ประวัติศาสตร์ ศิลปะ...

การประชมวชาการระดบชาต SMARTS ครงท 5 วนท 3 กรกฎาคม 2558

82 : ประวตศาสตร ศลปะ วฒนธรรม

ประวตศาสตร ศลปะ วฒนธรรม


: ประวตศาสตร ศลปะ วฒนธรรม 83

การสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน The Study of How Mr. Boonrat Tippayaratana Makes Gra Jap Pi

อาจารยสปปวชญ กงแกว ภาควชานาฏยสงคต คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร บทคดยอ การศกษาวธการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน มวตถประสงคเพอศกษาความเปนมาและการปรากฏของกระจบปของไทย การสรางกระจบปแบบโบราณ ของบญรตน ทพยรตน และบทบาทหนาทของกระจบปทงในอดตและปจจบน การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพแบบพรรณนาวเคราะห มขนตอนดงน 1) ขนตอนการรวบรวมขอมล 2) การตรวจสอบขอมล 3) การเรยบเรยงและวเคราะหขอมลตามวตถประสงคทก าหนดไว 4) ขนสรปผลวจยและขอเสนอแนะ ผลการศกษาพบวากระจบป พฒนามาจาก พณ ซงเปนเครองดนตรประเภทดดทไทยไดรบอทธพลมาจากอนเดยโดยผานชวาและขอม แลวพฒนารปราง ลกษณะการบรรเลงใหมความเหมาะสมตามสภาพวฒนธรรม ดงปรากฏหลกฐานในศลาจารก ประตมากรรม จตรกรรมฝาผนงและเอกสารโบราณตางๆ ค าวากระจบป ไทยนาจะน ามาจากภาษาชวา โดยพบการใชค านครงแรกในสมยอยธยา ทงนกอนสมยสโขทยเรยกเครองดนตรประเภทเครองสายใชดดทกชนดวา “พณ” การสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตนม 15 ขนตอน ไดแก ขนตอนการสรางไหเสยง ขนตอนการสรางคนทวน ขนตอนการเจาะรางไหม หยอง และเจาะรใสลกบด ขนตอนการเจาะใสเหลกโครงรม ขนตอนการสราง ใบพาย ขนตอนการประกอบไหเสยงเขากบคนทวน ขนตอนการใสลานนาฬกาและขดลวดสปรง ขนตอนการใส ตาดหนา ขนตอนการท าส ขนตอนการท าลกบดและหยอง ขนตอนการท าหลกผกสาย ขนตอนการท ารางไหม ขนตอนการท านมกระจบป ขนตอนตดนมและเทยบเสยง และขนตอนการท าทดด อตลกษณการสรางกระจบปของบญร ตน ทพยรตนทเดนชดคอใชขดลวดสปรงจ านวน 4 เสนขงภายในไหเสยงทดแทนลานนาฬกา ไมเจาะชองเสยงทตาดหนากระจบป วธการเขาไมดวยลมไมตามแบบโบราณ ปญหาและอปสรรคในการสรางกระจบปคอ การขาดแคลนไมทใชสรางกระจบป นาฬกาโบราณทใชเสยบกบกานคนทวน สายกระจบป และการขาดผสนใจศกษาองคความรดานการสรางกระจบป เนองจากการสรางกระจบปใชเวลานานไมคมคาแรง ในอดตกระจบปใชบรรเลงรวมกบวงขบไมในราชส านกสมยอยธยา ตอมาไดพฒนาเปนวงมโหรประเภทตางๆ เชน วงมโหรเครองส และวงมโหรเครองหก ในสมยรชกาลท 5 ไดยกเลกการบรรเลงกระจบปในวงมโหร และปจจบนไมนยมน ากระจบปมาบรรเลงในวงมโหรแลว ฉะนน จงควรเรงอนรกษการสรางกระจบปแบบโบราณและสงเสรมการบรรเลงมโหรใหคงอยตลอดไป

ค าส าคญ: พณ กระจบป การสรางกระจบป วงมโหร



Abstract This research aims at investigating the origin and appearance of Thai Gra Jap Pi, the making of

ancient Gra Jap Pi of Mr.Boonrat Tippayaratana and the role of Gra Jap Pi in the past and at present. The education is manner quality research. Like to describe analyse, there is the step

1) accumulation data 2) checking data 3) editing and analyse the data follow the objective that note 4) a level conclude to research and the suggestion

The results indicate that Gra Jap Pi originated from lute, a plucked string instrument influenced by India through Java and Khom. The shape and playing style were adapted to make it suitable to cultural context as evidenced in stone inscriptions, sculptures, mural paintings and ancient documents. The term “Gra Jap Pi” was derived from Java and first identified during the Ayutthaya Era. Prior to the Sukhothai Era, all of plucked string instruments were called lute.

The Gra Jap Pi making of Mr.Boonrat Tippayaratana consisted of 15 processes. These were: 1) making a sound box, 2) making a neck, 3) drilling holes for peg boxes, a bridge and tuning pegs, 4) drilling holes and inserting metal shafts, 5) making paddles, 6) attaching the sound box to the neck, 7) inserting watch springs and coil springs, 8) attaching a soundboard, 9) colouring, 10) making tuning pegs and bridges, 11) making strap pins, 12) making peg boxes, 13) making frets, 14) attaching the frets to the neck and tuning the sound and 15) making the plectrum. The distinctive features of Boonrat Tippayaratana’s Gra Jap Pi making were the use of 4 coil springs inside the sound box instead of watch springs, the absence of a sound hole on the soundboard and the use of traditional wooden joints. Obstacles to the making of Gra Jap Pi are the lacks of wooden materials, ancient clocks which must be attached to the neck, strings and people who are interested in studying Gra Jap Pi making because it takes a long time to make and thus is not worth the cost.

In the past Gra Jap Pi was played in Wong Khub Mai ensemble in Ayutthaya royal court. Subsequently, it was developed into various different kinds of Mahori ensemble such as Mahori Quartet and Mahori Sextet. During King Rama IV, Gra Jap Pi was excluded from Mahori ensemble and currently it is uncommon to use Gra Jap Pi in Mahori ensemble. In consequence, we should strive to conserve ancient Gra Jap Pi making and promote Mahori to ensure its everlasting existence.

Keywords: Lute, Gra Jap Pi, Gra Jap Pi making, Mahori ensemble บทน า กระจบปพฒนามาจากเครองดนตรประเภททเรยกวา “ตะตะ” ของอนเดยซงมสายส าหรบดดใหเกดเสยง มตนก าเนดมาจากการดดสายธน แตเนองจากการดดสายธนมเสยงไมคอยดง จงหาวสดทมลกษณะกลวงตามธรรมชาตมาท าเปนกระพงพณเพอใหมเสยงดงกงวานมากขน ตะตะชนดหนงทมนษยสรางขนนน ไดแก “พณ” หรอ “วณา” ซงแบงเปน 3 ประเภทตามลกษณะของการเกดเสยงคอ 1. ประเภททเสยงเกดจากการใชนวดงสาย 2. ประเภททเสยงเกดจากการใชไมดดสาย 3. ประเภททเสยงเกดจากการใชคนชก



กระจบปเปนพณประเภทท 2 ทตองใชไมดดสายเพอใหเกดเสยง มชอเรยกกนหลายชอ เชน ถากระพงพณมรปรางคลายกบหนาววเรยกวา “โคมขะ” ถาสวนยอดท าเปนรปนกยงเรยกวา “มยร” เชน พณของพระสรสวด ค าวา กระจบป นาจะมตนเคามาจากค าบาลและสนสกฤตวา กจฉป ซงแปลวา เตา โดยสนนษฐานวาแตเดมนนกระพงพณคงท าดวยกระดองเตาหรอท าเปนรปนนคลายกระดองเตา ในภาษาชวามลายกมค าเรยกเครองดนตรชนดเดยวกนนวา กะจาป (Kéhapi) สวนเขมรเรยกวา จาเปย กระจบปเปนเครองดนตรโบราณชนดหนงทปรากฏหลกฐานมาตงแตสมยกรงศรอยธยา ตอมาไดน าไปใช เปนเครองดดประกอบการ “ขบไม” ส าหรบบรรเลงในงานพระราชพธ เชน งานสมโภชพระมหาเศวตฉตรและสมโภชพระยาชางเผอกเปนตน ทงนยมน าไปเลนรวมในวงมโหร หรอวงเครองสายอยสมยหนง แตอาจจะเนองดวยกระจบปมเสยงเบาและมน าหนกมาก เพราะท าดวยไมแกนจะยกขนถอดดอยางพณน าเตาและแมนโดลนไมสะดวก อกทงผดดกระจบปจ าตองพบเพยบขวา แลวเอาตวกระจบปวางบนหนาขาขางขวาของตนเพอทานน าหนก มอซายถอคนทวน มอขวาจบไมดดนบวาไมสะดวกในการบรรเลงจงไมนยมน ามาเลนนก กระจบปจงหายไปจากวงดนตร และไมไดน ามาบรรเลงรวมในวงดนตรไทยตงแตสมยรชกาลท 5 ปจจบนหาผเลนไดยาก รวมทงหาชางผทสามารถสรางกระจบปทไดสดสวนและมฝมอเยยงโบราณแทบจะไมมแลว กระจบปทยงคงมหลกฐานเหลออยเพอใชเปนตนแบบในการศกษาคอกระจบปทเกบรกษาในพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร กรงเทพมหานคร ซงเปนกระจบปทประเทศเขมรไดทลเกลาทลกระหมอมถวายพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และกระจบปในวงของดนตรของ จอมพลเรอ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาบรพตรสขมพนธกรมพระนครสวรรควรพนต ทเกบรกษาอยทพพธภณฑสถาน วงสวนผกกาด กรงเทพมหานคร เปนกระจบปมสดสวนออนชอยงดงามแบบไทย บญรตน ทพยรตน เปนชาวจงหวดเชยงใหม เปนชางทมฝมอและมชอเสยงมากในการสรางเครองดนตรไทยในราชส านกโบราณ เชน ซอสามสาย กระจบป และบณเฑาะว บญรตน ทพยรตนไดรบการถายทอดองคความรดานการสรางกระจบปและบณเฑาะว จากภาวาส บนนาค (อดตรองราชเลขาธการ ส านกพระราชวง) และไดรบการถายทอดองคความรขนสงสดในการสรางซอสามสายกะลาดด รปแบบโบราณจากอดม อรณรตน ผเชยวชาญดนตรไทยราชส านก บญรตน ทพยรตนเปนชางทสามารถสรางกระจบปไดถกตองตามแบบโบราณทงรปลกษณและเสยง การศกษาวจยในครงนจงเปนอกแนวทางของการศกษาทจะไดชวยอนรกษองคความรดานกระจบปซงเปนเครองดนตรในราชส านกมาแตเกากอน ใหคงอยกบบานเมอง เพอเปนเอกลกษณและสญลกษณทางวฒนธรรมสบตอไป

วตถประสงค 1. ศกษาความเปนมาและการปรากฏของกระจบปในประเทศไทย 2. ศกษาการสรางกระจบปแบบโบราณ ของบญรตน ทพยรตน 3. ศกษาบทบาทหนาทของกระจบปทงในอดตและปจจบน

วธการด าเนนการวจย การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพ แบบพรรณนาวเคราะห โดยอาศยขอมลวชาการจากเอกสารวจย หนงสอวชาการ เอกสารสงพมพ เอกสารโบราณและผทมประสบการณโดยตรง เพอใหการศกษาวจยบรรลตามวตถประสงค จงด าเนนการวจยตามขนตอนดงน 1. ขนตอนการรวบรวมขอมล 1.1 คนควาขอมลเอกสารจากหองสมดตางๆ ดงน หอสมดแหงชาต หอสมดมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร หอสมดมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตทาพระ หอสมดกลางมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สถาบน



วทยบรการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย หองสมดวทยาลยดรยางคศลป หอสมดและคลงความรมหาวทยาลยมหดล และศนยมานษยวทยาสรนธร 1.2 เกบขอมลภาคสนามพรอมบนทกเสยงและบนทกภาพเกยวกบวธการสรางกระจบป 1.3 สมภาษณบคคลทมความเชยวชาญดานกระจบป ไดแก ชางบญรตน ทพยรตน ชางธรพนธ ธรรมานกล รองศาสตราจารยพงษศลป อรณรตน รองศาสตราจารย ดร.เฉลมศกด พกลศร และผชวยศาสตราจารย ดร.จตพร สมวง การสมภาษณแบงเปน 2 ลกษณะคอ การสมภาษณแบบเปนทางการ เปนการสมภาษณทผสมภาษณตองเตรยมค าถามสมภาษณและมการนดหมายวนเวลาไวลวงหนา และการสมภาษณแบบไมเปนทางการขณะเกบขอมลภาคสนามเพอใหไดเทคนคการสรางกระจบปทแทจรงและขอมลเชงลกตางๆ ทเกยวของกบการวจย 1.4 การสงเกตแบบมสวนรวม ผวจยจะตองมสวนรวมเพอสรางความสนทสนมคนเคยกบชางผใหขอมล และสงเกตการณขนตอนการผลตของชางรวมทงจดบนทกขอมลโดยละเอยด

2. การตรวจสอบขอมล หลงจากรวบรวมขอมลตามขอ 1 แลวจะน าขอมลทงหมดมาตรวจสอบความถกตองกบผใหขอมลและเอกสารงานตางๆ อกครงเพอใหขอมลสมบรณครบถวน

3. การเรยบเรยงและวเคราะหขอมลตามวตถประสงคทก าหนดไว

ผวจยน าขอมลทงหมดมาสงเคราะหและวเคราะหแลวเรยบเรยงเนอหาทงหมดตามวตถประสงค 3 ขอคอ วธการสรางกระจบปของบญรตน บญรตน ความเปนมาและการปรากฏของกระจบป บทบาทและหนาทของกระจบปในอดตและปจจบน รวมทงเสนอแนะอปสรรคและปญหาทเกยวของกบการสรางกระจบป

4. ขนสรปผลวจยและขอเสนอแนะ ระยะเวลาวจย ป 2555-2557 ผลการวจย การวจยเรองการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน นมงศกษาความเปนมาและการปรากฏของกระจบปในประเทศไทย ขนตอนการสรางกระจบปแบบโบราณของบญรตน ทพยรตนและบทบาทหนาทของประจบปทงในอดตและปจจบน การศกษาเกยวกบความเปนมา การปรากฏของกระจบป และบทบาทหนาทของกระจบปผวจยศกษาคนควาขอมลจากหนงสอทเกยวกบการดนตร ประวตศาสตร โบราณคด วรรณคด เอกสารโบราณประเภทศลาจารก ภาพจตรกรรมในสมดไทย ภาพจตรกรรมฝาผนง และภาพประตมากรรมทปรากฏในหนงสอโบราณสถานและพพธภณฑสถานตาง ๆ สวนการศกษาขนตอนการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตนนนผวจยไดเกบขอมลภาคสนามจากวธการสรางทกขนตอนโดยตรงจากบญรตน ทพยรตน ชางกระจบป ณ บานเลขท 107 หม 10 ซอยชมจนทร ต าบลปาแดด อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม 10500 ตงแตวนท 15 ตลาคม 2555 ถงวนท 31 ตลาคม 2555 รวม 17 วน พรอมบนทกภาพและสมภาษณบญรตน ทพยรตนและก าจร เทโวขต ผไดรบการถายทอดวธการสรางกระจบปจากบญรตน ทพยรตน ผลการศกษาสรปไดดงน



1. ความเปนมาและการปรากฏของกระจบปในประเทศไทย กระจบปกคอพณ เปนเครองดนตรประเภทดดทไทยไดรบอทธพลมาจากอนเดยผานชวาและขอม ดงจะเหนวาชวาเรยกพณวา กจฉป ซงมาจากภาษาบาลสนสกฤตวา กจฉป แปลวา เตา ขอมเรยกวา แขสจาป หรอ แคสจาเปย (ภาษาเขมรปจจบนเรยกวา จาเปย) และกลายเสยงเปนกระจบปในภาษาไทย พณ เปนเครองดนตรทใชบรรเลงมาตงแตโบราณทงในศาสนาพราหมณและศาสนาพทธในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต สวนในดนแดนทเปนประเทศไทยพบค าวา พณในศลาจารก วรรณคด หนงสอตาง ๆ และพบภาพประตมากรรม ภาพจตรกรรมฝาผนง ภาพจตรกรรมในสมดไทย ตงแตสมยทวารวด สมยสโขทย สมยอยธยา สมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทร สวนค าวากระจบปพบพรอมค าวา มโหรในสมยอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทร แสดงวากอนสมยอยธยาเรยกเครองดนตรประเภทเครองสายใชดดทกชนดซงอาจหมายรวมถงกระจบปดวยวา “พณ” การปรากฏค าวา กระจบปและมโหรในสมยอยธยาเปนตนมาจงอาจสนนษฐานไดวาจะตองมเครองสและเครองดดบรรเลงรวมกน ดงหลกฐานส าคญคอ เพลงยาวไหวครมโหรและเพลงยาวต ารามโหรในสมยอยธยา กลาวถงกระจบปและซอสามสาย จงนบวาวงมโหรหลวงก าเนดขนแลวในสมยอยธยา ทงนสอดคลองกบวรรณคดไทยซงแตงขนในสมยอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทรกไดกลาวถงมโหรและกระจบปดวย

2. ศกษากรรมวธการสรางกระจบปแบบโบราณ ของบญรตน ทพยรตน

วธการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน ประกอบดวยขนตอนการสราง 15 ขนตอน ไดแก 2.1 ขนตอน

การสรางไหเสยงกระจบป 2.2 ขนตอนการสรางคนทวนกระจบป 2.3 ขนตอนการเจาะรางไหม หยอง และเจาะรใส

ลกบด 2.4 ขนตอนการเจาะใสเหลกโครงรม 2.5 ขนตอนการสรางใบพายกระจบป 2.6 ขนตอนการประกอบไหเสยงคน

ทวนกระจบป 2.7 ขนตอนการใสขดลวดสปรงและลานนาฬกา 2.8 ขนตอนการใสตาดหนากระจบป2.9 ขนตอนการท าส

กระจบป 2.10 ขนตอนการท าลกบดและหยอง 2.11 ขนตอนการท าหลกผกสาย 2.12 ขนตอนการท ารางไหมกระจบป

2.13 ขนตอนการท านมกระจบป 2.14 ขนตอนตดนมและเทยบเสยงกระจบป 2.15 ขนตอนการท าทดดกระจบป สรปผล

การศกษาไดดงน

2.1 ขนตอนการสรางไหเสยงกระจบป

ขนตอนการสรางไหเสยงกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 9 ขนตอน สรปไดดงน บญรตน ทพยรตน

เลอกใชไมสกทแกและแหงสนท เพราะมผลตอคณภาพเสยง โดยใชรปแบบไหเสยงกระจบปแบบโบราณของภาวาส

บนนาค ซงมขนาด 44.5 x 39.7 เซนตเมตร หลงจากนนเลอยฝานดานหนาไมเพอใชท าเปนตาดหนา เวนสวนทจะยดตด

กบหลกผกเสยงและชองทจะใชเสยบเขากบคนทวน แลวใชสวานเจาะควานเอาเนอไมออก จากนนใชสวตกแตงขอบชอง

เสยบคนทวน และขดแตงไหเสยงดานในดวยเครองเจยรนย

2.2 ขนตอนการสรางคนทวนกระจบป

ขนตอนการสรางคนทวนกระจบปของบญรตน ทพรตน ม 3 ขนตอนสรปไดดงน ปรบหนาไมดวยกบไสไม

ไฟฟาใหเรยบเสมอกน วดขนาดความยาว แลวน ามาเลอยดวยกบวงเดอนไฟฟา หลงจากนนรางรปทรงแลวน ามาตด

ความยาวสวนทเกนออก ตอมาเลอยกลบบวซอนทรางไวดวยเลอยสายพานไฟฟา ขดคนทวนปรบแตงรปทรงและกลบบว

ซอน ใหมความออนชอย จากนนใชสวเซาะรองตกแตงกลบบวซอนใหมความคมชด ตกแตงคนทวนกระจบป มาลยรด

กลบบวดวยเครองเจยรนย แลวเกบรายละเอยดงานอกครง

2.3 ขนตอนการเจาะรางไหม หยอง และเจาะรใสลกบด

ขนตอนการเจาะรางไหม หยอง และรใสลกบดกระจบปของบญรตน ทพรตน ม 3 ขนตอนดงน เจาะราง

ไหมใหลกพอประมาณไมตองเจาะใหทะล แลวใชสวตกแตงและขดดวยกระดาษทรายใหเรยบรอย เจาะรเสยบหยองโดย

เจาะตรงกงกลางของมาลยรดกลบบว ความลกพอประมาณไมตองเจาะใหทะล จากนนเจาะรลกบดกระจบป โดยจะตอง



กะระยะความเอยงของรลกบดใหแมนย า ดวยเวอรเนยคาลปเปอร แลวท าเครองหมายตรงทจะเจาะรลกบดดวยดนสอ

การเจาะรลกบดดวยสวานแทนตองใชประสบการณสง รลกบดตามแบบของบญรตน ทพยรตนจะเจาะแบบเฉยงเลกนอย

เพราะมผลตอการรงสายของลกบด

2.4 ขนตอนการเจาะใสเหลกโครงรม

ขนตอนการเจาะใสเหลกโครงรมของบญรตน ทพยรตน ม 3 ขนตอนสรปไดดงน น าคนทวนกระจบปมา

วาดรางสวนทตองการ ตดเปนรปตววหรอปากฉลาม จากนนน ามาเลอยดวยเลอยสายพานไฟฟาเพอตอเขากบใบพายของ

กระจบป เจาะรทปลายคนทวนจ านวน 2 ร เพอเสยบเหลกโครงรม น าเหลกโครงรมมาตดใหไดขนาด 2 นวแลวน ามา

เสยบเขากบรคนทวนทเจาะไวแลว ขนตอนนจะใชกาวลาเทกซผสมกบขเลอยละเอยดเชอมตอใหเขากนสนท

2.5 ขนตอนการสรางใบพายกระจบป

ขนตอนการสรางใบพายกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 4 ขนตอน สรปไดดงน วดขนาดความโคงงอน

ของใบพายใหไดขนาดสดสวนตามความตองการ ใชดนสอรางสดสวนความโคงงอนลงบนชนไมสกอกชนตางหาก แลว

เลอยใหไดรปรางใบพายกระจบปตามขนาดทตองการ น าใบพายกระจบปทท าโครงอยางหยาบมาเลอยเพอจะไดปรบ

ตกแตงใหไดสดสวนโคงงอทรบกบคนทวน น าใบพายกระจบปมาตกแตงเกบรายละเอยด ใชสวเซาะรองใบพายใหเกดรอง

ยกเปนสนนนขนมาเพอความงดงามจากนนเจาะรใบพายเพอใชสวมเขากบคนทวนกระจบป ชางจะเลงดความโคงของใบ

พายดวยสายตาเพอเจาะรโดยตองวดและกะระยะใหไดพอดเพอจะไดสวมเขากบคนทวนไดแนบสนท

2.6 ขนตอนการประกอบไหเสยงเขากบคนทวนกระจบป

ขนตอนการประกอบไหเสยงคนทวนกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 3 ขนตอน สรปไดดงน น าคนทวน

และไหเสยงประกอบเขาดวยกน แลวใชเชอกวดหาจดศนยกลาง หาจดศนยกลางของกระจบประหวางคนทวนกบไหเสยง

แลวจงเจาะรส าหรบใสลมไมสองขาง โดยใหคนทวนแอนไปทางดานหลงเลกนอยเพอความสวยงาม หลงจากนนใชก าว

แหงเรวเปนตวยดตดและใชชเลอยอดรอยใหแนนสนทแขงแรง แลวใชลมไมทรงกลมสอดสลกระหวางคนทวนกบไหเสยง

โดยใชกาวลาเทกซเปนตวยดตด แลวใชคอนตอกลมสลกใหแนนสนท

2.7 ขนตอนการใสลานนาฬกาและขดลวดสปรง

ขนตอนการใสลานนาฬกาและขดลวดสปรงของบญรตน ทพยรตนม 2 ขนตอนสรปไดดงน เลอยกานคน

ทวนในลกษณะแนวตง เพอใชเสยบเขากบลานนาฬกา จากนนใชสวานไฟฟาเจาะรดานขางเพอใชตะปยด โดยปกตแลว

การตดขดลวดสปรง บญรตน ทพยรตนจะใสเฉพาะขดลวดสปรงจ านวน 4 เสน เนองจากลานนาฬกาหายาก แตในครงน

ใชขดลวดสปรงเพยง 2 เสนในแนวตงเพราะมลานนาฬกาแลว เมอเคาะตาดหนาของกระจบปจะไดยนเสยงกองกงวาน

ใชสวานไฟฟาเจาะรดานขอบบนและขอบลางของกระจบป แลวใชสกรชนดตะขอขนใหแนนส าหรบใชเปนทเกยวขดลวด

สปรง เมอใสลานนาฬกาและขดลวดสปรงเรยบรอยแลว จงจะปดตาดหนากระจบปดวยแผนไมสก

2.8 ขนตอนการใสตาดหนากระจบป

ขนตอนการใสตาดหนากระจบปของบญรตน ทพยรตนม 2 ขนตอน สรปไดดงน ปรบหนาไมของตาดหนา

กระจบปใหมความหนาประมาณ 4 มลลเมตร ใชขเลอยละเอยดผสมกาวลาเทกซน ามาโปวบรเวณขอบของไหเสยง

กระจบปเพออดรอยชองวางทอาจไมสนทระหวางตาดหนากบไหเสยง หลงจากนนน าตาดหนากระจบปมาปดทไหเสยง

แลวตดประสานดวยกาวแหงเรว จากนนจงน ามาปรบตกแตงความหนาบางดวยกบไสไมไฟฟาอกครง และขดดวย

กระดาษทรายละเอยดเพอเกบรายละเอยดความเรยบรอย



2.9 ขนตอนการท าสกระจบป

ขนตอนการท าสกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 2 ขนตอน สรปได ดงน ขดผวกระจบปดวยกระดาษ

ทรายชนดละเอยดใหเรยบเนยนกอนพนส เคลอบแลคเกอรดานดวยเครองพนสซงจะท าใหไดสทมคณภาพเรยบเสมอ

สวยงาม 2.10 ขนตอนการท าลกบดและหยอง ขนตอนการท าลกบดและหยองของกระจบป บญรตน ทพยรตนม 6 ขนตอน สรปไดดงน การท าลกบดใชไมพะยงประกอบไมกนเกรา น าไมกนเกราทจะใชท ายอดของลกบด มากลงใหเปนลกษณะเคาโครงของยอดลกบด แลวน าสวนของยอดไมกนเกราเสยบเขากบไมพะยงหยอดดวยกาวแหงเรว แลวกลงใหไดสดสวนเมอกลงเสรจแลวขดดวยไขขดเงา เสรจแลวเจาะรลกบด ขนตอนการกลงหยองกระจบปนนเลอกใชไมมะรดเพอความสวยงาม หลงจากท กลงไมมะรดเปนทรงหวเมดแลว น ามาขดเจยรนยใหเรยบแลวน าไปขดมน น าหยองมาเจาะร 4 ร 2 ค โดยมระยะระหวางสาย 2.3 มลลเมตร และระยะระหวางคสายเอกกบสายทม 1 หน 2.11 ขนตอนการท าหลกผกสาย ขนตอนการท าหลกผกสายกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 4 ขนตอน สรปไดดงน ใชไมขนาดตามตองการท าหลกผกสายมความยาว 11.5 เซนตเมตร และกวาง 6.5 เซนตเมตร เจาะรส าหรบขนสกรยดตดหลกผกสายกบไหเสยง จากนนตดงาชางใหเปนเสนส าหรบท าเปนทรองรบสายทงส น าไมพญางวด ามาท าเปนกรอบสเหลยมประดบบนหนาหลกผกสาย ใชไมพญางวด าฉลใหเปนดอกแลวตดดวยกาวแหงเรว หลงจากนนตกแตงหลกผกสายใหมความงดงาม แลวน ามาเจาะรรอยสายทง 4 ร น าหลกผกสายมาประกอบเขากบไหเสยงกระจบป แลวปดทบรอยสกรดวยไมทงสองขาง 2.12 ขนตอนการท ารางไหมกระจบป ขนตอนการท ารางไหมกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 5 ขนตอนสรปได ดงน รางไหมกระจบปใชไมกนเกราโดยรางโครงรางไหมแลวตดดวยเลอยสายพานไฟฟา วดขนาดความกวางของชองรางไหมดวยกระดาษ ตกแตงดวยเครองเจยรนย ใหมความโคงไดระดบกบรางไหมพอด ขดผวใหเรยบ ตกแตงดานปลายทงสองขางของขอบรางไหม น ารางไหมทวดขนาดความกวางของรางไหมแลวมาเจาะดวยสวาน ความยาวของรางไหมประมาณ 11.5 เซนตเมตร ใชมดแกะเอนกประสงคเซาะเนอไมออก ขดผวใหเรยบรอยจงน าไปเลอยดานปลายของรางไหม เพอเตรยมประกอบเขากบคนทวนกระจบป เสรจแลวจงฉดพนดวยสสเปรยอเนกประสงค เพอชกเงาใหงดงาม เสรจแลวน ามาตดทสวนปลายดานหนงเพอน าไปประกอบเขากบคนทวนกระจบป 2.13 ขนตอนการท านมกระจบป ขนตอนการท านมกระจบปของบญรตน ทพยรตน ม 2 ขนตอนสรปไดดงน การท านมกระจบป เลอกใชไมโมกมนเปนตวฐานเพราะเปนไมเนอออนสามารถปรบระดบเสยงไดงาย และใชไมไผเปนสาบของกระจบปเพราะใหคณภาพเสยงทดหาไดงายและสะดวกในการเปลยนสาบใหมเมอสกกรอน หลงจากท าชนสวนของตวนมและสาบไมไผแลว น ามายดตดกนดวยกาวแหงเรว หลงจากนนน าไปเจยรนยใหเปนรปทรงตามตองการ การท าหยองกระจบปจะตองวดความสงของหยองและหลกผกสายใหมความสมพนธกนทงสามสวน 2.14 ขนตอนตดนมและเทยบเสยงกระจบป หลงจากทเตรยมนมกระจบปแลวจะน ามาตดบนคนทวนกระจบป โดยปรบเทยบกบขลยเพยงออทไดเสยงมาตรฐาน เมอวางนมกระจบปแลวใหลองดดไปทละนม การตงเสยงจะตงเปนค 4 เทยบเสยงใหไดค 8 ในเสยงแตละคเสยง การตดนมกระจบปตองลองดดใหไดอยางนอยสามส าเนยงเชน เขมรไทย มอญ ฯลฯ การตดนมกระจบปใชกาวลาเทกซในการยดตดเพอใหสามารถแกะออกมาปรบตงเสยงหรอซอมบ ารงไดงาย นมกระจบปจะไมเตยมากเกนไปเพราะจะท าใหดดแลวกนก าลงของผดด



