การคิดและการต ัดสินใจ · สารบัญ (ต อ)...

ศนยหนงสอ มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต 295 ถนนราชสมา เขตดสต กรงเทพมหานคร 10300 Tel : 0 - 2244 - 5420 - 5, Fax : 0 - 2243 - 5984

การคดและการตดสนใจ ผเรยบเรยง : คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย พมพครงท 1 : จานวน 6,000 เลม กรกฎาคม 2551 พมพครงท 2 : จานวน 1,000 เลม สงหาคม 2552 พมพครงท 3 : จานวน 1,500 เลม มกราคม 2553 พมพครงท 4 : จานวน 800 เลม กรกฎาคม 2553 พมพครงท 5 : จานวน 1,000 เลม พฤษภาคม 2554 พมพครงท 6 : จานวน 200 เลม กรกฎาคม 2554 พมพครงท 7 : จานวน 600 เลม พฤศจกายน 2554 ดาเนนการพมพและจดจาหนายโดย : ออกแบบปก : คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย พมพท : สานกพมพเสมาธรรม โทร : 0-2886-5102

คาปรารภ การดารงชวตในสงคมปจจบน การพฒนาความคดของตนเองอยเสมอ การแสวงหาความร การนาความรมาประยกตใชใหถกตอง เหมาะสม การถายทอดความคดใหผอนเขาใจ และสามารถทางานรวมกนเปนทมเปนสงสาคญ ความสามารถในการคดและการตดสนใจเปนศกยภาพของแตละบคคลทมความแตกตางกน ขนอยกบการสงสมความรและประสบการณ การคดเปน การตดสนใจทมประสทธภาพเปนเครองมอสาคญในการแกปญหาใหลลวงไปได การคดด การกระทาทด จะยงประโยชนทงตอตนเอง สงคม และประเทศชาตตอไป

(ผชวยศาสตราจารยยพาภรณ ณ พทลง)

คณบดคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต

คานา รายวชาการคดและการตดสนใจ (Thinking and Decision Making) เปนรายวชา หมวดการศกษาทวไป กลมวชาคณตศาสตร วทยาศาสตรและเทคโนโลย ทมงเนนศกษาเกยวกบหลกการและกระบวนการคดของมนษย ตรรกศาสตรและการใชเหตผล ความคดสรางสรรค ขอมลและการวเคราะหขอมล กระบวนการตดสนใจ การคดแกปญหา เพอใหผเรยนสามารถใชวจารณญาณในการคดเพอการตดสนใจไดอยางมเหตผล สามารถแกปญหาโดยใชรากฐานการคดทเปนระบบ เชอมโยงความรสชวตประจาวนเพอการดารงชวตในสงคมสารสนเทศไดอยาง ชาญฉลาดและสรางสรรค มทศนคตทดตอการดารงชวต มคณธรรม จรยธรรม มความรบผดชอบตอตนเองและสงคม มงสรางตนเองและสงคมใหมความสขอยางยงยน หวงเปนอยางยงวาหนงสอการคดและการตดสนใจ คงมประโยชนสาหรบนกศกษาและผสนใจในการนาไปใชเพอพฒนาการคดและการตดสนใจใหบรรลตามวตถประสงค

คณะผจดทา มถนายน 2551

คณะผเรยบเรยง

อาจารยพชรพรรณ ลอวณชยพนธ วท.ม.(สถตประยกต) วท.บ.(สถตศาสตร) บทท 2 กระบวนการคด บทท 4 ขอมลและการวเคราะหขอมล

อาจารยมรต กองวรยะไพศาล บทท 1 การคดและพฤตกรรมการคด กศ.ม.(วจยและสถตทางการศกษา) ศศ.บ.(คณตศาสตรมธยมศกษา) ศ.บ.(การเงน)

อาจารยจารน ศานตจรรยาพร บทท 5 กระบวนการตดสนใจ วท.ม.(สถตประยกต) วท.บ.(คณตศาสตรประยกต)

อาจารยวรพจน หรตกล บทท 6 กลยทธการแกปญหา วท.ม.(เคมประยกต) วท.บ.(เคม)

อาจารยณฐวฒ สงขทอง บทท 3 การใชเหตผล วท.ม.(คณตศาสตร) ศศ.บ.(การสอนคณตศาสตร) (เกยรตนยม)

อาจารยฐตพร ลนฐฎา บทท 2 กระบวนการคด บทท 3 การใชเหตผล ค.ม.(การศกษาคณตศาสตร) วท.บ.(คณตศาสตร)

อาจารยภาณพงศ พนมวน บทท 2 กระบวนการคด วท.ม.(สถตประยกต) วท.บ.(สถตประยกต)

สารบญ หนา คาปรารภ

คานา คณะผเรยบเรยง สารบญ

บทท 1 การคดและพฤตกรรมการคด 1 ความหมายของการคด 2 ปจจยพนฐานของการคด 2 ประเภทของการคด 3 ความคด ความจามอทธพลตอการคดและพฤตกรรม 3 ประเภทของขอมลในหนวยความจาของสมอง 4 สาเหตของการคดไมด ทาไมด และความทกข 5 คณคาของการคด 10 การคดททาใหเกดผลดตอสงคม 11 อปสรรคของการคด 12 การปองกนและแกไขขอบกพรองในการคด 13 กรอบความคดของการคด 15 การฝกทกษะการคดและลกษณะการคด 16 สมอง อารมณ และสงแวดลอม 22 สรป 36 แบบฝกหดทายบทท 1 37

บทท 2 กระบวนการคด 39 การคดรเรมสรางสรรค 41 การคดอยางมวจารณญาณ 65 การคดอยางเปนระบบ 82 การตงคาถามเพอพฒนากระบวนการคด 89 สรป 91 แบบฝกหดทายบทท 2 92

สารบญ (ตอ) หนา

บทท 3 การใชเหตผล 93 ความเปนมาของการใชเหตผล 94 การใชเหตผลกบการอางเหตผล 96 การใชเหตผลกบภาษา 96 การอางเหตผล 99 การพจารณาความถกตองของการอางเหตผล 104 การประเมนการอางเหตผล 105 ขอสรปของการอางเหตผล 106 ชนดของการอางเหตผล 106 ขอบกพรองของการใชเหตผล 128 การใชเหตผลผด 128 สรป 135 แบบฝกหดทายบทท 3 136

บทท 4 ขอมลและการวเคราะหขอมล 141 ขอมล 141 การเกบรวบรวมขอมล 143 การนาเสนอขอมล 147 การวเคราะหขอมล 155 การใชขอมลเพอการตดสนใจ 174 สรป 181 แบบฝกหดทายบทท 4 182

บทท 5 กระบวนการตดสนใจ 185 ความหมายของการตดสนใจ 185 องคประกอบของการตดสนใจ 186 ขนตอนการตดสนใจ 188

สารบญ (ตอ) หนา

บทท 5 กระบวนการตดสนใจ (ตอ) ขอควรคานงในการตดสนใจ 190 การตดสนใจภายใตสภาวการณทแนนอน 191 การตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนอน 199 สรป 210 แบบฝกหดทายบทท 5 211

บทท 6 กลยทธในการแกปญหา 213 ความหมายของปญหาและการแกปญหา 213 การวเคราะหปญหา 216 การแกปญหาแบบวทยาศาสตร 221 การแกปญหาแบบอรยสจ 4 225 การแกปญหาแบบระดมสมอง 230 การแกปญหาแบบหมวกหกส 232 การแกปญหาแบบ PDCA 236 การแกปญหาโดยใชแผนภาพสาเหตและผล 241 การแกปญหาโดยใชผงความคด 243 การแกปญหาโดยใชเทคนค Delphi 245 การแกปญหาโดยใชเทคนคเรยงลาดบโดยกลม 246 อปสรรคในการแกปญหา 248 สรป 249 แบบฝกหดทายบทท 6 250

บรรณานกรม 251

บทท 1 การคดและพฤตกรรมการคด

การคด เปนกระบวนการทางสมองทมศกยภาพสง เปนความสามารถทมอยในตวมนษยท

สามารถแสดงออกดานภาษาพด ภาษาสญลกษณ และลกษณะทาทางตางๆ เพอสอสารใหบคคลอนไดรบรความรสกนกคดของตน การคดเปนพนฐานทสาคญของการกระทา เปนสวนสาคญททาใหมนษยแตกตางไปจากสตวโลกอน อยางไรกตาม ถงแมนวาเราทกคนจะมความสามารถในการคดเหมอนกน แตศกยภาพในการคดนนอาจจะแตกตางกน บางคนคดแลวไดสงทมประโยชน บางคนคดแลวไดสงทเปนโทษ ขณะทมบางคนทยงไมทราบวา ตนเองคดอะไร และไดอะไรจากการคดบาง เพราะฉะนน “การคดได” หรอ “การไดคด” จงแตกตางกบ “การคดเปน” เพราะการคดเปนนน เปนการคดทม คณภาพ มประโยชนตอทงตนเองและตอบคคลรอบขาง ดงพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระราชทานเมอวนท 10 กรกฎาคม 2540

ความคดนน เปนแมบทใหญของคาพดและการกระทา เพราะกจทจะทา คาทจะพด ทกอยาง ลวนสาเรจมาจากความคด การคดกอนพดและคดกอนทา (มสตคด) จงชวยใหบคคลสามารถยบยงคาพดทไมสมควร หยดยงการกระทาทไมถกตอง (ละอกศล) พดและทาแตสงทจะสมฤทธผล เปนประโยชน และเปนความเจรญ (ทาแตกศล) …

ดงนน บคคลจาเปนอยางยงทจะตองมการพฒนาการคดของตนเองอยเสมอ

คดกอนจงคอยทาจงจาไว ทาอะไรตองคดทงหนาหลง อยาปลอยตวใหทาตามลาพง ตองเอาใจเหนยวรงเสมอไป กอนจะทาสงใดใจตองคด ถกหรอผดทาอยางนดหรอไม ถาหากเหนวาไมดมโทษภย จงหาทางทาใหม...ทาใหด

พลตรหลวงวจตรวาทการ


2

ความหมายของ “การคด” “การคด” เปนเรองทมนษยใหความสนใจมาเปนเวลานาน ทงนเนองจากวา ถงแมมนษยสามารถ “คดได” “คดเปน” แตกไมสามารถสงเกต มองเหน พฤตกรรมการคดไดโดยตรง นกจตวทยาและนกการศกษาหลายทานไดใหความหมายของ “การคด” ไวดงน ไบเฮอร แบร เค (Beyer Varry K.) กลาววา การคด คอ การคนหาความหมาย ซ.ว. กด (C.V. Good) ไดกลาวในพจนานกรมการศกษาไววา การคด คอ การนก การระลก การไตรตรองซงเปนกระบวนการขนพนฐานแหงกจกรรมทางสมอง เฟยเจต ยน (Piaget Jean) ไดกลาวไวในหนงสอ “The Origins of Intelligence in Children” วา การคด คอ การปฏบตการตางๆ ทางสมองเมอสมองทางานจะตองมการคดเกดขนเสมอ ซงการคดของเดกและผใหญทแตกตางกน กเพราะการปฏบตการทางสมองแตกตางกน จอหน ดวอ (John Dewey) ไดใหความหมายของการคดวา การคด เกยวของกบความสงสย ฉงน สนเทห หรอความยงยากในสมอง และการพยายามคนหา แสวงหา เสาะแสวง หรอการทจะหาเครองมอทชวยแกความสงสยและขจดความสงสยเหลานน สรป การคด หมายถง ผลจากความคดทแสดงออกมาในรปแบบและลกษณะตางๆ ซงเปนกระบวนการทางสมองทงในดานดและดานไมด ปจจยพนฐานของการคด ปจจยพนฐานของการคด ประกอบดวย 3 องคประกอบทสาคญ คอ 1. คณลกษณะของผคด การทมนษยเรามสามารถในการคดทแตกตางกน ตองอาศยปจจยทเปนพนฐานเรมจากตวผคดเองจะตองมคณลกษณะทเออตอการคด ไดแก ความปกตของสมอง ความมวฒภาวะทางอารมณ และอาศยขอมลทมอย ประสบการณตางๆ ทผานมาแลว 2. สงเรา เปนตวกระตนใหผคดเกดความสนใจ เอาใจใส สงเกต พจารณาไตรตรอง เพอใหเกดกระบวนการคด การคดจะเกดขนเมอประสาทรบรไดรบการกระตนจากสงเรา ซงสมองจะเลอกรบรสงทมากระตนนน สงเราทเกดขนอาจเปนสภาพแวดลอมตางๆ ทไดจาก คน สตว สงของ ความตองการ และเหตการณตางๆ 3. สอและอปกรณสาหรบชวยคด จนตนาการตลอดจนอปกรณตางๆ ทชวยสนบสนนใหเกดการคดขนมา เชน รปทรงของเรขาคณต โปรแกรมคอมพวเตอรทเปนการสนบสนนทางดานททาใหเกดทกษะการคดเปนตน

การคดและการตดสนใจ 3

ในขณะทคด เครองมอทใชในการคดของมนษย ประกอบดวย 3 สวน คอ สวนท 1ภาพพจนในการคด ภาพพจนเปนสงทเกดแทนวตถตางๆ หรอแทนประสบการณของผคดซงอาจจะเกดขนทางตาหรอทางห สวนท 2 ภาษา เปนสงสาคญของกระบวนการคด เพราะภาษาเปนสอกลางความคดของมนษย และสวนท 3 สญลกษณ สงทใชเปนเครองหมายหรอตวแทนวตถ เหตการณ การกระทาตางๆ เชน สญลกษณทางคณตศาสตร กรยาทาทาง การพยกหนา การสายหนา เปนตน ประเภทของการคด

การคดแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. การคดอยางมจดมงหมาย เปนการคดทหาเหตผล สามารถนาไปใชในการแกปญหา

อยในรปของกระบวนการ เปนการคดอยางมระบบ มเหตผล เปนวทยาศาสตร 2. การคดอยางไมมจดมงหมาย คอ การคดเลอนลอย คดเพอฝน ไมมขอบเขต ไมม

จดหมาย เปนการคดแบบคลอยตามสงเรา ความคด ความจามอทธพลตอการคดและพฤตกรรม

“การคดเปน” เปนการคดทมคณภาพ มประโยชนตอทงตนเองและตอบคคลรอบขาง คดเปน ในทนหมายถงการคดด ทาดนนเอง ซงการคดดไดนน ตองมความเพยรในการใชความรและความสามารถทงทางโลก (วตถ) และทางคณธรรม (จตใจ) การจะคดด ทาดไดนน ตองมเจตนา มความตงใจ (มสต) และมความเพยรทจะฝกฝนตนเองใหคดด ทาดในชวตประจาวนอยางตอเนองจนเปนนสย คนทคดไมดแตแกลงทาเปนพดดและทาดตางๆ นานา จนดเหมอนเปนคนดนน ทจรงแลวเปนการโกหกและหลอกลวง จงเปนคนไมด เชน นกตมตน นกปนราคาทดน นกปนหน นกโฆษณาชวนเชอ และนกการเมองทซอเสยงในรปแบบตางๆ ซงกอใหเกดความเสยหายตอประเทศชาตบานเมอง สรางความเดอดรอนใหกบสงคมกคอคนไมดนนเอง การกระทาตางๆ จะสาเรจไดกดวยใจ ดงทกลาวกนวา ใจเปนนาย กายเปนบาว ธรรมชาตของสมองนน ขณะทตงใจคดเรองใดกตาม การนกคดเรองนนๆ กจะเกดขนทนท และคดเพมเตมขนมาอก และในขณะทคดความรสกในเรองนนๆ กจะเกดขน เชน รสกเปนสข เปนทกข หรอเฉยๆ หรอเกดความรสกอยาก ไมอยาก ชอบ ไมชอบ ถกใจ ไมถกใจ หรอเฉยๆ ตามแตเนอหาของการคดในขณะนน ขณะเดยวกนเนอเรองทนกคด และความรสกตางๆ ทเกดขน กจะถกจดจาไวในหนวยความจา ดงนนในระหวางทคดอย จะมการรบรเรองตางๆ ทเกดขนในจตใจ ไดแกเรองของความรสก การนก การคด และการจาไปดวย จงกลาวไดวา ความคดมอานาจมากและเปนหวหนา


4

ของการกระทาตางๆ ทงทางกาย วาจา และใจ ขณะทใจคดด การกระทาทางกาย วาจา ใจ ยอมด จตใจกจะมความสขและสงบ ขณะทใจคดไมด การกระทาทางกาย วาจา ใจ กยอมไมด จตใจยอมเปนทกขและไมมความสงบ คนทคดไมดและทาไมดเปนประจา ขอมลดานคดไมด ทาไมด กจะเพมพนในความจามากขนและความเชยวชาญดานคดไมด ทาไมด กจะมากขนเปนสดสวนตามไปดวย ในขณะทบางคนคดด ทาด และคดไมด ทาไมด สลบกนไป กเพราะขาดความสามารถในการดแลจตใจใหคดด ทาด อยางตอเนอง การคดดทาดอยางตอเนองหรอการทาใหจตใจมความบรสทธผองใส เปนเปาหมายสงสดของการดาเนนชวตอยางประเสรฐ การชนะใจตนเอง คอ การเอาชนะความคดของตนเอง โดยมสตละเวนจากการคดไมด ทาไมด มาเปนการคดดทาด ผทสามารถชนะใจตนเองจงเปนผทไดรบชยชนะอยางแทจรง และเปนผทไดรบรางวลจากธรรมชาต คอ มความเจรญ ความผาสก และความมนคงในชวต ดงนน ความคดจงเปนหวหนาของการทาด ทาไมด ความสข และความทกข คนทคดดแตไมลงมอทา กยงไมไดชอวาคดด เชน คดอยากอานหนงสอเตรยมสอบแตไมลงมอทาตามทตนคด คดอยากไปเรยน ไปทางานใหทนเวลาแตไมตนนอนใหเรวขน คดอยากใหประเทศชาตเปนประชาธปไตยแตกยงมการกระทาทขดตอระบบประชาธปไตย เปนตน ดงนน คาวา “คดเปน” ในทนจงหมายถงใหคดดถงขนคดลงมอทาด หรอใหลงมอทาดดวย ประเภทของขอมลในหนวยความจาของสมอง ในการจะคดหรอทาอะไรกตาม สมองตองมฐานขอมลเพอการคดและทาเรองนนๆ อยในหนวยความจา ซงสามารถแบงหนวยความจาออกเปน 4 ประเภท ดงน

1. ขอมลคดไมดทาไมด (ขอมลอกศล) ไดแกขอมลตางๆ ทใชกบการเบยดเบยนตนเอง เบยดเบยนผอน เชน ขอมลดานเหนแกตว นนทาเสยดส ปายส ทาลายชอเสยงผอน ชางบน จจ ชางดา เอาแตใจตนเอง กาวราว โกงกน ลกขโมย ปลนจ อบายมข ยาเสพตด ตดสนบน รบสนบน รดไถ สงสวย กลนแกลง เปนตน ซงเปนฐานขอมลในการคดไมดทาไมดของแตละบคคล

2. ขอมลคดดทาด (ขอมลคณธรรม) ไดแกขอมลตางๆ ทใชกบการเลกละการเบยดเบยนตนเอง การเบยนเบยนผอน รวมทงขอมลทใชกบการทาประโยชนใหกบตนเองและหรอผอน เชน ขอมลดานซอสตยสจรต ความหนกแนน ความสามคค ความขยนหมนเพยร ความรกชาตบานเมอง ตอตานอบายมข ตอตานการทจรต ตอตานยาเสพตด ขอมลทดตางๆ ของศาสนา เปนตน ซงเปนฐานขอมลในการคดดทาดของแตละบคคล


3. ขอมลวชาการ ไดแกขอมลตางๆ ทไดจากการศกษาเลาเรยน การปฏบตงาน และการดาเนนชวต ซงเปนฐานขอมลในดานวชาการ การเลยงชพ ความอยรอดปลอดภยในชวตประจาวนของแตละบคคล

4. ขอมลอนๆ ไดแกขอมลนอกเหนอจากทไดกลาวไปแลว เชน ขอมลททาเปนกจวตรของแตละบคคล เชน การออกกาลงกาย การเลนกฬา การเลนดนตร ตลอดจนประเพณ วฒนธรรม เปนตน ซงเปนฐานขอมลสาหรบการดาเนนชวตประจาวนของแตละบคคล

สาเหตของการคดไมด ทาไมด และความทกข สาเหตของการคดไมด ทาไมด และความทกข เกดขนจาก 3 สาเหตหลก ดงน

1. การไมมความร ไมมความสามารถทางคณธรรม เมอไมมความร ไมมความสามารถทางคณธรรมในการบรหารความคดใหคดด ทาด กจะทาใหเกดการคดไมด ทาไมด และเกดความทกขขนมาไดโดยงาย

2. การคดอยากมากหรอการคดไมอยากมาก ธรรมชาตของสมองนน ขณะคดอยากความรสกอยากกจะเกดขน เชน ขณะคดอยากทานของเปรยว กจะมความรสกวาอยากทานของเปรยว ขณะคดอยากนอน ความรสกอยากนอนกจะเกดขน เปนตน ดงนนความคดและความรสกจงเปนของคกน ความรสกของคนเราเกดขนกตอเมอมการคดเกดขน ขณะเดยวกนทงความคดและความรสกกจะถกจดจาไวดวย ความคดจงเปนทเรมตนของความรสกและความจา คนทวไปทสมองยงทางานเปนปกต ยอมมการคดอยากในเรองตางๆ ดวยกนทงนน เพราะเปนกลไกปกตของสมอง ทงนกเพอความอยรอดและความปลอดภยของชวต เชน อยากทางานหาเลยงชพ อยากสงสอนลกหลานใหเปนคนด อยากใหลกศษยตงใจเรยน อยากมฐานะด อยากมความปลอดภย อยากใหชาตบานเมองมความสงบ เปนตน เมอมการคดอยากเกดขน กมกจะมการคดไมอยากควบคกนไป เชน คนทอยากสอบผานกคงไมอยากสอบตก คนทอยากรวยกคงไมอยากจน คนทอยากสะดวกสบายกคงไมอยากลาบาก คนทอยากมชอเสยงกคงไมอยากใหเสยชอเสยง เปนตน การคดอยากมากหรอไมอยากมากเปนการคดไมด เพราะทาใหเกดการบบคนจตใจของคนทคดขนลงมอทาการเบยดเบยนตนเอง เบยดเบยนผอน เพอใหไดมาหรอเปนไปตามความคดนน ซงเปนสาเหตของการพดไมด ทาไมด และเปนทกขดวย


6

ผทคดอยากมากหรอไมอยากมากรนแรงเทาไหร ความบบคน การเบยดเบยนตนเอง เบยดเบยนผอน รวมทงความทกขของผนนยอมมากขนตามสดสวนดวย ความคดอยากมากจนทาใหเกดความรสกอยากมากทจะไดด ไดฟง ไดดม ไดดม (ลมรส) และไดจบตองตามความคด ซงเปนสาเหตของการทาไมดและความทกข เชน คดอยากมากทจะชมละครโทรทศนจนไมทาการบานและไมทบทวนบทเรยน คดอยากมากทจะฟงเพลงทไนตคลบ จนตองปลนทรพยเพอไปเทยวทไนตคลบ คดอยากมากทจะดมกลนหอมจนตองใชเงนซอนาหอมทแพงเกนไป คดอยากมากทจะดมสราและยาเมาทงๆ ทรวาเปนสงเสพตด คดอยากจบตองหรอ ลบคลาของผอนจนตองไปขโมยของนนมาเปนของตน เปนตน เดกบางคนคดอยากมากทจะเลนเกม เพอจะไดดเกม ไดยนเสยงเกม ไดควบคมเกม จนตองเสยเงนมาก เสยเวลามาก และเสยการเรยนดวย ซงเทากบเปนการเบยดเบยนตนเอง ผปกครอง คร อาจารย และชาตบานเมองดวย การคดอยากมากในเรองใดๆ กตาม จะทาใหเกดการบบคนทางจตใจหรอเกดความทกข จงตองทาไมด (พดไมดตางๆ นานา) เพอใหไดมาตามความคดในเรองนนๆ นนเอง นอกจากอยากมากทจะไดด ไดฟง ไดดม ไดดมกน และไดจบตองตามความคดแลว ยงมความคดประเภทอยากไดมาก อยากมมาก อยากเปนมาก ซงเปนสาเหตของการทาไมดและ ความทกข เชน คดอยากมากทจะไดตาแหนงทสามารถฉอราชบงหลวงไดโดยงายจงตองสงสวย คดอยากมากทจะมทดนเปนจานวนมากจนตองบกรกปาสงวนหรอปลอมเอกสารเพอยดครองทดน คดอยากมากทจะเปนนนเปนนจนไมมเวลาใหกบตนเองและครอบครว เปนตน บางคนคดหวงดตอลก คดอยากใหลกเปนคนด ซงเปนเรองทดงาม แตถาคดซาแลวซาอก ความอยากกอาจตอยอดกลายเปนความอยากมาก จนถงขนเบยดเบยนตนเองและผอนดวยการบน ดดา หรอตบตลกเปนประจาเพอใหไดมาซงความอยากมาก เปนเรองทไมถกตอง ความคดทไมอยากมากจนทาใหเกดความรสกไมอยากมากทจะไดเหน ไดยน ไดกลน ไดกน (ลมรส) ซงเปนสาเหตของการพดไมด ทาไมด และเปนทกข เชน คดไมอยากมากทจะตองเหนความสกปรกจนตองบนและดดาเปนประจา คดไมอยากมากทจะตองไดยนเสยงบนซาแลวซาอกจนตองหนออกจากบาน คดไมอยากมากทจะตองไดกลนทไมชอบจนตองทะเลาะกน คดไมอยากมากทจะตองกนอาหารทไมชอบจนตองอดอาหารเพอประชด คดไมอยากมากทจะจบตองสตวทตนกลวจนเกดความเครยดเมอเขาใกล


นอกจากคดไมอยากมากในรปแบบตางๆ แลว ยงมเรองของการคดไมอยากได ไมอยากม ไมอยากเปนอยางรนแรง เชน คดไมอยากมากทจะไดคนนไวในหนวยงานจนถงกบตองบบคนตางๆ นานา เพอใหออกไปจากหนวยงานของตน คดไมอยากมากทจะมรถเกาจนตองกเงนจานวนมากเพอซอรถใหมทงๆ ทมรายไดนอย เปนตน

3. การคดโกรธ การคดเรองใดเรองหนงดวยความไมชอบ ไมถกใจ หรอไมพอใจซาแลวซาอกจะทาใหสมองจดจาความคดดงกลาวมากขน และความคดดงกลาวกจะตอยอดหรอรนแรงมากขนดวย จนกลายเปนความไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมาก จงกลายเปนความ ขดเคองใจหรอความโกรธ ขณะคดไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมาก จะเกดการบบคนทางจตใจมากหรอ มความทกขมาก จงตองหาทางลดความบบคนหรอความทกขในขณะนน ดวยการลงมอทาไมด ตามความคดขณะนนๆ เพอใหเหนตวอยางในเรองสาเหตกบระดบความรนแรงของการคดไมดทาไมดและความทกข ตวอยางเชน กรณนกศกษาหนเรยน นกศกษาบางคนคดไมอยากเรยนซาแลวซาอก ดวยเหตผลใดกตาม จงเกดการตอยอดความคดและความจาในเรองน จนกลายเปนคนทไมอยากเรยนมาก (ระดบ 1) เมอมการคดไมอยากเรยนมากซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนการคดไมอยากเรยนมากๆ (ระดบ 2) เมอคดไมอยากเรยนมากๆ ซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนการคดยดมนหรอฝงใจเรองไมอยากเรยน (ระดบ 3) ครงคดถงเรองเรยนเมอใด ความไมอยากทง 3 ระดบทถกจดจาไว กจะพรงพรออกมาในความคดอยางรวดเรว ความไมอยากเรยนกจะรนแรง และความทกขกจะเกดขนทนท เมอความไมอยากเรยนมมากขนเรอยๆ ความบบคนทางจตใจกจะมากขนตามสดสวน ในทสดตองระบายออกโดยการทาไมด คอ หนเรยน เมอวเคราะหเรองนแลว จะพบวาทสาเหตทสาคญ คอ นกเรยนขาดความรความสามารถในการควบคมความคดใหคดดทาดนนเองจงคดไมดและลงมอทาไมดเพอสนองความคดทไมดของตนเอง ซงเปนการสรางความทกขใหกบตนเอง ผปกครอง และครอาจารยดวย สวนกรณเรองความรกแบบลมหลง ความรกเปนเรองของความคด ความรกเปนสงทดของคนทวไปทพงม พงใหแกกนและกน แตถามการคดรกใครกตาม จนถงขนเบยดเบยนตนเอง เบยดเบยนผอน กจะกลายเปนการคดไมดทาไมด


8

บางคนทไมสามารถควบคมความคดของตนเองได จงคดถงคนทตนชอบซาแลวซาอก ทาใหเกดการตอยอดของความคดและความจาจนกลายเปนความรก เมอคดดวยความรกซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนความรกมาก (ระดบ 1) เมอคดดวยความรกมากซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนความรกอยางรนแรงหรอ รกมากๆ (ระดบ 2) เมอคดซาแลวซาอกดวยความรกอยางรนแรง จงเกดการตอยอดเปนการยดมนในความรกหรอรกอยางลมหลง (ระดบ 3) ตอมาภายหลงคนทตนรกไมรบรก อาจเพราะเหตผลใดกตาม จงไมพอใจ เมอคดดวยความไมพอใจซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนความโกรธ (ระดบ 1) เมอคดดวยความโกรธซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนความโกรธมาก (ระดบ 2) เมอคดดวยความโกรธมากซาแลวซาอก จงเกดการตอยอดเปนความแคนหรอยดมนในความโกรธ (ระดบ 3) ยงโกรธมากเทาไรความทกขกยงมากขนตามสดสวน ยงพยาบาทมากเทาไร ความทกขยงรนแรงและตอเนองมากเทานน บางคนทนความบบคนหรอความทกขทางจตใจทรมเราไมไหว จงตองฆาคนทตนรกเพอระบายความทกขทเกดขน บางคนคดโกรธรนแรงมาก จนถงกบลงมอ ฆาญาตพนองของคนทตนรก และฆาตวเองใหตายตามไปกม เมอวเคราะหเรองนแลว จะพบวา สาเหตทสาคญ คอ ความรกอยางลมหลงเกดขนเพราะขาดความรและความสามารถในการควบคมความคดใหคดด ทาดนนเอง จงคดไมด คอ คดอยากอยางรนแรงทจะเปนเจาของแตเพยงผเดยว เพอจะไดเหน ไดยน ไดกลน ไดรส ไดสมผสคนทตนรกไดเตมท คนทคดทานองน กมกจะคดไมอยากอยางรนแรงทจะสญเสยคนทตนรก การคดไมดอยางรนแรงจนถอนตวไมขน จงทาใหเกดความทกขอยางรนแรงและตอเนอง เมอทนความทกขจากความคดทปรงแตงขนมาไมไหว จงตองทาไมดเพอระบายความทกขออกมา ครนทาไมดอยางรนแรง ความทกขตองตอยอดขนอก ในทสดจงตองหาทางออกโดยการฆาตวตาย ภาวะของความทกขตางๆ ทเกดจากการคดไมดทาไมดนน โดยยอ อาจแบงออกเปน 3 แบบ เพอใหเขาใจและจดจาไดโดยงาย ดงน แบบท 1 ความทกขภายในจตใจ ความทกขภายในจตใจทเกดขนในขณะจตใจมภาวะกงวล เครยด หวนไหว กลว พรนพรง กลมใจ ขนมว เศราหมอง ซมเศรา สบสน หอเหยว ทอแท เบอหนาย นอยใจ เสยใจ อจฉา รษยา ขดเคอง โกรธ แคนเคอง พยาบาท รวมทงความอยากได อยากม อยากเปน ไมอยากได ไมอยากม ไมอยากเปน ไมชอบใจ ไมถกใจ ไมพอใจในเรองตางๆ ทมากเกนควร เปนตน


แบบท 2 ความทกขทางจตใจทแสดงอาการออกมาภายนอก ความทกขทางจตใจทมากขน อาจเปนผลใหมการแสดงออกมาทางกรยาอาการและคาพด เชน มอาการกระสบกระสาย รองไห คราครวญ ราพงราพน สบสน ดดน หนานวควขมวด กลว เศราสรอย กาวราว ทาลายสงของ ทารายตนเอง ฉอโกง โกงกน กนตามนา ทาลายชอเสยงของผอน แยงชงตาแหนง แยงชงทรพยสน ทารายรางกายและจตใจของผอน เยนยอ ประจบประแจง สอพลอ ใหสนบน ชางพด โกหก พดหยาบ นนทา วาราย พดเทจ สอเสยด เหนบแนม เพอเจอ เหลวไหล พดหลอกลวง พดเพอทาลายความเชอถอของผอน ทาความไมดตางๆ นานา เปนตน แบบท 3 ความทกขทางรางกายและโรคทสบเนองจากการมความทกขทางจตใจ ความทกขทางจตใจทรนแรงหรอเรอรง จะทาใหเกดความทกขทางรางกายและโรคตางๆ ได เชน เกดอาการมนงง ปวดศรษะ ออนเพลย คลนไส อาเจยน เบออาหาร อาหารไมยอย ปวดทอง กระเพาะอาหารอกเสบ เปนแผลในกระเพาะอาหาร ทองอด ทองผก ลาไสใหญอกเสบ ถายบอย เปนเบาหวานรนแรงขน รางกายผายผอม นอนไมหลบ หมดแรง ปวดเมอย กลามเนออกเสบ ขออกเสบ ภมตานทานลดลง ตดเชองาย ภมแพ รางกายออนแอ หายปวยชา ผมรวง ใจสน หายใจไมเตมอม วงเวยน หนามด เปนลม เจบทหวใจ หลอดเลอดไปเลยงหวใจตบตน ความดนโลหตสง เสนเลอดในสมองตบตนหรอแตก อมพาต โรคหวใจ มะเรง ปวดประจาเดอน ประจาเดอนผดปกต เสอมสมรรถภาพทางเพศ เปนตน เนองจากรางกายและจตใจถกควบคมดวยการทางานของสมอง ดงนนขณะทสมองคด ไมด หรอคดในเรองทเปนทกข จตใจกจะเปนทกข และรางกายกจะทางานผดปกตไปดวย จงเปนผลใหเกดความทกขทางรางกายหรอเกดการเจบปวยทางรางกายได เพราะธรรมชาตเปนเชนนนเอง ดงนนจะเหนไดวา เมอคดไมดทาไมด จงทาใหจตใจไมบรสทธผองใส ไมสงบ เปนความทกขทเกดจากความคดไมด ซงเปนพฤตกรรมของบคคลทไมด เมอคดไมด ทาไมด เปนประจากจะเปนคนนสยไมด และเปนผเชยวชาญดานการคดไมด ทาไมด

อยางไรกตาม ในโลกของสงคมมนษยการคดและการกระทาของบคคลสามารถแบงออกไดเปน 4 ประเภทดวยกน คอ ประเภทท 1 คดและทา บคคลประเภทนจะเปนนกคดและลงมอปฏบต คอ เปนผทมความคดสรางสรรค มความสามารถในการคดวเคราะหปญหา มหลกการ มอดมการณ และมความเปนนกวชาการอยในตนเอง ผทเปนนกปฏบต คอ ผทมความพรอมในการทางานหรอลงมอกระทาตามความรบผดชอบอยางเตมท และรบผดชอบทกขนตอนของการทางาน


10

ประเภทท 2 คดแตไมทา บคคลประเภทนจะเปนนกคดแตไมลงมอปฏบต เหตผลของการไมปฏบตของแตละบคคลแตกตางกนออกไป บางคนไมกระทาเพราะไมมบทบาทหนาท บางคนไมกระทาเพราะไมเหนดวยกบแนวคด บางคนไมกระทาเพราะไมมกาลงใจ ทอแท และไมเหนความสาคญของงาน บางคนไมทาเพราะไมมโอกาสทจะกระทา และบางคนไมทาเพราะเปนคานยมสวนบคคลทชอบความสะดวกสบาย เปนตน ประเภทท 3 ทาแตไมคด บคคลประเภทนเปนนกปฏบตทกระทา แตไมมโอกาสในการ มสวนรวมแสดงความคดเหน เสนอแนะ กาหนดนโยบาย และแนวทางการปฏบตงานแตอยางใด หรออาจจะเปนบคคลทชอบทางานตามกฎระเบยบขอบงคบ หรองานประจาจนเกดความเคยชนและไมเกดความคดสรางสรรค ประเภทท 4 ไมคด ไมทา บคคลประเภทนจะไมเปนทงนกคดและนกปฏบต สาเหตอาจเกดจากคานยมสวนบคคลหรออาจเกดจากบคคลประเภทท 2 คอ คดแตไมทามากอน เมอเวลาผานไปนานๆ เขา ความคดเรมถดถอยหมดกาลงใจทจะคดตอไปจนกลายสภาพมาเปนบคคลท ไมคด ไมทา คณคาของการคด คณคาของการคดมดงน 1. การคดทาใหการกระทามจดหมายปลายทาง 2. การคดทาใหมการเตรยมและการประดษฐอยางเปนระบบ 3. การคดทาใหสงของมความหมายมากขน

4. การคดกอใหเกดการควบคมและเพมคณคา 5. การคดกอใหเกดการพฒนาไปสการคดเปน การทมนษยไดฝกใหมการคดอยางเปนระบบ ทาใหมนษยมเหตผล มคณธรรม ซงตางกบ

สตวทมแตความรสกทไดจากการสมผสและความอยากกระหาย การคดอาจพฒนาไปในทศทางทผดและทาใหเกดความเชอผดๆ ซงเปนอนตรายอยางมาก ดงนนการคดทเกดจากการเรยนรจะตองทาดวยความระมดระวง เพอใหเกดความเขาใจทถกตองในการแสวงหาความรและในการตดสนใจ ดงนนการฝกการคดจงตองทาอยางเปนระบบเพอใหเกดเปนมนษยอยางสมบรณ ดงคากลาวทวา “การคดดทาด ทาใหชวตมความสข ประสบความสาเรจ”


การคดททาใหเกดผลดตอสงคม สงทควรจะเรมเปนอนดบแรกกคอ การคดด ซงเปนการคดทเปนประโยชนสามารถอยใน

สงคมไดอยางมความสข 1. เรมจากคดดแกตนเองกอน ใหเวลาแกตนเองบาง โดยเฉพาะในชวงทเปนวนหยด

ไมวาจะเปนวนหยดสดสปดาห หรอวนหยดตอเนอง ทางานใหนอยลงบาง หดปฏเสธงานบางอยางบาง อยาคดวามแตตนเองเทานนทจะทาได คนอนเขากอาจจะทาได ถาเปดโอกาสใหเขาทา เมอเรมมเวลาแลว กจะมเวลาเพมขนในการจะคดด เชน คดดแลตนเอง รกษาสขภาพใหด รางกายทแขงแรงสมบรณ จตใจทแจมใสเบกบาน ยอมจะทาใหอารมณด และชวเปนสข ดงสภาษตทวา ความไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐ

2. มองคนรอบขางในแงด การมองคนรอบขางในทางทดนน จะทาใหบรรยากาศมความผอนคลาย หายเครยด เปนสข ไวใจกน และเขาใจกน คนเราสวนใหญไมไดอยากจะเกดมาเปนคนรายเสมอไป พยายามจาหรอนกถงแตสงทดงามของคนรอบขาง จตใจกจะเปนสข หนาตากจะแจมใส อายกจะยนยาว

3. ไมเปนคนขสงสยระแวง ตองตดความคดเรองระแวงแคลงใจออกไปใหเรวทสด มากทสด สงแรกทควรจะทา คอ การเลกรบขาวสารทไมเปนประโยชนตอตนเองออกไปใหเรวทสดเทาทจะทาได เลกอานหนงสอพมพทเขยนขาวแตในทางราย เลกฟงวทยหรอชมรายการโทรทศนทไมประเทองปญญา แลวยงยวยใหเกดความไมสมานสามคคในสงคม แลวความเปนคนขระแวงจะลดลง

4. อยามองโลกในแงราย มคากลาวมาตงแตโบราณแลววา คบคนพาลพาลพาไปหาผด คบบณฑตบณฑตพาไปหาผล พยายามหลกตวหนหางจากการคบหาสมาคมกบคนทมองโลกในแงราย คนทขอจฉา รษยา คนขระแวง ซงนาไปสการมองโลกในแงราย เราไมสามารถทจะเลอกคบกบใครไดตามใจของเรา แตเราสามารถทจะเลอกคบกบใครใหสนทใจได บางคนเราอาจจะคบเพยงผวเผน บางคน เรากควรจะคบใหลกซง และคนทควรจะคบใหลกซง กคอ คนทมองโลกในแงด และคดทกอยางในทางสรางสรรค ไมเหนแกตว และคดดตอคนรอบขาง

5. เอาใจเขามาใสใจเรา การเอาใจเขามาใสใจเรา อยาเอาแตความคดของตนเปนใหญ พยายามคดในทางทดถงการกระทาของคนใกลตว ใหอภยซงกนและกนในความผดพลาด หรอไมไดตงใจ อยาพยายามทาเรองเลกใหเปนเรองใหญ แตตองพยายามทาเรองใหญใหเปนเรองเลก อยาเกยงกนวา ใหอกคนทาตามใจเรากอน แตพยายามทาอะไรใหคนใกลตวเกดความประทบใจ คดวาทาแบบนแลวจะเกดประโยชนอะไรบางแกกนและกน ไมคดถงอารมณของตนเองเปนใหญ แตพยายามควบคมอารมณใหแจมใส มองในทางทสรางสรรค


12

6. คดกอนพด หลายตอหลายคนทชวตตองอบปางลง สวนหนงเกดจากพดกอนทจะคด พดดวยอารมณ พดเพราะอยากใหอกคนไดรบรถงความโกรธแคน อาฆาตพยาบาท พดสอเสยด พดจากประชดประชน ดงนน จงใหคดกอนพด ไมจาเปนจะตองพดทกอยางทร (ซงอาจจะไมเปนความจรงทกเรองเสมอไป) แตจะตองรทกเรองทจะพดออกไปวาเปนประโยชนตอผฟงหรอตวเองหรอไม

7. อยาใชอารมณคด ตองใชความคดในทางทเปนเหตและผล โดยเฉพาะตองมองเหตการณทกอยางในชวตวา เปนเพราะเหตใดจงเกดผลของการกระทานน และถาปรบเปลยนบางสงบางอยางแลว ตนเหตทไมดงามอาจจะหายไป และผลดตางๆ กนาจะตามมาแทนท เวลาทกาลงมอารมณไมด อารมณขนมว อยาใชความคด ใหหาทางไปพกผอนใหรางกายและจตใจผอนคลาย ไมวาจะไปเลนกฬา พกผอน อานหนงสอ ฟงเพลง หาบรรยากาศดๆ สงบๆ ใหเกดความผอนคลาย กไดทงสน การใชความคด ในขณะทจตใจสงบ ในบรรยากาศทดนน ความคดทออกมาจะเปนไปในทางทดเสมอไป อปสรรคของการคด ถงแมมนษยทกคนจะมความสามารถในการคดเหมอนกนแตศกยภาพในการคดนนอาจจะแตกตางกน นนกเพราะวากระบวนการคดของเขาเหลานนถกขดขวางดวยอปสรรค (ยดา รกไทย, 2542 : 35-37) ดงตอไปน

1. อปสรรคทางการรบร ผทไมใชนกฟงทด มกจะประสบกบปญหาน เพราะมนทาใหเขาไมเหนภาพทแทจรงของภายนอก ขาดขอมลทจะนามาใชในการคดทาใหเกดการเชอมโยงเหตผลทผดได การเปนนกฟงทด คอ “คนฉลาดฟง”ตองฟงอยางตงใจ ฟงแลวคดทงดานบวกและดานลบ ฟงแลวตองคดวเคราะห เพอกาหนดนาหนกความเชอถอตอสาระทไดฟงนน

2. อปสรรคเชงกลยทธ หมายถงวธคดตางๆ ทไมสนบสนนความคดสรางสรรค วธการทเปนอปสรรคเหลานไดแก การคดแนวตง การคดหาคาตอบทถกตองเพยงคาตอบเดยวซงทาใหผคดละเลยไมสนใจวธแกปญหาหรอทางเลอกอนๆ ทอาจเปนไปได อนเนองมาจากความเคยชน

3. อปสรรคทางอตตา ยดความคดตวเองเปนหลก ชอบหาขอบกพรองของความคดผอนทแปลกแตกตางจากความคดของตน แตกลบมองขามขอบกพรองของความคดของตวเอง ใชเหตผลโดยเอาตนเองเปนศนยกลาง


4. อปสรรคทางสงคม ผคนทพายแพตออปสรรคประเภทนมกเปนผทไมมนใจตนเอง ไมสามารถทนตอคาวจารณ คาปฏเสธหรอการตอตานจากสงคมไดและมกจะอางวา “ฉนทาไมได” “มนไมใชหนาทของฉน” “ทาเหมอนเดมดแลว ไมเหนตองเปลยนแปลงเลย”

5. อปสรรคทางความเชอและคานยม ความคดของบคคลอาจไดรบผลกระทบจากความเชอและคานยมของตวเองได และทาใหเขาไมยอมรบวธการหรอความคดบางอยางทขดกบความเชอสวนตวมาพจารณา ความเชอเหลานไดแก ขนบธรรมเนยมประเพณทยดถอกนมานาน โหราศาสตรตางๆ และความเชอทางดานโชคลาง เปนตน

6. อปสรรคทางอารมณ ปลอยใหความรสก เชน ความโกรธ ความกงวล ความอจฉารษยา อยเหนอเหตผล จนไมสามารถสรางความคดตอไปไดเพราะมวหมกมนอยกบอารมณเหลานน สงผลตอหมวกไตใหหลงสารออรนาลนเขาสกระแสเลอด สสมอง ขดขวางการสงกระแสคลนความคดหรอคลนประสาท (Nerve Impulse) เกดอาการทเรยกวา เลอดขนหนา สมองตบตน คดอะไรไมออก

7. อปสรรคจากความกลว ความกลวเปนอปสรรคตอพฒนาการของความคดเนองจากกลวความผดพลาด ความลมเหลวและความพายแพ กลวคนอนมองวาตนเอง “โง” กลวคนอนหวเราะเยาะ กลวถกมองวาตนเองแปลกแยกจากคนอนๆ ทาใหถกกดกนออกจากสงคมนนๆ การปองกนและแกไขขอบกพรองในการคด นกจตวทยาไดเสนอแนะแนวทางเพอฝกฝนใหเกดสมรรถภาพในการคด ดงน

1. หมนศกษาหาความรใหกวางขวาง 2. หดพจารณาปญหาทเกดขนใหถถวน 3. ทาจตใจใหเปนธรรมและเปนกลางมากทสด 4. พยายามพลกแพลงวธคดหลายๆ วธ 5. ศกษาวธคดของบคคลอน 6. หมนวจารณความคดของตนเอง และหาวธแกไข


14

ขณะทความไมสมบรณของสมองจะสงผลใหเกดขอบกพรองในการคด ซงการพฒนาสมองของมนษยอาจมความไมสมบรณหรอมอปสรรคซงอาจเกดขนจากสาเหตหลายประการ เชน

1. สมองถกกระทบกระเทอนจากอบตเหตหรอมลภาวะ 2. รบประทานอาหารทไมมประโยชน การดมสรา การเสพสารเสพตด 3. การพกผอนไมเพยงพอ 4. คดแตสงทเปนแงราย (Automatic Negative Thought : ANT) 5. ขาดสมาธ ชอบเกบตว เครยด ไมกลาเผชญปญหา 6. ไมชอบคด มทศนคต แรงจงใจทไมถกตองในการคด 7. ไมชอบศกษาหาความร ทาใหขอมลในสมองลาสมย

ภาพ 1.1 ฤทธของสราตอสขภาพ ทมา : คมอดแลผปวยสรา สถาบนธญญารกษ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

ฤทธของสรา ตอสขภาพ เมอสราเขาสรางกายแลว จะถกดดซมผานผนงกระเพาะอาหาร และเขาสตบถงรอยละ 95 เพอยอย และปรบเปลยนใหเปนนาและขบออกจากรางกาย ดงนน การดมสราเปนจานวนมากจะมผลตอการทาลายอวยวะตางๆ ของรางกาย เชน

- สมองถกทาลาย ความคดความจาเสอม สมองฝอ นอนไมหลบ

- หลอดเลอดหวใจตบ - กระเพาะอาหาร ลาไสอกเสบ มเลอดออกได ขาดสารอาหาร

- ตบถกทาลายเกดโรคตบแขง ดซาน ทองมาน - ทารกในครรภพการ สมองผดปกต - ระบบการไหลเวยนผดปกต มอาการชาปลายมอ ปลายเทา หรอมอาการบวม


กรอบความคดของการคด ทศนา แขมมณ และคณะ (2545) ไดจดกลมคาตางๆ ทแสดงถงลกษณะของการคด และคาทเกยวของกบการคดไวเปน 3 กลม คอ

1. ทกษะการคด เปนคาทแสดงออกถงการกระทาหรอพฤตกรรมทตองใชความคด เชน การสงเกต การเปรยบเทยบ การจาแนกแยกแยะ การขยายความ การแปลความ การตความ การจดกลม การจดหมวดหม การสรป เปนตน ซงคาตางๆ เหลานเปนพฤตกรรมทไมมคาวา “คด” เปนสวนประกอบ แตกมความหมายของ ”การคด” อยในตว คาในกลมนมลกษณะของพฤตกรรมหรอการกระทาทชดเจน หากบคคลสามารถทาไดอยางชานาญ จะเรยกวาม “ทกษะ” ดงนนจงเรยกกลมนวา “ทกษะการคด”

2. ลกษณะการคด เปนคาทแสดงลกษณะของการคด ซงใชในลกษณะเปนคาวเศษณ เชน คดกวาง คดถก คดคลอง คดรอบคอบ เปนตน ซงเปนคาทไมไดแสดงออกถงพฤตกรรม หรอการกระทาโดยตรง แตสามารถแปลความไปถงพฤตกรรม หรอการกระทาประการใดประการหนง หรอหลายประการรวมกน จงเรยกกลมนวา “ลกษณะการคด”

3. กระบวนการคด เปนคาทแสดงลกษณะการคด แตเปนคาทครอบคลมพฤตกรรมหรอการกระทาหลายประการสมพนธกนเปนลาดบขนตอนมความหมายถงกระบวนการในระดบทสงหรอมากกวา ซบซอนกวาลกษณะการคด เชน การคดรอบคอบทหมายถงการคดใหกวางรอบดาน รวมทงการคดใหลกซงถงแกน หรอสาเหตทมาของสงทคด และอาจจะตองมการคดไกล พจารณาถงผลทจะตามมา และการคดทเปนกระบวนการ จงตองอาศยพฤตกรรม หรอการกระทา ทกษะจานวนมาก

มคาจานวนมากทเกยวกบการคดมใชกนอยในชวตประจาวนและในวงวชาการ เชน การคดแกปญหา การคดรเรมสรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ ซงทศนา แขมมณ และคณะ (2545) ไดรวมกนวเคราะหถงความสาคญของการคดแตละลกษณะ โดยลกษณะการคดบางประการทคดวาเปนพนฐานทสาคญและจาเปนตอการสงเสรมฝกฝนใหกบผเรยน สรปไดดงน

1. ลกษณะการคดทเปนหวใจของการคด คอ เปาหมายของการคด ไมวาจะคดเกยวกบสงใดการตงเปาหมายของการคดใหถกทางเปนสงสาคญมากเพราะการคดนนหากเปนไปในทางทผด แมความคดจะมคณภาพสกเพยงใดกอาจจะคดใหเกดความเสยหายความเดอดรอนแกสวนรวมไดยงความคดมคณภาพสงความเดอดรอนเสยหายกจะยงสงตามไปดวย ดงนน หากไมมทศทางทถกตองคอยกากบควบคมแลว การคดนนกไรประโยชน ดวยเหตน การคดถกทาง จงเปนการคดทคานงถงประโยชนสวนรวมและประโยชนระยะยาว


16

2. ลกษณะการคดระดบพนฐานทจาเปนสาหรบบคคลทกระดบ ไดแก “การคดคลอง” หมายถง กลาทจะคดและมความคดหลงไหลออกมาไดอยางรวดเรว “การคดหลากหลาย” หมายถง คดใหไดความคดในหลายลกษณะ หลายประเภท หลายชนด หลายรปแบบ “การคดละเอยดลออ” หมายถง การคดเพอใหไดขอมลอนจะสงผลใหความคดมความรอบคอบขน “การคดชดเจน” หมายถง การคดใหเกดความเขาใจสงทคด สามารถอธบายขยายความไดดวยคาพดของตนเอง ลกษณะทง 4 แบบนเปนลกษณะเบองตนทจะนาไปใชในการคดลกษณะอนทมความซบซอนยงขน

3. ลกษณะการคดระดบกลาง ไดแก “การคดกวาง” หมายถง การคดใหไดหลายดาน หลายแงมม “การคดลกซง” หมายถง คดใหเขาใจถงสาเหตทมา และความสมพนธตางๆ ทซบซอน ทสงใหเกดผลตางๆ รวมทงคณคาความหมายทแทจรงของสงนน “การคดไกล” หมายถง การประมวลขอมล ในระดบกวางและระดบลก เพอทานายสงทจะเกดขนในอนาคต และ “การคดอยางมเหตผล” หมายถงการคดโดยใชหลกเหตผลแบบนรนย หรอ อปนย

4. ลกษณะการคดระดบสง ไดแกการคดทตองมกระบวนการมขนตอนทมากและซบซอนขนในทนขอเรยกวากระบวนการคด และกระบวนการคดทมความสาคญและจาเปนในทน คอ “กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ” ซงหากบคคลใดสามารถคดไดอยางมวจารณญาณแลวกจะไดสานความคดทผานการกลนกรองมาดแลวนาไปใชในสถานการณตางๆ ได เชนนาไปใชในการแกปญหา การตดสนใจ การรเรม การสรางสรรคสงใหมๆ หรอการปฏบต การสราง การผลตสงตางๆ รวมทงการทจะนาไปศกษาวจยตอไป การฝกทกษะการคดและลกษณะการคด ทกษะการคดและลกษณะการคดทสาคญ ทมกใชเปนประจาในชวตประจาวน ไดแก (1) การคดคลอง (2) การคดหลากหลาย (3) การคดละเอยด (4) การคดชดเจน (5) การคดอยางมเหตผล (6) การคดถกทาง (7) การคดกวาง (8) การคดลกซง และ (9) การคดไกล ซงแนวทางในการพฒนาลกษณะการคดมรายละเอยดดงตอไปน

1. การคดคลอง หมายถงความสามารถทจะคดในเรองใดเรองหนงหรอในสถานการณใดสถานการณหนงไดผลการคดจานวนมาก รวดเรวตรงประเดน ตวอยาง จงเขยนคาทขนตนดวยคาวา “พอ” ใหไดมากทสดภายในระยะเวลาทกาหนด เชน พอเมอง พอครว พอบาน พอพวงมาลย พอพนธ พอมาย พอเลา พอเลยง พอสอ พอตา พอคา เปนตน


2. การคดหลายหลาย หมายถงความสามารถทจะคดแตกแยกเปนหลายแขนง หลายกลมหลายประเภท หลายลกษณะ หรอหลายรปแบบ เชน ความหมายของคาวา “กน” หมายถง เคยว เชน กนหมาก เคยวกลน เชน กนขาว ดม เชน กนนา เปลอง เชน กนเวลา รบเอา เชน กนสนบน การถอศลไมกนของคาว เชน กนเจ ซาบซงใจ เชน กนใจ ชนะโดยงายเชน กนดบ ตานลม รบลม เชน กนลม เกดความสงสย เชน กนแหนงแคลงใจ เปนสตวในนยาย กายทอนลางเปนนก ทอนบนเปนมนษย เชน กนนร เปนตน

3. การคดละเอยด หมายถง การคดทใหผลของการคดทมรายละเอยดทงสวนทเปนหลกของเรองทคด และสวนทเปนองคประกอบยอยของหลกทคด เชน จากภาพ 1.2 ทกาหนดให พจารณาวาในครอบครวนมเดกทงหมดกคน

ภาพ 1.2 เดก ทมา : http://www.nanmeebooks.com (พฤษภาคม 2551)

4. การคดชดเจน หมายถง การคดทสามารถอธบายเรองทคด หรอยกตวอยางทสอดคลองกบเรองทคดได และสามารถบอกขนตอนการปฏบตได ตวอยางเชน พอ แม และลก 2 คน ตองการขามแมนาแหงหนงโดยใชเรอเทานน ซงมเรอลาเลก 1 ลาใหขาม เรอลานบรรทกเดกได 2 คน แตบรรทกผใหญไดเพยงคนเดยว ใหทกคนสามารถพายเรอขามฝงได จากเหตการณดงกลาวสามารถบอกขนตอนการปฏบตได คอ ขนตอนแรกใหเดกสองคนพายเรอขามฟากไปกอน ขนตอนทสองใหเดกคนหนงพายเรอกลบมา ขนตอนทสามใหพอพายเรอขามฟากไปคนเดยว ขนตอนทสใหเดกพายเรอกลบมา ขนตอนทหาใหเดกสองคนพายเรอขามฟากไป ขนตอนทหกใหเดกคนหนงพายเรอกลบมา ขนตอนทเจดใหแมพายเรอขามฟากไปคนเดยว ขนตอนทแปดใหเดกพายเรอกลบมา ขนตอนทเกาใหเดกสองคนพายเรอขามฟากไป ทงหมดกสามารถขามฟากไปได


18

5. การคดอยางมเหตผล หมายถงการคดทอางองหลกฐานมาสนบสนนเพอใหไดขอสรปทถกตอง โดยสามารถอางหลกฐานและอธบาย หรอบอกความสมพนธระหวางหลกฐานทอางกบขอสรปได หลกฐานทนามาอางองไดแก ขอมล ขอเทจจรง หลกการ กฎเกณฑตางๆ ตวอยาง เชน นกเรยน 4 คน ชอ สพรรณ สนย สกญญา สลาวลย ซงเปนนกเรยนของโรงเรยนแหงหนงถกกลาวหาวาขโมยเงนของครประจาชน ในชวงพกเทยง ซงมคนหนงในสคนนทขโมยเงนของครประจาชน ครประจาชนคาดคนเอาความจรง แตทกคนปฏเสธ ดงน

สพรรณ : สกญญาเปนคนขโมยเงนคร สนย : หนไมไดขโมยเงนคร สกญญา : สนยพดโกหก สลาวลย : สกญญาพดโกหก

ใน 4 คนน มคนพดจรงอยเพยงคนเดยว อยากทราบวาใครเปนคนขโมยเงนครและใครเปนคนพดจรง คาตอบกคอ สนย เปนคนขโมยเงนคร ขณะทสกญญาเปนคนพดจรงเพยงคนเดยว

6. การคดถกทาง หมายถง การคดทตรงจดมงหมาย คดในแงทดทเปนประโยชนตอตนเอง ตอสวนรวม ทงในระยะสนและระยะยาว เชน นกศกษาตงเปาหมายในชวตไววาจะตงใจเรยนใหจบมหาวทยาลย ไมชงสกกอนหาม จะไมยงเกยวกบยาเสพตด เปนตน

7. การคดกวาง หมายถง การคดทครอบคลมถงสงทเกยวของกบเรองทคดในทกดาน ทกแง ทกมมทเกยวของกบเรองนน ไมคดเฉพาะเรองทมาเกยวของกบตวเองหรอเรองทเปนผลประโยชนกบตวเอง ตวอยางเชน มเลขอะไรบางบวกกนแลวไดผลลพธเทากบ 5 หรอถาคาตอบ คอ สตวปก คาถามคออะไรบางบอกมา 10 ขอ

8. การคดลกซง หมายถง การคดททาใหเกดความเขาใจอยางถกตองและลกซงเกยวกบเรองทคด โดยสามารถเขาใจสภาพตางๆ ทซบซอน ทงในภาพรวมและสวนประกอบยอยของเรองทคดได ตวอยางเชน จากภาพ 1.3 มรปหาเหลยมทงหมดกรป และรปสเหลยมคางหมทซอนอยมทงหมดกรป

ภาพ 1.3 หาเหลยมปรศนา


9. การคดไกล หมายถง การคดถงสงทจะเกดขนในอนาคต ซงอาจเปนผลทเกดขนจากการกระทาในปจจบน หรอเปนจดประสงค หรอจดมงหมายทตองการใหเกดขนในอนาคต เชน อก 10 ปขางหนาอะไรจะเกดขนถานามนหมดหมดไปจากโลก เปนตน

ทกษะการคดและลกษณะการคดดงกลาวขางตนสามารถสรปในรปของตาราง ไดดงน

ตาราง 2.1 การพฒนาทกษะการคดและลกษณะการคด

ลกษณะการคด จดมงหมายของการคด วธคด เกณฑตดสนการคด 1. คดคลอง

เพอใหไดความคดจานวนม า ก แ ล ะ ค ด ไ ด อ ย า งรวดเรว

1.คดเกยวกบเรองทคดใหไดจานวนมากและคดไดอยางรวดเรว 2.จดหมวดหมของความคด

1.สามารถบอกความคดไดจานวนมากและรวดเรว 3.สามารถจดหมวดหมของความคดได

2. คดหลากหลาย

เพ อ ให ได ความคดท มล ก ษณ ะ ห ร อ ร ป แ บ บ ตางๆ กน

1.คดเกยวกบเรองทคดใหไดความคดทจดอยในประเภทหรอหมวดหมทแตกตางกนหลากหลาย 2.จดหมวดหมของความคด

1.สามารถใหความคดทจดอยในประเภท หมวดหม ทแตกตางกนไดหลากหลาย 2.สามารถจดหมวดหมของความคดได

3. คดละเอยด

เพอใหไดความคดทผานการพจารณารายละเอยดของสงนน

1.คดใหไดรายละเอยดหลกทเกยวของกบเรองทคด 2.คดใหไดรายละเอยดยอยทเกยวของกบเรองทคด

1.สามารถใหรายละเอยดหลกทเกยวกบเรองทคดได 2.สามารถใหรายละเอยดยอยเกยวกบเรองทคดได

4. คดชดเจน

เ พ อ ใ ห ร ว า ค ว า ม ค ดความรของตนสวนใดทยงไม เข าใจ เกดขอสงสย และสวนใดท เขาใจแลวสามารถอธบายได

1.พจารณาสงทคดแลวบอกไดวา ก)ตนเองร เขาใจอะไร ข)ตนเองไมร ไมเขาใจอะไร 2.ในสวนท เขาใจสามารถอธบายขยายความด วยคาพดได

1.สามารถบอกไดวาในเรองทคดนน ตนเองร เข าใจอะไรบาง และไมร ไมเขาใจ อะไรบาง 2.สามารถอธบาย ขยายความหรอยกตวอยางในเรองทตนเองร เขาใจได


20

ลกษณะการคด จดมงหมายของการคด วธคด เกณฑตดสนการคด 5. คดอยางมเหตผล

เ พ อ ใ ห ไ ด ค ว า ม ค ด ทสามารถอธบายไดดวยหลกของเหตผล

1.จ า แ น ก ข อ ม ล ท เ ป นขอเทจจรงและความคดเหนออกจากกน 2.พจารณาเ ร อ งท ค ดบนพนฐานของขอเทจจรงโดยใชหลกเหตผล ก )แบบน รนย คอคดจากหลกทวไปไปสขอเทจจรงยอยๆ ข )แบบอปนย คอคดจากข อ เ ท จ จ ร ง ย อ ย ๆ ไ ป สหลกการทวไป

1.สามารถแยกขอเทจจรงและความคดเหนออกจากกนได 2.สามารถใชเหตผลแบบ น รน ยหร ออปน ย ในการพจารณาขอเทจจรง

6. คดถกทาง

เพอใหไดความคดทเปนประโยชนในทางทดตอสงคม

1.ตงเปาหมายของการคดไปในทางทจะเปนประโยชนตอสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน 2.คดถงประโยชนระยะยาวมากกวาประโยชนระยะสน

1.เกณฑประโยชนสวนตนและสวนรวม ก)เกดประโยชนแกตนเองโดยไมกอความเดอดรอนแกผอน ข)เกดประโยชนแกตนเองและผอน ค)เกดประโยชนแกตนเองและผอนโดยเนนสวนรวมเปนสาคญ 2.เกณฑประโยชนระยะสน ระยะยาว ก)เกดประโยชนระยะสน ข)เกดประโยชนระยะยาว


ลกษณะการคด จดมงหมายของการคด วธคด เกณฑตดสนการคด 7. คดกวาง

เพอใหไดขอมลเกยวกบเรองทคดอยางครอบคลม

1.ค ด ถ ง อ ง ค ป ร ะ ก อ บทเ ก ย ว ข อ ง ก บ เ ร อ ง ท ค ด ใ น หลายแง หลายม ม ใหครอบคลมสงทมความสาคญหรอมอทธพลตอเรองทคด 2.คดถ งความสาคญขององค ประกอบแต ละองค ประกอบ 3.คดถงจดสาคญทงท เปนจดเดน จดดอย และจดทนาสนใจขององคประกอบแตละองคประกอบ

1.สามารถระบองคประกอบทเกยวของกบเรองทคดในห ล า ย แ ง ห ล า ย ม ม ใ หค รอบค ล ม ส งท ม ค ว าม สาคญหรอมอทธพลตอเรองทคด 2.สามารถระบไดวา องค ประกอบทเกยวของกบเรองท ค ดม ความส าคญมากนอยเพยงใดตอเรองทคด 3.สามา รถว เ ค ร า ะห จ ด สาคญทงท เปนจดเดน จดดอย และจดทนาสนใจของอ ง ค ป ร ะ ก อ บ ส า ค ญเกยวของกบเรองทคด

8. คดลกซง

เพอให เกดความเขาใจอยางแทจรงในสงทคด โดยเขาใจถงความซบซอนของโครงสรางและระบบความสมพนธเชงสาเหตในโครงสรางนน รวมทงความหมายหรอคณคาของสงทคด

1.ว เ ค ร า ะ ห ใ ห เ ห น ถ งอ ง ค ป ร ะ ก อ บห ล ก แ ล ะองคประกอบยอยท โยงใย และสมพนธกนอยางซบซอนจนประกอบกนเปนโครงสรางหรอภาพรวมของสงนน 2.วเคราะหใหเขาใจถงระบบความสมพนธเชงสาเหตทอยภายในโครงสรางนน 3.ว เคราะหถ งสาเหต ของปญหาหรอความหมายหรอคณคาทแทจรงของสงทคดได

1.สามารถอธบายโครงสรางแ ล ะค ว ามส มพ น ธ ข อ งองคประกอบตางๆ ได 2.สามารถอธบายระบบความสมพนธเชงสาเหตทอยภายในโครงสรางของเรองทคดได 3.สามารถบอกสาเหตของปญหาหรอความหมายหรอคณค าท แท จ ร งของส งท คดได


22

ลกษณะการคด จดมงหมายของการคด วธคด เกณฑตดสนการคด 9. คดไกล

เ พ อ ใ ห ไ ด ค ว า ม ค ด ทเช อมโยงไปในอนาคต สามารถนาไปใชในการวางแผนและเตรยมการเพออนาคตทด

1.นาปจจยท เกยวของกบเรองทคดทงทางกวางและท า ง ล ก ม า ว เ ค ร า ะ หความสมพนธเชงสาเหต 2.ทานายความสมพนธเชงสาเหตของปจจยตางๆอยางตอ เน อง เปนขนๆ ไปโดยอาศยขอมลและขอเทจจรง เปนฐานในการทานาย 3.ประเมนความเหมาะสมและความเปน ไปได ของความสมพนธเชงสาเหตในแตละขน แตละตอน 4.ลงความเหนการทานาย

1.สามารถว เคราะหความ ส มพ น ธ เ ช ง ส า เ หต ข อ งปจจยตางๆ ทเกยวของกบเรองทคดทงทางกวางและทางลก 2.สามารถใช ข อ มลและขอเทจจรงทานายความ ส มพ น ธ เ ช ง ส า เ หต ข อ งปจจยทเกยวของกบเรองทคด ทงทางกวางและทางลก 3.สามารถประเมนความเหมาะสมและความเปนไปไดของการทานาย

สมอง อารมณ และสงแวดลอม ศกยภาพของมนษยอยทสมอง ดงนนคณภาพการคดของมนษยจงขนอยกบคณภาพสมอง และวฒภาวะทางอารมณ ตลอดจนอทธพลของสงแวดลอม ผทตองการพฒนาคณภาพทางการคดจงควรใหความสนใจเกยวกบกระบวนการทางสมองตงแตแรกเกด (สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2542 : 8-15) 1. สมองพฒนาตงแตในครรภ ทนททไขของแมกบสเปรมของพอปฏสนธขนในครรภ ประมาณวนท 18 หลงจากปฏสนธเซลลสวนหนงทยนกาหนดใหเจรญเตบโตเปนสมอง เรมมรปรางทมองเหนไดวาเปนเนอเยอสมองปรากฏเปนแผนบางๆ และหลงจาก 1 เดอน จะเรมโคงงอมาบรรจบกนตรงกลางเหมอนทอหลอดกาแฟ พอกลางเดอนท 2 หลอดกาแฟนจะเรมโปงพองเพอทจะจดโครงสรางใหเปนสมองสวนหนา สมองสวนกลางและสมองสวนหลง ชวงเดอนท 3 ถงเดอนท 5 ของการตงครรภ เซลลสมองหรอเซลลประสาทจะมการแบงตวกนอยางรวดเรวประมาณ 250,000 เซลลตอนาท เซลลสมองเหลานจะมการเคลอนยายไปยงตาแหนงตางๆ ของสมองทาใหเกดการเปลยนแปลงของรอยหยกทพนผว


สมองทเรยกวา คอรเทกซ (Cortex) หลงจากนนประมาณเดอนท 6 ของการตงครรภ สมองจะมการจดระดบตวเองเปนชนตามโครงสรางแตละสวนของสมองจะเรยงกนเปนชน 6 ชน และยงมการสรางเสนใยสมองหรอเสนใยประสาท (Neurons) ขนมาดวยเพอใหเซลลสมองนบแสนลานเซลลนตดตอสอสารสงขอมลถงกนโดยผานทางเสนใยสมอง ซงจะแบงออกเปน 2 สวน คอ เสนใยสมองทรบขอมลเขาและเสนใยสมองทสงขอมลออก จดเชอมตอระหวางเสนใยสมองทสงขอมลออกกบเสนใยสมองทรบขอมลเขา เรยกวา ชนแนปส (Synapse) ซงจะเพมปรมาณมากขนเรอย ๆ ตามอายของทารกในครรภไปจนกระทงหลงคลอด หลงจากนนประมาณเดอนท 8 ถงเดอนท 9 ของการตงครรภ สมองททางานเกยวกบความจาทเรยกวา ฮปโปแคมปส (Hippocampus) จะมการสรางเสนใยสมองและจดเชอมตอเพมมากขนทาใหสมองของลกเรมเรยนรเรมมความจาเกดขน

ภาพ 1.4 การเจรญเตบโตของสมอง ทมา : http://www.humanillnesses.com/Behavioral-Health-A-Br/The-Brain-and-Nervous-System.html บทความ “The Brain and Nervous System” จาก Human Illnesses and Behavioral Health (2007)


24

ภาพ 1.5 ชนแนปส (Synapse) ภาพ 1.6 นวรอน (Neurons) ทมา : www.mult-sclerosis.org/synapse.html (2007) ทมา : www.mult-sclerosis.org/neurons.html (2007) 2. ความซบซอนของสมอง โครงสรางของสมองแบงออกเปน 3 สวน คอ สมองใหญ สมองเลก และสมองกลางหรอแกนสมองหรอกานสมอง ซงเชอมตอไปจนถงไขสนหลง (สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2542 : 16-18)

ภาพ 1.7 โครงสรางสมอง ทมา : http://www.humanillnesses.com/Behavioral-Health-A-Br/The-Brain-and-Nervous-System.html บทความ The “Brain and Nervous System” จาก Human Illnesses and Behavioral Health (2007)


สมองใหญ (Cerebrum) มอยประมาณ 70% ของสมองทงหมดแบงเปนสมองขางซายและสมองขางขวา แตละขางแบงออกเปนสวนตางๆ 4 สวนเหมอนกนคอ 1. สมองสวนหนาสด เรยกวา ฟรอนทอลโลบ (Frontal Lobe) ทาหนาทเกยวกบอารมณ ความรสกนกคด การเรยนร ความจา ความฉลาด คาพด และควบคมการทางานของกลามเนอ แขนขาและใบหนาดวย 2. สมองสวนขาง เรยกวา พารายทอลโลบ (Parietal Lobe) ทาหนาทรบความรสกเกยวกบประสาทสมผส 3. สมองสวนขมบ เรยกวา เทมโพราลโลบ (Temporal Lobe) ทาหนาทเกยวกบการไดยน พฤตกรรม ความจา และภาษา ทางานรวมกบฟรอนทอลโลบเกยวกบการไดกลน และดานในของเทมโพราลโลบทงซายและขวาจะเปนบรเวณทเรยกวา ฮปโปแคมปส มหนาทเกยวกบความจาระยะยาว การเรยนร และอารมณ 4. สมองสวนทายทอย เรยกวา ออกซปทอลโลบ (Occipital Lobe) ทาหนาทเกยวกบ การมองเหน สมองเลก (Cerebellum) อยบรเวณดานหลงศรษะ มหนาทหลกๆ คอ ประสานงานใหกลามเนอทางานไดอยางราบรน ถาสมองสวนนไมทางาน เชน เมอดมแอลกอฮอลจนมนเมา แอลกอฮอลจะไปมผลตอการทางานของสมองสวนน ทาใหเสยการทรงตว เปนตน สมองสวนกลาง แกนสมอง หรอกานสมอง อยตรงใจกลางและตดตอกนตงแตสมองใหญลงมาถงสมองเลกและเชอมตอไปถงไขสนหลงดวย โดยทวไปสมองสวนกลางมหนาทเกยวกบการควบคมการเตนของหวใจ การหายใจ ซงเปนระบบอตโนมต เราไมสามารถจะสงใหหวใจหยดเตนหรอหยดหายใจได สมองสวนนมเสนใยสมองมาเรยบรอยแลวตงแตแรกเกด


