การพฒนา และการใชสมนไพรพนบาน ภาคเหนอ

ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง บานเลขท 90 หม 14 ต าบลแมกา อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

ประเภทสมนไพร แบงออกเปน 5 จ ำพวก (1) จ ำพวกตน (2) จ ำพวกหว (3) จ ำพวกเถำเครอ (4) จ ำพวกฝก

(5) จ ำพวกหญำ เชน หญำหนวดแมว หญำนวหน ฯลฯ ตวอยางสมนไพร

ล าดบท ชอสมนไพร สวนทใช รสชาต สรรพคณไพร 1 กำสำมปก ใบ จด แกไข 2 กำงปลำแดง รำก จด เยน แกไข 3 กระตงบำย รำก เมำ เบอ แกไข 4 กระพควำย เนอไม จด เยน ถอนพษไข 5 กนเกรำ แกนไม ฝำด ขม แกไขจบสน 6 ไมกอมขม เนอไม ขม แกไขจบสน ไลแมลงวน 7 กะเพำ ใบ เผด รอน ขบลม 8 ไมกมน ำ เปลอก ตน ขม หอม ขบลม 9 ก ำจด (มะแขน) เมลด เผด หอม ขบลมล ำไส 10 กำรบร เนอไม รอน ขบลมล ำไส 11 กำระเกด ดอก ขม หอม บ ำรงธำต 12 ดอกแกว ใบ รอน เผด บ ำรงธำต 13 ก ำลงชำงเผอก เนอไม ขม บ ำรงธำต 14 ก ำลงเสอโครง เปลอก ตน รอน บ ำรงธำต 15 ก ำลงววเถลง เนอไม เปลอก รอน บ ำรงธำต 16 กฤษณำ เนอไม ขม หอม บ ำรงเลอด

ล าดบท ชอสมนไพร สวนทใช รสชาต สรรพคณไพร

17 กหลำบ ดอก สขม บ ำรงหวใจ

18 สบนงำ ดอก สขม หอม บ ำรงหวใจ

19 กำแฟ เมลด ขม กระตนหวใจ

20 กระถนเทศ (ดอกค ำใต) รำก เฝอน ยำอำยวรรธนะ

21 กระถนไทย (ผกหนอง) ดอก มน บ ำรงมำม

22 กลวยตบ รำก ฝำด เยน แกรอนใน กระหำยน ำ

23 กระทม ใบ ขม เฝอน แกทองรวง

24 กลปพฤกษ เนอไมในฝก ขม เอยน ระบำยทอง

25 กำวตน เมลด เบอ เมำ ขบพยำธ

26 กระเจยบมอญ ผล หวำน เยน แผลในกระเพำะ

27 สำรพแนน (กระทง) ใบ เมำ เยน แกตำแดง

28 กรรณกำร ตน ขม แกปวดหว

29 กำหลง ดอก จด แกปวดศรษะ

ตวอยางสมนไพร วธสกด

ล าดบท ชอสมนไพร สรรพคณแกโรค วธสกดสมนไพร

1 กองเขำเขยว บ ำรงก ำลง ตำกแหงแลวน ำไปตม หรอดอง

2 มะเดอปอง ปวดขอปวดกระดก ตมกน โดยใชใบ

3 ภคำว กำมโรค กนสด หรอตม 4 ออยสำมสวน แกไอ ตำกแหงแลวดอง/กนใบสดเคยว ดม

5 วำนกำบหอย บ ำรงโลหต ตมแลวดมน ำ (กรณอำเจยนเปนเลอด)

6 เหงอกปลำหมอ เหนบชำ ใชทงตนตมกบชะเอมเทศละลำยน ำผง

7 เถำเอนออน อมพฤกษ สบแลวตำกใหแหง น ำไปตมดม

8 แปะต ำปง สำรพดโรค ใชทงล ำตน กนสด 9 หนมำนประสำนกำย แกไอ หดหอบ ใช 1 ก ำมอตมแลวกนน ำ

10 ลกยอ บ ำรงรำงกำย ลกแกอำเจยนโดยท ำกำรหมกดอง

11 กำสำมปก แกไข ใชใบตมแลวดมกนน ำ 12 เขยงหมำ แกไข ใชใบตมแลวดมกนน ำ

ล าดบท ชอสมนไพร สรรพคณแกโรค วธสกดสมนไพร

13 วำนหำงจระเข ดบพษ แกตำฟำง ใชเยอแกนในปดแผลแลวน ำผำพน/ กนสด ใชเยอแกนในปำยตำ

14 โสมเกำหล บ ำรงธำตบ ำรงก ำลง ใชรำกดองหรอตมกน สำมำรถเตมเหลำหรอน ำผงได

15 ชะพล บ ำรงธำต ขบลม ใชรำกตมหรอปรงเปนอำหำร 16 สมเชำ แกระบำย ตำกแหงบดผสมน ำผงท ำเปนลกกลอน

17 สมกบ แกระบำย ตำกแหงบดผสมน ำผงท ำเปนลกกลอน

18 จะคำน ขบลม ใชสวนเถำตำกแหงแลวน ำไปบดผสมน ำผงท ำเปนยำลกกลอน

19 วำนน ำ ขบลม บ ำรงหวใจ ใชทงตนเปนยำประคบโดยน ำมำดม

20 พญำชำงด ำ ชก ำลง บ ำรงเลอดลม ใชเปลอกตนตมหรอดองกน

21 กำรบร บ ำรงธำต ขบลม ใชเปนสมนไพรรอบตว 22 กำสะลอง แกรดสดวงจมก ใชดอกหรอใบมวนสดดม 23 ฟนงเขยว บ ำรงก ำลง น ำทงตนไปตำกแหงแลวน ำมำตมกน

24 ผกบงขน แกมะเรง ใชทงตนน ำมำลำงตำกแหงแลวน ำมำตมใสขำวเจำเปลอก 1 ก ำมอ

ภาคกลาง

ศนยกสกรรมธรรมชาตสมนไพรไท วงจนทร 99 หม 1 ต าบลปายบใน อ าเภอวงจนทร จงหวดระยอง

สมนไพรและยารกษาโรคจากสมนไพร

สมนไพร เปนพชทมประโยชนมำกมำยมตงแตสมยโบรำณ เชน ใชประโยชนเปนอำหำร ใชเปนเครองดม ใชเปนยำในกำรบ ำบด รกษำอำกำรเจบปวยตำง ๆ เปนสวนประกอบในเครองส ำอำง เปนสวนผสมในกำรขบไลแมลง เปนตน ทงนศนยเครอขำยปรำชญชำวบำนมองคควำมรในกำรใชสมนไพรเพอรกษำโรคทเหมำะสม โดยสำมำรถจ ำแนกเปน ชนดและประเภทสมนไพรตาง ๆ ดงน พชสมนไพรประเภทตน 1) กระโดน ใบ สมำนแผล ดอก บ ำรงรำงกำยแกหวด แกไอ ท ำใหชมคอ บ ำรงรำงกำยสตรหลงคลอดบตร เปลอกตน สมำนแผล แกปวดเมอย 2) กระทอน ใบ แกบดมกเลอด ตมอำบแกไข รกษำโรคผวหนง รำก แกทองรวง แกบดมกเลอก ดบพษรอนถอนพษไข 3) กระถนไทย ยอดออน แกทองรวง สมำนแผล หำมเลอด เมลด ถำยพยำธ รำก เปนยำอำยวฒนะ ขบลม แกระดขำว 4) กำงปลำแดง ใบ ขบปสสำวะ บดเปนผงโรยสมำนแผล เปลอก ฟอกโลหต แกน ำเหลองเสย รำก แกหอบหด แกไข แกรอนในกระหำยน ำ 5) ขนน ผลออน เปนยำระบำย เนอหมเมลด บ ำรงก ำลง เปนยำระบำยออน ๆ เมลด ขบน ำนม บ ำรงก ำลง 6) ขเหลก ดอก ท ำใหนอนหลบ เปนยำระบำยออน ๆ ใบ แกระดขำว แกนว ขบปสสำวะ เปลอก แกรดสดวง แกน-รำก แกไข แกแสบตำ 7) ขล ใชเปนยำขบปสสำวะ 8) แคบำน ยอดออน ดบพษรอนถอนพษไข ดอก แกไขหวลม 9) เจตมลเพลงขำว รำก ตมน ำดมแกปวดหลง ขบปสสำวะ บ ำรงธำต บ ำรงโลหต ขบลมในกระเพำะอำหำรและล ำไส ดอก แกหนำวเยน ตน ขบประจ ำเดอน

10) ชมเหดเทศ ใบ เปนยำระบำย บดผสมน ำปนใส แกกลำกเกลอน แมลงสตวกดตอย ฝก ชวยขบพยำธ รำก แกกษยเสน แกทองผก บ ำรงหวใจ 11) ชมเหดไทย ใบ เปนยำระบำย ยำถำย รกษำโรคผวหนง แกนอนไมหลบ ขบปสสำวะ แกตบอกเสบ 12) ชะมวง ใบ เปนยำระบำย แกไอกดฟอกเสมหะ แกธำตพกำร 13) ชะอม รำก แกทองเฟอ ขบลมในล ำไส แกอำกำรปวดเสยวในทองไดด 14) ตะลงปง ใบ แกโรคผวหนง ขบพยำธ ขบเสมหะ ลก เจรญอำหำร บ ำรงรำงกำย สมำนแผล ขบเหงอ แกปวดกระดก แกไข แกไอแกเลอดออกตำมไรฟน 15) เตำรำง รำก, หว ดบพษตบปอก แกกำฬขนปอด แกหวใจพกำร แกมำมพกำร แกตบทรด แกช ำใน 16) ท ำมง (แมงดำ) เปลอกตน ขบลม แกทองอด ทองเฟอและจกเสยด 17) เทำยำยมอม ตน ขบเสมหะใหลงเบองต ำ ขบพษไขทกชนด แกรอนใน รำก ขบเสมหะลงสเบองต ำ ถอนพษไขทกชนด แกรอนในกระหำยน ำ แกหดไอ แกอำเจยน ดบพษฝ 18) นนทร เปลอกตน แกทองรวง ขบผำยลม กลอมเสมหะและโลหต ขบโลหตระด 19) นมสวรรคใบ ต ำพอกทรวงอก แกทรวงอกอกเสบ พอกแกไขดนบวม พอกลกหนใตรกแรบวม รำก, ดอก และล ำตน แกพษแมลงสตวกดตอย แกฝภำยใน 20) เพกำ ฝกออน ขบผำยลม ฝกแก แกรอนในกระหำยน ำ

พชสมนไพรประเภทเถา - เครอ 1) กะทกรก ทงตน ตมน ำดม เปนยำบ ำรงหวใจ แกโรคเหนบชำ ถำยพยำธ ขบปสสำวะ ลก แกปวด บ ำรงปอด 2) ขจร (สลด) รำก แกตำอกเสบ แกตำแฉะ ตำแดง ท ำใหอำเจยน ถอนพษทงปวง ดอก บ ำรงดบปอด แกเสมหะ และโลหต 3) ขกำขำว เถำ ปรงเปนยำบ ำรงน ำด ลำงเสมหะ รกษำตบปอดพกำร ใบสด ใชสมกระหมอมเดก รกษำอำกำรคดจมก 4) คดเคำเครอ ใบ รกษำโรคดซำน ดอก รกษำโรคก ำเดำ ผล รกษำโรคโลหตเนำ รำก ขบเลอด 5) ดปล ผล แกธำตพกำรทองรวง ขบลมในล ำไส แกหด แกไอ แกลมวงเวยน แกรดสดวงทวำร แกหลอดลมอกเสบ แกลมบำหม เถำ แกปวดทอง แกปวดฟน รำก แกเสนอมพฤกษอมพำต แกลมวงเวยน

