บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาคนควา เรอง การมสวนรวมของชมชนในการบรหารและจดการเรยนการสอนเพอเสรมสรางจตสาธารณะ สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 ผศกษาคนควาไดท าการศกษาแนวคดทฤษฎประกอบดวย เอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอเปนพนฐาน และแนวทางการศกษาคนควาโดยแบงเปน 4 ตอน ดงน

1. การบรหารแบบมสวนรวม

1.1 แนวคดและทฤษฎของการบรหารแบบมสวนรวม 1.2 ความหมายของการบรหารแบบมสวนรวม

1.3 การมสวนรวมของชมชน

1.4 แนวทางการสรางและสนบสนนการมสวนรวม 2. จตสาธารณะ

2.1 ความหมายของจตสาธารณะ 2.2 ความส าคญของจตสาธารณะ 2.3 ปจจยทกอใหเกดจตสาธารณะ 2.4 สถาบนทควรมสวนรวมในการพฒนาจตสาธารณะ 2.5 การจดการเรยนการสอนเพอเสรมสรางจตสาธารณะ

3. ขอมลของส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 4. งานวจยทเกยวของ

12

การบรหารแบบมสวนรวม (Participation Management) การบรหารแบบมสวนรวม (Participative Management) ก าลงเปนทนยม และใชเปน

ขอไดเปรยบของเสนทางการแขงขนกนทางธรกจ โดยเนนเปาหมายของการมพนธสญญา (Commitment) รวมกน การมสวนรวม (Involvement) ของผบรหาร และผใตบงคบบญชาในการท างานรวมกนเพอใหบรรลเปาหมายขององคกร แนวคดหลกของการบรหารแบบมสวนรวม คอการใหความส าคญกบทรพยากรบคคล เปนนวตกรรมในการบรหารทสนบสนน ใหกลมงานมสวนรวม และเปนศนยกลางของการด าเน นการ โดยมการพฒนาการตดตอสอสาร (Developing Communication) การฝกอบรม (Training) และการใชพลงอ านาจทางภาวะผน าในการจงใจและรวมมอกน สอดคลองกบแนวคดของ เสรมศกด วศาลาภรณ (2542, หนา 4-5) ทกลาววา การใหบคคลมสวนรวมนนบคคลจะตองมสวนเกยวของ (Involvement) ในการด าเนนการหรอปฏบตภารกจตาง ๆ การทบคคลมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ยอมท าใหบคคลมความผกพน(commitment) ตอกจกรรมและตอองคการในทสด การมสวนรวมจงเปนการทบคคลหรอคณะบคคลเขาชวยเหลอ สนบสนน ท าประโยชนในเรองตาง ๆ อาจมสวนรวมในการตดสนใจ หรอในกระบวนการบรหาร ซงสรปไดวามสวนรวมในการรวมคด รวมท า รวมตดสนใจ ชวยเหลอ สนบสนน ท าประโยชนในเรองตาง ๆ อาจมสวนรวมในการตดสนใจ หรอในกระบวนการบรหาร

แนวคดและทฤษฎการบรหารแบบมสวนรวม แนวคดการบรหารจดการแบบมสวนรวม (Participative Management) เปนแนวคดทให

ความส าคญกบพนกงาน ในฐานะทเปนทรพยากรทส าคญ และควรคาแกการดแลรกษาขององคการเปนอยางยง และเปดโอกาสใหพนกงานเขามามสวนรวมในการบรหาร และจดการองคการ ซ งแนวคดน สอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรกจ และสภาวการณปจจบน และองคการตางใหการยอมรบ และน ามาประยกตใชกนอยางแพรหลาย นอกจากน แนวคดการจดการแบบมสวนรวม (Participative Management) ยงเกยวของกบเรองตาง ๆ ในองคการ ไดแก เรองการตดสนใจ การสอสารขอมล การก าหนดระบบการใหรางวลและการเสรมสรางทกษะและพฒนาความร ความสามารถ โดยใหสมาชกทกคนในองคการเขาไปมสวนรวมในการก าหนดหรอแสดงความคดเหนและความตองการของตนในเรองตาง ๆ

เคท เดวส (Keith Davis, 1972) ไดกลาวถงการมสวนรวม (Involvement) วาหมายถง การรวมงานทมการเกยวของกนทางดานจตใจและอารมณ ผลการเกยวของกนท าใหการด าเนนการบรรลเปาหมายของกลม พรอมทงเกดความรสกรบผดชอบตอกลมดวย

ไวท (White, 1982) กลาววา การมสวนรวมประกอบดวยสมต คอ 1) การมสวนรวมในการตดสนใจวาควรท าอะไร และท าอยางไร 2) การมสวนรวมในการเสยสละและพฒนาตามทได

13

ตดสนใจ 3) มสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทไดจากการด าเนนงาน และ 4) การมสวนรวมในการประเมนผล

ส าหรบการบรหารแบบมสวนรวม (Participative Management) เปนการสรางความมงมนผกพน (Commitment) ระหวางหวหนาและลกนอง เพอบรรลเปาหมายขององคกร และการบรหารแบบมสวนรวมในรปแบบการใชภาวะผน าอยางไมเปนทางการของผบรหารทจะจดใหผรวมงานมสวนรวมในการตดสนใจในงานทท าเปนตวอยางของการบรหารแบบประชาธปไตยในแนวราบ

เสรมศกด วศาลาภรณ (2541, หนา 3-4) กลาวถงการบรหารแบบมสวนรวมวา เปนการทบคคลหรอคณะบคคลเขามาชวยเหลอสนบสนน ท าประโยชนในเรองตาง ๆ อาจเปนการมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ หรอในกระบวนการบรหารซงเกยวของกบการเขาไปเกยวของดวย (Involvement) ก า ร ช ว ย เ ห ล อ แ ล ะ ท า ป ร ะ โ ย ช น (Contribution) แ ล ะ ก า ร ร บ ผ ด ช อ บ (Responsibility)

ส าหรบการมสวนรวมในการปฏรปการศกษาจะตองใหผเรยน คร ผบรหาร ผปกครอง และชมชน มสวนรวมอยางจรงจง ตงแตการวางแผนพฒนาสถานศกษา การจดการเรยนการสอน การพฒนาปรบปรงสถานศกษาและการตดตามประเมนผล (กระทรวงศกษาธการ, 2542, หนา 11) ซงครสภาไดก าหนดระดบคณภาพผบรหารการศกษา ระดบผเชยวชาญวา เปนการบรหารงานแบบผรวมงานทกคนมสวนรวมมงเนนใหทกคนรวมวางแผน และปฏบตตามแผนไดจรง สามารถบงชไดชดเจนวา ผลงานสวนใดเกดจากผรวมงานคนใด ขยายผลสกลมบคคลใกลเคยงกบผบรหาร เปาหมายปฏบตงานค านงถงผลการพฒนาทเกดขนกบผรบบรการและผรวมงาน ซงเปนไปตามทตกลงรวมกน (ส านกงานเลขาธการครสภา, 2541, หนา 4) สอดคลองกบการก าหนดระดบคณภาพ ผบรหารของคณะกรรมการขาราชการคร (ก.ค.) ซงไดก าหนดการปฏบตงานของผบรหารระดบเชยวชาญพเศษวาเปนผบรหารทเปดโอกาสใหผรวมงานมสวนรวมในการตดสนใจ และการบรหาร งานเปนแบบผรวมงาน มสวนรวมมงเนนใหทกคนวางแผนและปฏบตตามแผนไดจรง มเปาหมายของการปฏบตงาน ทค านงถงผลการพฒนาทเกดขนกบผบรหารและผรวมงาน ซงเปนไปตามทตกลงรวมกน ส าหรบระดบผบรหารทรงคณวฒ หรอ ผบรหารเกยรตคณ เปนผบรหารทยดถอกระบวนการพฒนารวมกนอยางสรางสรรค เปนระบบเปดโอกาสใหทกฝายทเกยวของรวมพฒนาและสรางสรรค เปนระบบเปดโอกาสใหทกฝายทเกยวของรวมพฒนาและสรางเอกภาพของงาน และกลมรวมทงสรางความสมดลของสงแวดลอม มเปาหมายการปฏบตงานทค านงถงผลการพฒนาทยนยาวถาวรทงระบบ อนเกดคณประโยชนตอสวนรวมอยางกวางขวาง เปนผลทท า

14

ใหทกคนสรางงานทยนยาวทงระบบ พฒนาวชาชพอยางถาวร น ามาซงเกยรตคณของนกบรหารเปนแบบบอยางทดทงดานวชาชพและชวตสวนบคคล (ส านกงานคณะกรรมการขาราชการคร, 2542, หนา 7-8) สอดคลองกบแนวคดในการพฒนาคณภาพการศกษาในปจจบนของไทยตามแนวพระราชบญญตการศกษา พ.ศ.2542 กลาวคอ ใหสถานศกษารวมกบบคคล ครอบครว องคกรชมชน องคกรปกครองสวนทองถน เอกชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และสถาบนสงคมอน ๆ ในการสงเสรมความเขมแขงของชมชนโดยจดกระบวนการเรยนร (มาตรา29)ใหมคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน เพอท าหนาทก ากบ สงเสรม สนบสนนกจกรรมของสถานศกษาประกอบดวย ผแทนผปกครอง ผแทนคร ผแทนองคกรชมชน ผแทนองคกรปกครองสวนทองถน ผแทนศษยเกาของสถานศกษาและผทรงคณวฒ (มาตรา 40) และใหมการระดมทรพยากรทางการศกษาจากชมชนโดยเนนผจดและมสวนรวมในการจดการศกษา บรจาคทรพยสน และทรพยากรอน ๆ ใหแกสถานศกษา มาตรา 58 (2) และใหคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน มหนาทเสนอนโยบาย แผนพฒนามาตรฐานและหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน การสนบสนนทรพยากรการตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการจดการศกษาขนพนฐาน (มาตรา 34) (ราชกจจานเบกษา ฉบบกฤษฎกา19 สงหาคม 2542) ซงกรมสามญศกษา กระทรวงศกษาธการไดน ามาเปนแนวคดในการพฒนาคณภาพการศกษาประการหนง โดยเนนการมสวนรวมและการรวมคดรวมท า (Participation & Collaboration) โดยมแนวคดหลกวา การศกษาเปนแหลงของสาธารณชนททกคน ทกสวนของสงคมตองเขามามสวนรวมรบผดชอบในการด าเนนการ เพอใหเกดประโยชนสงสดกบบคคลทกคนและกบสงคมโดยสวนรวม การศกษาจงเปนเรองของทกคน (All for Education) โดยความคดนเชอวา การใหทกคน ทกสวนของสงคมมสวนรวมคด และรวมท าเนนในการจดการศกษา ตลอดจนการมสวนรวมในการประเมนและการประกนคณภาพการศกษา จะท าใหเกดความรสกเปนเจาของ ใหการสนบสนนและรวมรบผดชอบตอการจดการศกษากอใหเกด ความมงมนรวมกนพฒนาการศกษาใหมคณภาพ เปนทยอมรบของสงคมได (กรมสามญศกษา, 2542, หนา 6)

จงสรปไดวา การบรหารแบบมสวนรวม คอ การบรหารโดยใหบคคลทมสวนเกยวของในการไดรบประโยชนทงทางตรง และทางออม จากการจดการศกษาไดมสวนรวมในการก าหนดนโยบาย และทศทางในการจดการศกษา มสวนรวมในการก าหนดมาตรฐานการศกษาของสถาน ศกษารวมด าเนนการ ใหการสนบสนนทงดานก าลงความคด ก าลงกาย ก าลงใจ และก าลงทรพย พรอมทงรวมก ากบตดตามตรวจสอบและประเมนผล เพอใหการศกษามคณภาพตามมาตรฐานทก าหนดและเปนทยอมรบในระดบสากล

15

แนวความคดพนฐานของการบรหารแบบมสวนรวม นกทฤษฎองคการมแนวคดเรองทฤษฎการจงใจทคลายคลงกน คอ ทฤษฎการจงใจของ

มาสโลว (Maslow’s Motivation Theory) มความเชอวามนษยทกคนมความตองการเหมอนกน ตราบใดทยงไมสามารถตอบสนองความตองการได กจะเกดปญหาความตองการอยร าไป แตถาความตองการไดรบการตอบสนอง กจะเลกสนใจมนษยตอบสนองความตองการแตกตางกน ทางดานปรมาณความตองการระดบต าคอนขางมขอบเขตจ ากด แตความตองการระดบสงมกจะมขอบเขตไมจ ากด

ทฤษฎการจงใจของเฮอรเบรก (Herberg’s Motivation Hygine Theory ) มความเชอวา ปจจยทจะจงใจใหคนท างานประกอบดวย

1. ความส าเรจในงานทท า 2. การไดรบการยอมรบยกยองและนบถอ 3. ความกาวหนาในหนาทการงานทน าไปสความส าเรจ 4. ลกษณะของงานทท า 5. ความรบผดชอบในงานทไดรบมอบหมาย 6. ความเจรญเตบโตสวนบคคล จากการศกษาถงพฤตกรรมของมนษย อากรส (Argyris) พบวาบคคลจะมวฒภาวะและ

บคลกภาพเปนของตนเอง การบรหารแบบมสวนรวมจะชวยใหบคคลไดพฒนาบคลกภาพของตนเองในดานการตดสนใจ การควบคมการท างาน การแสดงออก ทศนคตและการใชความสามารถทจะประสบความส าเรจ

ความหมายของการบรหารแบบมสวนรวม การบรหารแบบมสวนรวม เปนความพยายามทจะจงใจ ใหผทรวมปฏบตงานในองคกรได

มสวนรวมในการตดสนใจ รวมรบผดชอบและรวมมอกนพฒนางานดวยความเตมใจ ส าหรบนกการ ศกษาไทยไดใหความหมายของการบรหารแบบมสวนรวมไว อาท

คณวฒ คนฉลาด (2540, หนา 165) ไดกลาววา การบรหารแบบมสวนรวม เปนเทคนคทยอมรบกนอยางกวางขวาง โดยหลกการ คอ มงใหสมาชกในองคการมโอกาสท างานรวมกนเปนทมหรอเปนกลม ใหทกคนมสวนรวม งานจงประสบความส าเรจ และมประสทธภาพ การจดการแบบมสวนรวม เนนการจดการทผเกยวของหรอควบคมปญหาได มาชวยกนแกปญหาแบบเปนทม ซงจะไดยอมรบในปญหา และชวยกนแกปญหาไดดขนมกจะไดผลทางจตวทยา สรางขวญก าลงใจในการท างานของทกคนดวย

16

ธงชย สนตวงษ (25431, หนา 138) ไดใหความหมายไววา การบรหารแบบมสวนรวม คอการทผบรหาร หรอ เจาของกจการ ใชวธการแบบเปดโอกาสใหผปฏบตงาน ไดมสวนรวมในการบรหารงานดานตาง ๆ เชน การใหมสวนรวมในการวางแผน ชวยเสนอแนะขอคดเหน เพอประกอบ การตดสนใจ ของผบรหาร ตลอดจนการใหโอกาสและอสระกบกลมทจะตดสนใจ ท างานเองภายใตเปาหมาย และนโยบายทมอบหมายไวใหกวาง

สมเดช สแสง (25471, หนา 229) ไดสรปความหมายของการบรหารแบบมสวนรวมไววา การบรหารแบบมสวนรวม (Participation Management) เปนการบรหารทเปดโอกาสใหพนกงาน ทกระดบไดมสวนรวมในการบรหารกจการ ภายในขอบเขตหนาทของตน ถอวาเปนการบรหารทด และเหมาะสมทสดกบคณสมบตของมนษยในปจจบน การบรหารแบบมสวนรวมนเปนหลกการส าคญ ของการบรหารแบบใหมทเรยกวา การบรหารคณภาพทวทงองคการ (Total Quality Control หรอ TQC)

สมยศ นาวการ (2545, หนา 1) กลาววา การบรหารแบบมสวนรวม คอ กระบวนการใหผใตบงคบบญชามสวนเกยวของในกระบวนการตดสนใจ การบรหารแบบมสวนรวมเนนการมสวนรวมเกยวของอยางแขงขนของบคคล โดยใชความคดสรางสรรค และความเชยวชาญของพวกเขาในการแกปญหาของการบรหารทส าคญการบรหารแบบมสวนรวมอยบนพนฐานแนวคดของการแบงอ านาจหนาทการบรหารใหผใตบงคบบญชา ประการสดทายการบรหารแบบมสวนรวมตองการใหผใตบงคบบญชามสวนเกยวของอยางแทจรง ในกระบวนการตดสนใจทส าคญขององคการ ส านกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต (2540, หนา 16) ไดใหความหมายของการบรหารแบบมสวนรวมวา การบรหารแบบมสวนรวมเปนการจงใจใหผรวมปฏบตงานในองคการไดมสวนรวมในการตดสนใจ รวมรบผดชอบ และรวมมอกนในการพฒนาปฏบตอยดวยความเตมใจ

จากความหมายของการบรหารแบบมสวนรวมดงกลาว จะเหนวามผใหความหมาย ไวแตกตางกน พอสรปไดวาการบรหารแบบมสวนรวม หมายถง การทผบรหารใชการจงใจใหผปฏบตงาน หรอ ผทเกยวของไดมโอกาสมสวนรวมในการรวมคด รวมตดสนใจ รวมปฏบตงาน รวมรบผดชอบ เพอการพฒนาทปฏบตใหมคณภาพสงขน นอกจากนยงมผใหความหมายของการบรหารแบบมสวนรวม ไวอกหลายทาน อาทเชน

เคธ เดวด (Keith David, 1972) เสนอแนวคดวา ผบรหารจะไมใชระบบอตตาธปไตย และไมปลอยตามสบายจนเกนขอบเขต ผบรหารแบบมสวนรวมจะใหทกคนมสวนรวมเรยนรและรวมรบผดชอบกบผปฏบตงาน ผลทตามมา คอ พนกงานเกดการรบรในเปาหมายของกลมและเกด

17

ความรวมมอรวมใจกบกลม ซง Keith David จะเนนการมสวนรวมทางดานจตใจ (Emotional Involvement) มากกวาเปนเพยงการรวมท ากจกรรม (More Muscular Activity) วลเลยม พ แอนโธน (William P. Anthony, 1977) กลาววา การบรหารแบบมสวนรวมผบรหารจะปรกษาหารอกบเพอนรวมงานใหเขาไดรบรปญหาและรวมตดสนใจและใหผรวมงานเปนสวนหนงของการด าเนนงานเกยวกบเรองน เอดเวรด อ ลอวเลอร (Edward E. Lawler, 1974) กลาววา ขอปฏบตของการบรหารแบบมสวนรวม กอใหเกดความพงพอใจอยางสง และสามารถจงใจไดมากกวาการบรหารแบบเผดจการ

ดงนน จงสรปไดวาการบรหารแบบมสวนรวม หมายถง การกระจายอ านาจและความรบผดชอบของผบรหารไปยงผใตบงคบบญชา หรอ กลมงานทเกยวของ เพอใหกลมมสวนรวมในการตดสนใจ ก าหนดวสยทศน เปาหมายและยทธศาสตรขององคกร พรอมทงรวมด าเนนการใหงานบรรลเปาหมายอยางเตมใจ และเกดความพงพอใจของผใชบรการ

ววฒนาการของแนวคด ทฤษฎการบรหารแบบมสวนรวม เปนทยอมรบกนในปรชญาทวา มนษยทกคนมความร ความสามารถทแตกตางกนหากได

มการน าความร ความสามารถของบคคลเขามาท างานรวมกน ยอมเกดประโยชนตอองคการมากทสด นกทฤษฎทางการบรหารไดพยายามพฒนาแนวคด และวธการบรหารมาใชในการบรหารการศกษา อาท โรลด แคมปเบล (Roald Campbell, 1987) และเพอนรวมงานไดพยายามพฒนาแนวคดทางการบรหารการศกษาโดยการศกษาการบรหารการศกษาเปรยบเทยบกบการบรหารยควทยาศาสตรของเทเลอร (Talor, 1913) ซงมแนวคดวาเศรษฐกจและสงแวดลอมทางกายภาพคอ แรงจงใจใหมนษยท างานการศกษา ทางดานการบรหารเรมเปนทสนใจของนกบรหาร แฟรงคลน บอบบท (Frankin Bobbit, 1911) ไดใหความสนใจพฤตกรรมในองคการ โดยการวเคราะหงานสงเกตการท างานของผบรหาร วธการท างานทประสบความส าเรจและใหขอเสนอแนะทเปนแนวทางใหองคการมประสทธภาพสงสด ตอมาเรมอนด อ แคลลาหแอนส (Raymond E. Callahan’s, 1962) ไดท าการศกษาวเคราะหประสทธภาพของโรงเรยนทเปนทเชอถอศรทธาของคนทวไป จากบนทกของ Campbell พบวา การใชระบบประชาธปไตย ทงดานการบรหาร การนเทศ

การตดสนใจ และการสอน เปนระบบทมประสทธภาพ นอกจากน Campbell ยงใหความส าคญของมนษยสมพนธของคนในองคการในการท างานรวมกนอกดวย

การบรหารแบบมสวนรวม (Participative Management) ววฒนาการมาจากแนวคดการบรหารเชงมนษยสมพนธ (Human Relation Approach) และการบรหารเชงพฤตกรรม (Behavioral Approach)

18

การบรหารงานในยคปจจบนของผบรหารสถานศกษานน จะตองหมนศกษาหาความรเพอพฒนาตนเองใหกาวทนโลกยคโลกาภวตน และสงหนงทส าคญเปนอยางยงส าหรบผบรหารสถานศกษาคอการศกษาหลก แนวคดทฤษฎตาง ๆ ทจะไดน าไปประยกตใชกบสภาวะจรงในการบรหารงานของตน เพอใหสามารถขบเคลอนองคกรไปสจดมงหมายไดส าเรจอยางมประสทธภาพดงน

ครส อากรส กลาววา การบรหารแบบมสวนรวมเปนการจงใจใหผรวมปฏบตงานในองคการไดมสวนรวมในการตดสนใจ รวมรบผดขอบและรวมมอในการพฒนาองคการทปฏบตอยดวยความเตมใจการมสวนรวมในการปฏบตงานขององคการควรประกอบดวย สาระส าคญอยางนอย 3 ประการ คอ

