाठी व तयााची आरगथक उननती होऊन समाजाचया मखय परवाहात तयााचा समावश

होणयाचया दषटीकोनातन पढीलपरमाण आरगथक उननतीचया योजना रािनवणयात यतात. तयाच थोडकयात सवरप पढीलपरमाण

आह,

मोटार वािन परजशकषण योिना

10.148.2 नवजाभज, इमाव उमदवारााना सवयाराजिाराची साधी उपलबध होणयासाठी सदरची योजना सधारीत करन

शासन ननणफय नदनााक - 23 जल 2009 व 30 जल 2009 अनवय सवयासवी सासथमारफ त राजयात रािनवणयात यत या

योजन नसार जड मोटार वाहन चालक, हलक मोटार वाहन चालक व वाहक याच परनशकषण दणयात यत. उतपननाची मयादा

नाही. परनशकषण कालावधी- अवजड वाहन - 40 नदवस, हलक वाहन - 40 नदवस, वाहक - 8 नदवस अवजड वाहन

र.4,960/-, हलक वाहन र. 4,264/-, का डकटर – 1,728/- (सवफ खचासह) यापरमाण लाभ दणयात यतो.

वसातराव नाईक सवाजरभमान व सबळीकरण योिना

10.148.3 गरामीण भािातील नवजाभज या परविातील िघर व भनमहीन समाजघटकाासाठी सवयारोजिार उपलबध

करन तयााची आरगथक उननती होणयासाठी अनसचीत जाती या परविासाठी असललया दादासाहि िायकवाड सवानभमान व

सिळीकरण योजनचया धतीवर नवजाभज व नवमापर समाजघटकाासाठी ही योजना असन या योजननसार लाभारथयास 4

एकर कोरडवाह सकवा 2 एकर िािायती जमीन दणयात यईल, जमीन खरदीसाठी शासनाकडन 50% अनदान व 50%

310

निनवयाजी कजफ, कजफरडीची मदत 10 वरफ असन कजफ माजरी नातर 2 वरानी कजफरड सर होईल, लाभाथी नवजाभज,

नवमापर घटकाातीलअसावा, दानरदरय ररखालील भनमहीन शतमजर असावा. नवीन परसतानवत योजना असन परशासकीय

माजरी शासनाचया नवचाराधीन आह. वर नमद योजनाासाठी सन 2014-15 साठी माजर ननयतवयय, अथफसाकलपीय तरतद व

सन 2015-16 चा परसतानवत ननयतवयय यााचा तपशील पढीलपरमाण आह.


अ.कर.


सन 2015-16 साठी परसतानवत ननयतवयय


अथफसाकलपीय तरतद

1 2 3 4 5 1 अ) मोटार वाहन परनशकषण योजना ,

ि) पोलीस व सननक पवफ परनशकषण योजना, क) सपधा पनरकषा परनशकषण योजना, ड) सािणक परनशकषण योजना.

16.84 16.84 16.84

2 वसातराव नाईक सवानभमान व सिळीकरण योजना

0.01 0.01 0.01

सामाजिक व इतर सामजिक योिना

10.149.1 राजयातील नवमकत जाती, भटकया जमाती, इतर मािास विफ व नवशर मािास परविफ समाज घटक हा

सवत:चया उपजीवीकसाठी वारावार नररत असलयान एका जािी ससथर नाही. तयााना ससथरता परापत होणयासाठी तयााचया

उतपननाचया सतरोतामधय वाढ होणयासाठी व तयााची आरगथक उननती होऊन समाजाचया मखय परवाहात तयााचा समावश

होणयाचया दषटीकोनातन वर नमदनसार आरगथक उननतीचया योजना असलयातरी या समाजघटकाचया समहास पायाभत,

मलभत सनवधा उपलबध करन दण, तसच तयााना ससथरता परापत होणयासाठी कटािास ननवारा व सवयारोजिाराचया साधी

उपलबध करन दणयासाठी पढीलपरमाण सामानजक व सामनहक योजना रािनवणयात यतात. तयाच थोडकयात सवरप

पढीलपरमाण आह.

तााडा / वसती सधार योिना

10.149.2 राजयातील नवजाभज व नवमापर या मािास परविातील अनक जाती, जमाती भटका ती करन सथलाातरीत

सवरपात जीवन जितात. या समाजघटकााच अनक समहााच तााड व वसतया असन तयामधय त अनक वर राहत असल तरी

तया नठकाणी पराथनमक मलभत सनवधा उपलबध होत नाहीत. अशा वसतया या मळ िावापासन काही अातरावर असलयान

वसतयाातील िहसाखय रनहवासी अनशनकषत असन त िरीिीत जीवन जितात. तयााचया या समसया सोडनवणयासाठी तााडा /

311

वसती सधार योजना कायफरत असन या योजननसार -नपणयाच पाणी, नवदयतीकरण, अातिफत रसत, िटार, सवाभवन,

समाजमानदर, वाचनालय, शौचालय, मखय रसतयााना जोडणारी काम यासारखया पायाभत सनवधा उपलबध करन दणयासाठी

लोकसाखयनसार अनदान दणयात यत.

(1) 50 त 100 लोकसाखया असलल तााड - र.4.00 लाख, (2) 100 त 150 लोकसाखया असलल तााड-र.6.00 लाख

(3) 150 पकषा अनधक लोकसाखया असलल तााड- र.10.00 लाख.

यशवातराव चविाण मकत वसाित योिना

10.149.3 गरामीण भािातील नवजाभज या परविातील िघर व भनमहीन कटािाकनरता वसाहत सथापन करन परतयक

लाभाथी कटािास 5 िाठ जमीन, तयावर 269 चौ.रट कषतररळाच घर िााधन दण. तसच लाभाथी कटािााना नवनवध

शासकीय योजनदवार सवयारोजिाराची साधी उपलबध करन दण. परनतवरी एका िावातील 20 लाभाथी कटाि.उतपनन मयादा

र.1.00 लाखापकषा कमी असाव.

कनयादान योिना (जविारभि)

10.149.4 सदरची याजना सन 2003-04 पासन सर करणयात आलली आह. नवजाभज (धनिर व वाजारी सह )

नवमापर समाज घटकातील आनथकफ दषटया कमकवत असललया कटािातील सामनहक नववाह सोहळयामधय सहभािी

होऊन नववाह करणा-या जोडपयााना र.10 हजार इतक अथफसहायय दण. सासथा व साघटनस परतयक जोडपयामाि र. 2000/-

परोतसाहन अनदान दण. सदरची याजना समाज कलयाण नवभािामारफ त रािनवणयात यत. वर नमद योजनाासाठी सन

2014-15 साठी माजर ननयतवयय, अथफसाकलपीय तरतद व सन 2015-16 चा परसतानवत ननयतवयय यााचा तपशील

पढीलपरमाण आह.

(र. कोटीत) अ.कर.


सन 2015-16 साठी परसतानवत ननयतवयय


अथफसाकलपीय तरतद

1 2 3 4 5 1 तााडा / वसती सधार योजना 21.00 21.00 21.00 2 यशवातराव चवहाण मकत वसाहत योजना 7.00 7.00 7.00

3 कनयादान योजना (नवजाभज) 0.35 0.35 0.35

312

अपारग आयकतालय

10.150.1 नवशर सराकषण व काळजीची िरज असललया वयकती आनण शानरीरक व सामानजकदषटया अपाि वयकतीना

ननतक अनधकार व नकमान आरगथक नवकायाच लाभ तयाचयापयफत पोहोचनवण ह समाजकलयाण कायफकरमाच मलभत

उनददषट आह. या कषतरातील योजनााच विीकरण पढीलपरमाण आह:-

शानररीकदषटया अपािाच कलयाण

अामल पदाथफ सवन नवरोधी योजना

िरीि व ननरनशरतााच कलयाण, कषठरोिान नपडीत वयकतीच पनवफसन, वघद आनण नवकलाािाना घर परनवण आनण नभकषस परनतिाध करण.

कदयााच कलयाण,

िालनयाय कायदयाखाली सधार सवा.

सवयासवी सासथााना आरगथक सहायय

उजिषट आजण रचना

10.150.2

अनकलतम शरणीत नवदयमान कषमता उपयोिात आणण, कायफकरमााच िणातमक िाज सधारण, मानवी साधन

सापततीचा नवकास करण आनण अथफवयवसथिरोिर कायफकषमतची खातरी दण.

अनदान दणयाचया योजनखाली सवफ नवकलााि वधद आनण िरज नवधवा यााचा समावश करण.

पनवफसन आनण अपाि वयकतीचया कलयाणासाठी रािनवणयात यत असललया पनरणामकारक योजनााची माडणी

करण तसच या कषतरात काम करणा-या अशासकीय सासथाच सहकायफ आनण सवा परापत करण.

समािकलयाणाचया कािी मितचाचया योिनााचा तपशील खालीलपरमाण आि.

शाजररीकदषटया अपारग वयकतीच कलयाण

10,151 अपािाचया कलयाणासाठी शासनान िहसाखय उपाययोजना हाती घतलया आहत. या कलयाणकारी

उपयायोजनामधय नशकषण परनशकषण रोजिार, सवयारोजिार इतयादीचा समावश आह. या योजना शासकीय व अशासकीय

सासथामारफ त रािनवलया जातात. तयापकी रािनवलया जाणा-या काही योजना खालीलपरमाण आहत :-

313

(र. लाखात) अ.कर. योजना कायासनवत करणारी यातरणा 1 2 3 1 नजलहा पातळीवर सलला दणार ककष सर करण शासन 2 आरगथक सहायय दरावा रककम योजना :- शारीनरकदषटया अपाि वयकतीना लघउदयोि सर

करणयासाठी शासन

3 शारीनरकदषटया अपाि वयकतीचया शासकीय सासथाचया इमारतीच िाधकाम शासन 4 आठवया इयततपयफतचया शानररीकदषटया अपाि नवदयारथयाना राजय नशषयवतया शासन 5 शानररीकदषटया अपाि वयकतीसाठीचया सवयासवी सासथाना सहायक अनदान परयतन व

मानयता दण सवयसवी सासथा

6 तालकासतरावर शानररीकदषटया अपाि वयकतीच सवकषण शासन 7 आठवी इयततनातरचया शानररीकदषटया अपाि नवदयारथयाना राजय नशषयवतती शासन

शानररीकदषटया अपािााचया सवसाठी शासकीय सासथािरोिर ि-याचशा सवयासवी सासथादखील कायफ करीत आहत.

अपािााचया काही महतवाचया योजना व तयासाठीचा ननयतवयय यााचा तपशील खालीलपरमाण आह

लघ उदयोरग सर करणयासाठी सािय

10.152.1 जयापरकरणी शानररीकदषटया अपाि वयकतीना वयवसाय सकवा उदयोि सर करणयासाठी नवततीय सासथमारफ त

18 त 50 वयोिटातील दषटीहीन कणफिनधर व अससथनवकलााि अपाि वयकतीना सवयारोजिारासाठी रपय 1,50,000/- 80

टकक िकमारफ त कजफ व 20 टकक सामानजक नयाय नवभािामारफ त अनदान दणयात यत. यासाठी वारगरक उतपनन मयादा

रपय 1.00 लाखपयित यासाठी 2014-2015 चयावारगरक योजनत रपय 339.00 लकष ननयतवयय आह व सन 2015-

2016 साठी परसतानवत ननयतवयय रपय 336.90 लकष इतका आह.