6) แตงกวำ ผล ใชพอกหนำบ ำรงผว 7) แตงไทย ผล ขบปสสำวะ บ ำรงธำต ขบน ำนม ขบเหงอ บ ำรงหวใจ สมอง แกอกเสบในทำงเดนปสสำวะ ชวยยอย แกไอ รำก ตมกนท ำใหอำเจยน ระบำยทอง 8) แตงโมง รำก แกรอนใน กระหำยน ำ 9) ต ำลง ใบ ดบพษรอน ถอนพษไข แกตวรอน ใชทำถอนพษของต ำแย แกคน แกปวดแสบ ปวดรอน รำก แกเบำหวำน หว ดบพษทงปวง 10) ถวฝกยำว ใบ ใชตมน ำกน รกษำโรคหนองใน และปสสำวะเปนหนอง เมลด แกปสสำวะกะปรดกะปรอย และตกขำว 11) ถวพ หว เปนยำชก ำลง เมลดแก ชวยเสรมวตำมนเอใหกบรำงกำย 12) น ำเตำ ใบ แกตวรอน แกรอนในกระหำยน ำ แกฟกช ำ แกพองตำมตว แกเรม งสวด รำก แกดแหง ขบน ำดใหตกในล ำไส เจรญอำหำร เมลด เปนยำถำยพยำธ และแกอำกำรบวมน ำ 13) บวบเหลยม ใบ ตมดมขบปสสำวะ แกปสสำวะเปนเลอด แกระดมำผดปกต ขบเสมหะ ถอนพษไข แกรดสดวงทวำร ผล บ ำรงรำงกำย ลดไข แกรอนใน ระบำยทอง รำก ตมดม แกบวมน ำ ระบำยทอง แกไมเกรน 14) บวบก ใชทงตน แกรอนชน บวม พษไข ปวดทอง ทองอด บด ดซำน ขบปสสำวะ บ ำรงหวใจ บ ำรงก ำลง แกช ำใน แกโรคเรอน แกกำมโรค แกตบอกเสบ 15) บวสำย ดอก บ ำรงหวใจ ท ำใหแชมชน บ ำรงก ำลง แกรอนใน เมลด บ ำรงก ำลง หว บ ำรงครรภ บ ำรงธำต 16) พรกไทย เมลด แกลมอมพฤกษ บ ำรงธำต แกทองอดทองเฟอ แกมตกด รำก ขบลมในล ำไส แกปวดทอง แกลมวงเวยน และชวยยอยอำหำร 17) ฟก ใบ แกโรคบด แกรอนในกระหำยน ำ แกบวมอกเสบ มหนอง ผลแก ขบปสสำวะ ขบเสมหะ แกไอ บวมน ำ หลอดลมอกเสบ เมลด เปนยำละลำยเสมหะ 18) ฟกขำว ใบ แกไขตวรอน ถอนพษอกเสบ ต ำพอก แกปวดหลง เมลด บ ำรงปอด แกฝในปอด แกไอ ขบปสสำวะ รำก ถอนพษ แกไข ขบเสมหะ 19) ฟกทอง เมลด ขบพยำธตวตด ขบปสสำวะ บ ำรงรำงกำย รำก บ ำรงรำงกำย แกไอ น ำมนจำกเมลด บ ำรงประสำท 20) มะระขนก ใบ บ ำรงน ำด แกตบมำมพกำร แกเบำหวำน ลดน ำตำลในเลอด เปนยำระบำยออน ๆ ชวยยอยอำหำร แกโรคลมเขำขอ เขำบวม บ ำรงน ำด ขบพยำธ ผลดบ แกตบอกเสบ ปวดหวเขำ มำมอกเสบ ผลสก คนน ำทำแกสว

พชสมนไพร ประเภทผก 1) กะเพรำ ใบ บ ำรงธำต ขบลม แกปวดทอง จกเสยด 2) กระสง ตนและใบ คนน ำใชทำแผลและฝ 3) กยชำย ใบ มฟอสฟอรสสง เปนยำแกหวด บ ำรงกระดก ทำทองเดก แกทองอด 4) ชะพล ใบ ชวยเจรญอำหำร รำก ใชปรงเปนยำธำต 5) พรกขหน เมลด ชวยเจรญอำหำร ลดอำกำรปวดบวม ไขขออกเสบ 6) ชะอม ใบ ขบลม รำก แกทองเฟอ ขบลมในล ำไส 7) ผกกระเฉด นม แกไขรอนใน ถอนพษตบอกเสบ บ ำรงรำงกำยใหแขงแรง ใบ ดบพษทงปวง ดบพษเบอเมำ แกไข 8) ผกกด ใบ แกไขตวรอน แกพษอกเสบ บ ำรงสำยตำ บ ำรงโลหต แกโลหตจำง กนเลอดออกตำมไรฟน ขบปสสำวะ 9) ผกแขยง ลดไข แกคน ฝ กลำก แกอำกำรบวม 10) ผกครำด ดอก แกไข แกปวดฟน ชวยขบลม ชวยยอยอำหำร 11) ผกชฝรง ใบ แกทองอด ล ำตน ต ำผสมกบน ำมนงำ หมกไฟใหสก ประคบแกปวดเมอย 12) ผกชลำว บ ำรงธำต แกรอนใน กระหำยน ำ 13) โสน ใบ แกปวดถอนพษ ดอก สมำนล ำไส 14) ผกบง ใชดบพษรอน รอนใน 15) ถวพ ฝก ชวยเสรมวตำมนเอใหกบรำงกำย 16) ผกปรำบ ทงตน เปนยำเจรญอำหำร ขบลมในกระเพำะอำหำร 17) ผกแพรว ทงตน ชวยเจรญอำหำร ขบลมในกระเพำะอำหำร 18) ผกแวน แกเจบคอ แกไข แกผดส ำแดง 19) ผกเสยน ใบ แกปวดเมอย แกปวดห บรรเทำอำกำรระคำยเคอง 20) ผกหนำม ล ำตน แกไอ ขบเสมหะ ตมอำบแกตนจำกโรคผวหนง

พชสมนไพรประเภทหญา 1) ขอบชะนำง ตน ขบโลหตระด ขบระดขำว ขบปสสำวะ แกโรคหนองใน ขบเลอดลม ใบ ต ำแกกลำก ตมอำบหลงคลอด แกปวดเมอย เปลอกตน ดบพษในกระดก ดบพษในเสนเอน 2) หญำงวงชำง ทงตน ตมดมดบพษรอน แกปวดอกเสบ ขบนวในกระเพำะปสสำวะ 3) หญำตนนก ทงตน ตมดม แกฟกช ำ แกพษไข บ ำรงธำต แกรอนใน บ ำรงน ำด

4) หญำใตใบ ทงตน ดบพษรอน แกอำกำรนอนหลบ ๆ ตน ๆ สะดงผวำ ขบระดขำว ขบปสสำวะ 5) หญำปำกควำย ทงตน ตมดม แกไขพษ พษฝ ต ำกบสรำพอกหรอทำ แกอกเสบ 6) หญำดอกขำว ทงตน ตมดมลดไข แกไอ แกตบอกเสบ ชวยใหอดบหร 7) โทงเทง ทงตน แกตอมทอลซลอกเสบ แกฝในคอ แกรอนในกระหำยน ำ แกปสสำวะเปนเลอด ต ำพอก แกฟกบวมอกเสบ แกฝ แกผวหนงเปนตมพอง 8) กะเมง ตน แกจกเสยดแนนเฟอ หำมเลอด บ ำรงโลหต แกโลหตจำก ไอเปนเลอด อำเจยนเปนเลอด ถำยเปนเลอด แกรดสดวงทวำร ต ำพอก แกผนคน 9) ขดมอญ รำก แกตวรอน บ ำรงก ำลง ขบเสมหะ บ ำรงปอด แกเยอสมองอกเสบ แกปวดมดลก แกปวดหนำทอง ขบเลอด แกละรกหลงคลอด 10) ขล ทงตน แกนวในไต ขบปสสำวะ แกมตกดระดขำว เปลอกตน แกรดสดวงจมก แกรดสดวงทวำร แกกระษย ขบเหงอ เปนยำอำยวฒนะ 11) น ำนมรำชสห ทงตน บ ำรง และเรงน ำนม หำมเลอด แกบด แกขดเบำ แกปสสำวะ อจจำระเปนเลอด แกรดสดวงทวำร แกโรคผวหนง ผนคน แกไขจบสน ดซำน 12) หญำแหวหม หว บ ำรงธำต ขบลมในล ำไส แกปวดทอง ทองขน อดเฟอ บ ำรงก ำลง บ ำรงทำรกในครรภ ขบลม เปนยำอำยวฒนะ 13) ผกบงยำง ทงตน ลดควำมดนโลหตสง ลดกรดยรค ไตรกลเซอไรด ลดไขมนในเสนเลอด 14) กรดน ำ ใบ ขบระดขำว แกไอ แกหลอดลมอกเสบ บ ำรงไข แกปวดฟน ตน แกทองเสย แกล ำไสอกเสบ ลกขบพยำธไสเดอน รำก แกปวดศรษะ แกโรคเบำหวำน 15) หญำหนวดแมว ทงตน ตมดมแกกระษย ไตพกำร ขบนว ขบปสสำวะ แกหนองใน ลดน ำตำลในเลอด ลดควำมดนเลอก 16) หญำหนำด ำ ทงตน แกรอนใน ขบนว ขบปสสำวะ แกปวดหลง 17) หญำพนงแดง ทงตน ขบปสสำวะ ขบโลหตระด เจรญไฟธำต แกพษฝ แกบด ขบนว ขบปสสำวะ ต ำพอก แกโรคผวหนง แกพษตะขำบ แมลงปอง 18) หญำแพรก ทงตน แกพษอกเสบ ปวดบวม ตมดม แกไขพษ ไขกำฬ ไขหว แกรอนในกระหำยน ำ แกอำเจยนเปนเลอด 19) หญำคำ รำก ขบปสสำวะ แกกระเพำะปสสำวะอกเสบ แกรอนใน กระหำยน ำ

พชสมนไพรประเภทหว - เหงา 1) กระชำย เหงำ แกมตกด แกปำกเปอย ปำกแตกเปนแผล ขบระดขำว แกไขจบสน รกษำล ำไสใหญอกเสบ บ ำรงก ำลง รำก แกกำมตำยดำน ท ำใหกระชมกระชวย บ ำรงก ำหนด สรรพคณคลำยโสม 2) กะทอ เหงำ บ ำรงน ำนม แกปวดมวนทอง แกบด ขบผำยลม ขบปสสำวะ รำก แกไขตวเยน 3) กระเทยม ใบ ท ำใหเสมหะแหง กระจำยโลหต แกลมปวดมวนทอง หว แกไอ แกโรคผวหนง กลำกเกลอน แกแผลเนำ บ ำรงธำต ขบโลหตระด ขบพยำธในทอง ลดควำมดนโลหต แกทองอด แนนจกเสยด 4) กระวำน ใบ ขบลม ขบเสมหะ ลก บ ำรงธำต แกธำตพกำร อำหำรไมยอย ทองอด ทองเฟอ ระบำยอจจำรธำต เหงำ, หนอ ขบพยำธทอยในเนอใหออกทำงผว 5) กลอย หว หงน ำมนใสแผล กดฝำ กดหนอง มพษท ำใหอำเจยน มนงง 6) ขมนชน เหงำ รกษำแผลในกระเพำะอำหำร แกทองอดทองเฟอ แกโรคผวหนง ผนคน ลดอำกำรอกเสบ ท ำใหผวพรรณผดผอง 7) ขมนออย ใบ ขบปสสำวะ แกช ำบวม เหงำ แกครนเนอครนตว สมำนล ำไส แกระดขำว ขบปสสำวะ ต ำพอก แกฟกบวม แกอกเสบ แกพษโลหต 8) ขำ เหงำ แกปวดทองจกเสยด แนน ขบลม 9) ขง เหงำ ขบลม แกทองอด จกเสยด แนนเฟอ คลนไสอำเจยน 10) บก หว รสเบอคน กดเสมหะ หงกบน ำมนทำกดฝำบำดแผล 11) พทธรกษำ เหงำ แกวณโรค แกไอ แกโรคตบอกเสบ ตวเหลอง แกตกขำว 12) ไพล หว ขบระด แกเหนบชำ ล ำไสอกเสบ มตกด ระดขำว แกเคลดขดยอก ปวดเมอยกลำมเนอ โรคผวหนง 13) มหำกำฬ หว ดบพษรอน พษไข เซองซม พษอกเสบ 14) วำนชกมดลก เหงำ ชดมดลกใหเขำอ แกมดลกพกำร แกประจ ำเดอนมำไมปกต แกไสเลอน แกรดสดวงทวำร 15) วำนน ำ เหงำ ตมหรอบดรบประทำนแกบด แกปวดทอง แกทองขน อด เฟอ 16) วำนมหำเมฆ เหงำ ชกมดลกใหเขำอเรว แกปวดมดลก มดลกอกเสบ 17) วำนสำกเหลก รำก (หว) รสรอน ดอกสรำหรอบดรบประทำน ชกมดลกใหเขำอ