1. การมสวนรวมในการแสดงความคดเหน สมาชกขององคการยอมมความผกพนกบองคการทตนเองปฏบตงานอย และมความปรารถนาทจะไดมสวนรวมในกาบรหารงานขององคการแมเพยงไดรบฟงความคดเหน กท าใหรสกวาไดมสวนรวมในการบรหารงานขององคการ

2. การมสวนรวมชวยใหเกดการยอมรบในเปาหมาย เพราะนอกจากจะชวยกระตนใหสมาชกแสดงความคดเหนแลว ยงชวยใหเกดความชวยเหลอเกอกลซงกนและกน ระหวางกลมสมาชกและความรวมมอนนจะแพรขยายไปทงองคการท าใหสมาช กทงองคการมเปาหมายเดยวกน การมสวนรวมเปนการยนยอมและพรอมทจะปฏบตหนาทดวยความเตมใจ ซงจะมผลทงทางใจ การยอมรบ การสนบสนน และผลตอการปฏบตงานอยางเตมท

3. การมสวนรวมชวยใหเกดความส านกในหนาทความรบผดชอบ การทบคคลไดแสดงความคดเหนและยอมรบในเปาหมายเดยวกน จะชวยกระตนใหบคคลเกดความส านกในหนาทความรบผดชอบตอการปฏบตงานขององคการ

เทคนคในการบรหารแบบมสวนรวม ธงชย สนตวงษ (2543, หนา 138) กลาววา วธปฏบตในการใหผปฏบตงาน หรอพนกงาน

มสวนรวมในการบรหาร อาจท าได หลายวธแตกตางกนสดแตความเหมาะสม เชน การจดใหมการรวมประชมออกความคดเหน การเปดโอกาส ใหผปฏบตใหขอเสนอแนะใหการบรหารโดยยดวตถประสงค และใหผใตบงคบบญชามสวนรวมในการปรกษาผลงานตาง ๆ และทบทวนเปาหมาย หรอ จดกลมคณภาพ กลม Q.C.(Quality Control) เพอใหผใตบงคบบญชารวมกนพจารณา และแกไขปญหาภายในกลมงานดวยกนเอง

ส านกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต (2540, หนา 16-17) ไดใหความเหนวาเทคนคทส าคญในการบรหารแบบมสวนรวม ไดแก

1. การใชกลมงานเฉพาะกจและคณะกรรมการ (Special Task Forces and

19

Committee) 2. การมคณะกรรมการคอยใหค าแนะน า 3. การใชแนวคดของหมดเชอมโยง (Linking Pin) 4. การตดตอสอสารแบบเปดประต 5. การระดมความคด 6. การฝกอบรมแบบตาง ๆ 7. การบรหารแบบยดหลกวตถประสงค (MBO)

วธการใชการบรหารแบบมสวนรวมสมยใหม แบงออกเปน 2 ระดบ คอ ระดบบคคล และระดบกลม ระดบบคคล(Individual) เปนวธการพจารณาและปรบปรงบคคลใหดขน ม 3 แบบ คอ

แบบท 1 การฝกอบรมใหมความรสกไว (Sensitivity Training) แบบท 2 ใชกบการวเคราะหการตดตอ (Transactional Analysis) แบบท 3 การนงสมาธแบบควบคมจต (Transcendental Meditation) ระดบกลมบคคล (Groups) สามารถใชกบวธการดงตอไปน คอ 1. ใชกบการรวมกลมแบบครอบครว (Family Grouping) 2. ใชกบการฝกอบรมเพยงในนาม (Nominal Group Technique) หมายถง บคคลถก

รวมเขาเปนกลม แตไมไดสอสารกนดวยวาจา เปนการประชมพรอมกนทโตะเพอรวมกนแกปญหา ดวยการใชค าตอบทเปนลายลกษณอกษร โดยสมาชกแตละคนจะใชเวลาเขยนเพอแสดงความคดเหนโดยไมพดจากน

3. ใชเทคนคเดลไฟ (Delphi Technique) ประโยชนของการบรหารแบบมสวนรวม

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2540, หนา 17) ไดกลาวถง ประโยชนของการบรหารแบบมสวนรวมไวดงน 1. ชวยสรางความสามคครวมพลงของบคคลในองคกร 2. ชวยใหทราบถงความตองการขององคกรทงหมด 3. ชวยเพมพนประสทธภาพการท างานใหสงขน ลดความเฉอยชาในการปฏบตงาน และการยายงาน 4. ชวยลดความขดแยงและการตอตานจากพนกงานระดบต า 5. ชวยสรางบรรยากาศในการท างาน และใหสขภาพจตของคนในองคกรดขน 6. ชวยเพมผลผลตในองคกร

20

7. สรางสรรคหลกการประชาธปไตยใหเกดขนในองคกร 8. ชวยลดคาใชจายในการบรหารงานใชทรพยากรอยางประหยดและทะนถนอม 9. ท าใหผรวมงานเกดความรสกวาเขาเปนสวนหนงในองคกร 10. เปนการแบงเบาภาระหนาทของผบงคบบญชา ในการควบคมงานใหลดนอยลงและ ท าใหผลของงานดขน สมเดช สแสง (2547, หนา 230) ไดสรปถงประโยชนของการบรหารแบบมสวนรวมวาประโยชนของการบรหารแบบมสวนรวมเปนการเปดโอกาสใหพนกงานรวมกลมกน ใชความรความสามารถ สตปญญา และประสบการณของแตละคน รวมกนปรบปรงงานในหนวยงานของตน มขอด คอ 1. ผทรปญหาดทสด และสามารถแกปญหาไดดทสด คอ ผทอยใกลชดกบปญหามากทสดจะแกปญหาไดถกตองทสด 2. บคลากรไดเรยนรการท างานเปนทม และมสวนรวมในการบรหาร 3. ผปฏบตงานมความรสกวาตนมคณคา มความภาคภมใจ และท างานเตมความ สามารถ

การมสวนรวมของชมชน รง แกวแดง (2542, หนา 277-278) กลาวถงแนวคดการมสวนรวมของผปกครอง ชมชน

และนกวชาการในหนงสอปฏวตการศกษาไทยวา การจดการศกษาเปนสทธและหนาทของผปกครองจงตองกระจายความรบผดชอบไปใหผปกครอง ตองสงเสรมใหมสมาคมผปกครอง (Parent teachers Association) หรอ PTA ในทกสถานศกษาเพอใหมบทบาทความรวมมอ ดานวชาการกจการนกเรยน สามารถแสดงความคดเหนในการประชมผปกครอง และผานผแทน ทอยในคณะกรรมการโรงเรยน เปนวธทใหผปกครองและชมชน มสวนรวมในการจดการศกษาของโรงเรยนมากขน

แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (People’s Participation) ไดเขามามบทบาทส าคญในการพฒนาชนบท ทงน ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 ทมงเนนคนเปนส าคญมากกวาการเตบโตทางเศรษฐกจ ไดพยายามเปลยนแปลงแนวทางการพฒนาจากระดบบนลงลาง (Top-Down) มาเปนจากระดบลางขนบน (Bottom-Up) แนวทางดงกลาวสอดรบกบแนวคดของ โอคเลย (Oakley, 1984) ไดกลาววา แนวทางจากระดบลางขนบนน เกยวของอยางยงกบแนวคดการมสวนรวมของประชาชน ซงเปนสงทขาดหาย (Missing Ingredient) ในกระบวนการ พฒนาการมสวนรวมของชมชน

21

ความหมายของการมสวนรวมของชมชน การมสวนรวมของชมชนนนมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายไวดงน สชาดา จกรพสทธ (2547) ศกษาเรองชมชนกบการมสวนรวมจดการศกษา สรปไดวา การมสวนรวมของชมชน แบงไดออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1. ลกษณะการมสวนรวม จากความเกยวของทางดานเหตผล โดยการเปดโอกาสใหสงคม องคกรตาง ๆ ในชมชน ประชาชนมบทบาทหลกตามสทธ หนาทในการเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน ตงแตการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ วางแผน การรวมปฏบต และการรบผดชอบในผลกระทบทเกดขน รวมทงสงเสรม ชกน า สนบสนนใหการด าเนนงานเกดผลประโยชนตอชมชนตามจดมงหมายทก าหนดดวยความสมครใจ 2. ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานจตใจ เปนการมสวนรวมของชมชน ทการเกยวของทางดานจตใจ อารมณ รวมทง คานยมของประชาชนเปนเครองชน าตนเองใหเขามามสวนรวม แสดงความคดรเรมสรางสรรค การกระท าใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว ท าใหผทเขามามสวนรวม เกดความผกพน มความรสกรบผดชอบตอกจกรรมทด าเนนงานดวยความสมครใจ นอกจากน โคเฮนและอฟฮอฟ (Cohen and Uphoff, 1981) ไดใหความหมาย การม สวนรวมของชมชนวา สมาชกของชมชนตองเขามามสวนเกยวของใน 4 มต ไดแก 1. การมสวนรวมการตดสนใจวาควรท าอะไรและท าอยางไร

2. การมสวนรวมเสยสละในการพฒนา รวมทงลงมอปฏบตตามทไดตดสนใจ 3. การมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการด าเนนงาน 4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ จากแนวคดและทศนะทไดกลาวมาขางตนทงหมด สามารถแยกประเดนสรปไดวาการม

สวนรวมของประชาชนเกดขนจากเปาหมายทตองการ คานยม ความเชอ วฒนธรรมประเพณ ความผกพน การเสรมแรง โอกาส ความสามารถ การสนบสนน ความคาดหมายในสงทตองการ โดยมพนฐานของการมสวนรวม ดงน 1. การมสวนรวมบนพนฐานของเหตผล 2. การมสวนรวมบนพนฐานของคานยม 3. การมสวนรวมบนพนฐานของประเพณ 4. การมสวนรวมบนพนฐานของความผกพน ความเสนหา

22

โดยสรป การมสวนรวมของชมชนนน เกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหบรรลถงวตถประสงคของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ซงการเราใหคนในชมชนเขามามสวนรวมนน ผด าเนนงานจะตองมความเขาใจในวธการด าเนนชวต คานยม ประเพณ ทศนคตของบคคล เพอใหเกดความสมครใจเขารวมกจกรรม โดยสรางโอกาสใหสมาชกทกคนของชมชน ไดเขามามสวนรวมชวยเหลอ และเขามามอทธพลตอกระบวนการด าเนนกจกรรมในการพฒนา รวมถงไดรบผลประโยชนจากการพฒนานนอยางเสมอภาค องคการสหประชาชาต (United Nation, 1981) และรเดอร (Reeder, 1974) ไดใหความหมายเจาะจงถงการมสวนรวม วาการมสวนรวมเปนการปะทะสงสรรคทางสงคม ทงในลกษณะการมสวนรวมของปจเจกบคคล และการมสวนรวมของกลม

ปจจยทท าใหเกดการมสวนรวมของชมชน การทชมชนจะเขามามสวนรวมนน มปจจยทสงผลใหประชาชนเขามามสวนรวม ซงมนกวชาการไดเสนอแนวคด ดงน คฟแมน (Koufman, 1949) ศกษาปจจยทเกยวของกบการพฒนาชมชนในชนบท พบวา อาย เพศ การศกษา ขนาดของครอบครว อาชพ รายได และระยะเวลาการอยอาศยในทองถน มความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชน นอกจากน ประยร ศรประสาธน (2542, หนา 5) ไดน าเสนอปจจยของการมสวนรวมวาปจจยทสงผลตอการมสวนรวม มดวยกน 3 ปจจย คอ 1. ปจจยสวนบคคล ไดแก อาย เพศ 2. ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจ ไดแก การศกษา อาชพ รายได และการเปนสมาชกกลม 3. ปจจยดานการสอสาร ไดแก การรบขาวสารจากสอมวลชนและสอบคคล จากแนวคดทกลาวมาขางตน สามารถสรปปจจยตอการมสวนรวมท ากจกรรมได ดงน 1. ลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ประสบการณตาง ๆ 2. ลกษณะทางเศรษฐกจ ไดแก อาชพ รายได 3. การไดรบขอมลขาวสาร ไดแก ความถในการรบรขาวสาร และแหลงทมาของขาวสาร

ขนตอนส าคญของกระบวนการมสวนรวมเพอจดการศกษาในชมชน กองนโยบายและแผนส านกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต (2543 ก, หนา 91-95) ไดกลาวถงขนตอนกระบวนการ มสวนรวม ดงน

23

1. การศกษาขอมลพนฐานกอนด าเนนการ 2. การสรางความสมพนธกบคนในชมชน 3. การสรางเครอขายของกลมผมสวนรวม 4. การสรางกจกรรม 5. การตอรองเพอด าเนนกจกรรม 6. การรวมกนด าเนนการ 7. การรวมกนประเมนผลการด าเนนการ 8. การรวมกนรบผลการด าเนนการ การกระบวนการมสวนรวมดงกลาว การท างานทยดการท างานแบบมสวนรวมตองม การท างานเปนระบบทม มการท างานเปนกลม ทมการเนนพฤตกรรมกระบวนการกลม มการชวยเหลอซงกนและกน เนนการบรหารโดยยดวตถประสงคทรวมกนก าหนดเปาหมายทชดเจน เนนคณภาพนกเรยน การเขามามสวนรวมของประชาชนในชมชน เพอการกระท ากจกรรมใดกจกรรมหนงใหเกดประโยชนตอชมชนนน มนกวชาการไดเสนอแนวคดถงขนตอนการมสวนรวมของชมชน ดงน ฟอรนารอฟ (Fornaroff, 1980) เสนอวากระบวนการมสวนรวมของชมชน มขนตอนการมสวนรวม ดงน 1. การวางแผน รวมถงการตดสนใจในการก าหนดเปาหมาย กลวธ ทรพยากรทตองใช ตลอดจนการตดตามประเมนผล 2. การด าเนนงาน 3. การใชบรการจากโครงการ 4. การมสวนรวมในการรบผลประโยชน นอกจากน อภญญา กงสนารกษ (2544, หนา 14 -15) ไดน าเสนอขนตอนการมสวนรวมของชมชนวา ชมชนตองมสวนรวมใน 4 ขนตอน คอ 1. การมสวนรวมในการรเรมโครงการรวมคนหาปญหา และสาเหตของปญหาภายในชมชน รวมตดสนใจก าหนดความตองการและรวมล าดบความส าคญของความตองการ 2. การมสวนรวมในขนการวางแผน ก าหนดวตถประสงควธการ แนวทางการด าเนนงาน รวมถงทรพยากรและแหลงวทยากรทจะใชในโครงการ 3. การมสวนรวมในขนตอนการด าเนนโครงการ ท าประโยชนใหแกโครงการ โดยรวมชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน

24

4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ เพอใหรวาผลจากการด าเนนงานบรรลวตถประสงคทก าหนดไวหรอไม โดยสามารถก าหนดการประเมนผลเปนระยะตอเนองหรอประเมนผลรวมทงโครงการในคราวเดยวกได สวน อคน รพพฒน (2547, หนา 49) ไดแบงขนตอนการมสวนรวมออกเปน 4 ขนตอน คอ 1. การก าหนดปญหา สาเหตของปญหาตลอดจนแนวทางแกไข 2. การตดสนใจเลอกแนวทาง และวางแผนพฒนา แกไขปญหา 3. การปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน 4. การประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา ขนตอนการเขามามสวนรวมของชมชน วรช วรชนภาวรรณ (2547) ไดสรปและน าเสนอขนตอนการมสวนรวมใน 2 ลกษณะ ไดแก ลกษณะท 1 มขนตอน ดงน

1. การคด 2. การตดสนใจ 3. การวางแผน 4. การลงมอปฏบต ลกษณะท 2 มขนตอน ดงน 1. การก าหนดปญหา 2. การวางแผน 3. การด าเนนงาน 4. การประเมนผล 5. การบ ารงรกษา และพฒนาใหคงไว จากแนวคดเกยวกบขนตอนการมสวนรวมของชมชนทงหมด สรปไดวาขนตอนของ การเขามามสวนรวมของชมชนนนม 6 ขนตอน ไดแก 1. การคนหาปญหา สาเหตของปญหา และแนวทางแกไข 2. ตดสนใจก าหนดความตองการ 3. ล าดบความส าคญ 4. วางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน ทรพยากร 5. ด าเนนงานตามโครงการ และ / หรอ สนบสนนการด าเนนงาน

25

6. ประเมนผล รปแบบการมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษา จากขนตอนของการมสวนรวมของชมชน เพอการรวมท ากจกรรมใดกจกรรมหนง ใหเกดประโยชนตอชมชนนน บนพนฐานของการเขามามสวนรวม ไพบลย วฒนศรธรรม (2547) ไดน าเสนอความคดเหนผานบทความ “แลหนาเศรษฐกจสงคมไทย” สรปการเขามสวนรวมของประชาชนไดใน 2 ลกษณะ ไดแก 1. การมสวนรวมของประชาชนทรฐเปนผน า การมสวนรวมในลกษณะนเปนการมองมาจากเบองบนหรอมาจากรฐ ประชาชนเปนเพยงผคอยรบนโยบายและปฏบตตาม 2. การมสวนรวมทเกดจากความตองการของประชาชนดวยความสมครใจโดยทรฐคอยชวยเหลอใหค าแนะน าหรอคอยอ านวยความสะดวกเทานน ทงน จากการทกฎหมายไดก าหนดบทบาทของทองถนกบการจดการศกษาในสาระมาตรา 41 ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2545 ทระบไววา องคกรปกครองสวนทองถนมสทธจดการศกษาในระดบใดระดบหนงหรอทกระดบตามความพรอม ความเหมาะสม และความตองการภายในทองถน ทงน วชต นนทสวรรณ และจ านงค แรกพนจ (2541, หนา 21-29) ไดน าเสนอรปแบบการมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษาไวดงน 1. รปแบบการจดการศกษาเพอพฒนาตนเอง การจดการศกษาในลกษณะน เกดจากความสามารถและความตองการของคนในชมชนทมงใหเกดการเรยนรทสอดคลองกบวถชวต และตอบสนองความตองการของสมาชกในชมชน โดยยดหลกใหผเรยนไดเรยนรอยางไมมขดจ ากดของระยะเวลา สถานท เพศ และอาย เปนการเปดโอกาสใหคนไดเรยนรตามอธยาศยท แทจรง ชมชนไดเขามามบทบาทหลกในการจดการศกษา ทงน รปแบบการมสวนรวมตามแนวทางน ตองอาศยองคประกอบ 3 อยางทมอยในชมชน ไดแก คน ความร และทรพยากร โดยมกระบวนการด าเนนการ คอ

1. การวเคราะห – สงเคราะห ปญหาชมชน 2. หาทางออกทเหมาะสมและสอดคลองกบวถชวต 3. ด าเนนการสรางกจกรรมเพอใหผเรยนไดแกไขปญหาทมอย 4. ประเมนผลกจกรรม

โดยการก าหนดเนอหาหรอกจกรรมการเรยนร จะเรมจากจดเลก ๆ ทเกยวของกบชวตประจ าวนแลวขยายออกไปสเนอหาหรอกจกรรมทซบซอน และเกยวของกบวถชวตทงหมด

26

2. รปแบบการมสวนรวมในการจดการศกษาของโรงเรยน ชมชนมสวนรวมกบโรงเรยนในการสรางหลกสตรทองถนทสมพนธ และสอดคลองกบความเปนจรงของสภาพชมชน สนองความตองการและวถชวตของชมชนในทองถน โดยบคคลในทองถน เชน ปราชญชาวบาน ผร ผน าชมชน ผปกครอง มาจดท าหลกสตรทองถนและประเมนผล 3. รปแบบการเชอมประสานการจดการศกษาระหวางโรงเรยนกบชมชน การมสวนรวมของชมชนในรปแบบนจะเกดขนเฉพาะกบชมชนทมกระบวนการเรยนรทเขมแขง มองคกรชมชนเพอจดการเรยนรรวมกน มเครอขายการเรยนรเพอการแลกเปลยนประสบการณกบชมชนอน รปแบบการมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษาตามทไดกลาวมานน สรปไดวา รปแบบการมสวนรวมในการจดการศกษานน นอกจากจะเปนการมสวนรวมกบโรงเรยนในการพฒนา การจดการเรยนการสอนแลว ยงเปนไปในลกษณะของการรวมกนจดการศกษาใหแกคนในชมชน เพอสรางความเขมแขงใหแกชมชนนน ๆ ดวยบนพนฐานของการมสวนรวมในระดบสง

แนวทางในการบรหารโรงเรยนแบบมสวนรวมตามบรบทของสถานศกษา การบรหารและจดการศกษาของประเทศไทยในระดบทองถนแตเดมมานน เรมตนจาก

การมสวนรวมของประชาชนมากพอสมควร อนเปนการวางรากฐานประชาธปไตยในแงของการมสวนรวมของประชาชน แตเมอรฐบาลตองการทจะเรงรดการศกษา กไดดงเอาการบรหารจดการมารวมอยในอ านาจของรฐมากขน การโอนการศกษาประชาบาลใหเทศบาล หรอองคการบรหารสวนจงหวดในป พ.ศ.2509 เปนการโอนใหกบราชการ ในระดบทองถนเนนผบรหารและจดการ เพอแกปญหาบางอยางของรฐ ท าใหไมไดมการบรหารจดการศกษา โดยนกการศกษาวชาชพและประชาชนผมภมปญญาโดยตรงการบรหารและจดการศกษาทมไดอยในรปของคณะกรรมการสถานศกษา ทมาจากผทรงคณวฒทางการศกษา และประชาชนผมภมปญญาดงกลาว นบวาเปนการเสยโอกาสในการบรหารจดการศกษาทประชาชนไดมโอกาสเขาไปมสวนรวมในการบรหารจดการศกษาและเมอโอนการศกษาประชาบาลกลบไปอยภายใตการบรหารและจดการของกระทรวงศกษาธการ ตามพระราชบญญตคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต พ .ศ.2523 ในรปของคณะกรรมการระดบตาง ๆ แลว พบวาการบรหารจดการทกระดบยงขาดการมสวนรวมของประชาชนอยางแทจรง จนท าใหยากตอการพฒนาการศกษาใหตอบสนองความตองการของประชาชน

