บทท 4 ตลาดสนคาและการก าหนดราคา

ในระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม กจกรรมทางเศรษฐกจด าเนนโดยกลไกราคา แมวาในปจจบนรฐบาลของประเทศตาง ๆ ไดเขามามบทบาทในการควบคมและก าหนดราคาสนคาบางประเภท เพอกอเกดความเปนธรรมในสงคมแตกยงมกจกรรมทางเศรษฐกจอกหลายชนดทมลกษณะการแขงขนสง กจกรรมทางเศรษฐกจเหลานด าเนนโดยกลไกราคา ซงเราจะเหนไดโดยทวไปวาเมอราคาสนคาชนดใดสงขน กมผเขาสการผลตสนคาชนดนนมากขน เมอผผลตแตละรายผลตสนคาชนดนนกนมากขน ราคาสนคาชนดนนในตลาดกจะเรมลดลง จนผผลตบางรายตองหยดกจการเมอราคาสนคาตกต าลง จงเหนไดวาเรองของราคาเปนเรองทมความส าคญมากในการด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ

ความหมายของราคาและตลาด

ราคา (price) หมายถง มลคาแหงการแลกเปลยนเมอคดเปนหนวยเงนตรา การคดมลคาเปนหนวยเงนตราชวยใหเกดความสะดวกในการแลกเปลยนเปนอยางมาก เพราะท าใหเราไมตองน าสนคาทเรามอยไปแลกกบสงทเราตองการ ทฤษฎทอธบายวาราคาถกก าหนดขนมาไดอยางไรนนมอยหลายทฤษฎ เชน เรมดวยทฤษฎทกลาววาราคาถกก าหนดโดยคาจาง ตอมาทฤษฎนกไดพฒนามาเปนทฤษฎทวา ราคาถกก าหนดโดยตนทนการผลต ทฤษฎดงกลาวนนเปนทฤษฎการก าหนดราคาทางดานอปทาน หลงจากนนไดมทฤษฎการก าหนดราคาทางดานอปสงค ซงกลาววาราคาถกก าหนดโดยอรรถประโยชนหนวยสดทาย และในทสดกไดมผสรางทฤษฎราคาขนมาใหมวาราคาถกก าหนดโดยอปสงค และอปทาน หรอกลไกตลาดซงกเปนทยอมรบกนอยในปจจบน

สวนค าวา “ตลาด” (market) เมอกลาวถงในความหมายทว ๆ ไป มกจะนกถงสถานทใดสถานทหนงทมลกษณะเฉพาะ เชน เมอผพดกลาววาก าลงจะไปตลาด สงทอยในใจผกลาวกคอสถานททมผขายจ านวนมากน าสนคามากมายหลายชนดออกมาวางขาย อยางไรกตามในความหมายทางเศรษฐศาสตร ค าวาตลาดจะกนความหมายทกวางกวานมาก ตลาดสนคาชนดหนง ๆ จะเกดขนไดทนททมการตกลงซอขายกน โดยทผซอและผขายอาจไมจ าเปนตองพบกนเลยกได การตดตอตกลงอาจท ากนโดยทางโทรศพท อนเทอรเนต หรอการตดตอผานคนกลางทเปนตวแทน

ตราบเทาทการตกลงซอขายสนคาสามารถเกดขนไดกเรยกไดวาไดเกดตลาดสนคานน ๆ ขนแลว ดงนนดวยพฒนาการทางดานการคมนาคมขนสง เทคโนโลยและการสอสารทกาวหนาออกไปทก

98

ขณะ ตลาดสนคาชนดหนง ๆ มแนวโนมทจะขยายขอบเขตกวางออกไปมากขน ๆ ตวอยางเชน ตลาดสนคาออนไลนทเรยกวาพานชยอเลกทรอนกส (e – commerce) เตบโตอยางรวดเรวตามยคทอนเทอรเนตเขาถงไดงายขน จากตลาดทจ ากดวงอยภายในทองถนกจะขยายเปนตลาดภายในจงหวด

ภายในประเทศหรอภายในภาคพนหนง ๆ เชน ตลาดเอเชย ตลาดยโรป และขยายขนาดไดถงระดบตลาดโลก นอกจากปจจยทางดานคมนาคมขนสง และการสอสารทมสวนก าหนดขอบเขตของตลาดแลว ลกษณะของตวสนคาเองกมสวนก าหนดขอบเขตของตลาดไดเชนกน สนคาทสามารถจดเปนมาตรฐานทแนนอน เชน ขาว แบงออกเปนเปอรเซนตตาง ๆ ผลไมแบงออกเปนเกรดตาง ๆ ตลาดจะยงกวางออกไปมาก เพราะการตกลงซอขายจะสามารถเกดขนไดโดยทผซอไมจ าเปนตองเหนตวสนคาทตนจะท าการซอ ความกาวหนาทางเทคโนโลยกเปนอกสวนหนงทชวยขยายขนาดตลาดของสนคาแตละชนดออกไปได ดงจะเหนไดวาดวยเทคโนโลยทพฒนาสงขนเรอย ๆ ตลาด ผก ผลไม และอาหารสดอน ๆ สามารถทจะขยายจากวงแคบภายในประเทศหนง ๆ ไปยงตลาดระดบโลกไดในปจจบน โดยผานกระบวนการเกบรกษาของสดโดยการแชแขง นอกจากแยกตลาดตามสนคาและบรการแลว เศรษฐศาสตรยงแยกตลาดตามปจจยการผลตดวย ดงไดทราบแลววาปจจยการผลตแบงออกเปนแรงงาน ทดน ทน และผประกอบการ ดงนนตลาดปจจยการผลตจงหมายถง กจกรรมแลกเปลยนซอขายปจจยการผลตดงกลาวททราบกนอย อนไดแก ตลาดแรงงาน ตลาดทดนและตลาดอสงหารมทรพย (เฉพาะอสงหารมทรพยทใชเปนโรงงานและสถานประกอบการ ส านกงาน ซงถอวาเปนปจจยทนอยางหนง) ตลาดเงนและตลาดทน (อาจแยกยอยตามลกษณะของเครองมอในตลาดไดอก เชน ตลาดตราสารหน ตลาดเงนตราตางประเทศ ตลาดหลกทรพยเปนตน)

ฉววรรณ สายบว (2545) กลาวถงระบบเศรษฐกจตลาด (market economy) หรอระบบเศรษฐกจตลาดเสร (free market economy) คอ ระบบทใช “กลไกตลาด” (market mechanism) หรอ “กลไกราคา” (price mechanism) ชวยในการจดสรรทรพยากรในการผลตสนคาและบรการตาง ๆ (วาทรพยากรทมอยอยางจ ากด หรอหายากควรจะน าไปท าอะไรหรอผลตอะไร ผลตอยางไร และสนคาทผลตขนมา ใครควรจะไดไป ทจะกอใหเกดคาหรอประโยชนสงสด ในการตอบสนองความตองการทางเศรษฐกจของมนษย) จงถอวา “คณคา” และ “ราคา” ของสนคาก าหนดโดยตลาดหรอโดย “ใจ” ทงใจของผบรโภคและใจของผขาย (subjective theory of value) ใจของผบรโภค แสดงคาทมอยในใจผานทางอปสงค (demand) โดยเมอก าหนดความมงคงหรอรายได และรสนยมและความพอใจของผบรโภคให จะชวยใหค าตอบหรอสญญาณแกผผลตหรอผขาย (supply) วาสนคาใดควรถกผลต (สนคาทเปนทตองการของตลาดหรอของผบรโภคหรอผซอ) และขายใหแกคนทใหราคาดทสด (ผบรโภคทเหนคาหรอพอใจในสนคามากกจะเตมใจทจะจายในราคาแพงแกสนคานน)

99

ซงถาแตละบคคลมพฤตกรรมในการแสวงหาความพอใจสงสด (utility optimization) เหมอน ๆ กน เมอแตละบคคล บรรลความพอใจสงสดของตนเองแลว ในทสดกจะท าใหสวสดการสงคม โดยสวนรวมดขนเอง และภายใตพฤตกรรมเชนน ท าใหตนทนการผลตต า และการใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดหรอหายากเปนไปอยางมประสทธภาพสงสด

อยางไรกตามในทางเศรษฐศาสตรโดยรวมแลวทงตลาดผลผลตและตลาดปจจยการผลตนน แบงตลาดออกเปน

ก. ตลาดแขงขนสมบรณ (perfectly competitive market) ข. ตลาดแขงขนไมสมบรณ (non- perfectly competitive market) แบงยอยออกเปน

(1) ตลาดกงแขงขนกงผกขาด (monopolistic competition market) (2) ตลาดผกขาดอยางแทจรง (pure monopoly market) (3) ตลาดผขายนอยราย (oligopoly market)

1. ตลาดแขงขนสมบรณ

1.1 ลกษณะของตลาดแขงขนสมบรณ ตลาดแขงขนสมบรณ มลกษณะทส าคญแบงออกไดเปน 5 ลกษณะ ดงน

1.1.1 ผซอและผขายจ านวนมาก การทผซอและผขายเปนจ านวนมากท าใหไมมทงผผลต (ผขาย) และผบรโภค (ผซอ) คนใดมอ านาจเดดขาดในตลาด จ านวนสนคาทซอขายของผซอและผขายแตละคนนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบจ านวนสนคาทซอขายกนทงหมดในตลาด ดงนนการเปลยนแปลงจ านวนสนคาทซอขายของผซอและผขายแตละคนจะไมมผลกระทบแตอยางใดตอราคาสนคาในตลาด

1.1.2 หนวยธรกจสามารถเขาออกจากตลาดไดโดยเสร ผผลต (ผขาย) แตละรายมความเปนอสระทจะเขาหรอออกจากตลาด โดยพจารณาจากความสามารถของตนเองวาจะสามารถขายในราคาทมอยในตลาดไดหรอไม อกทงในสถานการณดงกลาวจะไมมการรวมหวกน ท งระหวางผซอและผขาย

1.1.3 ปราศจากกฎขอบงคบทเขมงวดของรฐบาล ซงท าใหปราศจากอปสรรคขวางกนการเขามาของหนวยธรกจ เพราะไมตองมใบอนญาต หรอไมมการก าหนดคณสมบตของหนวยธรกจทจะเขามามสวนในการผลต เปนตน

1.1.4 สนคาทซอขายมลกษณะเหมอนกน หนวยธรกจทกหนวยจะผลตสนคาทมลกษณะเหมอนกนในทกลกษณะ และสามารถทดแทนกนไดในทกกรณ ไมมการท าใหสนคามลกษณะแตกตางจากสนคาของผผลต (ผขาย) คนอนในตลาด ดงนนผซอจะไมสนใจถงแหลงทมาของสนคา เพราะซอจากผขายรายใดกไมมความแตกตางกน

100

1.1.5 ผซอและผขายมขาวสารและขอมลเพยงพอเกยวกบตลาด ลกษณะเชนนท าใหผขายแตละคน ไมสามารถขนราคาสนคาของตนเองไดอยางเสร เพราะผซอจะทราบทนทท าใหสนคาขายไมไดเลย ดงนนผซอจะไมเสนอซอในราคาทสงกวาราคาทเปนอย และไมมผขายรายใดขาย ณ ราคาทต ากวาราคาทเปนอยฉะนนจะมราคาเพยงราคาเดยวส าหรบสนคา นอกจากโครงสรางลกษณะของตลาดแขงขนสมบรณตามทกลาวมาแลว ยงมต าราบางเลมไดเขยนแตกตางจากนอก 2 ลกษณะ คอ

1.1.6 สามารถเคลอนยายปจจยการผลตไดอยางเสร ปจจยการผลตทกชนดไมวาจะเปนแรงงานหรอเครองจกร สามารถเคลอนยายไปแหลงผลตทเหมาะสมทตองการใชไดในทกกรณ โดยปราศจากขอขดขวางใด ๆ ไมวาจะเปนคาธรรมเนยม ใบอนญาต นนคอไมมผหนงผใดผกขาดปจจยการผลต ผเปนเจาของปจจยการผลตทกชนดมอสระในการขายปจจยการผลตไปสแหลงผลตทกแหลงทใหผลตอบแทนดกวา