2.15 ขนตอนการท าทดดกระจบป ทดดกระจบปแตโบราณ นยมใช งาชาง เขาควาย เขาวว กระดองเตากระ (เตากระหรอเตาปากเหยยว เปนเตาทะเลขนาดกลาง กระดองมลวดลายและสสนสวยงาม) ไม ฯลฯ รปทรงของทดดมแบบแบนเหมอนทดดกตาร หรอแบบแทงเหมอนไมดดจะเข ทงนขนอยกบความชอบและถนดของผบรรเลง กระเปนวสดทเหมาะสมเพราะมคณภาพเสยงทนมนวลแตหายาก ถาใชเขาววเขาควายท าเปนทรงแทงกลมคณภาพเสยงจะเปนรองกแตงาชางเทานน จงควรท าเปนแบบแบนมากกวาถาใชงาชางไมเหมาะทจะท าเปนทรงแบบแบนแตควรท าเปนทรงแทงกลม

กระจบปทผลตออกจ าหนายตามทองตลาดในปจจบน มรปแบบลกษณะทแตกตางกบกระจบปของบญรตน ทพยรตนทงรปรางและเสยงโดยสนเชง อตลกษณการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน คอไมเจาะชองเสยงทตาดหนากระจบปเชนกระจบปทวไปเพราะเสยงกระจบปทเจาะตาดหนาจะใหเสยงกระดางไมไพเราะ การสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตนใชขดลวดสปรงจ านวน 4 เสนขงภายในไหเสยงกระจบปทงแนวตงและแนวนอนทดแทนการขาดแคลนลานนาฬกา ในการวจยครงนบญรตน ทพยรตนใชขดลวดสปรงจ านวน 2 เสนรวมกบลานนาฬกาซงนยมใชมาแตเดมท าใหไดคณภาพเสยงทไพเราะ กองกงวานเพมมากยงขน อตลกษณอกประการหนงของบญรตน ทพยรตนคอตองใชไมสกทมเนอไมสวยและแหงสนทดเพอใหไดคณภาพเสยงทด กระจบปของบญรตน ทพยรตนมหยองอนเดยวอยทดานบนของปลายคนทวนเทานน ไมใชหยองทดานหนาของตาดหนากระจบป เพราะจะท าใหเสยอตลกษณดานรปรางและคณภาพเสยง นอกจากนยงมเทคนคการสรางทเปนภมปญญาของบญรตน ทพยรตนอกหลายประการ คอ ใชเหลกโครงรมในการเขาไมระหวางใบพายกบคนทวน การเหลาใบพายและคนทวนดวยมอรวมทงการสรางกระจบปดวยวธแบบโบราณอยางพถพถนและประณต ท าใหกระจบปของบญรตน ทพยรตนมอตลกษณทสมควรอนรกษไวเปนมรดกของชาตตอไป ขนตอนการสรางกระจบปตามแบบบญรตน ทพยรตน มความละเอยดและซบซอน ใชเวลามาก ตองอาศยความอตสาหะ อดทน ประการส าคญจะตองไดรบการถายทอดองคความร จากผรจงจะสามารถเขาใจโครงสรางทางอตลกษณรปรางและเสยงของกระจบปไดอยางถองแท ซงปจจบนหาผถายทอดกระจบปแบบโบราณไดยากยง เนองจากขอจ ากดทางดานการบรรเลงและชางทมองคความรดานการสรางกระจบปตามแบบโบราณมจ านวนนอยลงท าใหขาดผผลตกระจบป อกทงยงมปญหาเรองวสดทใชในการสรางกระจบปทหายากในปจจบน เชน ไมสกทใชส าหรบการสรางไหเสยงและคนทวนและไมเนอแขงอน ๆ ทใชสรางชนสวนตาง ๆ ของกระจบป ลวนเปนไมสงวนทงสน ลานนาฬกาโบราณทใชเสยบกบกานคนทวนกระจบป ในปจจบนหาไดยากเนองจากไมนยมใชนาฬกาขนาดใหญ สายกระจบป เดมทเปนสายไหมซงใหเสยงทไพเราะเปนเอกลกษณ ปจจบนไมมคนท าสายกระจบปจากไหม จงจ าเปนตองใชสายเอนไนลอนแทนรวมทงไดรบคาตอบแทนไมคมคาแรงและเวลาทเสยไป ดวยปญหาและอปสรรคดงกลาวจงท าใหการสรางกระจบปไมแพรหลายในปจจบน 3. บทบาทหนาทของกระจบปในอดตและปจจบน ในอดตกระจบปมบทบาทดานพธกรรมและดานวถชวต ดานพธกรรมทางศาสนาพราหมณใชบรรเลงประกอบการสวดออนวอนสรรเสรญและขอพรจากเทพเจา สวนของศาสนาพทธนนใชประกอบพธกรรมอนเนองดวยพระพทธศาสนาเชน การสมโภช การแหแหนตาง ฯลฯ ในดานวถชวตไมปรากฏชดในกลมของสามญชน แตมปรากฏชดเจนในกลมของสตรฝายในทเปนผบรรเลงในวงมโหรซงใชบรรเลงขบกลอมและเปนเครองแสดงฐานะทางสงคมของผเปนเจาของทงทเปนมโหรชายและมโหรหญง วงมโหรหญงในราชส านกถอเปนเครองราชปโภค เพอกลอมพระบรรทมของพระมหากษตรย พระราชโอรสและพระราชธดา เทานน เนองจากความนยมในการบรรเลงมโหรอยในกลมคนชนสง



เครองดนตรทใชในวงมโหรจงมการพฒนารปแบบการผสมวงในสมยรตนโกสนทรตอนตนหลายประเภทคอ วงมโหรเครองแปด วงมโหรเครองเกา วงมโหรเครองสบสอง และวงมโหรเครองสบส กระจบปใชบรรเลงขบกลอมเรอยมาจนกระทงถงสมยรตนโกสนทรตอนตน จงคอยเสอมความนยมไป และไดยกเลกการบรรเลงกระจบปในวงมโหรในสมยรชกาลท 5 เนองจากเสยงของกระจบปนนเบาและมน าหนกมาก ความนยมกระจบปจงไดเสอมคลายลงตงแตนนเปนตนมา ในปจจบนกระจบปมไดมบทบาทในดานพธกรรมหรอดานวถชวตแลว เพยงแตน ามาบรรเลงรวมกบเครองดนตรชนดอนๆ บางตามโอกาสและตามความเหมาะสม นอกจากนยงไดมการน ามาบรรเลงเพอการอนรกษและสาธตในแวดวงวชาการดนตรนอกจากนยงมการเรยนการสอนในสถาบนอดมศกษาบางแหง เชน สาขาวชาสงคตศลปไทย ภาควชานาฏยสงคต คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปกร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร สวนกรมศลปกรไดน ากระจบปมารวมบรรเลงประกอบการแสดงระบ าโบราณคด ปจจบนจงควรสงเสรมใหมการอนรกษ และสบทอดการบรรเลง การสราง และเผยแพรใหกวางขวางเปนทรจกแกสาธารณชนตอไป

ภาพท 1 ผวจยกบผลงานการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน

สรปและอภปรายผล จากการศกษาวธการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน พบวามความเอาใจใสและพถพถนทกขนตอน ท าใหกระจบปมคณลกษณะทงดงามและมคณภาพเสยงดถกตองตามแบบโบราณ ทงนบญรตน ทพยรตนไดรบการฝกฝนเรยนรการท าเครองดนตรพนเมองภาคเหนอจากเจาสนทร ณ เชยงใหม และมประสบการณการท าเครองดนตรไทยโบราณราชส านกจากภาวาส บนนาค เชน กระจบป บณเฑาะว ซอสามสาย เปนเวลา 2 ป และไดสรางผลงานการสรางเครองดนตรไทยทกประเภทไวใหแกราชส านกทงทซอมแซมและปรบปรงใหมดวย ทงยงไดรบการแนะน าการดดกะลาซอสามสายแบบโบราณจากอดม อรณรตน ผลงานการสรางซอสามสายกะลาดดของบญรตน ทพยรตนเปนทยอมรบในวงการดนตรไทยสบมาจนกระทงปจจบน บญรตน ทพยรตน มโอกาสไดเหนเครองดนตรสวยงามเนองจากเครองดนตรไทยในพระราชวงทภาวาส บนนาค น ามาใหซอมลวนเปนผลงานชนครทท าจากวสดมคา เชน งาชาง ทองค า นาค เงน



เพชร พลอย และอญมณมคาหลากหลาย ท าใหบญรตน ทพยรตน สามารถน าประสบการณและความรทงหมดมาบรณาการสรางสรรคเครองดนตรใหงดงามทรงคณคาอกจ านวนมาก จากการศกษาเรองวธการสรางกระจบปของบญรตน ทพยรตน ซงประกอบดวยขนตอนการสราง 15 ขนตอนดงกลาวลวนแสดงอตลกษณของบญรตน ทพยรตนหลายประการกลาวคอ การคดเลอกไมทจะน ามาใชสรางกระจบปจะตองคดเลอกไมทมคณภาพ คนทวนตองใชไมสกทมอายตงแต 30 ปขนไป สวนไหเสยงกระจบปนนตองใชเนอไมแกจดเพราะมความแขงแรงและมความหนาแนนของมวลเนอไมสงอนจะท าใหเสยงทออกมานนดงชดเจน การขดไหเสยงนนจะตองขดใหไดความบางทเหมาะสม เมอขดไหเสยงกระจบป บญรตนจะใชมอเคาะตรวจสอบความกองกงวานของไหเสยงตลอดเวลา หากหนาเกนไปเสยงทไดจะอบ ถาบางเกนไปเสยงทไดจะแผวไมหนกแนน สวนตาดหนาของกระจบปตองใชไมสกแทไสใหมความหนาและบางไดระดบ ดานหนาไมตองเจาะรเพราะกระจบปแตโบราณมไดตองการใหเสยงดงมากเกนไป วตถประสงคในการบรรเลงกระจบปนนใชบรรเลงเพอขบกลอมในหองทมพนทไมกวางขวาง เสยงทดงออกมาจงเนนเสยงทสดใส กองกงวานไมหนวกห แตจะเจาะรเลก ๆ บรเวณใกลกบหลกผกสายเพอใหมทระบายอากาศภายในไหเสยงกระจบป การน าลานนาฬกามาขดเปนวงกลมแลวน ามาเสยบเขากบไหเสยงนนจะชวยให เกดการบรรลอเสยง (ก าธร) เพมมากขน เสยงทดงออกมาจะมลกษณะเหมอนกบระฆงส ารด ผวจยสนนษฐานวาเครองดนตรประเภทพณ หรอวณา เมอครงโบราณนาจะมการใชเทคนคการฝงโลหะส ารดหรอโลหะประเภทอนๆ โดยการน ามาตแผใหเปนแผนบาง ๆ และน ามามวนเปนขดแลวน าไปเสยบเขากบกานคนทวนและไหเสยงของเครองดดประเภทนน ๆ เพอใหเกดเสยงกองกงวาน กลมชนตาง ๆ สมยโบราณนยมท าเครองดนตรทใชในพธกรรมจากส ารด เชน มโหระทกประโคมส าหรบบคคลชนสง เครองดนตรโบราณของกลมชนตาง ๆ จะมลกษณะการสรางทคลายคลงกน เชน ผผา (Pipa) ของจน กมการฝงขดโลหะเชนเดยวกบกระจบป สวนซอสามสายแมจะไมนยมเจาะชองเสยงแตเลอกใชถวงหนาแทนเพอใหเสยงออกมาทมนมนวลกองกงวาน ทงหมดนบเปนภมปญญาเชงชางเชนเดยวกบกระจบปทมการปดหนากระจบปดวยไมสกโดยไมตองเจาะชองเสยงดานหนาแตเพมความกองกงวานดวยการฝงโลหะและเจาะรหายใจเลก ๆ ซอนไวเพอใหมการหมนเวยนของมวลอากาศภายในแตเพยงเลกนอยเทานน การเลอกใชไมส าหรบสรางกระจบปแตโบราณนนเลอกใชไมทมน าหนกเบา เนอไมสวยและมความคงทนตอการใชงาน ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงสนบสนนใหจดหาวสดทดมาสรางเครองดนตร ดงมปรากฏในจดหมายเหตปพ.ศ.2357 ซงเจาพระยาอครมหาเสนาบดทสมหพระกลาโหมมถงพระยานครศรธรรมราช ฉบบหนงวา “ตองพระราชประสงคไมแกวทลายดส าหรบจะท าคนกระจบป คนชกออ...คนกระจบปสามค คนชกออสามอน” และในหนงสอของหมนศกดพลเสพถงพระยานคร มขอความตอนหนงวา “ตองพระราชประสงคไมบงทแก ดงด ท าระนาดสองส ารบ กบไมแกวทลายดเปนคนชก (ออ) สองคน ไมมฤทเปนห นกลองแขกสองค หนงแพะขนร ามะนา กลองแขก ออดวง” จะเหนไดวาไมทตองพระราชประสงคใหหามาท าคนทวนกระจบปนนคอไมแกวเพราะมน าหนกเบา และมลายในเนอไมสวยงาม สมยโบราณนยมใชไมเพยงทอนเดยวเปนคนทวนและใบพายยาวตดตอกนไป ไมนยมใชวธการตอไมสองสวนเปนคนทวนกบใบพาย แตปจจบนจะหาไมแกวทมขนาดใหญและยาวขนาดทจะท าคนทวนกระจบปนนไดยากแลวนอกจากความนยมใชไมแกวท าคนทวนกระจบปและคนชกซอสามสายแลว กระจบปทใชบรรเลงในราชส านกยงมความวจตรงดงามทงรปรางและคณภาพเสยง ชางผสรางกระจบปจะเพมความงดงามดวยการเหลาใบพายกระจบปใหงอนโคงผายไปดานหลงใหมากทสด และแกะสลกลวดลายตางๆ เชน เถาลายดอกพดตานลงบนใบพายกระจบปหรอกลบบวซอน ฝงโลหะในไหเสยง และนยมน าไมหายากประเภทอนๆ เชน ปมมะคา (ไมมะคาทมลกษณะล าตนผดปกตมรปรางปดโปน เมอน ามาผาแลวเนอไมจะมลวดลายสวยงามและมแกวในเนอไมดวย) มาท าไหเสยงกระจบป กระจบปทมความงดงามดงไดกลาวน ปจจบนหาไดยากแลวแตทมปรากฏใหไดศกษาเปนสมบตของพงษศลป อรณรตน ซงบดา (อดม อรณรตน) ไดรบจากภาวาส บนนาค กระจบปดงกลาวมความวจตร งดงามตามลกษณะโบราณทกประการ



กระจบปมบทบาทในวงมโหรโบราณมาแตสมยอยธยาจนกระทงถงสมยรตนโกสนทรตอนตนแตในปจจบนกระจบปไมไดน ามาบรรเลงในวงมโหร คงเหลอแตซอสามสายและโทนร ามะนาทใชบรรเลงเพอคงไวเปนเอกลกษณของวงมโหร บทบาทการรบใชสงคมของกระจบปจงสญหายไปอยางนาเสยดาย กระจบปมกหยบยกมาเลาหรอสาธตบางในแวดวงวชาการดนตรเปนครงคราว จงเปนเรองทนาเสยดายทเครองดนตรทมความงดงามและมเสยงเปนเอกลกษณตองขาดผสบทอดวธการบรรเลงและการท ากระจบปไป จงสมควรใหมการสนบสนนสงเสรมใหมการอนรกษฟนฟการสรางและการบรรเลงกระจบปใหอยในสงคมไทยอกครง การท าวจยครงนจงหวงวาจะเปนการสบทอดและอนรกษการสรางกระจบปแบบโบราณนไวเปนหลกฐานเพอใหอนชนรนหลงไดศกษาและเรยนรไดอยางถกตองตอไป

ขอเสนอแนะ การท าวจยครงนผวจยพบปญหาหลายประการจงขอเสนอแนะแนวทางแกไขและพฒนาองคค วามรเรองกระจบปในมตตางๆ ดงน 1. ควรมศกษา คนควาและวจยเรองวสดทดแทนทสามารถน ามาใชแทนไมสกไดในอนาคต เพราะไมทใชเปนวสดใชสรางกระจบปเรมขาดแคลน 2. ควรมโครงการหรอแนวทางการสบทอดองคความรการสรางกระจบป 3. ควรมการสงเสรมหลกสตรในสถาบนการศกษาใหมการเรยนการสอนกระจบป ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต เพอใหรคณคาและชวยกนอนรกษสบทอดการสรางและการบรรเลงกระจบปไวใหคงอยคชาตตอไป กตตกรรมประกาศ วจยเรองนส าเรจลงไดดวยดโดยไดรบทนสนบสนนการวจยจากคณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ท าใหสามารถท าวจยเรองนไดสมดงความตงใจ ขอกราบขอบพระคณ รองศาสตราจารยพงษศลป อรณรตน คณครผประสทธประสาทความรดานทฤษฎและหลกการบรรเลงกระจบปใหแกผวจย และไดใหค าแนะน ามาโดยตลอด ขอกราบขอบพระคณรองศาสตราจารยจไรรตน ลกษณะศร ทไดกรณาใหค าแนะน าวธการเขยนงานวจยรวมทงปรบแกส านวนภาษาอยางละเอยด ขอกราบขอบพระคณแมครล าดวน สวรรณภค า ทคอยใหก าลงใจ มาโดยตลอด ขอขอบพระคณนกวชาการทกทานทผวจยไดน าหนงสอมาศกษาคนควา ขอขอบคณ คณยรรยงค สกขะฤทธ ผมสวนส าคญยงในการจดท าตนฉบบและขอขอบคณอาจารย ดร.บารม เขยววชย ทกรณาตรวจบทคดยอภาษาองกฤษ ขอกราบขอบพระคณ พอบญรตน ทพยรตน ทไดกรณาใหความรวธการสรางกระจบปอยางละเอยด พก าจร เทโวขต ทชวยสรางกระจบปคนงามให และเลาเรองสนกๆ เชน การเขาปาลาสตวและวถชวตของคนดอย ท าใหการวจยครงนมชวตชวามากขน

เอกสารอางอง

กมล เกตสร. (2530). ถนนดนตร, ปท 1 ฉบบท 7 พฤษภาคม 2530 บทความเรอง. พณไทย. ม.ป.ท. กองพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ. (2535). ดรยางคผสานศลป. กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตงกรพ. เฉลมศกด พกลศร. “กระจบป”. วารสารถนนดนตร. (2 มถนายน 2531) : 80-85. _______. (2542). สงคตนยมวาดวยดนตรไทย. กรงเทพฯ: โอ.เอส. พรนตง เฮาส. ณรงคชย ปฎกรชต. (2542). สารานกรมเพลงไทย. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (2463). ประชมบทมโหร. พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร. _______. (2448). ต านานเครองมโหรปพาทย. พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร. บษกร ส าโรงทองและคณะ. (2551). พณ. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.




ปถมา เอยมสอาด. (2539). กระจบป: การศกษาดานวฒนธรรมและอตลกษณทางดนตร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

พงษศลป อรณรตน. (2550). ปฐมบทดนตรไทย. นครปฐม: มหาวทยาลยศลปากร. _______. (2554). มโหรวจกษ. กรงเทพฯ: จรลสนทวงศการพมพ. ภทรวด ภชฎาภรมย. (2552). วฒนธรรมดนตรและเพลงพนเมองภาคกลาง. กรงเทพฯ: ว.พรนท (1991) จ ากด. มนตร ตราโมท. (2507). ศพทสงคต. พระนคร: โรงพมพพระจนทร. _______. (2513). ประวตดนตรไทยสมยกรงสโขทยจนถงรตนโกสนทร. (ม.ป.ท.). (พมพแจกในงานอนสรณฌาปนกจ

ศพนางราชทณฑพทกษ (ลวน อสตถวาส) ราชบณฑตยสถาน. (2538). สารานกรมศพทดนตรไทย ภาคประวตและบทรองเพลงเถาฉบบราชบณฑตยสถาน .

กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. _______. (2542). สารานกรมศพทดนตรไทย ภาคประวตนกดนตรและนกรองฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: อรณการพมพ. ศรศกร วลลโภดม. (2535). ดนตรและนาฏศลปกบเศรษฐกจและสงคมสยาม. กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ. สงบศก ธรรมวหาร. (2542). ดรยางคไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สรรตน ประพฒนทอง. (2535). การศกษาเครองดนตรจากหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดทพบในประเทศ

ไทยกอนพทธศตวรรษท 16. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชาโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

สจตต วงษเทศ. (2542). รองร าท าเพลง: ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม. กรงเทพฯ: พฆเณศ พรนตง เซนเตอร. _______. (2553). ดนตรไทยมาจากไหน. นนทบร: หยนหยางการพมพ. สรยา สมทคปต และคณะ. (2535). หนงประโมทยของอสานการเผยแพรกระจายและการปรบเปลยนทางวฒนธรรม

ในหมบานอสาน. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. อภย พลรบ (พลอย เพญกล), พระ. (ม.ป.ป.). ดนตรวทยา. พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร อรวรรณ บรรจงศลป และคณะ. (2546). ดรยางคศลปไทย. กรงเทพฯ : สถาบนไทยศกษา. อษฎาวธ สาครก. (2550). เครองดนตรไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพสารคด. อดม อรณรตน. (2526). ดรยางคดนตรจากพระพทธศาสนา. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร. _______. (ม.ป.ป.). รายงานการวจยกลวธการสรางกะโหลกซอสามสาย. นครปฐม : มหาวทยาลยนครปฐม. เอนก นาวกมล และเนาวรตน พงษไพบลย. (2532). สรรพสงคต 10 ป ศนยสงคตศลป. กรงเทพฯ: โรงพมพสมาพนธ. Jenner, Philip N. (2009). A dictionary of pre-Angkorian Khmer. Edited by Doug Cooper. Canberra:

Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University.



จะเข: การผลตอตลกษณทางดนตรในบรบทของดนตรประจ าชาต Ja-Khay: A Production of Musical Identity in the Context of Traditional Music

อาจารยมนศกด มหงษ วทยาลยโพธวชชาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บทคดยอ

จะเขเปนเครองดนตรทพบการบนทกในสมยกรงศรอยธยา สนนษฐานวา มตนก าเนดทประเทศอนเดยตอนเหนอและแพรวฒนธรรมสมอญ พมา เขมร และไทย ชาตพนธมอญและเขมรบางกลมยงคงบรรเลงดนตรรปรางจระเข จะเขจงเปนวฒนธรรมดนตรรวมดนแดน ชวงรชกาลท 6 เกดแบบแผนการบรรเลงดนตรไทยขนอยางเปนรปธรรม กรณศกษาชางประดษฐจะเข จ านวน 9 คน พบความสอดคลองทางดานโครงสราง รปทรง สดสวน วสด สวนทแตกตางคอ หลกการ เครองมอผลต ความเชอ การตลาด การก าหนดเสยง แบบแผนการผลตจะเขปจจบนไดตนแบบความรและฝมอการสรางเครองดนตรจากรานดรยบรรณ จากนนกระจายตวไปสแหลงตาง ๆทวประเทศ นกดนตรและการศกษามบทบาทตอการก าหนดคณภาพมาตรฐานและสรางอตลกษณทางดนตรไทย สดสวนคณตศาสตรทพบจากการสรางจะเขถอเปนการก าหนดอตลกษณทางดนตรประจ าชาต

ค าส าคญ: จะเข อตลกษณ ดนตรประจ าชาต

Abstract Ja-Khay is the musical instruments that found records in Ayutthaya period. The instrument is presumed Originating in northern India and was spread into Mon, Burmese, Khmer, and Thai Culture. Some Mon and Khmer ethnics group played a musical instrument shaped like Ja-Khay that represented the conjunct of music culture. In Thailand - the reign of King Rama VI, Thai musical instruments were practical played in during this period and therefore case of study - nine Thais Ja-Khay Craftsmen created Ja-Khay as traditional music which have the concordance of structure, shape, ratio, and materials. Moreover, each craftsmen have own identity to create traditional music is formality, tools and appliances, believes, marketing of instrument, and setting of tones. The current prototype of Ja-Khay master gain knowledge and creation skills are from Duriyabhan music store and therefrom it spreads all around country because of musician and musical education influences to set quality standards and identity of traditional music. The Mathematics proportions base of the invention constitutes an identity to context of Traditional music succession.

Keywords: Ja-Khay, Identity, Traditional Music

บทน า มนษยแตกตางจากสงมชวตอนๆ โดยการใชกระบวนการทางปญญาเพอการพฒนาการเรยนรและยกระดบคณภาพชวต มนษยอยรวมกนจงเกดวฒนธรรมและประสบการณ วฒนธรรมสรางใหมนษยมชวตทเกดการปรงแตงศลปะและสนทรยะ (Aesthetics) ดนตรเปนผลผลตของมนษย เพอจดประสงคการสอสารระหวางมนษยกบมนษย และการสงสญญาณการสอสารระยะทางไกลดวยเสยงดนตร เสยงดนตรจงสรางความหมายตอสงปรารถนามนษย เพอสอสารตออ านาจศกดสทธ เทพเจา ท านอง บทสวด ส าหรบพธกรรม โดยผลสงสดของดนตรเพอใหมนษยไดพบความสขเครอง



ดนตรปรงแตงตามบรบทของสงคมวฒนธรรมแสดงการด ารงอยของสถานภาพบานเมอง ระบอบการปกครอง ความสมบรณของทรพยากร และอ านาจทสงอทธพลอยขณะนน หรอเปนตนทนทางวฒนธรรมทางสงคมบงชประวตศาสตร การเชอมโยงระหวางดนแดน ปฏสมพนธทางวฒนธรรมทบอกตนก าเนดเดยวกน พนพศ อมาตยกล (2535) แสดงใหเหนวาดนตรในกลมประเทศเอเชยอาคเนย(South East Asia Instruments) วสดทใชสรางเครองดนตรตอนแรกมากจากธรรมชาตทอยใกลตว เชน ใชไมมาท าเครองดนตรขนกอนกเกดเปนเครองดนตรประเภทเคาะต (Percussion หรอ Idiophone) ตามมาดวยสงทเปนทอกลวงหรอเปนหลอดซงอาจเปนไมกลวงภายใน เปนเปลอกหอยใชเปาใหเกดเสยง (Wind Instrument หรอ Aero phone) ตอมากพฒนาเครองดนตรประเภทเครองสายใชดดกอน แลวจงเพมคนชกกลายเปนเครองส (String หรอ Chordo Phone) เครองดนตรกลม Idiophone มมากทสด ทงแยกออกไดเปน 3 หมวดหม คอเครองตทท าดวยไม (Woodden Idiophones)ทขงดวยหนง(Membra Nophones) และทท าดวยโลหะ (Metal Lophones) ลกษณะดนตรไทยจงมโครงสรางตามลกษณะการศกษา Ethnomusicology จ าแนกเปนประเภท ไดแก เครองดนตรประเภท Idiophone กลมเสยงจากการกระทบไม อาท ระนาดเอก ระนาดทม โปงลาง กรบ โกรง กรบเสภา เปนตน เครองดนตรประเภท Aero phone กลมเสยงจากการเปาลมผานวตถ อาท ขลยและปทง 3 ลกษณะของไทย แคน โหวด ปจม ปกาหลอ เปนตน เครองดนตรประเภท Chordo Phone กลมเสยงจากดดขงเสนไหม เอน เชอก โลหะ ดวยการดดและส อาท ซง กระจบป พณอสาน พณเปยะ พณน าเตา จะเข เปนตน จะเข (Ja-Khay) เปนเครองดนตรกลมประเภทเครองสาย ทพบอยในอาเซยน ซงประเทศไทยมเครองดนตรชนดนทใชส าหรบการบรรเลงอย การผลตเครองดนตรจะอยในกลมงานชางไมอาจจะเรยกวา “ชางสกลไทย” (Thai Thai artist wisdom) โดยใชวธการสบทอดเปนมรดกทางตระกล ดนตรไทยถอเปนมรดกทางวฒนธรรมประจ าชาต ดงนนจะเขจงเปนสวนหนงของความหมาย “ชาต” ในการศกษาครงน และในกลมเอเชยพบเครองดนตรชนดนคอ “จะเข” ค าเรยกของ ประเทศไทย “มจอง” ค าเรยกของ สาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร “กระปรอ” ค าเรยกของ ประเทศกมพชา และ จยาม ค าเรยก ของกลมชนมอญในประเทศไทย โดยอาศยอตลกษณหลกการปฏบตทพบความคลายคลงกน จะเข เปนประดษฐกรรมทางวฒนธรรมเอเชยทมลกษณะคลายคลงกน การศกษาจงมงประเดนทส าคญเพออธบายทมาของเครองดนตรจะเขเปนหนงในเครองดนตรประจ าชาตไทย โดยทจะเขทมวธการวางราบเพอดด การศกษาภมปญญาของชางผประดษฐจะเข เพอหาจดรวมและจดตางทางวฒนธรรม โดยใชกระบวนการวจยผาน “จะเข” แสดงบทบาททางมรดกวฒนธรรมของไทย ทมลกษณะเฉพาะในเอเชยเรองดนตรประจ าชาต ทมสวนในการสงเสรมวฒนธรรมใหเกดบรบทของความเปนไทย