18) วำนสงหโมรำ หว รสรอน ฝนกบสรำทำแกพษแมงปอง พษตะขำบ 19) หอมแดง หว รสรอน ขบลมในกระเพำะอำหำร ล ำไส ต ำสมกระหมอมเดกแกหวด

ฝำง กระเทยมเถำ ทองพนชง

กระดงงำไทย พญำยอ

ศนยเรยนรการเกษตรผสมผสานบานมวงกลวง (สวนลงแดง) 2/10 หมท 1 ต าบลมวงกลวง อ าเภอกะเปอร จงหวดระนอง

ภมปญญาดานการรกษาโรค

ระนองเปนเมองทมฝนตกชก สมกบฉำยำวำ เมองฝนแปด แดดส พชทชอบควำมชนจำกน ำฝนจงมมำก โดยเฉพำะประเภทเถำวลยพนธไมเลอย เชน ยำนลเภำ กำมกง สะบำ ไผยำน เถำวลยเปรยง บอระเพด สะดำน พรกไทย พล ยำนนำง วำนกำมป ดปรเชอก รำงจดตวผ รำงจดตวเมย หมอขำวหมอแกงลง (ชมพรเรยก “กะตอลง” ระนองเรยก “กะตอนำยพรำน”) และพชประเภททมแงงอกมำกมำยเกอบทกชนด เพอประโยชนทำงยำสมนไพร และโภชนำกำรจะขอน ำมำเสนอไว เพอทำนผอำนจะไดน ำไปใชประโยชนตำมสมควร ดงตอไปน 1. บอระเพด ภำคใตเรยก เจดหมนยำน เปนเถำกลมโต มเปลอกหมเถำเปนตมเลกๆ มไสเปนเสนยำว ภำยในเปนยำงใสรสขมจด ใบสเขยว กลมมน ปลำยแหลม ดอกเปนชอเลกสเหลอง ถำกลำยพนธตมจะหมดไป รสขมจำงเลกนอย และมรำกอำกำศหอยลงเปนระยำชำวใตเรยง ชงชำชำล สรรพคณ เถำรสขม แกไข แกเสมหะ ขบเหงอ ท ำใหเลอดขมและเยน แกรอนในไดดมำก ใบโขลกละเอยดพอกฝ แกฟกช ำ บวม 2. รำงจด ภำคกลำงเรยก ยำเขยว ขอบชะนำง เครอเขำเขยว พลงชำงเผอก เปนไมเถำเลอยพำดตนไมและสงทเกำะพนได ใบสเขยวเกลยงหนำคลำยใบยำนำง ตวผเถำสเขยวปนเทำ โคนใบตดเปนเหลยม ตวเมยเถำสเขยวเขมปนเทำ โคนใบมน ดอกใหญเปนชอสมวงออนเหมอนกน ประโยชนทำงยำ ตวเมยมคณคำมำกกวำ แตกหนอตำมขอตำ ปลกงำยโดยปกช ำ สรรพคณ ใบใชปรงเปนยำถอนพษ ลำงสำรพษตกคำง เมำคำง เมำเหด ใชพอกบำดแผลน ำรอนลวก - รำกและเถำกนแกรอนใน แกอกเสบ ปวดเมอย ลำงสำรพษทเกดจำกผลชรส 3. ฟำทะลำยโจร ภำคกลำงเรยก ฟำทะลำย น ำลำยพงพอน ภำคใตเรยก ยำกนพษง หรอวำนฉกดฉำว เปนไมลมลก ดอกสขำว ใบสเขยว ขนไดทวไป สรรพคณ ทง 5 ดองเหลำ แกบด ทองเสย แกโรคกระเพำะ เสยงแหบ ปวดเมอย งกด แมลงกดตอย ใชต ำโขลกผสมเหลำขำว พอกกนแกพษไดด

ภาคใต

4. บำนเยน มทงดอกสขำว เหลอง และสบำนเยน เปนไมลมลกใบเลกสเขยว ใบแหลม ดอกรปปำกแตร เมลดกลมสกด ำ ทขวดอกมแปงขำวอยในเมลด ปลกดวยกำรเพำะเมลดสกไดทกเมลด สรรพคณ รำกม Alkaloid Trigonelline มฤทธขบถำย ลดตำล แกเบำหวำน ใบต ำพอกฝ แกคน ตมรบประทำนเปนยำแกไขขบเหงอ 5. คนทำ เปนไมพมขนำดใหญ ตนเปนหนำมตลอดกงกำน ใบสเขยว เปนตอคลำยไมกำงเขน ดอกสขำว ขนตำมปำรำบ ปำเบญจพรรณทวไป สรรพคณ ทงตน เปลอก และรำก มรสขม แกทองเสย แกบด ลดควำมรอนในรำงกำย แกรอนใน กระหำยน ำ 6. ไมเทำยำยมอน ภำคกลำงเรยก ไมเทำฤำษสงโตด ำ เปนไมพมขนำดยอม ล ำตนตรง ใบสเขยวเลกยำวจำกขอ ตนตรงขนไปถงยอด ดอกยำวเปนพวง มลกกลมโตขนำดเถำคน ขนตำมปำเบญจพรรณ ขยำยพนธไดงำย สรรพคณ รำกเปนยำแกพษไข พษกำฬ ลดควำมรอนในรำงกำย กระทงพษไขหวดและไขเหนอทกชนด หวใหแปงเปนอำหำร 7. พญำมอเหลก พบตำมเกำะตำงๆ ในจงหวดระนอง เชน เกำะพะยำม และตำมเนนเขำ เปนไมพมยนตนขนำดใหญ ใบสเขยว มเสน 3 เสน คลำยแสลงใจ ดอกเลกเปนชอ สขำวหมน เปนลกคลำยลกมะเกลอ เมลดในกลมแบน เปลอกตนสเขยวนวล เนอในสขำวขนขน สรรพคณ เนอไมฝนเอำน ำชโลมหวเดกทโกนผมใหม ท ำใหเยน รบประทำนเปนยำขบพษรอน แกไขทกชนด แกโลหตจำง และแกปวดเมอย แกกษย 8. แพงพวยฝรง ทวไปเรยก แพงพวยบก พงพวยบก เปนไมลมลก โคนตนแขงทนทำนตอกำรเปลยนแปลงของดนฟำอำกำศแมควำมแหงแลง ใบเขยวมน ดอกมวงแดง และดอกสขำว ชนดดอกสขำวมฤทธทำงยำมำกกวำดอกสมวง สรรพคณ ทง 5 แกเบำหวำน ลดควำมดน ใบบ ำรงหวใจ ชวยยอย รำกแกบด ขบพยำธ ใชหำมเลอด และรกษำมะเรงในเมดเลอดได 9. ขอย เปนไมยนตนขนไดในดนและภมอำกำศทกชนด ท ำเปนไมดดไดสวยงำม ลกษณะใบสเขยว ผวเปนขย ขอบใบมหยก ดอกเลกเปนชอสขำว ลกกลมเมลดโตขำดพรกไทยออน สรรพคณ เมลด เปลอก มฤทธฆำเชอในปำก และทำงเดนอำหำร เปลอกและรำกตมกบน ำรบประทำนแกไขบด แกทองเสย แกโรคมะเรง ขอนทง 5 ตมรบประทำนแกโรคกระเพำะไดด

10. บวบก ทำงเหนอเรยก ผกหนอก ภำคใตบำงจงหวดเรยก ผกแวน เปนไมเลอยแผไปตำมผวดนทชนแฉะ ใบสเขยวกลม รมใบเปนจก ดำนบนสเขยวสดผวเกลยง มรสขมเลกนอย ดอกสมวงแดง สรรพคณ ทงตน ใบ รำก ใชเปนยำบ ำรงสมอง แกโรคปวดศรษะขำงเดยว โรคซฟลส โรคเรอน แกปวดเมอย แกตบอกเสบ ขบปสสำวะ แกออนเพลย เมอยลำ เมลดแกบด แกไข แกปวดศรษะ 11. สะบำมอญ ภำคกลำงเรยก สะบำใหญ ภำคใตเรยก ลกบำ ยำนบำ เปนไมเถำเนอแขง เลอยพำดพนตนไมอนๆ ใบสเขยว มฝกใหญยำว เมลดสแดง สน ำตำลแก หนำแขง เนอในสขำว ขนตำมปำเบญจพรรณและปำดงดบทวไปในจงหวดระนอง สรรพคณ ใบต ำพอกรกษำปวดบวม แผลอกเสบ ฝกตมรบประทำน เปนยำขบชะลำงเลอดเสย เมลดใชเปนยำแกไอ แกไข ชำวใตใชเปนกฬำยงสะบำในวนสงกรำนต รำกตมดมแกโรคเรม งสวด เนอในเมลด ใชรกษำโรคผวหนง โรคมะเรง 12. พญำสตบรรณ ภำคใตเรยก ตนตนเปด เปนไมยนตนขนำดใหญ ล ำตนโต ผวเปลอกล ำตนเปนสเหลองคล ำ ออกใบออนเปนสเขยวออน ใบแผออกจำกกำน ยอดออนเปน 4 ใบ (จตบรรณ) ใบเพสลำดเปน 5 ใบ และ 6 ใบ (เบญจพรรณ - ฉกบรรณ) ใบแกจะกลำยเปน 7 ใบ (สตบรรณ) กงใบเปนชนฉตร เนอไมเปนไมเนอออน ใชท ำดนสอ ไทยตองสงซอมำจำกพมำ มำเลเซย อนโดนเซย ปกละหลำยรอยลำนบำท เปนไมทขนตำมธรรมชำตทวไป โดยเฉพำะภำคใต จะพบมำกตำมถนนหลวงในจงหวดระนอง เพรำะเปนไมอนรกษ หำกใครจะปลกเปนสวนปำสตตบรรณตองขออนญำต ผทมฐำนะร ำรวยมทดนมำกๆ นยมปลกไวเปนไมมงคล เปนพญำไม ทงปลกลงดน และปลกในกระถำงใหญ สมรำคำแพง กำรขยำยพนธท ำดวยกำรเพำะช ำกง หรอใชเมลดเพำะเนอเยอ สรรพคณ เปลอกเปนยำแกโรคบด ขบระด แกไข ขบน ำนม รกษำไขมำลำเรย แกทองเสย แกไอ รกษำเบำหวำน ใบใชฟอกดบพษตำงๆ รำกเปนยำขบลมในล ำไส แกโรคมะเรง Latex จำกล ำตนใชอดฟน แกเหงอกบวม แกปวดฟน แกแผลอกเสบ 13. วำนธรณสำร ภำคกลำงเรยก เสนยด เปนไมยนตนขนำดเลก ล ำตนตรง แผกงทยอด ตนสง 2 - 3 ฟต ใบเลกกลมคลำยใบมะยม โตขนำดใบแค มดอกเลกๆสแดง 6 กลบหอยอยตำมใตทองใบเปนรำวคกนไป จนถงปลำยใบทกกำนใบ จะมตนออนขนตำมรำกทแกหรอจะขยำยพนธโดยตดเพำะช ำกได คนโบรำณถอวำเปนวำนปองกนและลำงสงไมด สรรพคณ ใบตำกแหงต ำผงผสมพมเสนพอควร ใชกวำดคอเดกแกตวรอน แกพษตำนซำงเดกไดด และขบลมในล ำไส