26

3. สมอง - ศนยบญชาการชวต สมองเปนอวยวะทมโครงสรางสลบซบซอนและมประสทธภาพในการทางานของรางกาย ถาปราศจากสมองแลว มนษยจะไมสามารถมชวตอยได ความมหศจรรยของสมองทาใหมนษยมความสามารถตางๆ ดงน (สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2542 : 20-32) เคลอนไหวได กลามเนอสวนตางๆ ของเดกแรกเกดยงทางานแบบอตโนมตโดยไมมวตถประสงค โดยมการเคลอนไหว แขน ขา มอ และเทา ซงเปนการทางานขนพนฐานของสมอง เมอสมองมการเจรญเตบโตประมาณ 4 เดอน ถง 5 เดอน การทางานของกลามเนอจะเปนแบบมวตถประสงคมากขน ซงตองอาศยการประสานงานของทงสมองทควบคมการเหนและการทางานของกลามเนอมอและแขน สมองขางซายจะควบคมการทางานของกลามเนอของรางกายขางขวา รวมถงกลามเนอใบหนา แขนขาขางขวา สวนสมองขางขวาจะควบคมการทางานของกลามเนอของรางกายขางซาย รวมถงกลามเนอใบหนา การหลบตา การขยบปาก และแขนขาขางซาย มองเหนได มนษยเรามองเหนไดดวยการทางานของประสาทตาหรอสมองสวนทควบคมการเหน โดยอาศยการมองเหนภาพตางๆ เขาสสายตา ผานไปยงจอภาพขางหลงซงประกอบดวยเซลลสมอง ตอจากนนเซลลสมองจะสงขอมลไปยงสมองท เกยวกบการเหนหรอสมอง สวนออกซปทอลโลบ โดยผานทางเสนใยสมอง ผานจดเชอมตอ ทาใหเกดปฏกรยาทางเคม และเกดกระแสไฟฟาขนหลงจากนน สมองสวนของการมองเหนจะแปลภาพทเหนออกมาใหมความหมาย โดยอาศยสมองสวนนโอคอรเทกซและสมองสวนหนา ซงภาพทปรากฏขนนนเปนสวนหนงของความคดนนเอง แตถาภาพนนเปนภาพทเคลอนไหวตลอดเวลา เปนภาพเกยวกบอารมณ กจะกระตนใหสมองทเกยวกบอารมณหรอสมองลมบกทางาน เปนตน

ภาพ 1.8 สมองสวนควบคมความสามารถตางๆ ของรางกาย ทมา : http://www.cyh.com/HealthTopics/Library/brain.gif


การไดยน ขณะทมารดาตงครรภไดประมาณ 4 เดอนครง อวยวะทเกยวกบการไดยนของทารกในครรภกพฒนาจนสมบรณแบบแลว สมองสวนเทมโพราลโลบซงมความสาคญทสดตอการไดยนไดพฒนาขนแลว พบวา เสยงเตนของหวใจมารดาเปนสงกระตนทสาคญตอการเจรญเตบโตและพฒนาการเกยวกบการไดยนของลก เมอทารกในครรภอาย 7 เดอนมการเคลอนไหวรางกายตอบสนองตอเสยงแม เนองจากเซลลผวหนงสามารถรบคลนเสยงแลวสงตอไปยงสมองได และเมอแรกเกด สมองสวนนกมไขมนหอหมเสนใยสมองเรยบรอยแลว ในขณะทสมองสวนอนยงเพงเรมสรางไขมนหรอมนสมองหอหมเสนใยสมอง ความจา คนเรามความจากเพราะการทางานของสมองสวนเทมโพราลโลบ สมองสวนทเกบความจาระยะสนหรอเกบขอมลใหมทยงไมเคยรมากอน จะอยในสมองดานหนาทางขวาและทางซาย อยลกเขาไป 1 นวจากหนาผาก สวนสมองทเกบความจาระยะยาว คอ ฮปโปแคมปสหรอสมองทมหนาทเกยวกบอารมณ ความรสกนกคด เราไมสามารถบอกไดวาสมองสวนใดสวนหนงหรอจดใดจดหนงมหนาททเกยวกบความฉลาดและความคด แตเชอกนวาสมองนโอคอรเทกซมหนาทเกยวกบความฉลาดและความรสกนกคดของมนษย นอกจากน สมองขางซายและสมองขางขวากมสวนรวมในการทางานทเกยวกบความฉลาดดวย ในแตละขณะสมองสามารถรบขาวสารขอมลไดและสามารถสงการใหอวยวะตางๆ ในรางกายทางานไดพรอมๆ กน ทงสวนททางานเปนอตโนมต และสวนททางานโดยอาศยขอมลและการจดกระทากบขอมล สมองทางานตลอดทงวน ไมมเวลาหยดพก ไมมวนหยด เพราะสมองแตละสวนแบงหนาทกนรบผดชอบ และจะทางานประสานกนดวยด เชน การเคลอนไหวของอวยวะซกขวาจะถกควบคมโดยสมองซกซาย ในขณะทการเคลอนไหวของอวยวะซกซายจะถกควบคมโดยสมองซกขวา ซงสมองทงสองซกจะแลกเปลยนขาวสารขอมลกนตลอดเวลา ขณะทสมองซกซาย ทาหนาทควบคมเกยวกบภาษา ตวเลข สญลกษณตางๆ เปนสมองสวนทควบคมเกยวกบการแสดงออก การวเคราะห ควบคมเกยวกบการพด การเขยน เปนสวนทอยในจตสานกซงคดเรองราวออกมาเปนภาษาพด พรอมๆ กนนน จะสงขอมลไปยงสมองซกขวาสมองซกขวากจะนกเปนภาพประกอบเรองราวจนตนาการสญชาตญาณ เปนสมองทเปนจตใตสานกมากกวาชวยใหเราเขาใจเหตการณไดชดเจน สมองซกขวามหนาทเกยวกบการรบรความเขาใจมากกวาสมองซกซายทจะทาหนาทเกยวกบการแสดงออก หรอในการแกปญหาสมองซกซายอาจใชหลกการใชเหตผลในการพจารณา ในขณะทสมองซกขวาอาจใชความรสกในการตดสนใจ การใชสมองทงสองซกจะชวยใหเกดความสมดลทางปญญา และลดความผดพลาดในการตดสนใจ


28

ภาพ 1.9 การทางานของสมองซกซายและสมองซกขวา ทมา : Weiten, 1998 : 116 4. ปจจยสงเสรมการพฒนาสมอง เนองจาก สมองเปนอวยวะทสาคญยงของมนษยทมตดตวมาตงแตเกด สมองเปนสงทมหศจรรย เปนเครองมอของการเรยนรอยางไมสนสด การพฒนาสมองจงเปนสงสาคญทสดทไมควรมองขาม ปจจยสงเสรมการพฒนาสมองจะประกอบดวย 3 ปจจยหลก ดงน

1. พนธกรรม เปนสงกาหนดคณลกษณะพนฐานทงทางรางกายและจตใจของมนษย พนธกรรมทาใหมนษยแตกตางกนทางสรระวทยา เนองดวยมนษยไดรบการถายทอดทางพนธกรรม ดงนนสมองจงมสวนมาจากพนธกรรมสวนหนงทกาหนดขอบขายและสมรรถภาพของสมองวามขดความสามารถในการพฒนาไปไดมากทสดเพยงใด

2. อาหาร อาหารเปนสงทรายกายใชในการเจรญเตบโต การสรางเซลลใหมหรอขยายเซลลในรางกาย สมองจาเปนตองใชสารอาหาร โปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน วตามน เกลอแร นารวมทงออกซเจน การขาดสารอาหารเหลาน นอกจากมผลทางรางกายแลวยงมผลตอการพฒนาสมองดวย

3. สงแวดลอม สงแวดลอมมอทธพลทาใหสมองเกดการพฒนาและเปลยนแปลงได มผลตอความเฉลยวฉลาด ประสทธภาพของพฤตกรรมและการสรางเซลลประสาทในสมอง


ภาพ 1.10 ตวแปรทสงผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของสมอง ทมา : พฒนาสมองลกใหลาเลศ (นยพนจ คชภกด, 2542)

พนธกรรม อาหาร และสงแวดลอม เปนปจจยสงเสรมการพฒนาของสมอง ในสวนของพนธกรรมนนเปนสงทตดตวมาแลวตงแตกาเนด ไมสามารถปรบปรงเปลยนแปลงแกไขได คงเหลอแตปจจยอก 2 ปจจย คอ อาหาร และสงแวดลอม ทเปนปจจยทมนษยสามารถปรบปรง เปลยนแปลงและแกไขเพอนามาใชเปนประโยชนตอการสงเสรมการพฒนาของสมองได เดกแรกเกด - 3 ป เปนชวงวยทสมองมการสรางจดเชอมตอและเสนใยประสาทมากทสด ดงนนอาหาร ประสบการณ และสงแวดลอมทมารดามอบใหกบลก จงเปนสงสาคญทจะเปนตวกาหนดความฉลาดของลกวา มความสามารถหรอมพฒนาการดานใดบาง เพราะถาสมองไมไดรบการกระตน หรอไมไดรบการสงเสรมดวยการใหอาหารและสงแวดลอมทถกตอง โดยเฉพาะในชวงเวลาทสมองเกดการพฒนาความสามารถเฉพาะดานในชวงวยน โอกาสของการเรยนรในเรองตางๆ กจะปดลงอยางนาเสยดาย เนองจาก “การคด” มลกษณะเปนกระบวนการ ไมใชเนอหา ดงนน การสอน หรอการพฒนาการคด จงเปนการฝกกระบวนการ หรอวธการ ซงไมสามารถถายทอดจากบคคลหนงไปสอกคนหนงไดโดยงาย การพฒนากระบวนการคดหรอความสามารถทางการคดของบคคลใหไดผลจงจาเปนตองใชแนวทางและวธการทหลากหลายสงเสรมกน (กระทรวงศกษาธการ, ม.ป.ป.) โดยเรมตนจากการสงเสรมความสามารถในการคดตงแตอยในครรภ ซงเปนการสงเสรมปจจยทเออตอการพฒนาสมอง เปนการทาใหสมองมความสมบรณ แขงแรง ไดแก

พนธกรรม อาหาร สงแวดลอม

การพฒนาการของสมอง

การทางานของสมอง

พฒนาการของพฤตกรรม


30

1) อาหาร คอ รบประทานอาหารทมประโยชน อาหารบารงสมองทควรรบประทาน ไดแก ผก ผลไม ขาว ขนมปง อาหารประเภทเนอ ปลา ไข ถว นม อาหารทควรรบประทานนอยๆ ไดแก นาตาล ไขมน เกลอ 2) นา เซลลสมองจะทาหนาทไดอยางมประสทธภาพเมอรางกายไดรบนาในปรมาณทเพยงพอ จงควรดมนาสะอาดวนละ 6-8 แกว 3) การหายใจ สมองตองการออกซเจนอยางเพยงพอ ดงนนจงควรหายใจลกๆ และมจงหวะ ทพอเหมาะ เชน เวลาหายใจเขาตอหายใจออก ควรเปน 1:2 โดยหายใจลกๆ ใหทองพองแลวกนลมหมายในเลกนอย จากนน คอยๆ ปลอยลมหายใจออก ทองแฟบ เปนตน 4) การพกผอน ดวยการฟงดนตรเบาๆ และการผอนคลายความเครยดตางๆ 5) การบรหารสมอง เปนการบรหารรางกายในสวนทสมองควบคมใหสมดลทงสมองซกซายและซกขวา เชน การเคลอนไหวสลบขาง การยดสวนตางๆ ของรางกาย การเคลอนไหวเพอกระตน และบรหารอวยวะสวนตางๆ ของรางกายอยางงายๆ นอกจากน จาเปนตองมการจดสภาพแวดลอมใหเหมาะสมในการสงเสรมการคด ทงสภาพแวดลอมทเปนบคคลและสงตางๆ ทเกยวของทกระตนใหเกดการคด เชน การเปนแบบอยางทด การจดสภาพแวดลอมและบรรยากาศทเออตอการคด การมตวแบบ การมปฏสมพนธ จะชวยใหมการซมซบและพฒนาความสามารถทางการคดไดโดยอตโนมต เชนสภาพแวดลอมทประกอบไปดวยบคคลทใจกวาง ยตธรรม เปนประชาธปไตย รบฟงความคดเหน ใหคาชมเชย ใหกาลงใจ เสรมแรง เปนตน 5. อาหารบารงสมอง จากการศกษาพบวา เดกทขาดสารอาหารจะเกดความเปลยนแปลงในโครงสรางของสมอง ทาใหสมองฝอได ซงมผลตอพฒนาการกลามเนอตลอดจนการเรยนร แตหากไดรบการดแลรกษาททนทวงท โครงสรางสวนใหญกสามารถกลบมามการเจรญเตบโตและพฒนาการเปนปกตได สารอาหารทกชนดมประโยชนและมความสาคญตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของสมองทงสน เชน โปรตนชวยเสรมสรางเซลลเนอเยอสมอง ซอมแซมสวนทสกหรอ วตามนเอ มสวนสาคญตอการเจรญของสมอง ถาขาดวตามนเอจะสงผลใหการเจรญของสมองชะงก วตามนบ 1 มความจาเปนตอการทางานของเซลลสมอง ถาขาดวตามนบ 1 ทาใหการเรยนรชา ความจาเสอม เปนตน นอกจากน ยงมสารอาหารบางชนดทมความสาคญเปนพเศษ มผลตอการเจรญเตบโตของสมอง


ภาพ 1.11 เดกขาดสารอาหาร กอนและหลงไดรบการดแล ทมา : http://www.ffc.or.th/btw/index_btw_04.php (2550) บานทานตะวน บานทสอง...ของเดกดอยโอกาส

นานมมารดา เปนอาหารธรรมชาตทประเสรฐทสด ทาใหทารกในชวง 4 เดอนแรก สามารถมชวตอยไดโดยไมจาเปนตองมอาหารเสรมหรอนมกระปอง นานมมารดา โดยเฉพาะนานมในระยะ 3 วน ถง 5 วนแรกทมโคลอสตรม (Colostrums) หรอหวนานมใสสเหลอง อนอดมไปดวยโปรตน แรธาต วตามน นา นาตาล และภมคมกนโรคตางๆ ทจะชวยปองกน ทารกจากการตดเชอในชวงแรกๆ หลงคลอด นอกจากนยงมฮอรโมนและสารกระตนการเตบโตของสมองและอวยวะอนๆ ทาใหรางกายและสมองของลกพฒนาอยางสมบรณขน และมผลตอการพฒนาระดบสตปญญา ผลการวจยยนยนวา ทารกททานนมมารดาจะมอาการเปนหวด หอกเสบ เปนผน หรอเปนภมแพ นอยกวาทารกทไมไดทานนมมารดา (กนนมกระปอง หรอนมวว) นอกจากน ทารกทไดรบการเลยงดดวยนานมมารดาจะไดรบการสมผสโอบอมตลอดเวลา จงมพฒนาการทางดานรางกาย อารมณ จตใจ สงคม ดกวาเดกทไมไดกนนานมมารดา

ภาพ 1.12 นมมารดาเปนอาหารธรรมชาตทประเสรฐทสดสาหรบทารก ทมา : http://hp.anamai.moph.go.th (2007) สานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข


32

ธาตเหลก คอ เกลอแรชนดหนงทสาคญมาก อยในเมดเลอดแดง ทาหนาทนาออกซเจนไปสอวยวะตางๆ ของรางกาย โดยเฉพาะในอวยวะทจะตองเผาผลาญใหเกดกาลงกาย (กลามเนอ) และอวยวะทเกยวของกบสตปญญา การเรยนร ความสามารถ ความฉลาด (สมอง) นอกจากน ธาตเหลกยงเปนสวนสาคญของเอนไซมทมบทบาทตอการสรางไขมนสมองและสารเคมในสมอง ซงจะมผลโดยตรงตอการทางานของสมอง ทารกทคลอดจากมารดาพรองเหลกพบวา ไอคว (Intelligent Quotient : IQ) หายไปประมาณ 5-10 จด การขาดธาตเหลกจะทาใหเดกเกดความบกพรองในการใชทกษะทางกลามเนอ การเคลอนไหวของกลามเนอและสมองเฉอยชา และมผลตอระดบสตปญญาและการเรยน ทาใหสมาธสน การไดรบเหลกเขาสรางกายมาจากการรบประทานเทานน อาหารทมธาตเหลกไดแก อาหารจาพวกเนอสตว เชน เนอหม ตบ เครองในสตว ราขาว ผกใบเขยว เปนตน ธาตไอโอดนและไทรอยดฮอรโมน ภาวะขาดไทรอยดฮอรโมนจะทาใหสมองมขนาดเลกลง จานวนเซลลสมองทพนผวสมองเลกลง รวมทงอาจเกดการเสอมสลายของเซลลสมองทมอยแลวดวย สวนธาตไอโอดนเปนสวนประกอบทสาคญของไทรอยดฮอรโมน การขาดไอโอดนจะมผลตอระดบสตปญญา ภาวะของกลามเนอทเกดการเกรงตวทาใหประสาทหพการได ดงนนเพอปองกนปญหาดงกลาว มารดาควรไดรบไอโอดนตงแตกอนตงครรภหรอระยะแรกเรมของการตงครรภ ธาตไอโอดนมในอาหารจาพวกอาหารทะเล เชน ปลาทะเล ปลาท ปลาขาวสาร เปนตน ภาพ 1.13 ไอโอดน...สาคญตอชวต ทมา : กองโภชนาการ กรมอนามย (2546)

ไอโอดน ... สาคญตอชวต ไอโอดน . . . เปนสารอาหารทรางกายคนเราขาดไมได เปนสวนประกอบสาคญในการผลตฮอรโมนธยรอกซน ทไปกระตนใหรางกายและสมองเจรญเตบโตเตมตามศกยภาพ การกนอาหารทะเล และใชเกลอเสรมไอโอดนปรงอาหารเปนประจา จะทาใหรางกายไดรบสารไอโอดนอยางเพยงพอ


กรดไขมน จะมผลดตอการพฒนาการของสมองทเกยวของกบการมองเหน กรดไขมนทไดรบการกลาวถงกนมากคอ อะราชโดนก แอซด (Arachidonic Acid) ซงสรางจากไลโนลอก แอซด (Linoleic Acid) และโดโคซาเอกซาโนอก แอซด (Docosahexaenoic Acid หรอ DHA) มการสะสมอยางมากในชวงไตรมาสทสามของการตงครรภ และในชวง 18 เดอนแรกหลงคลอด เพอเปนสวนประกอบของผนงเซลลของระบบประสาท กรดไขมนทพบเหนกนมาก เชน นามนปลา ปลาท ปลาทนา ปลาอนทรย นามนพช เปนตน กรดโฟลก คอวตามนบทละลายนาไดชนดหนง ซงอาจเรยกวา โฟเลซน (Folacin) หรอ โฟเลต (Folate) มารดาทขาดกรดโฟลก (Folic Acid) ในชวงตงครรภ 1-2 เดอนแรก จะมความเสยงตอการใหกาเนดทารกทมความพการทางสมอง กรดโฟลกเปนสารอาหารทมอยตามธรรมชาต เชน ไขแดง ผกใบเขยวเขมทกชนด ถวบางชนด เปนตน เนองจากรางกายไมสามารถเกบโฟลกไวไดนาน จงตองกนอาหารทมกรดโฟลกเปนประจาทกวน

ภาพ 1.14 คณแมตงครรภควรไดรบปรมาณสารอาหารทเพยงพอกบความตองการ ทมา : กองโภชนาการ กรมอนามย (2550)


34

6. การคดเพอการพฒนาวฒภาวะทางอารมณ วฒภาวะทางอารมณ (Emotional Quotient : EQ) หมายถง ความสามารถทรจกและเขาใจอารมณของตนเองและผอนได (คอความสามารถในการแยกแยะอารมณ เปนตนวา โกรธ เกลยด ไมพอใจ เบอ ฯลฯ) รวมถงความสามารถทจะควบคมอารมณ ใชความสามารถทางอารมณ สามารถปรบตวปรบอารมณใหเขากบสงคมไดเปนอยางดและเปนประโยชน (อษณย อนรทธวงศ, 2546) อารมณและสตอาจสลบกนเปนผนาทางความคด เมอใดทสตเปนผนา ความคดกถกตองเหมาะสม เมอใดทอารมณเปนผนา ความคดกเปนไปตามสภาพอารมณในขณะนน ถาอารมณแปรปรวน อารมณบด คณภาพความคดกจะดอยลงไป การแกปญหาทมลกษณะคลายคลงกน บางครงเราสามารถแกปญหาใหลลวงดวยด แตบางครงทเรามความเครยดมากๆ เราไมสามารถแกปญหาได ถาเราสงเกตคนทโกรธจดจะพบเหนพฤตกรรมทไมเหมาะสมไดโดยงาย ในขณะโกรธอารมณจะเปนนาย สมองสวนอนๆ จะถกสงการดวยอารมณ การสบฉดโลหตขนไปเลยงสมองไมเปนปกต การรบรกผดพลาดจากความเปนจรง ทาใหไมสามารถแกปญหาไดอยางเหมาะสม ถาสงเกตตนเองใหด จะพบวาในชวงเวลาทเราทางานไดอยางมประสทธภาพ หรอสมองปลอดโปรง มกจะเปนเวลาทสบายอกสบายใจ แตชวงเวลาทเรามอารมณโกรธ เกลยด รษยา อาฆาต หรอมความรสกในเชงลบ ความคดความอานพลอยจะตดขดไปดวย วฒภาวะทางอารมณหรอความพรอมทางอารมณจงเปนอกองคประกอบหนงทมอทธพลตอคณภาพของการคด (อรพรรณ พรสมา, 2543)

ภาพ 1.15 วฒภาวะทางอารมณ ทมา : บทความ เรอง IQ and EQ Survival Skills (ธนวาคม 2005)


หลกการในเรองของวฒภาวะทางอารมณ กคอ หลกการของศาสนาทกศาสนาทสอนใหคนเปนคนด มจตใจด ซงมหลกการดงน (ศนสนย ฉตรคปต 2545)

1. การรจกตวเอง (Self Awareness) คอ การรตว ไมหลงตวเองจนเกนไป ไมคดวา ตนนนดเลศ ตนนนประเสรฐ เกงกวาทกคน ดถกความคดของผอน สงผลใหไมมใครอยากเขาใกล คบหาสมาคม หรอการทมความคดเกยวกบตนในทางตรงขามวา เราแยทสด เราเปนคนไมมคณคา เปนคนไมมความสามารถ ไมเหนคณคาของตวเอง หนาตาแสดงถงความเศรา ความทกข ไมมความสข กไมมใครอยากเขาใกล เพราะรสกหอเหยว ดงนนการทบคคลไมรจกตนเองอยางเหมาะสมกจะทาใหบคคลผนนมบคลกภาพเปนไปตามวธคดของเขา แตถารจกตนเองกจะทาใหสามารถปรบขอดอยและสงเสรมขอดเพอทสามารถอยไดในสงคมอยางมความสข

2. การควบคมอารมณตนเอง (Impulse Control) เปนสงทสาคญมาก เพราะพฤตกรรมของบคคลขนอยกบวฒภาวะทางอารมณในขณะนน การทเราไมสามารถควบคมอารมณของตนเองไดนนทาใหเสยโอกาสทจะไดรบฟงความคดเหนดๆ จากบคคลอน

3. ความขยนหมนเพยร ไมลมเลกงายๆ มสภาษตทกลาวไววา “ไมมคาวาลมเหลว มแตคาวาลมเลก” ถาหากวาคนเราไมลมเลกกจะไมลมเหลว เพราะจะพยายามตอไปในทศทางทถกตอง เชน ถาเรารวาสงททาอยเกดความลมเหลวเนองจากผดพลาด เราตองรจกคด และหาวธคดเพอเปลยนทศทางเสยใหมทาใหถกตอง กจะประสบความสาเรจในทสด

4. ความกระตอรอรน (Self Motivation) เปนสงสาคญมาก เปนการสรางเปาหมายใหกบตนเอง แลวพยายามผลกดนใหไปถงจดเปาหมายกจะทาใหประสบความสาเรจ แตถาหากวาไมกระตอรอรน ฝนหวานไปตลอดทกวนแลวไมลงมอทา กจะไมประสบความสาเรจ

5. ความมระเบยบวนยในตนเอง เปนพนฐานของการรจกควบคมตนเอง และเปนคนมจรยธรรม มความอดทน และรจกรบผดชอบ

6. ความเหนอกเหนใจผอน (Empathy) ขอนสาคญมาก เปนหลกการทสาคญทจะทาใหมชวตอยรวมในสงคมไดอยางมความสข เขาใจจตใจของผอน สามารถทจะตอบสนองตอความตองการทางอารมณของตนเองและบคคลอน


36

สรป การคดเปนกระบวนการทางสมองทมศกยภาพสง เปนพฤตกรรมทเกดจากกระบวนการของสมองขณะทสมองยงทางานอย ธรรมชาตของสมองนน ขณะทตงใจ “คด” เรองอะไรกตาม กจะมการนก การคด การรสก การจา และรเรองตางๆ ทเกดขนในจตใจ ขณะทสมองกาลงคดเรองอะไรอยกตามสมองกจะตอบสนองความคดนนๆ ไมวาจะคดดหรอคดชว ดงนนความคดมอานาจมากและเปนหวหนาของการกระทาตางๆ ทางกาย วาจา ใจ ความคดจงเปนหวหนาของการทาด ทาไมด ความสข และความทกข ขนอยกบการคดในขณะนนๆ ถาสามารถควบคมการคดใหคดดทาดไดอยางตอเนองกจะเปนคนดทมคณธรรมสง เรยกวา “คดเปน” ซงตองอาศยการชนะใจตนเองโดยมสตละเวนจากการคดไมด ทาไมด มาเปนการคดด ทาด เหตปจจยสาคญของการคดดทาด และคดไมด ทาไมดนน สบเนองมาจากอทธพลของขอมลทอยในความจาของสมอง การจะเกง ด และมความสขสงบไดนน กเพราะการมขอมลความรและคณธรรมอยในความจา รวมทงมความสามารถในการใชความรคคณธรรมเพอใหคดด ทาด ไดอยางตอเนอง ดงนนหนาทของคน คดด ทาด คอ มความเพยรดวยการศกษาและฝกคดด ทาดในชวตประจาวนตามหลกจรรยาบรรณ คณธรรม จรยธรรม ศลธรรม ในแตละวนถาคดไมดหลายครง ยอมทาไมดและเปนทกขหลายครง ถาคดไมดเปนประจา กจะเปนผเชยวชาญในการคดไมดทาไมด กจะเปนบคคลทอนตราย (คนไมด) เมอใครอยใกลบคคลอนตราย ยอมมโอกาสถกเบยดเบยน และอาจตดเชอการคดไมด ทาไมด และเปนทกข ดงคากลาวทวา คบคนพาลพาลไปหาผด คบบณฑตบณฑตพาไปหาผล ธรรมชาตของสมองนน เมอสมองคดไมดจะเกดการบบคนในจตใจ เมอคดไมดมากขน ความบบคนในจตใจกจะมากขนตามสดสวนดวย และตองระบายออกมาภายนอกโดยการทาไมด เสรจแลวกสรางความคดไมดขนมาอก วนเวยนไปเรอย จนกวาจะมความรและความสามารถทางคณธรรมในการควบคมความคดใหคดด ทาดไดอยางตอเนอง วงจรการคดไมด ทาไมดจงจะหมดไป สวนความฉลาดทางอารมณ เกดจากการคดด ทาด จงไมมการเบยดเบยนตนเองและผอน รวมทงคดและทาประโยชนใหกบตนเองและหรอผอนดวยสตปญญา ซงเปนหลกการของศาสนาทกศาสนาทสอนใหคนเปนคนด มจตใจด ไมมความทกขจากการคดไมด ทาไมด ขณะเดยวกนศกยภาพของมนษยอยทสมองของมนษย ดงนนคณภาพการคดของมนษยจงขนอยกบคณภาพสมอง และวฒภาวะทางอารมณ ตลอดจนอทธพลของสงแวดลอม ผทตองการพฒนาคณภาพทางการคดจงควรใหความสนใจเกยวกบกระบวนการทางสมองตงแตแรกเกด หรอในขณะตงครรภ


แบบฝกหดทายบทท 1 ใหนกศกษาฝกพฒนาลกษณะการคดโดยการทาแบบฝกปฏบตตอไปน ตามลาดบจาก ขอท 1 จนถงขอท 9 (กรณามความซอสตยตอตนเอง เพอประเมนการคดของตน) 1. คดคลอง ใหนกศกษาบอกความหมายของคาวา “กน” ในแตละความหมาย ใชเวลาในการคด 10 นาท เขยนใหไดมากทสดและรวดเรวทสด แลวนบจานวนทเขยนได 2. คดหลากหลาย เมอนกศกษาสามารถคดคลองเกยวกบความหมายของคาวา “กน” แลว ใหแบงแยกคาตอบทไดในขอ 1. ออกเปน หลายกลม หลายประเภท อะไรบาง โดยใชเวลา 15 นาท แลวนบจานวนททาได 3. คดละเอยด การ “กน” ทเปนอนตรายตอประเทศชาตของผมอทธพล หมายถงอะไรบาง ยกตวอยางมา 3 ตวอยาง 4. คดชดเจน นกศกษาสามารถรและเขาใจอะไรบางเกยวกบการ “กนบานกนเมอง” จงอธบาย 5. คดอยางมเหตผล จากขอมลทนกศกษาไดศกษามาเกยวกบเรองการ “โกงกน” ของผมอทธพลทงในอดตและปจจบน ขอมลสวนใดเปนขอเทจจรง ขอมลสวนใดเปนความคดเหน ใหยกตวอยางพอสงเขป 6. คดถกทาง ถามการ “กนหนกนทราย” ของผมอทธพลเกยวกบการสรางถนน จะเกดผลอะไรตามมาบาง ในระยะสนและระยะยาว ประโยชนทเกดขนเปนประโยชนของใคร โทษทเกดขนเปนโทษตอใคร 7. คดกวาง ปญหาการ “โกงกน” ของผมอทธพลเกยวของกบใครบาง บอกมาใหมากทสด และเกยวของอยางไรกบบคคลทเรากลาวถง บคคลแตละฝายมความสาคญตอการแกปญหาการ “โกงกน” อยางไร บคคลกลมไหนเปนกลมทมความสาคญตอการโกงกนมากทสด เพราะอะไร และบคคลเหลานนมจดเดน จดดอย อยางไร 8. คดลกซง พฤตกรรมของทกฝายทเกยวของกบการ “โกงกน” มผลกระทบตอกนและกนอยางไร นกศกษาสามารถบอกไดไหมวาอะไรเปนตนเหต อะไรเปนปลายเหตของปญหาการโกงกน 9. คดไกล นกศกษาคดวา อก 5-10 ปขางหนา ประเทศไทยจะอยในสภาพอยางไร หากมการดาเนนการตามกฎหมายกบผมอทธพลท “โกงกน” อยางจรงจง และอก 5-10 ปขางหนา การเมองในระบอบประชาธปไตยของประเทศไทยจะอยในสภาพอยางไร

"...จดประสงคสาคญโดยตรงของการคด คอ คดใหออก คดใหชดแจงวา อะไรเปนอะไร สมมตวา จะคดหาทางปฏบตสาหรบการหนงการใด กตองคดใหแยบคาย อยางละเอยดรอบคอบ ประกอบดวยเหตผลจนเหนแจงถงจดมงหมายอนถกตอง เทยงตรง ของการทจะทานน รวมทงวธปฏบตครบทกขนตอนดวย...”

พระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

บทท 2 กระบวนการคด

ผลผลตของ “การคด” คอ สงผลใหเกดความคดอนเปนผลตผลจากกระบวนการทางานของสมอง ความคดของมนษยเกดจากการเรยนรและผลกระทบจากสภาวะรอบขาง ตงแตครอบครว โรงเรยน สถานททางาน และสงคม ความคดของแตละบคคลอาจเหมอนหรอแตกตางกนขนอยกบความร ทศนคต ภมหลง และเหตผลของแตละบคคล อยางไรกตามไดมการแบงการคดเปน 2 ประเภท คอการคดทไมมจดมงหมาย (Undirected Cognition) เปนการคดแบบอสระ ปะตดปะตอกนโดยปราศจากการจดระเบยบ เปลยนไปตามความสนใจหรอเหตการณทผานเขามาขณะนน และไมมการตงวตถประสงค และการคดแบบมจดมงหมาย (Directed Cognition) การคดแบบมจดมงหมาย เปนการคดในเรองใดเรองหนงอยางมแนวทางอนแนวแน ดวยสตสมปชญญะใชเหตผล และเขาใจสงตางๆ ไดถกตอง โดยพจารณาถงสถานการณ หรอขอมลตางๆ วาเหมาะสมหรอไม แทจรงแคไหน ดเลวเพยงใด (ทพยวลย สจนทร และคณะ, 2550) ในขณะทเกรยงศกด เจรญวงศศกด ไดกลาวถง 10 มตของการคดอยางมจดมงหมาย สรปไดดงน 1) ความสามารถในการคดเชงวพากษ (Critical Thinking) หมายถง การไมเหนสอดคลองตามเหตผล หรอขอกลาวอางของผอน สมมตฐานอน ซงอาจทาใหเราสามารถไดขอสรปอนทอาจจะแตกตางออกไปได 2) ความสามารถในการคดเชงวเคราะห (Analytical Thinking) หมายถง ความสามารถในการสบคนขอเทจจรง เพอตอบคาถามเกยวกบบางสงโดยการตความ การจาแนกแยกแยะ และทาความเขาใจ เชอมโยงความสมพนธเชงเหตและผล ดวยเหตผลทนาเชอถอ 3) ความสามารถในการคดเชงสงเคราะห (Synthesis Type Thinking) หมายถง ความสามารถ ในการรวมองคประกอบทแยกสวนกนมาหลอมรวมในโครงรางใหมอยางเหมาะสม 4) ความสามารถในการคดเชงเปรยบเทยบ (Comparative Thinking) หมายถง การคนหาความเหมอนหรอความตางขององคประกอบตงแต 2 องคประกอบขนไป ซงสามารถนามาใชเปรยบเทยบกน เพอทราบถงความแตกตางระหวาง 2 สง


40

5) ความสามารถในการคดเชงมโนทศน (Conceptual Thinking) หมายถง ความสามารถในการประสานขอมลทมอยเกยวกบเรองใดเรองหนงไดอยางไมขดแยง เพอสรางกรอบความคดใหม โดยสามารถสอความหมายเปนเชงนามธรรมได 6) ความสามารถในการคดสรางสรรค (Creative Thinking) หมายถง การขยายขอบเขตของการคดออกไปนอกกรอบความคดเดมทมอยเปนเชงบวก กลาทจะฝาวงลอมออกไปในแนวทางใหมๆ ทไมเคยมมากอน 7) ความสามารถในการคดเชงประยกต (Application Thinking) หมายถง ความสามารถในการนาสงตางๆ ทมอยเดมไปใชประโยชนในวตถประสงคใหมได สามารถปรบใชสงทมอยเดมใหเขากบบคคล สถานท เวลา หรอเงอนไขใหมอยางเหมาะสม 8) ความสามารถในการคดเชงกลยทธ (Strategic Thinking) หมายถง ความสามารถในการกาหนดแนวทางทดทสด ในเงอนไขขอจากดตางๆ เพอบรรลเปาหมายทตองการออกไปในมมทเปนรปแบบเจาะจง 9) ความสามารถในการคดเชงบรณาการ (Integrative Thinking) หมายถง ความสามารถในการเชอมโยงเรองในมมตางๆ เขากบเรองหลกๆ ไดอยางเหมาะสม 10) ความสามารถในการคดเชงอนาคต (Futuristic Thinking) หมายถง ความสามารถในการประมาณการและการคาดการณการเปลยนแปลงตางๆ ทอาจเกดขนในอนาคต โดยใชเหตผลทางตรรกวทยา สมมตฐาน ขอมล และความสาคญของปจจยเกยวของเชอมโยง ทงในอดตและปจจบน เพอคาดการณทศทางหรอขอบเขตทจะเกดขนในอนาคต “กระบวนการคด” หมายถง รปแบบการคดทมขนตอนของการคดเปนลาดบขน ในแตละขนตอนของการคดตองใชทกษะการคด ลกษณะการคด หลายๆ แบบมาประกอบกน โดยมองคประกอบทสาคญ 3 สวน คอ จดมงหมายของกระบวนการ ลาดบขนตอน และการปฏบตตามขนตอน เพอใหประสบความสาเรจตามจดมงหมายของการคดนน การคดทเปนกระบวนการคดมหลายรปแบบทสาคญ เชน การคดรเรมสรางสรรค การคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางเปนระบบ การคดทางคณตศาสตร การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการตดสนใจ กระบวนการคดแกปญหา ฯลฯ ซงในบทน จะขอกลาวเฉพาะการคดรเรมสรางสรรค การคดอยางมวจารณญาณ และการคดอยางเปนระบบ สวนกระบวนการคดอนๆ จะกลาวถงในบทตอไป


การคดรเรมสรางสรรค มคากลาววา ลกษณะของการคดทด ควรมลกษณะ “ลก” “กวาง” “ไกล” และ “สรางสรรค” คาวา ลก หมายถง สงทมใชเพยงสมผส มความเปนไปไดและมความชดเจน กวาง เปนการสรางภาพทมมมมองอนเกดจากการวเคราะห การสงเคราะห อยางรอบคอบ ไกล เปนการมองไปขางหนาในระยะยาว โดยคานงถงสงอนพงปรารถนา สวนคาวา สรางสรรค นน เปนการพจารณาเพอสรางสงใหมๆ ใหเกดขน ความสามารถในการคดรเรมสรางสรรคเปนเครองมอทตองใชอยเปนประจาของมนษย และมพลงอานาจมากทสดเหนอสงอนใดเสมอ ดงนน บคคลจงไมเพยงแตตองมความเขาใจในกระบวนการของความคดรเรมสรางสรรคเทานน แตยงตองการใชใหเกดประโยชน รวมทงตองการพฒนาใหเพมมากขนดวย ความสามารถในการคดรเรมสรางสรรคเกดจากการประสานความสามารถตามธรรมชาตของมนษยจากสวนประกอบ 2 สวนคอ "ความสามารถในการคด" และ "ความสามารถในการรเรมสรางสรรค" การฝกฝนการคดจงเปนกจกรรมทควรกระทาอยางสมาเสมอ เพราะชวยใหสมองมพลง มชวตชวา และมความกระตอรอรน การฝกฝนการคดสงผลใหเกดการพฒนาการคดเพอพฒนาปญญา นาไปสพลงแหงความสามารถในการรเรมสรางสรรคตอไป

ภาพ 2.1 ความสามารถในการรเรมสรางสรรคสามารถฝกฝนและพฒนาไดตงแตวยเดก ทมา : http://www.learnerslink.com/images/Thinking_Bag_cover.jpg


42

ความหมายของการคดรเรมสรางสรรค การคดรเรมสรางสรรคเปนการคดอยางมจดมงหมาย นกจตวทยาหลายทานไดใหคาจากดความของการคดรเรมสรางสรรคไวดงน บารอน และเมย (Baron and May) ไดใหคาจากดความวา การคดรเรมสรางสรรคเปนความสามารถของมนษยทจะนาไปส สงใหมๆ เกดผลผลตใหมๆ ทางเทคโนโลย รวมทงความสามารถในการประดษฐคดคนสงแปลกใหม ดงเชน โทมส เอดสน คนพบหลอดไฟฟา นาไปสเครองใชไฟฟานานาชนด ซงงานประดษฐคดคนของเขาเปนตวอยางทดของงานทมลกษณะของการคดรเรมสรางสรรค นนคอ แปลกใหม แตกตางจากทเคยปรากฏ และยงเปนประโยชนอยางมหาศาลตอชาวโลกอกดวย อรค ฟรอมม (Eric Fromm) อธบายวา การคดรเรมสรางสรรคหมายถงความสามารถของบคคลทจะสงเกตเหน รบร เขาใจ และมปฏกรยาตอบสนอง (Creativity is the ability to see or to aware and to respond.) ตวอยางเชน เมอมองเหนสงทสวยงาม คนเรากจะเกดความรสกซาบซงในความงาม มปฏกรยาโตตอบ เชน การกลาววาจาเปนคาชม การเขยนเปนภาพ การเขยนเปนคาประพนธ เชนเดยวกบนกประดษฐ เจมส วตสงเกตเหนไอนาเดอดทาใหฝากาตมนาเผยอนาไปสการคดคนเครองจกรไอนาไดสาเรจ นวตนมองเหนผลแอปเปลหลนลงสพน ทาใหสามารถคดคนทฤษฎแรงดงดดเขาสศนยกลางของโลกได เปนตน ทอรรานซ (Torrance) กลาววา การคดรเรมสรางสรรคเปนกระบวนการทมนษยรสกวามชองวางหรอบางสวนทขาดหายไป แลวรวบรวมความคดตงเปนสมมตฐานเกยวกบสงเหลานน แลวทาการทดสอบสมมตฐานหาความสมพนธของผลทจะเกดขน รวมถงปรบปรงและทดสอบสมมตฐานใหมอกครง จนไดผลเปนทพงพอใจ กลฟอรด (Guilford) มความเหนวา การคดรเรมสรางสรรคเปนลกษณะความคดอเนกนย หรอความคดแบบกระจาย (Divergent Thinking) หมายถง ความสามารถทจะคดหรอกระทาตอบตอสงตางๆ ไดหลายทศทาง หลายแง หลายมม คดไดกวางไกล ลกษณะความคดอเนกนยนาไปสการประดษฐสงแปลกใหม รวมถงการคดคน พบวธการแกปญหาไดสาเรจ ลกษณะของความคดแบบอเนกนย ซงเปนลกษณะการคดอยางสรางสรรค ประกอบดวย 1) ความคดรเรม (Originality) เปนลกษณะความคดทแปลกใหม แตกตางไปจากความคนเคย โดยอาจแสดงออกในลกษณะทางกระบวนการคด หรอลกษณะทางผลผลต ซงในบางครงความคดรเรมอาจไมใชสงใหมซงไมเคยปรากฏมากอน แตเปนการประยกตดดแปลงใหดขน ใหมประสทธภาพมากขน ซงสงประดษฐสวนใหญลวนอาศยแนวทางการพฒนาอยางตอเนอง


2) ความคดคลองแคลว (Fluency) หมายถง ความสามารถในการผลตความคดทแตกตางและหลายหลากภายใตกรอบจากดของเวลา อนนาไปสการคดอยางมคณภาพเพอการแกปญหาอยางมประสทธภาพ เชน บอกถงประโยชนของกระดาษไดมากทสดภายในเวลา 3 นาท หาวธการกาจดขยะใหไดมากทสดภายในเวลา 5 นาท การจากดเวลาอยางเหมาะสมจะชวยใหเกดความกระตอรอรนและจดจอทจะคดในเรองนนๆ นอกจากนยงชวยใหมทางเลอกทหลากหลายในการแกปญหาตางๆ อกดวย 3) ความคดยดหยน (Flexibility) เปนความสามารถในการคดนอกกรอบของความคด ทไมอยภายใตกฎเกณฑหรอความคนเคยเดม ความคดยดหยนทาใหสามารถมองเหนสงตางๆ ในแงมมใหมๆ เปนความคดพนฐานทจะนาไปสการคดรเรมสรางสรรค กลาวคอ สามารถหาคาตอบไดหลายหมวดหม หลายประเภท รวมถงมทางเลอกไดหลายทางเลอก ดงนนความคดยดหยนจงเปนสวนชวยเสรมคณภาพความคดใหดยงขน 4) ความคดละเอยดลออ (Elaboration) เปนการคดตกแตงในรายละเอยดเพอขยายความคดหลกใหครบถวน สมบรณ ซงความคดละเอยดลออนจะสมพนธกบความสามารถในการสงเกต ไมละเลยในรายละเอยดเลกๆ นอยๆ ความคดอเนกนยมงสงเสรมใหเกดความคดมากมาย หลากหลาย ทงปรมาณและคณภาพ เพอเปนแนวทางใหคนพบความคดทด ทมคณภาพ ตรงกนขามกบความคดอเนกนย คอความคดเอกนย หรอความคดในทศทางเดยว (Convergent Thinking) ซงหมายถง ความสามารถของมนษยทคดกระทาตอบตอสงตางๆ ในทางทดทสดเพยงความคดเดยว หรอหาคาตอบทถกตอง เหมาะสม และสมเหตสมผลทสดเพยงคาตอบเดยว เอดวารด เดอ โบโน (Edward De Bono) กลาวถงการคดรเรมสรางสรรค คอความสามารถ ในการมองหาทางเลอกหลายทศหลายทาง โดยการคดอยางรอบดาน ครอบคลมทงในแนวกวางและแนวลก ตลอดจนสามารถสรางแนวคดใหม ซงอาจตางไปจากแนวความคดเดมบางเลกนอย หรอแปลกไปจนไมคงแนวความคดเดมไวเลย ดงนน การคดรเรมสรางสรรคจงเปนความสามารถทมอยในตวมนษยทกคน เปนการคดคนเพอคนพบความสมพนธของสงตางๆ ทมประโยชน มคณคา รวมทงเปนลกษณะความคดทแปลกใหม ไมลอกเลยนแบบ ซงอาจเกดจากการคดปรบปรงเปลยนแปลงจากความคดเดมใหเปนความคดทแปลกใหม โดยบางครงอาจคงเคาโครงเดมไว หรออาจแปลกไปจนไมคงแนวคดเดมไวเลย


44

แบร แอนเดอรสน (Barry F. Anderson) ไดยกตวอยางทชวยใหเหนภาพชดเจนขนวา การบอกวาครงหนงของ 8 เทากบ 100 แมวาจะเปนความคดตนแบบ แตยงไมมมาตรฐานใดยอมรบ ไมเกดความเขาใจรวมกน เชนนไมเรยกวาการคดรเรมสรางสรรค หรอการบอกวา ครงหนงของ 8 เทากบ 4 นนยอมรบไดในมาตรฐานเดยวกน แตไมมความใหมเพราะเปนสงททราบอยแลว เชนนไมเรยกวาการคดรเรมสรางสรรค แตหากบอกวา ครงหนงของ 8 เทากบ 0 เมอแบงครงตามแนวนอน หรอบอกวา ครงหนงของ 8 เทากบ 3 เมอแบงครงตามแนวตง การแบงสองประเภทน จดวาเปนความคดตนแบบและสรางสรรค ทบคคลทวไปยอมรบรวมกนได องคประกอบทสาคญของการคดรเรมสรางสรรค ประกอบดวย 1) ความคดนนตองเปนสงใหม (New) เปนความคดตนแบบ (Original) แหวกวงลอมความคดทมอยเดม ไมไดลอกเลยนแบบใคร แมกระทงความคดเดมๆ ของตนเอง 2) ความคดนนตองใชการได (Workable) สามารถนามาพฒนาใหเปนจรงและใชประโยชนไดอยางเหมาะสม ตอบสนองวตถประสงคของการคดไดเปนอยางด สามารถนาไปใชแกปญหาทไมสามารถแกไขไดดวยวธเดม หรอเปนสงประดษฐทใชประโยชนไดดกวาของเดมทใชกนอย 3) ความคดนนตองมความเหมาะสม (Appropriate) ผสมผสานองคประกอบของความมเหตมผล มความเหมาะสมและคณคาภายใตมาตรฐานทยอมรบกานทวไปบางประการดวย ลาดบขนของการคดรเรมสรางสรรค การคดรเ รมสรางสรรคในเรองใดเรองหนงจะตองอาศยจนตนาการ (Imaginative Thinking) เปนอนมาก จนตนาการ ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน เปนคานาม แปลวา การสรางภาพขนในจตใจ แบงออกไดเปน 3 แบบ (ชเกยรต มงมตร, 2549) แบบท 1 Imaginary (จนตนาการ) เปนภาพเพอฝน อาจจะจรงหรอไมจรงกได แตสวนมากมกจะไมจรง เชน วาดภาพวามมนษยทเหาะไดจรงๆ อยางซปเปอรแมน ซงมคาตอบวาภาพอยางนเปนไปไมได แตดวยความเพอฝนวามนษยจะบนไดนน นามาซงการประดษฐอปกรณทชวยใหมนษยขนไปลอยอยในอากาศเหมอนบนไดจรง แบบท 2 Vision (วสยทศน) เปนภาพทถกสรางขนโดยการมองไปขางหนาหรอในอนาคตวาจะมอะไรเกดขนบาง อาจจะนกขนมาลอยๆ หรอนาเหตผลประกอบใดๆ มาเปนมลฐานของการสรางภาพกได เชนผบรหารประเทศจะมองไปขางหนาเหนความอยดกนดของประชาชนในประเทศโดยถวนหนากน ซงเปนความปรารถนาทเปนพนฐานของการกาหนดนโยบายของการบรหารประเทศอยางหนง ภาพทมองเหนในอนาคตนนอาจเปนจรงหรอไมเปนจรงกได


แบบท 3 Logic (ตรรกะ) เปนภาพทถกวาดตามหลกของความเปนจรง เกดขนจรงอยางแนนอนถาไดมการปฏบตทเปนไปตามขนตอนทถกตอง เชน การชปลกกอลฟขนกรนใหใกลธงมากทสดยอมเกดขนไดถานกกอลฟทาไดตามแบบฝก การเขยนโปรแกรมคอมพวเตอรทนกโปรแกรมจะตองวาดภาพขนในจตใจใหไดวาจะทาอยางไร หรอนาคาสงอะไรบางของโปรแกรมมาใชคอมพวเตอรจงจะทางานใหไดอยางทตองการ เปนตน วอลลาซ (Wallach) ไดกลาววา กระบวนการของการคดรเรมสรางสรรคเกดจากความคดสงใหมๆ โดยการลองผดลองถก (Trial and Error) โดยอาศยลาดบขนตอนอาจทาใหสามารถสรางสรรคผลงานออกมาได แบงเปน 4 ขนตอน ตามลาดบดงน 1. ขนเตรยมงาน (Preparation) เปนขนของการเตรยมตว การศกษาปญหา จดเตรยมขอมลตางๆ เชน ขอมลเกยวกบขนตอนการดาเนนงาน ขอมลระบปญหา ขอมลทเปนขอเทจจรง ตลอดจนความร ความเขาใจในสวนทเกยวของ เพอเตรยมไวสาหรบการแกปญหา เชน นกประดษฐคดคนคนสาคญของโลก ไมเคล ฟาราเดย (Michael Faraday) มความสนใจเกยวกบแมเหลกและกระแสไฟฟา จงทาการเกบรวบรวมความรเกยวกบแมเหลกและกระแสไฟฟา เกดเปนทฤษฎแมเหลกไฟฟาและมอเตอรไฟฟาขน

การเกบรวบรวมขอมลของแตละบคคลนนสามารถกระทาไดในหลายๆ วธทแตกตางกน เชน บางคนชอบฟงผอนพด บรรยาย แตไมชอบการอาน บางคนชอบทงฟงและทงอาน บางคนชอบสงเกตการกระทาของผอน (On the Job Training) ในขณะทบางคนชอบลองทาเองแบบลองผดลองถก (Trial and Error) เปนตน 2. ขนฟกตว (Incubation) เปนขนของการเกบสะสม ครนคด ทบทวนปญหา ศกษาความสมพนธระหวางขอมล ความร และปญหาทกาลงเผชญอย บางครงขนตอนนอาจเปนขนตอนของความสบสนวนวายกบขอมลทงเกาและใหม ทาใหไมสามารถขมวดความคดได จงตองปลอยความคดไวเงยบๆ เพอใหเกดการขบคดจนกระทงไดคาตอบทตองการ ซงระยะของการฟกตวนจะยาวนานเพยงใดจะขนอยกบความมงมนทจะหาคาตอบ สมาธ ตลอดจนขอมลทมอย 3. ขนจรรโลงใจหรอขนความคดกระจาง (Inspiration or Illumination) เปนขนทความสบสนไดผานการเรยบเรยง จดลาดบ และเชอมโยงความสมพนธตางๆ เขาดวยกนแลว ทาใหเกดแนวทาง มองเหนหนทางในการแกปญหา พบความสมพนธระหวางขอมล ความรและแนวทางในการแกปญหา สามารถกาหนดสมมตฐานของปญหาตางๆ ไดอยางถกตอง เชน อารคมดส คนพบสตรกลศาสตร เรอง การลอยตว (Buoyancy) เมอลงอาบนาในอางทมนาเตมอย เปนตน


46

4. ขนการปรบปรงหรอขนพสจน (Revision or Verification) เปนขนของการปรบปรง ปรงแตงสงทคนพบใหสมบรณและดยงขน ทาการทดสอบหรอพสจนในสงประดษฐใหม ทบทวนจดมงหมายทตงไว พจารณาผลงานอยางรอบคอบ เปรยบเทยบผลดผลเสย ทดสอบความสมพนธกบคาตอบทพบถงความเหมาะสม มสงทตองปรบปรงหรอดดแปลงหรอไม การพสจนความจรง ทดสอบจนเปนทแนใจ แลวจงตงเปนกฎเกณฑ แนวคด หรอวธแกปญหาแบบใหม ดร.โรเจอร วอนโอช (Von Oech) เจาของบรษทความคดรเรมสรางสรรคในสหรฐอเมรกา กลาวถงการคดสรางสรรค โดยแยกความคดออกเปน 2 ประเภท คอ ความคดออนและความคดแขง

ตาราง 2.1 เปรยบเทยบความคดออนกบความคดแขง

ความคดออน ความคดแขง อปมาอปมย ความฝน ความขาขน ความคลมเครอ การเลน การประมาณการ ความใฝฝน การสงหรณใจ โดยทวไป อยางเดก ฯลฯ

หลกการ เหตผล ความแมนยา ความสมาเสมอ การทางาน ความลงตวพอด ความเปนจรง การวเคราะห อยางเฉพาะเจาะจง อยางผใหญ ฯลฯ

ในรายการความคดแขงนน จะมคาตอบถกหรอผดทแนนอน เปนไดเฉพาะขาวหรอดา เปรยบไดกบแทงเหลก ในขณะทรายการในความคดออนนนอาจมคาตอบทถกหลายอยางได เปนสเทาและเปนไดหลายหลากส เปรยบเสมอนกบของเหลวทสามารถเปลยนรปรางตามภาชนะทบรรจ ภาพ 2.2 ของเหลวจะสามารถเปลยนรปตางตามภาชนะทบรรจ


ความคดออนมลกษณะโดยประมาณ ขาขน คลมเครอ และเปนไปไดทกทาง มกใชในการแสดงความละมายคลายคลงของสงของ ในขณะทความคดแขงจะมลกษณะมเหตมผล แมนยา สมาเสมอ ตรงไปตรงมา มงพจารณาดขอแตกตาง เชน บคคลทมความคดออนอาจกลาววา แมวและตเยนมอะไรหลายอยางทเหมอนกนมาก เชน มหางเหมอนกน มทเกบปลาเหมอนกน และมสสนชนดตางๆ เหมอนกน เปนตน ขณะทผทมความคดแขงจะชวา แมวและตเยนเปนสงทตางกน ประเภทตางกน ตระกลกตางกน แมวเปนสงมชวต แตตเยนไมมชวต เปนตน วอนโอช ยงไดกลาวถงลาดบขนการคดรเรมสรางสรรควา เปนกระบวนการพฒนาความคดใหมๆ ทประกอบดวย 2 ขนตอน คอ กระบวนการเพาะตว เปนการสรางความคดใหม และกระบวนการปฏบตการ เปนการใชความคดทคดขนมาใหมนน ไปปฏบตงานจรงๆ ซงความคดอยางออนเปนสงทเหมาะสมสาหรบกระบวนการเพาะตว เพราะเปนระยะทกาลงมองหาความคดใหมๆ ตองการมองอะไรใหกวาง และกาลงหาวธการตางๆ เพอมาใชแกปญหา ขณะทความคดแขงมกใชในชวงปฏบตงานจรง เมอตองการประเมนความคดและขจดสงตางๆ ทไมเกยวของโดยตรงในการแกปญหาออกไป ตรวจดผลดผลเสยและความเสยง รวมทงการเตรยมทจะเปลยนความคดใหเปนการกระทา เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2547) ไดกลาวถงลาดบขนของการคดรเรมสรางสรรค วาประกอบดวย 3 ขนตอน คอ ขนท 1 กาหนดเปาหมายการคด การคดสรางสรรคเปนการคดทมเปาหมายชดเจน ไมใชการจนตนาการทเรอยเปอยอยางไรจดหมาย ตองเรมตนดวยการกาหนดวตถประสงคของปญหาทตองการแกไขดวยการคดเชงสรางสรรค โดยการตงคาถามทชดเจนเพอใหไดรบคาตอบทตรงประเดน กลาวกนวาการระบปญหาทถกตองเทากบแกปญหาไปไดมากกวาครงแลว ขนท 2 การแสวงหาแนวคดใหม เปนขนการหาวธการตางๆ เพอนาไปสทางออกของปญหาทเกดขน โดยใหความสาคญในการหาแนวคดทแปลกใหม นอกกรอบทเปนอย อาจไมไดดาเนนตามขนตอน กฎระเบยบ กฎเกณฑเดมทเคยปฏบตอย เพอกระตนใหสามารถผลตความคดใหมๆ ทางเลอกใหมๆ จนตนาการแปลกๆ ออกมาใหมากทสด และทสาคญอยาดวนประเมน ความคดนน วาดหรอไมด ทาใหพบวา ศกยภาพการสรางสรรคของบคคลนนมอยมากมายทเดยว เพยงแตไมถกบงคบใหนาออกมาใชเทานน ขนตอนนเปนลกษณะเดนทสดของกระบวนการคดรเรมสรางสรรค


48

ขนท 3 การประเมนและคดเลอกแนวคด การคดรเรมสรางสรรคจะสามารถผลตผลงานทางความคดออกมาอยางสมบรณ ไมเปนเพยงจนตนาการเพอฝน ตอเมอความคดใหมๆ แปลกแหวกแนวนนไดรบการนามากลนกรองดวยความคดทตองใชเหตผล กลนกรองลงมาจนเหลอแตความคดทจะสามารถนาไปสการปฏบตไดจรง ซงอาจตองใหการคดในมตอนๆ เขามาชวย เชน การคดเชงวเคราะห การคดเชงสงเคราะห การคดเชงอนาคต การคดเชงบรณาการ เปนตน ตวอยาง 2.1 ถานกศกษามเวลาเหลออยเพยง 3 วน สาหรบการเตรยมตวสอบวชาสาคญมากวชาหนง ทาอยางไรในเวลาทมอยอยางจากดเชนนจงจะไดเกรด A เปาหมายการคด ทาอยางไรเพอใหสอบวชานไดเกรด A ในกรณนควรมการกาหนดเปาหมายการคดใหชดเจน เมอเปาหมายชดเจนจะนาไปสการหาวธสรางสรรคซงจะชวยใหทาคะแนนสอบไดเกรด A การแสวงหาการคดรเรมสรางสรรคเพอใหบรรลเปาหมาย โดยการระดมความคดในมมมองตางๆ อยางหลากหลาย เชน 1) ใหเพอนทเรยนดในวชานชวยตวให 2) นอนดก - มมานะอานหนงสอใหมาก - งดบนเทง 3) จดสรรเวลาทมอยอยางละเอยด 4) เขยนแผนภมชวยคดชวยจา (Mind Mapping) เพอสรางความเชอมโยงเนอหาทงหมด และทบทวนเนอหา 5) จดจาสงทอานเปนภาพ สญลกษณ หรอคายอ สรางเปนเรองราว โดยกาหนดให ตนเองมสวนรวมในเรองราวนน 6) เปดเครองปรบอากาศใหเยนมากๆ นอนไมหมผา เพอใหปวยจะไดเปนเงอนไขขอเลอนสอบกบอาจารยได 7) ปรกษากบเพอนในหองเรยนถงความพรอมในการสอบ และขอเลอนวนสอบอาจารยออกไปอก 1 สปดาห การประเมนและคดเลอกแนวคด มกกระทาโดยการนาความคดตางๆ มากลนกรองใสตะแกรงวเคราะหเพอหาเหตผล ความเปนไปได วามความคดใดบางทสามารถนามาใชไดอยางเหมาะสมในสภาพความเปนจรง ซงจากหลายๆ ความคด อาจจะคดเลอกเหลอเพยง 1-2 ความคดทนามาใชรวมกนและตอบคาถามไดตามวตถประสงค ดงแสดงในภาพ 2.3


ภาพ 2.3 แสดงการประเมนและคดเลอกแนวคด เทคนคการพฒนาการคดรเรมสรางสรรค การคดรเรมสรางสรรคมแหลงกาเนดมาจาก 2 สวนดวยกน คอพนธกรรมทไดรบการถายทอดมา สวนทสองคอสภาพแวดลอมและการพฒนา เชน การอบรม การฝกฝน เปนตน ซงการฝกหรอการพฒนาการคดรเรมสรางสรรคอาจกระทาไดดงน 1. การระดมสมอง การระดมสมอง (Brain Storming) เปนเทคนคอยางหนงเพอรวบรวมทางเลอกตางๆ โดย การใหโอกาสคดอยางเปนอสระทสด เปดโอกาสใหมการแสดงความคดเหน นาเสนอทางเลอกอยางเปนอสระ ไมมการวพากษวจารณหรอการประเมนผลใดๆ เพราะการวพากษวจารณหรอการประเมนผลทเกดขนในระหวางการคดจะเปนสงขดขวางการคดรเรมสรางสรรค ออสบอรน (Osborn) ไดเสนอวธการในการฝกพฒนาการคดรเรมสรางสรรคดวยการใชเทคนคการระดมสมอง เปนกระบวนการทใชกบกลมไมเกน 10 คน และสมาชกในกลมทมความหลากหลาย เชน ตางสาขาอาชพ ตางความคดเหน ตางมมมอง เปนตน มหลกปฏบตดงน

ความคด 4 ความคด 3

ความคด 2





คดวเคราะหเหตผลหาความเปนไปได

ใชการได


50

1.1 ประวงการตดสนใจ ตดการวจารณออกไปเพอสรางสถานการณทสรางสรรคอนจาเปนตอการจนตนาการ เปดรบฟงความคดเหนของบคคลในกลม เมอบคคลใดเสนอความคดเหน จะไมมการวพากษ วจารณ หรอตดสนความคด ไมวาความคดนนจะเปนความคดด มคณภาพ หรอมประโยชนนอยกตาม

1.2 ใหอสระทางความคด ยอมรบความคดทแตละบคคลในกลมเสนอขนมา สนบสนน ความคดทแปลกใหม ยงกวางไกลมากเทาไหรยงด เพราะเปนไปไดวา ความคดทดไมมสาระอาจนาไปสความคดจนตนาการสรางสรรคได สงผลใหเหนมมมองใหมๆ ทแปลก แตกตางไปจากเดม

1.3 สงเสรมปรมาณความคด ยงมปรมาณของความคดมาก กยงทาใหฐานขอมลดานความคดมากขนตามไปดวย ทาใหยงมโอกาสทจะพบความคดดๆ ไดมากขน

1.4 ประมวลความคดและปรงแตงความคด โดยการพจารณาตดสนรวมกนภายในกลม รวบรวมความคดทไดการเสนอไวแลว นามาจดเรยงลาดบความคดตามคณคาของความคดเหน ภายใตขอจากดของความคดนน เพอใหไดขอสรปออกมา

ภาพ 2.4 การประชมระดมสมอง

2. การอปมาอปมย กอรดอน (Gordon) ไดพฒนาวธการซเนตตกส (Synectics) ขนมาเพอสนบสนนการใชวธ

อปมาอปมย (Analogy) ในการกระตนใหเกดการคดรเรมสรางสรรค โดยรากศพท Synectics หมายความวา การเชอมสงทเกยวของเขาดวยกน โดยการวเคราะหปญหา 2 ขนตอน คอ ทาปญหาทแปลกใหคนเคย คอ การทาความเขาใจตอปญหาทกาลงเผชญอยนนเอง และการทาปญหาทคนเคยใหแปลก คอ การมองปญหาในแนวใหม จากนนจงสรปเปนแนวคดใหม

การอปมาอปมยใน 4 ลกษณะในการเปรยบเทยบ เปนเนอหาการคนควาทสาคญของวธการคดเชงรเรมสรางสรรค ประกอบดวย


2.1 อปมาอปมยตนเอง (Personal Analogy) คอ การกาหนดตนเองใหเปนสวนหนงของปญหา หรอสถานการณทตองการแกไข เชน ถาตองการใหเครองจกรทางานอยางเตมประสทธภาพ กใหนกเสยวาตวเราเปนเครองจกรนน กจะทาใหทราบทนทวา ตองการไดรบการปฏบตเชนไร เชน การดแลเอาใจใส การตรวจเชคสภาพ แหลงพลงงานหลอเลยง อณหภมทเหมาะสม เปนตน การเปรยบเทยบโดยการกาหนดตวเองเกยวของกบปญหานน จะทาใหผแกปญหาสามารถสรางความอสระทางความคดในการวเคราะหปญหาทแตกตางจากทเคยปฏบตมาแลว กอรดอน กลาววา การคดสรางสรรคไมวาในสาขาวชาทางศลปะ หรอวทยาศาสตร กควรแยกแยะวธการวเคราะห หรอสงเกตการณ ทกระทาอยเดมไว ใหมชองวางสาหรบสอดแทรกหรอทดแทนดวยวธการคดแกปญหาตางๆ ของการอปมาอปมยตนเองนไวดวย

ยกตวอยาง การคนพบองคประกอบทางโมเลกลของนามนเบนซลครงแรกของ Kikule กโดยการทเขาอปมาอปมยตนเองเปนงทกาลงกนปลายหางของตนเอง ทาใหเกดความคดทถกตองวา โมเลกลของเบนซลนน มการรวมกลมของอะตอมคารบอนเปนลกษณะวงแหวนแทนทจะเปนในลกษณะการตอเนองเปนลกโซ ขณะท John Keats เปดเผยงานประพนธ Endymion ทมชอเสยงของเขาวา เปนเพราะเขาอปมาตนเองแชอยในทะเล แลวโผลคออนยาวขนเหนอนา ทาใหเขาไดยนเสยงคลนกระทบหนและหาดทรายไดหลากหลาย ดกวาการนงเขยนและฟงเสยงลมและคลนบนหญารมหาดทรายเหมอนเชนเคยทปฏบตตามปกต

ภาพ 2.5 การอปมาตนเองเปนสงทอยทามกลางธรรมชาตเปนอกหนงในหลายวธทกระตน

ใหเกดความคดรเรมสรางสรรค


52

2.2 อปมาอปมยโดยตรง (Direct Analogy) เปนกลไกทางความคดในการแกปญหาเชงสรางสรรค โดยเปรยบเทยบของสองสงทมคณสมบตใกลเคยงกนทสด การกระตนใหคนหาสงอนทแกปญหาทกาลงประสบอย การไดเหนวธแกปญหาของบคคลอน อาจชวยใหผแกปญหาสามารถคดวธแกปญหาของตนเองได เชน Sir March Isumbard คดแกปญหาการออกแบบโครงสราง ใตนาจากการเฝาดหนอนทะเลทอาศยตามเรอไม หรอเขอนไมตามฝงทะเล ขณะกาลงขด เจาะไมทารเปนทางไปเรอยๆ นน ตวหนอนจะตองสรางปลองสาหรบตวเองไปทกระยะทเคลอนไปขางหนาเสมอ ดวยการอปมาอปมยโดยตรงจากการสงเกตน ทาใหระบบการกอสรางแบบ Caissons สาหรบโครงสรางใตนาหรอใตดนเกดขนเปนครงแรก เปนตน

2.3 อปมาอปมยสญลกษณ (Symbolic Analogy) สญลกษณ (Symbol) คอสงทถกกาหนดขนมาโดยมโนทศนในแตละสาขาวชาชพ โดยอาจกาหนดเปนภาษา รปภาพ หรอบญญตเฉพาะในการสอความคดทสามารถเขาใจกนได ตวอยางการอปมาอปมยเชงสญลกษณของกอนอฐ มหลากหลาย เชน สาหรบชางทาอฐ คอ กรรมวธหรอสวนผสมตางๆ ของอฐ สาหรบสถาปนก คอ โครงสรางของอาคาร สาหรบชางกอสราง คอ กาแพง และสาหรบอนธพาล คอ อาวธไวขวางปา ทารายผอน เปนตน (ยงยทธ ณ นคร, ม.ป.ป.) ในการแกปญหาอาจมการอปมาอปมยสญลกษณประกอบกบประสบการณเฉพาะบคคลตามสาขาอาชพในการทาความคนเคยกบปญหา อาจมการเปรยบเทยบสญลกษณตางๆ หรอการมองในมมทแตกตางกนออกไป เชน การแกปญหาโดยวธเชงคณภาพ กควรมองปญหาหรอเปลยนความเขาใจปญหาเปนมโนทศนเชงปรมาณ กนาจะทาใหไดคาตอบทนาไปสผลลพธเชงสรางสรรคได เปนตน

2.4 อปมาอปมยคดฝน (Fantasy Analogy) การทาใหจนตนาการใหกวางไกลหลดจากโลกของความเปนจรง อาจกระตนใหพบวธแกปญหาได มคากลาววา งานสรางสรรค เกดจากการทาความปรารถนาใหเปนจรง โดยผแกปญหากาหนดปญหาดวยแรงปรารถนาอนปลอดจากเหตผลหรอกฎเกณฑใดๆ ทเคยปฏบตมา นาไปสการพฒนาการของความสาเรจดวยความเพยรพยายาม


องคประกอบทสงผลตอการพฒนาการคดรเรมสรางสรรค การทบคคลจะมการคดรเรมสรางสรรคไดนน ขนอยกบศกยภาพการทางานและการพฒนาของสมอง แตละบคคลจะคดรเรมสรางสรรคไดมากนอยเพยงใดนนขนอยกบองคประกอบสาคญหลายประการ และเปนคณลกษณะทผมการคดรเรมสรางสรรคทดจาเปนตองมทกคน เพอเปนพนฐานของการพฒนาความคดแกตนเอง องคประกอบของบคคลทสงผลตอการพฒนาการคดรเรมสรางสรรคมดงตอไปน

1. องคประกอบดานทศนคตและบคลกลกษณะ เปนองคประกอบหนงทมความสาคญ ผทรเพยงเทคนคทฤษฎการคดรเรมสรางสรรคอาจจะสามารถคดเชงสรางสรรคไดในระดบหนง แตถาบคคลนนมทศนคตและบคลกภาพในเชงสรางสรรคเปนองคประกอบรวมดวยบคคลนนจะสามารถคดรเรมสรางสรรคไดอยางดมาก ลกษณะของบคคลทมความคดรเรมสรางสรรคจะตองประกอบดวย

1.1 ตองมทกษะการคด ประกอบดวย ทกษะการคดพนฐานและทกษะการคดชนสง การคดพนฐานเปนทกษะเบองตน ไมซบซอนเปนพนฐานตอการคดระดบสง เชน ทกษะการสอความหมาย การฟง การอาน การจา การพด การเขยน ตลอดจนทกษะการคดทเปนแกนทใชในชวตประจาวน เชน การสงเกต การสารวจ การตงคาถาม การจดลาดบ การเปรยบเทยบ การสรปอางอง การตความ แปลความ การใหเหตผล การสรป การขยายความ เปนตน สวนทกษะการคดชนสง เปนทกษะทคอนขางซบซอน เชน การวเคราะห สงเคราะห การประเมนผล การจดระบบความคด การคนหาแบบแผน การสรางองคความร เปนตน 1.2 แรงจงใจในการสรางสรรค มความตงใจจรง มจตใจจดจอและผกพนกบงาน มความอดทนสง ไมยอมลมเลกสงทตงใจทา มความมานะพยายาม ไมหวนไหวตอความลมเหลวหรอคาวพากษวจารณ 1.3 มความสามารถในการหยงเหน คดพลกแพลง สามารถทจะคดเหตผลและวธการทจะแกไขปญหาตางๆ ไดเปนอยางด 1.4 เปนผทมความคดอสระดานการคดและการกระทา ไมชอบทาตามอยางผอนโดยไมมเหตผล คดหรอทาสงทซบซอน แปลกใหมและมอารมณขน 1.5 มความมนใจในตนเอง คนจานวนไมนอยคดวา ความสามารถในการคดสรางสรรคเปนของบคคลทมพรสวรรค ขณะท “เรา” ซงเปนคนธรรมดา ไมนาจะสามารถสรางสรรคอะไรใหมๆ ได ทงทในความเปนจรงแลว คนสวนใหญสามารถพฒนาความคดรเรมสรางสรรคได เพราะตางกมเมลดพนธของความคดรเรมสรางสรรคอยในตนเองแลว