แมวาการศกษาไทย จะไดเรมเปนจรงเปนจง และกวางขวางมากขน เปนเวลานานพอสมควร และไดรบการปรบปรงแกไขพฒนามาตลอด แตยงมอปสรรคในการจดการศกษา และการบรหารหลายประการ กลาวคอ 1) คณภาพการจดการศกษายงไมเปนทพอใจทพอจะสประเทศอนในเวทโลกได 2) การบรหารจดการศกษายงรวมศนยอ านาจไวสวนกลาง กอปรทงขาดเอกภาพ

27

ทางดานนโยบาย และมาตรฐาน 3) ขาดประสทธภาพของการประกนคณภาพทางการศกษา 4) ขาดการมสวนรวมของประชาชน 5) ขาดการพฒนานโยบายอยางตอเนอง 6) ขาดการเชอมโยงกบองคกรปกครองสวนทองถนและเอกชน นอกจากปญหาและอปสรรคดงกลาว ประเทศไทยในปจจบนยงประสบวกฤตทางการศกษาหลายประการทเปนสาเหตทางการน าไปสการปฏรปการศกษา แนวทางการปฏรปการศกษาตามพระราชบญญตการศกษา พ.ศ.2542 ไดก าหนดหลกการส าคญไว (มาตรา 81) 3 ประการ คอ การศกษาตลอดชวต การมสวนรวมและการพฒนาอยางตอเนอง ประเดนการมสวนรวมนนไดกลาวถง การมสวนรวมของสงคมในการจดการศกษา ซงแสดงออกไดหลายลกษณะ เชน รวมเปนกรรมการ รวมแสดงความคดเหน รวมสนบสนนกจกรรมทางการศกษา รวมสนบสนนทรพยากร รวมตดตามประเมนผล รวมแกไขปญหาอปสรรคของการจดการศกษา และชวยสงเสรมสนบสนนใหเกดการพฒนาไปตามเปาหมาย จตสาธารณะ (Public Mind)

พบวามการใชค าวา “จตสาธารณะ” “จตส านก” และ “จตอาสา” ในบรบททเหมอนกนดงนน 3 ค าน จงมความหมายใกลเคยงกน จตส านกสาธารณะตองสมพนธอยกบส านกของความเปนเจาของ และ ความส านกของความเปนเจาของกตองผกอยกบสมบตชมชน เปนการกระท าดวยจตวญญาณทมความรกความหวงใย ความเอออาทรตอคนอนและสงคมโดยรวม การมคณธรรมจรยธรรมและการไมกระท าทเสอมเสยหรอเปนปญหาตอสงคม ประเทศชาต การมจตส านกทสรางสรรค เปนกศล และมงท ากรรมดทเปนประโยชนตอสวนรวม คดในทางทด ไมท าลายเบยดเบยนบคคล สงคม วฒนธรรม ประเทศชาตและสงแวดลอม การกระท าและค าพดทมาจากความคดทด การลดความขดแยง และการใหขวญ และก าลงใจตอกน เพอใหสงคมโดยสวนรวมมความสข

ความหมายของจตสาธารณะ ค าวา จตสาธารณะ (Public Mind หรอ Volunteer Spirit) หรอ จตส านกสาธารณะ

(Public Consciousness) เปนค าใหมทมใชเมอไมนานมาน และเปนเรองใหมส าหรบคนไทย ซงมผใหความหมายของจตส านกสาธารณะหรอจตสาธารณะ ไวหลากหลายและมการเรยกจตส านกสาธารณะไวแตกตางกน ไดแก การเหนแกประโยชนสวนรวม จตส านกตอสงคม จตส านกตอสวนรวม จตส านกสาธารณสมบต เปนตน ซงค าเหลานมผใหความหมายไวใกลเคยงและมความสอดคลองกน เมอแยกศกษาความหมายของจตส านก และสาธารณะ มผใหค าจ ากดความไวหลากหลาย ดงน

28

ชาย โพธสตา (2540, หนา 14-15) และลดดาวลย เกษมเนตร (2546, หนา 2-3) สรปความหมายของจตสาธารณะ หมายถง คณลกษณะทางจตใจของบคคลเกยวกบการมองเหนคณคา หรอ การใหคณคาแกการมปฏสมพนธทางสงคมและสงตาง ๆ ทเปนสงสาธารณะทไมมผใดผหนงเปนเจาของ หรอ เปนสงทคนในสงคมเปนเจาของรวมกนเปนสงทสามารถสงเกตไดจากความรสกนกคด หรอ การกระท าทแสดงออกมา

ชยวฒน สทธรตน (2552, หนา 14) จตสาธารณะ หมายถง จตส านกเพอสวนรวมเพราะค าวา “สาธารณะ” คอสงทมไดเปนของผหนงผใด จตสาธารณะจงเปนความรสกการเปนเจาของในสงทเปนสาธารณะในสทธและหนาททจะดแล และบ ารงรกษารวมกน เชน การชวยกนดแลรกษาสงแวดลอม โดยการไมทงขยะลงในแหลงน า การดแลรกษาสาธารณสมบต เชน โทรศพทสาธารณะ หลอดไฟฟาทใหความสวางตามถนนหนทาง แมแตการประหยดน าประปา หรอไฟฟาทเปนของสวนรวม โดยใชใหเกดประโยชนอยางคมคา ตลอดจนชวยกนดแลรกษา ใหความชวยเหลอผตกทกขไดยาก หรอ ผทรองขอความชวยเหลอเทาทจะท าได ตลอดจนรวมมอกระท าเพอไมใหเกดปญหา หรอ ชวยกนแกปญหา แตตองไมขดตอกฎหมาย เพอรกษาประโยชนสวนรวม ในค าวา จตสาธารณะ (PUBLIC MIND) มค าวา “สาธารณะ” “PUBLIC” คนประกอบดวย P+U+B+L+I+C ซงหมายถง 1. Professional ท างานแบบมออาชพ คนไทยทกคนทคดใหม ท าใหมจะตองเปน มออาชพ (Profession) รลกในหนาททรบผดชอบ รรอบในงานทเกยวของ ตองพฒนาตนเองอยตลอดเวลา หาความรใหมเสมอ 2. Unity เอกภาพ คานยมใหมตองเปนไปในทศทางของความสามคคในหมคณะ ไมกลวกนไดหนา หรออจฉารษยากน ควรจะฝกการท างานเปนทม เพราะการทคนในองคกรมเอกภาพ จะชวยใหการขบเคลอนภาระงาน เพอมวลประชา เปนไปดวยความเรยบรอย มหลายองคกรทคนในองคกรกลวกนไดด เลยไมมใครท าอะไร คนไทยทกคนกไมไดอะไรดวย แตในความเปนเอกภาพกยอมใหมความแตกตางได แตอยาแตกแยก 3. Believe ความเชอ คนไทยทกคนจะตองท างานดวยความเชอ เชอค าสอนของพระพทธเจา เชอในสงทถกตองแลวยดใหมน ถาคนไทยทกคนขาดแลวซงความเชอ การท างานกจะขาดพลง 4. Locally ภมปญญาทองถน คนไทยทกคนจะตองเปนผทเชอ และศรทธาในความเปนพลงทยงใหญ ของภมปญญาไทย ลดความเชอทนสมยนยมลง (Modernization) Local Wisdom ในดานตาง ๆ จะน าไปสการแกปญหาอยางเปนระบบ และเขากบบรบทของสงคมไทย คนไทย

29

ทกคนตองเลกดถกภมปญญาของคนในระดบรากหญา แลวหนไปสวถของการเรยนรรวมกน เขาไปเปนสวนหนงของการเรยนรในชมชน 5. Integrity ความซอสตย คนไทยทกคนจะตองยดเอาความซอสตยเปนทตงเพอเปนแบบอยางทดใหกบสงคม คดด ท าดเพอชาต งานทกชนจะตองตรวจสอบได มความโปรงใส 6. Creative สรางสรรค คนไทยทกคนจะตองคด และท างานทสรางสรรค พฒนานวตกรรม (innovation) ใหม ๆ ใหเกดขนกบสงคม ตองไมหยดนง ตองมความเปนพลวต ทงนเพอประชาชนและประเทศชาต

ถาจตสาธารณะ เปนจตทเกดแกคนไทยในภาพรวม เชอแนวาประเทศชาตจะไดรบแตสงทด โดยภาพรวมกจะเขมแขง สงคมไทยกจะนาอยมากยงขน

นธ เอยวศรวงศ (2550) บอกไวในขอเขยนเรองจตสาธารณะบนความเลอมล า (สดสปดาห มตชน) ตอนหนงวา "ถงไมเทาเทยมกนกมความเสมอภาคพอทจะท าใหทกคนรสกเปนเจาของ "สาธารณะ" เหมอนกน" แลวตงค าถามวาสงคมไทยทกวนน "มความเสมอภาคพอทจะท าใหทกคนรสกเปนเจาของ "สาธารณะ" ตาง ๆ รวมกน ทงความเสมอภาคและจตสาธารณะยงเชอมโยงเกยวของกบสงอนในพฤตกรรมทางสงคมอกมาก เชน คณธรรม จรยธรรม ความซอสตย และวนย ฯลฯ ราชบณฑตยสถาน (2538, หนา 231) ใหความหมายของจตส านกวา หมายถง ภาวะทจตตนและรสกตว สามารถตอบสนองตอสงเราจากประสาทสมผสทง 5 คอ รป รส กลน เสยงและสงสมผสได สจตต วงษเทศ (2550) กลาววาจตสาธารณะ หมายถง การเผอแผแบงปน เออเฟอเกอกล มความหมายเดยวกบท าบญท าทาน ทงเพอคนอนเปนตวเปนตน กบเพอสาธารณะรวมหมดทงคนทงชมชนจนถงบานเมองประเทศชาตและโลก สงนมวาระแหงชาตเรยก "ทานและการอาสาสมคร" แตมบางคนบญญตค าขนใหมวา "จตอาสา" บาง "จตสาธารณะ" บาง ฯลฯ ลวนมความหมายตรงกน คอเรมจากไมเบยดเบยนตนเองและคนอนแลวเผอแผแบงปนเออเฟอเกอกลผคน และชมชน ทาน และการอาสาสมคร, จตอาสา, จตสาธารณะ, ความเสมอภาค ท าใหเกด จตสาธารณะอยางธรรมชาตและธรรมดา ๆ เมอไมมความเสมอภาคเสยแลว กเกดจตสาธารณะไมได ถงจะเกดมขนบางกเปนครงคราว ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ไดใหความหมายวา การรจกเอาใจใสเปนธระและเขารวมในเรองของสวนรวมทเปนประโยชนตอประเทศชาต มความส านกและยดมนในระบบ

30

คณธรรม และจรยธรรมทดงาม ละอายตอสงผด เนนความเรยบรอย ประหยดและมความสมดลระหวางมนษยกบธรรมชาต

เหวง โตจราการ (2550) ใหความหมายของจตสาธารณะอยางกวาง หมายถงจดประกายเพอจตสาธารณะ ดงน

1. อารมณความรสกนกคด จตส านกทเปนไปเพอเปนประโยชนเกอกล สงเสรมสนบสนนสงทเปนประโยชนตอสาธารณชนคนหมมาก 2. ใหก าลงใจ ใหความอบอน ใหแรงบนดาลใจ แกผคนในการตอส เพอเอาชนะอปสรรคในชวตของตน เพอจะไดด ารงตนอยางปกตสขในสงคมชมชน และเขารวมในการสรางสนตสขให เกดขนแกสงคมในวงกวาง 3. ในขณะเดยวกนอาจจะรวมถง บทบาทในการลดทอนอ านาจของกเลสตณหาตาง ๆ ทเพมความยดมนถอมน ในเรองตวกของก โลภะ โทสะ โมหะ ของปจเจกชนใหมากมายยงขนไปดวยกได เพราะหากเพลงหรอคตศลปเปนไปในท านองเชดช สงเสรม เรองกเลสตณหาตาง ๆ มนษยกจะถกมอมเมาใหหลงในกองกเลสตาง ๆ แลวกอใหเกดการเบยดเบยนตวเอง และผอน ซงกคอสงคมหรอสาธารณชนใหเกดความเดอดรอนอยางไมมทสนสด 4. ในขณะเดยวกนกอาจจะกลาวขวญถงสงคมอดมการณ หรอสภาพอนเปนท พงปรารถนารวมกนของมนษยชาตโดยรวม ซงส าหรบชาวพทธเราอาจจะเรยกวาสงคมพระศรอารย หรอ ศาสนกอนกอาจจะเรยกกนในชออน แตโดยเนอแทแลวกมความหมายตรงกน คอ มนษยอยรวมกนอยางอยเยนเปนสข ไมมการเบยดเบยนกน มความอดมสมบรณในโภคทรพย ทกคนตางมจตส านกทสงสง ไมมความเหนแกตวเหลออยแมแตนอยนด ไมวาในระดบปจเจกชน หรอสงคมกตาม สรปตามความหมายขางตนวา จตสาธารณะ หมายถง การจดประกายเพอใหคนท าประโยชนเพอสงคมตลอดจนการใหความเอออาทร ลดความขดแยงและการใหขวญและก าลงใจตอกนเพอใหสงคมเปนสข

อมรรตน เจรญชย (2550, หนา 44) กลาววา จตสาธารณะ หมายถง การประพฤตตน ทว ๆ ไป ท าใหตนเอง ครอบครว และสงคมมความสข รวมทงการแสดงความหวงใยตอสงคม ทานพดถงผลกระทบของการปฏบตตนของบคคลทมตอสงคมและสงแวดลอม เราตองมจตสาธารณะ ถาท าสงใดแลวเกดความเสยหายแกสวนรวมกไมควรท า การทงขยะลงแมน าล าคลองท าใหน าเนาเหมน ท าใหปลาตาย คนอยใกลน าตองล าบาก บานเมองหมดความสวยงาม ถาทงเศษอาหารไวตามพน จะเนาเหมนเปนอาหารของแมลง เปนทเพาะแมลงใหมากขน ท าความร าคาญไปทวและ

31

ท าใหเกดเชอโรค ไมควรท าคนไทยยงขาดความรสกรบผดชอบตอสงคม การสรางนสยและตองเรมตนจากในบาน เมอเหนสงไมถกตอง ผใหญจะตองบอกเดกทนท โดยตองเปนตวอยางทด ตองไมอายทจะท าความด และชวยกนชมเชยคนท าความด มาชวยสรางจตสาธารณะกนใหมาก ๆ Raj (1996) กลาววา จตส านก เปนค าทไมสามารถใหค าจ ากดความไดชดเจน แตสามารถอธบายทใกลเคยงได 2 แนวทาง ซงแนวทางแรกเปนความคดทเปลยนแปลงตลอดเวลาไมหยดนง และแนวทางทสอง หมายถง จตส านกของบคคล เปนความรสกของบคคลทมอยตลอดเวลา แมชวงวางของเวลา เชน การนอนหลบ สรปวาจตสาธารณะ หมายความถง การกระท าดวยจตวญญาณ มความรก ความเอออาทรตอคนอนและสงคมรอบ ๆ ตวรวมไปถงประเทศชาตบานเมอง รวมความแลวเปนการรวมความหมายของคณธรรมจรยธรรม และการไมกระท าท เสอมเสยหรอเปนปญหาตอสงคม ประเทศชาตท าเมออยโรงเรยน จะตองมระเบยบเรองความสะอาด เดกนกเรยนมเวรท าความสะอาดหองเรยนและบรเวณโรงเรยนนน

เชนเดยวกบจตอาสา คอ ผทมจตใจทเปนผให เชน ใหสงของ ใหเงน ใหความชวยเหลอดวยก าลงแรงกาย แรงสมอง ซงเปนการเสยสละสงทตนเองม แมกระทงเวลา เพอเผอแผใหกบสวนรวมอกทงยงชวยลด "อตตา" หรอ ความเปนตวเปนตนของตนเองลงไดบาง

สวนอาสาสมคร เปนงานทเกดจากผทมจตอาสา ซงมความหมายอยางมากกบสงคมสวนรวม เปนผทเออเฟอ เสยสละเวลา แรงกาย แรงใจ เพอชวยเหลอผอน หรอ สงคมใหเกด ประโยชน และความสขมากขน การเปนอาสาสมครไมวาจะเปนงานใด ๆ กแลวแต ทท าใหเกดประโยชนในทางบวก ลวนแตเปนสงทเราควรท าทงสน คนทจะเปนอาสาสมครไดนน ไมไดจ ากดทวย การศกษา เพศ อาชพ ฐานะ หรอ ขอจ ากด ใด ๆ ทงสน หากแตตองมจตใจ เปน "จตอาสา" ทอยากจะชวยเหลอผอน หรอสงคมเทานน และความหมายของจตอาสาทไดจากนกศกษาพยาบาล คอความสมครใจ เตมใจ ตงใจท า และเสยสละทงแรงกาย แรงใจหรอทรพยสนในการกระท าหรอสงท เปนประโยชนตอผ อน โดยไมหวงผลตอบแทนและมความสขทไดชวยเหลอผ อน ซงมรายละเอยดในแตละประเดนดงน

1. ความสมครใจ เปนการกระท าสงใดสงหนงดวยความพรอมทจะชวยเหลอผอนและเปนการอาสาสมครทจะกระท าสงนน เชน “ความสมครใจพรอมทจะชวยเหลอ” “การกระท าสงใดสงหนงดวยความสมครใจ” “ความสมครใจในการกระท ากจกรรม”

32

2. ความเตมใจ เปนความรสกของนกศกษาพยาบาลทยนดใหความชวยเหลอแกผอน เชน สงทเราสมครท าดวยความเตมใจ” “การใหความชวยเหลอดวยความเตมใจมาจากความรสกทแทจรง” “ ความรสกทอยากท าดวยความเตมใจ”

3. การเสยสละ เปนการกระท าของนกศกษาทชวยเหลอแกผอนดวยความรสกทกระท าดวยความมงมนโดยไมหวงสงตอบแทน เชน “การมใจรกอยากชวยเหลอผอนโดยไมหวงสงตอบแทน” “การท าประโยชนตาง ๆ แกสวนรวม ไมหวงผลประโยชน” “ความรสกมงมนตงใจชวยเหลอเพอนมนษย สงคมทเดอดรอน”

จตส านกเพอสวนรวมนนสามารถกระท าได โดยมแนวทางเปน 2 ลกษณะ ดงน 1. โดยการกระท าของตนเอง ตองมความรบผดชอบตอตนเอง เพอไมใหเกดผลกระทบ

และเกดความเสยหายตอสวนรวม 2. มบทบาทชวยสงคมในการรกษาประโยชนของสวนรวม เพอแกปญหา สรางสรรคสงคม

ซงถอวาเปนความรบผดชอบตอตนเองและสงคม ดงนน จตส านกสาธารณะ คอ จตส านกของสงคม (Social Consciousness) ทถายทอด

สบตอกนมาตราบเทาทยงมการด ารงอยของสงคม (Social Being) จตส านกสาธารณะ ประกอบ ดวยค าวา “จตส านก” และ “สาธารณะ” “จตส านก” เปนเรองของ Mind หรอ Spirit กอนทเราจะกระท าสงใด จตทสามารถสงผานการสนสะเทอนทางอารมณโดยผานไปยงสมองกอนจะกระท าทางกาย คอจะตองคดกอนกระท านนเอง “สาธารณะ” Public เปนเรองของสวนรวมททกคนมความรสกเปนเจาของรวมกน มสทธในการใชและมหนาทบ ารงรกษารวมกน

สาธารณะ ม 3 ลกษณะ คอ 1. พนทสาธารณะ 2. โครงสรางสาธารณะ (เชน กฎหมาย, ระบบโทรคมนาคม, สอมวลชน ฯลฯ) 3. กระบวนการสาธารณะ (เชน ประชาพจารณ)

จากความหมายของจตส านกทกลาวมา จงสรปไดวา จตส านกเปนพฤตกรรมภายใน อยางหนงของมนษย เกยวกบการมองเหนคณคา หรอ การใหคณคาแกการมปฏสมพนธทางสงคมและสงตาง ๆ ทเปนสงสาธารณะทไมมผใดผหนงเปนเจาของ หรอเปนสงทคนในสงคมเปนเจาของรวมกน เปนสงทสามารถสงเกตไดจากความรสกนกคด หรอการกระท าทแสดงออกมา ทแสดงออกถงภาวะทางจตใจทเกยวกบความรสก ความคด ความปรารถนาตาง ๆ เปนภาวะทางจตตนตว และรตวสามารถตอบสนองตอสงเราจากประสาทสมผสทงหา เปนสงทเกดจากประสบการณตาง ๆ ของมนษยทรวมตวกนขน และมความสมพนธระหวางประสบการณตาง ๆ เหลานน และประเมนคาสง

33

เหลานนออกมาเปนจตส านก โดยพจารณาจากความรความเขาใจหรอพฤตกรรมทแสดงออกใน 3 องคประกอบ ตามนยามความหมายจตสาธารณะของ ชาย โพธสตา (2540, หนา 14-15) และ ลดดาวลย เกษมเนตร (2546, หนา 2-3) ดงน องคประกอบท 1 คอ การหลกเลยงการใช หรอ การกระท าทจะท าใหเกดความช ารดเสยหายตอสวนรวมทใชประโยชนรวมกนของกลม ก าหนดตวชวดจาก 1. การดแลรกษาของสวนรวม ใชของสวนรวมแลวเกบเขาท 2. ลกษณะการใชของสวนรวม รจกใชของสวนรวมอยางประหยด และทะนถนอม องคประกอบท 2 คอ การถอเปนหนาททจะมสวนรวมในการดแลรกษาของสวนรวมในวสยทตนสามารถท าได ก าหนดตวชวดจาก 1. การท าตามหนาททไดรบมอบหมายเพอสวนรวม 2. การรบอาสาทจะท าบางอยางเพอสวนรวม องคประกอบท 3 คอ การเคารพสทธในการใชของสวนรวมทเปนประโยชนรวมกนของกลม ก าหนดตวชวดจาก 1. การไมยดครองของสวนรวมนนมาเปนของตนเอง 2. การเปดโอกาสใหผอนไดสามารถใชของสวนรวมนน

