การจัดการเรียน¸„มอdhml.pdf · 2016-03-18 · (district health...

การจดการเรยนเพอเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

(District Health System Management Learning: DHML)

รวบรวมโดย

ยงยทธ พงษสภาพ [email protected]

“โครงการเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพระดบอำาเภอ

(District Health Management Learning หรอ DHML)”

สำาหรบทมนำาระดบอำาเภอ ซงมการทำางานรวมกนตามยทธศาสตร

“รสอ. (DHS)” อยแลว. ทงนเนนการเรยนรจากการปฏบตจรง

ดวยยทธศาสตร “การเรยนรโดยใชบรบทเปนฐาน (รบฐ.)”

และ แนวคด “รวมคด - รวมทำา - รวมเรยนร

(Participatory Interactive Learning through Action หรอ PILA)”

โดยเสรมกระบวนการเรยนรเพมเตม ระหวางการทำางานรวมกนในพนท

การจดการเรยนเพอเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ(District Health SystemManagement Learning: DHML)

รวบรวมโดย: ยงยทธ พงษสภาพ

เลขมาตรฐานประจำาหนงสอ : ISBN: 978-616-7859-12-5

พมพครงท 1 : กนยายน 2557

ราคา :

จดทำาโดย : สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

ลขสทธ

การผลตและลอกเลยนหนงสอเลมน ไมวาในรปแบบใด

ตองไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษร

พมพท :

APPA Printing Group CO.,LTD.

42/79 หม 5 อาคารอดศร ซ.ศรชย ถ.พทธมณฑล สาย 5

ต.ออมนอย อ.กระทมแบน จ.สมทรสาคร 74130

Tel: 0-2813-4741-43 Fax: 0-2813-5855

Office Tel: 0-2954-2774 Fax: 0-2953-9391

email: [email protected] www.appaprint.com

จดจำาหนายโดย :

Tel: 02-973-6739, 086-567-7000

คำ�นำ�

ตามทกระทรวงสาธารณสข ประกาศนโยบายการขบเคลอนระบบสขภาพ

อำาเภอ (District Health System: DHS) เมอวนท 20 ธนวาคม 2555 โดยการ

ขบเคลอนดงกลาวเปนการสานพลงรวมกบหนวยงานและภาคทเกยวของ ไดแก

สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) สำานกงานกองทนสนบสนนการ

สรางเสรมสขภาพ (สสส.) สถาบนรบรองคณภาพสถานบรการ (สรพ.) สถาบนวจย

และพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.) เปนตน การพฒนา DHS เปนการพฒนา

ระบบการบรหารจดการสขภาพระดบอำาเภอ เพอใหการดแลสขภาพประชาชน

ในพนทมประสทธภาพ ตอบสนองความตองการ และการแกไขปญหาสขภาพของ

ประชาชนไดอยางมคณภาพ และเหมาะสม (Essential Care) โดยการสรางความ

เปนเอกภาพในการนำา (Unity of DHS Team) การสรางการมสวนรวมของชมชน

(Community Participation) การบรหารทรพยากรรวมกน (Sharing Resources)

ผานกระบวนการชนชม และจดการความรไปสการพฒนาระบบอยางตอเนอง

ทผานมาตงปพ.ศ 2553-2556 ไดมความพยายามรวมกนระหวาง

สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต กระทรวงสาธารณสข สถาบนการศกษา

4 สถาบนประกอบดวย คณะสาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยมหดล คณะ

สาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยนเรศวร คณะแพทยศาสตร-มหาวทยาลย

ขอนแกน สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน-มหาวทยาลย มหดล ไดมความรวมมอ

กนพฒนาสมรรถนะผบรหารระบบสขภาพอำาเภอ ภายใตโครงการพฒนาผนำา

การจดการระบบบรการปฐมภม (CUP Leader: ผนำา CUP) ซงเปนการนำา

หลกสตรปรญญาโทมาปรบใชในการพฒนาศกยภาพผอำานวยการโรงพยาบาล

4 : รวมคด-รวมทำ�-รวมเรยนร

ชมชน ผลการดำาเนนงานสามารถสงเสรมสมรรถนะผบรหาร CUP ไดระดบหนง

และผลการประเมนโครงการภาคเครอขายทเกยวของยงคงเหนความสำาคญใน

การสงเสรมและพฒนาสมรรถนะการบรหารแกผ บรหารและภาคเครอขาย

สขภาพอำาเภอในพนท แตควรปรบแนวคดและกระบวนการออกแบบการเรยนร

ใหสอดคลองกบบรบทการปฏบตงาน และเอออำานวยใหเกดการเรยนรรวมกนของ

หนสวนทางสงคมทรวมกนขบคลอนการพฒนาระบบสขภาพอำาเภอใหเขมแขง

(DHS) โดยเปนการเชอมประสาน และจดการความรทไดจากประสบการณทำาจรง

เขากบความรทางวชาการ และเปนการเรยนรแบบ Participatory Interactive

Learning through Action (PILA) กระทรวงสาธารณสข สำานกงานหลกประกน

สขภาพแหงชาต สถาบนการศกษาตางๆ และภาคเครอขายทเกยวของ จงไดรวม

กนจดทำาโครงการเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

(District Health System Management Learning: DHML) ขน เพอสงเสรม

และสนบสนนการพฒนาสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอใหแก

ผบรหารหนวยงาน หนวยบรการ ผนำาชมชน และประชาชนใหเขมแขง ควบคไป

กบการพฒนาระบบสขภาพและระบบบรการในพนทอยางตอเนอง อนจะสงผล

ใหเกดการพฒนาระบบสขภาพในภาพรวมของทงประเทศและประชาชนม

สขภาพด ตอไป

นายแพทยวนย สวสดวรเลขาธการ สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

รวมคด-รวมทำ�-รวมเรยนร : 5

DHML “การเรยนรโดยใชบรบทเปนฐาน (รบฐ.)”และ แนวคด “รวมคด – รวมทำา – รวมเรยนร

(Participatory Interactive Learning through Action หรอ PILA )”

หนงสอเลมนเปนคมอทวาดวยแนวทางและวธการในการจดการเรยนรเพอ

เสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพระดบอำาเภอสำาหรบทมนำาในพนทท

ทำาหนาทขบเคลอนยทธศาสตร “ระบบสขภาพระดบอำาเภอ (รสอ.)” หรอ “District

Health System (DHS)”

ยทธศาสตร “ระบบสขภาพระดบอำาเภอ (รสอ.หรอ DHS)” ในบานเราได

คอยๆ กอตวขนจากการทแพทยและทมงานสาธารณสขในหลายๆอำาเภอตางฝายตาง

ไดลงมอทำาโครงการพฒนาสขภาพชมชนในอำาเภอของตวเอง โดยอาศยการมสวนรวม

ของภาคเครอขายสขภาพทงภาคสาธารณสข ภาคสวนอนๆ และภาคประชาชน จน

มความสำาเรจทโดดเดนในชวง 5 – 10 ปทผานมา

ทงน เปนการรเรมดวยพวกเขาเองททำางานคลกคลกบชมชนมาชานาน และ

มความเขาใจปญหาและบรบทในพนทของตน จงไดแสวงหาหนทางการทำางานกบ

ภาคสวนตางๆ เพอจดการกบปญหาสขภาพทสำาคญในอำาเภอของตวเอง นบวาเปน

ภมปญญาทเกดขนเองตามธรรมชาตและดวยหวใจทอยากชวยเหลอประชาชนททกข

ยากและดอยโอกาส

เมอป 2552 มกลมแพทยกลมหนงทมประสบการณในเรองนไดรวมกนสำารวจ

และถอดบทเรยน 21 อำาเภอทดำาเนนยทธศาสตร “รสอ. (DHS)” และป 2554 ได

ขยายอก 22 อำาเภอทสมครใจเขารวมแลกเปลยนเรยนร เมอปลายป 2555 ผบกเบก

กลมนไดประชมสรปผลการศกษา และไดสรางกรอบแนวคด แนวทางและเครองมอใน

การขบเคลอนยทธศาสตรน และเมอปลายป 2556 ผบรหารระดบสงของกระทรวง

สาธารณสขกไดประกาศเปนนโยบายขนใชทวประเทศ

ประสบการณดงกลาวสอดคลองกบแนวคดและหลกการแหง “การพฒนา

ระบบสขภาพระดบอำาเภอ” ทเสนอโดยองคการอนามยโลก (เมอป 2529) และก

บทนำ�


สามารถพฒนาใหสอดคลองกบบรบทของไทยเรา นบวาเปนการพฒนาระบบสขภาพ

จากฐานรากของเจดย (bottom - up) ทมความมนคงและยงยน มศกยภาพทจะ

รองรบการขยายบรการปองกนและควบคมปญหาสขภาพทสำาคญของประเทศรวมกบ

โรงพยาบาลระดบสงไดอยางเทาเทยม มคณภาพและประสทธภาพตอไป

การขบเคลอนยทธศาสตร “รสอ. (DHS)” ใหไดผลอยางมนคงและยงยนนน

ตองอาศยแกนนำาในทกระดบทมความเขาใจและมใจในการน โดยเฉพาะอยางยง

แกนนำาในพนทอนประกอบดวยทมนำาจากภาคโรงพยาบาล (แพทย และทมสหสาขา

วชาชพ) ภาคสาธารณสข (สาธารณสขอำาเภอ นกวชาการสาธารณสข และทมงาน

รพ.สต.) และภาคประชาชน (อปท. ผนำาชมชน จตอาสา และอสม.) ซงนอกจากจะ

เขาใจแนวคด หลกการ และแนวทางดำาเนนงานในพนทแลว ยงตองหนนเสรม วฏจกร

แหง “การขบเคลอนงานสขภาพชมชน - การพฒนาการเรยนร - การสงเสรมความ

สมพนธและการสรางเครอขาย” ซงทง 3 สงนลวนมความสำาคญและเสรมแรงบวกซง

กนและกน

ดงนน สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตและกระทรวงสาธารณสขไดรวม

กนจดทำา “โครงการเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพระดบอำาเภอ

(District Health Management Learning หรอ DHML)” สำาหรบทมนำาระดบ

อำาเภอ ซงมการทำางานรวมกนตามยทธศาสตร “รสอ. (DHS)” อยแลว. ทงนเนนการ

เรยนรจากการปฏบตจรงดวยยทธศาสตร “การเรยนรโดยใชบรบทเปนฐาน (รบฐ.)”

และ แนวคด “รวมคด - รวมทำา - รวมเรยนร (Participatory Interactive

Learning through Action หรอ PILA)” โดยเสรมกระบวนการเรยนรเพมเตม

ระหวางการทำางานรวมกนในพนท (เชน พบปะเปนประจำา เพอทบทวน สรปบท

เรยน และเตมวชาการตามความจำาเปนกบการใชงานจรง) และ มพเลยงประจำาชวย

อำานวยการเรยนรของทมงาน นอกจากน มศนยประสานงานและจดการการเรยนร

จดเวทแลกเปลยนเรยนรและเสรมวชาการใหทมงาน ประมาณ 5 อำาเภอไดมาพบปะ

กนประมาณทก 1- 2 เดอน นานประมาณ 1 ป โดย มนกวชาการจากสถาบนการ

ศกษาในพนทใกลเคยงมาสนบสนน ทางวชาการ และชวยถอดบทเรยนใหเปนหลก

ฐานเชงประจกษถงผลลพธจากการทำาโครงการจดการปญหาสขภาพในชมชน ให


เกดการยอมรบจากนกวชาการและผบรหารสาธารณสข ซงจะเกดผลกระทบเชง

นโยบายและการพฒนาองคความร

โครงการนมจดมงหมายหลก คอ การเสรมสมรรถนะการบรหารจดการ

6 ดานหลก (ไดแก การควบคมตนเอง วสยทศน การวางแผน การเปนผนำาการ

เปลยนแปลง การทำางานเปนทม และการใชเครองมอทางการจดการ) และ 4 ดาน

เงาหรอผลพลอยได (ไดแก การสมพนธ การตดตอสอสาร การของเกยวกบความ

แตกตางเชงอำานาจ และการของเกยวกบความแตกตางเชงคณคาและมาตรฐาน)

และมจดมงหมายรอง ไดแก (1) ความสามารถในการจดการปญหาสขภาพใน

ชมชนใหมคณภาพและประสทธภาพของทมนำาระดบอำาเภอ และ (2) เครอขาย

การเรยนรระหวางผปฏบตในพนท กบ นกวชาการในสถาบนการศกษา ทำาให

ผปฏบตมความเขมแขงทางวชาการ ในขณะทนกวชาการเกดภมปญญาจากการ

ปฏบตจรงในบรบทไทย

ในการเตรยมการจดทำาโครงการน ไดมการประชมหารอกบทกภาคสวนท

เกยวของอยหลายเวทและหลายรอบ โดยเฉพาะอยางยงกบนกวชาการจากสถาบน

การศกษา ตวแทนแพทย นกสาธารณสข และทมสหสาชาวชาชพในพนท จนตกผลก

เปนแนวทางและเครองมอในการดำาเนนการ และตองขอบคณ นายแพทยยงยทธ

พงษสภาพ ทไดเปนแกนหลกในการลงมอเรยบเรยงเนอหาทเกดจากการหารอนน

ออกมาเปนหนงสอเลมน

หวงวา หนงสอเลมน จะเปนคมอหนงในการขบเคลอนกระบวนการทำางาน

และการเรยนรของทกภาคสวน เพอเสรมความเขมแขงแกระบบสขภาพระดบอำาเภอ

และการพฒนาสขภาพชมชน

เชอวา เมอมประสบการณในการนมากขน กจะมการตกผลกความคดและการ

ถอดบทเรยน ซงสามารถนำามาเตมเตมใหคมอนมความสมบรณยงๆขนไป และกลาย

เปนคลงปญญาสาธารณะสำาหรบการปฏรประบบสขภาพและกระบวนการเรยนรดาน

สาธารณสขตอไป

รศ.นพ.สรเกยรต อาชานานภาพ

ทปรกษา สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต


หลกประกนความมนคงดานสขภาพและความอยดมสขของประชาชน “ถวนหนา”

จะไมเปนจรง หากไมมความเขมแขงของระบบสภาพระดบอำาเภอ1

การประกาศขบเคลอนนโยบายระบบสขภาพระดบอำาเภอ เมอวนท 20 ธนวาคม

2555 นนเปนยทธศาสตรทสอดคลองกบกระแสแนวโนมของการพฒนาระบบหลก

ประกนสขภาพถวนหนาของประเทศตางๆ ในโลก (Global momentum universal

health coverage) ทจะใหประชาชนทกระดบรายได สถานภาพทางสงคม เผชญหนา

กบภาระโรคทแตกตาง ปญหาปจจยบงชสขภาพ และการสาธารณสขทจำาเปนอยางม

คณภาพ เปนธรรม ไมเหลอมลำา ทวถงทกคน

ยทธศาสตรดงกลาว จะไมสามารถเกดขนได ถาหากไมมความเขมแขงของ

ระบบสขภาพระดบอำาเภอ

พนท “อำาเภอ” ตางๆ ของประเทศไทยมการเปลยนแปลง แตกตางไปจาก 33

ป ทผานมาอยางมาก (Alma Ata 1978) ประการแรก คอ ปจจยเชงบรบท (New

contextual factors) ไดแก การกระจายอำานาจทำาใหองคกรปกครองสวนทองถนเขา

มามบทบาทในการจดการปญหาสขภาพ การสาธารณสข และสงแวดลอมสถาน

บรการสขภาพทงทสงกดกระทรวงสาธารณสข รฐนอกสงกดกระทรวงสาธารณสข

เอกชน ตางกมบคลากรรน x และรน Y ถาโถมเขามาเปนทมสหสาขาวชาชพกระจาย

ตวในสถานบรการ โดยมจำานวนทมากขนในอตราทรวดเรวไปทอำาเภอตางๆ กบการ

มสภาวชาชพมากขน 9 สภาวชาชพ2, สภาพความเปนเมองและการใชชวตแบบเมอง

ของคนในอำาเภอ และเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารการเดนทางขนสง

ประการทสอง เกยวกบสขภาพ (Health needs) กเปลยนแปลงไป จากระบาดวทยา

ของโรคตดตอ โรคเฉยบพลน เปนโรคเรอรง โรคไมตดตอของสงคมประชากรสงวย

1 นพ.ชชย ศรชำาน ดดแปลงและเรยบเรยงใหม โดยใชเคาโครงจากบทความ No universal health coverage without strong Local health systems โดย Bruno Meessen, Belma Malanda ใน Bulletin of world Health Organization 2014:92:78-78A.

2 1) แพทยสภา 2) ทนตแพทยสภา 3) สภาเภสชกรรม 4) สภาการพยาบาล 5) สภาเทคนคการแพทย 6) สภากายภาพบำาบด 7) สภาการแพทยแผนไทย 8) สตวแพทยสภา 9) สภาการสาธารณสขชมชน


โรคตดตอทเปนโรคอบตใหม โรคอบตซำา ความเหลอมลำาถางกวางออกระหวางคนชน

กลางลงมา กบ คนมรายไดสงการพฒนาความเขมแขงของระบบสขภาพระดบอำาเภอ

ในยคใหมนบคคล ครอบครว ชมชน องคกรปกครองสวนทองถน จะตองและควรตอง

แสดงบทบาทในการ “ซอ procure” สขภาพดและความอยดมสขของตน และ

“ควบคมเหนยวรง Curb” บรรเทาเบาบาง ภาระโรค อตราการตาย การปวย พการ ท

เปลยนแปลงไปในแตละพนทอำาเภอ เงอนไข และ การสรางสงแวดลอมเรยนร

รวมกน เพอสรางสรรคพลงแหงการพฒนา รบฟงเสยงแหงปญหาความ

ตองการดานสขภาพ ตองการมสวนรวม ปฏสมพนธแนบแนนกน มกจกรรมรวม

กน (Participative Interactive Learning through Action: PILA) ของภาคสวน

สาธารณสข กบ ภาคสวสดการสงคม รฐ-เอกชน องคกรปกครองสวนทองถน

มเพยง 58 ประเทศในโลกน ทบรรลหลกประกนสขภาพถวนหนา ประเทศไทย

เปนหนงใน 58 ประเทศนน ทกประเทศ และรวมทงประเทศทอยระหวางผลกดนใน

ม Universal Health Coverage: UHC ตางกพงเปาทจะพฒนาระบบสขภาพระดบ

พนทอำาเภอ และระบบบรการปฐมภมทเขมแขง

ระบบสขภาพระดบอำาเภอทเขมแขง ควรจะมการเรยนรรวมกน (PILA) ทม

เบญจลกษณ คอ3

ครบถวนรอบดาน (Comprehensive) โดยเฉพาะประเดนปญหาโรคหรอ

เงอนไขภาวะสขภาพทดำาเนนการใน ODOP

บรณาการ (Integrated) โดยบมเพาะแนวคดเชงระบบ System thinking คอ

ปฏบตการรวมกนทกสาขาวชาชพ หนวยงานรวมทไมใชเฉพาะแตกระทรวงสาธารณสข

เทานน

ตอบสนองตอปญหาและเรองราวสขภาวะของพนท (Locally respon-

sive) ซงตองมความผกพน พนธะผกพนกบชมชน (Engaged community), จดสรร

ทรพยากรโดยใชหลกฐานเชงประจกษ มธรรมาภบาล

3 World Health Organization: Everybody’s business; Strengthening health systems to improve health outcomes: Geneva; 2007


สรางความเขมแขงเชอมโยงเครอขายสถาบนวชาการ (Strengthen

Institutions) สถาบนการศกษา กระทรวงสาธารณสข หนวยงานสวนภมภาค เชน

จงหวด อำาเภอ จะตองมวสยทศน ในการสรางสขภาวะแกประชาชนในอำาเภอ

สรางหลกประกนสขภาพถวนหนาตองใหความสำาคญ แกการเขาถงถวนหนา

(Access), คณภาพ (Quality), และประเดนเรองตนทนคาใชจาย (Cost issues)

นายแพทยชชย ศรชำานประธานกลมภารกจสนบสนนระบบบรการ

สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต


ส�รบญหนา

1. ทมาและความสำาคญ 17

2. วตถประสงค 22

2.1 วตถประสงคทวไป 22

2.2 วตถประสงคเฉพาะ 22

3. สมรรถนะของการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ 24

3.1 สมรรรถนะหลก 24

3.2 สมรรถนะเงา 26

4. หลกการของการจดการเรยน 28

5. การสมครเรยนและการมโครงการสำาหรบการเรยน 30

6. กระบวนการและกจกรรมการเรยน 34

6.1 โครงสรางและเครอขายรองรบ 35

6.2 กลมกจกรรมการเรยน 36

กลมกจกรรมการเรยนท 1:

ทมผเรยน-ผทมสวนเกยวของในระบบสขภาพอำาเภอ 36

กลมกจกรรมการเรยนท 2: ภายในทมผเรยน 37

กลมกจกรรมการเรยนท 3: ครพเลยง-ทมผเรยน 38

กลมกจกรรมการเรยนท 4: ภายในเครอขายการเรยน 39

6.3 การสนบสนนกระบวนการและกจกรรมการเรยน 40

6.4 การเกบรวบรวมบทเรยนจากประสบการณของการเรยน 42

7. การประเมนผลผเรยน 44

8. ผลทคาดวาจะไดรบ 46

8.1 การเพมสมรรถนะดานการบรหารจดการเพอการแกปญหาสขภาพ

ทแตกตาง 46

8.2 ความกาวหนาของโครงการทนำามาใชเปนฐานของการเรยน 47

8.3 วฒนธรรมการเรยน 48


ภาคผนวก 50

ภาคผนวกท 1 บทบาทขององคประกอบทเปนเครอขายรองรบการเรยน 51

1. ศนยประสานงานและจดการการเรยน: LCC 51

1.1 บทบาทหนาท 51

1.2 โครงสรางและองคประกอบ 52

1.3 แนวทางการดำาเนนงาน 53

2. สถาบนการศกษา: AI 56

2.1 Assigned AI 56

2.2 AI: on demand 57

3. ครพเลยง: P 58

4. แหลงเรยนร 59

5. Resource persons ทไมสงกดสถาบนการศกษา 60

ภาคผนวกท 2

แนวทางการดำาเนนโครงการตามวงจรการบรหารจดการเชงระบบ 62

1. การตดสนใจเลอกโครงการ 64

2. การตดสนใจเชงประจกษกบการตดสนใจเดนหนาโครงการ 66

3. สมมตฐานเชงพลวตรและทฤษฎระดบกลาง 68

4. กจกรรมของการดำาเนนโครงการและผทมสวนเกยวของ 70

4.1 การใชเครองมอสำาหรบการวางแผนและการมคมอเพอการปฏบต 70

4.2 บทบาทของผทมสวนเกยวของ: การลงมอปฏบต-การบรหารจดการ-และการวจยปฏบตการ 72

5. การประเมนผลโครงการ 76

5.1 การประเมนผลเชงปฏบตการ 76

5.2 การประเมนผลเชงวเคราะห 79

6. ความสมพนธของวงจรการบรหารจดการเชงระบบกบเมนวชาการ 82

7. แนวทางการสงเคราะหบทเรยนจากประสบการณของการดำาเนนโครงการ 85



ภาพรวมเมนวชาการ 87

ชดความรท 1 เปาหมายและวสยทศน 90

ชดความรท 2 การวเคราะหสถานการณ 92

ชดความรท 3 ปญหาสขภาพ 95

ชดความรท 4 ระบบบรการสขภาพอำาเภอพงประสงค:

ระบบบรการสขภาพแบบบรณาการ 99

ชดความรท 5 คณลกษณะและสมรรถนะ

ของผบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ 102

ชดความรท 6 วงจรการวางแผนและวงจรการบรหารจดการดานสขภาพ 105

ชดความรท 7 การบรหารจดการและพฒนาทรพยากรบคคล

และการใชเทคโนโลยอยางเหมาะสม 108

ชดความรท 8 การมสวนรวมของชมชน

และการสรางความรวมมอกบภาคสวนตางๆ 110

ชดความรท 9 การบรหารจดการระบบขอมลสขภาพ 113

ชดความรท 10 การบรหารจดการดานการเงน 116

ชดความรท 11 การประเมนผล 118


ตวอยางเครองมอสำาหรบประเมนตนเอง

ดานสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ 121


ส�รบญแผนภ�พ

ภาพท 1 แสดงคณลกษณะของความเปนระบบทมความซบซอนและมการ

ปรบตวตาม “คณลกษณะการมชวต” ของระบบสขภาพอำาเภอ 19

ภาพท 2 แสดงความหลากหลายของปญหาสขภาพและความหลากหลาย

ของการดำาเนนการเพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอ 20

ภาพท 3 แสดงภาพรวมของกระบวนการและกจกรรมการเรยน

ในโครงการDHML 34

ภาพท 4 แสดงโครงสรางและการเชอมโยงเปนเครอขายเพอรองรบกจกรรม

และกระบวนการเรยนตางๆ ในโครงการ DHML 35

ภาพท 5 แสดงความสมพนธระหวางสมรรถนะดานการบรหารจดการทเพม

กบการแกปญหาสขภาพทแตกตาง 46

ภาพท 6 แสดงระบบสขภาพอำาเภอทไดรบการพฒนาจากการดำาเนนโครงการ 48

ภาพท 7 แสดงสมมตฐานของการเปลยนสถานการณจากปจจบน-ส-ผลทคาดวา

จะไดรบ กบการตอบคำาถามทง 4 ขอ

ของการมโครงการเพอการเรยน 65

ภาพท 8 แสดงองคประกอบตางๆ ทมความสมพนธกบการตดสนใจ

เชงประจกษ 67

ภาพท 9 แสดงองคประกอบตางๆ ทมความสมพนธกบสมมตฐานเชงพลวตร 68

ภาพท 10 แสดงการขยายผลโครงการและการพฒนาทฤษฎระดบกลางท

ผานการพสจนมาแลว 69


ภาพท 11 แสดงตวอยางการใชเครองมอทสำาหรบการวางแผนปฏบตการ

ในลกษณะของการใช Gantt chart สมพนธกบ PERT chart 71

ภาพท 12 แสดงความสมพนธของผทมสวนเกยวของในการดำาเนนโครงการ

เพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอในโครงการ DHML จากมมมองของ