1.1.7 ไมมการโฆษณา เนองจากสนคามลกษณะทเหมอนกนทกประการ ผผลต (ผขาย) จะไมไดประโยชนอนใดจากการโฆษณา อกทงผขายและผซอกมขอมลขาวสารดานการตลาดเปนอยางด จงไมมความจ าเปนทจะตองมการโฆษณา ถาจะมการแขงขนกนาจะเปนเรองของราคามากกวา

อยางไรกตามในสภาวะทเปนจรงจะไมมตลาดทเปนตลาดแขงขนสมบรณเลย เพราะตลาดซงมคณสมบตดงขางตนไมมจรง เปนแตเพยงตลาดในอดมคต แตการศกษาถงลกษณะและการก าหนดราคาสนคาในตลาดแขงขนสมบรณจะเปนตวแบบส าหรบศกษาตลาดแขงขนประเภทอน ๆ อยางไรกตามตลาดสนคาบางชนดกพอทจะอนโลมใหเปนตลาดแขงขนสมบรณได เชน ตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย และตลาดสนคาเกษตรลวงหนา เปนตน นอกเหนอจากนนจากการเปดการคาเสรกนมากขนในปจจบนกมผลท าใหสนคามลกษณะคลายตลาดแขงขนสมบรณมากขน ตวอยางเชน การเปดเสรทางการคาของกลมประเทศอาเซยน ทเรยกวาขอตกลงการคาเสรอาเซยน (AFTA : ASEAN Free Trade Agreement หรอเขตการคาเสรอาเซยน เปนการรวมกลมทางเศรษฐกจของประเทศ 10 ประเทศในกลมอาเซยนหรอสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงไดแก อนโดนเซยบรไนดารสซาลาม กมพชา ลาว มาเลเซย เมยนมาร ฟลปปนส สงคโปร ไทย และเวยดนาม) มผลท าใหสนคาและปจจยการผลตเคลอนยายไดอยางเสรมากขน เมอแตละประเทศมการแขงขนในการผลตกนมากขน ในทสดกจะท าใหราคาสนคาไมแตกตางกนมากนก ซงเปนประโยชนกบผบรโภค แตอาจท าใหเกดผลกระทบกบผผลตอนเนองมาจากการแขงขนทมากขน รวมถงผลกระทบทางออมอนเนองมาจากการใชทรพยากรทมากขน

101

1.2 การก าหนดราคาและผลผลตในตลาดแขงขนสมบรณ เนองจากตลาดทมการแขงขนอยางสมบรณนน ประกอบดวยผซอและผขายจ านวนมากผซอและผขายแตละรายเปนเพยงรายยอย ๆ ในตลาด ซงไมอทธพลใด ๆ ตอการก าหนดราคา เพราะสนคาของผขายแตละรายมจ านวนนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบปรมาณสนคาทงหมดทมอยในตลาด ราคาทท าการซอขายกนในตลาดจะถกก าหนดขนโดยอปสงคและอปทานอยางแทจรง โดยผขายแตละรายจะยอมรบเอาราคาทอปสงคและอปทานของตลาดก าหนดขนมาเปนราคาขายของตน และผขายแตละรายจะขายสนคาจ านวนเทาใด กไมมผลกระทบกระเทอนตอราคาตลาด

1.3 เสนอปสงคของผผลตแตละราย ลกษณะของตลาดแขงขนสมบรณ มจ านวนผขายแขงขนกนมาก ผขายจงไมสามารถก าหนดราคาขายไดตามใจตนเอง ตองขายตามราคาตลาด ซงเปนกลไกราคาถกก าหนดโดยอปสงคและอปทานรวมของตลาด เสนอปสงคจงเปนเสนขนานกบแกนนอน แสดงวาตลาดมราคาเพยงราคาเดยว ถาขนราคาแมเพยงเลกนอยกจะไมมใครซอเลยเพราะมสนคามากมายใหเลอกซอ ขณะนนผผลตหรอผขายแตละรายสามารถขายสนคาไดหมดโดยไมตองลดราคา เสนอปสงคจงมความยดหยนสมบรณ (คาความยดหยนอปสงคเปนคาอนนต) แสดงไดดงภาพท 4.1 ราคา P D

0 ปรมาณ

ภาพท 4.1 เสนอปสงคในตลาดแขงขนสมบรณ

1.4 ดลยภาพของผขายในระยะยาว ในระยะยาวผขายมโอกาสทจะเปลยนแปลงขนาดการผลต และมการเขาออกจากตลาดตราบใดทการปรบตวและเปลยนแปลงยงคงด าเนนอย ผลผลตในตลาดกอาจจะมการขยายตว

102

หรอหดตวกได ในระยะยาวปจจยการผลตเปลยนแปลงไดทกตว และตนทนการผลตทงหมดจะเปนตนทนผนแปรทงหมด เพราะฉะนนผขายจะเลอกปรบปรงขนาดของโรงงานและจ านวนผลผลตใหเหมาะสมทสด คอ สามารถเลอกผลตตรงจดทเสยตนทนนอยทสดส าหรบปรมาณการผลตสนคาอน ผผลตในระยะยาวจะอยในฐานะทแตกตางจากผผลตในระยะสน กลาวคอการผลตในระยะยาว ราคาตลาดตองคมกบตนทนการผลตทกชนด และอยางนอยตองคมกบตนทนเฉลยระยะยาว จงจะสามารถด าเนนการผลตตอไปได จากความหมายของดลยภาพทหมายถงสภาวะสมดลนน ในดลยภาพระยะยาวหนวยธรกจไมมแนวโนมทจะเปลยนแปลงการผลต นอกจากนหนวยธรกจยงไมสามารถปรบเปลยนไปผลตในระดบตนทนทถกกวาทเปนอยในระดบผลผลตเทากน จงหมายความวาหนวยธรกจจะด าเนนการผลตบนเสนตนทนการผลตเฉลยระยะยาว และในดลยภาพระยะยาวหนวยธรกจจะท าการผลตในระดบผลผลตทใหก าไรสงสดดวยโรงงาน หรอขนาดของหนวยธรกจทเลอกสรรวาเหมาะสมทสด เงอนไขประการหนงของดลยภาพในระยะยาวของหนวยธรกจคอ หนวยธรกจจะไดเพยงก าไรปกตเทานน หรออาจจะกลาววาราคาทไดรบจะเทากบตนทนเฉลยพอด เหตผลทควรทราบวาเปนเพราะเหตใดกคอ ถาสมมตวาหนวยธรกจไดก าไรเกนปกตหนวยธรกจใหม ๆ กจะเขาไปท าการผลตในตลาดเปนจ านวนมาก เนองจากการเขาหรอออกจากธรกจกระท าไดโดยปราศจากกฎเกณฑใด ๆ มองอกดานหนง ถาหากประสบการขาดทนกจะมการถอนตวจากตลาดเชนกน ถาสภาพด าเนนไปตามทกลาวมาคอ มการเขามาและออกไปจากธรกจของหนวยธรกจตลาดหรอธรกจกจะไมอยในภาวะดลยภาพ เพราะดลยภาพในระยะยาวทเรากลาวคอ การปรบตวทงหมดของหนวยธรกจจะตองเสรจสนสมบรณ โดยทตลาดจะอยในภาวะทไมมการเปลยนแปลงอกตอไป

2. ตลาดแขงขนไมสมบรณ 2.1 ตลาดกงแขงขนกงผกขาดหรอตลาดผขายมากราย (monopolistic competition

market) ลกษณะของตลาดกงแขงขนกงผกขาดคลายกบตลาดแขงขนสมบรณ คอ มผซอผขายมากราย ผซอผขายสามารถเขาออกจากตลาดไดอยางเสร สนคาสามารถเคลอนยายจากทหนงไปยงอกทหนงไดอยางสะดวกโดยไมเปนผลตอตนทนการผลต และผซอผขายตางมความรอยางดในเรองการตลาด แตลกษณะทแตกตางประการหนงกคอ สนคาในตลาดกงแขงขนกงผกขาดมลกษณะและคณภาพแตกตางกนบาง หรออยางนอยผซอมความรสกเหมอนกบวาสนคามคณภาพตางกน ดวยเหตนจงท าใหผขายในตลาดกงแขงขนกงผกขาดสามารถทจะก าหนดราคาสนคาไดบาง เชน สบ ยาสฟน ผงซกฟอก รานตดผม และรานเสรมสวย เปนตน โดยตลาดกงแขงขนกงผกขาดม

103

ลกษณะใกลเคยงกบตลาดแขงขนสมบรณ นนคอจากตลาดแขงขนสมบรณมความยดหยนอปสงคเปนคาอนนต โดยตลาดกงแขงขนกงผกขาดจะมความยดหยนมากเหมอนกนแตไมถงกบเปนคาอนนต เนองจากยงเปนตลาดกงแขงขนเปนตลาดทมอยในความเปนจรง เสนอปสงคของตลาดกงแขงขนกงผกขาดจงคอย ๆ ลาดลงแสดงไดดงภาพท 4.2 ราคา D 0 ปรมาณ

ภาพท 4.2 เสนอปสงคในตลาดกงแขงขนกงผกขาด

ตลาดกงแขงขนกงผกขาดทเหนไดชดเจนในปจจบน คอ ธรกจคาปลกรายใหญทมสดสวนการครองตลาดสงขนกวาเดมเรอย ๆ ซงท าใหอ านาจตอรองเหนอผผลตสนคาสงขนตามไปดวย สามารถใชอ านาจตอรองดงกลาวเจรจาท าสญญาทเอาเปรยบผผลตสนคาไดมากขน ซงผลของการใชอ านาจตอรองอยางไมเปนธรรมดงกลาว อาจจะน าไปสการแขงขนทบดเบอนระหวางผผลตสนคาดวยกนเอง กลาวคอผผลตสนคาทผลตสนคาทมคณภาพและราคาทไมแพง แตไมมเงนทจะจายคาแรกเขาและคาใชจายอน ๆ ทธรกจคาปลกขนาดใหญเรยกรองจะถกตดออกไปจากการแขงขนกบผผลต สนคาทอาจผลตและจ าหนายสนคาทมคณภาพดอยกวา แตมเงนจายคาแรกเขาและคาใชจายอนๆ ตามทธรกจคาปลกขนาดใหญเรยกรอง นอกจากนนสดสวนการครองตลาดของธรกจคาปลกของประเทศไทยเกนกวาครงหนงเปนสดสวนการครองตลาดของผประกอบธรกจคาปลกรายใหญเพยงไมกราย และหากมการแยกธรกจประเภท hypermarket ออกมาเปนตลาดตางหาก (relevant market) แลว ธรกจ hypermarket จะตกอยในมอของผประกอบการคาปลกรายใหญเพยง 4 รายเทานนเอง กลาวคอระดบการกระจกตวทางเศรษฐกจของผประกอบการ ทมสดสวนการครองตลาดสงสด 4 อนดบแรกจะสงถง รอยละ 100 ซงท าใหตลาดคาปลกสมยใหมประเภท hypermarket กลายเปนตลาดกงแขงขนกงผกขาด (ศกดา ธนตกล, 2549, 5)

104

2.2 ตลาดผกขาดอยางแทจรง (pure monopoly market) ตลาดผกขาดอยางแทจรงเปนตลาดแขงขนไมสมบรณอยางแทจรง โดยมลกษณะ

