เกรนน�เปนเวลากวาสบปนบตงแตรฐบาลไทยและเยอรมนไดรวมลงนาม

ในบนทกความเขาใจวาดวยความรวมมอไตรภาคไทย-เยอรมน เมอป 2551 ซงนบเปนจดเรมตนแรกของการปรบบทบาทของไทยจากการเปน

ประเทศผรบความชวยเหลอทางวชาการจากเยอรมนมาอยางยาวนานกวาหกทศวรรษ ยกระดบมาเปนหนสวนเพอความรวมมอ

เพอการพฒนาอยางยงยนกบเยอรมน โดยมองคกรความรวมมอระหวางประเทศของเยอรมน (The Deutsche Gesellschaft

für Internationale Zusammenarbeit GmbH) หรอ ทรจกตวยอกนในนาม GIZ เปนหนวยงานครวมมอ

(Partnership) กบกรมความรวมมอระหวางประเทศโดยทงสองหนวยงานไดรวมกนบรหารโครงการ

ความรวมมอในประเทศทสาม เพอเผยแพร

ความรวมมอไตรภาคไทย-เยอรมน

6

ประสบการณดานการพฒนาและแลกเปลยนองคความรทางวชาการตาง ๆ ทไทยมศกยภาพและความเชยวชาญใหสอดคลองกบระดบการพฒนาของ ประเทศเพอนบานทใกลเคยงกน อาท สาขาการเกษตร การพฒนาชนบท และ การศกษา เพอลดชองวางดานการพฒนาในอนภมภาคและสนบสนนการรวมตว สประชาคมอาเซยน ซงทผานมาไดมการด�าเนนการโครงการตาง ๆ เสรจสนไปแลวใน สปป. ลาว จ�านวน 3 โครงการ ในเวยดนาม จ�านวน 2 โครงการ และในป 2559 ไดขยายความรวมมอไปยงตมอร-เลสเต ในสาขาการเกษตรอก 1 โครงการ คณะท�างานจงอยากถายทอดประสบการณของการท�าโครงการดานการพฒนา ในตมอรฯ ใหผอานไดทราบความเปนมาแนวทางการด�าเนนงาน ตลอดจนความคาดหวงทฝายไทยและฝายเยอรมนตองการเหนโครงการนบรรลผลส�าเรจ

จดเรมตนความรวมมอทวภาคสความรวมมอไตรภาคภายหลงทความรวมมอระดบทวภาคไทย-ตมอรฯ ในโครงการหมบานตนแบบ ตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง (Self-Sufficiency Village Model) ทหมบานเฮรา

ผจดท� I ศภวฒย นอยประศร นกวเทศสหการชำ�นาญการ

7

ภายใตแผนงานความรวมมอเพอการพฒนาระยะ 3 ป ระหวางป 2556 - 2558 ไดเสรจสนลง

กรมความรวมมอฯ รวมกบ GIZ ส�านกงานประเทศไทย GIZ ส�านกงานตมอรฯ (โครงการสนบสนนการพฒนาอยางสนตดวยการปฏรปการจางงาน) และส�านกพชสวนและสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและประมง (Ministério da Agricultura e Pescas - MAP) ของตมอรฯ รวมกนขยายผลการด�าเนนงานจากโครงการทวภาคสความรวมมอไตรภาค ในโครงการ Sufficiency Economy and Business Promotion in the Agricultural Sector มเปาหมายส�าคญสองประการ คอ

การจดตงหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ซงมการน�าแนวคดปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยงไปปรบใชในชมชน สงเสรมการท�าการเกษตรทฤษฎใหม จากระดบท 1 “พออยพอกน” โดยเรยนรการจดสรรการใชประโยชนทดน มผลผลตไวบรโภคตลอดป เกษตรกรสามารถเลยงตนเองได พรอมทงลดปจจยการผลต สงเสรมการท�าเกษตรอนทรยพนฐานพฒนาไปสระดบท 2 “อยดกนด” ซงเนนการผลตเพอการคา โดยผลผลตการเกษตรเชอมโยงตรงกบความตองการของตลาด และสามารถแปรรปผลผลตทางการเกษตรไดอยางมคณภาพ ซงสอดคลองกบยทธศาสตรของ MAP ระหวางป 2019 - 2020 ในการสรางความมนคงทางดานอาหารและลดความยากจน รวมถงสรางความเตบโต ทางเศรษฐกจและการจางงาน โดยโครงการฯ จะขยายผลจากหมบานเฮรา กรงดล ไปยงหมบานอน ๆ อก 3 แหง ไดแก (1) หมบาน Metinaro กรงดล (2) หมบาน Ulmera จงหวด Liquisa และ (3) หมบาน Lihu จงหวด Ermera