शालाात पजरकषापवन जशकषणासाठी अपारग जवदयाथयाना जशषयवतती

10.152.2 या योजनखाली शानररीकदषटया अपाि नवदयारथयाना इयतता आठवीपयफत खाली दशफनवललया दरानसार काही

अटीवर नशषयवतती दणयाात यत.

(नशषयवततीचा दर दरमहा) अ.कर.

इयतता अाध िनहर अपाि मनतमाद

1 पराथनमक इयतता 1 ली त 4 थी 100 100 100 100 2 इयतता 5 वी त 7 वी 150 150 150 150 3 इयतता 8वी त 10 वी 200 200 200 200 4 मनतमाद व माननसक नवकलााि नवदयाथी - - - 150

या योजनसाठी सन 2014-2015 या आरगथक वरात र. 219.41 लकष इतका ननयतवयय माजर असन सन 2015-

16 या आरगथक वरासाठी र. 328.60 लकष इतका ननयतवयय परसतानवत आह.

314

शालाात पजरकषोततर (मरीकोततर) जशकषणासाठी अपारग जवदयाथयाना जशषयवतती

10.152.3 ही योजना महाराषर शासनामारफ त 1997 पासन रािनवणयाात यत असन नशषयवततीच दर पढील परमाण आहत.

अ.कर. अभयासकरमाचा िट नशषयवततीची रककम

वसनतिहात राहणार वसनतिहात न राहणार

1 2 3 4

1 िट अ (वदयकीय व अनभयाानतरकी पदवी नशकषण, ॲगरीकलचर, सवहटरनरी मनधल पदवी व पदवयततर नशकषण)

1200 550

2 िट ि (अनभयानतरकी, तानतरकसथापतय, वदयकशासतर, पदनवका अभयासकरम)

820 530

3 िट- क (कला, नवजञान, वानणजय मधील पदवयततर अभयासकरम तसच वयवसानयक पदनवका अभयासकरम)

820 530

4 िट- ड (नदवतीय वर व तयाानतर पदनवपयफतचा अभयासकरम)

570 300

5 िट-इ (11 वी, 12 वी व पदवी परथम वराचा अभयासकरम)

380 230

शालाात पनरकषोततर (मरीकोततर) नशकषणासाठी अपाि नवदयारथयाना नशषयवतती योजनसाठी सन 2014-2015 या आरगथक

वरात र. 8.40 लकष इतका ननयतवयय माजर असन सन 2015-16 या आरगथक वरासाठी र.8.40 लकष इतका


अपारग वयकतीसाठी जवरभारगीय व राजयसतरावर जकरडा सपधाच आयोिन करण

10.153 अपािासाठी परथम नजलहा व नवभािीय सतरावर आनण नातर राजयसतरावर विविळया खळााचया सपधाच

आयोजन करणयााच परसतानवत आह. या सपधाच आयोजन राजयशासन व सवयासवी सासथा सायकतपण करणार आहत.

राजय व नजलहासतरावर परानवणय नमळनवललया खळाडचा िारव करणयाात यईल आनण तयाना राषरीय तसच आातर राषरीय

सतरावर सपधत पाठनवणयासाठी परोतसाहन दणयाात यईल. तसच 5 पातर खळाडना शासन मानय सासथामधय नोकरीची साधी

उपलबध करन दणयााचा परयतन कला जाईल. या साठी 2014-2015 चया वारगरक योजनत र. 41.22 लकष ननयतवयय

आह. व सन 2015-2016 साठी रपय 41.22 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयाात आलला आह.

315

अपारग जवदयाथयाना रगणवतता परसकार

10.154 परतयक नवभािीय माधयनमक व उचच माघयनमक नशकषण माडळामधन इयतता 10 वी व 12 वी उततीणफ होणा-या

परथम तीन करमााकाचया परतयकी तीन अपाि नवदयारथयाना रपय 1000/- रोख रककम व परमाणपतर दऊन िौरनवणयात यत सन

2014-2015 या वारगरक योजनत रपय 2.10 लाख ननयतवयय आह व सन 2015-2016 साठी रपय 2.10 लाख

ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

अपारग वयकतीच सवकषण

10.155 नजलहयाननहाय अपाि वयकतीच सवकषण कल जात. तयासाठी सन 2014-2015 या वारगरक योजनत रपय

2.37 लाख ननयतवयय आह व सन 2015-2016 साठी रपय 2.37 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

समाि कलयाण आयकतालय

मारगासवरगीयााच कलयाण

10.156.1 मािासविीयााच कलयाण ही राजयाची घटनातमक जिािदारी आह. भारतीय घटनचया अनचछद 46

खालील परमाण आह. राजय शासन दिफल घटकााचया, नवशरत: अनसनचत जाती व जमातीचया आरगथक व शकषनणक

नहताची नवशर काळजीपवफक जपणक व सावधफन करील व तयााच सवफ परकारचया सामानजक अनयायापासन व शोरणापासन

सारकषण करील. तयानरप मािासविीयााचया शकषनणक, आरगथक व सामानजक नवमाचनााच कायफकरमास योजनत महतवाच

सथान आह. अनसनचत जाती व नविौधदाासाठी नवशर घटक योजनदवार आनण अनसनचत जमातीसाठी आनदवासी

उपयोजनदवार विळया योजना व कायफकरम तयार करन तयााना परतयकष लाभ नमळवन दणयात यतो. अनसनचत जातीचया

वसाहतीना अतयावशयक सनवधा, उदाहरणाथफ नपणयाच पाणी, जलनन:सारणाची वयवसथा, रसतयाावरील नदव, जोडरसत,

आरोनय सवासनवधा, पराथनमक व परौढ नशकषण आवशयक असतील तथ परनवणयात यत आहत. सवफसाधारण

नवलननीकरण कल जाणार नाही याची काळजी घणयात यत. तसच िावात करणयात यणाऱया नवीन सवा सनवधा तया

िावातील अनसनचत जातीचया ननवास कषतरातील नठकाणी परनवणयात यतात.

10.156.2 2011 चया जनिणननसार महाराषरातील मािासविीयााची साखया 1123.74 लकष असन तयााची नवभािणी

खालील परमाण आह.

अनसनचत जाती 132.76 लकष

अनसनचत जमाती 105.10 लकष

316

हया कषतरातील कायफकरमााच ढोिळमनान 3 परकार आह. 1. शकषनणक कायफकरम 2. आरगथक परितीच कायफकरम 3.आरोनय

व िहननमाण कायफकरम.

अमली पदाथन सवन जवरोधी मोजिम चालजवणयासाठी आजण वयसनाजधन वयकतीच पनवनसन करणयाकजरता सवयासवी साघटनााना जवततीय सिायय

10.157 सामानजक नयाय व नवशर सहायय नवभािाचया शासन आदश नदनााक 24 जानवारी 2001 अनवय अामली

पदाथफ सवन नवरोधी मानहम चालनवणयासाठी सवयासवी साघटनााना नवततीय सहायय योजना नजलहा पनररदकड विफ कलली

आह. सदर योजना नजलहा समाज कलयाण अनधकारी नजलहा पनररद मारफ त रािनवली जात. नजलहयाातिफत वयसनमकती

परचार व परनसधदी करणयासाठी जया सवयासवी सासथा काम करतात तयााना नजलहासतरावरन कायफकरम दवन योजनची परनसधदी

कली जात. 31 म जािनतक तािाख सवन नवरोधी नदन, 26 जन आातरराषरीय मादक दरवय सवन नवरोधी नदन, वयसनमकती

सपताह, यवक नदन या सारखया नदनााच औचीतय साधन नजलहासतरावरन वयसनानवरोधी परचार व परनसधदी कली जात. सदर

योजनकनरता सन 2015-16 कनरता र. 21.00 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

मिाराषर राजय जिलिा पजरषद व पाचायत सजमती अजध.1961 चया कलम 187 अनवय जिलिा पजरषदााना योिनाातरगनत अनदान वधद व अपारगाासाठी रगि जिलिा पजरषद

10.158.1 जयषठ नािरीकााचा वधदापकाळ चाािलयापरकार व सखासमाधानान घालनवता यावा याकनरता ही योजना सर

करणयात आली. ही योजना शासन मानयतापरापत सवयासवी सासथामारफ त अनदान ततवावर चालनवणयाची योजना सन

1963 पासन कायासनवत आह. वधदाशरमात ननराधार व ननराशरीत 60 वरावनरल परर व 55 वरावनरल ससतरयााना परवश

दणयात यतो. परतयक वधदामाि पनरपोरण अनदान 01 जानवारी 2012 पासन र. 900/- परमाण दणयात यत. वधदाशरमाची

परवशसाखया कमीतकमी 25 आह. तसच परतयक वधदामाि इमारत िााधकाम अनदान र750/- एकदाच नदल जात.

यासाठी वारगरक योजना सन 2015-16 कनरता र.105.00 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

वयसनाजधन वयकतीसाठी अामली पदाथन सवन जवरोधी मोजिम चालजवण, तयााचयावर उपचार करण आजण वयसनाजधन वयकतीच पनवनसन करण याकजरता सवयासवी साघटनााना जवततीय सिायय दण.

10.158.2 या योजनअातिफत राजयसतरावरन वयसनमकती परचार व परनसधदी करणयासाठी सवयासवी सासथा, वयकती यााना

परचार व परनसधदीिाित नवनवध कायफकरम दऊन योजनची परनसधदी कली जात. शासन ननणफय 2 रबरवारी 1999 अनवय

राजयसतरावरील वयसनमकती कषतरात मौलीक कायफ करणाऱया सासथा, वयकती यााना परसकार दऊन परसकाराथीचा िौरव

कला जातो. वयसनमकती धोरणाची परभावी अामलिजावणी करणयासाठी राजयात कायफरत वयसनमकती क दरााना अथफसहायय

317

करणारी महातमा िााधी वयसनमकती सलला, उपचार व पनवफसन योजना शासनान माजर कलली आह. या योजनसाठी

वारगरक योजना सन 2015-16 कनरता र. 1,307.00 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

जयषठ नारगरीकााच कलयाणासाठी सिाययक अनदान

10.159 सन 2011 चया जनिणननसार जषठ नािनरकााच 60 वर वयावरील सवफ वयकतीना जषठ नािनरक समजणत

यईल. ही वयाखया जात, वाश, सलि, शकषनणक, आरगथक दजा, राजकीय नात सकवा पाथ यापासन सवतातर असल. वधदााना

एकाकी पड न दणारा समाज ननमाण करण, शासनाचया सवफच नवकासातमक आनण दानरदरय ननमलफनाचया कायफकरमानवय

वधदाासाठी कलयाणकारी उपाय योजना व सनवधा परनवण, राजय घटनन दऊ कलल वधदााच हकक शाित ठवण. तयााची

आरगथक सरनकषतता, आरोनय, पोरणमलय, ननवारा, नशकषण, कलयाणकारी जीवन जिता ा याव यासतव मालमततच व

नजवीताच सारकषण करन व मालमततच सारकषण कल जाईल. जषठ नािनरकााना दय असणाऱया सवफ सनवधा उपलबध

होणयासाठी 60 वर वयोमयादा गराहय धरणयात यईल. सदर योजनकनरता आरगथक वरफ 2015-16 कनरता र.100.00 लाख

ननयतवयय परसतानवत करणयात आलल आह.