ความส าคญของจตสาธารณะ กระทรวงศกษาธการใหความส าคญกบการสรางเดกใหมจตสาธารณะ

เมอมองเขามาในระดบสถานศกษา จตสาธารณะนบไดวาอยในความสนใจของนกการ ศกษาและผเกยวของอยางมาก โดยพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 ไดก าหนดไวในมาตรฐานการศกษาของชาต มาตรฐานท 1 วา คณลกษณะของคนไทยทพงประสงค ทงในฐานะพลเมองและพลโลก โดยคนไทยตองเปนคนเกง คนด และมความสข ตวบงช คอ ก าลงกาย ก าลงใจทสมบรณ ความรและทกษะทจ าเปนและเพยงพอในการด ารงชวต และการพฒนาสงคม ทกษะการเรยนรและการปรบตว ทกษะทางสงคม คณธรรม จตสาธารณะและจตส านกในความเปนพลเมองไทยและพลโลก โดยมงปลกฝงจตส านกทถกตองดานตาง ๆ ใหกบผเรยน รวมถงการรจกรกษาผลประโยชนสวนรวม และของประเทศชาต (ชยวฒน สทธรตน, 2552, หนา 6) และเพอความมนใจวาคณลกษณะทพงประสงคดงกลาวไดเกดขนกบผเรยนในระดบสถานศกษา จงก าหนดไวในมาตรฐานการประกนคณภาพการศกษาทงภายใน และภายนอกสถานศกษา ซงจะเหนไดวา พระราชบญญตการศกษา หลกสตรสถานศกษาขนพนฐาน ไดใหความส าคญกบการม จตสาธารณะ ท เหนแกประโยชนสวนรวม การรจกดแลของสวนรวม รวมถงรจกการรกษาผลประโยชนสวนรวมและของประเทศชาต ถาบคคลมจตสาธารณะบกพรอง มนอยหรอขาดไป จะ

34

สงผลกระทบตอหลายระดบ ทงตอตนเอง ครอบครว องคกร ชมชน ประเทศชาต และมผลตอระดบโลกตามมา (ไพบลย วฒนศรธรรม, 2543, หนา 21-29, วรณ ตงเจรญ, 2547, หนา 2) ซงตอมากระทรวงศกษาธการ ไดใหความส าคญกบการมจตสาธารณะทเหนแกประโยชนสวนรวม การรจกดแลของสวนรวม รวมถงการรจกการรกษาผลประโยชนสวนรวม และของประเทศชาต โดยใหหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ.2551 ซงเปนครงแรกทก าหนดคณลกษณะเดกไทยวาตองเปนคนทมจตสาธารณะ เปนคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยน 1 ใน 8 ขอ ทสถานศกษาตองเนน โดยออกแบบหลกสตรใหมชวโมงใหเดกท ากจกรรมสาธารณะ รวม 165 ชวโมง ดงน

ระดบประถมปท 1-6 จะตองท ากจกรรม 60 ชวโมง ระดบมธยมศกษาตอนตน 45 ชวโมง ระดบมธยมศกษาตอนปลาย 60 ชวโมง โดยหวงใหนกเรยนไดซมซบสงด ๆ จากการท ากจกรรม และเปนนสยตดตวไปจนโต

เพราะถาสงคมมคนทมจตสาธารณะมาก ๆ มความเหนอกเหนใจกนจะอยรวมกนอยางมความสข คณลกษณะอนพงประสงคในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน

พทธศกราช 2551 คณลกษณะอนพงประสงคทก าหนดในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 มจดมงหมายเพอพฒนาผเรยนใหสามารถอยรวมกบผอนในสงคมไดอยางมความสขในฐานะทเปนพลเมองไทยและพลโลก โดยมความสอดคลองกบวสยทศน หลกการและจดหมายของหลกสตร มจ านวนทงสน 8 ขอ ซงถอวาแตกตางจากหลกสตรเดม (พทธศกราช 2544) ทใหสถานศกษาเปนผก าหนดคณลกษณะอนพงประสงคเอง ตามความตองการและบรบทของสถานศกษาแตละแหง คณลกษณะอนพงประสงคทก าหนดในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 มดงตอไปน

1. รกชาต ศาสน กษตรย 2. ซอสตย สจรต 3. มวนย 4. ใฝเรยนร 5. อยอยางพอเพยง 6. มงมนในการท างาน 7. รกความเปนไทย 8. มจตสาธารณะ

35

คณลกษณะอนพงประสงคทง 8 ขอ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษาในส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานไดด าเนนการจดท าคมอและเกณฑการประเมนไวเพอเปนแนวทางในการประเมนคณลกษณะอนพงประสงคทเทยงตรงและเชอถอได ตลอดจนจะชวยสรางความมนใจใหแกสถานศกษาในการด าเนนการพฒนาผเรยน ใหมคณลกษณะอนพงประสงคตามตองการ ในการจดท าคมอประเมนคณลกษณะอนพงประสงคนนมขนตอนดงตอไปน

1. คดเลอกคณะท างานประกอบดวย ครผสอนจากหลายกลมสาระการเรยนร ศกษา นเทศกและนกวชาการจากส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ก าหนดนยามศพทคณลกษณะอนพงประสงค นยามศพทผมคณลกษณะอนพงประสงค ทง 8 ขอ ก าหนดตวชวดแตละคณลกษณะไดจ านวนทงสน 18 ตวชวด

2. แตงตงคณะท างาน ปรบปรงตวชวดและก าหนดพฤตกรรมบงชแตละตวชวดทง 18 ตวชวดโดยก าหนดพฤตกรรมบงช แยกเปนชวงชน และก าหนดเกณฑการประเมนแตละพฤตกรรมบงช

3. แตงตงคณะท างาน ปรบปรงพฤตกรรมบงช และจดท าเกณฑการประเมนแยกเปน 4 ชวงชน คอ ชวงชนท 1 (ป.1–ป.3) ชวงชนท 2 (ป.4–ป.6) ชวงชนท 3 (ม.1–ม.3) ชวงชนท 4 (ม.4–ม.6) และจดท าเปนคมอการประเมนคณลกษณะอนพงประสงค

ลกษณะของคมอการประเมนคณลกษณะอนพงประสงค แบงออกเปน 4 บท มดงน คอ

บทท 1 แนวคด ทฤษฎ และหลกการ การพฒนาการวด และประเมนคณลกษณะอนพงประสงค

บทท 2 การพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค ไดแก การพฒนาในกจวตรประจ าวนพฒนาโดยการสอนสอดแทรกในกจกรรมการเรยนรทง 8 สาระ และกจกรรมพฒนาผเรยน หรอโครงการและกจกรรมของสถานศกษา

บทท 3 แนวทางการวดและประเมนผลคณลกษณะอนพงประสงค พรอมตวอยางการประเมนในรปแบบตาง ๆ

บทท 4 รายงานผลการประเมนคณลกษณะอนพงประสงค พรอมตวอยางการรายงานในการจดท าเกณฑการประเมนคณลกษณะอนพงประสงคไดก าหนดตวชวดของแตละคณลกษณะ พรอมค านยามศพท และค านยามศพทผทมคณลกษณะอนพงประสงคแตละคณลกษณะไวดวย ตวชวดทก าหนดมทงสน 18 ตวชวด ในแตละตวชวดไดก าหนดเกณฑการประเมนแบงออกเปน 3 เกณฑ คอ ผาน (1) ด (2) ดเยยม (3) และจดท าพฤตกรรมบงชของแตละตวชวดและจดท าเกณฑการประเมนแยกเปนชวงชน ทง 4 ชวงชน เพอใหเกดความชดเจนและสะดวกในการประเมน ซงใน

36

แตละชวงชน ตรวจสอบความเหมาะสมกบวย ความสามารถและธรรมชาตของเดก ซงมรายละเอยดของค านยามศพทแตละตวชวด แตละคณลกษณะอนพงประสงค

ซงการก าหนด “จตสาธารณะ” เปนคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยน นบวาเปนแนวทางทถกตอง เพราะการปลกฝงจตสาธารณะนน ควรท าการปลกฝงใหเกดขน ตงแตวยเดก เพราะเปนชวงทเดกมความไวตอการปลกฝง และสงเสรมจรยธรรม วฒนธรรมเปนอยางยง เพราะเดกยงเปน “ไมออน ทดดงาย” การปฏบตตอเดกอยางเหมาะสมกบพฒนาการของเดกทงรางกาย และโดยเฉพาะความเหมาะสมดานพฒนาการทางจตใจของเดก จะเปนการปองกนปญหาทเกดขนเมอเขาสวยรน และวยผใหญไดมาก เพราะในวยเดกจะสามารถเหนความแตกตาง สามารถคดเปรยบเทยบ คดแยกแยะวตถออกเปนหมวดหมขนตอน รสกคดโดยใชการสรางความสมพนธเชอมโยงได เดกจะเรมสนใจสงแวดลอมรอบตว แทนการสนใจตนเอง (ดวงเดอน พนธมนาวน, 2538, หนา 77) ซงถาเดกไดรบการปลกฝงจตสาธารณะใหเปนไปในทางทถกตองเหมาะสม เมอเตบโตขน จะท าใหสามารถเผชญกบความเปลยนแปลงของกระแสเศรษฐกจ และวฒนธรรม อนจะสงผลใหสามารถอยรวมกบคนในสงคมไดอยางมความสขกาย สบายใจ ตลอดจนเปนบคลากรทด ทเหมาะสม ของครอบครว สงคม และประเทศชาตสบเนองตอไป ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร (2543, หนา 22-29) กลาววา การทคนมาอยรวมกนเปนสงคม ยอมตองมความสมพนธในรปแบบการพงพากน การทคนในสงคมขาด จตสาธารณะนน จะมผลกระทบตอบคคล ครอบครว องคกร อกทงยงมผลกระทบตอชมชน ระดบประเทศ และระดบโลก ดงน

ผลกระทบตอบคคล ท าใหเกดปญหา คอ 1. สรางความเดอดรอนใหกบตนเอง 2. สรางความเดอดรอนใหกบคนอน

ผลกระทบระดบครอบครว ท าใหเกดปญหา คอ 1. ความสามคคในครอบครวลดนอยลง 2. การแกงแยง ทะเลาะเบาะแวงภายในครอบครว

ผลกระทบระดบองคกร ท าใหเกดปญหา 1. การแบงพรรคแบงพวกภายในองคกร 2. ความเหนแกตว แกงแยงชงดชงเดน 3. การเบยดเบยนสมบตขององคกรเปนสมบตสวนตน 4. องคกรไมกาวหนา ประสทธภาพและคณภาพของงานลดลง

37

ในระดบชมชน ท าใหเกดปญหา คอ 1. ชมชนออนแอ ขาดการพฒนา เพราะตางคนตางอย สภาพชมชนมสภาพเชนไรกยงคงเปนเชนนน ไมเกดการพฒนา และยงนานไปกมแตเสอมทรดลง 2. อาชญากรรมในชมชนอยในระดบสง 3. ขาดศนยรวมจตใจ ขาดผน าทน าไปสการแกปญหา เพราะคนในชมชนมองปญหาของตวเองเปนเรองใหญ ขาดคนอาสาน าพาการพฒนา เพราะกลวเสยทรพยกลวเสยเวลา หรอกลวเปนทครหาจากบคคลอน

ในระดบชาต ถาบคคลในชาตขาดจตสาธารณะจะท าใหเกด 1. วกฤตการณภายในประเทศบอยครง และแกปญหาไมได เกดการเบยดเบยนท าลายทรพยากรและสมบตทเปนของสวนรวม 2. ประเทศชาตอยในสภาพลาหลง เนองจากขาดพลงของคนในสงคม เมอผน าประเทศน ามาตรการใดออกมาใช กจะไมไดผลเพราะไมไดรบความรวมมอจากประชาชน 3. เกดการแบงพรรคแบงพวก เกดการแกงแยงแขงขน เหนแกประโยชนกลมของตนและพวกพอง เกดการทจรตคอรปชน

ในระดบโลก ถาบคคลขาดจตสาธารณะ จะท าใหเกดการเอารดเอาเปรยบระหวางประเทศ ท าใหเกดปญหาในระดบตาง ๆ ดงน 1. เกดการสะสมอาวธกนระหวางประเทศ เพราะขาดความไววางใจซงกนและกน กลวประเทศอนจะโจมต จงตองมอาวธทรนแรง มอานภาพในการท าลายสงไวในครอบครอง เพอขมขประเทศอน และเมอมปญหาเกดขนกมกมแนวโนมในการใชความรนแรงของแสนยานภาพทางการสงคราม ในการตดสนปญหา 2. เกดการกลนแกลง แกงแยง หรอครอบง าทางการคาระหวางประเทศ พยายามทกวถทาง เพอใหเกดการไดเปรยบทางการคาท าใหประเทศดอยกวาขาดโอกาสในการพฒนาประเทศของตน 3. เกดการรงเกยจเหยยดหยามคนตางเชอชาต ตางเผาพนธ หรอตางทองถน มองชนชาตอน ๆ เผาพนธอนวามความเจรญหรอมศกดศรดอยกวาเชอชาต และเผาพนธของตนเอง ดถกหรอเปนปฏปกษตอชาตอน

จากความส าคญของการมจตสาธารณะ ถาสามารถปลกฝง สงเสรม หรอพฒนาใหเดกมจตส านกสาธารณะ ดวยวธการตาง ๆ จะท าใหเดกมจตใจทเหนแกประโยชนสวนรวม ไมเหนแกประโยชนสวนตน อาสาดแลรบผดชอบสมบตสวนรวม มการใชอยางสมบตของสวนรวมอยางเหน

38

คณคา ใชอยางทะนถนอม รจกการแบงปนโอกาสในการใชของสวนรวมใหผอน เมอเจรญเตบโตเปนผใหญ ปญหาทเกดการเอารดเอาเปรยบคนอน ปญหาการท าลายสาธารณะสมบตตาง ๆ จะลดลง การเหนแกประโยชนสวนตน และประโยชนพวกพองกจะลดนอยลง และจะน ามาสสงคมทพฒนาขน

ปจจยทกอใหเกดจตสาธารณะ การมจตสาธารณะนน เปนสงทเกดตามวถการด าเนนชวตของแตละบคคล สภาพ แวดลอมตาง ๆ ตงแตระดบครอบครว ชมชน และสงคม

ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร (2543, หนา 13) สรปวา จตสาธารณะ หรอ จตส านกทางสงคม อยภายใตอทธพลของปจจยแวดลอมทงภายในและภายนอก ดงน ปจจยภายนอก เปนปจจยทเกยวกบภาวะทางสมพนธภาพของมนษย ภาวะทางสงคมเปนภาวะทลกซงทมผลตอจตส านกดานตาง ๆ ของมนษยเปนภาวะทไดอบรมกลอมเกลา และสะสมอยในสวนของการรบรทละเลกทละนอยท าใหเกดส านกทมรปแบบหลากหลาย ภาวะแวดลอมทางสงคมนเรมตงแตพอแม พนอง ญาต เพอน คร สอมวลชน บคคลทวไป ตลอดจนระดบองคกร วฒนธรรม ประเพณ ความเชอ กฎหมาย ศาสนา รวมทงภาวะแวดลอมดานสอสารมวลชน และสวนทก ากบส านกของบคคล คอ การไดสมผสจากการใชชวตทมพลงตอการเกดส านก อาท การไปโรงเรยน ไปท างาน ดละคร ฟงผคนสนทนากน เปนตน ปจจยภายใน ส านกทเกดจากปจจยภายใน หมายถง การคดวเคราะหของแตละบคคลในการพจารณาตดสนคณคาและความดงาม ซงสงผลตอพฤตกรรมและการประพฤตปฏบตโดยเฉพาะการปฏบตทางจตใจ เพอขดเกลาตนเองใหเปนไปทางใดทางหนง โดยเกดจากการรบรจากการเรยนร การมองเหน การคด แลวน ามาพจารณาเพอตดสนใจวาตองการสรางส านกแบบใด กจะมการฝกฝนและสรางสมส านกเหลานน การเกดจตส านกไมสามารถสรปแยกแยะไดวาเกดจากปจจยภายใน หรอภายนอกเพยงอยางใดอยางหนง เพราะทกสรรพสงมความสมพนธเกยวของกน จตส านกทมาจากภายนอกเปนการเขามาโดยธรรมชาต กระทบตอความรสกของบคคล แลวกลายเปนจตส านกโดยธรรมชาต และมกไมรตว แตจตส านกทเกดจากปจจยภายในเปนความจงใจเลอกสรร บคคล ระลกรตนเองเปนอยางด เปนส านกทสรางขนเอง ระหวางปจจยภายใน และภายนอก เปนปฏสมพนธทมความตอเนองกน ดงนน การพฒนาจตส านกจงตองกระท าควบคกนไปทงปจจยภายใน และภายนอก ปญหาจากการขาดจตส านก

ชยวฒน สทธรตน (2552, หนา 3-6) เขยนไววา ปญหาสงคมในปจจบนมมากมายทเกดมาจากการขาดจตสาธารณะของคน เชน กรณทเปนขาวครกโครมวามคนไปถอดนอตเสาไฟฟาซง

39

เปนการกอใหเกดความเสยหายแกทรพยสนจ านวนมากของรฐ และสรางความเดอดรอนใหแกชาวบานทวไปไดรบผลกระทบจากการไมมเสาไฟฟาใช การกระท าดงกลาว ถอวาเปนการขาดความรบผดชอบตอสงคมหรอจตสาธารณะนนเอง

นอกจากนปญหาจากการขาดจตสาธารณะทอยใกลตวเราตลอดเวลา ยงมอกมากททกคนตองตระหนก เชน

- ปญหายาเสพตด ซงเกดจากความเหนแกตวของผขาย ไมนกถงปญหาทจะเกดขนตอสงคมโดยรวม

- ปญหาการปลอยน าเสยออกจากโรงงาน โดยไมผานการบ าบด ท าใหเกดความเสยหายตอการเกษตรและชวตความเปนอยของคนในชมชน

- ปญหาการจอดรถยนตโดยไมดบเครองยนต ท าใหเกดควนพษ โดยเฉพาะในเมองใหญ - ปญหาทรพยากรปาไมถกท าลาย ท าใหเกดภาวะโลกรอน - ปญหาเดกถกทอดทง ท าใหเกดปญหาดานการเลยงดใหเปนเดกทมคณภาพ ซงตอง

เปนผใหญในการพฒนาสงคมนตอไป - ปญหาการใชทางเทาสาธารณะเพอประโยชนสวนตว โดยไมค านงถงสวนรวม เชน

รานคาตาง ๆ ในเมองใหญ ซงท าใหผสญจรไปมาไมมทางเดน และอาจเกดอบตเหตไดเมอตองลงเดนในถนน

- ปญหาการทงขยะลงแมน าล าคลอง ท าใหน าเนาเสย เปนมลภาวะทางน า สตวน าถกล าลายและใชในการอปโภคบรโภคไมได

- ปญหาการฉดสารเรงเนอแดงในสตวเลยง โดยเฉพาะสกร ซงมผลตอโรคภยไขเจบของมนษย เชน โรคมะเรง เปนตน

- ปญหาการดมสราและขบขรถยนต รถจกรยานยนต ในวนเทศกาลตาง ๆ ท าใหเกดอบตเหต สญเสยชวต และทรพยสนจ านวนมาก

ปญหาดงกลาวนบวาเปนผลพวงจากการขาดจตสาธารณะทงสน ดงนน จตสาธารณะจงเปนสงส าคญทสดกบทกคนในสงคมทงในระดบโลก ระดบประเทศ และระดบตวบคคลทตองหนมาใหความส าคญ และตระหนกในสงนอยางเรงดวน

ปญหาการขาดจตสาธารณะเปนเรองใหญทตองคดกนใหม โดยเรมจากการเชญชวนพอแมผปกครองทงหลายทไมอาจปฏเสธไดวาลวนเปนสวนหนงของการทจะชวยแกปญหา ถาคนเปนพอแมเพกเฉยตอจตสาธารณะของลก นาจะเกดอะไรขนในแตละวน พอแมคงตองหนมาปลกฝงจตสาธารณะใหลกในกจวตรประจ าวนระหวางตนเองกบลก

40

การพฒนาจตสาธารณะ

จตสาธารณะเปนสงทเกดจากการฝกอบรมตงแตวยเดกและจะพฒนาไปเรอย ๆ จนถงวยรน และจนกระทงเปนผใหญ ผใหญจงตองเขาใจธรรมชาตของเดก คอยแนะน า สงเสรมในสงทถกทควร คอยชแนะและปลกฝงจตสาธารณะใหแกเดก นอกจากนเดกยงตองมระเบยบวนย มความรบผดชอบตามธรรมชาตอนเกดขนไดเอง อกทงเดกยงมการเรยนรดานวนยจากวฒนธรรม โดยอาศยการสงสอน ฝกฝนจากบคคล สงแวดลอม ซงเปนกฎธรรมชาตของการอยรวมกนในสงคม การมกจกรรม และใชสงของรวมกนในสงคม การพฒนาจตสาธารณะใหแกเดกในการใชสงของ รวมกนดแลทรพยสมบตสวนรวม และมน าใจแบงปนสงของใหแกกนและกน จะเหนไดวาการพฒนาจตสาธารณะเปนสงส าคญ ซงตองปลกฝงหรอเสรมสรางไวตงแตในวยเดก เพอใหเขาไดรบประสบการณทเพยงพอ เปนพนฐานทสามารถน าไปพฒนาตนเอง โดยในการปลกฝงนน ควรใหเดกไดมความรความเขาใจ ตระหนกถงความส าคญของจตสาธารณะ รวมทงมการฝกฝนใหเดกไดปฏบตจรง เพอใหเดกเกดการกระท าทเกยวกบการพฒนาจตสาธารณะอยางแทจรงจนเกดเปนลกษณะนสย และควรท าใหเหมาะสมกบวย เพอใหเกดการเรยนรทเหมาะสมตามวย ใชวธเลอกแบบเจาะจง(Purposive sampling)และเกดการพฒนาตามล าดบ ซงในการฝกอบรม ปลกฝง หรอพฒนาจตสาธารณะใหแกเดกนน ควรมครหรอผใหญคอยดแล ชแนะแนวทางทถกตอง เดกจะไดยดเปนแนวทางปฏบตทถกตอง เหมาะสม

