หลกสตรหลกสตรหลกสตร กระบวนการ กจกรรมอบรมพฒนาศกยภาพ

เจาหนาท และ แกนน าผสงอายในชมชน รวบรวมและเรยบเรยงโดย ส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

กระบวนการ กจกรรมอบรมพฒนาศกยภาพเจาหนาท และแกนน าผสงอายในชมชน

พมพครงแรก : 1 พฤษภาคม 2554 จ านวน : 200 เลม จดพมพ : หางหนสวนจ ากด สหพฒนไพศาล โทรศพท 0 2432 6173-5

ออกแบบปก/รปเลม : ณฐพชร ทองค า

จดพมพและเผยแพร : ส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.) สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม 73170 โทรศพท 0 2441 9040-3 ตอ 15-18 โทรสาร 0 2441 0163

ISBN : 978-974-11-1475-7

รวบรวมและเรยบเรยงโดย ส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

หลกสตรกระบวนการ กจกรรมอบรมพฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผสงอายในชมชน ผานการปรบปรงเนอหาความร และพฒนาใหเปนชดคมอการฝกอบรม (Training Package) เพอ “การพฒนาระบบการดแลผสงอายในชมชนแบบบรณาการ” ซงเนนกลมเปาหมายการอบรมทงเจาหนาทสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน อาสาสมครดานสาธารณสข กลมชมรมผสงอาย รวมทงผแทนองคกรชมชนกลมอนๆ ซงชดการฝกอบรมดงกลาวสามารถน าไปปรบประยกตใชโดยหนวยงาน/ทมงาน/ เครอขายทรบผดชอบดานการพฒนาระบบบรการปฐมภม และระบบการดแลผสงอายในชมชนแบบบรณาการ

โดยส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.) ไดด าเนนการทดสอบชดคมอการอบรมดงกลาวโดยความรวมมอกบภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน โดยความตองการการอบรมขององคการบรหารสวนจงหวดขอนแกนซงไดรบความรวมมอและเกดผลตอกลมเปาหมายดงกลาวไดเปนอยางด ทงนสามารถน าคมอดงกลาวและบทเรยนจากการอบรมน าไปปรบใชเพอพฒนาศกยภาพเจาหนาทสาธารณสขทงในสวนของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบต าบล(รพ.สต.) โรงพยาบาลชมชน และภาคทเกยวของในการพฒนาระบบการดแลผสงอายในชมชนในพนทอนๆไดตอไป

ในฐานะผ รบผดชอบการจดท าหลกสตรกระบวนการ กจกรรมอบรมพฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผสงอายในชมชน หวงเปนอยางยงวา เอกสารฉบบนจะเปนเครองมอส าคญทใชเปนฐานในการพฒนาการท างานเพอผสงอายตอไป

ส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.)

พฤษภาคม 2554

ค ำน ำ

หนำ

ค าน า สารบญ

หลกสตร กระบวนการกจกรรมอลรมพฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผสงอายในชมชน

1

เอกสารหมายเลข 2 ท าไมตองผสงอาย 13 เอกสารหมายเลข 3 การประเมนผสงอาย 24 เอกสารหมายเลข 4 กระบวนการขบเคลอนงานผสงอายในชมชน 31 เอกสารหมายเลข 5 กลยทธเพอการสงเสรมสขภาพและดแลผสงอาย 56 เอกสารหมายเลข 6 การสอสาร และเทคนคการท างานกบผสงอาย 74 เอกสารหมายเลข 7 สทธ และองคทเกยวของในการดแลผสงอาย 78

แหลงขอมลเพอศกษาเพมเตม

สำรบญ

1

หลกสตร กระบวนการ กจกรรมอบรม พฒนาศกยภาพเจาหนาท

และ แกนน าผสงอายในชมชน

2

1. หลกการและเหตผล การมสขภาพทดเปนสทธขนพนฐานของมนษย และเปนจดมงหมายทางสงคมทยอมรบกน ทวโลก การมสขภาพดนนขนอยกบองคประกอบหลายอยาง เชน ครอบครว ชมชน สงแวดลอม และคณธรรมทส าคญ คอ ความรก ความเอออาทร ความเมตตากรณา ดงนน การทจะพฒนาใหประชาชน มสขภาพด หรอหวใจส าคญทจะท าใหเกดสขภาพดนน ประชาชนทกคนตองตระหนกวาเปนหนาท ทส าคญของตนในการจดการสขภาพดวยตนเอง และเมอดแลตนเองไดดแลวกควรจะหนมาดแลคนรอบขางทไมสามารถดแลตวอยางไดเตมท คอ ผสงอาย ในขณะเดยวกนการทจะน าไปสการพฒนาสขภาวะดทยงยนไดจะตองมการปรบเปลยนรปแบบการด าเนนชวตใหมพฤตกรรมทถกตอง ใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงคมไทยและสงคมโลก

ในวยสงอายนน ตองเผชญกบความเปลยนแปลงทงทางรางกาย จตใจ และสงคม การเปลยนแปลงทางดานรางกายสามารถชะลอลงไดดวยการปรบเปลยนวถชวต การออกก าลงกาย และการดแลสขภาพของตนเอง ในขณะทดานจตใจ สงคม และครอบครวนน เพอบานและชมชน ควรเขามามสวนรวมในการดแลสขภาพ อยางไรกตามการด าเนนการดแลสงเสรมสขภาพถกมอง วาเปนหนาทของบคลากรในหนวยงานสาธารณสขทจะเขามาใหบรการ ซงแทจรงแลวไมใชหนาท ของหนวยงานใดหนวยงานหนงหรอชมชนใดชมชนหนงทจะเปนผด าเนนการ หากแตตองมการรวมมอกนเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอน าไปสการมสขภาพและคณภาพชวตทดขน ทงน การสงเสรมใหบคลากรทเกยวของและแกนน าผ สงอายในชมชนสามารถดแลผสงอายไดอยางถกตอง จงเปนสง ทไมควรมองขาม และควรใหความส าคญโดยเรงดวน

2. วตถประสงค 1. เพอใหความรและทศนคตทดแกเจาหนาทผปฏบตงานสาธารณสข เจาหนาท อบต. และแกนน าผดแลผสงอายในชมชน

2. เพอสรางแกนน าผดแลผสงอายในชมชน

3. กลมเปาหมาย เพอสรางแกนน าและทมงานในการดแลสขภาพผสงอายในชมชน 1 ต าบลตอ 1 อ าเภอ

1. ตวแทนจากทกอ าเภอโดยด าเนนการคดเลอก 1 ต าบลตอ 1 อ าเภอ ประกอบดวย 2. เจาหนาทสาธารณสขผ รบผดชอบงาน ผสงอาย จ านวน 1 คน 3. เจาหนาททรบผดชอบงานผสงอาย จาก องคการปกครองสวนทองถน จ านวน 1 คน 4. แกนน าผสงอายในต าบล จ านวน 1 คน

4. ระยะเวลาในการฝกอบรม 2 วน 1 คน จ านวน 50 คน

5. การประเมนผล - ประเมนผลดานความรและศกยภาพของผ เขารบการอบรม กอน- หลงการฝกอบรม

- ตดตามประเมนผลการปฏบตงาน เรองการดแลผ สงอายในชมชนในแตละต าบลทเขารบการฝกอบรม รวมถงเครอขายในการดแลผสงอายในชมชน

3

6. การรบรองผลการอบรม แจกประกาศนยบตรใหแกผผานการฝกอบรมตลอดหลกสตร โดยมระยะเวลาเขารบการฝกอบรมไมนอยกวารอยละ 80 ของระยะเวลาการอบรม

7. ผลทคาดวาจะไดรบ ผ เขารบการอบรมมความรความเขาใจเกยวกบหลกการการดแลผสงอายในชมชน รวมถงได มการจดท าแผนงานการด าเนนการดแลผสงอายในชมชน ไดเครอขายการท างานดแลผสงอายในชมชน ซงสงผลใหมการพฒนาประสทธภาพและประสทธผลในการดแลสขภาพผสงอายในชมชน ใหมสขภาพด และมคณภาพชวตทดตอไป

8. ขอแนะน าในการใชหลกสตร “พฒนาศกยภาพเจาหนาทและ แกนน าผสงอายในชมชน” 1. ผ ทน าชดกจกรรม “พฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผสงอายในชมชน” นไปใชจ าเปนตองส ารวจทศนคตทดในการท างานผสงอาย มองถงศกยภาพเชงบวก และเขาใจถงสถานการณและปญหาของผสงอาย ไมยดตดกบความคดเหนของตนเปนส าคญ และสรางบรรยากาศผอนคลายในการด าเนนกจกรรม เพอใหผ ไดรบการอบรมมสวนรวมในการแสดงความคดเหน และรวมซกถามได

2. ชดกจกรรมส าหรบการ“พฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผ สงอายในชมชน” นเนนกระบวนการเรยนร และกจกรรมทเนนผ เขารวมเปนศนยกลาง และเรยนรไปพรอมๆกนระหวางผด าเนนกจกรรมและผ เขารบการอบรม ดงนน ผ ด าเนนกจกรรมควรใหความส าคญกบบรรยากาศในการด าเนนกจกรรมโดยค านงถงบทบาทของตนวาคอ “ผจดการเรยนร” เปนผกระตน สรางค าถาม สรางบรรยากาศใหผเขารบการอบรมไดวเคราะห แลกเปลยนความคดเหน

3. ชดกจกรรมส าหรบการ“พฒนาศกยภาพเจาหนาทและแกนน าผสงอายในชมชน” นนอกจากจะประกอบดวยตวอยางกจกรรมทจะสรางความเขาใจในการทจะน าไปใชกบผสงอายในชมชนแลว ยงมขอมลชดความรทผด าเนนการสามารถน าไปขยายความเชาใจในเรองการดแลผสงอายในชมชนได

4

ตารางการฝกอบรม วนแรก

8.00-8.30 น. ลงทะเบยน กลมใหญ 8.30-8.45 พธเปดการฝกอบรม และกลาวรายงาน

8.45-9.30 ท าความรจกกน และ ละลายพฤตกรรม (ice breaking session) โดย วทยากรกระบวนการ: แนะน าวธการฝกอบรม และ เตรยมความพรอม โดย วทยากรกระบวนการ:

9.30-10.30

กจกรรมกลม: สถานการณผสงอาย ธรรมชาต แนวทางและวธจดกลมผสงอาย แนวคดกระบวนทศนการท างานกบผสงอายในชมชน โดย ทมวทยากรกระบวนการ:

10.30-10.45 (รบประทานอาหารวาง) 10.45-11.30 กจกรรมกลม:

(ตอ) สถานการณผสงอาย ธรรมชาต แนวทางและวธจดกลมผสงอาย แนวคดกระบวนทศนการท างานกบผสงอายในชมชน โดย ทมวทยากรกระบวนการ:

11.30 – 12.30

สรปแนวทางการจดบรการ สงเสรมสขภาพ สขภาวะของผสงอาย รายบคคล ครอบครว และ สรางเสรมศกยภาพผสงอาย วทยากรหลก: การประเมนผสงอาย วทยากรหลก: สรปแนวทางการดแลผสงอายในชมชน วทยากรหลก:

12.00 - 13.00 รบประทานอาหารกลางวน และชม “นทรรศการ 13.00-16.00

กลมยอย จดการเรยนรในประเดนส าคญตอการดแลผสงอาย วทยากรหลกของแตละฐานเปนนกวชาการ ผปฎบตงาน ผ เชยวชาญในดานนนทเปนบคคลในพนท

1 ฐานท1 อาหาร สขภาพฟน 2 ฐานท 2 สขภาพจตและ การจดการความเครยดในผสงอาย 3 ฐานท 3 การจดการสภาพแวดลอมและสงอ านวยความสะดวก 4 ฐานท 4 การออกก าลงกาย และการฟนฟสภาพ

กลมใหญ 16.00-16.30

แลกเปลยนเรยนรกจกรรมประจ าฐาน การเรยนร วทยากรหลก:

16.30 – 19.00 พกผอนตามอธยาศย และรบประทานอาหารเยนรวมกน

19.00-20.00

สนทรยสนทนา แลกเปลยนความคด ความเขาใน เรอง ความสขของผสงอาย มตทางวฒนธรรม และ จตวญญาณของผสงอาย และกระบวนการออกแบบระบบบรการในหนวยบรการเพอดแลผสงอาย ผน าการสนทนา และทมวทยากรหลก

5

วนทสอง 08.00 - 08.30 น. ลงทะเบยน กลมใหญ 8.30-10.30 น. เสวนาการขบเคลอน งานผสงอายในชมชน กลยทธการท างานงานกบชมชน ชมรมคน

ตนแบบ พลงสามวย สวสดการในสงคมและ ชมชน วทยากรหลก และวทยากรตนแบบในพนททกภาคสวน

กลมยอย 10.30-11.30 น. การพฒนาแผนด าเนนการ ดแลผสงอายเฉพาะพนท ของผเขารบการอบรม ทมวทยากรกระบวนการ

กลมใหญ 11.30-12.00 น. สรป กระบวนการบรหารจดการดานการดแลผสงอาย วทยากรหลก

12.00-13.00 น. รบประทานอาหารกลางวน 13.00-15.15 น. จตอาสา ในผสงอาย และรวมบ าเพญประโยชนตอสาธารณะ 15.15-15.30 น. รบประทานอาหารวาง 15.30-16.30 น. พธปด และมอบใบประกาศการฝกอบรม

ขอเสนอแนะในการเลอกสรรควทยากร/วทยากรกระบวนการ

วทยากรหลกของแตละฐานอาจเปนนกวชาการ ผปฎบตงาน ผ เชยวชาญในดานนนทเปนบคคลในพนท

6

วตถประสงค

1. เพอใหเหนวา สงคมผสงอาย เปนอยางไร

2. เพอใหผ เขารวมประชมไดรจกกน

กจกรรมชด ท าใหเปนผสงวย อปกรณทเตรยม

การฟง : อปกรณ 1) ทเสยบห เพอไมใหไดยน

การเหน : อปกรณ 1) แวนตาของเดกเลนทท าใหการเหนแตกตางไป มาพนใหมว หลกคอท าใหไมชด แยกสไมออก 2) กระดมสตางๆ เพอใหแยกส

การเคลอนไหว : อปกรณ 1) สนบเขาทมถงทรายถวง 2) สนบมอท าใหเคลอนไหวนวล าบาก 3) แกวน า เหยอกน า น า (เพอใหเทน าล าบาก)

กจกรรมชด Role play ชมชนดอกล าดวน อปกรณทเตรยม

1. บทละครของแตละคน ใหใสในซองจดหมาย 1 กลม ม 9 ซอง 9 บทบาท

2. กระดาษบรฟ ปากกาหลายส

3. ปายชอ 9 ชนตอกลม (ผสงอายชอ เหยว ผสงอายชอเหงา ผสงอายชอหงอย ผสงอายชอหวง ชตดแลพอแม อสม .จอย สงเกตการณ นายก อบต.

(มรางวลใหผแสดงไดสมบทบาท กลมละ 1 รางวล โดยใหคนในกลมพจารณา)

กจกรรม/กระบวนการ

1.แบง กลม ๆละ 9 คน

2.รอบท 1 จบค หรอสามคน พดคย ทานจะใชชวตเมออาย 70 ป อยางไร” ในสถานการณทชมชนมแตผสงอายอยดวยกน ลกหลานมนอยและไปท างานไกลบาน

3. รอบท 2 ใชเวลา 20 นาท จบฉลาก ใครไดบทอะไร (วทยากรประจ ากลมมอบฉลาก) ใหแตละคนศกษาบท 3 นาท (ผ ทไดรบบทสงอาย ใหใสเครองมอทเตรยมไวให) หลงจากนนใหแตละคนพยายามแสดงตามบททไดรบมอบหมาย

4. รอบท 3 ใชเวลา 10 นาท ใหแตละคนสะทอน “ความรสก” ในบทตางๆ

กจกรรมท 1 สถานการณผสงอาย ธรรมชาต แนวทาง และวธจดกลมผสงอาย แนวคดกระบวนทศนการท างาน กบผสงอายในชมชน

7

Role play ชมชนดอกล าดวน ตวละคร 9 บท

พอใหญ แมใหญ ชอ เหงา : ผสงอายทอยตวคนเดยว เหงา

พอใหญ แมใหญชอ หงอย ผสงอายทมโรคเบาหวาน ไมสบายกาย ไมสบายใจ มหลานทตองเลยง

พอใหญ แมใหญ ชอ เหยว ผสงอายมโรคความดนโลหตสงเปนอมพฤกษ เปนพอแมของ นาย/ นางชต

พอใหญ แมใหญ ชอ หวง ผสงอายทยงพอมพลงไปทไหนได

นาย / นางชต ลกของพอใหญแมใหญ เหยว ตองมหนาทดแลพอแม เพราะเปนอมพฤกษ

นาย/นางจอย อาย 40 ป วยแรงงานในหมบาน ท าการเกษตร และเปนอสม.ในหมบาน

นายก อบต . อยากชวนใหคนมาชวยพฒนาชมชน 1 คน

หมอนอย เจาหนาทสาธารณสข

ผสงเกตการณ 1 คน

บทพอใหญ / แมใหญ ชอ เหงา ผสงอาย ชอ เหงา วย 70 ป เปนผสงอายทเมอเปนหนมสาวทงลกหลานไปท างานหาเงนอยนอก

หมบานลกๆ เตบโตขนไปท างานขางนอกไมผกพน นานๆมาเยยมทหนง หลงจากคชวตตายลงเมอสองปกอน กอยแตเพยงล าพงตวคนเดยว มความเหงาอยลกๆ ตองการเอามาดแล มาเยยมเยยน เวลาใครมาเยยมหาจะดใจ อยากพด อยากคย อยากเลาเรองความทกขของตนเอง แตฟงใครไมรเรองเพราะหตง

บทพอใหญ แมใหญ ชอ หงอย ผสงอาย ชอ หงอย วย 65 ป อยกบหลานวย 14 ขวบชอ ดาม ทไมคอยอยตดบานไปเทยวอย

กบเพอนฝงชอบท าใหเปนหวงและเครยด แมรางกายจะแขงแรงแตมโรคเบาหวานรมเราอย น าตาลขนๆ ลงๆ เวยนหว ใครวบ มอาการตาพรามวเพราะรกษาระดบน าตาลไมได มความทกขเกยวกบการเจบปวยตนเองและหวงหลาน ใครจะมาชวนท าอะไรกไมสนใจ สนใจแตเรองราวตนเอง ตอนนแคอยากรวาอบต. ผน า หรอ หมอ จะชวยอะไรตวเองไดบาง

บทพอใหญ แมใหญ ชอเหยว ผสงอายชอ เหยว เปนผ ปวยอมพฤกษมาสามป พอเดนได แตแขน ขา ดานซายออกแรง เพราะ

เปนโรคความดนโลหตสงแลวเสนเลอดในสมองแตก รางกายเคลอนไหวไมไดดงใจท าใหอารมณหงดหงดงาย มลกชอ ชต กลบมาชวยดแลและท านาทบานไปดวย แตรสกวาลกไมคอยใหความสนใจ เลยยงกลายเปนคนขบน เรยกรองความสนใจ

8

บทพอใหญ แมใหญ ชอ หวง ผสงอายวย 72 ป เคยเปนผน าในชมชน คนใหความนบถอ เรมตน เศรษฐกจพอเพยงตงแตยง

หนม สขภาพในบนปลายชวตยงแขงแรงไมเปนโรค ประกายตาสดใส อยในครอบครวทมลกๆ หลานอยในบานดวยกนพรอมหนา เปนทพงใหกบครอบครว เมออายมากแลวยงมจตอาสาตามนสยคนอสาน ออกไปชวยเหลอ เพอนฝง อยเปนประจ า หมอนอยกบนายกอบต. มกชวนออกไปเยยมคนในหมบาน มกชวยคลคลายปญหาในครอบครว ปลอบใจเพอนวยเดยวกนทคดมาก

บท นาย/นางชต ลกทรบภาระเลยงพอแมทเปนอมพาต วยแรงงานทจ าเปนตองกลบมาดแลพอแม เพราะปวยเปนอมพาต มพนองเพยงแคสองคน จง

เปนคนทตองยายครอบครวกลบมาอยกบพอแมเพอดแล กลบมาท านาเพอเลยงตนเองและครอบครว และพยายามหารบจางงานใกลๆในหมบาน เพอใหไดเงนเพยงพอดแลครอบครวและรกษาพอแม ไมมเวลาไปชวยเหลอใคร กลบมามกไดยนเสยงบน ท าใหเครยด อารมณไมด ไมรจะจดการกบครอบครวตนเองอยางไร เวลาใครชวนไปท างานหมบานกจะบอกวาไปไมได และจะบอกวา บานอนกเหมอนกนไมมเวลาไปชวยเหลอหมบาน

บท นาย/นางจอย : อสม. เปน อสม.ในหมบานวย 40 ป ในรนนไมคอยมใครอยในบาน เมอกอนกไปท างานขางนอก พอ

หนานากกลบมาท านาทบาน แตเมอพอแมแกกกลบมาอยดวย มลง ปา ขางๆ บานทลกๆ ไปท างานนอกบาน ท าให อสม. จอย กลายเปนลกคอยดแลผสงอายในหลายบาน คอยหาของทจ าเปนให บางทผสงอายกวานใหไปซอของทตลาดให หรอบางทกตองพาผสงอายบางคนไปหาหมออนามย และรบยามาใหกบผสงอายทไมสามารถไปไกลได จะมขอมลผสงอายทงหมดของหมบาน สามารถเลาความทกขของผสงอายไดอยางลกซง

นายก อบต. นายก อบต. ชอ ชย เปนคนหนมวยสสบป เพงเขามาเปนนายก ไดรบการเลอกตงแบบใสสะอาด

เพราะเคยเปน ผน าในหมบานมากอน เปนคนอยากพฒนาใหคนในต าบลมความสข โดยเฉพาะเหนความส าคญของกลมผสงอาย ใจอยากใหชมชนชวยกนดแลผสงอาย และใหกลมผสงอายเหลานออกมาชวยเหลองานต าบล แตประชมทไรกไมมคนไปได เลยตองเขามาคยและดปญหาทละบาน และพยายามจะพดให นาย/ นาง ชต ออกมาชวยเหลอชมชนบาง

หมอนอย เจาหนาทสาธารณสข หมอนอยเปนหมอ วยเบญจเพส ชอบถาม อยากร เพงยายมาอยอนามยบานล าดวน อยากรวา

หมบานนอยกนอยางไร ผสงอายมชวตอยกนอยางไร เลยหาเวลาออกมา เปนคนชอบถามใหคนอนคย เลาเรองตนเองออกมา

9

ผสงเกตการณ มบทบาทเพยงแค เฝาสงเกต ไมมบทตองพด และมหนาท เลาสะทอนเรองราว ความรสก ทเหน

ในกลม หลงจากละครจบ

10

วตถประสงคหลกของแตละฐาน

ในแตละฐานจะวางขอบเขตเนอหาและออกแบบกระบวนการเรยนรส าหรบผ รบกา รอบรม โดยลกษณะการด าเนนการเปนแบบ Interactive ผ เขารวมจะมสวนรวมในกจกรรมทนาสนใจและสามารถเกบเกยว ความร เทคนควธการท างานเพอพฒนาระบบภาคความรวมมอในการดแลผสงอายในชมชนตอไป

กจกรรมกระบวนการ

เปนการจดกจกรรมผสมผสานการใหความรและทดลองฝกปฏบตเพอการน าไปใชในการปฏบตงานเพอสงเสรมสขภาพและฟนฟสมรรถภาพผสงอาย ทงน ผจดกระบวนการจะมการแจงกตกาการเขารวมในขนตอนแรกซงแบงเปน 4 กลมโดยประมาณจ านวนคนใหเทากนแตละกลม ตอมาใหแบงเรยนรแตละฐานการเรยนร ฐานละ 25 - 30 นาทรวมทงสรปและแลกเปลยนซกถามในแตละฐานการเรยนร ขนตอนสดทายเปนการใหเวลาตวแทนแตละกลมสะทอน แลกเปลยนบทเรยนสงทไดเรยนรในแตละฐาน

ฐานท 1 อาหาร สขภาพฟน รปแบบกระบวนการ

แบงเปน 2 ฐานยอย คอ อาหาร และฟน

อาหาร : ใชการบรรยายประกอบการสาธตทงอาหารสาธตทเปนอาหารประจ าถน และใหผ รบการอบรมมสวนรวมในการค านวณอาหาร และมการซกถาม เลนเกมสทายปญหาระหวางการเรยนร

ฟน : .ใชการบรรยายประกอบการสาธต โดยมโมเดลฟนแสดง และมการซกถาม เลนเกมสทายปญหาระหวางการเรยนร

ฐานท 2 สขภาพจตและ การจดการความเครยดในผสงอาย รปแบบกระบวนการ

วทยากรหลกน าเสนอถงรปแบบ และวธการประเมนความเครยดส าหรบผสงอาย รวมทงเสนอรปแบบการจดการความเครยดทสามารถปฏบตไดเบองตน โดยมการบรรยายและใหผ ไดรบการอบรมรวมปฎบต และเปดโอกาสใหผ เขารวมประชมแลกเปลยน และซกถาม

ฐานท 3 การจดการสภาพแวดลอมและสงอ านวยความสะดวก รปแบบกระบวนการ

วทยากรหลกไดน าเสนอภาพการจดการสภาพแวดลอม และสงอ านวยความสะดวก ทเหมาะส าหรบผสงอาย และเปดโอกาสใหผ เขารวมประชมแลกเปลยน และซกถาม

กจกรรมท 2 กจกรรมยอย 4 ฐาน

11

ฐานท 4 การออกก าลงกาย และการฟนฟสภาพ รปแบบกระบวนการ

ใชการบรรยายและฝกปฏบต โดยวทยากรกลาวน าถงความส าคญของการออกก าลงกายของผสงอายเพอลดอบตเหตทเกดจากการหกลมและเปนการเพมความแขงแรงของกลามเนอทชวยในการยน การเดน การทรงตว การเคลอนไหวและขอตอตางๆของผสงอาย จากนนใหผ เขารบการอบรมฝกปฏบตพรอมกนทงหมดโดยใชเกาอนงทไมมลอเลอนเปนสวนประกอบในการฝกกายบรหาร ซงมผสาธตการออกก าลงกาย

มการสาธต และปฏบตรวมกน ในการดแลฟนฟผสงอาย เนนการใหความส าคญตอกจกรรมการด ารงชวตประจ าวน, การใหขอมลและค าแนะน าตอญาตและผดแลกลบไปดแลอยางตอเนองทบานไดอยางถกตอง เหมาะสม และสงเสรมการท ากจกรรมกลมหรอการรวมกลม เพอคงสภาพการท างานของรางกาย(Maintain function) และการฟนฟจตใจและสงคมของผสงอาย

***หมายเหต: วทยากรหลกของแตละฐานเปนนกวชาการ ผปฎบตงาน ผเชยวชาญในดานนนทเปนบคคลในพนท

12

กจกรรมท 3 สนทรยสนทนา วตถประสงคเพอ

แลกเปลยนความคด ความเขาใน เรอง ความสขของผสงอาย มตทางวฒนธรรม และ จตวญญาณของผสงอาย และกระบวนการออกแบบระบบบรการในหนวยบรการเพอดแลผสงอาย

กจกรรมท 4 เวทเสวนาการขบเคลอน งานผสงอายในชมชน กลยทธการท างานงานกบชมชน ชมรมคนตนแบบ พลงสามวย สวสดการในสงคม และ ชมชน วตถประสงคเพอ

เสนอหลกคด แลกเปลยนว ธการพฒนารปธรรมเพอพฒนาศกยภาพผ สงอายชมชนในบรบทหลากหลาย รวมทงประเดนทพงตระหนกดานการพฒนาชมรมผสงอาย คนตนแบบ/แกนน าผสงอาย และการขบเคลอนงานผสงอายน าไปสชมชนเขมแขง

เนอหาหลก

น าเสนอประสบการณของการพฒนาภาคความรวมมอของภาคสาธารณสข ทองถน และชมชนเพอพฒนาระบบการดแลสขภาพผสงอายในชมชน โดยใหผแทนจากพนทสะทอนแนวคด เทคนค กระบวนการ และเสนอรปธรรมสวสดการสงคมในระดบชมชนจากความรวมมอภาคทเกยวของและสามารถสะทอนการสนบสนนใหเกดระบบสวสดการสงคมในรปแบบตางๆได ผานรปธรรมการพฒนาและการจดการกองทนสวสดการชมชน กจกรรมหลากหลายของศนยเอนกประสงค การพฒนาสภาพแวดลอมและอปกรณหรอสงสนบสนน รวมทงการพฒนาศกยภาพของระบบการดแลส าหรบผสงอายในชมชนไดอยางยงยน