14. เหงอกปลำหมอ เปนไมพมขนำดกลำง ขนตำมพนทลมรมแมน ำ โดยเฉพำะตำมแมน ำรมคลองทมน ำเคมขนถง ใบเปนจกเวำใหญมหนำมแหลมทปลำยจก มสเขยวเขม มทงดอกสขำวและดอกสมวง พนธดอกสขำวมผลทำงยำเขมขน ดกวำชนดดอกสมวง สรรพคณ ใบเปนยำประคบแกไขขออกเสบ แกปวดตำงๆ รกษำโรคผวหนง ตมอบแกคน ขบน ำเหลองเสย ขบเสมหะ บ ำรงประสำท รำกขยเสมหะ แกไอ แกหด รกษำมตกต ระดขำว เมลดบดพอกฝ ตมกนแกไอ ขยพยำธ ขบน ำเหลองเสย ล ำตนรกษำโรคมะเรง 15. วำนมหำกำฬ ภำคใตเรยก ผกกำดนกเขำ เปนไมลมลกเนอออน ใบสเขยวอมมวงแดง รมใบเปนจก ใบขนมำตงแตโคนตน ดอกสเหลองเปนกระจกเลก เปนไมลงหวใตดน ขนอยทวไปในจงหวดระนอง สรรพคณ หวและใบสดแกพษอกเสบ แกเรม งสวด ปวดแสบปวดรอน พอกฝไขทบระด 16. มะกอก ภำคใตเรยก ตนกอก เปนไมยนตนขนำดกลำง ใบเขยวดกหนำทบเปนมนเสนในใบถ มกลนหอมฉน ดอกเปนชอสขำว ผลกลมร มรสเปรยวอมหวำน ชมคอ มทวไปในปำเบญจพรรณ ปำดบเขำของภำคใต สรรพคณ เมลดแกรอนใน ผล-เปลอก-ใบ เปนยำบ ำรงธำตเจรญอำหำร น ำคนจำกใบใชหยอดห แกปวดห แกรอนใน สะอก เปนยำฝำดสมำน ยอดออนเปนฝกจมน ำพรก ฝกแกลมน ำยำขนมจน 17. วำนหำงชำง เปนไมลมลก ใบเขยวเลก แบนเปนแผง ดอกเลกเปนชอ ม 5 กลน ดอกสเหลองประแดง สรรพคณ แกโลหตดขน แกปวดมดลก ไอ เปนยำถำย ยำขบลม 18. ทองหลำงหนำม เปนไมยนตน ล ำตนโตขนำดตนมะพรำว ผวล ำตนขรขระ ใบสเขยวหนำแขงเปนรปไข มหนำมทวไปตำมล ำตนกง ดอกเปนสแดงสด เปนชอตกสวยงำมมำกขยำยพนธโดยกำรปกช ำ สรรพคณ ใบออนใชเปนผกแกลม ผกจมน ำพรก หอปลำแนม หอเมยงค ำ เปลอกแกเสมหะ และลมพษ หยอดแกตำแดง บดละเอยดอดแกปวดฟน ขบเสมหะ แกไข ล ำตนของทองหลำงอมน ำไดมำก หนำแลงจะคำยน ำออกทำงใบ ชำวสวนสมยกอนปลกสลบไวในสวนทเรยน ชวยใหทเรยนไดรบละอองน ำจำกใบทองหลำง ไมตำยในหนำแลง 19. ระงบพษ ภำคใตเรยก วำนดบพษ เปนไมพมเลอยไปตำมพนดน ใบสเขยวปลำยแหลม ดอกเปนชอเลกสชมพออน ผลแกจดสด ำชอบขนในทชน ทรกรำงทวไป สรรพคณ รำกใชกระทงพษ แกไขจบสน ไขกลบ แกเชองซม แกพษไขทกอยำง แมแตฝและเมลดพษทปวดแสบปวดรอน

20. วำนหำงจระเข ภำคใตเรยก วำนยำด ำ เปนไมลมลก กำกหนำใหญ ใบสเขยว มจดสขำวในผวใบ มวนสขำว รมใบสองขำงมหนำมแหลม มดอกจำกกลำงถงปลำยยอด คลำยดอกซอนกลน สเหลองสลบแดง สรรพคณ น ำวนในใบเปนยำระบำย แกโรคกระเพำะ แกรดสดวงทวำร ทำแผลภำยนอก แผลสด ใชวนผสมน ำมะกรด น ำกะทสดสระผมแกรงแค ท ำใหผมดกด ำ ท ำวนหวำนเปนทงยำ ทงขนมไดดวย เหงำตมรบประทำนแกโรคหนองใน เปลอกใบหนฝอย ตำกแหงรำงไฟใหหอมผสมใบเตย รำงจด วำนหนวดแมว ชงน ำรอนดมประจ ำ แกโรคปวดหลง ปวดเอว ปวดขอ โรค เกำ และโรคนว โรคกษยไดดนกแล 21. พลบพลง เปนไมลมลกยนตน ล ำตนอวบโต 5 - 6 นวฟต ตนขำวออนนม มกำบแตกเปนใบยอด กำบใหญ 4 - 5 นวฟต ยำว 2 - 3 ฟต ใบหนำเขยวสด ดอกออกเปนชอใหญ กลบดอกยำวเปนเสน ดอกสขำวและแดง 2 ชนด เปนไมทชอบขนตำมทชน ลมน ำทวไป สรรพคณ ใบยำงไฟ พนแกเคลดบวม 22. ไพล เปนไมลมลก หวเปนแงงคลำยขง ตนกลม ใบสเขยวเลกยำวเรยวแหลม มดอกโตกลม มดอกเลกแซมออกตำมเกลด แงงแกสเหลองออน กลนหนฉน ขยำยพนธดวยแยกแงงแก สรรพคณ เหงำแกบด ขบฟอกโลหต แกปวดทอง แกทองผก ทองอดเฟอ แกจกเสยด บบมดลก แกปวดบวม น ำไหลไพล เปนน ำมนสกดจำกเหงำไพล ไดรบกำรพสจนวำเปนยำแกปวดบวม โดยสถำบนวจยวทยำศำสตรและเทคโนโลย ประเทศไทย คณะแพทยศำสตร ศรรำชพยำบำล 23. มะล ภำคใตเรยก เมล เปนไมพมขนำดกลำง ใบเดยวหนำแขงสขำว ชนดดอกเดยวตำมกำนเรยก มะลลำ ทมดอกโตกลบซอนกนเปนปมแนน เรยกวำ มะลซอน ดอกสขำวเชนกน กลนหอมเยน สรรพคณ ดอกแกหด แกโรคหวใจออน ใชแตงกลนใบชำ ใชอบขนม ใบ รำกแกไขขบน ำนม รกษำโรคผวหนง ใบสดต ำละเอยดผสมน ำมนมะพรำวใหมเคยวพอเดอด ใชทำรกษำแผลพพองไดด รกษำหลอดลมอกเสบ ฝนกนแกรอนใน แกปวดทองกได 24. หนำมแดง ภำคกลำงเรยก มะนำวไมรโห ภำคใตเรยก มะนำวโห เปนไมพมสง เกดตำมปำเบญจพรรณ ใบสเขยว ขนไดทงทแลงทวไป สรรพคณ ใบแกทองเสย แกปวดหว คอและปำก เนอไมเปนยำบ ำรงก ำลง บ ำรงธำต รำกเปนยำธำตเจรญอำหำร แกคน ผลดบเปนยำฝำดสมำน แกเลอดออกตำมไรฟน ผลสกเปนอำหำรท ำเยลล ดอกมกลนหอมเยนชนใจ

25. สำรภ ไมยนตน ขนำดกลำงถงขนำดใหญ เนอไมสน ำตำลแกมแดง ใบสเขยวหนำแขงเปนมน มยำงสขำว ดอกเลกออกเปนชอ สขำวอมเหลอง ผลกลมยำงกนได สรรพคณ ดอกสดและแหง ใชเปนยำหอมบ ำรงหวใจ บ ำรงประสำท แกวงเวยนศรษะ หนำมอตำลำย บ ำรงก ำลง ดอกตมยอมผำไหมใหสแดงสดสวย ผลสกรบประทำนเปนยำบ ำรงมรสหวำน 26. พะยอม ภำคใตเรยก ยอม เปนไมยนตนขนำดกลำงถงใหญ ใบสเขยวงำม ดอกเปนสขำว กลนหอม ขนในปำเบญจพรรณและเขตแลงทวไป สรรพคณ ดอกผสมยำแกไข และยำหอมแกลม บ ำรงหวใจ เปลอกตน ม Tannin มำก แกทองเสยได 27. เตยหอม เปนไมน ำ ตนเลก ใบยำวออกจำกโคนตน ใบเขยวเกลยงไมมหนำม มกลนหอม ตนแกมรำกอำกำศ ขนตำมทชนแฉะทวไป สรรพคณ ตนและรำก ใชเปนยำขบปสสำวะ แกกระษย ใบสดต ำพอกรกษำโรคหด โรคผวหนง ใชเปนยำบ ำรงหวใจใหชมชน ทงยงใชน ำใบเตยผสมอำหำร แตงกลน แตงสขนม ท ำแยม 28. ต ำเสำ ภำคกลำงเรยก กนเกรำ เปนไมยนตนขนำดกลำงถงขนำดใหญ ขอบชนประปรำยในพนทเชงเขำทรำบต ำทวไป ใบสเขยวดกหนำ มกขนเปนตนคหรอ 3 - 4 ตน ดอกเปนชอสเหลองออน กลนหอม ออกดอกทกยอดกงใบประมำณเดอนกมภำพนธถงมนำคม ลกสกสแดงเลกกลม มเมลดเลกจว 8 - 10 เมลด ตอ 1 ลก น ำไปเพำะช ำไมคอยตด แตจะขนเองตำมธรรมชำต ขดตนเลกไปปลกไดงำย สรรพคณ เปลอกและใบบ ำรงโลหต แกโรคผวหนงพพอง แกคน แกนแกระดมำไมปกต แกไขจบสน แกหด แกไอ แกลมแนนหนำอก 29. ชะเอมไทย เปนไมเถำยนตน ใบสเขยวเลกเปนฝอย ฝกบดงอ ดอกสขำวเลกฟเปนชอ กลนหอม มหนำมตำมล ำตนและกงกำนแหลมคอ เนอในเถำมรสหวำน สรรพคณ รำกแกไขใชแทนชะเอมเทศได เนอไมบ ำรงธำต แกกระหำยน ำ แกไอ แกโรคในล ำคอ ท ำใหชมคอ ท ำผงชงแทนชำ ดมกบน ำรอนเปนประจ ำ บ ำรงธำต จตใจชมชน 30. จก ภำคใตเรยก จกนำ จกน ำ เปนไมยนตนขนำดกลำง ทรงตนแผกวำง เปลอกสน ำตำลเขม หยำบและหนำ ใบใหญยำว รปไข สเขยว ผวหยำบ ดอกมกลนหอม หอยเปนพวง ระยำสชมพ มเกสรตวผมำก กำนเกสรยำว สแดงสด ผลขนำดเทำลกหมำกเปนรปสเหลยม ปลำยตด มขนทวไปตำมล ำหวยพนทรำบ ทชนแฉะของจงหวดระนอง สรรพคณ น ำจำกใบกนแกทองเสย ผลแกไอ แกหวด แกหดหอบ เปลอกเปนยำฝำดสมำน ลดไขมำลำเรย ทำแกปวด แกพษสตวกดตอย ใชพอกแผล รำกเปนยำระบำยออนๆ และใชแทนควนนได