การวจยปฏบตการ 74

ภาพท 13 แสดงความสมพนธของการเรยน-การบรหารจดการ-

และการวจยปฏบตการ ในระบบสขภาพอำาเภอ 75

ภาพท 14 แสดงความสมพนธทตอเนองระหวางการประเมนผลเชงปฏบตการ

การประเมนผลเชงวเคราะห และการปรบเปลยนการตดสนใจหรอ

สมมตฐานของการดำาเนนโครงการ 80

ภาพท 15 แสดงภาพรวมของวงจรการบรหารจดการเชงระบบและ

การวจยปฏบตการ 82

ภาพท 16 แสดงตวอยางการเกบรวบรวมเอกสาร powerpoint

ภาพถาย หรอวดโอ อยางเปนระบบขณะดำาเนนโครงการสมพนธ

ขนตอนของการบรหารจดการอยางเปนระบบและการวจยปฏบตการ 86

ภาพท 17 แสดงความสมพนธของชดความรตางๆ กบการบรการจดการ

เพอการดำาเนนโครงการเพอการเรยนในพนทในบรบท

ของระบบสขภาพอำาเภอของผเรยน 88


1. ทม�และคว�มสำ�คญ

ความใกลชดประชาชนของสถานบรการปฐมภมในชมชน โรงพยาบาลชมชน

สำานกงานสาธารณสขอำาเภอ รฐบาลทองถน และภาคสวนตางๆ ทมอยภายใน

ระบบสขภาพอำาเภอ ทำาใหสามารถสมผส-รบร-และเขาถงสภาพปญหา ตลอดจน

ศกยภาพทมของทงระดบรายบคคล - ครอบครว - ชมชน - และประชาชนกลมตางๆ

สงผลใหมศกยภาพของการเปนตวของตวเอง พงพากนเอง และพงตนเองขององค

ประกอบตางๆ ภายในระบบ (Self-contained segment)1 กอปรกบศกยภาพดง

กลาวสามารถรองรบ เพอการมปฏสมพนธอยางสมดล (ไมเพยงแคคลอยตาม)2 กบ

การขบเคลอนตามแนวนโยบายหรอกจกรรมทตอเนองทงจากสวนกลาง - เขต - หรอ

จงหวด และปจจยตางๆ จากภายนอก บนพนฐานของการตอบสนองตามความ

จำาเปนดานสขภาพ ตามความจำาเพาะของแตละบรบท ทำาใหระบบสขภาพอำาเภอม

คณลกษณะของการเปนระบบทมความซบซอนและมการปรบตว (Complex and

Adaptive System) 3 กลาวไดวาเปนคณลกษณะของ “การมชวต” ซงสมรรถนะดาน

การบรหารจดการเพอการบรหารจดการระบบสภาพอำาเภอมอทธพลอยางมนยสำาคญ

ตอคณลกษณะดงกลาว

ความเปนระบบของระบบสขภาพอำาเภอ มองคประกอบของระบบทอาจแบง

ตามคณลกษณะทแตกตางไดดงน (ภาพท 1)

1 WHO (1987): Harare Declaration:คำาประกาศความสำาคญของระบบสขภาพอำาเภอขององคการอนามยโลก (Declara-tion on strengthening District Health Systems based on Primary Health Care, World Health Organization 1987): District Health System is more or less a “self-contained segment”… โดยทระบบสขภาพอำาเภอ มความแตกตางไปจากระบบสขภาพตำาบลกลาวคอ องคประกอบตางๆ สงผลใหเกดศกยภาพของการพงพากนเอง ของระบบสขภาพตำาบล มนอยกวาระบบสขภาพอำาเภอ และมความแตกตางไปจากระบบสขภาพจงหวดกลาวคอ องคประกอบตางๆ ทมอยภายในระบบสขภาพจงหวด มความใกลชดประชาชนนอยกวาระบบสขภาพอำาเภอ…

2 ปฏสมพนธทสมดลน มพนฐานมาจากปฏสมพนธททำาใหเกดความสมดลระหวาง การรบรและรองรบเพอการขบเคลอนตามแนวนโยบาย (กระบวนการจากบนลงลาง: Top-down process) กบ ความใกลชดทสามารถรบรถงศกยภาพ-ความพรอม-ความตองการ-และความจำาเปนของพนท (กระบวนการจากลางขนบน: Bottom-up process)

3 Aragon, AO (2010): A case for surfacing theories of change for purposeful organizational capacity devel-opment, IDS Bulletin 41(3):36-46


• การมองคประกอบทเปนโครงสราง กลไก และเครองมอทางดานการ

บรหารจดการตางๆ ในทนอาจเทยบไดกบองคประกอบทเปน “Hard-

ware” ของระบบ เชน โครงสรางบรการ ระบบการเงน ระบบขอมล

เทคโนโลย เครองมอและวสดอปกรณตางๆ เปนตน

• การมปฏสมพนธ การเชอมโยง การมสวนรวม และการสรางความรวมมอ

อยางเปนระบบ ในทนอาจเทยบไดกบองคประกอบทเปน “Tangible

Software” ของระบบ เชน กฎ ระเบยบ ขอบงคบ สายงานบงคบบญชา

และแนวทางการดำาเนนการตางๆ การมปฏสมพนธและการประชมรวมกน

อยางสมำาเสมอทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ เปนตน

• การรบรและตอบสนองตามเปนคณลกษณะของการมชวต โดยเฉพาะอยาง

ยงการรบรและตอบสนองตอ “ทกขภาวะ” และ “สขภาวะ” ในทนอาจ

เทยบไดกบองคประกอบทเปน “Intangible Software” ของระบบ เชน

คานยม-การใหความสำาคญ-และการใหคณคากบสงตางๆ ทงทเปนรปธรรม

และนามธรรม การพฒนาความสมพนธ การสอสาร การใชอำานาจ เปนตน

ซงมกแสดงออกมาในลกษณะของความมงมน การปรบตว การซอมแซม

การเชอมตอ การสรางเสรม การสรางใหม และการสรางสมดลในความ

หลากหลาย

• การสราง-การพฒนา-และการใชทงองคประกอบทเปน “Hardware”

และ “Software” ของระบบ ในทนอาจเทยบไดกบองคประกอบทเปน

“Peopleware” ของระบบ เชน ผททำาหนาทบรหารจดการ ผใหบรการ

ผใชบรการ และประชาชนทวไปทอยในระบบทกคน เปนตน


ภาพท 1 แสดงคณลกษณะของความเปนระบบทมความซบซอนและมการปรบตวตาม “คณลกษณะการมชวต” ของระบบสขภาพอำาเภอ 4

เนองจากการดำาเนนการเพอแกปญหาสขภาพหรอการดำาเนนการเพอการพฒนา

ระบบสขภาพอำาเภอมความหลากหลาย กลาวคอมทงการแกปญหาหรอการดำาเนนการ

ทไมยงยาก-ยากเชงสงคม-ยากเชงเทคนควชาการ-และยงยากซบซอน (ภาพท 2) ทำาให

จำาเปนตองใชสมรรถนะดานการบรหารจดการทมความแตกตางและหลากหลาย ดงนน

การบรหารจงควรเปนการบรหารจดการรวมกนเปนทม ซงนอกจากทำาใหไดประโยชน

จากความแตกตางของสมรรถนะของผททำาหนาทบรหารจดการแลว ยงมสวนชวยทำาให

องคประกอบตางๆ (Hardware-Software-Peopleware) ของระบบ ถกนำามาใชเพอให

เกดประโยชนกบผทอยในระบบไดอยางเตมศกยภาพมากยงขน5,6,7

4 พฒนามาจาก Soraya Elloker, Patti Olckers, Lucy Gilson, Uta Lehmann (2013): Organizational capacity to function as a resilient, strategic and autonomous entity, South Africa Health 2012/2013

5 Unger JP and Bart C (1995): Principles of health infrastructure planning in less developed countries, Inter-national Journal of Health Planning and Management 10 (2): 113-128

6 Blaise P and Kegels G (2004): A realistic approach to the evaluation of the quality management movement in health care systems: a comparison between European and African contexts based on Mintzberg’s organization-

al models 19(4):337-64

7 Marchal B et.al (2014): Building on the EGIPPS performance assessment: the multipolar framework as a heuristic to tackle the complexity of performance of public service oriented health care organizations BMC Pub-

lic Health, http://www.biomedcentral.com/1471-2458/14/378


ภาพท 2 แสดงความหลากหลายของปญหาสขภาพและความหลากหลายของ

การดำาเนนการเพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอ

ประเทศไทยมความพยายามและมพฒนาการของการเพมสมรรถนะดาน

การบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอมาอยางตอเนอง ทงในเชงโครงสรางเพอสงเสรม

การบรหารจดการรวมกนเปนทม เชน การมคณะกรรมการประสานงานสาธารณสข

ระดบอำาเภอ (คปสอ.) การมคสญญาททำาหนาทจดและบรหารจดการบรการปฐมภม

(Contracting Unit for Primary care: CUP) เปนตน และการพฒนากระบวนการ

เรยนการสอนเพอเพมสมรรถนะใหกบผทำาหนาทบรหารจดการ เชน โครงการพฒนา

ผนำาการจดระบบบรการปฐมภม หรอทเรยกอกชอหนงวาโครงการพฒนาผนำา CUP8

เปนตน ทงนโครงการเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (District

Health System Management Learning: DHML) เปนสวนหนงของการพฒนาท

ตอเนองจากพฒนาการดงกลาว ทงในแงของการสงเสรมใหมการบรหารจดการรวม

8 เปนการเรยนการสอนในรปแบบของหลกสตรปรญญาโท โดยมประสบการณของการผลตบณทตไปแลวจำานวน 3 รน จากความรวมของ สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต รวมกบ 4 สถาบนการศกษาประกอบดวย คณะสาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยมหดล คณะสาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยนเรศวร คณะแพทยศาสตร-มหาวทยาลยขอนแกน และสถาบนอาเซยน-มหาวทยาลยมหดล


กนเปนทม กลาวคอสงเสรมใหมการเรยนรวมกนเปนทม และในแงของการพฒนา

กระบวนการเรยน ซงโครงการ DHML ใหความสำาคญกบ การจดการเรยนโดยใช

บรบทเปนฐาน (Context Based Learning: CBL)9 บนพนฐานของการเพมเนอหา

เพอคณคา และพฒนาบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ พรอมไปกบการเพมสมรรถนะ

ของทมผเรยน

9 การจดการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน (Context Based Learning: CBL) เรมดำาเนนการอยางเปนทางการในป 2550 บนพนฐานของการพฒนาสมรรถนะของผใหบรการปฐมภมในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ บนหลกการของการ “เพมเนอหา เพมคณคา และพฒนาบรบท” พรอมไปกบ “การเพมสมรรถนะของผเรยน” ตอมา ในป 2555 หลกการดงกลาวของ CBL ถกนำามาประยกตใชกบโครงการการจดการเรยนเพอเพมสมรรถนะดานเวชปฏบตครอบครวใหแพทย (Family Practice Learn-ing: FPL) และ ในป 2557 ถกนำามาใชในโครงการการจดการเรยนเพอเพมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (District Health Management Learning: DHML)


2. วตถประสงค

2.1 วตถประสงคทวไป

1. เพอเสรมสราง แนวคด หลกการ และวธการเพอเพมประสทธภาพของการ

บรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอซงมธรรมชาตของการเปนระบบทมความ

ซบซอนและมการปรบตว (Complex and Adaptive System)

2. เพอสงเสรมรปแบบการพฒนา (Model Development) เพอแกปญหา

สขภาพและสรางเสรมสขภาวะ ตามความจำาเพาะของบรบทของแตละ

ระบบสขภาพอำาเภอ พรอมกบรวบรวมและเผยแพรองคความรทสงเคราะห

เปนบทเรยนจากประสบการณเพอทำาใหเกดประโยชนอยางตอเนองใน

ระดบพนท ตลอดจนสงเสรมใหมการแลกเปลยนเรยนรทงในระดบเขต

ระดบชาต และนานาชาต

3. เพอสงเสรมการมปฏสมพนธระหวางผบรหาร ผปฏบต นกวชาการ และผทม

สวนเกยวของกบกระบวนการ DHML ซงเปนสวนหนงของการพฒนา DHS

อยางเปนระบบ เพอพฒนาเปนเครอขาย (Networking) ทงในระดบพนท

ระดบเขต และในภาพรวมของทงประเทศ

2.2 วตถประสงคเฉพาะ

1. เพอเพมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอของผเรยน และ

ผมสวนเกยวของกบกระบวนการเรยน บนพนฐานของการดำาเนนการบรหาร

จดการโครงการรวมกนเปนทมของทมผเรยน ผานกระบวนการแลกเปลยน

เรยนรจากการลงมอปฏบต (Participartory Interactive Learning

through Action: PILA) หรอรวมคด รวมทำา รวมเรยนรกบผมสวน

เกยวของทงหมดกบกระบวนการเรยน

2. เพอสนบสนนการดำาเนนโครงการทใชสำาหรบการเรยน โดยมกระบวนวธ


บรหารจดการและการวจยปฏบตการรองรบอยางเปนระบบ ตามความ

จำาเปนของการดำาเนนโครงการ

3. เพอสงเคราะหบทเรยนจากประสบการณของกระบวนการเรยนเพอ

เพมสมรรถนะดานการบรหารจดการของทมผเรยน และกระบวนการ

ดำาเนนโครงการตามกระบวนวธของการบรหารจดการอยางเปนระบบ

และการวจยปฏบตการ


3. สมรรถนะของก�รบรห�รจดก�ร ระบบสขภ�พอำ�เภอ

สมรรถนะของการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ อยบนพนฐานของการ

มความร ทกษะ และทศนคต ในการทำาใหการมปฏสมพนธและการเชอมโยง

ระหวางองคประกอบทเปน Hardware Software และ Peopleware เกดประโยชน

สงสดตอคณลกษณะการมชวตของระบบสขภาพอำาเภอ ในฐานะทเปนสวนหนงของผ

อาศย ผสราง ผใช และผพฒนาระบบ

3.1 สมรรรถนะหลก

สมรรถนะหลก (Core competencies) หมายถง สมรรถนะทสะทอนใหเหนถง

ความเปนมออาชพของผททำาหนาทบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ ม 6 ประการ

ประกอบดวย

1. การควบคมตวเอง หมายถง การรเทาทนอารมณของตนเองและควบคมได

อยางเหมาะสม สามารถจดการกบความเครยดหรอภาวะทเกดความกดดน

ทางอารมณ อยางมประสทธภาพ เชน การมพฤตกรรมการตอบโตทสงบ-

สรางสรรค แมจะถกยวย สามารถแกไขสถานการณโดยไมเกดความรนแรง

ทางอารมณ รวมถงการควบคมตนเองมผลใหผอนสามารถสงบลงได เปนตน

2. การมวสยทศน หมายถง ความสามารถในการทำาเขาใจ (มากกวาการรบร

อยางผวเผนในลกษณะของคำาขวญ: Slogans) คณลกษณะพงประสงคของ

ระบบสขภาพอำาเภอและระบบสขภาพของประเทศโดยรวม เชน E.Q.E.

SA10, ใกลบานใกลใจ, 1A4C11, และ UCARE12 เปนตน โดยสามารถเชอม

โยงกบการบรหารจดการในทางปฏบต เพอการวางยทธศาสตรและการ

ขบเคลอนระบบสขภาพอำาเภอ ใหมคณลกษณะใกลเคยงกบคณลกษณะ

ระบบสขภาพพงประสงคดงกลาว10 E = Equity, Q = Quality, E = Efficiency, SA = Social Accountability11 1A4C: Accessibility, Continuity, Comprehensiveness, Coordination, Community participation12 U = Unity, C = Community participation, A = Appreciation, R = Resource sharing, E = Essential care


3. การวางแผน หมายถง ความสามารถในการดำาเนนการตามวงจรของ การวางแผน (Planning cycle) ไดอยางครบวงจร ซงประกอบดวย การวเคราะหปญหา-การวางแผน-การใหการสนบสนนการดำาเนนการเพอการแกปญหา-การควบคมกำากบ-การตดตามผล-และการประเมนผล

4. การนำาการเปลยนแปลง หมายถง การกระตนหรอผลกดนการ

เปลยนแปลงเพอทำาใหคณลกษณะของระบบสขภาพอำาเภอเขาใกล

คณลกษณะของระบบสขภาพพงประสงค บนพนฐานของการรบร เรยนร

และทำาความเขาใจองคประกอบตางๆ ทเปนแรงตานตอการเปลยนแปลง

(Resistance to change) เชน ความเคยชน (Habitude) ความกลวตอ

ความไมแนนอนของการเปลยนแปลง (Fear of uncertainty) เปนตน

ทำาใหสามารถโนมนาว สรางขวญกำาลงใจ ในการทำาใหในทสดการ

เปลยนแปลงสามารถเกดขนไดอยางราบรน

5. การทำางานเปนทม หมายถง ความสามารถในการดำาเนนการบรหาร

จดการรวมกนเปนทมของทมบรการจดการระบบสขภาพอำาเภอ (District

Health Management Team: DHMT) บนพนฐานของความถนดและ

การมสมรรถนะทแตกตางของสมาชกภายในทม ตามการดำาเนนการและ

การแกปญหาสขภาพทแตกตาง เชน การดำาเนนการหรอการแกปญหา

ทมความยากเชงเทคนควชาการ การดำาเนนการหรอการปญหาทมความ

ยากเชงสงคม การดำาเนนการหรอการแกปญหาทมความยงยากซบซอน

เปนตน บนพนฐานของการสรางความรวมมอกบทมงานและผปฏบตท

หลากหลายภายในระบบสขภาพอำาเภอ


6. การใชเครองมอการบรหารจดการ หมายถง การใหความสำาคญกบ

“เครองมอการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (DHS management

tools)” เชน กลไกการเงน, การใชขอมลทางสขภาพ, การสรางทมและ

การสงเสรมการทำางานเปนทมทงแนวราบ (ภายในสถานบรการ) และแนว

ดง (โรงพยาบาล-สถานบรการปฐมภมในชมชน-ผใหบรการทเปนสมาชก

ในชมชน-และสมาชกในครอบครว), การมสวนรวมของชมชน, การดำาเนน

การบนพนฐานของการรวมมอกบภาคสวนตางๆ เปนตน เพอสงเสรมให

พลงของการมปฏสมพนธขององคประกอบตางๆ ทมอยทงหมดภายใน

ระบบสขภาพอำาเภอ เพอสงเสรมความมงมน การปรบตว การซอมแซม

การเชอมตอ การสรางเสรม การสรางใหม การสรางสมดลในความหลาก

หลาย ใหเกดขนอยางเตมศกยภาพในระบบสขภาพอำาเภอ

3.2 สมรรถนะเงา

สมรรถนะเงา (Shadow competencies) หมายถง สมรรถนะทมการพฒนา

อยางตอเนอง จากการดำาเนนกจกรรมตางๆ (ตดตามตอเนองเพอใหเกดการพฒนา โดย

ตดตามเหมอนเงาตามตว) โดยเฉพาะอยางยงในสวนทเกยวของกบคณลกษณะการมชวต

(Intangible Software) ของระบบสขภาพอำาเภอ ม 4 ประการประกอบดวย

1. คณคา หมายถง ความสามารถในการรบร-เขาใจ-และไมปฏเสธ การรบร-

ความเชอ-ทนำาไปสการใหความสำาคญและการเหนถงคณคาหรอคานยม

ซงอาจเหมอนหรอแตกตางกนของสมาชกและผทมสวนเกยวของกบ

การพฒนาระบบสขภาพอำาเภอ เชน การเหนคณคาและใหความสำาคญ

กบ การไมทอดทงกน ความเปนธรรม ประสทธภาพ การเขาถงบรการ

คณภาพบรการ ความโปรงใสตรวจสอบได เปนตน เปดโอกาสใหมการ

แลกเปลยนทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ บนพนฐานของการ

ประนประนอม และพฒนาเปนคณคารวม เพอพฒนาระบบสขภาพ

อำาเภอใหมคณลกษณะตามคณคารวมดงกลาวรวมกน


2. ความสมพนธ หมายถง ความสามารถในการสรางและพฒนาความ

สมพนธ ซงเปนฐานสำาคญของการมสวนรวม การไดรบความรวมมอ ทงน

การสรางและพฒนาความสมพนธควรอยบนพนฐานของการรบรและ

เขาใจความสมพนธขององคประกอบตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ เพอ

พฒนาใหเกดเปนฐานรวม ซงเปนเงอนไขของการแกปญหาพรอมไปกบ

การขบเคลอนเพอการพฒนาระบบ โดยเฉพาะอยางยงการแกปญหาหรอ

ขบเคลอนเพอพฒนาระบบทมองคประกอบของความยากเชงสงคม

3. การสอสาร หมายถงความสามารถในการรบฟง รบขอมล พด สงขอมล พด

คย ตดตอสอสาร ทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ กบสมาชกทม

บทบาททแตกตางในระบบสขภาพอำาเภอ เพอลดการรบรหรอการมความ

เขาใจทคลาดเคลอน ไมตรงกน หรอไมเปนไปในทศทางเดยวกน ทอาจเปน

อปสรรคตอการพฒนาระบบสขภาพอำาเภอ ทงนรวมถงความสามารถใน

การสอสารเพอตดตอประสานงาน หรอเจรจากบผเชยวชาญ ในกรณทการ

แกปญหาหรอการดำาเนนการเพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอมองคประกอบ

ของความยากเชงวชาการ ทมจำาเปนตองไดรบความรวมมอจากผเชยวชาญ

เฉพาะดาน

4. อำานาจ หมายถง ความสามารถในการรบร เรยนร ทำาความเขาใจ และใช

อำานาจ ทงอำานาจหนาทตามทไดรบมอบหมายตามกฎระเบยบ ขอบงคบ

หรอสายบงคบบญชา (Authority) และพลงอำานาจ (Power) ทมของตนเอง

และองคประกอบตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ ทมสวนชวยเสรมหรอเพม

พลงขบเคลอนเพอการพฒนาระบบสขภาพอำาเภอ พรอมกบตระหนกถง

ผลกระทบของการมปฏสมพนธตอกนของอำานาจตางๆ เหลาน บนพนฐาน

ของการทำาใหปฏสมพนธดงกลาว เกดประโยชนตอการดำาเนนกจกรรมตางๆ

มการดำาเนนการไปดวยกน หรอมการดำาเนนการไปในทศทางเดยวกน


4. หลกก�รของก�รจดก�รเรยน

การจดการเรยนใน DHML อยบนพนฐานของการจดการเรยนโดยใชบรบทเปน

ฐาน (Context Based Learning: CBL) โดยกจกรรมการเรยนสวนใหญ เกด

ขนในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน ในทนคอ “การดำาเนนโครงการใน

พนท” ซงเปนกจกรรมหลกของกระบวนการเรยน ทงนรวมถงการใหความสำาคญกบ

การเรยนรจากบรบททใกลเคยง เชน การแลกเปลยนเรยนรหรอศกษาดงานในระบบ

สขภาพอำาเภอทเปนกรณศกษา โดยมการพฒนาเปนเมนวชาการ เพอแสดงใหเหนถง

การใชหลกการ-แนวคด-และทฤษฎทสามารถเลอกใชรวมกน อนมผลตอการกำาหนด

ทศทางของการพฒนา ซงสามารถเชอมโยงกบการดำาเนนการในพนท ซงการดำาเนน

การอาจมความแตกตางตามความจำาเพาะของแตละบรบท โดยหลกการสำาคญของ

การเรยนประกอบดวย

• การเรยนรจากการปฏบต (Learning by Doing) โดยเรยนผานประสบการณ

การดำาเนนโครงการในพนท ทงทเปนประสบการณใหม และทเปนการตอ

ยอดการเรยนรผานประสบการณเดมทม (Experiential Learning) เรยนจาก

การแลกเปลยนเรยนร (Interactive Learning and Sharing) ทงภายในพนท

เดยวกน-และระหวางพนท ระหวางประชาชน-ผปฏบต-ผบรหารจดการ-

ผเชยวชาญ-นกวชาการ-รวมถงผกำาหนดและวางนโยบาย โดยมหลกการ

และทฤษฎเชงวชาการในรปของเมนวชาการ ใหเลอกใชตามความจำาเปนใน

ทกขนตอนของกระบวนการเรยน ในทนเรยกการเรยนในลกษณะนวา “การ

แลกเปลยนเรยนรผานการลงมอปฏบตอยางมสวนรวม (Participatory

Interactive Learning through Action: PILA)” หรออาจเรยกกระบวนการ

นเพอใหเขาใจงายในทางปฏบตวาเปนการ “รวมคด รวมทำา รวมเรยนร”

ถอเปนกระบวนการหลกของการจดการเรยนของ DHML


• การเรยนแบบผใหญ (Adult Learning) โดยผเรยนรบรถงความจำาเปนใน

การเรยน และสมรรถนะทเพมจากสมรรถนะเดมทม เหมาะกบการนำาไป

ใชตามความจำาเปนในทางปฏบตของผเรยน

• การเรยนรหลกการและทฤษฎเชงวชาการ จากสถาบนและเครอขายการ

จดการการเรยน ใหความสำาคญกบการจดการเรยนเพอสนบสนนการ

ดำาเนนโครงการ กลาวคอใชหลกการหรอทฤษฎเฉพาะทมผลตอการเพม

ศกยภาพหรอเพมพลงขบเคลอนของการดำาเนนการโครงการในพนทเปน

หลก มากกวาการเรยนใหจบเปนรายวชา หรอเปนรายชดวชา

• ใหความสำาคญกบการเรยนเปนทม (Team approach) ทงนสมรรถนะ

ทเพมของทมผเรยน (Learning Team) จากการดำาเนนการโครงการใน

บรบทของระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน มผลตอการเพมสมรรถนะ

ของทมผบรหารจดการของอำาเภอ (District Health Management

Team: DHMT) ผปฏบตทมสวนเกยวของกบโครงการ พรอมไปกบเพม

ความเขมแขงใหกบระบบบรการ และระบบสขภาพอำาเภอโดยรวม


5. ก�รสมครเรยนและก�รมโครงก�ร สำ�หรบก�รเรยน

เพอสงเสรมใหมการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอเปนทม ในโครงการ DHML

จงกำาหนดใหมการสมครเรยนเปนทม และเพอสงเสรมการเรยนโดยใชบรบทเปน

ฐาน (CBL) บนพนฐานของการเรยนในบรบททเหมอนหรอใกลเคยงกบบรบทของทม

ผเรยน ดงนนการสมครเรยนจงกำาหนดใหสมครพรอมกบการมโครงการเพอการเรยน

โดยทโครงการดงกลาวตองมการดำาเนนการในบรบทของทมผเรยน

ทมผเรยน (Learning Team: LT) หมายถง ทมทสมครพรอมกบมโครงการท

ดำาเนนการในพนททนำามาใชสำาหรบการเรยน และผานการลงทะเบยนเพอเปนผเรยนอยาง

เปนทางการในโครงการ DHML โดยสมาชกของทมผเรยนประกอบดวย สมาชกทมาจาก

• โรงพยาบาล: 2-3 คน

• สาธารณสขอำาเภอ และ รพ. สต.: 2-3 คน

• ภาคประชาชน: 1-2 คน

ทมผเรยนถอเปนแกนหลกในการทำาใหเกดกระบวนการ “แลกเปลยนเรยน

รผานการลงมอปฏบตอยางมสวนรวม: Participatory Interactive Learning

through Action (PILA)”