กจกรรมท 5 การพฒนาแผนด าเนนการ ดแลผสงอายเฉพาะพนท ของผเขารบการอบรม วตถประสงคเพอ

ใหผ เขารวมไดระดมสมองในการเขยนแผนด าเนนการดแลผสงอายในต าบลรวมกน โดยองคประกอบของกลมมาจากทมงานในการดแลสขภาพผสงอายในชมชน 1 ต าบลตอ 1 อ าเภอ

13

การดแลผสงอายในชมชน เปนงานทมความส าคญ ยงในปจจบนสงคมไทยกาวเขาสสงคมของผสงอาย เพราะกลมประชากรวยนก าลงเพมมากขน และแนวโนมทอายยนยาวขนอกดวยแลว การเขาใจถงสถานการณและปญหาจะยงมความส าคญมากขนไปอก

สงคมไทยเขาสสงคมผสงอาย ดวยจ านวนผสงอายทเพมมากขน

สดสวนประชากรผสงอายของไทยเพมจากรอยละ 5.4 ( ป 2503) เพมขนเปนรอยละ 6.3 (ป 2523) รอยละ 9.4 (ป 2543) รอยละ 10.7 (ป 2550) และคาดวาจะเปนรอยละ 20.0 (ป 2568)

ตาราง 1 แสดงจ านวนประชากรรวม จ านวนประชากรสงอาย และสดสวนประชากรสงอายของประชาชากร พ.ศ. 2503 – 2568

พ.ศ. จ านวนประชากรรวม

จ านวนประชากรอาย 60 ปขนไป

รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป

2503 26,257,916 1,506,000 5.4 2513 34,397,371 1,680,900 4.9 2523 44,824,540 2,912,000 6.3 2533 4,509,500 4,014,000 7.4 2543 62,236,000 5,867,000 9.4 2548 64,765,000 6,693,000 10.3 2550 65,711,000 7,038,000 10.7 2553 67,042,000 7,522,800 11.8 2563 70,821,000 11,888,000 16.8 2568 72,286,000 14,452,000 20.0

ทมา: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

สถานการณการด าเนนชวต: ผสงอายมแนวโนมตองอยตามล าพง และตองพงตนเองไดมากขน

การส ารวจสภาวะการท างานของประชากร พ.ศ. 2551 พบวาประชากรผสงอายวยตน (อาย 60-69 ป) มรอยละ 59 ผสงอายวยกลาง (อาย 70-79 ป) มรอยละ 32 และผสงอายวยปลาย (อาย 80 ปขนไป) มรอยละ 10

การส ารวจผสงอาย ในป พ.ศ. 2545 และป พ.ศ. 2550 พบวา ผสงอายทอยกบคสมรสเพมขนจากรอยละ 15.9 เปน 16.3

เอกสารหมายเลข 2 ท ำไมตองผสงอำย

14

และการส ารวจผสงอาย ในป พ.ศ. 2545 และป พ.ศ. 2550 เชนกน พบวา ผสงอายทอยคนเดยวเพมจากรอยละ 6.3 เปนรอยละ 7.7 สวนใหญเปนผสงอายหญง และอายมากกวา 70 ป โดยสาเหตทอยล าพงคนเดยว คอ โสด ไมมลกหลาน คสมรสเสยชวตกอน หรอลกหลานมภารกจในตางถน ผสงอายทอยล าพงจะขาดการดแลยามเจบปวย ความรสกเหงา และปญหาดานการเงน1

สถานการณดานผดแล พบวา ในป พ.ศ.2573 จะเหลอประชากรวยท างานเพยง 2.5 คนตอการดแลผสงอาย 1 คน กลาวคออตราสวนศกยภาพการเกอหนนลดลง(potential support ratio) ครอบครวเดยวและแนวโนมของการไมแตงงานสงขน จงหวะเวลาการแตงงานของหนมสาวเรมชาลง

สถานการณการเกอหนนทางการเงน รายได และความมนคง

ผสงอายตกอยในภาวะยากจน โดยเฉพาะครอบครวขนาดใหญหรอครวเรอนทมผสงอายเปนหวหนาครวเรอน คาดประมาณวา มจ านวน 7.08 ลานคน (รอยละ 11.25 ของประชากรทงประเทศ) ในจ านวนน เปนจ านวนของผสงอายทยากจน 1,139,888 คน แบงออกเปนชวงอาย 60-69 ป จ านวน 575,052 คน และอาย 70 ป ขนไป จ านวน 564,836 คน หรอคดเปนรอยละ 16.10 ของประชากรทยากจน หรอคดเปนรอยละ 18 ของประชากรทงประเทศ2

สถานการณดานอาชพและรายได พบวา รอยละ 6 ของผสงอายทตองการท างานแตไมมงานท า รอยละ 35.7 ทมการท างานในรอบสปดาห และรอยละ16.8 ทมรายไดต ากวา 10,000 บาทตอป

แหลงรายไดยามชราภาพของผสงอายมาจากบตรหลาน รอยละ 53.2 จากการท างานรอยละ 28.9 จากคสมรส รอยละ 6.1 จากเงนบ านาญ รอยละ 4.4 และจากเงนออม/ รายไดดอกเบย/ ทรพยสนรอยละ 2.9

เบยยงชพผสงอายในกลมประชาชนทวไปเนนการใชระบบงบประมาณจากรฐกลาง โดยจายเบยยงชพใหผสงอายถง 1.75 ลานคน (2552) ขาราชการมระบบบ านาญ และกบข. ลกจางเอกชนมเงนประกนสงคมและบางคนม provident fund สวนแรงงานนอกระบบจ านวน 21.18 ลานคน ใชระบบเงนออมสวนบคคลเทานน

1 ชาย โพธสตา และสชาดา ทวสทธ, 2552 : 91, 108-109 2 ส านกพฒนาเศรษฐกจชมชนและการกระจายรายได ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2547

15

สถานการณสขภาพผสงอาย: โรคมากขน และซบซอนเพมขน

ปญหาสขภาพโดยทวไปของผสงอาย พบวา รอยละ 72 – 80 มโรคประจ าตวเรอรง มอาการปวดขอตางๆ (รอยละ 43-48) มโรคความดนโลหตสง (รอยละ 14-27) มโรคเบาหวาน (รอยละ 3-9) มอาการหลงลมงาย (รอยละ 8 - 12) มปญหาทางการไดยน (รอยละ 8 - 15) มปญหาการมองในระยะใกล (รอยละ 50-66) มปญหาการมองในระยะไกล (รอยละ22-36) จ าเปนตองไดรบประทานยาเปนประจ า (รอยละ 40-55) สบบหรเปนประจ า (รอยละ 12-26) ดมเครองดมทมแอลกอฮอล (รอยละ 9-21) มปญหาเกยวกบเทาท าใหเดนไมสะดวก (รอยละ 16) มปญหาหกลม(โดยหกลมนอกบานมากกวาในบานและมกเกดจากการสะดดสงกดขวางหรอพนลน) (รอยละ 10)3

จากทผ สงอายมแนวโนมการเกดปญหาสขภาพหลากหลาย และมปญหาเรอรงตามมาหลายประเภท เชน

โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคอมพาต/อมพฤกษ โรคหลอดเลอดสมองตบ โรคมะเรง ซงมการส ารวจสถานการณโรคเรอรงกบผสงอาย ดงแผนภม

แผนภม 1 แสดงรอยละของผสงอายทเปนโรคเรอรง พ.ศ.2550

ทมา: สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข ดดแปลงจากการส ารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ.2550 ส านกงานสถตแหงชาต

3 รศ.นพ.ประเสรฐ อสสนตชย. การบรการสขภาพส าหรบผสงอายไทยในระดบปฐมภม ; วารสารระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว

ปท 1 ฉบบท 2 (มนาคม – มถนายน : 2552)

16

สถานการณระบบบรการดานสขภาพทเออตอผสงอายในชมชน

นโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนาเออใหเกดรปแบบหนวยบรการปฐมภมทหลากหลาย รวมทงสงเสรมบทบาทการมสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณและจดบรการผ สงอายส าหรบภาคเอกชนและองคกรปกครองสวนทองถน นอกจากน นโยบายการกระจายอ านาจ ท าใหทองถนมบทบาทในการเขาถงขอมลดานสขภาพชมชน มบทบาทสนบสนนและเสรมพลงอ านาจแกชมชนไดเพมมากขน

หนวยบรการปฐมภมซงกระจายในทกต าบลตางมบทบาทสงภายใตสถานการณผสงอายทเพมจ านวนมากขนและมปญหาสขภาพเรอรง ท าใหตองการบรการทจ าเพาะมากขน รวมทงตองเปนบรการทตอเนอง ครอบคลมทงทหนวยบรการ ทบานและในชมชน กลมทมภาวะพงพงจะตองการการดแลเฉพาะและจ าเปนตองท างานเชอมโยงรวมกบหนวยงานอนอยางบรณาการ

บทบาทของสถานบรการในแตระดบในการดแลผสงอายตองค านงถง

การประเมนผสงอายครบวงจร

การสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรค

แนวทางการคดกรองและตรวจเชคสขภาพ

การดแลรกษาแบบองครวม

แนวคดในการพฒนาระบบบรการดานสขภาวะ

ควรมงเนนใหผ สงอายสามารถด ารงชวตในครอบครวและชมชนอยางมสขภาวะ ภายใตการเกอหนนของเครอขายในชมชนและการสนบสนนของหนวยงานทเกยวของ จงน ามาสระบบบรการทพงประสงค ไดแก

1. สงเสรมและพฒนาศกยภาพของผสงอายในการด ารงชวตไดอยางมศกดศร มสวนรวมในการดแล สขภาวะของตนเอง

2. สงเสรมและสนบสนนผดแลในครอบครวโดยมระบบการใหความรและฝกทกษะแกผ ปวยและผดแล และการสนบสนนในชมชนทเขมแขง

3. มบรการสขภาวะทครอบคลม บรณาการทงดานสขภาพและสงคม แกผ สงอายในชมชน และบรการเชงรกถงบานผสงอายทมภาวะทพลภาพชวยเหลอตนเองไมได

4. อปท. และภาคประชาชน มบทบาทรวมในการบรหารระบบบรการสขภาวะผสงอายในชมชน ภายใตการสนบสนนของหนวยงานรฐทงในและนอกชมชน

5. ระบบบรการสขภาวะแกผสงอายในชมชนสามารถพฒนาและด าเนนการไดอยางมความยงยน

17

สถานการณการท างานส าหรบผสงอายในชมชน คอ

บทบาทหลกการดแลผสงอายอยทครอบครว ระดบการเกอกลในครวเรอนและชมชนแตกตางกน

แนวทางด าเนนการสวนใหญของหนวยบรการยงเปนบรการสขภาพมากกวาจะเนนมตสขภาวะและคณภาพชวต ลกษณะการท างานเชงสขภาวะมความครอบคลมตางกนในแตละแหง สวนใหญเปนบรการแยกสวน ขาดความครอบคลม เชอมโยงโดยเฉพาะส าหรบกลมผสงอายทชวยตนเองไมไดหรอกลมทขาดผดแล

บทบาทหนวยบรการในการท างานรวมเพอเสรมศกยภาพการท างานของภาคประชาชนในการจดระบบสวสดการชมชนเพอผสงอายในรปแบบทหลากหลาย

องคกรปกครองสวนทองถนมบทบาทสนบสนนบรการดานสขภาพและสงคมแตกตางกนขนกบวสยทศน ศกยภาพผน า ศกยภาพการเงนและปจจยพนฐานของชมชน

การท างานกบผสงอายในชมชน

เปาหมายทพงประสงค: ผสงอายสามารถไดรบการสนบสนนและการดแลในมตทเปนองครวม สบหาปจจยทเกยวของและวางแผนดแลทตอเนอง เพอสรางเสรมสขภาพ ปองกนความเสยง ดแความเจบปวยโดยความรวมมอจากบคคล ครอบครวและองคกรตางๆในชมชนเพอคณภาพชวตและสขภาวะ

18

กรอบแนวคดการท างานกบผสงอายในชมชน

เปาหมาย : ผสงอายมสขภาพทด มชวตชวา ปองกนการเจบปวย/ภาวะแทรกซอน

ผสงอาย ผดแล

ครอบครว

รปแบบบรการ เขาถง/ตอเนอง/องครวม/ ผสมผสาน/ ประสาน

บรการบรการบรการ

-ใหบรการ -จดการและประสาน

-เสรมศกยภาพ

- สงเสรม/สนบสนน

-คดกรอง/ปองกน/ปรบพฤตกรรมเสยง -ดแลโรคเรอรง/ภาวะทพพลภาพ

-ดแลตอเนองทบาน

-ดแลระยะสดทายชวต

-นโยบายทเออใหผสงอายมชวตอยางมศกดศร -สงเสรมการเรยนร ในการปรบตว -ระบบสวสดการเงนชวยเหลอ/ตงกองทน -สงเสรมการท างานตามความถนด

-เตรยมชมชนเขาใจ รคณคาสงอาย/โรค/ การชวยเหลอ/คนหาศกยภาพ -สรางแกนน า/อาสาสมคร เครอขาย/ชมรม -ระดมความชวยเหลอทรพยากร ตงกองทน

บทบาท

ผใหบรการ

บทบาท

องคกรปกครองทองถน

บทบาทชมชน

19

ตวอยางชดบรการทสงเสรมสขภาวะผสงอายทมอยในชมชน การสงเสรมอาชพ กลมอาชพตางๆ แตไมเจาะจงส าหรบผสงอาย

การสรางความมนคงดานรายได เบยยงชพผสงอาย อปท. หลายแหงมการเพมจ านวนผ ไดรบเบยยงชพโดยงบทองถน/ เพมจ านวนเงน

การสงเสรมสถานภาพผสงอาย ทกแหงมการสงเสรมดานประเพณวฒนธรรม ศาสนาภมปญญาทองถน/ภมปญญาผสงอาย กจกรรมสนทนาการ ชมรมผสงอาย

สวสดการชมชน มกองทนฌาปนกจ มบางแหงทมการจดสวสดการชมชนโดยกองทนหมบาน

บรการชวยเหลอดานสงคม อาสาสมครดแลผสงอาย (พนทน ารอง)

บรการดานสขภาพ การสงเสรมสขภาพ (ออกก าลงกาย โภชนาการ)

การตรวจคดกรองโรคเรอรง

บรการรกษาพยาบาลทวไป/คลนกเบาหวาน ความดน

ศนยสงเสรมสขภาพผสงอาย แพทยแผนไทย

บรการเยยมบาน บรการดแลรกษาพยาบาลทบาน

บรการสายดวนปรกษาดานสขภาพ บรการการแพทยฉกเฉน (EMS)

นอกเหนอจากสถานการณและความจ าเปนของผสงอายดงกลาวแลว ยงมมาตรการเชงนโยบายทเกยวของ ดงน

แผนผสงอายแหงชาตฉบบท 2( พ.ศ. 2545- 2564) การสรางปรชญาหลกในการดแลทเนนระบหลกประกนในวยผ สงอาย เรมจาก ประชากรชวยตนเอง ครอบครวเกอหนน ชมชนชวยเหลอและสดทายสงคม ภาครฐใหการเกอหนนตามล าดบ นอกจากน ใหผสงอายมศกดศร สมควรด ารงชวตอยในชมชนของตนไดอยางมคณภาพ ส าหรบบทบาทการด าเนนงานขนอยกบกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ก าหนดในมาตรา 80 วาใหรฐตองด าเนนการตามแนวนโยบายดานสงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม โดยตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกผสงอาย ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผ อยในสภาวะยากล าบาก ใหมคณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได

กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย(พม.) กลไกทเรมทระดบจงหวดมบทบาทหนาทดแล ก ากบ ภายในจงหวด โดยมโครงการเรองศนยอเนกประสงคทด าเนนการรวมกบองคการบรหารสวนต าบล และในบางพนทน ารองมอาสาสมครดแลผสงวย(อผส.)

กระทรวงสาธารณสข ในระดบจงหวด บทบาทดแล ก ากบภายใตส านกงานสาธารณสขจงหวด ในระดบอ าเภอเปนโรงพยาบาลชมชน (รพช.), โรงพยาบาลทวไป (รพท.) ในระดบ

20

ต าบลมสวนดแลประสานตดตามคอ สถานอนามย และ PCU โดยมอาสาสมครประจ าหมบาน (อสม.) มบทบาทในชวยประสานเชอมตออกระดบหนง

ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต(สปสช.)บทบาททเกยวของกบผสงอาย คอเรองเงนเหมาจาย และเรองของการจดการกองทนสขภาพประจ าต าบลทมด าเนนการในบางพนท ทด าเนนการรวมกบทองถน ชมชน

สภาผสงอาย เปนองคเอกชน แบบ NGOs ไมไดมกฎหมายทชดเจน แตในเรองการด าเนนผสงอายนนเปนสวนทชวยประสาน ขบเคลอน ผลกดนใหเกดสภาผสงอายในระดบจงหวด และมการชวยขบเคลอนใหเกดชมรมผสงอายในชมชนเกดขน

21

ผสงวยคอใคร ?

โดยธรรมชาตของคนเรานน ไมมใครคดวาตนเองแกหรอเปนผ สงวย ค านยามของความเปนผสงอาย จงขนอยกบมมมองของแตละบคคล

ค าจ ากดความ ผ สงอายตาม พ.ร.บ. ผ สงอาย พ.ศ. 2546 หมายถงบคคลทมอายเกน 60 ปบรบรณขนไปและมสญชาตไทย และจะไดรบสทธคมครอง สงเสรม สนบสนนในดานตางๆ ไดแก การบรการทางการแพทยและสาธารณสข การศกษา ศาสนา ขอมลขาวสาร การประกอบอาชพ การพฒนาตนเอง การมสวนรวมในการกจกรรมของสงคมและชมชน และไดรบสวสดการตางๆ ตามทกฎหมายก าหนด

เราจะจ าแนกผสงอายอยางไร ? (มอรแกนและคนเกล*)

1). ใชชวงของชวตเปนตวก าหนด (Life stage) ขอด คอ แบงไดงายมองเหนไดชดเจน แตขอจ ากด คอ ไมสามารถก าหนดจดของชวงทเปลยนแปลงในแตละวยเพอเขาสอกวยหนงไดอยางแนนอน

2). ใชความสามารถในการท าหนาท เปนตวก าหนด (Functional age) หมายถงความสามารถในการท าหนาททางดานรางกาย จตใจ และสงคม โดยพจารณาถงความเปนอสระในการใชชวตและภาวะการพงพา นยมใชเปนขอมลวางแผนจดท ากจกรรมดานสขภาพ สวสดการสงคม ขอจ ากด คอ ควรการมวดซ าในแตละชวงเวลา เนองจากความสามารถในการท าหนาทเปลยนแปลงไดตามอายและภาวะเจบปวย

3). จ าแนกผสงอาย โดยใชจ านวนป (Chronological age) วธนนยมใชเปนตวก าหนดในการสนสดการท างานตามกฎหมายหรอภาวะการจางงาน

ธรรมชาตของผสงวย มทงสวนทสะสมมากขน และมภาวะถดถอย ความเสอมตามธรรมชาต ซงมมากนอยขนกบสภาพแวดลอม และสขภาพพนฐานของแตละบคคล

ท าความเขาใจผสงวยมากขน

22

ปจจยก าหนดความเปลยนแปลงของผสงวย

ทมา: WHO: active ageing: a policy framework

คณคา และศกยภาพของผสงอาย มองแบบเหนคนคา หรอ ลดคณคา

“เปนภาระ” “ตองพงพาลกหลาน” “ไมมความสามารถ ท างานไมได”

หรอ แมแตค าหยอกลอวา “หลงลมเหมอนคนแก” เหลาน

ความจรงแลวการมองภาพเชนน เปนภาพสะทอนและคานยมทแสดงถงการลดทอนคณคาของผสงอาย แลวจรง ๆ สงคมตองการเพมคณคาของผสงอาย หรอไม ?

ศกยภาพทหลากหลาย ของผสงวย

ศกยภาพทางดานสตปญญา ประสบการณ ความรทสงสมมา ท าใหผสงวยมความเขาใจทรอบดาน และภมปญญาหลายดาน เขน ความรดานแพทยแผนโบราณ สมนไพร วธการใชชวต การใชประสบการณในการแกปญหา การใหค าแนะน าหรอแนวทางการแกปญหาแกลกหลาน

ศกยภาพในเรองความเขาใจชวตและสงคม รจกวางแผนชวต ความเขาใจในหลกธรรม ปมประวตศาสตรในชมชน ค าสอนตางๆ

ศกยภาพในการงานอาชพ ชางตางๆ ท าสตรอาหาร ถกทอเยบปกจกสาน

ศกยภาพในการท างานเพอชมชนและสงคม เปนผน าชมชน รเรมจดการกองทนชมชน กอตงและรวมท ากจกรรมชมรมผสงอาย เปนจตอาสา หรออาสาสมครในชมชน ท างานมลนธเพอการกศลตาง ๆ

23

ทศนคตในการท างานกบผสงวย

การเขาใจตวตนและธรรมชาตของผสงวยจะชวยลดอคตทมตอผสงวย เขาใจ แบบแผน พฤตกรรมทมไดหลายลกษณะ ทงนเปนววฒนาการทสงสมตามปจจยแวดลอม

1).ผสงอายทประพฤตปฏบตไดสอดคลองตามวยของตน ท าใหไมเกดปญหาตอครอบครว ไดแก มความเปนอยอยางสงบ มความสนใจกจกรรมตาง ๆ ตามความพอใจและเหมาะสม มงท าประโยชนตอสงคมโดยเขารวมเปนกลมซงมความมนคงทางจตใจ ยอมรบการเปลยนแปลงไดงาย

2).ผสงอายทเปนกลมทชอบตอส มพลงใจสง ท าใหมความคดรเรมสรางสรรคสงใหม ๆ ขนได เปนกลมทลกขนมาท ากจกรรมตางๆ แสดงใหเหนวาตนเองมความสามารถ ตองการการยอมรบจากสงคมและคนรอบขาง

3).ผสงอายทตองพงพาผอน มกตองการความสนใจ และความเอาใจใสจากคนในครอบครวมาก คนกลมนมกจะมความกงวล ใจนอย ขบน หงดหงดร าคาญใจ ตองการผ ดแลและเอาใจใสอยางมาก ตองการใหลกหลานอยใกลๆ

4).ผสงอายทสนหวงในชวต มกจะเกดความเจบปวยดวยโรคทางจตใจ โดยเฉพาะโรคซมเศราเปนกลมทดเหมอนจะปลงหรอเขาใจในชวต แตลกๆ แลวมความรสกเศราภายใน เงยบ เกบตว ไมสนใจท าสงใหมๆ

24

วตถประสงค และ ขอบเขตของการประเมน จากทกลาวมา ในตอนตน วา ในวยสงอาย นนมการเปลยนแปลงทงกาย ใจ และสงคม ภาวะ

สขภาพของผสงอายนน เมอเกดโรค ขนแลวมกจะเปนโรคเรอรง และ รกษาได หายขาดยาก

การดแลผสงอาย และ การประเมนผสงอายในชมชน จงมวตถประสงค เพอใหผ สงอาย มสขภาพด และ พงพาตนเองได

จดเนนท การพฒนาความสามารถในการท าหนาท และ ชวยเหลอ ผสงอายตามศกยภาพ การประเมนครอบคลมการทางดานรางกาย จตใจ สงคม และ ส งแวดลอมทมผลตอสขภาพ

ผสงอาย ผประเมน คอ ทมสหสาขาวชาชพ ซงประกอบดวย แพทย พยาบาล เจาหนาทนกกายภาพบ าบด นกสาธารณสข และ ทมงาน

ตวชวดทส าคญคอ คณภาพชวตของผสงอาย ทคงท หรอ ดขน ทงน การประเมนผสงอาย จะตองมการประเมนผสงอาย ในเวลาทเหมาะสม

การประเมนทเปนระบบในเวลาทเหมาะสม

กลยทธ ทส าคญของการประเมน

ในระดบปฐมภม การประเมนผสงอาย ท าไดโดยการผสมผสานงานประจ าทมอย เชน

การ เยยมบาน การใหบรการสขภาพทบาน การออกหนวยเคลอนท การใหบรการผสงอาย ในสถานบรการ

รวมถงจะตองใช เทคนคการสมภาษณ การสงเกต การตรวจรางกาย และ การทดสอบผสงอาย เฉพาะดาน เพอท าความเขาใจผสงอาย อยางครอบคลม ทง กาย ใจ สงคม และ สงแวดลอม วา ผสงอาย มสขภาวะทางกาย อารมณ และสงคม และ ความสามารถในการท าหนาทเปนอยางไร ทงน เพอน าไปสการวางแผนการสงเสรมสขภาพ การรกษา การฟนฟสภาพ และ การดแลเพอเพมความสามารถหรอใหการฟนฟสภาพ เพอให มสขภาพด พงพาตนเองได และ มคณภาพชวตทด ในทสด

เอกสารหมายเลข 3 การประเมนผสงอาย ดร.ปยธดา คหรญญรตน

25

แนวทางการประเมน 1. การซกประวต เมอใหบรการทสถานบรการปฐมภม หรอ ใหบรการสขภาพทบาน ประเดนทควรให

ความสนใจ และ ซกประวต เพอประเมน ไดแก อาการน าส าคญ ขอมลทวไป ประวตเจบปวยปจจบน รวมถงการตรวจรางกายเบองตน การทบทวนระบบตางๆในผสงอาย การประเมนภาวะโภชนาการ การชงน าหนก วดสวนสง การวดความยาวของชวงแขน การ

ประเมนสดสวนของเอวและ สะโพก ( weight hip ratio) การกลนปสสาวะ การทรงตว/ประวตการพลดตกหกลม (พจารณา ตามลกษณะของการหกลม, เวลา, สถานท)

การประเมนการเคลอนไหวของผสงอาย เชน get up and go test การเปลยนแปลงเกยวกบการมองเหนและการไดยน เปนตน

2. ประวตการเจบปวยในอดต ประเดนทควรประเมน ไดแก

ลกษณะความเจบปวย การเขารบการรกษาในโรงพยาบาล การผาตด/บาดเจบ

3. การสงเสรมสขภาพ ประเดนทควรประเมน ไดแก

ประวตการตรวจสขภาพและ การตรวจคดกรอง การไดรบภมคมกน ตางๆ เชน วคซนปองกนโรคไขหวดใหญ

4. ประวตการใชยาในผสงอาย ซงขอมลทส าคญอาจได จากการซกประวต สอบถาม หรอ จาก

การสงเกต ขณะทเยยมบาน ประเดนทควรประเมน ไดแก ยาทใชประจ าจากทกแพทย (ประเมน ในประเดนของการ ความสม าเสมอ,ความถกตองในการ

ใชยา) วตามน อาหารเสรม สมนไพร วธการใช แหลงทมา ความเชอตอการใชยา ปฏกรยาจากการใชยา การแพยา/อาหาร

26

5. ประวตสวนตวของผสงอาย

การประเมนประวตสวนตวของผสงอาย ท าใหผประเมน สามารถเรยนรทจะเขาใจผสงอาย มากขน ในระยะเวลาอนสน การเยยมบาน เปนกจกรรมอนหนงทจะท าใหสามารถเขาใจผสงอาย มากขน ประเดนทควรประเมนไดแก

สถานภาพสมรส บตร (สมพนธภาพกบบตร การเยยมเยยนของบตร เบอรโทรศพท) การสญเสย สมาชกและบคคลใกลชด

ระบบเกอหนน (ครอบครว เพอน และบรการชมชน) การศกษา อาชพ การออกจากงาน/เกษยณ ทอยอาศย สวสดการทางสงคม การเดนทาง งานอดเรก กจกรรมทางสงคม การออกก าลงกาย การสบบหร ดมสรา ชา กาแฟ ความเชอ วฒนธรรม และการใชชวต

6. ทอยอาศย และสงแวดลอม ประเมนผลโดยการสงเกต และ การสมภาษณ จากการไปเยยมบาน หรอ การสอบถาม จากการซกประวตเปนตน ประเดนส าคญทควรประเมน เชน