31. มะขำมปอม เปนไมยนตนขนำดกลำง ใบสเขยวเลกเปนฝอย ล ำตนเกลยง ดอกเลกเปนชอสขำว ออกตำมกงกำน ลกกลมมเนอเปน 3 พ รสเปรยว ฝำด รบประทำนไดใชดองแชอมได สรรพคณ น ำคนจำกผลรบประทำนแกทองเสย แกทองผก ขบปสสำวะ หยอดตำรกษำเยอตำอกเสบ ผลทบพอแตก ผสมกบผลลกสมอ และผลลกจนทน ดองดวยน ำปสสำวะ (น ำมตรเนำ ตำมพทธำนญำตใหพระภกษดมเปนยำ) เปนยำปฏชวนะขนำนพเศษ ใบตมรบประทำนเปนยำแกหวด แกไขหวลม ขบระด ขบโลหต เปลอกและตนตมรบประทำนแกบด ดอกขบเสมหะ แกไอ แกบด ผลสดแกโรคมะเรงไดดวย 32. วำนกำบหอย เปนไมลมลก ใบแขงยำว ปลำยแหลม ใบดำนบนสเขยวแก หองใบสมวงแดง ดอกสขำว กำนสนออกเปนชอ อยในกำบหมดอกเหมอนกำบหอย กลบดอกม 3 กลบ รปรำงคอนขำงกลม สรรพคณ ใบสดตมกบน ำ เตมน ำตำลกรวดเลกนอย รบประทำนแกไอ แกรอนใน กระหำยน ำ แกอำเจยนเปนโลหต แกฟกช ำ ชอดอกแหงตมกนแกหวด แกไอมเสมหะปนเลอด แกเลอดก ำเดำ แกบดจำกแบคทเรย 33. ปบ เปนไมยนตนขนำดกลำง ใบเลกแผแบน รมใบเปนจกหยำบๆ ปลำยใบแหลมสเขยว ดอกยำวมกลนหอมมำก ฝกยำวแบน ตนสง สคอนขำงขำว สรรพคณ เปลอก ตน และใบตำกแหงมวนสบแกไซนส และรดสดวงจมก ดอกใชสบแกหด เมลดเปนยำอำยวฒนะ รำกของตนปบเปนยำบ ำรงปอด และรกษำวณโรค 34. เกลดนำครำช เปนไมลมลกเนอออน อำศยเกำะตำมตนไมอน ล ำตนเลกเขยว มรำกออกตำมขอ ชอบขนตำมปำเบญจพรรณ ดอกสขำว-เหลองออน สรรพคณ ตนใชแกอกเสบ ปวดบวม ใบสดใชต ำพอกเมดฝพพอง หวใชเปนยำถอนพษไขและถอนพษไขกำฬ 35. เสลดพงพอน เปนไมพมเถำขนำดเลก ขนทวไปตำมปำละเมำะ ปำดงดบ และปำกอ ใบออกสเหลอง มขนออนๆ สรรพคณ รำกปรงเปนยำขบปสสำวะ แกโรคปอด ปวดบนเอว และขบประจ ำเดอน สวนตำงๆ ของตน ใชแกพษสตวกดตอย น ำคนจำกรำกและใบเปนยำแกไอ แกปวดฟน 36. พนมสวรรคปำ ระนองเรยก นมหวน เปนไมพมขนำดเของ ใบสเขยว โตคลำยใบฝำย ดอกใหญสแดงคลำยพฉตร สรรพคณ ดอกแกโลหตเปนพษในทอง ใบแกลมในทรวงอกและพษฝดำษ ตนและรำกแกพษตะขำบ แมลงปอง สตวมพษกดตอย

37. ผกบงชน (ผกบงทะเล) ไมลมลก เปนเถำยำน ขนตำมชำยหำดรมฝงทะเล ยำนล ำตนแดง ใบสเขยวแขงหนำ เวำตรงกลำง ออกดอกเปนปำกเนตร สมวงออน แตกยอดแขนงตำมขอ แผเลอยใบโตเรว สรรพคณ น ำคนจำกตน ใบ และรำก แกพษแมงกะพรนทะเล รำกขบปสสำวะ กระเพำะปสสำวะอกเสบ ใบเปนยำพอก ตม อำบรกษำโรคผวหนง แกไข รกษำโรคไขขออกเสบ สถำบนวจยวทยำศำสตรและเทคโนโลย และคณะวจยคลนก ศรรำชพยำบำลพสจนผลทำงยำ รบรองวำแกพษแมลงสตวกดตอย และอำกำรแพฮสตำมนไดด 38. บวตม เปนพนธไมเลอย มเถำเลอยทอดไปตำมดนเหมอนเถำแตง ใบคลำยใบถวขนอยตำมภเขำสงทวไปในจงหวดระนอง มดอกเหมอนบวตม ขนำดและรปรำงคลำยหวผกกำดกลบหนำซอนกนหลำยชนสแดงเลอดหม ดอกทแกเตมทจะบำนในเวลำเทยงวน ขณะบำนจะมเสยงดงตม จงเรยกวำ บวตม ปจจบนมผขนไปหำมำขำยตำมตลำดเมองระนอง ในฤดกำลดอกตมและบำนทงแหงและสด ขำยไดรำคำด สรรพคณ กลบดอกและเกสรทงสดและตำกแหงใชตมกน ชงกนเหมอนชงชำ เปนยำธำต ยำชก ำลง และยำอำยวฒนะ 39. พลงกำสำ ภำคใตเรยก ตนรำม เปนไมยนตนขนำดเลก หรอไมพมใหญ ใบเดยวสเขยว หนำแขงเปนมน ใบออนสแดง ดอกเลกเปนชอ เปนกระจก สขำวสลบแดงเรอๆ คลำยชมพ มลกกลมโต สด ำ ขนตำมปำรำบทวไป สรรพคณ ใบแกโรคตบพกำร แกทองเสย แกไอ รำกต ำใหละเอยดคนเอำน ำผสมสรำรบประทำนถอนพษง แกกำมโรค หนองใน เอำพอกแผลถอนพษแมลงสตว แกโรคเรอนดอกใชฆำเชอโรค เมลดแกลมพษ ลกแกไข แกทองเสย 40. ผกชลอม เปนไมลมลกเนอออน ขนตำมรมน ำทชนแฉะ ใบเลกแหลมมจก สเขยวเขม ตนกลมโปรงเปนปลอง ดอกเปนชอสขำว มกลนหอมฉน ปลกขยำยพนธไดงำยในทชนแฉะทวไป สรรพคณ ทงตน ใชแตงกลน เปนผกจมน ำพรก ผกเหนำะ ผกแกลม บ ำรงธำต ขบลม ใชรวมกบผกบง ตมเอำควนเขำกระโจมรมทงตว แกปวดบวม แกเหนบชำ ขบเหงอ ชอดอกและลกรบประทำนเปนยำขบลมในล ำไส 41. กระดงงำไทย เปนไมยนตนขนำดกลำงถงขนำดใหญ ใบสเขยวออนดกหนำทบ มกลบดอกบำงออนนม เกสรมรปแปนแบนๆ เทำปลำยนวกอย มกลนหอม ดอกสเหลองอมเขยว สรรพคณ ตน กงและกำน ตมรบประทำนเปนยำขบปสสำวะ ดอก ใหน ำมนหอมบ ำรงโลหต บ ำรงธำต ปรงเปนยำหอมบ ำรงหวใจ

42. พกล ไมยนตนขนำดกลำงถงขนำดใหญ มยำงสขำวออกดอกเปนชอ ผลกลมรโตสแดงสด รบประทำนได รสหวำนปนฝำดมน ใบสเขยวหนำมน ขนไดทวไป นยมปลกในวด โรงเรยน สวนสำธำรณะ สรรพคณ ดอกสดท ำยำหอม ท ำเครองส ำอำง แกทองเสย ดอกแหง เปนยำบ ำรงหวใจ แกปวดหว เจบคอ เปลอกท ำยำกลวปำก แกเหงอกบวม แกปวดเมอย เมลดในต ำผงยดทวำรเดก แกทองผก แกนรำกเปนยำบ ำรงหวใจ 43. จ ำปำ เปนไมยนตนขนำดกลำง ล ำตนกลม ใบสเขยวโตคลำยมะมวง ออกดอกเดยวสเหลอง กลบยำว กลนหอมหวำนมำก มฝกบดๆ งอๆ เมลดในเลกสแดงเขม สรรพคณ เปลอกตนเปนยำฝำดสมำน แกไข เปนยำขบถำย รำกแหง เปลอกหมรำกผสมนมสดพอกบมบบฝทมหนองใหแตกงำย ดอกแตงกลนเครองส ำอำง ขบลม ขบปสสำวะ แกวงเวยนออนเพลย หนำมดตำลำย และแกโรคเรอน ใบแกโรคประสำท แกปวด แกเมอย เนอไมบ ำรงประจ ำเดอนสตรใหมำปกต 44. จ ำป เปนไมยนตน สรรพคณ เหมอนจ ำปำ ตำงกนทดอกสขำว 45. ลนทม ภำคใตเรยก ดอกขอม จ ำปำขอม เปนไมยนตนขนำดกลำง ตนเกลยงเกลำ ใบโตหนำ มยำงสขำวมำก แซมเหลอง แดงนวล ดอกโตกวำจ ำปำ จ ำป

รจกพชสมนไพร

ศนยรกษดนระนอง 139/2 บานทงมะพราว ม.5 ต าบล จ.ป.ร. อ าเภอกระบร จงหวดระนอง

เรามารจกพชสมนไพร 6 ชนด กนเถอะ 1. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอหนอนกระท หนอนชอนใบ : เหงำวำนน ำ เมลดนอยหนำ เมลดและเปลอกตนสะเดำ ผลสลอด ใบวำนเศรษฐ เมลดมนแกว รำกและตนหนอนตำยยำก ใบหนำมชแรด ใบต ำแยแมว หวกลอย ใบกะหล ำปล รำกสมเชำ ใบเปลยน เหงำเสนหจนทรแดงและขำว เถำและรำกหำงไหล 2. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอเพลยออน และไร : เหงำวำนน ำ ใบ ดอกและผลรก ผลสลอด ใบและเมลดล ำโพง รำกเถำวลยเปรยง หวกลอย ตนพญำไรใบ เมลดและหวดองดง ดอกทำนตะวน เมลดผกำกรอง ใบเลยน เมลดมนแกว รำกหนอนตำยยำก บอระเพด กระทกรก สำบเสอ ใบโหระพำ หวและตนตะไครหอม หวกลอย เถำและรำกหำงไหล ใบยำสบ 3. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอดวงงวง ดวงปกแขง บง มอดเจาะไม มอดแปง มวนปกแขง : เมลดโพธสตว เปลอกเมลดมะมวงหมพำนต กลบดอกรก หวหญำแหวหม กลบดอกชบำ ตนดอกและเมลดบวบเหลยม ใบเปลยน กลบดอกยโถ รำกและผลพรก หวกลอย เถำและรำกหำงไหล 4. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอแมลงวนทอง : เมลดนอยหนำ ผลหมำก เปลอกสม ตนพญำไรใบ ผลเปลยน เมลดเงำะ ใบยำสบพนเมอง เมลดพรกไทยด ำ รำกหนอนตำยยำก ดอกบวตอง หวขง หวกลอย 5. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอแมลงนางวนทองไมใหวางไข : หวกระเทยม ใบสะเดำ ใบค ำแสด ใบมะกรด เมลดแตงไทย ใบตะไคร ใบล ำดวน เมลดละหง 6. ชนดพชสมนไพรทเปนพษตอมด แมลงวน และยง : หวและตนตะไครหอม หวขมน หวหญำแหวหม ตนพญำไรใบ ผลสบด ำ กลบดอกยโถ รำกและผลพรก เมลดพรกไทย เหงำวำนน ำ หวกระเทยม หวขง ตนชมเหดเทศ ตนและใบตะไคร ใบแมงลก ใบโหระพำ ใบกระเพรำ เหงำขำเหลอง

สมนไพร 9 รส มสรรพคณ ดงน - รสฝำด > ใชในกำรสมำนแผลตำงๆ - รสหวำน > ซมซบไปตำมผวหนง - รสเมำเบอ > แกพษ ดบพษโลหต - รสขม > แกทำงโลหตและด - รสมน > เปนยำอำยวฒนะ - รสหอมเยน > บ ำรงหวใจ บ ำรงโลหต - รสเคม > ฟอกโลหตดบพษรอน - รสเปรยว > บ ำรงเลอด แกกระหำยน ำ - รสเผดรอน > แกโรคลม บ ำรงธำตไฟ “คนเราสามารถท าอะไรดๆ ไดหลายๆ อยางในชวต” สมนไพรทใชในการเกษตรมประมาณ 7 รส คอ 1. สมนไพรรสขม ฆำเชอแบคทเรย ปองกนแมลง อำทเชน - ฟำทะลำยโจร - บอระเพด - สะเดำ - หญำใตใบ, ตนลกใตใบ 2. สมนไพรรสเมาเบอ ฆำหนอนเพลย แมลงอนๆ อำทเชน - หำงไหล - หนอนตำยอยำก - ขอบชะนำงแดง - ขำว - ใบนอยหนำ - สลดได - พญำไรใบ 3. สมนไพรทมรสฝาด แกเชอรำโรคพช อำทเชน - เปลอกแค - เปลอกมงคด - ใบฝรง - ใบทบทม 4. สมนไพรหอมระเหย ไลแมลง เปลยนกลนตนพช อำทเชน - ตะไครหอม - สำบเสอ - โหระพำ กะเพรำ ผกช - กระทกรก