โครงการทนำามาใชดำาเนนการสำาหรบการเรยน สามารถนำาโครงการทเขยนไวแลว

และ/หรอโครงการทดำาเนนการอยแลวในพนท มาใชสำาหรบดำาเนนการเรมหรอดำาเนนการ

ตอในขณะเรยนได ทงนอยบนพนฐานของการตดสนใจรวมกนของสมาชกของทมผเรยน

ในกรณทยงไมมโครงการทเขยนไวแลว หรอยงไมมโครงการทดำาเนนการ

อยแลวในพนท เพอการมโครงการในลกษณะทเปนกจกรรมทมการดำาเนนการใน

พนทในขณะเรยน ใหทมผเรยนรวมกนตอบคำาถาม 4 ขอ ซงประกอบดวย 1) เลอก

เรองอะไร เพอดำาเนนการในขณะเรยน 2) ทำาไมจงเลอกเรองดงกลาว 3) ลงมอทำา

อยางไร และ 4) ผลทคาดวาจะไดรบจากการลงมอทำาดงกลาว


อนง กรณทนำาโครงการทเขยนไวแลว และ/หรอโครงการทดำาเนนการอยแลว

ในพนท มาใชสำาหรบดำาเนนการเรมหรอดำาเนนการตอในขณะเรยน ใหทมผเรยนรวม

กนตอบคำาถามทง 4 ขอดงกลาวดวยเชนกน (ทงนโดยทวไปมกมคำาตอบครบทง 4 ขอ

อยกอนแลว โดยทมผเรยนควรรวมกนดและรวมกนตอบคำาถามอกครง กรณทยงมคำา

ตอบไมครบ ใหรวมกนตอบใหครบทง 4 ขอ)

แนวทางการตอบคำาถามทง 4 ขอ เพอการมโครงการสำาหรบใชดำาเนนการใน

พนทในระหวางเรยน อาจแสดงเปนตวอยางของประเดนทใชในการตอบคำาถามแตละ

ขอไดดงน

1. เลอกเรองอะไร กอนเรยนใหเสนอเรองทอยากทำาอยางนอย 1 เรอง ทงน

สามารถปรบ-เปลยน-เพม-หรอลดจำานวนเรองทจะทำาใดในระหวางเรยน

โดยมเงอนไขวา มอยางนอย 1 เรอง ทลงมอทำา และสามารถสงเคราะห

ประสบการณ สงเปนรายงานเพอแสดงถงการผานและการจบการเรยน

ตวอยางเรองทมการดำาเนนการอยบางแลวในระบบสขภาพอำาเภอ เชน การ

ดแลผปวยโรคเรอรง (เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง หอบหด ถงลมปอด

โปงพอง เปนตน) การดแลผปวยจตเวชในชมชน การจดการเพอพฒนาสง

แวดลอมในชมชน การแกปญหาการตงครรภกอนวยอนควร การพฒนา

ระบบขมลเพอใชควบคมกำากบและประเมนผลระบบสขภาพอำาเภออยางตอ

เนอง การดแลผปวยระยะสดทายทบานและในชมชน การดแลผสงอายทบาน

และในชมชน การลด-ละ-เลกอบายมขในชมชน การวเคราะหความเปนไป

ไดของการเกดกองทนเพอสขภาพในระดบอำาเภอ ทเกดจากการรวมกองทน

UC-SSS-CSMS และกองทนอนๆ (กองทนอนๆ ชน กองทนเพอสขภาพจาก

รฐบาลทองถนตางๆ ในระดบตำาบล) หรอ เรองอนๆ ตามททมผเรยนเหนรวม

กนวาเปนเรองทสมควรดำาเนนการในบรบทของทมผเรยน

2. ทำาไมจงเลอกเรองดงกลาว โดยอธบายเหตผลทสะทอนใหเหนถงความ

จำาเปนทจะตองทำา ซงทมาของเหตผลอาจมความหลากหลาย เชน เปนการ

พฒนาโครงการทมการดำาเนนการอยแลวในพนท (ภายในระบบสขภาพ

อำาเภอของทมผเรยน) เปนโครงการทมการดำาเนนการตามนโยบายของ


กระทรวงสาธารณสข (เชน One District One Project: ODOP) เหน

ถงความจำาเปน จากการรบรขอมลทงทเปนทางสถต เชน ขอมลประชากร

และ/หรอจากความรสกทสมผสอยกบชมชนหรอองคประกอบตางๆ

ภายในระบบสขภาพอำาเภอ จากความทกข ความรนแรง หรอความสญเสย

ทเกดจากปญหาสขภาพดงกลาว จากการวเคราะหความเปนไปไดในการ

แกปญหา หรอการดำาเนนการในการทำาใหเกดการพฒนาในเรองดงกลาว

เปนการดำาเนนการตามวสยทศนหรอพนธกจของหนวยงานใดหนวยงาน

หนงของทมผเรยน เหตผลอนๆ ตามททมผเรยนมความเหนรวมกน

3. ลงมอทำาอยางไร เพอพฒนาระบบหรอเพอแกปญหาดงกลาว เชน การเพม

สมรรถนะการใหบรการของผใหบรการปฐมภมในชมชน พรอมกบการเพม

สมรรถนะการจดการในระดบอำาเภอ สำาหรบใหบรการผปวยโรคเรอรง เชน

เบาหวาน ความดนโลหตสง ปญหาสขภาพอนๆ ตามความจำาเปน การเพม

สมรรถนะการดแลผปวยระยะสดทายในชมชน การเพมสมรรถนะใหกบจต

อาสา อาสาสมครสาธารณสขและญาต ในการดแลผปวยตดเตยงทบาน การ

ลดอบายมขในชมชนดวยการพดคยแลกเปลยนกบสมาชกในชมชน ทงกลม

ใหญและกลมยอย ทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการอยางสมำาเสมอ

สงเสรมการใชจกรยาน พฒนาสถานท และสงเสรมการออกกำาลงกาย เกบ

รวบรวมขอมลทำาใหทราบอตราการใชบรการ ความครอบคลมการใหบรการ

และจำานวนปญหาสขภาพในระบบสขภาพอำาเภอ และมการนำามาพจารณา

โดยทมผเรยน และทมผบรหารระบบสขภาพอำาเภอ อยางเปนระบบและตอ

เนอง เชน ทกเดอน หรอทก 3 เดอน วเคราะหการไหลเวยนของเงนผาน

กองทนตางๆ ทงหลกประกนสขภาพถวนหนา-ประกนสงคม-ขาราชการ

และกองทนอนๆ เชน กองทนเพอสขภาพของรฐบาลทองถนตางๆ ทงในสวน

ทเปนรายรบ และในสวนทเปนรายจาย พรอมทงเงอนไขและกฏระเบยบท

ทำาใหเกดเปนรายรบ และเงอนไขและกฎระเบยบทสามารถนำาเงนเหลานไป

ใชเปนรายจาย เพอประโยชนตอสขภาพของประชาชนในระบบสขภาพ

อำาเภอ วธการอนๆ ตามททมผเรยนมความเหนรวมกน


4. ผลทคาดวาจะไดรบจากการลงมอทำาดงกลาว เชน บรการและการดแล

ดานสขภาพทผปวยโรคเรอรงไดรบมคณภาพดขน ทงการใหการดแลอยาง

เปนองครวม-อยางผสมผสาน-อยางตอเนอง-และมประสทธผล ประชาชน

เชอมน โดยระบบบรการสขภาพระดบอำาเภอมความเปนหนงเดยว ม

ระบบการใหการดแลระยะยาวสำาหรบผปวยทจำาเปนตองไดรบบรการ

ทบานหรอตดเตยง (Home-based long term care) ในระบบสขภาพ

อำาเภอ มระบบขอมลทใชสำาหรบควบคมกำากบและประเมนผลระบบสขภาพ

อำาเภออยางเปนระบบและตอเนอง มขอเสนอททำาใหเหนความเปนไปได

ในการทำาใหเกดการรวมกองทนตางๆ เปนกองทนสขภาพอำาเภอ จำานวน

อบตเหตทางรถยนตลดลง อบายมขในชมชนลดลง จำานวนเดกหญงแมลด

ลง มสถานทออกกำาลงกาย สงแวดลอมไดรบการบรหารจดการอยางเปน

ระบบ ผลลพธทคาดหวงอนๆ ตามททมผเรยนมความเหนรวมกน


6. กระบวนก�รและกจกรรมก�รเรยน

การจดกระบวนการและกจกรรมการเรยน อยบนพนฐานของการแลกเปลยนเรยน

รผานการลงมอปฏบตอยางมสวนรวม (Participatory Interactive Learning

through Action: PILA) โดยมการดำาเนนการโครงการในพนทเปนฐานสำาคญในการ

ทำาใหเกดกระบวนการเรยน หรออาจเรยกวาเปนกระบวนการรวมคด-รวมทำา-รวมเรยน

ร ของทมผเรยนกบองคประกอบตางๆ ของโครงสรางและเครอขายทมสวนเกยวของกบ

กระบวนการเรยน โดยมเมนวชาการ (Menu of learning materials) ใหเลอกเพอนำาไป

ใชสนบสนนกระบวนการและกจกรรมการเรยน ทงนมศนยประสานงานและจดการเรยน

(Learning and Coordinating Center: LCC) ทำาหนาทประสานทำาใหเกดเครอขาย

ทำาใหกระบวนการแลกเปลยนเรยนรทเกดขนภายในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอของ

ทมผเรยน สามารถเชอมโยงเพอแลกเปลยนเรยนรอยางเปนระบบกบองคประกอบตางๆ

ทอยในเครอขายของการจดการเรยน (ภาพท 3)

ภาพท 3 แสดงภาพรวมของกระบวนการและกจกรรมการเรยนในโครงการ DHML


6.1 โครงสรางและเครอขายรองรบ

องคประกอบทเปนโครงสรางและเชอมโยงเปน

เครอขายเพอรองรบกจกรรมและกระบวนการเรยนตางๆ

ในโครงการ DHML สามารถแสดงไดดงภาพท 4

ภาพท 4 แสดงโครงสรางและการเชอมโยงเปนเครอขายเพอรองรบกจกรรม

และกระบวนการเรยนตางๆ ในโครงการ DHML

โครงสรางทประกอบเปนเครอขายดงกลาวประกอบดวย (บทบาทหนาทของ

แตละองคประกอบของโครงสรางและเครอขายการเรยน : ดรายละเอยดในภาคผนวก

ท 1)

• ศนยประสานงานและจดการการเรยน (Learning & Coordinating

Centre: LCC)

• สถาบนการศกษา (Academic Institutions: AI) ประกอบดวย 1) ผ

เชยวชาญจากสถาบนการศกษาทไดรบการเชญชวนใหรวมแลกเปลยน

เรยนรอยางตอเนอง (Assigned AI) และ 2) ผเชยวชาญจากสถาบน

การศกษาทไดรบเชญใหรวมแลกเปลยนเรยนรตามความจำาเปนของการ

ดำาเนนโครงการ (AI: on demand)

ผปฏบต หรอ ผทเกยวของกบการดำาเนนโครงการ (Concerned Actors)

ผเชยวชาญ, ผบรหาร, Resource persons, ...


• ครพเลยง (Preceptors: P)

• แหลงเรยนร (Sources of Learning: SL)

• ทมผเรยน (Learning Teams: LT)

• ทรพยากรบคคลทไดรบเชญใหเขามามสวนเกยวของกบกระบวนการเรยน

(Resource Persons) เชน ผเชยวชาญ ผบรหาร หรอทรพยากรบคคลท

มภมปญญา ทตรงกบความจำาเปน ซงสงผลตอการเพมสมรรถนะ หรอเปน

ประโยชนตอการดำาเนนโครงการของทมหรอเครอขายของทมผเรยน

• ผปฏบตในพนททมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการในพนทของ

ทมผเรยน (Concerned Actors) เชน ผเกยวของทอยภายในภาคสวน

ทางดานสขภาพ ผเกยวของทอยในภาคสวนอนๆ และผเกยวของทเปน

ประชาชนทวไป ทอยในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน เปนตน

6.2 กลมกจกรรมการเรยน

กลมกจกรรมการเรยนท 1: ทมผเรยน-ผทมสวนเกยวของ

ในระบบสขภาพอำาเภอ

หมายถง กจกรรมการเรยนทเกดจากปฏสมพนธหรอ

กจกรรมการแลกเปลยนเรยนรทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ ระหวาง “ทม

ผเรยน” ทงในระดบรายบคคล-บางสวนของทม-หรอในภาพรวมของทงทม กบ “ผทม

สวนเกยวของในระบบสขภาพอำาเภอ” ทงในระดบรายบคคล รายกลม หนวยงาน

สถานบรการ หรอสถาบนทอยในระบบสขภาพอำาเภอทมสวนเกยวของกบการดำาเนน

โครงการของทมผเรยน เปนการดำาเนนการอยางตอเนองสมำาเสมอตามความจำาเปน

ของการดำาเนนโครงการ ผสมผสานไปกบการทำางานหรอการใหบรการตามปกตของ

สมาชกของทมผเรยน

กจกรรมการเรยนในกลมท 1 เปนกจกรรมการเรยนทเกดจากประสบการณ

ของการลงมอปฏบตในพนท (Actions in the field) จงเปนฐานสำาคญของกลม

กจกรรมการเรยนทเหลออก 3 กลม ถอเปนเงอนไขทจำาเปนตองมในกระบวนการ

PILA ของ DHML


ทงนควรพจารณาเลอกใชอปกรณการเรยน เลอกเชญผเชยวชาญ/ผบรหาร/ผทม

ภมปญญา หรอเลอกศกษาดงานจากแหลงเรยนร เพอเพมแรงจงใจ-แรงบนดาลใจ-และ

เพมสมรรถนะของทมผเรยนพรอมไปกบผทมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ ตาม

ความจำาเปนของการดำาเนนโครงการในบรบทของระบบสขภาพของแตละอำาเภอ

กลมกจกรรมการเรยนท 2: ภายในทมผเรยน

หมายถง กจกรรมการเรยนทเกดจากการแลก

เปลยนเรยนร “ภายในทมผเรยน” เปนลกษณะของการ

ประชมรวมกนหรอพบกนอยางสมำาเสมอ ทก 2-3 สปดาห

เปนกจกรรมสำาคญททงทำาใหเกดการเรยนรจากกนและกนภายในทมผเรยน และ

ทำาใหการบรหารจดการรวมกนเปนทมเกดขนอยางเปนระบบ ประเดนทควรใหความ

สำาคญสำาหรบการแลกเปลยนเรยนรของกลมกจกรรมการเรยนในกลมนประกอบดวย

• แลกเปลยนเรยนรตามเนอหาทนาสนใจหรอมความจำาเปนตอการดำาเนน

โครงการ และควรพจารณาเลอกใชอปกรณการเรยน เลอกเชญผเชยวชาญ/

ผบรหาร/ผทมภมปญญา หรอเลอกศกษาดงานจากแหลงเรยนร ตามเนอหา

ทนาสนใจหรอมความจำาเปนตอการดำาเนนโครงการของทมผเรยน

• แลกเปลยนประสบการณจากการดำาเนนโครงการตามกลมกจกรรมการเรยน

ในกลมท 1 เพอทำาใหทราบถงความคบหนาหรอความสำาเรจทสามารถดำาเนน

การไดตามแผน และทสำาคญในกรณทพบปญหา-อปสรรค-หรอความยากท

เผชญจากการดำาเนนโครงการ ควรประเมนความตองการ “ความเชยวชาญ”

จากภายนอกเพอลดปญหา-อปสรรค-หรอความยากดงกลาว

• ประเมนสถานการณเพอวางแผนและเตรยมการสำาหรบการดำาเนน

โครงการในขนตอนตอไป

อนง การประชมรวมกนหรอพบกนอยางสมำาเสมอของทมผเรยน นอกจาก

เปนกจกรรมการเรยนรทสำาคญดงกลาวขางตนแลว ยงเปนปจจยแหงความสำาเรจของ


การบรหารจดการโครงการรวมกนเปนทม ความสามารถของการบรหารจดการรวม

กนเปนทมในลกษณะดงกลาว เปนพนฐานสำาคญของการบรหารจดการระบบสขภาพ

อำาเภอโดยรวม

กลมกจกรรมการเรยนท 3: ครพเลยง-ทมผเรยน

หมายถง กลมกจกรรมการแลกเปลยนเรยนรทครพเลยง

เขาไปมสวนรวมในกระบวนการและกจกรรมการเรยนของทม

ผเรยน เพอเพมคณคา เพมความสำาคญ และเพมความหมาย

ใหกบทกกจกรรมทครพเลยงเขาไปมสวนรวม บนพนฐานของการชวยเอออำานวยให

กระบวนเรยน และกระบวนการดำาเนนโครงการ สามารถดำาเนนการไปไดอยางราบรน

ทงนกจกรรมการแลกเปลยนเรยนรทครพเลยงเขาไปมสวนรวมกบกจกรรมของทมผ

เรยนอาจแบงไดเปน 3 ลกษณะประกอบดวย

• มการนดหมายเปนการเฉพาะ ระหวางครพเลยงกบทมผเรยน ทงเพอการ

แลกเปลยนเรยนร รวมตดตามความคบหนาของการดำาเนนโครงการ รวม

วเคราะหสถานการณและวางแผนการดำาเนนโครงการในขนตอนตอไป

รวมถงการรวมเตรยมการเพอการแลกเปลยนเรยนร กบทมผเรยนของ

ระบบสขภาพอำาเภออนทอยในเครอขายการเรยนเดยวกน (เปนการรวม

เตรยมการเพอการแลกเปลยนประสบการณจากการดำาเนนโครงการ เพอ

การรวมแลกเปลยนเรยนรในกลมกจกรรมการเรยนท 4)

• เขารวมกจกรรมการเรยนในกลมท 1 และ 2 ของทมผเรยนตามความเหมาะ

สม เพอรวมเรยนร และเพอเพมคณคา-เพมความหมาย-และเพมความสำาคญ

ตลอดจนชวยเอออำานวยใหการดำาเนนการในกจกรรมการเรยนกลมท 1 และ

2 ของทมผเรยน ดำาเนนการไดอยางตอเนองและมความสมำาเสมอ

• พจารณาเขารวมกจกรรมในกลมการเรยนท 4 กบทมผเรยน เพอรวมเรยน

รและแลกเปลยนประสบการณกบทมผเรยน และโดยเฉพาะอยางยงกบ

ครพเลยงดวยกน จากระบบสขภาพอำาเภออนทอยภายในเครอขายการ

เรยนเดยวกน


โดยเฉลยครพเลยงควรมสวนรวมในกระบวนการและกจกรรมการเรยนของ

ทมผเรยน โดยเฉลยประมาณ เดอนละครง และควรพจารณาเลอกใชอปกรณการ

เรยน เลอกเชญผเชยวชาญ/ผบรหาร/ผทมภมปญญา หรอเลอกศกษาดงานจากแหลง

เรยนร ตามความจำาเปนดวยเชนกน

กลมกจกรรมการเรยนท 4: ภายในเครอขายการเรยน

หมายถง กจกรรมการเรยนและแลกเปลยนเรยนร

ระหวางทมผเรยน และ องคประกอบตางๆ ทอยภายใน

เครอขายการเรยน ซงประสานงานและจดใหมกจกรรม

การเรยนและแลกเปลยนเรยนรในลกษณะดงกลาว โดยศนย

ประสานงานและ จดการการเรยน (Learning and Coordinating Centre: LCC) ควร

มการจดกจกรรมการเรยนและแลกเปลยนเรยนรในกลมกจกรรมการเรยนกลมนโดย

ประมาณ 60 ชวโมง ภายในระยะเวลา 1 ป โดยแบงเปน

• การแลกเปลยนเรยนรผานการประชมเชงปฏบตการอยางนอย 5 ครง

(5 Workshops) เพอเปดโอกาสใหทมผเรยนไดนำาเสนอและแลกเปลยน

ประสบการณของการดำาเนนโครงการ และประสบการณทนาสนใจของ

จากกลมกจกรรมการเรยนตางๆ ของทมผเรยนทอยภายในเครอขาย LCC

เดยวกน ถอเปนกจกรรมขนตำา (Minimum requirement) เพอการแลก

เปลยนเรยนรทจดโดย LCC โดยเฉลยควรจดกจกรรมนโดยประมาณ

ทก 2 เดอน ทงนใน Workshop แตละครงสามารถเทยบเคยงการ

ดำาเนนโครงการกบ “วงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบ (Systemic

management)13” ซงจะชวยทำาใหทราบความถงความกาวหนา ปญหา

อปสรรค ความยาก และความยงยากซบซอนของการดำาเนนโครงการ ของ

13 Nitayarumphong S and Mercenier P (1992) Ayutthaya Research Project: Thailand experiences on health systems re-

search. In: Commission of the European Communities. Directorate General XII: Science, Research and Development.

Life Science and Technologies for Developing Countries. Area <<Health>>. Methodology and Relevance of Health Sys-

tems Research. Research Reports. Contractholders meeting 8, 9, and 10 April 1992. Centre International de l’Enfance,

Paris, pp 55-78


แตละทมผเรยน ซงวงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบดงกลาว สามารถ

ประยกตเปนวงจรการวจยปฏบตการ (Action Research) ได (ดราย

ละเอยดในภาคผนวกท 2) และในแตละขนตอนตามวงจรการบรหารจดการ

มเมนวชาการ ซงมทงหมด 11 ชดความร (ดภาพรวมในภาคผนวกท 3) ท

สามารถเลอกใชเพอสนบสนนการดำาเนนโครงการในพนททนำามาใช

สำาหรบการเรยน

• การจดการแลกเปลยนเรยนรเพอเสรมองคความร ผสมผสานกบความคด

สรางสรร และศกยภาพของแตละ LCC เชน การเชญวทยากร (AI: on

demand) มาบรรยาย กระบวนการ Dialogue รวมถงการศกษาดงาน

ตามแหลงเรยนรตางๆ ตามความจำาเปน หรอความตองการทมความเหน

รวมกนของทมผเรยนภายในเครอขายการเรยนเดยวกน

6.3 การสนบสนนกระบวนการและกจกรรมการเรยน

กระบวนการเรยนทมในทง 4 กลมของกจกรรมการ

เรยน สมาชกของทมผเรยน ครพเลยง ผประสานงานและ

ผรบผดชอบดำาเนนการท LCC สามารถเลอกใชประโยชน

เพอเพมสมรรถนะ เพมความมนใจในการดำาเนนโครงการ

หรอลดความโดดเดยวทางวชาการโดย

• เลอกใช “อปกรณการเรยน: Learning materials” ทหลากหลายในรป

ของ words, pdf, powerpoint, และ video จาก “เมนวชาการ” ซง

แบงกลมขององคความรออกเปน 11 ชดความร โดยสามารถเลอกใชตาม

ความจำาเปนของแตละกลมกจกรรมการเรยน เชน การนำา Video ไปใช

ในขณะแลกเปลยนความเหนและประสบการณกบสมาชกในชมชน การ

ทสมาชกในทมผเรยนใช powerpoint อธบายเพอทำาความเขาใจรวม

กนกบสมาชกทเหลอทงหมดในทม หรอครพเลยงไดอานเอกสาร (word

หรอ pdf) เพอเปนการเตรยมการกอนการแลกเปลยนเรยนรกบทมผเรยน


เปนตน ทงน Learning materials ทงหมดจะมชอของผเชยวชาญทเปนผ

ผลต ซงสามารถตดตอสอสารทางไกลผาน e-mail, โทรศพท, skype หรอ

อนๆ ตามความจำาเปน รวมถงอาจเชญผเชยวชาญทเปนผผลต Learning

materials ดงกลาว เขารวมแลกเปลยน (face to face) ในกลมกจกรรม

การเรยนทง 4 กจกรรมไดตามความจำาเปน

• เลอกเชญ “ผเชยวชาญ/ผบรหาร/หรอผทมภมปญญา: Resource per-

sons” ทอาจจะไมใชผผลต Learning materials เขารวมแลกเปลยน

เรยนร ในกลมกจกรรมการเรยนทง 4 กจกรรม ตามความจำาเปน การเชญ

Resource persons ของทมผเรยน ควรประสานงานผานหรอประสาน

งานโดย LCC

• เลอกศกษาดงานจาก “แหลงเรยนร: Sources of learning” เพอประโยชน

ของการดำาเนนโครงการของแตละทมผเรยน หรอบางสวนของทมผเรยน

(เชน 2 ทม หรอ 3 ทม) หรอทงหมดของทมผเรยนทอยภายในเครอขายการ

เรยนเดยวกน ซงควรประสานงานผานหรอประสานงานโดย LCC ดวยเชน

กน ในลกษณะเดยวกบการเชญ Resource persons จากภายนอก

กระบวนการและกจกรรมการเรยนทงหมดในระยะเวลา 1 ป ในโครงการ

DHML อยบนพนฐานของการเรยนรจากการลงปฏบตในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ

ของทมผเรยน เปนการเรยนผานประสบการณการดำาเนนโครงการในพนท ทงทเปน

ประสบการณใหม และทเปนการตอยอดการเรยนรผานประสบการณเดมทม เรยน

จากการแลกเปลยนเรยนร ทงภายในพนทเดยวกน-และระหวางพนท ระหวาง

ประชาชน-ผปฏบต-ผบรหารจดการ-ผเชยวชาญ-นกวชาการ-รวมถงผกำาหนดและวาง

นโยบาย ตามความจำาเปนของการดำาเนนโครงการในพนท โดยมหลกการและทฤษฎ

เชงวชาการใหเลอกใชในรปของเมนวชาการ เลอกเชญ Resource persons และเลอก

ศกษาดงานตามแหลงเรยนร เพอประโยชนตอการเพมสมรรถนะ และเพอประโยชน

ตอการดำาเนนโครงการในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน


6.4 การเกบรวบรวมบทเรยนจากประสบการณของการเรยน

การเกบรวบรวมบทเรยนจากประสบการณของ

การเรยน มความสำาคญทงตอการสงเคราะหบทเรยนจาก

ประสบการณ และการประเมนผลกระบวนการเรยน ดงนน

บทบาทสำาคญของทมผเรยน ซงนอกจากควรเขารวมและม

สวนรวมในกระบวนการและกจกรรมการเรยนทงหมดดงทกลาวมาขางตน ควรมการ

บนทกเปนหลกฐาน โดยเฉพาะอยางยงในสวนทเปนประสบการณประทบใจ เชน

• บนทกดวยการถายภาพ

• บนทกเปน Video

• บนทกเปนเรองบอกเลาอยางงาย จากการรวมในกจกรรม หรอการม

ประสบการณตางๆ

• บนทกสงทไดเรยนร ทงจากการทำางานในพนท การคนควาศกษาดวย

ตนเอง และการพบปะแลกเปลยน

• บนทกเปนเรองเลาเพอใหเขาใจสถานการณ

• บนทกในลกษณะของการสะทอนความรสกตางๆ การทบทวนตนเอง ความ

คดเหน ตลอดจนขอเสนอแนะ

• สงเคราะหออกมาในรปของ PowerPoint

• หรออนๆ ตามความถนดของผเรยน เชน อาจถายทอดออกมาเปนภาพวาด

เปนตน

การเกบรวบรวมบทเรยนจากประสบการณของการเรยนดงกลาว ควรดำาเนน

การทงในระดบรายบคคล และในภาพรวมของแตละทม ทงนอยบนพนฐานของความ

สมครใจและความถนดของทงในระดบรายบคคลและของแตละทมผเรยน

ในกรณทเหตการณหรอประสบการณทประทบใจทไดรบการบนทกหรอมการ

รวบรวม มความสมพนธหรอมความเกยวของกบ การเพมความรจก การเพมความ

เขาใจ และการมประสบการณของการใชสมรรถนะทางดานการบรหารจดการ ทง

สมรรถนะหลก (ควบคมตนเอง มวสยทศน ทำาการวางแผน นำาการเปลยนแปลง


ทำางานเปนทม และการใชเครองมอทางการจดการ) และสมรรถนะเงา (คณคา ความ

สมพนธ การสอสาร และอำานาจ) ทงในระดบรายบคคลและภาพรวมของทงทม จะ

เปนประโยชนตอการประเมนผลสมรรถนะดานการบรการจดการทเพมขนของผเรยน

และชวยทำาใหมประสบการณ เหตการณ หรอปรากฎการณทเปนประโยชนตอการ

สงเคราะหบทเรยนจากประสบการณมากยงขน

ในขณะเดยวกน ถากรณทเหตการณหรอประสบการณทประทบใจทไดรบ

การบนทกหรอมการรวบรวม มความสมพนธหรอมความเกยวของกบ การเพมความ

รจก การเพมความเขาใจ และการมประสบการณของการวเคราะหสถานการณ การ

ตดสนใจเดนหนาโครงการ ความประทบใจในความกาวหนาหรอความสำาเรจของการ

ลงมอดำาเนนการ หรอความยาก-ความซบซอน-ความกลวตอความไมแนนอนเมอม

การเปลยนแปลงของผทมสวนเกยวของตางๆ จะเปนประโยชนตอการประเมนความ

กาวหนา ทงในแงของการประเมนผลเชงปฏบตการ และการประเมนผลเชงวเคราะห

ของการดำาเนนโครงการ (ดรายละเอยดในภาคผนวกท 2)