ส าคญของตลาด คอ มผขายหรอผผลตเพยงรายเดยว หรอเพยงกลมเดยว สนคามลกษณะไมเหมอนใคร เปนสนคาหายากไมสามารถใชแทนกนได ผผลตหรอผขายสามารถก าหนดราคาสนคา หรอปรมาณขายไดทางใดทางหนง ถาก าหนดราคาสนคากไมสามารถก าหนดปรมาณขายได หรอก าหนดปรมาณขายกไมสามารถก าหนดราคาขายได เปนตน ผผลตสามารถกดกนไมใหคแขงขนรายอนเขามาแขงขน เชน การผกขาดดวยกฎหมายหรอการผกขาดดวยเทคโนโลยการผลต ตวอยางสนคาในตลาดผกขาดอยางแทจรงในประเทศไทย ไดแก สลากกนแบงรฐบาลทมปญหาการขายสลากกนแบงรฐบาลเกนราคาอยเสมอ โดยในปจจบนการจ าหนายสลากเกนราคา สงถงรอยละ 25-50 และนาจะเปนสนคาทมการจ าหนายเกนราคาสงทสดกเปนได ทง ๆ ทหนวยงานทรบผดชอบในการจดจ าหนายคอ หนวยงานของรฐเอง ดงนนนอกจากปญหาผลกระทบทางสงคมทเกดจากการมสลากกนแบงรฐบาล ซงถอเปนการพนนประเภทหนงแลวยงมปญหาการเอาเปรยบผบรโภคอกดวย (นวลนอย ตรรตน, 2553, 4) อยางไรกตามเพอปองกนไมใหผขายเอารดเอาเปรยบผซอ รฐบาลจงมกจะเขาไปมบทบาทในการควบคม และก าหนดราคาสนคาในตลาดผกขาดอยางแทจรงนอยเสมอ ดงนน ตลาดผกขาดอยางแทจรงมคาความยดหยนอปสงคนอย อนเนองมาจากผขายมอ านาจมากกวาผซอ คอ ผขายสามารถก าหนดราคาสนคา หรอปรมาณขายไดทางใดทางหนง เสนอปสงคของตลาดผกขาดอยางแทจรงจงมลกษณะความชนลาดลงแสดงไดดงภาพท 4.3

ราคา D 0 ปรมาณ

ภาพท 4.3 เสนอปสงคในตลาดผกขาด

105

2.3 ตลาดผขายนอยราย (oligopoly market)

ตลาดผขายนอยรายเปนตลาดทอยระหวางตลาดผกขาดและตลาดกงแขงขนกงผกขาด และดจะคอนขางไปทางตลาดผกขาดมากกวา โดยตลาดผขายนอยรายจะมหนวยธรกจจ านวนนอยเพยงสองสามรายทผลตสนคาออกจ าหนายในตลาด สนคาทผลตออกจ าหนายมลกษณะแตกตางกน แตสามารถใชแทนกนได ความแตกตางของตลาดผขายนอยรายจากตลาดกงแขงขนกงผกขาด จะอยทจ านวนหนวยธรกจในตลาดผขายนอยรายจ านวนหนวยธรกจในตลาดจะมนอยมาก จนกระทงการด าเนนงานของหนวยธรกจแตละรายมผลกระทบซงกนและกนอยางมาก ถาหนวยธรกจหนวยใดหนวยหนงด าเนนนโยบายอนใดอนหนง เปนตนวา ลดราคาสนคาจะสงผลกระทบท าใหยอดขายของหนวยธรกจอนลดลงจนเหนไดชด เพราะมหนวยธรกจอยเพยงไมกรายในตลาด และหนวยธรกจทไดรบผลกระทบจากการด าเนนนโยบายของหนวยธรกจหนวยแรกกจะตองปรบปรงเปลยนแปลงนโยบายของตนเพอรบผลกระทบทเกดขน อนจะมผลสะทอนกลบไปยงหนวยธรกจหนวยแรกอยางแนนอน ผลดงกลาวนจะไมปรากฏขนกบตลาดกงแขงขนกงผกขาด เพราะในตลาดกงแขงขนกงผกขาดมหนวยธรกจจ านวนมาก จนผลกระทบจากการด าเนนนโยบายของหนวยธรกจรายหนง ๆ จะถกกระจายออกไปจนไมเปนทสงเกตเหนไดชดแจง แตในตลาดผขายนอยรายผลกระทบจากการด าเนนนโยบายของหนวยธรกจรายหนง ๆ มผลกระทบตอหนวยธรกจรายอน ๆ นบเปนปจจยส าคญทสดทมาก าหนดนโยบายของหนวยธรกจในตลาด ตวอยางสนคาในตลาดผขายนอยรายในประเทศไทย ไดแก ธรกจใหบรการเครอขายโทรศพทเคลอนทในปจจบน ซงมการตอบโตในเรองราคากบอยอยางเสมอ เปนตน

ลกษณะของเสนอปสงคและเสนรายรบหนวยสดทายของหนวยธรกจในตลาดผขายนอยรายนน โดยปกตมกมไดมการระบแนชดถงลกษณะของเสนอปสงคในตลาดวาเปนอยางไร ทงนเพราะวาการวเคราะหนโยบายของหนวยธรกจในตลาดลกษณะน ไมสามารถท าตามลกษณะการวเคราะหในสามตลาดทผานมาได เนองจากเราไมสามารถก าหนดรปแบบทแนนอนของนโยบายของหนวยธรกจได อนเปนผลจากการขนอยระหวางกนและกนอยางมากของผผลตแตละราย อยางไรกตามกพอจะกลาวไดวาเสนอปสงคของหนวยธรกจในตลาดผขายนอยรายน จะเปนเสนทลาดลงจากบนซายลงมาลางขวาเชนเดยวกบเสนอปสงคของหนวยธรกจในตลาดแขงขนไมสมบรณอน ๆ และความชนของเสนตลอดจนระยะหางจากแกนตงคงอยระหวางตลาดผกขาดและตลาดกงแขงขนกงผกขาด กลาวคอเสนอปสงคของหนวยธรกจในตลาดผขายนอยราย นาจะมความชนของเสนนอยกวาความชนของเสนอปสงคในตลาดผกขาด แตมากกวาความชนของเสนอปสงคในตลาดผกขาดและตลาดกงแขงขนกงผกขาด แตทงนทตงของเสนกนาจะอยระหวางกลางของเสนอปสงคในตลาดผกขาดและตลาดกงแขงขนกงผกขาด อยางไรกตามนกเศรษฐศาสตรหลายทานเชอวาผขาย

106

แตละรายจะตองคอยระวงการตอบโตจากคแขงขน จงมกหลกเลยงการใชราคาเปนเครองมอในการแขงขน สงผลใหราคาสนคาจงมกจะคงทไมคอยเปลยนแปลง แตจะเปลยนแปลงอยางรวดเรวจนท าใหเสนอปสงคหกมม เนองจากมการตอบโตในการแขงขน ดงภาพท 4.4

ราคา P1 P2 D 0 Q1 Q2 Q3 ปรมาณ

ภาพท 4.4 เสนอปสงคในตลาดผขายนอยราย

ลกษณะอกอยางหนงของตลาดผขายนอยราย เรยกวา คารเทล (cartel) หมายถง การตกลงรวมกนอยางเปนทางการระหวางบรษทในอตสาหกรรมทมผขายนอยราย สมาชกของคารเทลจะตกลงรวมกนในเรอง ราคา จ านวนผลผลตในอตสาหกรรมทงหมด สวนแบงตลาด การจดสรรลกคา การแบงเขต การตกลงรวมกนก าหนดราคาประมล การจดตงองคการขายรวมกน และการแบงก าไร เปนตน คารเทลในความหมายนคลายกบการสมรรวมคดกนแบบเปดเผยและเพอประโยชนรวมกนของบรษทสมาชก โดยทวไปแลวพฤตกรรมของตลาดนพยายามทจะเลยนแบบพฤตกรรมการผกขาด โดยการจ ากดผลผลตของอตสาหกรรมการขนราคาสนคาหรอก าหนดราคาสนคาเพอใหไดก าไรสงขนคารเทลแบบเปดเผยและไมเปดเผยมลกษณะดงน (องคการอตสาหกรรม, 2552)

(1) คารเทลแบบเปดเผย รฐบาลอาจก าหนดและบงคบใชกฎหมายทเกยวกบราคาผลผลตและอน ๆ export cartels และการตกลงทางการขนสงสนคาทางเรอ (shipping conference) เปนตวอยางของคารเทลแบบเปดเผย (2) คารเทลแบบไมเปดเผย จะตองเปนการท าความตกลงรวมกนทมเงอนไขทจะกอประโยชนรวมกน แตบคคลภายนอกจะไมร คารเทลทประสบผลส าเรจไมวาจะเปนแบบเปดเผยหรอไมเปดเผย ตองรวมแรงรวมใจกน ประสานกน และความยนยอมรวมกนในหมสมาชก ซงหมายความวาสมาชกของคารเทลจะตองสามารถตรวจพบเมอมการฝาฝนขอตกลงเกดขนและสามารถลงโทษผฝาฝนได

107

ตารางท 4.1 การเปรยบเทยบลกษณะและโครงสรางของตลาดแตละประเภท

ล าดบ

ลกษณะ แขงขน

ตลาดแขงขน สมบรณ

ตลาดกงแขงขนกงผกขาด

ตลาดผขายนอยราย ตลาดผกขาด สนคาเหมอนกน สนคาแตกตางกน

1. ตวอยางสนคา

สนคาเกษตร - ขาว - ผลไม - ปลา

สนคาทวไป - เสอผา - ผงซกฟอก - แวนตา

สนคาราคาถกไมตองใชเวลาในการตดสนใจซอ - น าอดลม - ปนซเมนต - สงกะส - น ามน

สนคาราคาแพงตองใชเวลาในการตดสนใจซอ - เครองใชไฟฟา - เครองจกร - รถยนต - คอมพวเตอร

- น า ไฟ - โทรศพท - รถไฟ - รถเมล - สลากกนแบง

2. จ านวนผผลต มมาก มมาก ตงแต 2 รายขนไป ม 1 ราย 3. ลกษณะ

สนคาในสายตาของผบรโภค

สนคาเหมอนกนและใชทดแทนกนไดสมบรณ

สนคาแตกตางกนแตใชแทนกนไดบาง

สนคาเหมอนกนใชแทนกนไดด

สนคาแตกตางกนใชแทนกนไดยาก

สนคาไมเหมอนใคร หายากและใชแทนกนไมได

4. อ านาจการตงราคา

โดยอปสงคและอปทานหรอราคาตลาด

ผผลตก าหนดราคาแตไมตงราคาสงเกนไปจนเสยลกคา

รวมหวกนตงราคา หรอตงตามราคาผน า

ผผลตตงราคาหรอรฐบาลควบคมราคา

5. การสงเสรมการขาย

ไมตองมการสงเสรมการขาย

- โฆษณา/แถม - ปรบปรงคณภาพ - ทสดอาจลดราคา

- เนนโฆษณา และ - ปรบปรงคณภาพสนคา - แลก แจกแถม

ไมตองเพยงแตประชาสมพนธใหรจกสนคา

6. การตงหรอเลกกจการกระท าได

เสร เสร ถกกดกน ไมเสร

7. ลกษณะของความยดหยนของอปสงค

108

8. ผผลตไดรบก าไรในระยะยาว

ก าไรปกต ก าไรปกตหรอก าไรเกนปกตขนอยกบจ านวนคแขง

ก าไรเกนปกตและอาจไดรบก าไรมากนอยขนอยกบตนทนการผลตของแตละราย

ก าไรเกนปกต ยกเวน รฐบาลควบคมราคา

ทมา : วนรกษ มงมณนาคน, 2551.