การพฒนาระบบสงเสรมการเกษตรของตมอรฯ ดวยการสราง Master Trainer ของ MAP เพอถายทอดเทคนคการเรยนรการท�างานรวมกบเกษตรกร ในพนทอยางเปนระบบ อาท การสอนการจดท�าแผนชมชน (Community Plan) การวเคราะหพนทในระดบฟารม (Farm Assessment) การวเคราะหระบบการผลตของชมชนและวเคราะหหวงโซอปทาน (Supply Chain) หวงโซคณคา (Value Chain) ของการผลตสนคาเกษตร เปนตน ตลอดจนมการใหความร และพฒนาทกษะการถายทอดเทคโนโลยและนวตกรรมทางการเกษตร ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทเหมาะสมกบบรบทพนท

ผลผลตท

1

ผลผลตท

2

8

นอกจากน ภายใตโครงการดงกลาวกรมความรวมมอฯ ไดรบการสนบสนนความรวมมอจากกรมสงเสรมการเกษตร และมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช (มสธ.) มอบหมายผเชยวชาญ ไปปฏบตงานทตมอรฯ ซงทมงานไดมโอกาสสมภาษณผเชยวชาญทง 3 ทาน และทมงานจาก GIZ เพอแบงปนประสบการณของการจดฝกอบรมทตมอรฯ ใน 2 กจกรรมทผานมา

การเดนทางไปตมอรฯ เปนประสบการณครงแรกของอาจารย มมมมองกอนและหลงกบประเทศนอยางไรบางครบ

กอนไปกไดทราบสถานการณทวไป งานทผานมาและสถานการณทเกยวของกบ งานความรวมมอครงน จากการไดพดคยกบทมงาน ไตรภาคเปนระยะ ๆ ทงจากกรมความรวมมอฯ GIZ และกรมสงเสรมการเกษตร มองวางานนเปนงานทจะเปนประโยชนอยางมากทงตอเจาหนาทสงเสรมเกษตรและเกษตรกรของ ตมอรฯ และยงเปนโอกาสและคาดหวงวา

จะไดสงเสรมการนอมน�าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปประยกตใชในทตาง ๆ เปนการสรางความรวมมอทดระหวางไทย กบเพอนบาน พรอมทงไดแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนกบทางตมอรฯ และในทมงาน ดวยกน แมวาฝายตมอรฯ จะมขอจ�ากดอยบาง ในการพฒนาตามโครงการ เชน สภาพพนท ความพรอมของเกษตรกร แตจากการไดไปท�างานและพฒนารวมกบเจาหนาทตมอรฯ และเกษตรกร ความตงใจของทมงานไทย และการท�างานรวมกนเปนทม การเตรยมการ

รศ.บ�เพญ เขยวหวาน รองศาสตราจารยประจ�สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มสธ.

1

9

อยางตอเนองท�าใหงานเปนไปดวยดประกอบกบความตงใจของทางเจาหนาทตมอรฯ เองทจะเรยนรและความรสกทดกบทางประเทศไทยท�าใหเปนพนฐานทดในการพฒนางานตอไป ปญหาตาง ๆ กพอจะคลคลายไปได ดใจครบทโครงการความรวมมอนหลายฝายให ความส�าคญและเปนทกลาวถงในระดบนโยบาย นอกจากเปนโครงการทสามารถสราง ความสมพนธอนดระหวางไทยกบตมอรฯ แลวยงเปนการรวมกนพฒนาการเกษตรของ ตมอรฯ ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงททางตมอรฯ ไดใหความสนใจอยางมาก