ลกษณะของบานพก (ชนเดยวยกพนสง ชนเดยวไมยกพน สองชน ทาวนเฮาส) การขนบนได มราวจบทบนได พนท บานลนหรอไม มการดดแปลงบานใหเหมาะกบผสงอายหรอไม อยางไร มราวในหองนอนหรอไม มราวในหองน าหรอไม นอนบนพนหรอนอนบนเตยง หองน าเปนแบบนงหอยขา (ชกโครก) หรอนงยอง ๆ แสงสวางของหอง สงอ านวยความสะดวก ในการเคลอนยานผสงอายได สะดวกและปลอดภย

7. การประเมนสมพนธภาพของผสงอายกบสมาชกในครอบครว ประเมนผลโดยการสงเกต สมภาษณ โดยมประเดนทส าคญทควรประเมน คอ

ความจ าเปนทจะตองมผดแล (จากความคดเหนของผสงอาย) ผ ทดแลผสงอายคอใคร และใครเปนผดแลผสงอายมากทสด จ านวนสมาชกในบาน ปจจบนผสงอายอาศยอยกบใคร บทบาทของผสงอายในบาน (หวหนาครอบครว/ ผอาศย) ผสงอาย ในสภาพปจจบนมสถานะตองดแลใคร และรบภาระอะไรบาง ความสมพนธของผสงอายกบสมาชกในครอบครว

27

8. การประเมนความสามารถในการท าหนาท ประเมนโดยการสงเกต และ การใชการสอบถาม ผสงอาย ตามแบบประเมนเฉพาะดาน โดยอาจผสมผสานไปกบการเยยมบาน การซกประวต พรอมกบการตรวจรางกาย หรอการดแลสขภาพทบาน

การประเมนการท าความสามารถในการท าหนาท แบงได 3 สวนคอ

การประเมนการท าหนาททางกาย ประเมนโดยการใช แบบประเมนกจวตรประจ าวน (Activities of Daily Living) และกจวตรประจ าวนขนพนฐานทสามารถอยคนเดยวไดอยางอสระ (Instrument Activities of Daily)

แบบประเมนกจวตรประจ าวน

เปนการประเมนกจกรรมทจ าเปนของการดแลตนเองของผสงอาย ไดแก

การสวมเสอผา อาบน า ใชหองสขา การเคลอนไหว เชนการขนลงจากเตยง การเดน การรบประทานอาหาร การควบคมการขบถาย

คะแนนทวดไดเปนระดบความสามารถในการท าหนาทไดอยางอสระในแตละกจกรรม หรอความตองการความชวยเหลอตามความจ าเปนนนๆ

วธการวด โดยใหผสงอายประเมนตนเองในการท ากจวตรประจ าวน ค าวา ท าได ในทน หมายถงท ากจกรรมประจ าวนไดอยางอสระ ท าไดจรงโดยไมมผคอยดแลชวยเหลอชแนะ หรอไมมคนเขามาชวย ในผสงอายทปฏเสธการกระท าหนาทถอวาไมสามารถกระท ากจวตรประจ าวนนนๆ ได แมวาความเปนจรง จะท าไดกตาม

การประเมนกจวตรประจ าวนตอเนอง(Instrumental activities of daily living, IADL)

แบบประเมนกจวตรประจ าวนตอเนอง(Instrumental activities of daily living, IADL) เปนการประเมนความสามารถในการท ากจวตรประจ าวนตอเนองหรอความสามารถในการท ากจกรรมทจ าเปนซงสนบสนนการอยไดอยางอสระและอาศยอยทบานคนเดยวได ประเดนทประเมนไดแก

การใชโทรศพท การตดตอสอสาร การโทรศพท ออกไดโดยไมตองชวยเหลอ การเดนทาง การเดนทางคนเดยว โดยรถสวนตวหรอรถรบจาง การจายตลาด สามารถจบจายสงของอาหาร และน าของกลบ การเตรยมอาหาร การคดรายการอาการ การเตรยมอาหาร การท างานบาน การท าความสะอาดบาน การรบประทานยา การเตรยมยา การรบประทานยา ไดถกตอง ตรงเวลา การจดการเรองการเงน การนบเงน ทอนเงน

28

การประเมนการท าหนาททางจตใจ สตปญญา และภาวะอารมณ เปนการประเมน การรคด จดจ า และภาวะจตใจในผสงอาย เครองมอประเมนทเปนมาตรฐาน ไดแก แบบสอบถามสขภาพจตอยางสน (Short Portable Mental Status Questionnaire) แบบประเมนภาวะซมเศรา (Thai geriatric depression scale) เพอใชคดกรองภาวะซมเศรา และ แบบทดสอบสมองในผสงอายและสขภาพจต (Mini-Mental State Examination) เพอใชเปนแบบคดกรองภาวะสมองเสอมในผสงอาย และ การเฝาระวงภาวะสมองเสอมในผสงอาย ซงเมอพบปญหาเบองตน จะชวยใหสามารถสงตอแพทยเพอท าการดแลรกษาและฟนฟสมรรถภาพตอไป

การประเมนการท าหนาทในสงคม เปนการประเมน การมชวตอยอยางเหมาะสมกบสงคมของผสงอาย ประเดนทควรประเมนไดแก

บทบาทของผสงอายในการเปนสมาชกขององคกรในชมชน การมสวนรวมในกจกรรมของชมชน การมสวนรวมในกจกรรมทางศาสนา ในวด หรอในงานบญ การมโอกาส ไดเปนอาสาสมคร การไดบรจาคทาน ทรพยสนหรอไดบ าเพญประโยชน การไดชวยเหลอ เพอนบาน การไดมโอกาสรบประทานอาหารนอกบาน การไดมโอกาสชวยเหลอ สงคมอนๆ

การดแลผสงอายรายบคคล และ ครอบครว

ผลการประเมนผ สงอาย อยางครอบคลมน จะชวยใหประเมนผ สงอาย ไดตามการพฒนาความสามารถในการท าหนาท เพอทจะใหความชวยเหลอผสงอายตามศกยภาพ ผลการประเมนสามารถแบงกลมผสงอายได เปน 3 กลมคอ

1. ชวยเหลอตนเองไดด สขภาพด สามารถดแลตนเองและผอนๆได ในกลมนอาจเรมเกดความเปลยนแปลงทอาจกอใหเกดปญหาสขภาพในดาน กาย จต สงคม แตยงไมมากพอทจะเกดโรคนน ผสงอายจะอยในสภาวะเสยงตอการเกดโรค การปองกนโรคในระดบนเนนในเรองของการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การปรบสภาพสงแวดลอมในบานและชมชน รวมถงการสงเสรมความสมพนธของผสงอายในครอบครวและ ชมชน

การดแลรายบคคล การสงเสรมสขภาพ และ ปองกนโรค

บทบาทของครอบครว ไดแก การสนบสนนทางสงคม ใหการดแล ใหความนบถอและใหคณคา จดสงแวดลอมใหมความเหมาะสมในการใชชวตประจ าวน รวมถงสนบสนนสงเสรมใหผสงอาย มสวนรวม บทบาททางสงคม และ มสวนรวม ในการประกอบกจกรรมทางศาสนา รวมถงศกษาหาความร ในการดแลผสงอายเพมเตม เรยนรทจะเขาใจผสงอาย และ ความเปลยนทจะเกดขน เพอไมใหเ กด ความขดแยง หรอ ชองวางระหวางวย

29

บทบาทของเจาหนาทระดบปฐมภม กลมผ สงอายทมสขภาพด พงพาตนเองได น นบวา เปนกลมทมความสามารถ และศกยภาพในการดแลตนเอง และสามารถเรยนรวธการในการดแลสขภาพของผสงอายรายบคคลได อยางไรกตาม การดแล เยยมบานและประเมนผสงอาย อยางครอบคลมสม าเสมอ จะชวยใหสามารถ พบความผดปกต หรอ ปญหาสขภาพทเกดขนไดอยางทนทวงท ซงจะชวยให สามารถคนหาปญหา และ ใหการดแลสขภาพผสงอายได อยางเหมาะสมตอไป

2. เจบปวยเรอรงตองการความชวยเหลอและดแลบางสวน กลมผสงอายกลมนมอาการ

ของโรดเกดขน ตองการความชวยเหลอและการดแลเนองจากผลของการเกดโรคและบางสวนเกดความเสยหายหรอพการ

การดแลรายบคคล

การเขารบการรกษา การรบประทานยา สม าเสมอ ถกตอง การปรบเปลยนพฤตกรรมและการสงเสรมสขภาพ เชน การออกก าลงกาย การเลอก

รบประทานอาหารทมประโยชน การดแลตนเองดานจตใจ กจกรรมการมสวนรวมทางสงคม

การดแลในระดบครอบครว

ดแลและสงเสรมสขภาพผสงอาย จดสงแวดลอมในบาน ใหมความเหมาะสม อ านวยความสะดวกในการเคลอนยาย หรอ พา ผสงอายไปพบแพทย ดแล ผสงอายให ปฏบตตวและรปประทานยาสม าเสมอ รวมถงใหก าลงใจผสงอาย และเกอหนนทางสงคมผสงอาย เพอใหเกดความภาคภมใจใน

ตนเองและ เหนคณคาในตนเอง

ขอควรค านง ในการดแลผสงอายในครอบครวคอ การดแลผสงอายทมความเจบปวย จะตองระมดระวงไมให ผสงอาย รสกวา ตนเองเปนภาระ และ ถกจ ากดการท ากจกรรมตางๆ ควรค านงเสมอวา ทกคนมศกยภาพ ดงนน ครอบครว จงจ าเปนทจะตองมความเขาใจ ในผสอาย และใหโอกาสผสงอายได พงตนเอง (ตามศกยภาพ) สงเสรมคณคา และสนบสนนใหเกดการพงตนเอง ภายใตการดแลของครอบครว

บทบาทของเจาหนาทระดบปฐมภม การดแลสขภาพทบาน การประเมนอยางสม าเสมอ และการสงเสรมสขภาพโดย รวมมอกบผสงอาย และ ครอบครวจะชวยให สามารถคนหา ปญหา และปองกนและลดภาวะแทรกซอนทจะเกดขนได เพอปองกนความพการทอาจเกดขน จากโรคตอไปได

3. ชวยเหลอตนเองไมได ตองการการดแล ในกลมนเปนกลมทเจบปวยเรอรง ตองการความ

ชวยเหลอ และ ตองการการดแล เนองจากการเกดโรค มอาการ และเกดความเสยหายหรอพการจ าเปนตองมการหยดโรคและพนฟใหอวยวะทเสยหายสามารถใชงานได

30

นอกเหนอจากการดแล และสงเสรมสขภาพ การรกษาตามอาการ และจะตองมการ ดแลทางดานจตใจ เนองจากมความพการเกดขนทงตวผสงอายเอง ผดแล และบคคลในครอบครวรอบขาง รวมถงการวางแผนทจะตองดแลผ ปวยในระยะยาว

การดแลระดบบคคล

การเขารบการรกษา การรบประทานยา สม าเสมอ ถกตอง การปรบเปลยนพฤตกรรมและการสงเสรมสขภาพ เชน การออกก าลงกาย การเลอก

รบประทานอาหารทมประโยชน การดแลตนเองดานจตใจ

การดแลระดบครอบครว

ดแลและสงเสรมสขภาพผสงอาย จดสงแวดลอมในบาน ใหมความเหมาะสม อ านวยความสะดวกในการเคลอนยาย หรอ พา ผสงอายไปพบแพทย ดแล ผสงอายให ปฏบตตวและรบประทานยาสม าเสมอ รวมถงใหก าลงใจผสงอาย และเกอหนนทางสงคมผสงอาย เพอใหเกดความภาคภมใจใน

ตนเองและ เหนคณคาในตนเอง การดแลผสงอาย ในระยะยาว การดแลและใหก าลงใจ บคคลในครอบครว แ สงเสรมความสมพนธอนดระหวางคนในครอบครว ใหคณคาผสงอาย และ สงเสรมใหเกดความผาสกในครอบครว และ คณภาพชวตของผสงอาย

บทบาทของเจาหนาทปฐมภม โดยรวมมอกบ ผสงอาย ครอบครว บทบาททส าคญคอ

การดแลสขภาพในครอบครว การประเมนผสงอายอยางตอเนอง ฟนฟสภาพ การท ากายภาพบ าบด การดแล ในระยะสดทายของชวต

ในการประเมนผสงอาย และ ดแลสขภาพผสงอาย ควรจะตองค านงถงจดมงหมายทส าคญคอ การคงศกยภาพไวใหไดสงสด พงพาตนเองได รวมกบการมคณภาพชวตทด ถงแมวาผสงอาย จะชวยเหลอตนเองไดลดลง แตยงตองการความยอมรบนบถอ มสทธและเสรภาพของตนเอง ผ สงอายแตละคนแตกตางกนไปตามภมหลงและบคลกภาพ ผสงอายสวนใหญจะมความสขมากกวาถาไดอยในบานของตนเอง แมวาจะเกาและขาดสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ ภาวะสงวย (สงขาร) เสอมถอยไปทกวน ผสงอายสวนใหญ จงตองการมสวนรวมในการตดสนใจในสงตาง ๆ ทเกยวของกบตนเอง และปรารถนาใหเวลาในแตละวนของผสงอายเปนไปอยางมความหมาย มคณคาและเพมพนศกยภาพ ผ ทเกยวของจงควรสงเสรมใหผสงอายมความส าคญ เหนความส าคญและสามารถดแลตนเองได มศกดศร มความเปนมนษย และเมอสนสดวาระสดทายของชวต ก จากไป อยางสมศกดศร

31

1. วธคดตอการใชชวตในบนปลาย 2. ปกธงชวตใหมของผสงวย อกครง 3. คดเคลอนงานผสงอายในชมชนอยางไร 4. บทบาทชมชนทองถนในการดแลผสงอาย 5. ชมชนพรอมเขาสสงคมผสงวยหรอยง 6. กรณการเคลอนงานพฒนาสขภาวะผสงวยในชมชน 7. เคลบไมลบ ในการท างานรวมกบผสงอาย

กระบวนการขบเคลอน งานผสงอายในชมชน

32

1. วธคดตอการใชชวตในบนปลาย

หากเรานกถงชวงทเราเปนผสงอาย เราเหนภาพชวตผสงอายของเราอยางไร เปนวยทไมอยากใหมาถง เหนภาพแหงความทรดโทรม หมดแรงทางาน ชวตอยรวมกบความเจบปวยพงพาตวไมเองไมได ใหลกหลานดแล หมดความรนรมยกบการใชชวต เปรยบเสมอน “เครองยนตทผพง” “ไรคณคา หมดความหมาย” ลวนเปนภาพบาดลกเขาไปถงจตใจ หรอ การเขาสวยนกลบเปนโอกาสใหมเวลากลบมาไดพฒนาจตวญญาณของตนเองมความเปนอสระ ยงมแรงมพลงในการทางาน เรยกวาหากเปนชาวบานยงจบมดเหนบใสเอวเขาไปทางานในสวน เปนผสงวยทมปญญาในการดาเนนชวต มคนมาขอคาปรกษาหารอเหนวาเราสามารถชวยแกปญหาไดเปน “เครองทยงมพลง” “ขงแก” วธคคตอการมชวตในวยดงกลาวมความหมายตอการใชชวตในบนปลาย ทแตกตางกน

สาหรบสงคมไทยทตองกาวไปสสงคมผสงอาย ผ ทสนใจทางานผสงอายอาจจะตองกาวขามวธคดสาคญ 2 เรอง ทบดบงวธทางานในเรองน กลาวคอ ประการแรก สวนคนใหญของผคนในยคปจจบน มกเหนภาพสงวยเพยงดานลบทถดทอยและเจบปวย ซงตามขอเทจจรงพบวายงมผสงวยทมแรงพลงในการทางานเพอตนเองและสงคม คนในสงคมตองหลดออกไปจากภาพทเราคดเพยงดานเดยว“ผสงอายกบความเจบปวย” “ผสงอายเปนภาระ” หากพลกวธคดมาอกดานโดยองหลกคดตามธรรมชาตจะพบวาผลไมทสก “แก พอด” จะมความอรอยตามรสชาต เชนเดยวกบชวตจงตองอยให “แก พอ” เพอทชวตจะไดม “โอกาสลมรสชาตของชวต” ทาใหไมเสยททเกดมาเปนมนษยเชนเดยวกบแนวคดทางดานตะวนออกทใหคณคากบการมชวตทยนยาว เพอทาความดเปนเสบยงตอไปในชาตหนา จงเปนวยสาคญทมความหมายของการดารงอย หลายครงทเราพบเหนวายงมผสงวยทยงสนกกบการมงานทาและมความรนรมยกบการมชวตอย บางแงมมจากการใชชวตมากพอเฉลยวฉลาดจากการไดรบประสบการณตางๆ มามาก พอทจะเอออานวยคณประโยชนใหพวกเดกๆ และคนหนมสาวในการใหคาปรกษา แนะนา ใหขอคดจากความชานาญในชวตมามาก ดงนน ผสงอาย จงไมใชคนออนแอทสงคมจ าเปนตองคอย"สงเคราะห ชวยเหลอ" แตเปนพลงส าคญของการสรางเศรษฐกจสงคม และเปนปญญาของสงคมได

ประการทสอง ตอเนองจากประการแรกในแงทวา เมอเราไมควรมองผสงอายเปนภาระแลว เรากยงไมควร รอวาจะทาอะไร เฉพาะตอนทประชากรกลายเปนผสงอายแลว จะทาอะไรตองมง "สรางความพรอม" ของผคนทกคนในสงคม ไมวาจะเปนผสงอาย หรอยงหนมสาว ไมวาจะมครอบครวแลว หรอไมมครอบครว ไมวาจะมผสงอายอาศยอยดวยหรอยงไมม สงสาคญทตองทา เพอสรางความพรอมสสงคมผสงอาย

เอกสารหมายเลข 4 กระบวนการขบเคลอน งานผสงอายในชมชน

อรอนงค ดเรกบษราคม

33

ในหวงทสงคมไทยกาวเขาสสงคมผสงอายโดยใน พศ. 2553 เปนปแรก เพยง 20 ป ใน พศ. 2573 คนไทย 1 ใน 4 จะเปนผสงอาย (รอยละ 25.2)1 และทานคงจะเปนหนงในจานวนดงกลาว ประเทศไทยมเวลาสนในกวาประเทศทพฒนาแลวมากในการเตรยมบคลากรชมชนและประเทศ (ญป นใชเวลากาวเขาสสงคมผสงอายประมาณ 60 ปขนไป) หากทานอยในฐานะผ นาของชมชนในวนนและมโอกาสเตรยมวนเวลาขางหนาของชมชนทานได ทานคงอยากใหชวตในบนปลายของคนในชมชนทาน มชวตอยางมคณคา ศกดศร อสระมสวนรวมและสามารถดแลตนเองได ซงขนอยวาทานจะเตรยมสราง “สงคมเพอผสงอาย” ในวนนอยางไร

2. ปกธงชวตใหมของผสงวย อกครง

สงคมในซกโลกตะวนออกในแทบเอเชยในอดตทมความยดมนในเรองกตญ จะมคากลาวทใหความหมายแกผสงวยในเชงคณคา ใหการยกยองผ มอายยนวาเปนผควรแคการเคารพนบถอในชาวจนมพธกรรมทใหความสาคญในการผานชวงอายสาคญ คอ พธแซยคซงถอวา เมอบคคลมอายครบ ๖๐ ป แสดงวาบคคลนนไดบรรลความเปนคนอยางสมบรณ เพราะไดผานกจกรรมตาง ๆ มาครบ มประสบการณเกอบทกดาน ชาวจนจงใหความสาคญกบพธน โดยถอวาบคคลทอายครบ ๖๐ ป หรอ ๕ รอบอาย ไดบรรลความเปนผอาวโสทงในระดบครอบครวและชมชน พธแซยดจงเปนทงกจกรรมในระดบครอบครวและชมชนเพราะนอกจากจะมสมาชกในครวเรอนมารวมดวยแลว คนในชมชนจะมารวมพธฉลองเพอรบรความเปนผอาวโสอกดวย2 ในขณะทซกโลกตะวนตกทมงใหความสาคญทางดานเศรษฐกจ วยแรงงานจงเปนทนการผลตทสาคญในขณะทการสงวยกลายเปนแรงงานไรคา ทาใหการกาวเขาสวยนจงหมดความหมาย ในขณะทโลกมการเชอมตอโยงกนและสงคมไทยไดกาวเขาสสงคมทเนนเศรษฐกจ จงกลายเปนดเหมอนวาการมอายทสงวยในอกความคดหนงไดกลบกลายเปนชวงเวลา “หมดคณคา” ทไมนารนรมยอกตอไป แตสงคมไทยยงมทนวฒนธรรม และฐานจตใจทสาคญทยงไมไดถกลบเลอนไปเลยทามกลางสงคมปจจบนหากเราปกธงชวตใหมของผสงวยในสงคมไทย เราปรารถนาใหสขภาพผสงอายทพงประสงค 4 หลกการ คอ

พงตนเอง – อยเพอดแลตนเองไดยนยาวทสด

ครอบครวเกอหนน – อยเพอความอบอนในครอบครวใหนานทสด

ชมชนชวยเหลอ – อยเพอสานสมพนธกบเพอนใหนานทสด

สงคม รฐ เกอหนน – อยเพอใหมคณภาพชวตในสงคมใหดทสด

1 สานกงานสถตแหงชาตและสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

2 http://guru.sanook.com/answer/question/%E0%B9%81%E0%B8%8B%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B8%94/

34

โดยเปลยนกรอบแนวคดสงคมไทยตอผสงอายไทย ทหลงตามกระแสในชวง 30 – 40 ป ใหกลบหวนคนมาสสงคมไทยอกครงหนง3

3. คดเคลอนงานผสงอายในชมชนอยางไร

การคดเคลอนเรองงานผสงอายในชมชน เพอใหชมชนสามารถดแลผสงอายไดอยอยางมความสขอบอน มศกดศร และพงตนเองไดยาวนานทสด โดยมฐานคดสาคญวาผสงอายเปนพลงและตองมการเตรยมคนใหเขาสการเปนผสงอายทดในสงคมอนาคต เพอใหชมชนสามารถอยไดแมจะมพลเมองทเปนผสงอาย จงมประเดนสาคญทจะชวนคดกอนเคลอน

ความจรงของสงคมขางหนาทเชอมโยงกบชวตตนเอง

ค าถาม ขอท 1 “ทานจะใชชวตเมออาย 70 ป อยางไร” ในสถานการณทชมชนมแตผสงอายอยดวยกน ลกหลานมนอยและไปทางานไกลบาน

ค าถาม ขอท 2 หากชมชนไมเตรยมการส าหรบผสงอาย ชวตของทานจะพบเจออะไรบาง

3 http://www.m-society.go.th/news_detail.php?newsid=1276

35

คาถามสาคญสองขอทใหแตละคนพจารณาผานชวตของตนเอง เลาเรองราวและขอคดเหนใสกน หากชมชนทาหรอไมทาการพฒนาผสงอายอะไรจะเกดอะไรขนกบตนเอง จนทาใหเหนวา วนนหากเราไมเตรยมการขบเคลอนงานผสงอายในสงคม “ชวตเรา ครอบครว ชมชนเดอดรอนแน“แมวาครอบครวหนงจะกลาววาตนเองมพรอมดแลผสงอายในครอบครว หากแตโดยภาพรวมทผคนในชมชนสวนใหญ “อมทกข” ทานจะสขไดอยางไร พดคยกนจนทาใหเหนวา ชวตของตนเองเชอมโยงกบการเปลยนแปลงสงคม จนรสกวา” ปลอยชางหวมนไมได”

เรองผสงอาย ใครเปนเจาของ

เมอคดไดวาชวตตนเองกบชวตสงคมเชอมโยงและเกยวของกน ประเดนทชวนคดตอไป “งานผสงอายในชมชนใครเปนเจาของเรองน” หากเมอไรกตามทชมชนยงไมเหนวา “ชมชนเปนเจาของเรอง” แตการทางานผสงอายสวนใหญจะเขาลกษณะตอบโจทยหนวยงานเหนอโดยเฉพาะตวชวดของหนวยงานมากกวาตอบโจทยของชมชน สาคญอกอยางคอคนภายนอกอยางไรกตามอาจจะเพยงแครสถานการณเชงเหตผล และอาจไมลกซงวถชวตและตวตนทแทจรงของคนในชมชนทมลกษณะคดแบบเชอมโยงและเกยวของกบความสมพนธ ซงเจาหนาททเกยวของ ควรระลกอยเสมอวา “เราเปนคนนอก คดแทนทาแทนชมชนไมได”

แตหากเชอวา “เราหายใจแทนกนไมได” เรองราวชนดน”ชมชนตองลกขนมาจดการดวยตนเอง” โดยใชความเดนของวธคดแบบชาวบานทม “ความเชอมโยง ใหความสาคญเรองของความสมพนธกบทกสงไมวา สงเหนอธรรมชาต ความเชอ ธรรมชาต และชวตคน“

อยารบพงมงท ากจกรรมผสงอาย กอนสรางกระบวนการเรยนร

ถงแมใจจะมาเหนเปนธระเกยวของกบตนเองและชมชน แตกอนทจะกระโจนไปสการทากจกรรมเกยวกบผสงอายในชมชนทมกเปนขนตอนทคนเคยโดยยงขาดการนกใครครวญรอบดาน ดงนนหากมการตงวงพดคย เรยนรรวมกนในกลมคนทเกยวของจากหลายภาคสวน โดยเฉพาะคนทมลกษณะ “จตใหญ ใจสาธารณะ เอาธระ กดไมปลอย เชอมรอยผคน” เพอทาความเขาใจ

ปรบฐานคดของชมชนในเรองผสงอาย ทเปน “พลง” ไมใช “เครองพง” เรยนรศกยภาพ ภมปญญา ของผสงอายในชมชน จะทาใหกระบวนการทางานพลกไปจากเดมและไดพลงผ สงอายมาชวยงานชมชน กจกรรมผ สงอายจะไมใชเพยงเปนเรองการสงเคราะห ชวยเหลอหากแตเปนเรองการพฒนาศกยภาพ และนาศกยภาพมาชวยชมชน

ผสงอายในชมชน เปนอย อยางไร หากทกคนไดยอนคดและนารปธรรมของผ สงอายในชมชนในอดต ปจจบน และสงคมในอนาคต มาพดคยกน จะพบวาสงคมไทยเมอสามสบสสบปกอน ผ สงอายเปนวยทคณคามชวตอยอยางพฒนาจตใจตนเอง แตทกวนนชมชนบางแหงเรมพบวาผสงอายบางสวนถกทอดทง แลวบานเรามขอมลทบอกวาสขและทกขของผสงอายเปนอยางไร และหากในอนาคตทชมชนบานเราม

36

แตผสงอายจะเปนอยางไร ซงบางชมชนไหวตวทนหนกลบมาดแลและพฒนาศกยภาพของผสงอายกนแลว

ตงจดหมายปลายทางและ ชกชวนผคน

แมจะปกธงชวตใหมของผสงอายโดยภาพรวม แตวาชมชนแตละแหงมความแตกตางกน ดงนนชมชน ควรเปนผ กาหนดภาพการพฒนาผสงอายในชมชนตามทสามารถทาไดในระยะ 3 – 4 ป ใกลๆ วา

อยากเหนผสงอายในชมชนเปนอยางไร เพอชวยทาใหภาพทตองการไปชดขน รวาจะไปทางไหน

ชมชนเรามทนดๆ อะไรทจะมาขยบงานผสงอาย เชน วฒนธรรม ประเพณ วด ศาสนา ผสงวยทเปนแบบอยาง ภมปญญาทอยกบผสงอาย เปนตน

หากอยากขยบเรองผสงอายใครจะเขารวมดวยชวยกน แตละชมชนจะมองคประกอบของคนทเขามารวมทางานในเรองนแตกตางกน แตทสาคญคอผสงอายตองเปนแกนนาหลกคนหนงในการขบเคลอนการดาเนนงานในกลมตนเอง ซงแตละกลมทชวนเขามาเปนเจาของในเรองนจะมบทบาทอยางไร

กลมเปาหมาย มใชแคผสงอาย

การจดกลมผสงอายเพอการพฒนาผสงอายในชมชน ชวยทาใหเหนวาจะดงศกยภาพแตละกลมมาชวยเหลอกนและกนไดอยางไร นอกจากนผ ทเ กยวของยงสามารถหากจกรรมทสอดคลองในแตละกลมหากแบงตามศกยภาพในการดารงชวตของผสงอาย พบวา