บทบาทและความส าคญของรฐบาลในการแทรกแซงตลาดในทางเศรษฐกจ

อดม สมธ ซงถอไดวาเปนผใหก าเนดวชาเศรษฐศาสตรจากการเขยนหนงสอ “The Wealth of Nations” นนในเนอหาไดน าเสนอแนวคดหลก 2 ประการ ซงเปนพนฐานของวชาเศรษฐศาสตร คอ

1. การแขงขนกนโดยเสรของประชาชนในฐานะผซอ คอ ผแสวงหาสนคาและบรการทคมคาทสดตามความตองการของตนเอง และในขณะเดยวกนการแขงขนของผประกอบการในการทจะผลตสนคาและบรการ ใหไดในราคาถกและคณภาพดทสดจะน ามาซงประสทธภาพสงสดและใหผล ประโยชนสงสดกบเศรษฐกจโดยรวม หมายความวาความพยายามของทกฝายทจะแสวงหาผลประโยชนสวนตนจะน ามาซงผลประโยชนสวนรวม กลาวคอการแขงขนอยางเสรจะน ามาซงประสทธภาพสงสดทางเศรษฐกจ (economic efficiency)

2. โดยทวไปแลวการตดสนใจเกยวกบการขบเคลอนทางเศรษฐกจจงไมจ าเปนจะ ตองมหนวยงานของรฐหรอองคกรกลางใดทจะตองมความรอบรหรอความสามารถพเศษ เพอชวยตดสนใจหรอวางแผนเกยวกบเศรษฐกจและการพาณชยของประเทศ ตรงกนขามการกระจายอ านาจในการตดสนใจ (decentralized decision-making) ใหขนอยกบผบรโภคและผประกอบการจะเปนสงทเหมาะสมทสด ซงในสวนนระบบตลาดเสรนนมสมมตฐานคลายคลงกบระบบการเมองแบบ ประชาธปไตย กลาวคอระบบตลาดเสรคอการทอ านาจทางเศรษฐกจอยกบประชาชน ในขณะทในระบอบประชาธปไตยนนอ านาจการปกครองอยกบประชาชนเชนกน

แตตอมาในระยะยาวกสามารถเหนขอบกพรองตาง ๆ ของระบบตลาดเสรเกดขนอนเนองมาจากการเสรมากเกนไป ซงจ าเปนทรฐบาลตองเขามาควบคมหรอแทรกแซงบาง ศภวฒ สายเชอ (2553) กลาววา รฐบาลจ าเปนตองมการเขามาแทรกแซงในประเดนตาง ๆ ดงน

1. ความเปนธรรมทางเศรษฐกจนนอาจเกดขนหรอไมเกดขนกไดจากกลไกตลาดเสร กลาวคอ ระบบเศรษฐกจทความร ารวยกระจกตวอยกบคนไมกคน ซงหลายคนจะมองวาไมเปนธรรมนนกมประสทธภาพทางเศรษฐกจได ท าใหมเหตสมควรทรฐบาลจะเกบภาษคนรวยเพอน าเอา

109

ไปชวยเหลอคนจนใหมฐานะทดขน แตการกระท าดงกลาวยอมจะบนทอนประสทธภาพทางเศรษฐกจ ตวอยางเชน หากพยายามเกบภาษคนรวยมากกอาจท าใหความกระตอรอรนทจะสรางความมงคงใหกบตวเอง และประเทศลดลง หรอคนเกงกอาจตองยายถนฐานออกไปอยประเทศอน ๆ ทเกบภาษนอยกวากได

2. บรการบางประเภทของรฐนนเปนบรการทใหประโยชนแกสวนรวม ท าใหยากทจะอาศยกลไกตลาดผลตออกมาไดในปรมาณและคณภาพทเหมาะสม (public goods) เชน งบประมาณดานการทหารเพอปกปองคมครองประเทศ เปนคาใชจายทอาศยกลไกตลาดไมได เพราะคนหลายคนจะอยากไดประโยชนจากบรการดงกลาว แตไมอยากรวมจายเงน (free rider) ในกรณดงกลาวจงตองมการบงคบจายโดยการเกบภาษ

3. มความเปนไปไดวาในชวงทเศรษฐกจจะซบเซาอยางยาวนาน ภาครฐจะตองเขามาเปนแกนน าในการขบเคลอนเศรษฐกจ โดยการเรงการใชจายและการลงทน แมวาจะตองขาดดลงบประมาณ (กเงน) มาใชในการเรงฟนฟเศรษฐกจกเปนสงทสมควรท าเพราะเมอเศรษฐกจขยายตวดสสภาวะปกต รฐกจะมรายไดจากการเกบภาษเพมขนเพยงพอทจะใชคนเงนกดงกลาว

4. ในบางกรณการผลตสนคาอาจท าใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมเสมอนกบการทผผลตใชทรพยากรของประเทศ (การท าใหสงแวดลอมทมคณภาพสงมคณภาพต าลง) โดยไมตองจายเงน ซงจะสงผลใหเกดการผลตสนคาดงกลาวมากเกนไป (หรอการสรางมลพษมากเกนไป) ดงนน รฐบาลจงควรเกบภาษเทากบผลกระทบตอสภาวะสงแวดลอมทเกดจากการผลตสนคาดงกลาว

เนองจากระบบเศรษฐกจของประเทศไทยเปนระบบเศรษฐกจแบบผสมทคอนขางไปทางทนนยม นนคอกลไกราคายงมบทบาทอยางมากในระบบเศรษฐกจของไทย ซงเราจะเหนไดวา เมอสนคาและบรการใดทมราคาสง มก าไรมาก กจะมผเขาไปผลตสนคาและบรการนนกนมาก ท าใหก าไรลดลงไป และเมอก าไรลดลง ผผลตบางรายกจะถอนตวออกไปจากการแขงขน บางรายกอาจจะหยดกจการ ท าใหผผลตมจ านวนนอยลง ราคากจะปรบตวสงขนไป ในระบบเศรษฐกจของไทยอปสงคและอปทานกมสวนส าคญในการก าหนดราคาสนคา เมออปสงคส าหรบสนคาและบรการเพมขน ราคาสนคาจะสงขน ตวอยางเชน ราคาดอกกหลาบในวนวาเลนไทนจะแพงมากเปนพเศษ หรอราคาไกจะแพงมากในเทศกาลตรษจน เพราะอปสงคส าหรบดอกกหลาบและไกจะสงมาก ราคาสนคาจะเพมขน แตเมอถงฤดกาลของผลไมชนดใด ราคาของผลไมชนดนนกจะถกมาก ท าใหราคาสนคาต าลง และภายหลงจากการเกบเกยวขาว ราคาขาวจะถกเพราะมปรมาณการผลตมากเกนไป ท าใหราคาขาวลดต าลง แตอยางไรกตามในบางครงการปลอยใหกลไกราคาท างานอยางเสรกจะเกดปญหาอยางมาก เชน ตลาดขาว ถาใหกลไกราคาด าเนนไปโดยเสร ชาวนาจะขายขาวได

110

ในราคาทต ามากจนอาจขาดทนได เมอเปนเชนนรฐบาลจงจ าเปนจะตองเขามามบทบาทในตลาดโดยการแทรกแซงราคาขาวดวยวธการตาง ๆ เพอท าใหราคาขาวสงขน อยางไรกตามไมเพยงแตสนคาเกษตรเทานนทรฐบาลจะเขาไปดแล แตสนคาอตสาหกรรมตาง ๆรฐบาลกตองเขาไปดแลและชวยพฒนาใหเปนไปอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามบทบาทของรฐบาลทจะกลาวถงตอไปจะเปนบทบาททเกยวของกบการแทรกแซงราคาในตลาดสนคาหรอบรการเทานน

การแทรกแซงราคา

การแทรกแซงราคา หมายถง การทรฐบาลเขาไปแทรกแซงกลไกราคาในระบบตลาดไมใหด าเนนไปอยางเสร เพราะจะกอใหเกดปญหาเศรษฐกจดงทกลาวมาแลวในตอนตน การแทรกแซงราคาสามารถท าไดหลายวธ เชน การประกนราคาขนต า “มลภณฑกนชน” (buffer stock) (มลภณฑกนชน คอ สนคาทซอสะสมไวเมอมราคาต า น าออกขายเมอสนคานนมราคาสงขน เพอรกษาระดบราคาสนคานนใหมเสถยรภาพ) การจายเงนอดหนน และการก าหนดราคาขนสง ซงจะไดกลาวไปตามล าดบดงตอไปน

1. การประกนราคาขนต า หมายถง การทรฐเขาไปแทรกแซงราคาโดยการประกนราคาขนต าใหกบสนคาบางชนด โดยเฉพาะสนคาเกษตรซงอปสงคมความยดหยนนอย และปรมาณการผลตควบคมไดยาก ดงนนเมอปรมาณการผลตมมากเกนไป ราคากลดต าลง ผผลตหรอชาวนากอาจจะขาดทน รฐบาลจงเขาไปชวยเหลอโดยการใหขายสนคาไดในราคาทไมต ากวาราคาทก าหนดไว ทงนในปจจบนไมเพยงมแคการประกนราคาส าหรบขาวเทานน แตยงมสนคาเกษตรอกหลายชนดทรฐบาลเขามาชวยเหลอเกษตรกรในการประกนราคาขนต า

ในกรณทสนคาลนตลาดเปนผลใหผผลตขายสนคาไดในราคาทต ากวาทควรจะเปนการแทรกแซงของรฐบาลเปน เปนดงน

1.1 การก าหนดราคาขนต าดวยวธการรบซอผลผลตสวนเกนโดยรฐบาล (price support)

111

ภาพท 4.5 การก าหนดราคาขนต าดวยวธการรบซอผลผลตสวนเกน

จากภาพท 4.5 ปรมาณผลผลตดลยภาพ คอ OQE และราคาดลยภาพ OPE รฐบาลเหนวาราคา OPE เปนราคาทต า เนองจากภาวะผลผลตมมากเกนไปจงก าหนดราคาขนต าเปน OPf ณ ราคานมปรมาณเสนอขาย OQ2 แตปรมาณความตองการเปน OQ1 จงเกดอปทานสวนเกน AB รฐบาลจงรบซอผลผลตทเปนอปทานสวนเกนเปนเงนเทากบพนทสเหลยม ABQ2Q1

รฐบาลอาจก าหนดราคาขนต าแตปลอยใหมการใชขายสนคาตามกลไกตลาดและจะชวยเงนอดหนน (subsidy) ตอหนวยสนคาทขายไดในราคาตลาดใหสงเทากบราคาขนต า

1.2 การก าหนดราคาขนต าดวยวธจายเงนอดหนน

ภาพท 4.6 การก าหนดราคาขนต าดวยวธจายเงนอดหนน

ปรมาณการผลตผลต

0

Supply

QE

Pe

Demand

E

ราคา

Pf A

Q2 Q1

Pf

ปรมาณการผลต 0

Supply

QE

PE

Demand

E

ราคา A B

Q2 Q1

112

จากภาพท 4.6 ราคาดลยภาพขณะนนเทากบ O Pe ปรมาณดลยภาพ OQE รฐบาลเหนวาราคา O Pe เปนราคาทต าเกนไปแตปลอยใหมการซอขายตามกลไกราคา เมอรฐบาลประกาศราคาขนต าเปนราคา Pf ซงสงกวาราคาดลยภาพ PePf หรอ AE รฐบาลจงใหเงนอดหนนตอหนวยเทากบ PePf

ส าหรบปรมาณขาย OQE หรอ PeE โดยจายเงนอดหนนเทากบ PePf x AE หรอ เทากบพนทสเหลยม PEPfAE

2. การลดปรมาณการผลต หมายถง การทรฐบาลมนโยบายลดปรมาณการผลตสนคาเกษตรบางชนดลง เชน ขาว มนส าปะหลง กาแฟ เปนตน เพอไมใหผลผลตลนตลาด และเมอผลผลตทออกมาไมเกนความตองการของการบรโภคราคาสนคาเกษตรนน ๆ กจะปรบตวสงขนในเวลาตอมา

3. การใหเงนอดหนน หมายถง มาตรการของรฐบาลทชวยเหลอผผลตใหไดเงนจ านวนหนงเพมขนจากการขายสนคา เพอชดเชยสนคาทขายไดในราคาต า

4. การก าหนดราคาขนสง (maximum or ceiling) หมายถง นโยบายของรฐทออกมาเพอปองกนไมใหผผลตเอาเปรยบผบรโภค โดยการขนราคาสนคาใหสงขน สนคาทมการก าหนดราคาขนสง ไดแก สนคาทจ าเปนส าหรบการด ารงชวต สนคาเหลานถาปลอยใหผผลตปรบขนราคาไดเองอาจท าใหผบรโภคเดอนรอนมากขน อยางไรกตามการก าหนดราคาขนสงนนจ าเปนอยางยงทรฐบาลจะตองพจารณาอยางรอบคอบ ไมเชนนนอาจเกดตลาดมด หรอตลาดทผผลตน าสนคาออกมาขายไดในราคาทสงกวาราคาทรฐบาลก าหนดไว