วตถประสงค 1. เพอศกษาเครองดนตรจะเขในบรบทสงคมไทย 2. เพอศกษากระบวนการประดษฐจะเขทปรากฏอยในสงคมไทย

วธด าเนนการวจย การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพและเปนสวนหนงจากการวจยฉบบสมบรณโดยอาศยวธการเกบขอมลภาคสนามเปน 3 ระยะ ระยะท 1 ป พ.ศ. 2550 ระยะท 2 ป พ.ศ. 2551 - 2553 ระยะท 3 ป พ.ศ. 2554 - 2557 ระยะท 1 การศกษาและทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ เอกสารรายงานวจย ทเกยวกบความเปนมาของประวตเครองดนตรไทย เครองดนตรเอเชย โดยทมเนอหาการระบถง จะเข หรอเครองดนตรตระกลดด และการสรางเครองดนตรไทยดวยกรรมวธตางๆ ตดตามสออเลกทรอนกสเกยวกบดนตรไทย



ระยะท 2 การลงพนทเพอหาผประดษฐจะเขดวยการสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) และการสมภาษณผใหขอมลส าคญ (Key Informant Interview) เกบขอมลจะเขกลมภาคตะวนออก นายเออ ฉตรเฉลม (ชางเออ) และนายอทย เนองจ านงค (ชางอทย) โดยทง 2 ทานเปนผผลตจะเขม ชอเสยงในฐานะจะเขเมองชล ประสบการณเกยวของกบรานดรยบรรณ ไดสรางหลกการปรบแกไขจะเขเรองการคดเล อกไมการแตงเสยงจะเขทดงกงวานและการเจาะฝาประกบจะเขเปนรปหยดน ารนแรก ผลตจะเข 3 ขนาด อกทงการศกษากลมเกษตรกรผปลกไมขนนในจงหวดชลบร ระยอง เพอสงเกตพนธขนนทพรอมจะน ามาท าการขดจะเข ทงราคาสงตนทนการผลตจะเข ระยะท 3 การลงพนทเพอหาผประดษฐจะเขดวยการสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) และการสมภาษณผใหขอมลส าคญ (Key Informant Interview) เกบขอมลจะเขกลมภาคกลางแบบมสวนรวมในการปฏบตการแบบกระบวนการ โดยมขอมลดงน โรงงานสมชยดนตรไทย จงหวดกาญจนบร(นายสมชย ช าพาล)ทผลตจะเขแบบมาตรฐานสงออกและรเรมฝงลวดลายทสวยงาม มวตถดบการผลตมาก มการผลตทกเครองดนตรครบวงจร โรงงานดรยางคไทย(นายจอน ไทรวมาน)จงหวดสมทรปราการ ประสบการณจากรานดรยบรรณลกษณะของการท าสและจะเขน าหนกมอเบา มระดบการท าตามความพงพอใจลกคา และมคณภาพหลากหลาย โรงงานผลตจะเขสวนขยายของโรงงานดรยางคไทย (นายศภาพล ไทรวมาน) จงหวดสมทรปราการ การสรางจะเขดวยการท าสทสวยงาม การปรบแตงเสยงตามลกคาทตองการสรางเอกลกษณใหจะเขของตนเอง มหลกการผลตทสมบรณแบบท าจะเขเปนหลก บานนายเชาว ขาวนาเปา จงหวดนครปฐมมประสบการณจากรานดรยบรรณ คงเกบหลกการสรางจะเขตามรปแบบดรยบรรณ การผลตสายไหม การขด การเจาะลายใตทอง ยงมทศนคตการท าแบบดงเดมอย การกลงไมทมหลกการจ าทด จงหวดประจวบครขนธ (ชนนทร พกสวสดและมานะ พกสวสด) ท าจะเขจากการสบทอดชางเลก บางแค มหลกการประดษฐเสยงมาตรฐาน จะเขใชไมแบบพเศษ ไมหายาก ทรงจะเขสวยงาม เสยงดง จงหวดสงหบร (นายศวศษฏ นลสวรรณ) สรางจะเขดวยมตของการทดลอง ท าใหจะเขมเสยงดงกงวานใส ไมค านงถงเรองไม จะเขผาสาปนม โตะสแตนเลส สายควน ขดทองเพม ไมนยมผลตจ าหนาย เปนนกปรบจะเขและวธแกไขเครองดนตรไทยดวยการประยกตเทคนคและคนหาวสดใหมเพอทดแทนของทหายากในปจจบน เปนนกดนตรทมความรความสามารถรอบตว บรรเลงไดและผลตได สรปผลการวจยการเอกสารและการประดษฐจะเขอยางมขนตอน ของ ชาง จะเข 9 แหลง การวเคราะห อธบายหลกการสรางของชางตาง ๆ ทก าหนดไวในกรอบการวจย สการวเคราะหทเกยวของน าไปสสงผลตอการเปลยนแปลงความเชอ บทบาทของจะเขบนฐานวฒนธรรมไทย

ผลการวจย 1. จะเขในบรบทการด ารงอยสงคมไทย ผลการวจยเพออธบายการเชอมโยงเครองดนตรจะเขทางประวตศาสตรความเปนมาเพอแสดงสถานภาพปจจบนของดนตรจะเข ในบรบทของสงคมไทย โดยการศกษาดงน 1.1 บรบททางประวตศาสตร จะเข ในสวรรณภม พระพทธศาสนา ชวง พ.ศ. 218 พระเจาอโศกมหาราชราชาภเษกและแผขยายอาณาจกรออกไป จนถงแควน กลงคะ เปนกษตรยทยงใหญทสดในประวตศาสตรของอนเดย และราว พ.ศ. 250 หลงพทธกาล ฤาษวาลมกแตงมหากาพยสนสกฤตเรองรามายณะ วาดวยเรองพระราม –นางสดา หรอ ภารตปราณะ แหงอโยธยา(ตนฉบบ) อทธพลทางคตพราหมณยงปรากฏอยเชนเดยวกนในทกแควนของอนเดย ขณะทเมองมถราในชวงใกลพทธกาลเปนศนยกลางของอ านาจอาณาจกรกษาณ ทรงเรองเปนจดสรางศลปะแมแบบหลายๆ ประการ “ตระกลศลปแหงมธรา” (พระพรมคณาภรณ(ป.อ. ปยตโต)., 2552) การสนนษฐานอาจรวมถงดรยศลปดวย พบประวตเครองดนตรทกลาวถง มกระวณา มลกษณะเปนพณวางดด(Zither)สรางรปทรงเปนตวจระเข โดยมคตฮนดเกยวกบการบชาเทพเจาส าคญทางน าคอพระคงคาหรอการบชาพระสรสวด ศลปและคตฮนดแบบมถราถกแพรกระจายไปตามเสนทางสายไหมทางอนเดยใตเสนทาง



ทะเล จาก Mathura เขาสมหาสมทรอนเดยขนท Mourhs of the Ganges บงคลาเทศ และกระจายสอารยธรรมมอญ ทเมองพกาม จากนนจงเขาส อาณาจกรลานชาง และทวารวด ขอสนนษฐานทางโบราณคดเรองทมาของคนไท หรอไท-กระได ในดนแดนสวรรณภม สวนหนงคนพบหลกฐานจากแหลงโบราณคดบานคบว จงหวดราชบร ภาพสลกปนหญงดดพณ 5 สาย อยในอารยธรรมทวารวด การศกษาขอมลทางประวตศาสตรโบราณคดในเอเชยและแนวคดเชงสรางสรรค จะเข จงมบทบาททางดนตรอยในสมยทวารวด(อารยธรรมมอญ) และเชอมโยงกบวฒนธรรมดนตรของชนมอญในปจจบน จะเข หรอ จยาม มรปรางทางดนตรเหมอนกบของไทยมากทสด สวนในกลมชาตพนธมอญใน อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร จะเรยก จะเข ทเหมอนรปแบบตวจระเขวา มจอง จะเขอยในบรบทของดนตรพธกรรมบทบาทและมความหมายทแสดงดนตรเพอสงศกดสทธ สมยอยธยา พบหลกฐานการอางอง ในรชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถหรอกอนนน จะมผเลนดนตรจ าพวกขลยอยเปนอนมาก ความสนกเพลดเพลนท าใหเลนกนเกนขอบเขตเขาไปในเขตพระราชฐาน จงมการบญญตก าหนดโทษไวในกฎมณเฑยรบาล ตอนท 20 “...อนงในท อน าในสระแกว ผใดขเรอคฤ เรอปทน เรอกบและเรอมสาตราวธ แลใส หมวกคลมหวนอนมา ชายหญงนงมาดวยกน อนงชเลาะตด ากน รองเพลงเรอ เปาปเปาขล ย สออ ดดจะเข กระจบปตโทน ทบโห รองนนน อนงพรยหม แขกขอมลาวพม าเมงมอญสมแสงจนจามชวานานาประเทศทงปวง แลเขามาเดนในทายสนมกด ทงนไอยการขนสนมหาม ถามไดหามปรามเกาะกมเอามาถงศาลาใหแก เจาน าเจาท า แลใหนานาประเทศไปมาในทายสนมได โทษเจาพนกงานถงตาย...” จะเขแสดงบรบทดนตรของชาวบานเพอความบนเทง ในสมยรฐอาณาจกร

1.2 สถานภาพการด ารงอยในบรบททางสงคมปจจบน 1) การด ารงอยดานสงคม จะเขแสดงการพฒนาแบบโครงสราง บาน วด วง เปนโครงสรางทางวฒนธรรมดนตรทเชอมโยงนกดนตรสราชส านกโดยผานเวทและศนยกลางชมชนคอ วด ซงเปนโครงสรางทสอดคลองกบค าวา บาน วด โรงเรยน หรอ “บวร”อกทงม “องคอปถมภ” สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร พระองคเอาใจใสในศลปะดนตรอยางมนคง สรางพนทตอวฒนธรรมของชาตใหเจรญดวยศลปวฒนธรรมทกแขนง จะเขจงเปนกระบวนการภมปญญาของชางไม ส าหรบการสรางเครองดนตรซงเปนปจจยส าคญของการด ารงชวตชาง ลกษณะการผลตจะเขใหไดคณภาพ จะรกษาชอเสยงสถานภาพทางเศรษฐกจของตนเอง เพราะจะเขเปนการแสดงออกถงอตลกษณความเปนไทย และสงเสรมใหเกดกระแสนกดนตรไทยรนใหมในสงคมสบสานอดมการณสบไป 2) การด ารงอยทางดานศกษา ดานดนตรไทยแสดงสถานภาพทางวฒนธรรม โดยบรรจอยในระดบหลกสตรการสอนตงแตการศกษาขนพนฐานทชวงชน 1-6 ถงระดบอดมศกษา มหลกสตรการปฏบตดนตรจะเข ตามหลกการเรยนรของกระทรวงศกษาธการจนถงทบวงมหาวทยาลยและเกณฑมาตรฐานดนตรไทยทสรางใหการศกษาดนตรไดเรยนรตามล าดบขนตอนของการปฏบตและการเรยนรทฤษฎ เพราะการศกษามสวนในการสรางคนในสงคม พฒนาความร และพฒนาสงคมในทกดาน 2. การประดษฐจะเขทปรากฏอยในสงคม กระบวนการผลตจะเขประกอบดวยขนตอนทตองอาศยประสบการณและความช านาญของชางในการผลตเครองดนตรตองค านงถงคณภาพของเสยง ความสวยงาม และคณคาทางวฒนธรรม เครองดนตรไทยทด ารงอยอยางปจจบนนเปนผลจากการเลอกรบ ปรบใช จากภมปญญาของชางและนกดนตรในอดตท าใหเครองดนตรไทยแสดงวฒนธรรมของการดนตรอยางความภาคภมของส านกความเปนชาต รปทรงจะเขทปรากฏอยยงคงมความสอดคลองกบดนตรเพอนบานไดแก จยาม (ภาษามอญเรยก จยามซามหมว ) ซงในทางประวตศาสตรมการเกอหนนและหยบยมกนทางวฒนธรรม



2.1 หลกการประดษฐจะเขมอญ กรรมวธการสรางจะเขมอญ (จยาม) ในวธการสมยใหมบางครงพบการใชหลกการสรางจะเขอยางไทยคอ การใชไมเปนวตถดบในการสรางเปนหลก โดยเสยงในการบรรเลงเพลง ซงขนอยกบระเบยบของดนตรของมอญสวนมากจะใชในโอกาสบรรเลงทะแยมอญ แตเดมจะเปนรปรางเหมอนจระเข มหว หาง ล าตวลายขดรองไมใหเหมอนเกรด หางถอดได ท าจากไมขนนขดเปนโพรง แตเนองจากการสรางและความสะดวกในการพกพา จงประยกตมาใชจะเขอยางไทย แตยงสรางและดดแปลงเพอใหเกดความแตกตาง ในทอนหางเพอวางจดลกบด ชางจะตดตรง ๆ ไมเหลาล าทอนของไมใหโคงมนเหมอนอยางไทย และกลงลกบดขนาดไมใหญ ดานลางจะใชขาจะเข 3 ขาและสรางแผนไมปดกระพง กวานเปนทรงกลมขนาดใหญเพอระบายเสยง ในชวงจบจะเปดเปนรองยาวตลอด สดสวนในการวางรปทรงในลกษณะของการสมมาตร บางครงจะพบทรงบดเบยวไปเลกนอย ระยะของความยาวโดยตลอดมความไมแนนอน แลวแตการตดชวงหว แตโดยประมาณ 52 - 54 ซม.ความกวางของกระพง 11.5 – 12.8 นว. นม (เตาะหจยาม) ผลตจากไมไผทองถน ไผตรง(ไผบง) เหลาใหเกดความโคงคลายกบสะพาน มจ านวนทงสน 12 นม จะไลระดบจาก ระดบนมสงสดท 4 ซม. และ นมทต าสดท 3.5 ซม. ดานบนจะตดไมไผสวนปลาย ความกวางของนมอยท 1 ซม. (แตไมสม าเสมอกนทกนม) แตเดมการตดนมจะใชครง ตะกว ปจจบน ใชกาวตดไมแทน โตะเสยง (เบาะหจยาม) สรางจากไมไผ กวานชองภายในใหเกดชองวางและบากชองตอนทาย ลกษณะจะแหงนขนเลกนอย ดานทายจะต า เสยงจะทมต า มความกงวานนอย ขนาดความกวางประมาณ 5 ซม. ความยาวสวนขอบจะเลยยนออกไปดานนอกเพอใหเกดความสวยงามรองรบ กบนม มไมไผชนเลกเลกสอดไวใตสาย ซงเรยกวา แหน (ฮะกะ) ซมหรอหยอง (สะมาจยาม) มทาง เกดอตลกษณจากคตความเชอเรอง หงส สตวสญลกษณของชนชาตมอญ การสรางซมปราสาทเรอนหงสเพอใหท าหนาทรองรบพาดสายทงสามเสน เปนจดส าคญทสรางความหนกและเบา ความสงจากฐานของจยาม ประมาณ 10 ซม. ความหนา 1.5 ซม. ใชไมเนอแขงเปนวสดในการสราง และเปนไมชนดเดยวกบการสรางลกบด หลกผกสาย (แตกเจกจยาม) ท าหนาทผกสาย อยตรงต าแหนงกระพงตอนทายของจยาม การตดตงหลกผกเมอขดกวางกลองเสยงเรยบรอย และขนาดความหนาของกระพงอยในระดบพอด จะใชเหลกทมความแขงมางอใหโคง และวางทะลลงใตทองจยาม หลกผกตองใชวสดโลหะทมความแขงมากๆ เมอขนสายทงสายใหตง จะเกดแรงดงสง ภายใตทองหลกผกใชการขดผก หรอการใสนอตบดลอคไวไมใหขยบเยอนได ลกบด (แหมะอะวว) ขา (จฮาญ) รางไหม (ฮะตาบ) ลกบดท าหนาทใสสาย มสามลก สองลกฝงหนงและ อกหนงลกอย อกฝงหนง ซงก าหนดเสนเสยงของจยาม คลายกบ จะเขของไทย ตอนกลางของกระพง มรเลก ๆ อยตรงกลาง เพอตรวจดความบางหนาของกระพง 2.2 หลกการประดษฐจะเขไทย คณลกษณะทส าคญของจะเขไทย โครงสรางจากไม ไดแก กลมไมเนอออน เชน ไมขนน (Artocapus heterophyllus Lam วงศ MORACEAE) ทงขนนปา ขนนบาน ไมใยดาย มการสรางจะเขดวยไมชนดตาง ๆ เพมขนเพอใหเหนลวดลายจากไม เชน ไมพยง ไมตะแบก ไมมะมวง ไมกระทอน ไมจ าปา ไมงว และพบการประดษฐจะเขของชางในยคปจจบนดวยการสรางจากไมเนอแขงทพบจากพนทวจย อาท ไมมะรด (Dispyros philippensis A. DC.) เปนตระกลไมทหายากหลายชนด ตดใหมความหนานสดสวนมาตรฐาน คอหนา 13 ซม.กวาง 12 ซม. ความยาว 150 ซม. และไมสนตระกล USA (ไมฉ าฉา) ถากขนรปรางลกษณะใหเปนจะเขโดยมแบบจะเขของตนเองการวางแบบตองวาดแบบทงไมทอนใหญทตดเปนหนากระดานและไมฉ าฉาใหเปนลกษณะปดกนสนทพอด สกระบวนการขดดานในแบบหยาบ ดวยเครองสวานแทน ท าใหเกดความโปรงเหนเปนแนวเสนส าหรบเอาเนอไมออกใหมากทสด เรมจากขดตรงสวนทเปนรางไหม โดยใชเครองมอวด ทตองกวางประมาณ 18 ซม. ลก 5 ซม.(ส าหรบสรางรองสาย)และกลบดานขดสวนทตรงกนขาม ลก 10 ซม. โดยมขอบ ประมาณ 2 ซม. ใชสวสกดใหมความลก 10 ซม.เรมจากรมชวงกระพง เจาะใหมความตน ประมาณ 5 ซม. สวนอน ๆ สกดไมออกใหมความหนา 9 ซม. ตองระวงสวนปลาย(สวนทเรยวยาว) ควรเวนไวส าหรบ



สรางรางไหมจากนนจงแตงทรง ส าหรบการสรางลกษณะโคงของกระพงตามแบบของชาง ตลอดจนการเจาะรางไหมใหเหนเปนกอนไมปดตอนปลาย แลวพลกกลบมาเจาะกวางสวนรางไมใหลก 5 ซม.กวาง 18 ซม.และลกดง 10 ซม. แตงต าแหนงวางนม (Bar) ก าหนดความกวาง 11 ซม. ใสลวดลายประแจจน หวและทาย ก าหนดจดวางซม หรอหยอง และก าหนดจดการตดตงหลกผกสายตรงสวนกระพง การปรบลดขนาดของกระพงใหมความลาดเอยงดวยการใสขาง โดยใชสดสวนของชางประมาณท ความยาวจากหลกผกสายถงหยอง โดยรวม 70.2 ซม. จากหยองถงรางไหม 10.3 ซม. ความยาวของรางไหม 15.5 ซม. การก าหนดสดสวนอยางมทศทาง จงเขาสกระบวนการแกะลายใหไดรปทรงสนรองนม ประแจจน ใชสวสกดขนาด 2-6 หน ตดหลกผกสาย โดยหลกผกมความยาว 5 ซม. ตดบรเวณกระพง ใชยดเกาะดวยตะปเกลยว(แบบสมยใหม)อยดานใน ใหมความแขงแรง สรางชนงานทเกยวกบการตดปดแผนไมเพอสรางการปดทอง การปดแผนไมตองใหมขนาดพอดกบตวของจะเข เจาะรระบายเสยง หรอบางชางจะประดษฐลวดลายตาง ๆ ชางอาศยกาวตดไมทาโดยตลอดขอบ หลงจากนนจงวางชนประคบ เจาะรใสตะปเกลยวตามต าแหนง คอ สวนกระพง 7 ต าแหนง ชวงกลาง 4 ต าแหนง สวนปลาย 3 ต าแหนง ขนตอนนจะท ากระบวนการเกบงานใหเรยบสนทดวยเครองขดไฟฟา เจาะขางล าตวเพอสรางรลกบด กลงไมปลายลกบดโดยขนาด ประมาณ 3.5 หน (ขนาดดอกสวาน 6 นว ) การเจาะจะสราง 2 ต าแหนง ส าหรบใสลกบด สายเอกและสายทม และ 1 ต าแหนงส าหรบสายลวด อาจมการสรางการขดสเพอใหเกดความเนยมสม าเสมอ เพอน าไปสการเคลอบส ทงตวจะเข ยกเวน สวนใตทอง เพอจดประสงคของความสวยงาม สวนเนอไมทเกดต าหน สโทนน าตาลเขม สไมโอค หรอสแดงเครองประกอบจะเขโดยใชไมเนอแขง อาท ไมมะเกลอ ไมชงชน หรอ ไมเนอขาว(ไมโมก) โดยน ามาสรางการตกแตงตอจะเขตามสวนตาง ๆ ไดแก ลกบด รางไหม ขา ซม(หยอง) นม การสรางนมของเดมจะใชไมไผบงทมขนาดล าปลองหนา ในปจจบนพบการใชไมโมก ก าหนดขนาดทความกวาง 4 นว ความยาว 10 ซม.สวนบนจะสรางจากไมรวกเรยกวา “สาบ” ตดประดบสวนบนสดดวยกาวรอน จะสรางทงหมด 11 นม ลกบด จ านวน 3 อน และเทา จ านวน 5 อน หยอง กวางประมาณ 6.5-7 ซม. ความสง 7 ซม.เจาะชองพาดสายภายในซมวดประมาณจากฐานขนมา 3 ซม.จ านวน 3 ชอง เจาะชองเหมอนกบหนาตาง ขนาดกวาง 3 ซม. สง 2 ซม.การสรางโตะจะเข ทมความส าคญตอการเกดเสยงกรรมวธสรางจากแผนทองเหลองความหนาทใชในปจจบน 0.55 mm. น ามาตดเปนแผนเลกๆ ความยาว 7 ซม. กวาง 5 ซม.รางตนแบบลวดลายตางๆ ในกระดาษและน ามาทากาวตดกบทองเหลองเพอท าการฉลลาย ใชคอนตเพอเกบรอยการฉล จากนนจงใชบงกลมเคาะสวนบนใหเกดความโคงใหไดรปทรงทหนาสงหลงต า เปาไฟทแผนชดแรกโดยใชน าประสานทองเพอเปนการประสานเนอโลหะทองเหลองและตดสงทไมตองการออก และน ามาขดเครองหนเจยรปรบแตงใหเรยบ ลบมมและสรางความมนเงา ใสสายจะเขทพฒนาจากสายไหมมาสสายเอนโพลเมอร ดวยขนาดจากสายเอก เบอร 120 สายทม เบอร 150 และสายลวดทองเหลอง เบอร 28 การสรางจะเขเรมศกษาจากทศทางของตนทางธรกจดนตร ไทยของ รานดรยบรรณ (พ.ศ.2457)ปจจบนปดกจการแลว กระบวนการสรางเครองดนตรทมคณภาพถกผลตขนปรากฏโดยทวไปเปนผลตอยอดสวนหนงจากภมปญญาจากชางสรางเครองดนตรไทยของดรยบรรณถงทกวนน ชางจะเขทผลตจะเขจากแนวทางของดรยบรรณมกจะสรางรปทรงใบมะยม ไดแก นายหยด นายยอด นายเปรม นายเชาว นายจอน เปนชางประจ าอยทรานในชวงระยะเวลาในการด าเนนการ โดยการถายทอดการท าเครองดนตรจากคณเพม ดรยางกร สวนชางประจตตเปนผผลตจะเขและเครองดนตรเครองสาย อยจงหวดสมทรสงคราม เปนผมความสามารหลายดานไดมอบความรสชางผลตเครองดนตรแก ชางวนจ และตระกลพกสวสด จนถงชางจะเขบานมรสวบ อ าเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ ชางประจตต ไดถายทอดการท าจะเขใหกบชางเออ ฉตรเฉลม จงหวดชลบร ไดเรยนรรวมกนกบนายเจอน เหลยมสวรรณ ชาวชลบร จนไดพบกรรมวธการผลตจะเขทรงใบมะยมจากครแสวง อภยวงศ การผลตปรบปรงคณภาพตลอดเวลาและถายทอดใหนายอทย เนองจ านงค จนการสรางจะเขของชลบรมชอเสยงโดงดงมาก นกดดจะเขทกคนนยมการสรางจะเขของครเออ ฉตรเฉลมและ



ไดสรางจะเขใหหนวยงานตาง ๆ ทมาตดตอซอจะเขและสงขายโดยทวไป ท าใหจะเขลกษณะทรงใบขนนไดเผยแพรและสรางชอเสยงใหกบนายเออ ฉตรเฉลม มาระยะหลงไดปฏสมพนธกบรานดรยางคไทยของนายจอน ไทรวมาน เรองการขดจะเข ทางชางจอนสรางหน เจาะ ขด เหลา จากนนสงตอใหทชลบร ชางจอน ไดขยายโรงงานโดยสวนหนงใหนายศภาพล ไทรวมาน ดแล โดยทกระบวนการสรางเนนการท าจะเขใหไดคณภาพ ถอดพมพจากฝมอนายเออ ฉตรเฉลม ในปจจบน ขณะเดยวกนโรงงานสมชยดนตรไทยกผลตจะเขทไดอทธพลรปแบบทรงใบขนนแบบจะเขทดมคณภาพของนายเออ ฉตรเฉลม ไปปรบปรงเปนรปแบบของสมชยดนตรไทย การผลตจะเขทสวยงามเกดนวตกรรมการท าลวดลายไทย วจตรกบเครองดนตร นายศวศษฎ นลสวรรณ มความสามารถทงบรรเลงปพาทยเครองสายและสรางจะเขดวยการ คนควา ทดลองสรางสตรการผลตจะเขดวยตนเอง พฒนาคณภาพดนตรอยตลอดเวลาซงจะเขของนายศวศษฎ มความสามารถในการซอมและแตงเสยงจะเขใหมคณภาพเสยงดงตามทตองการ และนายวรรณรชต ศภสกลด ารงค เปนผสรางจะเขและนยมผลตทรงใบมะยมจากตนแบบของชางรานดรยบรรณ และผลตปรบปรงผลการสรางจนไดคณภาพเสยงทด

แผนผงแสดงโครงสรางการสบทอดวชาชางในแนวทางการผลตจะเขไทย ทมา: การเกบขอมลจากชางจะเข ชวงป พ.ศ. 2550 – 2557

หมายถง สมพนธทางเกอกล

หมายถง สบทอดกระบวนการตรง

ประจตต ชยเจรญ

ตระกลพกสวสด

การปรบปรงและการสราง

แนวความคดตนเอง

ศวศษฎ นลสวรรณ

ผลตแบบทรงใบขนน

โรงงานสมชยดนตรไทย

อทย เนองจ านงค เออ ฉตรเฉลม

เจอน เหลยมสวรรณ

ศภาพล ไทรวมาน

จอน ไทรวมาน

วรรณรชต ศภสกลด ารงค

เชาว ชาวนาเปา

ยอด

หยด

รานดรยบรรณ (พ.ศ.2457)

ผลตแบบทรงใบมะยม

เปรม สวนรตน

- วนจ พกสวสด

- สรนทร พกสวสด - ชนนทร พกสวสด - วชต พกสวสด - มานะ พกสวสด



ตารางแสดงเอกลกษณชางกบแนวทางออกแบบของจะเขไทย

ชางผประดษฐจะเข เอกลกษณการสรางจะเข นายศวศษฏ นลสวรรณ

จงหวดสงหบร ผลตไดดวยเครองมอประยกตทงการใชสงมอ และเครองจกรประดษฐ การสรางไดปฏบตเองทกขนตอน ผลตโตะเสยงดวยแผนสแตนเลส ตองระวงการกระทบกระเทอนจะยบไดงาย สรางโตะท ามมเฉยงกบองศากบนมท 11 การแตงนมดวยการฝงกานเหลกเสน ควนสายเอนเปนเกลยวสายทมและสายเอก และออกแบบลายฉลฝาประคบเอง ขดทรงแตงในดวยกาวลาเทกและปนซเมนเปนคณสมบตทใชประสบการณในการฟงเสยง จะเขเสยงจะดงทกเสนในเวลากดบรรเลง เสยงโตและกวางชดเจนทกเสยง ขณะนไมจ าหนายจะเขใหม รบซอมงานเปนหลก หรองานสงท า

นายเออ ฉตรเฉลม จงหวดชลบร

(ถงแกกรรม พ.ศ.2553)

การขดหนใบขนน ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรง ฝาประกบรปหยดน า น าหนกเบา ปลายลกปดจะสรางลายเสนใหรวาเปนของเมองชลบร ใชไมชงชน เสยงดนตรเวลากดจะดงฉ าทกเสยง การเกบงานเรยบรอยการตดนมรนเกาจะตดเฉยงในนมท 11 โตะเสยงสรางจากทองเหลอ เวลากดจะไมหนกมอ การเกบงานในรายละเอยดการแตงแหน

นายอทย เนองจ านงค จงหวดชลบร

(ถงแกกรรม พ.ศ. 2553)

ไดรบการถายทอดจากนายเออ ฉตรเฉลม กรรมวธการใชเทคนคไดรบการถายทอดจากประสบการณตรง แตมการประยกตไมการเกบต าหนไม การแกไมตดกระพ ทอลองขดไมหลายประเภท เชน ไมกระทอน ไมเนอแขงอน ๆ

นายเชาว ชาวนาเปจงหวดนครปฐม

การขดหนใบมะยม ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรงบางทชอบไมเหลองจะทงนานไมไดแตตองท าเลย และรอใหแหง ยดตะปใตทองใหแนน ฝาประกบแกะสลกเปนลายไทย น าหนกเบา เสยงดนตรดงไมมาก ไมแหลมสง ทรงจะเขแบน การเกบงานนมจะเลกสรางจากไมไผเหลา โตะเสยงสรางจากทองเหลอ โตะเงน เวลากดจะไมหนกมอ การเกบงานในรายละเอยดการแตงแหน ขณะนไมจ าหนายจะเข