ดงนน การปลกฝงจตใจใหบคคลมความรบผดชอบตอตนเอง และสงคมเปนการสรางคณธรรมจรยธรรม ซงเปนเรองทเกดจากภายใน “จตสาธารณะ” เปนสวนหนงทมความส าคญในการปลกจตส านกใหคนรจกเสยสละ รวมแรงรวมใจ มความรวมมอในการท าประโยชนเพอสวนรวม ชวยลดปญหาทเกดขนในสงคมชวยกนพฒนาคณภาพชวต และชวยกนแกปญหาและสรางสรรคใหเกดประโยชนสขในสงคม

เชนเดยวกบเวชพล ออนละมย (2545) ไดเรยบเรยงไววาจตสาธารณะเปนความรบผดชอบของสงคม ซงเกดจากภายใน คอ ความรสกนกคด จตใตส านก ตลอดจนคณธรรม จรยธรรม ซงอยในจต และสงผลการสการกระท าภายนอก ปญหาตาง ๆ ทเกดขน จะเหนวาเกดจากการขาดจตส านกของคนสวนรวมในสงคมเปนส าคญ

1. ปญหายาเสพตด ซงเกดจากความเหนแกตวของผขาย ไมนกถงปญหาทจะเกดขนตอไปกบสงคม

2. ปญหามลพษตาง ๆ ทเกดจากความไมรบผดชอบ ขาดจตส านก เชน - การปลอยน าเสยออกจากโรงงาน โดยไมผานการบ าบด

41

- การจอดรถยนตโดยไมดบเครองยนต ท าใหเกดควนพษ โดยเฉพาะในเมองใหญ - ทรพยากรปาไมถกท าลาย - ปญหาเดกถกทอดทง - การใชทางเทาสาธารณะเพอประโยชนสวนตว โดยไมค านงถงสวนรวม - การทงขยะลงแมน าล าคลอง - การฉดสารเรงเนอแดงในสตวเลยง โดยเฉพาะสกร ซงมผลตอโรคภยไขเจบใน

มนษย เชน โรคมะเรง เปนตน จตสาธารณะจงเปนสงทส าคญในสงคม เยาวชนตองใหความส าคญและตระหนกในสงน

ความรบผดชอบตอตนเอง จตส านกในความรบผดชอบตอตนเอง นบวาเปนพนฐานตอความรบผดชอบตอสงคม ตวอยางความรบผดชอบตอตนเอง มดงน

1. ตงใจศกษาเลาเรยนหาความร 2. รจกการออกก าลงกายเพอรกษาสขภาพใหแขงแรงสมบรณ

3. มความประหยด รจกความพอด 4. ประพฤตตวใหเหมาะสม ละเวนการกระท าทกอใหเกดความเสอมเสย 5. ท างานทไดรบมอบหมายใหส าเรจ 6. มความรบผดชอบ ตรงตอเวลา สามารถพงพาตนเองได

ความรบผดชอบตอสงคม เปนการชวยเหลอสงคม ไมท าใหผอน หรอสงคมเดอดรอนไดรบความเสยหาย เชน

1. มความรบผดชอบตอครอบครว เชน เชอฟงพอแม ชวยเหลองานบาน ไมท าใหพอแมเสยใจ

2. มความรบผดชอบตอโรงเรยน คร อาจารย เชน ตงใจเลาเรยน เชอฟงค าสงสอนของครอาจารย ปฏบตตามกฎระเบยบวนยของโรงเรยน ชวยกนรกษาทรพยสมบตของโรงเรยน

3. มความรบผดชอบตอเพอนหรอบคคลอน เชน ใหความชวยเหลอ ใหค าแนะน า ไม เอาเปรยบ เคารพสทธซงกนและกน

4. มความรบผดชอบในฐานะเปนพลเมอง เชน ปฏบตตามกฎระเบยบของสงคม ปฏบตตามกฎหมาย รกษาทรพยสมบตของสวนรวม ใหความรวมมอตอสงคมฐานะพลเมอง ใหความชวยเหลอผอน

สถาบนทควรมสวนรวมในการพฒนาจตสาธารณะ บญทน ภบาล (2549, หนา 19-20, อางองใน รญจวน อนทรก าแหง, 2528, หนา110-119)

ชถงแนวทางในการเสรมสรางจตสาธารณะของคนในสงคม วาจะตองเกดขนไดจากการคลกคลอย

42

กบความถกตอง การปลกฝง อบรม การฝกปฏบต การไดเหนตวอยางทชวนใหประทบใจ ปจจยเหลานจะคอย ๆ โนมน าใจของบคคลใหเกดจตส านกทถกตองและการสรางจตสาธารณะใหเกดขนจ าตองอาศยสถาบนทางสงคมหลายสวนเขามารวมมอกน แนวทางการสรางจตสาธารณะของคนในสงคมจะเกดขนได จากการคลกคลอยกบความถกตอง การปลกฝงอบรม การฝกปฏบต การใหเหนตวอยางทชวนใหประทบใจ สงเหลานจะคอย ๆโนมน าใจของบคคลใหเกดจตส านกทถกตอง และการสรางจตสาธารณะใหเกดขนในตวบคคล ดงนนสถาบนทางสงคมหลายภาคสวน ไดแก สถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา และสถาบนสอมวลชน จงตองเขามารวมมอกนสรางจตสาธารณะของคนในสงคมดงแนวทางของแตละสถาบน ดงน

สถาบนครอบครว ความอบอนของสถาบนครอบครวมความส าคญเปนอนดบแรก เพราะเปนจดเรมตนทชวยใหเดกเกดจตส านกเหนความส าคญของสวนรวมความใกลชด ระหวางพอแมกบลกจงเปนสง จ าเปนอยางยงในการเลยงอบรมลกเพราะความใกลชดจะเปนสอทท าใหเกดความเขาใจซงกนและกน และกลายเปนเกดความเหนใจซงกนและกน

สถาบนครอบครวจงเปนพนฐานของสงคม ถาครอบครวมแตความคลอนแคลนสงคมกพลอยคลอนแคลนไปดวยและเดกทเตบโตจากครอบครวทคลอนแคลนจะมจตส านกทคลาดเคลอน การสอนและการอบรมของสถาบนครอบครวควรด าเนนการใหสอดคลองประสานไปในจดหมายเดยวกนกบการสอนการอบรมของสถาบนการศกษา และสถาบนทางศาสนา เพอปพนฐานหรอฝงรากใหเดกมจตส านกทเปนสมมาทฐเสยตงแตยงเดก เพอทเดกจะไดเปนก าลงในการสรางสรรคสงคมทมความรมเยนเปนสข

บทบาทครอบครวจงมสวนส าคญในการชวยแกปญหาสงคมอยางยงซงปญหาสวนหนงของเยาวชนมสวนจดชนวนมาจากปญหาภายในครอบครว การทพอแมไมมเวลาใหกบลก ๆ ไมคอยมโอกาสไดคยกน รบประทานอาหารรวมกน ดทวดวยกน ปฏบตกจกรรมตาง ๆ ในครอบครวดวยกน ผลการวจยไดยนยนมาแลววา การขาดกจกรรมเหลานมผลท าใหเยาวชนเกดพฤตกรรมทไมพงประสงค จนถงขนตดเกม ตดยาเสพตด ฆาตวตาย หรอเสยคนในทสด ดงนน ทกครอบครวจะตองรวมมอกนจดระเบยบคนในสงคมโดยปฏบตในลกษณะตาง ๆ ตอไปน 1. ทกครอบครวตองมแผน / มตารางเวลา เพอการปฏบตกจกรรมในครอบครวรวมกน จดเวลาไวเพอการพดคย / ปรกษาหารอ การเทยวพกผอน การดทว ฯลฯ ซงอาจจดท าปฏทนรายสปดาห หรอปฏทนประจ าเดอน ซงการวางแผนจะชวยท าใหกจกรรมในครอบครวด าเนนไปได แมจะไมสมบรณทสด

43

2. ทกครอบครวตองเนนบทบาทใหลกรวมรบผดชอบงาน รวมรบรปญหา หรอสภาพของครอบครว ซงมผลการวจยยนยนวาผทประสบความส าเรจในการบรหารงานมกมาจากผทเคยรวมรบผดชอบ หรอมบทบาทในการจดการงานบานหรอกจกรรมในครอบครวมากอน ส าเรจมากอน ดงนนจงควรปลกฝงใหลกไดท างานรบผดชอบในสงทเขาจะท าไดในครอบครว ซงจะเปนการคอย ๆ ซมซบความรบผดชอบนเขาไปในตวเดกและโตขนเปนผใหญทมจตสาธารณะในอนาคต 3. ทกครอบครวตองรวมกบสถานศกษาในการปลกฝงคณลกษณะตางๆ ในตวผเรยน คณลกษณะตาง ๆ ทสงคมหรอระบบการศกษาตองการใหเกดในตวผเรยนจะเกดขนไดยากหากขาดความรวมมอจากพอแม หรอผปกครอง โอกาสความส าเรจของลกหลาน อาจมไมถงรอยละ 30 หากหวงพงสถานศกษาเพยงอยางเดยว ในปจจบนน พอแมอางวาไมมเวลาใหลก เมอโรงเรยนตองการปรกษาดวย ซงอาจใชเวลาไมมากแตพอแมกลบมเวลาไปท าอยางอนซงอาจส าคญนอยกวาลก ซงใชเวลามากกวาไปท ากจกรรมเพอลก ซงแสดงใหเหนถงความรวมมอของพอแมกบโรงเรยนมนอยมากและเมอเกดปญหาส าคญจรง ๆ กบลกของตวเอง อะไรกไมสามารถชวยแกไขได ดงนน ผปกครองนกเรยนทกคนจงควรมเวลาไปพบปะพดคยกบคร หรอทางโรงเรยนบาง อยางนอยภาคเรยนละ 1-2 ครง 4. ทกครอบครวตองเนนการปลกฝงคานยมใหลกมความรบผดชอบตอสาธารณะรวมดแลความสะอาดในชมชน มน าใจตอเพอนบาน รจกทกทายพดคยกบเพอนบาน โดยมพอแมเปนตวแบบทดแกลก ซงเปนการสรางจตสาธารณะรวมกน ซงจะเปนประโยชนส าหรบพวกเขาในอนาคตนนเอง 5. ทกครอบครวจะตองใหความรวมมอกบชมชนในการพฒนาชมชน โดยใหเดกมสวนรวมในการพฒนาชมชนใหเปนแหลงอาศยทมสภาพแวดลอมทด นาอย สะอาด มระเบยบและครอบครวจะตองรวมมอกนสรางกฎระเบยบ และปฏบตตามกฎระเบยบหรอแนวปฏบตทชมชนรวมกนก าหนดไว มผเสนอเคลดลบของครอบครวตวอยางทด เพอสรางใหเดกมคณธรรม จรยธรรมและมจตสาธารณะนนควรมลกษณะดงน 1. หมนดแลเอาใจใสในทกขสขซงกนและกน ปจจบนทกคนในครอบครวตางเรงออกไปท างาน ไปเรยน ตองแขงกบเวลาแตเราตองอยาลมดแลทกขสขกน โดยใชค าทกทายงาย ๆ เชน ทานขาวหรอยง ทานยาหรอยง วนนเปนอยางไรบาง เหนอยไหม มอะไรใหชวยบาง ไปออกก าลงกายกนไหม ค าเหลานเปนค างาย ๆ ทแสดงถง

44

ความหวงใยในสารทกขสขดบซงกนและกน ซงการกระท าดงนจะเชอมโยงไปสการท างานรวมกบคนอนและสงคมรอบขางใหมจตสาธารณะมากขน 2. เสยสละหรอมจตเมตตากรณา ทกคชวตในครอบครว ตองดแลกน ใหทกคนในครอบครวมความสข หากเราในครอบครวมจตเมตตากรณาตอกน บางครงอาจตองเสยสละ เหนใจกนและชวยเหลอกน หากสามมทกขในเรองงานกพรอมยนมอเขาชวยเหลอหรอใหค าปลอบโยน หรอสามเหนภรรยาท างานบานเหนอยกรบอาสาชวยเหลอ แบงเบาภาระ เหนลก ๆ ท าการบานไมได กรบชวยสอน หรอชวยหาแหลงเรยนรเพมเตมให มใชปดภาระใหเปนหนาทของใครคนใดคนหนง หรอโทษสงคมหรอโรงเรยนอยางเดยว การเสยสละและมจตเมตตากรณาตอกน จะท าใหเกดจตสาธารณะทปลกฝงลงลกในแตละบคคล ซงจะเชอมโยงไปสการปฏบตตอบคคลอน ๆ ในสงคมโดยรวมดวย

3. มความรบผดชอบตอครอบครว การทคนในครอบครวชวยกนท ามาหากน เกบหอมรอมรบ ปลกบาน สรางฐานะ มครอบครวทเปนปกแผน เปนความรบผดชอบทส าคญยง ถาหลายครอบครวมความเขมแขง จะขยายวงกวางออกไปท าใหสงคมโดยรวมมความมนคง มความสข เปนการสรางจตสาธารณะตอสงคมโดยรวมอยางแทจรง 4. ประพฤตตนอยในศลธรรมอนดงาม คนในครอบครวถามปญหาขอขดแยงตองพดจากนด ๆ หลกเลยงการใชก าลง ไมมสาตอกน ไมออกนอกลนอกทาง จตใจมนคง ไมท าตนใหตกต าอยในอ านาจของสงเสพตด ซงจะเปนภาระตอสงคม ไมเกดปญหาการหยาราง การทงใหเดกขาดพอแม เกดปญหาโรคเอดส ซงการประพฤตตนอยในศลธรรมอนดงามจะชวยลดภาระของสงคมโดยรวมได เปนจตสาธารณะอกดานหนงทครอบครวชวยสงคมได 5. มคณธรรม ทกคนในครอบครวตองคดในสงทเปนคณ ท าในสงทเปนประโยชนตอครอบครว (แตไมท าใหสงคมเดอดรอน) มจตใจเปนผใหตอทกคนอยางเสมอภาคและยตธรรมไมเลอกทรกมกทชง ถาจะใหกใหอยางทวถง ท าดมรางวล ท าผดตองสงสอน รบผดชอบตอสงคม มจตสาธารณะ ไมเพมภาระปญหาใหกบสงคม ตองมสวนรวมในการคด การแสดงออก และกระท าเพอประโยชนสขของสงคมโดยรวมเสมอ จะเหนไดวาครอบครวเปนจดเรมตนทส าคญในการพฒนาคน ถาทกครอบครวชวยกนหลอหลอมใหเดกเปนคนด มจตเอออาทร เออเฟอเผอแผ มเมตตาแกบคคลอน มความรบผดชอบ

45

ในการท างานหรอการเรยน มสวนรวมในการรบรและคดแกปญหาในครอบครว โดยมแบบอยางทดจากพอแมแลวเดกจะกลายเปนบคคลทมจตสาธารณะได

สถาบนการศกษา เราคงเคยเหนเหตการณในการแสดงออกของเดกและเยาวชนทขาดจตสาธารณะซงเปน

ผลมาจากพฤตกรรมทขาดการปลกฝงอบรมทดใหแกพวกเขา เชน - การโยนขยะออกนอกรถ - การลกขโมยสงของในรานคาไปโดยไมจายเงน - การไมเขาแถวหรอลดควการซออาหารรบประทาน - การพดจากาวราว ดาทอดวยค าหยาบตอบคคลอน - การแสดงพฤตกรรมเชงชสาวในทสาธารณะ ฯลฯ

พฤตกรรมทางลบของเดก และเยาวชนน สถาบนทถกต าหนอยางมาก คอ สถาบนครอบครว และสถาบนการศกษา ซงเรามกจะไดยนค าพดในเชงบนวา “เดกพวกนพอแมไมสงสอนหรออยางไร” หรอ “โรงเรยนเขาสอนกนมาอยางไร” การศกษาจงเปนรากฐานส าคญของการพฒนาคน เปนสงทปฏเสธกนไมไดไมวาจะเปนการพฒนาในรปแบบใด จ าตองเรมตนดวยการศกษาจนมการศกษามากพอแกสถานะแหงตน ทจะสามารถปฏบตงานหรอด าเนนชวตไปสทศทางทประสงค การก าหนดเปาหมายของการศกษาใหถกตองโดยธรรมชาตเพอน าไปสการพฒนาทแทจรง จงเปนสงทส าคญทสดทมผมอ านาจในการบรหารการศกษาพงพจารณาใหลกซง ใหถองแท ใหรอบคอบ ใหถกตองดวยทศนะทกวางไกล โดยมจดหมายรวบยอดวา ตองจดการศกษาเพอพฒนาคนใหมจตส านกเปนมนษยทเตมท การจดการศกษาจงควรมงเนนทการสรางจตส านกภายใน ไมควรเนนเพยงเพอความส าเรจในวชาชพทปราศจากพนฐานทางจรยธรรม เพราะอาจจะเปนการสงเสรมใหบคคลออกไปประกอบวชาชพดวยจตส านกทไมด แลวออกไปสรางระบบการท างานทผด มการเอาเปรยบผอน กอบโกยผลประโยชนเพอตนเอง หลงตวเองมวเมาวนเวยนแตในวงวนวตถ ทอาจกอใหเกดการประหตประหารกนในทกวงการ

ดงนน การใหการศกษาแกเยาวชน ควรหยดสรางจตส านกทนยมในวตถ แตเนนการสรางจตส านกในทางจรยธรรมใหหนกแนนเขมแขงยงขนทกระดบการศกษาตงแตอนบาลศกษาจนถง อดมศกษา เพอใหเปนจตทสามารถชวยสรางระบบถกตอง เพอการด ารงอยของสงคมโดยธรรม โดยเฉพาะการด ารงเนนการฝกอบรมใหรจกท าหนาทเพอหนาทอยางดทสดฝมอในทกหนาทในฐานะทเกดมาเปนมนษยดวยความส านกวาทกหนาทมคณคาและความส าคญเทาเทยมกน

46

การจดการศกษาเพอความเปนพลเมอง จงเปนเงอนไขเบองตนทจะชวยใหคนในสงคมมจตสาธารณะทจะน าไปสการกอตวของประชาสงคม การจดการศกษาเพอความเปนพลเมองนมไดหมายถงกระบวนการจดการเรยนการสอนในหองเรยนส าหรบประชากรวยเรยน หรอการจดการ ศกษาแบบเปนทางการในรปแบบอน ๆ แตยงหมายถง กระบวนการเสรมสรางการเรยนรทางตรงอยางไมเปนทางการในชวตประจ าวน ซงจ าเปนตองเกยวของกบเครอขายสถาบน และกระบวนการทางสงคมทหลากหลายและตอเนอง ทงในสวนของสถาบนการศกษา สถาบนครอบครว องคการเอกชน และองคกรประชาสงคม ฯลฯ นบวาการศกษาไทยยงมความหวงเมอกระทรวงศกษาธการ ไดใหหลกสตรแกนกลางในการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2551 ก าหนด “จตสาธารณะ” ไวเปนคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยนขอหนงทสถานศกษาตองเนน ซงสถานศกษาตองมชวโมงใหเดกท ากจกรรมสาธารณะรวม 165 ชวโมง โดยหวงใหนกเรยนไดท ากจกรรมเพอสาธารณะประโยชนมากขน ซงเมอท าไปอยางตอเนองจตสาธารณะนจะตดตวไป และเมอเขาออกไปอยในสงคมดวยตนเอง เขาจะไปรวมสรางสงคมทอยรวมกนอยางมความสข การจดกจกรรมในสถานศกษาเพอเสรมสรางจตสาธารณะอาจด าเนนการไดใน 2 ลกษณะคอ ลกษณะแรก การด าเนนการสอนโดยสอดคลองกบจตสาธารณะเขาไปในการเรยนแตละครงของการสอนทง 8 กลมสาระการเรยนร ลกษณะทสอง การด าเนนการสอนโดยผานกจกรรมพฒนาผเรยนซงครสามารถจดกจกรรมตาง ๆ ผานกจกรรมมากมาย เชน 1. กจกรรมลกเสอ เนตรนาร ยวกาชาด หรอนกศกษาวชาทหาร ซงเปนการสอนทเนนใหผเรยนมคณลกษณะดานจตสาธารณะอยแลว 2. กจกรรมชมนม ชมรมตาง ๆ เชน ชมนมรกษโลก ชมนมตานภาวะโลกรอน ชมรมผเสยสละ ชมรมรกเมองไทย เปนตน 3. กจกรรมเพอสงคม และสาธารณะประโยชน โดยจดกจกรรมทสงเสรมใหผเรยนบ าเพญตนใหเปนประโยชนตอสงคม ชมชนและทองถน ตามความสนใจในลกษณะอาสาสมครเพอแสดงถงความรบผดชอบความดงาม ความเสยสละตอสงคม มจตสาธารณะ เชน กจกรรมออกคายอาสาพฒนาโรงเรยนในชนบทหางไกล การรณรงคบรจาคสงของใหแกผยากไรเปนตน การจดกจกรรมทกลาวมาควรใหนกเรยนไดท างานกลม ใหนกเรยนไดชวยเหลอกน มความรบผดชอบรวมกน ใหเขาไดดแลสงทเปนของสวนรวมและไดใชประโยชนรวมกนในระหวาง

47

การท ากจกรรม หากครทกคนไดท าอยางนอยางตอเนองกนาจะเปนการคอย ๆ ปลกฝงจตสาธารณะใหผเรยนไดเปนอยางด

ซงเปนหนาทของสถานศกษาทกแหงจะตองเนนการสรางเยาวชนทมความสมดล ลกศษยตองเปนคนเกง เปนคนด มคณลกษณะและมสมรรถนะตามทหลกสตรก าหนดการใหนกเรยนท ากจกรรมเพอสงคมและสาธารณประโยชน เปนความมงหวงทจะสรางจตสาธารณะและคณลกษณะแฝงอน ๆ อกมากมาย ผานกจกรรมน ในการสรางจตสาธารณะ คงมหลายแนวทาง สถานศกษาจะตองคดกจกรรมทมความเปนไปไดงาย และสะดวกในการปฏบต แตใหผลด ตอไปนอาจเปนเพยงตวอยางสวนหนงเพอการสรางจตสาธารณะแกนกเรยน

1. สงเสรมใหเดกมความสามารถในการดแลรกษาบาน และรบผดชอบงานบาน ถอเปนงานสาธารณะทใกลตวทสด โดยมพฤตกรรมทเปนรปธรรม เชน ตนนอนแตเชา กวาดบาน ถบาน จดระเบยบ กวาดบรเวณบาน

