บทบฏบตการท� 2

เน �อเย�อและอวยวะของสตว

บทนา เน �อเย�อ (tissue) คอกลมเซลลท�มาอยรวมกนเพ�อทาหนาท�ตาง ๆ เม�อเน �อเย�อชนดตาง ๆ มาประกอบกนและ

รวมกนทางาน จะเกดเปนอวยวะ ซ�งจะรวมกนทางานเปนระบบอวยะของส�งมชวต

เน �อเย�อสตว ประกอบดวยเน �อเย�อพ �นฐาน 5 ชนด คอ เน �อเย�อผว เน �อเย�อเก�ยวพน เน �อเย�อเลอด เน �อเย�อ

กลามเน �อ และเน �อเย�อประสาท

1. เน �อเย�อผว (epithelial tissue) ประกอบดวยเซลลจานวนมาก เรยงชดกนบนเย�อฐาน (basement

membrane) แบงเน �อเย�อผวออกตามหนาท�ได 2 ชนด คอ เน �อเย�อผวปกคลม ทาหนาท�ปกคลมภายนอกหรอภายใน

รางกาย บตามทอของระบบอวยวะภายใน และเน �อเย�อผวท�เปล�ยนไปทาหนาท�พเศษ เชน เปล�ยนเปนตอม และเปล�ยนไป

รบความรสก เปนตน

1.1 เน �อเย�อผวปกคลม (covering epithelial tissues) การเรยกช�อเน �อเย�อชนดน � เรยกตามลกษณะ

รปรางของเซลล คอ เซลลรปรางเปนแผนเหล�ยมคอนขางกลม และแบนบาง เรยกวา สแควมส (squamous epithelium)

รปลกบาศก เรยก ควบอยด (cuboidal epithelium) และรปส�เหล�ยมทรงกระบอก เรยก คอลมนาร (columnar

epithelium) และอาจเรยกช�อตามการเรยงตวของเซลลบนเย�อฐาน คอ เรยงตวแบบช �นเดยว (simple) และเรยงซอนกน

หลายช �น (stratified) เชน เซลล squamous เรยงตวบนเย�อฐานช �นเดยว เรยก simple squamous epithelium และเรยง

ตวซอนกนหลายช �น เรยก stratified squamous epithelium เปนตน

บางกรณ เซลลอาจเปล�ยนแปลงรปรางไปตามภาวะการทางานของอวยวะท�เน �อเย�อน �นบอย เชน เปล�ยน

จากเซลล cuboid เปนเซลล squamous เม�อผนงยดออก ดงท�พบท�เย�อบกระเพาะปสสาวะ เรยกเน �อเย�อบผวชนดน �วา

transitional epithelium

1.2 เน �อเย�อผวท�ทาหนาท�พเศษ เชน เปล�ยนไปทาหนาท�เปนตอม (glandular epithelium) ซ�งมท �งตอม

ท�ประกอบดวยเซลลเดยว และหลายเซลล เปนตอมมทอ และไมมทอ เปล�ยนไปรบความรสก (neuroepithelium) เชน ท�

ตมรบรส และไปทาหนาท�หดตวคลายกลามเน �อ (myoepithelium) เชน ท�ตอมน �านม เปนตน

2. เน �อเย�อเก�ยวพน (connective tissue) ประกอบดวยเซลล เสนใย และสารท�แทรกอยระหวางเซลล แบง

เน �อเย�อชนดน �ออกตามลกษณะและหนาท� คอ พวกท�ทาหนาท�ยดเหน�ยว พวกท�มคณสมบตพเศษ และพวกท�ทาหนาท�

พยงรางกายใหคงรป

2.1 เน �อเย�อเก�ยวพนท�ทาหนาท�ยดเหน�ยว แบงตามการเรยงตวของเซลลและเสนใย คอ พวกท�

ประกอบดวยเซลลจานวนมาก และหลายชนด เสนใยเรยงกนไมเปนระเบยบ อยอยางหลวม ๆ (loose connective

tissue) เซลลท�พบท�บรเวณน � เชน เซลลสรางเสนใย (fibroblast) มาสกเซลล (mast cell) และแมโครฟาจ (macrophage)