นายวรรณรชต ศภสกลด ารงค จงหวดพระนครศรอยธยา

นยมการขดหนใบมะยม เกบงานทรงดรยบรรณรนเกาและมาประยกตงานโดยขยายกระพงใหมขนาดใหญ 11-13 นว สรางสตรการค านวนเอง เปนการขยายจากสดสวนเดมทงหมดเสยงดงปกต มขอสงเกตเสยงจะแหลม โตะทองเหลอง งานเรยบรอย ตองเปนงานสงท าเทานน

รานสมชยดนตรไทย นายสมชย ช าพาล

จงหวดกาญจนบร และกรงเทพฯ

การขดหนใบขนน ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรง ฝาประกบรปหยดน า น าหนกเบา เสยงดนตรนมนวลเรยบรอย ไมดงมาก การเกบงานเรยบรอยการขดฝงลายลายลงบนทรงจะเข สวยงาม เนนสเขม เปนจะเขเขยนลายเจาแรก มทงฝงเรซนและไมพด จะเขมหลายขนาด คดสตรในการประยกตเอง นมจะเขจะเรยวสง โตะเสยงสรางจากทองเหลอ มลวดลายเอกลกษณ ช าพาล จ าหนายอยในปจจบนและมตวแทนจ าหนายทวไป

โรงงานดรยางคไทย นายจอน ไทรวมาน จงหวดสมทรปราการ

การขดหนใบขนน ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรง ฝาประกบเจาะเปนร น าหนกเบา เสยงดนตรนมนวลเรยบรอย ไมดงมาก การเกบงานเรยบรอยทรงจะเขสวยงาม โชวลายไมและมไมลายชงชนแตงประดบลายเปนเอกลกษณ ถายทอดการท าจากรานดรยบรรณ นมจะเขจะเรยวสง โตะเสยงสรางจากทองเหลอ จ าหนายอย

นายศภาพล ไทรวมาน จงหวดสมทรปราการ

การขดหนใบขนน ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรง ฝาประกบรปหยดน า น าหนกเบา เสยงดนตรเวลากดจะดงฉ าทกเสยง เสยงกงวาน การเกบงานเรยบรอย การลงสแนวสรางสรรค สเงางามคงทนทสด โตะเสยงสรางจากทองเหลอ เวลากดจะไมหนกมอ การเกบงานในรายละเอยดการแตงแหน รบแตงเสยงจะเขตามความตองการลกคา



ชางผประดษฐจะเข เอกลกษณการสรางจะเข

นายสรนทร พกสวสด นายมานะ พกสวสด

จงหวดประจวบครขนธ

การขดหนใบขนน ไมขนนจะโกรนทงไวจนไมแหงสนทจงน ามาเหลาเปนทรง ฝาประกบรกลม มน าหนก เสยงดนตรเวลากดจะดงพอประมาณ สไมโดดเดน ใชไมทสวยงาม ลกบด ขา และหยองใชไมอยางด การเกบงานเรยบรอย โตะเสยงสรางจากทองเหลอ การเกบงานในรายละเอยดการแตงแหน จ าหนายและสงท าไมขนน ตะแบกลาย แกนขเหลก มะรด และไมมลายหายาก รบสงท าพเศษ ยงจ าหนายอย

ทมา: การแสดงลกษณะทส าคญของชางประดษฐจะเข

ขอเสนอแนะ 1. ควรศกษาการดนตรไทยถงคณภาพทแทจรงโดยการศกษาผานกระบวนการทางวทยาศาสตรเกยวกบโครงสรางในความสมพนธกบเสยงทเกดขน 2. ควรศกษาเชงลกในผลตคณภาพจะเขในเชงอตสาหกรรมทงวสดททดแทน เพอการพฒนาเครองดนตรไปสการบรรเลงทหลากหลาย 3. ควรศกษาภมปญญาการผลตเครองดนตรชนดตาง ๆและในทศทางอนๆ เพอบนทกภมปญญาของชาต สรปและอภปรายผล การอธบายถงการเคลอนไหลจงมสมมตฐานในมมตาง ๆ และไมใชขอมลในชดเดม การเชอมโยงประวตศาสตรการเมอง เศรษฐกจ กลมคน งานคนควาวจย และการวเคราะหจากสวนอน ๆ ทไมมงอธบายความหมายชดเดยวอยางถาวร จะเขจงเปนบรบทของความเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมเพยงสวนหนงในทางดนตรประจ าชาตทปรากฏการใชงานทงสงคมอดต ราชส านก เฉลมศกด พกลศร (2530) การกลาวถง จะเขกบความเชอหรอสมมตฐานการววฒนาการจากพณหรอววฒนาการมาจากกระจบป ซงเมอศกษาคนควาและพบวา การอธบายยงคงใชเงอนไขของกาลเวลาและการคนพบขอมลปจจบนสมมตฐานไดวา จะเขจงเปนเครองดนตรรวมทางวฒนธรรม โดยทมตนแบบจากอนเดยตอนเหนอ และเดนทางตามเสนทางอารยธรรมสอาณาสวรรณภม จะเขจงวฒนาการจากการวางดดของจะเขเอง มาโดยตลอดระยะเวลาผานวฒนธรรมและมหนาทแตงตางกนไปตามโครงสรางของกลมคน ไดแก ความเชอ และบทบาทของดนตรกบวถชวต จะเขกบกรรมวธการประดษฐเพอคงความเปนดนตรประจ าชาต ไดแกแนวคดการผลต ทรงใบขนนและใบมะยม ทรงใบขนนในปจจบนพบมากทสด อทธพลเรองเสยงและต านานของชาง ชางจะใหคณสมบตทปรบปรงจะเขมความคลายคลงกนและมเทคนคการใหเสยงจะเขทพงประสงค แตกตางกนตามวธการของตนเอง จะเขทมคณลกษณะเสยงทดจะตองประกอบดวย คณภาพของไมทสมบรณไมเอาโครงสรางไมทเสยมาปรบแตง การสรางแบบจะเขใหถกตามสดสวนทสมมาตรในรปทรง การขดจะเขใหเสยงดง สอดคลองกบ ศวศษฏ นลสวรรณ (2554) ไดกลาวถงการ ค านงถงสวนกระพง ตองมความบางจากขอบไปหาสวนทมความหนาขนตรงแกนกลาง(บรเวณใตรองวางนม)และการก าหนดขนาดของกระพง ตงแตขนาด 11 นว จนถง 13 นว จะใหคณสมบตของเสยงทดง กวาง และทม ตามสดสวน การใหคณสมบตของโตะจะเขทหนาสงหลงต า ตรงกลางมความโคงตวขนเลกนอง โดยมสตรเฉพาะของแตละชาง การคดเลอกโลหะเพอสรางโตะตงแตความหนาบางของแผนทองเหลอง และการใชโตะดวยแผนสแตนเลส ใหคณสมบตดงจา หรอนมนวล สอดคลองกบ การตดนมทตองยดถอความถกตองของระบบเสยงทยดจากกลมเสยงหลก (เสยงตนแบบ) การรบฟง เปนกลไกอกลกษณะหนงทตองค านงถงประสบการณดนตรทบงชวา จะเขทมคณสมบตทดตองเปนอยางไร ผบรรเลงจะเลอกตามประสบการณความพงพอใจในเสยงทไดระดบความตองการ เปนปจเจกบคคลซงไมสามารถก าหนดได



กรรมวธการสรางจะเขเปนการสบทอดทผานประสบการณและการปรบปรงจากจนตนาการเสยงของชาง เพอน าขอดทเกดขนมาทดลองหา ความตองการของนกดดมาปรบปรงใหการผลตของตนเองเขาสความตองการ และการตลาด อกทงยงปรบปรงคณภาพของงานไมใหเกดความแปลกใหม คงไมยดกบแนวคดการใชไมแบบเกา ท าใหพบการใชไมแบบใหม ๆ ในการประดษฐจะเขมากมาย สงทยงคงรกษาไวคอความงามทางรปรางจะเข สดสวน และเทคนคการสรางเสยงของแตละชางใหมคณสมบตของตนเอง เพอใหจะเขคอ ภาพตวแทนของวฒนธรรมไทย มกรรมวธการบรรเลง คณสมบต และแบบฉบบของเครองดนตรทสรางใหแตกตางจาก จยาม กระปรอ มจอง ในวฒนธรรมรวมดนแดนอษาคเนย ผผลตจะเขของไทยเปนนกออกแบบประยกตทตองมความสมพนธกบศลปะอยางยง การสรางเครองดนตรทสามารถสรางเสยงทเปนอตลกษณของประเทศ ซงเปนศาสตรทลมลกถงกระบวนการคด โดยประโยชนทเกดขนนนเปนการประโลมจตวญญาณ สนทรยะในความงามจงมทงรปรางและเสยง โดยทศลปนเทานนจะเปนผเขาถงกอนทจะถายทอดแรงบนดาลใจเหลาน ชางจะเขเปนความพเศษอยางหนงทบรณาการกบความเปนศลปนการสรางจะเ ขเปนศาสตรของกลไกลเรองเสยงทส าคญ ประกอบกบทรพยากรในภมประเทศทอ านวยตอการผลตผลงานทางวฒนธรรมดงท พนพศ อมาตยกล (2535) กลาวถง วสดทใชสรางเครองดนตรตอนแรกมากจากธรรมชาตทอยใกลตว จะเข ในการสรางของชางไทย พบการบรณาการองคความรหลายมต การบรณาการนนเกดจากการแกปญหาหลายประการ ทง ทรพยากรไม ความตองการเรองเสยง ความงาม ความเชอเรองไมทมผลตอเสยง ซงสอดคลองกบแนวคดของ พนพศ อมาตยกล (2529) คณสมบตทผลตจะเขไดด เมอศกษาถงการสราง จะเขมอญ การสรางมความแตกตางกน และยงคงยดถอสบกนมาเนนนาน มอญยงคงมองวา จะเขไทยไดอทธพลจากจะเขของกลมวฒนธรรมมอญ โดยมขอสนบสนนจากการศกษาประวตศาสตรทางโบราณคดจากการสรางระบ าโบราณคด 5 สมยทกลาวถง ดนตรในอาณาจกรทวารวด พบกลมเชอชาตมอญมอทธพลอยในดนแดนแถบน จะเขมอญ มความแตกตางกนทางคณสมบตเรองเสยงทเนนเสยงทมต า การใชวสดอปกรณตาง ๆ ยงคงแบบเดม เพราะเนนวตถทใหคาเสยงทมต า สวนจะเขไทย เกดแนวคดการพฒนาเครองดนตรหลายสวน มการทดลองและปรบแตงคณสมบตใหไดคณภาพเสยงทด เหมาะกบการบรรเลงเพลงอยางไทย การสรางเครองมอและประยกตเครองจกรททนสมยมาสการสรางเครองดนตรจะเข ในกระบวนการผลตจงไดคณสมบตมาตรฐาน รวดเรว และสรางความงามในตวจะเขเพมมากขน ปจจบนน การน าจะเขไปใชถกบรรจอยในรปแบบของหลกสตรดนตรเพอการเรยนการสอนในสถาบนการศกษามากมาย เยาวชนทนยมบรรเลงจะเขมความตองการจะเขมากขน การสงเสรมและรณรงคจากภาครฐกเปนสวนหนงทท าให จะเขเปนการสบทอดทางวฒนธรรมชาต ทมความเชอมโยงทางประวตศาสตรศลปะดนตรของไทย จากราชส านกสการเรยนการสอน และบานดนตร ความนยมจะเข เปนกระแสทสรางใหเกดการรวมตวของนกดนตรจะเข รวมกจกรรมการบรรเลงหม ในลกษณะตาง ๆ มใหปรากฏอยในปจจบนและสอออนไลน กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณ ศ.ดร.วรณ ตงเจรญ รศ.อ านาจ เยนสบาย รศ.ดร.ข าคม พรประสทธ รศ .พฤทธ ศภเศรษฐศรคณะกรรมการและทปรกษาวทยานพนธ ขอบคณชางผประดษฐจะเขตนแบบ ลงเออ ฉตรเฉลม (ถงแกกรรม) ลงอทย เนองจ านง (ถงแกกรรม) ครศวศษฏ นลสวรรณ ผทรงความรในการพฒนาจะเขดวยความเคารพในวธการและความสามารถ ทงการบรรเลงและการสรางจะเข จงหวดสงหบร อกทง คณวนจ คณชนนทร คณสรนทร คณวชต คณมานะ ตระกลพกสวสด คณจอน คณศภพล ตระกลไทรวมาน ชางจะเขทมความละเอยด ความรเรองการประกอบสดสวนจากจะเขบางพล คณเชาว ชาวนาเปา ชางจะเขจากผทรงความรจะเขเกาแหงรานดรยบรรณในต านาน คณวรรณรชต ศภสกลด ารงค เดกรนใหมทสรางจะเขจากตนแบบใหมสวนในการสบทอดวชาชางจากบรรพบรษจากจงหวดอยธยา



และใหขอมลททรงคณคาและการเขาปฏบตการจะเข ใหทกทานไดใหความรและเปนสวนหนงของกระบวนการทดลอง ผทเกยวของกบการใหขอมลเกยวกบดนตรมอญ คณวารดา พมผกา และผใหญกง พระประแดง และคณพงศกร วาสกร ผแนะน าจะเขมอญ วดเจดรว ขอบคณวทยาลยโพธวชชาลย ทใหความส าคญตอการท างานวจยเอออ านวยตอการลงภาคสนาม ขอบคณหลกสตรศลปวฒนธรรมวจย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ และคณาจารยทมสวนใหความรตอผวจยทกรายวชา ทเปนสวนหนงในการสรางกระบวนการทางปญญาและกอใหเกดแนวคดการอนรกษวชาการทางภมปญญาอยางมหลกการ การสงเคราะห การเขยน และค าแนะน า จนเกดความสมบรณ และขอบคณบดามารดา พนอง ทเปนก าลงใจส าคญในการสรางวจยชนนส าเรจลลวงทกประการ


กรมศลปากร. (2535). ดรยางคผสานศลป. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. เฉลมศกด พกลศร. (2530). สงคตนยมวาดวยดนตรไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยนสโตร. ชน ศลปะบรรเลง และลขต จนดารตน. (2521). ดนตรไทยศกษา. กรงเทพฯ: ส านกพมพอกษรเจรญทศน. ธนต อยโพธ. (2510). เครองดนตรไทย. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดศวพร. ปราณ วงษเทศ. (2539). สงคมและวฒนธรรมในอษาคเนย. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. พนพศ อมาตยกล. (2535). ดนตรและนาฏศลปกบเศรษฐกจและสงคมสยาม. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. พนพศ อมาตยกล. (2535). ดนตรไทยในกลมเอเชยอาคเนย. ดนตรไทยอดมศกษา ครงท 13. มหาวทยาลยขอนแกน. มนตร ตราโมท. (2527). โสมสองแสง:ชวตดนตรไทยของมนตร ตราโมท. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. รงธวา กจม. (2531). จะเข:การสรางและการบรรเลง. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑตวฒนธรรมศกษา มหาวทยาลยมหดล. ศวศษฏ นลสวรรณ. (2554). วธการประดษฐจะเขใหมคณลกษณะเสยงดงกงวานใสและการตกแตงคณภาพเสยง. กรงเทพฯ: บรษทแอคทฟ พรนตง จ ากด. สจตต วงษเทศ. (2532). รองร าท าเพลง:ดนตรนาฏศลปชาวสยาม. กรงเทพฯ: โรงพมพพฆเณศ. The Diagram Group. (1976). Musical Instruments of the World. Holland : Smeets Offset,B.V.,Weet. Thongchai Winichakul. (1994). Siam mapped: a history of the geo-body of a nation Honlulu:. University of Hawai Press.



ความคดนอกกรอบทางทศนศลปของศลปนไทย: กรณศกษาผลงานของ ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ

Lateral Thinking in Visual Art of Thai Artists: the Study of Adjunct Professor Chalerm Nakirak’s Works

อาจารยปยะนาถ องควาณชกล

ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

บทคดยอ บทความนเปนการศกษาความคดนอกกรอบทางทศนศลปของศลปนไทย โดยศกษาเปนกรณในผลงานทางทศนศลปของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ซงไดสรางผลงานของทานทงแบบรวมสมยในประเภทการวาดภาพแบบสากล และทานไดสรางงานทเปนเอกลกษณของทาน โดยมการเปลยนแปลงจากแนวทางเดม เรยกวา ภาพประเพณประยกต การรเรมสรางสรรคผลงานแนวใหมทแตกตางจากแบบเดม เปนการแสดงความคดนอกกรอบอยางหนงของศลปน ผเขยนมเปาหมายในการศกษา 2 ประการ คอ การศกษาความคดนอกกรอบของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ และศกษาเอกลกษณในผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ จากการศกษาท าใหทราบวาทานมความคดสรางสรรคในการสรางผลงานทางทศนศลปประเภทภาพประเพณอยางชดเจน โดยไมยดตดกบกรอบเดม มการเปลยนแปลงทงเนอหา เทคนค และมมมอง จนกลายเปนลกษณะเดนในผลงานของทาน ซงในสมยนนทานตองรบค าวจารณในการเปลยนแปลงน แตศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ยงคงสรางผลงานภาพประเพณประยกตอยางตอเนอง ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เปนศลปนไทยทานหนง ทกลาวไดวาทานมความนยมทศนศลปทงในแนวจารตและแบบสมยใหม ซงในสมยกอนใชค าวา รวมสมย แตทานไมไดยดตดแนวใดแนวหนงและกลายเปนการสรางเอกลกษณเฉพาะในผลงานของทาน และกลายเปนผลงานทสรางชอเสยงทท าใหทงศลปนไทย และผทชนชอบเกบสะสมงานทศนศลปทงชาวไทยและชาวตางประเทศรจกทานเปนอยางด

ค าส าคญ: ความคดนอกกรอบทางทศนศลปของศลปนไทย ผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ Abstract This article is studying about lateral thinking in visual art of Thai artist. The studying studied by case study in Adjunct Professor Chalerm Nakirak’s works. Professor Chalerm Nakirak’s work can classify 2 kinds. The first work is international style visual arts. And the other is applied traditional art that he changed something from old style. Then it is his identity in his works and it showed us about his lateral thinking. The aims of the study is studying about lateral thinking in visual art of Adjunct Professor Chalerm Nakirak and studying about identity in Adjunct Professor Chalerm Nakirak’s works. The result of the study is Adjunct Professor Chalerm Nakirak created new idea in traditional art that difference from old traditional art. Althought many peoples adjudged him about style changing but Adjunct Professor Chalerm Nakirak still continued to create in his style. Adjunct Professor Chalerm Nakirak, a



famous Thai artist, who favors both pre – modern and modern styles of visual arts, has his own way to mix both styles together so that it becomes his own style. His style on his work gave him well known and famous for Thai artists and visual art collectors both of Thai and foreigner.

Keywords: Lateral Thinking in Visual Art of Thai Artists, Adjunct Professor Chalerm Nakirak’s Works

บทน า พฒนาการทางทศนศลปในประเทศไทย เรมจากการท าภาพจตรกรรมทวาดตามเพงผาถ าของมนษยสมยกอนประวตศาสตร ไมมรปแบบก าหนดตายตวแนนอน ภาพทปรากฏมทงภาพมอ เรขาคณตซงเกดจากการขดเขยน วาดตนเองและสงแวดลอม เมอพทธศาสนาหยงรากในดนแดนประเทศไทย ภาพทปรากฏจงเปนเรองราวในพทธประวต ความเชอและเครองหมายการแสดงธรรมในพทธศาสนา ซงเหมอนกนกบศลปะตะวนตกในสมยครสตศาสนาเปนทเผยแพร เพยงแตยงไมมการก าหนดรปแบบหรอแบบแผนเปนแบบเดยวกน ในสมยรตนโกสนทรตอนตน จตรกรรมไทยพฒนาจนมาถงการสรางรปแบบหรอแบบแผนเปนแบบเดยวกน มการก าหนดองคประกอบภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถ เชน ภาพเบองหนาพระประธาน เปนภาพพทธประวต ตอนมารผจญ ภาพเบองหลงพระประธาน เปนภาพไตรภมพระรวง เปนตน เมอชาตตะวนตกเรมเขามามอทธพลในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) เรมปรากฏการเปลยนแปลงผลงานทางจตรกรรมของศลปนไทย ทงเนอหาทไมไดก าหนดตายตวแบบเดม เรมนยมวาดภาพจากเหตการณจรงหรอเหตการณส าคญในประวตศาสตร มการเปลยนแปลงการใชส ซงแตเดมนยมสทตดกนแบบฉดฉาด เปนสสมจรง เชน ภาพปามตนไมครม สกจะมดครม เปนตน จากภาพจตรกรรมภายในวดกเรมมการวาดภาพบคคล เปนงานทศนศลปแบบตะวนตก จากนนการศกษาทางทศนศลปของศลปนไทย มพฒนาการมาตามแนวทางการศกษาแบบตะวนตก ทงเนอหา เทคนค ส แสง และองคประกอบภาพ จดแบงงานทางทศนศลปไดเปน 3 สมยตามการแบงทางศลปะ คอ ศลปะกอนสมยใหม ศลปะสมยใหม และศลปะหลงสมยใหม หลกสตรการเรยนการสอนทางทศนศลปจะปรบเปลยนตามสมยนยม โดยมกรอบแนวคดหลกเปนตวก าหนด มการผสมผสานทงทฤษฎทางศลปะแบบไทยและทฤษฎทางศลปะแบบตะวนตก ผลงานทางทศนศลปของศลปนกเชนกน สวนใหญผลงานจะถกน าเสนอออกมาตามสมยนยม แตผลงานของศลปนบางทานอาจจะแฝงไวดวยเอกลกษณเฉพาะตว ผลงานบางทานกอาจมความแตกตางกบผลงานของศลปนในสมยเดยวกน ทงนมากนอยแตกตางกนไปขนอยกบแนวความคดของศลปนวาจะฉกกรอบแนวคดเดมหรอมความคดนอกกรอบมากนอยเพยงใด

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาความคดนอกกรอบของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต

2. เพอศกษาเอกลกษณในผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต

วธด าเนนการวจย ในการศกษาวจยครงน ผวจยใชวธการทางประวตศาสตร (Historical Approach) ในรปแบบพรรณนาวเคราะห (Analytical description) โดยการศกษาจากเอกสาร (Documentary Research) หนงสอและงานวจยทเกยวของ รวมไปถงการสมภาษณทายาทของศลปนโดยตรง



เอกสารและงานวจยทเกยวของ บทความวจยนไดศกษาจากหนงสอรวบรวมผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ไดแก หนงสอ 84

ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ และหนงสอ ศาสตราจารยเฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต ทศนศลป (จตรกรรม) 2531 ท าการวเคราะหการถายทอดผลงานของศลปนและเอกลกษณในผลงานของศลปน

ผลการวจย พฒนาการทางทศนศลปหรอภาพจตรกรรมไทยในสมยจารตมพฒนาการมาตามล าดบ นบตงแตมการเผยแพรพทธศาสนาในสมยทวารวด ภาพจตรกรรมไทยใหความส าคญกบการถายทอดเรองราวทางพทธศาสนา ทงพทธประวต พทธชาดก ไตรภมพระรวง คตธรรม แตแตกตางกนตามสมยนยม จากเปนเพยงภาพลายเสนบนแผนหนในสมยทวารวด พอสมยสโขทยเรมมการลงสแบบเอกรงค คอการใชสเพยงสเดยว แตมน าหนกออนแก สมยอยธยาตอนตน การใชส เอกรงคปรากฏ 2 – 3 ส โดยมโครงสแดงเปนพน มสขาว สเหลอง หรอสน าตาลออน ตดเสนดวยสด า มการเปลยนแปลงในสมยอยธยาตอนกลางและตอนปลาย เปลยนเปนการใชสพหรงค มสเขยวออน สฟา สมวงเพมขน โดยโครงสรางภาพสวนใหญเปนสแดง ภาพทวทศนเพมมตใหเหนความใกลไกล

เมอมาถงสมยรตนโกสนทรตอนตนซงเปนยคทองของอารยธรรมไทย ไดมการน าศลปะในทกแขนงมาฟนฟ จดระเบยบแบบแผน ดานจตรกรรมมการก าหนดรปแบบ ไดแก ผนงดานหนาของพระประธานเปนภาพพทธประวตตอนมารผจญเตมผนงเหนอประต ผนงดานหลงของพระประธานเปนภาพไตรภมพระรวงหรอตอนพระพทธเจากลบจากสวรรคชนดาวดงส ระหวางชองหนาตางและประตเปนภาพพทธประวตหรอพทธชาดก ผนงดานขางชวงบนตดฝาเผดาน เปนภาพคนธรรพ วทยาธร คนดวยเสนสนเทา (เสนหยกฟนปลา) สวนผนงดานลางลงมาตอกน เปนภาพเทพชมนม1

หลงยคจตรกรรมไทยรงเรองในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) อทธพลตะวนตกไดหลงไหลเขามาในวฒนธรรมไทย เกดการรบผสมจตรกรรมตะวนตกเชนงานของขรวอนโขง จตรกรเอกแหงรชกาลท 4 ผลงานทส าคญยงของขรวอนโขง คอจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดบวรนเวศวหารและวดบรมนวาส กรงเทพฯ และวดมหาสมณา-ราม จ.เพชรบร ทงการใชส ใชแสง และการสอความหมายทเรยกวา ภาพชดปรศนาธรรม ซงศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ ไดอธบายลกษณะงานของขรวอนโขงวา เปนการเปดรบอทธพลแนวคดจากตะวนตก แสดงลกษณะ เฉพาะพเศษ อทธพลแนวคดใหมบนฐานรากทกษะและภมปญญาไทย รปแบบอาคารบานเรอนและการแตงกายแบบตะวนตก บนจตวญญาณตะวนออกหรอจตวญญาณไทย เปนการสอศลปะแบบจนตนยม (Romanticism) และศลปะแบบประทบใจ (Impressionism) เปนทนาเสยดายทงานรวมสมยของขรวอนโขงและลกศษยไมไดรบการพฒนาอยางตอเนอง2

ศลปะมการเปลยนแปลงมาหลายสมยจนถงปจจบน สามารถแบงงานทางศลปะแบบกวางๆ ได 3 กลม ไดแก ศลปะกอนสมยใหม ศลปะสมยใหม และศลปะหลงสมยใหม จากอดตทเปนศลปะกอนสมยใหม กเขาสยคศลปะสมยใหม จนถงปจจบนเปนกระแสของศลปะหลงสมยใหม ศลปะสมยใหม (Modern Art) เปนศลปะทเปลยนแปลงจากสงคมตะวนตกเดมซงศลปะมเพอผมอ านาจทางการปกครองและเพอความเชอทางศาสนา ศลปะสมยใหมไดถายทอดความรสกนกคดในเรองการปกครองแบบประชาธปไตย โลกกาวหนาทางวทยาศาสตร การปฏวตอตสาหกรรม เศรษฐกจแบบทนนยม และปรชญาทเชอมนในเสรภาพของมนษย ในชวงสงครามโลกครงท 2 ศลปะรวมสมยตะวนตกหรอแบบสมยใหม ไดพฒนาเปนศลปะในลทธตางๆ ไดแก ลทธแสดงออก ลทธรนแรง ลทธบาศกนยมในฝรงเศส ลทธอนาคตในอ ตาล สถาบนเบาเฮาสในเยอรมน ศลปะกระบวนแบบในแสกนดเนเวย ลทธโครงสรางในรสเซย กกาวมาสลทธดาดา (Dadaism) ซงเปนตนสายธารของศลปะหลงสมยใหม (Postmodern Art)3 ศลปะลทธดาดาไดพฒนาขนในระหวาง

1 ดรายละเอยดไดในหนงสอ ศลปะในประเทศไทย. (2550). ของศาสตราจารย หมอมเจาสภทรดศ ดศกล. 2 วรณ ตงเจรญ. (2547). ศลปะหลงสมยใหม . หนา 11 – 12. 3 วรณ ตงเจรญ. (2547). ศลปะหลงสมยใหม . หนา 19.