अाधशरधदा जनमनलन व िादटोणा, अघोरी जवदया जवरोधी कायदा

10.160 समाजामधय अाधशरधदा, जादटोणा तसच अघोरी नवदया नवरधद जाणीव व जनजािती ननमाण करण जण

करन समाजातील असामानजक ततव उदा. दषट अननषट परवतती, मानवी िळी दण, अघोरी नवदयाचा वापर करन

सवफसामानयाामधय अाधशरधदा पसरनवण इतयादी नवरधद झाज दण आनण समाजामधय आरोनयमय, सरनकषत वातावरण ननमाण

करणयासाठी सदर कायदा नदनााक – 26 ऑिसट 2013 पासन अामलात आणणयात आलला आह. सदर योजनकनरता

आरगथक वरफ 2015-16 कनरता र. 100.00 लकष ननयतवयय परसतानवत करणयात आलल आह.

मिाराषर राजय अपारग जवतत व जवकास मिामाडळ मयाजदत

10.161 अपािााना समाजाचया मखय परवाहात आणणयासाठी या राजयात महाराषर राजय अपाि नवतत व नवकास

महामाडळाची सथापना करणयात आली आह. ह महामाडळ राषरीय अपाि नवतत व नवकास महामाडळाची (एनएचएरडीसी)

राजयासाठी वानहनीकत यातरणा महणन कायफ करत. सधया या महामाडळाच अनधकत भाि भााडवळ र. 50 कोटी असन,

भरणा कलल भािभााडवल र. 40.51 कोटी आह, तयात राजय शासनाचा 100 टकक नहससा आह. या महामाडळामारफ त

मनहला समधदी, सकषम पतपरवठा, मदत कजफ,शकषनणक कजफ, थट कजफ, कनर साजीवनी, इतयादी योजना रािनवलया जातात.

सदर योजनकनरता आरगथक वरफ 2015-16 कनरता भािभााडवलाची तरतद करणयासाठी र. 700.00 लकष ननयतवयय

परसतानवत करणयात आलल आह.

318

वसातराव नाईक जवमकत िाती व रभटकया िमाती जवकास मिामाडळ (मयाजदत)

10.162.1 सामानजक दानरदरय ररखाली जीवनमान जिणाऱया नवमकत जाती व भटकया जमातीचया लोकााचा नवकास

करणयाचया दषटीन महारषर शासनान नदनााक 7 रबरवारी, 1984 रोजी का पनी कायदा, 1956 नसार सथापन कली आह.

महामाडळाकडन नवमकत जाती व भटकया जमाती तसच नवशर मािास परविफ समाजातील आरगथक दिफल घटकातील

वयकतीना सवलतीचया वयाज दरान अथफ सहायय दणयात यत. शासनाकडन महामाडळास भाि भााडवली अाशदान नवतरीत

करणयात यत सदर भाि भााडवलामधन खालील अ.कर. 1 व 2 या योजन अातिफत राजयातील नवमकत जाती भटकया

जमाती तसच नवशर मािास परविातील लाभाथीना कजफ नवतरण करणयात यत.

बीि रभााडवल किन योिना

10.162.2 योजन अातिफत र. 5. 00 लाखापयित कजफ उपलबध करन दणयात यत.

िकचा सहभाि -75 टकक

महामाडळाचा सहभाि - 25 टकक

वयाजदर - 4 टकक

र. 25,000/- थट किन योिना

10.162.3 या योजन अातिफत सहज कजफ उपलबध वहाव महणन नवमकत जाती, भटकया जमाती व नवशर मािास

परविाचया लाभधारकााना नररतया वयवसायाकनरता र.25,000/- पयित मधयम मदतीकरीता 2 टकक वयाज दरान कजफ

उनलबध करन नदल जात. या योजन अातिफत कजाची वसली 36 हपतयाामधय करणयात यत.

अनदान योिना

10.162.3 50 टकक अनदान योजना

र. 12,000/- परकलप मलय असललया नवनवध वयवसायासाठी महामाडळामारफ त र. 5,000/- पयित अनदान दणयात यत.

परजशकषण योिना

10.162.4 महामाडळामारफ त अनदान योजनअातिफत नवमकत जाती, भटकया जमाती व नवशर मािास परविाचया यवा

यवतीचया कलयाणाकरीता व सवयारोजिाकरीता टी. वही. रडीओ दरसती, लघलखन, वाहनचालक, नशवणकला, हसतकला,

वनलडि, रीटर, सतारकाम, सपणातमक परीकषची पवफ तयारी, सािणक इतयादी करीता परनशकषण योजना रािनवली जात. या

योजन अातिफत खालील परमाण नवदयावतन दणयात यत.

319

जवदयावतन

10.162.5

परनशकषणाथी राहत इसललया खडयात/शहरात परनशकषणाची सोय असलयास दरमहा र. 150/-

महानिरपानलका कषतरातच राहणाऱया व परनशकषण घणाऱया परनशकषाणथीना दरमहा र. 250/-

परनशकषणाथी राहत असललया नठकाणा वयनतनरकत इतर नठकाणी परनशकषणाची सोय असलयास दरमहा र. 300/-

सािणक नशकषणाकरीता परतयक परनशकषणाथीस 6 मनहन कालावधीचया परनशकषणाकरीता परनशकषण री जासतीत

जासत र. 3,200/- दणयात यत.

नोदणीकत सिकारी सासथाच रभारग खरदीसाठी अथनसिायय योिना

10.162.6

सहकारी साखर कारखानयाचया र. 2,000/- सकमतीचया एका भािाचया खरदीकरीता िकाानी परसताव माजर

कलयानातर िकाडन 50 टकक कजफ व महामाडळाकडन 50 टकक अनदान माजर करणयात यत.

सहकारी सत निरणीचया र. 1,000/- सकमतीचया एका भािाचया खरदीकरीता अनधकोरानी परसताव माजर

कलयानातर अनधकोराकडन 50 टकक कजफ व महामाडळाकडन 50 टकक अनदान माजर करणयात यत.

िहननमाण पतपवठा व उपभोनय वसत नवकरी सहकारी सासथा वयनतनरकत इतर उतपादन सहकारी सासथाच र. 200/-

कमाल मयानदपयित सकमतीचया एका भािाची खरदी करणयाकरीता 4 टकक वयाजान थट कजफ नदल जात.

सदर महामाडळास र.12.60 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

मिाराषर राजय इतर मारगासवरगीय जवतत आजण जवकास मिामाडळ

10.163 शासन ननणफय, समाज कलयाण, साासकनतक कायफ व नकरडा नवभाि कर. इमाव-1096/ पर.कर.395/ नवघयो-

2, नद. 25.09.1998 अनवय या महामाडळाची का पनी कायदा, 1956 अनवय सथापना झाली. सदर शासन ननणफयानसार

महामाडळाच अनधकत भाि भााडवल, र. 50.00 कोटी होत. तसच शासन ननणफय, सामानजक नयाय व नवशर सहायय

नवभाि, कर. इमाव-2012/ पर.कर.281, नदनााक 21.11.2012 अनवय महामाडळाच अनधकत भाि भााडवल र. 250 कोटी

करणयात आल आह. महामाडळास शासनाकडन नद. 31.12.2014 पयित भाि भााडवल पोटी र. 134.45 कोटी इतक

अाशदान परापत झाल आह. शासन ननणफय कर. कनवम-2006/ पर.कर.289/ नवघयो-2 नद, 25.8.2009 नसार या

महामाडळाची उपका पनी महणन शामराव पज कोकण इतर मािासविफ इतर मािासविफ आरगथक नवकास महामाडळ

320

सथापणयास माजरी नदलली आह. सदर शासन ननणफयानसार या महामाडळाचया र. 50 कोटी एवढया अनधकत भाि

भााडवलातन या उपका पनीसाठी र. 15 कोटी भाि भााडवल दणयाच शासनान ठरनवल आह. महामाडळाकड परलानित

असललया कजफ परकरणााचा ननपटारा, अपनकषत लाभारथयाना कजफ वाटप व शामराव पज आरगथक नवकास महामाडळासाठी

भााडवल महणन महामाडळास वारगरक योजना 2015-16 कनरता एकण र. 10.50 कोटी इतकया ननधीची आवशयकता

आह.

आजदवासी जवकास

अनसजचत िमातीसाठी आदशन शाळा

10.164 धळ आनण अहमदनिर यथ आदशफ आशरमशाळा कायफरत आहत या आदशफ शाळा कवळ आनदवासी

नवदयारथयासाठी आहत. या शाळतन शकषनणक उचच िणवततिरोिर पाठयततर कायफकमात िणवतता नमळनवणयाची साधी नदली

जात. पोलीस/सनयदल सवतील परवशासाठी अनसनचत जमातीचया यवकााना भरतीपवफ परनशकषण

मोटार चालजवणयाच परजशकषण दणयासाठी शाळा (मोटार डरायवविरग सकल)

10.165 महाराषट राजय पनरवहन महामाडळ/ खाजिी कषतरामधय वाहन चालक (डायवहर) महणन नोकरी नमळावी

यासाठी आनदवासी यवकााना परनशकषण करणयासाठी मोटार चालनवणयाच परनशकषण क दर सथापन कलली आहत. या परनशकषण

क दराचा खचफ राजय शासन आनण महाराषर राजय पनरवहन महामाडळ यााचयामधय अनकम 2/3 व 1/3 असा नवभािला आह.

मिाराषट राजय सिकारी आजदवासी जवकास मिामाडळ

10.166 राजयातील आनदवासी लोकसाखयला िहउदशीय सवा उपलबध करन दणयाचया हतन सहकार कायदयाखाली

1972 मधय महाराषट राजय आनदवासी नवकास महामाडळाची सथापना करणयात आली साापरत या महामाडळाची मखय

कायफककषा पढीलपरमाण आह

(1) आनदवासीना साकनलत कललया िौण वनोपजाची तसच अनधसनचत झाललया कनर उतपननाची एकानधकार खरदी.

(2) आनदवासी कटािााना खावटी कजाच नवतरण

(3) कदवती अथफसाकलपाखाली उतपनन ननमाण करणा-या उपकमााना कजफ परवठा करण आनण राषटीय अनसनचत जाती व अनसनचत जमाती नवतत व नवकास महामाडळाचया (एनएसएरडीसी) सहकायान आनदवासीना मदत करण. शासन, सावफजननक सासथा आनण महामाडळ यााचया वतीन आनदवासी भािात एजनसी ततवावर नवकास कायफकमाच वयवसथापन करण.

(5) आनदवासीचया सवफसामानय नवकासासाठी शासनान सोपनवलल कायफकम रािनववण.

(6) आनदवासी कषतरात रोजिाराच कायफकम नवकनसत करण.

महामाडळाला वरफननहाय वयापारी काम हाताळताना (1) वयवसथापन अनदान (2) खरदी अनदान (3) काही तोटा आला

असलयास तयाची भरपाई अशी शासनामारफ त मदत परनवली जात.