กลมผ สงอายทมศกยภาพสามารถออกมาชวยเหลอสงคม ชมชน นบไดวาเปน “กลมพลง” กลมนหากสามารถคนหาและมการพฒนา จะทาใหชมชนสามารถพฒนางานผสงอายและงานในชมชนอนๆไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะกลมปราชญชาวบาน ขาราชการเกษยณอาย

กลมผสงอายทชวยเหลอตนเองไดแตมกใชชวตอยภายในบาน กลมนควรทาใหมสขภาพกายและใจเขมแขงเพอการพงตนเอง ชวยเหลอตนเองใหไดยาวนานทสด ควรชวนกลมน ออกมาจากบาน เพอใหกลมผสงอายนมชวตชวา และสามารถดารงชวตอยางมคณคาและศกดศรใหยาวนานทสด

กลมผสงอายทไมสามารถชวยเหลอตนเองได เปนกลมสาคญทชมชนไมควรละเลยกลมน มทงผสงอายทมภาวะเจบปวย พการจนตองตดเตยง หรอตดบานไมสามารถออกไปไหนได หรอกลมผสงอายทภาวะยากลาบาก เชน ยากจน มเงนแตอยคนเดยวตามลาพงไมมคนดแล ชมชนควรมบรการหรอการสนบสนนการดารงชวตทตรงกบความตองการตามความขาดในแตละเรอง เพอใหมคณภาพชวตทดขน

37

ในการพฒนาผสงอายในชมชน ไมเพยงแตกลมผสงอายเทานนทเปนกลมเปาหมาย แตยงมกลมทสนบสนนผสงอาย เชน ผดแลผสงอาย อาสาสมคร พระ รวมถงกลมวยกลางคนเพอเตรยมตวเขาสวยสงอายอยางมคณภาพ ซงทผานมาสงคมไทยมการเตรยมตวคนเขาสวยผสงอายนอยมาก เมอกาวเขามาสวยดงกลาวทาใหมปญหาสขภาพและขาดความมนคงของชวต

ยกเครองเรองโครงสรางและระบบบรการ

ลองจนตนาการเพยงแค 20 ป คนในชมชนมผสงอาย 1 ใน 4 ชมชนมอะไรทควรปรบตวเพอใหกลมนสามารถดแลตนเอง พงตนเองได โครงสรางในชมชน ตองปองกนไมใหมอบตเหตกบผสงอายไดงาย เชน โครงสรางทเดนเลนควรมทพกขางทาง สถานบรการทรองรบการใชบรการมหองนาทเหมาะสมกบผสงอาย ปรบระบบบรการและสงสนบสนน สถานอนามยปรบบรการเกยวกบการดแลผ ปวยและผสงอายไปอยทชมชน เพอลดความยงยากการเดนทางมาทสถานบรการของผสงอาย ระบบบรการประคบประคองชวตชวงสดทาย มระบบอาสาสมครทสามารถเชอมโยงกบสถานบรการได โรงเรยนทมจานวนเดกนกเรยนนอยลง ปรบระบบการศกษาสาหรบผสงวย องคกรปกครองทองถนจดโครงสรางองคกรใหมผ ทรบผดชอบงานผสงอายโดยตรงนโยบายทชดเจนเปนรปธรรมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอายทมาจากขอมลในกลมผสงอายจะมผลตอการเลอกผ นาในชมชนของสงคมผสงอาย

4.บทบาทชมชนทองถนในการดแลผสงอาย

ทาไมชมชนและทองถนตองนาประเดนเรองผสงอายมาเปนโจทยสาคญของตนเอง คงปฏเสธไมไดวาเพยงเวลาแค 20 ป ประชากรผ อายจะเปน 1 ใน 4 ของชมชนในสงคมไทย แนนอนทวาลาพงครอบครวทเลกลง ไมสามารถรองรบการเปลยนแปลงเพอดแลคณภาพชวตของผ สงอายใหสามารถดารงศกยภาพทดได อยางนอยการพฒนาศก ยภาพผ สงอายและผ เกยวของ การพฒนาโครงสรางเพอรองรบใหผสงอายมคณภาพชวตทด และการนาพลงผสงอายมาพฒนา ลวนแตเปนบทบาทเอออานวยของชมชนและทองถนทแตกตางไปจากบทบาทเดมของทเคยทาในดานการชวยเหลอและสงเคราะหผสงอาย

บทบาทของชมชนในการพฒนาและดแลผสงอาย

การทผสงอายจะมคณภาพชวตทดเปนตนแบบเรยนรของประสบการณชวต และการทผสงอายจะเขามามสวนตดสนใจในเรองราวของชมชน ชมชนควรมบทบาทดาเนนการ ในเรองตางๆ เชน

• คนในชมชนตองไดรบการปลกฝง ใหมพนฐานจตสานก ความคด และการปฏบตของทกคนในชมชน (ผสงอาย ลกหลาน และผอยอาศยในชมชนทกคน) ตองตระหนกถงคณคา ความสาคญของผสงอาย (โดยเฉพาะลกหลาน) เสมอเหมอนปชนยบคคล ทเปยมดวยประสบการณชวตทลมเหลว และดงาม ซงเปนแบบอยางในการดาเนนชวตของลกหลาน ชมชนในปจจบน โดยลกหลาน และผ อาศยในชมชนตองแสดง

38

ความเคารพยกยอง ใหเกยรตเปนแบบอยางทดงาม เพอเปนรากฐานชวตในชมชนทจะเอออาทรตอกน

• ชมชนมการจดทาโครงสรางเพอรองรบการใชชวตของผ สงอาย เชน จดตง “สวนรวมแรง รวมใจ รวมรก พทกษสขภาพ” รวมกนทงภาครฐ และเอกชน โดยความรวมมอของประชาชนในชมชน โดยชมรมเปนแกนรวมสรางสวนสขภาพ ประกอบดวย สนามออกกาลงกาย, สนามเดกเลน, ลานกจกรรม และรวมปลกตนไมดอกไมใหรมรน สวยงาม เปนรากฐานการปลกฝงการด แลสขภาพ รกธรรมชาตแกลกหลาน เปนการสรางสายใยสมพนธ รวมกนทกกลมอายใหเกดขนในชมชน โดยชมชนและเพอชมชน

• ชมชนมการจดตงกลมสงเสรมภมปญญาชาวบานในชมชนนน เพอใหมการสบทอดการปฏบตเปนกจวตรประจาวน เพอถายทอดถงลกหลาน และเปนวฒนธรรมในชมชนตลอดไป เชน กลมจดทาสงของเครองใช อาหารพนบานทมประโยชน เพอจาหนายในรานคาของชมชน และกลมการนวดแผนไทยใหแพรหลายตลอดไป

• ชมชนประกาศเกยรตคณลกหลาน หรอผดแลผ สงอายดเดนในชมชน เพอเปนแบบอยางทดงาม ใหลกหลานมจตสานก ในความรบผดชอบดแลผสงอายอยางตอเนองสบไป

• ชมชนสรางเสรมสอการดแลรกษาสขภาพ และสงเสรมการดาเนนกจกรรม ของชมรมผสงอาย ใหดารงอยตลอดไปอยางมประสทธภาพ

• ชมชนใหความสาคญ และจดเตรยมความพรอมบคคล ทจะเขาสวยสงอาย (อาย 55-60 ป) เพอการยอมรบ และปรบตวใหเขากบสถานการณ สงคม และสงแวดลอมทงรางกาย จตใจ ไดอยางมความสข โดยการดาเนนโครงการฝกทกษะชวต แบบมสวนรวมในการปรบตว รบการเปลยนแปลงในวยสงอายอยางเหมาะสม

• ชมชนจดตงศนยดแลสงเสรมสขภาพเดกวยเตาะแตะ (เดกอาย 0-3 ป) โดยผอยในวยกอนสงอาย หรอผสงอายทมความพรอม และสมครใจ เพอการแสดงถงคณคา และมการอยรวมกนอยางมคณภาพ ของทรพยากรบคคลในชมชน อยางเปนรปแบบสมยกอนทงดงามวธหนง

บทบาทองคกรปกครองสวนทองถน (อปท) ในการเตรยมรบสงคมผสงวย

หากพจารณาตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 ไดประกาศใช กฎหมายฉบบดงกลาวไดกาหนดสทธทผสงอายจะตองไดรบตามกฎหมาย เชน การบรการทางการแพทย การบรการทางการศกษา การประกอบอาชพ การมสวนรวมทางสงคมและการพฒนาตนเองในดานตางๆ การอานวยความสะดวกและปลอดภยในอาคารสถานท ยานพาหนะ บรการสาธารณะอนๆ การชวยเหลอคาโดยสารยานพาหนะ การยกเวนคาเขาชมสถานทของรฐ ความชวยเหลอกรณถกทารายหรอไดรบอนตรายหรอถกทารณกรรม การชวยเหลอกรณถกทอดทง การชวยเหลอกรณถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบ การจดทพกอาศยใหกบผ สงอายทประสบปญหา การจดหา

39

เครองนงหม การสงเคราะหเบยยงชพ การจดงานศพตามประเพณ สทธตางๆ เหลานตามทกาหนดไวในกฎหมายกเพอเปนการเตรยมความพรอมของสงคมไทยทไดกาวเขาสสงคมผ สงอาย ซงปจจบนองคการบรหารสวนทองถนมบทบาทสาคญทเกยวของโดยตรงกบผสงอาย

แตสวนใหญทผานมาพบวา การจดบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถนใหกบผสงอายมลกษณะเปนการแกปญหาเฉพาะหนา ยงเนนการสงเคราะห ไดแก การสงเคราะหเบยยงชพ การสงเสรมดานสขภาพเปนหลก การดาเนนการในลกษณะทจะสงเสรมการชวยตนเองของผสงอายยงมจากด เนนการพงพางบประมาณจากสวนกลาง ซงจะสงผลตอการผกพนงบประมาณจานวนมากในอนาคต ถงเวลาแลวททองถนตองสรางนวตกรรมการใหบรการสาธารณะทสอดคลองกบความตองการของผสงอายในทองถนของตนใหมากขน4

การดาเนนนโยบายเกยวกบผสงอาย จะตองเนนประเดนการพฒนาศกยภาพผสงอาย ใหโอกาสในการมงานทา และการมสวนรวมในฐานะผทรงคณวฒของผสงอายในองคกรทองถน โดยใหเปนผ เสนอนโยบายเกยวกบผสงอาย สนบสนนการดาเนนงานของกลมผสงอาย และเอออานวยเรองโครงสรางทปลอดภยสาหรบการมคณภาพชวตทดของผสงอาย เชน ทางเดน หองนา สนบสนนสถานบรการของรฐทพฒนาศกยภาพกบผ สงอาย โดยการดาเนนงานดงกลาวทองถนควรมขอมลสถานการณผสงอายในดานตางๆเพอนามาประกอบการวางแผน ใหการสนบสนนไดโดยการจดตงโครงการชวยเหลอตนเอง หรอโครงการพงตนเองสาหรบผสงอาย และเตรยมใหความรแกผสงอายเพอเตรยมตวกอนการเกษยณผสงอายในตาบลมระบบดแลไมถกทอดทง นอกจากนนครอบครวผสงอายยงควรไดรบการเกอหนนผสงอายจะตองไดรบการสนบสนนจากทองถน ทองถนสนบสนนประเพณนยมในเรองบทบาทของครอบครวในการดแลผสงอาย อยางไรกตามทองถนควรจดใหมผ รบผดชอบการดาเนนงานผสงอายในองคกร

5. ชมชนพรอมเขาสสงคมผสงวยหรอยง

"สงคมทกวนน คนในชมชนอาจจะไมมนใจวาแกชราไปแลว ลกจะเลยงดได”

“ขณะนมผสงอายถง 5 แสนคนทถกทงไวตามล าพง “

ทามกลางการเปลยนแปลงของสงคมทไมหยดนง แตพอคาดเดาไดวาในชวงททานผ นาองคการบรหารสวนทองถนหรอผ นาชมชน ทมอายราว 46 ป ขนไป คงจะเปนหนงในผ ทมโอกาสไดรบผลกระทบจากการทประชากรผสงอายเปน 1 ใน 4 ของสงคม เมอทานอายเกอบ 70 ป ภาพทปรากฏในสายตาปจจบนนคอ มผ สงอายอยตามลาพงหรอคนเดยวเพราะลกหลานไปทางานหางไกลจากชมชน และเมอเวลาเดนไปขางหนาอก 30 ป ทเปนสงคมผสงอาย ทานจะดารงชวตในสงคมนนอยางไร หากไมมการเตรยมรบมอไวตงแตวนททานยงมโอกาสทพอจะทา 4 http://www.publicpolicy-in-thailand.com/index/index.php/examples-of-public-policy/44-thai-public-policy/65-

publicpolicy-seniors.html

40

อะไรไดบางหรอวา จะลองหาทางทางานผสงอายทมากไปกวางานแบบเดมๆทเนนการสงเคราะหและชวยเหลอ ในฐานะผ ทดแลคณภาพชวตของคนในตาบล อาจจะลองตรวจสอบโดยใชเครองมอตารางงายๆ ดวาชมชนของตนเองมความพรอมเตรยมรองรบและกาวเขาสสงคมผสงอายใน 15 - 30 ป นอยางไร ดงน

การเตรยมพรอมขององคกรปกครองทองถน องคกร ประเดน ม ไมม

องคกรปกครองทองถน นโยบายและการวางแผน มการจดทาแผนและวสยทศน ชมชนดแลผสงอาย

มแผนการพฒนาศกยภาพผสงอาย และผดแลผสงอาย

มขอมลผสงอายทสามารถนามาวางแผนได โดยมการประเมนสอบถามความตองการจากผสงอายในชมชนทกระยะ

การสนบสนน (ไมรวมคาเบยยงชพ)

มการสนบสนนงบประมาณดานการพฒนาศกยภาพผ สงอาย และผ ดแลผสงอายในชมชน รวมถงมการเตรยมตวผ เขาสวยสงอาย

สงเสรมเครอขายผสงอายในการดาเนนกจกรรม

สงเสรมใหเครอขายผสงอายไดแลกเปลยนกบพนทอนๆ

สงเสรมการใชภมปญญา ในการดแลสขภาพ

โครงสราง มผ รบผดชอบการพฒนางานผสงอาย

มศนยพฒนาดแลผสงอาย กลางวนและระยะยาว

มระบบสอสาร ประชาสมพนธทเขาถงผสงอายไดทกกลม

มการจดระบบขนสงทใหบรการผสงอายไดมาทากจกรรมหรอรบบรการไดอยางสะดวก

มพนทสาธารณะ ออกกาลงกายทเพยงพอและปลอดภย

การมสวนรวมของผสงอาย

ผสงอายมสวนรวมเปนทปรกษาในงานองคกรปกครองทองถน

ผสงอายไมถกทอดทง ผสงอายทกคนทยากลาบากไดรบการสนบสนนดแล

41

การเตรยมพรอมของหนวยงานรฐฯ ในพนท องคกร ประเดน ม ไมม

หนวยงานรฐในพนท มศกยภาพดาเนนงานเพอใหผสงอายไดอยอยางมคณคา ศกดศร

หนวยงานดานสขภาพมศกยภาพในการสงเสรมและพฒนาผสงวยในดานสขภาพใหสามารถพงตนเองไดนานทสด

หนวยงานดานการศกษามศกยภาพในการสรางการเรยนรใหกบผสงวย

หนวยงานทรบผดชอบดานอาชพมศกยภาพพฒนาผสงอายใหสามารถเลยงดตนเองได

สถานทราชการมการจดทาโครงสรางทเออตอการใชบรการของผสงอาย

มหองนาทเหมาะสมกบผสงอายใชบรการ (มโถสวมนง กอกและประตใชแบบคนโยก พนไมลน แสงสวางเพยงพอ ประตกวาง ราวยดเกาะ มทางลาดสาหรบรถเขน )

มทางลาดเอยงและไมมพนททเสยงอนเปนเหตใหเกดอบตเหตไดงาย

มการจดบรการสขภาพดแลชวยเหลอผสงอายทชวยเหลอตนเองไมไดและครอบครว

มบรการเยยมบานทสนบสนนใหครอบครวสามารถดแลผ สงอายไดอยางมคณภาพ

สามารถจดบรการเฉพาะ บรการปองกนความเสยง บรการประคบประคองผสงอายในระยะเวลาสดทาย ได

มศกยภาพในการเชอมตอบรการใหความชวยเหลอผสงอายและครอบครวทสงขน

การเตรยมพรอมองคชมชน และองคกรระดบพนท องคกร ประเดน ม ไมม

ชมชนมปจจยเออใหผสงอายใชชวตอยางมคณคา และศกดศร โครงสราง มพนทของผสงอายในการทากจกรรมรวมกนอยางปลอดภย

มพนทของผสงอายในการถายทอดภมปญญา

มวฒนธรรมทเออตอการแสดงคณคาผสงอาย

ผสงอายไดมโอกาสใชภมปญญาในการทากจกรรม

ผสงอายมสวนตดสนใจในการดาเนนกจกรรมของชมชน

มการสรางจตสานกในชมชน

มการธารงแสะสรางคานยม กตญ ใหความเคารพผสงวย

มกจกรรมเชดช และสรางคณคา ผสงอาย ผดแลในครอบครว

สงเสรมวฒนธรรมทเอออาธร ชวยเหลอกน

มภาครวมดาเนนงานผสงอาย

ภาคทางานผสงอายประกอบดวยหลายกลมและหลายวย

โดยมผสงอายเปนผ นา

42

องคกร ประเดน ม ไมม

มระบบเครอขายอาสาดแลผสงอายในชมชน

อาสาสมครสาธารณสขมศกยภาพในการดแลและสงเสรมผสงอายได

วดหรอศาสนะสถานมบทบาททางดานพฒนาจตใจ และเปนทพงใหกบผสงอาย

มการจดระบบกองทนในชมชน

กองทนสวสดการ

กองทนบานาญผสงอาย

มระบบอาหารทเกอกลตอการมชวตอยและมสขภาพด

ชมชนมการรกษาแหลงอาหารตามธรรมชาต ซงคนในชมชนสามารถหามากนได

มการสรางระบบอาหารทปลอดภย เชนขาวกลองปลอดสาร ผกปลอดสาร

43

6. กรณการเคลอนงานพฒนาสขภาวะผสงวยในชมชน

การเคลอนพลงผสงอายในชมชน ขนอยกบบรบทของชมชนและความถนดของคนทจะเขาไปรวมพฒนา เรองเลาทจะกลาวถงในลาดบตอไป เปนการนาเสนอวาในพนทประเทศไทย มเรองราวเลกๆมากมายทเกดจากกลมผ สงอาย ทงในระดบ บคคล กลม ชมรม และชมชนทลกขนมาพฒนาสขภาวะของผสงวยของตนเอง ดงนคอ

6.1 พฤตพลง: ยายเทยม ขบเคลอนงานชมชน

หลายคนอาจจะนกหรอพดอยเสมอวา “เราเพยงคนเดยวจะไปทาอะไรได” แตภายใตพนทกวา 16 ไร กลบมเรองราวการขบเคลอนจากคนเพยงสองสามคน ในหมบานรมเสนทางระหวางเชยงราย แมสาย ทดรมรนดวยพรรณไมตนใหญทใชเวลาหลายชวงนบแตป ยาตาทวด มสมนไพรและพรรณไมกวา 200 ชนดทใชกนและใชได ใตรมเงาไมทมเพงไมมผคนมากมาย โดยเฉพาะผสงวยมานงทาผาปกใตตนไมใหญ มเสยงพดคยกนดวยใบหนาทราเรงดเสมอนพนทแหงนเปนบานทเปนพนทสาธารณะของผคน ยายเทยมและตาธร ผสงวยทอายกวา 70 ป ทดเหมอนวาอายเปนเพยงตวเลขทผานเขามา เพราะยงกระชบกระเฉง แววตาทบงบอกถงความใจด เปนเจาของบานทไดใหใชเปนสถานทสวนรวมแหงน เปนศนยไมเปนทางการของคนสงวย

เจาหนาทสาธารณสขคณแทนนตย เขาไปเจอยายบญเทยมป 2548 โดยทบรเวณบานยายเทยมไดถกปรบมาเปนการทางานโอทอปผาปก ปกดวยมอของผสงวยและคนวยกลางคน ลายประยกตจากผาชาวเขา สมาชกผสงวยคนหนงทมารวมปกผาบอกวา “หนง-ตงคกได ไสกเตม อมดวย ไดปก ไดเพอน ไดสมาธ” บานของยายเทยมเปนพนททผ สงวยมารวมตวกนแบบไมเปนทางการ เรมแรกเพยงแคการชวนคนมานงรวมกลมกนจนกระทงกลายเปนแหลงผลตสนคาพนเมองทมกลนอายของบานมากกวาศนยผลตสนคาโดยในการทางานนมผชวยคนสาคญคอคณทองประกายทเปนลกสาวยายเทยม เปนคนบรหารจดการเรมตงแตชวนคนเขามาเรยนร เอามาสอน ใครเขามามความถนดในเรองอะไร ทกคนทมาไมตองใชเงน คนไหนทาอะไรไมเปน กใหกวาดใบไมในสวน ทาใหเกดใจทจะมารวมกลมกน มานงทางานดวยกนตามความถนด

นอกจากจะมกจกรรมผาปกแลว ศนยรวมแหงนยงกลายเปนทถายทอดภมปญญาระหวางรนใหกบเยาวชน ชวงทเดกวางจากการเรยนจะไดเขามาหดทาขนมไทย ขนมถวย สอดไส ถวแปบ มาทาและกนขนมดวยกน เปนการใหการเรยนรทสอดคลองกบวถชมชน อยในพนทแหงนยงซมซบเปนการเรยนรแบบของจรงไปในตว ทงเรองสขาวกลอง การทายาสมนไพร ในขณะเดยวกนเดกกไมเปนคนแปลกหนาของทนน เพราะมคนเปรยวาเดกไปเรยนไกลๆ แลวหางจาหมบาน กลายเปนคนแปลกหนาของหมบานมการพฒนาเปนหลกสตรของนกเรย เวลาแสดงผลงานนกเรยนกเชญกลมผสงอายไปแสดงทโรงเรยนดวย พนทแหงนจากการวมตวของผสงวย ยงกอเกดนวตกรรมตอการดแลสขภาพทพฒนามาจากปญญาเพอแกปญหาของกลมคนเหลานในอกหลายเรอง

เรองแรกหนไมพนสงคมทถกเกษตรเคมรกรานพนททากน จนรกเขาสพนทรางกาย ปรากฏวาในรางกายของผ คนมสารเคม เหดหา หรอทเรยกวาเหดตบเตากลายเปนตวเดนเรองใหคนลดการใชยาฆาหญาไปโดยปรยาย และยงมรายไดจากการเกบเหดขาย เกดซปเปอรมาเกตทสวนหลงบาน เปนเรองราวทผานการเรยนรของนายเปง พราลยสมาชกในกลมทไดออกไปเรยนร

44

จากโรงเรยนชาวนา เกยวกบการใชนาป ยชวภาพและฮอรโมนไขจลนทรยหนอกลวย นากลบมาทดลองใชในการเพาะเหดตบเตา กระบวนการทใชเชอเหดผสมและนาไปวางรากตนไมโดยหามใชสารเคม กลายเปนกศโลบายลดสารเคมกาจดศตรพชในชมชน

เรองทสอง คงตองมาพดถงสงขารทเปนไปตามวย พบวาถงถวงใจ เปนถงทราย ใสตรงขอเทานกบาส สาหรบนกวงจะใสขอเทาเวลากระโดดจะกระโดดไดสง ซงมราคาประมาณ 300 กวาบาท แตทมผสงวยทแมจนไดนงคยรวมกบเจาหนาทสาธารณสขและนกกายภาพบาบดไดพฒนาทาเปนถงทรายเหลอคละ 40 บาท เยบเหมอนทนอน เปนปลอง เพอไมใหไหลมารวมกน เยบเปนผาผกมดตรงขอเทา แกวงๆ ชวยกลามเนอขา ลดพวกปวดขอ ตงชอนเพราะปกตคนมกอางวาไมมเวลา แตความจรง ทายงไงใหเราเอาชนะใจเราได ถวงทขอเทา ถวงทใจดวย เจาหนาททาหนาทตงโจทยใหงบประมาณ ผสงวยเปนคนคดแบบ ซงเรองนเผยแพรไปไกลกวาสงทเจาหนาทพด แตอยางไรกตามมเบองหลงของถงถวงใจ ถงถวงใจไมใชแควตถแตยงมความหมายทสอสงไปถงความหวงหาอาทร เปนโอกาสททาใหคนมาพบปะพดคยและเยยมเยยนกน สรางโอกาสใหคนหลายกลมในชมชนไดมารวมมอกนตดเยบถงทราย ไมวาจะเปนกลมผสงอาย แมบานอาสาสมครสาธารณสข ระหวางทมการสอดแทรกเรองดนตร และขนมทเปนวถของชมชน เปนการสรางความมนใจใหกบคนทดาเนนชวตสอดคลองกบธรรมชาต ซงสรางคณคาใหกบความเปนมนษยไดเรยนรสงทด ทมอยในชมชน

เรองราวทเลามา เปนเรองทขยบจากความสนใจของยายเทยมเพยงคนเดยว ทเรมรวมกลมแบบไมเปนทางการ แลวเรองราวตางๆกเขามารอยเรยงเปนเรองราวทมคณคากบสงคม ทาใหมขอคดตามไปไดวามผสงวยอกหลายคนทอยในชมชนทมความพรอมอาจจะเรมกจกรรมเลกๆ หากพวกเรา ในฐานะแกนนา เจาหนาทรฐ องคกรนาในชมชน ชวยกนหนนเสรมตอเตม และรวมเรยนร อาจจะทาใหชมชนเราไดมเรองราวใหมๆ และเขามาชวยพฒนาชมชนได เชนเดยวกบเรองราวเลกๆ จากประสบการณการออกกาลงกายของปาบญม เครอรตนททกขทรมานดวยโรคปวยหลงเรอรงจนเกดอาการขางเคยงทาใหทอแท แตวนหนงเศษทอนไมทถกทงกองสมไวทาใหปาลองเอาไมมาแกวงไปมา อาการดขนจนลองออกกาลงกายดวยไมจนคดทาได12 ทา เปนการออกกาลงกายทแพรหลาย “ราไมพลองปาบญม” ในสงคมไทย เราอาจจะทบทวนและลองคดใหมกบคาวา “เราคนเดยวจะไปทาอะไรได”

6.2 ชมรมผสงอาย: ไมเหยว ไมเฉา เพราะเหงาอยบานตามล าพง”

การรวมกนของผสงวยทมกจกรรมทสรางคณคา และทาใหวนเวลาทวางๆ สรางชวตชวาใหกบผคนอนเปนชวตทมองไปขางหนากยงมความหวง หนหลงกลบไปมองวยทผานมาดวยการเรยนรและชนชมรวมถงการบรหารจดการกลมทมทกษะพเศษบางประการในการดแลผสงวยใหเกดความพงพอใจ ซงผสงอายทมสขภาพดพจารณาท 2 องคประกอบ คอ การมชวตอยอยางมความสข และดาเนนชวตประจาวนอยางกระฉบกระเฉง แสดงออกโดยการเปนอาสาสมคร ทาสงทตนเองชอบ มการตดตอสมพนธกบบคคลอนการสรางพนทใหผสงอายไดมโอกาสมารวมกลมทากจกรรมของตนเองจงเปนเรองทควรสงเสรม ทาใหสงคมไดรบการดแลจากพลงผสงวยการเคลอนตวของกลมผสงวยยงมลกษณะการทางานทแตกตางกนไปตามลกษณะพนทของเมอง หรอชนบท