7. ก�รประเมนผลผเรยน

การประเมนผลมเปาหมายเพอเสรมพลง (หลกเลยงการทำาใหเสยพลง) การขบ

เคลอนของการดำาเนนการโครงการ บนพนฐานของการเสรมสมรรถนะดานการ

บรหารจดการของทมผเรยน ทงนในเบองตนอยบนพนฐานของการพจารณาจาก

• ความสมำาเสมอของการเขารวมและการจดใหมการแลกเปลยนเรยนรของ

ทมผเรยนทง 4 ลกษณะดงกลาวขางตน พจารณาเชงปรมาณ ประเมนเปน

รายทม (นำาหนกคะแนนของการประเมน 20%) ประเมนรวมกนโดยคร

พเลยงและอาจารยจากสถาบนการศกษา

• การมสวนรวมในกระบวนการอภปรายแลกเปลยนในทกระดบ ทงการเขา

รวม การนำาเสนอ และการมสวนรวมในกระบวนการแลกเปลยน ประเมน

เปนรายบคคล (นำาหนกคะแนนของการประเมน 30%) การประเมน


o การประเมนตนเองของสมาชกแตละคนในทมผเรยน (1/4)

o การประเมนโดยสมาชกทอยภายในทมเดยวกน (1/4)

o การประเมนโดยครพเลยง (1/4)

o การประเมนโดยอาจารยจากสถาบนการศกษา (1/4)

• การสงเคราะหองคความร จากการดำาเนนการโครงการ (Project) ในพนท

ออกมาในรปของ เอกสาร (Documentations) การเตรยมการเพอนำาเสนอ

(เชน PowerPoint Presentation, Video, เอกสารประกอบการนำาเสนอ)

และรายงาน (Report) ประเมนเปนรายทม โดยครพเลยงรวมกบอาจารย

จากสถาบนการศกษา (นำาหนกคะแนนของการประเมน 50%) การประเมน



o กอนเรยน (การมโครงการตงแตกอนเรยน ถอเปนจดเรมตนของ

พฒนาการ) และพฒนาการระหวางเรยน (1/2)

o รายงานประกอบการนำาเสนอเพอการจบการเรยน (1/2)

กรณทมการรวบรวมบทเรยนจากประสบการณทงระดบรายบคคล และใน

ภาพรวมของทงทมของทมผเรยน ถอเปนองคประกอบสำาคญทชวยเพมความหนก

แนนใหกบการประเมนผลการเรยน โดยเฉพาะอยางยง ในกรณทมเหตการณหรอ

ประสบการณทประทบใจทไดรบการบนทกหรอมการรวบรวม มความสมพนธหรอม

ความเกยวของกบ การเพมความรจก การเพมความเขาใจ และการมประสบการณ

ของการใชสมรรถนะทางดานการบรหารจดการ ทงสมรรถนะหลก (ควบคมตนเอง ม

วสยทศน ทำาการวางแผน นำาการเปลยนแปลง ทำางานเปนทม และการใชเครองมอ

ทางการจดการ) และสมรรถนะเงา (คณคา ความสมพนธ การสอสาร และอำานาจ) ทง

ในระดบรายบคคลและภาพรวมของทงทม

อยางไรกตาม ระหวางดำาเนนการเพอเพมสมรรถนะใหกบผเรยน ตาม

กระบวนการ และกจกรรมการเรยนตางๆ จะมการพฒนาเครองมอเพอนำาไปใชประเมน

ตนเองของผเรยนอยางตอเนอง (ดตวอยางในภาคผนวกท 4) เพอเพมความรจก เพม

ความเขาใจ และกระตนใหมการใชสมรรถนะดงกลาวอยางตอเนอง เพอในทสดการ

เพมสมรรถนะทางดานการบรหารจดการสามารถเกดขนกบผเรยนทกคน


8. ผลทค�ดว�จะไดรบ8.1 การเพมสมรรถนะดานการบรหารจดการเพอการแก

ปญหาสขภาพทแตกตาง

การเพมสมรรถนะดานการบรหารจดการ ทงสมรรถนะหลกและสมรรถนะเงา

จะชวยทำาใหการบรหารจดการเพอดำาเนนการและแกปญหาสขภาพทแตกตางซง

ประกอบดวย การแกปญหาและการดำาเนนการทไมยงยาก (Simple problems and

interventions) การแกปญหาและดำาเนนการทมความยงยาก (Complicated

problems and interventions) ทงเชงวชาการและเชงสงคม และการแกปญหาและ

การดำาเนนทมความยงยากซบซอน (Complex problems and interventions) ม

ทศทางของการชวยลดความยาก และชวยลดความยงยากซบซอนลง (ภาพท 5)

ภาพท 5 แสดงความสมพนธระหวางสมรรถนะดานการบรหารจดการทเพมกบการแกปญหาสขภาพทแตกตาง


ทงนการลดความยากหรอความยงยากซบซอนของการแกปญหาสขภาพม

พนฐานมาจาก

• การลดความยากเชงเทคนควชาการ (เพมความร) บนพนฐานของการ

ประสานกบผเชยวชาญและพฒนาหรอเพมทางเลอกเพอการแกปญหา

และดำาเนนการ

• การลดความยากเชงสงคม (เพมระดบของความเหนรวม) บนพนฐานของ

การสรางและพฒนาความสมพนธ และการทำาความเขาใจเพอทำาใหความ

เหนเปนไปในทศทางเดยวกน

• การลดความยงยากซบซอน (เพมความรและเพมระดบของความเหนรวม)

บนพนฐานของการมความคดเชงระบบ การสรางความรวมมอ และการ

ดำาเนนกจกรรมหลายอยางพรอมกนโดยมเปาหมายของการแกปญหาและ

การดำาเนนการเปนไปในทศทางเดยวกน

8.2 ความกาวหนาของโครงการทนำามาใชเปนฐานของการเรยน

การดำาเนนโครงการในพนทนอกจากเปนกจกรรมทจะชวยเพมสมรรถนะการ

บรหารจดการของทมผเรยนแลว ยงเปนการดำาเนนการททำาใหมการพฒนาระบบ

สขภาพอำาเภอบนพนฐานของการวเคราะหสถานการณ (Situation Analysis) การ

เรยงลำาดบความสำาคญ (Priority setting) การตดสนใจ (Decision making) การ

ลงมอทำา (Implementation) ซงนำาไปสการพฒนา (Development) โดยมองค

ประกอบของแรงตานตอการเปลยนแปลง (Resistance to change) ของการพฒนา

เปนผลพลอยไดทสามารถสงเคราะหเปนองคความร พรอมไปกบการสงเคราะห

องคความรในสวนทเปนความสำารจของการพฒนา (ภาพท 6)


ภาพท 6 แสดงระบบสขภาพอำาเภอทไดรบการพฒนาจากการดำาเนนโครงการ

การดำาเนนโครงการในพนทของกจกรรมการเรยน เปนสวนหนงทสำาคญของ

การขบเคลอน ทำาใหระบบสขภาพอำาเภอมทศทางของการเปลยนแปลงและมการ

พฒนา เปนไปตามคณลกษณะพงประสงคของระบบสขภาพอำาเภอ

8.3 วฒนธรรมการเรยน

การพฒนากระบวนการเรยนเพอเพมสมรรถนะการบรหารจดการระบบ

สขภาพอำาเภอ (District Health Management Learning: DHML) ดำาเนนการบน

พนฐานของการจดการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน (Context Based Learning: CBL)

เปนสวนหนงของการบมเพาะและพฒนาวฒนธรรมการเรยน ใหกลายเปนวฒนธรรม

ถาวรของระบบสขภาพอำาเภอ ซงอาจแบงเปนการบมเพาะและการพฒนาเปนระยะ

สนและระยะยาวไดดงน


ระยะสน

1. มความชดเจนในองคความรและกระบวนการเรยนเพอเพมสมรรถนะการ

บรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ ทเปนบทเรยนจากประสบการณบน

พนฐานของการจดการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน

2. เผยแพรองคความรทเปนบทเรยนจากประสบการณของการจดกระบวน

การเรยนสชมชนวชาการทงในระดบชาตและนานาชาต

3. เกดเครอขายทเปนการรวมตวกนของผบรหาร ผปฏบต และนกวชาการ ทม

สวนเกยวของกบการพฒนารปแบบการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

ในรปแบบทสามารถมการสอสาร และจดกจกรรมรวมกนไดอยางสมำาเสมอ

เชน เกดเปนชมรม หรอ สมาคมนกบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

ระยะยาว

วฒนธรรมการเรยน กลายเปนวฒนธรรมถาวร ทสามารถดำาเนนการไดอยาง

เปนระบบ ภายในระบบสขภาพอำาเภอ ทำาใหมการพฒนาและเพมสมรรถนะใหกบผ

บรหาร-ทมงานททำาหนาทบรหารจดการ-และทมผปฏบต พรอมกบเพมความเขมแขง

ใหกบระบบบรการอยางตอเนอง บนพนฐานของการรวมมอกนระหวางนกวชาการใน

สถาบนการศกษา-ผบรหาร-และผทมสวนเกยวของในระบบสขภาพอำาเภอ


ภาคผนวก


ภ�คผนวกท 1บทบ�ทขององคประกอบ

ทเปนเครอข�ยรองรบก�รเรยน

1. ศนยประส�นง�นและจดก�รก�รเรยน: LCC

1.1 บทบาทหนาท

เนองจากศนยประสานงานและจดการการเรยน (Learning & Coordinating

Centre: LCC) เปนจดเชอมตอสำาคญ ระหวางการแลกเปลยนเรยนรภายในบรบทของ

ระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน กบทมผเรยนทอยในเครอขาย LCC เดยวกน (โดย

เฉลยแตละ LCC มทมผเรยนทอยในเครอขายการเรยนเดยวกนประมาณ 5 ทม) ตลอด

จนองคประกอบตางๆ ของโครงสรางและเครอขายรองรบการเรยนทงหมด ดงนน

บทบาทสำาคญของ LCC จงประกอบดวย

• วางแผนปฏบตการ ประสานงาน เพอการใชประโยชนจากโครงสราง

และเครอขายรองรบการเรยนทงหมด บนพนฐานของการบรหารจดการ

ทรพยากรทม เพอใหเกดประโยชนสงสดกบทกกลมกจกรรมการเรยนของ

แตละทมผเรยน ทอยในเครอขายของ LCC


• ดำาเนนการตามแผน บนพนฐานของการจดการประชมเชงปฏบตการ จด

ใหมเวทแลกเปลยนเรยนร และมการศกษาดงานตามความจำาเปน (Need)

และการรองขอ (Request) ของทมผเรยน

• ตดตามและกำากบ กระบวนการเรยนร และกระบวนการดำาเนนโครงการ

ของทมผเรยน ผานเวทแลกเปลยนเรยนร โดยใชแนวคด”การบรหาร

จดการดวยหวใจของความเปนมนษย (Humanistic management)”

โดยยดหลก 3 ประการประกอบดวย

o การเคารพศกดศรความเปนมนษยของทกคนและทกฝาย

o การสนทนาแลกเปลยน (Dialogue) โดยสงเสรมและใหความสำาคญกบ

การมสวนรวม โดยพรอมเรยนรจากการแสดงออกของทกคน หลก

เลยงการตดสนถก-ผด ด-ไมด จากการแสดงออกของแตละคน (หลกเลยง

Judgement Attitude)

o การอยบนหลกจรยธรรมและความดงาม

1.2 โครงสรางและองคประกอบ

LCC มหนวยงานทเปนโครงสรางรองรบทคอนขางหลากหลาย เชน โรงพยาบาล

ชมชน สำานกงานสาธารณสขจงหวด และสถาบนการศกษา เปนตน การทำาให LCC

สามารถดำาเนนการตามบทบาทหนาทดงทกลาวมาแลวขางตน องคประกอบของ LCC

จงควรประกอบไปดวย

• ผประสานงานหลก และทมททำาหนาทประสานงาน ซงอยในหนวยงานท

ทำาหนาทเปน LCC

• คณะทำางาน ควรประกอบดวย ตวแทนของผเรยน นกวชาการ (โดยเฉพาะ

อยางยง Assigned AI) ครพเลยง วทยากรกระบวนการ และทมประสาน

งาน (CT) ควรมการประชมปรกษาหารออยางสมำาสมอ เชน ทก 1-2 เดอน

เพอหนนเสรมการดำาเนนการตามบทบาทหนาทของ LCC ใหสามารถ

ดำาเนนการไดอยางครบถวน


• นกวชาการทไดรบการเชญชวนใหเปน “Assigned AI” ประจำา LCC

ควรมอยางนอย 1 คน ทำาหนาทรวมดแลกำากบกระบวนการเรยน และ

กระบวนการดำาเนนโครงการของทมผเรยนอยางตอเนอง

• วทยากรกระบวนการ (Facilitator) ประจำา LCC อยางนอย 2 คน ควรม

บทบาทหนาททหลากหลาย เชน เปนผดำาเนนรายการ (พธกร) ชวยสราง

บรรยากาศทด ผอนคลาย ชวยเกบภาพกจกรรมและบรรยากาศตางๆ

ชวยจดบนทก (Note Taker) รวมถงชวยรวบรวมขอมลหรอหลกฐาน

ตางๆ ททมผเรยนนำาใชในการนำาเสนอ เพอนำาไปใชประโยชนสำาหรบการ

สงเคราะหบทเรยนจากประสบการณของการดำาเนนงานตามบทบาทของ

LCC ตอไป

1.3 แนวทางการดำาเนนงาน

การดำาเนนงานของ LCC ควรดำาเนนการตามแผน ทเปนการวางแผนรวม

กนของคณะทำางาน บนพนฐานของการจดการจดใหมเวทแลกเปลยนเรยนร จดม

การศกษาดงานตามความจำาเปน ตลอดจนตดตามกำากบ กระบวนการเรยนรและ

กระบวนการดำาเนนโครงการของทมผเรยน ผานเวทแลกเปลยนเรยนร กจกรรม

การดำาเนนงานของ LCC ควรประกอบดวย

1. ประชมคณะทำางาน เพอวางแผนปฏบตการ กำาหนดแนวทางการดแล

กำากบ และการประเมนผล(พรอมเครองมอทใชสำาหรบการประเมนผล)

หลงจากนนควรมการจดประชมอยางสมำาเสมอ (ประมาณทก 1-2 เดอน)

เพอตดตาม ปรบแผน ทบทวน และสรปบทเรยน ทงนทกครงควรมการ

บนทกเปนเอกสาร รวบรวมไวเพอสงเคราะหเปนบทเรยนจากประสบการณ

2. ปฐมนเทศทมผเรยนและครพเลยง พรอมทงทำากลมสมพนธ การประเมน

ตนเองของผเรยน (ถาทำาไมทน ใหทำาใหเสรจกอนการประชมเชงปฎบตการ

ครงท 1) การกำาหนดตารางเวลาและสถานทจดประชมรวมกนของทมผเรยน

ตลอดป ทบทวนหวขอเรองของโครงการจดการปญหาสขภาพในชมชนของ


แตละทมผเรยน และมอบการบาน ทเกยวของกบวเคราะหสถานการณ

(Situation Analysis) การตดสนใจเดนหนาโครงการ และการทำาแผนปฏบต

การเพอการดำาเนนการโครงการทนำามาใชสำาหรบการเรยน

3. การจดเวทแลกเปลยนเรยนร ควรจดอยางนอย 5 ครง (อาจเปนการจด

ทงในหรอนอกสถานทของหนวยงานททำาหนาทเปน LCC) ครงละ 1-2 วน

(ประมาณทก 2 เดอน) ควรจดครงละ 2 วน อยางนอย 1 ครง (เพอมองค

ประกอบทเปนกจกรรมของกลมสมพนธ) ถามความพรอมสงเสรมใหจด

ครงละ 2 วน ทง 5 ครง ทกครงทมการจดเวทแลกเปลยนเรยนรควรให

ความสำาคญกบความกาวหนาของการทำาความรจก ความเขาใจ และ

ประสบการณการใช สมรรถนะหลก (6) และสมรรถนะเงา (4) พรอมไป

กบประสบการณของการดำาเนนโครงการในพนท องคประกอบหรอขน

ตอนของการจดเวทแลกเปลยนเรยนรอาจประกอบดวย

o ชวงเรมตน ควรเปดโอกาสใหมการสะทอนความรสกถงประสบการณ

กจกรรมการทำางานผสมผสานกบกจกรรมททำาใหเกดการเรยนรจาก

กลมกจกรรมการเรยนตางๆ ในชวงทผานมา (Reflective Dialogue)

o การนำาเสนอความกาวหนาของการดำาเนนโครงการ โดยรปแบบการ

นำาเสนอ อาจเสนอเปนเอกสาร ภาพถาย/วดทศน หรอ Powerpoint (ถา

เตรยมทนควรสงใหผเขารวมแลกเปลยนเรยนรไดมโอกาสศกษากอนลวง

หนากอนเขารวมในเวท) รวมถงอาจนำาเสนอดวยการบอกเลาเปนหลก

หลงการนำาเสนอควรใหความสำาคญกบการแลกเปลยนประสบการณของ

ผเขารวมแลกเปลยนเรยนรทกคน (สรางและสงเสรมใหมบรรยากาศของ

การมสวนรวมเพอทำาใหเกดการรวมฟง-รวมพด-รวมแสดงความคดเหน

เกดขนอยางเทาเทยม) และเสรมดวยองคความรทางวชาการทเกยวของ

ตามวงจรการวางแผนและการบรหารจดการอยางเปนระบบ ผสมผสาน

กบการใช “เมนวชาการ” ตามความจำาเปน (Assigned AI มบทบาท

สำาคญในการทำาเกดการใชองคความรทางวชาการดงกลาว)


o ชวงปดการประชมหรอการแลกเปลยนเรยนร ควรปดทายดวยการ

พดคยสะทอนถงกระบวนการเรยนรและการอยรวมกนในการประชมของ

ครงปจจบน โดยการนำาการพดคยและบนทกของวทยากรกระบวนการ

ทงนควรสอดแทรกเรองกระบวนการกลมสมพนธและกระบวนการ

สนทรยสนทนา (ทเนนการฟงอยางลกและการควบคมตนเอง)

4. การจดกจกรรมเสรม อยบนพนฐานของการจดเพอเสรมองคความร ผสม

ผสานกบความคดสรางสรรค และศกยภาพของแตละ LCC และความ

ตองการของทมผเรยน เชน การเชญวทยากรมาบรรยายในหวขอทมความ

จำาเปน การจดกระบวนการ Dialogue การศกษาดงานตามแหลงเรยนร

ตางๆ หรอกจกรรมอนๆ ทเปนความเหนรวมกนของทมผเรยนภายใน

เครอขายการเรยนเดยวกนวาเปนประโยชนตอการเพมสมรรถนะหรอการ

ดำาเนนโครงการของทมผเรยน


2. สถ�บนก�รศกษ� : AIสถาบนการศกษา (Academic Institutions: AI) เปนแหลงรวมผเชยวชาญและ

นกวชาการ (Sources of experts or resource persons) ซงรวมกนผลต พฒนาและใช

เมนวชาการรวมกน มหนาทใหการสนบสนนองคความร-กรอบแนวคด-ทฤษฎ พรอมกบ

รวมแลกเปลยนเรยนรกบผทมสวนเกยวของในเครอขายการเรยน โดยเฉพาะอยางยงการ

ดำาเนนการโครงการในพนทของทมผเรยน ผเชยวชาญ (Experts) จากสถาบนการศกษา

ใน DHML แบงไดเปน 2 ลกษณะคอ Assigend AI และ AI: on demand

2.1 ผเชยวชาญทมสวนรวมแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนอง Assigned AI

Assigned AI ในทนหมายถง ผเชยวชาญหรอกลมของผเชยวชาญท “ไดรบ

การชกชวน” ใหเขารวมกจกรรมอยางตอเนอง (หรออาจเรยกวา Assigned Expert)

ในกลมกจกรรมทเปนกจกรรมขนตำาทจดโดย LCC คอ “เวทแลกเปลยนเรยนรจำานวน

5 ครง (5 Workshops)” ซงมการจดโดยประมาณทก 2 เดอน ในระยะเวลา 1 ป เปน

แลกเปลยนประสบการณระหวางทมผเรยน ทอยในเครอขายการเรยนเดยวกน ทงน

นอกจากเปนการรวมแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองแลว ยงเปนการรวมสงเคราะห

บทเรยนจากประสบการณ เชน รวมอาน รวมรบฟง รวมเรยน รวมสงเกตกจกรรมการ

ดำาเนนโครงการในพนทของทมผเรยน ดงนนการเขารวมกจกรรม นอกจากเขารวมใน

5 Workshops แลว อาจเขารวมในกลมกจกรรมการเรยนอนๆ ของแตละทมผเรยน

ดวยตามความจำาเปน เปนกจกรรมสำาคญของการชวยรวมผลตองคความรทเปนบท

เรยนจากประสบการณ เชน การผลตออกมาในรปของเอกสาร (Documentations)

ทงในชวงระหวางทไดรบการสนบสนนจากโครงการ รวมถงการสงเคราะหเปนรายงาน

ในชวงทการสนบสนนจากโครงการสนสดลง (Final Report) เปนตน

ทงนในแตละ LCC ควรม Assigned AI หรอ Assigned Experts อยางนอย

แหงละ 1 คน


2.2 ผเชยวชาญทมสวนรวมเมอไดรบเชญตามความจำาเปนของกระบวนการเรยน

(AI: on demand)

AI: on demand หรออาจเรยกวา Expert: on demand ในทนหมายถง

ผเชยวชาญเปนรายบคคลท “ไดรบเชญ” ใหเขารวมในกระบวนการแลกเปลยนเรยนร

เปนรายครงตามความจำาเปน ในทง 4 กลมของกจกรรมการเรยน ของกระบวนการ

PILA เปนการเขารวมกระบวนการและกจกรรมการเรยน บนพนฐานของการไดรบ

เชญจาก LCC หรอ LT


3. ครพเลยง: Pครพเลยง (Preceptors: P) พจารณาจากผทมผลงานดานการบรหารจดการ

ระบบสขภาพอำาเภอ เชน ระบบสขภาพอำาเภอทเปนทตงของ LCC หรอไดรบพจารณา

ใหเปนแหลงเรยนรเพอใชเปนกรณศกษา เปนตน หรอผทำาหนาทบรหารจดการระบบ

สขภาพอำาเภอและจบปรญาโทหลกสตร CUP leaders ของทง 4 สถาบน (คณะ

สาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยมหดล คณะสาธารณสขศาสตร-มหาวทยาลยนเรศวร,

คณะแพทยศาสตร-มหาวทยาลยขอนแกน, สถาบนพฒนาสขภาพอาเซย-มหาวทยาลย

มหดล), และ Institute of Tropical Medicine, Antwerp, Belgium ทงนอยบนพนฐาน

ของการททมผเรยนเปนผมสวนรวมเลอก บทบาทสำาคญของครพเลยงคอ กระตน

สงเสรม สนบสนน และอำานวยกระบวนการเรยน พรอมไปกบรวมเรยนรไปกบทมผเรยน

กจกรรมทครพเลยงควรเขาไปรวมในกระบวนการแลกเปลยนเรยนรประกอบดวย

• การนดหมายเปนการเฉพาะ ระหวางครพเลยงกบทมผเรยน เพอการแลก

เปลยนเรยนร รวมตดตามความคบหนาของการดำาเนนโครงการ รวม

วเคราะหสถานการณและวางแผนการดำาเนนโครงการในขนตอนตอไป รวม

ถงการรวมเตรยมการเพอการแลกเปลยนเรยนร กบทมผเรยนของระบบ

สขภาพอำาเภออนทอยในเครอขายการเรยนหรอภายใต LCC เดยวกน

• การเขารวมกจกรรมการเรยน ทงกจกรรมการดำาเนนโครงการในพนท

หรอการประชมกนอยางสมำาเสมอของทมผเรยนตามความเหมาะสม เพอ

รวมเรยนร และเพอเพมคณคา-เพมความหมาย-และเพมความสำาคญ ของ

กจกรรมการเรยนดงกลาว

• การเขารวมกจกรรมการแลกเปลยนเรยนร ทจดโดย LCC เพอรอฟนองค

ความร (Refreshing) พรอมทงแลกเปลยนความเหนและประสบการณ

ของการทำาหนาทครพเลยงกบครพเลยงและทมผเรยนของระบบสขภาพ

อำาเภออนทอยภายในเครอขายการเรยนเดยวกน

โดยเฉลยครพเลยงควรมกจกรรมรวมกบทมผเรยน อยางใดอยางหนงทง 3

ลกษณะ รวมกนโดยเฉลยประมาณเดอนละครง


4. แหลงเรยนรแหลงเรยนร (Sources of Learning) เปนระบบสขภาพอำาเภอ หรอหนวย

งาน หรอสถานท ทสามารถใชสำาหรบการศกษาดงานของทมผเรยนและผเกยวของใน

แตละระบบสขภาพอำาเภอได ทงนอาจมการพฒนาสอตางๆ เพอสะดวกแกการเรยนร

หรอศกษาดงาน เชน เอกสาร, PowerPoint, Video ตลอดอาจมการพฒนาแนวทาง

สำาหรบสงเกตการณ (Guideline for observation) หรอแนวทางสำาหรบการศกษา

ดงาน (Guideline for study visit) เพอประสทธภาพของการแลกเปลยนเรยนรใน

ขณะศกษาดงาน

ระบบสขภาพอำาเภอ หรอหนวยงาน หรอสถานท ทไดรบคดเลอกใหเปนแหลง

เรยนรเพอการศกษาดงาน จะไดรบการกระตนทำาใหมการพฒนาอยางตอเนอง อยางไร

กตาม แหลงเรยนรไมจำาเปนตองเปนระบบสขภาพอำาเภอ หรอหนวยงาน หรอสถานท ท

ไดรบคดเลอก หรอมความโดดเดนเสมอไป การเลอกแหลงเรยนรเพอการศกษาดงาน อย

ภายใตดลยพนจของทมผเรยน และศนยประสานงานและจดการเรยน ระบบสขภาพ

อำาเภอ หรอหนวยงาน หรอสถานทของทมผเรยนสามารถพจารณาเปนแหลงเรยนรเพอ

การศกษาดงานไดเชนกน


5. Resource persons ทไมสงกดสถ�บนก�รศกษ�Resource persons ทไมสงกดสถาบนการศกษาในทนครอบคลมถง ผเชยวชาญ

ผบรหาร ผมภมปญญาทองถน ผมประสบการณในหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ เอกชน