2. สงเสรมใหเดกรวมรบผดชอบในการดแลรกษาซอย หมบาน ทอยอาศย โดยมพฤตกรรม ทเปนรปธรรม เชน ปลกตนไม (ไมดอก ไมประดบ) หนาบานพรอมดแลรกษา กวาด ท าความสะอาดถนนหรอทสาธารณะรอบบานในรศม 5 เมตร เปนกรรมการฝายเยาวชนเพอการดแลรกษาซอย หมบานทอยอาศย เปนตน (หากสถานศกษาก าหนดคณสมบตของเยาวชนทเปนรปธรรม ดงตวอยางขางตน พรอมผลกดน หรอสงเสรมใหเกดคณลกษณะตาง ๆ เหลานนอยางจรงจง “ชมชนจะเปนแหลงทนาอยในชวพรบตา” อกทงเยาวชนจะเกดคณลกษณะอน ๆ ตามมา เชน ความเสยสละเพอสวนรวม ทกษะการจดการ ฯลฯ)

3. จดกจกรรมเพอชน าทศทางการพฒนาหรอแกปญหาใหแกชมชน อาท ในชวงฤดกาลของการเสยภาษเงนไดประจ าป ครคณตศาสตรมอบหมายใหนกเรยนสอบถามเงนไดของพอแมและน าใบค านวณภาษ (ภ.ง.ด.91) มาค านวณทโรงเรยนแลวมอบหมายใหนกเรยนน ากลบไปบานเพอหารอกบพอแมเพอช าระภาษตอไป ครวทยาศาสตร/ครสงคมศกษาใหนกเรยนรวมปฏบต การรณรงคการลดการใชพลงงานไฟฟาในบาน ครสขศกษารวมกบชมนมสขภาพในโรงเรยนจดท าจดหมายเตอนหรอปฏบตกจกรรมรณรงคท าลายแหลงยงลายเพอปองกนโรคไขเลอดออก หรอโรคอน ๆ เปนตน

4. สถานศกษาเปนแกนน าในการพฒนาชมชนในรศมทเปนทตงของสถานศกษา เชน รบผดชอบดแลในรศม 1 กโลเมตร รอบสถานศกษา โดยรวมกบชมชนอยางจรงจงในการพฒนาบรรยากาศ สงแวดลอมของชมชน ทงน อาจปฏบตการผานกจกรรมชมนมทมอยในโรงเรยนและเนนใหนกเรยนมบทบาทหลกในการรวมวางแผนพฒนา การปฏบตการเชนน เสมอน “การใชชมชน

48

ทเปนทตงของสถานศกษา เปนหองปฏบตการทดลองประสบการณชวตตาง ๆ แกผเรยน” ทงนเชอวา หากนกเรยนมองเหนแนวทางการพฒนาชมชนทเปนรปธรรม 1 ชมชน นกเรยนเหลานนจะสามารถน าประสบการณไปประยกตใชในชมชนทอยอาศยของตนเองไดในอนาคต อกทงโรงเรยนเองกจะเปนทรกใคร / เปนทพอใจของชมชนทเปนทตงของโรงเรยน เปนโรงเรยนของชมชนอยางแทจรง (อนงชมชนอาจใหการสนบสนนงบประมาณ เพอการท ากจกรรมสาธารณประโยชน)

5. ประสานงานกบผปกครอง หรอเครอขายผปกครอง ใหรวมกนวางแผนเพอท ากจกรรมสาธารณประโยชนรวมกนเปนวงศตระกล โดยวางแผนเปนรายป พรอมแจงแผนงานใหโรงเรยนทราบตงแตตนป การกระท าเชนน นอกจากจะเปนการแบงเบาภาระของโรงเรยนในการสงเสรมใหนกเรยนจดท ากจกรรมสาธารณประโยชนแลว ยงเปนการสงเสรมความสมพนธในครอบครว และสงเสรมใหครอบครวไทยมจตสาธารณะไปในตวดวย

สถาบนศาสนา นบวาเปนสถาบนทเกาแกทมความส าคญกบคนไทยมานาน จนเกดกระบวนการประชาสงคม “บวร” ซงเปนการน าบาน วด โรงเรยน ซงเปนสถาบนทส าคญในชมชน มาเปนยทธศาสตรในการพฒนา และสรางชมชนใหเขมแขง ในกรณของประเทศไทย จดแขงอยางหนงของสงคมไทยกคอ การมพระพทธศาสนาและไดรบการยอมรบโดยพฤตนยวา ประเทศไทยเปนเมองแหงพระพทธศาสนา จงเปนสถาบนศาสนาทเปนตวขดเกลาและบมเพาะวฒนธรรมและศนยรวมจตใจของชมชน สถาบนทางศาสนาตองเปนผน าในการสรางจตสาธารณะใหเกดขน ตองน าประชาชนกลบไปสค าสอนของศาสนาตาง ๆ ทเนนใหคนเปนคนด เหนแกประโยชนสขของสงคมเปนใหญ ไมบรโภคเกนความจ าเปน หรอ เพราะความอยาก มความสนโดษ รกสนต พอใจทจะมกนมอย มใชเทาทจ าเปน รจกเออเฟอเผอแผเจอจานแกผอน มความรกความเมตตาอาทรตอกน เหนแกผอนเสมอนแกตนเองรจกหนาท ปฏบตหนาทใหถกตองและวธการพฒนาจตส านกใหเกดขนไดอยางดทสด กคอการสอนดวยตวเอง อนหมายถง การทผอยในสถาบน องคการทางศาสนา พงตองประพฤตปฏบตตนใหเปนตวอยางแกคนในสงคมในดานการชวยเหลอสวนรวม สถาบนทางศาสนาจงมความส าคญอยางยง เพราะเปนสถาบนทไดรบการเคารพบชาแตโบราณกาลจวบจนปจจบน เปนสถาบนทมอทธพลอยางสงตอจตใจของประชาชน เพราะตางไดยดถอสถาบนนเปนทพงทางใจมาอยางเนนนาน ฉะนน สถาบนทางศาสนาจงอยในฐานะทจะชวยสรางสรรคและพฒนาจตใจของคนในสงคมใหหนเขามาอยกบความถกตองตามท านองครองธรรมและมจตสาธารณะไดเปนอยางด

49

สถาบนศาสนาไดมความส าคญอยางยงเมอประเทศไทยไดก าหนดแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (พ.ศ.2550-2554) โดยมขอหนงทมงเนน การพฒนาคนใหม “คณธรรมน าความร เกดภมคมกน” โดยมงเตรยมเดกและเยาวชนทงดานจตใจ ทกษะชวตและความรพนฐานในการด ารงชวต การพฒนาสมรรถนะและทกษะแรงงาน และเรงผลตก าลงคนเพอตอบสนองการพฒนาประเทศ สงเสรมการเรยนรอยางตอเนอง และการจดการองคความร ซงมการพฒนาเดกและเยาวชนใหมจตใจทดงาม อยในกรอบของศลธรรม และมจตส านกสาธารณะ โดยการผลกดนใหครอบครว ชมชน สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษารวมกนพฒนาเดกและเยาวชนใหมพนฐานจตใจทดงาม เปนคนด หางไกลอบายมขและยาเสพตด มภาวะผน า อทศ ถายทอด อบรม กลอมเกลา ชแนะเดกบนพนฐานของศลธรรมอนดงามใหเหมาะสมกบชวงวยของเดก ซงการปลกฝงใหคนเกดคณลกษณะเหลาน คงไมใชแคการสอนใหรอยางเดยว ตองมวธการสรางแรงจงใจใหประชาชนใชหลกธรรมในการด ารงชวตมากขน พฒนาบคลากรทางศาสนาใหมศกยภาพในการจงใจใหคนเลอมใสศรทธา และปฏบตตามหลกค าสอนทางศาสนา และเปนศนยรวมใจและทยดเหนยวของคนในสงคม โดยปรบรปแบบการเผยแพรหลกธรรมใหทนตอยคสมยและกลมเปาหมาย ชแนะแนวปฏบตในการด ารงชวตตามหลกธรรม รวมทงผนกพลงรวมกบสถาบนครอบครว สถาบนการศกษาและสถาบนทางสงคมอน ๆ ในการรวมสรางคนดและสงคมด โดยเนนสรางบทบาททางดานการท ากจกรรมสาธารณประโยชน การชวยเหลอเกอกลกน การปลกฝงคานยมและจตส านกในการอทศตนเพอสวนรวมอยางตอเนอง

สอมวลชน สอมวลชนเปนสถาบนททรงอทธพลอยางยง ในการกระจายความคด ความร หรอสงใด

สงหนงสการรบรของประชาชน ความรวมมอจากสอมวลชน จะชวยสรางความเขาใจ ชวยสรางจตส านกทถกตองใหแกคนในสงคม เนองจากสอมวลชนนนมบทบาท และอทธพลอยางยงตอการเสรมสรางการรบรทจะสงสมกลายเปนจตส านกของคนในสงคม

ดงนน สอมวลชนจงตองมหนาทในการผลตสอสรางสรรค สรางกระแสเชงบวกใหเกดแกสงคม สรางสอการตนทเปนตวแบบด ๆ ใหแกเดกและเยาวชนและอาจสงเสรมใหเดกมบทบาทรวมผลตสอสรางสรรคเผยแพรความรทางวชาการ ผลงานวจย นวตกรรมทหลากหลายสนองความตองการของกลมเปาหมายตาง ๆ สรางเสรมความรทเพมมมมองและเปดโลกทศน และกระตนใหคนไทยเหนความส าคญของการเรยนร สรางแรงจงใจและจดประกายความคดเชงสรางสรรคใหแกเดกและเยาวชน รวมทงการใชสอมวลชนเปนเครองมอในการสรางความรความเขาใจทถก ตองในบทบาท สทธ และหนาทการเปนพลเมองทด

50

นอกจากสอมวลชนจะชวยเผยแพรขอมลขาวสารทไมมพษภยตอประชาชนผบรโภคแลว ยงตองมจตสาธารณะอกประการหนงดวย เชน ในกรณวกฤตการณ 3 จงหวดชายแดนภาคใตของไทย สอตองค านงถงวารายงานขาวอยางไร จงจะไมกระทบตอความมนคงและการตนตระหนกของประชาชน จตสาธารณะจงมทงเรองทสอมวลชนควรเสนอ ควรรายงานเพอสงคมทสรางสรรค เรองทเหนวาจ าเปนตองเสนอ แตกตองรายงานอยางระมดระวง ไปจนถงเรองทตองคดใหรอบคอบ เพราะ เมอเสนอไปแลวอาจมผลเสยตอสวนรวมมากกวาผลด สอมวลชน ท าใหเดกรบร และเรยนร ในเรองสอลามกอนาจารมากขน ดงนน ลกษณะการน าเสนอของสอตาง ๆ จงตองมวธแกปญหาอยางไรทจะใหเดก และเยาวชนหางไกลจากสอลามกตาง ๆ นน นอกจากทกคนจะชวยกนแลว การมสอทสรางสรรคใหมากขนและเปนตวอยางทดใหแกเยาวชนจะชวยใหพวกเขาปรบเปลยนความคดและหนมาสนใจเรองราวทเปนประโยชนตอสวนรวมมากกวาเพอตนเองมากขน องคการกระจายเสยง และแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย (ส.ส.ท.) ไดกลาวถงผลการส ารวจรายการโทรทศนในประเทศไทย พบวา สถานโทรทศนทวไปมรายการส าหรบเดกเพยง รอยละ 5 เทานน ซงอาจสงผลใหเดกไดรบขอมลขาวสารทไมเหมาะสมกบวย จนเกดพฤตกรรมกาวราวรนแรง และการเลยนแบบทไมเหมาะสม นอกจากนรายการทจะชวยกระตนความรสกของผชมใหเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาทางสงคม มจตสาธารณะยงมใหเหนอยนอยมาก ซงเปนปญหาทตองไดรบการแกไขอยางเรงดวนโดยเนนความรวมมอใน 3 ดานคอ 1. การสอสารเพอสรางจตส านก คณธรรม เกดการมสวนรวมในการเปลยนแปลงสงคมใหดขน ทงทางการเมอง สงคม เศรษฐกจ 2. สงเสรมสอสรางสรรค พฒนารายการเดก เยาวชน และครอบครว โดยพงเปาไปทการสงเสรมใหคนในครอบครวมกจกรรมทไดท ารวมกน รวมถงผลตรายการทไมมพษภย เพมพนความร สรางสรรคจนตนาการ และรเทาทนการเปลยนแปลงทางสงคม 3. พฒนาสอมวลชนใหมเขามามสวนรวมในการชวยกระตน และปฏรปสงคมใหดขน ส าหรบในป พ.ศ.2553 องคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย ตงเปาหมายไววาจะผลตรายการเดกใหมากขนไมต ากวารอยละ 15 และใชศกยภาพของสอทมอยใหเกดประโยชนสงสด ไมเพยงแตใหขอมลขาวสารยงตองท าหนาทใหความร สารประโยชน และมสวนรวมในการผลกดนใหเกดเปลยนแปลงสงคมใหดขนดวย จากแนวคดขางตน นบวาเปนนมตหมายทดทสอมวลชนไทย ไดปรบบทบาท เพอสงคมโดยรวมมากขน แสดงใหเหนถงการมจตสาธารณะของสอมวลชนมากขน ดงเชน ในตนป พ.ศ.

51

2552 ทวไทยไดน ารอง เพมรายการเดก เยาวชนและครอบครว วางโครงการออกอากาศ เสารอาทตย หวงสอชวยสรางจตสาธารณะ ชวยกระตนใหคนไทยรเทาทนการเปลยนแปลงของสงคม เกดจตส านก คณธรรม พรอมทงใหคนไทยเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาสงคมมากขนซงสอสาธารณะทมความเปนอสระ ไดรวมสงเสรมใหเกดสอทด สอสรางสรรค เปนการน าพลงของสอมาชวยกระตนใหสงคมตนตว เกดการมสวนรวมในการปฏรปประเทศไทยใหดยงขน โดยเนอหารายการจะเนนความสนกสนาน ชวยเพมพนความร ใหแงคดคตสอนใจ สงเสรมใหเดกเกดความกระตอรอรนอยากเขามามสวนรวมในการแกปญหาสงคม โดยจะออกอากาศทกวนเสารและวนอาทตย ในชวงเวลาททกคนในครอบครวอยกนพรอมหนาพรอมตากน

การสรางใหคนในสงคมมจตสาธารณะ มไดหมายถง การมอบใหครอบครวเปนตวจกร ส าคญทโดดเดยวเทานน เมอเดกหรอคนในสงคมท าไมถกไมควร ไมมจตสาธารณะ คงไมมใครพดวา พอแมไมสงสอน แตตองโทษไปถงสถาบนทเกยวของ เชน สถาบนทางการศกษา ทจดการศกษาในโรงเรยน ซงมกจกรรมมากมายทงท เปนทางการและไมเปนทางการหรอกระบวนการเสรมสรางการเรยนรจตสาธารณะจากตวอยางในชวตประจ าวน จากการสงสอนอบรมของสถาบนทางศาสนา และจากการน าเสนอตวอยางด ๆ จากสอมวลชนจะเปนตวจกรส าคญรวมกนในการสอนเดกใหม จตสาธารณะได การจดการเรยนการสอนเพอเสรมสรางจตสาธารณะ

กลยทธและวธการพฒนาจตสาธารณะ จตสาธารณะเปนสงทเกดจากการสะสมตงแตวยเดก และพฒนาไปเรอย ๆ จนถงวยรน และเปนผใหญ ผใหญจงตองเขาใจธรรมชาตของเดก คอยแนะน าสงเสรมในสงทถกทควร คอยชแนะ และปลกฝงจตสาธารณะใหแกเดก นอกจากน เดกยงตองมระเบยบวนย มความรบผดชอบตามธรรมชาตอนเกดขนไดเอง อกทง เดกยงมการเรยนรดานวนยจากวฒนธรรม โดยอาศยการ สงสอน ฝกฝน จากบคคลสงแวดลอม ซงเปนกฎธรรมชาตของการอยรวมกนในสงคม การพฒนาจตสาธารณะใหเดก ในการใชสงของรวมกน ดแลทรพยสมบตสวนรวม และมน าใจแบงปนสงของใหแกกนและกน ดงนน การพฒนาจตสาธารณะจงเปนสงส าคญทตองปลกฝงหรอเสรมสรางไวตงแตใน วยเดก เพอใหเขาไดรบประสบการณทเพยงพอเปนพนฐานทสามารถน าไปพฒนาตนเองโดยในการปลกฝงนนควรใหเดกไดมความรความเขาใจตระหนกถงความส าคญของจตสาธารณะ รวมทงมการฝกฝนใหเดกไดปฏบตจรง เพอใหเดกเกดการกระท าทเกยวกบการพฒนาจตสาธารณะอยางแทจรงจนเกดเปนลกษณะนสย และควรท าใหเหมาะสมกบวย เพอใหเกดการเรยนรทเหมาะสม

52

ตามวย และเกดการพฒนาตามล าดบ ซงควรท าใหเหมาะสมกบวย เพอใหเกดการเรยนรทเหมาะสมตามวย และเกดการพฒนาตามล าดบ ปจจยทกอใหเกดจตสาธารณะ Coopersmith (1981) สรปวา ปจจยทมผลตอการเกดจตสาธารณะ ม 2 ปจจย คอ 1. ปจจยทเปนสวนประกอบภายในตนเอง หมายถง ลกษณะเฉพาะของบคคลแตละคนทท าใหความส านกของบคคลแตกตางกน ไดแก ลกษณะทางกายภาพ ความสามารถทวไปสมรรถภาพ ภาวะทางอารมณ คานยมสวนบคคล ความปรารถนา และเพศ 2. ปจจยสวนประกอบภายนอก หมายถง สภาพแวดลอมภายนอกทบคคลมปฏสมพนธดวย ซงจะสงผลใหเกดจตส านกในแตละคนทแตกตางกน ไดแก ความสมพนธในครอบครว โรงเรยนและการศกษา สถานภาพทางสงคมและกลมเพอน เปนตน

ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร (2543, หนา 13) ไดสรปไวเชนกนวา จตสาธารณะอยภายใตอทธพลของปจจยแวดลอมทงภายในและภายนอก ดงน 1. ปจจยภายนอก เปนปจจยทเกยวกบภาวะทางสมพนธภาพของมนษยภาวะทางสงคมเปนภาวะทลกซง ทมผลทมผลตอจตส านกดานตาง ๆ ของมนษย เปนภาวะทไดอบรมกลอมเกลา และสะสมอยในสวนของการรบรทละเลกทละนอย ท าใหเกดส านกทมรปแบบหลากหลายภาวะแวดลอมทางสงคมนเรมตงแตพอแม พนอง ญาต เพอน คร สอมวลชน บคคลทวไป ตลอดจนระดบองคกร วฒนธรรมประเพณ ความเชอ กฎหมาย ศาสนา รวมทงภาวะแวดลอมดานสอสารมวลชนและสวนทก ากบส านกของบคคล คอ การไดสมผสจากการใชชวตทมพลงตอการเกดส านก อาท การไปโรงเรยน ไปท างาน ดละคร ฟงผคนสนทนากน เปนตน 2. ปจจยภายใน ส านกทเกดจากปจจยภายใน หมายถง การครนคดไตรตรองของแตละบคคลในการพจารณาตดสนคณคาและความดงาม ซงสงผลตอพฤตกรรมและการประพฤตปฏบตโดยเฉพาะการปฏบตทางจตใจ เพอขดเกลาตนเองใหเปนไปทางใดทางหนง โดยเกดจากการรบรจากการเรยนร การมองเหน การคด แลวน ามาพจารณา เพอตดสนใจวาตองการสรางจตส านกแบบใด กจะมการฝกฝนและสรางสมส านกเหลานน ทงปจจยภายในและปจจยภายนอกลวนมผลสมพนธซงกนและกนในการสรางจตส านก และตองกระท าไปพรอม ๆ กนทงสองทาง โดยการกระท าตองเชอมโยงกบเนอหาทมความเหมาะสมและเปนประโยชนตอสวนรวม ซงการมส านกของบคคลมความสมพนธกบการแสดงพฤตกรรมของบคคลแตการแสดงพฤตกรรมของคน ๆ หนงทแสดงออกมานนไดรบอทธพลทงจากปจจยภายในและภายนอก จนท าใหพฤตกรรมทแสดงออกมานนอาจไมตรงกบความตองการในจตใจทแทจรงกไดซงอธบายได (ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร, 2543, หนา 17)อท

53

ซง มลลกา มตโก (2541, หนา 28-29) ไดกลาวไวเชนกนวา จตสาธารณะเมอเกดขนมาแลวจะตองกระท าซ าเสมอเพอปองกนการเลอนหายหรอเปลยนแปลงใหจตส านกมความคงทน โดยตองไดรบการเสรมแรงจากสถาบนหรอทางสงคมจตส านกจ านวนหนงยงคงอยในตวเราเนองจากไดรบการปลกฝงขดเกลามาตงแตเยาววย โดยการปลกฝงของสถาบนครอบครว ชมชน โรงเรยน และสงคมโดยรวม ดงนน การเกดจตสาธารณะ จงไมสามารถสรปแยกแยะไดวาเกดจากปจจยภายใน หรอ ภายนอกเพยงอยางใดอยางหนง เพราะทงสองสวนมสวนชวยและสมพนธซงกนและกนจตสาธารณะทมาจากภายนอก เปนการเขามาโดยธรรมชาต กระทบตอความรสกของบคคลแลวกลายเปนจตสาธารณะทเกดจากปจจยภายใน เปนความจงใจเลอกสรรบคคล ระลกรตนเองเปนอยางด เปนส านกทสรางขนเอง ระหวางปจจยภายใน และภายนอก เปนปฏสมพนธทมความตอเนองกน ดงนน การพฒนาจตสาธารณะจงตองกระท าควบคกนไปทงปจจยภายในและภายนอก เปนปฏสมพนธทมความตอเนองกน