54

1.6 มทศนคตเชงบวก รวมทงมลกษณะของความเปนผนา แตไมยดมนในสงใดสงหนงจนเกนไป พรอมเปดใจรบแนวความคดของผอนรวมถงประสบการณใหมๆ ทผานเขามา

ลกษณะนสยทพงปรารถนาของบคคลทมความคดรเรมสรางสรรค คอ จนตนาการ (Imagination) อลเบรต ไอนสไตน กลาววา จนตนาการนนมคายง

กวาความร เพราะความรมนษยมขอบเขตจากด แตทวาจนตนาการกวางไกลไรขอบเขต ดงนน การคดรเรมสรางสรรคจาเปนตองใชจนตนาการในสวนของการรเรมเปนอยางมาก รวมถงความสามารถในการเชอมโยงความสมพนธ ความชางสงเกต ความสนใจ และความตงใจจรง

แรงจงใจใฝสมฤทธ แรงบนดาลใจ ความพยายามอยางจรงจง มงมนจนประสบความสาเรจ รวมถงทศนคตอนประกอบดวยความคดเหนและอารมณ การมองโลกในแงด ซงจะมผลตอการแสดงพฤตกรรมและการตดสนใจตางๆ

2. องคประกอบดานความสามารถทางสตปญญา การคดรเรมสรางสรรคจดอยในทกษะขนสงของความสามารถทางสตปญญา ไดแก 2.1 ความสามารถในการกาหนดขอบเขตของปญหา ผทมการคดรเรมสรางสรรคจะมองปญหาทปรากฏอยเบองหนาดวยมมมองแบบใหมเพอทาใหเหนหนทางในการแกปญหาใหมๆ ทเหมาะสมกวาวธการเดมๆ โดยเรมตนจากการใหคานยาม การกาหนดขอบเขตของปญหาทตองการแกไขใหชดเจน รวมทงการตงเปาหมายเพอหาวธการในการแกปญหาเหลานน 2.2 ความสามารถในการใชจนตนาการ การใชจนตนาการมสวนชวยใหการแกปญหาอยางสรางสรรคเปนไปไดงายขน เชน อลเบรต ไอนสไตน สามารถพฒนาทฤษฎสมพทธภาพไดจากการวาดภาพวาตนเองกาลงทองเทยวไปบนลาแสงทยาวไกลลาแสงหนง 2.3 ความสามารถในการคดเลอกอยางมยทธศาสตร ในกรณทวธการในการแกปญหาหนงๆ นนมหลายวธการ จงจาเปนตองมการตดทางเลอกทไมเกยวของออกเพอคดเลอกวธการทดทสดมงสหนทางการแกปญหาทมศกยภาพ 2.4 ความสามารถในการประเมนอยางมประสทธภาพ เปนความสามารถในการ แยกแยะและคดเลอกความคดทด มความสอดคลอง เหมาะสม มารวมประกอบกนสรางเปนความคดใหมขนมา พรอมทงนาแนวความคดใหมทไดมานนมาพจารณาประเมนคณคา เพอใหไดคาตอบทมคณภาพสง เปนสงใหมทดกวา และมความเหมาะสมยงกวา


3. องคประกอบดานความร ความรอาจมผลกระทบตอการคดรเรมสรางสรรคไดทงในทางบวกและทางลบ ความรทไดรบการสะสมมามผลตอการคดรเรมสรางสรรค เชน มความเขาใจในธรรมชาตของปญหาไดลกซง ชวยกระตนใหมการตอยอดความรอนเปนตนกาเนดของความคดอนตามมา แตในทางตรงกนขาม หากยดตดในความรมากจนเกนไปอาจทาใหขาดความยดหยนในการคดนอกกรอบ หรอขาดมมมองใหมๆ ทกวางขวางขน อนเปนตวขดขวางการคดรเรมสรางสรรค

4. องคประกอบดานรปแบบการคด รปแบบการคดของแตละบคคลมผลตอการรบรและบคลกลกษณะของบคคลนนๆ รปแบบการคดชวยสงเสรมใหเกดการคดรเรมสรางสรรค ความสามารถทางสตปญญา รวมถงการประยกตในการแกปญหาของบคคล

5. องคประกอบดานแรงจงใจ แรงจงใจเปนองคประกอบหนงทกระตนใหบคคลตองการคดสรางสรรค แรงจงใจภายใน เชน ความตองการประสบความสาเรจ ความตองการสงใหมๆ ตอบสนองความอยากรอยากเหน เปนตน แรงจงใจภายนอก หรอเรยกอกอยางหนงวา สภาพแวดลอมภายนอก เชน การไดรบผลตอบแทน การเปนทยอมรบ การไดรบการยกยอง การมชอเสยง เปนตน อยางไรกตามจากการศกษาพบวา ผทถกกระตนดวยรางวลนนจะมการคดรเรมสรางสรรคตากวาผทมแรงกระตนจากความตองการทอยภายใน

6. องคประกอบดานสภาพแวดลอม การทบคคลจะสามารถคดสรางสรรคไดมากนอยเพยงใดนนขนอยกบสภาพแวดลอมรวมดวยเปนสาคญ อปสรรคในการพฒนาการคดรเรมสรางสรรคทสาคญมกเปนในแงทางสงคม วฒนธรรม มากกวาทางดานชววทยา ผลกระทบทเกดใน 4 ชวงของระบบการศกษา คอ วยอนบาล ประถมศกษา มธยมศกษา และมหาวทยาลย โดยเฉพาะอยางยงในชวง 6 ปแรกของชวต เปนระยะทเดกมจนตนาการสง ศกยภาพดานการคดรเรมสรางสรรคกาลงพฒนา ถาในชวงนเดกไดรบประสบการณทเหมาะสมยอมเปนการเรมตนวางรากฐานทมนคงสาหรบการพฒนาการคดรเรมสรางสรรคในวยตอมา อทธพลทางสงคมและสภาพแวดลอมของสถานศกษา เชน ความสมพนธกบคร อาจารย เพอนรวมชนเรยนและสภาพแวดลอมของสถานศกษาทมงเนนในการสงเสรมการคดรเรมสรางสรรคมผลกระทบสาคญในการเสรมสราง ปรงแตง ทศนคตและประสบการณ โดยเฉพาะคณลกษณะและความสามารถในการคดเชงสรางสรรค


56

ผทมลกษณะการคดสรางสรรคมกเปนผทไดรบการกระตน หรอการสนบสนนสงเสรม เชน อยในสภาพแวดลอมทรสกปลอดภยและมอสระทางความคด สงเสรมความหลากหลายทาง วฒนธรรม เปดกวางในการแสดงความคดเหนและการแสดงออก ไมมการสรางกรอบมาตรฐาน มาบบรด มความรสกวาตนเองมคณคาและไดรบการยอมรบ เปนตน อปสรรคของการคดรเรมสรางสรรค ปจจยทสงผลทางดานลบ เปนปจจยททาใหเกดอปสรรคของการคดรเรมสรางสรรค กลาวคอ ทาใหการคดรเรมสรางสรรคของมนษยบกพรองซงมหลายประการ ดงน

1. อปสรรคเชงรบร ตามหลกการทางจตวทยา เมอมขอมลหรอประสบการณใหมผานเขามาสกระบวนการรบร มนษยจะเลอกรบรเฉพาะสวนทตนสนใจ ชอบ พอใจ รวมทงสอดคลองกบประสบการณและความรเดม ความเคยชน อนหมายถงการตดยดอยกบรปแบบเดมหรอการกระทาเดมทเคยทาเปนประจา ผทตดยดกบรปแบบเดมมกจะมความไมพอใจทเหนความเปลยนแปลง และพยายามทดทาน คดคาน ความคดและความเปลยนแปลงใหมๆ เสมอ เปนอปสรรคสาคญประการหนงของการรบร เปนกบดกทางความคดทาใหมนษยตดกบวธเดมๆ ขาดการคดรเรมสรางสรรค

2. อปสรรคเชงอารมณ อารมณมสวนสมพนธกบบคลกภาพและลกษณะนสย เปน อปสรรคภายในทเกดจากนสยใจคอ เชน ความกลว เปนอปสรรคครอบคลมการแสดงออกหลายอยาง เชน กลวผดพลาด กลวลมเหลว กลวถกตาหนตเตยน กลวถกกลาวหา กลวถกหวเราะเยาะ เปนตน อารมณกลวทาใหมนษยไมกลาทจะคดรเรม หากแตการคดรเรมสรางสรรคตองอาศยการ รเรม ถากลวทจะรเรม ไมกลาทจะลองผดลองถก กจะทาใหประสบผลสาเรจไดยาก นอกจากนความอายไมกลาแสดงออก การมองโลกในแงราย ทอแท ไมมนใจ กสงผลกระทบใหเกดขอบกพรอง ในการคดรเรมสรางสรรค

3. อปสรรคเชงสภาพแวดลอม สภาพแวดลอมเปนสงทเปลยนแปลงไดยาก ไดแก ขนบธรรมเนยม ประเพณ สงคม วฒนธรรม รวมถงสงแวดลอมตางๆ ตวอยางของอปสรรคเชงสภาพแวดลอมทมผลดานลบตอการคดรเรมสรางสรรค ไดแก ธรรมเนยมของการไมชอบใหเดกซกถาม โดยมกอางวาเปนเรองของผใหญ ธรรมเนยมของการลอกเลยนแบบ เอาอยางกน ชอบคดตามกน ทาสงทเหมอนๆ กน ประเพณของสงคมทเนนบทบาทและความแตกตางระหวางเพศมากเกนไป วฒนธรรมของสงคมทจะใหคานยมกบความสาเรจและประณามความลมเหลว รวมถงบรรยากาศทเครงครด เอาจรงเอาจงมากเกนไป เปนตน


นอกจากน ความเฉอยชา อดอาด เชองชา ในการรเรมความคดและการกระทา กสงผลใหขาดแรงกระตนทจะผลกดนใหทาสงใหมๆ ความเกยจคราน ชอบความสบาย ผดวนประกนพรง ทาใหไมสามารถกาวไปทนกบสงคมทกาลงกาวหนาเปลยนแปลงอยางรวดเรว คนทวองไว กระฉบกระเฉง ทนสมย คดทนท และลงมอทนทเทานนจงจะสามารถกาวไปพรอมๆ กบโลกปจจบน กระบวนการคดแกปญหาอยางสรางสรรค

กระบวนการคดอยางสรางสรรค หมายถง วธการคดหรอกระบวนการทางานของสมองอยางเปนขนตอน และสามารถคดแกปญหาไดสาเรจ ทอแรนซ (Terrance) ไดใหคาอธบายในเรองกระบวนการคดอยางรเรมสรางสรรค วาเปนกระบวนการของความรสกไวตอปญหาหรอสงทบกพรอง ขาดหายไป แลวจงทาการรวบรวมขอมลตางๆ เพอตงเปนสมมตฐานขน จากนนจงทาการทดสอบสมมตฐาน และรายงานผลทไดรบจากการทดสอบสมมตฐาน เพอเปนแนวคดและแนวทางใหมตอไป ดงนน กระบวนการคดอยางรเรมสรางสรรคจงเปนกระบวนการแกปญหาทางวทยาศาสตรนนเอง ทอแรนซเรยกกระบวนการนวา “กระบวนการแกปญหาอยางสรางสรรค” (The Creative Problem Solving) ซงแบงออกไดเปนขนตอนดงน

ภาพ 2.6 กระบวนการแกปญหาอยางสรางสรรค ทมา : Creative Learning and Teaching by Torrance and Myers, 1972.

Idea Finding

Mess Fact Finding

Problem Finding Solut ion F inding

Acceptance Finding

New Challenges


58

ขนท 1 การพบความจรง (Fact Finding) เปนขนตอนทเรมจากการเกดความรสกกงวล สบสนวนวายในใจ แตไมสามารถบอกไดวาเปนอะไร ดงนนในขนนตองพยายามตงสต หาขอมลพจารณาดวาสงใดททาใหเกดความกงวลใจ ความสบสนวนวาย หรอความยงยาก

ขนท 2 การคนพบปญหา (Problem Finding) เปนขนทตอจากขนทหนง หลงจากทไดพจารณาโดยรอบคอบแลวเกดความเขาใจและสรปไดวาความกงวลใจ ความสบสนวนวาย หรอความยงยากเหลานนกคอการเกดปญหา นนเอง

ขนท 3 การตงสมมตฐาน (Idea Finding) เปนขนทเมอรวามปญหาเกดขนแลวจงพยายามคดทจะหาคาตอบของปญหานนโดยการตงสมมตฐาน ซงอาจมเพยงแคสมมตฐานเดยวหรอหลายสมมตฐานกได พรอมทงรวบรวมขอมลทตองนาไปใชในการทดสอบสมมตฐานขนถดไป

ขนท 4 การคนพบคาตอบ (Solution Finding) เปนการนาสมมตฐานทไดในขนท 3 มาทาการทดสอบเพอหาคาตอบทชวยทาใหปญหานนหมดไป

ขนท 5 ยอมรบผลจากการคนพบ (Acceptance Finding) เปนขนของการยอมรบคาตอบทไดจากการทดสอบหรอการพสจนเรยบรอยแลว วาสามารถนาไปใชในการแกปญหาได ซงในขนนอาจสามารถนาไปสการทาใหเกดแนวคด วธการ กระบวนการใหมๆ (New Challenges) ตอไป ผลผลตของการคดรเรมสรางสรรค ลกษณะของผลผลตของการคดรเรมสรางสรรคนนเปนโครงสรางหรอรปแบบของความคดทไดแสดงกลมความหมายใหมออกมาและเปนอสระตอความหมายของความคดหนงทเกดขนมากอนหนานน โดยอาจเปนความคดหรอสงของทผลตขนทเปนไดทงรปธรรมและนามธรรม สาหรบคณภาพของผลผลตการคดรเรมสรางสรรค เทเลอร (Tayler) ไดใหขอคดเกยวกบการคดรเรมสรางสรรคของมนษยวา ไมจาเปนตองเปนขนสดยอดหรอการคนควาประดษฐสงใหมๆ ขนมาเสมอไป แตผลของการคดรเรมสรางสรรคอาจอยในขนใดขนหนงใน 6 ขนตอน ตอไปน ขนท 1 ขนการแสดงออกอยางอสระ ทอาจไมจาเปนตองอาศยการคดรเรมสรางสรรคหรอทกษะขนสงแตอยางใด เพยงแคกลาทจะแสดงออกอยางเปนอสระ เชน การแสดงความคดเหน ความรสกของตนเองออกมาโดยไมมใครมากาหนด เดกสามารถวาดภาพไดอยางใจชอบไดโดยไมมใครเปนผกาหนดให เปนตน ขนท 2 ขนผลตงานออกมาโดยทงานนนอาศยเพยงทกษะบางประการเทานน แตไมจาเปนตองเปนสงใหม


ขนท 3 ขนสรางสรรค เปนขนทแสดงความคดใหมของบคคล โดยไมไดลอกเลยนแบบความคดจากใคร ถงแมงานนนจะมคนอนคดไวแลวกตาม ขนท 4 ขนประดษฐอยางสรางสรรค เปนขนทสามารถประดษฐสงใหมขนโดยไมซาใคร ขนท 5 ขนพฒนาผลงานจากขนท 4 นนคอ การนาสงประดษฐมาพฒนาใหมประสทธภาพ มากยงขน ขนท 6 ขนการคดรเรมสรางสรรคสดยอด สามารถคดในสงทเปนนามธรรมขนสงได เชน อลเบรต ไอนสไตน คดคนทฤษฎสมพทธภาพ ชารล ดารวน คดคนทฤษฎการววฒนาการ เปนตน ถาหากมนษยไมมการคดรเรมสรางสรรคคงตองดาเนนชวตอยางซาซาก จาเจ และไมมความแตกตางจากสงมชวตอน ประโยชนของการคดรเรมสรางสรรคมมากมายไมสามารถบรรยาย แตจะขอยกมากลาวโดยยอดงตอไปน

1. ประโยชนตอมวลมนษยชาต การประดษฐคดคนภาษาแสดงถงความมอจฉรยภาพในการคดรเรมสรางสรรคทนายกยองประการหนงของมนษย นอกจากนการคดคนทางวทยาศาสตรกชวยใหมนษยมชวตทสะดวกสบาย ปราศจากโรคภยไขเจบ เชน การคดคนและผลตยาปฏชวนะ การผลตวคซนปองกนโรคตางๆ การไขปรศนาพนธกรรมของสงมชวต การตดแตงยนสของสงมชวตเพอพฒนาพนธกรรม ตางๆ เหลานเปนตน

2. ประโยชนตอปจเจกบคคล เนองจากบคคลเปนแหลงกาเนดของการคดรเ รมสรางสรรค ในขณะเดยวกนการคดรเรมสรางสรรคกสงผลตอความสข ความสาเรจของบคคลเชนกน เชน

• กอใหเกดความสนก การพยายามใชการคดรเรมสรางสรรคคดเรองตางๆ ยงคดกจะยงเพมความสนกสนานในการแสวงหาชองทางหรอคาตอบทแปลกใหมใหแกตนเอง

• ชวยพฒนาสมองของมนษยใหมความฉลาด เฉยบแหลม โดยการคดหารปแบบหรอหนทางใหมๆ วธการแกปญหาใหมๆ ทนาตนเตน ดงคากลาวทวา การคดรเรมสรางสรรคคอปจจยสาคญของการเปนผนาทฉลาดรอบคอบ

• สรางความเชอมน ความนบถอ และความพอใจในตวเอง ทาลายความวตกกงวลของจตใจ เนองจากการคดรเรมสรางสรรคทาใหเรากลาเผชญกบปญหาตางๆ ทเกดขนทงในชวตประจาวนและสงคมไดอยางกลาหาญ และมองปญหาตางๆ ทเกดขนวาเปนสงทาทาย

• การคดรเรมสรางสรรคทาใหผคดมใจทเปดกวางในการยอมรบความคดของตวเองและยอมรบความคดของผอน


60

นอกจากน ผลการวจยทางจตวทยาของมหาวทยาลยนวยอรก เมองบพพาโล (อางถงใน นภาดา เทวกล และ รามล กาญจนดา, 2545) กลาวถงผลการเรยนวชาการคดรเรมสรางสรรควา “การคดรเรมสรางสรรคจะชวยยกระดบความสามารถ ความอดทน และความคดรเรมของผนาใหเพมมากขน นอกจากน ยงชวยใหคนไดพฒนาความสนใจในงาน พฒนาการใชเวลาวางใหเปนประโยชน และพฒนาชวตใหทนสมยมากยงขนกวาเดม”

ภาพ 2.7 การคดรเรมสรางสรรคกอใหเกดความสนก สงผลใหผทมความคดรเรมสรางสรรค จงรสกสนกทไดคด ทมา : http://www.mormonchic.com/crafty/images/quiet_toys/tangram_games.jpg


ประลองการคดรเรมสรางสรรค ประลองความคด 1 : จตรสลบ

กาหนดเวลา 3 นาท พจารณาวา มสเหลยมจตรสทงหมดกรปอยในรปสเหลยมดานลาง

แนวทางการแกไขปญหา คาตอบคอ 30 รป ดงน รปสเหลยมจตรสเลกสด 1 อน ม 16 รป รปสเหลยมจตรสทประกอบดวยสเหลยมจตรสเลกสด 4 อน ม 9 รป รปสเหลยมจตรสทประกอบดวยสเหลยมจตรสเลกสด 9 อน ม 4 รป รปสเหลยมจตรสทประกอบดวยสเหลยมจตรสเลกสด 16 อน ม 1 รป

แตโดยสวนมากมกจะนบไดเพยงแค 17 รป ทงนเนองมาจาก 1) การมเวลาจากด 2) พจารณาปญหาหรอตงสมมตฐานไวเพยงดานเดยว นนคอ สเหลยมจตรส คอ

พนททมเสนตรง 4 เสน ขนาดเทาๆ กน ลอมกรอบอย 3) ขาดการพจารณาสวนประกอบตางๆ ของปญหาอยางละเอยดถถวน


62

ประลองความคด 2 : จดอย ณ ตาแหนงใด จากรปทกาหนดให ทานคดวา จด อย ณ ตาแหนงใด

ก) ใกลฐานสามเหลยม ข) ใกลยอดแหลมดานบน ค) อยกงกลางระหวางยอดแหลมกบฐาน

แนวทางการแกไขปญหา

คาตอบคอ อยกงกลางระหวางยอดแหลมกบฐาน สาเหตทคนสวนใหญตอบวา จดนนอยใกลยอดแหลมดานบน เพราะ สามเหลยมนเปนสามเหลยมดานเทา ดงนน จงยดเอาดานเหลานเปนตวกาหนดตาแหนงของสงตางๆ ทปรากฎอยภายใน กรณนเปนตวอยางหนงของการสรางสมมตฐานทลวงตาตนเอง

ประลองความคด 3 : สบเอด-เหลอ-หก จงใชเสนตรงเพยงเสนเดยว ทาใหตวเลขโรมนขางลางนมคาเทากบ 6

XI


แนวทางการแกไขปญหา การใชเสนตรงเพยงเสนเดยวทาใหสญลกษณ XI มคาเทากบ 6 ประลองความคดขอน อาจจะเปนเรองไมงายนกสาหรบผแกปญหาทยดถอกฎเกณฑหรอหลกการอยางแนนเหนยว แตสาหรบผแกปญหาทไมคอยกงวลกบหลกการ จะพบวาปญหาขอนงายมากๆ ดงคาตอบ

ประลองความคดท 4 : สบ..หก..จด มจดอย 16 จด จดเรยงกนดงรปขางลาง ใหลากเสนตรงผานจดทง 16 จด โดยลากเสนตรงเพยง 6 เสน ทงนตองไมยกปลายปากกาขนจากกระดาษ


ประลองความคดขอนจะไมสามารถแกได ถาผแกปญหากาหนดขอบเขตของวธปฏบตเอาไววา ตองขดเสนอยในกรอบสเหลยมของจดทง 16 จดเทานน แตถาผแกปญหามวธคดและขดเสนออกไป “นอกกรอบ” กจะพบวธการแกปญหา นอกจากน สามารถฝกฝนโดยการเพมจานวนจด เชน 5 x 5 = 25 จด 6 x 6 = 36 จด แลวลองลากเสนตรงจานวน 7 เสน และ 8 เสน ตามลาดบ ผานจดโดยไมยกปลายปากกาขนจากกระดาษไดเชนกน

XI


64

ประลองความคด 5 : การเชอมโยงความสมพนธ การเชอมโยงความสมพนธของสงตางๆ เขาดวยกน กอใหเกดความหลากหลายทางความคด

อนนาไปสการเกดการคดรเรมสรางสรรค จงหาความสมพนธตวถดไปอก 3 ตวโดยอาศยความสมพนธของอนดบทกาหนดใหตอไปน

1 4 7 10 13 16 ….. ….. …..

3 1 -1 -3 -5 -7 ….. ….. …..

1 3 7 15 31 63 ….. ….. …..

0 2 2 4 6 10 ….. ….. …..

A C E G I K ….. ….. …..


การสงเกตความสมพนธ อาจสงเกตไดจากสงทเหนไดชดไปถงสงทซบซอนมากขน โดยเรมจากการมองคาตาง(ความหาง) ของแตละจานวนวาเทากนหรอไม ถาไมเทา ระยะหางเหลานนสมพนธกนอยางไร หรอหากระยะหางไมมความสมพนธโดยตรง ใหพจารณาความสมพนธทซบซอนขน เชนมการใชขอมลยอนกลบหรอใชตวเลขเดมทผานมาดาเนนการดวยหรอไม เรองของความสมพนธอาจมหลายรปแบบ หากไดฝกฝนเปนประจา จะทาใหมองไดหลายมมมากขน และฝกความละเอยดรอบคอบไดมากขนดวย


การคดอยางมวจารณญาณ การดาเนนชวตในสงคมโลกยคปจจบน “โลกยคฟาไรขอบเขต” ความกาวหนาของเทคโนโลยตางๆ โดยเฉพาะเทคโนโลยการสอสาร ขอมลขาวสารทไดรบจงมหลากหลาย ทงจาก สอสงพมพ วทย โทรทศน โทรศพท และเครอขายอนเตอรเนต ทมทงจรง เทจ เสรม เตม แตง ใหมสสนนาสนใจ ผรบขอมลจงตองมวจารณญาณในการรบและนาไปใช สงผลใหการคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) เปน "สงจาเปน" และ “สาคญอยางมาก” ในปจจบน

ภาพ 2.8 การคดอยางมวจารณญาณ ทมา : elearningmalaysia.blogspot.com (2008) ความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณเปนรปแบบหนงของการคดระดบสง (Higher Order Thinking) ทอยบนพนฐานของหลกการและเหตผล เปนทกษะการคดทมความสาคญในการเรยนรและดารง ชวตในโลกปจจบน นกการศกษาและนกจตวทยาหลายทานไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ ไวดงน ดวอ (Dewey) ไดรเรมใชคาวา Critical Thinking หรอความคดวจารณญาณในลกษณะของความคดไตรตรอง (Reflective Thinking) โดยใหความหมายไววา เปนการคดทมการพจารณา ไตรตรองอยางสขมรอบคอบ มเปาหมายในการวเคราะหขอความรเพอตดสนใจเชอหรอปฏบต


66

วตสน และ แกลเซอร (Watson and Glaser) ไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณไวในลกษณะของกระบวนการคดทประกอบดวย ทศนคต ความร และทกษะ โดยเนนทศนคตในการแสวงหาความร การยอมรบในการแสวงหาหลกฐานมาสนบสนนอางอง ใชความรในการอนมาน การสรปความ การประเมน และตดสนความถกตองอยางเหมาะสม กด (Good) ไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณไววา เปนกระบวนการคดอยางมหลกการในการประเมนหลกฐาน ขออาง อยางรอบคอบ เพอนาไปสขอสรปทเปนไปไดจรง รวมถงการใชกระบวนการทางตรรกวทยาไดอยางถกตองสมเหตสมผล เอนนส (Ennis) ใหความหมายวา การคดอยางมวจารณญาณเปนการตดสนใจวาอะไรควรเชอหรออะไรควรทา โดยมพนฐานอยบนเหตผลและการคดอยางไตรตรอง ความเชอและการกระทาเชอมโยงกน โดยเนนประเดนสาคญ 4 ประการ คอ 1) เปนการคดทใชเหตผล 2) เปนการคดทมการไตรตรองตรวจสอบเหตผลทงของตนเองและผอน 3) เปนการคดทเนนการมสตสมปชญญะ4) เปนการคดทเนนการตดสนใจวาอะไรควรเชอหรอควรปฏบต และตอมาในป 1990 เอนนส และ นอรส (Ennis and Noris) ไดเพมเตมถงการคดอยางมวจารณญาณใหสมบรณวาจะตองประกอบดวยคณสมบตอก 3 ประการ คอ การมเหตผล การคดสะทอนกลบ และการแกปญหา

มอร และ ปารเกอร (Moor and Parker) ไดใหความหมายวา การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบในการตดสนใจทจะรบหรอปฏเสธขออางตางๆ ความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณนเปนสงสาคญในการดารงชวตเพราะวาตลอดชวตจะพบกบขออางตางๆ ทเกดขน จงตองใชการตดสนใจทจะเชอถอ ยอมรบ และประเมนอยเสมอ แองเจลโล (Angelo) ไดใหความหมายวา การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดดวยเหตผลและใชทกษะการคดทซบซอน เพอใชในการวเคราะห สงเคราะห และรบรปญหา การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) หมายถง การใชกระบวนการพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบเกยวกบขอมลหรอสถานการณทปรากฏ โดยใชความร ความคด ประสบการณ สารวจหลกฐานอยางรอบคอบเพอนาไปสขอสรปทสมเหตสมผล เมอไดรบขอมลทมความสบสนหรอประสบสภาวะทเปนปญหาจะสามารถใชกระบวนการคดทรอบคอบ สมเหตสมผล มการพจารณาขอมลรอบดานอยางรอบคอบ กวางไกล ลกซงและมการตรวจสอบความถกตองจากแหลงทใหขอมล มการพจารณากลนกรองความนาเชอถอไดของขอมล มการไตรตรองทสามารถเกดไดจากการตดสนใจทงดานคณและดานโทษ คณคาทแทจรงหรอคณคาเทยมของสงนน มการทบทวนเพอหาขอสรปกอนนาไปสการตดสนใจครงสดทาย (กองวจยการศกษา, 2542)


สรปไดวา การคดอยางมวจารณญาณ เปนกระบวนการคดในลกษณะวเคราะห สงเคราะห ดวยเหตผล จากขอมลทนาเชอถอและเปนจรง มการพจารณาไตรตรองดวยสตปญญาและความรอบคอบระมดระวงมากกวาการใชอารมณและการคาดเดา เพอหาขอสรปทถกตอง นาไปสการตดสนใจ และแกปญหาอยางเหมาะสม ความสาคญของการคดอยางมวจารณญาณ ในสภาพสงคมปจจบน ผทจะดารงอยไดนนยอมตองอาศยทงความร ความสามารถ คณธรรมและจรยธรรม แตหากตองการทจะประสบความสาเรจขนสงสด และเปนทยอมรบของสงคมไดตองเปนผทฉลาดรอบร และใชความรทมอยกอใหเกดประโยชนแกตนเองและผอน สเตรนเบรก (Sternberg) ไดกลาวถงความฉลาดไวพอสรปไดวา ผทมความฉลาด จะตองเปนผทประกอบดวย 1. ความสามารถทจะวางแผน ตรวจสอบความคดของตนเองได 2. มความร รวมถงความสามารถทจะใชขอมลทมอย 3. มทกษะการคด มการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณเปนองคประกอบหนงททาใหเกดความคดอยางชาญฉลาด โดยเปรยบเหมอนเครองมอสาคญในการเรยนรและดาเนนชวตใหมคณคา จากการศกษาเกยวกบการคดอยางมวจารณญาณของบคคลในสงคม พบวา บคคลจะใชการคดอยางมวจารณญาณใน 2 ลกษณะใหญๆ คอ 1. ใชการคดอยางมวจารณญาณในการตดสนใจ เชน การตดสนใจเลอกเรยน เลอกอาชพ ตดสนใจเลอกเพอนหรอบคคลทจะมารวมทางานดวย เลอกคนรก เลอกคครอง เปนตน ซงลวนแลวแตเปนเรองจาเปน เนองจากเปนพฤตกรรมทเกดขนในชวตประจาวน 2. ใชการคดอยางมวจารณญาณในเรองเกยวกบความร การเรยนร การสนทนาหรออภปราย รวมไปถงการแกปญหาตางๆ โดยบคคลทมความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ เมอพบปญหาหรอขอโตแยงหรอขอมลขาวสารใดๆ กจะใชกระบวนการคดอยางมวจารณญาณทาใหสามารถพจารณาลงขอสรปและตดสนใจอยางถกตองมเหตผลและสามารถแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ ซงบคคลจะใชการคดอยางมวจารณญาณในการตดสนใจและแกปญหาไดนนตองอาศยวธการคดอยางเปนลาดบขนตอน หรอมกระบวนการคดทถกตองและเหมาะสมดวย


68

ลาดบขนของการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณเปนกระบวนการคดทซบซอน เรมตงแตการเผชญปญหาจนถงการหาขอสรปและการประเมนเกยวกบประเดนปญหา โดยมลาดบขนตอนดงน 1. การนยาม ระบปญหา เปนการพจารณาขอคาถาม ขอความ ขออาง ขอโตแยง หรอสถานการณเพอทาความเขาใจและสรางความชดเจนใหกบประเดนปญหา ซงการพจารณาปญหานนเกดขนไดจากการสงเกตสงเราตางๆ รอบตวจนเกดความสงสยใครร ในขนตอนของการบงชประเดนปญหา ควรมงความสนใจไปทแนวคดหลกของขอมลทไดรบมา และในขณะทกาลงบงชประเดนนนจะตองวางตวใหเปนกลาง ละอคตทจะกอใหเกดการบดเบอนปญหาได ดงตวอยาง 2.1 ตวอยาง 2.2 นกศกษาใช e-mail ในการตดตอสอสารมานาน วนหนงไดรบ e-mail ตอไปนจากWeb Administrator ของบรษทใหบรการ e-mail ทนกศกษาใชอย “เพอเปนการรกษาความปลอดภยของระบบ ประกอบกบเปนชวงเวลาทมการใชงานไม มากนก ทางบรษทจงขอปดบรการการใช e-mail ในชวงเวลา 01.00 น - 05.00 น. ตงแตบดน เปนตนไป”

เมอนกศกษาอาน e-mail แลวเกดความสงสย ของใจ ขณะทจะระบปญหาจะตองมงประเดนไปทปญหาหลกและละอคต เชนไมควรเบยงประเดนปญหาวา

“ทางบรษทตองการใหเราเสยเงนเพมหรอไม” หรอ คดถงปญหาทยงมาไมถง เชน “จะเปลยนไปใช e-mail อนดไหม และจะใชอะไรด” แตปญหาตามสถานการณเบองตนทควรระบคอ “บรษทควรปดบรการ e-mail ในชวงเวลาดงกลาวจรงหรอไม” จากนนจงใชกระบวนการตอไปในการหาคาตอบเพอใหไดขอสรปตามสถานการณ 2. การรวบรวมขอมล เปนการเสาะหารวบรวมขอมลจากแหลงขอมลทมอยแลวโดยใช

ทกษะการสงเกต สอบถาม หรอทกษะการรวบรวมขอมล รวมถงการดงขอมลจากประสบการณเดมของบคคล โดยใชการสอบถามและรบฟงอยางไรอคต


3. การพจารณาความนาเชอถอของขอมลและแหลงขอมล เปนการพจารณาความเกยวของของขอมลกบประเดนปญหา ความถกตองเหมาะสม และความเพยงพอของขอมลทงในดานปรมาณและคณภาพ โดยสงทตองคานงถง คอ

การเกบรายละเอยดใหมากทสด หาแหลงขอมลใหมากทสด ระลกอยเสมอวากาลงหาขอมลอะไร ในขณะทนาขอมลทมอยมาพจารณา กควรเกบรวบรวมขอมลเพมเตมตอไป

นอกจากเกบขอมลเพยงพอแลวนนตองสามารถอธบายความนาเชอถอของขอมลไดดวยหลกการ กฎเกณฑ หรอหลกฐานขอมลมาประกอบทเพยงพอซงอาจพจารณาโดยการตงคาถามวา

แหลงขอมลเหนเหตการณโดยตรง หรอเพยงแคไดยนขอมลเทานน? เหตการณนนมความเปนไปไดหรอไม? มพยานหลกฐานสนบสนนหรอไม? แหลงขอมลเชยวชาญในเรองนหรอไม? ฯลฯ

4. การระบลกษณะของขอมล เปนการเชอมโยงความสมพนธ หรอจาแนกความแตกตางของขอมลทม จาแนกความแตกตางระหวางขอมลทเปนขอเทจจรงกบขอมลทเปนขอคดเหน ขอมลทชดเจนกบขอมลทคลมเครอ ขอมลทเกยวของกบไมเกยวของ หรอขอมลทจาเปนกบไมจาเปน โดยใชการยกเหตผลและหลกการมาประกอบการตดสน 5. การตงสมมตฐาน เปนการคดหาความสมพนธเชงเหตผลของขอมล เพอใชในการพยากรณคาตอบ หรอระบทางเลอกทเปนไปได โดยอาศยการคดเชอมโยงจากความรและประสบการณเดม เพอใหเกดขอบเขตและแนวทางในการพจารณาหาขอสรปและคาตอบของประเดนปญหา 6. การลงขอสรป เปนการใชหลกตรรกศาสตรและการใชเหตผลในการแกปญหา หรอการคดหาเหตผลของคาตอบ ซงแบงออกเปน การใชเหตผลแบบอปนยและนรนย ซงจะอธบายในบทตอไป 7. การประเมนขอสรป เปนการประเมนความสมเหตสมผลของขอสรป ซงตองใชความสามารถในการวเคราะหและประเมน โดยพจารณาวา ขอสรปนนสามารถนาไปใชประโยชนไดหรอไม มผลตามมาอยางไร เปนการพจารณาตดสนคณคาอยางมหลกเกณฑ


70

ลกษณะของบคคลทมการคดอยางมวจารณญาณ บคคลทมลกษณะของผทมการคดอยางมวจารณญาณควรมลกษณะดงน

1. ชอบตงคาถาม และมการตงคาถามทชดเจน สนใจใฝร ตองการคนหาคาตอบใหมๆ 2. รจกใชมมมองตางๆ กนในการตความเพอใหเขาใจไดดขน

3. สามารถแสวงหาหลกฐานเพอสนบสนนขอโตแยงหรอขอสรป รวมถงสามารถพจารณาตรวจสอบหลกฐานจากขอเทจจรง จากขอมลทสงเกตไดหรอขอมลอนๆ 4. สามารถบอกถงความคลาดเคลอนของหลกฐาน รวมถงประเมน ชงนาหนกของหลกฐานตางๆ กอนทจะมการนาไปใชสขอสรปและตดสนใจ 5. มความตระหนกเกยวกบความคดของตน รตววาคดอะไรอย และสามารถตรวจสอบความคดของตนเอง 6. มความไวตอความรสกและความคดเหนของผอนแตไมใชอารมณมาเปนตวตดสน ยอมรบฟงความคดของผอน เคารพตอเหตผล ยอมเปลยนจดยนเมอมเหตผลทดกวา 7. สามารถผสมผสานประสบการณเดมเขากบสาระประเดนใหมๆ มการเรยนรสงใหมทเกดขนจากปญหา 8. สามารถยนยนขอสรปเมอมหลกฐานและเหตผลพอเพยง และยอมรบการพจารณาขอสรปใหมเมอมหลกฐานหรอเหตผลอนเพมเตม เทคนคการพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ จากกระบวนการและลกษณะของบคคลทมการคดอยางมวจารณญาณนน จะพบวาในหลายๆ องคประกอบ ตองอาศยทกษะและการฝกฝนจงจะเกดความสามารถและความชานาญได ซงการฝกฝนนนอาจทาไดหลายวธ แตวธการหนงทเปนการฝกเบองตนมดงน 1. การหาเกณฑ (Categorizing Grid) เปนวธการจดการกบความรทมอยอยางกระจดกระจายเขาในพวกทถกตอง โดยผฝกจะตองทราบวาขอมลแตละขอมลมความแตกตางกนอยางไร จงจะสามารถแยกแยะ จดประเภทเปนกลมๆ ได 2. เมทรกซระบความตาง (Defining Feature Matrix) เปนวธการตรวจสอบมโนทศนวามโนทศนแตละเรอง มสวนใดทเหมอนหรอแตกตางกน เทคนคนจะใหรายละเอยดมากกวาการหาเกณฑ เพราะผฝกจะตองรลกษณะเฉพาะของแตละมโนทศนทชดเจน จงจะสามารถระบได


ตวอยาง 2.3 การสรางเมตรกซระบความแตกตาง ตาราง 2.2 เมทรกซระบความตางของโทรศพทมอถอ Nokia สองรน

ทมา : นตยสาร on MOBILE ฉบบท 53 และ www.siamphone.com (2551)

3. จดออน/แขง (Pro and Con Grid) เปนการวเคราะหพจารณาขอมลในมมทกลบกน เชน ขอด/ขอเสย ไดประโยชน/เสยประโยชน ไดเปรยบ/เสยเปรยบ เทคนคนเปนการฝกใหมองในภาพรวมมากกวาการมองดวยมมบวกเพยงดานเดยว ตวอยาง 2.4 การวเคราะหจดออน/แขง สถานการณ : จากวกฤตการณนามนขาดแคลนและมราคาสง รฐบาลจงมนโยบายสงเสรมใหประชาชนใชกาซพลงงานเชอเพลงเตมรถยนตมากกวาการใชนามน โดยสงเสรมใหใชกาซ NGV มากกวา LPG หากจะตองตดกาซใหกบรถยนตควรจะเลอกตดกาซชนดใด จากสถานการณ สามารถวเคราะหโดยแบงขอด/ขอเสยในแตละประเภทกาซได โดยอาจคานงถงดานเศรษฐกจ สงแวดลอม และประสทธภาพเครองยนต เปนตน

ความตาง ประเดน

โทรศพท Nokia N81 8G โทรศพท Nokia N95 8G ระบบปฏบตการ Symbian 9.2, S60 V3.1 UI Symbian 9.2, S60 rel 3.1 CPU ARM 11 369 MHz ARM 11 332 MHz หนาจอหลก 16 ลานส/240*320(2.4นว) 16 ลานส/240*320(2.8นว) กลองดจตอล 2.0 Mega Pixels 5.0 Mega Pixels วดโอ 640*480/Real Player 640*480/เลนเตมจอได วทย/mp3/การอดเสยง FM / MP3 /ขนกบ Mem FM+visual/MP3/ขนกบ Mem การเชอมอปกรณภายนอก บลทธ(A2DP)/Micro USB GPS/บลทธ/IR/mini USB GPRS/EDGE/WIFI ระดบ32/ม/802.11b/g ระดบ32/ระดบ32/802.11b/g ขนาด/นาหนก 102*50*17.9 mm/140g 99*53*21 mm/129g Batt/รอรบสาย/สนทนาตอเนอง Li-Po 1050 mAh/410/4 Li-lon 1200mAH/280/6


72

ตาราง 2.3 เปรยบเทยบขอด-ขอเสยของกาซ NGV และ LPG ขอด ขอเสย ประเดน

NGV LPG NGV LPG

นาหนกถง

นาหนกนอยกวา

นาหนกมากกวา

ความประหยด

ประหยดมากกวา วงได 10 กม./กก. (ราคากโลกรมละ 7.50 บาท)

สนเปลองมากกวา วงได10 กม./ลตร (ราคาลตรละ 10 บาท)

การสนบสนน จากภาครฐ.

ไดรบการสนบสนน ไมไดรบการ สนบสนน

ราคาตดตง

ถกกวา (ราคา 1.5 ถง 3.5 หมน)

แพงกวา (ราคา 3 - 6 หมน)

จดคมทน เรวกวา ชากวา

หมายเหต : ขอมล ณ วนท 20 มนาคม 2551 ทมา : www.gasthai.com, www.one2car.com

4. สารบญระบ อะไร อยางไร ทาไม (Content, Form, and Function Outlines) เปนเทคนคทเหมาะกบการวเคราะหเนอหา ขอมลขาวสาร เพอแยกแยะวามเนอหาอะไร รปแบบเปนอยางไร และทาหนาทอะไร เพอเปนการประเมนคณคาของขอมลนนๆ ตวอยาง 2.5 การวเคราะหเพอประเมนคณคา สถานการณ : หากทานทาการพฒนาผลตหมอกวยเตยวไฟฟาแทนหมอกาซแบบเดม แตเมอผลตแลวเกดมไฟรวซมทผวหมอ ทานจงตองการผลตฉนวนเคลอบหมอไวเพอปองกนอนตรายสผใช โดยมผแนะนาสารใหเลอกใชเปนสารพอลเมอร 3 ชนดคอ โฟม นายาง และเทฟลอน ทานจะเลอกใชสารใด


จากสถานการณ สงทตองพจารณาคอ คณสมบตของสารพอลเมอรนนๆ เพอประกอบการตดสนใจวาควรจะเลอกใชสารใดจงจะเหมาะสม

ตาราง 2.4 วเคราะหคณสมบตสารพอลเมอร 3 ชนด

จากตาราง จะพบวาสารพอลเมอรทง 3 ชนดสามารถนามาทาเปนฉนวนได แตหากพจารณาทหนาท ประโยชน และโทษแลวพบวา ถงแมวาโฟมจะทาเปนฉนวนได แตกไมทนความรอนจงไมเหมาะทจะเคลอบหมอกวยเตยวทมความรอนสง สวนเทฟลอนถงแมจะเหมาะกบการเคลอบผวทใชความรอน แตกมราคาสงไมเหมาะกบทาหมอกวยเตยวซงมผบรโภค (ผซอ) เปนกลมทมกาลงซอไมสงนก จงสรปวาควรใชนายางมาหลอเคลอบจงจะเหมาะสมทสด

สารพอลเมอร รปแบบ/ลกษณะ หนาท/ประโยชน/โทษ โฟม 1. เปนเมดพลาสตกทเตมกาซแทรกอย

ใน เน อพลาสตก จ งท าให โฟมมนาหนกเบา

2. มความยดหยน 3. นาไฟฟาไมได

1. ใชท าผลตภณฑท ต องการนาหนกเบา

2. ใชทาวสดกนกระแทก 3. ไมคอยทนความรอน

นายาง 1. มลกษณะเปนของเหลว หนด สขาวขน 2. มความยดหยน เหนยว 3. นาไฟฟาไมได

1. สวนใหญใชทายางรถยนต 2. ใชท าผลตภณฑท ต องการความย ดหย น เ ช น ถ ง ม อ รองเทาแตะ พนรองเทา เปนตน

เทฟลอน 1. เปนพลาสตกท เปลยนรปกลบไปกลบมาได

2. ผวลนมาก 3. นาไฟฟาไมได

1. ใชเคลอบผวภาชนะตางๆทใชความรอน เชนกระทะ กระตกนารอน เตารด หมอหงขาวไฟฟา เปนตน

2. ราคาสง


74

5. บนทกเชงวเคราะห (Analytic Memos) เปนการประเมนและวเคราะหปญหาตางๆอยางครอบคลม โดยระบปญหาทเฉพาะเจาะจงและสาคญ ชดเจน กะทดรด การฝกทง 5 วธน เปนการพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ หากไดฝกฝนพฒนาอยางสมาเสมอจนเกดความชานาญ สงเหลานจะเปนทกษะทดในทางทจะชวยปรบปรงวธการคด เปนผลใหสามารถแกปญหาไดด และดาเนนชวตไปในแนวทางทถกตอง โดยเปนทกษะสาคญในการพฒนาใหบคคลคดเปน ทาเปน และแกปญหาเปน อนเปนคณลกษณะทชวยใหสามารถยนหยดอยในสงคมไดอยางมนคงตอไป อปสรรคของการคดอยางมวจารณญาณ จากททราบแลววา การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดทมความซบซอน เกดจากความร และประสบการณของบคคลในการวเคราะห ซงตองใชการไตรตรอง พจารณาขอมลทมอยอยางรอบคอบ และลงขอสรปอยางมเหตผลและมสตสมปชญญะ หรอกลาวคอ เปนการคดทตองอาศยทกษะความสามารถ และลกษณะบคลกสวนบคคล ดงนนโดยทวไป อปสรรคของการคดอยางมวจารณญาณจงเกดจากตวบคคลเอง ซงแสดงใหเหนในลกษณะดงน (วราภรณ สบสหการ, 2545) 1. การคดแบบ “ไมเปดใจ” ยดตดกบความคดเดม แมวาจะมหลกฐานใหมมาอางองแลวกตาม 2. การรบความคดใหมทเสนอมาทกเรองเรวเกนไป ขาดการพนจพจารณา มความเชอวาทกความคดเหนนนสมบรณ นาเชอถอเทากนหมด ซงเปนความคดทผด

3. การคดแบบขเกยจ ไมใสใจในรายละเอยด ขาดการวเคราะหทเพยงพอ ลกษณะการคดเหลานอาจเรยกไดวาเปนการคดทไมมวจารณญาณ สามารถจดรปแบบ

ไดเปน 5 ประเภท ดงตาราง 2.4


ตาราง 2.5 รปแบบการคดทไมมวจารณญาณ รปแบบ สถานการณททาใหไมมวจารณญาณ พวกชอบทาลายความสข (The Grinch)

ไมเปดใจ ชอบระแวงสงสย หวดอเกนไป ไมยดหยน

พวกมอสมครเลน (The Dilettante)

รบไวเกนไป ไมพอใจกฎระเบยบ ไมมนคง ถกทาใหเขวไดงาย

พวกประจบสอพลอ (The Snob)

ชอบหลอกตวเอง เยอหยง ทะนงตน เชอมนในขอสรปของตนเองมากเกนไป

พวกเจาอารมณ (The Emoter)

รวนเรไปมาตามอารมณทเปลยนแปลง โตตอบโดยใชอารมณเพยงอยางเดยว ไมมองสมมตฐานทสาคญ ชอบแกตว ไมพจารณารายละเอยดของขอโตแยง

พวกกาฝาก (The Leech)

เกาะตดอยกบความคดของคนอน ยอมรบขอมล โดยไมมวจารณญาณในการตดสน หลกเลยงปญหายากๆ ขเกยจ ยอมทาตามและขนอยกบผอน

ตวอยาง 2.6 การกระทาของผทขาดการคดอยางมวจารณญาณ ฐานะพลเมอง บางครงทลงคะแนนเสยงเลอกตง โดยไมคดพจารณาใหถถวน ไมไดสนใจคาสญญาหรอนโยบายทผสมครเคยประกาศไว และไมคดแมแตจะทวงสญญาหากผสมครผนนไมปฏบตตามทพด ฐานะผบรโภค มกซอสนคาโดยไมไดคานงถงความตองการทแทจรง ไมไดสนใจวาสนคานนมประโยชนตอสขภาพหรอตอการดารงชวตหรอไม ซอเพราะเพยงวาสนคานนกาลงลดราคาอย หรอตองการของแถม


76

ฐานะคนไข บอยครงทเฉอยชา ไมสนใจดแลสขภาพตนเอง ไมทานยาตามแพทยสง ทงทรถงผลทตามมา ไมสรางสขนสยเลอกรบประทานอาหารทมประโยชน หรอไมยอมออกกาลงกายใหสมาเสมอ

ฐานะผปกครอง ผปกครองอาจปฏบตตอบตรหลานโดยไมไดคดไตรตรองวาสงททาลงไปนนสมควรหรอไม เปนการบนทอนจตใจหรอความเชอมนในตวบตรหลานหรอไม หรออาจใหทายโดยไมฝกฝนใหรจกทจะคดเปน ทาเปน แกปญหาเปนดวยตนเอง ทาใหไมรจกรบผดชอบในการกระทาของตวเอง ฐานะคนรก บอยครงทเรานกถงแตความตองการของตนเอง เอาความคดของตนเองเปนใหญ โดยไมใสใจความตองการของคนรก คดเอาเองวาสงทเราตองการนนเปนสงทเหมาะสมทสดแลว หากคนรกไมเหนดวยกแปลวาเขาเปนฝายผด

ฐานะนกเรยน นกศกษา หลายครงทเรยนแบบไมใสใจ ไมสนใจทจะแสวงหาความรเพมเตม ปลอยใหตวเองตดกจกรรมบนเทง ตดการเลนเกมจนเสยการเรยน และไมคานงถงผลทจะเกดขนตอตนเอง ตอบคคลรอบขาง และแมแตอนาคตของตน

ฐานะเพอน หลายครงทเราคบเพอนทงทรวาเพอนคนนนไมไดหวงดกบเรา และอาจจะชกพาเราไปในทางทไมด หรอเคยปกปองเพอนทงๆ ทรวาเพอนมพฤตกรรมทไมเหมาะสม กาลงกระทาสงทไมถกตอง ไมสมควร

ภาพ 2.9 พฤตกรรมบางอยางทไมเหมาะสมในฐานะวยรน ทมา : กรมสขภาพจต www.tobefriend.in.th (2551)

จากตวอยางของการกระทาทขาดวจารณญาณจะเหนวา การกระทาเหลานเปนการกระทาทเสมอนกบทารายตวเองและปดโอกาสทจะทาใหชวตของตนเองรวมถงคนรอบขางมความสข ขาดโอกาสทจะทาใหชวตกาวหนาหรอประสบความสาเรจมากขน


การคดอยางมวจารณญาณจงมสวนสาคญในการเพมคณคาของการดาเนนชวต ดงท รซเซล เครสซแมนโน (Russell Crescimanno) กลาวไววา “การคดอยางมวจารณญาณจะทาใหเรามความสามารถทจะควบคมจดการความคดของตนเองได และประโยชนทเหนงายๆสาหรบการคดอยางมวจารณญาณคอ เมอเราสามารถจดการกบความคดของเราได กเทากบวา เราสามารถควบคมการดาเนนชวตของเราไดเชนกน” ประโยชนของการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณนนเปนกระบวนการทตองใชสตปญญาเพอจะตดสนใจแกปญหาไดอยางถกตองและเหมาะสม จงมความสาคญสาหรบบคคลทกระดบทกอาชพ ซงประโยชนทแทจรงนนมมากมาย อาจพอสรปไดดงน 1. การคดอยางมวจารณญาณจะนาไปสความรทดขน เมอมสงเราผานมากระทบความรสก และไดใชความคดตอ กจะมการรบรทดขน ชดเจนขน เมอใชการสงเกต กจะเหนขอมล เมอมการคด การตความ การทาความเขาใจขอมล เหตการณดวยการใชสมอง ตอไปกจะเกดความชดเจนในประเดนปญหา สามารถอธบายและยนยนได 2. การคดอยางมวจารณญาณจะนาไปสการตดสนใจอยางมประสทธภาพในการดาเนนชวตประจาวน ในสงคมยคขอมลขาวสารทแพรกระจายอยางรวดเรวและมากมาย การตดสนใจเลอกรบขอมลขาวสาร การตดสนใจเชอหรอไมในขอมลและเหตการณทรบทราบ ตลอดจนการตดสนใจในการเลอกปฏบต จาเปนตองอาศยการคดวเคราะห วนจฉย และตความขอมล 3. ดวยความเจรญทางวทยาศาสตร เทคโนโลย ทกสาขาวชามความเจรญกาวหนาอยางรวดเรว มนษยจะตองใชปญญาในการตดตามขอความรเหลานนอยางสมาเสมอ จงตองคดวเคราะหอยางมวจารณญาณเพอประยกตศาสตรตางๆ ทมววฒนาการมากขน เพอนาไปใชอยางถกตองเหมาะสม


78

ฝกคดอยางมวจารณญาณ กจกรรมท 1 : ใหจดวางรป ลงในชองทง 16 ชอง โดยใหแนวตง แนวนอนและแนวทแยงไมซากน

แนวทางการแกไขปญหา : ปญหาขอนอาจแกไขไดยาก หากผแกปญหาเรมวางรปจาก

แนวนอนหรอแนวตงเพยงอยางเดยว เพราะการวางรปเพยงแนวเดยวจะทาใหขาดการมองรอบดานคอ หากวางเฉพาะแนวนอนอาจทาใหไมไดสงเกตถงแนวตงและแนวทแยง ดงนนหากเรมใหงายและครอบคลมมากทสด ควรเรมจากแนวทแยง เพราะแนวทแยงจะครอบคลมทงแนวนอนและแนวตงอยแลว แลวคอยพจารณาตอโดยมองทงแนวตงและแนวนอนไปพรอมๆ กน กจะไดคาตอบ

เฉลย :


กจกรรมท 2 : ใหเตมตวเลข 1- 9 ลงในชองวางททาใหผลบวกของเลขในแนวนอน แนวตง และแนวทแยง มคาเทากบ 15

แนวทางการแกไขปญหา : ปญหาสาหรบโจทยขอนทพบบอยคอ วางไดครบถง 8 จดแลว แตจะเหลอจดสดทายทไมสามารถเตมได เพราะตองใชเลขซาทใชไปแลว ทเปนเชนนนเพราะผแกปญหาไมไดตงประเดนสาคญของโจทยวา “ในทกๆ แนวรวมกนตองได 15” ซงปญหานมจดสาคญเพยงจดเดยวทจะตอบปญหาไดทกอยางคอ ตองหาเลขตรงกลางใหได เพราะเลขตรงกลางจะเปนตวรวมของทกๆ แนว และเลขตรงกลางกควรจะมคาเปนกลางๆ เพอทจะเตมเลขทเหลอใหสมดลทกแนว พอจะทราบแลวใชหรอไม วาเลขนนควรจะเปนเลขอะไร

เฉลย :

6 1 8

7 5 3

2 9 4

ทาใหคด!!! จากรปทกาหนดใหตอไปนใหแทนตวเลข 1 – 10 ลงในวงกลม โดยใหเลขในแถวเดยวกนรวมกนได 24


80

กจกรรมท 3 : รปทหายไปคอรปใด

แนวทางการแกไขปญหา : โจทยลกษณะนเปนการฝกการหาความสมพนธเชงเหตผล หากผแกปญหาไมสามารถระบเหตผลไดวารปตนแบบมการเปลยนแปลงอยางไร กไมสามารถหาคาตอบได ซงโจทยขอนจะเหนวา ตนแบบมการสลบสทบกบแรเงาในทศทางตรงขาม และเปลยนแนวการแรเงาจากแนวตงเปนแนวนอน เพราะฉะนนรปทตองการกตองทาในลกษณะเดยวกน

เฉลย :

กจกรรมท 4 : มไมขดอย 10 กานลองนามาวางเรยงใหไดสเหลยมจตรส 3 รป

แนวทางการแกไขปญหา : โจทยนคอนขางงายสาหรบผทฝกในเรองความคดสรางสรรค

มาแลว เพราะโจทยมลกษณะทคลายกน โดยเมอเรมตนหากผแกปญหาสรางรปสเหลยมทแยกจากกน จะตองใชถง 12 กาน เพราะส เหลยม 1 รปม 4 ดาน ดงนนผแกปญหาตองลองตงสมมตฐานวา ถาจะใชเพยง 10 กานกตองมดานทใชรวมกน 2 ดานแลวลองสรางใหม กจะไดคาตอบ

เฉลย : ทาใหคด!!! ถาหากมไมขดเพยง 9 กาน จะสรางรปสเหลยมจตรส 3 รปไดหรอไม???

: : ?


กจกรรมท 5 : คาถามกวนอารมณ นาย เอ มทรายอย 12 กอง นายบมทรายอย 15 กอง นายซมทรายอย 23 กอง ถานายเอและนายบนาทรายทงหมดมากองรวมกน จะมากกวาหรอนอยกวานายซกกอง

แนวคาตอบ : ขอนสวนใหญเมออานคาถามจบแลว จะตอบวา มากกวา 5 กอง ซงคดเผนๆจะถก คอนาทรายของนายเอ และนายบมารวมกน เทากบ 12 + 15 จะได 27 กอง ซงจะมากกวานายซทมอย 23 กองอย 5 กอง (27 – 23 = 5)

แตจรงๆ แลว ขอนจะตอบวา “นอยกวาอย 22 กอง” เพราะ หากพจารณาใหรอบคอบ โจทยใหนาทรายของนายเอและนายบมากองรวมกน ซงความเปนจรง มโนทศนของการนาทรายมากองรวมกน กคอจะไดทรายเพยงกองเดยว ดงนนทรายกองเดยวกจะนอยกวาทราย 23 กองอย 22 กองนนเอง

จากกจกรรมฝกคดอยางมวจารณญาณจะพบวา ทกกจกรรมไมใชการฝกทยาก แตเปน

การเปดความคดของผแกปญหาใหกวาง ใหมองลกถงปญหา มองรอบดานและละเอยดถถวนขน ซงหากไดลองทาบอยครงกจะเกดทกษะและสามารถเชอมโยงกบการแกปญหาในชวตจรงได


82

การคดอยางเปนระบบ การดาเนนชวตในปจจบน ไมวาจะเปนการศกษาเลาเรยน การประกอบอาชพ การเดนทาง การรบประทานอาหาร ฯลฯ ลวนแลวแตใชกระบวนการคดเปนหลกทงสน ผทมความสามารถในการคด ผทคดอยางเปนระบบจะมความไดเปรยบ เนองจากสงทจะตองคด ตองแกปญหา และตองลงมอปฏบตทยอยเขามาตลอดเวลาเหมอนกบสายพานลาเลยง หากไมมกระบวนการทางความคดทด ทเปนระบบแลว สงทถกลาเลยงเขามากจะลาเลยงออกไปไมได ดงนน เกอบทกหนวยงานไดมการพฒนาบคลากรของตนใหมความสามารถในการคด มการคดทเปนระบบ และปฏบตงานอยางเปนระบบ เพอเพมประสทธภาพของบคลากรและเพมประสทธภาพใหกบองคการ ความหมายของการคดอยางเปนระบบ คาวา “ระบบ” ตามพจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 มความหมายวา “กลมของสงของทมลกษณะประสานกนเขาเปนลาดบเดยวกนตามหลกและความสมพนธทสอดคลองกนดวยระเบยบของธรรมชาตหรอหลกเหตผลทางวชาการ” เซนจ (Senge) ใหความหมายของการคดอยางเปนระบบวาหมายถง การคดภาพรวมทงระบบทเกยวกบเรองใดเรองหนงอยางเปนระบบ เปนขนตอน ครบถวน เปนอกวธการคดทสาคญในปจจบน โจเซฟ โอคอรเนอร และไอแอน แมคเดอรมอทท (Joseph O’Conner and Ian McDermott) ไดกลาวถงความหมายของการคดอยางเปนระบบในหนงสอ The Art of Systems Thinking วา เปนการคดแบบองครวม โดยตระหนกถงองคประกอบยอยทมความสมพนธและมหนาทตอเชอมกนอยางเปนปฏสมพนธอยางตอเนอง

ชยวฒน ถระพนธ กลาววา การคดอยางเปนระบบ หรออาจเรยกวา วธคดกระบวนระบบ หมายถง วธคดเกยวกบระบบทรวมเอาทฤษฎตางๆ มาไว ซงหากแปลตรงตวกคอ “วธคดระบบ” โดยระบบแบงออกเปน 2 สวนทแตกตางกน คอ ระบบแหงธรรมชาตซงเปนระบบเปดทมชวต มกระบวนการววฒนทไมหยดนง กบระบบทไมมชวตทเปนระบบกลไกในเชงวศวกรรมศาสตร

นพคณ นศามณ กลาววา การคดอยางเปนระบบ หมายถง การคดอยางมหลกเกณฑ และเหตผลโดยการจดขอมลทงหลายใหมหนาทสมพนธกนดวยองคประกอบยอย

ความหมายของการคดอยางเปนระบบ คอ การมองแบบองครวมในการเขาใจถงความสมพนธระหวางสงตางๆ ทเปนองคประกอบสาคญของระบบ ทงภาพรวมและสวนประกอบยอย ดวยการปรบวธคด เพมวธคด หรอใชวธคดหลายๆ แบบในเวลาเดยวกน อยางมหลกเกณฑ เหตผล โดยอาศยขอมลทมอยหลากหลาย เพอไปสจดมงหมายหลก


เทคนคการคดอยางเปนระบบ การคดอยางเปนระบบ เปนการมองแบบองครวม เปนความสามารถในการเขาใจถง

ความสมพนธระหวางสงตางๆ ทเปนองคประกอบสาคญของระบบ นอกจากมองภาพรวมแลวตองมองรายละเอยดของสวนประกอบยอยในภาพนนใหออก โดยคานงถง 8 สงไดแก (วฒนา ลวงลอ, 2551)

1. กลม (Set) เปนกลมของสงตางๆ 2. สงตางๆ (Objects) เปนสวนประกอบของสงตางๆ 3. ปจจยนาเขา (Input) เปนตวเรมตน เชน วตถดบในการผลต 4. กระบวนการ (Process) เปนการแปลงปจจยนาเขาไปเปนผลผลต 5. ผลผลต (Output) 6. ความสมพนธ (Relationship) เปนตวเชอมโยงสงตางๆ เขาดวยกน 7. คณลกษณะ (Attributes) เปนลกษณะของสงตางๆ และความสมพนธ 8. สงแวดลอม (Environment) เปนสงแวดลอมภายนอกทมผลกระทบตอระบบ การพฒนาการคดอยางเปนระบบ ตองใชกระบวนการฝกฝนทยดหลกการแนวคดทฤษฎ

ระบบเพอใหเกดมมมองใหม ดงน 1. คาตอบทถกตองของสงตางๆ ไมมเพยงคาตอบเดยว การกระทาทกอยางหลกเลยง

ไมไดทจะตองมผลกระทบ (Side Effects) ทอาจเกดขนทงทางบวกและทางลบ ทงระยะสนและระยะยาว

2. การพจารณาสงตางๆ ทเกดขน โดยการพจารณาแบบแยกสวนกบการพจารณาเปนภาพรวม ผลลพธทไดอาจมความแตกตางกน ดงนนจงมความจาเปนทตองรวมมอกนเพอผลประโยชนของสวนรวม

3. หลกเลยงวธคดแบบทางตรง เพราะมกมผลกระทบตามมามากมาย 4. พจารณาผลลพธและสาเหตทในบางครงอาจไมไดอยใกลกน และไมมสตรตายตว 5. พงระลกอยเสมอวาปญหาทเกดขนสวนใหญไมมปญหาใดทจะจดการไดทนททนใด

หากแตตองอาศยความอดทนประกอบการแกปญหาเสมอ 6. อยาทอแทใจหากการดาเนนกจกรรมตางๆ ไมประสบความสาเรจ ความลมเหลวใน

วนนจะสงผลดตอวนขางหนา จงเรยนรจดออนและนาไปสการเปลยนแปลงแกไข


84

การคดอยางเปนระบบนนไมสามารถเรยนรไดจากการอาน การศกษาหลกการเพยงอยางเดยว แตหากจะตองฝกฝน ทดลองปฏบตจรงในชวตประจาวน โดยอาศยเทคนคตางๆ ดงน

1. เทคนค Tree Diagram เปนเทคนคทใชเพอสรางระบบการดาเนนกจกรรมตางๆ เพอใหบรรลเปาหมาย มรปแบบดงน ภาพ 2.10 การเขยน Tree Diagram ตวอยาง 2.7 การเขยน Tree Diagram ประกอบการทารายงานเรองการตดสนใจเบองตน ภาพ 2.11 Tree Diagram ขนตอนการทารายงานเรองการตดสนใจเบองตน

เรองหลก

เรองรอง เรองรอง

รายละเอยด รายละเอยด รายละเอยด รายละเอยด

การตดสนใจเบองตน

ขอมล รปเลม

ทฤษฎการตดสนใจ ตวอยางการตดสนใจ การจดพมพรายงาน การตรวจสอบ


2. เทคนค Input - Process - Output เปนเทคนคการคดทใชในการดาเนนกจกรรมทเปนขนตอน ประกอบดวย ปจจยนาเขา กระบวนการ และผลจากการดาเนนการ

ภาพ 2.12 การเขยน Input - Process - Output ตวอยาง 2.8 การเขยน Input - Process - Output ประกอบขนตอนการผลตกระถางตนไม

ภาพ 2.13 การเขยน Input - Process - Output ขนตอนการผลตกระถางตนไม

3. เทคนคการเขยน Flow Chart เปนเทคนคการวางแผนดาเนนกจกรรม การแกปญหาอยางมระบบ โดยการเขยนรปภาพแทนลาดบขนตอนการดาเนนกจกรรมเพอใหงายตอการเขาใจ และเปนรปธรรม นกพฒนาโปรแกรม (Programmer) นยมใชในการแสดงลาดบขนตอนการคด เนองจากมกระบวนการทางความคดทเปนระบบและสลบซบซอน มความคดอยางเปนระบบยอยๆ อยในความคดอยางเปนระบบหลก สญลกษณทใชมดงน

Input Process Output

Input Process Output

ดนเหนยว นวดดน ดนสาเรจ

ดนสาเรจ ขนรป กระถางเปยก

กระถางเปยก เตาเผา กระถางตนไม


86

สญลกษณ

ความหมาย

จดเรมตน จดสนสด (Terminator)

ขอมล นาเขา/สงออก (Input/Output)

ประมวลผล (Process)

ตดสนใจ (Decision)

ทศทาง (Direction)

จดตอเชอม (Connector)

ตวอยาง 2.9 การเขยน Flow Chart แสดงขนตอนการสงจดหมาย

ภาพ 2.14 Flow Chart ขนตอนการสงจดหมาย

เรมตน

จาหนาซองจดหมาย

พบจดหมาย

นาจดหมายใสซอง

ปดผนก

แสตมป ไมม ซอแสตมป

ม ตดแสตมป

สงจดหมาย


4. การลากเสน (Causal loops) เปนวธการลากเสนเพอคนหาความเชอมโยงของสง ตางๆ ทเกดขน คนหาเหต และผลในการเกดขนขององคประกอบตางๆ ในระบบ และการคนหาความเปนเหตเปนผล ดงตวอยางความสาเรจทางการเรยน

ภาพ 2.15 ขนตอนการไปสความสาเรจทางการเรยน นอกจากเทคนคทกลาวมาขางตนแลว ยงมเทคนคการเขยนแผนภมกางปลา (Fish Bone Diagram หรอ Cause Effect Diagram) และเทคนคแผนภมชวยคดชวยจา (Mind Maps) ซงจะกลาวถงในบทตอๆ ไป

http://economictimes.indiatimes.com/photo.cms?msid=1621196

EQ

ความเอาใจใส

IQ

เวลาในการเขาเรยน ความสาเรจทางการเรยน


88

ประโยชนของการคดอยางเปนระบบ 1. ทาใหเกดความคดในการพฒนาองคการในภาพรวมไดอยางมประสทธภาพ 2. มการทางานอยางเปนขนตอน เมอประสานงานกบบคคลอน เพอประสบความสาเรจ

ในการทางานเปนทม 3. มกระบวนการเปลยนแปลงทจะเกดขนกบระบบภายในองคการ และสามารถแกไข

สถานการณไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนการคดอยางเปนระบบยงสงผลตอผคดในดานตางๆ เชน

1. มองเหนสงตางๆ เปนองครวมมากกวาจะเหนเพยงเหตการณใดเหตการณหนง เหนความเปนกระบวนการทเปนพลวตมากกวาภาพนงของชวต (Snapshots)

2. เหนและเกดความตระหนกวาสวนยอยของระบบทางานรวมกนอยางไร แทนทจะมองเปน “การสะสม” (Collection) โดยไมมการเกยวของปฏสมพนธระหวางกนและกน

3. เหนความสมพนธระหวางสวนยอยวามอทธพลตอแบบแผนพฤตกรรมและเหตการณไดอยางไร

4. ชวยใหเขาใจผลกระทบทเกดขนจากเหตการณทเกดขนตางเวลาทมอทธพลตอกน แมวาเหตการณแรกเกดขนนานแลว

5. ทาใหรวา “อะไร” ทเกดขนลวนขนอยกบ “ตาแหนง” ในระบบขณะนนดวย 6. ทาใหสามารถพจารณาวาผลการกระทาของตนเองจะมผลกระทบระยะสนและระยะยาว

ตอระบบอยางไรบาง 7. จะไมพยายามโทษผอน หรอการพยายามใหผอนรบผดแทน แตจะพยายามหาวธ

แกปญหาดวยตนเองในฐานะทมสวนเกยวของกบสงนน ดวยการตงคาถามใหมวาจะชวยแกปญหาทมสวนเกยวของไดอยางไร โดยเรมทมองความรบผดชอบของตน


การตงคาถามเพอพฒนากระบวนการคด คาถาม คอ คาพดทตองการคาตอบ หรอการตอบสนองจากบคคลทถกถาม คาถาม

จงเปนเครองมอสาคญทใชในการแสวงหาขอมล หรอแปลความหมายของขอมล เปนสงททาใหเกดความอยากรอยากเหน และชวยใหเกดความคด

การใชคาถามเปนการกระตนทจะทาใหผฟงเกดการคด มทงคาถามทอยในระดบงายและยาก และมลกษณะคาถามทแตกตางออกไปตามวตถประสงคของการถาม ศาสตราจารย Curtis มหาวทยาลยมชแกน สหรฐอเมรกา (สานฝน...ดวยการคด, 2548) ไดจาแนกลกษณะของคาถาม ออกเปน 12 แบบ ไดแก

1. ถามเพอเปรยบเทยบ ใหผตอบคดเปรยบเทยบความเหมอนกบความตาง ของสงของ บคคล หรอสถานท

2. ถามเพอการตดสนใจ ซงผตอบจะตองจาแนก และตดสนใจใหแนนอน 3. ถามเพอการนาเอาความรไปใชในสถานการณตาง ๆ การถามเพอการแกไข

สถานการณตาง ๆ โดยอาศยความร หรอประสบการณตาง ๆ ทเกบรวบรวมไว 4. การถามเพอจาแนก ตองการใหผตอบคดจาแนก หรอจดหมวดหม โดยอาศย

การเปรยบเทยบความแตกตาง ความเหมอน และความสมพนธ 5. ถามความสมพนธระหวางเหตผล ใหผตอบสงเกตปรากฏการณวาเกดขนได

อยางไร ผลเปนอยางไร 6. ถามเพอใหทราบความมงหมาย ใหผตอบบอกความมงหมายของเนอเรอง 7. ถามเพอใหเกดการคดวจารณ ใหผตอบคดในเรองความสมบรณ ความถกตอง

ผตอบจะตองใครครวญอยางด 8. ถามเพอแสดงความคดเหน ใหผตอบเกดการสรปผล ตดสนใจโดยอาศยขอมล

ความจรง หลกการเปนเกณฑ 9. ถามเพอเปดการอภปราย ถามเพอใหไดมการถกเถยง การพนจพจารณา

การตดสนใจเรองใดเรองหนง 10. ถามเพอใหกาหนดนยาม หรอเพอใหคาอธบาย ถามเพอใหสรปความคดเหน

รวบยอด หรอความหมาย คานยาม คาอธบายในคาหรอวล 11. ถามเพอใหสงเกต ตองการใหหาคาตอบโดยวธการสงเกต 12. ถามเพอยวยใหเกดคาถามใหมๆ ระหวางทกาลงคด กาลงอาน กาลงปฏบตงาน