- สำบแรงสำบกำ - ผกแพรวแดง 5. สมนไพรทมรสเปรยว ไลแมลง แสบรอน อำทเชน - เปลอกสม - มะกรด - มะนำว - มะขำม

6. สมนไพรรสจด ใชในกำรบ ำรงตบ และบ ำบดของเสยรวมทงใชลำงพษ อำทเชน - ขำว - รำงจด - ผกตบชวำ 7. สมนไพรรสเผดรอน ใชในกำรไลแมลง อำทเชน - พรก - ขำ - ตะไคร วธการปรงหรอสกดยาสมนไพร เพอใชในการเกษตร 1. บดผง น ำไปโรยหรอคลมดนปองกนศตรพช 2. แชน ำ (1 - 2 วน) น ำไปฉดพน 3. ดองเหลำ (1 - 3 วน) น ำไปฉดพน 4. ตม น ำไปฉดพน และรดรำด 5. สกดดวยไอน ำและควำมดนซงเปนเทคนคตองใชเครองมออปกรณทแขงแรง 6. กำรหมก ซงเปนวธกำรทประหยด และเกบรกษำสรรพคณของยำไวไดทนทำน นอกจำกนยงไดสำรฮอรโมน วตำมนและแรธำต ทเปนประโยชน ตอพชอกดวย

“หากเราคนพบตนเองได เราจะท าอะไรดๆ ไดอกมากมาย"

รายชอสมนไพร

ศนยศกษาและพฒนาชมชนไมเรยง ตงอยเลขท 141 หมท 2 ต าบลไมเรยง อ าเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช 1 กระเบำ เมลด รกษำผมรวง หงเปนน ำมนทำผม 2 กลวยน ำวำ ผลสก ท ำควำมสะอำดผ วหนำ ท ำ ให

ผวหนำชมชน ปอกเปลอกบดทำผวหนำแลวลำงออก

3 ขมนชน เหงำสด แกอำกำรผนคน บดผสมน ำทำตวชวยท ำใหผวสวยหรอตมน ำน ำมำท ำสบ

4 ขำวเหนยว น ำซำวขำว ดบกลนปำก น ำซำวขำวทหมกไวน ำมำผสมกบเกลอปนอม 2-3 นำทแลวบวนทง

5 ขง เหงำ ชวยท ำใหผมงอก น ำเหงำเผำไฟแลวบใหแตกผสมน ำขยใหทวศรษะ

6 ขหนอน เปลอก สระผมรกษำชนต,แกรงแค หนหยำบตมกบน ำใชสระผม 7 ขเหลก ใบสด ท ำควำมสะอำดผม,ท ำใหชมชนเงำ

งำม ไมมรงแค ใชน ำตมสระผม

8 ตะลงปลง ใบ รกษำสว ตมกบน ำทำบรเวณทเปนสว 9 ต ำลง ใบ ลดกลนตว น ำใบต ำลงสดๆ (เถำกได)มำต ำให

เละผสมกบปนแดงทำบรเวณรกแร 10 แตงกวำ ผลสด แกหนำเปนฝำ ชวยยอยโปรตนให

ผวหนงชนนอกทหยำบกรำนและเกรยมแดด ท ำใหชมชน ลอกหนำ

หนเปนแวนบำงๆใชแปะหนำหรอใชทำ ท ำกอนอำบน ำทกครง

11 ทองพนชง รำก แกผมหงอก ใชใบตนกบน ำสระผม 12 ตะไคร ตน แกผมแตกปลำย น ำตะไคร3-4 ตนต ำคนเอำน ำมำใช

นวดผมหลงสระแลวลำงออกชวยขจดรงแคและผมดกด ำ

13 บวบขม ผลออน ขจดรงแค , แกคนศรษะ ผลปอกเปลอกหนเปนชนๆขยบนศรษะใหทวทงไวสกพกจงลำงออก

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช 14 บอระเพด เถำ ลดอำกำรผมรวงและผมหงอก ต ำแลวพอกศรษะหรอตมน ำท ำ

แชมพสระผม 15 บวบก ใบ สมำนแผล ลบรอยแผลเปน เรง

กำรสรำงเนอเยอ ลดอำกำรแพผนคน

ไมปรำกฏขอมล

16 เปลอกมงคด เปลอกผล ลดกำรอกเสบหนอง และสงทเกดจำกกำรตดเชอ ลบรอยดำงด ำบนใบหนำ

ใชน ำตมทำบร เวณท เปนแผล หนอง รอยดำงด ำ

17 หวผกกำด (ไชเทำ) รำก แกหนำเปนฝำ หนเปนชนบำงๆ ถบรเวณทเปนฝำเชำ และเยน

18 ผกบง ใบและตน แกผมรวง , ท ำใหผมนม หลงสระผมใชน ำตมชโลมศรษะทงไวสกคร แลวลำงออกหรอผสมท ำแชมพ

19 ฝรง ใบ ใชเปนยำดบกลนปำก - เคยวใบสด - ใบสด2-3 ใบเคยวกบน ำอมกลวคอ

20 ฟำทะลำยโจร ทงตน แกผมรวง หลงสระผมใชน ำตมชโลมศรษะทงไวสกครแลวลำงออก

21 มะกรด ผล ขจดรงแค ผลมะกรด 1 ผลเผำไฟใหรอนทวผล คนเอำน ำใชขยบนศรษะทงไว 2-3 นำทแลวลำงออก

ท ำใหผมดกด ำ ผลมะกรด 1 ผลบบเอำน ำผสมกบหวกะทกวนใหเขำกนขยทวศรษะใชผำหออบทงไวแลวลำงออก

ท ำใหผมนม ตมน ำ 2 แกวใสมะกรด 1 ลกผำซกตมใหเดอดแลวยกลงจำกเตำ ทงไว 5 นำท บบเอำน ำออกเอำน ำมะกรดมะผสมน ำใชสระผม

22 มะขำม เนอหมเมลด ท ำควำมสะอำด , ขดผว น ำน ำมะขำมเปยก ขดผวแลวทำดวยขมน ชวยบ ำรงผว หรอตมน ำท ำสบ

23 มะเขอเทศ ผล ท ำใหผวหนำสะอำดชมชน ชวยในกำรสมำนแผล

ใชน ำคนเชดหนำ หรอผวแลวลำงออก

24 ประด ำดควำย ผล สระผม รกษำชนต แกรงแค ใชครงละ 1-2 ผลทบผลตมกบน ำ 35 ชมเหดใหญ ใบ ขจดรงแค ใบตม

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช 25 มะนำว ผล แกหนำเปนสว มะนำวสดผำซก ถบรเวณเปนสว

แลวลำงหนำดวยน ำอนภำยใน 7 วน สวจะหลดหำย

26 มะพรำว น ำมนจำกผล ท ำใหผลนมรกษำผลแหงแตกปลำย

เนอมะพรำว บบเปนน ำกะทเคยวน ำ ม น น ำ ม น น ว ด ผ ม ท ง ไ วประมำณ 15 นำท กอนสระออก

27 มะเฟอง ผล บ ำรงเสนผม ขจดรงแค ขจดฝำ คนน ำสระผม ใชน ำหมกมะเฟองทำหนำขจดฝำ

28 มะระ ผลสก แกสว น ำคนทำหนำ 29 ลกใตใบ ทงตน แกคน ใบผสมกบเกลอ

แกเรม ลกใตใบทง 5 ต ำผสมกบเหลำคนเอำน ำยำแลวเอำส ำลชบแปะทเรมจะรสกเยนและหำยปวด

30 วำนหำงจระเข วนจำกใบ ชวยยอยเซลลตำยหยำบกรำนของผวหนง ชนนอกบ ำรงผวใหชมชนสรำงเนอเยอใหมขนมำแทน

ตดใบแกแชน ำ 20 นำท ใหยำงเหลองไหลออกจนหมดลำงใบใหสะอำด ปอกเปลอกเขยวออกจนหมดน ำวนมำลำงสะอำดปนจนเปนน ำกรองผำนผำขำวบำงน ำวนไปใช

31 สมปอย ฝก สระผม รกษำชนต แกรงแค ทกฝกตมกบน ำ ใบ ท ำควำมสะอำดผม ท ำใหผมเงำ

งำมไมมรงแค ใบใชตมกบน ำสระผม

32 สบปะรด ผล ใชท ำควำมสะอำดผวหนำ น ำคนท ำผวแลวลำงออก 33 เสลดพงพอน ใบ ผนคน ใบคนกบเหลำ ทำบรเวณทเปน

ผนคน 34 อญชน ดอกสด ท ำใหผมดก หลงสระผมใชน ำตมชโลมผมทงไว

สกครแลวลำงออก 35 ชมเหดใหญ ใบ ขจดรงแค ใบตม

ทมำ : ศนยกำรศกษำและพฒนำชมชนไมเรยง

สมนไพรกระถาง ตยาทมชวต

ศนยกสกรรมธรรมชาตทงสง หม 4 ตดถนนเอเชยสายทงสง - สราษฎรธาน ต าบลนาโพธ อ าเภอทงสง จงหวดนครศรธรรมราช

กำรปลกสมนไพรกระถำงในครวเรอน มประโยชนในฐำนะทเปนตยำประจ ำบำนทมยำไวรกษำโรคภยไขเจบ ตวเรำและสมำชกในครอบครว แตเปนตยำทมชวต ทนอกจำกท ำหนำทใหยำรกษำโรคแลว พชสมนไพรกระถำงหลำยตวยงใชเปนสวนประกอบอำหำรในชวตประจ ำวน ใชเปนอำหำรและเครองดมเพอบ ำรงสขภำพ สมนไพรหลำยตวทปลกในกระถำง ยงมลกษณะทสวยงำมไมแพไมดอกไมประดบ สมนไพรกระถำงบำงตวยงมกลนหอม เชน ตะไครหอม ซงกลนหอมนชวยไลยงไดอยำงด การปลกสมนไพรในกระถาง โดยทวไป กำรปลกสมนไพรในกระถำงเปนเรองงำย เนองจำกพชทน ำมำปลก สวนใหญเปนพชพนบำนของไทย จงปลกงำย เลยงงำย แขงแรง ไมคอยมปญหำโรคและแมลงรบกวน กำรปลกสมนไพรในกระถำง จงมปจจยตำงๆทตองค ำนงถง ดงตอไปน ชนดและสรรพคณของสมนไพร สมนไพรทเรำสำมำรถปลกไดในบำนเรอนนนมนบรอยชนด แตควรพจำรณำเฉพำะสมนไพรทสำมำรถน ำมำรกษำโรคสำมญทวๆไป เชน เปนไข เปนหวด ปวดหว ตวรอน ทองเสย ทองอด ทองเฟอ ปวดเมอย เคลดขดยอก แมลงสตวกดตอย ฟกช ำ แผลสด แผลเปอย ไฟไหม น ำรอนลวก ภมแพ แกรดสดวงทวำร เปนตน ดงนนเรำจงตองรวำสมนไพรชนดใด มสรรพคณอยำงไร ลกษณะของสมนไพร โดยทวไปสมนไพรทเรำจะน ำมำปลกในกระถำงมกจะเปนพชลมลก พชเลอยพนธและพชยนตนขนำดเลก สมนไพรเปนพชลมลก มกจะเปนพชผกสวนครวดวย เชน สะระแหน ไพล เตยหอม ชำพล ตะไคร หญำหนวดแมว ขง วำนหำงจระเข ขมนชน ฟำทะลำยโจร กะเพรำ บวบก มะระขนก ต ำลง เปนตน พชเหลำนจ ำเปนตองดแล โดยเฉพำะในกำรขยำยพนธใหมเมอตนเดมลมซงแตกตำงจำกพนธไมเลอย พชยนตนขนำดเลก ทเมอปลกแลวกจะเจรญเตบโตงอกงำมไปเรอย พนธไมเลอยทปลกในกระถำง เชน เพชรสงฆำต บอระเพด รำงจด พชยนตน เชน เสลดพงพอน หนมำนประสำนกำย เปนตน