สงครามโลกครงแรก ศลปะลทธดาดาเปนขบวนการทางทศนศลปและวรรณกรรม กอตวขนในสวตเซอรแลนดใน ค.ศ.1916 เปนการรวมตวของศลปนชาตตางๆ ในยโรปทตอตานสงคราม เกบกด และแสวงหาเสรภาพในชวต ศลปะลทธดาดาถอก าเนดมาจากทรรศนะทตอตานสงคราม ตอตานความงามจากอดต และตอตานความงามทชนชมกนอย ในปลายทศวรรษ 1950 ปอปอารตไดเกดขนในองกฤษและสหรฐอเมรกา เปนการน าเสนอผลงานศลปะดวยภาพวตถในชวต ประจ าวน สอดลใจและวตถตางๆ ศลปนในกลมปอปอารตไมยดตดและไมเชอมนกบกระบวนการท างานอยางเกาทศลปนจะตองใชทกษะหรอความช านาญอนสงสงเพอสรางสรรคงานศลปะใหเกดขน นอกจากนนศลปนปอปอารต เลอกใชสตามใจชอบเชนเดยวกบ “ศลปะโฟวสม” (Fauvism) ทระบายสสดใสรนแรง ระบายสตามใจชอบ ทองฟาอาจเปนสแดง หนาคนสเขยว ตนไมหลากส ศลปนปอบอารต มความเชอวา “ทกสงลวนสวยงาม” (Everything is Beautiful) “สคอส” ทเปนการแสดงออกทางเสรภาพ “ศลปะคอศลปะ” ภาพเขยนคอภาพเขยน ภาพเขยนไมใชภาพถาย4

หลงการเกดลทธดาดาและศลปะแบบปอปอารตแลว สงคมตะวนตกกเรมเกดความคดแบบโพสตโมเดรน หรอลทธหลงสมยใหมทประกาศอสรภาพทางความคด มความเปนตวของตวเอง ไมเหนดวยกบวถคดเกา ไมเหนดวยกบแนวคดและแนวทางของลทธสมยใหม งานศลปะไดกาวสการเปลยนแปลงมาสศลปะหลงสมยใหม มาถงตอนนนอกจากทศนศลปจะสะทอนสงทประจกษแลว ทศนศลปยงสะทอนศลปะทเปนสงธรรมดาสามญ เนอหาสาระเกยวกบความเปนจรง ธรรมชาต สงแวดลอม เปนเรองของสามญชนและชวตประจ าวน ไมใชสงสงสงลกลบ เพอศรทธาอนสงสงทางศาสนา หรอเพอสรรเสรญสมมตเทพภายใตระบอบสมบรณาญาสทธราชย ศลปะเปลยนแปลงจากศลปะสมยใหม ทเปนระบบแบบแผนของชนชนกลาง มาเปนศลปะหลงสมยใหมทกระจายความคด กระจายความรบผดชอบ มนษยไมใชศนยกลางของจกรวาล แตมนษยควรอยรวมกบโลกใบน อยรวมกบคน อยรวมกบธรรมชาตสงแวดลอมอยางสนตสข เราก าลงอยบนโลกทมนษยทกเผาพนธ ไมวาจะมจ านวนคนมากหรอนอย มอ านาจสงสง หรอต าตอยกวากตาม มนษยทกคนมสทธในความเปนมนษยเทากน สามารถแสดงออกทางความคดไดอยางเทาเทยมกนทงชนกลมนอยและชนกลมมาก โดยถายทอดใหเพอนมนษยตางเผาพนธ ตางซกโลกเขาใจการสอความคดตางๆ ไดอยางรวดเรวผานเครอขายอนเตอรเนต ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ ใหค าก าจดความศลปะในระยะนวา “...เปนการพฒนาจากภาพสะทอนปรากฏการณเบองหนาและอารมณความรสกนกคดภายในของศลปน มาส สภาพความคดในสมอง ภาพทเกดจากการสงเคราะห จากการรบรและสมผสโลกภายนอก ภาพทมทงสต (EQ) และปญญา (IQ) หรอทเรยกว า ศลปะจนตทศน (Imaging Art)...”5

บทความนเปนการศกษาผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม) พ.ศ.2531 ผลงานทางทศนศลปของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทปรากฏเผยแพรและเปนทรจก เปนผลงานวาดจากสน าและสน ามน ส าหรบสน าทานไดรบฉายาวาเปน “ราชาสน า” สไตลการวาดรปของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ม 2 ประเภทใหญๆ คอ ภาพแบบสากล เปนการวาดศลปะแบบสมยใหม โดยเฉพาะการเขยนแบบอมเพรสชนนสม เปนการเขยนภาพดอกไม หนนง ทวทศน ภาพคน ภาพคนเหมอน โดยภาพทวทศนเขยนดวยเกรยง เปนเอกลกษณเฉพาะตวของทาน สวนอกประเภท คอ ภาพประเพณประยกต ถาจดสมยกลาวไดวาเปนศลปะรวมสมย เปนการผสมผสานภาพประเพณแบบเดม แตเปลยนมมมองของภาพ และเพมเตมบคลกของบคคลในภาพ รวมถงองคประกอบในภาพเขาไปใหมในแบบอยางทไมเคยปรากฏมากอนในภาพประเพณ ซงมแนวทางเดยวกบความคดแบบศลปะหลงสมยใหมในปจจบน ภาพทสอออกมาเนนวถชวตของสามญชนหรอชาวบาน และไมยดตดกบการวาดภาพประเพณในกรอบเดม ประเดนนท าใหผวจยมความคดเหนวาศลปนไทยกมความคดนอกกรอบทแตกตางจากศลปนในสมยเดยวกนมาตงแตสมยขรวอนโขงในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) แตไมไดมการสรางทฤษฎหรอแบบแผนในเอกลกษณของศลปนแตละทาน จงเปนเพยงเอกลกษณเฉพาะของศลปน เมอศลปนไมมชวตอยก

4 วรณ ตงเจรญ. (2552). วสยทศนศลปวฒนธรรม. หนา 46 – 47. 5 วรณ ตงเจรญ. (2546). สนทรยศาสตรเพอชวต. หนา 49.



เหลอเพยงผลงานเดมทศลปนไดถายทอดไวใหผคนไดกลาวถง อยางไรกตาม ผลงานทมความแตกตางจากศลปนในสมยของตน จดเปนการสรางผลงานทมความคดนอกกรอบทอาจจะไมเดนชดเหมอนศลปะหลงสมยใหม

ชวตและผลงานทางทศนศลปของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ

ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เกดเมอวนท 21 กนยายน พ.ศ.2460 ทอ าเภอตระกาลพชผลจงหวดอบลราชธาน ในวยเดกศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษเรยนทอบลราชธานจนถงชนมธยมศกษาปท 6 หลงจากนน พ.ศ.2482 ไดเดนทางเขามาเรยนทโรงเรยนเพาะชาง กรงเทพมหานคร จนจบประกาศนยบตรครมธยมการชาง โรงเรยนเพาะชางในพ.ศ.2490 เรมตนเปนครชนจตวา ทโรงเรยนเพาะชางตงแต พ.ศ.2483 เนองดวยมผลงานเปนทประจกษชดแกเพอนรวมรนและอาจารย ท าการสอนวาดรปใหนกเรยนโรงเรยนเพาะชางจนถง พ.ศ.2519 ด ารงต าแหนงเปนคณบดคณะศลปกรรม วทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา และในพ.ศ.2520 เกษยณอายราชการ และไดรบการแตงตงใหเปนศาสตราจารยพเศษ จากคณะศลปกรรม วทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา (ราชมงคล) ในพ.ศ.2531 ไดรบการยกยองใหเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม) ในพ.ศ.2533 มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ไดมอบศลปศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด สาขาทศนศลป พ.ศ.2535 ไดรบพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ ประถมาภรณมงกฎไทย ถงแกกรรมเมอวนท 2 ธนวาคม พ.ศ. 2545 รวมสรอาย 85 ป 2 เดอน 12 วน ตลอดเวลาทเปนอาจารยและผบรหารโรงเรยนเพาะชาง ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ไดพฒนาหลกสตรการเรยนการสอนวชาศลปะในโรงเรยนเพาะชาง ทานปรบปรงหลกสตรครงส าคญในพ.ศ.2515 แยกเปนคณะวชาศลปะประจ าชาต คณะวชาจตรศลปกรรม คณะวชาออกแบบ และคณะวชาหตถกรรม โดยแยกยอยคณะวชาฯ เหลานนเปนแผนกตางๆ อกถง 17 แผนก และไดบกเบกจนกระทงการศกษาของโรงเรยนเพาะชางกาวไปจนถงระดบปรญญา ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ ไดกลาวไววา “อาจารยเฉลม นาครกษ เปนภาพสญลกษณอนงดงามของโรงเรยนเพาะช าง ทงในฐานะของการเปนปชนยบคคล การเปนผบรหาร และโดยเฉพาะอย างยง การเปนศลปนทสรางสรรคงานจตรกรรมอย างสม าเสมอ ทงการเปนผบกเบกจตรกรรมสน ามน ภาพบคคล และภาพทวทศน องภาพสญลกษณอนโดดเด นและหาไดยากยงเช นน ย อมเปนพลงอนส าคญทจะกระตนเตอนครอาจารยและสานศษยจากสถาบนแห งน”6

ภาพศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ถายกบผลงาน และภาพขณะนงท างานสเกตภาพ ทมา : คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ.

6 วรณ ตงเจรญ. (2548). ศลปะและสงคม. หนา 129.



ตลอดชวตของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทานสรางผลงานไวเปนจ านวนมาก ทานท างานศลปะ 2 แบบ คอ แบบสากลซงเปนแบบสมยใหม และแบบททานเรยกวา แบบประเพณประยกต ในเรองของเทคนคและวสดนน ทานเขยนสน า สน ามน และสพลาสตก ในดานสน ามนซงเปนแบบสากล ทานเขยนในแบบ อม เพรสชนนสม เปนการเขยนภาพดอกไม หนนง ทวทศน ภาพคน ภาพคนเหมอน และภาพอนๆ จนเกดความถนดเปนเอกลกษณเฉพาะตว ภาพทวทศนนนนอกจากการเขยนดวยสน าและสน ามน ยงมการเขยนดวยเกรยง สวนภาพคนเขยนดวยพกน7 ผลงานของทานมเปนจ านวนมาก สามารถแบงประเภทภาพไดเปน 10 ประเภท8 คอ

1. ภาพพระบรมสาทสลกษณ และพระสาทสลกษณ (สน ามน) 2. ภาพเหมอนบคคลทวไป (สน ามน) 3. ภาพประวตศาสตร (สน ามน) 4. ภาพชดศลปะประเพณประยกต (สน ามน) 5. ภาพทวทศน (สน ามน – เกรยง) 6. ภาพสน า ไดแก ชดชนบท ชดชมชนรมคลอง ชดวด ชดสถานทส าคญในญปน ชดสถานทส าคญใน

สหรฐอเมรกา ชดภาพเหมอนบคคล 7. ภาพราง ไดแก ทวทศน ภาพคน ภาพสตว ภาพพธกรรม ภาพสงของเครองใช 8. ภาพประกอบและภาพหนาปก 9. งานแสดงภาพ ตงแต พ.ศ.2487 – 2545 10. แบบเรยนวชาศลปศกษาทงระดบประถมและระดบมธยม

ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ไดรบฉายาวา “ราชาสน า” อนเนองจากทานสามารถบงคบพกนและสให เปนไปตามใจนกไดรวดเรว ฉบไว ผลงานของทานเปนทชนชอบจากผสะสมงานศลปะทงชาวไทยและชาวตางประเทศ ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ บตรสาวของทานไดใหสมภาษณเรองฉายา “ราชาสน า” วา “...อาจจะเปนเพราะว าขณะนน ผคนยงไม ค อยจะวาดภาพเผยแพร ในเชงพาณชยมาก แลวกความเชยวชาญของคนทวาดไดกยงมนอย ฝมอของคณพ อประจกษทงในหม นกเรยน แลวกครทโรงเรยน แต ทจะออกส ปวงชนขณะนนกคอคณพ อไดน าภาพบางส วนไปจ าหน ายหรอไปฝากไวทรานขายของทระลกแถวย านชาวต างชาต เพราะฉะนนฝมอของคณพ อกเปนทรจกกนในหม นกท องเทยวหรอชาวต างชาตทผ านไปมาในแถวนน เพราะฉะนนถาเผอฝมอของคณพ อไม ดพอ พวกนกคงจะไม เผยแพร ไม ระบอมา เพราะอนนไม ใช แค กตตศพททลกศษยลกหาตงใหเอง แต เปนทรจกกนในวงศลปน แลวภาพของคณพ อทว าเปน ราชาสน า คอคณพ อวาดไดแบบภาพไม ช า ถาคนวาดสน าไม เปน กจะถไปถมาใชพ กนจนกระทงกระดาษมนเปนขย...คณพ อจะวาดแบบไวมาก วาดภาพทวทศนสน าทพอจะจ าไดตงแต ยคเลกๆ เพยงไม ถงชวโมงเอง คณพ อกจะวาดเสรจรปหนง แลวรปทขนชอมาก ทคนชอบมาก กคอ รปพระปรางควดอรณ หรอวดปากคลองอะไรต างๆ แลวกพวกเรอ เรอแจว เรอพาย คณพ อจะเชยวชาญมาก พวกเรอทอย รมแม น าเจาพระยา...”9

7 คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ. หนา 9 -11. 8 ครอบครวนาครกษ. (2546). ศาสตราจารยเฉลม นาครกษ ศลปนแห งชาต ทศนศลป (จตรกรรม) 2531.หนา 9 – 10. 9 ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล, ทคณะ สงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.



ภาพขบวนเรอสพรรณหงสแลนผานหนาพระปรางควดอรณราชวราราม

ภาพเรอตางๆ ทอยในแมน าเจาพระยาหนาพระปรางควดอรณราชวราราม ทมา: คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง (2543). 84 ป ชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ.

การรเรมสรางสรรคงานศลปะประเพณประยกต : แนวความคดนอกกรอบ การเขาเรยนศลปะในโรงเรยนเพาะชางของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เปนการเรยนพนฐานทางศลปะทงศลปะแบบไทยและศลปะแบบสากลซงก าลงเปนทเผยแพรในขณะนนเชนเดยวกบศลปนทมชอเสยงหลายทาน การเรยนการสอนทโรงเรยนเพาะชางสวนใหญกจะเปนอาจารยชาวไทย ไดแก อาจารยขนศรศภหตถ อาจารยโพธ ใจออนนอม อาจารยแนบ บงคม อาจารยจตร บวบศย (ภายหลงเปลยนชอเปนอาจารยประกต บวบศย) และอาจารยสงด มสกถาวร เฉพาะดานศลปะไทยไดศกษากบอาจารยพระเทวาภนมมต นอกจากนนมอาจารยชาวญปน 2 ทานคอ อาจารยไวซาเซ และอาจารยนโร โยโกตา นอกจากนนแลวทางโรงเรยนเพาะชางไดสงศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาค

รกษ ไปอบรมวชาทฤษฎศลปะกบศาสตราจารยศลป พระศร ทมหาวทยาลยศลปากรเปนเวลา 6 เดอน10

ผลงานของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ สามารถแบงเปนงานศลปะ 2 แบบ คอ แบบสากล และแบบททานเรยกเองวา แบบประเพณประยกต ในแบบสากลทานเขยนตามลกษณะความรและเทคนคทไดรบอทธพลจากการศกษาแบบตะวนตก แตศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษกการดดแปลงเปนเทคนคเฉพาะตว การวาดภาพสน ามนเปนการวาดแบบ อมเพรสชนนสม เปนการวาดภาพดอกไม หนนง ทวทศน ภาพคน ภาพคนเหมอน และภาพอนๆ จนเปนความถนดและเอกลกษณเฉพาะตว โดยภาพทวทศนนนศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ จะเขยนดวยเกรยง สวนภาพ

คนจะวาดดวยพกน11 เทคนคและเอกลกษณในภาพคนของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ คอการลงรายละเอยดใน

10 คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). เล มเดม. หนา 7. 11 แหล งเดม. หนา 11.



ลวดลายเสมอนจรง โดยเฉพาะลวดลายผาหรอเครองแตงกายทปรากฏในภาพ อกทงศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เปนศลปนทไมหยดนง ทานคดคนและพฒนางานของทานอยตลอดเวลา หลงจากททานมโอกาสไปอบรมทญปน ทานกมาท าการทดลอง คนหาตวตนและคนหาวธการ น าเทคนคบางอยางจากญปนมาใช ทดลองใชสฝนแบบญปน แลวกผสมน ามน

ผสมกาว เปนท านองคลายๆ สอะครลคในปจจบน ภาพทมชอเสยงของทานหลายภาพเปนภาพทวทศน12

สวนภาพแบบประเพณประยกต เปนการแสดงความคดนอกกรอบทางทศนศลปของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ กลาวไดวาเปนภาพทแสดงเอกลกษณและเปนตวตนของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทศลปนและนกชนชมศลปะหลายทานจะทราบทนทวาเปนผลงานของทานเมอแรกเหนภาพ เปนผลงานทถกกลาวถงเกยวกบงานของทานมากทสด และเปนการแสดงถงความสนใจในการพฒนางานของตนเองโดยไมยดตดกบรปแบบเดมทเคยมการสอนกนมาหลายสมย

ค าวา ความคดนอกกรอบ หมายถง ความคดทแตกตางจากความคดเดม ความคดทอาจไมเปนไปตามแบบแผน ความคดทตรงกนขามกบความคดเดม ความคดทอาจจะเชอไมเหมอนคนอน ความคดในเชงสรางสรรค เกดสงใหมๆ ทแตกตางจากเดม หรอไดผลทดกวาเดมซงเปนผลเชงบวก สวนผลเชงลบคอสงทเปลยนแปลงใหมน ไมเปนทยอมรบของสงคม เปนสงทปฏบตแลวไมไดผลด ไมสามารถใชงานไดจรง กตองมวธจดการกบผลเชงลบ

ส าหรบความคดในดานทศนศลป ผลในเชงลบมนอยกวาผลในเชงบวก เพราะงานทางทศนศลปเปนงานถายทอดสนทรยะในสงทศลปนไดเหนจากธรรมชาต จากสถานการณจรง รวมไปถงสรางงานจากจนตนาการซงสามารถมมมมองทแตกตางไดอยางหลากหลาย สวนใหญผลในเชงลบทางทศนศลป คอไมเปนทยอมรบ ไมเปนทนยม หรออาจมกระแสตอตานจากสงคมซงขนอยกบวาจะแพรกระจายในวงกวางแคไหน ถาเปนทเผยแพรในวงกวางตอสงคม ศลปนกอาจไดรบค าวพากษวจารณหรอตอตานผลงานเปนระยะเวลานานได ผลงานภาพประเพณประยกตของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ กเชนกน เมอแรกทสรางผลงานออกมากไดรบการวจารณจากแวดวงศลปนและอาจารยทสอนศลปะอยบางในผลงานภาพประเพณทแตกตางไปจากแบบเดม

ลกษณะความคดนอกกรอบในการสรางผลงานทางทศนศลป

ปจจยส าคญในสรางผลงานภาพประเพณประยกตในรปแบบใหมทเปนการแสดงใหเหนความคดนอกกรอบทางทศนศลปของศาสตราจารยพเศษเฉลม นาครกษ ปจจยแรก เรมจากการเปนนกพฒนาของทาน ทานมความคดในการพยายามสรางเทคนคในการผสมสแบบใหม ลองหาสตรการผสมสเองซงท าการทดลองอยหลายครง และเรมการทดลองดวยการวาดภาพทวทศน จากนนทานกวาดภาพวถชวตของชาวอสาน ปจจยอกประการหนง คอเนองจากทานเปนชาวจงหวดอบลราชธาน เกดและเตบโตมาในทองถนภาคอสาน ภาพวถชวตตางๆ จงเปนภาพททานจดจ าและคนเคย ตอมาทานคดวาการสรางสไตลใหมของทานไมเหมาะกบภาพวถชวต ทานจงเปลยนมาเนนภาพประเพณซงท าใหทานมชอเสยงดวยการวาดภาพแบบประเพณประยกต ตามททายาทของทานไดใหสมภาษณวา

“...ผสมวาวธไหนจะออกมา แลวกคอวาดภาพ ตอนแรกกภาพทวทศนกอน แลวกภาพชวตทคณพอเคย เหน คอ บรรยากาศของทางอสาน...อยางขบวนวว ขบวนควาย แลวจนกระทงทสด คณพอกบอก มน ตองใชสน ามน แตจะวาดเปนแบบภาพจตรกรรมฝาผนงแบบจารต คณพอกบอกวาอนนนมนดเปนแบบ จารตไป แลวกภาพแบบจารตจะมาวาดภาพแบบวถชาวบาน มนกไมเหมาะ เพราะฉะนนทสดคณพอก วาดเปนภาพของพธหรอขนบประเพณแบบทางอสาน โดยใชสน ามน กเปนภาพประเพณยคแรกขนมา แลวกเปดการแสดงทบางกะปแกลลอร ปรากฏวาไดรบการตอบรบจากผคนทวไปในวงการทงวงการ

12 ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล, ทคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.



ศลปะและไมศลปะ...”13

การสรางผลงานทางทศนศลปในแบบประเพณประยกตของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ สามารถศกษาในแตละดานได ดงน

ดานเนอหา งานของทานในแนวนสวนใหญจะเนนภาพบคคลกลมเพราะสามารถสรางความเปนชวตชวาไดอยางชดเจน

สวนใหญเนนภาพประเพณทองถนทมชอเสยง เชน ภาพประเพณวงควาย จงหวดชลบร ภาพเซงบงไฟ ประเพณในทองถนภาคอสาน ภาพประเพณไทยส าคญทเปนทรจก เชน ประเพณสงกรานต ประเพณลอยกระทง ประเพณแหเทยนพรรษา และพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ ภาพทสรางชอเสยงและแสดงเอกลกษณใหแกศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ อกประเภทหนง คอการวาดภาพการละเลนไทย เปนภาพทหาชมไดยากในปจจบน ภาพทมชอเสยง ไดแก เดกตวงลอ เดกขมากาบกลวย รวมไปถงภาพทแสดงวถชวตชนบทไทย เชน บรรยากาศการแจวเรอในตลาดน า การพายเรอเกบดอกบว การต าครกกระเดอง

ดานเทคนค ในอดตการเขยนภาพประเพณม 2 มต คอเสนและสแบน ภาพคนจะมลลาออนชอยและแสดงความรสกดวย

ทาทางเทานน ใบหนาไมแสดงความรสก เนนใหเดนชดและเกดความรสกดวยการตดเสน ภาพคนจะมความรสกวามความเปนไปไดอยางสมจรง ทางกายวภาค ศลปะสากลม 3 มต คอ เสน ส และแสงเงา ภาพจะมความรสกวามชวตเหมอนทเปนอยในธรรมชาตจรงๆ แตแนวการเขยนภาพประเพณของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทปรากฏคอ ยงคงไว 2 มต เสนและสแบน เนนความรสกดวยเสนไว สวนลลาแสดงใหเหนอยางออนชอยมาก เพมการแสดงออกทาง

ใบหนา การแสดงความรสกถายทอดอารมณ และเตมบรรยากาศอยางแบนบาง 14 นอกจากนนแลว การเขยนภาพ

ประเพณแบบเดม มอดมคตการจดวางภาพแบบตานก เลาเรองจากบนลงลาง หรอซายไปขวา ซงศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทานมความคดเหนวา เปนการขดกบความรสก และธรรมชาตการมองเหน จงท าใหสบสนและเขาใจซาบซงความงามในศลปะ วฒนธรรมไทยไดไมรวดเรว ควรประยกตบางสวนทสบสนใหเขาใจไดงายขน เชน การจดวางภาพทเปนประธานของเรองใหเดนกวาภาพสวนอนๆ สวนรองลงไปใหจดเปนสวนสงเสรมและสนบสนนใหภาพประธานเดนขน และใหคงรกษาการจดภาพแบบตานกไว แตเพมความมชวตชวาขนบาง15

ดานมมมอง ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ชอบวาดภาพประเพณเหมอนศลปนไทยหลายทาน แตในสวนทแตกตาง

จากศลปนทานอนมากทสด คอการแสดงลลา ทาทาง และสหนา ของบคคลในภาพทมชวตชวาเกนจรง แตสามารถดงความรสกของผชมผลงานใหเขาไปมอารมณรวมกบกจกรรมในภาพไดอยางรวดเรว นบเปนการบกเบกรปแบบจตรกรรมภาพประเพณใหม ทภายหลงเรยกผลงานของทานวา ศลปะประเพณประยกต เอกลกษณททานสรางขนมาใหม คอ ทกคนในภาพจะไมมใครยนตรง ตองมการโคงตว ไมไปขางหนา ขางซาย ขางขวา กตองโนมตวไปขางหลง ทกคนจะตองมลลา แสดงการเคลอนไหว แสดงความรสกและอารมณทงสหนาและทาทาง ไมวาจะเปนเดกเลนมากาบกลวย เดกเลนตวงลอ ประเพณลอยกระทง เซงบงไฟ ประเพณสงกรานต ทศลปนสามารถถายทอดความรสกสนกสนานของผคนในประเพณน นอกจากนนอาจารยกจะเพมสตวเลยงเลกๆ เขาไป อยางภาพเดกขมากาบกลวย หรอเดกตวงลอ กจะมลก 13 ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล, ทคณะ สงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. 14 คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). เล มเดม. หนา 11. 15 แหล งเดม. หนา 14.



สนขเลกๆ วงตามกนเปนพรวน ซงมนเปนชวตจรง เปนการเพมความมชวตชวาในภาพมากยงขน อยางภาพเกบบว กตองกมลงไปจนสดตว ซงถายทอดความรสกวาตองเออมลงไปเกบไดดทเดยว หรอภาพพธแรกนาขวญ จะแสดงลกษณะเหมอนกบคนเดนอยในขบวน จะตองคอยดหนาดหลง ท าใหเรามอารมณรวมกบคนในขบวนอยางยง เปนสไตลเฉพาะของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เอกลกษณภาพประเพณประยกตของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษเชนน จงเปนภาพทผชมเขาใจการสอสารของศลปนและจนตนาการเหตการณจรงตามภาพทปรากฏไดอยางรวดเรวโดยไมตองอาศยพนความรทางศลปะมากนก กสามารถเขาใจและรบรไดงาย

ผลงานภาพประเพณประยกต

แรกนาขวญ

เดกขมากาบกลวย เดกตวงลอ

ครกกระเดอง เกบบว

ทมา : คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ.



เซงบงไฟ

ทมา : คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ.

ภาพทมชอเสยงอยางยงคอ “ภาพเซงบงไฟ” โดยอาจารยจะใสขบวนเซงไปขางหนาทงหญงทงชายและแสดงลลาทเกนจรง แตวามนใหอารมณ ใหความรสก เหมอนวาจะไดยนเสยงกลองเสยงอะไรตออะไรจากภาพนน ภาพประเพณของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ไมวาจะเปนประเพณระดบหลวงหรอระดบราษฎรจะมลกษณะเหมอนกนหมด คอผคนในภาพจะตองมชวตชวา ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ ไดอธบายวา “...ลลาการไม ยนตรง ทจรงในจตรกรรมไทยกจะพบลลาแบบน บางแต ว าจะอย ในกล มของพวกสามญชน จะแสดงออกองอากปกรยา ไม ใช ภาพประเพณจารต ถาในกล มเจานายกจะเปนแบบนงเทาแขน ตวตรง ยนตวตรง...”16 หลงจากแสดงภาพประเพณในแบบฉบบของทาน ในระยะแรกทานกไดรบเสยงวพากษ วจารณ และถกตตงพอสมควรวา “...วาดอะไร ผดแบบแผน ภาพไทยมนไม ควรจะเปนแบบน ภาพไทยควรจะเปนแบบภาพจตรกรรมฝาผนง แลวกภาพไทยนนจะไม แสดงอารมณ แต ภาพของคณพ อจะแสดงอารมณออกมาทางสหนา ทางท าทาง... นกวจารณศลปะบางคนกบอกว า ไม ด แต ปรากฏว าในภายหลง นกวจารณองกเปนร นนอง ร นลกศษย กยอมรบในการเปลยนขนบการเขยนแบบน... ”17 ไมวากระแสเสยงจะวพากษวจารณอยางไร ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ไมเกดความรสกหวนไหว ยงคงสรางผลงานประเพณประยกตในแบบฉบบของทานจนกลายเปนเอกลกษณทโดดเดน และไดรบการยอมรบในวงการศลปะอยางกวางขวาง แสดงใหเหนความคดนอกกรอบของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทไมจ าเปนตองวาดภาพประเพณตามกรอบเดมทงหมด ซงงานทางทศนศลปกมกมศลปนทแสดงความคดนอกกรอบอยเสมอมา แตอาจแตกตางกนตามยคสมยและมการแสดงเอกลกษณทแตกตางกน จงกลาวไดวาศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เปนศลปนไทยทานหนงทแสดงความคดนอกกรอบในผลงานทศนศลปของทาน

16 ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล, ทคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. 17 แหล งเดม.



ภาพพระบรมสาทสลกษณ

ทมา: คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ.

ความเปนศลปนทมคณภาพสมแกการเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลปของทาน ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ยงเปนศลปนทจะวาดภาพใดๆ ทานตองมประสบการณโดยตรง หรอถายงไมมทานจะเพยรพยายามในการเกบขอมล การวาดรปชดพระราชวงศซงเปนผลงานททานภมใจทสด ทานตองใชเวลาศกษารายละเอยดโดยดจากภาพพระบรมฉายาลกษณเปนเวลานาน กลาวไดวาภาพพระบรมสาทสลกษณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและภาพสมเดจพระราชนทเหนในทองตลาดในยคหลงน มาจากจดเรมตนของอาจารย จดเดนของภาพคอรายละเอยดในชดฉลองพระองค ภาพในหลวงเปนภาพครงพระองคและทรงครย ครยทมปกทอง สวนภาพสมเดจพระราชน กจะทรงสะพกปกทอง พระเกศาเปนแบบมวยปกปน โดยอาจารยดจากภาพของพระบรมฉายาลกษณ แลวกเอามาตสเกล จงคอยวาดออกมา ภาพประเพณตางๆ วาดจากของจรงทงสน ทงทประสบการณเคยพบเหน การเดนทางไปเพอบนทกบรรยากาศโดยการสเกตภาพ รวมไปถงการสเกตภาพหนาโทรทศน ถาเปนเครองสงในพระราชพธ หรอขบวนเรอตางๆ อาจารยจะไปศกษาทพพธภณฑแลวท าการสเกตภาพไว18

ภาพศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ขณะททานก าลงสเกตภาพเรอพระทนง

ทมา: คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ. ศลปนยอมไมกลวการเปลยนแปลง

จะเหนไดวา ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ เปนทงศลปน นกพฒนา และนกการศกษา ซงอาจเปนปจจย ส าคญทท าใหทานเกดความคดนอกกรอบทางทศนศลป หรอสรางแนวทางงานใหมในผลงานของทาน นอกจากการพฒนางานอนโดดเดนของทานแลว ในขณะทเปนอาจารยโรงเรยนเพาะชาง ทานไดใหหลกในการด าเนนชวตแกลกศษย

18 ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล, ทคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.