ซ�งเปนเซลลเมดเลอดขาวท�เปล�ยนรปรางไปทาหนาท�ทาลายส�งแปลกปลอม และพวกท�ประกอบดวยเซลลท �งชนดและ

จานวนนอย เสนใยท�เรยงกนเปนระเบยบแนน (dense connective tissue) เชน เอน (tendon)

2

เสนใยท�พบมหลายชนด เชน คอลลาเจน (collagen) อลสตก (elastic) และเรทควลา (reticular)

สวนสารระหวางเซลลเปนสารประกอบระหวางโปรตนกบคารโบไฮเดรต

2.2 เน �อเย�อเก�ยวพนท�มสมบตพเศษ ประกอบดวยชนดของเซลล และเสนใย ท�เหมาะสมกบหนาท�

ของเน �อเย�อชนดน �น ๆ ไดแก พวกท�ประกอบดวยเซลลไขมน (adipose tissue) พวกท�ประกอบดวยเซลลจานวนนอยและ

เสนใยชนดอลสตกมาก (elastic tissue) และพวกท�ประกอบดวยเซลลและเสนใยจานวนนอย (mucous tissue)

2.3 เน �อเย�อเก�ยวพนทาหนาท�พยงรปราง ไดแก กระดกออน และกระดก

กระดกออน (cartilage) ประกอบดวยเซลลกระดกออน (chondrocyte) อยในแองลาคนา (lacuna)

แบงกระดกออนตามชนดและจานวนของเสนใย คอ พวกท�มเสนใยชนด collagen จานวนปานกลาง (hyaline cartilage)

พวกท�เสนใย collagen จานวนปานกลาง แตมเสนใยอลสตกมาก (elastic cartilage) และพวกท�มเสนใย collagen

จานวนมาก (fibrocartilage)

กระดก (bone) ประกอบดวยเซลลกระดก (osteocyte) อยในแอง lacuna เสนใยสวนใหญเปนชนด

collagen และสารระหวางเซลลมเกลอแคลเซยมฟอสเฟตและคารบอเนตสะสมอย กระดกระยางค เชน กระดกแขน

และกระดกขา เม�อผาคร�งตามแนวยาว จะเหนเปนสองบรเวณชดเจน คอ บรเวณรอบนอก ซ�งมลกษณะของเน �อกระดก

แนน (compact bone) การเรยงตวของเซลลกระดกในบรเวณน �เรยงตวกนเปนระเบยบ เพ�อการลาเลยงสารอาหาร ของ

เสย และแกส เรยกวา ระบบฮาเวอรเชยน (Haversian system) ซ�งประกอบดวยทอฮาเวอรเชยน (Haversian canal)

และจากทอ Haversian อาจพบทอโฟลคแมน (Volkman canal) เช�อมขวางออกไปท�เย�อหมกระดก หรอเช�อมระหวาง

ทอ Haversian บรเวณดานในเน �อกระดกมลกษณะเปนรพรนคลายฟองน �า (spongy bone) มการเรยงตวของเซลลไม

เปนระเบยบ

3. เน �อเย�อเลอด (blood tissue) ประกอบดวยสวนท�เปนน �าเลอด คอ พลาสมา (plasma) ซ�งมองคประกอบ

เปนโปรตน น �า เกลอแร ฮอรโมน และอ�น ๆ และสวนท�เปนเมดเลอด รวมท �งเกลดเลอด สาหรบเมดเลอด ประกอบดวย

เมดเลอดแดง และเมดเลอดขาว

3.1 เมดเลอดแดง (erythrocyte) เมดเลอดแดงของสตวสะเทนน �าสะเทนบก สตวเล �อยคลาน และนก จะ