การก าหนดราคาขนสงเกดขนในชวงสนคาขาดแคลน เนองจากเกดภยธรรมชาตความแหงแลงผลผลตทางการเกษตรไดรบความเสยหายหรอการขาดแคลนสนคา เนองจากภาวะสงครามราคาสนคาในตลาดจะสงกวาทควรจะเปนรฐบาลจงเขาควบคมราคาโดยประกาศราคาขนสงหามผขายขายสนคาเกนกวาราคาน

113

ภาพท 4.7 การก าหนดราคาขนสง

จากภาพท 4.7 ราคาดลยภาพในตลาด คอ 0PE ปรมาณสนคาดลยภาพ คอ OQE ซงในสถานการณทเกดการขาดแคลนสนคานรฐบาลเหนวาราคาสนคาดงกลาวสงเกนไปกอใหเกดความเดอดรอนแกผบรโภคจงก าหนดราคาขนสงท 0PC ณ ระดบราคานความตองการสนคามมากกวาปรมาณสนคาทเสนอขายหรอเกดอปสงคสวนเกน (excess demand) จ านวน AB ถารฐบาลไมเขามาควบคมราคาอยางจรงจงแลวน นสนคาจะหายไปจากตลาดและซอขายกนในตลาดมด (black market) ในราคาทสงกวาราคาขนสง รฐบาลอาจเขาควบคมอปสงคของประชาชนโดยการปนสวนสนคาใหซอไดตามจ านวนทก าหนดไวตามสทธของแตละคน

ความลมเหลวของกลไกตลาด

อสมภนพงศ ฉตราคม (2553) ไดกลาวถงรายละเอยดเกยวกบความลมเหลวของกลไกตลาด (market failure) ไวดงน

ความลมเหลวของกลไกตลาด หมายถง การทราคาไมสามารถใชเปนสญญาณทเหมาะสมในการจดสรรทรพยากรส าหรบผบรโภคและผ ผลต ผลลพธ คอ การใชทรพยากรอยางไมมประสทธภาพ หรอไมท าใหเกดประสทธภาพสงสดในการใชทรพยากร ตวอยางเชน สนคาบางอยางทควรผลตมากกมการผลตนอยเกนไป ในขณะทสนคาบางอยางทควรผลตนอยกมการผลตมากเกนไป

ปรมาณการผลตผลต

0

Supply

QE

PE

E

Demand

E

ราคา

Pc A

Q2 Q1

B

114

แมวาทฤษฎเศรษฐศาสตรพนฐานจะอธบายวากลไกตลาดหรอกลไกราคาจะชวยปรบใหเกดประสทธภาพในการใชทรพยากรสงสดเสมอ แตถาระบบตลาดไมมการควบคมกจะไมอาจสรปไดแนนอนวากลไกตลาดจะท าใหเกดผลทพงปรารถนาเสมอไป

สาเหตของความลมเหลวของตลาด ความลมเหลวของตลาดอาจเกดไดจาก 4 สาเหตส าคญไดแก

1. อ านาจผกขาด

อ านาจผกขาด (monopoly หรอ market power) การทธรกจมอ านาจผกขาดท าใหสามารถก าหนดราคาสงกวาระดบทมการแขงขนและผลตนอยกวาระดบทมการแขงขน เนองจากราคาและปรมาณผลตทก าหนดในตลาดทมการแขงขนสมบรณนนท าใหเกดการจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพสงสด ดงนนอ านาจผกขาดจงมผลท าใหการจดสรรทรพยากรมประสทธภาพไมมากเทากบภาวะทมการแขงขนเพราะสนคาทผลตขนมาจะมจ านวนนอยเกนไปและราคาสงเกนไป อ านาจผกขาดอาจเกดขนโดยธรรมชาตคอ เกดจากลกษณะของกระบวนการผลตสนคานนเอง หรอเกดจากการสรางสงกดขวางการเขาแขงขนโดยธรกจทท าการผลตสนคาและบรการนนอยเดม นอกจากนนการผกขาดยงอาจเกดจากขอก าหนดของกฎหมายกไดเชน การทรฐบาลใหสมปทานผกขาดแกบางธรกจ เปนตน ถาการผกขาดกอใหเกดความเสยหายมากกจะเปนหนาทของรฐบาลทจะเขามาควบคม

2. สารสนเทศไมสมบรณ หรอไมสมมาตร

ความลมเหลวของตลาดอาจเกดจากการทตลาดมความไมสมมาตรของสารสนเทศ (asymmetric information) ซงเกดขนระหวางผซอกบผขาย โดยความไมสมมาตรของสารสนเทศกคอ สถานการณทผซอและผขายมความแตกตางในขอมลทางธรกรรม หรอกคอมขอมลไมเทาเทยมกนในการตดตอซอขายหรอท าธรกรรมทางเศรษฐกจระหวางกนนนเอง กรณทวไปของภาวะสารสนเทศไมสมมาตรทมกเกดขนเสมอ ไดแก ผขายสนคารจกคณภาพ รวมถงขอดขอดอยของสนคานนมากกวาผซอ แรงงานมความรเกยวกบความเชยวชาญของตนเองมากกวานายจาง ผจดการของกจการธรกจมความรเกยวกบตนทนและความสามารถในการแขงขนของธรกจนนมากกวาเจาของกจการ (ผถอหน)

ภาวะสารสนเทศไมสมมาตรนน าไปสความลมเหลวของตลาด คอ กลไกราคาไมสามารถแสดงสญญาณทถกตองเพอใหเกดการจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพได ปญหาความลมเหลวของตลาดเนองจากสารสนเทศไมสมมาตรม 3 กรณส าคญ คอ

115

2.1 การเลอกทตรงขามกบความเหมาะสม (adverse selection) เกดขนเมอมการตงราคาเดยวกบสนคา/บรการทมคณภาพแตกตางกน เนองจากผซอหรอผขายไมมขอมลหรอสารสนเทศเพยงพอจะตดสนคณภาพทแทจรงของสนคาและบรการนนได ณ เวลาทท าการซอขาย การท าเชนนจะเปนผลใหสนคาบรการทมคณภาพต ามอยในตลาดเปนจ านวนมากเกนไป และสนคาบรการทมคณภาพสงมนอยเกนไปหรอหายไปจากตลาด ในโลกอดมคตซงกลไกราคาหรอกลไกตลาดมประสทธภาพเตมท ผซอจะสามารถเลอกสนคาคณภาพสงหรอต ากได โดยผซอทรายไดนอยและตองการสนคาราคาถกกมกจะเลอกสนคาคณภาพต ากวา ในขณะทอาจมผซอรายอนทยอมจายแพงขนเพอใหไดสนคาคณภาพสงขน อยางไรกตามในโลกแหงความเปนจรงนนผซอไมอาจทราบคณภาพทแทจรงของสนคาไดอยางถกตอง ปญหาสารสนเทศไมสมบรณนจงท าใหกลไกราคาไมสามารถท าหนาทไดอยางมประสทธภาพ และน าไปสภาวะความลมเหลวของตลาด (market failure) ตวอยางของการเกด “การเลอกทตรงขามกบความเหมาะสม” หรอ adverse selection ทส าคญ ไดแก

2.1.1 ตลาดรถใชแลว เนองจากผซอรถยากทจะทราบไดแนนอนวารถทน ามาขายนนมขอบกพรองและผดปกตหรอไมอยางไร โดยทความรเหลานจะทราบไดชดเจนกตอเมอซอไปใชแลวระยะหนง ผซอโดยทวไปจงตงขอสงสยเกยวกบคณภาพของรถไวกอนเสมอ ซงเปนเหตใหราคารถใชแลวแมจะผานการมาใชมานอยกจะมราคาต ากวารถใหมมาก และรถทขายในตลาดนจะมแตรถทคณภาพต าเปนสวนใหญดวยเหตผลดงน สมมตวารถใชแลวมอย 2 ประเภท คอ รถคณภาพสงและรถคณภาพต า ถาหากขอมลหรอสารสนเทศสมบรณคอ ผซอ/ผขายทราบดถงคณภาพของรถ ตลาดรถใชแลวกจะแบงออกเปน 2 ตลาด คอ ตลาดแรกเปนตลาดรถคณภาพสง ซงผตองการไดรถคณภาพสงกจะยอมจายราคาแพง สวนอกตลาดหนงเปนตลาดรถคณภาพต า ซงผทมความสามารถจายไดนอยจ าเปนตองซอรถประเภทน

อยางไรกตามในความเปนจรงนนสารสนเทศไมสมบรณหรอไมสมมาตร กลาวคอฝายผขายมความรเกยวกบคณสมบตของรถทจะขายแนนอนและถกตองกวาฝายผซอเสมอ ดงนนผขายรถทคณภาพสงจะก าหนดราคาขนต าทจะยอมขายออกไปไวคอนขางสง โดยจะไมยอมลดราคาต ากวามาตรฐานทตงไวน สวนผขายรถคณภาพต าแมหวงจะไดราคาสงแตกก าหนดราคาขนต าทยนดจะขายไดต ากวาผขายรถคณภาพดมาก ในดานของผซอนนเนองจากมสารสนเทศไมสมบรณเกยวกบคณภาพของรถ ในตอนแรกจงยนดจะเสนอซอ ณ ระดบราคากลาง ๆ ระหวางรถทคาดวาคณภาพต ากบรถทคาดวาจะคณภาพสง ราคากลาง ๆ นต าเกนไปส าหรบผขายรถคณภาพดสวนใหญท าใหไมขาย ณ ราคานน ในขณะทกลมผขายรถคณภาพต าจะยนดขายเนองจากไดราคาสงกวาราคาขนต าทก าหนดไวในใจแลว ดวยเหตนรถทขายออกไปสวนใหญจงเปนรถคณภาพต า

116

ในตอนนสารสนเทศทจะแพรหลายมากขนในหมผซอกคอ รถสวนใหญคณภาพต า (เนอง จากรถประเภทนถกซอไปมากกวา) ดงนนผทก าลงตดสนใจจะซอรถกลมตอไปจะก าหนดราคาทเตมใจจายไวต ากวาผซอกลมแรกซงท าใหฝายผขายรถคณภาพสงทยนดจะขายมนอยลงไปอก สดสวนรถทขายออกไปจงเปนรถคณภาพต ามากขนไปอก เมอรถทขายออกไปเปนรถคณภาพต าในสดสวนทสงมากขนเชนน ผซอกลมตอไปจะก าหนดราคาทยนดจะซอต าลงไปอก สดสวนรถทขายจะเปนรถคณภาพต ามากขน กระบวนการจะเปนเชนนไปเรอย ๆ จนเปนไปไดวาตลาดจะมแตรถคณภาพต าเทานน ไมมการขายรถคณภาพสงเลยเพราะราคาต าไปจนผขาย (ซงรคณภาพรถด) ไมประสงคจะน าออกขาย