และ NGO อาจแบงเปน 2 ลกษณะในลกษณะเดยวกบผเชยวชาญจากสถาบนการ

ศกษา กลาวคอ

• Resource person ท “ไดรบเชญ” ใหเขารวมในกระบวนการแลกเปลยน

เรยนร เปนรายครงตามความจำาเปน ในทง 4 กลมของกจกรรมการเรยน

ของกระบวนการ PILA เปนการเขารวมกระบวนการและกจกรรมการ

เรยน บนพนฐานของการไดรบเชญจาก LCC หรอ LT เรยกผเชยวชาญจาก

สถาบนการศกษากลมนวา “Resource person: on Demands”

• Resource persons ท “ไดรบการชกชวน” ใหเขารวมกจกรรมอยาง

ตอเนอง ในกลมกจกรรมทเปนกจกรรมขนตำาทจดโดย LCC คอ “5 Work-

shops” ซงมการจดโดยประมาณทก 2 เดอน ในระยะเวลา 1 ป เปนแลก

เปลยนประสบการณระหวางทมผเรยน ทอยในเครอขายการเรยนเดยวกน

ทงนนอกจากเปนการรวมแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองแลว ยงเปนการ

รวมสงเคราะหบทเรยนจากประสบการณ เชน รวมอาน รวมรบฟง รวม

เรยน รวมสงเกตกจกรรมการดำาเนนโครงการในพนทของทมผเรยน ดงนน

การเขารวมกจกรรม นอกจากเขารวมใน 5 Workshops แลว อาจเขารวม

ในกลมกจกรรมการเรยนอนๆ ของแตละทมผเรยนดวยตามความจำาเปน

เปนกจกรรมสำาคญของการชวยรวมผลตองคความรทเปนบทเรยนจาก

ประสบการณ เชน การผลตออกมาในรปของเอกสาร (Documenta-

tions) ทงในชวงระหวางทไดรบการสนบสนนจากโครงการ รวมถงการ

สงเคราะหเปนรายงานในชวงทการสนบสนนจากโครงการสนสดลง (Final

Report) เปนตน ทงนเรยกผเชยวชาญจากสถาบนการศกษากลมนวา

“Assigned resource persons”


ภ�คผนวกท 2แนวท�งก�รดำ�เนนโครงก�ร

ต�มวงจรก�รบรห�รจดก�รเชงระบบวงจรการบรหารจดการเชงระบบ (Systemic management cycle) เปน

วงจรทพฒนาขนมาจากวงจรการวางแผน (Planning cycle) เปนวงจรทชวยทำาให

เหนความแตกตาง-ความสมพนธ-การเชอมโยง-และการผสมผสานของกระบวนของ

การดำาเนนโครงการทมองคประกอบของ

1. การดำาเนนโครงการทเกดจากการตดสนใจหรอสงการ (Order) โดยผทม

อำานาจการสงการตามลำาดบชนหรอตามวฒนธรรมทมการดำาเนนการใน

ระบบราชการ (Authorities) ซงมความหมายสงตอการตดสนใจดำาเนน

หรอเดนหนาโครงการ

2. การตดสนใจดำาเนนโครงการตามหลกเหตผลทางวชาการ (Ratioanl

Decision) หรอเรยกวา การตดสนใจเชงประจกษ (Empirical Decision)

บนพนฐานของการมองคประกอบของการวเคราะหสถานการณอยาง

เปนระบบ (เชน มการวเคราะหขอมลพนฐาน การทบทวนประสบการณ

ในอดต และการทำาความเขาใจหลกการ) กอนมการตดสนใจเดนหนา

โครงการ


3. การดำาเนนการและการบรหารจดการทคำานงถงและใหความสำาคญกบ

องคประกอบตางๆ รวมถงคณคาและความหมายของปฏสมพนธของ

องคประกอบตางๆ เหลานนทมอยในระบบ ซงมผลตอการดำาเนนโครงการ

เรยกการบรหารจดการในลกษณะนวา การบรหารจดการเชงระบบ (Sys-

temic management)

4. เนองจากการดำาเนนโครงการ มธรรมชาตทมองคประกอบของความไม

แนนอนวาจะสามารถดำาเนนการไดมากนอยแคไหนอยางไร (Uncertainty)

ดงนนการตดสนใจเดนหนาโครงการจงเปนเพยงสมมตฐานทจำาเปนตอง

ไดรบการพสจนผานการประเมนผล ซงการประเมนผลดงกลาวเปนการ

ผลตองคความรทชวยเพมความเปนไปไดของสมมตฐาน โดยเรยกสมมตฐาน

ในลกษณะนวาสมมตฐานเชงพลวตร (Dynamic Hypothesis) และเรยก

กระบวนการพสจนสมมตฐานนวา การวจยปฏบตการ (Action Research)

และเรยกสมมตฐานทผานการพสจนวาประสบความสำาเรจในบรบททม

ความจำาเพาะ และพรอมทจะนำาไปขยายผลในบรบทหรอพนทอนๆ วา

ทฤษฎระดบกลาง (Middel Range Theory)


1. ก�รตดสนใจเลอกโครงก�รโครงการทนำามาใชดำาเนนการสำาหรบการเรยนใน DHML อาจเปนโครงการ

ใหม หรอโครงการทดำาเนนการอยแลวในพนท มาใชสำาหรบเรมดำาเนนการหรอดำาเนน

การตอในขณะเรยน ทงนอยบนพนฐานของ “การตดสนใจ (Decision making)”

รวมกนของสมาชกของทมผเรยน โดยรวมกนตอบคำาถาม 4 ขอ เพอใชประกอบการ

สมครเรยน ซงประกอบดวย

1) เลอกเรองอะไร

2) ทำาไมจงเลอกเรองดงกลาว

3) ลงมอทำาอยางไร

4) ผลทคาดวาจะไดรบ

ความสมพนธของการตอบคำาถามทง 4 ขอ (ภาพท 7) เปนตวอยางทสะทอน

สมรรถนะของการตดสนใจดำาเนนการเพอการพฒนาระบบ ซงการตดสนใจดงกลาว

เปรยบไดกบเปนการตงสมมตฐาน โดยมสมมตฐานวา สถานการณปจจบน มความ

เปนไปไดทจะมการเปลยนแปลง พฒนาไปสสถานการณใหม เปนสถานการณทม

คณลกษณะตามผลทคาดวาจะไดรบ ในทนเรยกสมมตฐานทเปนการตดสนใจนวา

“สมมตฐานของการเปลยนสถานการณ (Hypothesis of Change)”


ภาพท 7 แสดงสมมตฐานของการเปลยนสถานการณจากปจจบน-ส-ผลทคาด

วาจะไดรบ กบการตอบคำาถามทง 4 ขอ ของการมโครงการเพอการเรยน

สมมตฐานของการเปลยนสถานการณดงกลาวจะถกพสจนวาเปนจรงไดหรอ

ไมดวยการลงมอปฏบตวา ลงมออยางไร โดยใคร ในสภาวะแวดลอมแบบไหนตาม

ความจำาเพาะในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน


2. ก�รตดสนใจเชงประจกษกบก�รตดสนใจเดนหน�โครงก�รการตดสนใจดำาเนนโครงการหรอเดนหนาโครงการโดยทวไป มพนฐานมาจาก

องคประกอบสำาคญ 3 ประการทมความชดเจนมากนอยตางกนกลาวประกอบดวย

• ความคาดหวงกบสงทตองการใหเกดขนในอนาคต

• สถานการณทเปนอยในปจจบน

• บทเรยนจากประสบการณทผานมาในอดต

การตดสนใจเชงประจกษ (Empirical Decision) หมายถง การมองค

ประกอบทง 3 ประการทชดเจนทนำามาใชประกอบการตดสนใจเพอเดนหนาโครงการ

กลาวคอ

• ความคาดหวงกบสงทตองการใหเกดขน ในทนหมายถงการม “เปาหมาย

และวสยทศน” หรออาจเรยกวาเปนกรอบแนวคดทใชสำาหรบอางองถง

ซงนอกจากมสวนชวยทำาใหเกดเปาหมายรวมของทมผเรยน ยงมสวนชวย

ทำาใหเกดเปาหมายรวมของผมสวนไดสวนเสยหรอผทมสวนเกยวของ

ทงหมดกบการดำาเนนโครงการในระบบสขภาพอำาเภอ เชน ความเปนธรรม

คณภาพ ประสทธภาพ ความโปรงใส ระบบบรการสขภาพแบบบรณาการ

ประชาชนใหการชวยเหลอซงกนและกนโดยไมทอดทงกน สขภาวะของ

รายบคคล-ครอบครว-ชมชน-รวมถงสขภาวะในภาพรวมของทงระบบ

สขภาพอำาเภอ เปนตน ทงนในการดำาเนนโครงการ มกม “เปาหมาย

จำาเพาะ” ซงเปาหมายจำาเพาะดงกลาวควรสามารถเชอมโยงกบกรอบ

แนวคดรวบยอดทใชอางองถงได

• สถานการณทเปนอยในปจจบน ในทนหมายถงการม “ขอมลพนฐาน” ซง

เปนขอมลทงเชงคณภาพและเชงปรมาณททำาใหทราบถงขนาดและความ

รนแรงของปญหา โดยเฉพาะอยางยงการม “เหตการณททำาใหเกดความ

รสกสะเทอนใจ (Critical incidents)” ซงจะชวยเพมแรงขบเคลอนของ

การดำาเนนโครงการ และมสวนชวยทำาใหเปาหมายจำาเพาะของการดำาเนน

โครงการมความชดเจน


• บทเรยนจาก “ประสบการณทผานมา” ในทนหมายถงการมกรณตวอยางท

เปนบทเรยนจากประสบการณทคลายหรอใกลเคยงวาการเดนหนาโครงการ

ดงกลาวควรทำาอยางไร โดยใคร ในสภาวะแวดลอมแบบไหน

องคประกอบทชดเจนทง 3 ประการ นอกจากมผลตอ “การวเคราะห

สถานการณ” ซงนำาไปสการตดสนใจทเรยกวาการตดสนใจเชงประจกษแลว ยงมสวน

ชวยทำาใหการตดสนใจเชงประจกษดงกลาวสามารถเชอมโยงไปถง “การวางแผน”

“การลงมอปฏบต” และ “การประเมนผล” ทงการประเมนผลกระบวนการดำาเนน

การ และการประเมนผลวาการดำาเนนโครงการบรรลเปาหมายตามผลทคาดวาจะได

รบหรอไม (ภาพท 8)

ภาพท 8 แสดงองคประกอบตางๆ ทมความสมพนธกบการตดสนใจเชงประจกษ

อนง การมองคประกอบเพอการตดสนใจครบทง 3 ประการ และตดสนใจไม

เดนหนาโครงการถอเปนการตดสนใจเชงประจกษดวยเชนกน


3. สมมตฐ�นเชงพลวตรและทฤษฎระดบกล�งการตดสนใจเดนหนาโครงการ ไมวาจะเปนการตดสนใจเชงประจกษหรอไม

การตดสนใจดงกลาวยงคงมสถานะเปนสมมตฐานของการเปลยนสถานการณ

(Hypothesis of Change) ซงจำาเปนตองพสจนดวยการลงมอปฏบต ทงนขณะลงมอ

ปฏบต นอกจากเปนการทำาเกดการเดนหนาของโครงการแลว ยงทำาใหมบทเรยนจาก

ประสบการณ พรอมกบเปนการเพมความเขาใจในสถานการณทสามารถนำามาใช

ประโยชนเพอปรบเปลยนสมมตฐาน (ปรบเปลยนการตดสนใจ) ในการทำาใหการ

ดำาเนนการเพอบรรลเปาหมายของโครงการเปนไปไดงายขน สมมตฐานของการเปลยน

สถานการณทพรอมมการปรบเปลยนในลกษณะดงกลาว มชอเรยกในทนวา “สมมตฐาน

เชงพลวตร (Dynamic Hypothesis)” (ภาพท 9)

ภาพท 9 แสดงองคประกอบตางๆ ทมความสมพนธกบสมมตฐานเชงพลวตร


การตงสมมตฐานเชงพลวตร เปนการตงสมมตฐานพรอมไปกบการสรางระบบ

หรอกลไกททำาใหเกดการเรยนรในขณะลงมอปฏบตอยางตอเนอง และสามารถนำาองค

ความรจากการลงมอปฏบตมาปรบเปลยนสมมตฐาน เพอเพมความเปนไปไดของการ

บรรลผลทคาดวาจะไดรบ

ในกรณทมการพสจนสมมตฐาน จากประสบการณทผานมาในบางพนทหรอ

บางบรบทวา โครงการในลกษณะดงกลาวสามารถดำาเนนการและทำาใหเกดผลทคาดวา

จะไดรบได โดยมกรณตวอยางททำาเหนอยางเปนรปธรรมวา ทำาอยางไร โดยใคร ในสภาวะ

แวดลอมแบบไหน เรยกสมมตฐานทผานการพสจนแลวในลกษณะนวา ทฤษฎระดบกลาง

(Middle Range Theory: MRT) การดำาเนนการในลกษณะนกลาวไดวาเปนการขยายผล

ของโครงการและพฒนาทฤษฎระดบกลางทผานการพสจนมาแลว (ภาพท 10)

ภาพท 10 แสดงการขยายผลโครงการและการพฒนาทฤษฎระดบกลางทผาน

การพสจนมาแลว


4. กจกรรมของก�รดำ�เนนโครงก�รและผทมสวนเกยวของ4.1 การใชเครองมอสำาหรบการวางแผนและการมคมอเพอการปฏบต

การวางแผนปฏบตการ (Action plan) อยบนพนฐานของการมองไปขางหนาวา

เพอการบรรลเปาหมายตามผลทคาดวาจะไดรบ มกจกรรมอะไรบางทจำาเปนตองมการ

ดำาเนนการ ควรดำาเนนการอยางไร ตองใชทรพยากรอะไรบาง โดยใคร เมอไหร ทงนการ

มและเลอกใชเครองมอสำาหรบการวางแผน (Planning tools) โดยเฉพาะอยางยงการ

ทำาใหความสมพนธของกจกรรมทจะดำาเนนการกบชวงเวลาทจะดำาเนนกจกรรมดงกลาว

เชน Gantt chart และ PERT chart เปนตน (ภาพท 11) ทงนการใชเครองมอสำาหรบการ

วางแผนอาจใชเครองมออนๆ เชน Load chart, Outcome mapping ตลอดจนเครอง

มอทเกยวของกบการวางแผนยทธศาสตร เชน SWOT analysis เปนตน ซงควรใชตาม

ความจำาเปนและตามความเหมาะสมของแตละโครงการ

อนง ในการดำาเนนกจกรรมของโครงการ การมรายละเอยดในทางปฏบตวา

ในแตละกจกรรมจะลงมอปฏบตอยางไร โดยใคร และพฒนาออกมาเปนคมอสำาหรบ

การปฏบต (Instructions) มสวนทำาใหการดำาเนนโครงการ ซงเกดจากการมปฏสมพนธ

ระหวางสมมตฐานหรอทฤษฎ กบชวตจรงเกดขนอยางเปนระบบ สงผลใหการประเมน

ผลเพอพสจนสมมตฐาน และการพฒนาทฤษฎระดบกลางทเปนบทเรยนจากการ

ดำาเนนโครงการเกดขนอยางเปนระบบเชนกน

การเลอกและตดสนใจใชหรอพฒนาเครองมอทมสวนเกยวของกบกลไกการ

จดการตางๆ ของการดำาเนนโครงการ เชน กลไกการเงน การจดการและการใชขอมล

การสงเสรมการมสวนรวมของชมชน การสรางการมสวนรวมกบภาคสวนตางๆ การ

พฒนาสมรรถนะของบคลากร-จตอาสา-อาสาสมครสาธารณสข เปนตน ควรเลอกใช

ในลกษณะผสมผสานไปกบการดำาเนนกจกรรมตางๆ ของโครงการ ทงนการตดสนใจ

ดงกลาวถอเปนสวนหนงทสำาคญของการตงสมมตฐานเชงพลวตร (สมมตฐานยอย)

หรอเปนสวนหนงทสำาคญของการพฒนาทฤษฎระดบกลาง (ทฤษฎยอย) ทจำาเปนตอง

ไดรบการพสจนดวยทดลองใชพรอมไปกบการดำาเนนกจกรมของโครงการ และพรอม

ปรบปรงเปลยนแปลง เมอมบทเรยนจากประสบการณทเปนองคความรเพมจากการ

ลงมอปฏบตตามกจกรรมตางๆ ของโครงการ


ภาพท 11 แสดงตวอยางการใชเครองมอทสำาหรบการวางแผนปฏบตการใน

ลกษณะของการใช Gantt chart สมพนธกบ PERT chart


4.2 บทบาทของผทมสวนเกยวของ: การลงมอปฏบต-การบรหารจดการ-และการ

วจยปฏบตการ

การดำาเนนการโครงการเพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอในโครงการ DHML ผ

ทมสวนเกยวของและมสวนรวมในกระบวนการดำาเนนโครงการ ซงมองคประกอบของ

ทงการบรหารจดการในการทำาใหเกดการลงมอปฏบตเพอความกาวหนาของโครงการ

และกระบวนการเรยนตางๆ ทเกดขนในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน ผทมสวน

เกยวของและมสวนรวมในกระบวนการดำาเนนโครงการดงกลาวประกอบดวย

• ทมผเรยน (Leaning Team: LT) ซงประกอบดวยผทอยในระบบ

บรการสขภาพอำาเภอจำานวน 4-6 คน และผทมาจากภาคประชาชนหรอ

ภาคสวนตางๆ ทมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการจำานวน 1-2 คน

และถอเปนทมหลก (Core team) ททำาหนาทบรหารจดการโครงการ

• ผปฏบตในพนททมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ (Field Actors)

อาจมทงทอยในระบบบรการสขภาพอำาเภอ และทมาจากภาคประชาชน

หรอภาคสวนตางๆ ทมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ ในการทำาให

โครงการเดนหนาเพอใหเกดผลตามทคาดวาจะไดรบ ทงนทมผเรยนถอ

เปนสวนหนงของผปฏบตในพนท

• ครพเลยง (Preceptor: P) อาจเปนสวนหนงหรอมความใกลชดกบ

ระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน ซงมหนาทอำานวยและสนบสนน

ใหการดำาเนนโครงการ และการบรหารจดการของทมผเรยนเปนไปไดดวย

ด โดยมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของทมผเรยนตามความจำาเปน

• ผเชยวชาญจากภายนอก (Resource persons) ซงสวนใหญมาจาก

สถาบนการศกษา (Academic Institutions: AI) แบงเปน 2 ลกษณะคอ

o ผเชยวชาญทไดรบการเชญชวนใหมสวนรวมรบร รวมใหมมมอง และ

รวมสงเคราะหบทเรยนจากประสบการณอยางตอเนอง ตงแตเรมตน

โครงการ ผานกจกรรมการแลกเปลยนเรยนรทศนยประสานงานและ


จดการการเรยน (Learning and Coordinating Center: LCC) และม

สวนรวมสงเกตการณในกจกรรมการดำาเนนการโครงการของทมผเรยน

ตามความจำาเปนของแตละโครงการ โดยทวไปในโครงการ DHML มก

เรยกผเชยวชาญกลมนโดยรวมวา “Assigned AI”

o ผเชยวชาญทไดรบการเชญเปน “รายครง” เพอถายทอดความ

เชยวชาญเฉพาะดานตามความจำาเปนของการดำาเนนโครงการใหกบ

ทมผเรยน ทงเปนรายทม เปนกลมของทมผเรยนทอยภายในเครอขายการ

เรยนเดยวกน หรอทกทมของทมผเรยนทอยภายในเครอขายการเรยน

เดยวกน (เครอขายการเรยนเดยวกนหมายถงทมผเรยนทอยภายใน

LCC เดยวกน) โดยทวไปในโครงการ DHML มกเรยกผเชยวชาญใน

กลมนวา “AI: on demands”

การดำาเนนโครงการเพอการเรยน นอกจากมองคประกอบของทงการบรหาร

จดการในการทำาใหเกดการลงมอปฏบตเพอความกาวหนาของโครงการ และกระบวน

การเรยนตางๆ ทเกดขนในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยนแลว ยงเปนการพสจน

สมมตฐานเชงพลวตรของการวจยปฏบตการ ทงนจากมมมองของการวจยปฏบตการ

ผทเกยวของกบการดำาเนนโครงการประกอบดวย “ทมวจย” กบ “ผปฏบตทมสวน

เกยวของกบการดำาเนนโครงการ” ซงทมวจยแบงเปน นกวจยจากภายนอก และนก

วจยปฏบตการ (ภาพท 12)


ภาพท 12 แสดงความสมพนธของผทมสวนเกยวของในการดำาเนนโครงการ

เพอพฒนาระบบสขภาพอำาเภอในโครงการ DHMLจากมมมองของการวจยปฏบตการ

นกวจยจากภายนอก (External Researchers) ในทนประกอบดวยทงผ

เชยวชาญทมสวนรวมอยางตอเนอง (Assigned AI) ซงมสวนรวมรบร รวมใหมมมอง

ของการดำาเนนโครงการ (Reflection) ในฐานะบคคลภายนอก และรวมสงเคราะห

บทเรยนจากประสบการณอยางตอเนองตงแตเรมตนโครงการ และผเชยวชาญทไดรบ

เชญเปนรายครง (AI: on demands) ซงชวยถายทอดความเชยวชาญเฉพาะดาน

(Expert inputs) ตามความจำาเปนของการดำาเนนโครงการ นกวจยจากภายนอกม

บทบาทสำาคญ ในการชวยลดความโดยเดยวทางวชาการใหกบนกวจยปฏบตการ และ

ผปฏบตในพนท มสวนชวยเพมชองวาง-เพมความยดหยน-และเพมความชดเจนใหกบ

การเดนหนาดำาเนนโครงการ

นกวจยปฏบตการ (Operational Researchers) ในทนประกอบดวยทมผ

เรยนและครพเลยง เปนผทมความเขาใจอยางลกซงในความสนใจ แรงจงใจ และการ

ใหคณคากบการดำาเนนกจกรรมตางๆ ของโครงการ ของผปฏบตในพนททมสวน


เกยวของกบการดำาเนนโครงการ ทราบทงเงอนไขทจะนำาไปสความสำาเรจของการ

เปลยนแปลง และแรงตานทอาจเกดจากความกลว ความกงวลใจตอความไมแนนอน

ทเปนผลกระทบทอาจจะเกดขนจากการเปลยนแปลงทเกดขนทงระหวางและทเปน

ผลของการดำาเนนโครงการ

ผปฏบตในพนททมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ (Field Actors) ใน

ทนประกอบดวยผทอยในระบบบรการสขภาพอำาเภอ และทมาจากภาคประชาชน

หรอภาคสวนตางๆ ทมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ ทงนทมผเรยนม

สถานะเปนทง นกวจยปฏบตการ และผปฏบตในพนท ซงผปฏบตในพนททมสวน

เกยวของกบการดำาเนนโครงการ ซงมกมองคประกอบของการมสวนรวมของชมชน

การสรางความรวมมอกบภาคสวนตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ เปนองคประกอบ

หลกทสะทอนใหเหนถงความสำาเรจหรอลมเหลวของโครงการ โดยเฉพาะอยางยง

ในโครงการทมความยากเชงสงคม หรอโครงการทมความยงยากซบซอนในขณะ

ลงมอดำาเนนการ

การดำาเนนโครงการใน DHML ทำาใหมความสมพนธของการเรยน การบรหาร

จดการโครงการ และการวจยปฏบตการ ในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ (ภาพท 13)

ภาพท 13 แสดงความสมพนธของการเรยน-การบรหารจดการ-และการวจย

ปฏบตการ ในระบบสขภาพอำาเภอ


5. ก�รประเมนผลโครงก�รการประเมนผลโครงการในทนเนนไปทความกาวหนาของโครงการ ทงการ

ประเมนกระบวนการของการลงมอปฏบต ในทนเรยกวา “การประเมนผลเชงปฏบต

การ (Operational Evaluation)” ทำาใหทราบวา การดำาเนนโครงการสามารถทำาตาม

แผนหรอตามคมอเพอการปฏบต หรอสามารถทำาไดดกวาหรอมากกวาแผนหรอคมอเพอ

การปฏบต หรอยงไมสามารถทำาไดตามแผนหรอคมอเพอการปฏบต และการประเมน

ผลลพธทเปนผลของการดำาเนนโครงการซงในทนเรยกวา “การประเมนผลเชงวเคราะห

(Analytical Evaluation)” ทำาใหทราบผลของการดำาเนนโครงการสามารถไปถง หรอ

มความหางไกล หรอมความใกลเคยงกบผลทคาดวาจะไดรบมากนอยเพยงใด

5.1 การประเมนผลเชงปฏบตการ

การประเมนผลเชงปฏบตการ (Operational Evaluation) เปนการประเมน

กระบวนการ (Process) ในทางปฏบตถามการกำาหนดกจกรรมของการดำาเนนโครงการ

ออกมาในรปของแผนปฏบตการ และมการพฒนาแนวทางหรอคมอของการลงมอ

ปฏบตของกจกรรมของการดำาเนนโครงการ จะทำาใหการประเมนผลเชงปฏบตการ

เปนไปไดงายขน

เมอไรกตามทมการกำาหนดกจกรรมของการดำาเนนโครงการ ออกมาในรปของ

แผนปฏบตการ และมการพฒนาแนวทางหรอคมอของการลงมอปฏบตของกจกรรม

ของการดำาเนนโครงการ กลาวไดวาการตดสนใจหรอสมมตฐานของการดำาเนนโครงการ

ดงกลาวมคณลกษณะของการเปนทฤษฎในเบองตน (Preliminary Theory) ท

ตองการการพสจนความถกตองของทฤษฎดวยการลงมอปฏบตตอไป หรออาจเปน

ทฤษฎระดบกลาง (Middle Range Theory) ทผานการพสจนวาเปนจรงไดในบาง

บรบทมาแลว

ดงนน ในกรณทมความชดเจนของการเปนทฤษฎเรยบรอยแลวกอนทจะม

การประเมนผลเชงปฏบตการ ทำาใหการประเมนเชงปฏบตการในสถานการณดงกลาว

มคณลกษณะของ “การมทฤษฎนำาการประเมน (Theory-driven Evaluation)”