วาพบปญหาอะไรหรอไม


90

อยางไรกตาม การตงคาถามเพอใหคด สามารถตงไดตามระดบขนการคดของบลม (Bloom) ดงน

1. ถามความร เปนคาถามทมคาตอบแนนอน ถามเนอหาเกยวกบขอเทจจรง คาจากดความ คานยาม คาศพท กฎ ทฤษฎเกยวกบใคร (Who) อะไร (When) เมอไร (When) ทไหน (Where) รวมทง ใชหรอไมใช เชน การใชซา (Reuse) คออะไร

2. ถามความเขาใจ เปนคาถามทตองใชความร ความจามาประกอบ เพออธบายดวยคาพดของตนเอง เปนคาถามทสงกวาความร เชน จงเปรยบเทยบความแตกตางระหวาง การใชซา (Reuse) และการหมนเวยนนากลบมาใชใหม (Recycle)

3. ถามการนาไปใช เปนคาถามทนาความร และความเขาใจไปใชแกปญหา ในสถานการณใหม เชน ในยคนามนขนราคา ทานจะมวธการในการประหยดการใชนามนอยางไร

4. ถามการวเคราะห เปนคาถามทใหจาแนกแยกแยะเรองราวตางๆ วาประกอบดวย สวนยอยอะไรบาง โดยอาศยหลกการ ทฤษฎทมาของเรองราวหรอเหตการณนน

5. ถามการสงเคราะห เปนคาถามทตองใชกระบวนการคดเพอสรปความสมพนธระหวางขอมลยอยๆ ขนเปนหลกการ หรอแนวคดใหม

6. ถามการประเมนคา เปนคาถามทใหตคณคา โดยใชความร ความรสก ความคดเหนในการกาหนดเกณฑเพอประเมนคาสงเหลานน


สรป มารคส ออเรลอส นกคดคนสาคญของชาวโรมนไดกลาวถงความสาคญของการคดไววา “ชวตของคนเราเปนผลผลตของความคดของเขาเอง” ความคดเปนผลผลตมาจากการคดซงเปนองคประกอบหนงทสาคญของการดาเนนชวต การคดเปนจดเรมของพฤตกรรมตางๆ ความคดของบคคลเปนอสระทผอนมอาจลวงรได และสามารถสะทอนความเปนตวตนของเขาออกมาได ชวตกบความคดเปนของคกนอยางจาเปนตลอดเวลา ถงแมวาความคดของบคคลจะถกหลอหลอมดวยการอบรมเลยงดและสภาพแวดลอมใหแตกตางกนออกไป แตรปแบบของกระบวนการคดโดยสวนใหญนน จะเปนการคดดวยเหตผล อยางสรางสรรค และมวจารณญาณ โดยอาศยขอมล ขาวสารมาประกอบ นาไปสการตดสนใจและการแกปญหาสาหรบการดารงชวต ประกอบกบการ อยรวมกนในสงคมอยางมความสขนน จาเปนตองทาความเขาใจความคดของผอน การปรบกระบวนการคดใหเหมาะสมเปนสงทจาเปน การฝกฝนการคดและกระบวนการคดเปนกจกรรมทควรกระทาอยางสมาเสมอ เพราะชวยใหสมองมพลง มชวตชวา มความกระตอรอรน สงผลใหเกดการพฒนาการคดเพอพฒนาปญญา


92

แบบฝกหดทายบทท 2

1. ถานกศกษาเปนฝายสรางสรรค (Creative) ของบรษทโฆษณา ไดรบมอบหมายใหผลตสอโฆษณาใหกบแชมพสระผมยหอหนง ซงเปนสนคา OTOP ระดบหาดาว โดยแชมพดงกลาว มคณสมบต “ปองกนผมรวง ปองกนผมหงอก และสามารถทาใหผมหงอกกลบมาดาได” นกศกษาคดวาจะสรางสอโฆษณาประเภทใด ดวยคาโฆษณาหรอคาพดใดใหโดนใจผรบสอ

2. นกศกษาคดวา สาขาวชาทเรยนสามารถประกอบอาชพอะไรไดบาง และเหมาะสมกบตวเองหรอไม ถาเหมาะสมจะตองเตรยมตวอยางไรจงจะทาใหมความกาวหนาในอาชพในอนาคต ถาไมเหมาะสมจะตองเตรยมตวอยางไรจงจะมอาชพทเหมาะสมกบตนเอง และมแนวทางการพฒนาตนเองใหเหมาะสมกบอาชพอยางไร

3. จากสถานการณตอไปน เปนความคดของผทมความคดอยางมวจารณญาณหรอไม เพราะเหตใด 3.1 สธรรมกลาวกบรววา “ฉนวาโครงงานทเธอคดเสนออาจารยยอดเยยมมากเลย กลมเรา

ตองไดคะแนนดแน” ตอมาสธรรมไดปรกษากบชชญาเพอนในกลมอกคนหนง แลวกลบมากลาวกบรววา “ฉนชกกงวลแลวละเกยวกบโครงงานของเรา เมอสกครไปปรกษากบชชญา เขาบอกวา ไมเชอวามนจะทาไดสาเรจงายๆ ดอก”

3.2 เดนชยกลาวกลางทประชมวา “เรายงไมควรทาตามทรนพสงโดยทนทนะ เราควรถามพวกเขาและอาจารยกอนวากจกรรมเหลานนทาไดหรอไม ถาเราไมยอมปฏบตตามจะเกดผลอยางไรบาง ผมยนดจะไปพบพวกเขา และคยรายละเอยดทงหมดเอง”

4. รายการโทรทศนรายการหนง เสนอเรองราวความเชอเกยวกบไสยศาสตร พรอมทงมคาเตอนวา “โปรดใชวจารณญาณในการรบชม” คาเตอนนหมายความวาอยางไร

5. หากมเงน 100,000 บาท ตองการฝากหรอนาไปลงทนใหปลอดภยและเกดประโยชนสงสด จะเลอกฝากหรอลงทนอยางไร กบสถาบนการเงนใด โดยใชเทคนคเมทรกซระบความตางเพอระบรายละเอยดเงอนไขของสถาบนการเงนนน (เปรยบเทยบอยางนอย 2 แหง) เพอประกอบ การพจารณา

6. การคดอยางเปนระบบคออะไร มลกษณะเฉพาะอยางไรบาง จงยกตวอยางการนาวธการคดอยางเปนระบบไปประยกตใชในชวตประจาวนเพอดาเนนชวตไดอยางมเปาหมาย บรรลวตถประสงค และมความสข

บทท 3 การใชเหตผล

การใชเหตผลเปนกจกรรมทเกดขนอยางสมาเสมอในชวตประจาวนของมนษย “เหตผล” (Reason) คอ หลกฐานหรอสงทยนยนความเชออยางใดอยางหนงวาเปนจรง เมอตองกระทาสงใดๆ สาคญทสดตองตระหนกกอนเสมอในอนดบแรก คอ ควรทาหรอไม เพราะเหตใด ซงกคอ การถามหาเหตผลมาสนบสนนความคดและการกระทาของตนเอง “การใชเหตผล” (Reasoning) เปนกระบวนการ ทางความคดทพยายามแสดงวาขอสรปควรเปนทยอมรบเพราะมเหตผลหรอหลกฐานทดมาสนบสนน และยงตองสามารถอธบายใหผอนเขาใจและยอมรบ ตวอยางทพบไดบอย ขณะทไดรบฟงเรองราวบางอยาง ผฟงอาจไมเชอทงหมด การทจะตดสนวาเรองใดควรเชอหรอไมควรเชอ ตองใชเหตผลในการพจารณาตดสนใจ เมอเกดปญหาขอขดแยง ความคดเหนไมตรงกนกสามารถยตความขดแยงนนไดโดยใชเหตผล ผมเหตผลทดกวา ขอสรปของเขากจะเปนทยอมรบไดมากกวา ยงไปกวานนมนษยประสบความสาเรจยงใหญในการใชเหตผลเปนเครองมอแสวงหาความรจนกลายเปนความเจรญกาวหนาทางวทยาการดานตางๆ ในปจจบน เหตผลจงมบทบาทสาคญยงในการดาเนนชวตของมนษย ถงแมวาในชวตประจาวนจะมการใชเหตผลอยเปนประจา แตเหตผลทใชอาจไมถกตองเสมอไป เนองจากคนสวนใหญมกใชเหตผลตามความเคยชน อาจบกพรองในหลกเกณฑและการพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบเปนเหตใหเกดความสบสนระหวางผพดกบผฟงได เมอเหตผลทใชมทงดและไมด ถกตองและไมถกตอง ควรเลอกทจะเชอเฉพาะเหตผลทดและถกตองเทานน จงตองอาศยวจารณญาณทจะแยกแยะเหตผลทดออกจากเหตผลทไมดได แตบางครงการวเคราะหการอางเหตผล (Argument) เพอตดสนวาถกตองหรอดพอทจะยอมรบไดหรอไมนน ไมใชสงทจะทาไดโดยงายถาปราศจากหลกเกณฑมาชวยในการพจารณา การหากฎเกณฑมาวนจฉยการใชเหตผลวาถกหรอผดอยางไรเปนเรองของตรรกวทยา (Logic) ตรรกวทยา คอ การศกษากฎเกณฑการใชเหตผล ตรรกวทยาจงเปนความรพนฐานทสาคญอยางยงของการใชเหตผลทจะตองทาความเขาใจและฝกฝนอยางจรงจงตอไป


94

ความเปนมาของการใชเหตผล นกปรชญาใหความสาคญกบเหตผลมากเปนพเศษ เพราะถอวาเปนเครองมอสาคญในการแสวงหาความรของมนษย อรสโตเตล (Aristotle 384-322 B.C) นกปรชญาคนสาคญชาวกรกไดนยามวา “มนษย คอ สตวทมเหตผล” (Man is Rational Animal) มนษยรจกใชเหตผลตงแตเรมเปนมนษยและกจกรรมการใชเหตผลนเองททาใหมนษยสามารถเรยนรและพฒนาตนเองไดสงกวาสตวชนดใดในโลก อรสโตเตลไดเขยนหนงสอแสดงหลกเกณฑในการพจารณาความถกตองของการใชเหตผลโดยใหชอหนงสอเลมนวา “Organum” ซงแปลวา “เครองมอ” เพราะเชอวาเหตผลเปนเครองมอแสวงหาความจรงของมนษย หลกเกณฑการใชเหตผลทอรสโตเตลแสดงไวในหนงสอเลมนคอ “การอางเหตผลแบบนรนย (Deductive Reasoning)” ซงมอทธพลแผคลมโลกตะวนตกในสมยนน และตอมาถงสมยกลางจนกระทงถงสมยใหมเมอประมาณครสตศตวรรษท 16 ซงนบวาเปนระยะเวลาทยาวนานมากถงเกอบ 2000 ป

อรสโตเตล ฟรานซส เบคอน

จอหน สจวต มลล

ทมา : www.history.com/world-history (2007)

การคดและการตดสนใจ

95

ในครสตศตวรรษท 16 นกปราชญชาวองกฤษ ชอ ฟรานซส เบคอน (Francis Bacon 1561-1626) ไดหนเหความสนใจไปสการอางเหตผลอกแบบหนง คอ “การอางเหตผลแบบอปนย (Inductive Reasoning)” และเขยนหนงสอชอ “Novum Organum” ซงแปลวา “เครองมอใหม” เพราะเหนวาวธการอปนยจะเปนเครองมอใหมของมนษยในการทจะแสวงหาความรใหมๆ ความคดของเบคอนไดรบอทธพลจากวชาวทยาศาสตรซงสมยนนกาลงประสบความสาเรจและไดรบความสนใจอยางมาก เบคอนกลาววาการอางเหตผลแบบนรนยนนมจดออนตรงทเปนลกษณะการอางเหตผลทคอนขางวกวนเหมอนกบพายเรอในอาง ไมกอใหเกดความรใหมจงไมมประโยชน ความรทแทจรงของมนษยจงนาจะไดมาดวยวธการอปนยมากกวา ตอมา การอางเหตผลแบบอปนยกไดรบการปรบปรงใหสมบรณขนโดย จอหน สจวต มลล (John Stuart Mill 1806-1873) เกดเปนวธอปนยทมชอเรยกวา วธการของมลล (Mill’s Methods) ซงเปนทรจกกนอยางแพรหลาย

เบอรทรนด รสเซลล อลเฟรด ไวทเฮด

ทมา : www.history.com/world-history (2007) ตอมา เบอรทรนด รสเซลล (Bertrand Russell 1872-1970) กบ อลเฟรด ไวทเฮด (Alfred Whitehead 1861-1947) ไดรวมกนเขยนหนงสอ ชอ Principia Mathematica ซงถอกนวาเปนแมบทของตรรกวทยาแนวใหมทเรยกวา “ตรรกวทยาสญลกษณ” (Symbolic Logic) เปนการผสมผสานกฎเกณฑของตรรกวทยานรนยกบกฎเกณฑทางคณตศาสตรเขาดวยกน เปนการศกษาความสมพนธของความคดทเปนระบบโดยเนนโครงสรางหรอรปแบบเปนหลก เรยกอกชอหนงวา Formal Logic ในขณะเดยวกนไดมการศกษาตรรกวทยาอกแนวหนงทเรยกวา Informal Logic หรอ Critical Reasoning ทไมยดถอแบบแผนมากนกแตจะเปนตรรกวทยาเชงปฏบต คอใหความสาคญกบการนากฎเกณฑทางตรรกวทยามาใชไดจรงในการวเคราะหการอางเหตผลในชวตประจาวน


96

การใชเหตผลกบการอางเหตผล การใชเหตผลกบการอางเหตผลเปนกระบวนการของการคดทตอเนองกน โดยการใชเหตผลเปนการคดเพอพยายามอธบายเหตการณหรอปรากฏการณบางอยางโดยอาศยหลกฐานจากการสงเกต ทดลอง หรอใชขอความตางๆ ทยอมรบแลว เชน กฎ ทฤษฎบท หรอใชความรทเหนพองกนวาจรงแลว เชน ความเชอทางศาสนา เพอสามารถเขาใจเหตการณหรอปรากฏการณนนได กระบวนการใชเหตผลแบงเปนสองขนตอน ดงน ขนตอนแรก คอ การใชเหตผล เปนการทบคคลพยายามจะสรางคาอธบายของเหตการณหรอปรากฏการณตางๆ เชน คนในสมยกอนเมอพบปรากฏการณธรรมชาต กพยายามอธบายดวยเหตผลทแตกตางกน จนในทสดกลายมาเปนความเชอทางศาสนาทแตกตางกน ขนตอนทสอง คอ การอางเหตผล เปนการประเมนวาการใหเหตผลเกยวกบเหตการณหรอปรากฏการณนนๆ สมเหตสมผลหรอนาเชอถอหรอไม ลกษณะทสาคญของการอางเหตผลคอ การนาเอาขอความหนงมายนยนหรอสนบสนนอกขอความหนง เพอพสจนความเปนจรงของขอความนน การใชเหตผลกบภาษา ภาษาทใชกนอยในปจจบน มโครงสรางเรมตนจากหนวยยอยทสด คอ คา (Word) การนาคามาจดเรยงลาดบเกดเปนประโยค (Sentence) ประโยคมอยหลายชนด แตประโยคทถอวามความหมายในทางตรรกวทยานน ตองเปนประโยคทยนยนไดวาจรงหรอปฏเสธไดวาเทจเทานน เพราะประโยคทมคาของความจรงเทจในตวเองเทานนจงจะนาไปใชในการอางเหตผลได ตรรกวทยาสนใจภาษาทมความหมาย คอ แสดงขอเทจจรง สวนภาษาทแสดงอารมณความรสกตรรกวทยาจะไมนามาศกษา เพราะนอกจากจะไมอาจนามาใชในการอางเหตผลไดแลวยงอาจเปนอปสรรคทาใหเกดความสบสนอกดวย ภาษาในทางตรรกวทยาจะแตกตางจากภาษาในทางไวยากรณ พจารณา ประโยค “อาหารอรอยแตดนตรไมไพเราะ” กบประโยค “อาหารอรอยและดนตรไมไพเราะ” พบวา ในทางภาษาตามระเบยบไวยากรณเปนประโยคทมความหมายแตกตางกน กลาวคอ ประโยคแรกแสดงความรสกขดแยง สวนประโยคทสองแสดงความคลอยตามกน แตในทางตรรกวทยาทงสองประโยคนมความหมายเหมอนกน คอ ยนยนวามปรากฏการณสองอยางเกดขนพรอมๆ กน คออาหารอรอยกบดนตรไมไพเราะ สวนปรากฏการณดงกลาวนควรจะเกดขนพรอมกนหรอไมนน เปนเรองความรสกของผพด ซงไมมความหมายในทางตรรกวทยาแตอยางใด


97

ประพจน คอ ประโยคบอกเลา หรอ ประโยคปฏเสธ ทมคาความจรงเปน “จรง” หรอเปน “เทจ” อยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยวเทานน

ดวยเหตน นกตรรกวทยาจงไดสรางภาษาของตนเองขนมาเพอแสดงความหมายทชดเจนทสด รดกมทสดโดยไมมเรองของอารมณความรสกใดๆ เขามาเกยวของ นามาใชในการพจารณาวเคราะหหาขอเทจจรงตางๆ เรยกวา “ประพจน” ตวอยาง 3.1 ขอความทเปนประพจน “ประเทศไทยมการปกครองแบบประชาธปไตยโดยมพระมหากษตรยทรงเปนประมข”

เปนประพจนทมคาความจรงเปน “จรง” “วนเขาพรรษามากอนวนอาสาฬหบชา 1 วน”

เปนประพจนทมคาความจรงเปน “เทจ” “2 ÷ 1 ไมเทากบ 1 ÷ 2” เปนประพจนทมคาความจรงเปน “จรง” สวนขอความทอยในรปคาถาม คาสง ขอรอง อทาน หรอแสดงความปรารถนา จะไมเปนประพจน เพราะเปนขอความแสดงอารมณซงไมสามารถบอกไดวา ขอความเหลานเปนจรงหรอเปนเทจ ดงตวอยาง 3.2

ตวอยาง 3.2 ขอความทไมเปนประพจน “เธอคดวาจะเรยนจบภายใน ๔ ปไหม” เปนประโยคคาถาม “หามแตงกายผดระเบยบเขาหองสอบ” เปนประโยคคาสง “กรณางดใชโทรศพทมอถอบรเวณน” เปนประโยคขอรอง “อ แมเจา!” เปนประโยคอทาน “ฉนอยากไดเกรด A วชานจง” เปนประโยคทแสดงความปรารถนา นอกจากน หากพจารณาบางขอความ เชน “เขาเปนชายแท” จะเหนวาขอความนไมใชประพจน เพราะไมทราบวา “เขา” ในทนคอใคร จงไมสามารถบอกไดวา ขอความนเปนจรงหรอเทจ แตหากระบวา “เขา” คอ “อดศกด” จะไดขอความใหมวา “อดศกดเปนชายแท” ซงเปนประพจน เพราะสามารถบอกไดวา ขอความนเปนจรงหรอเทจ


98

ประโยคเปด คอ ประโยคบอกเลาหรอประโยคปฏเสธทมตวแปร และยงไมสามารถระบคาความจรงไดวาเปนจรงหรอเทจ แตหากแทนตวแปรดวยคาใดคาหนงแลวประโยคเปดจะกลายเปนประพจน

ขอความลกษณะนจะเรยกวาเปน ประโยคเปด และคาวา “เขา” หรอคาทสามารถแทนดวยชอหรอสงอนไดจะเรยกวา ตวแปร

ในประโยคเปดบางประโยค นอกจากจะแทนคาตวแปรเพอใหประโยคเปดนนกลายเปน

ประพจนไดแลว ยงสามารถเพมขอความบางขอความเพอใหประโยคเปดนนเปนประพจนไดเชนกน

พจารณาขอความตอไปน 1) “ประชาชนคนไทยมบตรประจาตวประชาชน” เปนประโยคเปดทม “ประชาชนคนไทย”

เปนตวแปร (เพราะไมทราบวาประชาชนคนไทยหมายรวมถงใครบาง) แตหากเพมขอความเขาไปกลายเปน “ประชาชนคนไทยทมอายตงแต 15 ปทกคนมบตรประจาตวประชาชน” จะเหนวาเปนประพจน เพราะกาหนดขอบเขตของตวแปร ประชาชนคนไทย วา “ประชาชนคนไทยทมอายตงแต 15 ป” และทาใหประพจนนมคาความจรงเปนจรง

2) “x + 2 = 5” เปนประโยคเปดทม x เปนตวแปร ถาเพมขอความเขาไปกลายเปน “มจานวนเตมบวก x บางจานวนททาให x + 2 = 5” จะเหนวาเปนประพจน เพราะกาหนดขอบเขตของตวแปร x วา “มจานวนเตมบวก x บางจานวน” และทาใหประพจนนมคาความจรงเปนจรง

คาวา “ทกคน” แสดงปรมาณทงหมดของประชาชนคนไทย และคาวา “บางจานวน” แสดงปรมาณ บางสวนของจานวนเตมบวก ดงนนคาวา “ทก” และ “บาง” จะเปนคาซงแสดงปรมาณของสงทพจารณา ในทางตรรกวทยาเรยกวา “ตวบงปรมาณ”

ตวบงปรมาณในทางตรรกวทยานนม 2 ชนด คอ

1. ตวบงปรมาณ “ทงหมด” หมายถง ทกสงทกอยางทพจารณานาไปใชอาจใชคาระบปรมาณวา “ทก” “ทงหมด” “ใครๆ” ฯลฯ เชน คนทกคนตองตาย ทกๆ คนตองตาย ใครๆ กตองตาย


99

2. ตวบงปรมาณ “บาง” หมายถงมเพยงสวนหนง ไมใชทงหมดทตองการพจารณา อาจใชคาบงปรมาณวา “บางอยาง” “มอยางนอยหนง” “บางสวน” “สวนใหญ” ฯลฯ

เชน หนบางชนดลอยนาได มหนอยางนอยหนงชนดทลอยนาได พบวา ตวบงปรมาณนน จะทาใหประโยคเปดเปนประพจนได เพราะเปนสวนหนงทใชระบ

คาความจรงของประโยค ดงนน ในการพจารณาประพจนเพอใชในการหาคาความจรงหรอใชในการอางเหตผลจงควรคานงถงตวบงปรมาณดวย การอางเหตผล (Argument) “เหตผล” คอ หลกฐานหรอสงยนยนความเชออยางใดอยางหนงวาเปนจรง “การอางเหตผล” คอ การเสนอหลกฐานเพอสนบสนนหรอยนยนวาขอสรปเปนจรง การอางเหตผลจะเกดเมอผอางมความเชออยางใดอยางหนงและอยากใหผอนมความเชอดวย จงมการยกขอความขนมาอยางนอยหนงขอความเพอทาใหอกขอความหนงมความนาเชอถอ ขอความทใชสนบสนนขอความอนเรยกวา “ขออาง” (Premise) ขอความทมขอความอนมาสนบสนนเรยกวา “ขอสรป” (Conclusion) ดงนน สวนประกอบของการอางเหตผลจงม 2 สวน คอ สวนทเปนหลกฐานหรอขออาง และสวนทเปนขอสรป การทจะพจารณาวาขอความใดขอความหนงเปนการอางเหตผลหรอไมนนใหพจารณาจากคาบางคา เชน เพราะ ดวยเหตวา เนองจากมกจะใชนาหนาขออาง สวนคาวา ดงนน เพราะฉะนน ดวยเหตน จะอยหนาขอสรป อยางไรกตาม บางกรณการอางเหตผลอาจไมมคาเหลานปรากฏอย จงตองพจารณาจากความหมายของขอความ ในการอางเหตผลแตละครงจะมขอสรปเพยงขอเดยวเทานน สวนขออางอาจมเพยงหนงหรอหลายขออางกได และจะเรยงลาดบใหขออางมากอนหรอขอสรปมากอนกได ดงตวอยาง 3.3


100

ตวอยาง 3.3 การอางเหตผล “คนขยนเรยนยอมสอบได ดนยขยนเรยน เขาจงสอบได” “ดนยคงสอบไดแน เพราะเขาขยนเรยน และคนขยนเรยนยอมสอบได” “เนองจากดนยขยนเรยน เขาคงสอบไดแน เพราะคนขยนเรยนยอมสอบได” พจารณาแลว พบวา ทง 3 ขอความนเปนการอางเหตผลทมขออางและขอสรปเหมอนกนแตวางในตาแหนงทตางกน ขอความท 1 ขออางมากอนขอสรป ขอความท 2 ขอสรปมากอนขออาง สวนขอความท 3 นนขอสรปอยกงกลางระหวางขออาง 1. โครงสรางของการอางเหตผล การอางเหตผลประกอบดวยขอความ 2 สวน ทมคาของความจรงหรอเทจในตวเอง กลาวคอ สามารถยนยนไดวาจรงหรอปฏเสธไดวาเทจ ในการตดสนการอางเหตผลจะพจารณาความสมพนธระหวางขออางกบขอสรปวาเปนไปอยางถกตองหรอไม โดยเรมจากการแยกแยะวา การอางเหตผลนนมอะไรเปนขออางและมอะไรเปนขอสรป ขอความใดจะเปนขออางหรอขอสรปขนอยกบการนามาใชในการอางเหตผลแตละครง โดยขออางในการอางเหตผลครงหนงอาจทาหนาทเปนขอสรปในการอางเหตผลอกครงหนง ดงตวอยาง 3.4 ตวอยาง 3.4 ความสมพนธระหวางขออางกบขอสรป 1. คนทกคนเปนสงมชวต อานนทเปนคน ฉะนนอานนทเปนสงมชวต 2. คนทกคนเปนสงมชวต อานนทเปนสงมชวต ฉะนนอานนทเปนคน (ไมสมเหตสมผล) ตวอยางทงสองนแมจะเปนการอางเหตผลทประกอบดวยประโยคทเหมอนๆ กนทง 3 ประโยค แตตางกนตรงทในตวอยางท 1 มประโยค “อานนทเปนสงมชวต” เปนขอสรป แตขอสรปนกลบมาทาหนาทเปนขออางในตวอยางท 2 โดยม “อานนทเปนคน” มาทาหนาทเปนขอสรป นคอความสมพนธระหวางขออางกบขอสรปทแตกตางกนของการอางเหตผลซงจะมผลกระทบถงการตดสนความถกตองของการอางเหตผลทงสองนดวย

การอางเหตผล = ขออาง + ขอสรป Argument = Premises + Conclusion


101

2. วธการอางเหตผล เหตผลหรอหลกฐานทนามาใชยนยนความเชอ แบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ความรเดมซงเปนหลกฐานจากสงทผลคอ ยอมรบกนอยแลววาจรง กบประสบการณซงเปนหลกฐานจากสงทรบรและตรวจสอบโดยประสาทสมผส จากหลกฐานทแตกตางกน 2 ประเภทนเมอนามาใช จงเกดเปนการอางเหตผลทแตกตางกน 2 วธ คอ

2.1 การอางเหตผลนรนย (Deduction) คอการอางเหตผลทอาศยหลกฐานจากความรเดมหรอความจรงทวไปซงเปนทยอมรบเชน มารตพงษเปนลงของดรณ ดงนนมารตพงษเปนผชาย การอางเหตผลแบบนรนยเปนการโยงความสมพนธระหวางขออางกบขอสรป เปนลกษณะของการโยงความคดจากจดเรมตนซงเปนความรเดมไปสเรองอนๆ โดยไมตองอาศยปจจยอน เปนเรองของการพสจนดวยความคดอยางแทจรง ตวอยาง 3.5 การอางเหตผลนรนย “ถาอรพนทขยนกวานเธอจะสอบได ถาเธอสอบไดเมอไรพอแมคงจะโลงใจ แสดงวาถาอรพนทขยนแลวพอแมจะโลงใจ” จากตวอยางรปแบบของการอางเหตผลแบบนรนยขางตน จะพบวา มขอความอย 2 สวน คอ สวนแรกคอหลกฐานทเปนความรเดม ไดแก ขอความท 1 และขอความท 2 ขณะทสวนทสองคอขอสรปทถอดออกมาจากหลกฐานดวยวธโยงความคด ไดแก ขอความท 3 ถายอมรบวาหลกฐานนเปนจรงและกระบวนการในการถอดขอสรปเปนไปอยางถกตองตามกฎเกณฑ คอ มความสมเหตสมผล (Validity) ขอสรปทไดกยอมจะตองแนนอนตายตว กลาวคอ ขออางกบขอสรปมความสมพนธกนในลกษณะทวาเนอความในขอสรปถกกาหนดโดยเนอความในขออางอยางหลกเลยงไมได ถาขออางจรงทงหมดกเปนไปไมไดทขอสรปจะเปนเทจ ในกรณน ถาเปนความจรงทวาอรพนทขยนกวานเธอจะสอบได และถาเธอสอบไดเมอไรพอแมคงจะโลงใจ ขอสรปทวา ถาอรพนทขยนแลวพอแมจะโลงใจ กยอมจะตองจรงโดยไมมทางปฏเสธหรอเลยงได วธการนรนยมลกษณะเดนตรงทใหขอสรปทแนนอน แมนยา แตขอสรปทไดนความจรงแลวไมใชความรใหมหรอความจรงใหมแตอยางใด หากเปนการถอดเอาความจรงทแฝงอยในขออางออกมาใหปรากฏชดเจนในขอสรป ถาการถอดขอสรปจากขออางเปนไปอยางไมรดกมพอ ความสมพนธระหวางขออางกบขอสรปไมเปนไปโดยจาเปน คอ อาจสรปเปนอยางอนไดกจะเปนการสรปทไมสมเหตสมผล (Invalid)


102

2.2 การอางเหตผลอปนย (Induction) คอ การอางเหตผลโดยอาศยหลกฐานจากประสบการณ เชน “ถามใคร กเหนตอบวาอยากรวย เพราะฉะนนคนเรานาจะอยากรวยกนทกคน” การอางเหตผลแบบอปนย เปนการพสจนความเชอโดยอาศยหลกฐานจากประสบการณ เปนการสรปความจรงทวไปหรอความจรงสากล (Truth) โดยอาศยความจรงเฉพาะ (Fact) ทไดจากประสบการณ ความจรงเฉพาะ หมายถง ความจรงของสงใดสงหนงหรอปรากฏการณใดปรากฏการณหนงโดยเฉพาะ ความจรงสากล หมายถง ความจรงของสงทกสงหรอปรากฏการณทกปรากฏการณทอยในประเภทเดยวกน ตวอยาง 3.6 การอางเหตผลอปนย “ทผานมาสงเกตวา ถาปใดหนารอนอากาศรอนมากแลวหนาหนาวอากาศจะหนาวมากดวย หนารอนปน อากาศรอนมาก ดงนน หนาหนาวปน อากาศจะตองหนาวมาก” จากตวอยางเปนการสรปดวยวธอปนย จากการทไดทราบลกษณะของสงเฉพาะหลายๆ สงทอยในประเภทเดยวกน แลวสรปเปนความจรงสากลซงเปนความจรงของประเภทมใชความจรงของสงใดสงหนง คอ จากขอมลปทผานมาสรปไปถงปน นคอการสรปเกนหลกฐานหรอประสบการณทม จากประสบการณกบบางปทผานมา และเชอวาปนจะเปนเชนเดยวกน ทงๆ ทในขณะทสรปนยงไมมประสบการณกบหนาหนาวของปน การสรปในลกษณะนเปนการกระโดดจากบางสงไปสทกสง จากอดตไปสอนาคต เปนการเอาลกษณะรวมทรจากสวนยอยมายกใหเปนลกษณะรวมของสวนรวมทงหมดในประเภทเดยวกน ความรทเกดจากวธอปนยจงเปนเพยงความเชอ เปนเพยงการคาดหมายทยงพสจนไมได การพสจนหมายความวา ตองพสจนไดกอนความจรงจะเกดขน ฉะนนการพสจนวาหนาหนาวปนอากาศจะหนาวไมจดวาเปนการพสจนเพราะเมอถงหนาหนาวของปนแลวอากาศหนาวจรง กแสดงวาความจรงมนปรากฏออกมาแลว หลกฐานจากประสบการณหรอขอมลทางประสาทสมผสซงเปนความจรงเฉพาะนเปนพนฐานสาคญของความจรงสากล ถาปราศจากขอมลเหลานเสยแลววธการอปนยกไมสามารถจะเกดขนได นอกจากนความนาเชอถอของการสรปดวยวธอปนยยงขนอยกบความจรงเฉพาะเหลานดวยวามปรมาณมากพอหรอไม ความจรงเฉพาะจงมความสาคญและเปนจดเรมตนของกระบวนการอปนย กฎเกณฑทางวทยาศาสตรกเปนความจรงสากลทไดมาจากความจรงเฉพาะดวยวธการอปนยนเอง


103

พจารณาเปรยบเทยบลกษณะของวธการนรนยและอปนยจะพบวามขอแตกตางกนหลายประการ ซงพอจะสรปไดดงตาราง 3.1 ตาราง 3.1 เปรยบเทยบลกษณะของวธการนรนยและอปนย

นรนย อปนย 1. อาศยหลกฐานจากความรเดม 1. อาศยหลกฐานจากประสบการณ 2. เรมตนจากขออางซงมลกษณะทวไป

(Universal) ไปสขอสรปซงมลกษณะเฉพาะ (Particular)

2. เรมตนจากขอมลทมลกษณะเฉพาะ (Particular) ไปสขอสรปซงมลกษณะทวไป (Universal)

3. ความนาเชอถอของขอสรปอยในระดบ ความแนนอน (Certainty)

3. ความนาเชอถอของขอสรปอยในระดบ ความนาจะเปน (Probability)

4. ไมทาใหเกดความรใหม 4. ทาใหเกดความรใหมขน การอางเหตผลทงสองวธนตางกมขอไดเปรยบเสยเปรยบ วธการนรนยนนใหขอสรปทแนนอนแมนยา แตไมใหเนอหาอะไรทใหมไปกวาเนอหาในขออาง เปนเพยงการดงเอาสงทแฝงอยในขออางออกมาใหปรากฏชด ซงไมไดหมายความวาการอางเหตผลแบบนจะไมมประโยชนหรอคณคาอะไร เพราะมอยบอยครงทขออางทซบซอนมขอมลทมคณคาแฝงอย จาเปนทจะตองดงออกมาใหเหนชดดวยวธนรนย เชน การใชวชาคณตศาสตรเปนเครองมอในการแกปญหาตางๆ สวนวธการอปนยนนแมจะเปนเพยงการคาดหมายและไมใหขอสรปทแนนอนตายตว แตใหความรใหมเพมเตมจากทมอยในขออางซงกมประโยชนมากเชนกน การอางเหตผลทงสองแบบนจงมขอดขอเสยตางกนจะบอกวาวธหนงดกวาอกวธหนงคงไมได ตองเลอกใชใหเหมาะสม ในการแสวงหาความรของมนษยตองอาศยวธการอางเหตผลทงสองวธนเปนสาคญ บางครงอาจใชวธนรนยอยางเดยว บางครงอาจใชวธอปนยอยางเดยว แตบางครงกใชทงวธนรนยและอปนยรวมกนโดยเฉพาะอยางยงในการแสวงหาความรทมความยงยากซบซอนมากๆ


104

การพจารณาความถกตองของการอางเหตผล ในการพจารณาตดสนความถกตองของการอางเหตผล คอการพจารณาวาการอางเหตผลนนเปนไปตามกฎเกณฑหรอไม นนคอตองทราบกอนวากฎเกณฑทตองปฏบตเพอใชเหตผลใหถกตองนนมอะไรบาง วธนรนยใหความสาคญกบความสมพนธระหวางขออางกบขอสรปวาเปนไปอยางถกตองตามกฎเกณฑหรอไม สวนวธอปนยจะพจารณาวาขออางไดทาหนาทเปนหลกฐานทดทสนบสนนใหขอสรปมความนาเชอถอมากนอยเพยงใด พจารณาตวอยาง 3.7 ตวอยาง 3.7 ความถกตองของการอางเหตผล 1) นางงามจกรวาลทกคนเปนคนสวย และพรทพยเปนนางงามจกรวาล ดงนน พรทพยเปนคนสวย 2) ตนไมทกตนเปนสงมชวต พทธรกษาเปนสงมชวต ดงนน พทธรกษาเปนตนไม 3) โยนเหรยญเสยงทายมา 10 ครงแลว พบวา ขนหนา “หว” ทกครงเลย ครงตอๆ ไป กนาจะขนหนา “หว” เหมอนเดม 4) โยนเหรยญเสยงทายมาหนงครงแลว ปรากฏวาขนหนา “หว” ครงตอๆ ไปกนาจะ ขนหนา “หว” จากตวอยาง พบวา 1) และ 2) เปนการอางเหตผลแบบนรนย ซงตวอยาง 1) ความสมพนธระหวางขออางกบขอสรปเปนไปอยางถกตอง ถายอมรบวาขออางเปนจรง ความจรงของขออางจะเปนหลกประกนวาขอสรปกตองจรงดวยอยางหลกเลยงไมได มฉะนนจะเกดความขดแยงในตวเอง จงเปนการอางเหตผลทสมเหตสมผล (Valid) สวนตวอยาง 2) แตกตางจากตวอยาง 1) ตรงทความสมพนธของขออางกบขอสรปเปนไปอยางไมถกตอง ขออางทมอยไมรดกมพอทจะทาใหสรปเชนนนไดอยางแนนอน จงเปนการอางเหตผลทไมสมเหตสมผล (Invalid) ขณะท 3) และ 4) เปนการอางเหตผลแบบอปนย การตดสนความถกตองของการอางเหตผลแบบนจะดทความนาเชอถอของขอสรปวามความนาเชอถอในระดบใด (มความนาเชอถอมากหรอนอย หรอไมนาเชอถอเลย) ตวอยาง 3) การโยนเหรยญในครงตอไปเหรยญอาจจะไมขนหนา “หว” กได แตจากประสบการณ 10 ครงทผานมา เหรยญขนหนา “หว” แมจะไมอาจมนใจได 100 เปอรเซนต แตกมความเปนไปไดสง ความนาเชอถอของการอางเหตผลแบบอปนยขนอยกบประสบการณหรอขออางทมาสนบสนนวามมากพอทจะเชอถอไดมากนอยเพยงใด อยางไรกตาม ในตวอยาง 4) เหนไดชดเจนวาประสบการณในขออางนอยมากไมเพยงพอทจะทาใหขอสรปมความนาเชอถอได อยางนจะถอวาเปนการอางเหตผลทไมนาเชอถอ


105

เปนทนาสงเกตวาความสมเหตสมผลของการอางเหตผลแบบนรนยจะไมมระดบของความถกตองวามากกวาหรอนอยกวา มเพยงแคสมเหตสมผลกบไมสมเหตสมผลเทานน แตความถกตองของการอางเหตผลแบบอปนยมระดบความนาเชอถอมากนอยตางกนขนอยกบขออาง อยางไรกตาม ลกษณะของการอางเหตผลทดมดงตอไปน 1. ขออางตองมเนอหาตรงกบความจรงทงหมด 2. ถาเปนการอางเหตผลแบบนรนย ถาขออางจรงเปนไปไมไดทขอสรปจะเทจ 3. ถาเปนการอางเหตผลแบบอปนย ถาขออางจรงมความเปนไปไดสงทขอสรปจะจรง การประเมนการอางเหตผล เมอการอางเหตผลทดนนขออางตองสนบสนนขอสรป ดงนนในการประเมนการอางเหตผลวาดหรอไมด ตองสามารถตอบคาถาม 2 ขอ คอ 1. ขออางยอมรบไดหรอไม (จรงหรอไมจรง) 2. ขออางสนบสนนขอสรปหรอไม (สมเหตสมผลหรอไม กรณเปนวธนรนย และนาเชอถอมากหรอนอย กรณเปนวธอปนย) กอนทจะประเมนการอางเหตผล ตองทาความเขาใจขอความนนใหชดเจนกอน บางขอความอาจจะเขาใจไดไมยากแตบางขอความกอาจทาใหเกดความสบสน อนมสาเหตมาจากหลายสาเหต เชน โครงสรางทซบซอน ภาษาทไมชดเจนหรอภาษาทกอใหเกดอารมณ หรออคต บางอยาง และบางครงหลกฐานกออนมากจนไมอาจแนใจวาจะถอเปนเหตผลไดหรอไม ในการทาความเขาใจการอางเหตผลตองเรมดวย 1) การหาขอสรป แลวจง 2) หาหลกฐานทนามาสนบ สนนหรอขออาง 3) พจารณาความสมพนธระหวางขออางกบขอสรป 4) ตดสนความถกตองตามกฎเกณฑของการอางเหตผลแตละแบบ (จะไดศกษาในหวขอตอไป) จากนนจงจะประเมนไดวาการอางเหตผลนนสมเหตสมผลหรอไม ดหรอไมดอยางไร ยอมรบไดหรอไม


106

ขอสรปของการอางเหตผล การอางเหตผลประกอบดวยขอสรปและขออาง การตดสนการอางเหตผลแบบนรนยพจารณาจากความสมเหตสมผล (มความสมเหตสมผลหรอไม) สวนการอางเหตผลแบบอปนยตดสนจากความนาเชอถอ (มความนาเชอถอมากหรอนอย) กอนจะตดสนตองเขาใจการอางเหตผลนนอยางแจมแจงเสยกอน ขนตอนแรกกคอการหาขอสรป ตอจากนนกหาเหตผลทนามาสนบสนนขอสรป ถาเปนการอางเหตผลทมความซบซอนสงทจะชวยไดมากคอใสตวเลขกากบประโยคยอยแตละประโยคแลวนาตวเลขนนมาเขยนตามโครงสรางของการอางเหตผลนนๆ เมอเขาใจโครงสรางแลวกสามารถประเมนการอางเหตผลนนตอไป โดยพจารณาวา 1) ขออางยอมรบไดหรอไม และ 2) ขออางสนบสนนขอสรปหรอไมตามกระบวนการนรนยหรออปนย ชนดของการอางเหตผล สาหรบการอางเหตผลดวยวธนรนยและอปนยนนมวธการทยอมรบและใชกนมอยหลากหลายวธ โดยในทนจะกลาวพอสงเขป 5 วธ คอ การอางเหตผลแบบนรนย 2 วธ ไดแก การอางเหตผลแบบความสมพนธ และการอางเหตผลแบบเงอนไข ขณะทการอางเหตผลแบบอปนย 3 วธ ไดแก การอางเหตผลโดยระบจานวน การอางเหตผลแบบเปรยบเทยบ และการหาสาเหตและวธการของมลล ซงแตละวธกมทงจดดและจดดอยตางกน ไมสามารถสรปวาวธการใดดทสด ตองเลอกใชใหเหมาะสมตามสถานการณ 1. การอางเหตผลแบบนรนย : การอางเหตผลแบบความสมพนธ การอางเหตผลแบบความสมพนธจดเปนการอางเหตผลแบบนรนยชนดหนง ลกษณะเดนทสงเกตเหนไดคอ สงทอางถงแตละสงมความสมพนธกนและสามารถตดสนความถกตองหรอสมเหตสมผลจากความสมพนธทกลาวถง โดยทวไปลกษณะความสมพนธของสงสองสงขนไปอาจมความหมายหลายนยสามารถจาแนกเปนสองกลมดงน


107

กลมทหนง เปนกลมทสงสองสงสมพนธกนแบบสงผาน ไมสงผาน หรอทงสงผานและ ไมสงผาน 1.1) ความสมพนธแบบสงผาน ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง และสงทสองสมพนธอยางเดยวกนกบสงทสามแลว สงทหนงตองสมพนธกบสงทสามดวย เชน แอปเปลเปนผลไมทมราคาแพงกวาสมเมอเทยบผลตอผล และสมมราคาแพงกวาพทราเมอเทยบผลตอผล ดงนนแอปเปลเปนผลไมทมราคาแพงกวาพทราเมอเทยบผลตอผล เปนตน 1.2) ความสมพนธแบบไมสงผาน เปนลกษณะทแยงกบความสมพนธแบบแรก นนคอ ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง และสงทสองสมพนธอยางเดยวกนกบสงทสามแลว สงทหนงไมสมพนธเชนนนกบสงทสาม เชน กรตเปนลงของกรวทย และกรวทยเปนลงของกตต แตไมไดหมายความวา กรตจะตองเปนลงของกตต เปนตน นอกจากนยงมความสมพนธแบบไมสงผานอกหลายแบบเชน เปนมารดาของ เปนสองเทาของ เปนสามเทาของ ฯลฯ 1.3) ความสมพนธแบบสงผานและไมสงผาน ความสมพนธแบบนมลกษณะคอ ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง และสงทสองสมพนธอยางเดยวกนกบสงทสาม แลวสงทหนงอาจจะสมพนธหรอไมสมพนธเชนนนกบสงทสาม ตวอยาง กานดาเปนเพอนกบศภวรรณ และศภวรรณเปนเพอนกบวรนทร แตกานดาอาจจะเปนเพอนกบวรนทรหรอไมใชกได ความสมพนธเชนนไมสามารถกาหนดลงไปอยางชดเจนไดวา เปนความสมพนธแบบสงผานหรอไมสงผาน เชน รกกบ รวมลงทนกบ เปนเพอนกบ เปนตน กลมทสอง เปนกลมทมความสมพนธกนแบบตรงกน ไมตรงกน หรอไมใชทงตรงกน และไมตรงกน 2.1) ความสมพนธกนแบบตรงกน ลกษณะของความสมพนธแบบนคอ ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง แลวสงทสองตองสมพนธอยางเดยวกนกบสงแรก ตวอยาง ศศธรเปนญาตกบศศประภา ดงนนศศประภายอมเปนญาตกบศศธรดวย จะพบวาความสมพนธแบบตรงกนทกลาวมายงเปนลกษณะความสมพนธแบบทงสงผานหรอไมสงผานดวย เชน เปนพนองกบ แตกตางจาก เทากบ เปนตน 2.2) ความสมพนธกนแบบไมตรงกน ลกษณะของความสมพนธแบบนคอ ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง แลวสงทสองจะสมพนธอยางเดยวกนกบสงแรกไมได เชน แพงกวา สงกวา อยทศใตของ เปนตน ตวอยาง จงหวดปตตานเปนจงหวดทอยทางทศใตของกรงเทพฯ แตกรงเทพฯ ไมไดอยทางทศใตของจงหวดปตตาน


108

3) ความสมพนธกนทงแบบตรงกนและไมตรงกน ลกษณะของความสมพนธแบบนคอ ถาสงแรกสมพนธกบสงทสอง แลวสงทสองอาจจะสมพนธหรอไมสมพนธอยางเดยวกนกบ สงแรก เชน รก เกลยด ไมมากกวา เปนตน ตวอยาง ไพรนทรรกเพอนทกคน แตไมไดหมายความวาเพอนทกคนจะรกไพรนทร อยางไรกตามความสมพนธของกลมทหนงและความสมพนธของกลมทสองไมสามารถแยกออกจากกนอยางเดดขาด เพยงแตการพจารณาหรอการนาไปใชนนตางกนคอ ความสมพนธกลมทหนงใชเชอมโยงสงตงแตสองสงขนไป แตกลมทสองใชเชอมโยงสงสองสงเทานน นอกจากนสงทสมพนธกนอาจมไดหลายสง เชน กนกซอแหวนเพชรจากรานพลอยสวยเปนของขวญแตงงานใหฐตพรรณ มสงทมาสมพนธกน 4 สง ไดแก กนก แหวนเพรช รานพลอยสวย และฐตพรรณ เปนตน 2. การอางเหตผลแบบนรนย : การอางเหตผลแบบเงอนไข การอางเหตผลแบบเงอนไขมลกษณะสาคญคอ มขออางหนงเปนประโยคเงอนไข เชน “ถาเขามาทางานสายแลวเขาจะถกตดเงนเดอน” ซงถาพจารณาอยางละเอยดจะพบวามประโยคยอยซอนอย 2 ประโยค คอ “เขามาทางานสาย” เรยกประโยคนวาเงอนไขหรอตวตน และอกประโยคหนงทเปนผลทเกดจากเงอนไข คอ “เขาจะถกตดเงนเดอน” เรยกประโยคนวา ผลหรอตวตาม สาหรบคาวา “ถา...แลว...” เปนเพยงสนธานทใชเชอมเงอนไขนเทานน สวนอกขออางหนงเปนขออางทอาจจะสนนสนนเงอนไขหรอปฏเสธตวตามกได เชน (1) ถาเขามาทางานสายแลวเขาจะถกตดเงนเดอน เขามาทางานสาย ดงนน เขาถกตดเงนเดอน (2) ถาเขามาทางานสายแลวเขาจะถกตดเงนเดอน เขาไมถกตดเงนเดอน ดงนน เขาไมไดมาทางานสาย การอางเหตผลในรปแบบท (1) และ (2) เปนรปแบบการอางเหตผลทสมเหตสมผล โดยขอ (1) เปนการอางแบบยนยนเงอนไข ซงจะทาใหไดขอสรปเปนผลของเงอนไข สวนขอ (2) เปนการอางเหตผลแบบเงอนไขโดยปฏเสธตวตาม จะทาใหไดขอสรปเปนการปฏเสธตวตน กลาวคอ เมอเขาไมถกตดเงนเดอนยอมไมไดมาสายแนนอน เพราะถาเขามาสายกจะถกตดเงนเดอนตามเงอนไขทกลาวไวในขออางแรก


109

ขอควรระวงของการใชการอางเหตผลแบบเงอนไข การอางเหตผลแบบเงอนไขมกพบขอผดพลาดในการนาไปใชดงตวอยางตอไปน

(3) ถาเขามาทางานสายแลวเขาจะถกตดเงนเดอน เขาถกตดเงนเดอน ดงนน เขามาทางานสาย (4) ถาเขามาทางานสายแลวเขาจะถกตดเงนเดอน เขาไมไดมาสาย ดงนน เขาไมถกตดเงนเดอน จาก (3) และ (4) ขอบกพรองในการใหเหตผลทางเนอหา เนองจากในกรณของขอ (3) เปนการอางสาเหตทไมถกตอง เพราะถาทราบวา เขาถกตดเงนเดอน ไมสามารถสรปกลบไปไดวา เขามาทางานสาย เนองจากเขาอาจถกตดเงนเดอนจากสาเหตอน เชน ไมมาทางานเลยหลายๆ วน หรออาจเกดจากการทเขาทางานผดพลาดกอใหเกดความเสยหายตอองคกรกเปนได และในกรณของขอ (4) กเปนการดวนสรปและอางสาเหตไมถกตองเชนกน เพราะวาการทเขาไมไดมาทางานสายไมไดหมายความวาจะไมถกตดเงนเดอน เขาอาจถกตดเงนเดอนจากสาเหตอนตามทไดกลาวมาแลว นอกจากนในประโยคเงอนไขในขอ (4) นนมเงอนไขคอ เขามาทางานสาย แตการททราบวาเขาไมไดมาทางานสายนนไมไดเปนไปตามเงอนไขทกาหนด ดงนนการสรปวาเขาไมถกตดเงนเดอนจงไมสมเหตสมผล

สรปการอางเหตผลแบบเงอนไขในเชงสญลกษณไดดงน (1) ยนยนเงอนไขหรอตวตน ถา ก แลว ข และ ก ดงนน ข (2) ปฏเสธผลหรอตวตาม ถา ก แลว ข และ ไมใช ข ดงนน ไมใช ก


110

ตวอยาง 3.8 พจารณาความสมเหตสมผลของการอางเหตผลตอไปน 1) ถาบานของสดารตนมโทรศพทกจะมรายชอในสมดหนาเหลอง แตผมหาอยางละเอยด

ถถวนแลวกยงไมพบ แสดงวาคณสดารตนไมมโทรศพทบานแนๆ 2) ถาไมมนาคนกอยไมได เพราะฉะนนเราคงตองหาทอยใหมกนแลว เพราะทนแลงนา

มากขนเรอยๆ 3) วนไหนจงจกทกโชคจะไมดทงวน วนนฉนตองโชคไมดแนเพราะวาเมอเชาจงจกทกเสยง

ดงมาก จากตวอยาง 1) เปนไปตามการอางเหตผลแบบเงอนไขโดยปฏเสธตวตาม ดงนนการอางเหตผลในขอ 1) สมเหตสมผล สาหรบ 2) เปนขอความทพบทวไป ซงไมไดแยกแยะระหวางขออางกบขอสรปใหเหนชดเจน ตองทาการแยกแยะระหวางขออางและขอสรปใหเจนเสยกอนจงจะพจารณาความสมเหตสมผลไดดงน ขออาง ถาไมมนาคนกอยไมได และทนแลงนามากขนเรอยๆ ขอสรป เพราะฉะนนเราคงตองหาทอยใหมกนแลว โดยการอางเหตผลแบบเงอนไขชนดยนยนเงอนไขหรอตวตน การอางเหตผลนจงสมเหตสมผล และในขอ 3) เปนการอางเหตผลแบบเงอนไข โดยม “วนไหนจงจกทกโชคจะไมดทงวน” เปนประโยคเงอนไข และ “วนนฉนจงตองโชคไมดแน” เปนขอสรป โดยการอางเหตผลแบบเงอนไขชนดยนยนเงอนไขหรอตวตน การอางเหตผลนจงสมเหตสมผล การตรวจสอบความสมเหตสมผลจากการอางเหตผลแบบนรนย

จากทกลาวมาแลววาในการพจารณาการอางเหตผลแบบนรนยนน นอกจากสามารถหาและแยกแยะไดวา สงใดเปนเหต (ขออาง) และสงใดเปนผลสรปแลว ควรตรวจสอบไดดวยวา เหตและผลทมอยนนสมเหตสมผลหรอไม อยางไร เพราะในความเปนจรง ถงแมจะมใชหลกการหรอกฎเกณฑในการหาเหตและผลจากสถานการณได แตไมสามารถบอกไดวา ถกตอง เหมาะสม หรอสมเหตสมผลหรอไม สงทพบหรอหามาไดนน อาจเปนเพยงคากลาวอางและผลสรปทอาจไมสามารถใชไดจรง ดงนน ในสวนนจะกลาวถงวธการหนงทสามารถพจารณาความสมเหตสมผลได นนกคอวธการใชแผนภาพและการใชตาราง


111

A B

1) การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพ ในการพจารณาตรวจสอบความสมเหตสมผล วธหนงทงายและเปนทนยมคอการใชแผนภาพของเวนน – ออยเลอร ซงจะใชรปปด เชน วงกลม หรอวงรแทนขอความตางๆ ในประโยคหรอวลนน แลวเขยนรปปดเหลานนตามความสมพนธของเหตทเกดขน จากนนจงพจารณาความสมเหตสมผลจากแผนภาพทได แผนภาพทใชในการตรวจสอบความสมเหตสมผล มรปแบบมาตรฐาน 4 รปแบบ คอ

1. “A ทกตวเปน B” ทก A เปน B

เขยนวงกลม A และ B ซอนกน โดยให A อยภายใน B สวนทแรเงาจะเปนสวนทแสดงวา “A ทกตวเปน B” 2. “A บางตวเปน B” บาง A เปน B เขยนวงกลม A และ B ตดกน มเพยงบางสวนทซอนกน สวนทแรเงาจะเปนสวนทแสดงวา “A บางตวเปน B” 3. “ไมม A ตวใดเปน B” ไมม A ใดเปน B

เขยนวงกลม A และ B แยกกน จะเหนวา ไมมสวนท ทบซอนกน นนคอ “ไมม A ใดเปน B” 4. “A บางตวไมเปน B” บาง A ไมเปน B เขยนวงกลม A และ B ตดกน ใหมเพยงบางสวนท ซอนกน สวนทแรเงาจะเปนสวนทแสดงวา “A บางตวไมเปน B”

หรอ

หรอ

หรอ

หรอ

B A

A B

A B


112

วธการตรวจสอบโดยใชแผนภาพ 1. วาดภาพแสดงความสมพนธของสาเหต (ขออาง) ในแตละขอ 2. ทาแผนภาพจากขอ 1 ทงหมด มาวางซอนกน จะไดแผนภาพรวมของเหตการณทกขอ ซงแผนภาพรวมดงกลาวอาจเกดไดหลายรปแบบ ซงตองแจกแจงใหครบทกแบบ 3. นาผลทไดมาวเคราะห โดยพจารณาความสอดคลองระหวางผลสรปกบแผนภาพรวมทได ถาผลสรปไมสอดคลองกบแผนภาพรวมอยางนอย 1 แผนภาพ แสดงวา เปนการใหเหตผลทไมสมเหตสมผล แตถาผลสรปสอดคลองกบแผนภาพรวมทกแผนภาพ แสดงวา เปนการใหเหตผลทสมเหตสมผล ตวอยาง 3.9 ตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพ ขออาง 1 : นกศกษาทกคนมอายตงแต 18 ป ขออาง 2 : ผทมอายตงแต 18 ปทกคนสามารถเลอกตงได ผลสรป : นกศกษาทกคนสามารถเลอกตงได ขออาง 1 : นกศกษาทกคนมอายตงแต 18 ป ขออาง 2 : ผทมอายตงแต 18 ปทกคน สามารถเลอกตงได รวมขออาง 1 และ 2 : รวมไดกรณเดยวคอ จากแผนภาพรวมพบวา นกศกษาทกคนเปนคนทเลอกตงได หรอ นกศกษาทกคนสามารถเลอกตงได ซงสอดคลองกบผลสรปทกาหนด เพราะฉะนนการอางเหตผลน “สมเหตสมผล”

นกศกษา

ผทมอายตงแต 18 ป


ผทเลอกตงได

นกศกษา


ผทเลอกตงได


113

ตวอยาง 3.10 ตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพ ขออาง 1 : นกการเมองบางคนเปนเศรษฐ ขออาง 2 : เศรษฐบางคนเปนคนด ผลสรป : เศรษฐบางคนไมเปนนกการเมองและไมใชคนด ขออาง 1 : นกการเมองบางคนเปนเศรษฐ ขออาง 2 : เศรษฐบางคนเปนคนด

รวมขออาง 1 และ 2 : สามารถวาดแผนภาพได 5 กรณ ดงน

กรณ 1 กรณ 2 กรณ 3 กรณ 4

กรณ 5 จากแผนภาพทง 5 กรณ หากพจารณาผลสรป พบวา ทงหมดสอดคลองกบผลสรป ดงนน การอางเหตผลน “สมเหตสมผล”

นกการเมอง เศรษฐ เศรษฐ คนด

นกการเมอง เศรษฐ

คนด นกการเมอง เศรษฐ

คนด

นกการเมอง

คนด

เศรษฐ


คนด เศรษฐ


คนด

เศรษฐ


114

อยางไรกตาม หากพจารณาการอางเหตผลในชวตประจาวน อาจไมคอยพบสถานการณทมการแบงแยกสาเหตและผลสรปอยางชดเจนนก แตหากจะพบในรปแบบของขอความบรรยายทวๆ ไป ซงหากพบสถานการณเชนน กสามารถนามาแบงสาเหตและผลสรปเองได แลวใชการวเคราะหความสมเหตสมผลเชนเดม ดงตวอยาง 3.11 ตวอยาง 3.11 ตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพ “นกศกษาทกคนแตงชดนกศกษา แลวกมผทแตงชดนกศกษาบางคนทางานพเศษนอกเวลา นนกแปลวา นกศกษาบางคนทางานพเศษนอกเวลา” จากขอความดงกลาว สามารถจดเหตและผลไดดงน ขออาง 1 : นกศกษาทกคนแตงชดนกศกษา ขออาง 2 : ผทแตงชดนกศกษาบางคนทางานพเศษนอกเวลา ผลสรป : นกศกษาบางคนทางานพเศษนอกเวลา นามาวาดแผนภาพไดคอ กรณ 1 กรณ 2 กรณ 3

จากแผนภาพพบวา กรณ 1 และ กรณ 3 ไมสอดคลองกบผลสรป ดงนน การอางเหตผลน

“ไมสมเหตสมผล”

นกศกษา

ผททางานพเศษนอกเวลา

ผทแตงชดนกศกษา

นกศกษา



นกศกษา




115

2) การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชตาราง ในการตรวจสอบความสมเหตสมผลนน นอกจากจะใชแผนภาพเวนน-ออยเลอรในการตรวจสอบแลว ยงสามารถใชตารางชวยในการตรวจสอบได ดงตวอยาง 3.12 ตวอยาง 3.12 นกศกษา 3 คน สวนทา สธาสน และสพจน ลงทะเบยนเรยนคนละ 3 วชา จากวชาตอไปน คอ คณตศาสตร ภาษาองกฤษ วทยาศาสตร ประวตศาสตร และดนตร โดยทไมมวชาใดเลยททงสามคนจะลงทะเบยนเรยนเหมอนกน ถาทราบวา 1) สธาสนไมเคยเรยนคณตศาสตรเลยตงแตจบชนมธยมศกษาปท 6 2) สวนทา กาลงทารายงาน “กาเนดโรมน” ขณะทอก 2 คนไมเกยวของกบวชานเลย 3) สพจนไมเคยใหความสนใจดนตรเลยแมแตนอย อยากทราบวา ใครเรยนวชาอะไรบาง จากขอมลทได นามาสรางตารางได ดงน

วชา ชอ องกฤษ คณต ประวตศาสตร วทยาศาสตร ดนตร

สวนทา (6) (7) (2) (6) (7) สธาสน (4) (1) (2) (4) (4) สพจน (5) (5) (2) (5) (3)

เครองหมายแตละชองในตารางจะพจารณาจากขอความตางๆ แลวทาเครองหมายลงในตารางเพอตรวจสอบ โดยกาหนดให เครองหมาย แทน วชาทนกศกษาลงทะเบยนเรยน เครองหมาย แทน วชาทนกศกษาไมลงเรยน พจารณาการทาเครองหมายทละขนตอน คอ

จากขอความท 1 ทาเครองหมายลงในตาแหนงท (1) จากขอความท 2 ทาเครองหมายลงในตาแหนงท (2)

จากขอความท 3 ทาเครองหมายลงในตาแหนงท (3)


116

และจากสถานการณทกลาววา แตละคนลงทะเบยนคนละ 3 วชา จะเหนวา สธาสน ไมลงเรยนไปแลว 2 วชา และเหลออก 3 วชาวางอยกตองลงทง 3 วชา จงทาเครองหมายในตาแหนงท (4) ทานองเดยวกบสพจนทไมลง 2 วชา กจะทาเครองหมายได 3 วชา คอตาแหนงท (5) สดทายสถานการณบอกวา ไมมวชาใดเลยททงสามคนลงทะเบยนเรยนเหมอนกน นนคอ ถามวชาใดทสธาสน และสพจนลงทะเบยน สนนทากจะลงทะเบยนไมได เพราะฉะนน สนนทาจงไมสามารถลงทะเบยนวชาองกฤษกบวทยาศาสตรได จงสามารถทาเครองหมายในตาแหนง (6) และทเหลออก 2 ชอง กตองเลอกลงทะเบยนใหครบ ตารางกจะเสรจสมบรณ

เพราะฉะนน จากตารางทาใหทราบวา สนนทาลงเรยน คณตศาสตร ประวตศาสตร ดนตร สธาสนลงเรยน องกฤษ วทยาศาสตร ดนตร สพจนลงเรยน องกฤษ คณตศาสตร และวทยาศาสตร

หรอในขอน ถาคาถามถามวา จากขอมลดงกลาวสรปไดหรอไมวา สธาสน และสพจนเรยนวชาวทยาศาสตร กสามารถพจารณาจากตารางและสรปไดวา “จรง” 3. การอางเหตผลแบบอปนย : การอางเหตผลโดยระบจานวน การอางเหตผลโดยระบจานวน เปนการอางเหตผลโดยใชวธอปนย ซงโดยทวไปเรยกวา การอปนยโดยระบจานวน (Induction by Enumeration) เปนการอางเหตผลทขออางจะกลาวถงคณสมบตบางอยางของตวอยางทเลอกมาจากกลมใดกลมหนง แลวขอสรปจะสรปวาคณสมบตเหลานนเปนคณสมบตของทกสมาชกหรอบางสมาชกของกลมนน รวมทงสมาชกทไมไดถกเลอกมาดวย วธการเชนนจะมประโยชนมากในทางสถต ในกรณทกลมทตองการศกษานนมหนวยยอยเปนจานวนมาก ดงตวอยาง 3.13 ตวอยาง 3.13 การอางเหตผลโดยระบจานวน 1) รถยนตทกคนทผลตจากยโรปมมาตรฐานสง ดงนน รถยนตยโรปทกคนมมาตรฐานสง 2) รอยละ 80 ของรถยนตทผลตจากยโรปมมาตรฐานสง ดงนน รอยละ 80 ของรถยนตยโรปมมาตรฐานสง


117

จาก 1) และ 2) พบวา มรปแบบการอางเหตผลเดยวกน คอ จากการตรวจสอบรถยโรปบางคนพบวา ม รอยละ x ทมมาตรฐานสง จงสรปวารถยนตยโรป รอยละ x มมาตรฐานสง โดยม x = 100 และ x = 80 ในตวอยางแรกและในตวอยางทสองตามลาดบ การอางเหตผลโดยระบจานวน พบไดคอนขางมากในปจจบนในรปแบบของรายงานการศกษาคนควาวจย การทาโพลสารวจความคดเหน เปนตน และเหนไดชดวาขอสรปอาจจะเปนเทจถงแมวาขออางจะเปนจรง อยางไรกตามสามารถทาให โอกาสทขอสรปเปนเทจ ลดนอยลงได ถาระมดระวงในเรองตอไปน 1) ปญหาการเกบขอมลนอยเกนไป ถาพจารณาจากตวอยางของรถยโรปจะเหนวา ถารถยโรปทงหมดม 1000 คน เลอกตวอยางตรวจสอบเพยง 5 คนเพอสรปวารถยโรปมมาตรฐานหรอไม ทาใหสรปขอเทจจรงไดยากเพราะวาเกบขอมลนอยเกนไป จงเกดปญหาวาจะตองตรวจสอบรถกคนจงจะสรปไดวาการอางเหตผลนนาเชอถอ ซงปญหานไมมคาตอบทแนนอนตายตวขนอยกบวากาลงศกษาเรองใดอย สาหรบบางเรองดตวอยาง 5 เปอรเซนตกเพยงพอแลว แตบางเรองอาจไมเพยงพอจงจาเปนตองอาศยวธการทางสถตเขามาชวยในการพจารณาขนาดของตวอยาง 2) ปญหาการเกบขอมลแบบไมเปนกลาง ปญหานเกดขนเมอกลมตวอยางทเลอกมาศกษาไมเปนตวแทนทดของขอมล นนคอ เลอกเฉพาะบางกลม ไมกระจายไปยงบรเวณอนๆ ของขอมลทงหมด เชน ในตวอยางของการตรวจสอบคณภาพรถยโรป ถาเลอกรถยโรปมาตรวจสอบ 100 คน แตบงเอญวาเลอกเฉพาะรถในประเทศไทย และพบวา 90 คนเปนรถทมมาตรฐาน กยงไมสามารถสรปไดวา 90 เปอรเซนตของรถยโรปมมาตรฐาน เพราะยงมรถในประเทศยโรปอนทยงไมไดทาการตรวจสอบ ดงนนในการเลอกกลมตวอยางจงควรเลอกรถยโรปมาจากหลายประเทศทมผใชรถยโรป

ปญหาการเกบขอมลแบบไมเปนกลางพบไดบอยในชวตประจาวน เชน อยากทราบความคดเหนเกยวกบเรองใดเรองหนงของประชาชนทงหมดแตทาการสอบถามเพยงประชาชนบางกลมแลวสรปรวมไปยงประชาชนทงหมด เปนตน นอกจากนยงเกดในรปแบบทใกลเคยงกนคอ เลอกกลมตวอยางทมลกษณะสนบสนนและนาไปสขอสรปทตองการเทานน เชน ตองการสรปวา สมทมาจากบางมดสวนใหญจะหวาน การเลอกกลมตวอยางจงเลอกแตกลมสมทหวานเทานน แลวมาพจารณาวาสมกลมทหวานกลมใดบางทมาจากบางมด เพอเปนขออางสนบสนนขอสรปทกลาวไวกอน การปองกนทาไดโดยเลอกสมจากสวนตางๆ ทบางมดแลวจงไปศกษาเพอหาขอสรป


118

4. การอางเหตผลแบบอปนย : การอางเหตผลแบบเปรยบเทยบ การเปรยบเทยบนนมอย 2 ชนด คอ ชนดท 1) เปนการเปรยบเทยบเพออธบายสงทเปนนามธรรมซงมความซบซอน และไมมคาทสามารถอธบายสงทเปนนามธรรมนนไดชดเจน โดยนาเอาสงทผอานหรอผฟงเขาใจดอยแลวมาเทยบเคยง เพอใหผอานหรอผฟงเขาใจชดเจนและเกดมโนภาพมากขน เชน พระพทธเจาไดเปรยบเทยบสตปญญาของคนกบดอกบวสเหลา การเปรยบเทยบเชนนไมใชการอางเหตผลหรอชวนใหเชอแตอยางใดเพยงแตเปนการเปรยบเทยบเพออธบายใหผศกษาพระธรรมไดเขาใจแจมแจงมากขน ชนดท 2) เปนการสรปความบางอยางจากหลกฐานแลวนามาเปรยบเทยบ ซงในทนจะเรยกวา การอางเหตผลแบบเปรยบเทยบ การอางเหตผลแบบเปรยบเทยบเปนการอางเหตผลจาก “บางสวน” ไปส “บางสวน” โดยอางวาสองสงทนามาเปรยบเทยบกนนนมลกษณะบางประการเหมอนกน แลวสรปวาลกษณะประการทเหลอมลกษณะเหมอนกนดวย อยางไรกตามลกษณะของการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบยงมรายละเอยดปลกยอยทตองทราบเพอเปนแนวทางในการพจารณาตดสนความถกตองของการอางเหตผลชนดน คอ 1. เปนการอางจากขอมลเดยว เชน ขออาง : วรทยาอานหนงสอกอนเขาเรยน ตงใจเรยนในชนเรยน ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ วรทยาไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ พชราอานหนงสอกอนเขาเรยน ตงใจเรยนในชนเรยน ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ ขอสรป : พชราไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ

การสรปทแนชดจะเกดขนกตอเมอทราบวา การอานหนงสอกอนเขาเรยน การตงใจเรยนในชนเรยน และการทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ ทาใหไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ ขณะทจะทราบแนชดไดตองอาศยการเกบขอมลจานวนทมากพอ ซงการพจารณาจากตวอยางของวรทยาเพยงตวอยางเดยวจะไมสามารถไดขอสรปทแนชดได

2. มการสรป “ทงหมด” ซอนอย แมการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบจะเปนการเปรยบเทยบสงสองสงทมลกษณะบางประการเหมอนกนตามตวอยางขางตน แตการทผอางสรปเชนนนแสดงวาผอางไดยอมรบวาสงใดกตามทมลกษณะเหมอนกบขอมลทยกมาเปนขออาง ยอมสรปไดในทานองเดยวกนทงสน กลาวคอ ผอางไดยอมรบวาใครกตามทอานหนงสอกอนเขาเรยน ตงใจเรยนในชนเรยน ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ จะไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ ซงเปนการสรปทงหมดจากขอมลเดยว จงถอวาการสรปดงกลาวมความนาเชอถอนอยมาก


119

3. อางลกษณะเฉพาะทเหมอนกน เนองจากการอางเหตผลชนดนอาศยลกษณะทเหมอนกนเปนขออาง และสรปวาลกษณะอนๆ กนาจะเหมอนกน ในกรณของวรทยากบพชรา มการอางสวนทเหมอนกนคอ อานหนงสอกอนเขาเรยน ตงใจเรยนในชนเรยน ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ แตไมไดยกสวนทตางกนมาพจารณาเลย เชน ความรพนฐานของวรทยาอาจจะดกวาพชรา หรอเกรดเฉลยของวรทยาเปน 3.8 แตเกรดเฉลยของพชราเปน 2.5 เปนตน สวนทตางกนนอาจเปนสาเหตสาคญททาใหผลสรปเปลยนจากเดมได ผอางอาจจะอางลกษณะเหมอนกนเปนจานวนมากขนเพอใหเชอวาสวนทตางกนของขอมลทงสองสงนนมนอยลง ขอสรปกมความนาเชอถอมากขน แตตองพงระวงอยางหนงคอ ลกษณะทเหมอนกนนนจะมมากเพยงใด ถาไมมความสมพนธหรอสนบสนนลกษณะบางอยางทตองการสรป ขอสรปกไมไดมความนาเชอถอมากขน ยงถาลกษณะทตองการสรปมความสมพนธกบความแตกตางซงไมไดนามากลาวอาง ขอสรปกยงไมนาเชอถอมากขนอก ดงนนจงตองพจารณาลกษณะทนามาเปนขออางวามความสมพนธกบลกษณะทตองการสรปจรงหรอไม

4. แสดงวาลกษณะทนามาเปนขออางมความสมพนธกบลกษณะทตองการสรป จากตวอยางของวรทยาและพชรามความเหมอนกนคอ อานหนงสอกอนเขาเรยน ตงใจเรยนในชนเรยน ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ ผอางเชอวา ลกษณะทกลาวมาทงหมดมความสมพนธกบลกษณะทตองการสรปคอ ไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ ซงผรบฟงจะเหนดวยวาสงเหลานสมพนธกนหรอไมขนอยกบประสบการณหรอความรในเรองนนๆ ของผรบฟงเอง วธการทดสอบการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบ

การอางเหตผลแบบเปรยบเทยบอาจมขอบกพรองหลายประการดงทกลาวมาขางตน ดงนนการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบจงตองใชเกณฑในการตรวจสอบดงน

1. ลกษณะสาคญของสงทนามาเปรยบเทยบกนนนเหมอนกนทงหมดหรอไม เนองจากการอางเหตผลชนดเปนการนาลกษณะเฉพาะทเหมอนกนมาเปรยบเทยบกน ความเหมอนทยกมาเปรยบเทยบกนอาจเปนบางลกษณะ อาจมลกษณะสาคญอยางอนททาใหสรปอยางทตองการไมได แตเปนลกษณะทไมไดยกมาอางกทาใหสรปอยางผด ๆ ได เชน

เมอวานนอากาศรอนอบอาว ไมมแสงแดด ฝนตก วนนอากาศรอนอบอาว ไมมแสงแดด ดงนนวนนฝนนาจะตก


120

ในกรณนฝนอาจจะไมตกกได เพราะอาจจะมลกษณะสาคญบางอยางททาใหฝนไมตก เชน วนนไมมแสงแดดเพราะเปนเวลากลางคน ซงลกษณะนเปนความแตกตางทสาคญทอาจจะทาใหสรปไมไดวาวนนฝนจะตก ฉะนนการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบนอกจากจะตองพจารณาความเหมอนทสาคญแลวยงคงจะตองทดสอบดวามความแตกตางทสาคญดวยหรอไม

2. ลกษณะทวาเหมอนนนเหมอนกนจรงหรอไม บางครงลกษณะทกลาวอางวาเหมอนกนอาจจะเหมอนกนแบบผวเผนกได สวนในรายละเอยดนนตางกน และรายละเอยดทตางกนนเองจะเปนตวสาคญททาใหสรปผด เชน

“เดกตองอยในความปกครองของผใหญจงจะกาวหนา ดงนนถาประเทศเลกอยในความปกครองของประเทศใหญยอมกาวหนา” ตวอยางนเปนการเปรยบเทยบระหวางเดกกบประเทศเลก และผใหญกบประเทศใหญ สวนความสมพนธกเทยบระหวางการทผใหญปกครองเดกกบประเทศใหญปกครองประเทศเลก ซงถานามาพจารณา พบวามความเหมอนกนทขนาดและอานาจ แตไมกลาวถงรายละเอยดอยางอนเชน เดกพงพาตนเองไมได ขณะทประเทศเลกพงพาตนเองได ประเทศเลกตางจากประเทศใหญทขนาดแตอาจมความเจรญมากกวากเปนได และในเชงความสมพนธการปกครองนนผใหญปกครองเดกเพอเปนการดแลใหเดกมความเจรญกาวหนา แตประเทศใหญปกครองประเทศเลกเพอหวงผลประโยชนบางประการ การปกครองสองลกษณะนจงแตกตางกน ดงนนการอางเหตผลดงกลาวจงไมนาเชอถอ

3. ลกษณะทเหมอนกนนนมความสมพนธกบลกษณะทสรปหรอไม เนองจากการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบอาศยลกษณะทเหมอนกนเปนขออาง และสรปวาลกษณะอนๆ กนาจะเหมอนกน ดงนนลกษณะทเหมอนกนกจะตองสมพนธและสนบสนนลกษณะอนทตองการสรปวาเหมอนกนดวย มเชนนนจะถอวาลกษณะทเหมอนกนทยกขนมานนเปนหลกฐานไมได เชน

วรทยาเรยนคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย เกรดเฉลย 3.8 ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ ไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ

พชราเรยนคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย เกรดเฉลย 3.8 ทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ

ดงนนพชราไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ การอางเหตผลครงใหมนมความนาเชอถอนอยกวาครงแรก เพราะวาการทวรทยาเรยน

คณะเดยวกนและเกรดเฉลยเทากนกบพชราไมเกยวของกบการเรยนไดเกรด A วชาการคดและการตดสนใจ เพราะฉะนนตองพจารณาวาขออางกบขอสรปมความสมพนธกนจรงหรอไม


121

4. การสรป “ทงหมด” ทซอนอยนนแยงไดหรอไม ขอความใดทกลาวอางวาทงหมดเปนหรอทกสงไมเปน จะเปนเทจทนทถามหนงสงในทกสงเกดขดแยงกบขอความนน เชน การกลาวอางวายารกษาโรคทกชนดมประโยชนตอรางกาย ถาพบวามยาบางชนดมโทษตอรางกายเพยง ชนดเดยวคากลาวอางนจะเปนเทจทนท การอางเหตผลเปรยบเทยบโดยสรปทงหมดจงเกดขอผดพลาดไดงาย ดงนนจงควรทดสอบกอนวาการสรป “ทงหมด” ทซอนอยนนแยงไดหรอไม เชน

เมอไปทานอาหารทรานแหงหนงและมอาหารชนดหนงทอรอย กมกจะคดวาอาหารอยางอนกนาจะอรอยดวยเชนกน และถารสกวาอาหารรานนอรอยทกอยาง เมอรานนไปเปดสาขาเพม กยงคงเชอวาอาหารของรานทเปนสาขากอรอยดวย ความเชอนมาจากการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบ ซงแสดงรปแบบไดดงน

ราน ก มเมนอาหาร A B C D และอาหารทกอยางอรอย สาขาของราน ก มเมนอาหาร A B C D เชนเดยวกบราน ก ดงนนสาขาของราน ก นาจะมอาหารอรอยเหมอนราน ก ดวยเหตนผทเคยทานอาหารของราน ก จงเชอวาอาหารทสาขาของราน ก นาจะอรอย

เชนกน แตทวาเมอทดลองไปรบประทานแลวอาจจะอรอยเหมอนราน ก หรอไมกได

5. การอางเหตผลแบบอปนย : การหาสาเหตและวธการของมลล การคนหาสาเหตของปรากฏการณตางๆ เปนเรองสาคญมากสาหรบมนษย เพราะมนษยตองการทจะเขาใจ พยายามควบคมและพยายามทจะเอาชนะธรรมชาตเพอดารงอยบนโลกนอยางปลอดภยและเปนสข มนษยจงพยายามคนหาสาเหตของของปรากฏการณเหลาน และในทสดมนษยกไดวธการทเชอวาดทสดในการคนหาสาเหตของของปรากฏการณตางๆ นนคอ วธการทางวทยาศาสตร ซงกวาจะไดวธการนมนษยไดพยายามหาวธหาสาเหตมาเปนเวลานาน หลกฐานทแสดงถงความพยายามนคอวธการทถกสรางขนโดยนกปรชญาชอ จอหน สจวต มลล (John Staurt Mill) หรอเปนทรจกกนในปจจบนวา วธการของมลล (Mill’s Method) สาหรบวธการของมลล เปนเครองมอในการอปนยอกชนดหนงซงเกดขนจากการรวบรวมแนวคดของนกวทยาศาสตรในยคนน โดยมลลเชอวาธรรมชาตมกฎสากลควบคมอย กลาวคอมลลเชอวา ปรากฏการณทงหลายยอมเปนเหตเปนผลแกกนทงสน วธการหาสาเหตเหลานมลลถอวาเปนวธหาสาเหตโดยการทดลอง และไดเสนอวธทดลองไว 5 วธดงน


122

5.1 วธพจารณาตวรวม (Method of Agreement) มลลกลาววา “ในปรากฏการณทนามาพจารณา ซงเปนขอมลสองขอมลขนไป และใน

ขอมลเหลานนมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตทเหมอนกนอยอยางหนง สภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตททกขอมลมรวมกนนนยอมเปนสาเหตหรอผลของปรากฏการณทตองการพสจน” จากคากลาวอธบายดวยสญลกษณดงน

ขอมล สภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหต ปรากฏการณทเกดขน

ขอมลท 1 ขอมลท 2 ขอมลท 3

A, B, C, D A, E, F, G A, O, P, Q

v, u, t t, x, y t, r, s

โดยคากลาวของมลล พบวา A เปนสภาพแวดลอมเดยวทเหมอนกนในทกขอมล และ t เปนปรากฏการณเดยวทเหมอนกนในทกขอมล สรปไดวา A เปนสาเหตของ t นอกจากนยงพบวา สภาพแวดลอมอนจะเปนสาเหตของปรากฏการณ t ไมได ตวอยาง 3.14 โรงพยาบาลแหงหนงมผปวยทอาศยอยในหมบานเดยวกนไดรบพษจากการรบประทานอาหารอยางรนแรง และแพทยตองการทราบสาเหตวาอาการเชนนเกดจากอะไร อาจจะสารวจผปวยโดยใชวธการสงเกตตวรวมดงน ผปวยคนท 1 รบประทาน นา หนอไมตม นาพรก ผปวยคนท 2 รบประทาน นา แกงหนอไม สรา ผปวยคนท 3 รบประทาน ผดเผดหนอไม ลาบหม โดยวธพจารณาตวรวมอาจสรปไดวาสงทผปวยทกคนรบประทานเหมอนกนคอ อาหารทปรงจากหนอไมอนเปนสาเหตทาใหไดรบสารพษ

5.2 วธพจารณาตวตาง (Method of Difference) “ถาขอมลสองขอมลมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตตางกนอยเพยงลกษณะเดยว

ในขอมลแรกมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตซงขอมลทสองไมม และในขอมลแรกเกดปรากฏการณท เปนผลขน สวนในขอมลทสองไมมปรากฏการณดงกลาวเกดขน ดงนนสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตทขอมลทงสองมตางกนยอมเปนสาเหตหรอเปนสวนทไมอาจแยกจากสาเหตของปรากฏการณทเปนผล” จากคากลาวอธบายดวยสญลกษณดงน


123


ขอมลท 1 ขอมลท 2

A, B, C, D B, C, D

f, g, h, i g, h, i

ขอมลท 1 และขอมลท 2 มสภาพแวดลอมทตางกนคอ A และ ผลของปรากฏการณตางกนคอ f โดยในขอมลท 1 มปรากฏการณ f เกดขนและม A เปนสภาพแวดลอมหนงรวมอยดวย สวนในขอมลท 2 ไมมปรากฏการณ f เกดขนและไมมสภาพแวดลอม A รวมอยดวย ดงนน A จงเปนสาเหต (หรอไมอาจแยกไดจากสาเหต) ของ f ตวอยาง 3.15 พจารณาเหตการณตอไปน การจดไฟครงท 1 ม ออกซเจน เชอเพลง ความรอน ไฟตด การจดไฟครงท 2 ม เชอเพลง ความรอน ไฟไมตด จากการพจารณา พบวา ในการจดไฟครงแรกมออกซเจนและไฟตด แตครงท 2 ไมมออกซเจนและไฟไมตด โดยวธดตวตางของมลลสรปไดวา ออกซเจนเปนสาเหตททาใหไฟตด ขอควรระวง เนองจากมลลไมไดใหนยามทชดเจนของคาวา “สาเหต” การสรปตามวธของมลลจงมโอกาสผดพลาดได จากตวอยางของการจดไฟ ถงแมวาการสรปจะถกตอง แตถาไมมเชอเพลงหรอความรอนไฟกไมตดเชนกน เพราะวาทงออกซเจน เชอเพลง และความรอนตางกเปน “สาเหตจาเปน” (Necessary Cause) หรอ “เงอนไขจาเปน” (Necessary Condition) ททาใหไฟตด สาเหตจาเปน คอ สาเหตทขาดไมไดในการจะทาใหเกดปรากฏการณ ถาขาดสาเหตจาเปนแลวปรากฏการณทเปนผลกจะไมเกด นอกจากนยงมสาเหตอกชนดหนงเรยกวา “สาเหตเพยงพอ” (Sufficient Cause) หรอ “เงอนไขเพยงพอ” (Sufficient Condition) ซงหมายถงสาเหตทเมอมแลวจะทาใหเกดปรากฏการณขน ดงนน เมอมลลกลาวถงคาวาสาเหตกอาจจะตความวาเปนสาเหตจาเปนหรอสาเหตเพยงพอกได ดงนน ถาตองการผลแตสรางเพยงสาเหตจาเปน ผลทตองการกไมเกด หรอถาตองการหาสาเหตทงหมดททาใหเกดผลแตไดเพยงสาเหตจาเปน กจะทาใหไดสาเหตไมครบถวน มลลเองกประสบปญหานเชนกน อยางไรกตามวธการของมลลยงใชไดดกรณสาเหตทจาเปนกบสาเหตทเพยงพอกคอสงเดยวกน


124

5.3 วธพจารณาตวรวมตวตางผสมกน (Joint Method of Agreement and Difference) “ระหวางขอมลสองชด ถาในขอมลชดแรกมขอมลสองขอมลหรอมากวานนเปนขอมลทมปรากฏการณเกดขนโดยมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตเหมอนกนอยอยางหนง สวนในขอมลชดทสองมอกสองขอมลหรอมากวานน ซงเปนขอมลทไมมปรากฏการณเกดขน ไมมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตเหมอนกนอยเลย และขอมลเหลานนลวนแตไมมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตของขอมลชดแรกมเหมอนกน สภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตทขอมลทงสองชดตางกนนนยอมเปนสาเหตหรอเปนสวนทแยกไมไดจากสาเหตของปรากฏการณทเกดขน” จากคากลาวอธบายดวยสญลกษณดงน ขอมลชดท 1 เปนขอมลทมตวรวมหรอมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตเหมอนกนอย หนงอยาง (ในทนคอ A)



A, B, C, D, S A, E, F, G, S A, H, I, J, S

p, q, r, s p, t, u, v p, w, x, y

ขอมลชดท 2 ไมมขอมลทมตวรวมและไมมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตเหมอนกนอยเลย



B, C, K E, F, L H, I, M

q, r, o t, u, n w, x, y

จากขอมลทงสองชด พบวา ในชดแรกสภาพแวดลอมทเหมอนกนคอ A และมปรากฏการณทเหมอนกนคอ p แตในชดทสองไมม A และไมมปรากฏการณทเหมอนกนคอ p จงสรปไดวา A เปนสาเหตหรอเปนสงทแยกไมไดจากสาเหตของการเกดปรากฏการณ p


125

ตวอยาง 3.16 ถาตองการทราบวา เหตใดเครองดมชกาลงชนดเดยวกนบางยหอจงมยอดขายสงและบางยหอยอดขายตา และมความเชอวาวธโฆษณาประชาสมพนธนาจะเปนสาเหตสาคญ จงทดสอบดวยวธดตวรวมและดตวตางผสมกนดงน

เครองดม ก โฆษณาทางทว โฆษณาทางหนงสอพมพ ใชปายโฆษณาขนาดใหญ สงผลใหยอดขายสง

เครองดม ข โฆษณาทางทว โฆษณาทางหนงสอพมพ โฆษณาทางวทย สงผลใหยอดขายสง

เครองดม ค โฆษณาทางทว โฆษณาทางวทย สงผลใหยอดขายสง

เครองดม ง โฆษณาทางวทย ปดปายโฆษณาตามรานคาขายปลกและสนามมวย สงผลใหยอดขายตา

เครองดม จ ใชปายโฆษณาขนาดใหญ โฆษณาทางหนงสอพมพ สงผลใหยอดขายตา

เครองดม ฉ ปดปายโฆษณาตามรานคาขายปลก โฆษณาทางวทย สงผลใหยอดขายตา

จากขอมล พบวา เครองดม 3 ชนดแรก คอ ก ข และ ค ใชวธประชาสมพนธเหมอนกนอยางหนงคอ โฆษณาทางทว และผลทเกดขนคอ เครองดมทงสามชนดมยอดขายสงเหมอนกน ซงตางจากเครองดม 3 สามชนดหลง คอ ง จ และ ฉ ทไมไดใชการโฆษณาทางทว และมยอดขายตา จงสรปไดวาการโฆษณาทางทวเปนสาเหตใหเครองดมชกาลงบางยหอมยอดขายสง


126

5.4 วธพจารณาตวทเหลอ (Method of Residue) “เมอตดเอาปรากฏการณสวนท เคยรมากอนแลวดวยการอปนยวาเปนผลของสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตบางสวนออกแลว ปรากฏการณสวนทเหลอยอมเปนผลของสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตทเหลอ” จากคากลาวอธบายดวยสญลกษณดงน

ขอมล สภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหต ปรากฏการณทเกดขน ขอมลท 1 ขอมลท 2

A, B, C, D A, B, C

w, x, y, z w, x, y

พจารณาจากขอมล พบวา ขอมลท 1 และขอมลท 2 มปรากฏการณทเกดขนตางกนคอ z และมสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตทตางกนคอ D ดงน D จงเปนสาเหตของ z ตวอยาง 3.17 หองทางานของบรษทแหงหนงมสมาชก 4 คน คอ ปรารถนา อกนษฐ ประภาวด และสขจตร ในวนทาการวนหนงเวลากอนพกเทยงโทรศพทมอถอของประภาวดไดหายไป ประภาวดตองการทราบวาใครเปนผขโมยหรอหายไปไดอยางไร และจากการสอบสวนไดขอมลบางอยาง คอ ปรารถนาลาพกรอน 3 วน จงไมไดเขามาทางาน อกนษฐไปตดตอลกคาขางนอกไมไดเขาททางานเลยตงแตเชา และสขจตรไปเดนซอของทตลาดนดกอนทประภาวดจะมาถง สาหรบสถานการณนใชวธการของมลลทดสอบไดดงน ขอมลท 1 ปรารถนา อกนษฐ ประภาวด และสขจตร เกดปรากฏการณ ลาพกรอน 3 วน ตดตอลกคาขางนอก เดนซอของทตลาดนด และโทรศพทมอถอหาย ขอมลท 2 ปรารถนา อกนษฐ และสขจตร เกดปรากฏการณ ลาพกรอน 3 วน ตดตอลกคาขางนอก และเดนซอของทตลาดนด ดงนน ประภาวดจงเปนเพยงบคคลเดยวทเกยวของกบการทโทรศพทมอถอหายไป


127

5.5 วธพจารณาตวแปร (Method of Concomitant Variations) “ถาสภาพแวดลอมทนาจะเปนสาเหตอยางหน งผนแปรไปเปนอยางอนแลวอก

ปรากฏการณหนงแปรผนไปตามไปดวยเสมอ สภาพแวดลอมนนยอมเปนสาเหตหรอเปนสงทเกยวของทางสาเหตกบปรากฏการณนน” จากคากลาวอธบายดวยสญลกษณดงน



A, B, C, D+ A, B, C, D++

A, B, C, D+++

p, q, r, s+ p, q, r, s++

p, q, r, s+++

พบวา เมอ D เปลยนแปลง s กจะเปลยนแปลงในลกษณะทสอดคลองกน ดงนน D จงเปนสาเหตของ s ตวอยาง 3.18 บรษทแหงหนงตองการทราบวาการโฆษณาสงผลทาใหสนคาขายดขนหรอไม จงทาการทดลองซงไดผลดงน คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม โฆษณาปกต ผลคอ ยอดขายปกต คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม งดโฆษณา ผลคอ ขายไดนอย คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม โฆษณาใหม ผลคอ ยอดขายปกต

คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม โฆษณามากขน ผลคอ ขายไดมากขน คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม โฆษณาเพมขนอก ผลคอ ขายไดมากขนอก คณภาพสนคาคงเดม ราคาเดม โฆษณาหลายวธ ผลคอ ยงขายไดมากขนอก ดงนนการโฆษณาเปนสาเหตทาใหสนคาขายด ขอควรระวง วธการพจารณาตวแปรมจดบกพรองตรงทไมมวธปองกนไมใหเลอกตวแปร

ทมลกษณะตามหรอผกพนกนโดยบงเอญมาเปนสาเหตของปรากฏการณ เชน การโฆษณามากขนทาใหบรษทตองจางบคลากรดานนเทศศาสตรเพมขน แตถาจะกลาววาบรษทจางบคลากรทางดานนเทศศาสตรเพมขนทาใหยอดขายเพมขน อาจเปนการอางสาเหตผดทาใหการสรปไมจรงกเปนได


128

จากการศกษาวธการของมลลทงหมดจะพบวา ทกวธการจาเปนตองอาศยขอมลทมความแนนอน ซงการทจะเกบรวบรวมขอมลใหไดแนนอนนนเปนเรองททาไดคอนขางยาก อยางไรกตามมลลไมไดเสนอแนะวาสภาพแวดลอมททาใหเกดปรากฏการณเหลานนมวธหาอยางไร ดงนนจงมโอกาสทจะนาขอมลทผดมาใช และวธการทจะลดความผดพลาดจาเปนตองใชกระบวนการทางสถตมาชวยได แตถงอยางไรกตามการนาวธของมลลยงไมสมบรณแบบ เพราะบางครงผลจากการพจารณาอาจใชสาเหตทตองการ และวธการทง 5 กยงไมไชวธพสจนทชดเจน การนาไปใชจงควรเลอกใชตามความเหมาะสม ขอบกพรองของการใชเหตผล

การใชเหตผลบางครงอาจเกดขอบกพรอง ซงอาจเกดจากสาเหตตางๆ เชน แรงกดดน ความเฉอยชา ความเกยจคราน การไมชอบการเปลยนแปลง ไมชอบการใชความคดวเคราะห วจารณ ทตองอาศยความเอาใจใส ความขยนอดทน และใชหลกวชา อกทงอารมณกอาจสงผล เชน ความกลว ความกงวล ความเหนแกตว อคต ความเกลยดชง การตดสนลวงหนา เปนตน ซงลวนแตเปนแรงผลกดนใหการใชเหตผลมขอบกพรอง

การใชเหตผลผด (Fallacy) เบอรตน ฮลลส (Burton Hillis) กลาววา “There’s a mighty big different between good, sound reasons and reasons that sound good.” (มความแตกตางกนอยางมากระหวางเหตผลทดกบเหตผลทดเหมอนจะด) “เหตผลทด” คอเหตผลทมการกลาวอางอยางถกตองตามกฎเกณฑจงมความนาเชอถอสงจนเปนทยอมรบได การศกษากฎเกณฑการใชเหตผลทาใหเขาใจไดวาเหตผลทบคคลทวไปยอมรบวาดตองมลกษณะอยางไร ถาเหตผลใดไมเปนไปตามกฎเกณฑทวางไวกถอวาเปนการใชเหตผลผด คอเกดขอบกพรองในการใชเหตผลทเรยกวา “การใชเหตผลผด” (Fallacy) การใชเหตผลผดจงเปนการใชเหตผลทดเหมอนจะดแตไมด ทอาจทาใหหลงคดวาถกไดหลากหลายรปแบบ เชน ใชภาษาทไมชดเจน สรางสถานการณใหผฟงเกดอารมณหรออคตบางอยาง เสนอหลกฐานทไมจรงหรอสงทไมใชหลกฐานเพอสนบสนนความเชอบางอยาง บางครงหลกฐานทนามาสนบสนนกชวนใหเชอ การคดอยางรอบคอบจะชวยใหสามารถแยกความอยากทจะเชอหรอไมเชอวา การกลาวอางจากการพจารณาวาการนาเหตผลมาสนบสนนขอสรปนนทาไดดเพยงใด การอางเหตผลผดแบงเปนประเภทใหญๆ ได 3 ประเภท คอ การใชเหตผลแบบผดแบบแผน การใชเหตผลผดทางเนอหา และการใชเหตผลผดทางจตวทยา


129

1. การใชเหตผลผดทางแบบแผน (Formal Fallacy) การใชเหตผลผดทางแบบแผน เปนการใชเหตผลผดกฎเกณฑของการอางเหตผลแบบนรนย ซงรวมถงการใชเหตผลผดแบบแผนทางภาษา

1.1 ทวนปญหา (Begging the Question) เปนการพดซาความโดยอาจจะซาคาหรอซาความหมาย เปนการพดเรองเดม ขออางกบขอสรปมใจความเหมอนกน เชน “เธอควรทาอยางน เพราะเปนสงทควรทา” ไมไดใหเหตผลวาทาไมจงควรทา “ถาชาวไทยรวมมอกน ประชาธปไตยจะอยรอด เพราะวาระบอบประชาธปไตยจะคงอยไดกดวยความรวมมอของเราทกคน”

1.2 ภาษากากวม (Ambiguity) เปนการใชภาษาทไมรดกมในการอางเหตผล ใชคาทมความหมายหลายนยทอาจทาใหเขาใจความหมายไดหลายอยางหรอการใชคากากวม ทาใหผฟงกบผพดมความเขาใจไมตรงกน เชน “เขามแตตา” อาจหมายถง ตาทเปนคน หรอตาทเปนอวยวะ “เขายกตว-อยางมาก” กบ “เขายกตวอยางมาก” พจารณา พบวา การแบงวรรคตอน ตางกนจะทาใหเกดความหมายตางกนได

1.3 สรปนอกประเดน (Irrelevant Conclusion) เปนการใชเหตผลผดในลกษณะทขออางทยกมาอางนน ไมมสวนเกยวของกบขอสรปเลยเปนคนละเรองกน เชน

“อาจารยสอนไมรเรอง ไปกนขาวกนดกวา” “คนไทยตองรกวฒนธรรมไทย ดวยการไมทงขยะเกลอนกลาด” 1.4 สรปเกนขออาง (Jumping to Conclusion) เปนเรองของการผดกฎแหงความ

สมเหตสมผลโดยขอสรปมความหมายกวางกวาขออางทไดกลาวไว หรอมขอความทมความหมายกวางในขอสรปแตมความหมายทแคบกวาในขออาง เชน “บณฑตบางคนประพฤตตวไมด เพราะฉะนนไมควรใหมการศกษาขนอดมศกษา”

“ประเทศบรไนมขนาดเลกมาก พนทจะเพาะปลกกไมม นบเปนประเทศทยากจนทสด”


130

2. การใชเหตผลผดทางเนอหา (Material Fallacy) การใชเหตผลผดทางเนอหา เปนเรองของการอางเหตผลแบบอปนย โดยเฉพาะอาจจะผดในแงทสรปโดยทเนอหายงไมเพยงพอหรอเนอหาไมตรงกบความจรง

2.1 ดวนสรป (Hasty Generalization) เปนการดวนสรปโดยทยงมขอมลไมเพยงพอ เปนขอบกพรองในการอางเหตผลทเกดจากการสรปลกษณะสากล คอ หลกฐานหรอประสบการณยงไมเพยงพอจงทาใหการสรปนนไมนาเชอถอ เชน “สมชายนไวใจไมไดเลย เมอวานผมจบโกหกเขาได” โดยผพดเพงมประสบการณวาคณสมชายโกหกเพยงครงเดยวแลวรบสรป ขอมลทโกหกเพยงครงเดยวนไมมากพอทจะสรปวาคณสมชายไวใจไมได ซงในกรณนเขาอาจจะมความจาเปนบางอยางกได

2.2 ไมใชตวแทนใหสรป (Unrepresentative Generalization) กรณนอาจมขอมลมากเพยงพอ แตถาขอมลนนไมใชตวแทนทดของเรองทสรป การสรปนนกยงไมนาเชอถอ เชน คนกรงเทพฯ ไมใชตวแทนทดของคนไทยทงหมดในการสารวจความคดเหนเรองการอานหนงสอพมพ หรอจากประโยคทวา “คนไทยเหนจะพดภาษาองกฤษเกงกนมาก เพราะโรงแรมสยามทผมเคยพกบรกรพดภาษาองกฤษเกงกนทกคน” ซงในกรณน บรกรของโรงแรมไมใชตวแทนทดของคนไทยในเรองการพดภาษาองกฤษ

2.3 อางสาเหตผด (False Cause) ถาทราบสาเหตกสามารถสรปหรอยนยนไดวาจะเกดผลอะไรตามประสบการณทผานมา แตถาทราบผลจะไมสามารถสรปวาเกดจากสาเหตใด เพราะปรากฏการณหนงๆ อาจมไดหลายสาเหต เชน ขอสอบยากทาใหสอบตก ถาทราบวาขณะนสอบตก แลวสรปวาเปนเพราะขอสอบยากอยางนเปนการอางเหตผลผด

2.4 ภายหลงคอผล (Post Hoc, After This) เปนการดวนสรปวา สงหนงเปนสาเหตของอกสงหนงทงทความจรงแลวไมไดเปนเหตและผลของกนและกนแตอยางใด ทงนจากความเชอทวาเหตจะนาหนาผล จงดวนสรปวาเหตการณหนงซงเกดภายหลงอกเหตการณหนงจะตองเปนผลอนสบเนองมาจากเหตการณนน การสรปผดพลาดเชนนเกดจากการสบสนระหวางสาเหตกบความบงเอญ เชน “ดส พอเธอเดนเขามาฉนหายปวดหวทนทเลย”

2.5 รวมหม (Composition) เปนการสรปลกษณะรวมทงกลมจากลกษณะเฉพาะแตละสงโดยเชอวาถาสวนยอยแตละสวนเปนอยางไรแลว กลมซงเปนสวนรวมของสวนยอยๆ เหลานนจะมลกษณะดงกลาวดวย การสรปเชนนบางกรณกสมเหตสมผล บางกรณกไมสมเหตสมผล เชน


131

“นกเรยนหองนเรยนเกงเพราะแตละคนเรยนเกง” อยางนสมเหตสมผล แตถาสรปวา “ลกขนแตละคนมอคต คาตดสนของคณะลกขนจงมอคตดวย” ลกขนแตละคนอาจจะมอคตจรง แตกสามารถชขอบกพรองของลกขนคนอนได บางครงลกษณะของสวนรวมไมไดเกดจากลกษณะของสวนยอย หากแตเปนลกษณะทเกดขนเมอสวนยอยมารวมกน เชน “นกฟตบอลทมเราเตะเกงทกคน ทมของเราตองชนะ” การทนกฟตบอลแตละคนมความสามารถเฉพาะตวสงไมไดหมายความวาทมจะตองชนะ เพราะการเลนเปนทมตองอาศยการประสานงานกนในทมและความมระเบยบวนย การสรปเชนนจงไมนาเชอถอ

2.6 แยกหม (Division) เปนการสรปลกษณะของสวนยอยจากลกษณะของสวนรวม รวมหมกบแยกหมเปน 2 ดานของเหรยญเดยวกน การใชเหตผลผดแบบนเกดจากความสาคญผดวาสวนรวมมลกษณะอยางไรแลว สวนยอยแตละสวนยอมมลกษณะอยางนนดวย ทจรงลกษณะของ สวนรวมมกปรากฏอยในสวนยอยกจรงแตกไมไดหมายความวาสวนยอยทกสวนจะตองเปนอยางนน ตวอยาง “ประเทศสหรฐอเมรการารวยมาก คนอเมรกนคงไมมใครจนกนเลย”

2.7 หวรนแรง (All or Nothing) เปนขอบกพรองทเกดจากการใหเลอกเพยงดานเดยวจาก 2 ดานทเสนอใหเลอก เชน ดานดกบดานราย ดานถกกบดานผด เปนตน แตในความเปนจรงทกอยางในโลกมใชจะดหรอรายทงหมด แตเนองจากดกบรายเปนสงตรงขามกน จงมกคดตอไปวาถาไมดกตองราย ถาไมรายกตองด แตตามความเปนจรงอาจจะมสงทคอนขางด คอนขางราย ดบางรายบาง ถาผฟงไมพจารณาขอเทจจรงกเทากบยอมรบแงทผพดตงไวซงไมถกตอง เชน “สมศรไมใชคนจน ดงนนเธอกตองรวยมาก” ขอความนกาหนดดานทตรงกนขามกนใหเลอกเพยงดานเดยว คอ จนกบรวย แตความจรงแลวคนทไมจนไมจาเปนตองรวย การสรปสงใดเพยง ดานเดยวเปนสงไมถกตองจงเปนการอางเหตผลผด

2.8 เลนแงอยางผดๆ (False Dilemma) เปนขอบกพรองในการอางเหตผลทใหเลอกเฉพาะแงลบ โดยผพดยกแงลบทง 2 กรณใหเลอก ถาเรองทพดนนมเฉพาะแงลบใหเลอกจรงๆ กไมถอวาเปนการการใชเหตผลผด แตถาพจารณาใหถถวนแลวพบวาเรองนนมไดมเฉพาะแงลบเพยง 2 แงอยางทผพดยกขนมากจะถอวาเปนการใชเหตผลผด เชน “เปนขาราชการถาคอรปชนประชาชนกเกลยด ถาไมคอรปชนเพอนฝงกเกลยด ไมวาจะทาอยางไรกมแตคนเกลยดทงขน ทงลอง” กรณขออางมเฉพาะแงรายเชนนตองพจารณาวามทางเลอกอนหรอไมทจะใหผลด “เปนขาราชการถาคอรปชนเพอนฝงกรก ถาไมคอรปชนประชาชนกรก ยงไงๆ กมแตคนรก” เปนการโตกลบโดยยอมรบเสยกอนแลวจงชใหเหนขอแตกตาง ไมใชการใหเหตผลเพยงแตชใหเหนสงทถกตองนนเปนอยางไร ซงถอวาเปนการใชเหตผลผดเชนกน


132

บางครงอาจเกดความสบสนระหวางการใชเหตผลผดทางเนอหา รายละเอยดดงแสดงในตวอยาง 3.19 ตวอยาง 3.19 พจารณาการอางเหตผลตอไปน (1) สมาชก 2 คนของสโมสรนรวยมาก ดงนน สมาชกทกคนของสโมสรนตองรวยมาก (2) สมาชกแตละคนของสโมสรนรวยมาก ดงนน สโมสรนตองรวยมาก (3) สโมสรนรวยมาก ดงนน สมชายทเปนสมาชกของสโมสรนตองรวยมากดวย การอางเหตผลทงสามขอทกลาวมามลกษณะใกลเคยงกนมาก หากพจารณาในรายละเอยด พบวา ตวอยาง (1) เปนการใชเหตผลผดแบบดวนสรปโดยอางจากคณสมบตของสมาชกบางคน (2 คน) ไปสคณสมบตของสมาชกทกคนของสโมสร แตหลกฐานทนามาอางคอสมาชกจานวน 2 คนนนมจานวนนอยเกนไปทาใหขอสรปไมนาเชอถอ สวนตวอยาง (2) แตกตางจากตวอยาง (1) ตรงทเปนการอางจากคณสมบตของสมาชก แตละคน (ทกคน) ไปสคณสมบตของตวสโมสรจงเปนการใชเหตผลผดแบบรวมหมทสรปลกษณะรวมของทงกลมจากลกษณะเฉพาะแตละสง สวนตวอยาง (3) เปนการใชเหตผลผดแบบแยกหม 3. การใชเหตผลผดทางจตวทยา (Psychological Fallacy) การใชเหตผลผดทางจตวทยา เปนเรองของการสรางสถานการณใหผฟงมอารมณ โดยไมคานงถงเหตผลหรอขอเทจจรงใดๆ หากแตมจดมงหมายใหผฟงคลอยตามดวยวธเราอารมณใหเกดความรสกบางอยาง พบไดมากในการโฆษณาสนคาและบรการ การใชเหตผลผดทางจตวทยานนเปนวธการทผพดนาสงอนทไมใชเหตผลเขามาแทนท คอ การชกจงอารมณใหผฟงคลอยตามโดยไมคานงถงเหตผลทแทจรง

3.1 คายอมสหรอภาษาเราอารมณ (Colored Word หรอ Emotive Language) เปนคาพดธรรมดาแตผพดแทรกอารมณสวนตวลงไปดวย ทาใหเกดความรสกในทางบวกหรอลบได เชน ถามวาผหญงทแตงตวสวยๆ ออกจากบานทกวนวาไปทาอะไร นาย ก. อาจจะตอบวา “ไปทางาน” ซงเปนคากลางๆ แตนาย ข. อาจตอบวา “ไปหากน” ซงมความหมายไปในทางไมคอยด การตงสมญากเปนคายอมสประเภทหนง เพราะทาใหผฟงเกดความรสกในทางดหรอไมดได เชน นายทน ทรราช จอมเผดจการ “ทานทงหลายคงจาไดวา พมายกทพมารบกบเราบอยครงในสมยกรงศรอยธยา ครงหนงไดเผากรงพนาศ เพราะฉะนนในวนพรงน ขอใหประชาชนไทยจงพรอมใจกนไปเปนกาลงใจทมฟตบอลของเราดวย” เปนตน


133

3.2 อางปฐมาจารย (Appeal to Authority) ปฐมาจารยทแตละบคคลเชอถอมแตกตางกน เชน ผมชอเสยง ผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ ตารา งานวจย ตวเลขทางสถต เปนตน ซงสวนใหญสามารถอางได แตกรณทบกพรอง คอ ขาดการตรวจสอบความวาลาสมย ความบกพรอง ผดพลาด การอางผเชยวชาญตรงกบเรองทตองการอางหรอไม พนสมยหรอยง เชน ถาตองการสรปวาสบชนดใดทเราจะสามารถใชไดดกควรอางแพทยทางโรคผวหนงทเปนผเชยวชาญทางดานนโดยเฉพาะไมใชอางดารานกแสดง หรอในกรณทกลาววา “พระพทธเจาไมเคยทรงรถยนตไปประกาศพระธรรม ดงนน ภกษทงหลายไมควรใชรถยนตเปนพาหนะเดนทางไปแสดงพระธรรมเทศนา” เปนตน

3.3 อางจานวน (Appeal to Number) เปนการอางถงคนสวนใหญโดยไมตรวจสอบวามเหตผลอะไรทคนเหลานนคดเชนนน สงทคนสวนใหญเหนพองกนไมไดหมายความวาสงนนจะถกตองเสมอไป จงควรพจารณาเหตผลทแทจรงประกอบ การยอมรบความเหนของคนสวนใหญควรยอมรบเมอเปนเหตผลทด ไมใชเพยงแคเพราะเปนความเหนของคนสวนใหญเทานน เชน “การปกครองแบบประชาธปไตยสงเสรมใหมการยอมรบความเหนสวนใหญกจรงแตในการออกเสยงจะตองเกดจากการวเคราะหอยางถถวนเสยกอนจงจะลงความเหนได”

3.4 อางอานาจ (Appeal to Force) เปนการใชเหตผลผดโดยอางอานาจทมอยเหนอกวาหรอมอทธพลมากกวา มจานวนทมากกวา ทาใหผฟงไมกลาโตแยงซงไมใชเพราะอกฝายมเหตผลทดกวา ผทมกาลงมากกวาไมไดแสดงวาเปนฝายถก แตคนทใชกาลงมกเขาใจวา ถามกาลงมากกวาแลวทกอยางจะถกตองเสมอ คาพดทวา “อานาจคอธรรม (Might is right)” เชน “คณปของเราเปนคนจน เพราะฉะนนเราตองตงชอสนคาเปนภาษาจน” เปนตน

3.5 โจมตตวบคคล (Personal Attack) ขอบกพรองในการอางเหตผลประเภท ผพดจะยกเอาเรองสวนตวของผฟงมาอาง ทาใหอกฝายหนงไมกลาโตแยง อาจเปนเพราะรสกอบอายทถกยกเรองสวนตวมาประจานทงๆ ทเรองสวนตวนนบางครงกไมเกยวของกบเรองทพดเลย เชน “คนผนยากจน ลงสมครผแทนกคงหวงกอบโกยเตมท” นคอ การโจมตวาคนคนนมขอบกพรองสวนตวเรองทบคคลคนนพดยอมเชอถอไมไดเลยแมจะเปนคาพดทมเหตผลกตาม

3.6 อางความไมร (Appeal to Ignorance) เปนการอางวาสงทพสจนไมไดหรอไมเคยทราบมากอน ไมมอยจรง เชน “เชอโรคไมมเพราะมองไมเหน” “ผไมมเพราะวทยาศาสตรพสจนไมได” ความจรงแลวกรณทพสจนไมได อาจไมไดหมายความวาไมมอยจรง แตหมายความวายงไมสรปไมได


134

3.7 ขอความเหนใจ (Appeal to Pity) เปนการอางใหผฟงเหนใจแลวสรปตามทผพดตองการ ซงแทจรงมใชหลกฐานทถกตองเพยงพอ เชน “อาจารยกรณาอยาใหผมตกนะครบ ผมมนองตองเรยนอกหลายคน ผมเปนกาลงสาคญของครอบครว ถาผมสอบตกพอแมคงเสยใจทตองเสยเงนและเสยเวลา เหนใจผมเถอะครบ” สงทยกมาอางนนไมใชเหตผลทถกตองสาหรบการทจะสอบได เพราะการจะไดคะแนนเทาไรนนขนอยกบความสามารถในการทาขอสอบ ความจรงการขอความเหนใจมใชเรองเสยหาย ทาใหเกดความรสกสงสาร แตตองคานงวาความสงสารเหนใจบคคลใดบคคลหนงนนทาใหเสยความยตธรรมตอสวนรวมหรอไม

3.8 อางประเพณ (Appeal to Tradition) การทาตามประเพณมกจะทาใหเกดประโยชนตอสงคม แตบางกรณเมอสภาพแวดลอมเปลยนไปประเพณอาจลาสมยไมสามารถนามาประยกตใชใหประโยชนสงสดได อยางไรกตาม การปฏบตตามประเพณจะดและถกตองยอมขนกบเหตผลวาดอยางไร เปนประโยชนอยางไร ไมควรอางวา ควรทา เพราะเปนประเพณ

3.9 ตงประเดนซอน (Complex Question) เปนลกษณะของการดกคาถามใหผตอบเกดความสบสนแลวตอบอยางไมระมดระวง จนอาจสรปไดอยางทผถามตองการแตผตอบไมคาดคด เชน “เธอยงทจรตในการสอบอยหรอเปลา” ถาตอบอยางไมระมดระวงวา “เปลา” ผถามกอาจจะไดขอสรปในใจวา “เมอกอนคงเคยทจรตเปนประจา” ดงนนจงตองตอบใหรดกมวา “ผมไมเคยทจรต”


135

สรป การใชเหตผลในชวตประจาวนเกดขนเปนประจา แตมกไมคอยไดรบความสนใจวา การใชเหตผลนนถกตองหรอไม เปนเหตผลดพอหรอไม การใชเหตผลทขาดความรอบคอบมกเปนสาเหตใหเกดความสบสนและความขดแยงโดยไมจาเปนแลวยงทาใหเกดความสบสนในดานระบบความคดทไมถกตองตามกฎเกณฑทางตรรกวทยาแลวยงมความสบสนทางภาษาทไมชดเจนและรดกมพออกดวย จดมงหมายหลกในการศกษาการใชเหตผล คอ ใหเกดความถกตองชดเจนในการใชเหตผล อยางนอยทสดเมอไดศกษารายละเอยดของการใชเหตผลแลว ผศกษาจะสามารถใชเหตผลไดดขน สามารถวเคราะหการอางเหตผลได ซงการวเคราะหการอางเหตผลไมใชการจบผดหรอการโตแยงเหตผลของผอน หากแตเปนการประเมนการใชเหตผลทงในสวนดและไมดไปพรอมๆ กน เพอนามาปรบปรงการใชเหตผลของตวเอง นอกจากนวธการบางอยางกยงสามารถใชเปนเครองมอในการแสวงหาความรใหมๆ ไดอกดวย


136

แบบฝกหดทายบทท 3 1. อธบายขอแตกตางระหวางการอางเหตผลแบบนรนยและอปนยพรอมทงยกตวอยางประกอบ

2. จงหาขอสรปของการอางเหตผลตอไปน 2.1 การมความเชอมนทจะเอาชนะอปสรรคทงปวง (1) และเมอพบอปสรรคกไมทอแท สนหวงเปนคณสมบตของขาพเจา (2) ขาพเจาจงเชอวา ตนเองจะกาวสหนทางแหงความสาเรจได (3) แตตวเองกตองใชความอตสาหะเปนใบบกเบกหนทางสายนนดวย (4) 2.2 การทจะใหคนมจตใจเปนอยางไรนน การศกษาเปนสงสาคญในการเปลยนแปลง (1) การศกษาทาใหชาวเมองกบชาวชนบทมลกษณะใกลกน (2) ทาใหความแตกตางทางชนชนหมดไป (3) แตการศกษาทมลกษณะเชนนตองถอหลกวาการศกษาภาคทฤษฎและปฏบตสาคญเทากน (4) ทฤษฎไมมคามากกวาปฏบต (5) และถาไมมการปฏบตแลวทฤษฎกไมมความหมาย (6) วฒนธรรมมใชมาจากตาราเพยงอยางเดยว การลงมอทานาความรทแทจรงมาให (7) 3. จงยกตวอยางการอางเหตผลแบบความสมพนธ หรอการอางเหตผลแบบเงอนไข หรอการอางเหตผลโดยระบจานวนหรอการอางเหตผลแบบเปรยบเทยบอยางใดอยางหนงจากบทความทกาหนดใหตอไปนอยางนอย 1 ตวอยาง

“ดาวพระศกร” มกจะถกกลาวขวญอยเสมอวาเปนเสมอน “ดาวพระเคราะหแฝด” ของโลก (1) เพราะมขนาด มวลสารและสสารคลายคลงกบโลก (2) เพราะฉะนนดาวพระศกรจงเกอบเปนดาวอดมคตเพอการสรางภาพใหเหมอนกบโลกไดมากทสด (3) แตทยงเปนอปสรรคอยมาก คอการโคจรของดาวดวงนอยใกลดวงอาทตย 65 ลานไมล ทาใหพนผวบนดาวพระศกรมความรอนแรงโดยเฉลย 900 องศาฟาเรนไฮด ซงสงมชวตไมสามารถอาศยอยได (4) นายอเลกซานเดอร เอเบยนศาสตราจารยวชาคานวณมหาวทยาลยไอโอวา เสนอใหยงจรวดไปยงดาวพระศกร ยงจนกระทงดาวพระศกรเปลยนวงโคจร และโอกาสทจะชนกบโลกจะไมเกดขนเปนอนขาด (5) เขากลาววาเราควรตระหนกวาระบบสรยจกรวาลในปจจบนมใชเปนสงตายตวเพยงระบบเดยว และเปนระบบทไมนาพงพอใจเปนอยางมากดวย (6) ระบบสรยจกรวาลของเราเชอถอไมได (7) เพราะวฎจกรของโรคระบาดและวนาศภยทางนเวศวทยาทปราศจากการผอนปรน ทงยงเกดขนเปนนจศล (8) และเราเองกถกลางสมองมใหตงคาถามวาธรรมชาตทเรารจกนนสรางสงตางๆ อยางพอดทสดหรอไม (9)


137

4. ใชแผนภาพของเวนน-ออยเลอรตรวจสอบความสมเหตสมผลของการอางเหตผลตอไปน

4.1 รานอาหารททาอาหารอรอยยอมมคนเขามาก รานนมคนเยอะ ตองทาอรอยแนๆ 4.2 เดกทไดเรยนมหาวทยาลยเปนคนเกง แตวชดาไมไดเรยน แสดงวาวชดาไมเกง 4.3 ผทมรายไดนอยกวาเกณฑทกคนไมตองเสยภาษ ดงนนครหลายคนจงไมตองเสยภาษ เพราะครสวนใหญรายไดนอยกวาเกณฑ 4.4 นกวชาการกลาววา ผทมกมาตรงเวลาสวนใหญจะเปนโรคเครยด เพราะฉะนนเวลาเพอนนดเรากตองมาสาย จะไดไมเปนโรคเครยด

5. จงใชวธการของมลลหาสาเหตของปรากฏการณทกลาวถงตอไปน 5.1 เจาของบรษทแหงหนงตรวจพบวามเงนหายไปจานวนหนง มพนกงานอย 5 คนทรบผดชอบเงนดงกลาวตองเปนคนใดคนหนงในจานวนนแนนอน หรออาจเปนการรวมมอกนของคนตงแต 2 คนขนไป แตมพนกงานเพยงสองคนเทานนทมอานาจเบกจายเงนจานวนนได 5.2 ตารวจชดสบสวนและสอบสวนไดเกบหลกฐานจากซากวตถระเบดจากเหตระเบดในกรงเทพฯ 9 จด พบวาระเบดทง 9 จด ทาจากวสดชนดเดยวกน และมวธการจดระเบดดวยวธเดยวกน อกทงเวลาทเกดระเบดกเปนเวลาไลเลยกน 5.3 นายปตพงษ พงบญ ณ อยธยา ปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กลาวถงการดาเนนงานแกปญหามลพษทางอากาศในจงหวดเชยงใหมทเขาขนวกฤตในขณะน วา หมอกควนปกคลมและฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนสงกวาคามาตรฐานตดตอกนเขาสปดาหท 2 แลว ความเดอดรอนไดขยายวงกวางเพมขนเรอยๆ ทงนตองมมาตรการควบคมไมใหมการเผาในทโลง และการเผาปา ขอความรวมมอจากทกภาคสวนและประชาชน โดยม 3 หนวยงานหลกคอ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และกระทรวงสาธารณสข เปนเจาภาพ โดยทประชมมมาตรการเตรยมเสนอรฐมนตรวาการกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเพอนาเสนอทประชมคณะรฐมนตรวนน 5 มาตรการคอ การใหความร การปองปรามโดยเฉพาะจด Hot Spot การแกปญหาดวยกระบวนการ Call Center การเยยวยาโดยกระทรวงสาธารณสข และมาตรการบงคบใชกฎหมาย ทงนจะมการประเมนอกครงวา ควรจะประกาศภาวะฉกเฉนหรอไม ซงตองดขอมลหลายสวนประกอบกน ปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กลาววา พนททมการเกดไฟไหมปาใน จงหวดเชยงใหม และจงหวดลาพนในปน นอยกวาป 2547 และแสดงใหเหนวา การรณรงคไมใหมการเผาในทโลงไมคอยไดผลเทาใดนก ดงนนเราจงตองวางมาตรการทชดเจนมากขนในโอกาสตอๆ ไป ดาน


138

นายประจญ ปรชญสกล หวหนาสานกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดเชยงใหม กลาววา จากสถานการณไฟปาในจงหวดเชยงใหมปน ซงเพงเรมตนฤดแลงพบวา มการจดไฟเผาปาจานวนมาก สงผลกระทบตอสภาพอากาศ กอใหเกดมลพษจากหมอกควนทปกคลมเชยงใหมในขณะน ลาสดอาเภอพราวและอาเภอไชยปราการไดประกาศเปนพนทประสบภยไฟปาแลว หวหนาสานกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดเชยงใหม กลาวดวยวา ไฟปาทเกดขนเกอบทงหมดมาจากนามอมนษย โดยเหนวา คนในพนทเทานนทรดทสด ลาสดผวาราชการจงหวดเชยงใหมขอความรวมมอใหทองถนจดตงอาสาสมครในหมบาน เฝาระวงไฟปา เพอรวมกนลดปญหามลพษทเกดขนใหหมดไป

ทมา : THAI-INFOTERRA,13 มนาคม 2550 5.4 เมอวนท 11 ม.ค.50 ไดเกดเหตการณปลาในกระชงทเกษตรกรเลยงและสตวนาอนๆ ในแมนาเจาพระยาในพนท ต.บางเสดจ และ ต.โผงเผง อ.ปาโมก จ.อางทอง และในพนท อ.บางบาล พระนครศรอยธยา เสนา บางปะอน และ อ.บางไทร จ.พระนครศรอยธยา ซงอยตอนลางไดตายเปนจานวนมาก ความเสยหาย (ขอมล 19 ม.ค.50) ในเบองตนทง 2 จงหวด มปลาทเกษตรกรเลยงไวในกระชงเสยหาย จานวน 1,176 กระชง เกษตรกรไดรบความเดอดรอน จานวน 231 ราย มลคาความเสยหายในเบองตน 51,057,458 บาท สาเหตของนาเนาเสยหนวยงานทเกยวของไดรวมกนหาสาเหตการเนาเสยของนาในครงน โดยอาจมสาเหตจากเมอวนท 3 มนาคม 2550 มเรอบรรทกนาตาลชอ ยอ 35 ของบรษทเพรสซเดนไรซบราวน จากด บรรทกนาตาลหนก 650 ตน ลมกลางแมนาเจาพระยา ทตาบลโพสะ อาเภอเมองอางทอง เหนอบรเวณทมปลาตายไปตอนบนประมาณ 12.5 กโลเมตร และเรมมการ กเรอ เมอวนท 10 มนาคม 2550 โดยวธดดซากนาตาลทตกคางลงในแมนา ทาใหนาตาลละลายปนเปอนในแมนา หรออกสาเหตหนงอาจเกดจากการปลอยนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรม 4 โรง ทตงอยบรเวณตาบลโพสะ อาเภอเมอง จานวน 3 โรง และตาบลบางเสดจ อาเภอปาโมก จานวน 1 โรง (โรงงานผงชรส) ขณะนอยระหวางการหาสาเหตการเนาเสยของนาทแนชด จงหวดอางทอง ไดแตงตงคณะกรรมการตรวจสอบพสจนหาสาเหต โดยมรองผวาราชการจงหวดอางทอง (น.ส.เบญจวรรณ อานเปรอง) เปนประธาน สวนราชการทเกยวชองในพนทและผแทนสวนราชการจากสวนกลาง รวมเปนกรรมการ ไดแก กรมควบคมมลพษ กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม และกรมวทยาศาสตรการแพทย เปนกรรมการ มหนาทตรวจสอบคณภาพนา นาเสยจากโรงงานอตสาหกรรม และการลมของเรอบรรทกนาตาล


139

การตรวจพสจนของคณะกรรมการฯ จะตรวจสอบโรงงานอตสาหกรรมรมฝงแมนาเจาพระยา ในพนทตาบลโพสะ อาเภอเมองฯ และตาบลบางเสดจ อาเภอปาโมก จงหวดอางทอง รวม 4 โรง คอ (1) บรษทสภทรธนากร เปเปอรมล จากด (2) บรษท ไทยเรยอน จากด (มหาชน) (3) บรษท ไทยคารบอนแบลค จากด (มหาชน) (4) บรษท เคท เอมเอสจ จากด (โรงงานผลตผงชรส อายโนะทาการะ) และกรณเรอบรรทกนาตาลของบรษท เพรสซเดนไรช บราวน จากด บรรทกนาตาล 650 ตน ลมกลางแมนาเจาพระยา เมอวนท 3 มนาคม 2550 บรเวณหนาทาเรอมตรผล ตาบลโพสะ อาเภอเมอง จงหวดอางทอง คณะกรรมการตรวจพสจนฯ จะไดดาเนนการตรวจสอบโรงงานอตสาหกรรม ทง 4 โรง เพอพสจนวา มการปลอยนาเสยหรอไม ตรวจสอบแหลงนาอนๆ รวมทงประเดนอนทเกยวของทงหมดแลวนามาประมวลขอมลรวมกนพรอมจดทาแบบจาลองทางคณตศาสตร เพอวเคราะหสาเหตทแทจรงตอไป ซงขณะนอยระหวางดาเนนการ

6. การอางเหตผลทกาหนดตอไปนเปนการอางเหตผลผด จงระบวาการอางเหตผลตอไปนเปนการอางเหตผลผดชนดใด 6.1 ตาคนนนใจรายเปนบา เมอวานผมผานหนาบานแก เหนแกตบหนาลกชายผวะใหญเลย 6.2 อนความกรณาปราน จะมใครบงคบกหาไม ... คณมาแตงงานกบผมเถอะ 6.3 คณอยามาวาทฤษฎของอาจารยเหลวไหล ถาผมจาไมผดคณเคยตดคกมาครงหนงแลว ไมใชหรอ 6.4 เฮย! พวกเรามาดหนาคนคดวาเรยนแลวจะสอบไดทหนงกนหนอยเรว 6.5 เขมรขาว ลาวใหญ ไทยเลก เจกดา คบไมได 6.6 อาจารยแมวายาสฟนนใชแลวฟนไมเสยว 6.7 คณไมเคยเรยนมา เพราะฉะนนเชอผมเถอะวามนษยตองสบเชอสายมาจากลงแนๆ 6.8 คณปของเราเปนคนจน เพราะฉะนนเราตองตงชอสนคาของเราทจะสงออกไปอเมรกาเปนภาษาจน 6.9 อาจารยกรณาอยาใหหนไดเกรดตากวา C เลยนะคะ เพราะถาวชานหนไดตากวา C หนจะตองรไทร พอแมหนจะตองเสยใจมาก หนมนองๆ อกตงสคนทจะตองชวยสงเสยตอไป 6.10 เปบซดทสด เพราะมคนดมมากทสด

“... ความรนนสาคญยงใหญ เพราะเปนปจจยใหเกดความฉลาดสามารถ และความเจรญกาวหนา มนษยจงใฝศกษากนอยางไมรจบสน แตเมอพเคราะหดแลว การเรยนความรแมมากมายเพยงใด บางทกไมชวยใหฉลาดหรอเจรญไดเทาไรนกถาหากเรยนไมถกถวนไมรจรงแท การศกษาหาความรจงสาคญตรงทวา ตองศกษาเพอใหเกด ‘ความฉลาดร’ คอรแลวสามารถนามาใชประโยชนไดจรงๆ โดยไมเปนพษเปนโทษ การศกษาเพอความฉลาดร มขอปฏบตทนาจะยดเปนหลกอยางนอยสองประการ ประการแรก เมอจะศกษาสงใดเรองใดใหรจรง ควรจะไดศกษาใหตลอด ครบถวนทกแงมม ไมใชเรยนรแตเพยงบางสวนบางตอน หรอเพงเลงเฉพาะแตเพยงบางแงบางมม อกประการหนง ซงจะตองปฏบตประกอบพรอมกนไปดวยเสมอ คอ ตองพจารณาศกษาเรองนนๆ ดวยความคดจตใจทตงมนเปนปรกต และเทยงตรงเปนกลาง ไมยอมใหรเหนและเขาใจตามอานาจความเหนยวนาของอคต ไมวาจะเปนอคตฝายชอบหรอฝายชง มฉะนนความรทเกดขนจะไมเปนความรแท หากแตเปนความรทถกอาพรางไวหรอทคลาดเคลอนวปรตไปตางๆ จะนาไปใชใหเปนประโยชนจรงๆ โดยปราศจากโทษไมได...” พระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

บทท 4 ขอมลและการวเคราะหขอมล

เนองจากปจจบนเปนยคของขอมลขาวสาร การดาเนนกจกรรมในชวตประจาวนลวนแตตองอาศยขอมลมาประกอบการพจารณา อกทงสอตางๆ กเขามามอทธพลในการนาเสนอขอมลใหไดรบทราบมากมาย การนาขอมลมาประกอบการตดสนใจตองมการพจารณาวา ขอมลเหลานนขดแยงกนหรอไม มความเกยวของกบเรองททาการตดสนใจหรอไม เพยงใด มความถกตองเหมาะสม เปนปจจบนทนตอเหตการณหรอไม และควรมความเชอมนในขอมลเหลานนเพยงใด การเชอถอในขอมลทมผนาเสนอหรอไมนนเปนสงสาคญทจะตองพจารณา การนาเสนอขอมลใหผอนเชอถอกเปนเรองทกระทาไดยากเชนกน ดงนนจงมความจาเปนทจะตองศกษาธรรมชาตของขอมล การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล โดยเฉพาะอยางยงเมอขอมลเหลานน เปนขอมลทตองทาการวเคราะหเชงตวเลข ขอมล ขอมล (Data) คอ ขอเทจจรงเกยวกบสงทสนใจศกษา โดยอาจอยในรปตวเลข ขอความ สญลกษณ เปนคาสงเกตทไดจากสงแวดลอมรอบตวทสอดคลองกบความสนใจ ตรงกบเปาหมายทศกษาในเรองนนๆ ขอมลทนามาผานการวเคราะห ประมวลผล เพอเปนความร เปนขอสรป เปนแนวทางประกอบการตดสนใจ เรยกวา สารสนเทศ หรอ ขาวสาร (Information) ดงแสดงในภาพ 4.1

ภาพ 4.1 แสดงขอมลและสารสนเทศ

Input (Data)

Output (Information)

Analysis Process


142

ประเภทของขอมล ขอมลจาแนกออกไดเปน 2 ประเภท คอ 1. ขอมลเชงปรมาณ (Quantitative Data) เปนขอเทจจรงทแสดงออกมาในรปของรปตวเลข สามารถวดคาไดวามคามากหรอนอยเพยงใด นามาคานวณได วเคราะหเปรยบเทยบกนได เชน อาย นาหนก สวนสง รายได รายจาย เปนตน 2. ขอมลเชงคณภาพ (Qualitative Data) เปนขอมลทอยในรปการบรรยายลกษณะตางๆ ไมสามารถระบคาได ไมสามารถนามาเปรยบเทยบกนในเชงปรมาณได เชน ชอ นามสกล เพศ เชอชาต ศาสนาทนบถอ บานเลขท เบอรโทรศพท เปนตน แหลงขอมล (Source of Data) ขอมลมแหลงทมาจาก 2 แหลงใหญๆ คอ 1. แหลงปฐมภม (Primary Source) หมายถง แหลงทเปนตนกาเนดของขอมล ทไมเคยมบคคล หนวยงาน องคการใดเกบรวบรวมมากอน การดาเนนการเกบรวบรวมจะกระทาจากกลมเปาหมายโดยตรง ตามระเบยบวธของการเกบรวบรวมขอมลแบบปฐมภม เชน การสารวจ การสมภาษณ การสอบถาม การสงเกต การทดลอง เปนตน เพอใหไดขอมลทตรงกบจดประสงคของผทศกษา ขอมลทไดนเรยกวา ขอมลปฐมภม (Primary Data)

ภาพ 4.2 การเกบขอมลจากแหลงปฐมภมโดยการสงเกต ทมา : http://www.ipst.ac.th/Activity_PrimarySci/science-m/main-sci-m.html (2550)

2. แหลงขอมลทตยภม (Secondary Source) หมายถง แหลงขอมลทมผเกบรวบรวมหรอนาเสนอไวแลว โดยอาจเปนการนาขอมลสวนหนงหรอทงหมดมาจากแหลงขอมลปฐมภม เชน ทะเบยนประวตนกศกษา จานวนประชากรของประเทศไทย อตราการเตบโตของเศรษฐกจของประเทศ ยอดขายของบรษท งบกาไรขาดทนของบรษท ขอมลการตลาดของบรษท เปนตน ขอมลทไดจากแหลงทตยภมเรยกวา ขอมลทตยภม (Secondary Data)


การเกบรวบรวมขอมล การเกบรวบรวมขอมล หมายถง กระบวนการรวบรวมขอเทจจรงเกยวกบสงทสนใจศกษา แบงไดเปน 2 ลกษณะ คอ การเกบขอมลและการรวบรวมขอมล 1. การเกบขอมล (Data Collection) หมายถง การเกบขอเทจจรงเกยวกบสงทสนใจศกษาขอมลเรองใดเรองหนงทผทาการศกษาตองเกบรวบรวมจากแหลงของขอมลโดยตรง ซงจะตองผานกระบวนการคนควา สารวจ ทดลอง หรอทาการวจยขอมลทตองการดวยตนเอง 2. การรวบรวมขอมล (Data Compilation) หมายถง การนาเอาขอมลทมผเกบรวบรวมไวแลวในลกษณะตางๆ เชน งานทะเบยน บทความ สารานกรม รายงาน ผลการวจย เปนตน มาใชในการอางองเพอศกษาวเคราะหตอไป การเกบรวบรวมขอมลทตยภม อาศยการเกบรวบรวมขอมลจากระบบงานทะเบยนของหนวยงานตางๆ ทไดเกบรวบรวมไวแลว หรอการเกบรวบรวมจากขอมลการวจยทมผไดเกบรวบรวมไวแลว โดยอาจมทงทตองเสยคาใชจายจานวนมากในการไดมาซงขอมลหรออาจไมเสยคาใชจายเลย นอกจากนยงรวมถงการรวบรวมขอมลจากสอนาเสนอตางๆ ทงสอสงพมพและ สออเลกทรอนกส ซงการคนหาและรวบรวมขอมลในปจจบนสามารถคนหาไดโดยงายและรวดเรวจากอนเตอรเนต ระบบฐานขอมลออนไลน เวบไซต ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ โดยใชเครองมอในการคนหา (Search Engine) ทผใชสามารถเลอกหรอใชคาหลก (Key Words) ในการคนหา เชน ชอเรองทสนใจ โดยเครองมอในการคนหาทเปนทนยม เชน http://www.google.co.th http://www.geocities.com http://www.yahoo.com เปนตน

ภาพ 4.3 Google เครองมอในการคนหาขอมลจากอนเตอรเนตทนยมใชกนอยางแพรหลาย


144

การเกบรวบรวมขอมลปฐมภม เปนการเกบรวบรวมขอมลจากกลมเปาหมายทตองการศกษาโดยตรง โดยสวนใหญมกจะดาเนนการใน 5 วธ ดงน 1. การเกบรวบรวมขอมลระบบงานทะเบยน เปนการรวบรวมขอมลสถตจากการลงทะเบยน ของหนวยทตองการศกษา เชน การกรอกประวตเพอสมครเรยนในสถานศกษาตางๆ การกรอกใบสมครเพอสมครเขาทางาน เพอเขารบการตรวจรกษาจากสถานพยาบาล เปนตน 2. การเกบรวบรวมขอมลโดยการสารวจ สามารถเกบรวบรวมขอมลไดหลายวธ เชน การสมภาษณโดยตรง การสอบถามทางโทรศพท การสงแบบสอบถามทางไปรษณย การสอบถามระบบออนไลน เปนตน โดยเกบขอมลใน 2 ลกษณะ คอ การสามะโน และการสารวจดวยตวอยาง 2.1 การสามะโน (Census) เปนการเกบรวบรวมขอมลจากทกๆ หนวยของสมาชกทสนใจศกษา หรออาจเรยกอกอยางหนงวา การแจงนบครบถวน (Complete Enumeration) เชน การสามะโนประชากรและเคหะ การสามะโนอาจารยและสถาบนการศกษา เปนตน การสามะโน มขอดคอ ไดขอมลทตองการศกษาครบถวน แตขณะเดยวกนกทาใหสนเปลองเวลา แรงงาน คาใชจายเปนจานวนมาก และเนองจากเปนการศกษาขอมลจากทกหนวยจงทาใหมปรมาณมาก อาจทาใหคณภาพของขอมลลดหยอนลงไปบาง 2.2 การสารวจจากตวอยาง (Sampling Survey) เปนการเกบรวบรวมขอมลจากบางหนวย (ตวอยาง) ของสมาชกทสนใจศกษา (ประชากร) โดยทบางหนวยทเลอกมานนจะตองเปนตวแทนทดของสมาชกทตองการศกษา การสารวจดวยตวอยางสามารถกระทาไดอยางรวดเรว สนเปลองเวลาและคาใชจายนอย ในขณะเดยวกนกอาจทาใหเกดความคลาดเคลอนจากการเกบรวบรวมกลมตวอยาง ถากลมตวอยางนนไมสามารถเปนตวแทนทดของสมาชกทงหมดได

ภาพ 4.4 ประชากรและกลมตวอยาง


ตาราง 4.1 ขอดและขอเสยของการสามะโนและการสารวจจากตวอยาง

การสามะโน ขอด 1. ไดขอมลครบถวน 2. สามารถนาขอมลมาใชในการตดสนใจได อยางถกตอง

ขอเสย 1. สนเปลองทรพยากร เชน เวลา คาใชจาย แรงงาน เปนตน 2. กระบวนการยงยากซบซอน เนองจากตอง เกยวของกบขอมลจานวนมาก อาจทาให ไมสามารถควบคมคณภาพของขอมลได

การสารวจจากตวอยาง ขอด 1. ประหยดเวลา 2. ประหยดคาใชจาย 3. ไดรบขอมลทถกตองเนองจากขอมลมจานวน ไมมากจนเกนไป 4. ไดรบจานวนขอมลจานวนมากเพยงพอตอ ความตองการ 5. สามารถเกบรวบรวมขอมลทเกยวของกบการ ทดลองใชสนคา หรอตรวจสอบคณภาพของ สนคาได เนองจากไมตองทดสอบสนคาทกชน

ขอเสย 1. ขอมลทไดเปนเพยงคาประมาณ 2. ไมเหมาะกบขอมลทมความแตกตางกน คอนขางมาก (การกระจายสง) หรอมจานวน นอยเกนไป 3. อาจไดรบขอมลไมครบถวน

3. การเกบรวบรวมขอมลจากการสงเกต เปนการเกบขอมลโดยการศกษาจากกรยาทาทาง เหตการณ สถานการณตางๆ ทสนใจ โดยในกรณน ผสงเกตจะตองทาการจดบนทกขอมลจากสงทพบเหนจากการสงเกตเทานน ไมมการเพมเตมความคดเหนสวนตวใดๆ ของผบนทกลงไปในขอมลทจดบนทกได 4. การนบและการวด เปนการแจงนบจานวนการเกดปรากฏการณตางๆ เพอศกษาความถของการเกดปรากฏการณนน รวมถงการใชเครองมอในการวดเชงปรมาณ เชน การวดระยะ ปรมาตร อณหภม เวลา เปนตน


146

5. การเกบรวบรวมขอมลจากการทดลอง บางครงหากเรองทสนใจศกษาไมสามารถ เกบขอมลโดยการสารวจได จงมความจาเปนตองเกบขอมลโดยอาศยการทดลอง ซงอาจเปนไดทงการทดลองในหองปฏบตการหรอการทดลองนอกหองปฏบตการแลวแตความเหมาะสม

ภาพ 4.5 การทดลองทางวทยาศาสตร ทมา : วรรณกา เกดบาง และมานะ เอยมบว, 2549

การไดมาซงขอมลทดตองใหความสาคญกบการเกบรวบรวมขอมลทตองอาศยวธการทเปนระบบเพอใหไดรบขอมลทมคณภาพถกตองตรงกบความตองการ ขอมลทดจะตองมคณสมบตขนพนฐาน ดงน 1) ความถกตอง หากมการเกบรวบรวมขอมลและพบวาขอมลเหลานนเชอถอไมไดจะทาใหเกดผลเสยอยางมาก การนาไปใชประกอบการตดสนใจของผบรหารขาดความแมนยา และอาจมโอกาสผดพลาดได โครงสรางขอมลทออกแบบตองคานงถงกรรมวธการดาเนนงานเพอใหไดความถกตองแมนยามากทสด โดยปกตความผดพลาดของสารสนเทศสวนใหญมาจากขอมลทขาดความถกตอง ซงอาจมสาเหตมาจากวธการเกบรวบรวมขอมล ผเกบรวบรวมขอมล รวมทงเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล การออกแบบจงตองคานงถงเรองเหลานดวย 2) ความรวดเรวและเปนปจจบน การไดมาของขอมลจาเปนตองใหทนตอความตองการของผใช ทนตอเหตการณ มการออกแบบระบบการเรยกคน และรายงานตามความตองการของผใช


3) ความสมบรณ ความสมบรณของสารสนเทศขนกบการรวบรวมขอมลและวธการทางปฏบตดวย ในการดาเนนการจดทาสารสนเทศตองสารวจ และสอบถามความตองการใชขอมลเพอใหไดขอมลทมความสมบรณในระดบหนงทเหมาะสม 4) ความชดเจนและกะทดรด การจดเกบขอมลจานวนมากจะตองใชพนทในการจดเกบขอมลมากจงจาเปนตองออกแบบโครงสรางขอมลใหกะทดรดสอความหมายได มการใชรหสหรอยนยอขอมลใหเหมาะสมเพอทจะจดเกบเขาไวในระบบคอมพวเตอร 5) ความสอดคลองกบความตองการเปนเรองทสาคญดงนนจงตองมการสารวจเพอหาความตองการของหนวยงานและองคการ สภาพการใช ขอมลทสอดคลองกบความตองการ การนาเสนอขอมล ขอมลทเกบรวบรวมมาได ไมวาจะเปนขอมลเชงปรมาณหรอขอมลเชงคณภาพ ทยงไมมการจดกระทาใดๆ เรยกวา ขอมลดบ (Raw Data) ทตองนามาจดระเบยบใหอยในรปแบบทงายตอความเขาใจ เชน การแยกหมวดหม การแยกประเภท เปนตน เพอใหสามารถมองภาพรวมของขอมลไดในระดบหนง รวมถงเพอความสะดวกในการคานวณ การวเคราะหขอมลเพอคนหาสงทตองการ และนาไปใชใหเกดประโยชนตอไป

ภาพ 4.6 การนาเสนอขอมล ทมา : วรรณกา เกดบาง และมานะ เอยมบว, 2549


148

วธการนาเสนอขอมล โดยทวไปแลวการนาเสนอขอมลกระทาไดใน 2 ลกษณะ คอ 1. การนาเสนอขอมลอยางไมเปนแบบแผน (Informal Presentation) เปนการนาเสนอขอมลทไมมกฎเกณฑตายตว ซงวธการนาเสนอมกจะแบงออกเปน 2 วธ ดงน 1.1 การนาเสนอขอมลในรปบทความ (Text Presentation) เปนการบรรยายความของสภาพขอมลทงสวนทเปนขอความและสวนทเปนตวเลขคละกนไป โดยในสวนของตวเลขจะตองไมมมากจนเกนไป เพราะอาจทาใหผอานหรอผฟง (ผรบสาร) เกดความสบสนได การนาเสนอขอมลลกษณะนสวนมากจะปรากฏในรายงานตางๆ หนงสอพมพ วารสาร นตยสาร ทางอนเตอรเนต รวมถงทางวทยกระจายเสยง โทรทศน ฯลฯ 1.2 การนาเสนอขอมลในรปบทความกงตาราง (Semi-tabular Presentation) ลกษณะการนาเสนอจะคลายการนาเสนอขอมลในรปบทความ แตเนองจากขอมลในสวนของตวเลขมจานวนคอนขางมาก จงนาตวเลขมาแยกออกจากขอความเพอใหมองเหนตวเลขไดชดเจนยงขน รวมทงสามารถเปรยบเทยบความแตกตางของตวเลขไดในระดบหนง ตวอยาง 4.1 การนาเสนอขอมลในรปบทความ