2.1.2 การประกนภย โดยทวไปผประสงคจะท าประกนชวตหรอประกนภยประเภทอนใดมกมขอมลหรอความรเกยวกบความเสยงภยของตนเองมากกวาบรษททจะรบประกนภยนน ท าใหเกดภาวะสารสนเทศไมสมมาตรขน ตามปกตบรษทประกนภยจะก าหนดอตราเบยประกนตามคาความเสยงโดยเฉลยทจะเกดอนตรายตอชวตหรอสขภาพของลกคา เชน ในกรณการท าประกนสขภาพนนแมในบางกรณจะมการตรวจสขภาพกอนกตาม ผท าประกนกยงมขอมลเกยวกบสขภาพของตนเองดกวาบรษทประกนภย ซงท าใหผทสขภาพไมดและมความเสยงสงทจะมปญหาสขภาพมแนวโนมจะตองการประกนสขภาพมากกวาผทสขภาพด การทบรษทประกนมลกคาซงมความเสยงจะเกดปญหาสขภาพมากกวาคาเฉลยท าใหบรษทตองจายคาสนไหมทดแทนเพมมากขน การทสดสวนลกคาทสขภาพไมดตอกลมลกคาทงหมดเพมขนจงท าใหบรษทประกนตองเรยกเกบเบยประกนแพงขนในทสด เมอเบยประกนแพงขนลกคาสวนหนงทมสขภาพดและความเสยงต าทจะเกดปญหาสขภาพกจะตดสนใจไมท าประกน สดสวนของลกคาทสขภาพไมดตอกลมลกคาท งหมดกจะเพมขนอกน าไปสการเกบเบยประกนสงขนและลกคาทสขภาพดเลกท าประกนมากขนเรอย ๆ จนในทสดบรษทประกนกจะมแตลกคาทสขภาพไมดและความสามารถในการท าก าไรของบรษทจะลดลงเปนล าดบ

ในกรณของการประกนภยอยางอนเชนการประกนอบตภยทางรถยนตกเปนไปในท านองเดยวกน เนองจากบรษทประกนไมอาจรไดวาผท าประกนมความเสยงทจะเกดอบตเหตมากนอยตางกนอยางไร แตผจะท าประกนนนอาจมขอมลวาตนเองมนสยการขบรถอยางไร และมความเสยงทจะเกดอบตภยเพยงใด เมอเปนเชนนผมความเสยงต าทจะเกดอบตเหตมกไมท าประกน ลกคาทท าประกนสวนใหญจงเปนกลมทมความเสยงจะเกดอบตเหตสง บรษทประกนจงตองเสยคาใชจายชดเชยความเสยหายจากอบตภยมากกวาเกณฑเฉลยทคาดคะเนไวและตองขนเบยประกนในทสด น าไปสการลดลงของลกคากลมความเสยงต า ท าใหบรษทประกนตองเพมเบยประกนตอไปในท านองเดยวกนกบกรณบรษทประกนชวตขางตน

117

2.1.3 บตรเครดต บตรเครดตทออกโดยสถาบนการเงนใหแกลกคานน เปนการใหสนเชออยางหนงเพอใหผถอบตรสามารถใชจายลวงหนาภายในวงเงนทก าหนดไดโดยไมตองมหลกทรพยค าประกน และสถาบนการเงนผออกบตรเครดตจะไดรายไดโดยคดดอกเบยจากสนเชอนน ในภาวะทมการแขงขนแยงลกคากนมากบคคลหนงอาจมบตรเครดตใชมากมายหลายใบ หรอมความเสยงสงทจะไมสามารถหาเงนมาจายช าระเงนตนและดอกเบยไดตามก าหนด ความเสยงเชนนเปนขอมลทผถอบตรเครดตจะรตวเองดแตสถาบนการเงนทออกบตรเครดตจะไมมขอมลทละเอยดชดเจนเพยงพอ ถาหากสถาบนการเงนทออกบตรเครดตไมมประวตสนเชอของลกคา กจะท าใหไมสามารถจ าแนกลกคาชนด(จายช าระหนตามก าหนด)กบลกคาทมความเสยงสงทจะไมช าระหนออกจากกนได การคดดอกเบยจงตองคดในอตราเดยวกนหมด แตเนองจากลกคาทมความเสยงสงสามารถจายดอกเบยไดในอตราเดยวกนกบลกคาชนดยอมดงดดใจใหมลกคากลมนมาก ผลจงท าใหสถาบนการเงนทออกบตรตองพบกบปญหาหนสญมากจนในทสดตองขนอตราดอกเบยเพอใหคมความเสยง อตราดอกเบยทสงท าใหลกคาชนดลดลงแตลกคากลมเสยงมมากขน น าไปสการขนอตราดอกเบยอก และสดสวนลกคากลมเสยงเพมขนอก เปนเชนนไปเรอย ๆ อยางไรกตามในปจจบนสถาบนการเงนหรอบรษททออกบตรเครดตสามารถตรวจสอบประวตสนเชอยอนหลงของผขอท าบตรเครดตไดระดบหนงและมการ ถายทอดขอมลใหแกกนและกนดวยท าใหสามารถแยกลกหนชนดกบลกหนทมความเสยงออกจากกนได ถงแมมาตรการนจะถกโจมตวาเปนการละเมดสทธสวนบคคลแตกเปนสงจ าเปนทจะชวยแกปญหา adverse selection นได เพราะชวยท าใหสารสนเทศของ 2 ฝายเทาเทยมกนมากขน

นอกจากกรณตวอยางทง 3 ดงกลาวขางตนแลว ยงมกรณอน ๆ ของภาวะขาวสารไมสมบรณทพบไดทวไปและมผลกระทบตอผบรโภค ตวอยางเชน (1) ผบรโภคซอสนคาจากรานคาปลกดวยความเขาใจวาถาสนคาบกพรองจะสามารถน ามาเปลยนหรอคนได แตทางรานไมยอมรบเปลยนหรอคนเพราะไมไดใหค ารบรองไว (2) ผบรโภคน าสนคาไปจางชางซอมโดยไมรวาชางผนนมความรความช านาญเพยงใด จะฉอโกงหรอไม (3) ผบรโภครบประทานอาหารในรานอาหารโดยไมมโอกาสทราบวารานนนใชวตถดบสะอาดปราศจากสารปนเปอนหรอไม ขนตอนการปรงอาหารถกสขลกษณะเพยงใด

2.2 การแกปญหา adverse selection ในกรณทฝายผซอไมมสารสนเทศเพอการตดสนใจเกยวกบสนคาหรอบรการอยางเพยงพอ ฝายผขายอาจด าเนนการเพอใหผซอรบรมากขนเกยวกบคณภาพของสนคาบรการดงน คอ

2.2.1 สรางชอเสยงใหเปนทยอมรบ (reputation) เปนความพยายามรกษาระดบ คณภาพสนคาและบรการใหเปนทยอมรบ จนผซอโดยทวไปสามารถแนใจไดวาเมอซอไปแลวจะ

118

ไดรบคณภาพตามทตองการ เชน ถารานอาหารหนงสรางชอเสยงดานความสะอาด ผซอกยอมแนใจวาจะไดรบประทานอาหารทสะอาดถกสขอนามยจรง หรอชางซอมรถยนตทมชอเสยงวาเชอถอได กจะมลกคาทมาใชบรการเพราะไดรบรถงชอเสยงนน

2.2.2 ท าสนคา/บรการใหเปนมาตรฐานเดยวกน (standardization) ในกรณธรกจผลตสนคาและบรการทมเครอขายกวางขวาง เชน รานสะดวกซอประเภทเซเวนอเลเวน (7-11) รานฟาสตฟ ด (fast food) ฯลฯ ซงมการก าหนดรปแบบของสนคาและบรการทเปนมาตรฐานเดยวกนทกสาขา ผบรโภคทเคยซอสนคาและบรการทสาขาใดสาขาหนง จงมขอมลหรอสารสนเทศทใชไดกบสาขาอน ๆ ดวย

2.2.3 การสงสญญาณตลาด (market signaling) เปนกระบวนการทผขายสงสญญาณใหผซอ เพอใหทราบสารสนเทศหรอขอมลเกยวกบคณภาพของสนคาและบรการทผซอตองการ วธการสงสญญาณแบบหนงทแพรหลายกคอ การรบประกนเปลยนหรอซอมฟร ซงเปนการแสดงใหผซอทราบวาสนคานนมคณภาพสง เพราะถาหากสนคามคณภาพไมด ตนทนของการรบประกนจะสงมาก การรบประกนจงเทากบเปนการรบรองคณภาพของสนคาไดเปนอยางด นอกจากนยงมการสงสญญาณตลาดอกแบบหนงในกรณของตลาดแรงงานโดยผานทางการแสดงถงระดบการศกษา สถาบนการศกษาทจบ และเกรดเฉลย ซงชวยใหผซอแรงงานหรอนายจางสามารถรถงคณภาพของแรงงานทเขาจะจางไดระดบหนง

2.3 อนตรายจากการประพฤตมชอบ (moral hazard) ความไมสมมาตรของสารสนเทศท าใหเกดความเปนไปไดทพฤตกรรมของบคคลจะเปลยนแปลงไปภายหลงจากทไดรบหลกประกนคมครองความเสยง การเปลยนแปลงพฤตกรรมจากเดมไปจนกลายเปนภาระของอกฝายหนงนกคอ ภาวะทเรยกวา moral hazard โดยเงอนไขส าคญทจะท าใหเกดกคอ ฝายทเปนผรบประกนนนมขอมลจ ากด และการตดตามตรวจสอบพฤตกรรมของอกฝายหนงท าไดยาก หรอตนทนสงเกนไป (high monitoring cost) ตวอยางของอนตรายจากการประพฤตมชอบดงกลาวน

ในการท าประกนสขภาพนน บคคลทประกนสขภาพเตมรปแบบ จะไปพบแพทยบอยครงกวาปกตมากแมสขภาพของเขาจะไมแตกตางไปจากเดม ทงเนองจากบรษทประกนจะตองจายคาไปพบแพทยใหโดยเขาไมตองจายเงนเอง ซงพฤตกรรมเชนนเพงเปลยนภายหลงจากการประกน และถาบรษทประกนรพฤตกรรมเชนนกอนกจะเรยกเกบเบยประกนสงกวาทเปนอย

ในการท าประกนอคคภยในโรงเกบสนคาหรอโรงงานอาจท าใหเจาของแนใจวาหากเกดเพลงไหมเสยหายกจะไดรบเงนประกนชดเชยอยางเพยงพอ ซงท าใหไมคดจะด าเนนโครงการปองกนอคคภยหรอไมระมดระวงเทาทควร โอกาสทจะเกดเพลงไหมเสยหายจะมมากขนหรอกคอบรษทประกนจะตองรบความเสยงมากกวาทคาดหมายนนเอง

119

ถาหากแรงงานไดรบการยนยนจากนายจางตามสญญาจางวาจะไดรบคาจางเพมขนอยางแนนอน การมหลกประกนเชนนอาจท าใหแรงงานเปลยนแปลงพฤตกรรมโดยลดความขยนขนแขงในการท างานลง ซงจะเกดขนไดแนถาหากนายจางไมสามารถตดตามตรวจสอบพฤตกรรมได

เหตการณจรงทเกดกบสถาบนการเงนประเภทรบฝากและสนเชอ (savings and loan) ในสหรฐอเมรกา ชวงป 1934 ซงรฐบาลรบประกนเงนฝากใหแกผฝากทกราย 100% ท าใหผฝากเงนจะฝากเงนโดยไมสนใจถงความมนคงของสถาบนการเงนทตนน าเงนไปฝากแตอยางใด และในดานของสถาบนการเงนเองกจะปลอยสนเชอโดยไมมการตรวจตราอยางรอบคอบ และน าเงนไปลงทนในโครงการทมความเสยงสง ปญหาทเกดขนนท าใหในระยะตอมารฐบาลจะประกนเงนฝากใหเพยงบางสวน โดยจะรบประกนมากหรอนอยตามระดบความเสยงของสถาบนการเงนแตละแหง ถาเสยงสงกรบประกนนอย แตถาความเสยงต ากจะรบประกนมากขน