เพอใหบรรลความส าเรจกาวหนาไว 8 ประการ ซงมตวยอ 8 ตวในภาษาองกฤษ คอ KAPIDENG (กาปเดง) แตลกศษยของทานเหนวาเรยกยาก จงเปลยนเปนภาษาไทยวา “กะปแดง” กลายเปนกะปแดงของอาจารยเฉลม นาครกษ ทลกศษยจ าไดและใชเปนหลกในการด าเนนชวต19 ดงน K คอ Knowledge ความร A คอ Appreciation ความเขาใจ พงพอใจ ซาบซง P คอ Pratice การปฏบต

I คอ Intelligence การมเชาวน ไหวพรบ ฉลาด D คอ Declare การเปดเผยตวเอง การประกาศ E คอ Expert ความเปนผช านาญการ N คอ New ความแปลกใหม G คอ Goal การบรรลถงจดมงหมายทตงไว

หลกทง 8 ประการ เมอพจารณาอยางถองแทแลว จะเหนไดวา ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ทานไดปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกลกศษย ไมวาจะเปนศลปนในงานศลปะรวมสมย หรอศลปะหลงสมยใหม (โพสตโมเดรน) สามารถน าหลกคดของทานไปถายทอดไดในทกคอนเซปต สจธรรมประการหนงทผเขยนคนพบกบการศกษางานศลปะ ชวตและผลงานของศลปนหลายทาน คอ ศลปนไมเคยกลวการเปลยนแปลง ตรงกนขามการเปลยนแปลงกลบเปนสงททาทายตอศลปนยงนก ไดคนพบสงแปลกใหม ไดสรางสรรคงานอนโดดเดนของตน ดงค าทปคาสโซ กลาวไววา “ส าหรบขาพเจาแลว ศลปะไม มอดตและไม มอนาคต ถาผลงานศลปะใดกตามไม สามารถคงอย ไดในปจจบน มนคงตองเปนสงทไม มใครสนใจ ไม ว าจะเปนศลปะกรก อยปต หรอผลงานศลปะของจตรกรผยงใหญ ในอดต ย อมไม ใช ศลปะอดต มนอาจมค ามความหมายในปจจบนมากกว าทเคยเปนมา ศลปะไม เคยปฏวตตวเอง แต ดวยความคดของคนเราทเปลยนไป การแสดงออกกเปลยนแปลงไปดวย” 20

สรปและอภปรายผล เมอกาวเขาสยคศลปะสมยใหม งานศลปะเปนงานทสอและถายทอดความคดของมนษยมากขน จนกระทง

มาถงศลปะรวมสมย หรอศลปะหลงสมยใหมในปจจบน งานศลปะเปนงานทไรกรอบ ไรรปแบบตายตวใดๆ ทงสน แตเปนงานทเนนการสอทางความคด และแสดงการเปนสวนหนงของธรรมชาตมากขน บางครงศลปนกมความคดเฉพาะของตนเอง

ถงแมวาศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป พ.ศ.2531 จะไมไดเกดและสรางผลงานในยคหลงสมยใหม หรอโพสตโมเดรน แตทานกมความคดนอกกรอบในลกษณะงานทแสดงถงความคดสรางสรรค ไดแก เปลยนมมมองในการมองภาพประเพณ ทไมตองจดวางภาพแบบตานก เลาเรองจากบนลงลาง แตจดวางต าแหนงภาพหลกหรอภาพประธานใหเหนเดนกวาภาพสวนอนไปเลย ลกษณะทาทางของบคคลในภาพแสดงกรยาอาการตามลกษณะวถชวตและประเพณอยางชดเจนมากขน โดยเฉพาะลลาของบคคลในภาพนน ศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ จะวาดในลกษณะลลาออนชอยทงเสมอนจรงและมากกวาความเปนจรงเพอใหผชมภาพเขาใจในกจกรรมของบคคลในภาพ

กลาวโดยสรป ศลปนในทกสมยถายทอดผลงานผานเรองราวในสมยของตน ทงทางการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลย ดงนนจอหน รสกน จงไดกลาววา “ชาตทยงใหญ จะเขยนหนงสอแสดงความเปนชาตของตนไว 3 เล ม คอ หนงสอแห งการกระท า หนงสอแห งค าพด และหนงสอศลปะ เพยงหนงสอเล มใดเล มหนง

19 ครอบครวนาครกษ. (2546). เล มเดม. หนา 48 – 50. 20 วรณ ตงเจรญ. (2547). ศลปะหลงสมยใหม . หนา 34.



ไม สามารถสรางความเขาใจได จนกว าจะไดอ านทเหลออก 2 เล ม หนงสอทมคณค าทสดใน 3 เล มนน คอเล มสดทาย”21 เหตทศลปะมความส าคญเชนนนกเพราะศลปะคอการถายทอด ความคด ความเชอ ศาสนา สงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมของชาตนนๆ ศลปะแสดงใหเหนถงการสงสมอารยธรรมของชาตนนมาอยางยาวนาน นอกจากนนแลวผลงานของศลปนยงสะทอนความคดในดานตางๆ ของศลปนดวยเชนกน ส าหรบศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ผลงานของทานแสดงใหเหนถงความประทบใจในวถชวตแบบชนบท และใหความส าคญกบประเพณและวถชวตแบบไทย โดยใชความคดนอกกรอบจากภาพประเพณแบบเดมมาสรางสรรคผลงานในแบบใหมทเรยกวา “ภาพประเพณประยกต”

ขอเสนอแนะ หากสนใจศกษาเพมเตมสามารถคนควาขอมลตามเอกสารอางอง หรอสอบถามมาท [email protected] กตตกรรมประกาศ

บทความนเปนการปรบเปลยนเนอหาจากบทความทผเขยนไดเขยนขนระหวางการศกษาหลกสตรระดบปรญญาเอก ศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาศลปและวฒนธรรม ในรายวชา RA 821 Development of Thoughts in Society ภายใตกรอบแนวคด ชวต คร และวฒนธรรม ผวจยขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ อาจารยผสอนและชแนะแนวทาง แกไขใหมความสมบรณยงขน ขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารยชมพนท นาครกษ อาจารยผสอนวชาประวตศาสตรและเปนทายาทโดยตรงของศาสตราจารยพเศษ เฉลม นาครกษ ท าใหไดขอมลและภาพประกอบในบทความน ขอกราบขอบพระคณผทรงคณวฒทไดใหค าชแนะทมคณคายง ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.ชลวทย เจยรจตต คณบดคณะสงคมศาสตร ทสนบสนนในการเรยนระดบปรญญาเอก ขอขอบคณคณาจารยและบคคลากร ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ทสนบสนนและเออเฟอเวลาแกผเขยนในการศกษาคนควา


หนงสอ คณะกรรมการบรหารสมาคมศษยเกาเพาะชาง. (2543). 84 ปชาตกาล ศ.เฉลม นาครกษ. กรงเทพฯ: สมาคมศษยเกาเพาะชาง.ครอบครวนาครกษ. (2546). ศาสตราจารยเฉลม นาครกษ ศลปนแหงชาต ทศนศลป (จตรกรรม) 2531. ม.ป.ท. จนทน เจรญศร. (2544). โพสตโมเดรนกบสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ส านกพมพวภาษา. วรณ ตงเจรญ. (2552). วสยทศนศลปวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ศนยส านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. __________. (2553). วสยทศนศลปกรรม. กรงเทพฯ: ศนยส านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. __________. (2548). ศลปะและสงคม. กรงเทพฯ: ส านกพมพอแอนดไอคว. __________. (2547). ศลปะหลงสมยใหม. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ. __________. (2546). สนทรยศาสตรเพอชวต. กรงเทพฯ: ส านกพมพอแอนดไอคว. สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. (2550). ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท 13. กรงเทพฯ : มตชน.

การสมภาษณ ชมพนท นาครกษ, ผชวยศาสตราจารย. (2557, 13 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ปยะนาถ องควาณชกล,

ทคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

21 วรณ ตงเจรญ. (2548). ศลปะและสงคม. หนา 248.



การศกษาวเคราะหมมมองของรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร พ.ศ. 2477 – 2521: กรณศกษาเชงประวตศาสตร

The Historical Study on the Government's Perspective towards Historic Sites in the Koh Rattanakosin during B.E. 1934 - B.E. 1978

นายจตญาณ หทยานนท นกศกษาปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ บทความนตองการศกษามมมองของรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2521 โดยใชระเบยบวธการทางประวตศาสตรในการศกษา เพอตอบค าถามวา ในชวงเวลาดงกลาวรฐมมมมองตอโบราณสถานทวไปกบโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรแตกตางกนอยางไร และรฐจดการกบโบราณสถานอยางไร เนองจากใน พ.ศ. 2521 รฐเรมด าเนนการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรอยางจรงจง เพอใหทนงานสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ปทจะจดขนใน พ.ศ. 2525 จากการศกษาพบวา กอน พ.ศ. 2521 รฐมมมมองตอโบราณสถานทวไปในฐานะเปนหลกฐานทแสดงใหเหนถงความเปนชาตไทย รฐจงใชโบราณสถานเปนเครองสอสารกบประชาชนเพอใหรบรถงมมมองของรฐ ตอมาเมอกระแสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมไดเรมเขามามอทธพลมากขน มมมองของรฐทมต อโบราณสถานไดเปลยนไป ซงรวมถงการทรฐเรมเขามาใหความสนใจตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรดวย เนองจากรฐเหนวาโบราณสถานเปนทรพยสนทมมลคาทางเศรษฐกจในดานการทองเทยว และในดานสงคม รฐใชโบราณสถานเปนเครองมอส าหรบสงเสรมใหประชาชนเกดความจงรกภกดตอชาต ศาสนา พระมหากษตรยตามนโยบายของรฐบาลในขณะนน โดยในชวงเวลาดงกลาวน มมมองรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรไดเปลยนแปลงไปไมเหมอนกบโบราณสถานอนในประเทศไทยทรฐมองวาเปนโบราณสถานทตายแลว และพจารณาโบราณสถานวาเปนสวนหนงของเกาะรตนโกสนทร สงผลใหการอนรกษไมไดเกดขนเฉพาะตวโบราณสถานเพยงอยางเดยวเทานน หากแตไดขยายวงกวางไปจนถงการอนรกษทวทงเกาะรตนโกสนทร

ค าส าคญ : โบราณสถาน เกาะรตนโกสนทร มมมอง การอนรกษ Abstract

This study aims at examining the government’s perspective towards historic sites in the Koh Rattanakosin before B.E. 2521 by historical methods. The main questions of the study were how differently the government at that time had its perspectives between general historic sites and those in the Koh Rattanakosin; and how the government managed those sties according to its view. The government started actively protecting and restoring historic sites in the Koh Rattanakosin in B.E. 2521 in order for the Celebration on 200 Years of Rattanakosin in B.E. 2525. The study reveals that, before B.E. 2521, the government viewed general historic sites as archaeological evidence of the Thai nation. It, hence, applied them as a tool of communication with common people. After that, due to the currency of socio-economic development, there was a change in this perspective. In other words, the government began paying more attention to the historic sites in the Koh Rattanakosin. It viewed these sites as



economic value for tourist industry. In terms of the social aspect, the government applied the sites as a tool for enhancement of people’s loyalty towards the nation, religion, and monarchy in accordance with the Prime Minister’s policy at that time. It can be seen that the government’s perspectives towards the historic sites in the Koh Rattanakosin differed from dead historic sites. As it was aware that the historic sites in the Koh Rattanakosin were part of the environment, the government extended its protecting and restoring operations not only for the site, but also the whole area of the island.

Keywords: Historic Sites, Koh Rattanakosin, Perspective towards

บทน า การอนรกษโบราณสถานในพนทกรงรตนโกสนทรทงชนในและชนนอก ซงในบทความนจะใชค าวา

เกาะรตนโกสนทร ไดเกดขนทามกลางกระแสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมทเตบโตขนอยางรวดเรว สงผลใหลกษณะ ทางกายภาพโดยรวมของเกาะรตนโกสนทรเปลยนแปลงไป การเตบโตอยางรวดเรวเชนนเองทกอใหเกดปญหาทางสงคมและสงแวดลอมตามมาหลายประการ เชน ปญหาการจราจร ชมชนแออด ความเสอมโทรมของทอยอาศยและยานการคา เปนตน อยางไรกด เมอพจารณาถงปจจยดานสภาพภมศาสตรของเกาะรตนโกสนทร จะพบวาบรเวณดงกลาวนไดมพฒนาการของความเปนเมองซงประกอบไปดวยพระบรมมหาราชวง วงเจานาย ยานการคา ทอยอาศย ชมชน และสถานทท าการของหนวยงานราชการตางๆ มาตงแตสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน จนกระทงปจจบนสถานทดงกลาวไดกลายมาเปนกลมโบราณสถานทมความส าคญทงทางเศรษฐกจ สงคม และจตใจของคนในประเทศ โบราณสถานภายในเกาะรตนโกสนทรสวนใหญยงมสภาพสมบรณ หลายแหงใชเปนสถานทราชการมาอยางตอเนอง บางแหงใชเปนสถานททองเทยว การอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรจงมความแตกตางจากการอนรกษโบราณสถานทเปนซากปรกหกพง ความตระหนกในการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรเกดเปนกระแสอยางชดเจนในชวงประมาณ พ.ศ. 2525 ซงเปนปแหงการเฉลมฉลองการสถาปนากรงรตนโกสนทรครบ 200 ป นบจากเหตการณดงกลาวเปนตนมา ไดเกดโครงการทเกยวของกบการพฒนาและการอนรกษเกาะรตนโกสนทรเกดขนอยางตอเนองหลายโครงการ และโครงการทงหลายดงกลาวไดกอใหเกดการเปลยนแปลงภายในเกาะรตนโกสนทร ไมวาจะเปนลกษณะกายภาพ ตอโบราณสถาน หรอตอวถชวตดงเดมของผคนในเกาะอยางหลกเลยงไมได

โบราณสถานถอเปนทรพยสนประเภทหนงทมคณคาทางศลปะ สถาปตยกรรม และประวตศาสตร ตามทก าหนดไวในพระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. 2504 แตดวยการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจทมการทองเทยวเปนธรกจทสามารถสรางรายไดจ านวนมากในปจจบน โบราณสถานจงไดกลายเปนทรพยสนทมมลคาทางเศรษฐกจในดานการทองเทยว ประโยชนทไดรบจากโบราณสถานมากมายเชนน ท าใหไมวารฐ ชมชน หรอเอกชนทเปนเจาของหรอผครอบครองโบราณสถานพยายามด าเนนการอนรกษไว โบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรกเชนเดยวกน จากการทเปนโบราณสถานทเกยวของกบประวตศาสตรชาตไทย มความสมบรณสวยงามทางศลปะและสถาปตยกรรม และดวยท าเลทตงโบราณสถานสวนใหญอยรมแมน าเจาพระยา จงดงดดนกทองเทยวใหเขามาชม ท าใหโบราณสถานเหลานนควรคาแกการอนรกษและกลายเปนสถานททองเทยวส าคญของกรงเทพฯ ไปได

วตถประสงค 1. เพอศกษามมมองของรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรกอนพ.ศ. 2521 2. เพอศกษาและวเคราะหวารฐมมมมองตอโบราณสถานทวไปกบโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรแตกตางกนอยางไร และรฐจดการกบโบราณสถานอยางไร



วธด าเนนการวจย เปนการศกษาตามระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร ผลการวจย เกาะรตนโกสนทร : ความหมายและความเปนมา

บรเวณเกาะรตนโกสนทรทจะท าการศกษา ไดแก บรเวณเกาะรตนโกสนทรชนในและเกาะรตนโกสนทรชนนอก ตามทบญญตไวในระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและเมองเกา พ.ศ. 2546 ขอบญญตกรงเทพมหานคร เรอง ก าหนดบรเวณหามกอสราง ดดแปลง ใชหรอเปลยนการใชอาคารบางชนดหรอบางประเภทภายในบรเวณกรงรตนโกสนทรชนในในทองทแขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 และขอบญญตกรงเทพมหานคร เรอง ก าหนดบรเวณหามกอสราง ดดแปลง ใชหรอเปลยนการใชอาคารบางชนดหรอบางประเภทภายในบรเวณกรงรตนโกสนทรชนนอก ในทองทแขวงชนะสงคราม แขวงตลาดยอด แขวงศาลเจาพอเสอ แขวงบวรนเวศ แขวงเสาชงชา แขวงราชบพธ แขวงส าราญราษฎร และแขวงวงบรพาภรมย เขตพระนคร กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2530

ดวยลกษณะทางกายภาพทโอบลอมดวยแมน าล าคลอง ท าใหบรเวณศนยกลางของกรงเทพมหานครน ถกเรยกวาเกาะ สาเหตของการสรางกรงใหเปนเกาะกเพอใหสอดคลองกบการจดผงเมองตามหลกเกณฑทางยทธศาสตรหรอแบบแผนการจดตงทพตามต าราพชยสงครามทเรยกวา “นาคนาม” (แนงนอย ศกดศร, 2517) กลาวคอ มลกษณะพนทประกอบไปดวยภเขาและถกโอบลอมดวยแมน า หรอหากไมมภเขาอยภายในพนทแตการมสภาพพนททลอมรอบไปดวยแมน าทกดานกสามารถจดใหเปนสภาพพนทแบบนาคนามได

อยางไรกตาม ค าวา “เกาะรตนโกสนทร” ทใชเรยกกนในปจจบนน ไมไดเปนค าทใชเรยกมาแตครงดงเดม มหลกฐานปรากฏค าวาเกาะรตนโกสนทรอยางเปนทางการครงแรกในรายงานการวจยเพอเสนอแนะเรอง “โครงการปรบปรงและอนรกษบรเวณเมองเกาของกรงเทพมหานคร (เกาะรตนโกสนทร)” ผวจยไดแก ม.ร.ว.ทองใหญ ทองใหญ อาจารยประจ าคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรเมอ พ.ศ. 2516 (เรองรายละเอยดวาระการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร ครงท 1/2521 ,วนท 12 มถนายน 2521, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, 2.3.15.3/8 (4), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) เนอหาในเอกสารการวจยไดพดถงทมาของค าวา เกาะรตนโกสนทร (Koh Ratanakosin) วาใน พ.ศ. 2516 สมาคมอนรกษศลปกรรมและสงแวดลอมด ารทจะจดท าโครงการปรบปรงและอนรกษบรเวณเมองเกาของกรงเทพฯ หรอทมผขนานนามวา “เกาะรตนโกสนทร” นขน อยางไรกด ดวยเกดเหตการณความรนแรงทางการเมองในวนท 14 ตลาคม 2516 งานวจยดงกลาวจงยงไมไดน ามาพจารณาเพอจดท าเปนโครงการอนรกษแตอยางใด แตกเปนจดเรมตนของการขนานนามพนทเกาะรตนโกสนทรตงแตนน

ใน พ.ศ. 2520 กรมศลปากรเสนอ “โครงการอนรกษเกาะรตนโกสนทร” ซงคณะรฐมนตรไดมมตอนมตโครงการดงกลาวตอมาในปเดยวกน และใน พ.ศ.2521 คณะรฐมนตรไดมอบหมายใหกระทรวงศกษาธการ รบไปด าเนนการจดตงคณะกรรมการเพอพจารณาก าหนดนโยบายและวางแนวทางเกยวกบการอนรกษเกาะรตนโกสนทร (เรองโครงการอนรกษเกาะรตนโกสนทร, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, 2.3.15.3/2 (4), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) อนเปนการเรมตนกระบวนการอนรกษเกาะรตนโกสนทรอยางเปนทางการ และเนองจากค าวา “เกาะรตนโกสนทร” เปนค าทสอดคลองกบพนท ค าวา “เกาะรตนโกสนทร” จงถกน ามาใชอยางแพรหลายมากขนในชวงทมการวางแผนจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทรครบ 200 ป และใชเรยกขานมาจนถงปจจบน



เกาะรตนโกสนทรทท าการศกษาในบทความนมอาณาเขตทศเหนอและทศตะวนออกตดกบคลองบางล าพจนถง คลองโองอางหรอคลองรอบกรง ทศใตและทศตะวนตกตดกบแมน าเจาพระยา เกาะรตนโกสนทรมพนทประมาณ 4.142 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 2,588.75 ไร มจดศนยกลางอยทพระบรมมหาราชวงและวดพระศรรตนศาสดาราม โดยแบงออกเปน 2 ชน (ศนยขอมลเกาะรตนโกสนทร, 2543) ไดแก

เกาะรตนโกสนทรชนใน คอ บรเวณทมอาณาเขตลอมรอบดวยแมน าเจาพระยาและคลองคเมองเดม (คลองหลอด) มพนทประมาณ 1.8 ตารางกโลเมตร หรอ 1,125 ไร ตงอยในทองทแขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร

เกาะรตนโกสนทรชนนอก คอ บรเวณทมอาณาเขต ลอมรอบดวยคลองคเมองเดม (คลองหลอด) แมน าเจาพระยาดานทศเหนอ คลองรอบกรง(คลองบางล าพ-คลองโองอาง) แมน าเจาพระยาดานทศใต มพนทประมาณ 2.3 ตารางกโลเมตร หรอ 1,438 ไร

การศกษามมมองของรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรในทนเปนการศกษาถงแนวปฏบตของรฐตอโบราณสถานบนเกาะรตนโกสนทร ซงแตกตางกนไปตามบรบททางเศรษฐกจและสงคม มทงดานบวกและดานลบ หรอแสดงออกมาตอโบราณสถานในทางทดหรอไมกได

มมมองของรฐตอโบราณสถานทวไป

การเรมตนศกษามมมองของรฐตอโบราณสถานทวไป ผศกษาเรมตนท พ.ศ. 2477 อนเปนปทมการออกกฎหมายเพออนรกษ คอ พระราชบญญตวาดวยโบราณสถาน ศลปวตถ โบราณวตถ และการพพธภณฑแหงชาต พทธศกราช 2477 เปนกฎหมายอนรกษโบราณสถานฉบบแรกทน าเอาวธการอนรกษแบบตะวนตก ซงไดแก การจดท าบญชโบราณสถาน มาปรบใชกบการอนรกษโบราณสถานในสยามขณะนน และทส าคญไดมการนยามความหมายค าวา “โบราณสถาน” ไวอยางชดเจน อยางไรกด โบราณสถานทวไปตามทกลาวถงในกฎหมายฉบบนสวนมากเปน “โบราณสถานทตายแลว” หรอมลกษณะเปนซากปรกหกพง เชน โบราณสถานในจงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดสโขทย เปนตน

การเขามาบรหารประเทศของรฐบาลในพ.ศ.2475 นโยบายสงเสรมศลปวฒนธรรมเชงชาตนยมกเรมตนขนพรอมๆ กน ดงจะเหนไดจากการรอฟนกรมศลปากรขนมาใหมมาในวนท 29 มกราคม พ.ศ.2476 (สมชาต จงสรอารกษ, 2555) โดยมจดมงหมายในการน าศลปวฒนธรรมและโบราณคดมาใชกบการศกษา การเมอง เศรษฐกจ โดยเฉพาะการเนนศลปะลกษณะของชาตไทย เพอใหพลเมองบงเกดความรกชาต การฟนฟศลปกรรมของชาตเพอการขายในเชงเศรษฐกจ และการสงเสรมการทองเทยวโบราณสถานของประชาชน (เรองกรมศลปากร , เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, พ.ศ. 2476, 0701.9.1/2, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ซงรฐบาลในระบอบประชาธปไตยไดพยายามทจะใชโบราณสถานทมอยทวประเทศ เพอสอสารกบประชาชนผานทางนโยบายทมตอการจดการโบราณสถานและขาหลวงประจ าจงหวด โดยหลวงวจตรวาทการถอเปนบคคลส าคญทรฐบาลไดมอบหมายใหเขามาดแลกจการใน กรมศลปากรซงรวมถงการดแลโบราณสถานทวประเทศ หลงจากรอฟนกรมศลปากรขนมาใหมแลว รฐบาลออกกฎหมายโบราณสถานฉบบใหม คอ พระราชบญญตวาดวยโบราณสถาน ศลปวตถ โบราณวตถ และการพพธภณฑแหงชาต พทธศกราช 2477 ยกเลกกฎหมายโบราณสถานเกาทอยอยางกระจดกระจายทงหมด และทส าคญไดมการใหความหมายของค าวา “โบราณสถาน” ไวอยางชดเจน ซงแสดงใหเหนวารฐบาลในขณะนนมมมมองและใหคณคากบโบราณสถานและโบราณวตถตอการศกษา ซงถอวาการศกษาเปนเครองมอส าคญของรฐบาลชดใหมและระบอบการปกครองในขณะนน โดยเฉพาะอยางยง การศกษาทางประวตศาสตรและโบราณคด รวมถงการศลปกรรมดวย ค าวาโบราณสถานในขณะนนหมายความถง อสงหารมทรพยอยางหนงอยางใด หรอซากปรกหกพงแหงอสงหารมทรพย ซงอายหรอลกษณะแหงการ



กอสรางหรอความจรงเกยวกบประวตศาสตรอนมอยในสงนน เปนประโยชนในทางประวตศาสตร โบราณคด หรอศลปกรรม (กรมศลปากร, 2477)

มมมองของรฐตอโบราณสถานทวไปในฐานะทเปนหลกฐานเพอแสดงความเจรญของชาตไทย

หลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 อาจกลาวไดวารฐไดใหความส าคญกบโบราณสถานตอการศกษาวชาประวตศาสตรในฐานะทเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทเปนรปธรรมและชดเจนมากทสด เพราะประชาชนสามารถพบเหนและเขาถงโบราณสถานไดอยางงายดายในรปแบบการทศนาจรหรอการใหนกเรยนไป ทศนศกษาตามโบราณสถานทส าคญของชาต โบราณสถานสวนใหญมกตงอยในบรเวณวดซงเปนสถานทศนยรวมของประชาชน ทงน รฐบาลในระบอบประชาธปไตยจ าตองสบทอดมโนทศนเดมเพอใหคนไทยภมใจใน “ชาตไทย” จะไดเสยสละเพอชาตและยอมรบอ านาจของผน าแหงชาตดวยความเตมใจ (สายชล สตยานรกษ , 2555) ดงจะเหนไดจากจดหมายของการศกษาประวตศาสตรไทยตามหลกสตรทปรบปรงใหมภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 “ใหมแบบเรยนทมเนอเรองประวตของผกลาหาญประเทศสยาม... พานกเรยน ไปดสถานทส าคญๆ ใหเหนไปในทางกอบกและทรงไวองอสรภาพของไทย ...พาไปดศลปะของชาต ใหไดส านกว าบรรพบรษของเรากมความสามารถ... แสดงว าเรามรกรากเช นชาตทเจรญทงหลาย” (อางในราม วชรประดษฐ, 2539)

ในพ.ศ. 2478 หลวงวจตรวาทการในฐานะอธบดกรมศลปากรไดแสดงปาฐกถาทส าคญเรอง การศลปากร ในทประชมขาหลวงประจ าจงหวดทวประเทศ เพอซกซอมและท าความเขาใจกบขาหลวงประจ าจงหวด หลงจากทไดมการออกกฎหมายโบราณสถานฉบบใหมในขณะนน วาขาหลวงประจ าจงหวดตองมหนาทชวยเหลอกรมศลปากร ในการอนรกษและดแลโบราณสถานและโบราณวตถทมอยในจงหวดของตนอยางไร ในปาฐกถาดงกลาวไดแสดงใหเหนถงแนวคดและวตถประสงคของการอนรกษโบราณสถานและโบราณวตถไว ดงน “ในการรกษาโบราณสถานกด โบราณวตถกด ศลปวตถกด เราตองพยายาม รกษาของเก าใหเปนรปอย างเก า ถาไม สามารถจะท าใหเหมอนของเก าเดมไดแลว อย าอ อมดกว า เปนแต พยงตวใหคงอย ไดไม ใหพงท าลายลงไปอกกพอแลว ขอใหทราบกนว า เรายงมของเก าองจะแสดงใหเหนอายยนยาวเพยงไร ยงเปนเกยรตยศแก บานเมองเพยงเท านน เพราะของเก าทมอย นน เปนเครองแสดงว าเราเจรญแลวมาแต โบราณ... (หลวงวจตรวาทการ, 2477)

ปาฐกถาดงกลาวสะทอนใหเหนทศนคตและมมมองของรฐวา โบราณสถานเปนหลกฐานส าคญทจะแสดงใหเหนถง “เกยรตยศ” และ “ความเจรญ” ของบานเมองทมมาตงแตโบราณ ซงผวจยไดตงขอสงเกตวา หลวงวจตวาทการซงถอเปนผแทนของรฐบาลคณะราษฎรในขณะนน ไดพยายามทจะถายทอดชดความคดดงกลาวผานขาหลวงประจ าจงหวด เพอจะไดมการสอสารตอไปยงประชาชนทอยภายใตการปกครองขาหลวงประจ าจงหวดดงกลาว ซงสามารถสะทอนใหเหนถงปญหาความไมสงบนงทางการเมองทสมพนธกบโบราณสถานทตงอยตามหวเมองตางๆ อยางมนยยะส าคญ เพราะ ...ถาหากขาหลวงประจ าจงหวดหรอคณะกรรมการจงหวดมความเขาใจในเรองรกษาโบราณสถาน โบราณวตถและศลปวตถด กสามารถชแจงใหราษฎรเขาใจ และระงบความโกรธเคองการกล าวหาไปได ถามฉะนนกเกดการกระพอข าวอกศล เปนผลรายแก รฐบาลและระบอบใหม (การปกครองระบอบประชาธปไตย) ดวย... (หลวงวจตรวาทการ, 2477)

มมมองของรฐตอโบราณสถานทวไปในฐานะทเปนเครองมอเพอสรางวฒนธรรมตามนโยบายของผน า ในชวงทศวรรษ 2490 สงครามโลกครงท 2 สงผลกระทบในดานการเมองการปกครองภายในประเทศทรฐบาล

ภายใตการน าของจอมพล ป.พบลสงครามทด าเนนนโยบายรฐนยมมงเนนการปฏรปวฒนธรรม (เชน นโยบายมาลา น าไทย) และก าลงประสบกบเศรษฐกจของประเทศทก าลงฝดเคอง รฐบาลจงไมสามารถจดสรรงบประมาณเพอใชส าหรบอนรกษโบราณสถานไดอยางทวถง แมกระทงโบราณสถานในจงหวดสโขทย ซงขณะนนถอเปนโบราณสถานทรฐใหความส าคญมากทสดนน ยงมงบประมาณไมเพยงพอส าหรบการบรณะสถานททยงคงมสภาพเปนปารกทบ งบประมาณ