ผสนบสนนระดบ “พารตเนอร” กฬามหาวทยาวทยาลยโลกฤดรอน ครงท 24 คณะกรรมการจดการแขงขนกฬามหาวทยาลยโลกฤดรอน ครงท 24 มการระดมทนดวยระบบสทธประโยชนจากภาครฐและเอกชน เพอสนบสนนการแขงขนอยางเปนทางการ โดยมผสนบสนนระดบ “พารตเนอร” วงเงนประมาณ 40 ลานบาท ดงน 1. บรษท ปตท. จากด (มหาชน) สนบสนนเปนวงเงน 60 ลานบาท แยกเปนเงนสด 40 ลานบาท และนามนเชอเพลง กาซพลงงานเชอเพลง มลคา 20 ลานบาท 2. บรษท ไทยเบฟเวอเรจ จากด (มหาชน) สนบสนนเปนวงเงน 40 ลานบาท แยกเปน คาโฆษณาประชาสมพนธ 11.5 ลานบาท ทเหลอเปนนาดม และคาจดเลยงตางๆ 3. บรษท สวส ไทมง จากด สนบสนนเปนวงเงน 1 ลานดอลลารสหรฐ (ประมาณ 33 ลานบาท) เปนระบบจบเวลา ระบบสกอรบอรด ระบบการรายงานผลการแขงขน ระบบบรหารจดการแขงขน ฯลฯ 4. บรษท การบนไทย จากด (มหาชน) สนบสนนเปนวงเงน 40 ลานบาท เปนการลดราคาตวโดยสารชนประหยด 75% ชนธรกจ 50% และสวนลดคาขนสงสนคา 50%

ทมา : มตชนสดสปดาห ปท 27 ฉบบท 1398 (1-7 มถนายน 2550) : 95


2. การนาเสนอขอมลอยางเปนแบบแผน (Formal Presentation) เปนการนาเสนอ ขอมลทมกฎเกณฑแนนอนทผนาเสนอจะตองปฏบตตามกฎเกณฑทกาหนดไว วธการนาเสนอมกจะแบงออกเปน 3 รปแบบ ดงน 2.1 การนาเสนอขอมลในรปตาราง (Tabular Presentation) เปนการนาเสนอขอมลทไดรบความนยมในการนาเสนอขอมลทางสถต เหมาะกบขอมลทมรายการเปนจานวนมากและซาๆ เพอใหผอานสามารถคนหาสงทตองการไดรวดเรว รวมถงสามารถเปรยบเทยบความแตกตางของสวนตางๆ ไดงายขน สามารถแสดงขอมลในรปของตารางแจกแจงความถ สดสวน รอยละ เปนตน ตวอยาง 4.2 ตารางทางเดยว (One-way Table) เปนตารางจาแนกขอมลทสนใจดานหนงดานใดเพยงดานเดยว

5 บรษทสงออกขาวสงสด พ.ศ. 2550

ลาดบ บรษท ปรมาณสงออก (ตน) 1 นครหลวงคาขาว 1,671,783 2 เอเชยโกลเดนไรซ 1,530,222 3 กลมขาวไชยพร 689,212 4 พงษลาภ 523,633 5 กลมไทยฟา (2511) 389,293

ทมา : สภาหอการคาแหงประเทศไทย, ฐานเศรษฐกจ, 9 มนาคม 2551


150

ตวอยาง 4.3 ตารางทางเดยวแสดงจานวนและรอยละ

วงเงนงบประมาณรายจายประจาปงบประมาณ พ.ศ. 2551

งบประมาณ ยทธศาสตรการจดสรรงบประมาณ

จานวน รอยละ รวมทงสน 1,635,000.0 100.0

1. ยทธศาสตรการสงเสรมใหประชาชนมสขภาพทด มคณธรรมนาความร และสามารถปรบตวสสงคมฐานความร

561,832.5 34.4

2. ยทธศาสตรการแกไขความยากจน กระจายความเจรญสชนบท และลดชองวางของรายได

51,624.3 3.1

3. ยทธศาสตรการเพมขดความสามารถในการแขงขนเพอใหเศรษฐกจขยายตวไดอยางมประสทธภาพ และยงยน

177.685.8 10.9

4. ยทธศาสตรการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพใหเปนประโยชนตอ เศรษฐกจและสงคม

50,419.8 3.1

5. ยทธศาสตรการพฒนาการเมองและการบรหารจดการภาครฐทมประสทธภาพและเปนธรรม

400,270.5 24.5

6. ยทธศาสตรการรกษาความมนคงของชาตและ ความสงบสขของสงคม

219,564.6 13.4

7. รายการบรหารจดการหนภาครฐ 173,629.5 10.6

ทมา : มตคณะรฐมนตร 22 พฤษภาคม 2550


ตวอยาง 4.4 ตารางสองทาง (Two-way Table) เปนตารางจาแนกขอมลตามลกษณะสงทสนใจออกเปน 2 ดาน

ประมาณการภาวะเศรษฐกจของประเทศไทย

รายการ พ.ศ. 2550

(%) ประมาณการ พ.ศ. 2551 (%)

1. อตราการขยายตวทางเศรษฐกจ 4.8 5.1 2. อตราเงนเฟอ 2.3 4.8 3. การลงทน 1.4 7.3 4. การบรโภคของเอกชน 1.1 3.4 5. มลคาการสงออก อตราการขยายตว 18.1 12.3 6. มลคาการนาเขา อตราการขยายตว 9.8 18.2

ทมา : ศนยพยากรณเศรษฐกจและธรกจ มหาวทยาลยหอการคาไทย, 2551

ตวอยาง 4.5 ตารางหลายทาง (Multi-way Table) เปนตารางจาแนกขอมลยอยๆ ลงไปตามลกษณะตางๆ ทสนใจหลายๆ ดาน

การนาเขาคอมพวเตอรและสวนประกอบของสหรฐอเมรกา

อตราการขยายตว สวนแบงการตลาด (%) แหลงนาเขา ป 2545-2549 (%) 2545 2546 2547 2548 2549

จน 38.4 18.5 29.6 41.2 47.2 50.4 มาเลเซย 11.0 13.7 14.9 14.0 15.2 15.5 เมกซโก -6.2 14.1 11.6 10.5 8.8 8.1 สงคโปร -8.4 10.4 9.5 7.4 6.6 5.4 ไทย 13.9 3.6 3.2 3.6 3.9 4.5 ญปน -11.3 9.1 6.5 5.3 4.4 4.2 ไตหวน -26.5 12.6 8.9 5.6 3.5 2.7 เกาหลใต -22.7 5.6 4.1 2.7 1.9 1.5 ประเทศอนๆ -4.2 12.3 11.6 9.7 8.7 7.7

รวม 100 100 100 100 100

ทมา : United State Informational Trade Commission, ฝายวจย ธนาคารทหารไทย, 2550


152

2.2 การนาเสนอขอมลในรปแผนภม (Chart) แผนภมสามารถดงดดสายตาและสะดวกตอผใชในการพจารณาเปรยบเทยบรปแบบและแนวโนมของขอมล มกใชกบขอมลทเกยวของกบปรมาณ เวลา โดยแตละแผนภมจะตองประกอบดวยชอแผนภม เพอเปนการแจงใหผรบสารทราบวา เปนแผนภมของขอมลอะไร ทไหน เมอไร เชนเดยวกบการนาเสนอขอมลในรปตาราง ตวอยาง 4.6 แผนภมรปภาพ (Pictogram) เปนการนาเสนอขอมลททาใหผพบเหนเกดความสนใจและเขาใจความหมายไดทนท แตการนาเสนอขอมลในรปของแผนภมรปภาพอาจมขอจากดอยทไมเหมาะสมกบขอมลทมความละเอยดมากๆ ยอดประมาณการในการผลตเครองเสยงตดรถยนตใน 1 ป ของบรษท เสยงด จากด

ไตรมาสท 1




เมอ แทนเครองเสยงตดรถยนต 10,000 เครอง

ทมา : ขอมลจากบรษท เสยงด จากด


ตวอยาง 4.7 แผนภมวงกลม (Pie Chart) เปนการนาเสนอขอมลเปนรปวงกลมทแบงออกเปนสวนยอยๆ แตกตางกนตามสวน มมรอบจดศนยกลางเปน 360 องศาเทยบกบจานวนขอมลทงหมดทมอย 100%

ยอดจาหนายรถยนต พ.ศ. 2550

ทมา : บรษท ตรเพชรอซซเซลล จากด, มตชนสดสปดาห, 22-28 กมภาพนธ 2551

ตวอยาง 4.8 แผนภมแทง (Bar Chart) เปนการนาเสนอขอมลโดยใชแทงสเหลยมมมฉากแสดงความสมพนธของสงทสนใจศกษา เปนการนาเสนอขอมลทเขาใจงายและเปนทนยม

เปรยบเทยบยอดขายรถยนต 5 อนดบยอดนยมในประเทศไทย เดอนมกราคม-กมภาพนธ พ.ศ. 2550 กบ พ.ศ. 2549

ทมา : บรษท โตโยตา มอเตอร ประเทศไทย จากด, ฐานเศรษฐกจ, 16 มกราคม 2550

โตโยตา45%

อซซ24%

นสสน9%

ฮอนดา8%

อนๆ14%

05000

1000015000200002500030000350004000045000

โตโยตา อซซ ฮอนดา นสสน มตซบช

จานว

น (คน) พ.ศ. 2549

พ.ศ. 2550


154

2.3 การนาเสนอขอมลในรปกราฟเสน (Graph) เปนการนาเสนอขอมลททาใหเหนการเปลยนแปลงของขอมลไดชดเจน สวนมากมกจะนาเสนอขอมลทตองการใหเหนภาพทตอเนอง และมการเปลยนแปลงไปตามเวลา เพอชวยใหผอานเหนแนวโนมการเปลยนแปลงไดชดเจนวา ขอมลนนเพมขนหรอลดลงเมอเวลาเปลยนไป และยงสามารถนาไปใชในการพยากรณขอมลลวงหนาได ตวอยาง 4.9 กราฟเสนแสดงแนวโนมการเปลยนแปลงของขอมล

ปรมาณผลตภณฑทไมไดมาตรฐานของบรษท สามเอ จากด พ.ศ. 2549 พ.ศ. 2550 พ.ศ. 2551

ทมา : บรษท สามเอ จากด

0

10

20

30

40

50

60

70

80

10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3

จานวน (ชน

)


หลกการเบองตนทควรพจารณาในการนาเสนอขอมลประกอบดวย 2 สวน คอ 1. การจดรปแบบนาเสนอตองใหอานงาย สรปเปนภาพรวมทกระชบ เขาใจงาย ชดเจน รวมทงเหมาะสมกบความตองการนาไปใช 2. สงทตองพจารณาในการนาเสนอขอมล คอ จะตองคงไวในรายละเอยดของขอมล ไมใหสญเสยสวนหนงสวนใดของขอมลไป การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมล คอ การนาขอมลทเกบรวบรวมมาและผานขนตอนการนาเสนอขอมลแลวมาทาการวเคราะหเพอหาความสมพนธหรอคณลกษณะบางอยางของขอมลทตองการศกษา การวเคราะหขอมลมมากหลายหลายชนดขนอยกบความเหมาะสมและความตองการของผททาการศกษาขอมลเหลานน หากเกดคาถามขนมาวา “ทาไมจงตองทาการวเคราะหขอมล” คาตอบทได คอ เพอใหไดคณลกษณะบางอยางของขอมลทสนใจศกษาและนาไปใชประกอบการตดสนใจ การตดสนใจทสมบรณทสดจะเปนการตดสนใจทมขอมลทครบถวน ถกตอง และเปนปจจบน การวเคราะหขอมลประกอบดวยการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ และการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ การวเคราะหขอมลทจะกลาวถงในทน คอการวเคราะหขอมลเชงปรมาณโดยจะพจารณาเฉพาะ “การวเคราะหขอมลเบองตน” 1. การจดกระทาและอธบายขอมล การจดกระทาและอธบายขอมล เปนการจดขอมลทมอยใหอยในรปทเขาใจงาย และสามารถมองเหนภาพรวมของขอมลไดดยงขน 1.1 การจดลาดบขอมล (Arrays) เปนการนาขอมลทเกบรวบรวมไดมาทาการจดลาดบคาของขอมล ซงการจดลาดบขอมลนทาใหผอานมองเหนลกษณะของขอมลไดดขน เชน คาใดเปนคาตาสด คาใดเปนคาสงสด และยงมองเหนลกษณะของขอมลชดนน ถงแมวาจะยงไมไดทาการวเคราะหขอมลกตาม การจดลาดบขอมลจะม 2 ลกษณะ คอ การจดลาดบจากนอยไปหามาก (Ascending) และการจดลาดบจากมากไปหานอย (Descending)


156

ตวอยาง 4.10 พจารณาสถตยอดขายของพนกงานขายบรษทแหงหนง (ใน 1 เดอน)

รหสพนกงาน ยอดขาย (หมนบาท) รหสพนกงาน ยอดขาย (หมนบาท) 127 153 167 169 188 216 250 265 363 422

95.00 100.75 126.00 144.00 134.25 116.75 97.50 102.25 110.00 125.00

433 484 519 561 579 580 670 706 798 828

144.00 112.00 82.50 135.50 115.25 128.75 113.25 132.00 105.00 118.25

จากการพจารณา พบวา ขอมลทแสดงสถตยอดขายของพนกงานขายยงไมสามารถทาใหผอานมองเหนลกษณะทชดเจนของขอมลได สงผลใหเกดความยากลาบากในการนาขอมลไปประกอบการตดสนใจ การจดลาดบยอดขายของพนกงานขายจะทาใหมองเหนลกษณะของขอมลไดดยงขน เชน พนกงานขายททายอดขายไดนอยทสด มากทสด เปนตน

รหสพนกงาน ยอดขาย (หมนบาท) รหสพนกงาน ยอดขาย (หมนบาท) 519 127 250 153 265 798 363 484 670 579

82.50 95.00 97.50 100.75 102.25 105.00 110.00 112.00 113.25 115.25

216 828 422 167 580 706 188 561 169 433

116.75 118.25 125.00 126.00 128.75 132.00 134.25 135.50 144.00 144.00


1.2 การแจกแจงความถ (Frequency Distribution) คอ การจดแบงขอมลทมอยจานวนมาก และมคาซาๆ ใหเปนพวก เปนกลม เปนหม เพอความสะดวกในการพจารณาขอมล และ/หรอเพอนาขอมลไปทาการวเคราะห ตวอยาง 4.11 การแจกแจงความถคะแนนสอบรายวชาการคดและการตดสนใจ (คะแนนเตม 10 คะแนน) ของนกศกษาตอนเรยน A จานวน 60 คน

คะแนน ความถ (นกศกษา : คน) 5 6 7 8 9 10

11 12 15 13 6 3

รวม 60 กรณทขอมลมเปนจานวนมาก คาตาสดและคาสงสดของขอมลแตกตางกนสง เชน คะแนนสอบของนกศกษาตอนเรยน A จานวน 60 คน คะแนนเตม 100 คะแนน คะแนนตาสดเทากบ 47 คะแนน คะแนนสงสด เทากบ 97 คะแนน ในกรณเชนน ถาทาการแจกแจงความถของคะแนนทละคา ตารางแจกแจงความถจะยดยาว เสยเวลาในการจดทา และไมนาสนใจ จากเหตผลดงกลาว ผนาเสนอสวนใหญมกนาขอมลมาทาการแจกแจงความถโดย จดคะแนนออกเปนชวงของคะแนน เชน 45 – 49, 50 – 54, 55 – 59, ..., 95 – 99 เปนตน เรยกวา การแจกแจงความถแบบอนตรภาคชน 1.3 การแจกแจงความถสะสม (Cumulative Frequency Distribution) คอ การหาผลรวมความถของแตละชนตอเนองกนไปตามลาดบ โดยอาจเรมจากชนทตาสดไปยงชนทสงสด หรอจากชนทสงสดไปยงชนทตาสด


158

1.4 การแจกแจงความถสมพทธ (Relative Frequency Distribution) การแจกแจงความถสมพทธเปนการแสดงวา ความถของแตละชนมคามากนอยเพยงใด เมอเทยบกบผลรวมของความถทงหมด

ความถสมพทธ = มดของความถผลรวมทงห

ความถ

รอยละของความถสมพทธ = ความถสมพทธ x 100 ตวอยางท 4.12 การแจกแจงความถแบบอนตรภาคชนคะแนนสอบรายวชาการคดและการตดสนใจ (คะแนนเตม 100 คะแนน) ของนกศกษาตอนเรยน A จานวน 60 คน รวมทงคาความถสะสม ความถสมพทธ และรอยละของความถสมพทธ

คะแนน ความถ ความถสะสม ความถสมพทธ (หรอ สดสวน)

รอยละของความถสมพทธ

45 - 49 2 2 0.033 3.3 50 - 54 4 6 0.067 6.7 55 - 59 8 14 0.133 13.3 60 - 64 10 24 0.167 16.7 65 - 69 15 39 0.250 25.0 70 - 74 11 50 0.184 18.4 75 - 79 6 56 0.100 10.0 80 - 84 3 59 0.050 5.0 85 - 89 1 60 0.016 1.6 รวม 60 - 1.000 100

1.5 การแจกแจงความถโดยใชกราฟ ในบางกรณ การแสดงการแจกแจงความถโดยใชตารางอาจทาใหผอานพจารณารายละเอยดของขอมลไดไมชดเจน การแจกแจงความถโดยใชกราฟกเปนอกรปแบบหนงทนยมใช เชน ฮสโตแกรม รปหลายเหลยมของความถ เสนโคงของความถ เสนโคงแสดงการแจกแจงความถสะสม เปนตน


ตวอยาง 4.13 การแจกแจงความถโดยใชกราฟ (ฮสโตแกรม รปหลายเหลยมของความถ เสนโคงของความถ) ของขอมลคาใชจายตอวนของนกศกษา จานวน 65 คน

คาใชจาย/วน (บาท) ความถ (คน) จดกงกลาง ขดจากดชน 31 - 50 2 40.5 30.5 - 50.5 51 - 70 5 60.5 50.5 - 70.5 71 - 90 8 80.5 70.5 - 90.5

91 - 110 10 100.5 90.5 - 110.5 111 - 130 15 120.5 110.5 - 130.5 131 - 150 11 140.5 130.5 - 150.5 151 - 170 7 160.5 150.5 - 170.5 171 - 190 4 180.5 170.5 - 190.5 191 - 210 3 200.5 190.5 - 210.5

ฮสโตแกรม (Histogram) แสดงคาใชจายตอวนของนกศกษา

รปหลายเหลยมของความถ (Frequency Polygon) แสดงคาใชจายตอวนของนกศกษา


160

เสนโคงของความถ (Frequency Curve) แสดงคาใชจายตอวนของนกศกษา

2. การวดแนวโนมเขาสสวนกลาง การวดแนวโนมเขาสสวนกลางของขอมลชดหนง เปนการแสดงใหเหนถงคากลางของลกษณะขอมลชดนนดวยวธการหาตวแทนของขอมลทงหมด โดยตวแทนทดของขอมลชดหนงจะตองมคาใกลเคยงกบขอมลสวนมาก ซงบางครงเรยกวา คากลางของขอมล 2.1 คาเฉลย (Mean : x ) เปนคากลางชนดหนงของขอมลทตองการศกษา เชน อายเฉลย รายไดเฉลย รายจายเฉลย เปนตน คาเฉลยคานวณไดจากการนาขอมลทกตวมารวมกนแลวหารดวยจานวนขอมลทงหมดหรอจานวนความถทงหมด คาเฉลย กรณขอมลไมไดแจกแจงความถ ถา n321 X,...,X,X,X เปนคาของขอมลทงหมด n คา

n

X X

n

1ii∑

==

โดยท X คอ คาเฉลยของขอมล Xi คอ คาของขอมล n คอ จานวนขอมล


ตวอยาง 4.14 ในการตรวจสอบความตานทานของขดลวด 5 เสน วดหนวยเปนโอมห (Ω) ไดคาสงเกต ดงน X1 = 3.2 X2 = 3.3 X3 = 3.4 X4 = 3.3 และ X5 = 3.4 จงหาคาเฉลยความตานทานของขดลวด

ความตานทานโดยเฉลยของขดลวด คอ

X = n

X5

1ii∑

=

= 5

4.33.34.33.32.3 ++++

= 5

6.16

= 3.32 โอมห นนคอ คาเฉลยความตานทานของขดลวดมคาเทากบ 3.32 โอมห ตวอยาง 4.15 นกทองเทยวผหนงตองการทราบราคาหองพก (หองเดยว) เฉลยในจงหวดกระบ จงทาการสมตวอยางหองพกในจงหวดกระบ 10 แหง สอบถามราคาหองพกตอคนไดขอมลดงน 780 1,250 1,520 1,850 1,400 1,200 1,800 980 840 850 บาท

ราคาหองพกเฉลยในจงหวดกระบมคาเทากบ

X = n

X10

1ii∑

=

= 10

850840980800,1200,1400,1850,1520,1250,1780 +++++++++

= 10470,12

= 1,247 บาท นนคอ ราคาหองพกเฉลยในจงหวดกระบ เทากบ 1,247 บาท


162

คาเฉลย กรณขอมลแจกแจงความถแลว

X = n

Xfk

1iii∑

= หรอ X = ∑

∑

=

=k

1ii

k

1iii

f

Xf

เมอ X คอ คาเฉลยของขอมล Xi คอ คาของขอมล fi คอ ความถของแตละชน n คอ จานวนขอมล k คอ จานวนชน

∑=

k

1iif คอ ผลรวมความถของแตละชน = จานวนขอมลทงหมด

ตวอยาง 4.17 บรษทแหงหนงทาการประเมนผลงานของพนกงาน 20 คน โดยมเกณฑการประเมน ใน 3 ดาน คอ ประสทธภาพของการทางาน การพฒนาตนเอง และการมสวนรวมในการพฒนาองคกร (คะแนนเตม 30 คะแนน) ผลการประเมนดงตาราง คาเฉลยคะแนนการประเมน ผลงานของพนกงานบรษทแหงนเทากบเทาใด

คะแนนจากการประเมน 24 25 26 27 28 29 30 จานวนพนกงาน 2 1 3 5 4 4 1

คาเฉลยคะแนนการประเมนผลงานของพนกงานบรษทแหงนเทากบ

X = n

Xfk

1iii∑

=

= 20

)30(1)29(4)28(4)27(5)26(3)25(1)24(2 ++++++

= 20

30116112135782548 ++++++ = 20

544 = 27.2 คะแนน

นนคอ คาเฉลยคะแนนการประเมนผลงานของพนกงานบรษท เทากบ 27.2 คะแนน


คาเฉลย กรณขอมลแบบถวงนาหนก โดยทวไป ขอมลแตละคามกถกกาหนดใหมความสาคญเทากน แตในบางสถานการณขอมลทไดจะมนาหนกความสาคญไมเทากน เชน คะแนนสอบยอยมความสาคญนอยกวาคะแนนสอบกลางภาค และคะแนนสอบกลางภาคมความสาคญนอยกวาคะแนนสอบปลายภาค เปนตน ในสถานการณเชนน การใชคาเฉลยโดยตรงอาจชกจงใหเขาใจผดได ดงนนเพอตระหนกถงความสาคญของคาเฉลยทมนาหนกความสาคญไมเทากน จงตองคานวณโดยใชสตร

X W = ∑

∑

=

=n

1ii

n

1iii

W

XW

โดยท X W คอ คาเฉลยถวงนาหนกของขอมล Xi คอ คาของขอมลแตละคา Wi คอ นาหนกทสมพนธกบคาของขอมลแตละคา

∑=

n

1iiW คอ ผลรวมของนาหนก

n คอ จานวนขอมล ตวอยาง 4.18 ในการหยงเสยงประชามตเพอเลอกตงอธการบดของมหาวทยาลยแหงหนง พบวา ผสมครผหนงไดรบคะแนนนยมจากกลมคณาจารย กลมเจาหนาท และกลมนกศกษา ตามลาดบคอ รอยละ 44 รอยละ 64 และ รอยละ 51 แตจากการพจารณารายละเอยด พบวา กลมคณาจารยมจานวน 250 คน กลมเจาหนาทมจ านวน 180 คน กลมนกศกษามจานวน 2500 คน จงเปรยบเทยบคาเฉลยรอยละของคะแนนนยมแบบไมถวงนาหนกและแบบถวงนาหนก คาเฉลยรอยละของคะแนนนยมแบบไมถวงนาหนก

X = n

X3

1ii∑

=

= 3

516444 ++ = 3

159

= รอยละ 53


164

คาเฉลยรอยละของคะแนนนยมแบบถวงนาหนก

X W = ∑

∑

=

=n

1ii

n

1iii

W

XW

= 500,2180250

)51(500,2)64(180)44(250++

++

= 500,2180250

500,127520,11000,11++

++ = 930,2020,150

= รอยละ 51.20

จากการคานวณพบวา คาเฉลยแบบถวงนาหนกจะตากวาคาเฉลยแบบไมถวงนาหนก ทงนขนอยกบขอเทจจรงวา กลมผออกเสยงทมขนาดใหญ (กลมนกศกษา) ออกเสยงใหกบผสมครนอยกวากลมผออกเสยงทมขนาดเลกกวา (กลมเจาหนาท) 2.2 คามธยฐาน (Median : Med) คอ คาของขอมลทอยตาแหนงกงกลางของกลมขอมล ทงชดเมอทาการจดลาดบขอมลเรยบรอยแลว (จดลาดบจากมากไปหานอย หรอจากนอยไปหามาก) คามธยฐาน กรณขอมลไมไดแจกแจงความถ 1) จดลาดบขอมลทมอยทงหมด n ตว

2) ตาแหนงมธยฐาน คอ ตาแหนงท 2

1n +

3) จากตาแหนงมธยฐาน พจารณาคามธยฐาน


ตวอยาง 4.19 สอบถามราคาสนคาชนดหนงจากรานคาจานวน 6 ราน (หนวยเปนบาท) เปนดงน 156 152 157 150 156 159 จงหาคามธยฐานของราคาสนคา หาคามธยฐานของราคาสนคา ดงน 1) จดลาดบขอมลทงหมดทมอยใหม ดงน 150 152 156 156 157 159

2) ตาแหนงมธยฐาน คอตาแหนง 2

16 + ซงกคอตาแหนงท 3.5

3) คามธยฐาน คอ 2

156156 + = 156 บาท

นนคอ คามธยฐานของราคาสนคา เทากบ 156 บาท ตวอยาง 4.20 นายแพทยผหนงตองทราบคามธยฐานอายของคนไขซงเปนโรคหวใจทเขารบการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาลแหง จงไดสมคนไขซงเปนโรคหวใจและเขารบการรกษามาเปนตวอยางจานวน 17 คน จากการสอบถามอายปรากฏผลดงน 55 59 34 60 72 48 43 68 39 45 57 71 39 66 60 59 และ 48 ป คามธยฐานอายของคนไขซงเปนโรคหวใจทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลแหงนเทากบเทาใด หาคามธยฐานอายของคนไขซงเปนโรคหวใจทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลแหงน ดงน 1) จดลาดบขอมลทงหมดทมอยใหม 34 39 39 43 45 48 48 55 57 59 59 60 60 66 68 71 72

2) ตาแหนงมธยฐาน คอ ตาแหนง 2

117 + ซงกคอตาแหนงท 9

3) คามธยฐาน = 57 ป ดงนน คามธยฐานอายของคนไขโรคหวใจทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลแหงน คอ 57 ป คามธยฐาน กรณขอมลแจกแจงความถแลว 1) หาความถสะสม

2) ตาแหนงมธยฐาน คอ ตาแหนงท 2

1n +

3) พจารณาคามธยฐานจากตาแหนงของมธยฐาน โดยพจารณาคาของความถสะสม


166

ตวอยาง 4.21 ในการสอบเกบคะแนนรายวชาการคดและการตดสนใจของนกศกษาครงหนง ปรากฏผลการสอบดงตาราง จงหาคามธยฐานคะแนนสอบของนกศกษาในครงน

คะแนนสอบ จานวนนกศกษา 4 4 5 2 7 3 8 4 10 2

คามธยฐานคะแนนสอบของนกศกษาในครงน ดงน 1) ความถสะสมของคะแนนสอบ ดงตาราง

คะแนน จานวนนกศกษา ความถสะสม 4 4 4 5 2 6 7 3 9 8 4 13 10 2 15

2) ตาแหนงมธยฐาน คอ ตาแหนง 2

115 + ซงกคอตาแหนงท 8

3) พจารณาความถสะสมพบวา ขอมลคะแนนสอบของนกศกษาจะเปน 4 คะแนนไปจนถงคนท 4 จากนนจะเปน 5 คะแนนไปจนถงคนท 6 และจะเปน 7 คะแนนไปจนถงคนท 9 ซงจะพบวา ณ ตาแหนงท 8 คาของขอมลจะเปน 7 คะแนน นนคอ คามธยฐานของคะแนนสอบของนกศกษาครงน เทากบ 7 คะแนน


2.3 ฐานนยม (Mode : Mo) คอ ขอมลทมคาความถของขอมลสงสด หรอคาของขอมลทเกดขนซากนมากทสด เชน ผสมครเขารบการเลอกตงทไดคะแนนสงสด สถานททองเทยวทนกทองเทยวนยมไปกนมากทสดในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคม แฟชนเครองแตงกายทวยรนนยมใสมากทสดในชวงหนารอน เปนตน กรณทขอมลมจานวนความถของขอมลสงสดมากกวาหรอเทากบ 3 กลม ฐานนยมกจะมหลายคา (มากเกนไป) จงถอวาขอมลชดดงกลาวไมมฐานนยม ในกรณนควรหลกเลยงการใชฐานนยมเปนตววดแนวโนมเขาสสวนกลาง ตวอยาง 4.23 จงหาคาฐานนยมของขอมลตอไปน ขอมลชดท 1 4 5 7 5 2 5 ขอมลชดท 2 3 5 7 9 10 12 ขอมลชดท 3 2 2 4 5 6 6 ขอมลชดท 4 3 3 8 7 3 8 8

หาคาฐานนยมของขอมลไดดงน

ชดท ขอมล ฐานนยม 1 4 5 7 5 2 5 5 2 3 5 7 9 10 12 ไมมฐานนยม 3 2 2 4 5 6 6 2 และ 6 4 3 3 8 7 3 8 8 3 และ 8

ตวอยาง 4.24 จากการสอบถามนกศกษา 500 คน เกยวกบรายการโทรทศนทชนชอบมากทสด พบวาไดขอมลดงตาราง รายการโทรทศนทนกศกษาชนชอบคอรายการใด

รายการโทรทศน ขาว ละคร สารคด ดนตร กฬา จานวนผชม (คน) 118 104 78 122 78

พจารณาขอมลจากตารางพบวา รายการโทรทศนทนกศกษาชนชอบมากทสด คอ รายการดนตร มนกศกษาชนชอบจานวน 122 คน


168

3. การวดการกระจายของขอมล ชดของขอมลทตองการศกษาหนงๆ จะมคาแนวโนมเขาสสวนกลางทเปนตวแทนใหกบขอมลชดนน แตในบางกรณ การใชคาแนวโนมเขาสสวนกลางของขอมลเพยงอยางเดยวอาจยงไมเพยงพอ เชน ตองการเปรยบเทยบชดของขอมล 2 ชด ทมคาแนวโนมเขาสสวนกลางเทากน แตการกระจายของขอมลแตกตางกนมาก ตวอยาง 4.25 พจารณาขอมล 2 ชดตอไปน ขอมลชดท 1 : 9 25 48 72 96

คาเฉลยเลขคณต = 5

967248259 ++++ = 5

250 = 50

ขอมลชดท 2 : 46 48 49 52 55

คาเฉลยเลขคณต = 5

5552494846 ++++ = 5

250 = 50

ในกรณนพบวา คาแนวโนมเขาสสวนกลางจะไมสามารถบงบอกถงลกษณะความแตกตางของการกระจายของขอมลทง 2 ชดได ดงนน จงไดมการคดคนการวดการกระจายของขอมลขนเพอประกอบการพจารณาชดของขอมลควบคไปกบการใชคาแนวโนมเขาสสวนกลาง คาทใชวดการวดการกระจายของขอมลทนยมใชกนมหลากหลายประเภท แตทจะนามากลาวในทนจะประกอบดวย พสย คาเบยงเบนมาตรฐาน และสมประสทธของการกระจาย 3.1 พสย (Range) เปนการวดการกระจายของชดขอมลทงายทสด เนองจากใชขอมลเพยงสองคาเทานนในการคานวณ คอ คาสงสดและคาตาสด พสย = คาสงสดของขอมล - คาตาสดของขอมล ตวอยาง 4.26 จากตวอยาง 4.25 พบวา ขอมลชดท 1 : 9 25 48 72 96 พสย = 96 – 9 = 87 ขอมลชดท 2 : 46 49 49 52 55 พสย = 55 – 46 = 9 แสดงวา ขอมลชดท 1 มการกระจายของขอมลมากกวาขอมลชดท 2


3.2 คาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation : S.D.) เปนคาทใชแสดงถงการกระจายตวของขอมล โดยพจารณาวาขอมลแตละคาคาเบยงเบนจากคาเฉลยมากนอยเพยงใด คาเบยงเบนมาตรฐานเปนคาทใชวดการกระจายของขอมลทไดรบความนยมมากทสด

คาเบยงเบนมาตรฐาน กรณขอมลไมไดแจกแจงความถ

S.D. = 1n

)X(X

n

1i

2i

−

−∑=

โดยท S.D. คอ คาเบยงเบนมาตรฐานของกลมขอมล iX คอ คาของขอมล X คอ คาเฉลยของขอมล n คอ จานวนขอมล ตวอยาง 4.27 จากตารางขอมลเงนปนผลรายป (คดเปนรอยละ) ในชวง 5 ปทผานมาของบรษท A และบรษท B ถาตองการเลอกลงทนในบรษทใดบรษทหนงจาก 2 บรษททมอย ควรจะเลอกลงทนกบบรษทใด

ปท 1 ปท 2 ปท 3 ปท 4 ปท 5 บรษท A 15 3 1 6 25 บรษท B 12 11 9 10 8

การเลอกลงทนกบบรษทใดบรษทหนงจาก 2 บรษททมอย ควรพจารณาดงน พจารณาเงนปนผลเฉลยของบรษท A

XบรษทA = 5

2561315 ++++ = 550 = 10

พจารณาเงนปนผลเฉลยของบรษท B

บรษทBX = 5

81091112 ++++ = 550 = 10

พบวา เงนปนผลเฉลยของบรษท A และบรษท B เทากนคอ รอยละ 10 ตอป ซงถาพจารณาคราวๆ ผลงทนอาจตดสนใจเลอกลงทนกบบรษทใดกได แตในความเปนจรงการพจารณาควรจะพจารณาทงเงนปนผลเฉลยและการกระจายของเงนปนผลจงจะสามารถตดสนใจไดวา เงนปนผลของบรษทใดดกวากน


170

หาคาเบยงเบนมาตรฐานเงนปนผลรายปของบรษท A และบรษท B

S.D. บรษท A = 1n

)X(X

n

1i

2i

−

=−∑

= 15

)1025()106()101()103()1015( 22222

−

−+−+−+−+−

= 4

22516814925 ++++ = 4

396 = 99 = 9.95

S.D. บรษท B = 1n

)X(X

n

1i

2i

−

=−∑

= 15

)108()1010()109()1011()1012( 22222

−

−+−+−+−+−

= 4

40114 ++++ = 4

10 = 5.2 = 1.58

คาเบยงเบนมาตรฐานเงนปนผลของบรษท A เทากบ 9.95 เปอรเซนตตอป คาเบยงเบนมาตรฐานของบรษท B เทากบ 1.58 เปอรเซนตตอป ขณะทผลการลงทนเฉลยของบรษท A เทากบบรษท B ดงนนจงนาจะเลอกลงทนกบบรษท B

คาเบยงเบนมาตรฐาน กรณขอมลแจกแจงความถแลว

S.D. = 1n

)X(Xf

k

1i

2ii

−

=−∑

หรอ S.D. = ∑

∑

=

=−

−k

1ii

k

1i

2ii

1f

)X(Xf

เมอ S.D. คอ คาเบยงเบนมาตรฐานของกลมขอมล Xi คอ คาของขอมล X คอ คาเฉลยของขอมล fi คอ ความถของแตละชน n คอ จานวนขอมล k คอ จานวนชน

∑=

k

1iif คอ ผลรวมความถของแตละชน = จานวนขอมลทงหมด


ตวอยาง 4.28 ในการตรวจสอบคณภาพของนาหอมบรรจขวด บรษทผลตนาหอมยหอหนงตองการทราบวาปรมาตรนาหอมทบรรจในขวดขนาด 30 มลลลตร มคาเบยงเบนไปจากทกาหนดหรอไม จงทาการสมนาหอมมา 38 ขวด แลวตรวจสอบปรมาตรพบวา ไดขอมลดงน

ปรมาตรนาหอม 28 29 30 31 32 จานวน (ขวด) 2 9 20 6 1

พจารณาคาเบยงเบนมาตรฐานของนาหอมทง 38 ขวด ดงน หาคาเฉลยของปรมาตรนาหอมทง 38 ขวด

X = n

Xfk

1iii∑

=

= 38

)32(1)31(6)30(20)29(9)28(2 ++++

= 38

3218660026156 ++++

= 38135,1 = 29.87 คะแนน

หาสวนเบยงเบนมาตรฐานของปรมาตรนาหอมทง 38 ขวด

S.D. = 1n

)X(Xf

k

1i

2ii

−

=−∑

= 138

)87.2932(1)87.2931(6)87.2930(20)87.2929(9)87.2928(2 22222

−

−+−+−+−+−

= 37

54.466.734.081.699.6 ++++

= 71.0 = 0.84 มลลลตร

นนคอ สวนเบยงเบนมาตรฐานของปรมาตรนาหอมทง 38 ขวด เทากบ 0.84 มลลลตร


172

3.3 สมประสทธของการกระจาย (Coefficient of Dispersion) เนองจากในการตดสนใจบางครงมความจาเปนตองอาศยขอมลหลายชดมาทาการเปรยบเทยบประกอบการตดสนใจ แตปญหาของการเปรยบเทยบทพบอยเสมอคอ ขอมลเปนคนละชนดกน หรอมหนวยการวดทแตกตางกน ทไมสามารถนามาเปรยบเทยบกนไดในทนท สมประสทธของการกระจายเปนคาสมพทธระหวางคาแนวโนมเขาสสวนกลางกบคาการวดการกระจายทไมขนกบหนวยทใชวดขอมลดงนนจงใชเปรยบเทยบการกระจายของขอมล 2 กลมไดโดยไมจาเปนตองเปนหนวยเดยวกน (แสดงการกระจายของขอมลทมหนวยในรปของรอยละ) โดยในทนจะขอพจารณาเฉพาะสมประสทธของพสย และสมประสทธสหสมพนธ ดงน 1) สมประสทธของพสย (Coefficient of Range : C.R.)

สมประสทธของพสย = 100 x XXXX

minmax

minmax+

−

เมอ maxX คอ คะแนนสงสดของขอมลชดนน minX คอ คะแนนตาสดของขอมลชดนน 2) สมประสทธของความแปรผน (Coefficient of Variation : C.V.) สมประสทธความแปรผน = 100 x

XS.D

เมอ C.V. คอ สมประสทธของความแปรผน S.D. คอ คาเบยงเบนมาตรฐานของขอมล X คอ คาเฉลยของขอมล ตวอยาง 4.29 จากผลการสอบรายวชาการคดและการตดสนใจของนกศกษาสองตอนเรยน คอ ตอนเรยน A และตอนเรยน B ของมหาวทยาลยแหงหนงปรากฏผลดงน

ตอนเรยน A ตอนเรยน B คะแนนสงสด 38 30 คะแนนตาสด 15 10 คาเฉลยของคะแนน 28.1 22.6 คาเบยงเบนมาตรฐานของคะแนน 8.5 8.1

จงคานวณหาสมประสทธของการกระจาย โดยพจารณาจากสมประสทธของพสย และสมประสทธของความแปรผน


1) หาสมประสทธของพสย สมประสทธของพสยของตอนเรยน A

= 100 x 15381538

+

−

= 43.40 เปอรเซนต สมประสทธของพสยของตอนเรยน B

= 100 x 10301030

+

−

= 50.00 เปอรเซนต สมประสทธของพสยของคะแนนตอนเรยน B สงกวาสมประสทธของพสยของคะแนน ตอนเรยน A นนคอ คะแนนสอบของนกศกษาตอนเรยน B มการกระจายมากกวาคะแนนสอบของนกศกษาตอนเรยน A 2) หาสมประสทธของความแปรผน (Coefficient of Variation : C.V.) สมประสทธของความแปรผนของตอนเรยน A

= 100 x 1.28

5.8

= 30.25 เปอรเซนต สมประสทธของความแปรผนของตอนเรยน B

= 100 x 6.221.8

= 35.84 เปอรเซนต สมประสทธของความแปรผนของคะแนนตอนเรยน B สงกวาสมประสทธของความแปรผนของคะแนนตอนเรยน A นนคอ คะแนนสอบของนกศกษาตอนเรยน B มการกระจายมากกวาคะแนนสอบของนกศกษาตอนเรยน A เมอทาการวเคราะหขอมลเรยบรอยแลว ขนตอนทสาคญอกขนตอนหนงทจะขาดไมได กคอ การแปลความหมายหรอลงขอสรปขอมล ในการแปลความหมายขอมลนนขอสรปทใชสาหรบการอางองจะตองกระทาในขอบเขตของความเขาใจในสถานการณและภมหลงของการเกบรวบรวมขอมล การนาเสนอขอมล การวเคราะหขอมล ซงเปนไปอยางถกตองและเหมาะสม


174

การใชขอมลเพอการตดสนใจ “การแกปญหา” กบ “การตดสนใจ” มกเปนสงทเกดขนควบคกนเสมอในชวตประจาวน เหตผลเนองมาจากเมอใดทมปญหาเกดขน แลวเกดทางเลอกมากกวาหนงทางในการแกปญหา ผประสบปญหากจะตองทาการตดสนใจเพอเลอกทางเลอกทดทสดหรอเหมาะสมทสด บางปญหาผทาการตดสนใจอาจทาการตดสนใจภายใตสภาวะทแนนอน นนคอผทาการตดสนใจทราบแนนอนวาจะเกดเหตการณใดจากขอมลแตละทางเลอกทมอยแลว กอาจทาการตดสนใจไดไมยากนก แตบางปญหาผทาการตดสนใจอาจตองทาการตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนอน หรอภายใตความเสยงซงผทาการตดสนใจไมทราบแนชดวาเหตการณใดจะเกดขน การตดสนใจกอาจทาไดไมงายนก แตถาหากผทาการตดสนใจมขอมลทเพยงพอ ทราบโอกาสหรอความนาจะเปนทจะเกดเหตการณเหลานนกจะทาใหการตดสนใจไดงายขน ถกตอง แมนยามากขน จงจาเปนอยางยงทผตดสนใจจะตองมความรเกยวกบความนาจะเปนของการเกดเหตการณทสนใจ การทดลองสม (Random Experiment) การทดลองสม หมายถง การทดลองหรอการกระทาใดๆ ทไมสามารถบอกผลลพธทแนนอนของการทดลองไดลวงหนาวาจะเกดอะไรขนเนองจากผลของการทดลองทอาจเกดขนนนเปนไปไดหลายอยาง (แตผทาการทดลองสามารถทราบผลลพธทงหมดทจะเกดขนได) โยนเหรยญ 1 เหรยญ เปนการทดลองสม เพราะทราบแนนอนวาผลลพธทงหมดทเกด คอ ”หว, กอย” แตไมสามารถบอกผลลพธไดวา เมอโยนเหรยญแลวจะออกดานใด ทอดลกเตา 1 ลก เปนการทดลองสม เพราะทราบแนนอนวาผลลพธทงหมดทเกด คอ แตม 1 ถง 6 แตไมสามารถบอกผลลพธไดวา เมอทอดลกเตาแลวจะขนแตมใด แซมเปลสเปซ (Sample space : S) แซมเปลสเปซ หมายถง เซตทเปนผลลพธของเหตการณทเปนไปไดทงหมดจากการทดลองหนง ในการโยนเหรยญ 2 เหรยญ ผลทอาจเกดขนมดงน ให HH หมายถง เหรยญแรกขนหว และเหรยญทสองขนหว HT หมายถง เหรยญแรกขนหว และเหรยญทสองขนกอย TH หมายถง เหรยญแรกขนหว และเหรยญทสองขนกอย TT หมายถง เหรยญแรกขนกอย และเหรยญทสองขนกอย


เรยก S = HH, HT, TH, TT วาแซมเปลสเปซของการโยนเหรยญ 2 เหรยญ สมาชกแตละตวของแซมเปลสเปซ เรยกวา จดตวอยาง (Sample Point) นนคอ HH, HT, TH และ TT เปนจดตวอยางของการโยนเหรยญ 2 เหรยญ 1 ครง ตวอยาง 4.30 แซมเปลสเปซของเหตการณตางๆ 1. โยนเหรยญ 1 เหรยญ 3 ครง (หรอ โยนเหรยญ 3 เหรยญ 1 ครง) แซมเปลสเปซของเหตการณทงหมด คอ S = HHH, HHT, HTH, HTT, THH, THT, TTH, TTT

2. การตรวจสอบสนคา 3 ชนวาดหรอเสย กาหนดให “ส” หมายถง สนคาเสย และ “ด” หมายถง สนคาด ดงนน แซมเปลสเปซ ของเหตการณทงหมด คอ S = สสส, สสด, สดส, สดด, ดสส, ดสด, ดดส, ดดด

3. ทอดลกเตา 2 ลก 1 ครง (หรอ ทอดลกเตา 1 ลก 2 ครง) แซมเปลสเปซของเหตการณ ทงหมด คอ S = (1,1), (1,2), (1,3), (1,4), (1,5), (1,6), (2,1), (2,2), (2,3), (2,4), (2,5), (2,6), (3,1), (3,2), (3,3), (3,4), (3,5), (3,6), (4,1), (4,2), (4,3), (4,4), (4,5), (4,6), (5,1), (5,2), (5,3), (5,4), (5,5), (5,6), (6,1), (6,2), (6,3), (6,4), (6,5), (6,6) เหตการณ (Event) ในการทอดลกเตา 1 ลก 1 ครง แซมเปลสเปซ คอ S = 1, 2, 3, 4, 5, 6 ซงอาจมกรณทสนใจ เชน “การไดแตมค” “การไดแตมค” “การไดแตมมากกวา 5” “การไดแตมนอยกวา 1” โดยทกรณตางๆ เหลาน เรยกวา เหตการณ (Event) เหตการณ คอ เซตของผลลพธทผทดลองสนใจใหเกด เปนเซตยอยของแซมเปลสเปซ เมอเซตยอยมสมาชก 1 ตว เรยกวาเหตการณเชงเดยว ขณะทเซตยอยมสมาชกมากกวา 1 ตว เรยกวาเหตการณเชงประกอบ


176

เชน ทอดลกเตา 1 ลก ให E1 แทน เหตการณทไดแตมค E1 = 2, 4, 6 E2 แทน เหตการณทไดแตมค E2 = 1, 3, 5 E3 แทน เหตการณทไดแตมมากกวา 5 E3 = 6 E4 แทน เหตการณทไดแตมนอยกวา 1 E4 = หรอ φ ตวอยาง 4.38 จากการสอบถามความตองการศกษาตอในระดบปรญญาโทของนกศกษาระดบปรญญาตรทกาลงศกษาอย ชนปท 4 ของมหาวทยาลยแหงหนง จานวน 3 คน คาตอบของนกศกษาแตละคนเปนไปได 2 อยางคอ ตองการศกษาตอ (ต) และไมตองการศกษาตอ (ม) แซมเปลสเปซ คอ S = ตตต, ตตม, ตมต, ตมม, มตต, มตม, มมต, มมม ให E1 แทน เหตการณทนกศกษาทง 3 คนตองการศกษาตอ E1 = ตตต E2 แทน เหตการณทนกศกษา 1 คนตองการศกษาตอ E2 = ตมม, มตม, มมต E3 แทน เหตการณทนกศกษาคนแรกตองการศกษาตอ E3 = ตตต, ตตม, ตมต, ตมม E4 แทน เหตการณทนกศกษาอยางนอย 2 คน ตองการศกษาตอ E4 = ตตต, ตตม, ตมต, มตต E5 แทน เหตการณทไมมนกศกษาคนใดเลยทตองการศกษาตอ E5 = มมม


ความนาจะเปนของเหตการณ ความนาจะเปน (Probability) เปนคาทชบอกโอกาส (Chance) หรอความเปนไปไดของการเกดเหตการณใดหนงวามมากหรอนอยเพยงใด เชน ในการหยบลกแกว 1 ลก จากกลองทมลกแกวสแดง 2 ลก สเขยว 2 ลก โอกาสทจะหยบไดสแดงหรอสเขยวมเทากน นนคอ กาหนดโอกาสทสนใจใหเทากบ

21 เปนคาทชบอกวา

เหตการณทสนใจมโอกาสเกดขนมากนอยเพยงใด หรอ พจารณาภาพ 4.6 (ก) และ (ข) โอกาสทจะเกดฝนตกในภาพ (ข) ยอมมากกวาโอกาสทจะเกดฝนตกในภาพ (ก)

ภาพ 4.6 (ก) ทองฟาแจมใส ภาพ 4.6 (ข) ทองฟามดครม

ความนาจะเปนทจะเกดเหตการณ E เขยนแทนดวย P(E) โดยท 0≤P(E)≤1 หมายความวา โอกาสทจะเกดเหตการณใดหนงทสนใจมคาตงแต 0 ถง 1 โดยอธบายไดวา

ถาเหตการณใดหนงมโอกาสทจะเกดขนสง (มาก) ความนาจะเปนกจะมคาสง นนคอ มคาเขาใกล 1 ขณะทเหตการณทมโอกาสเกดขนแนนอน คาความนาจะเปนจะเทากบ 1

ถาเหตการณใดหนงมโอกาสทจะเกดขนตา (นอย) ความนาจะเปนกจะมคาตา นนคอ มคาเขาใกล 0 ขณะทเหตการณทไมมโอกาสเกดขนเลย คาความนาจะเปนจะเทากบ 0


178

ตวอยาง 4.39 ในการโยนเหรยญ 2 เหรยญ 1 ครง จงหาความนาจะเปนของเหตการณตอไปน 1) เหรยญขนหวทงสองเหรยญ 2) เหรยญขนหวอยางนอย 1 เหรยญ 3) เหรยญขนหว 1 เหรยญ และกอย 1 เหรยญ

แซมเปลสเปซ S = HH, HT, TH, TT 1) เหตการณทเหรยญจะขนหวทงสองเหรยญ E1 = HH

41)E(P 1 =

ดงนนความนาจะเปนทเหรยญขนหวทงสองเหรยญ เทากบ 41

2) เหตการณทเหรยญขนหวอยางนอย 1 เหรยญ E2 = HH, HT, TH

43)E(P 2 =

ดงนนความนาจะเปนเหรยญไมขนกอยเลย เทากบ 43

3) เหตการณทเหรยญจะเหรยญขนหว 1 เหรยญ และกอย 1 เหรยญ E3 = HT, TH

21

42)E(P 3 ==

ดงนนความนาจะเปนเหรยญขนหว 1 เหรยญ และกอย 1 เหรยญ เทากบ 21

ถาการทดลองสมใดๆ ทแตละผลลพธทอาจเกดขนไดทงหมดมโอกาสเกดขนเทาๆ กน แลวความนาจะเปนของเหตการณ E คอ

P(E ) = )S(n)E(n

เมอ P(E) คอ ความนาจะเปนทจะเกดเหตการณ E ทสนใจ n(E) คอ จานวนสมาชกของเหตการณ E ทสนใจ n(S) คอ จานวนสมาชกของแซมเปลสเปซของการทดลองสม


ตวอยาง 4.40 ทอดลกเตา 1 ลก 1 ครง แซมเปลสเปซ S = 1, 2, 3, 4, 5, 6 1) ให E1 เปนเหตการณทลกเตาขนแตมหารดวย 3 ลงตว E1 = 3, 6

31

62)E(P 1 ==

ความนาจะเปนของเหตการณทลกเตาขนแตมทหารดวย 3 ลงตว เทากบ 31

2) ให E2 เปนเหตการณทลกเตาขนแตมค E2 = 1, 3, 5

21

63)E(P 2 ==

ความนาจะเปนของเหตการณทลกเตาขนแตมทหารดวย 3 ลงตว เทากบ 21

ตวอยาง 4.41 ถาจากการเกบขอมลกลมตวอยางบณฑตทสาเรจการศกษาระดบปรญญาตร สาขาบรหารธรกจ จากมหาวทยาลยแหงหนงจานวน 1,000 คน พบวามจานวน 358 คน ททางานไมตรงสาขาทจบ เชน จบสาขาบญชแตทางานดานการตลาด จบสาขาการตลาดแตทางานการเงนและการธนาคาร เปนตน จงหาโอกาสทบณฑตคนหนงทเพงจบการศกษาระดบปรญญาตร สาขาบรหารธรกจจะทางานไมตรงสาขา

P(บณฑตสาขาบรหารธรกจจะทางานไมตรงสาขา) = )S(n)E(n

= 1000358 = 0.358

โอกาสทบณฑตทเพงจบการศกษาระดบปรญญาตร สาขาบรหารธรกจจะทางานไมตรงสาขา เทากบ 0.358


180

ตวอยาง 4.42 จากการเกบขอมลทผานมาพบวา จานวนเครองปรบอากาศทขายไดของรานจาหนายเครองปรบอากาศแหงหนงอยในชวย 3 - 8 เครองตอวน จากขอมล 200 วนทผานมา เปนดงตาราง จงคานวณหาความนาจะเปนของเหตการณทจะขายเครองปรบอากาศไดของรานจาหนายเครองปรบอากาศแหงน

จานวนเครองปรบอากาศทขายไดตอวน (เครอง) จานวนวน 3 15 4 60 5 70 6 30 7 15 8 10 รวม 200

ความนาจะเปนของเหตการณททางรานจาหนายเครองปรบอากาศแหงนจะขายเครองปรบอากาศได คอ

จานวนเครองปรบอากาศ ทขายไดตอวน (เครอง) จานวนวน ความนาจะเปนของเหตการณ

ทจะขายเครองปรบอากาศได 3 15 0.075 4 60 0.30 5 70 0.35 6 30 0.15 7 15 0.075 8 10 0.05 รวม 200 1


สรป เมอตองทาการตดสนใจเกยวกบปญหาใดปญหาหนง ไมวาจะเปนปญหาเลกหรอปญหาใหญ สงทผทาการตดสนใจจาเปนจะตองใหความสาคญ คอ ขอมล ความร ประสบการณ วจารณญาณ และความรความเขาใจในปญหานนๆ ในบางครง การตดสนใจอาจใชเพยงขอมลเบองตน แตในบางครงเปนการตดสนใจในปญหาใหญและมความเสยงเขามาเกยวของ ผตดสนใจจะตองใชคาความนาจะเปนมาเปนตวกาหนดทางเลอกในการตดสนใจ การทผตดสนใจจะเลอกทางเลอกใดนน ควรพจารณาใหถถวนถงเหตการณทจะมผลกระทบ และเหมาะสมกบแนวคดของผตดสนใจดวย ดงนนจงควรใชความรอบคอบและระมดระวงเปนอยางมาก เพอหลกเลยงความผดพลาดทจะเกดขนภายหลงจากทไดทาการตดสนใจไปแลว


182

แบบฝกหดทายบทท 4

1. พจารณาขอมลตอไปนวา เปนขอมลเชงคณภาพหรอเชงปรมาณ ชอ-นามสกล เพศ อาย นาหนก สวนสง วฒการศกษา หมายเลขโทรศพท รายไดครอบครว จานวนพนอง ความดนโลหต กรปเลอด จานวนเมดเลอดแดงในเลอด สทชนชอบ

2. ใหนกศกษากาหนดโครงการในการเกบรวบรวมขอมลตามความสนใจ โดยมหวขอดงน 2.1 เหตผลหรอความสาคญในการเกบรวบรวมขอมล 2.2 จดประสงคของการเกบรวบรวมขอมล 2.3 กลมเปาหมายทใชเกบรวบรวมขอมล 2.4 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 2.5 แผนการเกบรวบรวมขอมล 2.6 ดาเนนการเกบรวบรวมขอมลตามแผน 2.7 เขยนรายงานผลการเกบรวบรวมขอมล

3. ตารางตอไปนแสดงการแจกแจงความถอายการใชงานของหลอดไฟฟาจานวน 400 หลอด

อายการใชงาน (ชวโมง) จานวน (หลอด) 300 – 399 6 400 – 499 46 500 – 599 58 600 – 699 76 700 – 799 68 800 – 899 62 900 – 999 48

1000 – 1099 22 1100 – 1199 14

รวม 400


จากขอมลในตาราง จงคานวณหา 3.1 จานวนหลอดไฟทมอายการใชงานตากวา 600 ชวโมง 3.2 รอยละหลอดไฟทมอายการใชงานตากวา 600 ชวโมง 3.3 จานวนหลอดไฟทมอายการใชงานตากวาหรอเทากบ 900 ชวโมง 3.4 จานวนและรอยละของหลอดไฟทมอายการใชงานตงแต 500 – 999 ชวโมง

4. ขอมลตอไปนคอคะแนนสอบวดความรดานคณตศาสตรของนกศกษาชนปท 1 จานวน 50 คน(คะแนนเตม 200 คะแนน)

112 112 109 110 111 100 108 106 116 120 127 118 112 108 113 120 117 114 109 120 134 116 115 121 116 118 118 118 113 105 105 121 117 120 110 110 114 118 119 118 106 114 122 111 112 109 105 106 102 114

4.1 จงสรางตารางแจกแจงความถของขอมล 4.2 จงหาพสยของคะแนนสอบ 4.3 จานวนนกศกษาทไดคะแนนมากกวาหรอเทากบ 120 คะแนนมกคน คดเปนรอยละเทาไร 4.3 จงหาคะแนนสอบเฉลย

5. บรษทผลตอปกรณไฟฟาแหงหนงตองการทดสอบลกยางทใชเปนชนสวนประกอบในเครองใชไฟฟาทบรษทผผลต 3 บรษทมาเสนอขาย โดยกาหนดมาตรฐานขนตา คอ ทนความรอน 80 องศาเซลเซยส ไดนาน 120 นาท โดยไมเสอมสภาพ ผลการทดลองจากการสมลกยางบรษทละ 10 ชน ไดผลดงน

บรษท A 140 125 132 161 128 142 137 126 145 139 บรษท B 135 125 132 140 128 142 138 130 140 135 บรษท C 130 122 122 132 125 136 135 130 120 122 จงพจารณาตอบคาถามตอไปน 5.1 ลกยางบรษทใดมคณภาพโดยเฉลยตากวามาตรฐาน

5.2 ถาบรษทมเกณฑเลอกซอลกยางจากบรษททผลตลกยางแตละชนทมคณภาพใกลเคยง กนมากทสดแลว ควรตดสนใจเลอกซอจากบรษทใด


184

6. จากการสอบถามความคดเหนของประชาชนจานวน 500 คน วาเหนดวยหรอไมเหนดวยกบพระราชบญญตฉบบหนง ปรากฏวามประชาชน 300 คนทเหนดวยกบพระราชบญญตน ความนาจะเปนทจะมผเหนดวยกบพระราชบญญตฉบบนเทากบเทาใด

7. ในการคดเลอกกรรมการบรหารบรษทแทนตาแหนงทวางลง 1 ตาแหนงของบรษทแหงหนง ปรากฏวามผถกเสนอชอทงสน 4 คน คอ คณนภา คณสมศกด คณนรนดร และคณนร การคดเลอกขนสดทายจะกระทาโดยการจบสลาก จงหาความนาจะเปนทคณสมศกดไดเปนกรรมการบรหารบรษท

8. จากการสารวจภาวการณมงานทาของบณฑตทสาเรจการศกษาสายวทยาศาสตรและ สายสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต ปรากฏผลดงน

สายวทยาศาสตร สายสงคมศาสตร เพศชาย เพศหญง เพศชาย เพศหญง

รวม

ภาครฐบาล ภาคเอกชน

25 35

10 25

20 30

45 55

100 145

รวม 60 35 50 100 245

สมบณฑตมา 1 คน จงคานวณหา 6.1 ความนาจะเปนทจะเปนเพศหญง 6.2 ความนาจะเปนทจะทางานในภาคเอกชน 6.3 ความนาจะเปนทจะสาเรจการศกษาสายวทยาศาสตร 6.4 ความนาจะเปนทจะสาเรจการศกษาสายวทยาศาสตรและเปนเพศชาย 6.5 ความนาจะเปนทจะสาเรจการศกษาสายสงคมศาสตรและเปนเพศหญง 6.6 ความนาจะเปนทจะสาเรจสายสงคมศาสตรและเปนเพศชาย

บทท 5 กระบวนการตดสนใจ

การตดสนใจ เปนกจกรรมทมนษยตองกระทา ไมวาจะเพอตนเอง เพอผอน หรอเพอหนวยงาน องคการทบคคลนนเปนสวนหนงในสถานะทแตกตางกน การตดสนใจเปนสงสาคญทขาดไมได เพราะนอกจากจะใชตดสนปญหาทเกดขนแลว ยงเปนการบงบอกถงประสทธภาพของงานหรอกจกรรมททา เนองจากปญหาทเกดขนแตละบคคลจะมวธการแกปญหาและตดสนใจทจะใชรปแบบ วธการในการแกปญหาทแตกตางกน ถาตดสนใจเลอกวธการทถกตอง เหมาะสม กจะสงผลด แตถาตดสนใจผดพลาด แนนอนผลเสยกอาจเกดขนตามมา ดงนนจงจาเปนอยางยงทจะตองเรยนรกระบวนการตดสนใจเพอเลอกทางเลอกทดทสดในการแกปญหาตางๆ ทเกดขน ความหมายของการตดสนใจ

การตดสนใจ (Decision Making) หมายถง กระบวนการเลอกทางเลอกใดทางเลอกหนง จากหลายๆ ทางเลอกทไดพจารณาหรอประเมนอยางดแลววากอใหเกดประโยชนสงสดแตประหยดทรพยากรทสด และเปนทางใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายทวางไว

อยางไรกตาม นกวชาการไดใหความหมายของคาวา “การตดสนใจ” ไวหลากหลายความหมาย ดงน เคอรโต (Certo) ใหความหมายวา การตดสนใจ คอการเลอกปฏบตหรอ เลอกดาเนนการโดยเลอกทางเลอกทดทสดจากบรรดาทางเลอกหลายๆ ทางเลอกเพอดาเนนการใหบรรลวตถประสงค ซงสอดคลองกบทเชอรเมอรฮอรน ฮนท และออสบอรน (Schermerhorm, Hunt and Osborn) ทกลาววา การตดสนใจเปนกระบวนการเลอกสงทจาเปนสาหรบดาเนนการเพอจดการกบปญหาหรอโอกาส นอกจากน ไซมอน (Simon) ไดใหขอคดเหนเกยวกบความมเหตมผลในการตดสนใจวา ในความเปนจรงการตดสนใจทมเหตผลสมบรณทสดนนมกจะไมเกดขน เนองจากการตดสนใจมกมขอจากดในเรองความร ความสามารถ ตลอดจนขอจากดในการรวบรวมขอมลเพอใชในการตดสนใจ นอกจากนสยและคานยมในตวผตดสนใจเปนตวแปรสาคญ ทอาจทาใหการตดสนใจเอนเอยงไปทางใดกได เหตนการตดสนใจจงเกยวกบการเลอกทางเลอก และปฏบตตามทางเลอกทเหนวานาจะใหผลเปนทนาพอใจเสยสวนใหญ


186

กลาวโดยสรปไดวา การตดสนใจ คอ การเลอกทางเลอกของวธการกระทาทางหนงจากหลายๆ ทางเลอกทมอย เพอใหสอดคลองและบรรลตามวตถประสงคทกาหนดไว โดยอาศยขนตอนตางๆ ของกระบวนการตดสนใจคอ การแยกแยะตวปญหา การพจารณาขอมลขาวสาร ทเกยวของกบตวปญหา การประเมนขอมลขาวสาร การกาหนดทางเลอกเพอแกไขปญหา การเลอกทางเลอก และการปฏบตตามทางเลอกทไดเลอกแลว

องคประกอบของการตดสนใจ

รเดอร (Reeder) ไดศกษาเกยวกบทฤษฎการตดสนใจและการกระทาทางสงคม โดยกลาววา การตดสนใจเลอกกระทาพฤตกรรมของมนษยนน มกเกดจากความเชอและความไมเชอเปนเหตผลหลกทใชในการตดสนใจ ซงความเชอและไมเชอนเกดจากสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมของครอบครว (ปจจยทางครอบครว) และปจจยสวนตวหลายๆ อยางมารวมกน คอ บคคลอาจจะตดสนใจกระทาพฤตกรรมอยางเดยวกนแตเหตผลททาใหเกดการตดสนใจอาจแตกตางกน โดยไดอธบายเหตผลในการกระทาสงหนงสงใดของมนษยวาเกดจากปจจยตอไปน

1. เปาหมายหรอจดประสงค (Goals) ในการกระทาสงใดสงหนงผตดสนใจจะมการกาหนดเปาหมายไวกอนลวงหนา และพยายามทจะทาทกวถทางเพอใหบรรลเปาหมายนนๆ

2. ความเชอ (Belief Orientation) เกดจากความคด ความรทผตดสนใจเขาใจในเรองหนงซงจะมอทธพลตอการตดสนใจและการเลอกกระทาทางสงคม ในการกระทาทางสงคมใดๆ ยอมตองอาศยความเชออยเสมอ ความเชออาจจะมพนฐานมาจากหลกฐาน ขอเทจจรงทเชอถอไดหรอไมไดกตาม โดยอาจเชอจากการรบรเอาเองหรอจากลกษณะทเกดความไขวเขวได

3. คานยม (Value Standard) คอ สงทบคคลยดถอเปนเครองชวยตดสนใจและการกระทาของตนเอง คานยมจะแตกตางจากความเชอตรงทวา คานยมเปนสงทมนคงและเปลยนแปลง ไดยาก คานยมของมนษยจะแสดงออกทางทศนคตและพฤตกรรมของผกระทาทกรปแบบ ดงนน คานยมจงมอทธพลตอการตดสนใจและการกระทาทางสงคมของบคคล โดยบคคลพยายามทจะกระทาใหสอดคลองกบคานยมทตนเองยดถออย

4. นสยและธรรมเนยม (Habit and Customs) แบบอยางพฤตกรรมทสงคมกาหนดไว สบตอกนมาดวยประเพณ และถามการละเมดกจะถกบงคบดวยการทสงคมไมเหนชอบดวย ในการตดสนใจทจะเลอกกระทาพฤตกรรมอยางใดอยางหนงของมนษย สวนหนงเนองมาจากแบบอยางพฤตกรรมทสงคมกาหนดไว


5. การคาดหวง (Expectation) คอ ทาทของบคคลทมตอพฤตกรรมของบคคลทเกยวของกบตนเอง ซงคาดหวงหรอตองการใหบคคลนนถอปฏบต และกระทาในสงทตนตองการ ดงนน ในการตดสนใจกระทาพฤตกรรมของบคคล สวนหนงจงขนอยกบความคาดหวงและทาทของบคคลอนดวย

6. ขอผกพน (Commitments) เปนสงทผตดสนใจเชอวาตนเองผกพน จาเปนทจะตองกระทาใหสอดคลองกบสถานการณหรอประเดนปญหาทตนเกยวของทงทางตรงและทางออม ขอผกพนจะมอทธพลตอการตดสนใจและการกระทาทางสงคม เพราะผตดสนใจตงใจกระทา สงนนเนองจากรสกวามขอผกพนทจะตองกระทา

7. การบงคบ (Force) เปนความเชอทอยในใจของผกระทาวา ตนเองตองตดสนใจหรอกระทาอยางใดอยางหนงโดยไมมทางเลอก การบงคบเปนตวกระตนใหผตดสนใจกระทาไดเรวขน เพราะในขณะทผตดสนใจตงใจทจะกระทาสงตางๆ นน เขาอาจจะยงไมแนใจวาจะกระทาพฤตกรรมนนดหรอไม แตเมอมการบงคบกทาใหตดสนใจกระทาพฤตกรรมนนไดเรวขน

8. โอกาส (Opportunity) คอ ความเชอของผตดสนใจทมตอสถานการณหรอทางเลอกทมอย เมอผตดสนใจพจารณาแลวพบวาภายใตสถานการณนนมชองทาง จงหวะเวลาทเหมาะสม และเปดโอกาสใหเลอกกระทาได ดงนนการทบคคลจะตดสนใจประพฤตปฏบตอยางหนงอยางใดลงไป จงขนอยกบโอกาสทมในสถานการณนน

9. ความสามารถ (Ability) ผตดสนใจททราบความสามารถของตวเองจะสงผลใหเกดการกระทาทางสงคมและประสบความสาเรจในการดาเนนกจกรรมตางๆ

10. การสนบสนน (Support) คอ สงทผตดสนใจทราบวาจะไดรบจากบคคลอน ซงจะเปนแรงสนบสนนใหเขาตดสนใจเลอกกระทาพฤตกรรมนนๆ บคคลมกจะมความโนมเอยงทจะตดสนใจและกระทาพฤตกรรมอยางหนงอยางใดเมอทราบวาจะไดรบการสนบสนนจากผอน จากปจจยทกลาวมา พบวา การกระทาสงหนงสงใดของมนษยยอมตองมเหตผลในการกระทาเสมอ ขณะทเหตผลกไมไดจากดเพยงอยางเดยว แตจะประกอบดวยหลายเหตผลขนอยกบแตละบคคลซงอาจเหมอนหรอแตกตางกน


188

ขนตอนการตดสนใจ พลนเกต และแอตเนอร (Plunkett and Attner) ไดเสนอลาดบขนตอนของกระบวนการ

ตดสนใจเปน 7 ขนตอน ดงน

แผนภาพ 5.1 ลาดบขนตอนของกระบวนการตดสนใจ 1. การระบปญหา (Define the Problem) เปนขนตอนแรกทมความสาคญอยางมาก

เพราะการระบปญหาไดถกตองหรอไม ยอมมผลตอการดาเนนการในขนตอๆ ไปของกระบวนการตดสนใจ ซงจะสงผลกระทบตอคณภาพของการตดสนใจดวย ดงนน ผตดสนใจจงควรระมดระวง ความผดพลาดในการระบปญหา โดยควรแยกแยะความแตกตางระหวางอาการแสดง (Symptom) ทเกดขนกบตวปญหาทแทจรงเสยกอน เชน กรณทยอดขายของบรษทลดลง ซงมสาเหตมาจากคณภาพสนคาตา จะเหนวาการทยอดขายลดลง เปนอาการแสดง และปญหาทตองแกไขคอ คณภาพของสนคาทตาลง ผตดสนใจทชาญฉลาดตองหมนสงเกตอาการแสดงตางๆ ทงตองรวบรวมขอมลทจาเปนตอการคนหาสาเหตของอาการแสดงเหลานน ซงจะนาไปสการระบปญหาทแทจรงไดอยางถกตองแมนยา

การระบปญหา

การระบขอจากดของปจจย

การออกแบบและพฒนาทางเลอก

การวเคราะหทางเลอก

เลอกทางเลอกทดทสด

นาผลการตดสนใจไปปฏบต

การควบคมและการประเมน

การตดสนใจ

การแกปญหา


2. การระบขอจากดของปจจย (Identify Limiting Factors) เมอสามารถระบปญหาไดถกตองแลว ผตดสนใจควรพจารณาถงขอจากดตางๆ ของปจจยทเกยวของกบปญหา อาจพจารณาจากทรพยากรตางๆ เชน เวลา กาลงคน เงนทน เครองจกร สงอานวยความสะดวกอนๆ ซงมกเปนปจจยจากดทพบอยเสมอๆ การทราบถงขอจากดหรอเงอนไขทไมสามารถเปลยนแปลงได จะชวยใหผตดสนใจกาหนดขอบเขตในการพฒนาทางเลอกใหแคบลงได ตวอยางเชน ถาบรษทมเงอนไขวาตองสงสนคาใหแกลกคาภายในเวลา 1 เดอน ทางเลอกของการแกไขปญหาการผลตสนคาไมเพยงพอทมระยะเวลาดาเนนการมากกวา 1 เดอน กควรถกตดทงไป

3. การพฒนาทางเลอก (Develop Potential Alternatives) ขนตอนตอไป ผตดสนใจควรทาการพฒนาทางเลอกตางๆ ขนมา ซงทางเลอกเหลานนควรเปนทางเลอกทมศกยภาพ มความเปนไปได ใชเวลาในการแกปญหานอย และใหประโยชนสงสด ตวอยางเชน กรณทโรงงานประสบปญหาเวลาการผลตไมเพยงพอ ทางเลอกทตองพจารณาประกอบดวย 1) เพมการทางานลวงเวลาโดยใชตารางปกต 2) เพมการทางานกะพเศษ 3) เพมจานวนพนกงาน และ 4) ไมมการเปลยนแปลง ในการพฒนาทางเลอกผตดสนใจอาจขอความคดเหนจากทปรกษา ผเชยวชาญ หรอผทประสบความสาเรจในดานนนๆ โดยอาจใชวธการปรกษาหารอเปนรายบคคล จดการประชมกลมยอย การจดเวทแสดงความคดเหน (Focus Group) เพอเกบรวบรวมขอมล เมอไดรบขอมลในปรมาณทเพยงพอแลว นามาผนวกรวมกบสตปญญา ความร ความสามารถ ความคดสรางสรรคและประสบการณของตนเองจะชวยใหผตดสนใจสามารถพฒนาทางเลอกไดอยางมประสทธภาพ