ตวอยางทางเศรษฐกจทมผลกระทบอยางกวางขวาง คอ ปญหาหนดอยคณภาพภาคอสงหารมทรพย (subprime loan) ในตลาดสหรฐอเมรกา ตนเหตเรมจากธนาคารกลางสหรฐอเมรกา เรมปรบลดดอกเบยในป พ.ศ. 2544 จาก 6% กวา ๆ จนเหลอ 1% ในป พ.ศ. 2546 เพอแกปญหาฟองสบอนเทอรเนตในตลาดหนไมใหสรางผลกระทบเกดกบเศรษฐกจโดยรวม แตกลบเกดผลขางเคยง คอ ฟองสบในภาคอสงหารมทรพย เพราะพอดอกเบยลดเหลอ 1% ไดขบเคลอนใหราคาสนทรพยอน ๆ ใหปรบตวขน ราคาบานในสหรฐอเมรกา เตบโตขนปละ 15-20% มาโดยตลอด เมอราคาสนทรพยทหลายคนเปนเจาของ คอ บานกวา 75 ลานหลงทวประเทศปรบตวเพมขน ท าใหทกคนรสกมก าลงซอมความมงคง คนอเมรกาจงเปนคนทบรโภคเกนตว ผลทตามมาคอ คนอเมรกนมหนสงเปนประวตการณจากการบรโภคทเกนตว แสดงใหเหนในหนสนของคนอเมรกนทปรบขนอยางตอเนอง โดยตวเลขหนครวเรอนและเอกชน จากเฉลยทเคยม 150% ของจดพ เพมขนเปน 340% สงอยางไมเคยเหนมากอนในประวตศาสตร

ประเดนทส าคญทเกยวของกบอนตรายจากการประพฤตมชอบนน อยทตลาดสนเชอบานในสหรฐอเมรกามการปลอยสนเชออย 3 ระดบ คอ ระดบลกหนชนด (prime) ทประวตการช าระหนด มทท างานเปนหลกแหลง ถดมาคอ ระดบลกหนชนปานกลาง (Alt-A) เปนกลมทประวตการช าระด แตรายไดไมเปนหลกแหลง และระดบลกหนชนไมด (sub-prime) คอ ไมดทง 2 อยาง ทงประวตการช าระหนไมด และรายไดไมเปนหลกแหลง ในสวนหลงนแมจะมความเสยง แตกมสถาบนการเงนทปลอยสนเชอประเภทนไปถงประมาณ 1 ลานลานเหรยญสหรฐอเมรกา รวมกบกลมระดบลกหนชนปานกลาง อกประมาณ 1 ลานลานเหรยญสหรฐอเมรกา จากหนอสงหารมทรพย ทงหมดประมาณ 13 ลานลานเหรยญสหรฐอเมรกา นอกจากนนการผดนดช าระหนของลกหนกลมความนาเชอถอต ายงเพมมากขน และราคาบานทปรบลดลงท าใหราคาบานต ากวาวงเงนก ผลทตามมานน

120

คอ คนจะทงบานมากขน เหนไดจากสดสวนหนเสยทมแนวโนมเพมขนทงในสวนของลกหนชนด และระดบลกหนชนไมด ซงสวนหลงคอนขางสง คอ 13-14% สวนลกหนชนด 2.5% (ประชาชาตธรกจ, 2550)

2.4 ปญหาระหวางตวการกบตวแทน (principal-agent problem) ค าวา “ตวแทน” (agent) ในทนจะหมายถง ผปฏบต ซงในสถานประกอบการใด ๆ กคอ ผจดการ พนกงาน เปนตน สวน “ตวการ” (principal) โดยทวไปจะหมายถงฝายทไดรบผลจากการปฏบตของตวแทนนนซงกคอผถอหนของกจการ

ตวการไมไดเปนผ ด าเนนการผลตสนคาและบรการเองแตจะจางใหตวแทนเปนผด าเนนการแทน แตเนองจากการทฝายผถอหนจะตรวจสอบการปฏบตของฝายจดการวาจะปฏบตตามจดมงหมายเพอผลประโยชนสงสดของผถอหนหรอไมนนเปนเรองทท าไดยาก จงเปนไปไดเสมอวาผจดการในบรษทใหญ ๆ ซงการตดตามตรวจสอบโดยผถอหนท าไดยากกวาบรษทขนาดเลกนน มกจะด าเนนการเพอเปาหมายทตนเองตองการมากกวาเพอผลประโยชนสงสดแกผถอหน เชน อาจจะมงบรหารเพอใหกจการขยายตวอยางรวดเรว หรอเพมสวนแบงตลาดใหมากทสด การจะบรรลเปาหมายดงกลาวนท าใหอาจจะตองยอมขายในราคาถก ก าไรนอย และตองลงทนขยายการผลตอยางมากท าใหก าไรสทธ ซงจะน ามาจดสรรเปนผลตอบแทนแกผถอหนนนมนอยเกนกวาทควรจะเปนไปมากเมอเทยบกบการบรหารเพอเปาหมายก าไรสงสดตามปกต

3. ผลกระทบภายนอกและผลตอผบรโภค

ผลกระทบภายนอก (externalities) หมายถง ผลของการกระท าของผผลตหรอผบรโภคทมตอผผลตหรอผบรโภคอน ซงไมสะทอนหรอรวมไวในราคาตลาด ผลดงกลาวนสามารถเกดขนไดระหวางผผลตดวยกน ระหวางผบรโภคดวยกน หรอระหวางผผลตกบผบรโภคกได ถาการกระท าของฝายหนงกอใหเกดผลเสยกบอกฝายหนง จะเรยกวาเปนผลกระทบภายนอกทางลบ (negative) เชนโรงงานปลอยมลพษลงสแมน าท าใหเกดผลเสยตอผผลต กลาวคอ สงผลกระทบตอชาวประมงทจบปลาในล าน าหรอผเลยงสตวน าทตองอาศยน าจากแมน านน อกทงยงเกดผลเสยตอผบรโภคคอผทอาศยอยตามแนวล าน าทเคยอาศยใชน าจากธรรมชาตได เปนตน การกระท าเชนนเปนผล “ภายนอก” ซงไมไดสะทอนรวมไวในราคาตลาดเนองจากโรงงานทกอมลพษนนไมไดน าตนทนทเกดกบสงคมเหลานมารวมไวในการตดสนใจแตอยางใด

แตถาการกระท าของฝายหนงกอใหเกดผลดกบอกฝายหนงจะเรยกวาเปนผลกระทบภายนอกทางบวก (positive) เชน การทบรษทแหงหนงลงทนดานการวจยและพฒนาผลตภณฑเปนจ านวนเงนสงมาก แมวาผลการวจยจะถกน าไปใชเพอประโยชนของบรษทเอง แตกสงผลใหเกดการผลตเชอมโยงหรอการพฒนาแนวคดใหม ๆ สบเนองจากการวจยนนอยางกวางขวางโดยกจการ

121

อน ตวอยางเชน การวจยขององคการนาซา (NASA) แมจะมจดมงหมายดานการส ารวจอวกาศ แตกไดมการน าผลการวจยมาพฒนาเปนสนคาบรโภคตาง ๆ เปนจ านวนมากในระยะตอมา ตวอยางของกรณ ผลกระทบภายนอกทางบวกอกกรณหนง ไดแก การทบรษทหนงไปลงทนพฒนาพนทเพอสรางโรงงานอตสาหกรรม ท าใหเขตนนมถนน ไฟฟา และมแรงงานเขามาตงถนฐานในบรเวณใกลเคยงหนาแนนขน ท าใหบรษทอน ๆ มองเหนวาเขตนนเปนเขตทเหมาะสมในการตงโรงงาน เพราะมสงอ านวยความสะดวกพนฐานพรอมแลว

ปญหาของการเกดผลกระทบภายนอก คอ ผลเหลานไมรวมอยในราคาตลาด ท าใหราคาตลาดไมสามารถเปนสญญาณในการจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพ เชน ในกรณของผลกระทบภายนอกทางลบนน การทไมไดคดรวมตนทนทางสงคม (social cost) หรอผลทางลบทสงคมไดรบเขาไวในตนทนการผลตดวย ท าใหตนทนในการผลตในความเหนของผผลตต า ราคาทก าหนดจะต ากวากรณทรวมตนทนทางสงคม ท าใหมผซอมากกวาและน าไปสการผลตมากกวาทควรจะเปน หรอกคอท าใหตนทนทางสงคมสงขนมาก ตวอยางเชน กรณการปลอยมลพษของโรงงานซงสมพนธกบปรมาณผลตสนคาคอผลตมากกปลอยมลพษมาก ถาหากโรงงานไมคดตนทนทางสงคมอนเกดจากมลพษ ตนทนการผลตกจะต ากวากรณทน ามาคดและจะขายในราคาต ากวา ผซอกจะซอมากกวา(เมอเทยบกบกรณทน าตนทนทางสงคมมาคดรวม)ท าใหมการผลตมากกวาและปลอยมลพษมากกวาทควรจะเปน กรณเชนนแมวาผบรโภคจะไดประโยชนอยบางจากกรณทซอสนคาราคาต ากวา แตประโยชนนกจะไมคมกบผลเสยจากมลพษทไดรบอนน าไปสภยอนตรายรายแรงตอสขภาพ

ในกรณของผลกระทบภายนอกทางบวกนน การทไมไดรวมผลประโยชนตอสงคม (social benefit) หรอผลทางบวกทสงคมไดรบเขาไวในการวเคราะหเปรยบเทยบตนทน -ผลตอบแทน ท าใหผลตอบแทนทคาดหมายต าเกนไป และน าไปสการผลตนอยกวาทควรจะเปน หรอในบางกรณท าใหไมมการผลตเลยเนองจากถาคดแตเพยงผลตอบแทนทางธรกจแลวจะต ากวาตนทน

แนวทางในการแกไขผลกระทบภายนอกทางลบทเกดขนนน ไดแก การก าหนดมาตรการใหผกอผลกระทบภายนอกทางลบนตองน าตนทนทางสงคมทเกดขนไปรวมในตนทนการผลตดวย เพอทราคาตลาดจะไดสะทอนถงตนทนทแทจรง ตวอยางของมาตรการน เชน การทรฐบาลจดเกบคาธรรมเนยมจากการสรางมลพษคอถาสรางมากกตองจายมาก หรอใชกฎหมายบงคบใหสรางระบบบ าบดมลพษซงท าใหตนทนการผลตสงขน เปนตน สวนการแกไขกรณผลกระทบภายนอกทางบวกซงมนอยเกนกวาทควรนน อาจท าโดยการจายเงนอดหนนหรอลดภาษใหเปนพเศษแกกจการทสรางผลกระทบภายนอกทางบวก เชน ใหน ารายจายดานการวจยและพฒนามาหกภาษได

122

มากขน เปนตน ทงนเพอใหผลตอบแทนของธรกจสงขนอนจะน าไปสการผลตมากขนสระดบทเหมาะสม นอกจากนนในกรณการผลตบางประเภททสรางผลตอบแทนทางสงคมสง แตผลตอบแทนแกธรกจต าจนไมจงใจใหเอกชนท าการผลต เชน การศกษาขนพนฐานในบางเขตทองท ซงประชากรรายไดต าจนโรงเรยนเอกชนทเกบคาเลาเรยนสงไมอาจจดตงได รฐบาลกจะเขาไปลงทนด าเนนการเอง

4. สนคาสาธารณะ

สนคาสาธารณะ (public goods) มลกษณะส าคญ 2 ประการ คอ ตองเปนสนคาและบรการทไมตองแขงขนเพอใหไดมา (nonrival goods) และตองเปนสนคา/บรการทไมสามารถกดกนคนอนเขามาใชได (nonexclusive goods)

4.1 สนคาและบรการทมลกษณะไมตองแขงขนเพอใหไดมา คอ เปนสนคาทผใดกสามารถใชไดโดยไมท าใหโอกาสทผอนจะใชสนคานนตองลดลง ตวอยางเชน การใชถนนในชวงจราจรไมหนาแนน เนองจากถนนถกสรางไวแลว การมรถยนตขบเพมขนอก 1 คนในชวงทรถวงนอยมากจงไมไดไปแยงโอกาสการใชถนนของผใด ประภาคารทสรางอยแลว การเพมเรอทไดประโยชนจากสญญาณไฟของประภาคารขนอก 1 ล า ไมท าใหเรอล าอนเสยโอกาสใชประโยชนจากประภาคารนน หรอการสงสญญาณโทรทศนแบบไมเกบคาสมาชก (ฟรทว) ถาผชมเพมขนอก 1 คนจะไมท าใหผชมอนเสยโอกาสในการชมรายการแตอยางใด