45

1) ชมรมผสงอายในเขตเมองนนทบร ในสงคมกลางเมองใหญทตางคนตางอย กลบมโครงสรางหนงทเกดขนไดในสงคมใจกลางเมอง ทมกลมผสงวยสามารถรวมตวกนเปนชมรมมกจกรรมทตอเนองมายาวนานสบป ใครกตามทเขาไป รพ.พระนงเกลา จะพบเหนวามผสงอายทงชาย-หญง ทากจกรรมชวยเหลอผ ใชบรการอยตามจดตาง ๆ ทงการชวยเหลอแนะนาการทาบตร การใชบรการของ รพ. เลนดนตรไทยใหฟงจนมเดก ๆ มา รพ.กบผปกครองมาขอเรยนดวย การชวยงานบญช หรอแมแตงานทชวยดานจตใจโดยตรงคอ มหองพระทมอาสาสมครซงศกษาเรองธรรมมะมาคอยแนะนาการปฏบต ทาใหผ ปวยมจตใจสงบขน การนวดแผนไทย บรการตดผมฟรใหผ ปวย และอกมากมายกระจายอยแทบทกสวนงานของโรงพยาบาล และเปนการทางานทเนนการใหทาในสงทอยากทา ตามความสมครใจ ท าในนามชมรมผสงอายโรงพยาบาลพระนงเกลา จ. นนทบร บรรดาจตอาสาผ สงวยในรพ.พระนงเกลา คอ สวนใหญเคยมาใชบรการทโรงพยาบาล เมอหายแลวกอยากทาประโยชนใหกบโรงพยาบาล สมาชกทานหนงลงสกล กลประดษฐ เปนชางตดผมกอทศเวลาสปดาหละ 1 วน มาใหบรการตดผมใหกบผ ปวยในโรงพยาบาล ระหวางทตดผมกคยกนไปกบผ ปวย โดยลงบอกวาคนปวยนอนโรงพยาบาลยงอยนานผมจะยาวรงรงทาใหหนาตาไมสดชน เมอตดผมแลวจะไดหนาตาสดชนสดใส จะไดดดออกไปจากโรงพยาบาล 5

กจกรรมทมผลตอการสรางพลงผสงอายทมชวตแบบคนเมองและชวยเหลอผสงอายทดอยโอกาส จตอาสาของผ สงวยกลมนสรางขนจากกลไกของกลมผ สงอายและการสนบสนนจากโรงพยาบาลของรฐ ชมรมผสงอายซงสวนใหญเปนขาราชการเกณยณอาย ซงเปรยบเสมอน "คลงความร"เคลอนทกระจายอยทวโรงพยาบาล สมาชกทานหนงกลาววาไดเขามารวมเพราะเหนวาเปนเรองททาแลวไดประโยชน ทาแลวสมองไมฝอ กจกรรมไปเยยมผ ปวยดวยจตอาสา มการไปเยยมผ ปวยทงทนอนตดเตยงตามบาน ใสชดจตอาสาไปชวยเยยมเยยนโดยจะมเจาหนาทของโรงพยาบาลพระนงเกลาไปดวย ชวยประสานเรองรถ และในวนพธจะไปเยยมคนไขตามตกผ ปวยใน ทมอาย 60 ปขนไป มบตรอวยพรไปให และจดกจกรรมผสงอาย มการแสดงดนตร เลนระนาด วนศกรมการเลนคยบอรด

การบรหารจดการภายในกลม ขณะนมสมาชกพนกวาคน โดยผสงอายจะมากรอกใบสมครกนเองสาหรบกรรมการชมรมผสงอายไดใชเรองวฒในการนามาพจารณาชวยทางาน มกรรมการชมรม 22 คน พฤหสบดแรกของเดอนมสนทนการภายในสมาชกกลมผ สงอาย พฤหสบดทสองเลยงวนเกดมการเลยงโตะจนคนละ 150 บาท โดยเปนอาหารทเหมาะสมกบสขภาพ พฤหสบดทสามสอนสมาชกทาดอกไมผาใยบวมการสอนทาขนม พฤหสบดทสสมาชกจะพากนไปทศนศกษาเดอนเวนเดอนมการทองเทยว มการเลนกฬาเปตอง การรากลองยาว สมาชกปวยมการไปเยยม คนละ 300 บาท ตายมพวงหรด 500 บาท

5 http://gotoknow.org/blog/pr-hhc/107394

46

2) ชมรมผสงอายในชนบท “อยสอนหลาน"...สบสานภมปญญาของชาวแมวาง6

วนนภาพของคนเฒาคนแกชมชนแมวางอาเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม ไมโดดเดยวเหงาหงอยอกตอไป หากมกจกรรมสาคญบางอยางใหทา โดยมกาลงใจเปนเดกเลกลกหลานคอยวงเลนอยใกล ๆ ทงหมดนมแรงหนนสาคญจากคนเฒาคนแกท รกจะทางานอยาง พออ ยใจคา ตาปญโญ พรอมดวยผ รวมงานจานวนหนงรเรมโครงการเลกๆทชอ "โครงการอยสอนหลาน"

เมอพดถงของเลนพนบาน เดกสมยนนอยคนนกทจะรจก สวนใหญแลวเดก ๆ จะรจกของเลนทผลตขนจากนวกรรมใหม อาท ปนกลแสงเลเซอร เกมกด เครองบนไขลาน ตกตาบารบ หรอแมแตรถแขงทใชรโมทบงคบทกาลงฮตใหหมเดกๆอยางรถกระปองเปนตน หากมองยอนกลบไปในอดตสมยป ยาตายายทาของเลนพนบานใหลกหลานเลน ไมวาจะเปนมากานกลวย กอบแกบททาจากกะลามะพราว ปลาตะเพยนสานจากไมไผ สงเหลานลวนมาจากภมปญญาชาวบานทงสน ปจจบนอาจเรยกไดวาของเลนดงกลาวไมเหลอใหเดกรนหลงไดรจกกนเลย สมยกอนเมอเวลาทคนเฒาคนแกนงทาของเลนพนบาน จะมลกหลานมานงลอมวงด บรรยากาศความสมพนธอนใกลชดสนทแนบแบบนไมมใหเหนอกแลว กลายเปนวาลกหลานหางเหนคนเฒาคนแก เดกรนใหมนยมเขาไปเทยวตามหางสรรพสนคาใชจายเงนทองแบบสรยสรายปลอยใหป ยาตายายตองเหงาเดยวดายอยกบบาน

จากสภาพการเปลยนแปลงของชมชนแมวางในชวงเวลา 40 ปทผานมา การพฒนาประเทศทมงเนนสงเสรมการพฒนาภาคอตสาหกรรม สงเสรมการผลตเชงเดยวเพอขายสงผลกระทบใหคนแมวางตองเผชญปญหาตาง ๆ มากมาย อาท ปญหาหนสน ปญหาสงแวดลอม ปญหาการใชสารเคม ปญหาราคาผลผลตตกตา ปญหาทางสงคม ครอบครวไมมความอบอน เดกและเยาวชนตดยาเสพตด ชองวางระหวางเดกและคนสงอาย การขาดหายไปของภมปญญาทองถน ฯลฯ ซงจากปญหาดงกลาวขางตนทาใหกลมผ เฒาผ แกรวมตวกนเปนชมรมผสงอายอาเภอแมวางขนเมอป พ.ศ.2535 เพอเปนการสบทอดองคความรภมปญญาของทองถนจากคนแกสคนรนใหม

กระทงป พ.ศ.2539 พออยใจคา ตาปญโญ ไดรเรมดาเนนโครงการอยสอนหลาน โดยการประสานงานความรวมมอกบเจาพระคณพระญาณสมโภช วดดอยสพพ ดาเนนการสอนดนตรพนบานใหกบเดกเยาวชนจากโรงเรยนบานวาดวทยาคม บานดอนเปา บานใหมสวรรคและบานทาโปง โดยจดการเรยนทกวนอาทตย จนเมอป พ.ศ.2544 จงไดเรมสอนการสกสานเชน สานกบ สานงและชะลอม

โครงการอยสอนหลานไดขยายวงกวางออกไปสประชาชนทวไปมากขน เมอเครอขายองคกรชมชนแมวางรวมกบโรงเรยนบานกาดวทยาคมไดรวบรวมพอครแมครทมความรดานภมปญญาพนบานหลากหลายสาขา อาท ทอผา การทาผลตภณฑจากกะลามะพราว จกสาน การทารม ศลปนพนบาน หมอเมอง การทาเกษตร การแปรรปผลผลตพนบานและการจดการทรพยากรธรรมชาตกวา 30 คน มาถายทอดความรภมปญญาใหกบเดกนกเรยน

6 http://www.chiangmainews.co.th/cmndc_open.php?nid=63

47

หลงจากความรวมมอในครงนน ไดมการประสานงานเชญผ ร ครภมปญญาไปถายทอดความรใหแกเดกในโรงเรยนตาง ๆ บางกรณมการพานกเรยนมาเรยนรทบานผ รเชน เรยนรการจกสานทบานพออยใจคา เรยนรการทารมทบานพออยปนบานดอนเปา เรยนรสมนไพรผกพนบานทบานพอนอยบรณ บานใหมสวรรคและเรยนรการจดการทรพยากรธรรมชาตปาชมชนกบพะตจอนทบานหนองเตา

โครงการอยสอนหลานสบสานภมปญญาและวฒนธรรมทองถนแมวาง นบเปนโครงการหนงทเกดขนจากความรวมมอของชมรมผสงอายในการสานตอภมปญญาพนบานของทองถนใหไดรบการสบทอดจากคนรนหลงตอไป การเดนทางเพอสานตอความรภมปญญาของเลนพนบานในโครงการอยสอนหลานแหงน กลบไมพบเพยงของเลนพนบานหนาตาแปลก ๆ ทคนรนใหมไมเคยเหนมากอนเกอบ 20 ชนดเทานน ทวายงพบบางสงบางอยางทหวนกลบคนมาดวยนนกคอ ความสข ความผกพน รอยยมและเสยงหวเราะ

6.3 ทองถนกบการดแลผสงอาย

1) อบต.บางสทอง กบการสงเสรมสขภาพผสงอาย 7

"เปนความโชคดของผสงอายทอยต าบลบางสทอง อ.บางกรวย หางกรงเทพฯ แคเทศบาลเมองบางกรวยกน ประมาณไมถง 1 กม. จดเดนของ Home care ทน อบต. เปนเจาภาพ

และเปนเจาของดวย

"เมอเรามโอกาส เขาไดเลอกเราเขามาแลว เรากท า แตถาเราจะหมดโอกาส".. นกเปนสงทคนทองถนตองท าครบ

ตาบลบางสทอง อ.บางกรวย จ.นนทบร เปนพนทเมองทม 5 หมบาน ประชากร 8,900 กวาคน พนท 58 ตร.กม. . ปญหาของตาบลบางสทองทเกดขนในชวงหลงๆ 30% เปนคนในพนท อกประมาณ 70% เปนคนทยายเขาไป ม 2 กลม เปนผ ทไปซอบานจดสรรอย กจะมผ ทสามารถชวยเหลอตวเองได กบผ ทชวยเหลอตนเองไมได

องคการบรหารสวนตาบลบางสทองไดประยกตการดแลผสงอายทบานมาตงแต ป 2549 ทารวมกบกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ในจงหวดนนทบร โดยไดมโอกาสเขารบการอบรม เพอทไดมาดแลประชาชนในหมบาน การดาเนนการของ ต.บางสทอง เรองการปฏบตงาน ของอาสาสมครดแลผสงอายท ต.บางสทอง เปนการเสรมสรางจตสานกในชมชน ดแล

7 สงเสรมสขภาพผสงอาย - Active Ageing ส LTC (3) อบต_บางสทอง กบการสงเสรมสขภาพผสงอาย.htm

48

ผสงอายในชมชนของตนเอง ทอาสาสมครคดกนเองทากนเอง โดยมภารกจในใหการชวยเหลอดแลผสงอายในชมชน ของตวเอง ทมผดแล และไมมผดแล ทชวยเหลอตนเองได และไมได

อาสาสมครผดแลผสงอาย (อผส.) ของตาบลบางสทอง ม 40 ทาน ชาย 2 หญง 38 คน ซง อผส. ของบางสมองมอายตงแต 35-65 บางคนก 70 แลว เพราะวาเปนตาบลทใกลเมอง หาอาสาสมครยากอาสาสมครกลมนจะเปน อสม. เดม ซงมความสามารถ เกง เราจงเอา อสม. มาเปน อผส. และเพมอกบางคนเทากบไดใหเขาไดคาตอบแทนดวย และดแลทงดานรางกาย จตใจทงผสงอาย และตว อผส. กไดรบการดแลดวย ซงไดคนททางานได และมประสทธภาพดวยครบ ผสงอายเองเขากดแลกนเองได เปนการดแลมาจากใจ เพอนบานดแลเพอนบาน คณะกรรมการประกอบดวย ประธาน กรรมการฯ เลขาฯ เหรญญก นายทะเบยนโดยมทปรกษาเปนนายก รองนายก ปลด และ พมจ.จงหวดชวยดแลอยตาบลบางสทองมผสงอาย 317 คน อาสาสมคร 1 คน ดแลไมนอยกวา 5 คนขนไป ซงอผส. ไดรบการฝกอบรมการปฏบตงาน 2 ครง กอนทจะเรมปฏบตงาน ออกเยยมผสงอายทกสปดาห สปดาหละ 2 ครง ดแลสขภาพเบองตนดแลสงแวดลอมทอยอาศยดแลเรองอาหารและยา ดแลการออกกาลงกาย จดกลมงานอดเรก การดแลขนพนฐานสาหรบผสงอาย การสงเกตอาการผดปกต

การสนบสนนในระยะแรกการปฏบตงานของ อผส. ไดรบการสนบสนนจาก พมจ.จงหวด ขณะนอบต.บางสทอง เปนผสนบสนนงบประมาณ นอกเหนอจากเรองอาสาสมครดแลผสงอาย ยงมการสนบสนน รถสาหรบพาไป อผส. ไปเยยมใหญ เดอนละ 1 ครง (แตเยยมเลก อผส.ไปเอง) ตอนทผสงอายปวย ตองไป รพ. ให อาสาสมครทอยใกลพาไป รพ. ไดเลย และเบกคาใชคารถเบกกบ อบต. โดยคณะบรหารจะตองออกทกครงถาไมตดภารกจ ถาตดตองม 1 คนไปดวย

2) บทบาททองถน: หนงต าบล หนงภมคมกน สานพลงสรางนกสอสารสขภาพทองถนต าบลแมทราย เพอพฒนารปแบบการสอสารสขภาพทเหมาะสมส าหรบผสงอาย

จากสถานการณสขภาพทพบวาคนใน ต.แมทราย อ.รองกวาง จ.แพร พบวาปวยดวยโรค 6 อนดบ คอ โรคปวดกลามเนอ, ไขหวด, ผนคน, ปวดศรษะ, ความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน มกพบในผสงอาย ซงสวนใหญเปนปญหาสขภาพจากโรคเรอรงและการเสอมสภาพของรางกาย ซงเกดจากกรรมพนธ พฤตกรรมการบรโภคทไมถกตอง และเกดจากขอจากดใหคาแนะนาการดแลสขภาพ เนองจากจานวนเจาหนาทสถานอนามยมไม เพยงพอ ทาใหชมรมนกสอสารสขภาพ ต.แมทราย จงรวมกบ องคการบรหารสวนตาบลแมทราย, สถานอนามยตาบลแมทราย และชมรมผสงอายตาบลแมทราย โดยการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) จดทา โครงการหนงตาบล หนงภมคมกน สานพลงสรางนกสอสารสขภาพทองถนตาบลแมทราย เพอพฒนารปแบบการสอสารสขภาพทเหมาะสมสาหรบผสงอาย และสามารถสอสารขอมลในการดแลสขภาพของตนเองและเพอนรวมวยคนอน ๆ ได

น.ส.ศรพร พนธล หวหนาโครงการหนงตาบล หนงภมคมกนฯ กลาววา ประชากรสวนใหญใน ต.แมทราย เปนผสงอายและเดก ขาดการด แลเอาใจใสจากลกหลาน เนองจากไปทางานตางถน อกทงผสงอายสวนใหญมปญหาโรคภยไขเจบรมเราตามวย จงตองใหคาแนะนาในการดแล

49

รกษาสขภาพอยางถกตอง แตเนองจากมขอจากดในเรองบคลากรทางการแพทยทมนอยและแนวความคดของผสงอายทมกละเลยคาแนะนาหรอคาเตอนของแพทย รวมถงไมเขาใจขาวสารสขภาพทมการเผยแพรผานสอตาง ๆ สอเขาไมถง ทาใหผสงอายใน ต.ทาทราย มสถตการเจบปวยทเพมขนเรอย ๆ ทงยงมขอจากดเรองภาษาและวฒนธรรม

ดงนนโครงการฯจงเนนจดตงเครอขายแกนนานกสอสารสขภาพตาบลสงวยอยางมคาหรอ นสต. โดยใชหลกคด เพอนดแลเพอน วยเดยวกน ภาษาเดยวกน โดยใหผสงอายระดมความคดรวมกนเพอวเคราะหปญหาและสถานการณดานสขภาพในชมชนของตนเอง แลวคนหาผสงอายทเปนตนแบบในการดแลสขภาพมาบอกเลาวธการปองกนโรคกบคนอน ๆ จากนนโครงการจะพฒนาศกยภาพ นสต. ในการจดกระบวนการเรยนรในชมชน โดยใหแกนนาหารปแบบสอทจะทาใหผสงอายสนใจ เพอสามารถสอสารขอมลการดแลรกษาโรคตาง ๆ ไดอยาง ทวถง และถกตอง ชดเจน พรอมจดอบรมเชงปฏบตการ หาวธสอสาร เชน การบอกปากตอปาก , เลาผานวทยชมชน หอกระจายขาว จดหมายขาว หรอผานการละเลนทางวฒนธรรมประจาทองถน

นายเชาวเลศ สทธสวสด ประธานชมรมผสงอาย ต.แมทราย กลาววา หลงเปดตวโครงการฯ เมอปลายปทผานมา มผสงอายใน ต.แมทราย เขารวมโครงการ 80 คน จาก 232 คน ซงผสงอายในชมชนมศกยภาพของตนเองอยแลว การเปดโอกาสใหไดแสดงความสามารถในการดแลเพอนรวมวยในชมชนเดยวกน นอกจากจะเปนการสงเสรมสขภาพแลว ยงทาใหผสงอายเหนคณคาใน ตวเอง สามารถผสมผสานภมปญญาสการทากจกรรมเพอสงเสรมสขภาพของผสงอายในทองถน การสอสารระหวางผสงอาย จะไดรบขอมลดานสขภาพทชดเจนมากขน

การใหผสงอายทดแลสขภาพไดดเปนตนแบบ ดวยการบอกเลาประสบการณผานสอตาง ๆ ทาใหผสงอายทไดรบฟงรสกอยากปฏบตตาม เพราะไดรบขอมลจากเพอนวยเดยวกน ดวยภาษาเดยวกน อกทงเปนการเสรมความเขมแขงทางใจดวย เพราะผ เฒา ผ แกจะรสกวาตนเองมความสาคญ และสามารถสรางประโยชนใหแกชมชน เรยกไดวาเปนการสงเสรมทงดานสขภาพกายและสขภาพใจใหผสงวยไปพรอม ๆ กน8.

6.4 การใชทนของชมชนทมอยในการท างานดแลผสงวย

1) วฒนธรรม “ตานตอค”

ประเทศไทยสามารถใชประโยชนจากวฒนธรรมของความมนาใจตอกนแลวโดยเฉพาะในชนบท ไทยในภาคเหนอ ทยงคงมวฒนธรรมทชวยเหลอเกอกลผ ทมดอยโอกา ชมชนบานวงหมอจดกจกรรมตานตอดขน โดยกจกรรมไดสอดคลองกบงานวจยเรองทกขของครอบครวในชมชน ซง สมาชกในชมชนเหนวา 5 ครอบครวทมความเปนหวงและอยากใหความชวยเหลอ จงไดรวมกนคดกจกรรมขน การตานตอดมความหมายถงการใหทานกบผยากไรและตองทาในเวลากลางคนของชวงการออกพรรษา ซงถอวาเราไดทากจกรรมทถกตอง แตการจะไปใหทานกบผยากไรตองไปในเวลาทเขานอนหลบพกผอน (ตอด ) คอการทอดกายพกผอน) และตองไปเงยบๆ พอถงบาน

8 หนงสอพมพเดลนวส

50

เปาหมายกจดประทดใหเขาตกใจและออกมาด จงจะไดเหนขาวของทเราเอาไปมอบให เขากจะใหพร เพอใหสมาชกในชมชนไดมสวนรวม พอถงวนงาน มคนนาขาวของ ทงอาหารเครองนงหมมาบรจาคกนมากมาย ถงเวลา 19.39นาท คณะทางานทากจกรรมตามขนตอน คอ ทาพธเปด ในวนท 30 พ.ย เราไดรบความรพรอมความสนกสนานมากมาย เดกๆเยาวชนเขามามสวนรวม ดวยการตกลองยาวแหไปตามถนน ถงอก 200 เมตรกอนถงบานเปาหมายเรากหยดต ซงเปนบรรยากาศทอบอนและเหนพลงของคนบานวงหมอ ตาบลตนธงชยมากๆ ชมชนไหนจะนาเอาไปทาตอ เราไมหวงคะ และอยากเผยแพรสงดงามนตลอดไป9

2) หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กบการพฒนาผสงวย

ตาบลบกระสง เปนตาบลหนงทพบวามผสงอายทมอายมากกวา 60 ป ถงรอยละ 10.60 ซงมแนวโนมเพมมากขนเรอย ๆ เปนประชากรทอยกบชมชน ไมไดออกไปทางานทอนแตยงเปนกลมทจะมปญหาทางดานสภาพรางกาย และขาดความมนใจตนเอง อนจะสงผลตอภาวะสขภาพจต สถานอนามยบกระสง ไดจดโครงการผสงวย สขภายสขใจ ดวยหลกเศรษฐกจพอเพยง ป 2550 ขน เพอสงเสรมใหสมาชกชมรมผสงอายตาบลบกระสง มอาชพ มงานอดเรกทาอนสงผลดตอสขภาพทงทางรางกายและจตใจตามมา ไดประสานคณะกรรมการชมรมผสงอายในแตละหมบานคดเลอกผสงอายทมความสนใจเขารวมโครงการ และสมครเขาเปนสมาชกกลมสงเสรมอาชพผสงอาย มผสมครเปนสมาชกจานวนทงส น 59 คน มการจดอบรมใหความรแกสมาชกในเรองการสงเสรมอาชพตงแตป 2549 สรปไดดงน

1. อบรมคณภาพชวตผสงอาย เกยวกบการดแลสขภาพตนเองของผสงอาย การอนรกษภมปญญาทองถน การสงเสรมอาชพในผ สงอาย การสงเสรมคานยม การใชจายเพอสวสดการผสงอาย มกจกรรมคลายเครยด เลนเกมตาง ๆ ในผสงอายและดงานการเลยงปลาดก สงเสรมรายได

2. อบรมใหความรพนฐานในการเลยงปลา ในเรองการเตรยมบอ การใหอาหาร มเกษตรอาเภอหนองกมาใหความร แนะนาในการเลยงปลาดก

3. อบรมสงเสรมอาชพ มการใหความรในการประกอบอาชพตาง ๆ การศกษาดงาน การสาธต การฝกปฏบต การทางานเปนกลม และกจกรรมนนทนาการ

4. อบรมการจดการภมปญญาผสงอาย ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากศนยพฒนาการจดสวสดการผสงอายบานบรรมยเปนการจดการอบรมเพออนรกษภมปญญาทองถน สงเสรมรายไดใหกบผสงอาย มการจดอบรมใหความรเรองการเลยงปลาดก การจกสาน สมนไพร โดยมทมงานวทยากรจากประมงจงหวด สงเสรมภมปญญาผสงอาย

นอกจากนยงมการดาเนนการอน ๆ ทเปนประโยชนอกมาก อาท แจกพนธปลา หวอาหาร และผาปบอ ใหกบสมาชกกลม เพอไปดาเนนการเลยงปลาดก โดยไดแจกใหกบสมาชกกลมตามโครงการผสงอาย สขกาย สขใจ ดวยหลกเศรษฐกจพอเพยง ป 2550 จานวน 59 คน โดยแจกพนธ

9 http://lumpangfamily.multiply.com/photos/album/29/29

51

ปลาดกคนละ 500 ตว ผาปบอขนาดกวาง 4 เมตร ยาว 6 เมตร คนละ 1 ผน และหวอาหารปลาดกเลกคนละ 1 กระสอบ

จดทาบอสาธตการเลยงปลาดก เลยงกบ ในสถานอนามย มเจาหนาทสถานอนามย เปนคนดแลดาเนนการ เพอเปนแหลงในการศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรประชาชนในหมบาน หรอผคนทสนใจ เปนการสงเสรมใหประชาชนอยอยางพอเพยงตอไป

โครงการนเปนโครงการทใชงบประมาณไมมาก แตผลทไดคมคา ทงทางผ สงอายเอง ครอบครว และทงในชมชนดวย อกทงยงเปนโครงการทสอดคลองกบพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ใหประชาชนอยอยางพอเพยง การดาเนนโครงการนถอไดวาเปนโครงการนารองทด ทาใหประชาชนสนใจทจะดาเนนการตามแบบอยาง เปนการสนองตอนโยบายรฐบาล สรางความสามคคใหเกดในชมชน ประชาชนไดมกจกรรมรวมกนทา รวมกนคด เกดพลงแหงการพฒนาชมชนตอไป โครงการ “ผสงวย สขกาย สขใจ ดวยหลกเศรษฐกจพอเพยง” ป 2550 จดเปนนวตกรรมหนงในการดาเนนงานเพอพฒนา สงเสรมอาชพผ สงอาย ซงสงผลดทงดานรางกายและจตใจของผสงอาย เปนการปรบเปลยนพฤตกรรมของผสงอายใหมการใชเวลาวางใหเกดประโยชน มความสขเมอไดเหนผลงานของตนเอง และไดรบความชนชมจากชมชน และบคคลอน ๆ ทาใหเกดความภาคภมใจ สงผลดตอสขภาพจตผสงอาย ซงศนยพฒนาการจดสวสดการสงคมผสงอายบานบรรมย ขอนอมนาถวายเปนหนงใน “80 นวตกรรมทางสงคมไทย เทดไทองคราชนย”

3) ทดนสาธารณะพฒนามาสสวนสมนไพรต าบลบางพลบ

ลงสทศน อยนาน รองประธานเครอขายผสงอายจงหวดอางทอง กลาววา แนวคดในการสรางสวนสมนไพรนน เกดขนมาจากการมองเหนวาในจงหวดอางทองมทดนสาธารณะหลายแหงถกทงใหรกรางวางเปลา โดยไมมการใชประโยชนอะไรเลย ทางเครอขายผสงอายอางทองกเลยปรกษากนวานาจะมการนาเอาทดนสาธารณะตางๆ มาบรหารจดการใหเกดประโยชน และคดวาการจดตงสวนสมนไพรผสงอายขนมา นาจะเปนแนวทางทดทสด จงไดไปเจรจาของเชาพนทสาธารณะ ขนาด 3 ไร จาก อบต.บางพลบ อ.โพธทอง ในอตราคาเชาปละ 3,000 บาท จากนนกไดปรบพนทใหม มการสรางโรงเรอนสาหรบปลกสมนไพรขน ทาถนนภายในสวน ตอมาไดนาสมนไพรในทองถนและจากทอนๆ กวา 200 ชนดมาปลกไว และมการเขยนปายบอกชอสมนไพรชนดตางๆ พรอมทงสรรพคณเอาไวดวย ซงสมนไพรทปลกไปแลว ตอนนกาลงอยในชวงของการเจรญเตบโต อกไมนานกจะสามารถใหผลผลตตอบแทนไดอยางเตมท

สวนสมนไพรแหงนจะเปนศนยเรยนรเกยวกบสมนไพรของชมชน เปนศนยรวมของผสงอายทงจงหวด แหลงพกผอนหยอนใจของชมชน ศนยขยายพนธสมนไพร และศนยแปรรปสมนไพรในอนาคต เพอนาผลกาไรมาจดเปนกองทนสวสดการสาหรบผสงอายตอไป

หากโครงการจดสรางสวนสมนไพรประสบความสาเรจตามเปาหมาย ทางคณะกรรมการกจะจดทาโครงการเกยวกบสมนไพรอนๆ ตามมา เชน การขยายพนธแจกและจาหนาย แปรรปผลตภณฑสมนไพร และทาโรงอบและโรงนวดสมนไพรขน เพอสนบสนนใหสมาชกมรายไดเสรม ตลอดจนเปนศนยถายทอดภมปญญาเกยวกบสมนไพรใหกบลกหลาน

52

“การด าเนนงานทผานมา ประสบความส าเรจดวยด ท าใหคณะท างานมก าลงใจมากขนโดยในอนาคต เครอขายผสงอายจงหวดอางทองจะผลกดนใหมการน าเอาทสาธารณะมาใชประโยชนใหมากขน จะมการจดตงศนยดแลผสงอายแบบครบวงจรขนบรเวณดานหลงสวนสมนไพรแหงน จะจดตงกองทนสงเคราะหผสงอายทยากไร จดกจกรรมอนรกษภมปญญาไทย และขยายเครอขายใหมสมาชกมากขน จะไดดแลผสงอายอยางทวถง” ลงสทศน กลาว