4. การวเคราะหทางเลอก (Analyze the Alternatives) เมอผตดสนใจไดทาการพฒนาทางเลอกตางๆ โดยการนาขอดและขอเสยของแตละทางเลอกมาเปรยบเทยบกนอยางรอบคอบ การวเคราะหทางเลอกถกนามาใชเพอพจารณาถงผลตอเนองทจะตามมา ตวอยางเชน โควตาปกตของแผนกตดเยบเสอผาในการตดเยบเสอ 2,000 ชดตอเดอน ขณะทลกคามความตองการเสอผา 3,000 ชด ภายในสนเดอนน โดยมขอจากดดานตนทนของโรงงานในการจายคาจางพนกงานเพมขนไดไมเกน 20,000 บาทเทานน ทางเลอกหนงของการแกปญหาอาจทาไดโดยการจางพนกงานทางานลวงเวลาในวนหยดและเวลากลางคน แตเมอประเมนไดแลวพบวาวธนตองเสยคาใชจายเพมขนถง 30,000 บาท ผตดสนใจกควรตดทางเลอกนทงไป เพราะไมสามารถนามาใชไดภายใตขอจากดดานตนทน


190

5. การเลอกทางเลอกทดทสด (Select the Best Alternative) เมอผตดสนใจไดทาการ วเคราะหและประเมนทางเลอกตางๆ แลว ควรมการเปรยบเทยบขอดและขอเสยของแตละทางเลอกอกครงหนง เพอพจารณาทางเลอกทดทสดเพยงทางเดยว ทางเลอกทดทสดควรมผลเสยตอเนองในภายหลงนอยทสด และใหผลประโยชนมากทสด แตบางครงผตดสนใจอาจตดสนใจเลอกทางเลอกแบบประนประนอม โดยพจารณาองคประกอบทดทสดของแตละทางเลอกนามาผสมผสานกน

6. การนาผลการตดสนใจไปปฏบต (Implement the Decision) เมอผตดสนใจไดทางเลอกทดทสดแลว กควรมการนาผลการตดสนใจนนไปปฏบต เพอใหการดาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพ

7. การสรางระบบควบคมและประเมนผล (Establish a Control and Evaluation System) ขนตอนสดทายของกระบวนการตดสนใจ ไดแก การสรางระบบการควบคมและการประเมนผล ซงจะชวยใหผตดสนใจไดรบขอมลยอนกลบเกยวกบการนาทางเลอกไปปฏบตวาเปนไปตามเปาหมายหรอไม ขอมลยอนกลบจะชวยใหผตดสนใจสามารถแกปญหาหรอทาการตดสนใจใหมไดเพอใหไดผลลพธของการปฏบตทดทสด ขอควรคานงในการตดสนใจ เพอใหการตดสนใจในเรองใดเรองหนงไดผลดทสดตามทไดตงเปาหมายไว ควรพจารณาขอควรคานงในการตดสนใจตอไปน

1. ควรวนจฉยใหตรงจดจากปญหา และใชขอมลทถกตองสมบรณ ใชเวลาในการตดสนใจทเหมาะสม ใชความรและประสบการณของทงตนเองและผอนประกอบการตดสนใจ

2. ตดสนใจใหเกดคณประโยชนเชงสรางสรรคตอทงตนเอง และสวนรวม 3. ตดสนใจไปในทศทางทสามารถปฏบตไดจรง 4. พงระวงสาเหตททาใหการตดสนใจผดพลาด เชน การคานงถงเบองหลงทแทจรงของ

ปญหา การโนมนาวใหตดสนใจเพอประโยชนสวนตน หรออางบารมผมอานาจและอทธพล ทาใหการตดสนใจไมอยในหลกการและแนวทางทถกตอง

6. ผตดสนใจตองรบผดชอบตอการตดสนใจของตน 7. สภาวการณบางอยางอาจมความเสยงสง หรออาจอยสภาวการณทไมแนนอน ดงนน

ผตดสนใจตองมความรอบคอบ การตดสนใจทเรงดวนหรอการตดสนใจทลาชาเกนการณ อาจกอใหเกดความเสยหายได


โดยทวไปแลว ผตดสนใจมกจะตองทาการตดสนใจภายใตสถานการณหรอสภาวการณตางกน ซงเปนเหตการณทอยนอกเหนอการควบคมของผตดสนใจเอง หากแตมอทธพลตอการตดสนใจอยางยงจงตองนามาพจารณาประกอบการตดสนใจ สภาวการณหรอสถานการณของการตดสนใจสามารถแบงไดเปน 2 แบบ คอ การตดสนใจภายใตสภาวการณทแนนอน (Decision-making under Certainty) และการตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนอน (Decision-making under Uncertainty) การตดสนใจภายใตสภาวการณทแนนอน

การตดสนใจภายใตสภาวการณทแนนอน คอการตดสนใจททราบผลลพธลวงหนาอยางแนนอนวา ถาเลอกทางเลอกใดทางเลอกหนงจากทางเลอกทมอยผลลพธทไดจะเปนอยางไร ลกษณะของการตดสนใจประเภทน คอ

1) ผตดสนใจมขอมลอยางเพยงพอในการตดสนใจ รวมถงทราบถงผลลพธของแตละทางเลอก

2) ผลลพธจะเกดขนแนนอน (แทบไมมความเสยงใดๆ เลย) 3) ในขณะทการตดสนใจ คอ การเลอกทางเลอกทใหผลตอบแทนสงทสดหรอเกดผลเสย

นอยทสด กาหนดการเชงเสน (Linear Programming)

กาหนดการเชงเสนเปนเครองมอหรอเทคนคอยางหนงทถกนามาชวยในการตดสนใจภายใตสภาวการณทแนนอน โดยเปนรปแบบเชงคณตศาสตรทใชในการตดสนใจในเรองของการหาผลลพธในการจดสรรทรพยากรทมอยอยางจากดโดยกอใหเกดประโยชนสงทสดหรอเกดผลเสยนอยทสด และตรงเปาหมายหรอวตถประสงคมากทสด กาหนดการเชงเสนมการใชงานอยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยงในทางธรกจ เชน การกาหนดงบประมาณการโฆษณาผานสอตางๆ เพอใหเกดผลทางการตลาดสงสด ในทางอตสาหกรรมการผลตใชในการจดสรรทรพยากรเพอใหประสทธภาพการผลตเกดประโยชนสงสด เปนตน


192

ขนตอนการตดสนใจโดยใชกาหนดการเชงเสน 1. ทาความเขาใจกบปญหา แลวนามาสรางแบบจาลองทางคณตศาสตร หรอตวแบบ

กาหนดการเชงเสน ซงมขนตอนดงน 1.1 กาหนดตวแปรตดสนใจ 1.2 สรางสมการเปาหมาย เชน กาไรสงสด ตนทนตาสด เปนตน 1.3 สรางเงอนไขขอจากด เชน ขอจากดทางดานเวลา ขอจากดทางดานวตถดบ

ขอจากดทางดานแรงงาน เปนตน 1.4 กาหนดใหตวแปรตดสนใจทกตวมคามากกวาหรอเทากบศนย

2. หาผลลพธของแบบจาลองทางคณตศาสตร หรอตวแบบกาหนดการเชงเสน 2.1 เขยนกราฟคาตอบของเงอนไขขอจากดทกขอจากด 2.2 หาพกดของจดมมของกราฟคาตอบ (บรเวณทเปนไปได) ของเงอนไขขอจากด

ทกขอจากด 2.3 นาพกดของจดมมแทนคาลงในสมการเปาหมาย เพอหาคาตอบทเหมาะสม

ทสด (กาไรสงสดหรอตนทนตาสด)


ตวอยาง 5.1 ในการผลตลกฟตบอลและบาสเกตบอลเพอจาหนายของโรงงานแหงหนง พบวา ลกฟตบอลไดกาไรลกละ 25 บาท ขณะทลกบาสเกตบอลไดกาไรลกละ 40 บาท โรงงานใชเครองจกรในการผลตทสามารถผลตไดทงลกฟตบอลและบาสเกตบอลทมกาลงการผลตของเครองจกรทหนง ไมเกน 540 ชวโมงตอเดอน และเครองจกรทสองไมเกน 600 ชวโมงตอเดอน

กาลงการผลต (ลกตอชวโมง) เครองจกรท 1 เครองจกรท 2 ลกฟตบอล 20 20

ลกบาสเกตบอล 30 40

จากขอมลดงกลาว ควรจะผลตลกฟตบอลและบาสเกตบอลแตละชนดเปนจานวนเทาใดในแตละเดอนจงทาใหไดกาไรทสงทสด

วธทา 1. กาหนดตวแปรตดสนใจ x แทน จานวนลกฟตบอลทผลต (ลก) y แทน จานวนลกบาสเกตบอลทผลต (ลก) P แทน กาไร (บาท) 2. สรางสมการเปาหมาย

เปาหมาย คอ กาไรทสงทสด Max P = 25x + 40y 3. สรางเงอนไขขอจากด

ขอจากดของเครองจกรทหนง 20x + 30y ≤ 540 ขอจากดของเครองจกรทสอง 20x + 40y ≤ 600 x ≥ 0 y ≥ 0


194

-6

-3

0

3

6

9

12

15

18

21

24

-6 -3 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36

y

x

4. เขยนกราฟคาตอบของขอจากด ไดดงรป

5. หาพกดของจดมมของกราฟคาตอบ (บรเวณทเปนไปได) ของเงอนไขขอจากด พกดของจดมมของกราฟคาตอบม 4 จด คอ (0,0) A(0,15) B(27,0) และจด C สามารถหาคาจด C โดยการแกสมการจาก 20x + 30y = 540 _____ (1) 20x + 40y = 600 _____ (2) นาสมการ (2) – (1) ได 10y = 60 y = 6 แทนคา y = 6 ลงในสมการ (1) ได 20x + 30(6) = 540 20x = 540 – 180 20x = 360 x = 18 ดงนน พกดของจด C คอ (18,6)

20x+30y=540

20x+40y=600 (0,18) A(0,15)

(30,0) B(27,0)

C


6. นาพกดของจดมมแทนคาลงในสมการเปาหมาย เพอหาคาตอบทเหมาะสมทสด

จดมม (x,y) P = 25x + 40y (0,15) 25(0) + 40(15) = 600 (18,6) 25(18) + 40(6) = 690 (27,0) 25(27) + 40(0) = 675 (0,0) 25(0) + 40(0) = 0

ดงนน โรงงานควรผลตลกฟตบอลจานวน 18 ลกและลกบาสเกตบอลจานวน 6 ลก ตอเดอน จงจะไดกาไรสงสดเปนเงนจานวน 690 บาท ตวอยาง 5.2 โรงงานผลตเฟอรนเจอรเพอจาหนายแหงหนง พบวาหากผลตตเพอจาหนายจะไดกาไรตละ 600 บาท ซงตองใชแผนไม 20 ฟตตอหนงต และแรงงานในการประกอบตละ 4 ชวโมงจงจะเสรจเรยบรอย และหากผลตเตยงเพอจาหนายไดกาไรเตยงละ 800 บาท ตองใชแผนไม 30 ฟตตอหนงเตยง และแรงงานในการประกอบเตยงละ 3 ชวโมง จากการสารวจกาลงในการผลตของโรงงาน พบวามแผนไมในโรงงานทงหมด 3,000 ฟต และแรงงาน 360 ชวโมง โรงงานแหงนควรผลตตและเตยงเปนจานวนเทาใดจงทาใหไดกาไรสงสด วธทา 1. กาหนดตวแปรตดสนใจ x แทน จานวนตทผลต (ต) y แทน จานวนเตยงทผลต (เตยง) P แทน กาไร (บาท) 2. สรางสมการเปาหมาย

เปาหมาย คอ กาไรทสงสด Max P = 600x + 800y 3. สรางเงอนไขขอจากด

ขอจากดของแผนไม 20x + 30y ≤ 3000 ขอจากดของแรงงาน 4x + 3y ≤ 360 x ≥ 0 y ≥ 0


196

4. เขยนกราฟคาตอบของขอจากด ไดดงรป 5. หาพกดของจดมมของกราฟคาตอบ (บรเวณทเปนไปได) ของเงอนไขขอจากด พกดของจดมมของกราฟคาตอบม 4 มม คอ (0,0) A(0,100) C(90,0) และจด B สามารถหาคาจดมม B โดยการแกสมการจาก 20x + 30y = 3000 _____ (1) 4x + 3y = 360 _____ (2) นา 5 คณ สมการ (2) ได 20x + 15y = 1800 _____ (3) นาสมการ (1) – (3) ได 15y = 1200 y = 80 แทนคา y = 80 ลงในสมการ (2) ได 4x + 3(80) = 360 4x = 360 – 240 4x = 120 x = 30 ดงนน พกดของจด B คอ (30,80)

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-30 -15 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 150 165 180

x

y

(0,120)

A(0,100)

C(90,0)

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-30 -15 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 150 165 180

(150,0)

B

4x + 3y = 360

20x + 30y = 3000



จดมม (x,y) P = 600x + 800y (0,100) 600(0) + 800(15) = 80,000 (30,80) 600(30) + 800(80) = 82,000 (90,0) 600(90) + 800(0) = 54,000 (0,0) 600(0) + 800(0) = 0

ดงนน โรงงานผลตเฟอรนเจอรควรผลตตจานวน 30 ต และเตยงจานวน 80 เตยง จงจะมกาไรสงสดเปนเงนจานวน 82,000 บาท ตวอยาง 5.3 บรษทขนสงสนคาแหงหนง รบขนสงสนคาทางรถยนตและทางเรอ โดยในหนงวน รถยนตสามารถขนสงไดคนละ 25 ตน และใชนามน 50 ลตรตอคน สวนเรอสามารถขนสงไดลาละ 20 ตน และใชนามน 80 ลตรตอลา ทงนบรษทแหงนมนามนในคลงไมตากวาวนละ 4,800 ลตร และมลกคาทตองสงสนคาอยางตา 2,000 ตนตอวน การขนสงทงทางรถยนตและทางเรอ ตองเสยคาดาเนนการวนละ 6,000 บาท และ 5,000 บาท ตามลาดบ บรษทควรจะนารถยนตและเรอมาใหบรการเปนจานวนเทาใด จงจะทาใหเสยคาใชจายนอยทสด วธทา 1. กาหนดตวแปรตดสนใจ x แทน จานวนรถยนตทจะนามาใหบรการ (คน) y แทน จานวนเรอทจะนามาใหบรการ (ลา) C แทน คาใชจาย (บาท) 2. สรางสมการเปาหมาย

เปาหมาย คอ คาใชจายทนอยทสด Min C = 6000x + 5000y 3. สรางเงอนไขขอจากด

ขอจากดของปรมาณสนคาทบรรทก 25x + 20y ≥ 2000 ขอจากดของนามนในคลง 50x + 80y ≥ 4800 x ≥ 0 y ≥ 0


198

4. เขยนกราฟคาตอบของขอจากด ไดดงรป 5. หาพกดของจดมมของกราฟคาตอบ (บรเวณทเปนไปได) ของเงอนไขขอจากด พกดของจดมมของกราฟคาตอบม 3 มม คอ A(0,100) B(96,0) และจด C สามารถหาคาจดมม C โดยการแกสมการจาก 25x + 20y = 2000 _____ (1) 50x + 80y = 4800 _____ (2) นา 2 คณ สมการ (1) ได 50x + 40y = 4000 _____ (3) นาสมการ (2) – (3) ได 40y = 800 y = 20 แทนคา y = 20 ลงในสมการ (1) ได 25x + 20(20) = 2000 25x = 2000 – 400 25x = 1600 x = 64 ดงนน พกดของจด C คอ (64,20)

-20

0

20

40

60

80

100

120

-15 0 15 30 45 60 75 90 105 120

x

y

25x + 20y = 2000

50x + 80y = 4800

A(0,100)

(0,60)

(80,0) B(96,0) C



จดมม (x,y) P = 6000x + 5000y (0,100) 6000(0) + 5000(100) = 500,000 (64,20) 6000(64) + 5000(20) = 484,000 (96,0) 6000(96) + 5000(0) = 576,000

ดงนน บรษทขนสงสนคาควรนารถยนตจานวน 64 คน และเรอจานวน 20 ลา มาใหบรการลกคาจงจะทาใหเสยคาใชจายทนอยทสด เปนเงนจานวน 484,000 บาท การตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนอน

ลกษณะของการตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนนอน แยกออกไดเปน 2 สภาวการณ คอ 1. การตดสนใจภายใตสภาวการณทมความเสยง (Decision-making Under Risk) เปน

การตดสนใจท สามารถคาดคะเนความนาจะเปนหรอโอกาสทนาจะเกดขน (Probability) ของผลลพธของการตดสนใจ ลกษณะสาคญของการตดสนใจประเภทนไดแก

1) ผตดสนใจมขอมลสาหรบการตดสนใจไมเพยงพอ 2) การตดสนใจอยภายใตความเสยง คอ ผตดสนใจจะตองคาดคะเนถงโอกาสหรอ

ความนาจะเกดขนโดยอาศยประสบการณรวมดวย 3) การตดสนใจโดยพจารณาเลอกทางเลอกทผลตอบแทนสงทสดและโอกาสทจะ

เกดขนของทางเลอกดวย 2. การตดสนใจภายใตสภาวการณทไมแนนอน (Decision-making under uncertainty)

เปนการตดสนใจทไมสามารถคาดการณผลลพธและโอกาส หรอความนาจะเปนทเกดขนไดเลย การตดสนใจภายใตความไมแนนอนจะมลกษณะใหญๆ ดงน

1) ผตดสนใจไมทราบผลลพธทจะเกดขนของแตละทางเลอก เพราะไมมขอมลทจะใชประกอบในการตดสนใจ

2) ผตดสนใจไมทราบถงโอกาสทจะเปนไปได และ 3) มสภาวะนอกบงคบ (State of Nature) หรอตวแปรทควบคมไมได หรอตวแปรท

ผตดสนใจไมอาจคาดการณได แตมอทธพลตอการตดสนใจเกดขน


200

ในกระบวนการตดสนใจนนมองคประกอบอย 4 ประการ คอ 1. ผตดสนใจ (Decision Maker) หมายถงบคคลทตองรบผดชอบตอผลของการตดสนใจ

อาจเปนบคคลคนเดยวหรอคณะบคคลกได เชน เจาของกจการ ผจดการราน คณะกรรมการดาเนนงาน คณะผบรหาร เปนตน

2. ทางเลอก (Alternative Courses of Action) เปนทางเลอกทเปนไปไดทงหมด ทผตดสนใจพจารณาวา มทางเลอกใดบางทสามารถเปนวธการในการแกปญหา โดยปกตในการแกปญหาใดหนงอาจมทางเลอกมากกวาหนงทางเลอก ซงผตดสนใจตองสรรหาวธการเพอทใหไดสงทดทสด ทงนขนอยกบความร ประสบการณ ขอมลขาวสาร และความชานาญในการเลอกทางเลอกของผตดสนใจอกดวย

3. สภาพเหตการณ (State of Event) เปนเหตการณทเกดขนจรงหลงจากทาการตดสนใจ โดยผตดสนใจไมสามารถควบคมหรอกาหนดเหตการณเหลานนได เชน ความตองการสนคาของผบรโภค สภาพเศรษฐกจ เปนตน

4. ผลตอบแทน (Payoff) เปนผลทไดจากการตดสนใจในการเลอกทางเลอกใดทางเลอกหนง แลวมเหตการณใดเหตการณหนงเกดขน คาคาดหวงทางคณตศาสตร (Mathematical Expected Value) เปนเทคนคทางคณตศาสตรอยางหนงเปนเครองมอชวยในการตดสนใจภายใตสภาวการณทมความเสยง โดยพจารณาถงผลตอบแทนท เกดจากแตละทางเลอกภายใตสภาวการณแตละสภาวการณ และความนาจะเปนในการเกดแตละสภาวการณหาผลตอบแทนเฉลยของแตละทางเลอก ผตดสนใจจะเลอกทางเลอกทใหผลตอบแทนสงสด ขนตอนในการตดสนใจโดยใชคาคาดหวงทางคณตศาสตร

1. กาหนดวตถประสงคในการตดสนใจ 2. กาหนดทางเลอกทกทางเลอกทเปนไปได 3. กาหนดสภาวการณตางๆ ทเกยวของกบเรองทตดสนใจทอาจเกดขนไดในอนาคต 4. หาคาความนาจะเปนของการเกดสภาวการณตางๆ (หาไดจากขอมลในอดตหรอการ

คาดคะเนจากประสบการณ) 5. สรางตารางผลตอบแทน (Payoff Table) โดยการหาผลตอบแทนทอาจเกดขนของ

แตละทางเลอกภายใตสภาวการณแตละสภาวการณ


6. หาผลตอบแทนเฉลยทคาดหวง (Expected Payoff) ของแตละทางเลอก โดยคานวณไดจากสตร

E(X) = )xP(x in

1ii∑

=

โดยท E(X) แทน ผลตอบแทนเฉลยทคาดหวงหรอคาคาดหวงทางคณตศาสตร ix แทน ผลตอบแทนของแตละสภาวการณ )P(xi แทน คาความนาจะเปนของการเกดสภาวการณแตละสภาวการณ

7. เลอกทางเลอกทใหผลตอบแทนสงสด ตวอยาง 5.4 เจาของบรษทแหงหนงตองทาการตดสนใจวาควรจางพนกงานเปนรายวนหรอรายป โดยคาดวา ถาจางพนกงานเปนรายวนจะไดกาไรปละ 300,000 บาท เมอเศรษฐกจรงเรองและไดกาไรปละ 80,000 บาท เมอเศรษฐกจตกตา แตถาถาจางพนกงานเปนรายปจะไดกาไรปละ 400,000 บาท เมอเศรษฐกจรงเรองและไดกาไรปละ 100,000 บาท เมอเศรษฐกจตกตา ขณะทนกเศรษฐศาสตรไดทานายวาในปหนา ความนาจะเปนทเศรษฐกจรงเรองเทากบ 0.45 และความนาจะเปนทเศรษฐกจตกตา เทากบ 0.55 อยากทราบวาเจาของบรษทควรจางพนกงานเปนรายวนหรอรายป วธทา 1. วตถประสงคในการตดสนใจ คอ เลอกวธการจางพนกงาน

2. ทางเลอกทเปนไปได คอ จางพนกงานเปนรายวน หรอ จางพนกงานเปนรายป 3. สภาวการณทเกยวของ คอ เศรษฐกจรงเรอง และ เศรษฐกจตกตา 4. ความนาจะเปนของแตละสภาวการณ

ความนาจะเปนทเศรษฐกจรงเรอง เทากบ 0.45 ความนาจะเปนทเศรษฐกจตกตา เทากบ 0.55

5. สรางตารางผลตอบแทน ไดดงน ตารางผลตอบแทน (บาท)

ทางเลอกในการจางพนกงาน สภาวการณทางเศรษฐกจ จางรายวน จางรายป

เศรษฐกจรงเรอง 300,000 400,000 เศรษฐกจตกตา 80,000 100,000


202

6. หาผลตอบแทนเฉลยหรอผลตอบแทนทคาดหวง ก) ตารางผลตอบแทนเฉลยหรอผลตอบแทนทคาดหวง เมอจางเปนรายวน (บาท)

สภาวการณทางเศรษฐกจ

ความนาจะเปนของสภาวการณ

)P(xi

ผลตอบแทนเมอจางเปนรายวน

ix )P(xx ii

เศรษฐกจรงเรอง 0.45 300,000 300,000(0.45) = 135,000 เศรษฐกจตกตา 0.55 80,000 80,000(0.55) = 44,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอจางเปนรายวน 179,000

ข) ตารางผลตอบแทนเฉลยหรอผลตอบแทนทคาดหวง เมอจางเปนรายป (บาท)

สภาวการณทางเศรษฐกจ

ความนาจะเปนของสภาวการณ

)P(xi

ผลตอบแทนเมอจางเปนรายป

ix )P(xx ii

เศรษฐกจรงเรอง 0.45 400,000 400,000(0.45) = 180,000 เศรษฐกจตกตา 0.55 100,000 100,000(0.55) = 55,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอจางเปนรายป 235,000

7. เลอกทางเลอกทไดผลตอบแทนทสงสด

ตารางสรปผลตอบแทนเฉลยของทกทางเลอก

ทางเลอกทจะจางพนกงาน ผลตอบแทนเฉลย (บาท) รายวน 179,000 รายป 235,000

เจาของบรษทควรเลอกจางพนกงานเปนรายป เนองจากใหผลตอบแทนมากทสดจานวน 235,000 บาท


ตวอยาง 5.5 ศนยการคาแหงหนงประสบปญหาทจอดรถไมเพยงพอ จงตองทาการตดสนใจสรางอาคารจอดรถสาหรบลกคาหรอผมาใชบรการ การตดสนใจเลอกขนาดของอาคารจอดรถขนอยกบกาไรและจานวนผใชบรการ ศนยการคาจงไดทาการศกษาความเปนไปไดในการสรางอาคารจอดรถ ซงพบวามทางเลอกอย 3 ทางเลอก ดงน

ผลตอบแทนทไดรบ (บาทตอป) อาคารจอดรถ ผใชบรการมาก ผใชบรการนอย

ชนเดยว จอดได 400 คน 500,000 200,000 สองชน จอดได 800 คน 800,000 100,000 สามชน จอดได 1,200 คน 1,000,000 -50,000

โดยทความนาจะเปนทจะมผใชบรการมากเทากบ 0.4 และความนาจะเปนทมผใชบรการนอยเทากบ 0.6 ศนยการคาแหงนควรตดสนใจสรางอาคารจอดรถประเภทใด จงจะทาใหไดกาไรตอปมากทสด วธทา 1. วตถประสงคของศนยการคา คอ เลอกสรางอาคารจอดรถททาใหไดกาไรสงสด

2. ทางเลอกทเปนไปไดทงหมดม 3 ทางเลอก คอ ทางเลอกท 1 : อาคารชนเดยว จอดได 400 คน ทางเลอกท 2 : อาคารสองชน จอดได 800 คน ทางเลอกท 3 : อาคารสามชน จอดได 1,200 คน

3. สภาวการณตางทอาจเกดขน ม 2 สภาวการณ คอ สภาวการณท 1 : ผใชบรการมาก สภาวการณท 2 : ผใชบรการนอย

4. ความนาจะเปนแตละสภาวการณ

จานวนผใชบรการ ความนาจะเปน ผใชบรการมาก 0.4 ผใชบรการนอย 0.6


204

5. สรางตารางผลตอบแทน ไดดงน

ทางเลอกในการสรางอาคารจอดรถ จานวนผใชบรการ ชนเดยว

จอดได 400 คน สองชน

จอดได 800 คน สามชน

จอดได 1,200 คน ผใชบรการมาก 500,000 800,000 1,000,000 ผใชบรการนอย 200,000 100,000 -50,000

6. สรางตารางผลตอบแทนเฉลย ไดดงน

ก) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสรางชนเดยว จอดได 400 คน

จานวนผใชบรการ ความนาจะเปน )P(xi

ผลตอบแทนเมอ สรางชนเดยว

จอดได 400 คน ( ix )

)P(xx ii

ผใชบรการมาก 0.4 500,000 200,000 ผใชบรการนอย 0.6 200,000 120,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสรางชนเดยว จอดได 400 คน 320,000

ข) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสรางสองชน จอดได 800 คน


ผลตอบแทนเมอ สรางสองชน

จอดได 800 คน ( ix )

)P(xx ii

ผใชบรการมาก 0.4 800,000 320,000 ผใชบรการนอย 0.6 100,000 60,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสรางสองชน จอดได 800 คน 380,000


ค) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสรางสามชน จอดได 1,200 คน


ผลตอบแทนเมอ สรางสามชน จอดได

1,200 คน ( ix )

)P(xx ii

ผใชบรการมาก 0.4 1,000,000 400,000 ผใชบรการนอย 0.6 -50,000 -30,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสรางสามชน จอดได 1,200 คน 370,000

7. เลอกทางเลอกทไดผลตอบแทนทดทสด

ตารางสรปผลตอบเฉลยของทกทางเลอก

ทางเลอกในการสรางอาคารจอดรถ ผลตอบแทนเฉลย (บาท) ชนเดยว จอดได 400 คน 320,000 สองชน จอดได 800 คน 380,000 สามชน จอดได 1,200 คน 370,000

ศนยการคาควรเลอกสรางอาคารจอดรถสองชน เพราะทาใหไดกาไรทสงทสดเทากบ 380,000 บาท


206

ตวอยาง 5.6 รานขายเสอผาแหงหนงตองการสงเสอยดมาขาย โดยมตนทนในการผลตตวละ 50 บาท และจะวางขายในราคาตวละ 100 บาท แตถาขายไมหมดภายใน 1 เดอน จะนาออกมาลดราคาเหลอตวละ 70 บาท จงจะขายเสอยดไดหมด จากขอมลในอดตพบวา โอกาสทเสอยด จะขายหมดใน 1 เดอน เปนดงน

จานวนเสอทขายได (ตว) 100 200 300 ความนาจะเปน 0.2 0.3 0.5

อยากทราบวารานขายเสอผาแหงน ควรจะสงเสอมาขายกตวจงจะไดกาไรสงทสด วธทา 1. วตถประสงคของราน คอ เลอกสงเสอยดมาขายใหไดกาไรมากทสด

2. ทางเลอกทเปนไปไดทงหมดม 3 ทางเลอก คอ ทางเลอกท 1 : เลอกสงเสอยด 100 ตว ทางเลอกท 2 : เลอกสงเสอยด 200 ตว ทางเลอกท 3 : เลอกสงเสอยด 300 ตว

3. สภาวการณตางทอาจเกดขน ม 3 สภาวการณ คอ สภาวการณท 1 : จานวนเสอยดทขายได 100 ตว สภาวการณท 2 : จานวนเสอยดทขายได 200 ตว สภาวการณท 3 : จานวนเสอยดทขายได 300 ตว

4. ความนาจะเปนแตละสภาวการณ

จานวนเสอยดทขายได (ตว) ความนาจะเปน 100 0.2 200 0.3 300 0.5


5. สรางตารางผลตอบแทน ไดดงน

ทางเลอกทสงเสอยด (ตว) สภาวการณทขายเสอยดได (ตว) 100 200 300 100 5,000 7,000 9,000 200 5,000 10,000 12,000 300 5,000 10,000 15,000

วธการคานวณผลตอบแทน ก) สภาวการณทขายเสอยดได 100 ตว

สงเสอยด (ตว)

ตนทน (ตวละ 50 บาท)

(1)

เงนทไดจากการขาย ตวละ 100 บาท

(2)

เงนจากขายเสอยด ทเหลอตวละ 70 บาท

(3)

ผลตอบแทน (2) + (3) – (1)

100 50(100) = 5,000 100(100) = 10,000 0 5,000 200 50(200) = 10,000 100(100) = 10,000 70(100) = 7,000 7,000 300 50(300) = 15,000 100(100) = 10,000 70(200) = 14,000 9,000

ข) สภาวการณทขายเสอยดได 200 ตว


ตนทน (1)


(2)


(3)

ผลตอบแทน

(2) + (3) – (1) 100 50(100) = 5,000 100(100) = 10,000 0 5,000 200 50(200) = 10,000 100(200) = 20,000 0 10,000 300 50(300) = 15,000 100(200) = 20,000 70(100) = 7,000 12,000


208

ค) สภาวการณทขายเสอได 300 ตว


ตนทน (ตวละ 50 บาท)

(1)


(2)


(3)

ผลตอบแทน (2) + (3) – (1)

100 50(100) = 5,000 100(100) = 10,000 0 5,000 200 50(200) = 10,000 100(200) = 20,000 0 10,000 300 50(300) = 15,000 100(300) = 30,000 0 15,000

6. สรางตารางผลตอบแทนเฉลย ไดดงน

ก) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอ 100 ตว

สภาวการณทขายเสอได (ตว)

ความนาจะเปน )P(xi

ผลตอบแทนเมอ สงซอเสอยด 100 ตว

( ix )

)P(xx ii

100 0.2 5,000 5,000(0.2) = 1,000 200 0.3 5,000 5,000(0.3) = 1,500 300 0.5 5,000 5,000(0.5) = 2,500

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอ 100 ตว 5,000

ข) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอ 200 ตว



ผลตอบแทนเมอ สงซอเสอยด 200 ตว

( ix ) )P(xx ii

100 0.2 7,000 7,000(0.2) = 1,400 200 0.3 10,000 10,000(0.3) = 3,000 300 0.5 10,000 10,000(0.5) = 5,000

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอยด 200 ตว 9,400


ค) ตารางผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอยด 300 ตว



ผลตอบแทนเมอ สงซอเสอ 300 ตว

( ix ) )P(xx ii

100 0.2 9,000 9,000(0.2) = 1,800 200 0.3 12,000 12,000(0.3) = 3,600 300 0.5 15,000 15,000(0.5) = 7,500

)xP(x in

1ii∑

=หรอผลตอบแทนเฉลยเมอสงซอเสอยด 300 ตว 12,900

7. เลอกทางเลอกทไดผลตอบแทนทดทสด ตารางสรปผลตอบเฉลยของทกทางเลอก

ทางเลอกทจะสงซอเสอยด (ตว) ผลตอบแทนเฉลย (บาท) 100 5,000 200 9,400 300 12,900

รานขายเสอผาควรเลอกทจะสงซอเสอยดมาขายจานวน 300 ตว จงจะไดกาไรสงสด เปนเงน 12,900 บาท


210

สรป การตดสนใจเปนสงทไมอาจหลกเลยงไดในการดารงชวตอยในสงคม เนองจากบคคล

จาเปนตองมการตดสนใจ ปญหาตางๆ ทเกดขนมากมายทงทเปนปญหาเลก ปญหาใหญ ถาหากขาดการตดสนใจทดกเปนเหตใหเกดขอผดพลาดขน มากบาง นอยบาง แลวแตสถานการณ การตดสนใจนบเปนสงทตองใหความสาคญ เพราะนอกจากเปนการตดสนปญหาทเกดขนในการดารงชวตแตละวนแลว ยงใชการตดสนใจกบทกสงทเกดขนดวย เพราะการทจะทาอะไร ตองการอะไรในบางครงไมไดเปนไปตามทคาดหวงและตองการเสมอไป การไดฝกการตดสนใจในเหตการณเฉพาะทอาจมปจจยบางประการเขามาแทรก ทาใหภาระหรอสงทคาดหวงเปลยนไป จงมความจาเปนเปนอยางยง และสงทผทาการตดสนใจตองใหความสาคญคอ ขอมล ประสบการณ และความรความเขาใจเกยวกบเรองนนๆ รวมถงเครองมอทเขามาชวยในการตดสนใจทตองนามาใชใหเหมาะสมกบสถานการณทตองทาการตดสนใจ


แบบฝกหดทายบทท 5 1. ในการผลตพวงกญแจรปหวใจและดาว ตองใชพลาสตกเสนยาว 2 เมตรและ 1 เมตร

ตามลาดบ ขายพวงกญแจรปหวใจไดกาไรพวงละ 5 บาทและขายพวงกญแจรปดาวไดกาไรพวงละ 3 บาท ในแตละวนควรผลตพวงกญแจรปหวใจและดาวชนดละเทาไร จงจะไดกาไรสงสด ถาในแตละวนมพลาสตกเสนเพยง 200 เมตร

2. หองทดลองแหงหนงไดทาการทดลองเกยวกบสารอาหารในอาหารแมว โดยในแตละวนแมวตองไดรบสารอาหาร A อยางนอย 60 กรมและสารอาหาร B อยางนอย 40 กรม ถาอาหารชนดท 1 ราคากลองละ 18 บาท มสารอาหาร A จานวน 4 กรมและสารอาหาร B จานวน 8 กรม ขณะท อาหารชนดท 2 ราคากลองละ 12 บาท มสารอาหาร A จานวน 12 กรมและสารอาหาร B จานวน 4 กรม ในแตละวนหองทดลองแหงนควรซออาหารแตละชนดกกลอง จงจะเสยคาใชจายนอยทสด

3. สานกพมพอกษร ตองการพมพวารสารรายสปดาหออกจาหนาย โดยมตนทนในการผลตเลมละ 20 บาท เมอสงพมพตงแต 1,000 ถง 5,000 เลม และจะวางขายในราคาเลมละ 30 บาท แตถาขายไมไดไดภายใน 15 วน วารสารทเหลอจะนาไปบรจาคใหกบหองสมดโรงเรยนตางๆ สานกพมพอกษรควรจะสงพมพวารสารเปนจานวนเทาใด จงจะไดกาไรสงสด หากความนาจะเปนทจะขายวารสารประเภทเดยวกนในจานวนตางๆ ภายใน 15 วน เปนดงน

ความตองการของลกคา (เลม) ความนาจะเปน 1,000 0.20 2,000 0.35 3,000 0.25 4,000 0.20

4. รานขายดอกไมแหงหนงซอดอกบวมาขายในวนพระ ในราคารอยละ 500 บาท และขายไปในราคาดอกละ 10 บาท แตถาขายไมหมดในวนพระ ตองขายดอกละ 5 บาทจงจะขายไดหมด จากขอมลในอดตพบวา โอกาสในการขายดอกบวในวนพระได 100 ดอก 200 ดอก และ 300 ดอก เทากบ 0.35 0.4 และ 0.25 ตามลาดบ อยากทราบวารานขายดอกไมควรสงดอกไมมาขายกดอกจงจะไดกาไรสงสด


212

“... การศกษาเพมเตมทแตละคนจะพงกระทานน กลาวไดวามอยสองทาง ทางหนง คอ ศกษาคนควาจากตารบตารา และวเคราะหวจยตามระบบ และวธการทปฏบตกนในมหาวทยาลยอกทางหนง คอ สดบตรบฟง สงเกตจดจาการกระทาคาพดของบคคล รวมทงเรองราวเหตการณตาง ๆ ทไดประสบพบผาน แมแตความผดพลาดของตนเองกอาจนามาคดพจารณาใหเปนบทเรยนททาใหเกดความร ความคด ความฉลาด ไดทงสน ..”

พระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

บทท 6 กลยทธในการแกปญหา

ในการดาเนนชวต มนษยตองเผชญกบปญหาตางๆ มากมาย เลกบาง ใหญบาง ใหตองแกไขอยมไดขาด การแกปญหามไดหมายเฉพาะความพยายามคลคลายปญหาเฉพาะหนาเทานน แตจาเปนตองคานงถงผลระยะยาวและการยตของปญหาดวย การแกปญหาเปนศลปะเชงกลยทธทตองผานกระบวนการคด การพจารณา ตรกตรอง ใหละเอยดถถวนเพอใหไดผลลพธท พงปรารถนา ดวยสาเหตน กลยทธในการแกปญหาจงถกนามาพจารณาเพราะแตละปญหายอมมลกษณะเฉพาะทมความแตกตางกน อกทงความซบซอน การตความในแตละหวเรอง แตละประเดนกแตกตางกน ดงนนเมอประสบปญหาใดๆ กอนทจะลงมอทาการแกไขปญหา ตองเรมจากการทาใจใหสงบ ตงสตใหด หลกเลยงไมไดเกดความหวนไหว ความลาเอยง หลงประเดน ดวนสรปและมอคต แลวจงวเคราะหวาอะไรคอปญหาทแทจรงในการแกปญหาเรองนน และเลอกกลยทธในการแกปญหาใหตรงกบปญหานน ความหมายของปญหาและการแกปญหา คาวา “ปญหา (Problem)” เปนคาหลกเลยงไดยากในชวตประจาวน แตละบคคลตางประสบปญหาดวยกนทงนน ไมวาจะเปน ปญหาครอบครว ปญหาดานการเรยน ปญหาการทางาน ปญหาสงคม ปญหาเศรษฐกจ ปญหาการเมอง และปญหาอนๆ อกมากมาย โดยความหมายของปญหาในความรสกของแตละบคคลกอาจแตกตางกนไป เชน ปญหา หมายถง ความรสกลาบากใจหรอยงยากใจทจะตดสนใจอยางใดอยางหนงเพอใหไดคาตอบหรอคาอธบายสถานการณทเปนอย ปญหา หมายถง ชองวางหรอความแตกตางระหวางสภาพการณปจจบนกบสภาพการณทตองการใหเกดขน หรออาจกลาวไดวา เมอสงทเกดขนไมเปนไปตามเปาหมายทตงไว กคอ ปญหาไดเกดขนแลว ปญหา หมายถงสภาพการณทมหรอเปนอยในปจจบนของบคคล เมอเปาหมายยงไมเปนไปตามหรอเกดมขนตรงตามความตองการของบคคลนน หรอเปนชองวางระหวางสภาพทตองการหรอสภาพทควรเปนกบสภาพทเกดขนจรงๆ ในปจจบนหรอสภาพทเปนอย


214

ปญหา หมายถง สภาพการณทจะเกดขนในอนาคต มแนวโนมทจะไมตรงกบความตองการหรอสภาพทตองการใหเปนไปในอนาคตมททาวาจะไมตรงกบสภาพทตองการใหมขน (วระพล สวรรณนนต, 2534) ปญหา หมายถง สถานการณทตองแกหรอหาทางออกของปญหา แตยงหาสงทเปนทางออกหรอคาตอบของสถานการณไมไดเนองจากมอปสรรคบดบงปญญาอย ผแกปญหา คอ บคคลทมปญหาและรเปาหมายทตองบรรลเพอแกปญหานนๆ แตยงไมมเครองมอหรอวธการใดๆ อนจะนาไปสเปาหมายนน (พชากร แปลงประสพโชค, 2540) ปญหา หมายถง สถานการณหรอคาถามทตองการคาตอบซงบคคลตองใชสาระความร และประสบการณมากาหนดแนวทางหรอวธการในการหาคาตอบ หากบคคลผหาคาตอบไมคนเคยกบสถานการณนนมากอน และไมสามารถหาคาตอบไดในทนททนใด ตองใชทกษะ ความรและประสบการณหลายๆ อยางประมวลเขาดวยกนจงหาคาตอบได สถานการณหรอคาถามใดจะเปนปญหาหรอไม ขนอยกบบคคลผแกปญหาและเวลา บางสถานการณอาจเปนปญหาสาหรบบางคน แตอาจไมเปนปญหาสาหรบอกบคคลกได (ปรชา เนาวเยนผล, 2544) ปญหา หมายถง ความแตกตางระหวางสภาวะทเกดจรงกบสภาวะทตงเปาหมายวาควรจะเปน ซงเปนนยามโดย Charles H. Kepner และ Benjamin B.Tregoe และเปนนยามทไดรบความนยมสงสดในวงการของการบรหารจดการ ดงแสดงในภาพท 6.1 ภาพ 6.1 ความแตกตางระหวางสภาวะทเกดจรงกบสภาวะทตงเปาหมายไววาควรจะเปน ทมา : Charles H. Kepner และ Benjamin B.Tregoe (1981)

มบางสงบางอยางเกดขน (สาเหต)

เหตการณทตองการ (เปาหมาย)

กจการดาเนนมาตามปกต

เหตการณทเปนจรง (ผล)


เมอมปญหาเกดขนจาเปนตองหาทางแกปญหา (Problem Solving) บางปญหาสามารถ แกไดงาย แตบางปญหาแกไดยาก ตองอาศยความร ประสบการณ การรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลอยางถกตอง นกวเคราะหหลายทานไดใหคานยามการแกปญหาไว ดงน การแกปญหา (Anderson) หมายถง ความพยายามทจะไปใหถงเปาหมายทวางไว การแกปญหา (Van Dijk and Kintsch) หมายถง กระบวนการทางสมองหรอขนตอนในการดาเนนการเพอใหบรรลเปาหมายทตองการ การแกปญหา หมายถง กระบวนการพจารณาขอแตกตางระหวางสภาพทเกดขนจรงกบทตองการ และลงมอดาเนนการแกไขขอแตกตางใหหมดสนไปทงนเพอใหงานสาเรจ การแกปญหา หมายถง กระบวนการในการทาใหเกดสภาพการณทคาดหวง หรอสภาพการณทตองการใหเกดขน การแกปญหา หมายถง กจกรรมของมนษย ซงมงทจะใหบรรลถงจดหมายทตงไว ในบางครงอาจมการใชประสบการณเดมมาชวยในแกปญหา ถาแกไมสาเรจจงจะหาวธการใหมๆ ตอไป สรปไดวา การแกปญหาเปนกระบวนการทมความเชอมโยงระหวางขอมลทมอยในปญหากบผแกปญหา ในการนาประสบการณ ความร ความเขาใจและความคดมาประยกตหาวธการทจะเอาชนะอปสรรคหรอปญหาทเผชญอย เพอหาคาตอบของปญหาหรอทางออกของปญหานน

ภาพ 6.2 ภเขานาแขงเปรยบไดกบปญหาทบางครงเมอมองจากภายนอกเปนเพยงปญหาเลกๆ แตเมอวเคราะหใหละเอยดถถวนแลวปญหานนอาจใหญกวาทคาดไวมาก

ทมา : http://web.mit.edu/kayla/public/backgrounds/iceberg.JPG (2008)


216

การวเคราะหปญหา การวเคราะหปญหาเปนขนตอนจาเปนทตองดาเนนการกอนทจะมการแกปญหา โดยมวตถประสงคเพอคนหาความหมายทแทจรงของปญหา อนจะนาไปสการแกปญหาทตรงจดและบรรลวตถประสงคท ตงไว การวเคราะหปญหาตางๆ ทเกดขนโดยละเอยด ถกตอง ชดเจน ประกอบดวยขนตอน 8 ขนตอน ดงน

1. การกาหนดความเบยงเบน (Identifying the Deviation) การกาหนดความเบยงเบนเปนขนตอนแรกในการวเคราะหปญหา เปนขนตอนทคอนขางยงยาก เนองจากเมอมปญหาเกดขน คนสวนใหญมกจะทราบวามปญหา แตเมอพจารณาถงสาเหตทแทจรงของปญหาอาจไมสามารถระบไดในทนท ความยงยากจะเพมขนเมอปญหาเกดขนหลายเรองพรอมกน ตองแยกออกเปนแตละเรองเพอใหมองปญหาไดแยกขาดจากกน ทาใหทราบวาเรองใดควรพจารณา เรองใดไมควรนามาพจารณา ทาใหมองเหนความเบยงเบนของปญหาไดชดเจนวาสภาพทควรเกดขนคออะไร แลวสงทเกดขนจรงคออะไร ความเบยงเบนทเปนปญหาคออะไร

2. การระบใหจาเพาะเจาะจงเกยวกบความเบยงเบน (Specifying the Deviation) เมอทราบความเบยงเบนแนชดแลวแตยงไมสามารถระบสาเหตทชดเจนได ขนตอนตอไป คอ ตองระบใหจาเพาะเจาะจงลงไปวาความเบยงเบนอยทใด โดยเรมตนทการกาหนดมต เพออธบายความเบยงเบน ดงน 1) เปนสงหนงสงใดทสามารถอธบายลกษณะได 2) ตองปรากฏอย ณ ทใดทหนง 3) มเวลาทเกดขนชดเจน 4) มขนาดหรอจานวนทแนนอน การวเคราะหความเบยงเบนจะใชคาถามทชทางหรอคาถามทเปนกญแจ (Key) คอ ใคร (Who) ผทเปนสาเหตของปญหา ผททาใหเกดปญหา หรอผทไดรบผลกระทบท เกดขนทงดานบวกและดานลบ อะไร (What) การพจารณาวามอะไรเกดขนบางและรายละเอยดเปนอยางไร เชน วตถหรอหนวยใดทเกยวของกบปญหา มขอผดพลาดหรอขอบกพรอง เกดขนหรอไม ทไหน (Where) การกาหนดสถานทหรอตาแหนงทชดเจน เชน วตถหรอหนวยนอยทใด ขอผดพลาดทเกดขนกบวตถอยทใด


เมอไหร (When) ปญหานนเกดขนเมอใด ปญหาหรอขอยงยากเกดขนเมอใด เปนเวลา ตงแตเรมมปญหา มลกษณะเปนรปแบบอยางใด ขนาด (Size or Extent) ปญหาสงผลกระทบมากนอยเพยงใด มวตถหรอหนวยทเกยวของ มากนอยเพยงใด

3. กาหนดขอบเขตของปญหา (Defining the Boundaries) เมอเกบรวบรวมขอมลเกยวกบปญหาเรยบรอยแลว นนคอ พบแลววาปญหาทเกดขน คออะไร เกดขนทไหน เมอไหร และรายแรงเพยงใด ทาใหมองเหนภาพสงทเกดขนชดเจน ขณะทขอบเขตของปญหาอาจยงคลมเครอ ขนตอการกาหนดขอบเขตของปญหา คอ การกาหนดความเบยงเบนทเปนปญหา (IS) และความเบยงเบนทไมเปนปญหา (IS NOT) หรออาจกลาวอกนยหนง ความเบยงเบนจากดอยแคไหน มลกษณะผดปกตอยางไร สถานทตง เวลา และขนาดเปนอยางไร ตาราง 6.1 เปรยบเทยบความเบยงเบนทเปนปญหากบความเบยงเบนทไมเปนปญหา

คาถามทเปนกญแจ

ความเบยงเบนทเปนปญหา (IS)

ความเบยงเบนทไมเปนปญหา (IS NOT)

Who ใครททาใหเกดความเบยงเบนทเปนปญหา

ใครททาใหเกดความเบยงเบนทไมเปนปญหา

What อะไรททาใหเกดความเบยงเบนทเปนปญหา

อะไรททาใหเกดความเบยงเบนทไมเปนปญหา

Where ความเบยงเบนทเปนปญหาเกด ทไหน

ความเบยงเบนทไมเปนปญหาเกด ทไหน

When ความเบยงเบนทเปนปญหาเกด เมอไหร

ความเบยงเบนทไมเปนปญหาเกด เมอไหร

Size or Extent ความเบยงเบนทเปนปญหามความรนแรงหรอมขนาดเทาไหร

ความเบยงเบนทไมเปนปญหามขนาดเทาไหร


218

4. ตรวจสอบความแตกตาง (Examine the Distinction) พจารณาประเดนทกาหนดความเบยงเบนทผานมาอกครงวา มลกษณะความผดปกตอะไรทเดนทสด โดยพจาณาระหวางความเบยงเบนทเปนปญหา และความเบยงเบนทไมเปนปญหา หลงจากการกาหนดขอบเขตของปญหาทาใหขอบเขตของปญหาแคบลง จงเปนการงายทจะพจารณาวา 1) สงทอยในขอบเขตของปญหา คอ “สงทมปญหา” 2) สงทอยนอกขอบเขตของปญหา คอ “เปนสงทไมมปญหา” 3) สงทมปญหากบสงทไมมปญหามความแตกตางกนในเรองใดบาง อะไรคอสาเหตทสงผลใหสงหนงมปญหา ขณะทในเวลาเดยวกนอกสงหนงไมมปญหา 4) ความแตกตางทพบในขอ 3) อาจเปนสาเหตของปญหาได ทงนจะขนอยกบเหตผลทนามาพจารณาประกอบดวย

5. พจารณาความเปลยนแปลงทเกดขน (Look for Change) การพจารณาความเปลยนแปลงทเกดขนมวตถประสงคเพอใชเปนแนวทางในการคนหา “เงอนงา” ทจะนาไปสการคนพบสาเหตทเปนไปไดของปญหา เชนเดยวกบพจารณาหาความแตกตาง ซงมแนวคดหลก 2 แนวคด คอ 1) สงทไมมปญหา หากไมมความเปลยนแปลง หรอแมวาจะเกดความเปลยนแปลงแลวกไมนาจะเกดปญหา หรอกอใหเกดปญหาขนมาได 2) ถาทราบไดวา “เกดความเปลยนแปลงบางอยาง” กบสงทเปนปญหาและสงทไมเปนปญหา จะทาใหสามารถอธบายหรอคนหาสาเหตของปญหาได

6. ระบสาเหตของปญหา (Statement of Cause) การระบสาเหตของปญหา คอ ขนตอนของการนา “ขอแตกตาง” และ “การเปลยนแปลง” ทมทงหมดมาประเมนเพอสรปหาสาเหตทแทจรงของปญหา สาเหตของปญหาอาจมพยงขอเดยวหรอหลายขอกได โดยอาจเปนผลทมาจากขอแตกตางหรอมาจากการเปลยนแปลงหรออาจมาจากทงขอแตกตางและการเปลยนแปลงรวมกน


7. ทดสอบสาเหตของปญหา (Testing for Cause) เพอใหแนใจไดวาสาเหตของปญหาทสรปไวแลวนาจะเปนสาเหตของปญหาอยางแทจรง จะตองทาการทดสอบโดยอาศยแนวคดดงน 1) สาเหตทแทจรงของปญหาตองมความสมพนธกบผลทงทอยในและนอกขอบเขตของปญหา นนคอ สาเหตของปญหาตองสามารถอธบายสงทเปนปญหาและไมมปญหาไดอยางชดเจนทกเรอง 2) สงทคดวาเปนสาเหตของปญหา หากหาความสมพนธกบผลทอยในและนอกขอบเขตของปญหาไมได ไมถอวาเปนสาเหตของปญหาทแทจรง ไมควรนามาพจารณา

8. สรปปญหา (Conclusion) สาเหตทอาจทาใหเกดปญหาทประเมนไวและผานการทดสอบแลวถอวาเปนสาเหตทแทจรงของปญหาไดทงหมด ในทางปฏบตจรงอาจมลกษณะสบสนอยบาง มคาแนะนาวาควรสรปเปนลายลกษณอกษรใหชดเจน กระชบ และไดใจความอกครง แลวจงนาไปสการแกไขปญหาตามวธการทเหมาะสมตอไป ตวอยาง 6.1 การวเคราะหปญหา กรณศกษาบรษท อตสาหกรรม จากด บรษท อตสาหกรรม จากด เรมกอตงกจการเมอ ป พ.ศ. 2545 ดาเนนธรกจผลตชนสวนอปกรณเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสเพอสงออกไปจาหนายตางประเทศ มพนกงานจานวน 100 คน ในระยะแรกบรษทมโรงงานผลตชนสวนอปกรณ 1 โรง และตกสานกงานใหญ 1 ตก (ตก 1) เปนอาคารเกาบนเนอททงหมด 15 ไร ตอมา ป พ.ศ. 2548 บรษทไดขยายกจการโดยการขยายตลาดภายในประเทศ จงมความจาเปนตองสรางโรงงานประกอบชนสวนขนอก 1 โรง เพอผลตอปกรณไฟฟาและอเลกทรอนกส และสรางตกททาการสานกงานใหมเพมอก 2 ตก (ตก 2 และตก 3) ปจจบนบรษทมพนกงานทงหมดจานวน 1,100 คน เปนพนกงานในโรงงาน 900 คน พนกงานฝายปฏบตงานในสานกงานและฝายขาย จานวน 200 คน การขยายกจการ การเพมพนกงานอยางรวดเรว สงผลใหเกดปญหาในการประสานงานระหวางฝายโรงงาน ฝายปฏบตงานในสานกงานและฝายขาย นอกจากนนคาใชจายในสานกงานกเพมขนอยางรวดเรว บรษทจงไดพยายามเพมประสทธภาพการทางานและลดคาใชจายของสานกงานลง โดยการปรบปรงโครงสรางสายงานใหมและวางผงสานกงานใหม จงไดมการยายพนกงานเลขานการและธรการบางสวนไปปฏบตงานทตกสานกงานใหญ


220

หลงจากการปรบปรงระบบและโยกยายสถานทไมนาน ไดมกลมพนกงานเลขานการและธรการไดแสดงอาการไมพอใจและทวความรนแรงขนโดยการรองเรยนตอผบรหาร จากการ ตรวจสอบพบวา พนกงานทแสดงอาการไมพอใจเหลานเปนผทปฏบตงานอยในตกสานกงานใหญ ขณะท พนกงานหลายคนททางานลกษณะเดยวกนในตกอน ไมไดมสวนเกยวของในการเรยนรอง หวขอในการรองเรยน คอ สภาพแวดลอมการทางานไมเหมาะสม เชน คอมพวเตอรเครองใหมท ไดรบมาใชการไมได โตะทางานไมไดระดบ เครองปรบอากาศไมเยนและมเสยงดงหนวกห หวหนางานสงงานสบสน การจดการสายงานไมถกตอง งานหนกเกนไป ฯลฯ ผบรหารไดพยายามไกลเกลยและสบหาขอเทจจรงปรากฏวาไมเปนผลและความตงเครยดยงทวความรนแรงมากขน

การวเคราะหปญหา คอการพจารณาตนเหตของความไมพอใจของพนกงานบางกลมของบรษท อตสาหกรรม จากด อนนาไปสการรองเรยนตอผบรหารและทวความรนแรงเพมมากขน กาหนดความเบยงเบน (สงทเกดขนจรงทเปนปญหาคออะไร) พนกงานเลขานการและธรการบางสวนไมพอใจสภาพการทางาน

ระบใหเฉพาะเจาะจงเกยวกบความเบยงเบน พจารณาความเบยงเบนทเปนปญหา (IS) ภายหลงจากการปรบปรงโครงสรางสายงานใหม พนกงานเลขานการและธรการทปฏบตงาน ณ ตกสานกงานใหญ (ตก 1) บางสวนไมพอใจนาไปสการรองเรยนตอผบรหาร ขณะทความเบยงเบนทไมเปนปญหาคอสงทไมเกยวของกบปญหา รายละเอยดดงตารางท 6.2

ตาราง 6.2 เปรยบเทยบความเบยงเบนทเปนปญหา (IS) กบความเบยงเบนทไมเปนปญหา (IS NOT)

คาถาม IS IS NOT Who พนกงานเลขานการและธรการ

บางสวน พนกงานสวนงานอน

What การไมพอใจสภาพการทางาน นาไปสการรองเรยนตอผบรหาร

พนกงานเลขานการและธรการท ปฏบตงาน ณ ตกอน รวมถงพนกงาน สวนงานอน

Where ตกสานกงานใหญ (ตก 1) ตก 2 ตก 3 และโรงงาน When หลงการปรบปรงโครงสรางสายงาน

ใหมและวางผงสานกงานใหม กอนการปรบปรงโครงสรางสายงานใหมและวางผงสานกงานใหม

Size or Extent เฉพาะพนกงานเลขานการและธรการบางสวนทปฏบตงาน ณ ตก 1

พนกงานอนๆ


กาหนดขอบเขตของปญหา พจารณาความเบยงเบนทไมเปนปญหา (IS NOT) ตรวจสอบความแตกตาง โดยการพจารณาความแตกตางของความเบยงเบนทเปนปญหา (IS) และความเบยงเบนทไมเปนปญหา (IS NOT) นนคอ ความแตกตางของลกษณะงาน ความแตกตางของ และความแตกตางของสถานท ระยะเวลา พจารณาหาสงทเปลยนแปลง สถานทปฏบตงาน และระยะเวลาทมการเปลยนแปลง ระบสาเหตของปญหา พนกงานไมพอใจทตองยายไปทางานทตกสานกงานใหญ เนองจากเปนตกเกาและพนกงานตองมการปรบตวใหมทาใหขาดความสะดวกสบาย

ทดสอบสาเหตของปญหา การสอบถามสาเหตทแทจรงของปญหาจากพนกงานกลมทมปญหา โดยอาจใชการสอบถามจากผเกยวของเพอใหไดขอมลทแทจรง สรปปญหา สถานทปฏบตงานของพนกงานทมปญหา คอ ตกทคอนขางเกา อปกรณอานวยความสะดวกพนฐานไมเพยงพอ จาเปนตองมการเสนอปญหาตางๆ เหลานใหแกผบรหาร เพอปรบปรงสภาพแวดลอมตางๆ ใหเหมาะสมกบการปฏบตงานตอไป การแกปญหาแบบวทยาศาสตร การแกปญหาแบบวทยาศาสตรเปนขนตอนการดาเนนการเพอแสวงหาความรทเชอถอได และ/หรอเพอนาไปสการแกปญหาทเกดขนใหประสบผลสาเรจตามวตถประสงค มขนตอนในการดาเนนการทสามารถพสจนได ดงน 1. การระบปญหา (Problem) เปนขนตอนทสาคญทสด เนองจากการทราบแนชดวา ปญหาคออะไรจะทาใหแกปญหาไดตรงประเดนมากยงขน การแกปญหาไมตรงจด ไมตรงประเดน อาจทาใหปญหาทแทจรงยงไมถกแกไข ยงไปกวานนอาจทาใหเกดปญหาใหมแทรกขนมา ดงนน จงควรทาความเขาใจกบปญหาโดยพจารณาใหชดเจนวาอะไรคอปญหาทแทจรง การจดลาดบปญหา การแยกประเดนปญหา การกาจดปญหาทอาจไมใชปญหาทแทจรงออกไป รวมทงการใหคานยามความหมายของคาหรอขอความใหเขาใจตรงกนเปนสงทจาเปน เพราะการนยามปญหาเปนกระบวนการทเปนจดเรมตนของการคดอยางมวจารณญาณ

เมอตระหนกวามปญหาหรอขอโตแยงหรอไดรบขอมลขาวสารทคลมเครอ บคคลจะพยายามหาคาตอบทเหมาะสมและสมเหตสมผลเพอทาความเขาใจกบปญหานน นกวทยาศาสตรหลายทานไดลงความเหนวา ในการแกปญหาบางปญหา อาจตองยอมเสยเวลาถงสองในสามของเวลาทงหมดในการระบปญหา สวนเวลาทเหลอหนงในสามใชในการหาสาเหต การเกบรวบรวมและวเคราะหขอมล การสรปผล เพอใหการแกปญหาเหลานนประสบความสาเรจดงทตงใจไว


222

2. การตงสมมตฐาน (Hypothesis) เปนกระบวนการของการตงขอเสนอ เงอนไขหรอหลกการ ซงตองการพสจนวาตรงกบขอเทจจรงหรอไม เปนการคาดคะเนคาตอบของปญหาอยางมเหตผล 3. การรวบรวมขอมล (Collecting of Data) เปนการหาคาตอบของปญหาวามคาตอบทตองการมอะไรบาง โดยพยายามรวบรวมขอมลหรอขอเทจตางๆ ทเกยวกบปญหานนๆ มาใหมากทสด แลวนามาจดระเบยบขอมลเพอสะดวกในการวเคราะหขอมล การรวบรวมขอมลอาจกระทาไดโดยการสงเกต การทดลอง การใชแบบสารวจ และการสมภาษณ 4. การวเคราะหขอมล (Analysis of Data) เมอเกบรวบรวมขอมลหรอไดผลการทดลองมาแลว จงเขาสขนตอนการวเคราะหขอมลนนใหถกตองชดเจน วธทจะทาใหผลการวเคราะหไดถกตองแมนยานนตองประกอบดวยหลายสวน เชน ขอมลทนามาวเคราะหเปนขอมลทด วธการวเคราะหทถกตองและเหมาะสม อาจจาเปนตองอาศยสถตตางๆ เขามาชวย ปราศจากอคตในการวเคราะหขอมล ไมมการคาดเดาผลทจะเกดขนลวงหนา เปนตน จากนนนาผลทไดมาเปรยบเทยบกบสมมตฐานทกาหนดไว 5. การสรปผล (Conclusion) เปนการสรปผลทไดวาคาตอบของปญหานนเปนอยางไร ถาขอสรปนนสอดคลองกบสมมตฐานทตงไวกไดสมมตฐานใหม แตถาขดแยงกนกจาเปนตองมการแกไขเปลยนแปลงสมมตฐานเดมทตงไว ตวอยาง 6.2 การแกปญหาแบบวทยาศาสตร กรณศกษาท 1 ไดเกดปญหาสขภาพขนทประเทศหนง โดยทประชาชนมอาการเจบปวยคลายโรคหวด ไขสง หายใจหอบเหนอยเขามารกษาทโรงพยาบาลจานวนหนง ในเวลาตอมา ผปวยบางรายมอาการหนกจนตองเขารบการรกษาทหอผปวยหนก (ICU) และพบวาภายในเวลา 3 ชวโมง มผปวยลกษณะเดยวกนมาทโรงพยาบาล ถง 3 ราย หลงจากนน ผานไป 7 วน ผปวยรายแรกทเขารบการรกษาไดเสยชวตลง ตอมา แพทยและพยาบาลทใกลชดกบผปวยกเกดอาการปวยเชนเดยวกน และเสยชวตในเวลาตอมา ซงเหตการณนทาใหโรงพยาบาลตองแจงกระทรวงสาธารณสขถง “ภาวะ” การระบาดของโรคประหลาดทอาจรนแรงจนทาใหผปวยเสยชวต


จากเหตการณดงกลาว ทาใหเกดปญหาประการหนงคอ “การระบาดของโรคทไมรจก ชนดหนง” ทมอาการคลายไขหวดในระยะแรก และตอมาผปวยมอาการหนกขน เพราะเชอโรคไดลกลามไปถงระบบทางเดนหายใจและปอด จนในทสดผปวยเสยชวตดวยอาการปอดบวม (Pneumonia) หรอระบบหายใจลมเหลว เมอสบสาวจากอาการ แพทยจงตงสมมตฐานวา โรคประหลาดทเกดขนมาจากเชอไวรสสายพนธใกลเคยงกบโรคหวด หลงจากนนแพทยไดทาการเกบตวอยางเลอดและเนอเยอปอดจากผปวย และรวบรวมขอมลเกยวกบการดาเนนของโรค ตลอดจนประวตตางๆ ของผปวยเพอสบสาวหาตนตอของ เชอโรคทยงไมรจก ซงในเวลาตอมาแพทยพบวา กอนหนานน 5 วนปวยรายแรกไดเดนทางไปเยยมญาตตางพนท หลงจากกลบมาจงเกดอาการปวยขน และตอมาบคคลทใกลชดกเกดอาการปวยเชนเดยวกน นกวทยาศาสตรแยกเชอไวรสออกจาเนอเยอปอดผเสยชวตและถายภาพ ตลอดจนวเคราะหถงระดบขนดเอนเอ (DNA : Deoxyribonucleic Acid) พบวา เชอทวเคราะหไดเปนเชอไวรสตระกลเดยวกนกบโคโรนาไวรส (Corona Virus) แตมลกษณะชนดพนธทแตกตางออกไปและไมเคยรจกมากอน เมอเขาสรางกายผปวยจะทาใหเกดอาการหวดทรนแรงกวาเชอหวดโคโรนาทวไป จนถงขนปอดอกเสบและอาจเสยชวตได จากขอมลดงกลาว นกวทยาศาสตรจงสรปไดวา โรคหวดประหลาดท เกดขนเปน ไขหวดชนดหนงทอาจมความรนแรงจนทาใหผปวยมอาการปอดอกเสบและเสยชวตได โดย เกดจากเชอไวรสสายพนธใกลเคยงกบสายพนธโรคหวดทวไปตรงตามทตงสมมตฐานไว เกดเปนองคความรใหมเกยวกบโรคใหมทกาลงระบาดอยางนาวตกในหลายประเทศ และเปนทรจกกนทวไปวา โรคปอดอกเสบเฉยบพลน หรอ หวดมรณะ หรอ SARS : Severe Acute Respiratory Syndrome


224

กรณศกษาท 2 เหตการณทเกดขนทางภาคเหนอของประเทศไทย เมอวนท 16 มนาคม 2549 ชาวบานทตาบลปาคาหลวง อาเภอบานหลวง จงหวดนาน มอาการกลนอาหารลาบาก หายใจลาบาก กลามเนอออนแรง หนงตาตก พดไมชด ปวดทอง อาเจยน จานวน 79 ราย เปนเพศชาย 22 ราย เพศหญง 57 ราย อายนอยทสด 14 ป และอายมากทสด 75 ป เขารบการรกษาตวทโรงพยาบาลนานและโรงพยาบาลใกลเคยง ทมแพทยตองใหการชวยเหลอโดยดวนทสด จากการสอบถามขอมลเบองตนพบวา ผปวยทงหมดรบประทานอาหารจากงานบญทมหนอไมอดปบเปนสวนประกอบ การระบปญหา ชาวบานเกดมอาการปวดทองคลนไส อาเจยนหายใจตดขด การตงสมมตฐาน สาเหตของการปวยเกดมาจากการรบประทานหนอไมอดปบทอาจมเชอคลอสตรเดยม บโทลนม (Clostridium Botulinum) หรอเชอโรคโบทลซม เปนเชอทไมตองการออกซเจน มกพบในอาหารบรรจปบหรออาหารกระปอง ซงเมอไดรบเชอนเขาไปจะทาใหเกดอาการตามทผปวยทง 79 คนไดรบ มากบาง นอยบาง แลวแตภมคมกนของแตละบคคล การรวบรวมขอมล โดยการสอบถามผปวยทอาการไมหนกมาก จงทราบวา ไดมการนาหนอไมอดปบ จานวน 2 ปบ มาปรงอาหารรบประทานในงานขนพระธาตเมลดขาว โดยนาไป จมนาพรกกะป ซงกอนปรงไดลองชมดพบวามรสเปยวผดปกต แตแมครวบอกวาไมเปนไร จงนาไปลางนาแลวหนเพอนาไปจมนาพรกกะป นอกจากน ในงานกยงมอาหารอน เชน แกงควฟก เปนตน จงไดนาอาหารทงหมดไปตรวจสอบทางหองปฏบตการ การวเคราะหขอมล จากผลการตรวจทางหองปฏบตการพบเชอ คลอสตรเดยม บโทลนมในหนอไม ซงเชอดงกลาวมาจากดน เปนเชอทเจรญเตบโตไดดในสภาวะทไมมออกซเจนทอณหภมทเหมาะสม แมวาจะผานการลางนา หรอนาไปตมดวยความรอนแลวกตาม แตเชอนทนตอความรอนสงเมออณหภมทตมยงไมสงพอกไมสามารถทาลายเชอใหหมดไปได ประกอบกบเมอทาการบรรจปบแลวปดฝาขางในไมมออกซเจนและมอณหภมทเหมาะสมจงเจรญเตบโตเปน Vegetative Cell และมการสรางสารพษทสามารถทาลายชวตผทรบประทานได การสรปผล ผปวยรบประทานหนอไมอดปบทมเชอคลอสตรเดยม บโทลนม แพทยจงทาการรกษาโดยใชยาแอนตทอกซน (Antitoxin) วธปองกนใหตมหนอไมกอนรบประทาน เพราะเชอคลอสตรเดยมนจะตายเมอถกความรอนในนาเดอด 100 องศาเซลเซยส นาน 30 นาทขนไป หากพบสงผดปกต เชน กระปองบบ บวม มสนม หรอมส กลนผดปกต ตองทาลายทงหามนามารบประทาน และตองลางมอใหสะอาดกอนรบประทานอาหารทกครง สาหรบแผนปองกนระยะยาวตองมการยกระดบระบบการผลตหนอไมอดปบใหไดมาตรฐานมความปลอดภยมากยงขน


ประโยชนของการแกปญหาแบบวทยาศาสตร 1) ทาใหไดมาซงคาตอบของปญหานนอยางชดเจนและถกตอง 2) กระบวนการทางวทยาศาสตรทาใหมนใจในคาตอบทไดคนพบ 3) สงเสรมใหบคคลยอมรบในเหตในผลทเกดขน 4) ชวยสงเสรมวถทางประชาธปไตยเนองจากเปนคนมเหตผล การแกปญหาแบบอรยสจ 4

มนษยทกคนทดารงชวตในโลกนลวนแตมความทกขกนทงนน บางกทราบสาเหตของความทกข บางกไมทราบสาเหตแหงทกขของตน เปรยบเสมอนผปวยททราบวาตนปวยไขไมสบายแตกไมทราบวาอาการปวยนนเกดจากอะไร อะไรเปนสาเหต จะแกไขรกษาใหหายปวยหายทกขไดอยางไร ดงนนจงจาเปนอยางยงทจะตองศกษาใหเขาใจถงแกนแทของชวต ใหทราบวาชวตทมทกข แทจรงนนมสาเหตมาจากอะไร และจะปฏบตตนอยางไรเพอใหพนทกข การแกปญหาแบบอรยสจ 4 (หมายถง ความจรงอนประเสรฐ 4 ประการ) ไดแก ทกข สมทย นโรธ และมรรค เปนวถทางหนงทจะนามาซงการพนทกข

ทกข ทกข คอ สงททนไดยาก ความไมสบายกายและความไมสบายใจ คนทกคนตางกเคยพบ

กบความทกข หรอประสบปญหาบางอยางมาแลวทงนน เชน นกเรยนทสอบตกกเปนทกข คนจนกเปนทกขเพราะไมมในสงทตนตองการ เศรษฐทหาเงนไดไมมากพอตามทตนตองการกเปนทกข ความทกขและปญหาทเกดขนนนอาจมไดทกขณะ การรบมอกบความทกขหรอปญหาทเกดขนตองตงอยในความไมประมาท และพรอมทจะเผชญกบปญหาทกเรอง

ทกขจาแนกเปน 3 ประเภท คอ ทกขประจา ทกขจร และทกขรวบยอด 1. ทกขประจา ไดแก ทกขทมแกทกคนตามธรรมชาต ม 3 ประการ คอ การเกด การแก และการตาย