321

आनदवासीची आनथक ससथती सधारणयाचया सादभात महामाडळ अनक महतवाचया सवा उपलबध करन दत. तयानशवाय

नवभािामारत अामलात यत असललया अनक योजनाािाितची महामाडळ सहकायफ करत. उदा. शासकीय आशरमशाळााना

अननधानय व इतर जीवनावशयक वसत परनवण शासनातर 100 % अनदानावर वीजपाप, ऑईल इानजन नवकत घऊन त

िसवन दण. राषटीय अनसनचत जाती, अनसनचत जमाती नवततीय महामाडळ (एनएसएरडीसी) यााचकडन नमळणा-या

कजामधन आनदवासीसाठी नवनवध परकलप रािनवणयासाठी आनदवासी नवकास महामाडळाची शासनाचा अनभकता

(चनलायसझि एजनसी) महणन ननयकती करणयात आली आह. तातपरतया वयवसथनसार राषटीय अनसनचत जाती व जमाती

नवततीय नवकास महामाडळ एकण परकलप खचाचया 75 % इतकी रककम आनदवासी यवकााना महाराषट आनदवासी नवकास

महामाडळ परकलप खचाचया 15 % रककम आनदवासी नवकास महामाडळ व उवफनरत 10% रककम सािानधत आनदवासी

लाभारथयाला सवत:चा नहससा महणन दयावी लािल.

शबरी आजदवासी जवतत व जवकास मिामाडळ

10.167 आनदवासीचया आनथक उननतीसाठी शिरी आनदवासी नवतत व नवकास महामाडळाची सथापना करणयात आली

आह. या महामाडळाच भािभााडवल र. 100.00 कोटी इतक असन तयापकी राजय व क द शासनाचा सहभाि अनकम 51

व 49 % इतका आह. यासाठी वानरक योजना 2015-16 मधय र. 10.00 कोटी परसतानवत करणयात यत आह.

अलप रभधारक शतक-यााना व रभजमिीन शतमिरााना खावटी किन दण.

10.168 आनदवासी कषतरातील सावकारी पधदतीला पनतिाध करणयासाठी 1978 पासन आनदवासी नवकास महामाडळा

मारत आनदवासी लोकाासाठी खावटी कजफ योजना रािनवणयात यत आह. कटािातील सभासद साखयनसार चार यननटपयित

र. 2,000.00, आठ यननटसपयित र. 3,000.00 व आठ यननटपकषा अनधक यननटसाठी र. 4,000.00 इतक खावटी कज

दणयाात यईल. सन 2015-16 मधय या योजनकनरता र. 1.00 कोटी ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

पापसट / ऑईल इाजिन बसजवण

10.169 आनदवासी जमातीचया शतक-यााना तयााच कनर उतपादन वाढनवणयाकनरता, नवदयत मोटार पाप/ऑईल इानजन

अनदान ततवावर परनवणयात यतात. जया शतक-यााकड 10 एकरपयित आनण 10 एकरापकषा जासत जमीन आह तयााना

अनकम र.250 आनण 500 इतका खचफ तयााचा सहभाि महणन करावा लाितो.

आजदवासी उतथान कायनकरम टपपा -2

10.170 महाराषर शासनान आनदवासी उतथान कायफकरम टपपा -2 तातडीन रािनवणयाचा ननणफय घतला आह.सावदनशील

अशा 7 नजलयातील (पालघर,नादरिार, अमरावती, अहमदनिर, िडनचरोली, यवतमाळ आनण रायिड) 9 तालकयााचा

322

समावश कायफकषतर महणन करणयात आला आह.या तालकयामधील तीवर कपोरण कमी करणयासाठी आरोनय आनण पोरण

नवरयक सवा तातडीन आनण परभानवपण रािनवलया जाणार आहत.

पवन-परजशकषण कायनकरम

10.171 महाराषर शासनान आनदवासी नवदयाथासाठी एमपीएससी तर घणयात यणा-या अनभयाानतरकी आनण नयानयक

सवत आनदवासी नवदयाथाच परमाण वाढाव व आनदवासी नवदयाथानी अनभयाानतरकी आनण नयानयक सवत परवश करावा

महणन “पवफ-परनशकषण कायफकरम” माजर कला आह.

क दरावती अथनसाकलप

10.172 परतयक एकासतमक गरामीण नवकास परकलप कषतरातील नववत िरजा लकषाात घऊन आनदवासी उपयोजना आखण

िरजच आह. परात सवफच योजनासाठी वानरक योजनत तरतद उपलबध करन दण शकय नसलयामळ क दरावती अथफसाकलप

या नावान एक नवशर योजना अपर आयकत व परकलप अनधकारी यााचमारत रािनवली जात. सथाननक महतवाचया योजना

परकलप सतरावर तयार करण व रािनवण सकवा तया सािानधत नवभािामारत रािवन घण यासािाधी परकलप अनधकारी यााना

परानधकत करणयात आल आह. तयाकनरता परकलप अनधका-यााना शासनाचया तसच अपर आयकत, आनदवासी नवकास

यााचया अधयकषतखाली नमललया ननदश सनमतीचया मािदशफक ततवाचया मयानदत या योजना तयार करावया लाितात.

यामळ अपर आयकतााना तसच परकलप अनधका-यााना नवनानवलाि योजना रािनवणयास मदत होत. 32.30 या योजनखाली

अथफसहायय नमळनवणयाची मयादा र. 50,000 परनत कटाि अशी आह. या मयादत िट योजना घणयाात यऊ शकतात.

परनशकषणाचया योजना व मानवी साधनसापपतती नवकासाचया व आनदवासी कलयाणाचया योजनााना सापणफ अथफसहायय

अनदानाचया सवरपात दता यत.परकलप अनधकारी,एकासतमक आनदवासी नवकास परकलप यााचया अधयकषतखाली ननदश

सनमती र.5.00 लकषापयितचया वयसकतक सकवा सामनहक लाभाचया योजनााना अपपर,आयकत,आनदवासी नवकास यााचया

अधयकषतखालील ननवड सनमतीन र.20.00 लकषा पयितचया वयसकतक सकवा समह योजनााना माजरी दऊ शकतात. मातर

तयावरील खचाचया योजनासाठी शासनाची माजरी घणयाची िरज आह. यासाठी वारगरक योजना 2015-16 मधय र.60.00

कोटी परसतानवत करणयात यत आह.

डावी कडवी जवचारसरणीगरसत जिलियााकरीता अजतजरकत क दरीय सिायय

10.173 क दर शासनाचया मािफदशफक सचनाानसार एकासतमक कती आराखडा कायफकरमाातिफत डावी कडवी

नवचारसरणीगरसत नजलहयाकनरता दणयात यणार अथफसहायय सर राहणार आह. सदर योजना आता डावी कडवी

नवचारसरणीगरसत 88 नजलहयााकनरता अनतनरकत क नदरय सहायय (Additional Central Assistance for Left Wing

Extremism affected Districts) या नावान सन 2013-14 व 2014-15 मधय रािनवणयात यणार असन तयामधय

महाराषरातील िडनचरोली व िोनदयासह चादरपर व भाडारा या दोन नजलहयााचा समावश करणयात आला आह. आरगथक वरफ

323

2013-14 व 2014-15 कनरता परती नजलहा र.30 कोटी परमाण अथफसहायय क दर शासनाकडन उपलबध कल जाणार आह.

तयापकी सन 2013-14 कनरता र.50 कोटी ननधी क दर शासनान राजयास उपलबध कला आह. सन 2014-15 मधय

पनहलया हपतयाचा ननधी र.80 कोटी क दर शासनाकडन परापत झाला आह.

मजिला व बाल जवकास

या िाितची मानहती उपनवभाि-1, परकरण -9 मधय नदलली आह.

पाणी परवठा व सवचछता

गरामीण पाणी परवठा

10.174.1 महाराषराचया एकण लोकसाखयपकी 55% लोक गरामीण भािातील 43,722 िाव / वाडयाामधय

राहतात. गरामीण भािामधय नपणयाचया पाणयाचा परवठा हा 20 कलमी कायफकरमााचा भाि असन तो राषरीय गरामीण पयजल

कायफकरमामधय समानवषट कलली आह. ह साधय करणयासाठी िावाची लोकसाखया, भपरदश आनण पाणयाच सतरोत नवचारात

घऊन नळ पाणी परवठा योजना, सवधण नवहीरी आनण साधया नवहीरी या पाणी परवठा उपाययोजना रािनवणयात यतात.

सापणफ राजयामधय रकत चार मनहन पावसाच पाणी नमळत. उवफनरत आठ मनहनयात भिभातील पाणी तसच धरण, नदया

आनण कालवयादवार परापत होणार पाणी याचा वापर कला जातो. भिभातील पाणयाचा जासत उपसा कलयामळ पाणयाच

सतरोत कोरड पडतात आनण टाचाई ननमाण होत. यावर एकमव उपाय महणज िाव हा घटक मानन पाणवहाळ तततवावर

पाणयाच सावधफन करण हा आह. काही नठकाणचया नसरगिक जलाशयात कषाराच परमाण अनधक असलयामळ आनण

फलोराईड, आसननक सकवा इतर नवरारी पदाथाच अनतनरकत परमाण व जनवकदषटया दनरतपणामळ नपणयासाठी पाणयाचया

उपलबधतचा परशन जटील झाला आह. ही पाशवफभमी लकषात घता तलनन कायमसवरपी असललया सवफ पाणयाचया सतरोतााचा

शोध नशकसतीन करणयाचा राजय शासनाचा परयतन आह.

10.174.2 क दर शासनाचया नपणयाचया पाणी परवठयाचया सधारीत मािफदशफक ततवाचया अनरािान शासनान पढील

महतवाच ननणफय घतलल आह.

पाणी परवठा कायफकरम मािणी आधारीत तततवावर रािनवणयात यावा.

नपणयाचया पाणी परवठा योजनााच सतरोत िळकटीकरणासाठी राजयात नशवकालीन पाणी साठवण योजना रािनवण.

गरामीण पाणी परवठा कायफकरमाातिफत पाणयाचया वापराच परमाण दरडोई परनतनदन 40 नलटसफ

नद. 09/07/2014 चया शासन ननणफयादवार योजनचया लाभारथयाची लोकविफणीची अट रदद करणयात आली आह.

दखभाल दरसतीचा 100% खचफ लाभारथयानी सोसावयाचा आह.

योजनचया आखणी व अामलिजावणीमधय लोकााचा नवशर करन ससतरयााचा परतयकष सहभाि.

324

नजलहा पनररदााकडन चालनवणयात यणाऱया परादनशक नळ पाणी परवठा योजना व गरामपाचायतीकडन चालनवणयात यणाऱया सवतातर पाणी परवठा योजनााचया दखभाल दरसतीसाठी परोतसाहन महणन, वारगरक योजनतील गरामीण पाणी परवठा कायफकरमासाठी उपलबध ननधीपकी 15% रककम व राषरीय गरामीण पयजल कायफकरमाातिफत उपलबध ननधीचया 15% रककम दखभाल दरसती परोतसाहन अनदान महणन नजलह पनररदा व गरामपाचायतीना उपलबध करन दणयाची तरतद.

गरामीण भािात पाणीपटटीची कमाल मयादा काढन टाकली आह.

या योजनचया अामलिजावणीसाठी मािई गरामपाचायत ननयम 1958 मधील कलम 49-अ नसार गराम पाणी परवठा व सवचछता सनमती िठीत करावी.

रपय 2.00 कोटी पयितचया गरामीण पाणी परवठा योजनााची अामलिजावणी गरामपाचायती /गराम, आरोनय, पोरण, पयावरण व पाणी परवठा सनमतीचया माधयमातन, र. 2.00 कोटी त र. 7.5 कोटी पयितचया अामलिजावणी नजलहा पनररदााकडन, तर र. 7.5 कोटी पकषा जासत सकमतीचया योजनााची अामलिजावणी महाराषर जीवन परानधकरणाकडन करण.