ความทาทายของการด�เนนงานภายใตโครงการมอะไรบาง

ความทาทายส�าคญ คอ การประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงอยางเปน รปธรรมตอการพฒนาทเหมาะสมกบ ทางตมอรฯ และพฒนาอยางเปนขนเปนตอนและในหลาย ๆ มตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง การพฒนาตามศกยภาพของพนทและชมชนทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ทรงใหแนวทางไววา ใหค�านงถงภมสงคม การสรางความร ความเขาใจ การเตรยมคน และเสรมสรางศกยภาพของเจาหนาท การสรางและพฒนาผน�าเกษตรกรในแตละหมบานมความส�าคญมากเพราะจะเปน

10

กลไกขบเคลอนงานในระยะยาว ซงตองเปนบทบาทรวมกนทงจากทางไทยและตมอรฯ รวมถงการใหขอคด เพอเขาจะไดตดสนใจปรบใชนวตกรรมและแนวทางพฒนาท เหมาะสมและการพฒนาทมความตอเนอง ทเนนการพงพาตนเองและพฒนาสการสรางเศรษฐกจในระดบครวเรอนและเศรษฐกจชมชนทเขมแขงเปนสงททาทายมาก

บทบาทของ มสธ. สามารถผลกดน ความรวมมอดานการศกษาและการเกษตรระหวางไทย-ตมอรฯ ในอนาคตไดอยางไรบาง

ทาง มสธ. รสกยนดเปนอยางยงทไดเขามารวมงานในครงน จากบทเรยนท มสธ. มโอกาสไดท�างานรวมกบหลายองคกรทง ภาครฐ ภาคเอกชน ภาคชมชน ในการสงเสรมเศรษฐกจพอเพยง การพฒนาชนบท เชน ส�านกงานโครงการในสมเดจพระเทพรตน-ราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร กรมสงเสรมการเกษตร โรงเรยนต�ารวจตระเวนชายแดน กรมปาไม รวมถงการมสวนรวมในการพฒนาเจาหนาทการเกษตรของประเทศไทย ความร ประสบการณจากทมคณาจารยคาดวาจะเปน ประโยชนตอการแลกเปลยนเรยนรและเปน ขอมลใหทางตมอรฯ สามารถก�าหนดแนวทาง

ในการปฏบตงานสงเสรมและพฒนาการเกษตรของตมอรฯ ไดอยางเหมาะสม รวมถง ทางมหาวทยาลยยงมชดสอการเรยนรด ๆ ทเปนบทเรยนจากคนตนแบบจากชมชนตนแบบและองคความรทเกยวของกบเศรษฐกจพอเพยง การท�าเกษตรปลอดภย เกษตรอนทรย และองคความรตาง ๆ โดย สอเหลานไดมการเผยแพรใหกบหนวยงานตาง ๆ ในไทยไดน�าไปใชในการท�างานสงเสรมการเกษตร รวมถงไดแปลเปนภาษาของประเทศอาเซยน ซงพรอมทจะมอบใหกบทางโครงการฯ เพอมอบใหทางตมอรฯ ไดน�าไปศกษาเรยนรบทเรยนของไทยและเรากคาดหวงวาขอมลบทเรยนจากทางตมอรฯกจะเปนประโยชนในการเรยนรของ ทางไทยเชนกน นอกจากน บทบาทท มสธ.จะชวยไดนอกจากการพฒนาเจาหนาทเกษตรของตมอรฯ แลวจะเปนการจะชวยถอดบทเรยนกรณตวอยางด ๆ ของเกษตรกรตนแบบของ ตมอรฯ เองเพอเปนตวอยาง และเปนประโยชนในการสงเสรมเผยแพรและขยายผลการด�าเนนโครงการนและยงเปนการสรางความเชอมน ความภมใจของชาวตมอรฯ เองอกดวย

11

คดวาองคความรเรองการจดท�แผนชมชน การวเคราะหระดบของฟารม ทผเชยวชาญไดถายทอดความรในสองกจกรรมทผานมา เปนประโยชนตอการท�งานในพนทของ เจาหนาทของ MAP มากนอยขนาดไหน