กลยทธการปลกจตสาธารณะ ประเวศ วะส (2541, หนา 13) ไดเสนอกลยทธการปลกจตสาธารณะ โดยใชกลยทธหลกของการสรางประชาคม เนองจากประชาคมตองขบเคลอนดวยความรวมมอรวมใจเชอมโยงเปนเครอขายโดยอาศยเทคนค คอ 1. ความรก เปนความรกขนสงของสงคมซงมากกวาความรกในความเปนพรรคพวก เปนความรกทเอาชนะความเหนแก ตวของมนษย เปนความรกสากล เปนมตรภาพเพอสรางวสยทศนรวมกน ท าใหเกดความเขมแขง เพอเปนพลงทางสงคม ในทนไดแก ความรกในธรรมชาตในแผนดน ความรกตอสงคม ตอประเทศ รกในวฒนธรรมชมชน รกในคานยมความเปนไทย รกตอเพอนมนษย ความรกตอแผนดน จะสรางความผกพนในความเปนสงคมไทยเปนตวปลกจตส านกสาธารณะ 2. ความร การเสรมความรเปนสวนส าคญในการสรางความรก ความรอยางแทจรงเกดจากการเรยนรดวยตนเอง เรยนรจาการกระท า (Learning by Doing) กลยทธการปลกจตส านกเพอสวนรวมจงตองสรางความรความเขาใจใหเกดความซาบซง และความตระหนกรเพอกอใหเกดความค านงถงสวนรวม 3. ความเปนธรรมชาต การด าเนนการเพอการพฒนาของรฐทไมประสบความส าเรจสวนหนงมาจากการเรงรดทจะใหไปถงเปาหมายโดยเรว ดวยมเวลาและงบประมาณจ ากด แตการสรางจตส านกใหประชาชนตองอยบนพนฐานของการเตบโตแบบธรรมชาตเพอความเปนอสระและยงยน

54

นอกจากน ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร (2543, หนา 55-59) ยงไดเสนอ กลยทธการปลกจตสาธารณะไวดงน

1. การใชบทบาทของผน า ทงผน าทเปนทางการ และไมเปนทางการจะมบทบาทสงในการ รเรม สรางสรรค โนมน า หลอหลอม ประสานงานเพอใหเกดจตสาธารณะ

2. การใชการสอสารแบบรวมศนย โดยใชการสอสารทมการควบคมโดยศนยกลาง เพอเผยแพรในสงทคนเหนวาดหรอวาใหผอนรวมกนเผยแพร เพอแกปญหาการไมเปนเอกภาพในการเผยแพร ซงอาจน าไปสความเขาใจผดในสาระบางประการ

3. การใชกระบวนการศกษาเรยนร โดยการผลกดนใหจตส านกสาธารณะ เขาสระบบการศกษาใหไดไมวาจะเปนทางการทเปนการศกษาในระบบ เชน การศกษาในโรงเรยน วทยาลย มหาวทยาลย และสถาบนการศกษาตาง ๆ และไมเปนทางการ คอ การศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย เชน การเรยนรภายใน องคกร ชมชน สงคม การเรยนรผานสอตาง ๆ ทงวทย โทรทศน หนงสอพมพ และผานการมปฏสมพนธภายในสงคม

4. การใชบทบาทของสอมวลชน สอมวลชนมบทบาทส าคญยง ในการกระจายขอมลขาวสารสบคคลตาง ๆ ซงจะชวยสรางจตสาธารณะทถกตองใหเกดจตสาธารณะในสงคมได

5. การใชตวอยางทดในสงคม การสรางและสนบสนนคนด ยกยองคนด เลอกผน าทด และผลกดนตวอยางจตสาธารณะทด เปนวธการหนงทจะท าใหเกดจตสาธารณะในสงคมได วธการทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมทางปญญาเพอพฒนาจตสาธารณะ ในการพฒนาจตสาธารณะใหกบเดก และเยาวชนนน มนกการศกษาไดใชวธการทแตกตาง หลากหลาย แตสวนใหญแลวจะยดหลกการของการปรบเปลยนพฤตกรรมทางปญญาเปนหลก ซงสามารถสรปวธการตาง ๆ ทใชในการพฒนาจตสาธารณะไดดงตอไป 1. การใชบทบาทสมมตกบตวแบบ เปนการทดลองใหเดกไดสวมบทบาทผอน เพอใหรบรถงความรสกและอารมณในบทบาทของผอน และเปลยนแปลงความคดของตนเองไดอยางมเหตผล ซงเปนเทคนคทางอารมณภายใตแนวคดการเปลยนแปลงพฤตกรรมโดยเนนทกระบวนการทางปญญาของบคคลมาประยกต ใชในการเปลยนแปลงการตอบสนองทางอารมณ และพฤตกรรมของบคคล ซงเทคนคดงกลาว มแนวคดพนฐานทเนนวา ความเชอ หรอความคดทไมมเหตผลของบคคล เปนสาเหตใหเกดปญหาทางอารมณ และพฤตกรรม แตเมอบคคลเปลยนความเชอ หรอความคดไดอยางมเหตผลจะเปนผลใหบคคลมอารมณและพฤตกรรมทเหมาะสมยงขน (ธรรมนนทกา แจงสวาง, 2547)

55

2. การใชสถานการณจ าลองผสานกบเทคนคการประเมนผลจากสภาพจรง เปนกระบวนการทท าใหเดกเกดการเรยนรจากการเขารวมสถานการณจ าลองทก าหนดขน ซงมสภาพใกลเคยงความเปนจรงในชวต โดยเนนการมสวนรวมระหวางครและเดก ใหเดกมสวนรวมแสดงบทบาท เสนอขอคดเหน และสามารถแกปญหาทเกดขนได พรอมกบการใชวธการ และเครองมอทหลากหลาย ควบคกบการจดสถานการณจ าลอง เพอประเมนพฤตกรรมของเดก (อญชล ยงรกพนธ, 2550) 3. การใชตวแบบสญลกษณผานสอหนงสอเรยนเลมเลกเชงวรรณกรรม เปนการใชหนงสอเรยนเลมเลกเชงวรรณกรรม ซงประกอบดวยเนอหา 3 ดาน คอ ดานการหลกเลยงการใชหรอการกระท าทท าใหเกดการช ารดเสยหายตอสวนรวม ดานการถอเปนหนาททจะมสวนรวมในการดแล และดานการรกษาสทธในการรกษาของสวนรวม กบนกเรยน โดยท าการแจกหนงสอใหนกเรยนทเปนกลมตวอยาง โดยกลมทดลอง จะไดอานหนงสอทมตวแบบสญลกษณของการมจตสาธารณะ สวนกลมควบคมจะไดอานหนงสอทไมมตวแบบสญลกษณ ซงผลการใช พบวา นกเรยนกลมทดลองทไดอานหนงสอเลมเลกเชงวรรณกรรม ทมตวแบบสญลกษณของการมจตสาธารณะ จะมจตสาธารณะสงกวานกเรยนกลมควบคม (นนทวฒน ชนช, 2546) 4. การเสนอตวแบบผานภาพการตน เปนวธการหนงทสามารถใชปรบเปลยนกระบวนการทางปญญา ซงเปนกระบวนการเรยนรจากการสงเกต (Observational Learning) โดยใหนกเรยนสงเกตตวแบบทกระท าพฤตกรรมทแสดงถงการมจตสาธารณะผานภาพการตน โดยก าหนดใหมสภาพการณหรอเหตการณทเกดขนในภาพ ท าใหตวแบบทเปนตวการตนแสดงพฤตกรรมทแสดงถงการมจตสาธารณะ เมอตวแบบในภาพแสดงพฤตกรรมทแสดงถงการมจตสาธารณะ แลวจะไดรบผลกรรมบางอยางตามหลงพฤตกรรม และผลกรรมหรอสงทเกดตามหลงพฤตกรรมนนจะตองเปนตวเสรมแรงหรอสงทตวแบบพงพอใจ เชน ค าชมจากคร หรอของรางวลจากผทมอทธพลตอเดก เปนตน (สคนธรส หตะวฒนะ, 2550) 5. การใชวดทศนละครหนเชดเปนตวแบบ เปนกระบวนการทท าใหผเรยนเกดการเรยนรจากการสงเกตตวแบบ โดยใชตวละครหนเชดเปนตวแบบในการใหความรเกยวกบจตสาธารณะ เจตคต ขอควรปฏบต และแสดงพฤตกรรมการมจตสาธารณะใหเหน และลงมอปฏบตดวยตวละครหนเชด แลวผลทไดรบจากการแสดงพฤตกรรม จะเปนการจงใจใหผเรยนเกดความรสกคลอยตามตวแบบแลวผตามเกดการเรยนร และเรยนแบบพฤตกรรมการมจตสาธารณะจากตวแบบนน (บญทน ภบาล, 2549)

56

บทสรป การเสรมสรางจตสาธารณะนน ควรท าการเสรมสรางและปลกฝงใหเกดขนตงแตวยเดก เพราะเปนชวงทเดกมความไวตอการปลกฝงและสงเสรมจรยธรรม วฒนธรรมเปนอยางยง ซงถาเดกไดรบการปลกฝงจตสาธารณะใหเปนไปในทางทถกตองเหมาะสม เมอเตบโตขน จะท าใหสามารถเผชญกบความเปลยนแปลงของกระแสเศรษฐกจ และวฒนธรรม อนจะสงผลใหสามารถอยรวมกบคนในสงคมไดอยางมความสขกาย สบายใจ ตลอดจนเปนบคลากรทด ทเหมาะสมของครอบครว สงคม และประเทศชาตสบเนองตอไป ซงวธการทใชในการปลกฝงจตสาธารณะนนมอยอยางหลากหลาย แตวธการหนงทส าคญ คอ การปรบเปลยนพฤตกรรมทางปญญา โดยมความเชอพนฐานทวากระบวนการปญญามผลตอพฤตกรรม และการปรบเปลยนพฤตกรรม สามารถกระท าไดโดยการปรบเปลยนกระบวนการทางปญญา ดงนน การใชวธการปรบเปลยนพฤตกรรมทางปญญาทเหมาะสม จงเปนสงจ าเปนทสามารถน าไปใชในการพฒนาจตสาธารณะได และยงมสวนทท าใหการมจตสาธารณะนนมความคงทน และเปนจตส านกทคงอยภายในตวบคคลเมอเตบโตขนตอไปในภายภาคหนาได

การเสรมสรางจตสาธารณะ เปนความรบผดชอบในตนเอง แมวาจะไดรบการอบรม สงสอนถาใจตนเองไมยอมรบ จตสาธารณะกไมเกด ฉะนน ค าวา "ตนเปนทพงแหงตน" จงมความส าคญสวนหนง ในการสรางจตสาธารณะ ถาตนเองไมเหนความส าคญแลว กคงไมมใครบงคบได นอกจากใจของตนเองแลว แนวทางทส าคญในการสรางจตสาธารณะยงมอกหลายประการถาปฏบตไดกจะเปนประโยชนตอตนเองและสงคม ดงน

1. สรางวนยในตนเอง ตระหนกถงการมสวนรวมในระบอบประชาธปไตย รถงขอบเขตของสทธ เสรภาพ หนาท ความรบผดชอบ ตอตนเองและตอสงคม

2. ใหความส าคญตอสงแวดลอม ตระหนกเสมอวาตนเองคอ สวนหนงของสงคม ตองมความรบผดชอบในการรกษาสงแวดลอม ซงเปนเรองของสวนรวม ทงตอประเทศชาต และโลกใบน

3. ตระหนกถงปญหา และผลกระทบทเกดขนกบสงคม ใหถอวาเปนปญหาของตนเองเชนกน อยางหลกเลยงไมได ตองชวยกนแกไข เชน ชวยกนด าเนนการโรงงานอตสาหกรรมสรางบอพกน าทงกอนปลอยลงสแหลงน าสาธารณะ

4. ยดหลกธรรมในการด าเนนชวต เพราะหลกธรรม หรอค าสงสอนในทกศาสนาทคน นบถอ สอนใหคนท าความดทงสน ถาปฏบตไดจะท าใหตนเองมความสข นอกจากนยงกอใหเกดประโยชนตอสงคมดวย ท าใหเราสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข ตวอยางหลกธรรมทางศาสนาทเกยวกบตนเอง

57

การจดกจกรรมการเรยนการสอนเพอเสรมสรางจตสาธารณะ เปนเรองทครทกคนตองรวมมอกนปลกฝงใหเกดแกผเรยน การสอนแตละครงของตนเอง หรอจดการเรยนรแบบบรณาการกบกลมสาระการเรยนรอน ๆ โดยใชหลกการวธการจดการเรยนรตาง ๆ ทหลากหลายมาชวยในการจดการเรยนรทจะชวยสงเสรมใหผเรยนเกดจตสาธารณะ

ภาพท 1 หลกการจดกจกรรมเพอพฒนาจตสาธารณะ

หลกการจดกจกรรมเพอพฒนาจตสาธารณะ กอนทจะจดกจกรรมนน ตองกลบมาทบทวนแนวทางการพฒนาใหเดกมจตสาธารณะ ซงไดกลาวไวแลวในตอนทผานมา ซงสรปประเดนส าคญไดดงน

1. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะตองค านงถงปจจยทผลตอการเกด จตสาธารณะ ซงม 2 ปจจย คอ ปจจยเปนสวนประกอบภายในตนเอง ไดแก ลกษณะทางกายภาพ ความสามารถทวไป สมรรถภาพ ภาวะทางอารมณ คานยมสวนบคคล ความปรารถนา และเพศ และปจจยทเปนสวนประกอบภายนอก ไดแก ความสมพนธในครอบครว โรงเรยนและการศกษา สถานภาพทางสงคม และกลมเพอน เปนตน

2. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะ ตองกระท าซ า ๆ เพอเนนย า และปองกนการ

ตองค านงถงปจจยทผลตอการเกดจตสาธารณะ

ตองกระท าซ า ๆ เพอใหจตส านกมความคงทน

เรยนรครบ 3 ดาน คอ ดานพทธพสย จตพสย และทกษะพสย

กระบวนการสรางจตสาธารณะควรเปนไปอยางมข นตอน

ผเรยนเรยนรดวยตนเองโดยผานการกระท า

พ

เตบโตแบบธรรมชาต ไมเรงรบ เพอความยงยน

58

เลอนหาย หรอเปลยนแปลงใหมจตส านกความอดทน โดยตองมการเสรมแรงจากสถาบนตาง ๆ หรอ ทางสงคม

3. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะ ตองใหเดกเกดการเรยนรครบถวน 3 ดาน คอ ดานพทธพสย ดานจตพสย และดานทกษะพสย

4. กระบวนการสรางจตสาธารณะ ควรเปนไปอยางมขนตอน เพอใหเกดลกษณะนสยท ยงยนดงแนวคดของบลม (Bloom, 1956) คอขนตอนการรบร (Perceiving or Receiving) ขนการจดระบบ (Organizing) และขนพฒนาเปนลกษณะนสย (Characterization)

5. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะ ควรใหผเรยนเกดจากการเรยนรดวยตนเอง โดยผานการเรยนรจากการกระท า (Learning by Doing)

6. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะ ตองอยบนพนฐานของการเตบโตแบบ ธรรมชาตไมเรงรบ เพอการพฒนาอยางยงยน

7. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะ ตองใชวธการ และกลยทธทหลากหลาย ไดแก การใชบทบาทของผน า การใชสอสารแบบรวมศนย การใชกระบวนการศกษาเรยนร การใชบทบาทของสอมวลชน การใชสถานการณจ าลองผสานกบเทคนคการประเมนผลจากสภาพจรง การใชบทบาทสมมตกบตวแบบ การใชแบบสญลกษณผานสอหนงสอเรยนเลมเลกเชงวรรณกรรม การเสนอตวแบบผานภาพการตน การใชวดทศนละครหนเชดเปนตวแบบ การใชวธการจดการเรยนรทดอน ๆ รวมทงการใชตวแบบทเปนตวอยางทดในสงคม เปนตน

8. การจดการเรยนการสอนจตสาธารณะจะส าเรจตองอาศยความรวมมอกนอยาง ตอเนองจากสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา และสอมวลชน

สรปไดวา หลกการจดการเรยนการสอนทจะพฒนาผเรยนใหมจตสาธารณะไดนน ตองเนน ใหผเรยนไดเรยนรดวยวธการทหลากหลาย โดยไดเรยนรจากการกระท าและการท าซ า ๆ อยางตอเนอง ไมเรงรบ โดยพฒนาใหครบทงดานพทธพสย ดานจตพสยและดานทกษะพสยโดยการสอนตองค านงถงปจจยทผลตอการเกดจตสาธารณะทงปจจยภายในตวผเรยนและปจจยภายนอกซงเปนสงแวดลอมรอบตวผเรยน และตองอาศยความรวมมอกนอยางตอเนองจากสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา และสอมวลชน

59

ขอมลของส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 1. สภาพทวไป ทตง ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 ตงอย ณ อ าเภอลอง จงหวดแพรประกอบดวยอ าเภอตาง ๆ จ านวน 4 อ าเภอ คอ อ าเภอลอง อ าเภอสงเมน อ าเภอเดนชย และอ าเภอวงชน ซงตงอยทางทศใตและทศตะวนตกเฉยงใตของจงหวดแพร 2. ลกษณะภมประเทศ สวนใหญเปนภเขาประมาณรอยละ 80 และเปนพนทราบประมาณรอยละ 20 พนทในสวนทเปนพนราบใชเปนทอยอาศยและประกอบอาชพของประชากร มแมน ายมไหลผานพนททกอ าเภอ ตงแตอ าเภอสงเมน เดนชย ลองและวงชน มพนทรวมทงสน 3,547.81ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 52.82 ของพนทจงหวดแพรทงหมด

3. อาณาเขต ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 ทง 4 อ าเภอ มอาณาเขตตดตอ ดงน ทศเหนอ คอ อ าเภอสงเมนและอ าเภอลอง ตดตอกบอ าเภอเมองแพร อ าเภอ

หนองมวงไข และอ าเภอสอง จงหวดแพร ทศใต คอ อ าเภอเดนชยและอ าเภอวงชน ตดตอกบจงหวดอตรดตถและ จงหวด

สโขทย ทศตะวนออก คอ อ าเภอสงเมน ตดตอกบจงหวดอตรดตถ ทศตะวนตก คอ อ าเภอลองและอ าเภอวงชน ตดตอกบจงหวดล าปาง

4. การปกครอง การปกครองในเขตพนทส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 แบงเปน 4 อ าเภอ 33 ต าบล 321 หมบาน มองคกรปกครองสวนทองถน เปนเทศบาล ต าบล 6 แหง และองคการบรหารสวนต าบล 33 แหง จ าแนกไดดงน

60

ตาราง 1 แสดงเขตการปกครองในเขตพนท สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

6. วสยทศนการจดการศกษา เปนองคกรแหงการเรยนร ยดหลกธรรมาภบาล และปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ภายใตสภาพแวดลอมทดงาม 7. พนธกจ

1. สงเสรม สนบสนนใหบคลากรเปนบคคลแหงการเรยนรอยางตอเนอง 2. พฒนาระบบบรหารจดการศกษาใหเกดความโปรงใส ตรวจสอบได โดยใหทกฝายมสวนรวม 3. กระจายอ านาจการบรหาร และการจดการศกษาสสถานศกษาอยางแทจรง

4. สงเสรม สนบสนนการใชทรพยากรใหเออตอการปฏบตงานไดอยางคมคาและ ยงยน

8. กลยทธ 1. สงเสรมองคกรใหมระบบการบรหารจดการแบบมสวนรวมทมงเนนผลสมฤทธ 2. สงเสรมและสนบสนนบคลากรใหไดรบการพฒนาอยางตอเนอง 3. สงเสรมใหมการสรางจตส านกโดยใชคณธรรมน าความรมงสเศรษฐกจพอเพยง 4. สงเสรมใหเดกมรายไดระหวางเรยนโดยใชทรพยากรในทองถน 9. สถานศกษาในสงกดส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

1. สถานศกษาประเภทท 1 (โรงเรยนมธยมศกษา) จ านวน 7 โรงเรยน 2. สถานศกษาประเภทท 2 (โรงเรยนประถมศกษา / ขยายโอกาสทางการศกษา)

จ านวน 128 โรงเรยน 3. สถานศกษาประเภทท 2 (โรงเรยนเอกชน) จ านวน 10 โรงเรยน

อ าเภอ ต าบล หมบาน จ านวนบาน เทศบาลต าบล

อบต.