10.174.3 राजय शासनान ससवकत कललया क दर शासनाचया सधारीत मािफदशफक तततवानसार िाव व वाडया ननवडाच

ननकर आनण िाव व वाडया हाताळणयासाठी पराथमयकरम खालीलपरमाण आहत.

रगाव /वाडया जनवडीच जनकष

10.175.1

सपाट परदशात 1.6 नक.मी. अातरावर व डोिराळ परदशात 100 मी. उाच अातरापयित नपणयाचया पाणयाचा सावफजननक अथवा खाजिी उदभव नसलली िाव /वाडया.

जथ पाणयाचा उदभव उपलबध आह. परात तथील पाणयाची िणवतता अयोनय आह अशी िाव / वाडया. उदा. अनतकषार, लोह, फलोराईड, आसननक सकवा इतर नवरारी पदाथाच अनतनरकत परमाण आनण जनवकदषटया दनरत.

जथ पाणी परवठा उपलबध आह परात नवनहत ननकरापरमाण नाही अशी िाव/वाडया (40 नलटसफ दर नदवशी दरडोईपकषा कमी)

रगााव / वाडया िाताळणयासाठी पराथमयकरम

10.175.2

िाव /वाडयाामधय ननववळ अनसनचत जाती जमातीची वसती आह सकवा 1994 चा ससथतीदशफक सवकषण आनण 1996-97 मधील पन: सवकषणानसार जथ अनसनचत जमातीची लोकसाखया जासत आह अशा िाव /वाडयााना पराधानय.

परथम तीवर नवरारीपणामळ िणवतता िानधत झालली िााव /वाडया आनण तयानातर इतर िााव / वाडया.

40 नलटसफ परती माणशी परनतनदनापकषा कमी पाणी उपलबध होणाऱया िाव / वाडयााची पातळी उाचावन ती 40 नलटसफ परती माणशी परनतनदन यापरमाण करण.

नपणयाचया पाणयाची सनवधा नसललया शाळा व अािणवाडयााचा समावश राषरीय गरामीण पयजल कायफकरमाातिफत तयार करणयात आललया कती आराखडयात सन 2013-14 व सन 2014-15 करीता एकण 13162 िााव / वाडया हाताळावयाची आहत. तयापकी सन 2014-15 मधय 4200 िााव / वाडयााचया योजना पणफ करावयाच

325

उनददषट आह. तसच राषरीय गरामीण पयजल कायफकरमाातिफत राजय शासनान सन 2014 -15 करीता र. 592.33 कोटी रकमची तरतद कली आह.

10.175.3 गरामीण पाणी परवठा योजनााची दखभाल दरसती ही सथाननक सासथााची जिािदारी आह. तयासाठी

गरामपाचायती / नजलहा पनररदा पाणीपटटीदवार ननधी उपलबध करन घतात. शासनादवार नजलहासतरावर नजलहा दखभाल व

दरसती ननधीची सथापना करणयात आली आह. या दखभाल दरसती ननधीमधय नजलहा पनररदन नतचया नवनशषट वारगरक

उतपननाचया 20% रककम जमा करण िाधनकारक करणयात आली आह. तसच, गरामपाचायत सतरावर गराम पाणी परवठा

ननधीची सथापना करणयात आली आह. या ननधीमधय जमीन महसल उतपननाचया 35% रककम तसच खाजिी व

सावफजननक पाणीपटटीची रककम जमा करणयात यत. क दर शासनाचया सधारीत मािफदशफक सचनाानसार योजनचया दखभाल

व दरसतीवरील खचफ सािानधत लाभारथयानी करावयाचा आह. योजनचया दखभाल व दरसतीवरील खचाची काही परमाणात

परनतपती करणयासाठी गरामपाचायती / नजलहा पनररदा व महाराषर जीवन परानधकरणाकडन चालनवणयात यणाऱया सवतातर व

परादनशक योजनाासाठी नद. 17 ऑकटोिर, 2014 चया शासन ननणफयानसार नजलहा वारगरक कती आराखडयापरमाण नजलहा

पनररदस अनदान नवतरीत करणयात यत.

जशवकालीन पाणी साठवण योिना / राषरीय गरामीण पयिल कायनकरम (शाशवतता)

10.176 नपणयाचया पाणयाचया सरोतााच, जलसाधारणाचया व भजल पनभफरणाचया पारापानरक आनण अपारापानरक

उपाययोजना रािवन िळकटीकरण करण, छतावरील पावसाचया पाणयाच टाकीत साठवन / साकलन करन त उनहाळयात

वापरण सकवा पावसाचया पाणयान थट भजल पनभफरण करण, साठवण टाकी घण इतयादी भौिोनलक व भसतरीय रचनस

अनरप उपाययोजनााचा समावश असललया नशवकालीन पाणी साठवण योजनची अामलिजावणी रबरवारी 2002 पासन

राजयात सर आह. क दर शासनान सन 2009-10 पासन राजयासाठी राषरीय गरामीण पयजल कायफकरमातािफत नपणयाचया

पाणयासाठी करणयात यत असललया एकण तरतदीचया 10% रककम शाशवतता कायफकरमासाठी राखन ठवणयाचा व सदर

ननधीतन पयजल शाशवतचा (सतरोत िळकटीकरणाचा) कायफकरम वयापक सवरपात रािनवणस आराभ कला आह. सतरोत

िळकटीकरणातािफत परामखयान नसमट िाधारा, भनमित िाधारा, नरचाजफ शाफट, नवहीर / सवधण नवहीर पनभफरण, साठवण

तलाव, छतावरील पाऊस पाणी साकलन, नवहीर खोलीकरण, नवनहरीतील / तलावातील िाळ काढण, जलभाजन, िोअर

बलासट टकनीक, जकट वल, फरकचर सील नसमटशन, सरीम बलासटीि या उपाययोजना घणयात यतात. सन 2002 पासन

आतापयित (माह नोवहिर 2014 अखर) राजयात 12,120 िााव / वाडाात 31,210 सरोत िळकटीरणाचया उपाययोजना

रािनवणयात आलया आहत. पनरणामी हाताळणयात आललया 3,750 टकरगरसत िााव / वाडयाापकी 1,109 िााव / वाडया

टकरमकत झाल असन 2,013 िााव/ वाडातील टकरन पाणी परवठा करणचा कालावधी कमी करणयात यश परापत झाल

आह. या कायफकरमावर आतापयित रपय 476.76 कोटी एवढा खचफ झाला आह. सन 2014-15 मधय राषरीय गरामीण

326

पयजल कायफकरमाातिफत (शाशवतता) 4,000 उपाययोजनााच उनददषट असन माह नोवहिर 2014 अखर 1852 उपाययोजना

पणफ करणयात आलया असन 321 उपाययोजना परिनतपथावर आहत. सदरील कायफकरमासाठी आतापयित र.3,005.75

लकष एवढा ननधी उपलबध झाला असन र.1,932.29 लकष एवढा खचफ झाला आह. सतरोत िळकटीकरणाची सवफ काम

गरामसतरावनरल गराम पाणी परवठा व सवचछता सनमतीमारफ त रािनवणयात यतात.

गरामीण दजलत वसती पाणी परवठा व सवचछता योिना

10.177 राजयातील गरामीण भािातील अनसनचत जाती व नविौदध घटकाामधील कटािााना खाजिी नळ जोडणया व

वयसकतक शौचालय सनवधा उपलबध करन दणयासाठी महाराषर सवणफ महोतसवी गरामीण दनलत वसती पाणी परवठा व

सवचछता योजना रािनवणयास, नदनााक 18.11.2011 चया शासन ननणफयानवय शासनाची मानयता दणयात आलली आह. या

योजनतिफत गरामीण भािातील अनसनचत जाती व नविौदध कटािााना परनतकटाि खाजिी नळ जोडणीसाठी र.4,000/- तर

वयसकतक शौचालय िााधकामासाठी परनत कटाि र.11,000/- अनदान अनजञय राहील. सन 2014-15 कनरता या

योजनतिफत र.60.00 कोटी इतका ननयतवयय माजर करणयात आला आह. तर सन 2015-16 या आरगथक वरामधय

र.36.00 कोटीचया ननयतवययाची मािणी करणयात आली आह.

िलसवराजय परकलप-2

10.178 जलसवराजय परकलपाचया यशसवीतचया पाशवफभमीवर जािनतक िकचया सहाययान जलसवराजय-2 कायफकरम

सर झालयानातर या सहा वराचया कालावधीत रािनवणयाचा ननणफय घणयात आलला आह. जलसवराजय-2 कायफकरमाची

अादानजत सकमत रपय 235 नमनलयन डॉलसफ अपनकषत असन यापक 165 नमनलयन डॉलसफच कजफ जािनतक िक

उपलिध करन दणार आह उवफनरत 70 नमनलयन डॉलसफ इतका खचफ राजय शासन व लोक विफणीसह करणयात यणार

आह. जलसवराजय-2 कायफकरमामधय परामखयान ननमशहरी भािाामधय सधारीत दजान पाणी परवठा करण, पाणी िणवतता

िाधीत व पाणी टाचाई असललया भािासाठी पाणी परवणयाचया उपाययोजना व जलधर पाणी वयवसथापन परकलप रािनवण,

कषनतरय सासथा िळकटीकरण तसच मलयमापन व साननयातरण परणाली नवकनसत करण इतयादी कायफकरम हाती घणयाच

परसतानवत आह. जलसवराजय-2 कायफकरमासाठी सन 2014-15 करीता या योजनकनरता र. 150.00 कोटीचा ननयतवयय

उपलबध आह. तर, सन 2015-16 या आरगथक वरामधय र.110.00 कोटीचया ननयतवयाची मािणी करणयात आली आह.

योिनच सवरप - क दर परसकत (सवनसमावशक)

क दर परसकत सवचछ रभारत जमशन

10.179 क दर शासनान नद.2.10.2014 पासन सवचछ भारत नमशन (पवीच ननमफल भारत अनभयान) ही योजना सर

कली आह. नद.2.10.2014 पासन सवचछ भारत नमशन अातिफत वयसकतक शौचालयाचया परोतसाहन अनदानात वाढ

327

करणयात आलली आह. सदर कायफकरम मािणी आधारीत ततवावर रािनवणयात यत आह. या योजनतिफत गरामीण भािात

सवचछता कायफकरमानवय शौचालय िााधकाम व वापर करण यासाठी लोकााची वतफणक िदलण यावर भर नदला आह.

सवचछ भारत नमशन अातिफत परापत होणाऱया ननधीच घटक ननहाय क दर व राजय नहसयाच परमाण पढीलपरमाण आह.

घटक क दर व राजय नहसयाच परमाण

वयसकतक शौचालय

75:25 र.9,000 : र.3,000

घन / दरव कचरा वयवसथापन 75:25 मानहती, नशकषण व सावाद कायफकरम 75:25 नरवहॉलनवहि रा ड 80:20 सामदानयक शौचालय 60:30:10 (लाभाथी) परशासकीय खचफ 75:25

सवचछ भारत नमशन अातिफत सन 2014-15 या आरगथक वरासाठी र. 236.11 कोटी (तथानप, नद.2.10.2014 पासन

सवचछ भारत नमशन अातिफत परोतसाहन अनदानात कलली वाढ लकषात घता वाढीव ननधी उपलबध होणयाची शकयता आह.)

एवढा क दर नहससा व र.92.58 कोटी एवढा राजय नहशशयासाठी ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 या आरगथक

वरासाठी र.1,198.20 कोटी क दर नहससा तर र.100.00 कोटी एवढी राजय नहशयासाठी अादानजत तरतद आह.