ทงน การผลกดนใหมการนาเอาพนทสาธารณะประโยชนทถกทงใหรกรางมาบรหารจดการใหเกดประโยชนขนโดยเครอขายผสงอายอางทองนน นบวาเปนมตใหมทเพงเกดขน ซงไดจดประกายใหเครอขายผสงอายอกหลายจงหวดนาเอาแนวคดนไปปรบใชในจงหวดของตนเอง และนกคอ พลงของผสงอาย ทใชภมปญญาทมอยไปสรางสรรคชมชน ทาใหผสงอายอางทองในวนนมใชผ โดดเดยวและแปลกแยกในสงคม ลกหลานอกตอไป10

7. เคลบไมลบ ในการท างานรวมกบผสงอาย

เรองพนๆ ทงาย แตมกมองขาม

สาหรบผ ทไดมโอกาสสมผสรวมทางานกบกลมผสงอาย นบเปนโอกาสเรยนรชวตผานเรองราวของคนทผานประสบการณมากอน แตดวยการลดถอยของรางกายบางสวนประกอบกบวยทแตกตางการรวมเรยนรอาจมบางสงทตองทาความเขาใจ จะทาใหการทางานรวมกบผสงอายมหนทางทราบรนขน อยางเชน

• เรองพนฐาน นง ฟง พด กบผสงอาย วธนงคยกบผสงอาย ควรนงใหระดบเดยวกน และพยายามนงใหหนาตรงกน ทาไมตองนงตรงหนา เพราะผสงอาย retina หรอจอรบภาพ จะรบแสงไดนอยลง การรบภาพของผสงอาย ดานขางๆ จะหบเขามา ตามอายทมากขน มกพบวาพออายเขาชวง 70-80 ป ตาแหนงทผสงอายจะชนบอยทสด คอ มอเตอรไซตทชอบโผลมาขาง วธพด พดใหเสยงดงพอสมควร แตไมตองเสยงสง ออกเสยงใหทม การออกเสยงใหออกมาจากพง หของผสงอายรบฟงเสยงทมไดดกวาเสยงแหลม พดใหชา และชด ทไมใหตะโกนเพราะวา เวลาทตะโกน ใบหนาจะกาวราวขนมา คลายกบจะเชอดผสงอายไปเลย วธฟง แบบรบรความรสก และจะยงดหากฟงแลวรบรไดวาผสงอายตองการอะไร

• ทาททเขาหาผสงอาย ทาทเปนลกหลาน จะสามารถเขาถง “ใจ” ของผสงอายได รวมถงการยกยอง ใหเกยรตใหคณคากบผ สงอาย ไมไดนกวาผ สงอายเปนผ มารบบรการ การเรยกนาหนานบญาตเปนเรองททาใหความสมพนธใกลชดกนมากขน

10

CODI - สวนสมนไพรชมชน ศนยถายทอดภมปญญาผ เฒาอางทอง.htm

53

• ส าคญทประโยคเรมตน เคลดลบนไดรบฟงถายทอดมาจากผ นาทางการเมองของเทศบาลในจงหวดนนทบรทมผลงานทางานรวมกบผ สงอาย ไดเปนอยางด ไดใหขอคดเหนวา ประโยคแรกทเราเรมพดกบผสงอายเปนสงสาคญ โดยเฉพาะเวลาทางานแลวมความคดเหนทแตกตาง อยาเพงรบรอนไปตดรอนความคดของทาน หรอไปเถยงโตแยง ควรเรมจากมองขอดของวธคดของผ สงอายกอน คอยเพมเตมขอคดเหนทแตกตางในภายหลง หรอหากจาเปนตองขดแยงทางความคดเหน อาจจะเรมดวยคาถามทใหผสงอายไดเหนถงความความรสกในฐานะลกหลาน “ ปายงรกผมอยมย ชวยหนอยไดไหม” แลวคอยเรมเสนอสงทเหนแตกตางไป

• ท าอยางไร กเคยใหญมากอน สาหรบการทางานกลม/ชมรมผสงอายนน จะพบวา กลมขาราชการทเกษยณออกมาจากราชการนบวาเปนกาลงความคดทสาคญ บางทานอาจจะยงไมรจะเขามารวมในกลมอยางไร โดยเฉพาะในเขตพนทคลายเมอง ความเปนทางการในการเชญเขารวมอาจจะยงจาเปน อยางไรกตามบางทานในกลมนจะมคณลกษณะเฉพาะ ทเคยเปนผ นามากอน ดงนนการจดพนทใหกลมนไดแสดงอยางเหมาะสม ผสงอายโดยทวๆไป คนททางานเกยวของอาจจะตองแวะเวยนไปหา ชกชวนใหเขามาชวยทากจกรรม ประเดนเรอง “ไดบญ เปนการชวยเหลอกน ทาแลวเกดความภมใจ มความสข” เปนเรองทรบรจากการไดลองเขารวมกจกรรม โดยเฉพาะการทากจกรรมดวยจตใจเสยสละ อดทน

• วางตวเปนกลาง และหาคนกลาง เวลาทางานกลมมกมเรองทเหนแตกตางกนเปนเรองปกต จะมเรองทผสงอายแยงกนพด ในฐานะคนทางานไมควรเบรก วาไมถก ควรทาใหมการประนประนอมเกดขน การพดตดบทบางครงอาจทาใหเกดความนอยใจในผสงอายได ดงนน ผ ททางานกบผ สงอายตองวางตวเปนกลางไมเขาขางใดขางหนง หากมกรณทเหนตางและตองการขอยต ยกบทบาทนใหผ สงอายททกคนในกลมใหความเกรงใจจะเปนผตดสนใจ

• มกจกรรมตอเนอง เปนปจจยสาคญของการทางานผสงอาย พบวากจกรรมงาย ๆ ททาไดทงในเขตเมองและชนบท คอ กจกรรมทางศาสนา การทศนศกษา กจกรรมชวยเหลอสมาชกในองคกร

• บทเสรม เอออ านวย และประสานงาน ใหกจกรรมทกลมผ สงอายคดดวยตนเองสามารถทาจนสาเรจ เปนทางหนงในการเสรมพลงกลมผสงอาย

• เตมเสนห ความจรงใจ อารมณขน สวนใหญโดยเฉพาะเจาหนาทสาธารณสขมกจะคานงและใหความสาคญวา วนนจะใหวชาการเนอหาเรองอะไรดกบกลมผสงอาย แตแทจรงแลวการทผ สงอายมารวมกลมกนนน สง ททาใหอยากมาค อเรองของบรรยากาศ การจดบรรยากาศจงเปนอกเรองทไมควรมองขาม โดยเฉพาะการสรางบรรยากาศใหม อารมณขน อารมณขนจะชวยลดความกดดน ทาใหจตใจเบกบานและมความสข ยงหากกระตนใหผสงอายในกลมสรางอารมณขนใหตนเองและคนรอบขาง จะทาใหกลมเกดความรสกทดตอกน เกดบรรยากาศทอบอน และเกดความรกตอกน ความเปนกลมจะเหนยวแนนระคนไปดวยความสข แตกมขอขอหามอยบาง

54

สาหรบอารมณขน กคออยาไปทาใหใครเดอดรอนหรออบอาย ดงนนการรวมกลมผสงอาย ควรมกจกรรมสรางอารมณขนใหมเสยงหวเราะรวมกน จะทาใหมสขภาพจตด ชวยกระตนจตใจทแสนเหนอยหนายใหหวเราะไดอกครง เนองจากการหวเราะจะชวยลดความดนโลหตและระดบฮอรโมนคอรตซอลลง (ฮอรโมนคอรตซอล = ฮอรโมนแสดงความเหนอยลาในกระแสเลอด) แถมยงชวยเสรมสรางระดบของ "อมโมโนโกลบลนเอ" ซงเปนสารแอนตบอดทสรางภมคมกนใหรางกายอกดวย

• การสรางความโปรงใสในเรองเงน เงนมกเปนเรองททาใหบาดหมางหรอเขาใจกนผดไดงาย ดงนนการทางานกลมตองใหความใสใจความโปรงใส ตรวจสอบได หรอใหกลมผสงอายเปนคนดาเนนงานเอง และไมเอาเรองเงนมาเปนตวตงในการดาเนนงาน

รวมสรางกจกรรมผสงอาย

การดารงชวตอยางมคณคาของผสงอายจะนาพาความสข ความมชวตชวา ความหวง ความหมายการเหนคณคาและความภาคภมใจในตนเอง มาสตวผสงอายเองทกขณะในชวงวยสดทายของชวต อกทงยงกอใหเกดประโยชนแกบคคลใกลชด ผ ทเกยวของกบผสงอาย ตลอดจนชมชนและสงคมของผสงอายอกดวย ดงนนผสงอายจงไมควรปลอยใหวนเวลาลวงผานเปนเพยงการเพมความชราใหแกชวต แตควรเพมความงดงามและคณคาใหแกชวตทกขณะเมอวนเวลาลวงผาน11 กจกรรมหลกๆ ทกลมผสงอายดาเนนการนอกเหนอไปจากการไดเรยนรในเรองการดแลสขภาพแลว จะอยในเรอง

• สะสมเสบยงกอนเดนทาง เปนกจกรรมผานศาสนา ซงการรบธรรมะเขามาหลอเลยงใจไดอยางถกตอง เพยงพอ และเหมาะสมกบโอกาส เพอใหจตมคณภาพสง และมพลง

• จตอาสา ในวยผ สงอายเปนวยทพรอมจะเปน “ผ ให” กจกรรมทนาไปสการเปนผ ให ชวยเหลอนบเปนสวนหนงทจะเขามาตอบแทน เตมกาลง คณคาใหกบชวต ซงเรองดงกลาวไดเชอมโยงกบการไดสรางบญเปนเสบยงในภาคหนา บทบาทของผ ทเกยวของมหนาทหนนเสรมดานยานพาหนะใหกลมผ สงอาย หนนเสรมการเชอมเครอขายตางๆ

• เวท พนท ไดแสดงผลงาน และสรางการมสวนรวม ชมชนควรมการจดโอกาสใหกลมผสงอายไดมสวนรวมในชมชนและในองคกรของชมชน การจดสรรพนทไดแสดงออกในกลมผสงอาย ผสงอายทกคนจะรสกดหากตนเองไดมโอกาสแสดงออกถงบทบาทและผลงานของตนเอง

• ชวนกนไปเรยนรโลกภายนอก การทผสงอายไดออกไปทองเทยว จะชวยใหทานไดปลดปลอยความรสกจาเจทตองอยแตในบาน ไดเปดโลกทศน และเรยนรสงใหมๆ จากโลกรอบตวททานไมเคยไดสมผสมากอน จะทาใหทานรสกตนเตน ดใจทไดเหนสงทไม

11

http://www.stou.ac.th/stoukc/elder/main1_4.html

55

เคยเหน รสกแปลกตา อยากรอยากเหน ความรสกเบอหนาย จาเจ เซงกจะลดนอยลง ทาใหความเครยด ความทกขใจ เศราใจ ความไมพอใจทงหลายกลดนอยลงอกดวย สขภาพจต สขภาพกายกจะดตามมา อยางไรกตามกลมผ สงอายทจะไปทศนศกษา ตองมการเตรยมความพรอมในดานสมรรถนะรางกายของผ สงอายกอน ซงในหลายชมรมผ สงอายจะมการวางขอกาหนดสาหรบผ ทจะรวมเดนทางไปกบคณะ ในสวนผดแลตองมความพรอมในเรองยาและเวชภณฑ

• โลกใบใหมเปดได ไมไกลตว ทาอยางไรใหมการศกษาทใหผ สงอายไดมโอกาสเรยนรตลอดชวตเพอพฒนาตนเอง เปนการใหผสงอายไดใชชวตอยางมคณภาพ ใชเวลาวางใหเปนประโยชน ทาใหลดโรคสมองเสอมและภาวะโรคซมเศรา การใชอนเตอรเนตจงเปนหนทางหนงททาใหผ สงอายในวยเกษยณไดเปดโลกใบใหม สามารถเชอมโยงและรบรเรองราวภายนอกได

56

การจดการสภาพแวดลอมและสงอ านวยความสะดวก รวมทงนวตกรรมทเออตอการดแลกลมผสงอายทบาน

การออกก าลงกายส าหรบผสงอาย

การฟนฟสมรรถภาพผสงอาย

การดแลผสงวย : มตทางวฒนธรรมและจตวญญาณ

อารมณ การจดการความเครยด การเหนคณคาของตนเอง

การสงเสรมสขภาพชองปาก

อาหาร(สขบญญต 9 ขอ)

กลยทธ เพอการสงเสรมสขภาพและดแลผสงอาย

57

การจดการสภาพแวดลอมและสงอ านวยความสะดวก รวมทงนวตกรรมทเออตอการดแลกลมผสงอายทบาน1

หลกการจดสภาพแวดลอมทปลอดภยสาหรบผสงอาย ซงเปาหมายคอ มชวตทสดใส ลดการพงพา จากขอมลทพบวาในประเทศทกาลงพฒนาใชเวลาเพมประชากรผสงอายรวดเรวกวาประเทศทพฒนาแลว ฝรงเศสใชเวลา 115 ป ในการเพมจากรอยละ 7 เปนรอยละ 14 ในขณะทไทยจะใชเวลาเพยง 22 ป เทานน และโดยอายเฉลยเพศหญงจะมอายคาดหวงเฉลยมากกวาเพศชาย ดงภาพ

ท าไมตองปรบสภาพแวดลอม

เนองดวยการเปลยนแปลงของรางกาย เชน ความสงลดลง สายตาพรามว หตง เปนตน การเปลยนแปลงดานสงคม เชน ญาต มตร บรวาร ทคอยๆลดลง และหางไกล เปนตน การเปลยนแปลงทางจตใจ เชน ความเหงา การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ เชน ไมมรายไดประจา แตรายจายสงขน และเปนวยทเสอมโทรมลงทาใหงายตอการเกดอบตเหต หรอทพพลภาพ หรอเสยชวต ดงนนทางออกสาหรบสงอายคอการจดสภาพแวดลอม ทพกอาศยใหเหมาะสมเพอลดอบตเหต ลดการพงพา เพอชวมสข และทสาคญคอไมสรางใหเกดความรสกเหมอนถกกกขง

1 เรยบเรยงเนอหาจากการจดประชมวชาการบรการปฐมภม “ภาครวมพฒนาระบบดแลผสงวย” 22 – 23 มกราคม 2552 บรรยายโดย รศ. ไตรรตน จารทศน คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เอกสารหมายเลข 5 กลยทธเพอการสงเสรมสขภาพและดแลผสงอาย

58

เนองจากผสงอายนอกจากจะเปลยนแปลงทางรางกายแลว การเปลยนแปลงจตใจความรสก เหงา หวาเหว ขนอยใจ ความสมพนธทางสงคมลดนอยลง ทางเศรษฐกจรายไดหลกไมเปนไปเหมอนเคย อกทงยงมรายจายทมากขน ดงนนการปรบปรงทอยอาศยสาหรบผสงอายนนตองบรณาการโดยคานงถง 4 ประเดนไปพรอมๆ กน ดงน 1.ความอบอน 2.ปลอดภย 3. มนคง และ 4. มผดแล

การเปลยนแปลงรปรางและลกษณะทาทางทมผลตอการออกแบบสภาพแวดลอมของผสงอาย

อตราการเตยลงทงเพศหญงและเพศชายจะเทากนประมาณ 1.2 ซม.เมออายเพมขน 20 ป

ชวงกวางขณะกางแขน(Span)ของเพศหญงและเพศชายจะลดลงประมาณรอยละ 2 ในชวงอาย 65-73 ป และอตราการลดลงจะเพมขนเปนรอยละ 3 เมออายมากขน

ความสงจะลดลงอยางรวดเรวในชวงอาย 80-90 ปความสงของรางกายจะลดลงประมาณ 2 นว ตงแตอาย 20-70 ป

การเปลยนแปลงนาหนก ประมาณ 20% และพบวานาหนกจะคงทระหวางอาย 65-74 ปแลวหลงจากนนนาหนกจะลดลง

การเปลยนแปลงของกระดกและขอ หมอนรองกระดกสนหลงบางลง ชองวางระหวางปลองของกระดกสนหลงแคบลง กระดกสนหลงสนลง ทาใหหลงงอ ศรษะจะเงยขนไปทางหลง คอสน

การเปลยนแปลงของลกษณะทาทาง “ทาเดนผสงอาย” โดยจะเดนกาวสนๆและชาลงชวงเวลาทเทาทงสองขางแตะพนพรอมๆกนในขณะเดนนานขน เทากางออกจากกนมากกวาปกต หลงงอและตวเอนไปขางหนาเลกนอย แขนกางออกและแกวงนอย เวลาหมนตวเลยวลาตวจะแขงและมการบดของเอวนอย

ความเสอมของสายตา ซงแสงสวางมเพยงพอมความสาคญ และจาเปนมากขน

ความเสอมถอยทางการไดยน

สภาพแวดลอมทเปนมตร และเหมาะสม

ควรคานงวา สงแวดลอมตางๆทสรางขนนนสามารถเพมสขอนามย และคณภาพชวตของผสงอายได ผสงอายเหลานนสามารถทางาน และอยไดอยางอสระในทอยอาศยของตนเอง นานทสดเทาทจะเปนไปได

สภาพแวดลอมทเหมาะสมกบผสงอายใชไดกบ เดก คนพการ คนทอง เราเรยกวาการออกแบบทไมมสงกดขวาง การออกแบบสาหรบทกๆคน

ตวอยางสถานท และการจดรปแบบทเหมาะสม

ตวอยางสถานท ทกาลงดาเนนการออกแบบ และทดลอง การจดสภาพแวดลอมใหเหมาะสมกบผ สงอายสมองเสอม คอ บานธรรมปกรณ จงหวดเชยงใหม ซงรปแบบเดมการ

59

ออกแบบจดสภาพแวดลอมเปนแบบมพนทมกรงลอมรอบ ซงทาใหผสงอายรสกถกกกขง และผลทตามมาคอกลมผสงอายกลมนมอารมณกาวราวเพมดวย โดยแรงบนดาลใจใหมมองไปทการใชสอยพนทนอกอาคาร หรอภายในอาคารทใหผสงอายสมองเสอมใหสามารถมกจกรรมของตนเองได ซงโดยหลกการการเพมพนทใหมโอกาสคนหา และทากจกรรมในแตละวน เชนการเลยงปลา กเปนทางเลอกหนงทจะชวยฟนฟกลมนได

ตวอยางโครงการทอยอาศยทเหมาะสมสาหรบผสงอาย

1. โครงการบานบศยานเวศม จงหวดพระนครศรอยธยา

2. โครงการสถานพกฟนสวางคนวาส จงหวดสมทรปราการ

3. โครงการบางไทร ฮอสปเฮาส จงหวดพระนครศรอยธยา

4. โครงการรเออ ลมพนเรสซเดนส กรงเทพมหานคร

ลกษณะทวไปของทางลาด ทเหมาะสมกบผสงอาย เดก คนพการ

พนผวทางลาดตองเปนวสดทไมลน

พนผวของจดตอเนองระหวางพนกบทางลาดตองเรยบไมสะดด

ความกวางสทธกวาง 90-150 ซม.

มพนทหนาทางลาดเปนทวางยาวไมนอยกวา 150 ซม.

ตองมความลาดชนไมเกน 1:12 และมความยาวชวงละไมเกน 6 เมตร

ทางลาดดานทไมมผนงกนใหยกขอบสงจากพนผวของทางลาดไมนอยกวา 50 ซม. และมราวกนตก

ทางลาดทมความยาวตงแต 2.50 เมตร ขนไป ตองมราวจบทงสองดาน

ลกษณะทวไปของหองน า ทเหมาะสมกบผสงอาย เดก คนพการ

มราวจบจากภายนอกหอง เชนบรเวณหองนอน หรอหองรบแขกทตอเนองมาทหองนาได

มราวจบทสามารถเดนไดทวหองนา

เฉพาะตรงฝกบว และทอาบนา ควรมทนงและสญญาณฉกเฉนในหองนา

ฝกบวควรเปนชนดแรงดนตา

ประตหองนาควรเปนแบบทเปดใหคนอนสามารถเขาไปไดเมอเกดอบตเหต

หองนาควรกวางประมาณ 1.50 -2.00 เมตร (ไมกวางและไมแคบเกนไป)

พนผวไมควรลน

มพนทวางภายในหองสวมมเสนผาศนยกลางไมนอยกวา 1.50 เมตร

60

การออกแบบอปกรณ ผลตภณฑ ทเหมาะสมกบผสงอาย เดก คนพการ คนทอง

สวทช สงไมเกน 90 เซนตเมตร เพอหลกเลยงการเออม สวทซขนาดตองใหญ และมแสงตอนปดสวทซ และสามารถปดเปดไดในระยะเออมถงจากเตยงนอน

ปลกไฟ สงจากพน อยางนอย 45 เซนตเมตร เพอหลกเลยงการกม มสวทซสาหรบปด-เปดปลก

ระบบไฟฟา ตดตงระบบตดไฟอตโนมต กรณไฟฟาลดวงจร มระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนบรเวณหองนอน หองรบแขก และทางเขาบาน

กอกนา ถามระบบนารอน ควรปรบเปนระบบนาอนหวเดยวผสม เพอปองกนนารอนลวก กอกนาและอปกรณควรเปนชนดกานโยก

สและพนผว อปกรณและสวนของอาคารดงนใหมสทตดกนหรอแตกตางจากสของสวนตอเนองของอปกรณอยางเดนชด ซงตามธรรมชาตของการใหสสามารถจาแนกในเบองตนได คอ สเขยว หมายถง ความปลอดภย ใหไปไดสเหลอง หมายถง ความเสยงภย ใหระวง สแดง หมายถง อนตราย

61

การเคลอนไหว ออกก าลงกายส าหรบผสงอาย

จากการสารวจประชากรสงอายไทย พ.ศ. 2550 ของสานกงานสถตแหงชาต พบวา สถตการหกลมในผสงอายอยทรอยละ 10.4 สวนใหญเกดในผหญงมากกวาผชาย และเกดนอกตวบานมากกวาในบาน นอกจากนยงพบวาการดแลสขภาพดวยตนเองโดยวธการออกกาลงกาย มเพยง รอยละ 41.7 โดยนบรวมกจกรรมการทางานทใชแรงกายดวยแลว ดงนน เพอเปนการลดอบตเหตทเกดจากการหกลมในกลมผสงอายใหนอยลง การออกกาลงกายเพอสขภาพ จง เปนกลยทธหนงทความเหมาะสมสาหรบกลมผสงอาย

ความสาคญของการออกกาลงกายของผสงอายเพอลดอบตเหตทเกดจากการหกลมและเปนการเพมความแขงแรงของกลามเนอทชวยในการยน การเดน การทรงตว การเคลอนไหวและขอตอตาง ๆ ของผสงอาย ซงมประโยชน คอ

ชวยใหกลามเนอ เอน ขอตอแขงแรงและยดหยน

ชวยใหกระดกแขงแรง ชะลอการเกดโรคกระดกพรน

ชวยใหเคลอนไหว ทรงตวไดด ระบบขบถายทางานดขน

ชวยใหหวใจ หลอดเลอด และปอดแขงแรง

ชวยใหมพลง รสกสบาย มความสข

ขอควรระวงในการออกก าลงกาย

ไมควรออกกาลงกายทตองออกแรงเกรง หรอเบง เชน การยกนาหนกเพราะจะทาใหความดนโลหตสงขน

ไมควรออกกาลงกายทมแรงกระทาตอขอมมากๆ เชน การวง การกระโดด การขนบนไดบอยๆ เนองจากผสงอายมกมปญหากระดก และขอเขาเสอมตามวย

ไมควรออกกาลงกายในทาทตองใชความเรวสง หรอตองเปลยนทศทางอยางฉบพลนทจะทาใหไมเกดการรกษาสมดลยของรางกาย

ควรออกกาลงกายจากนอยไปมาก ไมหกโหม ทงนขนกบสภาพรางกายของแตละทาน

ตวอยาง การออกก าลงกาย 14 ทา (กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข) ไดแก

1. การบรหารรางกายเพอเพมความยดหยนของกลามเนอและขอตอในผ สงอาย หากผ สงอายไดบรหารรางกายเปนประจาทกวน จะมสวนชวยใหการเคลอนไหวรางกายทาไดกระฉบกระเฉงมากขน ลดการปวดเมอยบรเวณกลามเนอและขอตอทเกดจากการทางานตอเนองกนเปนระยะเวลานาน ๆ และลดการใชยาแกปวด ซงจะมผลเสยตอสขภาพของผสงอาย โดยมทาออกกาลงกาย จานวน 8 ทา ไดแก เหยยดคอ ยกแขน กรรเชยง เหยยดหลง เหยยดเขา เตะเทา เหยยดขอเทาและนงสวนสนาม โดยการนงออกกาลงกายบนเกาอทมความแขงแรงและไมมลอเลอน

2. การบรหารรางกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเน อทชวยในการเคลอนไหวของผสงอาย หากผสงอายทาเปนประจาจะมสวนทาใหกลามเนอทชวยในการยน การเดน การทรงตว

62

จะมความแขงแรงมากขน อบตการณของการพลดตกหกลมหรอลนลมจะลดนอยลง โดยม ทาการออกกาลงกาย จานวน 6 ทา ไดแก เหยยดนอง เขยงปลายเทาสลบยนบนสนเทา เหวยงขาออกขาง ยอเขา งอและเหยยดสะโพกและโยกลาตว (บางทาใชมอจบทพนกเกาอเพอการทรงตวของรางกาย)

ซงประโยชนของการบรหารรางกายแตละทา เชน ทายอเขาจะชวยผ สงอายใหมการเคลอนไหวรางกายทมนคงมากขน (ขาไมสน) มประโยชนในการขน-ลงบนไดและการเขาหองนา ทาเหยยดคอเปนการยดเหยยดกลามเนอคอ เปนตน

รปภาพประกอบทากายบรหาร 14 ทา จากกรมอนามย

ส าหรบผทสนใจ ตองการอดสาเนาวซดชดนเพอนาไปเผยแพรสสาธารณชน โดยมไดคดมลคาหรอเพอการกศล กรมอนามยมความยนดใหทานเผยแพรไดโดยไมสงวนลขสทธแตอยางใดตดตอ กองออกกาลงกายเพอสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข โทรศพท 0 2590 4591-2 หรอ 089-8212218

63

การฟนฟสมรรถภาพผสงอาย2

ผ สงอายเปนกลมทมความเสยงในเรองความเจบปวยเรอรงและภาวะความพการไ ดมากกวากลมประชากรชวงอายอนๆ นวตกรรมดานการฟนฟสมรรถภาพสามารถนามาชวยปองกนสขภาพและปองกนภาวะความพการซาซอนในกลมผ สงอายได ตวอยางเชน การฟนฟสาหรบผสงอายทมปญหาการเคลอนไหวจากภาวะอมพฤกษ อมพาต และการฟนฟสาหรบผ มปญหาดานการกลน เปนตน

การถายทอดประสบการณในการดแล ฟนฟผสงอาย เนนการใหความสาคญตอกจกรรมการดารงชวตประจาวน, การใหขอมลและคาแนะนาตอญาตและผดแลกลบไปดแลอยางตอเนองทบานไดอยางถกตอง เหมาะสม และสงเสรมการทากจกรรมกลมหรอการรวมกลม เพอคงสภาพการทางานของรางกาย (Maintain function) และการฟนฟจตใจและสงคมของผสงอาย

การฟนฟหรอออกก าลงกายแขนสาหรบผสงอายทมปญหาการเคลอนไหวจากภาวะ อมพฤกษ อมพาต ดวยการทใหผสงอายออกกาลงกายดวยตนเองโดยการใชแขนขางทมแรงชวยยกแขนทออนแรง เพอปองกนการยดตดของขอตอและกระตนใหเกดการเรยนรการเคลอนไหว – การใชมอและแขน ซงควรกระทาไดตงแตระยะแรก ๆ ทผสงอายมภาวะออนแรง มความรสกตวดและสภาพรางกายคงทแลว (Stable) แนะนาใหทาการเคลอนไหวแขนอยางนอยวนละ 90 ครง

การฟนฟผสงอายทมปญหาอมพฤกษ อมพาต ระยะเวลาในการฟนฟจะขนอยกบพยาธสภาพและระดบความรนแรงของแตละคน แตมการศกษาพบวา ถาผสงอายหรอผ ปวยไดรบการฟนฟสมรรถภาพอยางเหมาะสม ภายใน 6 – 8 เดอนแรกหลงจากทเรมมอาการ กจะมโอกาสทฟนฟสมรรถภาพไดดกวาผ ทเปนระยะเวลานาน