องคความรทไดถายทอดไป นบวาเปนกจกรรมทมประโยชนตอการพฒนาคนของตมอรฯ อยางมากคะ ทงเจาหนาทสงเสรมการเกษตรของ MAP เอง และเกษตรกร

คณกลลกา ตาระกา นกวชาการสงเสรมการเกษตรช�นาญการ ส�นกงานเกษตรพนทกรงเทพมหานคร

2

ทเปนเจาหนาทไดพฒนาระบบงานกระบวนการคดและกระบวนการเกบขอมลระดบพนท เพอประกอบการวเคราะหพนทของเจาหนาท น�าไปใชประโยชนรวมกบ การจดท�าแผนชมชนแบบมสวนรวม ทเปน การดงศกยภาพในตวของเกษตรกรออกมาสงเคราะหวเคราะหรวมกนเพอเปนการจดท�า แผนชมชนทตอบสนองความตองการทแทจรง ของคนในชมชนนน ๆ ถอวาเปนการระเบด

12

จากขางใน ตามหลกการทรงงานของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และผลจากการสอนกระบวนการท�างาน แบบมสวนรวมกนคด รวมกนรบผลประโยชนของชมชนน จะท�าใหเจาหนาทสงเสรมการเกษตรเปน Smart officer ทรลกรรอบในเชงพนทเพอท�างานพฒนารวมกบ Thinking Farmer ตอไป

มองคความรใดทฝายตมอรฯ ทตองการเรยนรความเชยวชาญไทยเพมเตมบาง

องคความรดานกระบวนการท�างานรวมกบชมชน ไดถายทอดใหแกเจาหนาทสงเสรมการเกษตรแลว ในสวนทส�าคญจงเปน การน�าความรทไดรบไปใชกบชมชน ใหเกดทกษะความช�านาญ ส�าหรบเรององคความรเพมเตมทตองการจากผเชยวชาญไทยไดพจารณาเกยวกบการผลตและการใชสารชวภณฑ เพอลดตนทนจากการใชปยและสารเคม ของเกษตรกร การแปรรปและถนอมอาหาร เพอเพมมลคาของสนคาเกษตรในพนท

13

จากการลงพนทหมบานรวมกบเจาหนาท สงเสรมการเกษตรของ MAP ของตมอรฯ พนทมความคลายคลงหรอแตกตางกบไทยมากนอยขนาดไหน

กอนอนผมขอแสดงความขอบคณ ทมงาน TICA GIZ และ มสธ. ทใหโอกาสไดเขามามสวนรวมในการท�ากจกรรมของโครงการฯ ส�าหรบพนทการตงหมบานของชาวตมอรฯ ในทางกายภาพโดยทวไปแลวนน เขาตง บานเรอนอยรวมกนเปนหมกลม บรเวณทราบเชงเขา หบเขา หรอแถบบรเวณชายฝงทะเล ภมประเทศสวนใหญเปนภเขา ปาไมถกท�าลายไปเกอบหมด มองไปเหนแตภเขาแหงแลงเรยงราย จะมตนไมยคาลปตส ขนอยบนเขาบาง แตกไมไดชวยสรางความชมชนใหผวดน

ดไปแลวกไมแตกตางจากภาพภเขาหวโลน ทถายในชวงฤดแลงของบานเรานก

หมบานลฮ (Lihu) ทนเปนหมบานแรกท ผมไดไปลงพนท หมบานตงอยในบรเวณหบเขามล�าน�าสายใหญไหลผาน แตน�าในแมน�าแหงขอด ท Lihu น มชาวบานอาศยอยจ�านวน 110 ครอบครว ผน�าหมบาน (ผใหญบาน) ชอ Mr. Ebi Seicoa Medeira เขาเปนคนหนม อาย 36 ป อาชพของชาวบานทน ปลกขาวพนธพนเมอง ปละ 1ครง (ผลผลตไมพอกน) ปลกผกทเปน Cash Crops (ผกบง ผกกวางตง ผกกาดฮองเต ขาวโพด มนเทศ มนส�าปะหลง) และทบนภเขากมการปลกกาแฟพนธ Arabica