सात रगाडरगबाबा गराम सवचछता अजरभयान

10.180 गरामीण सवचछतचया कायास अनधक चालना नमळावी व या कायफकरमात लोक सहभाि वाढावा यासाठी या

कायफकरमाातिफत सात िाडििािा गराम सवचछता अनभयान राजयाचया गरामीण भािात रािनवणयात यत आह. या मोनहमत

उतकषट ठरणा-या गरामपाचायतीची ननवड करणयासाठी नजलहा पनररद मतदार साघापासन राजय सतरापयित परतयक सतरावर

तपासणी सनमतया िठीत करणयात आलया आहत. या अनभयानात जया गरामपाचायती नहरीरीन सहभािी होऊन, उतकषट

कामनिरी करतील, तयााचयातन परतयक सतरावर राषरसात तकडोजी महाराज यााचया नावान रोख सवरपात िकषीस दऊन

तयााचया कायाचा िौरव करणयात यतो. तसच सापणफ राजयात क दर शासनाकडन परसकार नमळाललया परतयक पाचायत

सनमतीला सािानधत वरात राजयशासनातर र.4.00 लाखाची व क दर परसकत ननमफल परसकार योजनतािफत क दर

शासनाकडन परसकार नमळालयानातर सािानधत परतयक नजलहा पनररदला सािानधत वरात राजय शासनातर र.20.00

लाखाचा तसच जया नजलहा पनररदाामधील जासतीत जासत % गरामपाचायतीना ननमफल गराम परसकार नमळल तया नजलहा

पनररदला र.10.00 लाखाची िकषीस राषरनपता महातमा िााधी यााचया नावान दणयात यतात.

328

या अनभयानात परतयक सतरावर दय असललया िकषीसाच सवरप पढील परमाण आह.

िनकषस करमााक पाचायत सनमती सतर नजलहा सतर नवभािीय सतर राजय सतर परथम करमााक र. 25 हजार र. 5 लाख र. 10 लाख र. 25 लाख सवदतीय करमााक र. 15 हजार र.3 लाख र.8 लाख र. 20 लाख ततीय करमााक र. 10 हजार र. 2 लाख र.6 लाख र. 15 लाख

तसच, सन 2005-06 पासन जया शाळा सवचछतचया कषतरात उतकषट कायफ करतील तयााना सान िरजी सवचछ शाळा या

नावान व जया अािणवाडा सवचछतचया कषतरात उतकषट कायफ करतील तयााना सानवतरीिाई रल सवचछ अािणवाडी या

नावान खालीलपरमाण रोख िकषीस दणयात यतील.

पाचायत सनमती नजलहा नवभाि राजय पराथनमक शाळा र. 10 हजार र. 50 हजार र. 1 लाख र. 3 लाख

अािणवाडी र. 5 हजार र. 25 हजार र. 50 हजार र. 1 लाख

सन 2014-15 कनरता या योजनतिफत र.600.88 लकष इतका ननधी अथफसाकलपीत करणयात आला आह. सन 2015-16

या आरगथक वरामधय र.400.00 लकष इतकया ननयतवययाची मािणी करणयात आली आह.

जनमनल गराम परसकार

10.181 नडसिर 2012 मधय क दरशासनान ननमफल गराम परसकाराचया मािफदशफक सचना ननिफनमत कलया आहत.

अामलिजावणी अनधक पनरणामकारक होणयाचया दषटीन क दर शासनान Generic G idelines म 2013 मधय ननिफनमत

कलया आहत. ननमफल गराम परसकार (NGP) सन 2003 पासन सन 2011 पयित क दर शासनामारफ त गरामपाचायतीना,

तालकयााना व नजलयााना नदला जात होता. सन 2012 पासन ननमफल गराम परसकारासाठी गरामपाचायतीची ननवड

राजयसतरावरन करणयाच ननदश क दर शासनान नदलल आहत. तर ननमफल तालका व ननमफल नजलयाची ननवड पवीपरमाणच

क दर शासनाकडन करणयात यणार आह. ननमफल गराम परसकार िकषीस रकमसाठी क दर शासन व राजय शासनाचा नहससा

80: 20 असा राहणार आह.

जनमनल गराम परसकारासाठी पातरता

10.182 ननमफल गराम परसकारासाठी अजफ करणाऱया गरामपाचायतीसाठी खालील ननकर आहत - सदर गरामपाचायतीत

सवफ कटािााकड शौचालय असन सदर शौचालय वापरात असण व सापणफ हािणदारी मकतीचा ठराव गरामपाचायतीन

करण आवशयक आह. सदर गरामपाचायतीत सवफ कटािााकड नपणयासाठी व सवचछतसाठी पाणयाची उपलबधता असण

आवशयक आह. सदर गरामपाचायतीच वारगरक कती आराखडातील सवफ घटकााच (IHHL, School, Anganwadi

Toilet, SLWM, Comm nity Toilet) उनददषट पणफ झालल असण आवशयक आह. या उनददषटााची पतफतची नोद क दर

329

शासनाचया साकतसथळावर (IMIS of (Ministry of Drinking Water & Sanitation- MDWS ) घतलली असण

आवशयक आह. या परसकार योजनतिफत असललया िकषीस रकमच नववरण पढील परमाण आह.

(र. लाखात)

अ. कर. हािादारीमकत कायफकषतर लोकसाखया पानरतोनरकाची रककम

1 गरामपाचायत 1,000 पकषा कमी 1.00 1,000 त 1,999 2.00 2,000 त 4,999 4.00 5,000 त 9,999 8.00 10,000 पकषा जासत 10.00

2 पाचायत सनमती 50,000 पयित 15.00 50,000 पकषा जासत 20.00

3 नजलहा 10 लाख पयित 30.00 10 लाखापकषा जासत 50.00

ननमफल गराम परसकार या योजनतिफत सन 2014-15 या आरगथक वरासाठी र. 13.74 कोटी एवढा राजय नहशशयासाठी

ननयतवयय माजर आह. सन 2015-16 या आरगथक वरासाठी र.68.73 कोटी क दर नहससा तर र.1,50 कोटी एवढी राजय

नहशयासाठी अादानजत तरतद आह.

नारगरी पाणीपरवठा व मलजन:सारण कायनकरम

10.183 राजयातील महानिरपानलका व निर पानलकााना पाणी परवठा योजना व मलनन:सारण योजना घणयासाठी

शासनादवार अनदान दणयात यत. राजयातील शासन अनदाननत पाणी परवठा योजना सवफसाधारणपण महाराषर जीवन

परानधकरणाकडन रािनवणयात यतात. तसच, योजना पणफ झालयानातर तया योजना दनानदन दखभाल व दरसतीसाठी

सथाननक नािरी सवराजय सासथााकड हसताातरीत करणयात यतात. क दर शासनाचया निर नवकास नवभािान नािरी

भािातील दरडोई दरनदवशी करावयाचया पाणीपरवठयाच ननकर खालीलपरमाण नवहीत कल आहत

जया शहरात भयारी िटार योजना नाहीत अशा शहरात- 70 नलटसफ

जया शहरात भयारी िटार योजना आहत अशा नठकाणी- 135 नलटसफ

महानिर / मिा शहर- 150 नलटसफ

मिाराषर सिल जनमनल अजरभयान 2010

10.184.1 नािरी सासथााची आरगथक ससथती कठीण असलयामळ पाणी परवठा व मलनन:सारण योजनाासाठी शासकीय

अनदानावयनतनरकत कजफ उपलबध होऊ शकत नाही. तसच, नवनततय सासथा व खलया िाजारातनसदधा कजफ उभारणया इतपत

330

तयााची ससथती नसलयामळ तयााना परापत होणा-या अनदानाचया नवनततय आकनतिाधामधय सधारणा करन अनदानाचया

परमाणात भरीव वाढ कलयास नािरी सासथााना कमी कजफ उभाराव लािल; तसच, कजफ परतरडीच उततरदानयतव सदधा काही

अाशी कमी होऊन परितीपथावरील योजना पणफ होतील. यामळ महाराषर राजयाचया सथापनस सन २०१० साली ५० वर पणफ

झाली असलयाच नननमतत साधन सवणफ जयाती वरानननमतत महाराषर सजल व ननमफल अनभयान २०१० रािनवणयाचा ननणफय

नदनााक 22.10.2008 चया शासन ननणफयानवय घतला होता. यादवार शासकीय अनदानामधय सधारणा करणयात आली

आह. तथानप, सधारीत नवनततय आकनतिाधानसार वाढीव अनदान परापत करणयासाठी नािरी सासथााना पाणी परवठा,

मलनन:सारण, शौचालय िााधकाम व घन कचरा वयवसथापन कषतरात नवनवध सधारणा करण िाधनकारक करणयात आलल

आह. सजल व ननमफल अनभयानाातिफत नािरी पाणी परवठा व मलनन:सारण योजनाासाठी सधानरत नवनततय आकनतिाध

खालीलपरमाण आह

अ.कर. नािरी सथाननक सासथा अनदान % कजफ % नािरी सासथााचा सहभाि %

1 20 लाखापकषा अनधक लोकसाखयचया महानिरपानलका (िहनमािई विळन)

50 40 10

2 उवफरीत महानिरपानलका 70 20 10 3 अ विफ महानिरपानलका 80 10 10 4 ि आनण क विफ महानिरपानलका 90 - 10

10.184.2 या कायफकरमासाठी सन 2014-15 मधय रपय 133.50 कोटी एवढा ननयतवयय माजर करणयात आला

आह. रपय 1248.97 कोटी रककमचया 257 पाणी परवठा व मलनन:सारण योजनााना आतापयित परशासकीय मानयता

दणयात आली आह. ननयनमत पाणीपरवठा व मलनन:सारण योजनाािरोिरच घनकचरा वयवसथापन व सााडपाणी

वयवसथापन योजनाानाही अनदान माजर करणयािाितचा ननणफय घणयात आलला आह. आरगथक वरफ 2015-16 करीता

रपय 80.00 कोटी इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात आलला आह.

मिाराषर सवणन मिोतसवी नारगरी दजलत वसती पाणी परवठा व सवचछता योिना

10.185 राजयातील नािरी भािातील अनसनचत जाती व नविौदध घटकाामधील कटा नियााना खाजिी नळजोडणया व

वयसकतक शौचालय उपलबध करन दणयासाठी महाराषर सवणफ महोतसवी नािरी दनलत वसती पाणी परवठा व सवचछता

योजना नदनााक 25.06.2010 चया शासन ननणफयानवय कायासनवत करणयात आली. सदर योजनअातिफत लाभाथी कटािााना

वयसकतक शौचालय िााधणयाकरीता रपय 12,000/- व खाजिी नळजोडणीकरीता रपय 4,000/- इतक अनदान माजर

करणयात यणार आह. सदर योजनअातिफत नािरी सासथााना 90% अनदान दणयात यईल व उवफरीत 10% रककम

लाभारथयानी सकवा सािानधत नािरी सासथाानी दण आवशयक आह. या कायफकरमासाठी सन 2014-15 मधय रपय 36.00

331

कोटी एवढा ननयतवयय माजर करणयात आलला असन सन 2015-16 साठी रपय 32.00 कोटी एवढा ननयतवयय


गरामीण रभारगातील सााडपाणी वयवसथापनासाठी नाबाडन सिाजयत गरामीण पायारभत जवकास जनधी (NABARD)

10.186 नािाडफ सहानयत गरामीण पायाभत नवकास ननधी(RIDF) मानलका-17 काही ताानतरक अपनरहायफ कारणासतव रदद

करणयात आली. तथानप तयामधय अातभफत असललया एकण 94 िावाापकी 28 िावाामधय नािाडफ अथफसहाययीत RIDF-19

अातिफत “सााडपाणी वयवसथापन परकलप” रािनवणयात यत आह. सदर परकलपामधय “सााडपाणी साकलन वयवसथा”, “

सााडपाणी सावहन वयवसथा” आनण “सााडपाणी परकरीया क दर” या तीन टपयााचा समावश आह. सन 2001 चया

जनिणननसार जया िावााची लोकसाखया 15000 वा तयापकषा जासत आह, अशा िावााचया सााडपाणी वयवसथापनासाठी

नािाडफ िकच 95% अथफसहायय कजफ सवरपात व उवफनरत ननधी 5% अनदान सवरपात राजय शासनाकडन उपलबध

करणयात यत. सदर 28 िावााना RIDF-XIX- अातिफत परशासकीय मानयता दणयात आली आह. नािाडफ अातिफत

(RIDF-XIX कनरता) कजफ माजरीसाठी लखानशरफ उपलबध करन घणयाची कायफवाही सर आह.