เปนการประเมนวาทฤษฎดงกลาวสามารถเกดขนในชวตจรงในบรบทของระบบ

สขภาพอำาเภอของทมผเรยนไดหรอไม บางครงเรยกการประเมนทมคณลกษณะของ

การมทฤษฎพรอมไปกบการพสจนดวยการลงมอปฏบตในลกษณะนวา “การประเมน

ตามความจำาเพาะในชวตจรง (Realist Evaluation)” ของแตละบรบทของระบบ

สขภาพอำาเภอ

ในเบองตนการประเมนผลเชงปฏบตการจะทำาใหทราบวา กจกรรมของการ

ดำาเนนโครงการ มกจกรรมใดบางท

• สามารถดำาเนนการไดตามสมมตฐานหรอการตดสนใจ หรอดำาเนนการได

ตามแผน หรอดำาเนนการไดตามคมอหรอแนวทางเพอการลงมอปฏบต

• สามารถทำาไดดกวาหรอมากกวาสมมตฐานหรอการตดสนใจ หรอแผนท

วางไว หรอคมอหรอแนวทางเพอการลงมอปฏบต

• (ยง) ไมสามารถทำาไดตามสมมตฐานหรอการตดสนใจ หรอแผนทวางไว

หรอคมอหรอแนวทางเพอการลงมอปฏบต ซงแบงเปน

o ไมมผลกระทบตอทศทางการพฒนาเพอบรรลเปาหมายตามผลทคาด

วาจะไดรบของการดำาเนนโครงการ

o มผลกระทบตอทศทางการพฒนาเพอบรรลเปาหมายตามผลทคาดวา

จะไดรบของการดำาเนนโครงการ ทงนเปนเรองปกตในกรณทมความ

แตกตางระหวางแนวทางการปฏบตในคมอ กบการปฏบตในชวตจรง

โดยเฉพาะอยางยงในชวงเรมตนของการลงมอปฏบต หรอชวงเรมตน

ของการเปลยนแปลง เมอมการเปลยนแปลง มกมธรรมชาตของการ

เกดแรงตาน เชน ความเคยชนกบการปฏบตแบบเดม ผปฏบตยงคงขาด

สมรรถนะทงความร-ทกษะ-และทศนคต ในการดำาเนนการตามแนวทาง

การปฏบตแบบใหม เปนตน ซงความแตกตางดงกลาว ยงคงเปนโอกาส

ซงการประเมนเชงปฏบตการมสวนชวยเพมความชดเจนเพอใหเหน


ความจำาเปนของการพฒนา ทงการเพมสมรรถนะของผปฏบต-หรอ

การปรบการใชเครองมอดานการบรหารจดการ-หรอการปรบสภาวะ

แวดลอมทเออตอการดำาเนนโครงการของผลงมอปฏบต และการปรบ

เปลยนสมมตฐานหรอการตดสนใจ-แผนปฏบตการ-หรอคมอการ

ปฏบต โดยยงคงทศทางของการพฒนาเพอบรรลเปาหมายตามผลท

คาดวาจะไดรบจากการดำาเนนโครงการ

การประเมนผลเชงปฏบตการ จำาเปนตองใหความสำาคญกบความถกตองตาม

ความเปนจรงของการลงมอปฏบต (Internal validity: ไมใชการสรางภาพเฉพาะชวง

ทมการประเมน) ดงนนการดำาเนนการจงควรอยบนพนฐานของการรวมมอกนของทง

ผปฏบตในพนท (ทงทอยระบบบรการสขภาพ ภาคประชาชน และภาคสวนตางๆ ทม

สวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ) นกวจยปฏบตการ (ทมผเรยนและครพเลยง)

และนกวจยจากภายนอก (ผเชยวชาญทมสวนรวมตอเนองและผเชยวชาญทไดรบเชญ)

ซงขอมลของการประเมนผลเชงปฏบตการสวนใหญมาจากนกวจยปฏบตการ โดย

เฉพาะอยางยงทมผเรยน เนองจากมโอกาสมปฏสมพนธอยางตอเนองกบองคประกอบ

ตางๆ ภายในระบบสขภาพอำาเภอ ทมสวนเกยวของกบการดำาเนนโครงการ ทงอยาง

เปนทางการและไมเปนทางการ ทงนการประชมกนอยางสมำาเสมอของทมผเรยน ม

สวนสำาคญในการทำาใหมการแลกเปลยนขอมลทเปนการประเมนผลเชงปฏบตการ

และนำาไปสการพฒนาอยางเปนระบบ

การมสวนรวมสงเกตการณ (Direct Observation) ในกจกรรมตางๆ ของการ

ดำาเนนโครงการของครพเลยงในฐานะทเปนสวนหนงของนกวจยปฏบตการ และผ

เชยวชาญในฐานะนกวจยจากภายนอก มความสำาคญในการชวยเพมความมนใจในความ

ถกตองและความเทยงตรงของขอมล ทนำามาใชในกระบวนการประเมนผลเชงปฏบตการ

การเกบขอมลเพมเพอเพมความมนใจในความถกตองของขอมลทงขอมลเชงคณภาพ เชน การสมภาษณเจาะลก (In depth interview) หรอ การสมภาษณเปนรายกลม (Focus group interview) และการรวบรวมขอมลเชงปรมาณ เชน การเปลยนแปลงของขอมลพนฐาน (Change of basic data) การสำารวจขนาดเลก (Small scale


survey) เปนตน ควรพจารณาดำาเนนการเฉพาะทจำาเปน บนพนฐานของการตดสนใจรวมกนของนกวจยปฏบตการและนกวจยจากภายนอก

การประเมนผลเชงปฏบตการ ควรดำาเนนการประเมนจนกระทงพบวา การ

เปลยนแปลงเพอการพฒนาในทางปฏบตในบรบทดงกลาวเขาสจดสมดล หมายถง

เปนจดทมการเปลยนแปลงนอย หรอการเปลยนแปลงไมนาจะมมากไปกวาน เปนการ

แสดงใหเหนวาการดำาเนนการไดผานการประเมนผลเชงปฏบตการแลว และมความ

พรอมทจะไดรบการประเมนผลในขนตอไป ในทนคอ “การประเมนผลเชงวเคราะห”

5.2 การประเมนผลเชงวเคราะห

การประเมนผลเชงวเคราะห (Analytical Evaluation) เปนการประเมน

ผลลพธวา การดำาเนนโครงการไดผลปนไปตามทคาดหวงไวหรอไม โดยทมทงองค

ประกอบทเปนการสงเคราะห (Synthesis) เพอหาขอสรปวา สามารถใหการยนยน

(Confirm) หรอไมควรใหการยอมรบ (Reject) สมมตฐานหรอการตดสนใจของการ

ดำาเนนโครงการสมพนธกบผลทคาดวาจะไดรบ พรอมกบมการวเคราะห (Analysis)

บนพนฐานของการอธบายวา ทำาไมดวยเงอนไขตามความจำาเพาะในบรบทของการ

ดำาเนนโครงการ จงไดขอสรปดงกลาว เชน ในกรณทใหการยนยน สามารถอธบายได

วา ดำาเนนการกจกรรมตางๆ ในโครงการอยางไร โดยใครเปนผดำาเนนกจกรรมเหลา

นน ดวยสภาวะแวดลอมแบบไหน และในกรณทไมใหการยอมรบสมารถอธบายไดวา

ปญหา-อปสรรค รวมถงแรงตานตอการเปลยนแปลงคออะไร

การเกบรวบรวมขอมล ทงขอมลเชงคณภาพและเชงปรมาณ เชน ขอมลพนฐาน

จากการรวบรวมขอมลทมการบนทกในขณะใหบรการตามปกต (Routine data) ทงชวง

กอนดำาเนนโครงการ-ระหวางดำาเนนโครงการ-และในชวงของการทำาการประเมนผลเชง

วเคราะห ขอมลทเปนการบนทกในลกษณะเรอง-เหตการณประทบใจ-ปรากฎการณทนา

สนใจ อยางตอเนองตงแตเรมตนโครงการ และระหวางการดำาเนนโครงการตามขนตอน

ตางๆ และโดยเฉพาะอยางยงขอมลทไดจากการประเมนผลเชงปฏบตการ มกมขอมล

และหลกฐานมากพอในการทำาการประเมนผลเชงวเคราะห โดยทไมจำาเปนตองเกบ

ขอมลเพม


ในกรณทขอมลทมยงไมสามารถหาขอสรปได อาจเกบขอมลเพมตามความ

จำาเปน รวมถงอาจมการตงและทดสอบสมมตฐานยอย เพอทำาใหมขอมลหรอการ

สงเคราะหขอมลจากประสบการณของการลงมอปฏบตมากพอ ในการหาขอสรปวา

จะใหการยนยนการตดสนใจหรอการดำาเนนการตามสมมตฐานของโครงการหรอไม

ในการดำาเนนโครงการทมความยาก หรอมความยงยากซบซอน มกมวงจรของ

การประเมนผลเชงปฏบตการ การประเมนผลเชงวเคราะห และการปรบเปลยนการ

ตดสนใจหรอปรบเปลยนสมมตฐานของการดำาเนนโครงการ ซงเปนวงจรทอาจมการ

ดำาเนนการซำากนหลายครงจนกระทงเขาสภาวะสมดล จงจะไดขอสรปวาจะใหการ

ยนยนการตดสนใจหรอสมมตฐานดงกลาวหรอไม (ภาพท 14)

ภาพท 14 แสดงความสมพนธทตอเนองระหวางการประเมนผลเชงปฏบตการ

การประเมนผลเชงวเคราะห และการปรบเปลยนการตดสนใจหรอสมมตฐานของการ

ดำาเนนโครงการ


กรณทไดรบการยนยนจากการประเมนผลเชงวเคราะหวา การตดสนใจหรอ

สมมตฐานทผานการพสจนดวยการลงมอปฏบต ทำาใหเกดผลทคาดวาจะไดรบใน

บรการของโครงการดงกลาวไดจรง การอธบายวา ทำาไมดวยเงอนไขตามความจำาเพาะ

ในบรบทของการดำาเนนโครงการ จงไดขอสรปดงกลาว โดยฉพาะอยางยงการอธบาย

วากจกรรมในโครงการดำาเนนการอยางไร โดยใคร ดวยสภาวะแวดลอมแบบไหน ถอ

เปนองคประกอบสำาคญของการพฒนาเปนทฤษฎระดบกลาง ซงเปนประโยชนตอ

การนำาไปขยายผลตอไป สวนกรณทโครงการทดำาเนนการมความเปนทฤษฎระดบ

กลางอยแลว ถอเปนการเพมความหนกแนนของการขยายผลใหกบทฤษฎดงกลาว


6. คว�มสมพนธของวงจรก�รบรห�รจดก�รเชงระบบ กบเมนวช�ก�ร

วงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบ หรอการวจยเชงปฏบตการในระบบ

สขภาพอำาเภอ ทกลาวมาทงหมด อาจสรปเปนภาพรวมไดดงภาพท 15

ภาพท 15 แสดงภาพรวมของวงจรการบรหารจดการเชงระบบและการวจยปฏบตการ

ทงนขนตอนการดำาเนนโครงการตามการบรหารจดการเชงระบบมความสมพนธ

กบเมนวชาการซงมทงหมด 11 ชดความร (ดรายละเอยดในภาคผนวกท 3) ดงน

• เปาหมายและวสยทศน: ชดความรท 1 เปาหมายและวสยทศนขององค

ประกอบตางๆ ในระบบสขภาพ; ชดความรท 4 คณลกษณะพงประสงค

ของระบบบรการสขภาพอำาเภอ; ชดความรท 5 คณลกษณะและสมรรถนะ

ของผททำาหนาทบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ


• ขอมลพนฐาน และประสบการณทผานมา: ชดความรท 3 ปญหาสขภาพ

• การวเคราะหสถานการณ: ชดความรท 2 การวเคราะหสถานการณ

• การตดสนใจเชงประจกษและการวางแผน: การบรณาการองคความรจาก

ชดความรท 1-5; และชดความรท 6 วงจรการวางแผนและการบรหาร

จดการ

• จากการตดสนใจและการวางแผนสการลงรายละเอยดของการลงมอปฏบต:

ชดความรท 7 การบรหารทรพยากรบคคลและการใชเทคโนโยลทเหมาะสม;

ชดความรท 8 การมสวนรวมของชมชนและการสรางความรวมมอกบภาค

สวนตางๆ; ชดความรท 9 ระบบขอมล; ชดความรท 10 ระบบการเงน

• การประเมนผล: ชดความรท 11

องคประกอบสำาคญททำาใหการเชอมโยงระหวางการบรหารจดการเชงระบบ

และการวจยปฏบตการคอ การตดสนใจเชงประจกษ (ในฐานะนกบรหารจดการ)

สมมตฐานเชงพลวตร (ในฐานะนกวจยปฏบตการ) ทงนการลงทนเพมดวยการทำาวจย

หรอทบทวนวรรณ เพอพสจน “สมมตฐานเชงสถต (Static hypothesis)” กลาวคอ

การพสจนสมมตฐานดงกลาว เปนการเพมองคความรเพอเพมความเขาใจสถานการณ

แตยงไมใชกจกรรมททำาใหเกดการเปลยนสถานการณ ควรทำาเฉพาะกรณทมประโยชน

ตอการตดสนใจ และสามารถนำาไปใชประโยชนตอในขนตอนของการวางแผนและการ

ลงมอปฏบตเทานน

ในกรณทมการลงทนเพมกอนการตดสนใจหรอกอนการลงมอปฏบต เชน

ลงทนเกบขอมลพนฐานเพมเพอเพมความเขาใจสถานการณในปจจบน ลงทนทบทวน

วรรณกรรมหรอศกษาดงานเพอเพมขอมลทเกยวของกบประสบการณทผานมา ถาผล

จากการลงทนดงกลาวไมสามารถนำามาใชเพอชวยในการตดสนใจ หรอไมสามารถนำา

ไปใชประโยชนเพอการวางแผนหรอการลงมอปฏบต จากมมมองของการบรหารจดการ

โครงการ ถอเปนการลงทนทขาดผลผลต

ในขณะทกระบวนการวจยปฏบตการ บนพนฐานของการมสมมตฐานเชงพลวตร

ซงใหความสำาคญกบความพรอมในการเดนหนา พรอมไปกบการเรยนรขณะลงมอ

ปฏบต กระบวนการดงกลาวมสวนชวยเพมความเขาใจสถานการณ เพมประสบการณ


และเพมความมนใจในการตดสนใจ พรอมไปกบการเดนหนาหรอการทำาใหเกดความ

กาวหนาของโครงการ

อนง วงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบและการวจยปฏบตการน ใหความ

สำาคญกบการลงมอปฏบตเพอเดนหนาโครงการ มากกวาการลงทนเพมเพอเพมความ

เขาใจสถานการณ ซงการเรยนรขณะลงมอปฏบต มกเกดขนอยางเปนระบบ ผาน

กระบวนการประเมนผลเชงปฏบตการ และการประเมนผลเชงวเคราะหอยางตอเนอง

เปนกระบวนการเรยนรและเพมองคความรบนพนฐานของการขบเคลอน เพอการ

เปลยนแปลงและพฒนาสถานการณ ไมวาโครงการทกำาลงดำาเนนการอยจะมความยงยาก

ซบซอน มความยงยากหรอไมยงยากกตาม โดยทำาใหความยากหรอความยงยากตางๆ

ทม คอยๆ ลดลง สงผลใหองคประกอบของระบบทไดรบการพฒนา มคณลกษณะเขา

ใกลเปาหมาย หรอสถานการณทคาดหวงอยางเปนระบบและตอเนอง


7. แนวท�งก�รสงเคร�ะหบทเรยนจ�กประสบก�รณของ ก�รดำ�เนนโครงก�ร

ในขณะทดำาเนนการโครงการ ตงเรมตน ระหวางดำาเนนโครงการ และชวงสรป

ผลของการดำาเนนโครงการ มกมเอกสาร PowerPoint presentation ภาพถาย หรอ

วดโอบนทกเหตการณตางๆ ทผลตโดย นกวจยปฏบตการ (ทมผเรยนและครพเลยง)

นกวจยจากภายนอก (ผเชยวชาญทมสวนรวมอยางตอเนองและผเชยวชาญทไดรบเชญ)

รวมถงผทเกยวของอนๆ ทมสวนรวมกบการดำาเนนโครงการ ทเปนการสะทอนใหเหน

กระบวนการดำาเนนโครงการออกมาในหลายรปแบบ โดยเฉพาะอยางยงเปนการสะทอน

ใหเหนกจกรรมการดำาเนนการตางๆ ตามกระบวนการบรหารจดการอยางเปนระบบ

หรอการวจยปฏบตการ เชน

• การมเปาหมายและวสยทศน (Vision and Goal: V&G) ทเชอมโยงกบเปาหมายจำาเพาะ (Specific Goals: SG) ของโครงการ

• การมขอมลพนฐาน (Basic Data: BD) ของการดำาเนนโครงการ • การใชประสบการณทผานมา (Past Experience: PE) ประกอบการตดสน

ใจเชงประจกษ • การวเคราะหสถานการณ (Situation Analysis: SA) • การตดสนใจเชงประจกษ (Empirical Decision: ED) เพอการเดนหนา

โครงการ • การมแผนปฏบตการ (Plan of Action: PA) • การมคมอเพอลงมอปฏบต (Instruction: Ins) • การแสดงใหเหนถงดำาเนนกจกรรมการตางๆ (Activity Report: AR) ของ

โครงการ • การประเมนผลเชงปฏบตการ (Operational Evaluation: OE) • การประเมนผลเชงวเคราะห (Analytical Evaluation: AE)

การสะทอนใหเหนถงกระบวนการเหลาน โดยมเอกสาร (ทงในรปของ electronic

และ paper), PowerPoint presentation ภาพถาย หรอวดโอ และอนๆ ทมการ

รวบรวมในขณะดำาเนนโครงการ ถอเปนผลผลตทสำาคญของกระบวนการบรหารจดการ

อยางเปนระบบและการวจยปฏบตการ ซงควรมการเกบรวบรวมอยางเปนระบบ ทงน


การจดเกบดงกลาว ถาสามารถทำาใหเหนถงความสมพนธกบขนตอนตามวงจรของการ

บรหารจดการอยางเปนระบบ และการวจยปฏบตการ (ภาพท 16) นอกจากจะทำาใหเหน

ความชดเจนในแตละขนตอนของการดำาเนนโครงการแลว ยงชวย กระตนใหเกดความตอ

เนองของกจกรรมตางๆ ของโครงการแลว ยงทำาใหมวตถดบทเปนประโยชนสำาหรบการ

สงเคราะหบทเรยนจากประสบการณอยางตอเนอง การรวบรวมและจดเกบดงกลาวควร

ดำาเนนการโดยสมาชกของทมผเรยน เชน ผททำาหนาทเปนเลขาของทมผเรยน เปนตน

ภาพท 16 แสดงตวอยางการเกบรวบรวมเอกสาร powerpoint ภาพถาย

หรอวดโอ อยางเปนระบบขณะดำาเนนโครงการสมพนธขนตอนของการบรหารจดการ

อยางเปนระบบและการวจยปฏบตการ


ภ�คผนวกท 3ภ�พรวมเมนวช�ก�ร

เมนวชาการประกอบดวยองคความรทเปนชดความรของระบบสขภาพอำาเภอ

ซงมทงหมด 11 ชดความรเพอเลอกใชสนบสนนกระบวนการและกจกรรมการเรยน

โดยทกรอบเนอหาทสำาคญของแตละชดความรประกอบดวย 1) ทฤษฎและหลกการ

อยางยอ 2) สถานการณในภาพรวมของประเทศและโดยทวไปในระดบอำาเภอ 3) ควร

ดำาเนนการตออยางไรเพอการพฒนาระบบสขภาพของแตละอำาเภอ โดยแตละชด

ความรจะม “รายการ (Menu)” ของแหลงเรยนร (Sites for study visits) รายการ

ของอปกรณและสอสงเสรมการเรยนและแลกเปลยนเรยนร (Learning materials)

เชน Video, PowerPoint presentations, และเอกสารประกอบชดการเรยน รวมถง

รายชอของอาจารยหรอผเชยวชาญทเปนผผลตสอเหลาน เพอทมผเรยน ครพเลยง

อาจารยจากสถาบนการศกษา หรอ Resource persons สามารถเขาถง และเลอกใช

ตามความจำาเปน รวมถงรวมเพมเตมและพฒนา “Menu” เหลานอยางตอเนอง

ภาพรวมของความสมพนธของชดความรทง 11 ชดความร ในบรบทของการ

บรหารจดการและดำาเนนโครงการเพอการเรยนในพนทในระบบสขภาพอำาเภอของ

ทมผเรยนสามารถแสดงได ดงภาพท 17


ภาพ

ท 17

ควา

มสมพ

นธขอ

งชดค

วามร

ตางๆ

กบก

ารบร

การจ

ดการ

เพอก

ารดำา

เนน

โครง

การเ

พอกา

รเรย

นในพ

นทใน

บรบท

ของร

ะบบส

ขภาพ

อำาเภ

อของ

ผเรย

น


ชดความรท 1 เปาหมายและวสยทศน เปนกรอบแนวคดรวบยอดสำาหรบ

อางองถง ทสะทอนแนวคด-หลกการ-และสถานการณหรอสภาวการณทคาดหวงใน

ภาพรวมของระบบสขภาพ มความสมพนธกบแนวคด-หลกการ-และสถานการณหรอ

สภาวการณทคาดหวงของทกชดความร และทสำาคญมความสมพนธกบเปาหมาย

เฉพาะของโครงการทมการดำาเนนการระหวางเรยนเสมอ สวนชดความรท 2 การ

วเคราะหสถานการณ เปนชดการเรยนเกดจากปฏสมพนธของชดความรท 3 ถง 5

ทำาใหทราบถงสภาวการณหรอสถานการณทกำาลงวเคราะหอยนน หางไกลหรอใกล

เคยงกบเปาหมายทเปนสถานการณหรอสภาวะทคาดหวงในชดความรท 1 มากนอย

เพยงใด ซงจะชวยทำาใหการวเคราะหสถานการณ การกำาหนดเปาหมายตามความ

จำาเพาะของโครงการ และการวางแผนดำาเนนการเพอบรรลเปาหมายของโครงการ

เกดขนอยางเปนระบบ ดงนน ชดความรท 1 และชดความรท 2 จงจำาเปนตองมการ

อภปรายแลกเปลยนในชวงเรมตนของการเรยนสำาหรบทมผเรยนทกทม

ปฏสมพนธของชดความรท 3 ถง 11 นอกจากชวยทำาใหเขาใจสถานการณใน

ชดการเรยนท 2 และเชอมโยงกบสถานการณทคาดหวงในชดความรท 1 แลว ยงมราย

ละเอยดททำาใหเหนถงวธการและขนตอนของการพฒนาและแกปญหาตางๆ ในระบบ

สขภาพอำาเภอ ทงนอาจจดกลมหรอแบงชดการเรยนเหลาน ซงเปนองคประกอบของ

ระบบสขภาพอำาเภอ ออกไดเปน 3 มต ประกอบดวย มตท 1) ปญหาสขภาพ (ชด

ความรท 3 ปญหาสขภาพ) มตท 2) โครงสรางบรการ (ชดการเรยนท 4 ระบบบรการ

สขภาพอำาเภอ) มตท 3 เครองมอและตวแปรสำาคญทชวยเสรมศกยภาพและ

สมรรถนะการบรหารจดการ (ชดความรท 5 คณลกษณะและสมรรถนะของผบรหาร

จดการ, ชดความรท 6 วงจรการวางแผนและวงจรการบรหารจดการ, ชดความรท 7

การบรหารจดการทรพยากรบคคลและใชเทคโนโลยอยางเหมาะสม, ชดความรท 8

การมสวนรวมของชมชนและการสรางความรวมมอกบภาคสวนตางๆ, ชดความรท 9

ระบบขอมล, ชดความรท 10 ระบบการเงน และชดความรท 11 การประเมนผล) ชด

การเรยนเหลาน ใหเลอกใชตามความจำาเปนของแตละทมผเรยนและภายในเครอขาย

ของการจดการเรยน ตามชวงเวลาทเหมาะสมของการจดการเรยน เพอนำาไปใช

ประโยชนในขณะดำาเนนโครงการซงเปนกจกรรมสำาคญของการเรยน


ชดคว�มรท 1เป�หม�ยและวสยทศน

เรยนรกรอบแนวคดรวบยอด (Conceptual frameworks) บนพนฐานของ

การมกรณตวอยาง หรอกรณศกษา ทสะทอนถง “คณลกษณะพงประสงค” ขององค

ประกอบสำาคญของระบบสขภาพอำาเภอ ประกอบดวย คณลกษณะพงประสงคของ

นโยบาย-ระบบบรการ-การใหบรการ-การใหการดแล-และการมสขภาวะของรายบคคล

-ครอบครว-ชมชนของประชาชนในระบบสขภาพอำาเภอ ผานกระบวนการแลกเปลยน

การเรยนรจากสอประกอบการเรยน และการศกษาดงานจากแหลงเรยนรตางๆ เพอ

เพมความชดเจนในทศทางของการพฒนา เปนการเพมพลงการขบเคลอน บนพนฐาน

ของการมวสยทศน (Common Vision) และการมเปาหมายรวม (Common Goal)

บนเงอนไขการดำาเนนการเพอพฒนาระบบ ตามความจำาเพาะในบรบททแตกตาง

(Context specific) ของแตละระบบสขภาพอำาเภอ

วตถประสงค

1. อธบายความหมายของ “คณลกษณะพงประสงค” ขององคประกอบ

สำาคญของระบบสขภาพอำาเภอ พรอมกบสามารถยกกรณตวอยาง ทำาให

เหนถงความสมพนธของ “กรอบแนวคด” กบ “ชวตจรง” บนพนฐานของ

การเรยนรผานกระบวนการแลกเปลยน สอประกอบการเรยน และการ

ศกษาดงานจากแหลงเรยนรตางๆ

2. อธบายความเชอมโยงของ “เปาหมายจำาเพาะ” ของโครงการทจะมการ

ดำาเนนการโดยทมผเรยน กบคณลกษณะพงประสงคขององคประกอบสำาคญ

ตางๆ ทมสวนเกยวของในระบบสขภาพอำาเภอ

3. นำาความรและความเขาใจ คณลกษณะพงประสงค-เปาหมายและวสยทศน

รวม-และเปาหมายจำาเพาะของโครงการทจะมการดำาเนนการโดยทมผเรยน


นำาไปใชอางองถงเพอการวเคาระหสถานการณ การสงเคราะหประสบการณ

และการตดสนใจดำาเนนการอยางมทศทางและเปนระบบ

กรอบเนอหาพนฐาน

• ทฤษฎและหลกการโดยยอตามความจำาเปน

o นยาม (Definitions) ของคณลกษณะพงประสงค บนพนฐานของการ

ใหสำาคญกบความจำาเพาะของนยาม (Terminologies) และปรชญา

เบองหลงทมผลตอการออกแบบระบบ ขององคประกอบสำาคญของ

ระบบสขภาพ ประกอบดวย คณลกษณะพงประสงคของนโยบาย-

ระบบบรการ-การใหบรการ-การใหการดแล-และการมสขภาวะของ

รายบคคล-ครอบครว-ชมชนของประชาชนในระบบสขภาพอำาเภอ

• สถานการณในระบบสขภาพอำาเภอโดยทวไปและในภาพรวมของประเทศไทย

o นยมใช “คำายอ (Abbreviations)” หรอ “คำาขวญ (Slogans)” เพอ

การขบเคลอนระบบ เชน E.Q.E.SA., ใกลบานใกลใจ, 1A4C, UCARE

เปนตน

• การดำาเนนการตอในระดบอำาเภอตามความจำาเพาะของแตละบรบท

o การเชอมโยงจาก คำายอ หรอ คำาขวญ สความหมายทเปนองคประกอบ

สำาคญภายในระบบ บนพนฐานของความหมายตามหลกการ

และวสยทศนทมผลตอการออกแบบระบบ

o การเชอมโยงระหวางหลกการและวสยทศน กบเปาหมายหรอวตถ

ประสงคเฉพาะ และการดำาเนนการตามความจำาเพาะของบรบทใน

พนท


ชดคว�มรท 2ก�รวเคร�ะหสถ�นก�รณ

เรยนรการวเคราะหสถานการณ เพอทำาใหทราบวา สถานการณของระบบ

สขภาพ และองคประกอบตางๆ ภายในระบบในขณะทำาการวเคราะห มความหางไกล

หรอใกลเคยงกบคณลกษณะพงประสงคมากนอยเพยงใด โดยคำานงถง 1) ชนด ขนาด

และความรนแรงของปญหาสขภาพ รวมถงปจจยทางสงคม (Social determinants)