เดมททางการจดมาใหมเพยงปละ 200 บาท (เรองการบรณะโบราณวตถสถานสโขทย , เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, พ.ศ. 2497, 0701.26.1.1/1(4-6), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ท าใหโบราณสถานในชวงเวลานไมไดรบการดแลจากภาครฐเทาทควร มนกวชาการไดศกษาไววา ในชวงเวลานนอกจากการบรณะวดวาอารามตางๆ รฐบาลไทยแทบไมไดท าอะไรเลยกบโบราณสถานทเปนซากปรกหกพง นอกจากบนทกและหกลางถางพงจนกระทงถงทศวรรษ 2490 (สมศกด รตตกล, 2528) นอกจากน ยงมเหตผลส าคญประการอกหนงคอ กรมศลปากรไมรวธการบรณะทถกตองตามหลกสากล ซงวธการตามหลกสากลทเปนนยมในขณะนน คอ วธการซอมโบราณสถานแบบอนาสไตโลซส (Anastylosis) (สมชาต จงสรอารกษ, 2555)

อยางไรกด ในชวงครงหลงทศวรรษท 2490 เปนตนมา การอนรกษโบราณสถานในประเทศไทยไดเรมกลบมาคกคกอกครงหนง รฐบาลเรมตระหนกถงความเสยหายทเกดขนแกโบราณสถาน ซงสวนใหญมลกษณะเปนซากปรกหกพง เนองจากในชวงพ.ศ. 2490 รฐบาลใหมการประมลอฐจากซากโบราณสถานวดรางทไมมความส าคญนกมาขายเปนรายไดแผนดน การรออฐมาขายในคราวนท าใหโบราณสถานในจงหวดพระนครศรอยธยา ตลอดจนโบราณสถานอนๆ เกดความเสยหายเปนจ านวนมาก จวบจนกระทงอก 5 ปตอมา คอ พ.ศ. 2495 รฐบาลจงยกเลกระเบยบการขดอฐจากวดรางมาขาย (กรรณการ สธรตนาภรมย, 2548) นโยบายของรฐดงกลาวแสดงใหเหนวา รฐเรมมทศนคตและมองวาโบราณสถานซงเปนประเภทวดรางหรอซากปรกหกพง แมไมมความส าคญตอประวตศาสตรชาตกควรทจะอนรกษไว ไมควรทจะน าซากอฐโบราณมากขาย

อกหนงเหตการณทถอวาเปนจดเปลยนส าคญในเรองมมมองของรฐทมตอโบราณสถาน ในฐานะเปนเครองมอเพอสรางวฒนธรรมของชาตและหลกฐานทางประวตศาสตรทแสดงใหเหนความเจรญของชาตกคอ ในพ.ศ.2495 จอมพล ป. พบลสงคราม นายกรฐมนตรในขณะนน (ครงท 2 พ.ศ. 2491 - 2500) ไดเดนทางไปตรวจราชการทจงหวดสโขทย มการลงบนทกไวในสมดสงการของศาลากลางจงหวดวา “...ควรทขาราชการและประชาชนจะตองร วมมอกนบรณะบานเมองของตนใหเจรญยงขน... (มะล โคกสนเทยะ, 2520) สงผลใหตอมาในป พ.ศ. 2496 คณะรฐมนตรไดมมตใหปรบปรงจงหวดสโขทยใหเปน “จงหวดวฒนธรรมและประวตศาสตรของชาต” (เรองบนทกขอความเรองบรณะเมองโบราณ จงหวดสโขทย, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, 0701.26.1.1/1 (27), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) พรอมกบเหนควรใหฟนฟบรณะเมองเกาสโขทยขน ซงกระบวนการอนรกษไดด าเนนการมาจนถงป 2507 ผลจากการบรณะ ในชวงเวลาดงกลาวมโบราณสถานทไดรบการบรณะจ านวน 19 แหง ทงภายในและภายนอกก าแพงเมองทงหมดเปนโบราณสถานส าคญ เชน วดมหาธาต วดศรสวาย วดสระศร และวดตระพงทองหลาง เปนตน จนกระทงไดมการพฒนากลายเปนอทยานประวตศาสตรแหงแรกของไทย

กรณการอนรกษโบราณสถานจงหวดสโขทยน ผวจยไดตงขอสงเกตวา การอนรกษมระยะเวลาด าเนนการตงแต พ.ศ. 2495 – 2507 ซงเปนระยะเวลายาวนาน เนองจากโบราณสถานในจงหวดสโขทยมลกษณะการตงอยเปนกลมๆ ในบรเวณใกลเคยงกน รฐจงมแนวคดทจะด าเนนการการอนรกษในลกษณะทเปนอทยานประวตศาสตร ซงหมายถงพนทอนๆ ไมวาจะเปนของเอกชนหรอชาวบานทเปนเจาของทดนบรเวณใกลเคยงกบโบราณสถานดงกลาว ตองถกรวมเขาเปนอทยานประวตศาสตรดวย

แตในชวงเวลากอน พ.ศ. 2504 กรมศลปากรไมสามารถด าเนนการสะดวกเพราะตดปญหาขอพพาทกบชาวบานในจงหวดสโขทยเรอรงมาเปนเวลานาน เนองจากกฎหมายโบราณสถานขณะนนคอ พระราชบญญตวาดวยโบราณสถานฯ พ.ศ. 2477 ใหอ านาจอธบดกรมศลปากรเพยงแคสามารถ “...จดท าบญชบรรดาโบราณสถานทงหลายทมอย ในประเทศสยามขนไว ไม ว าจะเปนโบราณสถานทมเจาของเปนของเอกชนคนใด หรอไม มเจาของ หรอเปนทรพยสนของแผ นดน รวมทงโบสถ วดวาอาราม และสงปลกสรางอย างอนอนเกยวแก ศาสนา ...” เทานน ไมสามารถน าทดนอนหรอใกลเคยงกบตวโบราณสถานเขามาเปนสวนหนงของโบราณสถาน หรอท าเปนทางเทาหรอสวนหยอมได การท าให



เปนอทยานประวตศาสตรสโขทยจงยงไมสามารถบรรลวตถประสงคในชวงแรก จนกระทงไดมการประกาศใชกฎหมายโบราณสถานฉบบใหม ซงเปนฉบบทใชอยในปจจบนคอ พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. 2504 เนอหากฎหมายไดมการปรบปรงวธการอนรกษโบราณสถานขนใหม เพอใหการด าเนนการอนรกษโบราณสถานในจงหวดสโขทย รวมถงจงหวดพระนครศรอยธยาทก าลงเรมด าเนนการในขณะนน เปนไปไดอยางสะดวกยงขน กลาวคอ นอกจากจะเปนการขนทะเบยนโบราณสถานซงเปนวธการทปรบปรงมาจากการจดท าบญชแลว ยงใหอ านาจอธบดกรมศลปากรสามารถ “...มอ านาจก าหนดเขตทดนตามทเหนสมควรเปนเขตของโบราณสถาน โดยใหถอว าเปนโบราณสถานดวยกได... นนกหมายถงวา แมไมใชตวโบราณสถาน หากแตเปนทดนเปลาทอยรอบๆ โบราณสถานหรอเปนทดนทเหนวาเปนประโยชนตอโบราณสถานแลว อธบดกรมศลปากรกสามารถขนทะเบยนเปนโบราณสถานดวยได ไมวาทดนดงกลาวจะมเจาของหรอไมกตาม

มมมองของรฐตอโบราณสถานทวไปในฐานะทเปนทรพยสนเพอการทองเทยว การทรฐออกกฎหมายโบราณสถานฉบบใหมในป 2504 นบเปนอกหนงการเปลยนแปลงทส าคญของการ

อนรกษโบราณสถานของไทย เพราะรฐตองการใหการจดการขนทะเบยน การควบคม การบรณะ บ ารงรกษาโบราณสถานเปนไปอยางเรยบรอยและมประสทธภาพมากยงขน สะทอนใหเหนวา รฐไดใหความส าคญกบโบราณสถานมากขนกวาเดม มการเพมมมมองใหมนอกจากประโยชนในเรองเกยรตยศและความภาคภมใจในชาตหรอในความเปนไทยโบราณสถานยงไดมความส าคญกบเศรษฐกจการทองเทยว ทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานในชวงทศวรรษท 2500 จงเรมเขาสรปแบบการเปนสถานททองเทยวทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจได สอดรบกบนโยบายของรฐขณะนนทตองการสงเสรมการทองเทยวในประเทศ ในพ.ศ. 2502 รฐบาลไดจดตงองคการสงเสรมการทองเทยว (อ.ส.ท.) โดยมวตถประสงคหลกเพอสงเสรมอตสาหกรรมทองเทยวใหเปนประโยชนแกเศรษฐกจของชาต และเผยแพรประเทศไทยในดานวฒนธรรม ศลปกรรม ประเพณ นาฏศลป การกฬาและกจกรรมอยางอน อนจะเปนการชกจงหรอเปนทนาสนใจแกนกทองเทยว (องคการสงเสรมการทองเทยวแหงประเทศไทย, 2538) รฐจงมมมมองตอโบราณสถานในฐานะทเปนทรพยสนทสามารถสรางรายไดจากการทองเทยวใหกบรฐบาลได

มมมองของรฐตอโบราณสถานทวไปจากพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน ในปลายป พ.ศ. 2504 หลงจากทรฐไดประกาศใชกฎหมายโบราณสถานฉบบใหม ไดปรากฏเหตการณส าคญอก

เหตการณหนงทกระตนใหรฐมองเหนคณคาของโบราณสถานมากขน ในฐานะเปนหลกฐานทแสดงใหเหนความเปนชาตไทย

เมอวนท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2504 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนทรงเปดพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยา ทรงมพระราชด ารสวา “การก อสรางอาคารสมยน คงจะเปนเกยรตส าหรบผสรางคนเดยว แต เรองโบราณสถานนนเปนเกยรตของชาต อฐเก าๆแผ นเดยวกมค า ควรจะช วยกนรกษาไว ถาเราขาดสโขทย อยธยา และกรงเทพฯแลว ประเทศไทยกไม มความหมาย” (อางในบวรเวท รงรจ, 2501)

พระราชด ารสดงกลาวไดถกเผยแพรทางวทยกระจายเสยงและหนงสอพมพตางๆ เปนทรบรแกประชาชนทวไป

(กรรณการ สธรตนาภรมย, 2548) รวมทงรฐบาล ขาราชการและเจาหนาททมสวนเกยวของกบการอนรกษโบราณสถาน ท าใหรฐตองรบเรงด าเนนการโครงการอนรกษโบราณสถานทส าคญเพอสนองตามพระราชด ารสอนไดแก กลมโบราณสถานในจงหวดสโขทย พระนครศรอยธยา และกรงเทพมหานคร ตามล าดบ ซงผลจากพระราชด ารสดงกลาว ท าใหเกดอทยานประวตศาสตรสโขทยและเมองบรวาร อทยานประวตศาสตรพระนครศรอยธยา และโครงการกรงรตนโกสนทรตามล าดบ



จากการศกษาพบวา นบตงแตทศวรรษ 2490 เปนตนมา แมรฐจะมทศนคตและมมมองตอโบราณสถานใน เชงบวก แตรฐกไมไดใหความส าคญกบโบราณสถานทวประเทศอยางเทาเทยมกน ดวยปจจยดานงบประมาณทมจ ากด ท าใหรฐจะพจารณาจดสรรงบประมาณการดแลเฉพาะโบราณสถานทมความเกยวของกบประวตศาสตรกระแสหลกและสถาบนหลกของชาต รวมถงโบราณสถานทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจและขายไดในตลาดการทองเทยว

นอกจากน แมขอมลทหลากหลายจะสะทอนเหนวา การอนรกษโบราณสถานของไทยไดกาวเขาสความเปนสากลมากยงขน ดงจะเหนไดจากประการแรก ไทยไดเขาเปนสมาชกขององคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาตหรอยเนสโก (UNESCO) ในวนท 1 มกราคม 2492 และดวยการน าของยเนสโก ตอมาประเทศไทยไดเขาเปนสมาชกขององคกรเครอขายในอปถมภของยเนสโกดานวฒนธรรมทเกยวของกบการอนรกษโบราณสถาน เชน สภานานาชาตวาดวยพพธภณฑ (ICOM) (กอตงป พ.ศ. 2489) ศนยนานาชาตวาดวยการศกษา การสงวนรกษา และการบรณะทรพยสนทางวฒนธรรม ( ICCROM) (กอตงป พ.ศ. 2502) และสภานานาชาตวาดวยอนสรณสถานและทตง (ICOMOS) (กอตงป พ.ศ. 2508) เปนตน (สมชาต จงสรอารกษ, 2555) แตในทางปฏบตแลว การอนรกษโบราณสถานไมสามารถท าไดอยางทวถง ดวยปจจยหลายประการดวยกน เชน ในเรองงบประมาณและคาใชจาย ความรความสามารถของบคลากรทเกยวของ เปนตน

จะเหนไดวาในชวงกอนทศวรรษ 2520 ภายใตบรบททางเศรษฐกจ สงคม และการเมองทก าลงเปลยนแปลงขนานใหญและเตบโตอยางไมหยดนงนเอง ไดสงผลใหรฐตองหาวธการและเครองมอบางอยางเพอใหประชาชนไดเขาใจและปฏบตตามอดมการณหรอแนวทรฐไดวางไว เพอบรรลเจตนารมณทางการปกครองทรฐบาลในขณะนนตองการ ทจะใหโบราณสถานเปนเครองมออยางหนงทรฐใชส าหรบสรางชาต สรางคานยมแบบชาตนยม ตลอดจนสรางส านกทางประวตศาสตรชาตนยม เพราะโบราณสถานอาทเชน วดวาอารามหรอศาสนสถานตางๆ ปรากฏอยทกพนทในประเทศไทย และมความสมพนธกบวถชวตของผคนตงแตเกดจนตาย ดงนน ในชวงทศวรรษ 2470 – 2480 ทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานทวประเทศจงปรากฏวา โบราณสถานเปนเสมอนเครองหมายหรอสญลกษณทแสดงใหเหนถงเกยรตยศและความเจรญของบานเมองทมมาตงแตโบราณสถาน นอกจากน ยงเปนหลกฐานทบงบอกถงความศรทธา ในพระพทธศาสนาของรฐบาลในระบอบการปกครองใหมและการไมพยายามไปกาวกายความเชอทางศาสนาในทองถนอกดวย ซงมมมองตอโบราณสถานดงกลาว รฐไดพยายามสอสารและกลอมเกลาใหประชาชนไดเขาใจและเหนพองเปนไปในทางเดยวกบรฐ และในทศวรรษ 2500 เปนตนมา เมอกระแสของการทอ งเทยวไดเรมตนขน ทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานไดเปลยนแปลงไป โบราณสถานกลายเปนทรพยสนมมลคาทนาลงทน สามารถสรางรายไดใหประเทศในรปแบบการทองเทยวได แตยงคงไมละทงมมมองเดมในเรองเกยรตยศและความเจรญของชาตไป เพราะรฐยงคงตองใชโบราณสถานเพอประโยชนในการศกษาของประชาชน เพอตอบสนองอดมการณของรฐตามบรบทของสงคมและการเมองในยคดงกลาว

อยางไรกด จากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวา เราไมสามารถละเลยการศกษาทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานอนทวประเทศไปไดเลย เพราะในชวงเวลาดงกลาวรฐคอผมอ านาจทจะท าการอนรกษโบราณสถานไดเทานน การทรฐมองโบราณสถานหรอใหคณคาโบราณสถานอยางไรนน ยอมสงผลกระทบตอโบราณสถานอยางหลกเลยงไมได มมมองของรฐดงกลาวยอมสงผลตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร แตทงนเนองจากโบราณสถานในเกาะสวนใหญเปนโบราณสถานทมความส าคญระดบประเทศ รฐจงมมมมองตอโบราณสถานดงกลาวนแตกตางออกไป นอกจากน การทโบราณสถานบางแหงตงอยในท าเลทมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การคมนาคม การทองเทยว ท าใหโบราณสถานบางแหงสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจสง เชน วดพระศรรตนศาสดาราม วดพระเชตพนวมลมงคลาราม เปนตน และโบราณสถานบางแหงตงอยในสภาพแวดลอมทรฐมองวาควรไดรบการปรบปรงอยางเรงดวน เชน ชมชนแออดบรเวณปอมมหากาฬ ชมชนตลาดทาเตยน เปนตน ทงหมดนสงผลตอการจดการโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร



แตกตางไปจากการจดการโบราณสถานในทอน

ทศนคตและมมมองของรฐตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร ดวยกรงเทพมหานครมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงพนทเกาะรตนโกสนทรไดกลายเปน

ศนยกลางการคาและธรกจตางๆ ทงขนาดใหญและเลก เปนศนยราชการทผคนเขามาตดตอหลายกระทรวง ทบวง กรม ตลอดจนเปนสถานททองเทยวทมผคนทงชาวไทยและชาวตางชาตเขามาไมขาดสายมาตงแตตนทศวรรษ 2510 ท าใหสภาพของเกาะรตนโกสนทรแออดดวยผทเขามาอยอาศย มการสรางทอยอาศยอยางไมเปนระเบยบ ท าใหเกดเปนชมชนทรฐไมปรารถนา เรยกวา “สลม” เกดขนหลายจดในเกาะรตนโกสนทร สงเหลานเปนปจจยทท าใหรฐตองน ามาพจารณาและถอเปนปญหาและอปสรรคทส าคญในการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร

จากขอมลสถตของกองการทะเบยน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย และของผงเมอง กรงเทพมหานคร (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ไดส ารวจความเจรญเตบโตของเมองกรงเทพมหานคร ซงท าการวดจากจ านวนประชากรเทยบกบสดสวนพนททมขยายตวเพมขน จากเดมเมอแรกสถาปนากรงรตนโกสนทรตงแต พ.ศ. 2325 – 2328 มเนอทเพยง 2,589 ไร กอนชวง พ.ศ. 2521 ประชากรในกรงเทพมหานครไดเพมขนอยางรวดเรวมการกระจกตวของประชากรบรเวณเกาะรตนโกสนทรโดยเฉพาะพนททท าการศกษาและบรเวณใกลเคยง เชน ฝงธนบร ยานถนน เจรญกรง ยานเยาวราช เปนตน ใน พ.ศ. 2500 เปนตนมา เกดการเพมขนของประชากรในเขตกรงเทพมหานครอยางรวดเรว ท าใหบรเวณเกาะรตนโกสนทรตองเผชญกบปญหาดานสภาพแวดลอม 4 ประการ คอ ปญหาความแออดของอาคารและสงกอสราง ปญหาการจราจร ปญหาสงแวดลอมเปนพษ และปญหาน าทวมและทรดตวของแผนดน (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ปญหาดานสภาพแวดลอมดงกลาวน เปนปจจยหนงทท าใหภาครฐเลงเหนถงผลกระทบทจะเกดขนกบโบราณสถานอยางไมอาจหลกเลยงได

ปญหาความแออดของอาคารและสงกอสราง ปญหานเกดขนจากเดมทรฐและกรงเทพมหานครไมมกฎหมายหรอขอบงคบควบคมการกอสรางอาคารใน

เขตเกาะรตนโกสนทร ตลอดจนไมมการวางผงเมองอยางเปนระบบส าหรบรองรบการเจรญเตบโตของเมองในอนาคต ความแออดของอาคารและสงกอสรางทรฐมองวาเปนอปสรรคตอการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรน น เกดจากการอพยพยายถนของผคนเขามาในกรงเทพมหานคร อนเปนผลพวงจากการด าเนนการตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 โดยจากการส ารวจเมอป พ.ศ. 2520 ปรากฏวามประชากรถงรอยละ 20 อาศยอยในแหลงเสอมโทรม (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ทปรากฏอยอยางกระจดกระจายตามชมชนดงเดมตางๆ บนเกาะรตนโกสนทร

ในชวงทศวรรษ 2500 – 2520 พนททองสนามหลวงซงถอไดวาเปนจดทส าคญของเกาะรตนโกสนทรชนใน เปนสถานทท าการคารายยอยหรอเรยกวา “ตลาดนด” มสนคาเกอบทกประเภททใชในชวตประจ าวน เชน อาหารการกน อปกรณครวเรอน เครองไม พนธพช สตวเลยง เปนตน เรยกไดวาเปนสนคาทผคนสามารถมก าลงจบจายใชสอยไดอยางไมยากเยนนก นอกจากนยงเปนจดนดพบขอผคนไดมสวนรวมท ากจกรรมตางๆ ไดแก กจกรรมทางพระพทธศาสนา การเลอกตง การแสดงมหรสพนอยใหญตางๆ ฯลฯ ความคกคกทางการคาดงกลาวจงน ามาสการอยอาศยของผคนบรเวณเกาะรตนโกสนทรมากขน สงผลใหเกดความแออดของอาคารและสงกอสรางในบรเวณดงกลาว

รฐไดตระหนกถงปญหาดงกลาววา หากบานเรอนและอาคารเกดขนมากมายแลว ยอมสงผลกระทบกบโบราณสถานทส าคญอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะอยางยงบรเวณระหวางคลองผดงกรงเกษมกบแมน าเจาพระยา ซงเปนบรเวณเมองเกาแรกก าเนดของกรงรตนโกสนทร (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ซงในชวงเวลาดงกลาวไดมประชากรอยอยางหนาแนนและมการใชทดนแออดกวาบรเวณทขยายออกไปในตอนหลงๆ ซงเปนอปสรรคทยากแก



การอนรกษ โดยในแผนการด าเนนงานบรณะปฏสงขรณปชนยสถานอาคารสถานทในกรงรตนโกสนทร ทด าเนนการโดย กรมศลปากรระหวาง พ.ศ. 2520 – 2524 ในสวนของโครงการทมชอวา “โครงการปรบปรงทองสนามหลวงเพอใหทนฉลองกรงรตนโกสนทรครบ 200 ป” จดท าโดยกรมศลปากร ไดแสดงใหเหนมมมองของรฐทมตอทองสนามหลวงในขณะนนไดอยางชดเจน โดยมองวาสนามหลวงเปน “สลมทใหญทสดแหงในกรงเทพฯ” ซงเดมททองสนามหลวงเปนสนามทเขยวโลงและสะอาด ลอมรอบดวยตนมะขามทโตงามเปนศกดศร และใหความเดนแกพระบรมมหาราชวง (เรองการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร 12 มกราคม 2521 – 9 มนาคม 2525, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ท าใหรฐตองด าเนนการบางอยางเพอใหตลาดนดทมอยนไดรบการปรบปรงใหโยกยายไปด าเนนการบรเวณใกลเคยงอน เพอใหทองสนามหลวงนใชเปนบรเวณส าหรบพระราชพธตางๆ เทานน (เรองการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร 12 มกราคม 2521 – 9 มนาคม 2525, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ยกเวนแตการพกผอนหยอนใจและการเลนวาวในฤดรอนเทานนทยงสามารถกระท าได เพราะรฐมองวากจกรรมดงกลาวไมเปนการท าลายตนไมและสนามหญา

อยางไรกด ทศนคตและมมมองของรฐทมองวาสนามหลวงแหงนเปนสลมขนาดใหญทสงผลตอภาพลกษณของเกาะรตนโกสนทรและพระบรมมหาราชวง ตลอดจนแนวคดของรฐทจะจดการกบตลาดนดทองสนามหลวงน ไดเกดขนมาตงแต พ.ศ. 2515 แลว ซงกรมศลปากรเปนผเสนอแนวคดดงกลาวผานคณะทปรกษาฝายนโยบายและแผนมหาดไทย เมอวนท 25 มกราคม 2515 (เรองการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร 12 มกราคม 2521 – 9 มนาคม 2525, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ทวาเหตการณความไมสงบทางการเมองทเกยวเนองกนมาตงแต พ.ศ. 2516 - 2519 ท าใหโครงการดงกลาว ยงไมไดการพจารณา ตลาดนดทองสนามหลวงจงยงคงด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตอไปจนถง พ.ศ. 2524

จะเหนไดวาบรเวณสนามหลวงอนเปนจดศนยกลางทรายลอมไปดวยโบราณสถานทส าคญนน เปนกลมโบราณสถานทรฐไดใหความส าคญเปนอนดบแรก โดยรฐมองวาโบราณสถานทมความส าคญตอประวตศาสตรของ กรงรตนโกสนทร ซงจะปลอยไวใหมสภาพเสอมโทรมไมได และปญหาสบเนองอกประการหนงคอ ปญหาการจราจร อนเปนผลโดยตรงจากการทผคนทวสารทศไดเขามาทองเทยวโบราณสถานบรเวณเกาะรตนโกสนทรและตลาดนดสนามหลวง ดงนน จงน ามาซงการขนทะเบยนทองสนามหลวงเปนโบราณสถานในพ.ศ. 2520 เปนผลใหตลาดน ดสนามหลวงตองมอนยตไปในเวลาตอมา

ปญหาการจราจร ตงแตสมยรตนโกสนทรตอนตน การสญจรไปมาบรเวณเกาะรตนโกสนทรใชเสนทางน าเปนหลก จงมถนนไมม

สายและแตละสายกมขนาดคบแคบเหมาะส าหรบใชเปนทางเดนเทานน ประกอบกบการทกรงเทพมหานครไมมกฎหมายควบคมการใชทดนมาแตแรก อนกอใหเกดความแออดของอาคารและสงกอสรางนน ปจจยเหลานไดสงผลกระทบถงปญหาการจราจรคบคงดวย

ปญหาการจราจรเปนปจจยหนงทสงผลกระทบตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทร เนองจากสภาพดนบรเวณดงกลาว มพฒนาการมาจากดนเลนอนเปนสภาพดนของปากแมน า ความแขงแรงของดนจงไมเพยงพอแตการรองรบการจราจรทคบคง มผลตอการทรดตวของแผนดน ซงอาจสงผลกระทบตอรากฐานของโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรดวย อยางไรกด ปญหาการจราจรในเกาะรตนโกสนทรเปนผลโดยตรงมาจากการจราจรในกรงเทพมหานครทงเมอง อนเนองมาจากการขยายเมองและการเจรญเตบโตของเมองในลกษณะโตเดยว จดศนยกลางทางเศรษฐกจและการตดตอราชการจงมงเขาสกรงเทพมหานครเพยงดานเดยว เมอรฐไดเลงเหนปญหาดงกลาว จงไดพยายามบรรเทาปญหาดวยการ



จดเสนทางระบายยวดยานทไมจ าเปนตองผานเขามาเพมปญหาการจราจรในกรงรตนโกสนทร 2 โครงการ (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) กลาวคอ

เมอพ.ศ. 2514 คราวเฉลมฉลองพระราชพธรชดาภเษกของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน รฐบาลไดเรมสรางถนนรชดาภเษกเปนถนนวงแหวนรอบกรงรตนโกสนทร และเพอเปนอนสรณสถานทส าคญแห งหนงเนองในพระราชพธดงกลาว

เมอพ.ศ. 2515 รฐบาลไดตงการทางพเศษแหงประเทศไทยขนมฐานะเปนรฐวสาหกจ เพอจดสรางระบบขนสงมวลชนในกรงเทพฯ โครงการแรกทการทางพเศษแหงประเทศไทยไดด าเนนการคอ การสรางทางดวน 3 สาย ซงบางตอนเปนถนนยกระดบ สายท 1 ดนแดง – ทาเรอ สายท 2 บางนา – ทาเรอ และสายท 3 ดาวคะนอง – ทาเรอ โดยทางดวนดงกลาวจดสรางขนเพอเปนอนสรสถานแหงการสมโภชกรงรตนโกสนทรครบ 200 ป

อยางไรกตาม การสรางถนนสายพเศษดงกลาว ไมไดมผลใหมการแกไขปญหาการจราจรในเกาะรตนโกสนทรเทาใดนก เนองจากกจกรรมการคาของตลาดนดสนามหลวงทก าลงเฟองฟ และกจกรรมเพอความบนเทงของผคนในขณะนนทศาลาเฉลมไทย ท าใหจ านวนรถยนตทเขามายงบรเวณเกาะรตนโกสนทรยงคงมจ านวนมากอยนนเอง

เหตการณส าคญอกประการหนงทสะทอนใหเหนวา ในชวงทศวรรษ 2510 รฐยงไมไดเกดความตระหนกถงความเสยหายทจะเกดขนกบโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรจากการจราจรทคอนขางคบคงมากเทาทควรนน เปนกรณทเรมสรางสะพานสมเดจปนเกลาในพ.ศ. 2514 โดยมจอมพลถนอม กตตขจร เปนนายกรฐมนตร ซงไดมการวาจางบรษทตางประเทศเปนผกอสราง (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ลกษณะสะพานดงกลาวเปนคอนกรตเสรมเหลกอดแรง ทอดขามระหวางฝงธนบรมายงฝงพระนครอนเปนบรเวณเกาะรตนโกสนทรชนในเขตของพระราชวงบวรสถานมงคล โดยเชงลาดของสะพานในฝงพระนครดงกลาวไดครอมทบลงสคลองคเมองเดม ท าใหตองท าพนปดขางบน เรอจงไมสามารถสญจรออกไปสแมน าเจาพระยาไดอกตอไป แตน ายงสามารถไหลขนลงไดตามปกต ซงสะพานสมเดจพระปนเกลาไดเปดใชอยางเปนทางการในพ.ศ. 2516 (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525)

การเปดใชสะพานสมเดจพระเกลาในป พ.ศ. 2516 สงผลกระทบกบโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรโดยตรง ดงน

1. เปนทางสญจรทส าคญระหวางฝงธนบรและฝงพระนคร โดยผานแนวถนนราชด าเนนไปยงถนนหลานหลวงหรอเขาสเสนถนนราชด าเนนในเพอไปยงสวนใตของเกาะ อนเปนทตงของยานการคาทส าคญ เชน ตลาดส าเพง เยาวราช หรอปากคลองตลาด ฯลฯ ซงเสนทางทกลาวมานเปนทตงของโบราณสถานทส าคญทงสน

2. ท าใหผคนสามารถเดนทางเขามาท ากจกรรมตางๆ ในเกาะรตนโกสนทรสะดวกยงขน ไมวาจะเปนตลาดนดสนามหลวงหรอศาลาเฉลมไทย ตลอดจนกจกรรมตางๆ ทภาครฐจดขนโดยใชบรเวณทองสนามหลวงเปนทจดงาน