नारगरी दजलत वसती पाणी परवठा योिना

10.187 राजयातील नािरी सथाननक सवराजय सासथााचया कषतरातील दनलत वसतयाामधय अथवा दनलत लोकसाखया मोठया

परमाणावर असणा-या नािरी भािात नपणयाचया पाणयाची वयवसथा करणयासाठी नदनााक 25 ऑिषट, 2006 चया शासन

ननणफयानवय नािरी दनलत वसती पाणी परवठा योजना ननयनमत रािनवणयाचा ननणफय घणयात आला आह. ही योजना नािरी

सथाननक सवराजय सासथााचया कषतरातील अनसनचत जातीसाठी आरनकषत परभािात रािनवणयात यत.जर या आरनकषत परभािात

पाणी परवठयाची पयापत सनवधा अससतवात असल तर शहरातील अनय परभािापकी जया परभािामधय अनसनचत जाती व

नविौधद यााची लोकसाखया नकमान 150 आह नतथ रािनवणयात यत.या योजनतिफत नािरी सथाननक सासथााचया

विफवारीनसार खालीलपरमाण अनदान अनजञय आह.

(र लकष) अ.कर. नािरी सथाननक सवराजय सासथा कमाल अनजञय अनदान 1 महानिरपानलका 32.00 2 "अ" विफ निरपानलका 15.00 3 "ि" विफ निरपानलका 12.00 4 "क" विफ निरपानलका 10.00

या कायाकरमासाठी सन 2014-2015 मधय र.1,000.00 लकष एवढा ननयतवयय माजर करणयात आलला असन सन

2015-2016 साठी र.800.00 लकष इतका ननयतवयय परसतानवणयात आलला आह.

332

10.188 वारगरक योजना सन 2014-15 चा माजर ननयतवयय व अादानजत खचफ व सन 2015-16 चया परसतानवत

ननयतवयय यािाितची मानहती पढीलपरमाण आह.

योजना िारावी पाचवारगरक

योजना

वारगरक योजना सन 2014-15 वारगरक योजना सन 2015-16

2012-17 ननयतवयय

ननयतवयय अपनकषत खचफ परसतानवत ननयतवयय

1 2 3 4 5 सवफसाधारण योजना राजयसतर (क दर योजना विळन) नजलहासतर (परसतानवत ननयतवयय

3,12,000.00

2,16,047.73

46,713.00 45,071.05

46,713.00 45,071.05

41,174.00

84,785.23

आनदवासी उपयोजना (परसतानवत ननयतवयय) (क दर योजना विळन)

35,895.74 5,888.53 5,888.53 6,477.38

नवशर घटक योजना (क दर योजना विळन) 91,824.49 13,597.67 13,597.67 10,873.24 एकण 6,55,767.96 1,11,270.25 1,11,270.25 1,92,787.86

माजिती व परजसधदी

10.189 राजयातील गरामीण, मािास तसच आनदवासी नवभािातील लोकााना योनय तया परसार व सापकफ माधयमााचा

वापर करन राजय शासनातर रािनवणयात यणार नवनवध नवकास कायफकरम तसच तयासाठी होत असलल परयतन यामधय

सहभािी करन घण ह मानहती व जनसापकफ आनण परनसधदी उपकरमाच मखय उनददषट आह. या अनरािान राजयातील परनसधदी

यातरणा, राजयातील जनतशी वततपतर, रनडओ, नचतरपट, अनिोधपट, दरनचतरवाणी, वततपतरीय लख, सभतीपतरक, वातापट,

परदशफन, मानयवरााची रनडओवरील भारण, कामिार व शतकऱयासाठी आयोनजलल नवशर कायफकरम, छायानचतर सवा,

नचतरपटााच महोतसव इतयादी विविळया उपकरमादवार सतत सापकफ साधत असत. आपला हत साधय करणयासाठी नचतरपट,

परदशफन, परनसधदी यासारखया कायफकरमावर मखयतव अवलािन रहाव लाित. शासन योजनााचया परनसधदीसाठी यापढील

काळातही होनडिनज तसच इलकरॉननक परसार माधयम आदी उपकरमाावर भर दणयात यणार आह. यासाठी 12 वया

पाचवारगरक योजनतिफत (सन 2012-17) एकण र.18 कोटी ननयतवयय परसतानवत असन वारगरक योजना सन 2015-16

मधय एकण र.26.49 कोटी ननयतवयय परसतानवत करणयात आला आह.

छायाजचतर सवा- (फोटो जडजिटलायझशन व नविडीओ जरसटोरशन) - (राजयपातळी)

10.190 मनहती व जनसापकफ महासाचालनालयाकड उपलबध असणाऱया महाराषराचया ननरगमतीपासनचया महततचाचया

घटना-परसािााचया वयसत परनतमा (ननिनटवह) आवशयक तया दरसतया करन तया नडनजटलाइजड सवरपात महाराषराचया

333

नचतरमय इनतहासाचा हा ठवा जतन करण आनण परनसदधी माधयमाानाही उपलबध करन दण आवशयक आह. तो

विसाईटवरही ठवणयाात यणार आह. रोटो नडनजटलायझशन या योजनखाली पाच लाख वयसत परनतमााच

नडनजटलायझशनच काम पणफ करन घणयात आल आह. सवहनडओ नरसटोरशन या योजनखाली मानहती व जनसापकफ

महासाचालनालयाचया सथापनपासन िलया 50 वरात अनक महाराषर समाचार नचतर व अनिोधपट/ मानहतीपटााची ननरगमती

करणयात आली आह. ही ननरगमती महासाचालनालयामारफ त यापवी 35/16 एम.एम. नरलम नरळाावर करणयात यत होती.

महाराषराचा हा ऐनतहानसक ठवा भनवषयाचया दषटीकोनातन जतन करण आनण महासाचालनालयामारफ त मानहतीपटााचया

ननरगमतीकनरता िाय नचतरपट ननमात यााना उपलबध करन दण आवशयक आह. तसच तयातील काही भाि विसाईटवरही

उपलबध करन दणयात यईल. या योजनत सन 2014-15 या आरगथक वरात 4,000 नमननटााचया नरलमच नरसटोरशन

आनण 9,430 नमननटााच नडवहीसी परो/ नडवहीडीवरन हाडफ नडसकवर सवहनडओ नरसटोरशनच काम पणफ होत आल आह.

उवफनरत काम करणयासाठी 12 वया पाचवारगरक योजनतिफत (सन 2012-17) सन 2015-16 या आरगथक वराकनरता

र.39.00 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

मिाराषर पजरचय क दर, जदलली लोकाजरभमख करणयासाठी तया कायालयाच सकषमीकरण करण

10.191 नवी नदलली यथील महाराषर पनरचय क दरामारफ त महाराषर नदनानननमतत कायफकरम, परकाशन-घडीपससतका,

मानहतीपससतका इ., गराथालयासाठी पसतक खरदी, ताानतरक आवशयक साधन सामगरी खरदी, नायमहोतसव, जनसापकाच

कायफकरम-पतरकार नदन (कायफशाळा), मराठी भारा नदन इ. व मराठी नचतरपट महोतसव यासाठी 12 वया पाचवारगरक योजनतिफत

(सन 2012-17) सन 2015-16 या आरगथक वराकनरता र.22.00 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

तालकाजनिाय िोजडरगची उरभारणी करण

10.192 शासनाचया नवनवध लोकोपयोिी योजनााची मानहती ननयतनमतपण सवफसामानय जनतस परापत वहावी यासाठी

महाराषरातील परतयक तहनसल कायालय पनरसरात नडजीटल/सामानय होडीि उभारण व होडीिदवार खडापाड यातील

जनतला तातडीचया िािीची मानहती सादशादवार दणयात यईल. यात नवकासकामााचया मानहतीिरोिरच आपतकालीन

पनरससथतीत घयावयाची काळजी यासारखया िािीची मानहती दणयाकनरता राजयातील सवफ नजलयाामधय परतयक तालकयाचया

नठकाणी 1 होडीि उभारणयाच या योजनअातिफत अनभपरत आह. (1 होनडिि उभारणयासाठी अादाज र.3.00 लाख इतका

खचफ) अपनकषत असन एकण 108 होनडिि उभारणी करण आनण उभारणी करणयात आललया होनडिि वर रलकस लावण

याकनरता सन 2015-16 या आरगथक वराकनरता र.4.00 कोटी ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

334

शासकीय योिनााची जवशष परजसधदी मोिीम

10.193 शासनान घतललया ननणफयााना व रािनवललया योजनााना वयापक परनसधदी नमळावी आनण ह ननणफय व योजना

परतयकषात जनतपयित पोहोचन लोकााना तयााचा लाभ घता यावा यासाठी नवशर परनसधदी मोहीमअातिफत वततपतर, इलकरॉननक

मीनडया (दरदशफन / दरनचतरवानहनया / आकाशवाणी / एर.एम.रनडओ) तसच एस.टी िसस (साईड/ िक पनलस), िसट

िसस (साईड/ िक पनलस), उपनिरीय रलव, नवीन होनडिि उभारणी, होनडििवरील सादश या सारखया परनसधदी माधयमाादवार

रािनवणयात यत आह. याकनरता सन 2015-16 या आरगथक वराकनरता र.21.88 कोटी ननयतवयय परसतानवत करणयात

यत आह.