ขอหามและขอควรระวง ในการเคลอนไหวแขน คอ ใหทาการเคลอนไหวอยางชา ๆ ไมกระชากเพราะอาจจะทาใหขอตอเคลอนไดเนองจากผสงอายมภาวะกลามเนอออนแรงอย

การฟนฟส าหรบผมปญหาดานการกลน ตองคานงถง

(1) กลามเนอบรเวณปาก, ลนและขากรรไกร ซงจะตองมการออกกาลงกายกลามเนอในบรเวณนดวยการอาปาก ทาปากจ แลบลนแตะรมฝปากบนและลาง แลบลนออกมาพยายามแตะจมกและคาง แลบลนแตะมมปากซาย-ขวา หดพดคาวา “คาลา คาลา คาลา” ใหเรวทสด

สาหรบผสงอายบางรายทไมสามารถขยบปาก ลนและขากรรไกรไดเอง จะตองมญาตหรอผดแลชวยนวดลนและชวยขยบปากและขากรรไกรใหแทน

(2) ทาทาง ควรมการจดทาทางทเหมาะสม เชน ทานงหลงพงพนกเกาอ เขางอวางราบกบพน คอกมเลกนอย หรอในบางรายทมอาการเกรงของกลามเนอลาตว แขน-ขา ใหจดทาทางทอยในลกษณะตรงขามกบอาการเกรง เพอใหการกลนอาหารทถกตอง เหมาะสมและเปนการปองกนการสาลกอาหารและนาได

2

เรยบเรยงเนอหาจากการจดประชมวชาการบรการปฐมภม “ภาครวมพฒนาระบบดแลผสงวย” 22 – 23 มกราคม 2552

64

(3) ลกษณะของอาหาร การเลอกอาหารทเหมาะสมโดยเรมตนจากการเลอกรบประทานอาหารทมลกษณะขน (Texture) เปนเนอเดยวกน แลวจงคอย ๆ พฒนาใหมความขนลดลงไปจนถงอาหารเหลว เชน นาผลไม และนาเปลา

ในกรณผสงอายทใสสายยางสาหรบใหอาหารและนา (NG tube) จะฟนฟดานการกลน สามารถทาได โดยใชหลกการและวธการฟนฟสาหรบผ มปญหาดานการกลน แตควรจะดาเนนการภายใตการประเมนและฟนฟโดยผ เชยวชาญกอนทจะนาไปฟนฟดวยตนเอง

วธทดสอบการมปญหาในการกลน ทดสอบโดยใหกลนนาเปลา 1 ชอนชาแลวดวามอาการสาลกหรอไม

65

การดแลผสงวย : มตทางวฒนธรรมและจตวญญาณ3

กระบวนทศนสขภาพใหมทมองสขภาพในแงการมดลยภาพของชวตทมตตางๆ ผสมผสานกนอยางลงตว ทาใหเราสามารถเหนถงศกยภาพของผสงอายมากกวา ทจะมองเฉพาะในแงของความพรองโดยถอวาการสงวยเปนชวงวยทสามารถมดลยภาพและสามารถบรรลเปาหมายทใหความหมายใหมแกชวต การสงอายจงเปนชวงวยทเปนเอกลกษณและมลกษณะเฉพาะทหาไมไดในชวงวยอนๆ เปาหมายของการดแลสงภาพของผสงวยจงไมใชการพยายามยดความเปนหนมสาว หากแตเปนการนอมรบการเขาสภาวการณสงวยโดยเหนถงศกยภาพ และภารกจของอกชวงตอนหนงของชวตทมความหมายและความทาทายทมคณคาทไมอาจมไดในชวงวยอน

การสงวยเปนโอกาสของการแสวงหาคณคาทางจตวญญาณ (Aging as an opportunity for spiritual journey)

การผานเรองราวของชวตและประสบการตางๆ ทาใหผสงอายไดพบเหน “สจธรรม” ของชวต และไดสะสมความเขาใจเกยวกบความเปนจรงในทางโลก การสงวยจงเปนโอกาสทดของการแสวงหาในทางจตวญญาณ เพราะผสงอายมศกยภาพทไดสะสมไวยาวนานอยางทคนในวยหนมสาวไมม การใหความหมายของการสงวยวาเปนโอกาสของการแสวงหาคณคาในทางจตวญญาณจงเปนการนยามความสงวยทมงไปทศกยภาพมากกวาทไปยาคดอยกบปญหาหรอการไรความสามารถของผสงอาย

การทบทวนและเขาใจคณคาของชวต (Life reviewing and appreciation)

การไดทบทวนสงทไดกระทาและเปาหมายของชวตไมเพยงแตเปนการเรยนรและเขาใจถงคณคาการใชชวตทผานมา แตยงเปนการทาใหเหนถงสงทยงตองสานตอสาหรบเวลาทเหลออย รวมทงภารกจทตองฝากฝงสาหรบคนรนตอๆ ไป โดยเฉพาะอยางยงหากไดทาการทบทวนชวตรวมกบคนใกลชดในครอบครวกจะทาใหสามารถชนชมความสาเรจรวมกนและชวยเหลอกนในสวนทตองสานตอ

การฟนฟและซอมแซมเยยวยาความสมพนธทางสงคม (Renewing and repairing of social relation)

การตระหนกวาชวตไมไดมเฉพาะมตทางกายภาพเทานน แตยงมมตทางจตและทางสงคมทจะทาใหชวตมความสมบรณได ทาใหเราสามารถกลาวไดวาชวตทดไมไดหมายถงเพยงแคการมอวยวะททางานตามปกต แตยงตองเปนชวตทมความสมพนธในทางสงคมทดกบผ อนดวย การสงวยอาจมภารกจทสาคญ คอการไดฟนฟความสมพนธทางสงคมและการเยยวยาซอมแซมความราวฉานทอาจเกดขนจากความขดแยงในชวงวยทออนวฒภาวะ การมโอกาสไดคนดกน การใหอภยและอโหสกรรมตอสงทไดละเมดตอกน เปนสงทใหคณคาแกชวตในวยสงอายได

3

เรยบเรยงโดย นางสาวนงลกษณ ตรงศลสตย สานกบรหารการพฒนาระบบบรการปฐมภม กระทรวงสาธารณสข

66

การมชวตทสะทอนภมปญญาจากประสบการณชวต (Synthesizing wisdom from long life experience)

การผานประสบการณชวตทยาวนานทาใหผสงอายไดเรยนรและเขาถงความหมายของสงตางๆ ไดมากกวาผออนประสบการณ การมเวลาทวางเวนจากภาระทเรงรบเฉพาะหนาเปดโอกาสใหผ สงอาย สามารถสงเคราะหความรและภมปญญาใหเปนบทเรยนสาหรบคนรนตอๆ มา นอกจากนนการเรยนรจากประสบการณยงทาใหการใชชวตในชวงเวลาทเหลออยเปนไปอยางสะทอนภมปญญาไดอยางเปนเอกลกษณเฉพาะของผสงวย

การเตรยมตวตายและการท าวาระสดทายของชวตใหสมบรณ (Dealing with life completion)

หากวยเดกเราเตรยมตวเปนผ ใหญดวยการศกษาเลาเรยน วยรนเปนวยเรยนรเพอสามารถรบผดชอบตอตนเองและตอสงคมไดเมอเตบโตเปนผ ใหญ วยสงอายกมภารกจทตองเตรยมตวสาหรบชวงเวลาตอไปของชวต คอการเตรยมตวตายและการทาวาระสดทายของชวตใหสมบรณ การทาใหวาระสดทายของชวตเปนไปอยางราบรนและสนตเปนสงทตองเรยนรและตองตระเตรยม ไมวาจะเปนการเรยนรทจะปลอยวาง หรอการสะสางสงทคางคาใจ ซงจาเปนตองมการเตรยมพรอมทงกาย ใจ สงคมและในทางจตวญญาณ

จะเหนไดวา แมวาในมตทางกาย ผสงอายจะไมมรางกายทแขงแรงไดอยางในวยหนมสาว แตในมตอนไมวาจะเปนมตทางจตใจ ทางสงคม และมตทางจตปญญา ผ สงอายมศกยภาพและสามารถใชศกยภาพดงกลาวในการสรางคณคาใหชวตมความสมบรณ จดแขงในมตเหลานจะมความหมายมากขน หากเราสามารถขยายกรอบวธคดเกยวกบสขภาพใหครอบคลมสงทอยนอกเหนอไปจากมตทางกายภาพ ในแงนการปรบกระบวนทศนทางการแพทยใหสามารถเขาใจสขภาพอยางเปนองครวมมากขน จะทาใหแนวคดการสรางเสรมสขภาพของผสงอายเปนไปในลกษณะทบรณาการของมตตางๆ ของชวตไดมากขน

67

อารมณ การจดการความเครยด การเหนคณคาของตนเอง

การเปลยนแปลงของผสงอาย มใชอยทอายซงเปนเพยงตวเลขอยางเดยวเทานน แตการเปลยนแปลงของรางกายทเหนไดชดนน จะขนอยกบองคประกอบหลายๆอยาง เชน พนธกรรม การด ารงชวต การด าเนนชวต และสภาพจตใจดวย

จะเหนวาบางคนแมอายมาก ทาไมจงดไมแก แตบางคนอายไมมาก ทาไมดแกเกนวย ทงนเปนเพราะองคประกอบดงไดกลาวมาแลว

ฉะนนการยอมรบการเปลยนแปลงของผสงอายจะขนอยกบการไดรบการสขศกษา ใหรวาเมอยางเขาสวยสงอาย จะมการเสอมของรางกาย รถงการปรบตวหรอสงเกตการเสอมของรางกายไดอยางไร

ถาขาดความร ความเขาใจ อาจทาใหเกดการเปลยนแปลงของอารมณอยางมากมายซงการเปลยนแปลงของอารมณ เปนผลมาจากการเปลยนแปลงของรางกายนนเอง

ผสงอายเมอรางกายเสอมสมรรถภาพ จะมการเสยบทบาทของตวเอง ทาใหความเชอมนในตวเองลดลง และจะสงผลไปถงกจกรรมประจาวน ไมเปนทพอใจ ทาใหเกดความวตกกงวลกลว และยงไดพบเหนสภาพของผ ทอยในวยเดยวกน ยงทาใหเกดความกลว อารมณเศรา ซมลงและสนหวง

อารมณของผสงอาย

ผสงอายมการเปลยนแปลงทางดานอารมณทเหนไดชดคอ

1. การสญเสย เปนสาเหตสาคญมาก เชน การสญเสยคนใกลชด จะทาใหอารมณของผสงอายหวนไหวไปดวย ผสงอายจะรสกเศรา วาเหว และมความรสกกลววาจะเปนไปในสภาพอยางนน

2. พนจากหนาทการงาน ทาใหรสกวามปญหาเรองเศรษฐกจ ไมไดรบการยกยองนบถอเหมอนเดม

3. การผาตด ทาใหมจตใจหดห ทอแท สนหวง เพราะโอกาสทจะมสภาพรางกายเหมอนเดมนนเปนไปไดยาก

4. ความเขาใจ หรอความจามนอยลง โดยเฉพาะอยางยงความจาใหมจะเสอม แตเรองเกาๆจะจาไดด

5. เกบตว ไมชอบเขาสงคม บางคนคดวาตวเองแกแลว จะรสกวาหงดหงด

6. ทกขใจ มกจะทกขใจเรองในอดตดวยความเสยดาย คดถงปจจบน และวตกกงวลตออนาคต

7. ตงเครยด วตกกงวล โกรธงาย

โดยทวไปผสงอายตองการใหคนยกยองเอาใจใส เอาอกเอาใจ เหนใจ และเหนวาตนมประโยชนตอสงคม ตอลกหลาน ตองการใหมคนคอยพยาบาล ความกลวหรอความวตกกงวลของผสงอายจงเปนปญหาสขภาพจตอยางหนง

68

ปญหาสขภาพจตของผสงอาย

ผสงอายมกจะประสบปญหาตางๆ ดงน

1. ความวตกกงวล กลววาจะตองพงลกหลาน ขาดความเชอมน นอนไมหลบ กลวถกทอดทง กลวภย กลวขาดความสามารถ กลวไมไดรบการเอาใจใสดแลจากลกหลาน ผสงอายมกกลวไปตางๆนานา ทาใหออนเพลย ไมมแรง เปนลมงาย หายใจไมออก เบออาหาร เปนตน

2. การเปลยนแปลงของอารมณ ผสงอายบางคนซมเศรา หงดหงด ระแวง เอาแตใจตนเอง ทาใหรสกวาเปนการสญเสยทางใจ หมดกาลงใจ นอนไมหลบ เปนตน

3. การเปลยนแปลงทางความคด ผสงอายมกจะคดซาซาก ลงเล ระแวง หมกมนเรองของตวเอง และเรองในอดต จะคดเรองในอดตดวยความเสยใจ เสยดาย ทปลอยเวลาทผานมาใหเปลาประโยชน และคดถงปจจบนดวยความหวาดกลว กลวถกทอดทง กลวถกเขารงเกยจ

4. พฤตกรรม มกเอาแตใจตวเอง จ จ ขบน อยไมสข ชอบยงเรองคนอน

5. ความจา มกจาปจจบนไมคอยได และชอบยาคาถามซาๆกบคนทคยดวย ทาใหเกดความเบอหนาย บางรายจาผดพลาด และพยายามแตเรองราวจนกลายเปนพดเทจ

6. โรคจต ความพการทางสมอง มการเสอมของสมอง ในกรณทเสอมนอย เปนไมมากไมตองนอนพกรกษาตว4

4 พญ.ประไพ ยศะทตต ปญหาสขภาพจตผ สงอาย. นตยสารหมอชาวบานเลมท 108 เม.ย.2531.

69

กรมสขภาพจตไดทาแบบคดกรองโรคซมเศราทงายและมความไวสาหรบใชในชมชน ทเรยกวา แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 คาถาม (2Q) ซงการประมวลผลหากไดผลลพธออกมาเปนบวก มแนวโนมวาจะเปนผ ปวยโรคซมเศรา ควรไดรบการประเมนภาวะซมเศราดวยแบบประเมน 9 คาถาม (9Q) ซงเปนการประเมนเบองตนในชมชน และเพอใหการชวยเหลอตอไป

แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค าถาม (2Q) มรายละเอยดคอ 5

ขอแนะน า : ถามดวยคาถามทสอดคลองกบทองถน หรอเหมาะสมกบผถกสมภาษณ ควรถามใหไดคาตอบทละขอ ถาไมเขาใจใหถามซา ไมควรอธบายขยายความเพมเตม และใหผประเมนกาเครองหมาย ในชองทตรงกบคาตอบของผ รบบรการ

ค าถาม ภาษากลาง ภาษาอสาน ภาษาถองถนใต ม ไมม 1 ใน 2 สปดาหทผานมารวม

วนน ทานรสก หดห เศรา หรอทอแทสนหวง หรอไม

ใน 2 สปดาหทผานมารวมมอนเจามอาการมนบ :อกอง หงอย เซง หนหวย บเปนตาอย มแตอยากไฮ

ตงแต 2 อาทตยกอนจนถงวนน (สรรพนาม) รสกหดห (โหยหา) หรอวาทอใจ หมดหวง ชายมาย

2 ใน 2 สปดาหทผานมารวมวนน ทานรสก เบอท าอะไรกไมเพลดเพลนหรอไม

ใน 2 สปดาหทผานมารวมมอนเจามอาการมนบ : บสนใจหยง บอยากเฮดหยง บมวนบซน

ตงแต 2 อาทตยกอนจนถงวนน (สรรพนาม) รสก เบอ ไมอยากทาไหร ทาไหรกะไมหนก/ไมเพลน ชายมาย

การแปลผลและการดาเนนการตอ

หากคาตอบไมมทง 2 ขอ ถอวาปกต ไมเปนโรคซมเศรา

หากคาตอบมในขอใดขอหนงหรอทงสองขอ (มอาการใดๆในคาถามท 1 หรอ 2) หมายถงเปนผ มความเสยง หรอมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศรา ใหประเมนตอดวยแบบประเมนภาวะซมเศราดวยแบบประเมน 9 คาถาม (9Q)

5 แบบทดสอบภาวะซมเศรา.กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข; 2547.

70

แบบประเมนภาวะซมเศราดวยแบบประเมน 9 ค าถาม (9Q)

ขอแนะน า : ถามดวยคาถามทสอดคลองกบทองถน หรอเหมาะสมกบผถกสมภาษณ ควรถามใหไดคาตอบทละขอ ถาไมเขาใจใหถามซา ไมควรอธบายขยายความเพมเตม พยายามใหไดคาตอบทกขอ จากนนรวบรวมคะแนน และแปลผลตามตารางแปลผล

หมายเหต: ใหเนนการคนหาอาการในชวงระยะ 2 สปดาหทผานมา

คะแนนรวม การแปลผล

< 7 ไมมอาการของโรคซมเศรา 7 – 12 มอาการของโรคซมเศรา ระดบนอย

13 – 18 มอาการของโรคซมเศรา ระดบปานกลาง

≥ 19 มอาการของโรคซมเศรา ระดบรนแรง

เกณฑในการประเมน หากมอาการของโรคซมเศรา ควรไดรบบรการคาปรกษา หรอสงพบแพทยเพอดาเนนการตรวจวนจฉยใหถกตอง และเขารบการรกษาตอไป

71

ผสงอายเปนวยทพบวามโรคในชองปากมากทสด เนองจากการสะสมของโรคตงแตวยเดก โรคในชองปากทสาคญและพบไดบอย ไดแก โรคฟนผ โรคปรทนตอกเสบ และความผดปกตของอวยวะในชองปาก ผสงอายควรไดรบการดแล และสงเสรมสขภาพชองปากสมาเสมอ เพอสขภาพ และคณภาพชวต ทงโดยการดแลดวยตนเอง การดแลจากชมชน และทองถน รวมทงบรการสงเสรมปองกนจากสถานบรการของรฐ ในสวนของการดแลสขภาพชองปากของผสงอายดวยตนเอง อาจทาไดโดย

1. การท าความสะอาดชองปาก โดย

- การแปรงฟน มขอควรคานงถงในการแปรงฟน ดงน

แปรงฟนวนละ 2 ครง เชาและกอนนอน

ใชแปรงสฟนทมขนออนนม รวมกบการใชยาสฟนผสมฟลออไรด

ควรแปรงฟนใหทวทกซ ทกดาน โดยเฉพาะเนนบรเวณซอกฟน และคอฟนทตดขอบเหงอ

- ใชอปกรณเสรม ไดแก แปรงซอกฟน ไหมขดฟน เพอชวยทาความสะอาดซอกฟน

2. รบประทานอาหาร เพอสขภาพชองปากทด โดย

- รบประทานผกและผลไม รสไมหวานจด

- ลดอาหารเสรม หรอขนม รสหวานจด

- หลกเลยงเครองดมทมนาตาลสง เชน นาอดลม

- รบประทานอาหรใหเปนมอ ไมกนจบจบระหวางมอ

3. หลกเลยงพฤตกรรมทเสยงตอการเกดโรคในชองปาก เชน สบหร ดมสรา เคยวหมาก

4. ตรวจชองปาก พรอมทงดแลฟนแท และฟนเทยมดวยตนเอง สม าเสมอ

5. พบทนตแพทย เพอตรวจสขภาพชองปาก อยางนอยปละ 1-2 ครง แมจะรสกวาไมมอาการผดปกตใดๆ

เอกสารอางอง

1. กองทนตสาธารณสข กรมอนามย. เรองนารสขภาพชองปากผสงวย. สงหาคม 2547

การสงเสรมสขภาพชองปาก กลมพฒนาเทคโนโลยนวตกรรมทนตสขภาพวยทางานและสงอาย

กองทนตสาธารณสข กรมอนามย

72

อาหารกบผสงอาย(สขบญญต 9 ขอ)

ผสงอายมความตองการพลงงานและสารอาหารเหมอนบคคลวยอนๆ เพยงแตตองการในปรมาณทลดนอยลง ดงนนเพอใหผสงอายมสขภาพแขงแรงอายยน ควรกนใหเปนคอการปฎบตตามโภชนบญญต

สดสวนอาหาร ตามธงโภชนาการ

องคความร เรอง ธงโภชนาการ

ขนท 1 กลมขาว แปง กนปรมาณมากทสด เพอใหไดสารอาหารหลก คอ คารโบไฮเดรต (ขาว ขาวเหนยว ขนมปง เผอก มน ขนมจบ เสนกวยเตยว) ตวอยาง ขาวเหนยว ½ ทพพ = 1 ทพพ, ขนมปง 1 แผน = 1 ทพพ

ขนท 2 กลมผก และผลไม กนปรมาณรองลงมา เพอใหไดวตามน แรธาต และใยอาหาร

ผก (ตมสก) 6 ทพพ เนน เบญจรงค (5 ส) (แดง เหลอง สม เขยว ขาว)

ผลไม 4 สวน (ตวอยาง สม 2 ผล = 1 สวน มะละกอ 6 ชน = 1 สวน องน 10 ผล = 1 สวน มะมวงสก ½ ผล = 1 สวน)

ขนท 3 กลมเนอสตว ถว ไข และนม กนปรมาณพอเหมาะ เพอใหไดโปรตน คณภาพด เหลก และแคลเซยม เนอสตว / พช 6 ชอนกนขาว (ตวอยาง ปลา 1 ชอน = 1 ชอนกนขาว 15 กรม เตาหหลอด ½ หลอด = 1 ชอนกนขาว เตาหแผน ¼ ชน = 1 ชอนกนขาว ก ง 2 ตว = 1 ชอนกนขาว ไข 1 ฟอง = 2 ชอนกนขาว นองไกเลก 1 นอง = 1 ชอนกนขาว)

ขนท 4 กลมนามน นาตาล เกลอ หนวยวด = ชอนชา (กนแตนอยเทาทจาเปน)

73

ตวอยางอาหาร 1 วน ส าหรบผสงวย

มอเชา : ขาวกลอง + ผดขงปลา + แกงเลยง + มะละกอ

มอวางเชา : กลวยนาวา + นมพรองมนเนย

มอกลางวน : ขาวคลกกะป + สมเขยวหวาน

มอวางบาย : มนตมนาตาล

มอเยน : ขาวกลอง + ปลาทตมสม + ยาถวพ + มะมวงสก

74

“การสอสารกบผสงอายนนความรสกเอออาทรและหวงใยเปนพนฐานทส าคญทสด”

การสอสารส าหรบผสงอาย1

การสอสารเปนเครองมอ หรอเทคนคทท าใหการดแลผสงอายเกดผลส าเรจ มความเขาใจระหวางผใหบรการและผ รบบรการ การสอสารท าใหเกดการบ าบด การดแลทมประสทธภาพ การสอสารทดท าใหสอขอมลไดตรงตามทเปนจรง

ผสงอายสามารรบรขอมลไดตรงตามความเปนจรง แตประมวลผล แปลผลขอมลชากวาคนหนมสาว ผปฎบตงานผสงอายจงตองใหเวลาแกผ สงอายจงตองใหเวลาแกผสงอายมากขน ไมเรงรดในการท ากจกรรมตางๆ

ภาษาพดกบผ สงอายตองชดถอยชดค า พดซ าๆ ไมเรงเรวจนเกนไป เนนทละประเดน และตองประเมนสมรรถนะในการไดยน ประกอบภาษากาย เชน การสมผส การสบตา การยม การพยกหนา

เทคนคการสอสารเชงการบ าบดทใชบอย เชน ใชค าถามปลายเปดเพอกระตนใหผ สงอายพดระบายความรสก ค าถามทท าใหกระจาง เพอความเขาใจในความคดและความรสกของผสงอาย การใหสะทอนความรสก เพอใหทบทวนเกยวกบตนเองได การสมผสชวยลดความรสกวตกกงวล การสบตาแสดงถงความจรงใจ ท าใหเกดความไววางใจ สมพนธภาพทดรวมทงการฟงอยางมประสทธภาพเปนเทคนคการฟงอยางตงใจ เปดใจ ไมตดสน ชวยจ าประเดนสาระและความรสกทผสงอายแสดงออกได

การออกแบบคมอการดแลตนเอง

1) การจดท าคมอการดแลตนเองส าหรบผ สงอาย เปนสงจ าเปนและควรจดท าเพอเปนเครองมอใหประชาชนใชเรยนร เปนแนวทางในการดแลสขภาพตนเอง

2) เนอหาทควรจดท าเปนสอคมอการดแลตนเอง ไดแก ปญหา หรออาการทพบบอย หรอลกษณะการเปลยนแปลงตามวย หรอ ความเขาใจทคลาดเคลอนเกยวกบผสงอาย

3) ลกษณะสอคมอการดแลตนเองทเหมาะสมส าหรบผสงอาย

3.1 สอเคลอนไหว เชน การแสดงกายบรหารจงหวะไทย

3.2 สอสงพมพ เชน เอกสารขนาดกะทดรด ภาษาขนาดมองเหนงาย

1 ระววรรณ เผากณหา การดแลผสงวยในชมชน: ระบบ หลกการ และแนวทางปฏบต“กลยทธการดแลผสงวยในหนวยบรการสขภาพระดบปฐมภม

และชมชน”, สถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน. มกราคม, 2552

เอกสารหมายเลข 6 การสอสาร และเทคนคการท างานกบผสงอาย

75

3.3 การผสมผสานวฒนธรรมทองถน จะกระตนการปฏบตตนดานสขภาพได เชนเพลงลกทง ล าตด หมอล า เชนการจดท าคมอดแลตนเองโรคเบาหวานโดยใชสอหมอล าพนบาน เปนตน

4 ) คมอการดแลตนเองทเหมาะสมนาจะใชเปนแบบบนทกประวต การจดการตนเองในเรองใดเรองหนงหรอภาพรวม เพอเปนเครองมอก ากบตนเองส าหรบผสงอาย อาจบนทกเปนกราฟงายๆ หรอตวเลขหรอแบบบนทกรายการ เปนตน

การผลตสอส าหรบผสงอาย ตองค านงถงภาษาทใชในการน าเสนอ ตองเปนภาษาทแสดงค าสง หรอภาษาทเชญชวนใหคดหรอท าตาม

ตวอยางเชน ควรแปรงฟนวนละ 2 ครง หรอ ฟนทานจะแขงแรงและอยกบทานไปจนตลอดชวตหากทานดแลโดยการแปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง

การสรางเครองมอการเรยนรส าหรบผสงอาย

คมอการดแลตนเอง

เนอหา ปญหา อาการพบบอย การเปลยนแปลงตามวย

ประเดนทมกคาดเคลอน เกยวกบผสงอาย

เพอใหเรยนร มแนวทาง ดแล

สขภาพตนเอง

ลกษณะสอ

สอเคลอนไหว

สอสงพมพ

ผสานวฒนธรรมทองถนใน

กจกรรม เชนสอหมอล า เพลง

ลกทง ล าตด

สงเสรมใหม Aging Hotline

ในชมชนผสมผสานกจกรรม

สอสาระ วทยชมชน

เครองมอเฉพาะอนๆ ชวยเรองการดแลตนเองเพอ

ชวยก ากบสขภาพส าหรบผสงอายดวยตนเอง (กราฟ

งายๆ ส าหรบบนทกตวเลข/รายการกจกรรม)

76

การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพส าหรบผสงอาย

พฤตกรรมสขภาพของผสงอาย เปนผลพวงจากแบบแผนการด าเนนชวตทกระท า หรอปฏบตตอเนองมายาวนาน รวมทงการเปลยนแปลงตามวยทท าใหผสงอายรสกคบของใจทไมมสมรรถภาพทางกายเทาคนวยหนมสาว จงยากทจะปรบเปลยนพฤตกรรมทกระท าจนเคยชน พฤตกรรมสขภาพหมายถง การกระท าหรอการปฏบตของบคคลตางๆทมผลตอสขภาพของตนเอง ครอบครว และชมชน การปรบพฤตกรรมสขภาพมความส าคญมาก เปนการบ าบดทไมเนนการใชยา เนนการสรางสขภาพอยางองครวม ในผสงอายทงกลมปกต กลมเสยงและทเจบปวย เนนการดแลสขภาพ การมความเปนอยทด หรอ มคณภาพชวตทด โดยผสมผสานไปกบแบบแผนการด าเนนชวต การปฏบตตนดานสขภาพทกอใหเกดปญหาสขภาพในผสงอาย เชน การสบบหร การดมสรา การไมออกก าลงกาย การดมน านอย การเคลอนไหวนอย การไมแสดงออก การอยอยางสนโดษไมชอบกจกรรมทางสงคม เปนตน