กระถางหรอภาชนะทจะใชปลก ประกำรแรกพจำรณำจำกลกษณะของสมนไพรแตละชนด เชน ระบบรำกของพช ถำเปนพชลมลกสวนใหญจะมระบบรำกตน ท ำใหไมจ ำเปนตองใชกระถำงขนำดใหญมำกนก แตถำเปนพชลมลกประเภทหว เชน ขง ขำ ขมนชน ไพล กตองใชกระถำงทมควำมลกมำกพอทจะใหหวหรอเหงำของพชเจรญเตบโตงอกงำมไปได ถำเปนไมยนตนขนำดเลก คงจ ำเปนตองใชกระถำง ใบใหญสกหนอย เพรำะจะมระบบรำกทลกและมลกษณะทรงพมของตนไมทใหญ สวนไมเลอยพนบำงชนดกเลอยไปตำมดน เชนบวบก แตมระบบรำกตน กควรใชกระถำงทไมลกแตปำกกวำง ซงจะใชวำงกบพนหรอแขวนกได แตไมเลอยพน สวนใหญทน ำมำปลกในกระถำงจ ำเปนตองมทใหตนไมเลอย เชน ใชไมไผผำซก 3 - 4 อน ทมควำมสงทวมหว ปกในกระถำงผกปลำยบนเขำหำกนหรอวำงพงกบขำงรวใหพชไดเลอยพน ดงนนกระถำงทใชกควรใชทมขนำดใหญพอทจะรองรบไม และกำรเลอยพนของกงกำนสำขำของตนไมเมอเจรญเตบโตขน เมลดพนธและกงพนธ กำรขยำยพนธหรอกำรน ำสมนไพรมำปลกในกระถำง ตองศกษำดวำ สมนไพรชนดใดปลกหรอขยำยพนธโดยวธใด ยกเวนจะซอส ำเรจรปมำปลก เพรำะสมนไพรบำงตวใชหวหรอเหงำปลก บำงชนดใชเมลดมำเพำะเปนตนกลำไปปลกใชกงหรอล ำตนไปปกช ำ พชสมนไพรสวนใหญขยำยพนธงำยหลำยชนดเพยงเอำตนหรอหวทซอมำจำกตลำดมำปกช ำกขนแลว ดนปลก พชสมนไพรทน ำมำปลกในกระถำง สวนใหญจะชอบดนรวนซย ทมกำรระบำยน ำทด ชอบควำมชมชน แตไมมน ำขง ยกเวนบำงชนดทชอบน ำขง เชน เตยหอม ดงนนสวนประกอบของดนทจะปลก กจะประกอบดวยดน 1 - 2 สวน ทรำย 1 สวน ปยหมกหรอปยคอก 1 สวน และอำจจะผสมแกลบเผำอก 1 สวน แสงแดด พชสมนไพรสวนใหญชอบอยในทแสงแดดร ำไร บำงชนดสำมำรถอยในทแดดจดได แตกำรปลกสมนไพรในกระถำงเรำจ ำเปนตองรกษำควำมชมชนของดนในกระถำงไว จงไมควรใหพชโดนแดดจดตลอดทงวน ดนควรตงไวททมแสงแดดร ำไร หรอโดนแสงแดดเพยงครงวน การดแล กำรใหน ำพชสมนไพรในกระถำงนน รดน ำอยำงนอยวนละ 1 ครง หำกไมมเวลำรดน ำทกวน กใหหำจำนรองกระถำงมำรองกระถำง แลวหลอน ำไวจะชวยใหดนดดน ำจำกจำนรองกระถำง ซงจะอยได 2-3 วนหรอเปนสปดำห พชบำงชนดตองระวงไมใหมน ำขงเพรำะรำกจะเนำได เชน ขมนชน ขง วำนหำงจระเข ไพล เปนตน

กำรใหปยบ ำรงดน ควรใชปยหมก ปยหมกชวภำพหรอปยคอก กำรใหปยหลงจำกปลกครงแรกแลว ทกๆ 1-2 เดอน หรอสงเกตวำพชเรมไมเจรญงอกงำม ใหปยโดยโรยปยรอบโคนตนพช พชสมนไพรเปนพชทแขงแรง ทนทำนตอโรคและแมลงไมคอยมโรคและแมลงรบกวนมำกนก แตหำกยงมแมลงมำรบกวนกใหใชวธแบบธรรมชำต เชน ใชสบละลำยน ำฉดพนเพอก ำจดเพลย ใชใบสะเดำ ขำ ตะไครหอม หมกผสมน ำ ฉดพนปองกนแมลงศตรพช ตำงๆ แตหำกพบวำเชอรำมำกกควรเปลยนวสดปลกใหม เปลยนกระถำงใหม

โรคสามญกบยาสมนไพรประจ าบาน

โรค สมนไพร วธใช โรคกระเพำะอำหำร 1. ขมนชน ใชเหงำแกบดเปนผง ปนเปนลกกลอนหรอบรรจ

แคปซล ทำนครงละ 500 มลลกรม วนละ 4 ครง อำกำรทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด

1. ขมนชน ใชขมนสดตำกแหง บดเปนผง ปนเปนลกกลอนทำนครงละ 2-3 เมด วนละ 4 ครง หรอบรรจแคปซล 250 มลลกรม ครงละ 2 เมด วนละ 4 ครง

2. ขง ใชเหงำแกขนำดหวแมมอ ทบใหแตกตนน ำดม 3. กำนพล ใชดอกแหง 5-8 ดอกตมหรอบดเปนผงชงน ำดม 4. กระเทยม ทำนกระเทยมสด 5-7 กลบหลงอำหำร

อำกำรทองผก 1. แมงลก ใชเมดแมงลก 1-2 ชอนชำ แชน ำอน 1 แกวจนพองเตมท ทำนกอนนอน

อำกำรทองเสย 1. ฝรง ใชใบแก 10-15 ใบ ปงไฟชงน ำทำน 2 . ฟ ำทะล ำยโจร

บดใบแหงเปนผงปนลกกลอนทำนครงละ 1.5 กรม วนละ 4 ครงหรอดองเหลำ 7 วน กรองเอำน ำดม

อำกำรคลนไสอำเจยน

1. ขง ใชเหงำสดขนำดหวแมมอ ทบใหแตกตมน ำดม

อำกำรไอ ระคำยคอจำกเสมหะ

1. ขง ใชขงแกฝนกบน ำมะนำว หรอคนน ำผสมเกลอจบบอยๆ

โรค สมนไพร วธใช อาการขดเบา 1. ตะไคร ใชตนแกซอยเปนแวน 1 ก ามอ ตมน าดมวนละ 3 ครงๆ

ละ 1 ถวยชา แผลไฟไหม น ารอนลวก อาการแพจากแมลงกดตอย ลมพษ

บวบก วานหางจระเข ต าลง

เอาใบสดต าคนน า ชโลมแผลใหชมแลวทาตอวนละ 4 ครง น าใบสด 1 ก ามอต าแลวพอกไว

เสลดพงพอน

พล น าใบสด 1-2 ใบต าผสมกบเหลาขาวทา ไพล น าไพล 2 กก. ทอดในน ามนพช 1 กก. แลวเอาไพลออก

ใสกานพลผงลงไปอก 4 ชอนชา ทอดตอ 10 นาท กรองแลวรอจนอนใสการบรลงไป 4 ชอนชา ทานวดเชาเยนหรอเวลาปวด

ไข 1. ฟาทะลายโจร น าใบแหงบดละเอยด ท าเปนลกกลอนทานครงละ 1.5 กรม วนละ 4 ครง หรอดองเหลา 7 วน ทานครงละ 1-2ชอนโตะ วนละ 3-4 ครงกอนอาหาร

2. บอระเพด น าตนสด 40 กรม ต าคนเอาน าดมหรอตมกบน า 3 สวน เคยวเหลอ1 สวน ทานเชาเยน

โรคสามญกบยาสมนไพรประจ าบาน วธการปรงยาสมนไพร การชง (Infusion) กำรชงเปนวธพนฐำนและงำยส ำหรบกำรปรงยำสมนไพร มวธกำรเตรยมเหมอนกบกำรชงชำ โดยใชน ำเดอดเทลงไปในสมนไพร ใชไดทงสมนไพรสดและแหง แตมกใชสมนไพรตำมแหงท ำยำชงหรอบดเปนผงชงกบน ำรอนกได ภำชนะทใชชงยำควรเปนกระเบองแกวหรอภำชนะเคลอบ ไมควรใชภำชนะโลหะ ควรชงยำสมนไพรสดใชในแตละวน ชงแลวดมทนท ไมทงไวนำนดมวนละ 3 ครง ดมรอนหรอเยนกได สมนไพรบำงชนดทมสรรพคณไมรนแรงใชดมแทนน ำได เชน ขง มะตม เกกฮวย เปนตน 1) ใสสมนไพรลงในกำหรอหมอชงยำ 1 สวน เตมน ำเดอด 10 สวน ปดฝำทงไว 10 นำท 2) รนยำผำนตะแกรงหรอผำขำวบำงลงถวย เพอกรองเศษสมนไพรทตดมำกบน ำยำ แลวน ำไปดมได เกบสวนทเหลอไวในเหยอก แชไวในตเยนไวใชดมในมอตอไป

การตม (Decoction) กำรตม เปนวธกำรทสกดตวยำสมนไพรไดดกวำกำรชง โดยใชสมนไพรสดหรอแหงตมรวมกบน ำ มกใชรำกไม เปลอกไม กงกำน เมลดหรอผลบำงชนด วธกำรเตรยมท ำโดยกำรหนหรอสบสมนไพรเปนชนเลกๆ ใสลงในหมอตม แลวใสน ำลงไปใหทวมยำเลกนอย ใชไฟขนำดปำนกลำงตมจนเดอด แลวจงลดไฟใหออน ควรคนยำเรอยๆเพอไมใหยำไหม ตำมต ำรำไทยมกจะตมแบบ 3 เอำ 1 คอ ใสน ำ 3 สวนของปรมำณทจะใช แลวตมใหเหลอ 1 สวน แตบำงต ำรำกตมแบบ 3 เอำ 2 เชนเดยวกบวธกำรชง ควรท ำสดๆ ใชในแตละวน ไมควรท ำทงไวขำมคน ดมวนละ 3 ครง รอนหรอเยนกได 1) ใสสมนไพรลงในหมอตม ใสน ำใหทวมสมนไพร ตมดวยไฟปำนกลำงจนเดอนแลวจงหรไฟออน ตมตอไปจนเหลอน ำ 1 ใน 3 2) เทยำสมนไพรผำนตะแกรงหรอผำขำวบำงลง ในถวยหรอเหยอก แลวใชดม ทเหลอเกบไวในตเยน ใชดมในมอตอไป กำรดอง (Tincture) กำรดองดวยเหลำหรอแอลกอฮอลน เปนวธกำรทมประสทธภำพในกำรสกดตวยำออกจำกพชสมนไพร โดยกำรแชสมนไพรสดหรอแหงในเหลำหรอแอลกอฮอล เหมำะส ำหรบสมนไพรทมสำรออกฤทธทละลำยน ำไดนอย ใชไดกบทกสวนของสมนไพร เหลำหรอแอลกอฮอลทใชในกำรดอง นอกจำกจะท ำหนำทสกดตวยำจำกสมนไพร แลวยงท ำหนำทเปนตวกำนบดอกดวย ยำดองจงเกบไวใชไดนำนเปนปเลยทเดยว ตำมต ำรำไทยมกจะใชเหลำขำว 28-40 ดกร กนไมไดนอกจำกใชเหลำ และเอทลแอลกอฮอลแลว ยงสำมำรถใชน ำหมกจำกผลไม หรอน ำสมสำยชในกำรดองยำกได แตจะสกดตวยำ ไดไมดเทำเหลำหรอแอลกอฮอล อำยกำรเกบรกษำกสนกวำ แตรำคำจะ๔กกวำ วธกำรดอง อำจจะใสสมนไพรดองในเหลำโดยตรง หรออำจหอสมนไพรดวยผำขำวบำงแลวดองในเหลำตำมวธต ำรำไทยกได 1) หอสมนไพรดวยผำขำวบำงอยำงหลวมๆเผอไวหำกยำพองตวเวลำอมน ำ ใสลงในขวดโหลแกว หรอโถกระเบอง เทเหลำใสทวมหอยำ ปดฝำใหสนท ตงทงไวอยำงนอย 1-2 สปดำห และตองเปดฝำคนใหทว วนละ 1 ครง 2) เมอดองครบก ำหนดแลว เทยำดองใสขวด หรอภำชนะสทบ บบยำดองออกจำกหอผำขำวบำงใหหมด ปดฝำใหสนท