สนคาและบรการโดยทวไปมกจะไมมลกษณะไมตองแขงขนเพอใหไดมา แตจะมลกษณะตองแขงขนเพอใหไดมา กลาวคอการทมผใชสนคานนจะท าใหโอกาสทผอนจะใชสนคาดงกลาวลดนอยลง เชน อาหารในรานทผซอเพมขนแตละรายจะท าใหโอกาสของบคคลอนทจะซออาหารนนลดนอยลง หรอกรณการศกษาในมหาวทยาลยปดของรฐบาล นกเรยนทสอบแขงขนเขามหาวทยาลยไดแตละคนจะท าใหโอกาสสอบไดของนกเรยนคนอนลดลง

4.2 สนคาและบรการทมลกษณะไมสามารถกดกนคนอนเขามาใชได ซงท าใหเปนการยากหรอเปนไปไมไดเลยทจะเกบเงนจากผใช เนองจากผไมไดจายเงนซอกสามารถใชประโยชนไดเทา ๆ กบผทจายเงน ตวอยางของสนคา/บรการทมลกษณะเชนนกคอ บรการปองกนประเทศโดยรฐบาล ซงประชาชนทกคนจะไดรบประโยชนไมวาจะจายเงน (เสยภาษ) หรอไม นอกจากนประภาคาร และการสงสญญาณโทรทศนแบบไมเกบคาสมาชกกมลกษณะไมสามารถกดกนคนอนเขามาใชได (nonexclusive) เชนกน สวนสนคาทมลกษณะตรงกนขามจะเรยกวาเปนสนคาทสามารถปองกนไมใหผไมจายซอเขามาใชได (exclusive)

สนคาและบรการบางประเภทมลกษณะไมตองแขงขนเพอใหไดมา แตสามารถกดกนไมใหผไมจายเงนเขามาใชได เชน ทางดวนในชวงทการจราจรไมหนาแนนซงจ ากดใหใชไดเฉพาะ

123

ผจายเงนเทานน แตรถทจายเงนแตละคนทวงในทางดวนเพมขนไมไดท าใหโอกาสทผอน (ทยอมเสยเงน) จะใชทางดวนนนลดลง อกตวอยางหนงของสนคา/บรการลกษณะเชนนคอบรการเคเบลทว ซงจะรบสญญาณไดเฉพาะสมาชก แตการเพมสมาชกขนแตละรายไมไดท าใหโอกาสทสมาชกคนอนจะชมรายการของเคเบลทวนนลดนอยลง ในทางกลบกนสนคา/บรการบางประเภทไมสามารถกดกนไมใหผไมไดจายเงนเขามาใชได แตการมผใชเพมขนไปลดโอกาสการใชของบคคลอนลง เชน การจบปลาในทะเลสาบ ซงเปนทสาธารณะผใดกเขาไปจบปลาได แตเนองจากปรมาณปลาในทะเลสาบมจ ากด การมผท าประมงเพมขนแตละรายจะท าใหผท าประมงรายอนมโอกาสจบปลาไดนอยลง สนคาและบรการทจะเปนสนคาสาธารณะ (public goods) ไดนนจะตองมลกษณะทง 2 ประการคอ การมผใชเพมขนไมไดไปแยงโอกาสของผอน และไมมใครถกกดกนจากการใชประโยชน ซงตวอยางทชดเจนคอ บรการปองกนประเทศ บรการประภาคาร บรการฟรทว โครงการก าจดยงใหแกชมชน เปนตน

อยางไรกตามสนคาสาธารณะเปนเพยงสวนนอยของสนคาและบรการทผลตโดยรฐบาลเทานน เนองจากสนคาและบรการทผลตโดยรฐสวนใหญไมใชสนคาสาธารณะ เชน การใหบรการการศกษาระดบมธยมศกษา แมจะไมมผใดถกกดกนจากการใชประโยชน แตการเพมจ านวนนกเรยนขนอาจท าใหชนเรยนแนนเกนไปจนท าใหโอกาสทเดกนกเรยนคนอนจะเรยนอยางตงใจมลดนอยลง เหตผลทรฐบาลจดการศกษาภาคบงคบจงไมใชเพราะเปนสนคาสาธารณะ แตเปนเพราะการศกษานนกอใหเกดผลกระทบภายนอกทเปนบวก อกตวอยางหนงของสนคา/บรการทผลตโดยรฐบาลแตไมใชสนคาสาธารณะ คอ บรการใหพกแรมในวนอทยานซงมลกษณะเปนทงสนคาทสามารถปองกนไมใหผไมจายซอเขามาใชได คอ เกบเงนจากผเขามาและตองแขงขนเพอใหไดมา คอ เมอมผเขามาพกมากขนเกดความแออดท าใหโอกาสทผอนจะเขามาพกมลดนอยลง

สนคาสาธารณะท าใหเกดการลมเหลวของตลาด ซงกคอ กลไกตลาดไมสามารถจดสรรไดอยางมประสทธภาพ เนองจากแมจะเปนสนคา/บรการทใหผลประโยชนสงและมผตองการมาก แตไมมใครอยากจะจายซอเนองจากไมอาจกดกนผไมไดจายเงนไมใหเขามาใชได

สรป

โครงสรางของระบบเศรษฐกจตลาด แบงเปนตลาดแขงขนสมบรณ มลกษณะดงตอไปน (1) ผซอและผขายมจ านวนมาก และผซอและผขายแตละคนเปนเพยงสวนยอย ๆ ของตลาด (2) สนคามลกษณะเหมอนกน (3) ผซอและผขายมความรอยางสมบรณเกยวกบความเปนไปของตลาด (4) ทรพยากรเคลอนยายไดอยางสมบรณและ (5) การเขาหรอออกจากตลาดหรออตสาหกรรมเปนไปโดยเสรและงาย สวนตลาดแขงขนไมสมบรณแบงออกเปน (1) ตลาดกงแขงขนกงผกขาด ม

124

ลกษณะคอ สนคาของผผลตในตลาดนมความแตกตางกน โดยความแตกตางไมใชเปนเพราะสนคาตางประเภทกน แตเพราะความรสกนกคดของผบรโภค ความแตกตางผลตภณฑในตลาดกงแขงขนกงผกขาดท าใหผขายมอทธพลเหนอราคาไดบางหรอสามารถใชกลยทธทางการตลาด (2) ตลาดผกขาดอยางแทจรงเปนตลาดแขงขนไมสมบรณอยางแทจรงโดยมลกษณะส าคญของตลาด คอ มผขายหรอผผลตเพยงรายเดยว หรอเพยงกลมเดยว สนคามลกษณะไมเหมอนใคร (3) ตลาดผขายนอยราย เปนตลาดทมผผลตหรอผขายนอยรายครอบง าผลผลตทงหมดของธรกจหรออตสาหกรรม และผขายนอยรายเปนผขายรายใหญเมอเปรยบเทยบกบตลาดท งหมดทขายสนคาและบรการ อยางไรกตามในระบบตลาดเสรนน ในระยะยาวกอาจจะมขอบกพรองตาง ๆ เกดขนได ซงอาจจะน าไปสการลมเหลวของตลาด ดงนนรฐบาลจงจ าเปนตองมการเขามาแทรกแซงในรปแบบตาง ๆ

ค าถามทบทวน

ค าแนะน า จงตอบค าถามตอไปนใหสมบรณทง 10 ขอ

1. จงอธบายความแตกตางระหวางมลคาและราคามาใหเขาใจ 2. ตลาดในทางเศรษฐศาสตรหมายถงอะไร และมตลาดอะไรบาง จงอธบายพรอมทง

ยกตวอยางสนคาในแตละตลาด 3. ในโลกปจจบนมการสอสารทางอนเทอรเนตกนมากขน จงยกตวอยางตลาดทมการซอขาย

แลกเปลยนผานชองทางดงกลาว พรอมทงอธบายใหเขาใจโดยใชความรเรองตลาด 4. ตลาดแขงขนสมบรณมคณสมบตส าคญอะไรบาง ทานคดวาในโลกแหงความเปนจรงม

ตลาดดงกลาวหรอไม จงอธบาย 5. จงบอกความแตกตางระหวางตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดกงแขงขนกงผกขาด พรอมวาด

รปประกอบ 6. ทานคดวาการท าสงครามราคาของผใหบรการโทรศพทมอถอ ถอเปนกลยทธทางการตลาด

ทกระตนใหตลาดของสนคานนเกดการเตบโต กระตนยอดขายของสนคาใหสงขน และจ านวนผใชเกดการขยายตวเพมมากขน เปนลกษณะของตลาดแบบใด จงอธบาย

7. จากค ากลาววา “ทงในระยะสนหรอในระยะยาว ผผกขาดมกมก าไรเกนปกต” ทานเหนดวยหรอไม เพราะเหตใด จงอธบายพรอมวาดรปประกอบ

8. จากความรเรองตลาดและก าหนดราคา ทานคดวาตลาดแบบไหนเปนประโยชนกบผบรโภคมากทสด จงอธบาย

125

9. จงอธบายเปรยบเทยบขอดและขอเสย ระหวางการประกนราคาโดยวธการก าหนดราคาขนต า และวธจายเงนอดหนนใหกบเกษตรกร

10. การทรฐบาลชวยประชาชนโดยการตรงราคาน ามนดเซลในประเทศท 30 บาทตอลตร จะมผลอยางไรบางตอตลาด และมสวนเกยวของกบกบความลมเหลวของกลไกตลาดอยางไรบาง จงอธบาย

เอกสารอางอง

แกะรอยหนเนาซบไพรม คนอเมรกนหนพง. (2550, กนยายน 03). ประชาชาตธรกจ, 2. เขตการคาเสรอาเซยน. (2553). คนเมอ เมษายน 16, 2554, จาก http://www.aseanfta.com/index.php/

fta-intro/detail ฉววรรณ สายบว.(2545, ธนวาคม 09). การลมสลายของระบบเศรษฐกจทนนยม. ประชาชาตธรกจ, 3. นวลนอย ตรรตน. (2554, มกราคม 27). การแกปญหาสลากกนแบงรฐบาลขายเกนราคา : ดลยภาพ

ดลยพนจ. มตชนรายวน, 4. ทบทม วงศประยร. (2534). เศรษฐศาสตรมหภาค 1 (พมพครงท 3). กรงเทพมหานคร : อกษรสยาม

การพมพ. พจนานกรมออนไลน.(2553). มลภณฑกนชน. คนเมอ มนาคม 20, 2554, จาก http://th.oldict.com วชย เตชะวฒนานนท. (2553). อตสาหกรรมไขไกของไทย กบตลาดแขงขนสมบรณ

ในกรงเทพธรกจ, คนเมอ มกราคม 25, 2554, จากhttp://www.nidambe11.net/ekonomiz/2010q3/2010August13p1.htm

วนรกษ มงมณนาคน. (2551). หลกเศรษฐศาสตรเบองตน (พมพครงท 9). กรงเทพมหานคร :มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ศกดา ธนตกล. (2549, พฤศจกายน 29). การอยรวมกนของธรกจ ทศทางการคาปลกไทย. กรงเทพธรกจ, 5.

ศภวฒ สายเชอ. (2553). การแทรกแซงกลไกตลาดเสร : เศรษฐศาสตรจานรอน ในกรงเทพธรกจ. คนเมอ ธนวาคม 20, 2554, จาก www.nidambe11.net/ekonomiz/2010q4/2010_December20p1.htm

องคการอตสาหกรรม.(2553). เศรษฐศาสตรและกฎหมายแขงขน. คนเมอ มกราคม 20, 2554, จาก http://www.dit.go.th/songserm/kangkun1.html

126

อสมภนพงศ ฉตราคม. (2552). ความลมเหลวของกลไกตลาด. มหาวทยาลยรามค าแหง. คนเมอ มกราคม 20, 2554, จาก www.eco.ru.ac.th/eco/article/Y6C2/

Krugman, Paul , Robin Wells and Anthony Myatt. (2006). Microeconomics. New York: Worth Publisher.