เทคนคการปรบเปลยนพฤตกรรม เทคนคและหลกการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในผสงอาย

1) แบบแผนความเชอดานสขภาพและการประยกตใชในผสงอาย

2) ทฤษฏความสามารถตนเองและการประยกตใชในผสงอาย

3) การสรางเสรมพลงอ านาจการดแลสขภาพตนเองในผสงอาย

อาสาสมคร แกนน า

อาสาสมคร หรอแกนน าผดแลผสงอาย เปนวธการท างานทใชทนทางสงคมทมอยในชมชนเขามาเปนตวชวยในการท างานดานผสงอาย อาสาสมครอาจเปนคนตางวยหรอผสงอายเอง เพอสงเสรมใหมเพอนตางวยและสมผสความรสกทมคณคาในตนเองของผสงอาย ลกษณะของกลมอาสาสมครหรอแกนน าควรมดงน

1) การจดตงกลมอาสาสมคร จากประชาชนในชมชนทเปนผ ทมจตสาธารณะ ยนดบรการยนดใหความชวยเหลอผสงอายในชมชน ไมหวงผลตอบแทนทเปนคาจาง ตองมการหาอาสาสมคร สามารถเขาใจบทบาทอาสาสมคร เรยนรเกยวกบธรรมชาตของผสงอาย ปฏบตการชวยเหลอเบองตนส าหรบผสงอาย

2) การก าหนดเปนนโยบายและก าหนดแนวทางในการพฒนากลมอาสาสมครแกนน าดแลผสงอายในชมชน เพอรองรบปญหาผสงอายอยโดดเดยวตามล าพง ซงจะมมากขน เพอใหการด าเนนงานเปนระบบและตอเนอง

3) การสนบสนนการพฒนาศกยภาพ การเสรมพลง ก ากบตดตาม การกระตนใหก าลงใจ

4) การจดตงเครอขายผดแล คนหากลมอาสาสมครรนใหมเพอทดแทน เพอความยงยน

5) การหาวธการตอบแทนทไมใชคาจาง ส าหรบผ ทท างานอาสาดแลผสงอายในชมชน

การขบเคลอนจากชมชนแบบมสวนรวม

1) การรวมกลมประชาคมเพอจดท าแผนพฒนาสขภาพผสงอาย เพอใหผสงอาย ครอบครวหรอ ญาตผดแล ประชาชน มสวนรวมคด รวมวางแผนตงแตเรม และด าเนนการดวยตนเอง รวมรบประโยชนจากกจกรรม หรอโครงการตาง ๆ

77

2) กระบวนการขบเคลอน ควรใหผ ทมสวนเกยวของเขามามสวนรวมใหมากทสด

3) สาระทควรด าเนนการ อาจเรมทการจดสวสดการทครบถวน ครบวงจร ตามสทธอนพงมพงได โดยจดท าเปนแผนยทธศาสตรดานการพฒนาสขภาพผสงอายอยางองครวม แบงเปนแผนยทธศาสตรระยะสน ระยะยาว เนนการก ากบตดตามประเมนผล ปรบแผน อยางตอเนอง

4) กระบวนการขบเคลอน อาจใชกจกรรมทางวฒนธรรมประเพณเปนสอ และควรไดรบการสนบสนบจากหนวยงานภาครฐอยางจรงจง

การประสานเชอมโยง

1) ลกษณะการเชอมประสานการการบรการสขภาพผสงอาย มการเชอมประสานระหวางสถานบรการทกระดบ และทบาน หรอชมชน

2) บคลากรทเชอมประสาน การเชอมประสานระหวางบคลากรทท างานดานผสงอาย การท างานระหวางทมสหสาขาวชาชพ เพอการดแลทครบถวน เชน แพทย พยาบาลดานผสงอาย สถาปนก ทดแลการจดบานและสงแวดลอมทเหมาะสมกบผ สงอาย บคลากรทรบผดชอบงานดานสาธารณสขของอบต.หรอเทศบาล เพอสรางพลงการท างานไปพรอมกน

การสรางอาชพ

1) ผสงอายสวนหนงยงตองการมงานท าเพอหารายไดเลยงครอบครวและตนเอง

2) ผสงอายสวนหนงยงคงมศกยภาพในการท างานจงควรใหคงท างานเพอสรางรายไดตอไป

3) ลกษณะอาชพทเหมาะสมกบผสงอาย

4) การปองกนอนตรายจากการประกอบอาชพ

5) การจางงานในระบบ อายงานทควรเกษยณ 60 หรอ 65 ป เพอใหสอดคลองกบสดสวนภาระการท างานในอนาคตทมคนวยท างานลดลง ผสงอายจงตองขยายเวลาการท างานเพมขนจากเดมทก าหนดอายเกษยณ 60 ปตามกฎหมาย

78

ในฐานะท ผสงอายกเปนหนงในผ ทตองไดรบการคมครองตามกฎหมาย พรบ. ผสงอาย จะกาหนดสทธอะไรไวบางและในสายตาสหประชาชาต เขาคดกนอยางไรเกยวกบผสงอายทางสหประชาชาต มการมงเนนในเรองของผ สงอาย เชน ความมคณคาของตวเอง การลดอตราการเจบปวย การมอสรภาพในการพงพาตนเอง การมสวนรวมของผสงอาย สทธในการบรรลความตองการโดยเฉพาะดานขาวสาร การศกษา อาชพ

สทธของผสงอายตามหลกการขององคการสหประชาชาต

การมอสรภาพในการพงตนเอง 1. ผสงอายพงมสทธทจะไดรบอาหาร นา ทอยอาศย เครองนงหม และการดแลสขภาพอยางเพยงพอ

ทงจากการจดสรรรายได การสนบสนนชวยเหลอจากครอบครวและ ชมชน ตลอดจนการชวยเหลอตนเอง

2. ผสงอายพงมสทธและโอกาสไดทางาน หรอมโอกาสทจะสรางรายไดทางอนใหกบตนเอง

3. ผสงอายพงมสทธและมสวนรวมในการกาหนดการเกษยณอายการทางาน

4. ผสงอายพงมสทธเขาถงโครงการฝกอบรมและโครงการดานการศกษาทเหมาะสม

5. ผสงอายพงมสทธทจะอาศยอยในสภาพแวดลอมทปลอดภย และสามารถทจะปรบใหเขากบความพงพอใจสวนบคคลและความสามารถทเปลยนไป

6. ผสงอายพงมสทธทจะพกอาศยอยทบานของตนเองไดนานทสดเทาทจะเปนไปได

การมสวนรวม 1. ผสงอายพงมสทธคงอยในสงคม และมสวนรวมอยางแขงขนในการกาหนด และ ดาเนนนโยบายท

มผลโดยตรงตอความเปนอยอนดของผสงอาย รวมทงแลกเปลยนความรและทกษะกบคนรนใหม

2. ผสงอายพงมสทธทจะแสวงหาและพฒนาโอกาสในการใหบรการแกชมชน และทางานอาสาสมครในตาแหนงทเหมาะสมกบความสนใจและความสามารถ

3. ผสงอายพงมสทธทจะกอตงขบวนการหรอสมาคมเพอผสงอาย

เอกสารหมายเลข 7 สทธ และองคกรทเกยวของในการดแลผสงอาย

79

การอปการะเลยงด 1. ผสงอายพงมสทธทจะไดรบการอปการะเลยงด และการปกปองคมครองจากครอบครวและชมชน

ตามคณคาวฒนธรรมของแตละระบบสงคม

2. ผสงอายพงมสทธเขาถงบรการดานการดแลสขภาพ เพอชวยใหสามารถและคงไวหรอฟนฟสมรรถภาพทางดานรางกาย จตใจ และอารมณ ใหอยในระดบทสมบรณทสด และเพอชวยปองกนหรอชะลอการเกดภาวะเจบปวยอกดวย

3. ผสงอายพงมสทธไดรบบรการทางดานสงคมและกฎหมาย เพอสงเสรมอสรภาพในการดาเนนชวตการปกปองคมครองและการอปการะเลยงด

4. ผสงอายพงมสทธทจะไดรบประโยชนจากการเลยงดในสถานสงเคราะห ซงจะให บรการดานการปกปองคมครอง การฟนฟสมรรถภาพ และการกระตนทางดานจตใจและสงคม ในสภาพแวดลอมทปลอดภยและบรรยากาศทเปนมตร ตามความเหมาะสมกบสถานภาพและความตองการ

5. ผสงอายพงมสทธมนษยชนทงปวงและเสรภาพขนพนฐาน ในขณะทอยในสถานทใดใด หรอในสถานทใหบรการดแลรกษา รวมทงพงไดรบการยอมรบในศกดศร ความเชอ ความตองการ และความเปนสวนตว ตลอดจนสทธในการตดสนใจเกยวกบการอปการะเลยงด และคณภาพชวตของตนเอง

ความมศกดศร และการบรรลความตองการ 1. ผสงอายพงมสทธทจะดารงชวตอยอยางมศกดศร และมความมนคงปลอดภยปราศจากการถก

แสวงหาผลประโยชน ตลอดจนการปฏบตอยางทารณ ทงทางรางกายและจตใจ

2. ผสงอายพงไดรบการปฏบตอยางเปนธรรมโดยไมคานงถงความแตกตางทางวยเชอชาต เผาพนธ ภมหลง ศาสนา ความพการ ฐานะทางเศรษฐกจ หรอสถานภาพอนใด

3. ผสงอายพงมสทธทจะแสวงหาโอกาสในการพฒนาศกยภาพของตนเองไดอยางเตมท

4. ผสงอายพงมสทธเขาถงแหลงการศกษา วฒนธรรม ความเชอ ทางศาสนา และนนทนาการในสงคม

80

องคกรภาครฐ หรอหนวยงานตางๆ ทด าเนนการผสงอาย ล าดบ รายชอองคกรหรอหนวยงาน สทธทพงไดรบ 1. กระทรวงการพฒนาสงคมและ

ความมนคงของมนษย -กรมพฒนาสงคมและสวสดการ -สานกสงเสรมและพทกษผสงอาย -สานกงานปลดกระทรวงฯ

-จดตงสถานสงเคราะหคนชรา เพออปการะผ สงอายทประสบปญหาทกขยากเดอดรอน และสมครใจเขาอยในสถานสงเคราะห -จดตงศนยบรการทางสงคมผสงอาย (Day Center) -จดหนวยเคลอนท สาหรบเยยมเยยนผสงอาย -ชวยเหลอผสงอายทถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบดวยกฎหมาย -ชวยเหลอผสงอายทประสบปญหาครอบครว -ชวยเหลอเงนจดการศพผสงอาย รายละ 2,000 บาท -ชวยเหลอดานทอยอาศย อาหารและเครองนงหมตามความจาเปน -เสนอแนะนโยบาย แนวทาง มาตรฐาน และตดตามประเมนผลการดาเนนงานดานผสงอาย -สนบสนนเงนอดหนนองคกรเอกชน มลนธ ทดาเนนงานดานผสงอาย

2. กระทรวงแรงงาน -กรมการจดหางาน -สานกงานประกนสงคม -กรมพฒนาฝมอแรงงาน

-ใหขอมล คาปรกษา ขาวสารตลาดแรงงาน การจดหางาน รบสมครงาน บรการขอมลทางอาชพ ตาแหนงงานวาง -คมครองผประกนตนกรณชราภาพ อาย 55 ปบรบรณ -การอบรมและฝกอาชพ

3. กระทรวงศกษาธการ -สานกงานสงเสรมการศกษา นอกระบบและการศกษา ตามอธยาศย

- จดศนยการเรยนรในชมชน และใหมหลกสตรการศกษาเกยวกบผ สงอาย ตงแตการศกษาขนพนฐาน ถงขนอดมศกษาอยางตอเนอง ทงในระบบ นอกระบบ และตามอธยาศย และมรายการตางๆ เพอผสงอาย

4. กระทรวงวฒนธรรม -สานกงานคณะกรรมการ วฒนธรรมแหงชาต (สวช.)

-รวบรวม คดเลอกศลปนแหงชาต -อานวยความสะดวก ความปลอดภยในพพธภณฑ โบราณสถาน หอจดหมายเหต หอศลป สนบสนนสถานทจดกจกรรม และลดอตราคาเขารวมกจกรรม

5. กระทรวงสาธารณสข -กรมอนามย -สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย -กรมสขภาพจต -สานกงานหลกประกนสขภาพ

-สงเสรมสขภาพ เฝาระวง ปองกนรกษาโรค ฟนฟสขภาพอนามยผสงอาย -สงเสรมและพฒนาองคความรทางการแพทย คณภาพการบรการใหไดมาตรฐานครอบคลม -ดแลสขภาพจตผสงอาย -ดาเนนการรกษาพยาบาลแกกลมผสงอาย

81

แหงชาต (สปสช.) -โรงพยาบาลสงกด กระทรวงสาธารณสขทวประเทศ

-ศกษาวจย หรอสนบสนนหนวยงาน ทงภาครฐ และเอกชนในการศกษาเรองเกยวกบผสงอายตางๆ -จดชองทางพเศษเฉพาะ เพอใหผสงอายไดรบการบรการทสะดวก รวดเรว

6. กระทรวงมหาดไทย -กรมการพฒนาชมชน -กรมสงเสรมการปกครอง สวนทองถน

-สงเสรมและสนบสนนการรวมกลมผสงอาย ในสาขาวชาชพตางๆ เพอถายทอดความร ประสบการณ และชวยเหลอสงคม -ชวยเหลอเงนเบยยงชพแกผสงอาย เดอนละ 500 บาท -จดกจกรรมในชมชนทเกยวกบผสงอาย -จดตงสถานสงเคราะหคนชรา -จดตงศนยบรการทางสงคมผสงอาย

7. กรงเทพมหานคร -สงเคราะห ชวยเหลอผสงอายทเดอดรอน จดตงชมรมผสงอาย -จดตงคลนกผสงอายในโรงพยาบาล สงกดกรงเทพมหานคร และศนยบรการสาธารณสข -สรางและประสานงานเครอขาย จดหนวยเคลอนท เยยมเยยนผสงอาย

8. กระทรวงการทองเทยวและกฬา -การทองเทยวแหงประเทศไทย กระทรวงการทองเทยวและกฬา -สานกพฒนาการกฬาและ นนทนาการ/การกฬาแหง ประเทศไทย/สานกงาน การกฬาภมภาค

-จดกจกรรม และโครงการเพอผสงอาย -บรการตรวจสขภาพ ทดสอบสมรรถภาพทางรางกาย การเขารวมกจกรรมตางๆ ใชบรการในสนามกฬา สวนสขภาพ ลานกฬาแอโรบค สนามเปตอง หองออกกาลงกาย และรบสมครเปนสมาชก ชมรมศภชลาสย

9. ส านกนายกรฐมนตร -กรมประชาสมพนธ

-เผยแพรสอเกยวกบผสงอาย รณรงคใหประชาชน และสอมวลชนเหนความสาคญของผสงอายในรปแบบตางๆ

10. กระทรวงพาณชย -กรมพฒนาธรกจการคา/ สถาบนฝกอบรมธรกจการคา

- อบรมดานการจดการ การตลาด และนาสนคารวมจาหนายในงานตางๆ

11. กระทรวงยตธรรม -กรมคมครองสทธและเสรภาพ

- ใหคาแนะนา ปรกษา ความรทางกฎหมาย จดหาทนายความชวยเหลอ สนบสนนคาใชจายในการใหความชวยเหลอวาความแกตางคด และไดรบความดแลจากอาสาสมครค มครองสทธ และเสรภาพในพนท

12. กระทรวงการคลง -กรมสรรพากร

- ผ เลยงดบดามารดา ไดรบการลดหยอนภาษเงนได จานวน 30,000 บาทตอผสงอาย 1 คน

82

13. -กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม -กระทรวงเทคโนโลย สารสนเทศและการสอสาร

- ยกเวนคาธรรมเนยมคาเขาชมสถานท จานวน 257 แหง เชน พพธภณฑสถานแหงชาต อทยานแหงชาต อทยานประวตศาสตร สวนสตว โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร เปนตน

14. กระทรวงคมนาคม -การรถไฟแหงประเทศไทย -การรถไฟฟาขนสงมวลชน แหงประเทศไทย -บรษท ระบบขนสงมวลชนจากด (มหาชน) -องคการขนสงมวลชนกรงเทพ (ขสมก.) -บรษท ขนสง จากด (บขส.)

-ลดคาโดยสารทกชนตลอดทาง ทกสาย (ไมรวมคาธรรมเนยม) เฉพาะเดอนมถนายน-กนยายน โดยผสงอายไมตองเขาแถวรอซอตว มทนงรอรบตว พนกงานชวยยกสมภาระ ปฐมพยาบาลเมอเจบปวย -ลดคาโดยสารครงราคา - จดลฟตบรการ ทสถานหมอชต สยาม อโศก ออนนช และชองนนทร -ลดคาโดยสารครงราคา (ไมรวมคาธรรมเนยม) ตลอดวน และมทนงสารองเฉพาะ -ลดคาโดยสารครงราคา (ไมรวมคาธรรมเนยม) จดทนงพกผอนและหองสขา

15. -การบนไทย -การบนกรงเทพ (บางกอกแอรเวย) -สายการบนนกแอร/แอรเอเชย -ทาอากาศยานทกแหง

-ลด คา โ ดย ส าร 1 5 % เฉ พ าะ ช นป ร ะห ยดแ ล ะ เ ท ยว บ นภายในประเทศ อานวยความสะดวกขนเครองเปนลาดบแรก -ลดคาโดยสาร 5% ชนประหยด เฉพาะเทยวบนภายในประเทศ อานวยความสะดวกขนเครองเปนลาดบแรก -อานวยความสะดวกขนเครองเปนลาดบแรก -จดบรการสงอานวยความสะดวก ไดแก ลฟต โทรศพท ทางลาด หองสขา มมพกผอน

16. -ทาเรอขามฟากทกแหง -มเจาหนาทอานวยความสะดวก ความปลอดภย และประชาสมพนธเสนทาง

17. -การทางพเศษแหงประเทศไทย -จดบรการหองนาเฉพาะดานดนแดง ดานสขมวท 62 และดานบางนา

นอกจากน ยงมภารกจของหนวยงานอนๆ ในเรองทาหนาทพทกษ คมครองสทธแกผ สงอายทางดานกฎหมาย เชน กระทรวงยตธรรม รวมทงหนวยงานททาหนาทในการศกษาวจย เผยแพรความรแหลงวชาการเกยวกบ ซงมผลงานแพรหลายทงใน และตางประเทศ เชน วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลยเชยงใหม เปนตน

����������� ����ก���������

• ��ก������� ����� �����ก��������

��� � ����ก��� �!�"� �.�. $�����/����

1 ��������� �������� ������� 2540 ������������ !" �������� 2 !������!#$%��& 2541 ������� 2541 ������������ !" �������� 3 ก���))���!�*�� +�,���ก!!)�-�, . ������� 2541 ������������ !" �������� 4 ก�!�/ก0�123�ก02# ��������45�5-*)-����ก,� 10 �& �.�. 2539 ������� 2541 ������������ !" �������� 5 !�)�51�8�9�����,$��:3#�,5���,��;"�ก-*��ก������ ��������45� �.�. 2530 <

2540 ������� 2541 ������������ !" ��������

6 !�)�51�8�9�����,$��:3#�,5���,��;"�ก-*��ก������ ��������45� �.�. 2530 < 2540 (�39) 2)

������� 2541 ������������ !" ��������

7 1�9)��ก�!1�8ก!������ ���������%��!�� ��). 1�9)�� 2542 ������������ !" �������� 8 1�9)��ก�!1�8ก!������ ���������%��!���$������5-*��;�!2� 1�9)�� 2542 ������������ !" �������� 9 !����� 3ก�!8%���,����B1!�ก�!�������*� �����������*��C��& ����������ก3

2542 ������� 2542 ������������ !" ��������

10 :��58����������D�� �� E�����0�45� MMSE-THAI 2002 ������� 2542 ������������ !" �������� 11 9 �!#ก�!���*��-�-�8C���������� ������� 2542 ������������ !" �������� 12 ก�!��N���ก2O"�-D��8:3#�%�!�$12����-�, �������� �& 2542 ������� 2542 ������������ !" �������� 13 B!1��C� �������� 1�9)�� 2543 ������������ !" �������� 14 1�9)��ก�!8�:3 ���P��������!#�#�85��� 1�9)�� 2543 ������������ !" �������� 15 ��� ,�� C� �������� 1�9)�� 2543 ������������ !" �������� 16 B!1Q��C� �������� 1�9)�� 2543 ������������ !" �������� 17 B!1 �C� �������� 1�9)�� 2543 ������������ !" �������� 18 ก�!�%�!�$12����-�, ��������45� �& 2543 ������� 2543 ������������ !" �������� 19 B1!�ก�!�%�!�$���#�)�����*�) ��������45� 2543 ������� 2543 ������������ !" �������� 20 !����� 3ก�!8%���,����B1!�ก�!�������*� �����������*��C��&

����������ก3 ������� 2543 ������������ !" ��������

21 (!9��) �!#!������� , �������� �3�กก�! �� 3 :3#1��)��R�)� ������� 2543 ������������ !" �������� 22 !������!#$%��& 2542 - 2543 ������� 2543 ������������ !" �������� 23 � !-�)�!��)�!!�!������ก0-�2 1�9)�� 2544 ������������ !" �������� 24 Older persons in Thailand 2004 ������� 2544 ������������ !" �������� 25 ก�!�%�!�$12����-�, ��������45� �& 2544 ������� 2544 ������������ !" �������� 26 ก�!��กก%�3��ก�����*������%��!�� �������� ������� 2545 ������������ !" �������� 27 ก�!�/ก0�:��1�8ก!��:3#���#B����ก�! ��������45� �.�. 2545 ������� 2545 ������������ !" �������� 28 ก�!��กก%�3��ก��5�*�4�:3#�E��#B!1 �������� 1�9)�� 2545 ������������ !" ��������

��� � ����ก��� �!�"� �.�. $�����/����

29 ����!5�*�4�:3#�E��#B!1 �������� 1�9)�� 2545 ������������ !" �������� 30 ก�!��กก%�3��ก��5�*�4�:3#�E��#B!1 �������� 1�9)�� 2545 ������������ !" �������� 31 ก�!8�:3���� ����C���������� 1�9)�� 2546 ������������ !" �������� 32 ��8�3��ก�! !�$!9��ก��:3#ก�!8�:31���� ������� 2546 ����"�)�8_$�!#���`!��

��2����! ���*� �������� 33 ���������:3#ก�!�a,�� , ��%��!�� �������� ������� 2548 ������������ !" �������� 34 )� !b��ก�!C���!,ก�!���� �������� ������� 2548 ������������ !" �������� 35 1�9)��:��5��ก�!8�:3!�ก0�B!1���� 1�9)�� 2548 ����"�)�8_$�!#���`!��

��2����! ���*� �������� 36 1�9)���9���!,)�����%��!�� �������� 1�9)�� 2548 ����"�)�8_$�!#���`!��

��2����! ���*� �������� 37 ก�!8�:3B!1 ��������:��������,�� ������� 2548 ������������ !" �������� 38 1�9)��ก�!��!)ก�!� !-�)1��)�!��)�)�*������9��������� 1�9)�� 2548 ����"�)�8_$�!#���`!��

��2����! ���*� �������� 39 1�9)��ก�!8�:3 ���P��!#�#�85��� 1�9)�� 2548 ������������ !" �������� 40 1�9)�������!#$%� �� �������� 1�9)�� 2549 ������������ !" �������� 41 :��5������a,�� ,ก�!$�8ก,$ก!!)5��ก���%��!�� ��������ก��B!1���C$ ������� 2549 ������������ !" �������� 42 :��5������a,�� , ก�!�c��ก�� ก�!1�8ก!�� :3#���1��!#�#�!,*):!ก��

B!1������� B!1�3�8�3��8���C$ :3#B!1)#�!_�C� �������� ������� 2549 ������������ !" ��������

43 :��5������a,�� , ก�!8�:3B����%���8 B!1������� B!11��)8��B3�, ��� :3#���#4)��C��3��8 ,8�ก ,�%��!�� ��������

������� 2549 ������������ !" ��������

44 :��5������a,�� ,ก�!$�8ก,$ก!!)5��ก�� (Physical Activity) �%��!�� �������� ������� 2549 ������������ !" �������� 45 !������!�*��!��:��ก�!��กกก%�3��ก��C��D%��%��!�� �������� ������� 2549 ������������ !" �������� 46 B1!�ก�!�,$��ก�!�%�!�$:3#�/ก0����#������ ��������

4 ��1 ��45� ����,$�� 2549 ������������ !" ��������

47 ก�!��กก%�3��ก���%��!�� �������� ���9����*�) 1�9)�� 2550 ������������ !" �������� 48 B!1��8�� ��8�9� C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 49 B!11��)8��B3�, ���C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 50 1�9)��ก�!��กก%�3��ก���D���D�b���%��!�� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 51 1�9)��ก�!�!#�),����#B����ก�!C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 52 1�9)��ก�!8�:3 ���P��������!#�#�85����%��!���!#���� 1�9)�� - ������������ !" �������� 53 1�9)��ก�!��กก%�3��ก����D�b���%��!�� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 54 ����!���*���������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 55 ก�!��กก%�3��ก���%��!�� �������� !%�4)���� 1�9)�� - ������������ !" �������� 56 1�9)��ก�!�!�����!,)���� ��������C��)�� 1�9)�� - ������������ !" ��������

��� � ����ก��� �!�"� �.�. $�����/����

57 ������#�3_8C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 58 B!1)#�!_�C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 59 B!1�3�8�3��8���C$C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 60 ก���!,��!3)�!�2���*�����C���������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 61 B!1�)�����*�)C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 62 ก�!C����C� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 63 �)8���5/ก�����!#$%� �� �������� 1�9)�� - ������������ !" �������� 64 FAMLIY MEDICINE MEETING NEW CHALLENGES ������� - ������������ !" �������� 65 3ก�!�%�!�$���#����:3#ก�!��กก%�3��ก���� �������� ������� - ������������ !" �������� 66 b����)�3 ��������45� ������� - ������������ !" �������� 67 �����5-*���9��C� �������� ������� - ������������ !" �������� 68 ���#B����ก�!C� �������� ������� - ������������ !" �������� 69 ก�!8�:3 ���P�����#�)�����*�)�%��!���!#���� ������� - ������������ !" �������� 70 B1!�ก�!�5,8�!#�ก-�! ,�)�8_$�9� 100 �& ������� - ������������ !" �������� 71 ก�!8�:3 ���P�����#�)�����*�)�%��!���13�ก!��;�!2� ������� - ������������ !" �������� 72 ก�!8�:3!�ก0�B!1 ��������8���ก�!:�5�"5���3��ก�%��!���13�ก!5��

ก�!:�5�":3#��;�!2� ������� - ������������ !" ��������

73 %�!������� !" �������� ������� - ������������ !" �������� 74 :��58��������)�����D�� �� 7 ��5- (E�����0�45�) �1!�*��)�� - ������������ !" �������� 75 ��)�� 1!/*�q-ก E��� �������� 1�9)�� - ����"�)�8_$�!#���`!��

��2����! ���*� �������� 76 ���*�!���,D) �������� !9�)C�9C$�����9����ก ������� - ก��5�� ��;�!2�

ก!)���)�� 77 �,D):��) 1�9)�� ก�!8�:3�����9����ก8��� ���� �%��!�� �������� ������� - ก��5�� ��;�!2�

ก!)���)�� 78 1�9)�� ก�!�9���!,)���� ��������C��)�� 1�9)�� - ก!)ก�!:�5�" 79 1�9)�� 1��)!���ก-*��ก���������)���� �������� 1�9)�� - ก!)ก�!:�5�" 80 1�9)�� ��������E����)��!2" 1�9)�� - �%���ก�,)�"��*�r 81 ก�!8�:3 ����C����5�� ������� - �%���ก�,)�"��*�r 82 ก�!8�:3 ��������C��)��: !#�� �3�กก�! :3#:��5���a,�� , ������� 2552 �������,$��:3#��N��

!#�������)��(���.) 83 ก�!��N��!#��8�:3 �������� ������� 2552 ���.

จดพมพและเผยแพร ส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.)

สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล 25/25 ถนนพทธมณฑล 4 ต าบลศาลายา

อ าเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม 73170 โทรศพท 02-441-9040-3 ตอ 15-18 โทรสาร 02-441-0163