สงเมน 12 110 24,793 1 12 ลอง 9 89 16,585 2 9 วงชน 7 77 13,781 1 7 เดนชย 5 51 12,745 2 5 รวม 33 327 67,904 6 33

61

14.29

25.8529.25 30.61

05

1015

20253035

สงเมน ลอง

วงชนเดนชย

ตาราง 2 แสดงจ านวนสถานศกษาจ าแนกตามระดบทจดการศกษา เปนรายอ าเภอ ปการศกษา 2552 สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

ภาพท 2 แผนภมแสดงการจดการศกษาตงแตระดบกอนประถมศกษาถงระดบ

มธยมศกษาปท 6 จ าแนกเปนรายอ าเภอ สงกด ส านกงานเขตพนท การศกษาแพร เขต 2

สถานศกษาในสงกดส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 มจ านวนทงสน 147 แหง จดการศกษาตงแตระดบกอนประถมศกษา ถง มธยมศกษาปท 6 เมอจ าแนกเปนรายอ าเภอพบวาอ าเภอทมสถานศกษามากทสด คอ อ าเภอวงชนจ านวน 45 แหง (รอยละ 30.61) รองลงมา ไดแกอ าเภอลอง 43 แหง (รอยละ 29.25) อ าเภอสงเมน 38 แหง (รอยละ 25.85) และอ าเภอทมสถานศกษานอยทสดคอ อ าเภอเดนชย จ านวน 21 แหง (รอยละ 14.29)

อ าเภอ ระดบทจดการศกษา

รอยละ

อนบาล - ป.6 อนบาล - ม.3 ม.1 - ม.6 รวม

สงเมน 30 6 2 38 25.85 ลอง 29 13 1 43 29.25 วงชน 31 12 2 45 30.61 เดนชย 12 8 1 21 14.29

รวม 102 39 6 147 100.00

62

ตาราง 3 แสดงจ านวนสถานศกษาจ าแนกตามขนาดเปนรายอ าเภอ ปการศกษา 2552 สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

ภาพท 3 แผนภมแสดงการศกษาตงแตระดบกอนประถมศกษา ถง มธยมศกษาปท 6

จ าแนกเปนรายอ าเภอ สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

สถานศกษาในสงกดส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 มจ านวนทงสน 147 แหง จ าแนกตามขนาด พบวา สถานศกษาขนาดท 1 มมากทสดจ านวน 104 แหง (รอยละ 70.75)

อ าเภอ

ไมมน

กเรยน

ขนาดท 1 (นกเรยน 1 - 120 คน) ขน

าดท

1

ขนาด

ท 2

ขนาด

ท 3

ขนาด

ท 4

ขนาด

ท 5

ขนาด

ท 6

ขนาด

ท 7

รวม

1-20

21-4

0

41-6

0

61-8

0

81-1

00

101-

120

รวม

121 -

200

201 -

300

301 -

499

500 -

1499

1500

- 24

99

> =

2500

สงเมน 1 0 8 7 11 1 3 30 2 2 2 0 1 0 38

ลอง 0 3 6 8 4 5 5 31 2 6 2 1 1 0 43

วงชน 0 3 5 12 6 0 4 30 9 3 2 1 0 0 45

เดนชย 0 0 2 5 3 3 0 13 3 3 1 1 0 0 21

รวม 1 6 21 32 24 9 12 104 16 14 7 3 2 0 147

รอยล

ะ

0.68

70.75

10.88

9.52

4.76

2.04

1.63

0.00

99

ม.1 - ม.6

4.08%อนบาล - ม.3

26.53%อนบาล - ป.6

69.39%

63

รองลงมาคอสถานศกษาขนาดท 2 มจ านวน 16 แหง (รอยละ 10.88) สถานศกษาขนาดท 3 มจ านวน 14 แหง (รอยละ 9.52) สถานศกษาขนาดท 4 ม 7 แหง (รอยละ 4.76) สถานศกษาขนาดท 5 มจ านวน 3แหง (รอยละ 2.04) สถานศกษาขนาดท 6 มจ านวน 2 แหง (รอยละ 1.36) ไมม สถานศกษาทมจ านวนนกเรยนตงแต 2,500 คน ขนไป

หมายเหต - สถานศกษา สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 จ านวน 147 โรงเรยน

- สถานศกษาทมนกเรยน จ านวน 146 โรงเรยน - สถานศกษาทไมมนกเรยน จ านวน 1 โรงเรยน - โรงเรยนบานรองแดง อ าเภอสงเมน (มครไมมนกเรยน) - เปดสอนจรง จ านวน 135 โรงเรยน - โรงเรยนเรยนรวม จ านวน 12 โรงเรยน

10. กลมสงเสรมการจดการศกษา ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 การขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงสสถานศกษา (ไพรสณฑ มะโนยานะ) กระทรวงศกษาธการบรรจโครงการเศรษฐกจพอเพยงภายใตแผนงานคณธรรมน า

ความร 1. หลกการของเศรษฐกจพอเพยง 2. แนวบรหารจดการเศรษฐกจพอเพยงในสถานศกษา

3. แหลงคนหาตวอยางและขอมลด ๆ 4. เปดศกราชใหมกจกรรมนกเรยนคณธรรมน าความร นอมน าสเศรษฐกจพอเพยง 11. นโยบายรฐบาลและศกษาธการเนนคณธรรมน าความร 1. วถประชาธปไตย (บรหารจดการอยางประชาธปไตย / สอดแทรกในการสอน / จด

กจกรรมสภานกเรยน / เรยนรจากภมปญญาทองถน / มเครอขายถายทอดความร) 2. สมานฉนท (จตส านกเปนพวกเดยวกน / มเอกภาพในความหลากหลาย / เปน

มตรตอกน / พงพาอาศยกน / ไววางใจกน / สรางพลงรวมของหมคณะ) 3. สนตสข (คารวะธรรม / ปญญาธรรม / สามคคธรรม) 4. เศรษฐกจพอเพยง (พอประมาณ / มเหตผล / มภมคมกนในตว)

12. ยทธศาสตรภาพรวมกระทรวงศกษาธการ โดยสภาการศกษาเปนผประสานงานคณธรรมน าความร นอมน าสเศรษฐกจ

พอเพยง

64

ระยะเวลาของสรางคณธรรมในระบบการศกษาไทย - งาน 3 ระยะ 1. รวมคด-รวมเขาใจตรงกน

2. รวมวางแผน-แบงงานกนท า 3. รวมท า-รณรงค-เหนผล

13. ยทธศาสตรกระทรวงศกษาธการ 1. สรางครอบครวอบอนมารวมมอโรงเรยนและชมชน บาน-วด-โรงเรยน 2. สรางวฒนธรรมสถานศกษา 3. สรางเครอขายสงคม

14. ยทธศาสตรคณธรรมน าความร ในสวนส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ 1. สนบสนนระบบดแลชวยเหลอนกเรยนและระบบดแลความปลอดภยของสถาน

ศกษา ใหเปนไปตาม พ.ร.บ. คมครองเดก พ.ศ.2546 2. พฒนาเครอขายเสมารกษเพอสงเสรมความประพฤตนกเรยน นกศกษาตงแตรบ

เรองรองทกข- ตรวจเยยมสถานการณเสยง-ฟนฟ-สงตอ-การปองกน 3. จดระบบประสาน-ตดตาม-รายงาน-และเฝาระวงเพอวเคราะหสถานการณ ใน

ภาพรวมระดบเขต/จงหวด/ประเทศ 4. จดการความรโดยการประชาสมพนธ / เผยแพร / ยกยองสถานศกษา / คร /

นกเรยนทท าด 15. ดชนวดความส าเรจการสงเสรมคณธรรมของสถานศกษา

1. สงเสรมใหผเรยนมคณธรรมขนพนฐาน : ความรบผดชอบ + ท างานรวมกบผอน 2. จดกจกรรมครอบคลมทงการคด + พฤตกรรมทท า + เกดความรสก 3. ใชวธสงเสรมแบบบรณาการใหเกดความคดในเชงบวก 4. สรางบรรยากาศสงแวดลอมทอบอน 5. สรางโอกาสการเรยนรเชงคณธรรมใหแกนกเรยน

6. สอดแทรกคณธรรมทกวชาและ ใหเกยรตนกเรยน 7. กระตนใหนกเรยนเกดแรงจงใจใฝสมฤทธ 8. กระตนครทกคนเปนแบบอยางทดของศษย 9. สรางกจกรรมนกเรยนในการเปนผน าทมคณธรรม

10. ขอความรวมมอผปกครองและชมชน สนบสนนการท าดของลก 11. การประเมนความส าเรจของโรงเรยนใหประเมนจากพฤตกรรมของเดกนกเรยน

65

จะเหนไดวาส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 ไดใหความส าคญดานคณธรรมจรยธรรม รวมทง สงเสรม สนบสนนใหน าแนวคดเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชในจดการเรยนการสอน โดยมองเหนวาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมความส าคญอยางมาก ในการพฒนาจตสาธารณะได ทงการพฒนาระดบบคคล ระดบชมชน และระดบประเทศชาต

ภาพท 4 แผนภมแสดงการด าเนนงานสงเสรมคณธรรม ศลธรรมในสถานศกษา สงกด ส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2 (ไพรสณฑ มะโนยานะ )

แตเรายงมหนทางแกไข

เกดมาจากความโลภ ขาดวนยทงสน คนไรศลธรรม

ท าลายสงแวดลอม

ไมชอบพงตนเอง รายไดต ารสนยมสง

มงแตประโยชนสวนตน

ไมอดทนและอดออม

ซอทกอยางทขวางหนา มกงายไมมความพอ

รอพงคนอน

ปลอยตวปลอยใจ ตามแรงกระตนของวตถนยม

ฯลฯ

ถาเราใชเศรษฐกจพอเพยงตามพระราชด าร

ณ ปจจบน

66

งานวจยทเกยวของ พรทพา จลสคนธ(2542) ศกษาเรองการมสวนรวมของชมชนในการจดการ ศกษา

โรงเรยนชมชนวดครนาครตนาราม ต าบลชอนสารเดช อ าเภอหนองมวง จงหวดลพบร โดยมวตถประสงคเพอการศกษาถงกระบวนการด าเนนงาน ปจจยทเออใหเกดการมสวนรวมของชมชน และความรความเขาใจของบคลากร ตอการด าเนนการมสวนรวมของชมชน ในการจดการศกษาในระบบโรงเรยน ตลอดจนศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะเพอน าความรทไดไปเปนแนวทางในการเสรมสรางศกยภาพของสถานศกษา โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ ผลการวจย พบวา โรงเรยนเปดโอกาสใหชมชนเขามามสวนรวมในทกขนตอน คอ รวมคด รวมวางแผน รวมปฏบต รวมประเมนผล และรวมรบประโยชนสวนการเรยนการสอนตามหลกสตรทองถนไดกอใหเกดการมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษา 2 รปแบบ คอ โรงเรยนเปนศนยกลางของการมสวนรวม และการมสวนรวมทเกดจากการเชอมประสานระหวางโรงเรยนกบชมชน ส าหรบปจจยทเออใหเกดการมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษา ไดแก ความสมพนธเชงประวตศาสตรระหวางโรงเรยนกบชมชนความสมพนธในทางเครอญาต ระหวางผน าชมชน ภาวะผน าของบคลากรในโรงเรยน และชมชน และโครงการพฒนาทรพยากรมนษยของกระทรวงศกษาธการ ซงไดรบการสนบสนนจากโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) สมลกษณ ภค าแสน (2540) ไดศกษาบทบาทของชมชนตอการมสวนรวมในการจดการศกษาในโรงเรยนมธยมศกษา จงหวดขอนแกน พบวา ชมชนมสวนรวมในการบรหารงานทวไปของโรงเรยนมธยมศกษาอยในระดบมาก ดานการก าหนดนโยบาย การอ านวยการ การประสานงาน การรายงานผล และการบรหารงบประมาณสวนการจดองคการ การแบงสายงาน และการบรหารงานบคคลมสวนรวมอยในระดบปานกลางงานวชาการ ชมชนมสวนรวมอยในระดบมาก ในเรองการจดหาวทยากรทองถน การจดหาหนงสอเรยน การหาทนใหนกเรยน และการเขารวมกจกรรม ส าหรบงานดานอาคารสถานท ชมชนมสวนรวมในเรองการหาสถานท การจดสรางโรงเรยน การใชอาคารสถานทเพอการประชม การประกอบพธกรรม และการชวยบ ารงรกษาอยในระดบมาก การควบคมและประเมนการใชอาคารเรยน ชมชนมสวนรวมอยในระดบปานกลาง งานดานกจการนกเรยน ชมชนมสวนรวมในเรองการรณรงคการรบนกเรยนใกลบาน การจดสวสดการ การใหทนการศกษาส าหรบน าเรยน การเขารวมกจกรรม ดนตร กฬา การแนะแนวศกษาตอ การสอดสองดแลความประพฤตนกเรยน และการเขารวมใน กจกรรมการสงเสรมประชาธปไตย การจดงานประจ าป งานประเพณตาง ๆ อยในระดบมาก สวนปญหาการมสวนรวมในการจดการศกษา พบวาชมชนในทองถนทเปนทตงโรงเรยนมธยมศกษา มสภาพทางเศรษฐกจไมด ประชาชนสวนใหญมฐานะยากจน จงไมสามารถเขารวมในการจดการศกษากบทางโรงเรยนไดอยางเตมทบทบาททควร

67

จะเปนของชมชนตอการมสวนรวมในการจดการศกษาตามความคดเหนของผบรหารโรงเรยน จากผลการศกษาเพอใหโครงการ/กจกรรมการพฒนา ตามแนวทางฯ ไดด าเนนไปอยางสอดคลองกบจดมงหมาย สมควรจดใหมการใหการศกษาในเรองแนวทางและการด าเนนการตามแนวทาง โดยเนนถงจดมงหมายทแทจรงของการพฒนา ซงสอดคลองกบจดมงหมายของการด าเนนการตามแนวทางแกก านน ผใหญบานเพอใหเกดความร ความเขาใจและมแนวคดทถกตองเกยวกบการพฒนา นอกจากนส านกงานเขตควรลดบทบาทของตนเอง โดยเปดโอกาสและสนบสนนใหชมชนไดมสวนรวมในการพจารณา ตดสนใจ ก าหนดแนวทางและเลอกด าเนนการตาง ๆ ดวยตวเองเทาทจะเปนไปได โดยปรบเปลยนจากบทบาทจากการเขารวม ด าเนนการใหเหลอเพยงการสนบสนนเพอใหชมชนไดมสวนรวม ในการด าเนนการดวยตนเองมากยงขน ส าหรบผสนใจศกษาเพมเตมนน ควรศกษาถงระดบการม สวนรวมและปจจยทมผลตอการมสวนรวมของกลมประชากรอน ๆ ทมอยในชมชน ไดแก กลมผน าทางศาสนา และกลมผน าทาง ความคด เพอน าผลทไดจากกากรศกษามาเปรยบเทยบกบการ มสวนรวมก านน ผใหญบาน ซงผลทไดจะท าใหทราบถงแนวทางในการชวยเหลอสนบสนนเพอจะยกระดบการมสวนรวมของก านน ผใหญบาน รวมทงกลมประชากรนน ๆ ใหเพมมากขน นอกจากนควรศกษาถงระดบการมสวนรวม และปจจย ทมผลตอการมสวนรวมของก านน ผใหญบาน เมอโครงการ / กจกรรม สวนใหญทชมชนจดใหมขนและไดด าเนนการเสรจสนลง เพอน าผลการศกษาทได มาใชเปนแนวทางในการสนบสนนการด าเนนการ เพอเพมประสทธภาพตอการมสวนรวมในโครงการ / กจกรรม ตามแนวทางตอไป

สาคร คณชน (2543) ศกษาการมสวนรวมของคณะกรรมการโรงเรยนในการน า ภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนประถมศกษา สงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดสมทรสงคราม พบวา การมสวนรวมวางแผนผบรหารและขาราชการครในโรงเรยนมสวนรวมทกขนตอน เชน การวเคราะหการจดการเรยนการสอนในโรงเรยน ซงพบ 4 กลม และการมสวนรวมในการศกษาภมปญญาทองถนจะพบมาก คอ ภมปญญาทองถนดานการประกอบอาชพทยดหลกการพงตนเอง ซงมความแตกตางกนในแตละพนท พรอมทงการล าดบความส าคญในการน าภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนล าดบแรก คอ กลมการประกอบอาชพทยดหลกการพงตนเอง ส าหรบการรวมวางแผนของผปกครองนกเรยน และศษยเกาของโรงเรยน ผทรงคณวฒจากประชาชน พบวา ไมมสวนรวมในการวางแผน แตจะเปนเพยงแนวความคดทจะมสวนรวมในดานการศกษาภมปญญาทองถนในชมชนและการล าดบความส าคญในการน าภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยน คอ กลมศลปะ วฒนธรรมและขนบธรรมเนยม ดานการหตถกรรมตาง ๆ การมสวนรวมด าเนนงาน พบวา

68

ผบรหาร และขาราชการครในโรงเรยนมสวนรวมด าเนนงานทกขนตอน คอ การตดสนใจ แสวงหาภมปญญาทองถน โดยการส ารวจสนบสนน การใหความรวมมอน านกเรยนไปศกษาตามแหลงประกอบอาชพของปราชญทองถนการแสวงหาภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยน มระดบการด าเนนงาน ปานกลาง ส าหรบการมสวนรวมด าเนนการของผปกครองนกเรยนและ ศษยเกาของโรงเรยน ผทรงคณวฒจากประชาชน พบวา สวนมากไมมสวนรวมใน แตละขนตอน คอการตดสนใจ การแสวงหาภมปญญา การสนบสนน การใหความรวมมอเพราะขาดความพรอมทงโรงเรยน และผปกครองนกเรยน และศษยเกา ผทรงคณวฒจากประชาชน การม สวนรวมการนเทศตดตามผลประเมนพฒนา พบวา ผบรหารและขาราชการครในโรงเรยนปฏบตตามบทบาทหนาททราชการก าหนด โดยการชแนะ การชวยเหลอ การใหค าปรกษา ส าหรบผปกครองนกเรยนและศษยเกาของโรงเรยน ผทรงคณวฒจากประชาชน พบวา มสวนรวมนเทศตดตามผลประเมนพฒนา ในสวนการชแนะ การชวยเหลอ โดยการคนหาภมปญญาทองถน การใหค าปรกษาแตมการด าเนนการนอยมาก สภาพปญหาการมสวนรวมของคณะกรรมการโรงเรยนตามบทบาทหนาทของผบรหารและขาราชการครในโรงเรยน พบวามปญหาทเกดจากผปกครองนกเรยนและศษยเกาของโรงเรยนผทรงคณวฒจากประชาชน ดานเวลาและขาดความรความเขาใจและการขาดการปฏบตตามบทบาทหนาท สวนดานการน าภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอน คอ ขาดงบประมาณ ปราชญทองถนมนอยโรงเรยนขาดความพรอมในดานเวลาเรยน บคลากร อาคารสถานท และผบรหารโรงเรยนขาดการตระหนกถงความส าคญในการน าภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยน ส าหรบสภาพปญหาการมสวนรวมของผปกครองนกเรยน และศษยเกาของโรงเรยน ผทรงคณวฒจากประชาชนตามบทบาทหนาทพบวา ขาดความรความเขาใจ ความสามารถความคดรเรมในการปฏบตตามบทบาทหนาทของคณะกรรมการโรงเรยน และปญหาดานการน าภมปญญาทองถนมาพฒนาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยน พบวา ปราชญทองถนมนอยโรงเรยนไมเปดโอกาสใหมสวนรวมในการพฒนาการจดการเรยนการสอน

เสาวภา สขาทพย (2545) ศกษาการพฒนากจกรรมการมสวนรวมในการจดการศกษาของคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน กรณศกษาโรงเรยนวดไมเรยง จงหวดนครศรธรรมราช พบวา การพฒนากจกรรมการมสวนรวมในการจดการศกษาของคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน มกจกรรม 3 กจกรรม คอ 1) กจกรรมการจดหาหนงสอเขาหองสมด 2) กจกรรมการน านกเรยนไปเรยนรภมปญญาทองถน กบคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน 3) กจกรรมอน ๆ ทง 3 กจกรรมแสดงการมสวนรวมของคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐานในการจดการศกษาในการ

69

วางแผน การด าเนนการและการประเมนผล และสอดคลองกบบทบาทหนาทของคณะกรรมการสถานศกษาตามระเบยบกระทรวงศกษาธการ วาดวยคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน พ.ศ.2543 มากทสด คอในการก าหนดนโยบายและแผนพฒนาของสถานศกษา การใหความเหนชอบแผนปฏบตการประจ าปของสถานศกษา ก ากบและตดตามการด าเนนงานตามแผนของสถานศกษา การมสวนรวมในการบรหารดานวชาการ งบประมาณ การบรหารงานบคคล และการบรหารทวไปของสถานศกษา การระดมทรพยากร วทยากรภายนอกและภมปญญาทองถน เพอพฒนาการศกษาและเสรมสรางพฒนาการของนกเรยน ตลอดจนสบสานจารตประเพณ ศลปวฒนธรรมของทองถนและของชาต ใหความเหนชอบผลการด าเนนงานประจ าปของสถานศกษากอนเสนอตอสาธารณชน รองลงมาคอสรางความสมพนธระหวางสถานศกษากบชมชน ประสานงานกบองคกรทงภาครฐ และเอกชน เพอใหสถานศกษาเปนแหลงวทยาการของชมชนและทองถนแตงตงทปรกษาและหรอคณะอนกรรมการเพอการด าเนนงานตามระเบยบนตามทเหนสมควรปฏบตงานอนตามทไดรบมอบหมายจากหนวยงานตนสงกดของสถานศกษา และนอยทสด คอ การใหความเหนชอบในการจดท าสาระหลกสตรใหสอดคลองกบความตองการของทองถน การสนบสนนใหเดกทกคนในเขตบรการรบการศกษาขนพนฐานอยางทวถง มคณภาพและไดมาตรฐาน ใหมการพทกษสทธเดก ดแลเดกพการ เดกดอยโอกาส และเดกทมความสามารถพเศษใหไดรบการพฒนาเตมศกยภาพ

ศภมาศ การะเกต และคณะ (2545) ศกษาการมสวนรวมในการจดการศกษาของคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน ประจ าโรงเรยนประถมศกษาในจงหวดพษณโลก พบวา 1) คณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน มสวนรวมในการจดการศกษาโดยรวมอยในระดบปานกลาง สวนรายดาน คณะกรรมการสถานศกษาเขามามสวนรวมดานสนบสนนการศกษาอยในระดบมาก สวนดานบรหารและการจดการ ดานวชาการ มสวนรวมอยในระดบปานกลาง 2) ระดบการมสวนรวมในการจดการศกษา เมอจ าแนกตามประเภทของคณะกรรมการพบวาคณะกรรมการสถานศกษาทเปนผแทนคร มระดบการมสวนรวมในการจดการศกษาสงทสดทงในโดยรวม และรายดาน สวนคณะกรรมการสถานศกษาทเปนผแทนผปกครอง มระดบการมสวนรวมในการจดการศกษานอยทสด ทงในโดยรวมและรายดาน 3) ผลการเปรยบเทยบระดบการมสวนรวมในการจดการศกษาของคณะกรรมการสถานศกษา โดยจ าแนกตามประเภทของคณะกรรมการ โดยรวม ดานบรหาร และการจดการดานการสนบสนนการศกษา แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 สวนดานวชาการไมแตกตางกน 4) ปจจยทสนบสนนและปจจยทเปนอปสรรคตอการมสวนรวมในการจดการศกษา แบงออกเปน 2 ดาน ไดแก ดานคณะกรรมการและดานโรงเรยน

70

ปจจยทสนบสนนดานคณะกรรมการ ไดแก การเปนคนในชมชน การมเวลาวาง การเปนศษยเกา ผลตอบแทน สวนในดานโรงเรยน ไดแก ความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน การปฏบตของผบรหาร และคณะคร ปจจยทเปนอปสรรค ดานคณะกรรมการ ไดแก การไมรบทบาทหนาทการไมมเวลาวาง ไมไดเปนคนในทองถน สถานภาพไมเออ สวนในดานโรงเรยน ไดแก โรงเรยนจดประชมนอย ผบรหารและคณะครไมใหความสมพนธกบชมชน