आजदवासी उपयोिनााची आजण आजदवासी उपकषतर योिनााची परजसधदी

10.194 आनदवासी उपयोजनााची आनण आनदवासी उपकषतर योजनााची परनसधदी करणयासाठी आकाशवाणी,

दरनचतरवाणी वानहनया, वि नमडीया, वततपतरामधील जानहराती, परदशफन, परकाशन इतयादीकनरता सन 2015-16 या आरगथक

वरामधय आनदवासी जनजाती कषतर उपाय योजनकनरता (T.S.P.) र.1.26 कोटी आनण जनजाती उपकषतर उपाय

योजनकनरता (O.T.S.P.) र.5.50 लाख ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

जवशष घटक योिनााची परजसधदी

10.195 नवशर घटक योजनााची (अनसनचत जाती उपयोजना) परनसधदी करणयासाठी आकाशवाणी, दरनचतरवाणी

वानहनया, वि नमडीया, वततपतरामधील जानहराती, परदशफन, परकाशन इतयादीकनरता सन 2015-16 या आरगथक वरामधय

र.322.85 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

राजयातील िन माजिती अजधकारी / परथम अपीलीय पराजधकारी यााना परजशकषण

10.196 मानहतीचा अनधकार अनधननयम 2005 हा नद.12.10.2005 पासन दशभरात पणिशान लाि करणयात आला

आह. सदर अनधननयमाचया कलम 26 (1) (घ) नसार या कायदयातील तरतदी नवरयक परनशकषणाची व कायदयाचया

परसाराची जिािदारी राज य शासनावर सोपनवणयात आलली आह. राजयातील जन मानहती अनधकारी/परथम अपीलीय

परानधकारी यााना मानहतीचा अनधकार अनधननयम 2005 सादभात यशवातराव चवहाण नवकास परशासन परिोनधनी, पण या

सासथमारफ त परनशकषण दणयात यत. जन मानहती अनधकारी/परथम अपीलीय परानधकारी िदलत असलयान यााच परनशकषण

अवयाहतपण सर ठवण आवशयक आह. सदर परनशकषण मानहती अनधकारातील परथम व सवदतीय अपील कमी होणयास

परक ठरत आह. मानहतीचा अनधकार अनधननयमाचया परनशकषण ननधीसाठी यशवातराव चवहाण नवकास परशासन परिोनधनी,

पण याास सहाययक अनदान नदल जात. सन 2006-07 पासन हजारो अनधकारी/ कमफचाऱयााना या कायदयािाित परनशनकषत

335

करणयात आल आह. 9000 अनधकारी / कमफचाऱयााचया परनशकषणासाठी समार एक कोटी इतका खचफ अपनकषत आह. सन

2015-16 या नवनततय वरासाठी र.100.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह

मराठी रभाषा जवरभारग

10.197.1 मराठी भारचया सवािीण नवकासाचया दषटीकोनातन महाराषर राजयाचया सवणफ महोतसवी वरामधय मराठी

भारशी सािानधत सवफ सासथा, माडळ एकाच नवभािाचया कायफकषतराखाली आणणयाकनरता शासन अनधसचना, सामानय

परशासन नवभाि, नदनााक 29/11/2010 अनवय सवतातर मराठी भारा नवभाि सथापन करणयात आला आह. महाराषर

शासनाचया इतर परशासकीय नवभािाामारफ त मराठी भारशी सािानधत कामकाज पाहणार भारा साचालनालय, राजय मराठी

नवकास सासथा, महाराषर राजय सानहतय आनण सासकती माडळ, महाराषर राजय मराठी नवशवकोश ननरगमती माडळ ही

कायालय मराठी भारा नवभािामधय विफ करणयात आली आहत. यानशवाय सन 2012-13 पासन सानहतय कषतराशी ननिडीत

शरी. प. भािवत परसकार, सवदा करादीकर जीवन िौरव परसकार आनण उतकषट वाङमय ननरगमतीस राजय परसकार या पयफटन

व साासकनतक कायफ नवभािाकडील योजना या नवभािाकड विफ करणयात आलया आहत.

10.197.2 राजय शासनाचया धोरणापरमाण ई-िवहनफनस अातिफत नवभािाचया आधननकीकरणाच काम हाती घणयात

आल आह. मराठीचया नवकासामधय जनतला सहभािी करन घणयासाठी नवभािाच साकतसथळ ननमाण करणयात आल

आह. तयाचपरमाण शासनाचया धोरणापरमाण कमफचाऱयाासाठी आवशयक सवफ समावशक परनशकषणाची योजना रािनवणयात

यत आह. या योजन अातिफत सन 2014-15 मधय 30 कमफचाऱयााना परनशकषण दणयाच ननयोजन असन सन 2015-16 मधय

40 कमफचाऱयााचया परनशकषणाच उनददषट ठरनवणयात आल आह. यासाठी सन 2014-15 मधय र.5.00 लाख इतकी तरतद

करणयात आली आह. सन 2015-16 चया वारगरक योजनसाठी र.5.00 लाख इतकया ननयतवयय परसतानवत करणयात यत

आह.

10.197.3 राजभारा मराठीच धोरण ठरनवणयासाठी शासन ननणफय, सामानय परशासन नवभाि, नदनााक 22/06/2010

अनवय भारा सललािार सनमतीची सथापना करणयात आली आह. नदनााक 11/10/2013 अनवय सनमतीची पनरफचना

करणयात आली असन तयानसार या सनमतीमधय 22 अशासकीय आनण 8 शासकीय सदसयााचा समावश आह.

मिाराषर राजय साजितय आजण सासकती माडळ

10.198.1 मराठी भारा, सानहतय, सासकती व कला या कषतराामधय महाराषरास लाभलला वारसा जतन आनण सावधफन

करणयासाठी महाराषर राजय सानहतय आनण सासकती माडळाची सन 1960 मधय सथापना करणयात आली. या सासथमारफ त

नवजञान, आधननक तातरजञान, समाजनवदया यााचया ककषत यणार नवरय तसच मराठी भारा सासकती व इनतहास या नवरयाावर

मराठीमधय गराथरचना करणयासाठी वाड.मयीन योजनााना चालना दण, मदत करण इतयादी काम कली जातात.

336

10.198.2 सन 2014-15 या नवततीय वराकनरता र.163.00 लाख इतका ननधी माजर करणयात आला आह. वारगरक

योजना सन 2015-16 मधय सदर योजनतािफत 19 वया शतकाचया पराराभापासन आतापयित महाराषरात झाललया सामानजक

व साासकनतक ससथतयातराचा इनतहास तयार करणयासाठी सनमती िठीत करणयात आली आह. मराठी वयतपतती कोश,

नायसाजञा कोश आनण अलाकार कोश तयार करण, महाराषरातील परतयक नजलयाचया नठकाणी गराथोतसव आयोनजत करण,

महाराषरातील नवनवध भािाात होणाऱया छोया सानहतय सामलनााना तसच िहन महाराषरातील माडळााना अथफसहायय करण,

सातवचनााच अनवाद करण अशा परकारच साासकनतक धोरण-2010 अातिफत नवनवध कायफकरम माडळान हाती घणयाच

परसतानवत कल आह. आरगथक वरफ 2015-16 कनरता या योजनसाठी र.133.50 लाख एवढा ननयतवयय परसतानवत कला

आह.

माबईमधय रभाषा रभवन सथापन करणयाबाबत

10.199 मराठी भारचया नवकास व साशोधनासाठी काम करणाऱया सवफ सासथााना सवफ सनवधा एकाच छताखाली

उपलबध करन दणयाचया दषटीन “मराठी भारा साशोधन, नवकास व साासकनतक क दर” या नावान सवतातर साकल

उभारणयाच राजय शासनान ननणफय घतला आह. या इमारतीमधय वाहनतळासाठी 2 तळघर, तळमजलयावरील 476

आसनी परकषािह, उपहारिह आनण चार मजलयााचा समावश आह. 4रथया मजलयावर साासकनतक कायफ साचालनालयाचया

कायालयासाठी तसच परकषािहासाठी जािा ठवणयात आली आह. या साकलामधय ससजज गरथाालय, नशकषण, परनशकषण,

जतन, साशोधन तसच मराठी िोली अकादमी यााकनरता विविळी दालन व आवशयक सोयी-सनवधा आनण

आवशयकतनसार मराठी भारा परयोिशाळााची सनवधा उपलबध करणयात यणार आह. तयानसार रािभवन या खलया

नायिहाचया जािवर “मराठी भारा साशोधन, नवकास व साासकनतक क दर” िााधणयाचा ननणफय घणयात आला. या

िााधकामाचया 10,134 चौ.मी. इतकया आराखडयास ततवत: मानयता दणयात आली आह. ननयोनजत िााधकाम 3 वरात

पणफ करावयाच असन, तयासाठी पनहलया वरात 25 %, दस-या वरात 40 % व नतस-या वरात 35 % असा खचफ होण

अपनकषत आह. जािचया हसताातरणािाित परनकरया पणफ होऊ न शकलयान सन 2013-14 मधय या कामास सरवात होऊ

शकली नाही. आरगथक वरफ 2014-15 कनरता वारगरक योजनमधय या परयोजनासाठी र.1,092.00 लाख इतका ननयतवयय

राखन ठवणयात आला असन तयापकी र.500.00 लाख इतका ननधी अथफसाकसलपत करणयात आला आह. सन 2015-

16 साठी या परयोजनाथफ र.1,000.00 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत कला आह.

मराठी जवशवकोश जनरथमती, परसार व परचार

10.200 महाराषर राजय मराठी नवशवकोश ननरगमती माडळान मलााचा नवशवकोश या योजनअातिफत िारा खाडीय कमार

नवशवकोशाचा परकलप हाती घतला आह. कमारााना नवनवध नवरयााचा सवािीण पनरचय करन दण, नजजञासा जाित करण ह

337

मधयवती उनददषट ठवन कमार नवशवकोश ननरगमतीचा परकलप रािनवणयात यत आह. आरगथक वरफ 2015-16 मधय माडळान

कमार नवशवकोश जीवसषटी व पयावरण खाड 2-भाि-3 च लखन, समीकषण काम पणफ करण, खाड 3-नवशव आनण परथवी,

खाड 4-पराचीन सासकती, खाड 9-लनलत कला आनण कमार नवशवकोश खाड 11-थोरााची चनरतर व कमार नवशवकोश खाड

12-महाराषर व भारत या खाडााच सापादनाच काम करणयाच ननयोजन आह. आरगथक वरफ 2014-15 चया वारगरक

योजनमधय या परकलपासाठी र.40.00 लाख इतकी तरतद करणयात आली आह. आरगथक वरफ 2015-16 चया वारगरक

योजनमधय र.40.00 लाख इतकया ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

राजय मराठी जवकास सासथा

10.201 नवनवध कषतरात होणारा मराठीचा वापर अनधकानधक िणवततापणफ होत जाणयासाठी व मराठी भारचया

अनभवधदीची परनकरया ननयोजनपवफक िनतमान करणयासाठी नवनवध परकारच परकलप, उपकरम या योजनअातिफत राजय मराठी

नवकास सासथमारफ त हाती घणयात आल आहत. वारगरक योजना 2014-15 अातिफत मोडी हसतनलखीतााच दवनािरीकरण,

अमराठी भानरकाासाठी मराठी पाठयपसतक तयार करण, निरपानलका / निरपनररदा / महानिरपानलका कषतरात मराठीचा

वापर करणयािाित सपधा आयोनजत करण, मराठी भारच यननकोड टाक तयार करण, मराठीतील परसकारपरापत

पसतकााचया ऑनडयो सीडीज तयार करण, दनलत-गरामीण सानहतय शबदकोश व सची, वसतरननरगमती मानहती कोश, मराठी

गराथसची, मानवय नवदयानवरयक पसतकााचा अनवाद नवजञाननवरयक पसतकााचा अनवाद, दरगमळ गराथााच जतन आनद परकलप,

उपकरम रािनवणयात यणार आहत. आरगथक वरफ 2014-15 कनरता र.258.00 लाख इतकी तरतद करणयात आली आह.

आरगथक वरफ 2015-16 या वराकनरता या योजनसाठी र.290.50 लाख इतका ननयतवयय परसतानवत करणयात यत आह.

**********

वार्षिक योजना 201 2016...3 म ड , वमनम ड त र त प य...

Documents