และปจจยเสยงตางๆ (Risk factors) ทมผลตอสภาวะสขภาพ 2) โครงสรางของระบบ

ซงประกอบดวย หนวยงาน สถานบรการ และกลมองคกรตางๆ ภายในระบบสขภาพ

อำาเภอ ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ ทมสวนรวมดแลหรอแกปญหาสขภาพ

ตางๆ 3) การใชเครองมอ หรอการมกลไกดานการบรหารจดการตางๆ เพอกระตน สง

เสรม และสนบสนนการแกปญหาสขภาพ เชน การขนทะเบยน การใชขอมล กลไก

ทางการเงน การสรางและพฒนาทมงาน การมสวนรวมของชมชน การสรางความรวม

มอกบภาคสวนตางๆ เปนตน และ 4) การสงเคราะหบทเรยนจากประสบการณของ

การแกปญหาสขภาพ ทงภายในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน และระบบสขภาพ

อนๆ ทงจากการศกษาดงาน รายงาน เอกสารตางๆ รวมถงการทบทวนวรรณกรรม

โดยการวเคราะหสถานการณอยบนพนฐานของการทำาความเขาใจความสมพนธ การ

เชอมโยง และปฏสมพนธขององคประกอบตางๆ ทง 4 ประการ เพอนำาไปสการสราง

ทางเลอกและสามารถเลอกวธการดำาเนนการ เพอแกไขปญหาสขภาพทมความสำาคญ

และจำาเปนตองไดรบการแกไข เพอทำาใหระบบสขภาพอำาเภอมคณลกษณะทเขาใกล

หรอใกลเคยงกบคณลกษณะพงประสงคมากยงขน


1. อธบายความหมายของ ชนด ขนาด และความรนแรงของปญหา และ

สามารถเรยงลำาดบความสำาคญเพอการตดสนใจและลงมอดำาเนนการเพอ

การแกปญหาสขภาพดงกลาว


2. อธบายความสมพนธของการแกปญหาสขภาพผานโครงสรางตางๆ ของ

ระบบบรการประกอบดวย การใหบรการหรอการดำาเนนการ ของสถาน

บรการหรอหนวยงานตางๆ ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ โดยเฉพาะ

อยางยงโครงสรางบรการทอยภายในระบบสขภาพอำาเภอ

3. วเคราะหการใชเครองมอดานการบรหารจดการ พรอมกบการสงเคราะห

ประสบการณการใชเครองมอดานการบรหารจดการ และประสบการณของ

การแกปญหาสขภาพ ภายในระบบสขภาพอำาเภอของผเรยน และใน

บรบทระบบสขภาพอำาเภอหรอระบบสขภาพพนทอนๆ เทาทสามารถเขา

ถงและรวบรวมได

4. สรางทางเลอก และตดสนใจเลอกวธการ และเลอกดำาเนนการแกปญหาท

มความสำาคญ และสมควรไดรบการแกไข



o ขอมล ทงขอมลเชงปรมาณ และขอมลเชงคณภาพ ทมความจำาเปน

สำาหรบใชทำาความเขาใจและวเคราะหสถานการณ โดยใหความสำาคญ

กบขอมลทมอยแลวเปนหลก

o การจดระบบบรการดานสขภาพในระดบอำาเภอโดยมประชาชนเปน

ศนยกลาง ตามคณลกษณะของระบบบรการสาธารณสขแบบบรณาการ

o การใชเครองมอตางๆ เพอการจดการระบบสขภาพอำาเภอ เชน การใช

ขอมล กลไกการเงน การมสวนรวมของชมชน และการสรางความรวม

มอกบภาคสวนตางๆ เปนตน

o คณลกษณะของระบบสขภาพ ทปฏสมพนธขององคประกอบตางๆ ท

มอยทงหมดภายในระบบ (Interconnectedness) ทำาใหระบบม

ความซบซอนและมพลงททำาใหเกดการปรบตว (Complex and

adaptive system) โดยสมรรถนะดานการบรหารจดการ มผลตอพลง

ของการมปฏสมพนธขององคประกอบตางๆ ดงกลาว ซงมผลตอระดบ


ของความมงมน ปรบตว ซอมแซม เชอมตอ สรางเสรม สรางใหม และ

สรางสมดลในความหลากหลาย ของแตละระบบสขภาพอำาเภอใน

บรบททแตกตาง

• สถานการณในระบบสขภาพอำาเภอโดยทวไป และในภาพรวมของ

ประเทศไทย

o สวนใหญเปนการวเคราะหสถานการณ เพอดำาเนนการภายใตกรอบ

นโยบายจากสวนกลาง (Top-down process)


o การวเคราะหสถานการณ เพอดำาเนนการตามนโยบายจากสวนกลาง

(Top-down process) โดยเพมการวเคราะหสถานการณ โดยใช

ขอมลทงเชงคณภาพและเชงปรมาณ ในเบองตนโดยทมผเรยน พรอม

สรางทางเลอกตางๆ เพอเลอกวธดำาเนนการ

o เพมการวเคราะหสถานการณโดยใชขอมลทงเชงคณภาพและเชงปรมาณ

จากพนท (Bottom-up process) เชน ขอมลทไดจากประสบการณการ

ใหบรการ ปญหาทพบหรอรบรจากประชาชน หรอการนำาเสนอ

โดยตรงจากประชาชนในพนท

o นำาผลลพธทไดจากการวเคราะหสถานการณของทมผเรยน (Learning

team) เขาสทประชมของทมผบรหารระบบสขภาพระดบอำาเภอ (District

Management Team) และทมผปฏบต (Teams of Actors) ทมสวน

เกยวของอยางสมำาเสมอ เพอเพมการมสวนรวมรบร-รวมตดสนใจ-และ

รวมดำาเนนการ


ชดคว�มรท 3ปญห�สขภ�พ

เรยนรความหมายของปญหาสขภาพของรายบคคล ครอบครว กลมยอยตางๆ

รายชมชน และภาพรวมของระบบสขภาพอำาเภอ ซงประกอบดวย การมภาวะเสยงตอ

การเปนโรค-การเจบปวยไมสบาย-และการเปนทกข (Risks of Diseases- Illness-

es-Sufferings) ซงมทงทไมสามารถเปลยนแปลงได (Immutable to change)

และทสามารถเปลยนแปลงได (Susceptible to change)

การทราบถงขนาด (Magnitude) และความรนแรง (Severity) ของปญหา

สขภาพ บนฐานของการใชหลกการทางสถต (Statistics) เชน คาเฉลย (Means) คา

กลาง (Medians) คาความเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) รวมทง

รอยละ (Percentage) และทางระบาดวทยา เปนตน (Epidemiology) เชน การใช

อตรา (Rate) อตราสวน (Ratio) สดสวน (Proportion) เปนตน

ทงนการทราบถงขนาดและความรนแรงของปญหาสขภาพ ใหความสำาคญกบ

การใชขอมล ทงขอมลเชงคณภาพ (Qualitative data) เชน ขอมลทไดจากการ

แสดงออกทางความรสก (Subjective feelings) ผานคำาอธบายหรอคำาบรรยาย และ

ขอมลเชงปรมาณ (Quantitative data) โดยเฉาะอยางยงขอมลตวเลขทผานกระบวนการ

ทางสถต และระบาดวทยา เปนตน


1. อธบายความหมาย ความเหมอน และความตางของคณลกษณะของปญหา

สขภาพทมความแตกตาง เชน ความทกข (Sufferings) การเจบปวยไม

สบาย (Illnesses) การเปนโรค (Diseases) และการมภาวะเสยงตอการ

เปนโรค-การเจบปวยไมสบาย-และการเปนทกข (Risks of Diseases-

Illnesses-Sufferings)

2. อธบายความหมายทแตกตางของขอมลเชงปรมาณ (Quantitative data)


ทผานกระบวนการทางสถต เชน คาเฉลย (Mean) คากลาง (Median)

คาความเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation) รวมทงรอยละ

(Percentage) และกระบวนการทางระบาดวทยา เชน อตรา (Rate)

อตราสวน (Ratio) และสดสวน (Proportion) เปนตน

3. อธบายความหมายของขอมลเชงคณภาพ (Qualitative data) ทสามารถ

นำามาใชคควบกบขอมลเชงปรมาณ เพอทราบและทำาใหเกดความเขาใจใน

ขนาดและความรนแรงตามคณลกษณะทแตกตางของปญหาสขภาพ



o ความหมายของปญหาสขภาพทแตกตาง

• โรค (Diseases) ปญหาสขภาพทมองผานมมมองของผใหบรการ

หรอนกวชาการเปนหลก

• การเจบปวยไมสบาย (Illnesses) ปญหาสขภาพทมองผานมมมอง

ของประชาชนหรอผรบบรการเปนหลก

• ความทกข (Sufferings) ปญหาสขภาพทใหความสำาคญกบ “ความ

รสก” วาเปนทกข ทงความทกขทเกดจากโรคหรอการเจบปวย ไม

สบาย และความรสกวาทกขทไมไดเกดจากโรคหรอการเจบปวย

• ภาวะและปจจยเสยงตอการเปนโรค การเจบปวยไมสบาย และการ

ทำาใหเกดทกข (Risks of Diseases, Illnesses, and Sufferings)

• ภาวะและปจจยเสยงทไมสามารถเปลยนแปลงได

(Immutable to change)

• ภาวะและปจจยเสยงทสามารถเปลยนแปลงได (Suscepti-

ble to change)

o ความหมายพนฐานของขอมลทางสถตทจำาเปนตองใช

• คาเฉลย (Mean)

• คากลาง (Median)

• คาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation)


• รอยละ (Percentage)

o ขอมลทางระบาดวทยาทจำาเปน

• อตรา (Rate):

• (x/x+y) x (1/dt)

• อตราสวน (Ratio):

• x/y

• สดสวน (Proportion)

• x/x+y

• ตวอยางขอมลทนำามาใชเปนองคประกอบของ ตวตง

(Numerators) และตวหาร (Denominators)

• จำานวนประชากรทงหมด

• จำานวนประชากรกลมตางๆ

• จำานวนครงของการใชบรการ (Visits or Contacts)

• จำานวนคนทใชบรการ (Cases)

• จำานวนปญหาสขภาพ “ตงแตเรมตนจนปญหาสนสด”

(Episode)

• Short term episode เชน Acute disease, Acute

problem

• Long term episode เชน Chronic disease, Preven-

tive episode, Chronic problems

• สถานการณในระบบสขภาพอำาเภอโดยทวไปและในภาพรวมของ


o ขาดทกษะการใชขอมลทางสถต และขอมลทางระบาดวทยา มาใชเปน

สวนหนงของการทำาความเขาใจทงขนาดและความรนแรงของปญหา

สขภาพ ทงขอมลทเกยวของกบโรค (Diseases) การเจบปวยไมสบาย

(Illnesses) และความทกข (Sufferings)



o นำาขอมลทางสถต และขอมลทางระบาดวทยา มาใชเปนสวนหนงของ

การทำาความเขาใจทงขนาดและความรนแรงของปญหาสขภาพ ทงขอมล

ทเกยวของกบโรค (Diseases) การเจบปวยไมสบาย (Illnesses) และ

ความทกข (Sufferings) อยางสมำาเสมอ


ชดคว�มรท 4ระบบบรก�รสขภ�พอำ�เภอพงประสงค : ระบบบรก�รสขภ�พแบบบรณ�ก�ร

เรยนรคณลกษณะพงประสงคของการจดระบบบรการสขภาพในระดบอำาเภอ

ตามหลกการของระบบบรการสขภาพแบบบรณาการ (Integrated health service

system) ทำาใหระบบมบรการททำาใหมการใหการดแลโดยมประชาชนเปนศนยกลาง

(People-centred care) บนพนฐานของความรวมมอระหวางผใหบรการทโรงพยาบาล

กบผใหบรการทสถานบรการในชมชน (เชน สอ. รพ.สต. รวมทงคลนกเอกชน) และผ

ใหบรการอนๆ ทรวมใหบรการทบานและในชมชน (เชน อสม. จตอาสา ญาต และ

สมาชกในครอบครว) เปนการใหบรการรวมกนเปนทม เรยกวาเปนการบรณาการเชง

ปฏบตการ (Operational integration) โดยมการประสานงานและบรหารจดการ

รวมกนของโรงพยาบาล-สาธารณสขอำาเภอ-และตวแทนภาคประชาชนเรยกวา การ

บรณาการเชงโครงสรางดานการบรหารจดการ (Integration of management)

ทำาใหชองวางและความซำาซอนของการใหบรการ และการบรหารจดการในภาพรวม

ของระบบบรการสขภาพอำาเภอหมดไป


1. อธบายความหมายของระบบบรการสขภาพอำาเภอ (District health

care system) ทมคณลกษณะของระบบบรการสขภาพแบบบรณาการ

(Integrated health care system) โดยมบรการทเกดจากความรวมมอ

ของผใหบรการในระดบตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ ทำาใหมการดแล

สขภาพประชาชนโดยมประชาชนเปนศนยกลาง (People-centred care)

2. อธบายความหมายของการบรณาการเชงปฏบตการ (Operational in-


tegration) ทเกดจากความรวมมอของโรงพยาบาล กบผใหบรการทสถาน

บรการในชมชน (เชน สอ. รพ.สต. รวมทงคลนกเอกชน) และผใหบรการ

อนๆ ทรวมใหบรการทบานและในชมชน (เชน อสม. จตอาสา ญาต และ

สมาชกในครอบครว) ในการรวมกนใหบรการประชาชนทจำาเปนตองไดรบ

การดแลโดยไมมชองวาง และไมมความซำาซอน ระหวางบาน-ชมชน-สถาน

บรการในชมชน-และโรงพยาบาล

3. อธบายความหมายของการบรณาการเชงโครงสรางดานการบรหารจดการ

(Integration of management) ของระบบบรการสขภาพอำาเภอ ทจะ

ชวยทำาใหชองวางและความซำาซอนของการใหบรการและการบรหารจดการ

ในภาพรวมของระบบบรการสขภาพอำาเภอหมดไป



o ระบบบรการสขภาพแบบบรณาการ (Integrated health care sys-

tem) ใหความสำาคญกบการบรณาการ ทำาใหชองวางและความซำาซอน

ของบรการระหวางบรการทมในชมชนกบบรการในโรงพยาบาลหมดไป

ในบรบทของระบบบรการสขภาพพนท หรอระบบบรการสขภาพอำาเภอ

o การบรณาการเชงปฏบตการ (Operational integration) หมายถง

การบรณาการของทมผ ใหบรการสขภาพในระบบบรการสขภาพ

อำาเภอหรอระบบบรการสขภาพพนท มทมแนวราบ (Horizontal

team) หมายถง ทมทใหบรการรวมกนในโรงพยาบาลและทมทให

บรการรวมกนในชมชน และทมแนวดง (Vertical team) หมายถง

การใหบรการรวมกนเปนทมของผใหบรการในโรงพยาบาลและผให

บรการในชมชน เพอรบผดชอบประชาชนหรอผรบบรการรวมกนใน

ฐานะผใหบรการทมเดยวกน

o การบรณาการเชงโครงสรางดานการบรหารจดการ (Integration of

management) หมายถง ทมบรหารจดการระบบบรการสขภาพอำาเภอ

มความเปนหนงเดยว (Single District Health Management Team)


• สถานการณในระบบสขภาพอำาเภอโดยทวไปและในภาพรวมของ


o ดวยเหตผลทางประวตศาสตร ทำาใหเกดอปสรรคในการบรณาการทง

โดยเฉพาะอยางยงการบรณาการเชงโครงสรางดานการบรหารจดการ

ทงนมพฒนาการของการมโครงสรางดงกลาวคอการม “คณะกรรมการ

ประสานงานสขภาพอำาเภอ (คปสอ.)” อยางไรกตามทงการบรณาการ

เชงปฏบตการ และการบรณาการเชงโครงสรางดานการบรหารจดการ

มพฒนาการทดขนอยางตอเนอง


o เพมสมรรถนะการบรหารจดการใหกบทมผเรยน (Learning Team

of DHML) ซงทำาพฒนาและการเพมสมรรถนะของ District Health

Management Team (DHMT)

o เพมการทำางานและใหบรการรวมกนเปนทม โดยเฉพาะอยางยงการ

เพมการทำางานและใหบรการรวมกนเปนทมในลกษณะแนวดง (การ

เชอมโยงเปนเดยวกนของทมผใหบรการในโรงพยาบาลกบทมผให

บรการในชมชน) โดยทยงคงและพฒนาการทำางานรวมกนเปนทม

ในลกษณะทมแนวราบ อาจเรยกการมทมทงแนวราบและแนวดงวา

“Matrix team” ในระบบบรการสขภาพอำาเภอ


ชดคว�มรท 5คณลกษณะและสมรรถนะของผบรห�รจดก�รระบบสขภ�พอำ�เภอ

เรยนรคณลกษณะและสมรรถนะทจำาเปนของการเปนผ บรหารจดการซง

ประกอบดวย สมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอทวไป ซงประกอบดวย

การควบคมตนเอง/มวสยทศน /วางแผน/นำาการเปลยนแปลง/ทำางานเปนทม/ใชเครอง

มอการบรหารจดการ และสมรรถนะการบรหารจดการเพอดำาเนนการและแกปญหา

สขภาพทแตกตางในระบบสขภาพอำาเภอ ซงประกอบดวย การประสานกบผ

เชยวชาญ/การพฒนาและเพมทางเลอกสำาหรบการดำาเนนการและการแกปญหา/การ

สรางและพฒนาความสมพนธ/การทำาความเขาใจเพอสรางฐานของการพฒนารวม

กน/การมความคดเชงระบบ/การสรางความรวมมอเพอดำาเนนการและแกปญหารวม

กน/การดำาเนนการหลายอยางพรอมกนและเปนไปในทศทางเดยวกน


1. อธบายความหมายและเพมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพ

อำาเภอของผเรยน และการดำาเนนการบรหารจดการรวมกนเปนทมของทมผ

เรยน บนพนฐานของการมสมรรถนะในการควบคมตนเอง การมวสยทศน

การวเคราะห/วางแผน/สนบสนน/ควบคมกำากบ/ตดตาม/และประเมนผล

การดำาเนนการ การนำาการเปลยนแปลง การทำางานเปนทม และการใช

เครองมอทางการจดการตามความจำาเปน

2. อธบายความหมายและเพมสมรรถนะการบรหารจดการปญหาสขภาพ

และการดำาเนนการทแตกตาง ทงปญหาและการดำาเนนการทไมยงยาก

(Simple problems and interventions) ปญหาและการดำาเนนการทม


ความยาก (Complicated problems and interventions) รวมถง

ปญหาและการดำาเนนการทมความยงยากซบซอน (Complex problems

and interventions)



o สมรรถนะทจำาเปนของการเปนผบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

(Essential competencies of DHS managers) ประกอบดวย

• สมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอทวไป

(General DHS management competencies)

• สมรรถนะการบรหารจดการเพอดำาเนนการและแกปญหา

สขภาพทแตกตางในระบบสขภาพอำาเภอ (DHS management

competencies of different problems and interventions)

o การใชเครองมอการบรหารจดการ ในทนใหความสำาคญกบ “เครองมอ

การบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (DHS management tools)”

เชน กลไกการเงน, การใชขอมลทางสขภาพ, การสรางทมและการสง

เสรมการทำางานเปนทมทงแนวราบ (ภายในสถานบรการ) และแนวดง

(โรงพยาบาล-สถานบรการปฐมภมในชมชน-ผใหบรการทเปนสมาชก

ในชมชน-และสมาชกในครอบครว), การมสวนรวมของชมชน, การ

ดำาเนนการบนพนฐานของการรวมมอกบภาคสวนตางๆ เปนตน เพอ

สงเสรมใหพลงของการมปฏสมพนธขององคประกอบตางๆ ทมอย

ทงหมดภายในระบบสขภาพอำาเภอ (Interconnectedness) บนพน

ฐานของการเปนระบบทมความซบซอนและมการปรบตว (Complex

and adaptive system) เชน ความมงมน การซอมแซม การเชอมตอ

การสรางเสรม การสรางใหม การสรางสมดลในความหลากหลาย เกด

ขนอยางเตมศกยภาพภายในระบบสขภาพอำาเภอ

• สถานการณในภาพรวมของประเทศ

o ยงขาดความชดเจนของสมรรถนะและการใชเครองมอทงการทำาหนาท


ในระดบรายบคคลและการบรหารจดการรวมกนเปนทม

• การดำาเนนการตอในระดบอำาเภอ

o การพฒนาทมบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (District Health

Management Team: DHMT)

o การเพมสมรรถนะตามกระบวนการ DHML


ชดคว�มรท 6วงจรก�รว�งแผนและวงจรก�รบรห�รจดก�รด�นสขภ�พ

เรยนรวงจรพนฐานทสำาคญของการวางแผน (Planning Cycle) วงจรการ

วางแผนเพอดำาเนนโครงการ (Project Planning Cycle) การวางแผนโครงการโดยใช

ตารางเหตผลสมพนธ (Logical Framework) การวางแผนกลยทธ (Strategic

Planning) และวงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบ (Systematic Management

Cycle) ผานการเรยนรจากกรณตวอยาง จากประสบการณของผเรยน และการประยกต

ใชจากการดำาเนนโครงการในพนท


1. อธบายความหมายของวงจรการวางแผน (Planning Cycle) วงจรการ

วางแผนโครงการ (Project Planning Cycle) การวางแผนโครงการโดย

ใชตารางเหตผลสมพนธ (Logical framework) การวางแผนกลยทธ

(Strategic Planning) และวงจรการบรหารจดการเชงระบบ (Systemic

Management Cycle)

2. นำาวงจรการวางแผนตางๆ และวงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบมา

ประยกตใชกบการดำาเนนโครงการในพนทตามความจำาเปน



o วงจรพนฐานของการวางแผน (Planning Cycle) ซงมองคประกอบท

สำาคญ 4 ประการ 1) การวางแผนเพอแกปญหาและเพอทำาใหเกดการ

พฒนา (Plan) 2) การนำาแผนไปใชดำาเนนการดวยการลงมอปฏบต


ตามแผน (Do) 3) การตดตามความคบหนา-การวเคราะหผล-และ

การทราบถงปญหาอปสรรคทเกดจากการลงมอปฏบต (Check) และ

4) การปรบปรงการดำาเนนการ-การลงมอแกปญหาอปสรรค-เพอเพม

คณภาพการดำาเนนการตามแผนดวยการลงมอปฏบต (Act)

o วงจรการวางแผนเพอดำาเนนโครงการ (Project Planning Cycle) ซง

ประกอบดวย 1) การวเคราะสถานการณ (Situation analysis) 2) การ

เรยงลำาดบความสำาคญ (Priority setting) 3) การวางแผน (Planning)

4) การวางโปรแกรมเพอดำาเนนการ (Programming) 5) การดำาเนนการ

และลงมอปฏบต (Implementing) 6) การประเมนผล (Evaluating)

o การวางแผนโครงการโดยใช “ตาราง” เหตผลสมพนธ (Logical frame-

work) เปนการวางแผนทแสดงใหเหนถงความสมพนธตามหลกตรรกะ

เหตและผล (Logic) ในดานตางๆ ขององคประกอบโครงการทสำาคญ

ประกอบดวยความสมพนธเปนลำาดบชน (เรยงลำาดบในแนวตงของตาราง)

ดงน 1) เปาหมาย (Goal) 2) วตถประสงคหรอเปาประสงค (Objectives

or Purposes) 3) ผลผลตหรอผลลพธ (Outputs) 4) การดำาเนนกจรรม

ในโครงการ (Activities) 5) ทรพยาการตางๆ ทตองใชในโครงการ

(Inputs) โดยมขอบงชหรอเงอนไขทแสดงใหเหนถงความกาวหนาหรอ

ความสำาเรจตามลำาดบชนดงกลาว (เรยงลำาดบในแนวนอนของตาราง)

ดงน 1) ตวชวดความสำาเรจ (Objectively Verifiable Indicators: OVI)

2) แหลงขอมลหรอวธพสจนความสำาเรจ (Means of Verification: MOV)

และ 3) เงอนไขสำาคญของความสำาเรจ (Important Assumption: IA)

o การวางแผนกลยทธ (Strategic Planning) การวเคราะหสถานการณ

ปจจบน การคาดการณลวงหนา และกำาหนดแนวทางทประเมนวาดทสด

มแรงตานนอยทสด และสามารถปรบเปลยนเพอทำาใหการดำาเนนการ

บรรลผล และเปนประโยชนสงสดตอหนวยงาน องคกร ระบบบรการ

และภาพรวมของระบบสขภาพ โดยใชการวเคราะหสภาพแวดลอม

(SWOT analysis: Strengths = จดแขง; Weaknesses = จดออน;


Opportunities = โอกาส; Threats = อปสรรคหรอภาวะคกคามการ

ดำาเนนการ) เปนสวนหนงของเครองทสำาคญของการวางแผนกลยทธ

o วงจรการบรหารจดการอยางเปนระบบ (Systemic Management

Cycle) องคประกอบทสำาคญประกอบดวย 1) การวเคราะหสถานการณ

และการเตรยมการเพอวางแผนสรางทางเลอกกอนการตดสนใจเลอก

ดำาเนนการเพอแกปญหาและเพอการพฒนา 2) การตดสนใจเลอกและ

วางแผนเพอดำาเนนการแกปญหาและเพอการพฒนา 3) การลงมอ

ปฏบตตามการตดสนใจพรอมกบเปนการพสจนสมมตฐาน 4) การ

ประเมนผลซงประกอบไปดวย การประเมนผลเชงปฏบตการเพอพฒนา

กระบวนการปฏบต และการประเมนผลเชงวเคราะหเพอใหการยนยน

หรอใหการปฏเสธสมมตฐานหรอการตดสนใจดำาเนนการเพอการพฒนา


o ประเดนทนำามาสกระบวนการหรอวงจรการวางแผนเพอดำาเนนการใน

ระบบสขภาพอำาเภอ สวนใหญเปนการนำาประเดนหรอเปนการดำาเนน

การตามแผนทมการกำาหนดมาแลวในระดบนโยบายมาจากสวนกลาง

ซงมกเปนกระบวนการจากบนลงลาง (Top-down process)


o เพมกระบวนการวางแผนและการดำาเนนการในพนท บนพนฐานของการ

วเคราะหสถานการณ และการดำาเนนการ จากการรบรขอมลและปญหา

ตามความจำาเพาะของแตละพนท (Bottom - up process)

o สรางสมดลระหวางกระบวนการ “Top-down” และ “Bottom-up”

processes


ชดคว�มรท 7ก�รบรห�รจดก�รและพฒน�ทรพย�กรบคคลและก�รใชเทคโนโลยอย�งเหม�ะสม

เรยนรการบรหารจดการทรพยากรบคคลโดยมเปาหมายเพอพฒนาและ

เพมสมรรถนะของทรพยากรบคคลเทามอยอยางจำากด (Existing limited human

resources) ภายในระบบสขภาพอำาเภอ บนพนฐานของการใชเทคโนโลยตามความ

จำาเปน (Appropriate use of technologies) ใหเกดประโยชนหรอมคณคา

(Values) สงสดตอสขภาพของประชาชน

การบรหารจดการ เพอใหเกดกระบวนการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน (Context