เหนมนวเคลยส สวนเมดเลอดแดงของสตวเล �ยงลกดวยน �านม ขณะอยในกระแสเลอดจะไมมนวเคลยส

3.2 เมดเลอดขาว (leucocyte) แบงตามลกษณะ สเปซฟก แกรนล (specific granule) ในไซโตพลาสซม

พวกท�ไมม granule ไดแก ลมโฟไซต (lymphocyte) และโมโนไซต (monocyte) สวนพวกท�ม granule ไดแก นวโทรฟล

(neutrophil), อโอซโนฟล (eosinophil) และเบโซฟล (basophil)

3.3 เกลดเลอด (blood platelet) เปนสวนของไซโตพลาสซมท�หลดแยกเปนช �นเลก ๆ จากเซลลขนาด

ใหญท�อยในไขกระดก แลวออกสกระแสโลหต ในสตวมกระดกสนหลงท�ไมใชสตวเล �ยงลกดวยน �านม สวนน �จะเปนเซลล

เรยกวา ทรอมโบไซต (thrombocyte)

4. เน �อเย�อกลามเน �อ (muscular tissue) ประกอบดวยเซลลกลามเน �อ (muscle cell) แบงชนดของ

กลามเน �อออกตามการมลาย (striation) คอ กลามเน �อลาย (striated muscle) และกลามเน �อเรยบ (smooth muscle)

กลามเน �อลาย แบงตามรปรางได 2 ชนด คอ กลามเน �อสเกเลตล (skeletal muscle) เซลลมลกษณะยาว

เรยงซอนกนเปนระเบยบ มนวเคลยสหลายอนอยชดเย�อหมเซลล และกลามเน �อหวใจ (cardiac muscle) เซลลมลกษณะ

ยาวแตกเปนสองแขนง (bifurcate) เซลลเรยงซอนกนไมเปนระเบยบ มนวเคลยส 1-2 อน อยกลางเซลล และยงมสวนท�

3

ยดเช�อมตอระหวางเซลลใหแนนชดกนเปน แกปจงชน (gap junction) ตามแนวขวางของเซลล เรยกสวนน �ตามลกษณะท�

มองเหนผานกลองจลทรรศนวา อนเทอรคลเลทเทดดสก (intercalated disk) สวนเซลลของกลามเน �อเรยบมลกษณะ

ยาว หวทายแหลม มนวเคลยสหน�งอนอยกลางเซลล

5. เน �อเย�อประสาท (nervous tissue) ประกอบดวยเซลลประสาท (nerve cell หรอ neuron) และนวโรเก

ลย (neuroglia) ซ�งเปนเซลลเก�ยวพนประสาท สวนใหญจะพบเน �อเย�อชนดน �ท�สมอง และไขสนหลง และมเสนประสาท

ไปตามสวนตาง ๆ ของรางกาย แบงชนดของเซลลประสาทตามจานวนของแขนง (process) ท�ออกจากเซลลประสาทได

ดงน � ถามแขนงเดยว เรยกยนโพลาร (unipolar neuron) ม 2 แขนง เรยกไบโพลาร (bipolar neuron) และมหลายแขนง

เรยกมลตโพลาร (multipolar neuron)

วตถประสงคเชงพฤตกรรม เม�อนสตศกษาปฏบตการน �แลวสามารถ

1. อธบายรปราง ลกษณะ การเรยงตว และบอกตาแหนงท�พบเน �อเย�อชนดตาง ๆ

2. จาแนกชนดของเน �อเย�อ

3. บอกความสมพนธระหวางรปรางลกษณะ การเรยงตว ตาแหนงท�พบ กบหนาท�ของเน �อเย�อ

4. อธบายความหมายและองคประกอบของอวยวะ

วสดและอปกรณ 1. สไลดถาวรเน �อเย�อชนดตาง ๆ

2. แผนภาพเน �อเย�อ

3. กบ

4. แทงกระดกผาซกตามยาว และช �นกระดก

5. รปป �นแสดงเมดเลอดชนดตาง ๆ

6. สไลดแกว และแผนกระจกปดสไลด

7. กลองจลทรรศน

8. วดทศน แสดงลกษณะและสวนประกอบของเน �อเย�อและอวยวะพชและสตว

การปฏบต 1. ศกษาตวอยางของเน �อเย�อผวปกคลมจากสไลดถาวร ใหนสตเปรยบเทยบความแตกตางเน �อเย�อผวแตละ