คณนคม เพชรผาปราชญชาวบาน

3

14

ในระหวางการออกเดนส�ารวจชมชนแหงน ผมสงเกตวาทบรเวณหนาบานของผใหญบาน มการปลกผกสวนครว ใชพนทประมาณ 30 ตารางเมตร พชทปลกสวนใหญ เปนผกพนบาน เชน มะละกอ โหระพา ใบแมงลก พรก มะเขอ แสดงวาผน�าชมชนแหงน มการผลตอาหารส�าหรบครวเรอน ของตวเองไดอยางเพยงพอ สามารถพงตนเองเปนการลดรายจายคาอาหารของครอบครว ซงถกตองตรงตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เมอเดนลกเขาไปในหมบาน จะเหนกลวยพนธพนเมองขนอยรมทางเดนจ�านวนมากพอสมควร ล�าตนของกลวยนนใหญมาก แสดงวาดนทนมความอดมสมบรณด

กลมชาวบานทมาประชมรวมกบเราประมาณ 15 ครอบครว มาจากกลมผปลกผกขาย (ทราบภายหลงวาในหมบานนมการรวมกลมกนหลายกลม แตทมาวนนมกลมเดยว)

ชาวบานทมาเขารวมเวทใหความสนใจ ในการมาของเรา แตกไมแนใจวา จะเปนตวแทนหมบานไดทงชมชนหรอไม

อยากใหเลาความประทบใจในการลงพนท ในหมบาน

ความประทบใจในการลงพนทหมบาน Lihu นอกจากไดเหนความพยายามพงตนเอง ของผน�าชมชนทปลกพชผกสวนครวไวกนเอง ในครอบครวแลว ยงประทบใจการทมชาวบาน ซงเปนผหญงและเดกมารวมเวทการประชมพดคยดวย แมผหญงหรอเดก ๆ เหลานนจะไมไดแสดงความคดเหนอะไรออกมามากนก แตผมเชอวาน คอ นมตหมายทดของสงคมและชมชนแหงน

ส�าหรบความประทบใจตอการลงพนทหมบาน Hera ซงเปนหมบานท 2 ทผมมโอกาส ไดไปลงพนทถง 3 ครง เพราะเปนหมบาน

15

ขนาดใหญ ตงอยใกลกบชายฝงทะเลทม ความอดมสมบรณ พนดนบนบกกดปลกพชผกไดงามมากและมน�าจดเพยงพอตอ การเพาะปลก ประชากรของหมบาน Hera มจ�านวนกวา 1,000 ครวเรอน มผคนมาอยรวมกนหลากหลายอาชพ ทงเกษตรกรรมท�านา ท�าสวน เลยงสตว ท�าประมงชายฝง มพอคา แมขาย และขาราชการทหารกองทพเรอปะปนอยดวย ทในหมบาน Hera น ชาวบานม การรวมกลมกนท�ากจกรรมการผลต รวบรวมผลตผล เพอน�าไปขายสตลาดทเปนรปธรรม และมการจดโครงสรางของกลมอยางชดเจน คอ กลมเศรษฐกจพอเพยงตนแบบหมบานเฮรา เกษตรกรทเปนสมาชกในกลมน มจ�านวน 19 ราย

16

นวตกรรมใดบางทคดวาหมบานในตมอรฯ ทผเชยวชาญไดสอนไปแลว เกษตรกรสามารถน�ไปประยกตใชได

ทหมบาน Ulmera จงหวด Liquisa เปนหมบานสดทาย ทผมไดไปลงพนท ณ ทน ผมไดพบกบนกสงเสรมการเกษตรประจ�าหมบานทเคยมาเรยนรทประเทศไทยของเราแลวเปนระยะเวลาประมาณ 1 เดอน เขาเปนคนหนม ทมทกษะในการถายทอดเทคนคการเรยนรและมวธของการท�างานรวมกบเกษตรกร ในพนทอยางเปนระบบ