ผล แคปซล และลกกลอน (Powders Capsule and Pills) 1) สมนไพรทจะน ำมำบดเปนผงจะตองตำกใหแหงสนทแลวจงน ำมำบดเปนผงดวยกำรต ำหรอเครองบดยำ แลวตองบดใหละเอยดเปนผง ใชชงน ำดมหรอโรยผสมลงในอำหำร 2) แคปซล กำรบรรจแคปซลกใหซอแคปซลเปลำส ำเรจรปมำ เทผงสมนไพรลงในชำมแกวปำกกวำง ดงแคปซลออก 2 สวน จบทง 2 ขำงเขำหำกนผำนผงยำ แลวจงสวมแคปซลเขำดวยกนหรอบรรจผงยำดวยเครองบรรจแคปซลกได 3) ยำลกกลอน เอำผงสมนไพรใสชำมปำกกวำง เตมน ำผงทละนอย นวดใหเขำกนจนผงยำทงหมดเกำะกนไมเหนยวตดมอ ใหสงเกตปรมำณน ำผงทใช โดยปนลกกลอนดวยมอ ถำเละตดมอ ปนไมได แสดงวำน ำผงมำกไป ใหเตมผงยำเพม แตถำแหงรวนไมเกำะกน ปนไมได หรอปนไดแตเมอบบเบำๆ จะแตกรวน แสดงวำน ำผงนอยไป ใหเตมน ำผงอก เมอนวดผงยำไดทแลว ท ำเปนลกกลอนได 2 วธ คอ กำรใชเครอง และกำรใชมอคลง โดยคลงเปนเสนยำวๆ กอน แลวจงเดดเปนทอนๆ น ำมำคลงดวยมอจนกลมใสถำดหรอกระจำดไปอบหรอตำกแดด แลวจงน ำมำบรรจขวดหรอภำชนะทมฝำปด

ศนยกสกรรมธรรมชาตวดปายาง วดปายาง หม 4 ต าบลทางว อ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

ยาจากสมนไพร

สมนไพรเพอรกษากลมโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนอาหาร

สมนไพรเพอรกษากลมโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนหายใจ อำกำรไอ และ ระคำยคอจำกเสมหะ ขง ดปล เพกำ มะขำมปอม มะขำม มะนำว มะแวงเครอ มะแวงตน สมนไพรเพอรกษากลมโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนปสสาวะ อำกำรขดเบำ กระเจยบแดง ขล ตะไคร สบปะรด หญำคำ ออยแดง

- โรคกระเพำะ ขมนชน กลวยน ำวำ - อำกำรทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด

ขมนชน ขง กำนพล กระเทยม กระเพรำ ตะไคร พรกไทย ดปล ขำ กระชำย แหวหม กระวำน เรว มะนำว กระทอ

- อำกำรทองผก ชมเหดเทศ มะขำม มะขำมแขก แมงลก ขเลก คน

- อำกำรทองเสย ฝรง ฟำทะลำยโจร กลวยน ำวำ ทบทม มงคด สเสยดเหนอ

- อำกำรคลนไสอำเจยน ขง ยอ - โรคพยำธส ำไส มะเกลอ เลบมอนำง มะหำด ฟกทอง - อำกำรปวดฟน แกว ขอย ผกครำดหวแหวน - อำกำรเบออำหำร บอระเพด ขเหลก มะระ สะเดำบำน

สมนไพรเพอรกษากลมโรคผดหนง

สมนไพรเพอรกษากลมโรค/อาการเจบปวยอนๆ

- อำกำรกลำกเกลอน กระเทยม ขำ ชมเหดเทศ ทองพนชง พล - ชนนะต มะค ำดควำย - แผลไฟไหม น ำรอนลวก บวบก วำนหำงจระเข - ฝ แผลพพอง เทยนบำน - อำกำรแพ อกเสบจำกแมลงสตวกดตอย

ต ำลง เสลดพงพอน

- อำกำรลมพษ พล - อำกำรงสวด เรม พญำยอ

- อำกำรเคลด ขด ยอก ไพล - อำกำรนอนไมหลบ ขเหลก - อำกำรไข ฟำทะลำยโจร บอระเพด - โรคเหำ นอยหนำ

ศนยเรยนรคมตาหนย 40/12 หม 2 ต าบลกรงชง อ าเภอนบพต า จงหวดนครศรธรรมราช

รายชอสมนไพร ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช 1 กระเบำ เมลด รกษำผมรวง หงเปนน ำมนทำผม

2 กลวยน ำวำ ผลสก ท ำควำมสะอำดผ วหน ำ ท ำ ใหผวหนำชมชน

ปอกเปลอกบดทำผวหนำแลวลำงออก

3 ขมนชน เหงำสด แกอำกำรผนคน บดผสมน ำทำตวชวยทกใหผวสวยหรอตมน ำน ำมำท ำสบ

4 ขำวเหนยว น ำซำวขำว ดบกลนปำก น ำซำวขำวทหมกไวน ำมำผสมกบเกลอปนอม 2-3 นำทแลวบวนทง

5 ขง เหงำ ชวยท ำใหผมงอก น ำเหงำเผำไฟแลวบใหแตกผสมน ำขยใหทวศรษะ

6 ขหนอน เปลอก สระผมรกษำชนต, แกรงแค หนหยำบตมกบน ำใชสระผม

7 ขเหลก ใบสด ท ำควำมสะอำดผม, ท ำใหชมชนเงำงำม ไมมรงแค

ใชน ำตมสระผม

8 ตะลงปลง ใบ รกษำสว ตมกบน ำทำบรเวณทเปนสว

9 ต ำลง ใบ ลดกลนตว น ำใบต ำลงสด ๆ (เถำกได) มำต ำใหเละผสมกบปนแดงทำบรเวณรกแร

10 แตงกวำ ผลสด

แกหนำเปนฝำ ชวยยอยโปรตนใหผวหนงชนนอกทหยำบกรำนและเกรยมแดด ท ำใหชมชน ลอกหนำ

หนเปนแวนบำง ๆ ใชแปะหนำหรอใชทำ ท ำกอนอำบน ำทกครง

11 ทองพนชง รำก แกผมหงอก ใชใบตมกบน ำสระผม

12 ตะไคร ตน แกผมแตกปลำย

น ำตะไคร 3-4 ตน ต ำคนเอำน ำมำใชนวดผมหลงสระแลวลำงออก ชวยขจดรงแคและผมดกด ำขน

13 บวบขม ผลออน ขจดรงแค แกคนศรษะ

ผลปอกเปลอกหนเปนชน ๆ ขยบนศรษะ ใหทวทงไวสกพกจงลำงออก

รายชอสมนไพร

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช

14 บอระเพด เถำ ลดอำกำรผมร ว งและผมหงอก

ต ำแลวพอกศรษะ หรอตมน ำท ำแชมพสระผม

15 บวบก ใบ สมำนแผล ลบรอยแผนเปน เร งกำรสร ำงเน อเย อ ลดอำกำรแพผนคน

ไมปรำกฏขอมล

16 เปลอกมงคด เปลอกผล ลดกำรอกเสบหนอง และสงทเกดจำกกำรตดเชอ ลบรอยดำงด ำบนใบหนำ

ใชน ำตมทำบรเวณท เปนแผล หนอง รอยดำงด ำ

17 หวผกกำด

(ไชเทำ) รำก

แกหนำเปนฝำ หนเปนชนบำง ๆ ถบ ร เ วณ ท เ ป น ฝ ำ เชำและเยน

18 ผกบง ใบและตน แกผมรวง ท ำใหผมนม

หลกสระผมใชน ำตมชโลมศรษะทงไวสกคร แลวลำงออกหรอผสมท ำแชมพ

19 ฝรง ใบ ใชเปนยำดบกลนปำก เคยวใบสด 2 - 3 ใบเคยวกบน ำอบกลวคอ

20 ฟำทะลำยโจร ทงตน แกผมรวง หล งสระผมใชน ำตมชโลมศรษะทงไวสกครแลวลำงออก

รายชอสมนไพร

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช

21 มะกรด ผล

ขจดรงแค ผลมะกรด 1 ผลเผาไฟใหรอนทวผล คนเอาน าใชขยบนศรษะทงไว 2-3 นาทแลวลางออก

ท าใหผมดกด า ผลมะกรด 1 ผลบบเอาน าผสมกบหวกะทกวนใหเขากนขยทวศรษะ ใชผาหออบทงไวแลวลางออก

ท าใหผมนม ตมน า 2 แกว ใสมะกรด 1 ลก ผาซกตมใหเดอดแลวยกลงจากเตา ทงไว 5 นาท บบเอาน าออกเอาน ามะกรดมาผสมน าใชสระผม

22 มะขาม เนอหม เมลด ท าความสะอาด ขดผว

น าน ามะขามเปยกขดผวแลวทาดวยขมน ชวยบ ารงผว หรอตมน าท าสบ

23 มะเขอเทศ ผล ท าใหผวหนาสะอาดชมชน ชวยในการสมานแผล

ใชน าคนเชดหนา หรอผวแลวลางออก

24 ประค าดควาย ผล สระผม รกษาชนต แกรงแค ใชครงละ 1 - 2 ผลทบผลตมกบน า

25 มะนาว ผล แกหนาเปนสว

มะนาวสดผาซก ถบรเวณเปนสวแลวลางหนาดวยน าอนภายใน 7 วน สวจะหลดหาย

ท าความสะอาดหนา ใชน ามะนาว 5 - 6 หยด ผสมน า 1 แกว ลางหนา ชวยท าความสะอาด

26 มะพราว น ามนจากผล ท าใหผลนมรกษาผมแหงแตกปลาย

เนอมะพราว บบเปนน ากะทเคยวน ามน น ามนนวดผมทงไว ประมาณ 15 นาท

กอนสระออก

27 มะเฟอง ผล

บ ารงเสนผม ขจดรงแค ขจดฝา คนน าสระผม ใชน าหมกมะเฟอง ทาหนาขจดฝา

ใบ แกตมคน ตมน าอาบ 28 มะระ ผลสก แกสว น าคน ทาหนา

29 ลกใตใบ ทงตน

แกคน ใบผสมกบเกลอ

แกเรม ลกใตใบทง 5 ต าผสมกบเหลาคน เอาน ายาแลวเอาส าลชบแปะทเรมจะรสกเยนและ

หายปวด

รายชอสมนไพร

ท สมนไพร สวนทใช สรรพคณ วธใช 30 วานหางจระเข วนจากใบ ชวยยอยเซลลตายหยาบกรานของ

ผวหนง ช นนอกบ ารงผวใหชมชน สรางเนอเยอใหมขนมาแทน

ตดใบแกแชน า 20 นาท ใหยางเหลอไหลออกจนหมดลางใบใหสะอาด ปอกเปลอกเขยวออกจนหมด น าวนมาลางสะอาดปนจนเปนน ากรองผานผาขาวบางน าวนไปใช

31 สมปอย ฝก สระผม รกษาชนต แกรงแค ทกฝกตมกบน า ใบ ท าความสะอาดผม ท าใหผมเงา

งาม ไมมรงแค ใบใชตมกบน าสระผม

32 สบปาด ผล ใชท าความสะอาดผวหนา น าคนทาผวแลวลางออก

33 เสลดพงพอน ใบ ผนคน ใบคนกบเหลา ทาบรเวณทเปนผนคน

34 อญชน ดอกสด ท าใหผมดก หลงสระผมใชน าตมชโลมผมทงไวสกครแลวลางออก