การเกด ไดแก ความทกขของทารกตงแตอยในครรภทตองขดอยในทอง พอจะคลอดกถกมดลกบบรดดนออกมา ศรษะนถกผนงชองคลอดบบจากหวกลมๆ กลายเปนรปยาวๆ เพราะฉะนน ทนททคลอดออกมาได สงแรกทเดกทาคอรองจาสดเสยง และการเกดนเองทเปนตนเหตเปนทมาของความทกขอนๆ


226

การแก ไดแก ความทกขทเกดจากรางกายเปลยนแปลงไปในทางเสอมลง เชน ผมหงอก ฟนหก ผวหนงเหยวยน นยนตาฝาฟาง หตง กาลงลดนอยถอยลง มความปวดเมอยตามรางกาย ถงคนจะยงไมแกมาก แตความไมอยากแกนนเองทาใหคนเปนทกข เพราะเปนความอยากท ทวนกระแสความเปนไปตามธรรมชาต

การตาย ไดแก ความทกขทเกดจากการสนชวต เพราะทวนกระแสความตองการของคนทกคนไมอยากตาย อยากมอายยน เมอถงคราวจะตองตาย จงเกดความทกขอยางแสนสาหส 2. ทกขจร หรอความทกขทเกดขนเปนครงคราว ม 8 ประการ คอ

ความโศก ไดแก ความเศราใจ ความทอแทใจ ความพไรราพน ไดแก ความคราครวญ ความบนเพอ ความทกขทางกาย ไดแก ความเจบไข ความบาดเจบ ความโทมนส ไดแก ความไมสบายใจ ความนอยใจ ความคบแคนใจ ไดแก ความตรอมใจ ความคบอกคบใจ ความประสบกบสงทไมรก ไมชอบใจ ความพลดพรากจากสงทรก ทชอบใจ ความปรารถนาสงใด แลวไมไดสงนน

3. ทกขโดยรวบยอด เปนทกขทกลาวขางตนทงหมดสรปไดเพยงประการเดยว คอ การยดมน ถอมนในขนธ 5 (รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) เปนทกข

สมทย สมทย คอ เหตใหเกดทกข ไดแก ตณหา หรอความทะยานอยาก จาแนกได 3 ประการ 1. กามตณหา ความทะยานอยากในกาม กาม หมายถง รป เสยง กลน รส สมผสทนาใคร นาปรารถนา นาพอใจ ความทะยานอยากในกาม จงหมายถง ความดนรนอยากเหนสงทสวยงาม อยากฟงเสยงทไพเราะ อยากดมกลนทหอม อยากลมรสทอรอย อยากสมผสทนาใครนาปรารถนา นาพอใจ 2. ภวตณหา ความทะยานอยากในความเปน คอ ดนรนอยากเปนบคคลประเภททตนชอบ เชน นกรอง นกแสดง นกการเมอง หรออยากไดเลอนยศ เลอนตาแหนงกอนผอน 3. วภวตณหา ความอยากในความไมมหรอไมเปน คอ ดนรนอยากไมเปนสงทเขาใหเปนหรออยากจะพนไปจากตาแหนงทเปนอยแลว เชน อยากทจะไมเปนคนจน อยากทจะไมเปนคนแก อยากทจะไมเปนคนขโรค ฯลฯ


ตณหาทง 3 ประการนเปนเหตใหเกดทกข ทกขทเกดจากตณหาเปนทกขทเกยวของกบจตใจ ตณหาเปนปจจยใหเกดความยดมนถอมนในตวเอง และสงตางๆ ของตวเอง ความยดมนถอมนนเองเปนตวเหตใหเกดทกข

นโรธ นโรธ คอ การดบทกข หรอการละตณหาทง 3 ประการ เนองจากตณหาเปนเหตใหเกดทกข

ถาดบเหตได ทกขซงเปนผลกดบไปเอง เปรยบเหมอนการดบไฟตองดบทเชอเพลง เมอเชอเพลงหมดไปไฟกคอยดบ บคคลสวนใหญมกเขาใจวา การไดเสวยสขอยบนสวรรคนน คอความหมดทกข แตแททจรงแลวหาเปนเชนนนไม การทจะหมดทกขตองฝกทจตจนกระทงหมดตณหา ดบความทะยานอยากโดยสนเชงหมดกเลสเขาสนพพานเทานน

มรรค มรรค คอ การปฏบตใหถงความดบทกข ไดแก อรยมรรคมองค 8 อรยมรรค แปลวา ทาง

อนประเสรฐทางนนมทางเดยวแตมองคประกอบ 8 ประการ ดงตอไปน 1. ความเหนชอบ หมายถงการร การเหนอรยสจ 4 อยางถกตอง คอรวาทกขคออะไร และ

ทกขเปนอยางไร ตณหาเปนเหตใหเกดทกข การดบตณหากคอการดบทกข และรวาอรยมรรคเปนทางใหดบตณหาได

2. ความดารชอบ หรอความคดชอบ คอ มความคดออกจากกาม ไมหลงใหลกบรป เสยง กลน รส สมผส มความคดทไมพยาบาทปองรายผอน และมความคดทจะไมเบยดเบยนผอน

3. การพดชอบ ไดแก การเวนจากการพดเทจ เวนจากการพดสอเสยด การพดยยงใหเกดความแตกแยก การพดคาหยาบ การพดเพอเจอ การพดไรสาระ

4. การงานชอบ ไดแก การเวนจากการฆาสตว การเวนจากการลกทรพย การเวนจากการประพฤตผดในกามหรอการเวนจากการกจกรรมทางเพศ

5. การเลยงชพชอบ ไดแก การเวนมจฉาชพ ปฏบตสจรตไมผดกฎหมายและศลธรรม 6. ความพยายามชอบหรอความเพยรชอบ ไดแก ความเพยรระวงไมใหความชวเกดขน ความเพยรละความชวทอาจเกดขนแลวใหหมดไป ความเพยรทาความดใหเกดขน และความเพยรรกษาความดทเกดขนแลวใหคงอย


228

7. ความระลกชอบ ไดแก ความมสตระลกไดถงความเปนไปของรางกาย ระลกไดถงความเปนไปของเวทนา (เชน มความรสกเปนสข เปนทกข หรอเฉยๆ) ระลกไดถงความเปนไปของจตวาเศราหมองเพราะกเลสชนดใด หรอผองแผวเบกบานเพราะปราศจากเลสเหลานน ระลกไดถงธรรมตางๆ ทงฝายด ฝายชว และฝายกลาง วาธรรมชนดใดผานเขามาในจต

8. ความตงจตมนชอบ ไดแก การทาจตใหเปนสมาธ อรยมรรคองค 8 น สามารถยอใหเหลอ “ไตรสกขา” ซงเปนหวใจพระพทธศาสนา คอ

ศล สมาธ ปญญา “ศล” จาแนกเปน การพดชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ “สมาธ” จาแนกเปน พยายามชอบ ระลกชอบ ตงจตมนชอบ “ปญญา” จาแนกเปน ความเหนชอบ ความดารชอบ

คณคาทเดนของอรยสจ 4 หลกอรยสจ 4 นอกจากเปนคาสอนทครอบคลมหลกธรรมทงหมดในพระพทธศาสนา (ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต) แลว ยงมคณคาเดนทนาสงเกตอกหลายประการ ซงพอสรปไดดงน 1. เปนวถทางแหงปญญา ซงดาเนนการแกไขปญหาตามระบบของเหตผล อนเปนระบบวธแบบอยาง ซงวธการแกปญหาใดๆ กตาม ทจะมคณคาและสมเหตผล โดยตองดาเนนไปในแนวเดยวกนเชนน 2. เปนการแกปญหาและจดการกบชวตของตน ดวยปญญาของมนษยเอง โดยนาเอาหลกความจรงทมอยตามธรรมชาตมาใชประโยชน ไมตองอางอานาจทอย เหนอธรรมชาตหรอ สงศกดสทธใดๆ 3. เปนความจรงทเกยวกบชวตของคนทกคน ไมวามนษยจะเตลดออกไปเกยวของสมพนธกบสงทอยหางไกลตวมากมายเพยงใดกตาม แตถาเขายงตองมชวตของตนเองทมคณคา และสมพนธกบสงภายนอกเหลานนอยางมผลดแลว เขาจะตองเกยวของและใชประโยชนจากหลกความจรงนตลอดไป 4. เปนหลกความจรงกลางๆ ทเกยวเนองอยกบชวต หรอเปนเรองของชวตเองแทๆ ไมวามนษยจะสรางสรรคศลปวทยาการ หรอดาเนนกจการใดๆ ขนมา เพอแกปญหาและพฒนาความเปนอยของตน และไมวาศลปวทยาการ หรอกจกรรมตางๆ นน จะเจรญขน เสอมลง สญสลายไป หรอเกดมใหมมาแทน อยางไรกตาม หลกความจรงนกจะยงคงยนยง ไมลาสมย และใชเปนประโยชนไดตลอดทกกาล


การแกปญหาแบบอรยสจ 4 กบการแกปญหาแบบวทยาศาสตรมขนตอนทสามารถเปรยบเทยบกนได ดงตาราง 6.3

ตาราง 6.3 เปรยบเทยบขนตอนในการแกปญหาแบบอรยสจ 4 กบการแกปญหาแบบวทยาศาสตร

การแกปญหาแบบอรยสจ 4 การแกปญหาแบบวธวทยาศาสตร ทกข ใหทราบวาทกขคออะไร มขอบเขตเทาใด ระบปญหา สมทย เหตแหงทกข ทมาของปญหา หรอการตงสมมตฐาน นโรธ หนทางแหงการดบทกข การสรปผล มรรค การปฏบตเพอดบทกข การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล

หากพจารณาใหด พบวา การคดแกปญหาแบบอรยสจ 4 กบการแกปญหาแบบวทยาศาสตร จะมความสอดคลองกนในบางสวน เชน

• เชอวาสงตางๆ ในโลกมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา • หลกของกฎเหตและผล : เมอมสงหนงเกดขนยอมมปจจยทาใหเกด • หลกการสรางทฤษฎ • หลกของความเสมอภาคทางโอกาส

อยางไรกตาม การคดแกปญหาแบบอรยสจ 4 กมบางสวนทแตกตางจากการแกปญหาแบบวทยาศาสตร ดงแสดงในตาราง 6.4

ตาราง 6.4 ความแตกตางระหวางการแกปญหาแบบอรยสจ 4 กบการแกปญหาทางวทยาศาสตร

การแกปญหาแบบอรยสจ 4 การแกปญหาแบบวธวทยาศาสตร

• ผทดลองรเหนเอง สามารถทดลองหรอพสจนใหคนทวไปเหน • เนนนามธรรม (จตใจ) เนนรปธรรม (เชน สสาร พลงงาน) • ใชวธฝกสมาธ ใช เครองมอท เปนวตถในการคนควา

แสวงหาความร • มงทาลายกเลส (เหตแหงทกข) มงสนองความตองการของมนษย • มผคนพบเพยงผเดยว

(สมเดจพระสมมาสมพทธเจา) มผคนพบทฤษฎตางๆ มากมาย


230

สารวจปญหา

สรางความคด

พฒนาหาทางแกไข

การแกปญหาแบบระดมสมอง การระดมสมอง (Brainstorming) เปนวธการคดทสงเสรมใหผคดมความคดไดอยางสรางสรรคและเปนรปธรรมมากขน (ณฐพงศ เกศมารษ และธนกานต มาฆะศรานนท, 2546) โดย การแบงแยกระหวางความคด และการนาความคดมาประยกตใชออกจากกน การระดมสมอง คอ การแสดงความคดรวมกนระหวางสมาชก จานวน 8 - 12 คน และระยะเวลาทเหมาะสม ประมาณ 30 - 45 นาท เพอเปนแนวทางทจะนาไปสการแกปญหา โดยแตเดมนน การระดมสมองม 2 ขนตอน คอ การสรางความคดและการตดสนใจ ตอมาไดมการปรบเปน 3 ขนตอน คอ 1. สารวจปญหา (Exploring the Problem) คอการ “เปดประเดนปญหา” เพอใหสมาชกในทมรวมกนถกประเดนทาใหเขาใจในปญหานนๆ และสรางประเดนปญหาใหมๆ ใหมากทสด โดยจะมการเลอกประเดนทนาสนใจ ทมงานรวมกนพจารณา และยอมรบประเดนปญหานน 2. สรางความคด (Generating Ideas) สมาชกในทมจะรวมกนนาเอาประเดนทตนไดทาความเขาใจนน มาสรางสมมตฐาน ดวยคาถามประเภท “ถา...แลว...” หรอ “แลวถา...” (เปนอยางนน/อยางน) จะเกดผลอยางไร เพอกาหนดเงอนไขทเกยวกบประเดนปญหานนกอนทจะเปลยนเปนแนวการคด และเลอกแนวการคดใดทมศกยภาพเพยงพอทจะนามาพฒนา 3. พฒนาหนทางแกไข (Developing the Solution) สมาชกในทมทงหมด จะรวมกนประเมนขอเสยและขอดของแนวการคด เพอพฒนาไปยงขอเสนอทมความเปนไปได เลอกวธแกไขและวางแผนดาเนนการ

เปดประเดนปญหา สรางประเดนปญหาใหมๆ ใหมากทสด

ความคดทคาดหวง การยอมรบประเดนปญหา

การเลอกความคดเพอแกไขปญหา รายละเอยดของแกไขปญหา

เขยนแผนปฏบตการสการปฏบต ภาพ 6.3 ขนตอนการระดมสมอง


ประโยชนของการระดมสมอง 1. เปดโอกาสใหสมาชกทกคนตองมเสรภาพอยางสมบรณในการทจะแสดงความคดเหนของตน โดยไมตองคานงวาจะเปนความคดทแปลกประหลาด สรางสรรค ลาสมย หรอเพอฝน 2. ใหมการยอมรบฟงความคดเหนของผอนโดยไมมการวพากษวจารณ สมาชกตองตระหนกเสมอวาการแสดงความคดเหนหกลางหรอครอบงาผ อนเปนตวการสาคญในการทาลายพลงความคดสรางสรรคของกลมได 3. เนนปรมาณของความคด ตองการใหไดความคดในปรมาณมากทสดเทาทจะมากได แมเปนความคดทไมอาจเปนจรงได ความคดนอกกรอบ กอาจใชประโยชนไดในแงการเสรมแรงหรอการเปนพนฐานใหเกดความคดใหมทมคณคา ยงมความคดใหมๆ เกดขนมากเพยงใดกยงมโอกาสคนพบวธการแกปญหาทดไดมากเทานน 4. เนนการสรางความคด ใหสมาชกสามารถสรางความคดขนเอง การเชอมโยงความคดของสมาชกในกลม โดยใชความคดของผอนเปนฐานแลวขยายความเพมเตมเพอเปนความคดใหม 5. หลกเลยงการปะทะคารมทอาจนาไปสการทาลายบรรยากาศของการแสดงความคดเหนรวมกนอยางสรางสรรคของสมาชกในกลม 6. เมอไดผลลพธแลวควรมการรวบรวมเพอนาไปปรบปรงและประยกตใช การแกปญหาโดยใชเทคนคการระดมสมองหรอการระดมความคด เปนเทคนคทนยมใชกนอยางแพรหลายในปจจบน สงทตองคานงถงอนดบแรก คอ ประสทธภาพ ความชานาญทแตกตางกนของสมาชกในกลม และสามารถปฏบตงานรวมกนจนบรรลสเปาหมายทสงสด การทแตละบคคลมความรและประสบการณตางกน เมอนามารวมกนยอมใหผลแหงความคดทสมบรณ แมวาสมาชกในกลมจะมความเสมอภาคในการแสดงความคดเหน แตกตองมผทปฏบตตนเปนกลาง เรยกวา "ประธาน" ทาหนาทควบคมใหการประชมเปนกลางและอยในกรอบของวตถประสงค และสรปความคดทงหมด (ยดา รกไทย, 2542)

ภาพ 6.4 การระดมสมอง ทมา : http://imagineeringezine.com/graphics/bstorm.jpg (2008)


232

การแกปญหาแบบหมวกหกส โดยความเคยชนแลว มนษยมกจะคดแกปญหาในแนวตรงไปขางหนาหรอแนวตง (Vertical Thinking) ซงเปนการคดจากจดหนงไปยงจดตอๆ ไป ทละขนจนกวาจะไดคาตอบทถกตอง สมบรณทสดคาตอบหนง โดยพจารณาแตละทางเลอกทดทสด ตดทางเลอกอนๆ ทไมนาจะเปนไปไดออกไป ซงศาสตราจารย ดร.เอดเวรด เดอ โบโน มองวาอาจไมเหมาะสาหรบการคดแกปญหาในปจจบน จงไดเปนผรเรมการคดนอกกรอบหรอการคดแนวขาง (Lateral Thinking) ทเปดโอกาสใหสรางความคดไดหลากหลาย สามารถกระโดดขามขนไปได ไมจาเปนตองกาวไปตามเสนทางทมองเฉพาะเหตผล ยอมรบ “สงทเปนไปไดตางๆ” แทนทจะตองยดตดอยกบ “สงทเปนอยจรงๆ” เทานน นอกจากน เดอ โบโนยงไดพฒนาเทคนคของการคดรเรมสรางสรรคขน โดยเชอวาสมองมรปแบบ (Pattern) ทจะจดการกบตวเองโดยขอมลทถกจดเกบไวในรปแบบของสมองจะถกนาออกมาใชอยเสมอ จากความคดน เดอ โบโน จงไดออกแบบเครองมอทมประสทธภาพยงสาหรบความคด คอ “วธคดแบบหมวกหกส” หมวกแตละสเปนสญลกษณแทนการคดในรปแบบทแตกตางกน ในการแกปญหานกคดจะใชหมวกครงละหนงสโดยการพจารณาตามลาดบ หรอเปลยนใชหมวกสใดกอนหลงกไดตามความเหมาะสม เชน อาจใชหมวกสเขยวเสนอแนวคดกอน แลวจงใชหมวกสเหลองพจารณาคณคา ประโยชนของแนวคดเหลานนทหลง เปนตน การคดแบบหมวกหกส มเปาหมายสาคญสองประการ คอ 1. ทาใหการคดงายขน โดยชวยใหผคดเกยวของกบเรองใดเรองหนงในเวลาใดเวลาหนง แทนทจะตองสนใจเรองตางๆ เชน อารมณ ความรสก ลางสงหรณ เหตผล ขอมล ความคดรเรม สรางสรรค ตลอดจนขอด ขอเสย ทกอยางพรอมๆกน ในเวลาเดยวกน ทาใหสามารถจดการกบ แตละเรองไดแยกขาดจากกน 2. เพอใหมการสบเปลยนการคด ตองการเปลยนการคดใหกลายเปนการสวมบทบาท เชน ถามใครสกคนในทประชมเปนคนทมความคดทางลบตลอดเวลาอยางเหนยวแนน คนนนอาจถกขอใหถอดหมวกสดาออก แลวสวมหมวกสเหลองแทนเพอใหมองในแงดบาง หมวกหกสเปนเครองมอทชวยใหการคดไดอยางมประสทธภาพมากขน วธการคดของแตละสงจะถกกาหนดจากสตางๆ ของหมวกจานวนหกส ดงน


หมวกสขาว นกถงกระดาษสขาวทไมมสอนใดเจอปน เปนกลาง และปราศจากอคต เมอมการใชหมวกสขาวใหมงสนใจไปทขอมลเพยงอยางเดยว เชน อะไรคอขอมลทมอย อะไรคอขอมลทจาเปน อะไรคอขอมลทไมครบถวน หากตองการขอมลเพมเตมจะหาไดจากทใด เปนตน หมวกสขาวนเกยวของกบขอเทจจรงและตวเลข โดยปกตแลวจะมการใชหมวกสขาวเปนการเรมตนของกระบวนการคด เปนพนฐานของความคดทกาลงจะเกดขน แตในบางครงอาจมการใชหมวกสขาวในตอนทายของกระบวนการคดเพอนาไปสการประเมน เชน ขอเสนอโครงการตางๆ เหมาะสมกบขอมลทมอยหรอไม ราคาทองคาในวนน ผลการวจยตลาดสนคาของวยรน เปนตน หมวกสแดง นกถงเปลวไฟ ความอบอน ความรสก การใชหมวกสแดงเปนการเปดกวางใหมการเปดเผยความรสก อารมณ สญชาตญาณหยงรออกมา โดยไมตองมคาอธบาย หรอมเหตผลใดๆ มาประกอบ ซงการคดแบบหมวกสแดงจะตรงขามกบการคดแบบหมวกสขาว เชน ฉนรสกวาคนนนเหมาะสมกบงานชนน ฉนสงหรณวาทดนแปลงนจะมราคาสงขนในอกไมกปขางหนา ฉนไมชอบเขาและไมอยากรวมงานดวยเทานนเอง ฉนชอบโฆษณาขายประกนชวตนมาก ฉนรสกชอบผหญงคนนมากตงแตแรกเหน เปนตน หมวกสดา เปนหมวกทใชมากและมความสาคญมากเชนกน นกถงเสอครยสดาของผพพากษาทตองมความระมดระวงในการตดสนคด เนองจากมทงคณและโทษ ทงฝายจาเลยและ ฝายโจทย ดงนนหมวกสดาเปนการเตอนภยและการระมดระวงตว ชวยใหมการหยดหรอหลกเลยงการกระทาทไมถกตอง การกระทาทนาไปสผลเสย การกระทาสงทเปนอนตราย หมวกสดาเปนรากฐานของการคดพนจพเคราะหและการคดอยางมเหตผลทมการใชเปนสวนหนงของการประเมน หรอใชในขนตอนการระดมสมองและกอรางแนวคด เชน ควรเดนหนาไปกบขอเสนอนไหม มจดออนอะไรบางทควรหาทางปองกนและแกไข ถาเราดาเนนตามขอเสนอนจะมขอผดพลาดอะไรบาง ขอเสนอนสอดคลองกบนโยบาย จรยธรรม คานยมหรอไม เปนตน หมวกสเหลอง นกถงแสงแดด ความสวางไสว การมองโลกในแงด การใชหมวกสเหลอง เปนการสารวจหาคณคาและประโยชนของทกทางเลอก โดยคณคาและผลประโยชนทนาเสนอจะตองปรากฏออกมาเปนรปธรรม มการลงมอปฏบตจรง และสามารถหาเหตผลมาสนบสนนได หมวกสเหลองจงเปนหมวกทใชในการตดสนใจ คาถามสาคญ เชน อะไรคอคณคา เปนคณคาสาหรบใคร ภายใตสถานการณใด คณคาจะเกดขนไดอยางไร มคณคาอนๆ เพมเตมอกหรอไม การนานามาบาบดเพอนากลบมาใชใหม การใชเครองใชไฟฟาทมฉลากเบอร 5 เพอชวยประหยดไฟฟา การใชแกสธรรมชาตแทนนามนในรถยนต เปนตน


234

หมวกสเขยว นกถงการเจรญเตบโต การแตกกงกานสาขาของตนไม เปนสแหงความคดรเรมสรางสรรค คดถงทางเลอกใหมหรอสงใหมทจะมาทดแทนสงเดม การหาวธปรบเปลยนและปรบปรงความคดใหมทเสนอมาใหสามารถนาไปประยกตใชงานไดจรง กระบวนการเหลานคอการเคลอนไหวทางความคดทจะเกดขนไดตองอาศยจนตนาการ อนจะนาไปสการเปลยนแปลง เปดโอกาสใหกบความเปนไปไดเพอการปรบปรงและการพฒนา เชน มแนวทางในการปรบปรงขอเสนอนอยางไร จะขจดขอบกพรองหรอความยากลาบากเหลานไดอยางไร มทางเลอกใดบางนอกเหนอจากทกลาวมาแลวเพอใหบรรลเปาหมายเดยวกน มความคดใหมๆ ในเรองนอยางไรบาง เปนตน

หมวกสฟา นกถงทองฟา ทองทะเลทกวางใหญ การมองเหนทศนยภาพรวม วาทยกรของวงออเคสตรา (Orchestra) หมวกสฟาถกนามาใชในการจดการในเรองของการคด การจดระเบยบทางความคด การควบคมกระบวนการคด หมวกสฟาเปนตวกาหนดกลยทธในการคด การรกษากฎระเบยบและสรางความมนใจวาผคดสวมหมวกสทตรงกบวาระการคดนนๆ และหมวกสฟายงประกาศดวยวาไดเวลาเปลยนหมวกสตางๆ แลว โดยสวนใหญผทสวมหมวกสฟา คอผดาเนนการประชม ประธานการประชม หรอผนาการประชม

ภาพ 6.5 หมวกหกสเครองมอในการคดและการแกปญหา

Black Hat - Minuses or negatives with reasons

Yellow Hat - Benefits or Positives with reasons

Blue Hat - Thinking about thinking

Red Hat - Feeling

Green Hat – New ideas or possibilities

White Hat – Facts only


การคดแ

บบ

หมวกหก

ส

หมวกสข

าว

หมวกสด

า

หมวกสเหล

อง

หมวกสเขย

ว

หมวกสฟ

า

แสดงถ

งความโกรธ อารม

ณ จงห

มายถง

การมอ

งทางดานอาร

มณและความ

รสก

ของผคดในเ

รองความ

ประทบใจ ค

วามโกรธ ค

วามสนก ค

วามอบอน

และความ

พอใจท

เกดข น

แสดงถงความมดครม จ

งหมายถง ก

ารคดใน

ดานลบ ก

ารปฏเส

ธ และการคดคน ป

องกน

ไมใหคด

หรอตดส

นใจทเสย

ง ชวยทาใหหา

ขอบก

พรอง

หรอจ

ดออน

ไดรว

มทงชวย

ตรวจสอบความ

เปนเหต

เปนผล

แสดงความสวางไ

สวและดานบวก จ

งหมายถง เหตผลทางบวก

ความมนใจเหตผลในการยอมร บประโย

ชน

แสดงถงความเปน

กลาง จงหมายถง

ตวเลข

และขอเท

จจรงต

างๆ

แสดงถงความเยอ

กเยน ท

องฟา

ซงอยเหนอ

ทกสงทก

อยางจง

หมายถง

การควบคม

แสดง

ถงคว

ามเจรญ

เตบโ

ต คว

ามสม

บรณ

จงห

มายถ

ง คว

ามคด

สราง

สรรค แ

ละความคดใหม มม

มองให

ม

การค

ดเปร

ยบเทยบ

การค

ดวเคราะห

กา

รคดเชง

มโนท

ศน

การค

ดสงเค

ราะห

การค

ดสรางส

รรค

การค

ดประยก

ต

การคด

อนาค

ต การคด

บรณา

การ

การค

ดเชง

กลยท

ธ

การคด

แกปญ

หา

การคด

วพาก

ษ การคด

อยางม

วจ

ารณญ

าณ

หมวกสแ

ดง

ภาพ

6.6 กา

รแกปญ

หาแบบห

มวกหกส

ทม

า : สวทย ม

ลคา,

2547


236

การแกปญหาแบบ PDCA PDCA เปนกจกรรมพนฐานในการบรหารคณภาพ ดร.วอลทเตอร ชวฮารท เปนผพฒนาขน

เปนคนแรกใน ป พ.ศ.2473 และดร.เอดวารด เดมง เปนผนามาเผยแพรในประเทศญปน ป พ.ศ.2493 จนเปนทรจกกนแพรหลายในชอ วฏจกรเดมง (Deming Cycle) หรอวงจรควบคมคณภาพ (Quality Control Circle : PDCA) หรอวฏจกรแหงการบรหารคณภาพ PDCA ยอมาจาก P คอ การวางแผน (Plan) D คอ การปฏบตตามแผน (Do) C คอ การตรวจสอบผลการปฏบต (Check) A คอ การแกไขปญหา ปองกน ปรบปรง (Action) ซงตองดาเนนการอยางมวนยใหครบวงจร หมนเวยน พฒนาไปไมมหยด PDCA PDCA PDCA .......... จดมงหมายทแทจรงของ PDCA ซงเปนกจกรรมพนฐานในการบรหารคณภาพนน มใชเพยงแคการปรบแกผลลพธทเบยงเบนออกไปจากเกณฑมาตรฐานใหกลบมาอยในเกณฑทตองการเทานน แตกอใหเกดการปรบปรงในแตละรอบของ PDCA อยางตอเนอง เปนระบบ และมการวางแผนทพฒนาขนไปเรอยๆ จงอาจกลาวไดวา การทางานทเปนระบบ กคอการทางานทเปนแบบ PDCA และมการบนทกการทางานนนไวเปนลายลกษณอกษร (เปนเอกสาร) มหลกฐานทสามารถตรวจสอบไดภายหลง ดงภาพ 6.7

ภาพ 6.7 วงจรควบคมคณภาพ PDCA ทมา : สมศกด สนธระเวชญ, 2540

กาหนดปญหา

วเคราะห

หาสาเหต

วางแผน

นาไปปฏบต

ยนยนผลลพธ

ทามาตรฐาน

อะไร

ทาไม

อยางไร

P - วางแผน

D - ปฏบต

C - ตรวจสอบ

A - แกไข


ขนตอนท 1 การวางแผน (Plan) หมายถง การกาหนดเปาหมาย/วตถประสงคในการดาเนนงาน วธการ และขนตอนทจาเปนเพอใหการดาเนนงานบรรลเปาหมาย ในการวางแผนจะตองทาความเขาใจกบเปาหมาย วตถประสงคใหชดเจน เปาหมายทกาหนดตองเปนไปตามนโยบาย วสยทศนและพนธกจขององคการเพอกอใหเกดการพฒนาทเปนไปในแนวทางเดยวกน การวางแผนงานจะชวยพฒนาความคดตางๆ ในรายละเอยดเพอนาไปสรปแบบทเปนจรง เตรยมความพรอมสการเรมตนลงมอปฏบต ซงแผนงานทดมลกษณะ 5 ประการ ไดแก 1. มความชดเจนเปนรปธรรม สามารถปฏบตได (Realistic) 2. สามารถเขาใจได (Understandable) 3. สามารถวดได (Measurable) 4. มการกาหนดพฤตกรรมประกอบ (Behavioral) 5. สามารถทาไดสาเรจ (Achievable) ขนตอนการวางแผน ประกอบดวย 1) กาหนดขอบเขตของปญหาใหชดเจน 2) กาหนดวตถประสงคและเปาหมาย 3) กาหนดวธการทจะบรรลถงวตถประสงค และเปาหมายใหชดเจนและถกตองแมนยาทสดเทาทเปนไปได

ขนตอนท 2 การปฏบต (Do) หมายถง การปฏบตใหเปนไปตามแผนทไดกาหนดไว ซงกอนทจะปฏบตงานใดๆ จาเปนตองศกษาขอมลและเงอนไขตางๆ ของสภาพงานทเกยวของเสยกอน ในกรณทเปนงานประจาทเคยปฏบตหรอเปนงานเลกอาจใชวธการเรยนร ศกษาคนควาดวยตนเอง แตถาเปนงานใหมหรองานใหญทตองใชบคลากรจานวนมาก อาจตองจดใหมการฝกอบรมกอนทจะปฏบตจรงการปฏบตจะตองดาเนนการไปตามแผน วธการ และขนตอน ทไดกาหนดไว และจะตองเกบรวบรวมและบนทกขอมลทเกยวของกบการปฏบตงานไวดวย เพอใชเปนขอมลในการดาเนนงานในขนตอนตอไป การปฏบตประกอบดวยการทางาน 3 ระยะ 1. การวางแผนกาหนดการ ประกอบดวย การแยกแยะกจกรรมตางๆ ทตองการกระทา การกาหนดเวลาทคาดวาตองใชในกจกรรมแตละอยาง และการจดสรรทรพยากรทมอย 2. การจดการแบบเมทรกซ (Matrix Management) การจดการแบบน สามารถชวยดงเอาผเชยวชาญหลายแขนงจากแหลงตางๆ มาได และเปนวธชวยประสานงานระหวางฝายตางๆ 3. การพฒนาขดสามารถในการทางานของผรวมงาน เพอใหผรวมงานเขาใจถงงานทงหมดและทราบเหตผลทตองกระทา มความพรอมในการใชดลยพนจทเหมาะสม ตลอดจนการพฒนาจตใจใหรกการรวมมอกน


238

ขนตอนท 3 การตรวจสอบ (Check) หมายถง กจกรรมทมขนเพอประเมนผลวามการปฏบตงานตามแผนหรอไม มปญหาเกดขนในระหวางการปฏบตงานหรอไม ขนตอนนมความสาคญ เนองจากในการดาเนนงานใดๆ มกจะเกดปญหาแทรกซอนททาใหการดาเนนงานไมเปนไปตามแผนอยเสมอ ซงเปนอปสรรคตอประสทธภาพและคณภาพของการทางาน การตดตามการตรวจสอบ และการประเมนปญหาจงเปนสงสาคญทตองกระทาควบคไปกบการดาเนนงาน เพอจะไดทราบขอมลทเปนประโยชนในการปรบปรงคณภาพของการดาเนนงานตอไป การ ตรวจสอบ ทาใหรบรสภาพการณของงานทเปนอยเปรยบเทยบกบสงทวางแผนไว ซงมดงน 1. กาหนดวตถประสงคของการตรวจสอบ 2. เกบรวบรวมขอมลทเกยวของ 3. พจารณากระบวนการทางานเปนขนตอน เพอแสดงจานวน คณภาพของผลงานทไดรบในแตละขนตอน เปรยบเทยบกบทไดวางแผนไว 4. การรายงาน คอการเสนอผลการประเมนรวมทงมาตรการปองกนความผดพลาดหรอความลมเหลว ประกอบดวย การรายงานแบบยออยางไมเปนทางการ และการรายงานเปนทางการอยางสมบรณ ขนตอนท 4 การแกไขปญหา (Action) หมายถง กจกรรมทมขนเพอแกไขปญหาทเกดขนหลงจากไดทาการตรวจสอบแลว การปรบปรงอาจเปนการแกไขแบบเรงดวน เฉพาะหนา หรอการคนหาสาเหตทแทจรงของปญหา เพอปองกนไมใหเกดปญหาซารอยเดม การปรบปรงอาจนาไปสการกาหนดมาตรฐานของวธการทางานทตางจากเดมเมอมการดาเนนงานตามวงจร PDCA ในรอบใหมขอมลทไดจากการปรบปรงจะชวยใหการวางแผนมความสมบรณและมคณภาพเพมขน เพอใหผลงานไดมาตรฐานอาจใชมาตรการทง 2 ดาน คอ การชแจงใหตระหนกถงนโยบายขององคการ และการปรบปรงระบบหรอวธการทางาน

ภาพ 6.8 วฏจกรเดมง (Deming Cycle) หรอวงจรควบคมคณภาพ (Quality Control Circle : PDCA) ทมา : http://www.inquam.de/deming.htm (2007)


ประโยชนของ PDCA 1. การทางานมประสทธภาพ บรรลเปาหมายทตองการ สงผลใหประหยดทงพลงงาน

เวลา และคาใชจาย 2. บคลากรมการถายทอดและแลกเปลยนความรซงกนและกน มการแกไขจดบกพรอง

พฒนาตนเอง และสรางภาวะผนาใหเกดแกบคลากร 3. สามารถจดการกบวกฤตทเกดขนไดทนทวงท เกดนวตกรรมอนเปนผลจากการพฒนา

อยางตอเนอง ยกระดบมาตรฐานสความเปนเลศขององคการ

ตวอยาง 6.3 การแกปญหาแบบ PDCA กรณศกษาการแกไขจดบกพรองและการพฒนาตนเอง กานดาเปนนกศกษาชนปท 2 ทกาลงศกษาวชาการคดและการตดสนใจ ซงผานการสอบเกบคะแนนครงท 1 แตผลการสอบไมด กานดาคดวาตนเองใหเวลาในการอานและทาความเขาใจกบบทเรยนนอยเกนไป หากปรบปรงจดนไดจะทาใหคะแนนสอบดขน กานดาจงปรบปรงคณภาพของการเรยนตามแนวทาง PDCA มรายละเอยดดงน PDCA รอบท 1 ขนตอนท 1 การวางแผน (Plan) กานดาตงเปาหมายทจะทาคะแนนสอบใหดขน โดยวางแผนการเรยนเพมเวลาการทาความเขาใจบทเรยนเปนสปดาหละ 30 ชวโมง ลดการพบปะ สงสรรคกบเพอนๆ เขานอนชาลงและตนนอนเรวขน ทาแบบทดสอบในปลายสปดาห ขนตอนท 2 การปฏบตตามแผน (Do) เมอถงปลายสปดาหกานดาเพมเวลาทาความเขาใจบทเรยนไดแค 20 ชวโมงเทานน เมอทาแบบทดสอบแลวคะแนนยงไมดขน ขนตอนท 3 การตรวจสอบผลการปฏบต (Check) หลงจากพจารณาการดาเนนครงนอยางละเอยด พบวาการเพมเวลา 20 ชวโมง ทาใหกานดาออนลามาก สมาธคอนขางสน ตลอดทงสปดาหกไมไดออกกาลงกายและไมไดพบปะเพอนฝงเลย การเกบตวครงนทาใหรสกทอมาก ขนตอนท 4 การแกไขปญหา ปองกน ปรบปรง (Action) กานดาเชอวาตองมวธทดกวานและมการวางแผนทาความเขาใจกบบทเรยนไดอยางมประสทธภาพกวาน พรอมมเวลาวางในการออกกาลงกายและพบเพอนบาง


240

PDCA รอบท 2 ขนตอนท 1 การวางแผน (Plan) กานดาขอคาแนะนาจากเพอนทเรยนดและมเวลาวางในการทากกรรมตางๆ เพอนามาประยกตใชกบตวเอง นอกจากนยงวางแผนทจะเขาฟงการบรรยายทกครง และจดบนทกทาความเขาใจกบหวขอทอาจารยเนนยา พรอมทงอานหนงสอทอาจารยแนะนา ขนตอนท 2 การปฏบตตามแผน (Do) กานดาใชเวลาทาความเขากบบทเรยนเทาเดม คอ 20 ชวโมง แตแทนทจะใชเวลาสวนใหญกบการอานหนงสอ กานดากลบทาความเขาใจกบบนทกการบรรยายของอาจารย และอานหนงสอเฉพาะประเดนทไมเขาใจ เมอทาแบบฝกปฏบตแลวพบวาคะแนนดขนเลกนอย ขนตอนท 3 การตรวจสอบผลการปฏบต (Check) หลงจากตรวจสอบผลการปรบปรงในรอบใหม พบวาเวลาทใชในการอานเนอหาทไมสาคญในหนงสอมากเกนไป ขนตอนท 4 การแกไขปญหา ปองกน ปรบปรง (Action) เนองจากยงไมพบวธการทดกวาน และวธการในรอบท 2 มผลคะแนนดขน จงใชวธการศกษาในรอบนไปกอน พรอมแบงเวลาทาความเขาใจมากขน

PDCA รอบท 3 ขนตอนท 1 การวางแผน (Plan) กานดาคดวาสามารถหาเวลาทาความเขาใจบทเรยนพรอมกบการออกกาลงกายหรอพบปะเพอนฝงได กานดาจงวางแผนทจะทบทวนบทเรยนพรอมกบการออกกาลงกายไปดวย ขนตอนท 2 การปฏบตตามแผน (Do) กานดาเรมดวยการอานบนทกคาบรรยายขณะทกาลงกายดวยการปนจกรยาน และหาเวลาตวบทเรยนกบเพอนๆ ทาใหทกคนรสกสนกและใชเวลาไดคมคา เมอสอบเกบคะแนน ปรากฏวาผลการสอบดขนกวาเดมมาก ขนตอนท 3 การตรวจสอบผลการปฏบต (Check) หลงจากพจารณาผลการปรบปรงในรอบท 3 กานดาพบวาการทาความเขาใจกบบทเรยนไมไดหมายถงการเกบตวเงยบๆ อานหนงสออยคนเดยว แตสามารถเปลยนบรรยากาศใหมๆ เพอเรยนรได ขนตอนท 4 การแกไขปญหา ปองกน ปรบปรง (Action) เพอใหผลการสอบดอยางตอเนอง กานดาจงเปลยนพฤตกรรมการเรยนตามวธการใหมน

จากการดาเนนกจกรรม PDCA ทง 3 รอบของกานดา ทาใหเขาใจวาการเปลยนแปลงครงแรกอาจยงใชไมไดผล จงตองหาวธการใหมๆ ทเหมาะสมกบตนเองไปเรอยๆ ดวยความอดทนและตงใจทจะเรยนร ซงทาใหมการปรบปรงการเรยนของตนดขน และผลการสอบมประสทธผลเปนทนาพอใจ


การแกปญหาโดยใชแผนภาพสาเหตและผล แผนภาพสาเหตและผล (Cause and Effect Diagram) หรอแผนภมกางปลา (Fish-bone Diagram) หรอแผนภาพอชกาวา (Ishikawa Diagram) ไดรบการพฒนาครงแรกเมอป พ.ศ.2486 โดยศาสตราจารยคาโอร อชกาวา แหงมหาวทยาลยโตเกยว เปนแผนภาพทแสดงสาเหต (Cause) และผล (Effect) ทเหมาะสมสาหรบปญหาทมสาเหตทสลบซบซอนมาก เปนเครองมอพนฐานททมงานแกปญหาและปรบปรงงานมกใชเพออธบายสาเหตทเปนไปไดของหวขอทศกษา ไมวาจะเปนปญหาหรอเปาหมายทตองการใหบรรลผลสาเรจและมประโยชนในการใชเปนเครองมอในการระดมสมองจากสมาชกภายในกลม ทาใหเหนปญหาอยางเปนระบบและทราบสาเหตของผลทเกดขน ซงสาเหตทไดนนจะละเอยดลกซงและมขนตอนตามเหตตามผล สะดวกทจะนาสาเหตนนๆ ไปพจารณาแกไข อกทงยงเปนเครองมอทสามารถนาไปประยกตในการวเคราะหปญหาตางๆ ไดมากมาย ชวยชนาหรอชวยในการอภปราย รวบรวมประเดนในการอภปรายใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ประเดนปญหาจะถกใสไวดานขวามอ (สวนหวของปลา) ตอจากสวนหวจะมกระดกสนหลง เปนตวเชอมโยงสาเหตทงหมดทเปนไปไดของปญหาเขาดวยกน โดยเขยนสาเหตตางๆ ไวบนปลายกางปลาแตละชน และมกางเลกๆ แยกยอยออกไปจากกางใหญอก เพอแสดงเหตของสาเหตเหลานน

สาเหต (Causes) ผล (Effect) ภาพ 6.9 โครงสรางของแผนภาพสาเหตและผล

สาเหตรอง สาเหตรอง

สาเหตยอย ปญหา

สาเหตหลก สาเหตหลก

สาเหตหลก สาเหตหลก

สาเหตรอง สาเหตรอง สาเหตรอง

สาเหตรอง

สาเหตยอย สาเหตยอย


242

ขอดและขอเสยของแผนภาพสาเหตและผล ขอด

1. ไมตองเสยเวลาในการแยกความคดตางๆ ทกระจดกระจายเหมอนการระดมความคดแบบธรรมดา เพราะกางปลาจะเปนตวกาหนดการแยกความคดเดยวกนไวดวยกน 2. ไดขอเสนอแนะหรอความคดเหนทละเอยดลกซงกวาการระดมความคดแบบธรรมดา เพราะนอกจากทราบสาเหตใหญแลวยงทราบสาเหตยอย และสาเหตยอยๆ อก ซงจะกอใหเกดประโยชนในการแกปญหามาก เพราะทาใหทราบสาเหตทแทจรงของปญหา จงทาใหทราบวธการแกปญหาไดงายขน ขอเสย 1. ความคดไมคอยเปนอสระมากนก เพราะมกางใหญเปนตวกาหนดใหคอยๆ คดไปทละกาง ซงแตกตางจากการระดมความคดทวไปทคดอยางอสระจรงๆ 2. อาศยการวเคราะหคอนขางมากจงจะระดมความคดไดผลอยางด เชน ตองสามารถเขยนกางใหญหรอสาเหตใหญของปญหาไดกอนจงจะสามารถคดกางยอยได หลกเกณฑทวไปเกยวกบการระดมความคดกเชนเดยวกบการระดมความคดทวไป เชน ไมควรมการวพากษวจารณผอน สมาชกทกคนตองชวยกนแสดงออกความคดเหนใหมากทสด ฯลฯ ตวอยาง 6.4 การสรางแผนภาพสาเหตและผล กรณปญหาการเกดอบตเหตทางรถยนต ภาพ 6.10 แผนภาพสาเหตและผล แสดงปญหาการเกดอบตเหตทางรถยนต

หมดอายการใชงาน

ขาดประสบการณ

สภาพถนนไมด

งวงนอน ปฏกรยาโตตอบไมด

ประมาท

ยางรถเสอมสภาพ ผาเบรกหมด

อบตเหตทางรถยนต

ถนนลน คนขบ

ชนสวนเสย เบรกมปญหา

ฝนตก นามนหก

เบรกเสย

คนเรงคาง

ดมสรา


การแกปญหาโดยใชผงความคด การแกปญหาโดยใชผงความคด หรอการระดมสมองคนเดยว (Brainstorm Individual Ideas) เปนการกระตนใหเกดความคดอยางอสระจากปญหาทเปนศนยกลางออกไปสวธแกปญหาตางๆ โดยไมมขดจากด นอกจากนยงทาใหผแกปญหามองเหนความสมพนธของความคดตางๆ ไดอยางชดเจน สามารถนาเอาความคดทแยกยอยออกไปนนไปใชในขนวางแผนปฏบตจรงไดอกดวย ผงความคด มเทคนคการคด คอ นาประเดนใหญๆ มาเปนหลก โดยมการนาไปใชคอ 1) ใชระดมพลงสมอง 2) ใชนาเสนอขอมล 3) ใชจดระบบความคดและชวยความจา 4) ใชวเคราะหเนอหาหรองานตางๆ และ 5) ใชสรปหรอสรางองคความร วธทาผงความคด จะเรมจากการเขยนปญหาหลก หรอมโนทศนหลกตรงกงกลางหนากระดาษ แลวเขยนปญหารอง หรอมโนทศนรองมความความสาพนธกบปญหาหลกหรอมโนทศนหลกไปรอบๆ และตามดวยปญหายอย หรอมโนทศนยอยแตกออกไปเรอยๆ และเชอมโยงกนดวยการลากเสนโยงออกมา เมอคดวธแกไขใดๆ ไดกใหเขยนวธแกดงกลาวไวเหนอเสนทลากออกมา ถาพบวาความคดใดสมพนธหรอสนบสนนวธแกทมอยแลว ใหเตมความคดใหมนนตอจากวธแกเดม ดวยการลากเสนแขนงออกจากเสนหลกและเขยนความคดใหมกากบลงไป นอกจากใชในการแกปญหาแลว ผงความคดยงมประโยชนทสอดคลองกบชออกดวย นนคอ นาไปใชประกอบในการคดเพอการดาเนนกจกรรมตางๆ ไดเปนอยางด อกทงยงเปนเครองชวยเตอนความทรงจาไมใหหลงลมหรอมองขามการดาเนนกจกรรมตางๆ ทกาหนดไวอกดวย

ประโยชนของผงความคด

1. ชวยคด สามารถระดมความคดไดในลกษณะของภาพในสมอง ประสานกบสญลกษณ ลายเสนและตวหนงสอ ซงอาจทาเพยงลาพงคนเดยวหรอระดมสมองเปนกลมกได 2. ชวยจา เปนการคดอยางเปนระบบและบนทกไวเปนผงความคด ทาใหจดจาไดดขน 3. เกบเปนเอกสาร คดอะไร คดอยางไร แลวเขยนในอยางทคดโดยเปนการเขยนอยางมมาตรฐาน มรปแบบ


244

ตวอยาง 6.5 การสรางผงความคด กรณการจดสมมนาหวหนางานของหนวยงานแหงหนง ภาพ 6.11 ผงความคด กรณการจดสมมนาหวหนางานของหนวยงานแหงหนง

ภเขา-นาตก

ทปรกษา

เจาของกจการ

สมมนาหวหนางาน

2. สถานท

3. วทยากร

4. งบประมาณ

5. งานเอกสาร

งานสงสรรค

สมมนา วนท 1

วนท 2

ชายทะเล พทยา

ระยอง นครนายก

กาญจนบร

จากรฐวสาหกจ

จาก บรษทเอกชน

เอกชน รฐบาล

ผบรหาร คาทพก

คารถ

คาวทยากร

คาเอกสาร-สงพมพ

เชญวทยากร เชญผสมมนา เอกสารสมมนา

จดหารถ จดนด กาหนดการ ไป-กลบ

1. กาหนดการ

6. การเดนทาง


การแกปญหาโดยใชเทคนค Delphi เทคนค Delphi (Delphi Technique) เปนเทคนคทกาหนดใหผเชยวชาญ (Specialists) ในดานนนๆ เปนผหาทางเลอกเพอตดสนใจ ซงผเชยวชาญเหลานเปนผทไดรบการคดเลอกแลววามความรความสามารถเหมาะสมกบปญหา โดยอาจเปนผเชยวชาญภายในหรอภายนอกองคการ แตสวนใหญจะมการใชเทคนค Delphi เมอในองคการไมมผเชยวชาญเพยงพอในเรองทจะแกไข ลกษณะทสาคญของเทคนค Delphi คอ การระดมความคดเหนโดยทผเชยวชาญเหลานนไมมโอกาสพบปะ พดคย หรออภปรายในเรองทตองแสดงความคดเหนหรอเสนอแนะทางเลอก สามารถแสดงความคดเหนไดโดยอสระ ไมตองมความเกรงใจ เกรงกลว หรอรกษาหนาซงกนและกนอนเปนอปสรรคสาคญในการเสนอความคดเหน ปจจบนเทคนค Delphi เปนทนยมมาก เพราะสามารถนาไปใชคนหาไดเกอบทกปญหาและไดถกนาไปใชทงภาครฐและเอกชนอยางกวางขวาง ขนตอนของเทคนค Delphi 1. เมอไดปญหาแลวกจะจดสงไปยงสมาชกในกลมหรอผเชยวชาญทกคน สมาชกในกลมกจะใชเวลาในการศกษาหาขอมล แลวเสนอทางเลอกและขอเสนอแนะกลบมาโดยทสมาชกในกลมไมไดมโอกาสพดคย หรออภปรายเกยวกบปญหาดวยกนเลย 2. นาความคดเหนและทางเลอกทสมาชกในกลมเสนอมาสรปรวมกน แลวสงกลบไปให สมาชกในกลมไดแสดงความคดเหนเพมเตม ตอความคดและทางเลอกทปรากฏในผลสรปนนและขอใหจดลาดบความสาคญของแตละทางเลอกดวย 3. กระบวนการในขนตอน 2 จะทาซาอยหลายครง จนไดทางเลอกรวมกน หรอจนกวาผนาจะเหนวาไดขอมลเพยงพอทจะแกปญหาไดแลว เทคนค Delphi จะประสบความสาเรจหรอไมขนอยกบเงอนไข 2 ขอ คอ 1) สมาชกในลมหรอผเชยวชาญตองไมทราบทางเลอกในการตดสนใจทสมาชกในกลมแตละคนเสนอมา ทงนเพราะความคดเหนบางคนคงจะมอทธพลครอบงาความคดเหนผอนได 2) สมาชกในกลมทกคนแสดงความคดเหนโดยอสระ โดยเฉพาะการแสดงความคดเหนตอทางเลอกทมผเสนอมา ซงเทคนคนจะชวยขจดปญหา การประชมในรปแบบกรรมการหรอกลม ซงมกจะคลอยตามเพอรกษาตาแหนงไวใหได


246

ขอด ขอเสยของเทคนค Delphi ขอด

1. เปนเทคนคทชวยในการตดสนใจปญหาในสถานการณทมความเสยง และสถานการณทไมแนนอน

2. เปนเทคนคทระดมวามคดเหนของสมาชกในกลมทมความไดเปรยบตรงทไมตองมความเกรงใจ มาเปนอปสรรคในการแสดงความคดเหน ขอเสย

1. เปนเทคนคทใชเวลาในการดาเนนการมากและเสยคาใชจายคอนขางสง ดงนน ปญหาทจะแกไขดวยวธนจงควรเปนปญหาทพจารณาแลววามความสาคญเปนอยางมาก

2. เทคนคนขาดตวเลขเชงปรมาณสนบสนน จงอาจทาใหผตดสนใจขาดความมนใจได 3. การใชผเชยวชาญจากภายนอกทงหมด ทาใหขาดความรเกยวกบลกษณะและ

วฒนธรรมขององคการอยางลกซง จงอาจจะไดทางเลอกทไมเหมาะกบสถานการณขององคการเทาทควร การแกปญหาโดยใชเทคนคเรยงลาดบโดยกลม

การแกปญหาโดยใชเทคนคเรยงลาดบโดยกลม (Nominal Group Technique, NGT) หรอการแกปญหาแบบวธความเชอของกลม หรอเทคนคกลมแตเพยงในนาม เปนเทคนคทเหมาะสาหรบกลมทมขนาดไมใหญมากนก นนคอ มไมควรมสมาชกเกน 9 คน ถาเปนกลมขนาดใหญตองแบงออกเปนกลมยอย แลวจงนาความคดเหนของกลมยอยมารวมกนในภายหลง เปนเทคนคทใชในการพจารณาทางเลอกทไดรบการยอมรบวามประสทธภาพมาก เหมาะสาหรบการแกปญหาทตองการทางเลอกใหมๆ แตขณะเดยวกนกไมเหมาะสาหรบปญหาทตองการทางเลอกทไดมาจากความเหนชอบทงหมดของกลม โดยมขนตอนดงน

1. ระบปญหา หรอกาหนดประโยคปญหา ตองเปนปญหาทชดเจนและเฉพาะเจาะจงแลว 2. เมอไดรบทราบปญหาแลวตางกแสดงความคดเหนของตนเองลงในกระดาษ (อาจเปน

บตรขนาด 3 x 5 นว) โดยสมาชกแตละคนไมมการพดจา อภปราย แลกเปลยนความคดเหนระหวางกนแตอยางใด ใหสมาชกแยกยายกนเขยนความคดของตนเอง 15-20 นาท โดยระบวา อยางนอยหนงคนตองคดได 5 เรอง โดยเขยนลงบตรละหนงเรองและไมตองเขยนชอกากบไว

3. นาความคดเหนทงหมดมาตดประกาศใหสมาชกทกคนไดทราบรายละเอยด (อาจนามาตดบนกระดาน ฯลฯ)


4. ใหสมาชกในกลมทกคนพจารณาวา บตรใดอานแลวไมเขาใจ ไมรเรอง ไมชดเจน ทตองนาไปเขยนใหมใหชดเจน โดยอนญาตใหชแจงสนๆ แตหามขายความคด หามโฆษณาความคด เพราะจะไปทาลายความคดสรางสรรคของคนอนๆ และผฟงกหามวจารณดวย

5. อาจวนกลบไปยงขอ 1 อกครง ถาไดความคดนอยเกนไปหรอหลายคนยงอยากไดความคดเพมอก (เขยนเพมเตมได)

6. เรยบเรยงแนวคด เชน จดกลม โยงความสมพนธ ความเปนเหตเปนผลตอกน ฯลฯ 7. สมาชกลงคะแนนลบเพอเลอกแนวคดทตนเหนดวย โดยเลอก 2 รอบ รอบแรกให

คดเลอกความคดทดเขาไปในรอบสอง จากความคดทงหมดหลายๆ ความคด ใหเหลอเพยง 5-10 ความคด รอบสองใหลงคะแนนลบเลอกความคดทดทสดจากทเลอกเขามาในรอบท 1 โดยพจารณาใหความคดทมคะแนนสงสดเปนความคดทดทสด ประโยชนของการแกปญหาแบบเทคนคเรยงลาดบโดยกลม

1. มความสะดวกในทางปฏบต เพราะผท เสนอความเหนและตดสนใจมกเปนผปฏบตงานในหนวยงานนนจงมเวลาทจะรวมงานมากกวาบคคลภายนอก

2. เทคนคนจะขจดปญหากรณทบคคลใดบคคลหนงมอทธพลครอบงาความคดผอน เพราะการถกเถยง อภปรายจะเกดขนเพยงครงเดยว หลงจากททกคนเสนอทางเลอกของตนแลว และแมแตการตดสนใจครงสดทายกยงเปนการเลอกแบบลงคะแนนลบอกดวย

3. เทคนคนสมาชกทกคนมสวนรวมในการเสนอความเหน และไมการจากดความคดของสมาชกผเขารวมประชม

4. อาจมการใชเทคนคทางคณตศาสตรงายๆ เชน การจดอนดบทางเลอกเพอลดความผดพลาดในการเลอกขอคดเหนทดทสด อยางไรกตาม การแกปญหาแบบเทคนคเรยงลาดบโดยกลมมขอเสยตรงทไมอาจทราบถงเหตผลของการเลอกขอคดเหนทดทสดของสมาชกในกลมเนองจากเปนการลงคะแนนลบนนเอง


248

อปสรรคในการแกปญหา 1. ขอบเขตของปญหากวางเกนไป หรอระบปญหาไมถกตอง ถาปญหานนใหญมากๆ

เกยวกบคน การงาน หนวยงานหลายหนวยงาน แลวเราพยายามจะแกปญหาคราวเดยวคงเปนไปไมได และถาเราระบปญหาไมถกตอง ทาใหแกปญหาไมถกจด ปญหาทแทจรงไมถกแกไข

2. กาหนดวธแกปญหา กอนจะไดวเคราะหปญหาอยางจรงจง เมออยในสถานการณเรงดวน ทาใหเรามงแตจะหาคาตอบมากกวาจะพจารณาวาเปนคาตอบทถกตอง ทสามารถแกปญหาไดจรงๆ หรอเปลา

3. ลมคนทใกลชดกบปญหาทสด ซงคนทอยใกลชดกบงานทสด จะรดทสดเกยวกบปญหาท เกดขนในงานนน และรวาควรแกปญหาอยางไร ดงนน เขาจงควรมสวนรวมในกระบวนการแกปญหาดวย

4. ไมรวาปญหานนเกนกาลงอานาจของตน จงไมสามารถทาใหแผนการปฏบตดาเนนไปไดอยางมประสทธผล หรอไมสามารถควบคมใหคนอนทาตามแผนได เราจะตองประสบความยงยากมากมาย

5. ความเคยชนตอวธการแกปญหาทใชมาแลว ผแกปญหาไมพยายามมองหาวธการใหมๆ ในการแกปญหา คนทตองการแกปญหาใหประสบสาเรจไมควรทจะแกปญหาทพบใหมโดยวธการเกาๆ ตลอดเวลา เพระปญหาใหมอาจจะมลกษณะไมเหมอนกบปญหาเกากได

6. กลาวโทษผอนเปนนจ 7. การตตนไปกอนไข โดยการคาดคะเนเกยวกบสงตางๆ ลวงหนามากเกนไป จะทาให

การแกปญหามประสทธผลนอยลง 8. ขาดเกณฑทดในการตดสนใจแกปญหา บางครงเรากเลอกทางออกดวยเหตผลทไม

ถกตอง ไมชดเจนได เราอาจเลอกวธนน เพราะวธนนใชเงนทนตา ทาไดงาย คาดจะไดรบความรวมมอจากทกคน อยางไรกด สงเหลานไมใชเหตผลหรอเกณฑในการตดสนใจทดเสนอไป เพราะมนสามารถกอใหเกดผลเสยในระยะยาวได

9. ไมมการวางแผนการปฏบตและการประเมนผล 10. ไมไวในการรบร คนทจะแกปญหาไดสาเรจ ตองเปนคนทประสาทตนตว รบรสภาพ

ของสงแวดลอมไดเรว 11. ไมชอบคดคน ผทไมชอบใชความคดแกปญหาเลกๆ นอยๆ ในยามวาง เพอหาทาง

ออกทจะเปนไปได เมอถงเวลาพบปญหาจรงๆ จะไมทราบวาควรจะตงแกปญหาอยางไรด


สรป ในการดาเนนชวตมนษยตองประสบปญหากนทกคน ไมวาจะเปนปญหาสวนตว ปญหาขององคการ ปญหาของประเทศชาต ปญหาของโลก บางปญหาปญหาเลกสามารถแกไขคนเดยวได บางปญหาใหญตองอาศยการรวมมอกนของหลายๆ ฝาย หากไมมการคดแกปญหากเปรยบเสมอนการยอมเปนผแพทหนปญหา ผทมประสทธภาพสงคอผทพบกบปญหามากมายและสนกกบการแกปญหาตางๆ อยางสรางสรรค และฝาฟนอปสรรคของปญหาไปได การแกปญหาเปนศลปะเชงกลยทธทตองผานกระบวนการคด การใชสมองตรกตรอง ในบทนไดกลาวถงปญหา การแกปญหา การวเคราะหปญหา ตลอดจนกลยทธในการแกปญหา เครองมอทใชประกอบการแกปญหา ซงสามารถนามาเปนแนวทาง กรณศกษา และนามาประยกตใชใหเหมาะสมกบตวปญหาจรง โดยการพจารณาอยางมวจารณญาณเพอใหการแกปญหาตางๆ สาเรจลลวงไปไดดวยด


250

แบบฝกหดทายบทท 6 1. “ปญหา” ในความหมายของนกศกษาคออะไร 2. การแกปญหาใดของตนเองทนกศกษามองวาเปนการแกปญหาทประสบความสาเรจมากทสด

เพราะเหตใด 3. ใหนกศกษายกตวอยางเหตการณหรอขาวสารปจจบนมา 1 ตวอยาง แลวการวเคราะหเหตการณ

หรอขาวสารนน ดวยขนตอนการวเคราะหปญหา 8 ขนตอน 4. ใหนกศกษายกตวอยางปญหาของตนเองทจาเปนจะตองมการแกไขอยางเรงดวนมา 1 ปญหา

เลอกกลยทธในการแกปญหาทเหมาะสมมา 1 วธ (อธบายเหตผลดวยวาเพราะอะไร) พรอมระบขนตอน วธการในแกปญหาโดยละเอยด

5. การแกปญหาแบบระดมสมองคออะไร มขอดและขอเสยอยางไร 6. ใหสรางผงความคด (Mind Mapping) สรปเนอหาสาคญในหวขอ “กลยทธในการแกปญหา” 7. ในความคดของทาน การแกปญหาแบบใดจงจะถอวาเปนการแกปญหาอยางสรางสรรค

อธบายพรอมยกตวอยาง

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. 2548. สานฝน...ดวยการคด. กรงเทพฯ : สานกพมพเสมาธรรม. การใหความชวยเหลอเกษตรกรผเลยงปลาในกระชงกรณสถานการณมลภาวะทางนาท

เกดในพนทจงหวดอางทอง และจงหวดพระนครศรอยธยา[Online]. 2550. แหลงทมา : http://www.deqp.go.th [20 มนาคม 2550].

การอางเหตผล[Online]. 2549. แหลงทมา : http://tulip.bu.ac.th/~pakul.a/reason-chap2.html. [2 เมษายน 2549].

การอางเหตผลคออะไร[Online]. 2549. แหลงทมา : http://pioneer.netserv.chula.ac.th. [15 พฤษภาคม 2549].

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. 2547. การคดเชงสรางสรรค. กรงเทพฯ : ซคเซส มเดยจากด. ________. 2549. การคดเชงวเคราะห. กรงเทพฯ : ซคเซส มเดยจากด. ________. 2546. ลายแทงนกคด. กรงเทพฯ : ซคเซส มเดยจากด. ความรเรองการตดตงแกส[Online]. 2551. แหลงทมา : http://www.one2car.com[21 มนาคม 2551]. เครองมอของปรชญาและเหตผล[Online]. 2549. แหลงทมา : http://www.baanjomyut.com/

10000sword/pome/02.html [26 มนาคม 2549]. โครงการบรหารวชาบรณาการ หมวดวชาการศกษาทวไป. 2544. ศลปะการดาเนนชวต.

กรงเทพฯ : เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชนจากด. จรพร แกวสขศร. 2551. การคดอยางเปนระบบ. คณะภาษาและการสอสาร สถาบนบณฑตพฒน-

บรหารศาสตร. โจเซฟ โอคอรเนอร และไอแอน แมคเดอรมอทท. 2549. หวใจนกคด. แปลจาก Systems Thinking.

โดย วรวธ มาฆะศรานนท และณฐพงศ เกศมารษ. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: สานกพมพ Be Bright Books.

ชเกยรต มงมตร. 2550. จนตนาการ[Online]. แหลงทมา : http://www.rta.mi.th/chukiat/story/dreaming.html [2550].

ชงปญหามลพษเชยงใหม เขาทประชม ครม.วนน[Online]. 2550. แหลงทมา : http://infoterra.deqp.go.th/modules.php?name=News&new_topic=9 [13 มนาคม 2550].

ณฐพงศ เกศมารษ และธนกานต มาฆะศรานนท. 2546. เทคนคการระดมสมอง. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : Be Bright Books.


252

ทศนา แขมมณ และคณะ. 2544. วทยาการดานการคด. กรงเทพฯ : บรษทเดอะมาสเตอรกรป แมเนจเมนท จากด. นพคณ นศามณ. 2549. การพฒนากระบวนการคดอยางเปนระบบ[Online]. แหลงทมา :

http://www.bcnsurin.ac.th/e_teacher/link.php?id=48&goto=data/JgF4BcVFri91723.doc. [พฤษภาคม 2551].

นยพนจ คชภกด. 2542. พฒนาสมองลกใหลาเลศ : พฒนาการของเดก. พมพครงท 12. กรงเทพฯ. พบกนครงทาง[Online]. 2550. แหลงทมา : http://www.thairath.co.th/news.php?section =

hotnews03&content=47030.[16 พฤษภาคม 2550]. พรชล อาชวอารง. 2546. การวเคราะหการคดเชงเหตผลเพอพจารณาการตดสนใจของคนไทย.

กรงเทพฯ : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. เพอนชวยเพอน[Online]. 2551. แหลงทมา: http://www.tobefriend.in.th[20 มนาคม 2551]. ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2548. การใชเหตผล ตรรกวทยา

เชงปฏบต. กรงเทพฯ : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวยาลย. ยงยทธ ณ นคร. (ม.ป.ป.) ความคดสรางสรรคกบการเรยนการสอน ในคณะสถาปตยกรรมศาสตร

[Online]. แหลงทมา : http://pioneer.chula.ac.th/~yongyudh/desmethods/methods.html [2551].

ยดา รกไทย และธนกานต มาฆะศรานนท. 2542. เทคนคการแกปญหาและการตดสนใจ. กรงเทพฯ : เอกเปอรเนท.

________. 2544. เทคนคการแกปญหาและตดสนใจ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพธระ ปอมวรรณกรรม. รถตดแกส[online]. 2551. แหลงทมา : http://www.gasthai.com[20 มนาคม 2551]. วรภทร ภเจรญ. 2544. 100 เครองมอ การแกปญหาอยางสรางสรรค. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สานกพมพรวมดวยชวยกน. วรภทร ภเจรญ. 2546. การคดอยางเปนระบบ และเทคนคการแกปญหา. กรงเทพฯ : บรษท เฟองฟา จากด. วราภรณ สบสหการ. 2545. วธคดเชงวพากษ: คดอยางมวจารณญาณ. กรงเทพฯ : สานกพมพ

Be Bright Books.


วฒนา ลวงลอ. 2551. การคดเชงระบบสาหรบนกพฒนาทรพยากรมนษย[Online]. แหลงขอมล : http://www.google.co.th/search?hl=th&q=systems+thinking&btnG=%E0%B8%84%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%B2&meta=lr%3Dlang_th, [พฤษภาคม 2551].

วนรตน จนทกจ. 2546. 17 เครองมอนกคด. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : หางหนสวนจากด ซโน ดไซน. วภาวรรณ สงหพรง. 2543. การวจยการดาเนนงาน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลา

ธนบร. วรยะ สรสงห. 2544. คณตคดสนก. กรงเทพฯ : สานกพมพอกษรวฒนา. วรพงษ เฉลมจระรตน. 2547. วธการแกปญหาในงานตามแบบฉบบญปน. พมพครงท 9. กรงเทพฯ : สานกพมพสมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน). วระพล สวรรณนนต. 2527. หลกกระบวนการแกปญหา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : สถาบน

บณฑตพฒนาศาสตร. ศนสนย ฉตรคปต และอษา ชชาต. 2544. ฝกสมองใหคดอยางมวจารณญาณ. กรงเทพฯ : สานกพมพวฒนาพานช จากด. ศนสนย ฉตรคปต. 2545. การเรยนรอยางมความสข : สารเคมในสมองกบความสขและ การเรยนร. กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา. ศภชย อาชวระงบโรค. 2547. Practical PDCA : แกปญหาและปรบปรงงานเพอความสาเรจ.

กรงเทพฯ : หางหนสวนจากด ซโน ดไซน. สมเกยรต เกตเอยม. 2547. การวจยการดาเนนงาน : การวเคราะหเชงปรมาณทางธรกจ.

มหาวทยาลยทกษณ. สชา จนทรเอม. 2542. จตวทยาทวไป. พมพครงท 12. กรงเทพฯ : บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช

จากด. สดตระการ ธนโกเศศ และคณะ. 2546. หมวก 6 ใบ คด 6 แบบ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ :

โรงพมพธรรมสาร. สวทย มลคา. 2547. กลยทธ...การสอนคดอยางมวจารณญาณ. กรงเทพฯ : หางหนสวนจากด

ภาพพมพ. สานกงานสภาสถาบนราชภฏ. 2543. การคดและการตดสนใจ. กรงเทพฯ : สานกพฒนาการ

ฝกหดคร.


254

อาร พนธมณ. 2540. ความคดสรางสรรคกบการเรยนร. กรงเทพฯ : บรษท ตนออ แกรมม จากด. อเกะซะวะ, ชชโร. 2543. การพฒนาความคดสรางสรรค. แปลจาก Chic No Dashikata โดยบณฑต

ประดษฐานวงษ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน). อษณย อนรทธวงศ (โพธสข). 2546. กลยทธสรางเดกใหปญญาเลศ. กรงเทพฯ : มลนธสดศร-

สฤษดวงศ อานวย ขาปรางค. 2543. วทยาศาสตรกบพระพทธศาสนา. สถาบนราชภฏเพชรบร. อรพรรณ พรสมา. 2543. การคด. กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาทกษะการคด. Anderson, R.D. and others. 1974. Developing Children’s Thinking Though Science. New

Jersey : Prentice-Hall. Angelo, T.A. 1995. Classroom Assessment for Critical Thinking. Teaching of Psychology.

Retrieved August 2, 2003, from Academic Search Premier database. Anthony, Landle. 1997. Creative Expression; Management Skill & Development. Training Information Network Limited.

Costin H. 1996. Management Development and Training : a TQM Approach. London : The Dryden Press.

De Bono, E. 1970. Lateral Thinking : Creativity Step by Step. New York: Harper & Row.

Devid, Moore S. 2000. The Basic Practice of Statistics. 2nd ed. USA. W H. Freeman and Company.

Dewey, J. 1933. How We Think. New York: D.C. Health and Company. Douglas A. Benton. 1995. Applied Human Relations: An Organizational Approach.

Prentice Hall. Edward E. Scannel and John W. Newstrom. 1980. Games Trainers Play. McGraw-Hill, Inc. Ennis, R.H. 1985. A Logical Basic for Measuring Critical Thinking Skill. Educational

Leadership. 43(2) October. Frederick S. Hillier and Gerald J. Lieberman. 2005. Introduction to Operations Research

and Revised CD-ROM 8. New York: McGraw-Hill Science/Engineering/Math; 8 edition.

Guilford, J.P. 1967. The Nature of Human Intelligence. New York . McGraw – Hill.


Guilford, J.P. and Robert R. Knapp 1968. Intelligence Creativity and Their Educational Inplication. San Diego : California.

Good, Carter V. 1973. Dictionary of Education. 3rded. New York: Mc Graw-Hill Book Company.

Hamdy A. Taha. 2005. Operations Research: An Introduction (8th Edition). New York: Prentice Hall.

Kenkel, James L. 1996. Introductory Statistics for Management and Economics. USA. An Imprint of Wadsworth Publishing Company.

Matlin, Magaret. 1983. Cognition. New York : Holt, Rinehart And Winston.

Moore, B.N. and Parker, R. 1986. Critical Thinking Evaluating claims and Arguments in Everyday Life. California: Mayfield Publishing Company.

Russell C. 1991. The Cultivation of Critical Thinking: Some Tools and Techniques. VCCA Journal. Vol 6(1).

Samuel C. Certo. 2000. Modern Management. Prentice Hall, 8th Edition. Schermerhorm, J’r, Jr., J.G. Hunt and R.N. Osborn. 2000. Managing Organizational

Behavior. New York: John Wiley & Sons, Inc. Sternberg, R.J. 1985. Beyond IQ: A triarchic theory of human intelligence. New York:

Cambridge University Press. Thomas L. Saaty. 2005. Creative Thinking, Problem Solving and Decision Making.

Washington, DC: RWS Publications. Torrance, E.P. 1965. Rewarding Creativeity Behavior. Endlandwood Cliffs. N.J.: Prentice Hall.

Torrance, E.P. and Myers, R.E. 1972. Creative Learning and Teaching. New York : Dood, Mead and Company.

Watson, G and Claser, E.M. 1964. Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal Manual. New York: Brace and World Inc.

การคิดและการต ัดสินใจ · สารบัญ (ต อ)...

Documents