Based Learning: CBL) เปนทางเลอกทเปนไปไดในการทำาใหมการบรหารจดการ

ทรพยากรบคคลทมอยอยางจำากด สามารถมสมรรถนะทงในระดบรายบคคล และการ

ทำางานเปนทม เพอการใชเทคโนโลยอยางเหมาะสม ในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ


1. อธบายความหมายของการบรหารจดการทรพยากรบคคลและการใช

เทคโนโลยอยางเหมาะสมเพอประโยชนหรอทำาใหเกดคณคาสงสดตอ

สขภาพของประชาชน

2. อธบายความหมายของการจดการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน (Context

Based Learning) บนพนฐานของการใชทรพยากรทมอยในระบบสขภาพ

อำาเภอใหเกดประโยชนสงสด



o จดเรมตนสำาคญของการบรหารจดการเพอจดการเรยนโดยใชบรบทเปน


ฐานคอ “การทราบถงสมรรถนะทจำาเปนตองเพม” กระบวนการเรยน

เพอเพมสมรรถนะอยบนพนฐานของ “เรยนในสงททำาและทำาในสงท

เรยน” ผลลพธของการจดการเรยน เปนการเพมเนอหา (Contents)

เพมคณคา (Value) พรอมไปกบพฒนาบรบท โดยทสมรรถนะทเพม

เปนการเพมสมรรถนะทงรายบคคล และสมรรถนะของทม พรอมไปกบ

เพมความเขมแขงใหกบระบบบรการ


o CBL เรมตนอยางเปนทางการในป 2550 ทอำาเภอราษไศล จงหวด

ศรสะเกษ มการพฒนาโดยนำาไปใชพฒนาสมรรถนะของการใหบรการ

ทหลากหลาย เชน การเพมสมรรถนะเจาหนาท รพ.สต. ผสมผสานกบ

การเพมสมรรถนะของเจาหนาทโรงพยาบาลเพอพฒนาบรการปฐมภม

การใหบรการทบานและในชมชนของ อสม. และจตอาสา ตลอดจน

การพฒนาชมชนในบรบทของระบบสขภาพอำาเภอ เปนตน

o ปจจบนมการประยกตหลกการของ CBL เพอเพมสมรรถนะของบคลากร

โดยพฒนาเปนหลกสตรทเปนทางการประกอบดวย การพฒนาสมรรถนะ

ดานเวชปฏบตครอบครวของแพทย โดยใชโรงพยาบาล หรอสถานบรการ

ปฐมภมในชมชนเปนฐาน (Family Practice Learning: FPL) และ

การเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ (District

Health System Management Learning: DHML)


o ดำาเนนการจดกระบวนการเรยนโดยใชบรบทเปนฐาน (Context Based

Learning: CBL) อยางตอเนอง เพอบมเพาะวฒนธรรมการเรยนให

กลายเปนวฒนธรรมถาวรของอำาเภอ


ชดคว�มรท 8ก�รมสวนรวมของชมชนและก�รสร�งคว�มรวมมอกบภ�คสวนต�งๆ

เรยนรระดบการมสวนรวม และการรวมมอกบภาคสวนตางๆ ผานการวเคราะห

ประเดนทนำาไปสการสรางการมสวนรวม และการทำาใหเกดความรวมมอกบภาคสวน

ตางๆ และกระบวนการสรางการมสวนรวม และการสรางความรวมมอ เชน การแลก

เปลยนความเหนทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ การทำาใหเกดความเขาใจตรง

กน การทำาความเหนเปนไปในทศทางเดยวกน การตดสนใจรวมกน และการนำาการ

ตดสนใจนนไปประยกตใชหรอนำาไปปฏบตภายในระบบสขภาพอำาเภอรวมกน


1. อธบายความหมายและมการดำาเนนการเพอทำาใหเกดการมสวนรวมของ

ชมชน ในระบบสขภาพอำาเภอ เปรยบเทยบกบประสบการณการดำาเนนการ

เพอสงเสรมการมสวนรวมของชมชนในระบบสขภาพอำาเภอของทมผเรยน

2. อธบายความหมายและมการดำาเนนการเพอทำาใหเกดการสรางความรวมมอ

กบภาคสวนตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ เปรยบเทยบกบประสบการณการ

ดำาเนนการเพอสรางความรวมมอกบภาคสวนตางๆ ในระบบสขภาพอำาเภอ

ของทมผเรยน



o การเพมโอกาสและสงเสรมการมสวนรวมของชมชนและการสราง

ความรวมมอกบภาคสวนตางๆ เพอสขภาพ ผานการมปฏสมพนธและ

แลกเปลยนความเหนทงอยางเปนทางการ (เชน การประชมทมการจด


อยางสมำาเสมอหรอทมการจดการอยางเปนทางการ การมปฏสมพนธ

และแลกเปลยนในขณะใหบรการ เปนตน) และไมเปนทางการ (เชน

การมปฏสมพนธและแลกเปลยนในงานเทศกาลตางๆ การพบปะแลก

เปลยนขณะดำาเนนชวตประจำาวนในฐานะทเปนสวนหนงของชมชน

และระบบสขภาพอำาเภอ เปนตน) กบชมชนและภาคสวนตางๆ เพอ

นำาไปสการทำาใหเกดความเขาใจตรงกนในประเดนทมความสำาคญตอ

สขภาพ การทำาความเหนเปนไปในทศทางเดยวกน เพอเปนแนวทาง

ทำาใหเกดการตดสนใจรวมกน และการนำาการตดสนใจนนไปประยกต

ใชหรอนำาไปปฏบตในชมชนและระบบสขภาพอำาเภอรวมกน

• การมปฏสมพนธและแลกเปลยนความเหนทงระดบรายบคคล-

ครอบครว-กล มยอยในชมชน-ตวแทนชมชน-ภาพรวมของ

ชมชน-ตวแทนและ/หรอภาพรวมของระบบสขภาพอำาเภอ

o ทมาของประเดนทมความสำาคญตอสขภาพทจะนำาไปใชสำาหรบแลก

เปลยน เพอสงเสรมการมสวนรวมของชมชน และการรวมมอกบภาค

สวนตางๆ

• ประเดนขบเคลอนทเปนนโยบายจากสวนกลาง (มกมกลไกเชง

นโยบายใหการสนบสนน)

• เปนปญหาของชมชนหรอระบบสขภาพอำาเภอ (อาจตรงกบ

ประเดนขบเคลอนทเปนนโยบายจากสวนกลางหรอไมกได)


o การมสวนรวมของชมชน (Community participation) เปนทรพยสน

ทางวชาการ (Academic assets) และเปนภมปญญาทสำาคญของ

ระบบสาธารณสขไทย เชน กรณการม อสม. (อาสาสมครสาธารณสข) ใน

ทกชมชน การใชกลยทธ “แผนทางเดนยทธศาสตร (SRM: Strategic

Rout Map) เพอสงเสรมการมสวนรวมของชมชน การมเครองมอ

ตางๆ เพอการเรยนรและทำาความเขาใจวถชมชน เปนตน

o การสรางการมสวนกบภาคสวนตางๆ (Intersectoral collaboration)


การสรางความรวมมอกบรฐบาลทองถนมความกาวหนาทชดทสด


o การเลอกประเดนทมหลกฐาน (ทงจากประสบการณของการใหบรการ

และการรวบรวมขอมล) ยนยนวาเปนปญหาของชมชนหรอปญหาของ

ระบบสขภาพอำาเภอ และนำาไปแลกเปลยนกบชมชนหรอภาคสวนตางๆ

อยางสมำาเสมอทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ


ชดคว�มรท 9ก�รบรห�รจดก�รระบบขอมลสขภ�พ

เรยนรขอมลทไดมาจากการใหบรการภายในระบบสขภาพอำาเภอเปนหลก ซง

อาจแบงไดเปน 3 ระดบประกอบดวย 1) การบนทกและใชขอมลอยางตอเนองขณะให

บรการทงรายบคคลและรายครอบครว (Individual and family continuous

records) ซงมผลโดยตรงตอคณภาพบรการ 2) การมและใชขอมลเพอควบคมกำากบ

และประเมนผล (Monitoring and Evaluation reports) ทำาใหทราบสถานการณ

และสถานะทางสขภาพของชมชนและในภาพรวมของระบบสขภาพอำาเภอ และ

3) การมขอมลเพอสงรายงานไปยงหนวยงานทมอำานาจทางการเงนหรออำานาจสงการ

(Report for higher levels) เพอรกษาหรอพฒนาสถานะของการเปนสวนหนงของ

ระบบบรการ ตามระเบยบขอบงคบและเงอนไขทกำาหนด


1. อธบายความหมายของขอมลทไดจากการบนทกอยางตอเนองในขณะให

บรการทงในระดบรายบคคลและรายครอบครว

2. อธบายความหมายของการมและใชขอมลเพอควบคมกำากบและเพอทราบ

สถานการณของชมชน และภาพรวมของระบบสขภาพอำาเภอ

3. อธบายความหมายของขอมลเพอสงรายงานไปยงหนวยงานทมอำานาจ

ทางการเงนหรออำานาจสงการ



o ระบบขอมลในทางปฏบต 3 ระดบ

• การบนทกและใชขอมลอยางตอเนองขณะใหบรการทงราย


บคคลและรายครอบครว (Individual and family continu-

ous records) ซงมผลโดยตรงตอคณภาพบรการ

• การมและใชขอมลเพอควบคมกำากบและประเมนผล (Moni-

toring and Evaluation reports) ทำาใหทราบสถานการณ

และสถานะทางสขภาพของชมชนและในภาพรวมของระบบ

สขภาพอำาเภอ

• การมขอมลเพอสงรายงานไปยงหนวยงานทมอำานาจทางการ

เงนหรออำานาจสงการ (Report for higher levels) เพอรกษา

หรอพฒนาสถานะของการเปนสวนหนงของระบบบรการ ตาม

ระเบยบขอบงคบและเงอนไขทกำาหนด


o การบนทกและใชขอมลอยางตอเนองขณะใหบรการทงรายบคคลและ

รายครอบครว (Individual and family continuous records) ซง

มผลโดยตรงตอคณภาพบรการ ในภาพรวมกลาวไดวายงคงมความ

ออนแอ

o การมและใชขอมลเพอควบคมกำากบและประเมนผล (Monitoring

and Evaluation reports) ทำาใหทราบสถานการณและสถานะทาง

สขภาพของชมชนและในภาพรวมของระบบสขภาพอำาเภอ กลาวไดวา

มประสบการณของการนำามาใชในทางปฏบตไมมากนก

o การมขอมลเพอสงรายงานไปยงหนวยงานทมอำานาจทางการเงนหรอ

อำานาจสงการ (Report for higher levels) เพอรกษาหรอพฒนาสถานะ

ของการเปนสวนหนงของระบบบรการ ตามระเบยบขอบงคบและ

เงอนไขทกำาหนด กลาวไดวามพลงในการทำาใหไดมาซงขอมลมากทสด


o เพมความเขมแขง การบนทกและใชขอมลอยางตอเนองขณะใหบรการ

ทงรายบคคลและรายครอบครว (Individual and family continu-

ous records) ซงมผลโดยตรงตอคณภาพบรการ


o เพมประสบการณของการนำามาใช ขอมลเพอควบคมกำากบและ

ประเมนผล (Monitoring and Evaluation reports) ทำาใหทราบ

สถานการณและสถานะทางสขภาพของชมชนและในภาพรวมของ

ระบบสขภาพอำาเภอ


ชดคว�มรท 10ก�รบรห�รจดก�รด�นก�รเงน

เรยนรหลกการของการใชกลไกการเงนในระบบสขภาพอำาเภอเพอ 1) กลไก

การเงนไมเปนอปสรรคตอการเขาถงบรการของประชาชน 2) สงเสรมใหประชาชน

ไดรบบรการทมคณภาพ บนพนฐานของการใชกลไกการเงนเชอมโยงกบขอมลทเชอ

ถอไดจากระบบขอมล 3) สงเสรมการรวมแบงปนและการชวยเหลอซงกนและกน

ภายในระบบสขภาพอำาเภอ และ 4) สถานะทางการเงนมความโปรงใสตรวจสอบได

และสามารถอย รอดไดในฐานะทระบบสขภาพอำาเภอเปนสวนหนงของระบบ

สขภาพของประเทศ


1. อธบายความหมายของการทำาใหกลไกการเงนไมเปนอปสรรคตอการเขา

ถงบรการของประชาชน

2. อธบายความหมายของการใชกลไกการเงน กระตนผใหบรการ ทำาให

ประชาชนไดรบบรการทมคณภาพ

3. อธบายความหมายของการสงเสรมการมสวนรวมแบงปน และการชวยเหลอ

ซงกนและกนภายในระบบสขภาพอำาเภอ

4. อธบายความหมายของการมสถานะทางการเงนทมความโปรงใสตรวจสอบ

ไดและสามารถอยรอดไดภายในระบบสขภาพอำาเภอ



o ลดการแยกยอยของกองทนเพอสขภาพตางๆ เพอเพมพลงในการใช

การเงนเปนเครองมอสำาหรบการบรหารจดการ

o มกลไกและระบบบญชททำาใหทมผบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

สามารถมองเหนและเขาใจการไหลเวยนของเงน ทำาใหสามารถใชกลไก


การเงนเปนเครองมอเพอพฒนาระบบสขภาพชมชนไดอยางมพลง


o มการไหลเวยนของเงนกองทนในภาครฐ (Flow of money of

public money) ทง 3 กองทน (UC, SSS, CSMBS) รวมเงนภาครฐใน

สวนอนๆ (รวมจากรฐบาลทองถน) สภาครฐและเอกชน


o วเคราะหการไหลเวยนของเงนกองทนในภาครฐ (Flow of money of

public money) ทง 3 กองทน (UC, SSS, CSMBS) รวมเงนภาครฐใน

สวนอนๆ (รวมจากรฐบาลทองถน) สภาครฐและเอกชน โดยเฉพาะ

อยางยงการไหลเวยนของเงนสบรการปฐมภม เพอวเคราะหความเปน

ไปไดในการเพมศกยภาพของหลกประกนสขภาพทมอยแลวในภาครฐ

(Public Insurance Potential)

o การบรณาการการใชเงนกองทนตางๆ เพอเพมพลงการใชเงนเพอ

สขภาพของประชาชนและเปนเพมประสทธภาพใหกบภาพรวมของ

ระบบสขภาพอำาเภอ


ชดคว�มรท 11ก�รประเมนผล

เรยนรการประเมนผลโดยทวไปซงประกอบดวย การควบคมกำากบและประเมน

ผล (Monitoring and Evaluation) เพอตดตามความกาวหนา การประเมนผลลพธ

(Output: Objective based evaluation) และการประเมนผลกระทบ (Outcome:

Impact evaluation) ซงมความจำาเปนทจะนำามาใชประเมนผลระบบสขภาพอำาเภอ

การประเมนผลทใหความสำาคญกบองคประกอบตางๆ ทเกดขนในชวตจรงใน

ระบบพนฐานของ “ความพยายามทจะเปลยนแปลงเพอการพฒนา” ในทนเรยกวา

การประเมนตามความเปนจรง (Realist Evaluation) ซงประกอบดวยการประเมนผล

เชงปฏบตการ (Operational Evaluation) และการประเมนผลเชงวเคราะห (Ana-

lytical Evaluation)

ความพยายามทจะเปลยนแปลงดงกลาวกอนทจะลงมอดำาเนนการเปลยนแปลง

ถอไดวาเปนการตงสมมตฐาน โดยเรยกสมมตฐานนวา “สมมตฐานของการเปลยนแปลง

(Hypothesis of Change) หรอสมมตฐานเชงพลวตร (Dynamic Hypothesis)”

ผลลพธทไดจากการประเมนอาจพจารณาเปนทฤษฎ ซงอาจมคณสมบตของการเปน

“ทฤษฎระดบกลาง (Middle Range Theory: MRT)” ซงสามารถพสจนและพฒนา

ดวยการดำาเนนการในทางปฏบตอยางตอเนอง จนกระทงเปนทฤษฎระดบกลาง (MRT)

ทสามารถนำาไปใชประโยชนในระดบนโยบาย และนำาไปประยกตใชในบรบททแตกตางได


1. อธบายความหมายของการประเมนผลโดยทวไปซงประกอบดวย การควบคม

กำากบและประเมนผล (Monitoring and Evaluation) เพอตดตามความ

กาวหนา การประเมนผลลพธ (Output: Objective based evaluation)

และการประเมนผลกระทบ (Outcome: Impact evaluation)

2. อธบายความหมายของการประเมนผลทใหความสำาคญกบองคประกอบ


ตางๆ ทเกดขนในชวตจรงในระบบสขภาพ บนพนฐานของ “ความพยายาม

ทจะเปลยนแปลงเพอการพฒนา” ในทนเรยกวา การประเมนตามความเปน

จรง (Realist Evaluation) ซงมทงองคประกอบของการประเมนผลเชง

ปฏบตการ (Operational Evaluation) และการประเมนผลเชงวเคราะห

(Analytical Evaluation)



o การประเมนผลโดยทวไป อยบนพนฐานของการควบคมกำากบและ

ประเมนผล (Monitoring and Evaluation) เพอตดตามความ

กาวหนา การประเมนผลลพธ (Output: Objective based evalua-

tion) และการประเมนผลกระทบ (Outcome: Impact evaluation)

ซงมความจำาเปนทจะนำามาใชประเมนผลระบบสขภาพอำาเภอ

o การประเมนผลทใหความสำาคญกบองคประกอบตางๆ ทเกดขนในชวต

จรง ในระบบพนฐานของ “ความพยายามทจะเปลยนแปลงเพอการ

พฒนา” ในทนเรยกวา “Realist Evaluation” ความพยายามทจะ

เปลยนแปลงดงกลาวกอนทจะลงมอดำาเนนการเปลยนแปลงถอไดวา

เปนการตงสมมตฐาน โดยเรยกสมมตฐานนวา “สมมตฐานของการ

เปลยนแปลง (Hypothesis of Change) หรอสมมตฐานเชงพลวตร

(Dynamic Hypothesis)” ผลของการลงมอดำาเนนการเปลยนแปลง

เพอการพฒนาระบบหรอพฒนาบรการในชวตจรงตามเปาหมายทตง

ไว เชน E.Q.E.SA. หรอ 1A4C และผานการประเมนผลตาม

กระบวนการ “Realist Evaluation” ผลลพธทไดจากการประเมน

กลายเปนทฤษฎเรยกในทนวา “ทฤษฎระดบกลาง (Middle Range

Theory: MRT)” ซงสามารถไดรบการพฒนาจากการดำาเนนการใน

ทางปฏบตอยางตอเนอง จนกระทงเปนทฤษฎระดบกลาง (MRT) ท

สามารถนำาไปใชประโยชนในระดบนโยบาย และนำาไปประยกตใชใน

บรบททแตกตางได



o การประเมนผลสวนใหญเปนลกษณะของการประเมนผลทวไป ปญหา

ทพบเปนปญหาความนาเชอถอของขอมลโดยเฉพาะอยางยง ขอมลท

ไดจากกนบนทกการใหบรการตามปกต (Routine) ของการใหบรการ

ปฐมภม


o เพมประสบการณทงการประเมนผลทวไป โดยใหความสำาคญกบการ

พฒนาเพอเพมความนาเชอถอของขอมล และการประเมนผลในลกษณะ

ทเรยกวา การประเมนตามความเปนจรง (Realist Evaluation) ทง

องคประกอบทเปนการประเมนผลเชงปฏบตการ (Operational Eval-

uation) และการประเมนผลเชงวเคราะห (Analytical Evaluation)


ภาคผนวกท 4ตวอยางเครองมอสำาหรบประเมนตนเอง

ดานสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอพฒนาโดย รศ.นพ.สรเกยรต อาชานานภาพ

LCC…………………………………. ประเมนครงท.......................

ตวอยางแบบประเมนตนเอง

ดานสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอำาเภอ

คำาชแจง

แบบประเมนตนเองนเปนเครองมอในการมองดวา ตนเองมการเปลยนแปลง

ของสมรรถนะในการบรหารจดการจากเขารวมเรยนรใน “โครงการเสรมดานสมรรถนะ

ในการบรหารจดการระบบสขภาพระดบอำาเภอ (DHML)” มากนอยเพยงใด

จงขอความรวมมอจากทานชวยใหขอมลตามความเปนจรง เพอประโยชนของ

ทานและโครงการฯ

ขอบคณทกทานทใหความรวมมอ


ชอ........................................................ นามสกล.........................................................

อำาเภอ ………………….........................… จงหวด ……………………….......................……...

วนทใหขอมล …………………………….......................

สวนท 1 ขอมลทวไป

คำาชแจง โปรดทำาเครองหมาย R และเตมคำาลงในชองวางทกำาหนด

1. เพศ ชาย หญง

2. อาย: …………………….. ป

3. สถานทปฏบตงาน

สำานกงานสาธารณสขจงหวด

โรงพยาบาลชมชน

โรงพยาบาลศนย

สำานกงานสาธารณสขอำาเภอ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

อน ๆ ระบ ……………………................................................

.......................................................................


4. ทานจบการศกษาในสาขาวชาใด

แพทย

ทนตแพทย

เภสชกร

พยาบาล

อน ๆ ระบ .......................................................................

5. ตำาแหนงงาน ……………………………………. ป

6. ประสบการณในการปฏบตงาน……………….. ป

7. ประสบการณในการปฏบตในระบบบรการสขภาพระดบอำาเภอ ………….ป


สวนท 2 ขอมลทแสดงถงความสามารถในการแสดงออกของผบรหาร ในการ

บรหารองคกร/หนวยงาน

คำาชแจง โปรดทำาเครองหมาย R โดยมความคดเหนของแตละขอคำาถาม แบง

ระดบเปน 5 ระดบ ตงแต 1 ถง 5 (1 = นอยทสด 2 = นอย 3 = ปานกลาง 4 =

มาก 5 = มากทสด)

หวขอประเมน

ระดบคะแนน

นอยทสด

นอยปานกลาง

มากมากทสด

(1) (2) (3) (4) (5)

การควบคมตนเอง

1. การรเทาทนและสามารถควบคมอารมณของตวเอง

2. การรบฟงคนอน

3. การชอบตอบโตคนอน

4. การทบทวนและปรบปรงตนเอง

การมวสยทศน

5. การเขาใจแนวคดและหลกการของภาพรวมและคณลกษณะพงประสงคขององคประกอบตางๆ ของระบบสขภาพอำาเภอ

6. การเขาใจถงการเปนผบรหารจดการทด

7. การตระหนกถงความสำาคญของการสรางความรวมมอกบภาคเครอขายทงในและนอกอำาเภอในการจดการกบปญหาสขภาพในชมชน

8. การสามารถแยกแยะความยากงายของการดำาเนนโครงการและการจดการกบปญหาสขภาพทแตกตางในระบบสขภาพอำาเภอ


การวางแผน

9. การรจกขนตอนการวางแผนแกปญหาและการบรหารจดการเชงระบบอยางครบถวน

10. การสามารถวเคราะหปญหาสขภาพในชมชน และการวเคราะหสถานการณ เพอตดสนใจดำาเนนกจกรรมหรอแกปญหาตางๆ ในชมชน และระบบสขภาพอำาเภอ

11. การสามารถนำาแหลงทรพยากร (คน เงน ของ)มาใชในการแกปญหาสขภาพและดำาเนนกจกรรมตางๆ ในชมชน

12. การทบทวนและปรบปรงแผนการทำางานอยางตอเนอง

การเปนผนำาการเปลยนแปลง

13. การมความคดสรางสรรค

14. การกลาคด กลาพด กลาทำา

15. การไดรบการยอมรบจากผทรวมทำางานดวยกน

16. การสามารถระดมความคดและความรวมมอจากผทรวมทำางานดวยกนและชมชน

การทำางานเปนทม

17. การทำางานรวมกบทมงาน ผรวมงาน และผทมสวนเกยวของตางๆ ไดด

18. การเคารพในความคดและความสามารถของผทรวมทำางานดวยกน

19. การคนหาจดแขงหรอขอดของผทรวมทำางานดวยกน และนำามาใชใหเกดประโยชนในการทำางาน

20. การชวยเหลอเกอกลผทรวมทำางานดวยกน

การใชเครองมอทางการจดการ

21. การรจกเครองมอทางการจดการตางๆ (เชน ระบบการเงน ระบบขอมลขาวสาร การพฒนาคน การสงเสรมการมสวนรวม ฯลฯ)


22. การสงเสรมการมสวนรวมของชมชน

23. การใชขอมลขาวสารในการวางแผนและดำาเนนการ

24. การเรยนรรวมกนกบทมงานและชมชน

คณคา

25. การสามารถเรยนร ทำาความเขาใจ และไมปฏเสธในการใหคณคาทแตกตาง

26. การตระหนกถงความสำาคญของการแสวงหาและการพฒนาใหเกดหรอใหมคณคารวม

ความสมพนธ

27. การมความสมพนธทดกบทมงาน ผทรวมงาน และผเกยวของตางๆ ในชมชนและระบบสขภาพอำาเภอ

การสอสาร

28. การพดคยและตดตอสอสารไดดกบผทรวมทำางานดวยกนและชมชน

อำานาจ

29. การเหนวาความแตกตาง (ดานอำานาจหนาท คานยม และมาตรฐาน) ของผทรวมทำางานดวยกน ไมเปนอปสรรคตอการทำางานรวมกน

30. การสามารถใชความแตกตาง (ดานอำานาจหนาท คานยม และมาตรฐาน) ของผทรวมทำางานดวยกน ใหเปนประโยชนตอการทำางาน

31. การใชประโยชนจากอำานาจหนาททแตกตาง (Author-ities) และอำานาจตางๆ (Powers) ทมอยในระบบสขภาพอำาเภอใหเกดประโยชนกบการทำางาน


ขอคดเหนเพมเตม

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

.............................................................................................................

หมายเหต เครองมอทใชสำาหรบประเมนสมรรถนะตนเองนสามารถดดแปลงไดตาม

เหมาะสมและประสบการณการใชของแตละเครอขายการเรยน

การจัดการเรียน¸„มอdhml.pdf · 2016-03-18 · (district health...

Documents