ผมสงเกตเหนตอนทเขาจดเวทในการประชมชาวบานและเขาสามารถถายทอดนวตกรรม (เทคโนโลยอยางงาย ๆ ส�าหรบเกษตรกร) โดยใหชาวบานเปนผลงมอท�าเองและ ชาวบานกสนใจมาก 2 นวตกรรม ไดแก (1) น�าหมกหนอกลวย และ (2) น�ายาไลแมลงจากพรกและยาสบ ซงวธการท�านนงายมาก แตประสทธภาพการใชไดประโยชนคมคาจรง ๆ

17

โครงการนมความนาสนใจอยางไร ในมมมองของฝายเยอรมน

โครงการนเปนอกผลงานชนโบวแดงของ การด�าเนนงานภายใตกรอบไตรภาคไทย-เยอรมน เนองจากเปนโครงการแรกทประเทศ ครวมมอทไมใชประเทศเพอนบานของไทย นนหมายถงทกฝายตองมการศกษาและ ปรบตวเปนอยางมากเพอการท�างานรวมกนได อยางราบรน ดวยเหตทมลกษณะพนฐาน ทางภมศาสตร ตลอดจนสงคมและวฒนธรรมทตางกน ถงกระนนโครงการกสามารถกอใหเกดการบรณาการความเชยวชาญจากทงฝายไทยและฝายเยอรมนไดอยางลงตว ตลอดจน หาแนวทางการท�างานรวมกนตามหลกมงผลสมฤทธไดในทสด ทงน เปนเพราะ

คณจราลกษณ อนวงศ ผจดการกรอบความรวมมอไตรภาค ไทย-เยอรมน ประจ� GIZ ประเทศไทย

4

ความเชยวชาญของฝายไทยในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงนนเปนเรองทสามารถประยกตใชไดในหลายบรบทและสามารถกอใหเกดผลทเปนทประจกษไดจรง พสจนไดจากผลงานของหมบานเศรษฐกจพอเพยงในตมอรฯ ทผานมา ท�าใหแนวคดนไดรบความสนใจ ในวงกวางรวมถงในเยอรมนดวย ในขณะทฝายเยอรมนกมการด�าเนนงานเพอสงเสรมหลกการหวงโซมลคาส�าหรบผลตภณฑเกษตร ซงทงสองหลกการถกประยกตใชรวมกน เพอมงสการยกระดบความเปนอยของชาวบานใหอยดกนดขน จากจดนเอง บทเรยนและผลส�าเรจทไดจากโครงการกจะเปนประโยชนอยางมากส�าหรบชาวตมอรฯ เอง อกทง ยงสามารถใชเปนตนแบบส�าหรบพนทอน ๆ ทมบรบทใกลเคยงเนองจากถกเลงเหนวา

18

เปนกลไกทสามารถท�าไดงาย มความยดหยน และเกดประโยชนจรง

ทศทางการด�เนนงานของโครงการ จะเปนอยางไรตอไป

ปจจบนโครงการด�าเนนงานในพนท 4 หมบาน ในขนตอไปกจะมงเนนสรางกลไกการเรยนร ดวยตนเองภายในหมบานผานการน�าของ แกนน�าหมบานทจะเปนคนคอยสรางกระบวนการกลม ถายทอดองคความรทงท มาจากในทองถนเองและนวตกรรมทได เรยนรมาจากผเชยวชาญไทย กระตน การเรยนรรวมกน และเปนตวกลาง ในการขบเคลอนการด�าเนนงานเพอบรรลเปาหมายของโครงการทมงเพมผลผลตและสรางรายไดทเพยงพอตอการด�ารงชพของคนในชมชน โดยมการสนบสนนจากภาครฐทงในระดบทองถนและสวนกลางอยางเปนระบบผานกลไกการสงเสรมการเกษตรทมประสทธภาพ อกทงยงมการสนบสนน ทางวชาการจากคณะผเชยวชาญไทยและ

ผประสานงานฝายเยอรมนเปนระยะ ผานการประสานงานและด�าเนนงานของคณะท�างานโครงการฝายตมอรฯ เปนหลก ซงทางโครงการมความมนใจเปนอยางมาก วาโครงการนจะส�าเรจลลวงไปไดดวยด ดวยความรวมมอและการสนบสนนเปนอยางดจากทกฝาย

19