ชนด ตลอดจนการเรยงตว วามความเหมาะสมกบหนาท�อยางไร โดยการศกษาลกษณะ รปราง และจานวนช �นของเซลล

ดงตวอยางตอไปน �

- simple cuboidal epithelium จากเซลลผวบรเวณ collecting duct ของไต

- simple columnar epithelium จากเซลลผวลาไส

- stratified squamous epithelium จากเซลลผวหลอดอาหาร (esophagus)

4

2. ศกษาตวอยางของเน �อเย�อเก�ยวพนจากสไลดถาวร ใหนสตศกษาสวนประกอบของเน �อเย�อ และเปรยบเทยบ

ความแตกตางระหวางเน �อเย�อแตละแบบ โดยสงเกตลกษณะการเรยงตวของเซลล เสนใย และรายละเอยดตาง ๆ ดง

ตวอยางตอไปน �

- loose connective tissue จากเย�อข �วลาไส (mesentery)

- hyaline cartilage จากเน �อเย�อบรเวณหลอดลม

- compact bone จากกระดกแขนท�ผาซกตามยาว และเน �อเย�อกระดกท�ฝนจนบาง

3. ศกษาตวอยางของเน �อเย�อเลอด ใหนสตหาวธจาแนกและระบความแตกตางระหวางเมดเลอดแตละชนด

โดยใหศกษาจากรปป �นท�ต �งแสดงและสไลดถาวร โดยสงเกตจากลกษณะ รปราง ขนาดของเซลล และนวเคลยส การตดส

ของ specific granule ท�มลกษณะเฉพาะ ของเมดเลอดขาวชนดตาง ๆ เมดเลอดแดง และเกลดเลอด จากตวอยางเลอด

คน และเลอดกบ

4. ศกษาตวอยางของเน �อเย�อกลามเน �อ ใหนสตหาวธจาแนกและเปรยบเทยบขอแตกตางระหวางกลามเน �อท �ง

3 ชนด คอ

- skeletal muscle

- cardiac muscle

- smooth muscle

โดยศกษาลกษณะ รปราง และการเรยงตวของเซลล ตาแหนง และจานวนนวเคลยส และรายละเอยด

ตาง ๆ

5. ศกษาตวอยางของเน �อเย�อประสาท ใหนสตศกษาสวนประกอบของเน �อเย�อจากตวอยางสไลดบรเวณไขสน

หลง โดยสงเกตลกษณะ รปรางของเซลล และสวนประกอบของเน �อเย�อ

6. ศกษาอวยวะสตวจากตวอยางคอ ขากบ ใหนสตจาแนกชนดตาง ๆ ของเน �อเย�อท�พบบรเวณขากบ

7. ทบทวนวดทศนของเน �อเย�อสตว

5

ผลการปฏบต ตารางท� 2.1 เปรยบเทยบลกษณะ รปราง ของเซลลผวปกคลมท�มความเหมาะสมสมพนธกบหนาท�

ชนด ลกษณะ หนาท�

simple cuboidal

epithelium

simple columnar

epithelium

stratified squamous

epithelium

6

ตารางท� 2.2 เปรยบเทยบลกษณะของเน �อเย�อเก�ยวพนชนดตาง ๆ ดงน �

ชนด ลกษณะท�แตกตาง

loose connective tissue

hyaline cartilage

bone

7

ตารางท� 2.3 เปรยบเทยบลกษณะของเมดเลอดชนดตาง ๆ ดงน �

ชนด ลกษณะท�แตกตาง

วาดรปเซลล nucleus granule ลกษณะอ�น ๆ

erythrocyte

lymphocyte

monocyte

neutrophil

eosinophil

basophil

8

ตารางท� 2.4 เปรยบเทยบลกษณะของกลามเน �อชนดตาง ๆ ดงน �

ชนด ลกษณะท�แตกตาง

รปรางเซลล จานวนและตาแหนงของนวเคลยส ลกษณะอ�น ๆ

skeletal muscle

cardiac muscle

smooth muscle

9

ตารางท� 2.5 จาแนกเน �อเย�อชนดตาง ๆ ท�พบท�ขากบ ลงในตารางขางลาง

ชนดของเน �อเย�อ บรเวณท�พบ

1.

2.

3.

4.

5.

10

วจารณและสรปผล ………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

11

คาถามทายบท 1. เน �อเย�อบผวปกคลมท�มการซมผานของสาร จะมลกษณะตางกบเน �อเย�อบผวปกคลมท�ทาหนาท�ปองกนอยางไร

2. การท�เมดเลอดแดงของสตวเล �ยงลกดวยน �านม เม�ออยในกระแสโลหตไมมนวเคลยสน �น มผลดหรอเสยตอสตว

พวกน �หรอไม เพราะเหตใด

3. กระดกมสวนประกอบใดท�มลกษณะแตกตางจากเน �อเย�อเก�ยวพนชนดอ�น ๆ

4. ถาจะศกษาเน �อเย�อประสาท จะศกษาไดจากสวนใดบาง

คาท�ควรร chondrocyte connective tissue epithelium

erythrocyte Haversian system intercalated disk

leucocyte neuroglia neuron

osteocyte smooth muscle striated muscle

เอกสารอางอง 1. Campbell, N.A., Reece, J.B. and Mitchell, L.G. 2002. Biology, 6th edition. Addison-Wesley, Menlo

Park.

2. Junqueira, L.C. and Carneiro, J. 2003. Basic Histology Text and Atlas, 10th edition. McGraw-Hill,

Singapore.

3. Young, B. and Heath, J.W. 2002. Wheater’s Functional Histology a Text and Colour Atlas, 4th

edition. Elsevier Science, Edinburgh.

12

ลกษณะรปราง การจดเรยงตวของเซลลในเน �อเย�อของสตว

รปท� 2.7 simple cuboidal epithelium รปท� 2.10 loose connective tissue

(bar = 20 µm) (bar = 40 µm)

รปท� 2.8 simple columnar epithelium รปท� 2.11 hyaline cartilage (bar = 40 µm)

(bar = 20 µm)

รปท� 2.9 stratified squamous epithelium รปท� 2.12 Haversian system ของกระดกท�ฝน

(bar = 20 µm) จนบาง (bar = 100 µm)

13

ลกษณะรปราง การจดเรยงตวของเซลลในเน �อเย�อของสตว

รปท� 2.13 erythrocyte (bar = 10 µm) รปท� 2.16 neutrophil (bar = 10 µm)

รปท� 2.14 lymphocyte (bar = 10 µm) รปท� 2.17 eosinophil (bar = 10 µm)

รปท� 2.15 monocyte (bar = 10 µm) รปท� 2.18 blood platelet (bar = 10 µm)

14

ลกษณะรปราง การจดเรยงตวของเซลลในเน �อเย�อของสตว

รปท� 2.19 skeletal muscle (bar = 20 µm) รปท� 2.22 nervous tissue จากไขสนหลง

(bar = 40 µm)

รปท� 2.20 cardiac muscle (bar = 20 µm) รปท� 2.23 nervous tissue จากสมองสวน

cerebrum (bar = 20 µm)

รปท� 2.21 smooth muscle ท�ฉกแยกใหเหน รปท� 2.24 nervous tissue จากสมองสวน

เซลลชดเจนข �น (bar = 20 µm) cerebellum (bar = 20 µm)