การจราจรทคบคงนเองเปนสวนหนงทท าใหเกดการทรดตวของแผนดนบรเวณเกาะรตนโกสนทร ซงรฐมองวาเปนปจจยส าคญทท าใหโบราณสถานตางๆ เกดความเสยหาย ปญหาทสงสมเหลานเองทท าใหรฐเรมตระหนกและเอาจรงเอาจงกบการอนรกษโบราณสถานในเกาะมากขน

ปญหาการทรดตวของแผนดน ปญหาการทรดตวของแผนดน ถอเปนปญหาทรฐเรมเลงเหนความส าคญของการอนรกษโบราณสถานเปน

อนดบแรก เพราะมผลกระทบตอโบราณสถานโดยตรง ซงนบตงแต พ.ศ. 2500 เปนตนมาบรเวณเกาะรตนโกสนทรไดรบความนยมในฐานะสถานททศนาจร นอกจากนยงเปนจดรบสงสนคาขนาดใหญทบรเวณตลาดทาเตยน และเปนทางผานไปยงปากคลองตลาดอกดวย การทมรถบรรทกหนกเขามารบสงสนคาบรเวณตลาดขายสงผกและผลไม ตลอดจนยานพานชยกรรมและคลงสนคาตางๆ นน ท าใหเกดความสนสะเทอนแกอาคาร ทมคณคาทางประวตศาสตรและศลปสถาปตยกรรม อนเปนสาเหตใหอาคารเหลานทรดตว (ทองใหญ ทองใหญ , 2516) สงผลใหเกดความเสอมโทรมแก



โบราณสถานเปนอยางมาก แตเปนทนาสงเกตวาในชวงตนทศวรรษ 2500 รฐยงไมไดเกดความตระหนกวาโบราณสถานจะเสอมโทรมไปอยางไรบาง เหตเพราะรฐยงคงใหความสนใจทจะอนรกษและบรณะโบราณสถานอนๆ เพอการสรางเปนอทยานประวตศาสตรทจะเกดขนในอนาคต ไดแก โบราณสถานจงหวดสโขทยและเมองบรวาร และโบราณสถานจงหวดพระนครศรอยธยา ซงถอเปนโบราณสถานทรฐก าลงใหความส าคญมากอยในขณะนน

เมอพนดนในเกาะรตนโกสนทรทรดตวนน นอกจากจะกระทบกบรากฐานของโบราณสถานโดยตรงแลว ท าใหเกดปญหาทตามมาอกประการหนงคอ ปญหาน าทวม เนองจากเกาะรตนโกสนทรต งอยในทลมและตดกบปากแมน า จงไดรบอทธพลจากน าขนน าลงในทะเลอาวไทยอยเสมอ ท าใหกรงเทพมหานครรวมถงเกาะรตนโกสนทรเกดน าทวมอยบอยครง และแตละครงยอมสงผลกระทบตอโบราณสถานอยางหลกเลยงไมได

ปญหาทกลาวมาน เปนสวนหนงทมผลใหภาครฐมมมมองตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรเปลยนแปลงไป เรมทจะมองโบราณสถานในเกาะเปนโบราณสถานมากขน และตระหนกตอความเสยหายทเกดขนกบโบราณสถานมากยงขนตามไปดวย

รฐบาลโดยกรมศลปากรไดเรมขนทะเบยนโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรในพ.ศ. 2492 จ านวน 36 แหง เปนโบราณสถานทอยในทพนทท าการศกษาเพยง 6 แหงเทานน แบงเปนโบราณสถานในพนทเกาะรตนโกสนทรชนใน 3 แหง ไดแก วดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎราชวรมหาวหาร และพระราชวงบวรสถานมงคล เกาะรตนโกสนทรชนนอก 3 แหง ไดแก วดราชนดดารามวรวหาร ปอมพระสเมรพรอมดวยปราการ และปอมมหากาฬ (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525)

ในชวงกอนทศวรรษ 2520 รฐไดด าเนนการขนทะเบยนโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรและบรเวณโดยรอบ ในจ านวนคอนขางนอยเมอเทยบกบระยะเวลานบตงแตมการตรากฎหมายโบราณสถานฉบบใหมในพ.ศ. 2504 ทงๆ ทในระยะเวลาเดยวกนการขนทะเบยนโบราณสถานในภมภาคไมสจะมปญหามากนก (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) จงสนนษฐานในเบองตนไดวา ในมมมองของรฐนน อาจจะไมไดมองวาโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรสวนใหญ เปนโบราณสถานทควรเรงรบขนทะเบยนและอนรกษ กลาวอกนยหนงคอ รฐยงไมไดก าหนดคณคาในสงกอสรางโบราณนนวามคาสมควรเปนโบราณสถานของชาตหรอไมนนเอง ดงนน รฐจงยงไมไดใหความส าคญ ทจะขนทะเบยนโบราณสถานสวนใหญในเกาะรตนโกสนทรในชวงเวลาน

อยางไรกด ไมไดหมายความวาในชวงกอนทศวรรษ 2520 โบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรไมไดรบการอนรกษหรอบรณะปฏสงขรณแตอยางใด แตรฐเลอกเฉพาะโบราณสถานสถานทรฐมองวามความพเศษกวาโบราณสถานอนๆ ในเกาะ โดยในพ.ศ.2478 ไดมการเรมบรณะวดพระศรรตนศาสดารามและพระบรมมหาราชวง วดพระเชตพนวมล- มงคลาราม พระราชวงบวรสถานมงคล (กรรณการ สธรตนาภรมย , 2548) แตทเหนไดชดเจนทสดคอ การบรณะวด พระศรรตนศาสดารามหรอวดพระแกว ตลอดจนพระทนงในพระบรมมหาราชวงทส าคญ ซงรฐบาลทกสมยไดใหความส าคญในการอนรกษเปนอนดบแรก และไดมการอนรกษตอเนองกนตลอดมา

ในจดหมายเหตการอนรกษกรงรตนโกสนทรโดยคณะกรรมการจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป ไดกลาวถงเหตการณทเปนจดเรมตนของการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรเกดขนใน พ.ศ. 2512 นอกเหนอไป จากทกรมศลปากรไดกระท าอยแลว คอ การทคณะกรรมการอนรกษศลปะสถาปตยกรรม ซงเปนคณะกรรมการของสมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภประทวงกรณวดสระเกศราชวรมหาวหารสร างอาคารพาณชยขนภายในบรเวณวด การประทวงครงนนไดรบความสนใจจากประชาชนทวไปและสอมวลชนเปนอยางมาก แมคณะกรรมการศลปะสถาปตยกรรมจะไมสามารถยบยงการสรางอาคารพาณชยทท าลายความงามของทวทศนบรเวณพระบรมบรรพต (ภเขาทอง) ได แตผลพลอยไดทเกดขนคอ ความตนตวในดานการอนรกษศลปวฒนธรรม (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ตอมาในพ.ศ. 2516 กไดมการกระท าในลกษณะเดยวกนอก กลาวคอ วดสมพนธวงศารามไดรอ



พระอโบสถหลงเดมทสรางขนในสมยรชกาลท 3 อนเปนอาคารทมคณคาทางประวตศาสตร ศลปะ สถาปตยกรรม (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) ซงคณะกรรมการอนรกษศลปะสถาปตยกรรมไดด าเนนการประทวงอกครงหนง แตกไมเปนผลส าเรจ

การท าลายโบราณสถานทเกดขนตอเนองในชวงเวลาดงกลาว โดยทรฐไมไดท าการแกปญหาใดๆ นน สะทอน ใหเหนมมมองของภาครฐทไมไดใหความส าคญกบโบราณสถานทไมไดมความส าคญกบประวตศาสตรชาตและราชส านกอยางชดเจน การกระท าตอโบราณสถานดงกลาวน รฐโดยกรมศลปากรสามารถด าเนนการขดขวางไดตามกฎหมายโบราณสถานทเพงบงคบใช แตรฐไมไดท าหนาทนน แตกลบเปนองคกรเอกชนเปนผตระหนกถงความเสยหายของโบราณสถานดงกลาว แตถงกระนน รฐกยงมองในเชงบวกวา การเรมตนของคณะกรรมการอนรกษศลปะสถาปตยกรรมดงกลาวไดกระตนสงคมใหมความสนใจในดานงานอนรกษมากขน ซงจะเหนไดจากการตงชมรมอนรกษและศ นยวฒนธรรมขน ตามสถาบนการศกษา มการจดสมมนาทางวชาการขนในทตางๆ นกวชาการไดคนควาน าเอาสงทมคณคาทางวฒนธรรมออกมาเผยแพร ทงมหนงสอและสงพมพทสงเสรมกจกรรมดานนใหแพรหลายในวงวชาการและในทองตลาดมากขนกวาเดม ท าใหประชาชนไดรบความรและเกดความภาคภมใจในมรดกทางศลปวฒนธรรมทบรรพบรษไดสรางท าไวให (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525)

การอนรกษโบราณสถานในพนทเกาะรตนโกสนทร ไดเรมขนอยางไมเปนทางการเมอพ.ศ. 2515 ในจดหมายเหต การอนรกษกรงรตนโกสนทรไดกลาวถงการด าเนนงานทอนรกษเฉพาะในอาณาบรเวณคลองรอบกรง อนเปนตวเมองเกา ซงไดรบสมญาวา “หวแหวนแหงรตนโกสนทร” (กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525) โดยการด าเนนงานของสมาคมอนรกษศลปกรรมและสงแวดลอมไดจดท า “โครงการปรบปรงและอนรกษบรเวณเมองเกาของกรงเทพมหานคร (เกาะรตนโกสนทร)” แลวมอบหมายใหม.ร.ว.ทองใหญ ทองใหญ อาจารยคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร เปนผวจย และนายเจตก าธร พรหมโยธ อาจารยคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรเปนผชวย แผนโครงการดงกลาวมชอวา “โครงการปรบปรงและอนรกษบรเวณเมองเกาของกรงเทพมหานคร (เกาะรตนโกสนทร) ไดถกน าเสนอตอกระทรวงมหาดไทยในป พ.ศ. 2516 เปนโครงการมระยะเวลาด าเนนการ 10 ป แตไดเกดเหตการณ ผนผวนทางการเมองขนในปเดยวกน โครงการนจงชะงกงน

พ.ศ. 2517 – 2518 เรมเกดมกระแสของงานสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ปขน แนนอนวารฐยอมเปนเจาภาพและหวเรยวหวแรงหลกในการจดงานครงน ทวาในขณะนนดวยปญหาดานงบประมาณทไมเพยงพอ ประกอบกบพนทและสงกอสรางในเกาะรตนโกสนทรมเจาของหรอผดแลหลายกลม จงยงไมมความชดเจนของโครงการทตองมการแบงงานใหกบหนวยงานทรบผดชอบ เชนวารฐจะมอบใหใคร ท าอะไร ทไหน อยางไร ชวงเวลาดงกลาวแสดงใหเหนวารฐยงไมมความพรอมทจะจดงานสมโภชกรงรตนโกสนทร สงผลใหการอนรกษโบราณสถานในเกาะทเปนหนาทข องรฐโดยตรงตองขอความรวมมอและความชวยเหลอจากเอกชนในการชวยส ารวจเพอขนทะเบยนโบราณสถานในพ.ศ. 2517

การส ารวจเพอขนทะเบยนโบราณสถานในพ.ศ. 2517 ไดรบความชวยเหลอจากมลนธเสฐยรโกเศศ – นาคะประทป (เรองการส ารวจเพอขนทะเบยนโบราณสถานในกรงเทพฯ, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, “พ.ศ. 2517 -2518”, 2.3.1/41/3 (4), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) ซงขณะนนมนายสลกษณ ศวรกษ (ส.ศวรกษ) เปนประธานอนกรรมการของมลนธฯ ไดขอเขาไปมสวนรวมในดานงบประมาณทมลนธจดหาเงนจากมลนธฟอรดอกตอหนง เปนจ านวนเงน 35,000 บาท และจากงบประมาณของกรมศลปากรจ านวน 30,000 บาท (เรองการส ารวจเพอขนทะเบยนโบราณสถานในกรงเทพฯ, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, “พ.ศ. 2517 -2518”, 2.3.1/41/3 (4), ส านก หอจดหมายเหตแหงชาต) ในสวนของแผนผงโบราณสถานตามจ ดตางๆ ในเกาะรตนโกสนทรเปนหนาทของคณะกรรมการดานศลปวฒนธรรมของสยามสมาคมและกรรมาธการอนรกษศลปสถาปตยกรรม สมาคมสถาปนกสยาม



การด าเนนการรวมกนระหวางกรมศลปากรกบองคกรเอกชนดงกลาวไดด าเนนมาจนถงป พ.ศ. 2518 หากมองผวเผนกนบไดวาเปนนมตรหมายอนดทเอกชนไดตระหนกถงการทจะเขาไปมสวนรวมในการอนรกษโบราณสถาน และรฐกมมมมองใหมวา เอกชนกเปนเจาของโบราณสถาน ยอมมสทธและมสวนรวมในการอนรกษโบราณสถานเชนกน แตทวากรณดงกลาวนเองไดน ามาสความขดแยงทคอนขางรนแรงระหวางกรมศลปากรกบองคกรเอกชนขางตน (ไมขอกลาวรายละเอยดในทน)

ในพ.ศ. 2519 วตถประสงคการอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรเพองานสมโภชกรงรตนโกสนทรเรม มความชดเจนมากขน กระทรวงมหาดไทยไดมค าสงแตงตง “คณะกรรมการอนรกษสงกอสรางทมคณคาประวตศาสตร โบราณคด ศลปกรรมและสถาปตยกรรม ภายในเขตกรงเทพมหานคร” โดยมกรงเทพมหานครเปนผรบผดชอบด าเนนการ คณะกรรมการดงกลาวมนายธรรมนญ เทยนเงน ผวาราชการกรงเทพมหานครขณะนน เปนประธานกรรมการ และมผทรงคณวฒและผแทนจากสวนราชการทเกยวของรวมเปนกรรมการ รวม 17 คน (กองจดหมายเหตแหงชาตกรมศลปากร, 2525) คณะกรรมการดงกลาวมกรงเทพมหานครเปนเจาภาพ แตอยางไรกด กไมสามารถด าเนนการอยางเปนรปธรรมไดทนท แมจะมการวางแผนจดท าโครงการตางๆ ไวอยางมากมาย เพราะสภาพความเปนจรง ไมเอออ านวยใหกรงเทพมหานครท าเชนนนได เนองจากอาณาบรเวณเกาะรตนโกสนทรเตมไปดวยโบราณสถานอนอย ในอ านาจกรมศลปากรตามพระราชบญญตโบราณสถานฯ พ.ศ. 2504 กรงเทพมหานครจงท าไดแตเพยงการประชมวางแผนและส ารวจหาขอมลเบองตนเทานน

ในชวงเวลาดงกลาว จะเหนไดวา รฐไมไดมงทจะอนรกษเฉพาะตวโบราณสถานเทานน รฐยงไดเรมค านงถงความสวยงามของภมทศนทงเกาะ แตทงนไดเปนเพยงเฉพาะแนวคดเทานน การด าเนนงานของคณะกรรมการตามค าสงของกระทรวงมหาดไทยดงกลาวไมสามารถด าเนนการไดอยางเปนรปธรรม ดวยความว นวายทางการเมองในชวง 6 ตลาคม 2519 การอนรกษโบราณสถานทงเกาะรตนโกสนทรจงไมสามารถท าไดอยางเตมท

อยางไรกด จะสงเกตไดวา แมการอนรกษจะมขอจ ากดดานงบประมาณหรอดวยปจจยประการใดกด อนไมอาจท าใหรฐด าเนนการอนรกษโบราณสถานทงเกาะรตนโกสนทรไดในขณะนน แตรฐกไมละเลยทจะอนรกษและบรณะโบราณสถานทรฐใหคณคา ใหความส าคญ สะทอนใหเหนทศนคตของรฐทมตอโบราณสถานกลมดงกลาววามความส าคญตอประวตศาสตรชาต สถาบนพระมหากษตรย ตลอดจนเศรษฐกจการทองเทยว นอกจากนยง สะทอนใหเหนถงการจดล าดบความส าคญของโบราณสถาน แมจะตงอยบนเกาะรตนโกสนทรเหมอนกนกตาม

ในพ.ศ. 2520 คณะรฐมนตรมมตทประชมเมอวนท 16 มนาคม พ.ศ. 2520 อนมตแตงตงคณะกรรมการบรณะปฏสงขรณพระอโบสถปชนยสถานและอาคารในบรเวณวดพระศรรตนศาสดาราม ซงขณะนนไดมการบรณะ พระอโบสถโดยท าสญญากบบรษทเสนยสรรพกจ ใชเงนจ านวน 2 ลานบาท (เรองการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร 12 มกราคม 2521 – 9 มนาคม 2525, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต) สวนวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ซงเปนโบราณสถานทอยใกลเคยงกบวดพระศรรตนศาสดารามและเปนวดประจ ารชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดมการปรบปรงเฉพาะวหารพระพทธไสยาสน เกดคณะท างานในรปกรรมการชอวา คณะกรรมการปรบปรงวหารพระพทธไสยาสน วดพระเชตพนกรงเทพมหานคร เปนงานทด าเนนการมาตงแตป พ.ศ. 2519 – 2521 โดยใชงบประมาณสงถง 4,180,000 บาท (เรองการประชมคณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร 12 มกราคม 2521 – 9 มนาคม 2525, เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2, ส านก หอจดหมายเหตแหงชาต) สวนโบราณสถานอนๆ ในเกาะรตนโกสนทรชวงเวลาเดยวกนน เปนหนาทของกรมศลปากรท ท าการอนรกษ นอกนนเปนโบราณสถานทอยในความครอบครองของเอกชน ซ งชวงนนรฐไมไดเขาไปยงเกยวมากหรอ ถอเปนภาระทตองรบผดชอบแตอยางใด เพราะในกฎหมายโบราณสถานก าหนดใหเอกชนเปนผออกคาใชจายในการดแล



โบราณสถานเอง ความแตกตางระหวางโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรกบโบราณสถานอนๆ ทมลกษณะเปนซากปรกหกพง

ยอมท าใหรฐมทศนคตและมมมองตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรทแตกตางไป ซงประเดนดงกลาวยอมมผลใหรฐท าการอนรกษดวยวธการทละเอยดออนมากขน เพราะตองค านงถงผลกระทบตางๆ ทตองลงทนไปไมวาจะเปนงบประมาณ กลมผมสวนไดเสย ศกยภาพของบคลากรทจะท าการอนรกษ ฯลฯ นอกจากน การอนรกษไมสามารถด าเนนการโดยกรมศลปากรไดเพยงหนวยงานเดยวอกตอไป เพราะความซบซอนของเกาะรตนโกสนทรทสงสมมาเปนระยะเวลานาน ท าใหโบราณสถานในเกาะมเจาของและผมหนาทดแลหลายกลม เชน กรมธนารกษ กรมศลปากร กรงเทพมหานคร ส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย รวมทงกลมเอกชนเจาของทดนหรออาคารโบราณทมหลายกลม เปนตน ซงไมสามารถปฏเสธไดวา ทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานทวประเทศดงกลาวยอมมอทธพลกบทศนคตและมมมองของรฐทมตอโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรไมมากกนอย

สรปและอภปรายผล หลงจากทเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 ไดเพยง 2 ป ประเทศไทยไดการตรากฎหมายโบราณสถานขนมาใหมเพอใชส าหรบอนรกษโบราณสถาน กฎหมายดงกลาวสะทอนใหเหนมมมองของรฐทมตอโบราณสถานวา โบราณสถานเหลานนเปนซากปรกหกพง ทตดขาดการใชสอยไปแลว แตรฐไดใชประโยชนเปนเครองมอสอสารกบประชาชนเพอใหมความเขาใจในนโยบายของรฐบาลชดใหมกบการปกครองแบบใหม และในมมมองเดยวกน รฐกไดใชโบราณสถานเปนเครองมอในการสรางวฒนธรรม และสรางส านกในความเปนชาตไทย ตลอดจนการศกษาประวตศาสตรชาตมาอยางตอเนอง จนกระทงเมอกระแสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมไดเรมเขามามอทธพลในชวงทศวรรษ 2500 รฐไดเรมเพมมมมองตอโบราณสถานใหมในฐานะทเปนทรพยสนเพอการทองเทยว แตกยงคงยดมมมองเดมเปนหลก ซงสงผลใหโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรเรมเปนทสนใจของรฐในฐานะเปนโบราณสถานของชาตและทรพยสนทสามารถสรางรายไดเพอการทองเทยวดวย อยางไรกด ดวยท าเลทตงของเกาะรตนโกสนทรทเปนศนยกลางการคมนาคมและการคาตลาดนดสนามหลวงในขณะนน สงผลใหเกดเปนชมชนและแหลงรวมของผคนขนาดใหญ รฐจงมองวาปจจยตางๆ เหลานยอมสงผลกระทบตอโบราณสถานในระยะยาว รฐจงเหนวาการอนรกษโบราณสถานโดยกรมศลปากรทเคยท ามาแบบเกา ยอมไมสามารถจดการกบโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรได จงมแนวคดทจะแยกคนใหออกจากโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรใหมากทสด เพอใหโบราณสถานมความโดดเดนสวยงามยงขน ทงนเปนการรองรบงานสมโภชกรงรตนโกสนทรครบ 200 ปทจะมขนใน พ.ศ. 2525 ขอเสนอแนะ การอนรกษโบราณสถานในเกาะรตนโกสนทรทเกดขนอยางเปนทางการเมอพ.ศ. 2521 เปนตนมา ไมเหมอนกบการอนรกษโบราณสถานทเกดขนทวไป ดวยสภาพสงคมและสงแวดลอมภายในเกาะรตนโกสนทรทมความหลากหลาย ท าใหรฐตองด าเนนการอนรกษดวยความละเอยดออน เนองจากสงผลกระทบตอวถชวตผคนทสมพนธกบโบราณสถาน และตวโบราณสถานเอง อยางไรกด ผลทเกดขนจากการอนรกษยอมมทงขอดและขอเสย ซงอยทมมมองและการไดประโยชนของผทเกยวของกบการอนรกษทจะเลอกรบมาตความ ตลอดจนยอมรบกบการเปลยนแปลงทเกดขน




เอกสารชนตน กรมศลปากร. (2525). จดหมายเหตการอนรกษกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : กรมศลปากร ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. (2521). เอกสารกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, (4) 2.3.15.3/2 เรองการประชม คณะกรรมการอนรกษปรบปรงและบรณะโบราณสถานเกาะรตนโกสนทร (12 มกราคม 2521- 9 มนาคม 2525). . (4) 2.3.1/41/3 เรอง การส ารวจเพอขนทะเบยนโบราณสถานในกรงเทพฯ . 0701.9.1/2. เรอง กรมศลปากร. ทองใหญ ทองใหญ. (2516). รายงานการวจยเพอเสนอแนะเรอง โครงการปรบปรงและการอนรกษบรเวณเมองเกา

ของกรงเทพมหานคร (เกาะรตนโกสนทร). กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. หลวงวจตรวาทการ. (2506). ปาฐกถาเรอง การศลปากร (ส วนทเกยวกบหนาทขาหลวงประจ าจงหวด) แสดงในทประชม ขาหลวงประจ าจงหวดทวพระราชอาณาจกร ณ หอประชมศลปากร วนเสารท 8 มถนายน พ.ศ.2478 และ พระราชบญญตว าดวยโบราณสถาน ศลปวตถ โบราณวตถ และการพพธภณฑแห งชาต พทธศกราช 2477 พระนคร: โรงพมพทาพระจนทร.

หนงสอ แนงนอย ศกดศร. (2537). แกนน าของกรงเทพมหานคร คลนความคด .กรงเทพฯ มะล โคกสนเทยะ. (2528) ประวตการด าเนนงานขดแตงโบราณสถานสโขทยกอนหนา 2520, เอกสารประกอบการ สมมนาเรองการอนรกษโบราณสถานในอทยานประวตศาสตรสโขทย 17 – 21 มกราคม 2528. สายชล สตยานรกษ. (2557) 10 ปญญาชนสยาม เล ม 2 ปญญาชนหลงการปฏวต 2475 กรงเทพฯ: โอเพนโซไซต. องคการสงเสรมการทองเทยวแหงประเทศไทย. (2538) รายงาน 10 ป, (ม.ป.ส.: ม.ป.ป.)

วทยานพนธ กรรณการ สธรตนาภรมย. (2548). พฒนาการแนวคดและวธการอนรกษโบราณสถานในประเทศไทย. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ราม วชรประดษฐ. (2539). พฒนาการประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ. 2411 – 2487. วทยานพนธปรญญา อกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บทความ สมชาต จงสรอารกษ. (2555). ความเชอและแนวคดในการอนรกษโบราณสานของไทยจากอดตสปจจบน. วารสารเมอง โบราณ. ปท 38 ฉบบท 2, กรงเทพฯ: เมองโบราณ.



เศรษฐกจแบบการคาของดนแดนเวยดนามตอนใตในชวงครสตศตวรรษท 15 - 18 Trade Economics of Southern Vietnam in the15th - 18th Centuries

นางสาววชรพร นวลตา นกศกษาปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร บทคดยอ ในชวงครสตศตวรรษท 15-18 เปนชวงทการคาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมความเจรญรงเรองเปนอยางมาก และในชวงเวลาเดยวกนนอาณาจกรไดเวยด (เวยดนาม) ไดเกดปญหาภายในจนน ามาสการแยกออกเปนสองสวน โดยเกดศนยอ านาจอสระขนในบรเวณเวยดนามตอนใตภายใตการน าของตระกลเหงยน ดงนน บทความวจยนจงมงหาค าอธบายวาศนยอ านาจใหมทเกดขนทางตอนใตสามารถด ารงอยมาไดอยางไรทงทเปนดนแดนทเพงแยกตวออกมา ผลของการศกษาพบวาสงทท าใหเวยดนามตอนใตสามารถด ารงอยไดคอระบบเศรษฐกจแบบการคาโดยเฉพาะกบตางประเทศ เหนไดจากการกอเกดและบทบาทของเมองทาฮอยอน ซงเปนเมองทาส าคญแหงหนงของเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงครสตศตวรรษท 17-18

ค าส าคญ: เวยดนามตอนใต การคา เมองท าฮอยอน Abstract The 15th – 18th centuries were the prosperous time for Southeast Asian maritime trade. During this period, however, the Kingdom of Dai Viet (Vietnam) was faced with internal problems that led eventually to its division into two separate areas with the new autonomous Southern Vietnam under the control of Nguyen’s family. Thus, the aim of this research is to find out the underlying reasons that helped the new center in the south to sustain itself. The result of this study highlights the importance of international trade the main factor for Southern Vietnam’s success, as seen in the rise of Hoi An as one of the most important international trading port of Southeast Asia during the 17th to 18th centuries.

Keywords: Southern Vietnam, Trade, The Port of Hoi An บทน า ผคนทวไปคนชนกบค าวา “เวยดนามใต” (South Vietnam) ซงหมายถงดนแดนใตเสนขนานท 17 ตามสนธสญญาเจนวาทไดมการเจรจาและลงนามในค.ศ.1954 ทมผลท าใหประเทศเวยดนามทก าลงจะไดรบเอกราชจากฝรงเศสถกแบงแยกออกเปนสองประเทศคอ ประเทศเวยดนามเหนอ (North Vietnam) และประเทศเวยดนามใต โดยประเทศเวยดนามใตสามารถด ารงอยไดจนถง ค.ศ.1975 จนทายทสดไดพายแพแกกองทพของเวยดนามเหนอทสามารถเอาชนะและรวมประเทศเวยดนามไดในทสด ท าให “เวยดนามใต กลายเปนสวนหนงของประวตศาสตรการตอสเพอ เอกราชอธปไตย การสรางชาตของชาวเวยดนาม โดยมความหมายในฐานะหนวยการเมองหนง แตในแงของการศกษา



ทางประวตศาสตร พนท “เวยดนามตอนใต” (Southern Vietnam) มความนาสนใจในแงของพฒนาการทมลกษณะเฉพาะซงเมอพจารณายอนหลงกลบไปจะพบวาบรเวณนมความแตกตางจากพนท ชมชน และรฐทด ารงอยในสวนของเวยดนามตอนเหนอ ทงในดานผคน อตลกษณ ภมหลงความเปนมาและพฒนาการทางประวตศาสตร เวยดนามตอนเหนอเปนเขตทไดรบอทธพลจากจนอยางลมลกและยาวนานเน องจากเปนพนททจนไดเขามาปกครองเปนระยะเวลากวาพนปอ านาจการปกครองของจนในเวยดนามนนจ ากดอยในบรเวณลมแมน าแดงซงมเมองฮานอยเปนศนยกลาง ตอมาเมอมการกอตงอาณาจกรเวยดนามทสามารถกอบกเอกราชจากจนไดในชวงครสตศตวรรษ ท 10 ขอบเขตศนยอ านาจของชาวเวยดกยงจ ากดอยในสวนของบรเวณตอนเหนอ ในระหวางทเวยดนามตอนเหนอมพฒนาการทางประวตศาสตรทผนแปรไปตามความสมพนธกบจนนน บรเวณเวยดนามตอนใตไมใชถนฐานของชาวเวยดมาแตดงเดมแตเปนพนทของผคนในอารยธรรมโบราณทส าคญถงสองกลมคอ ชาวจามแหงอาณาจกรจามปาและชาวเขมร หลงจากการสถาปนาอาณาจกรทางตอนเหนอคออาณาจกรไดเวยด (Dai Viet) ชาวเวยดกไดเรมเคลอนยายลงมาทางใตและสามารถเขาครอบครองพนททครงหนงชาวจามและชาวเขมรเคยอาศยอย เหตการณนท าใหพนททางตอนใตมการผสมกลมกลนของกลมคนทหลากหลายมากกวาทางตอนเหนอและเปดรบกบวฒนธรรมภายนอกไดมากกวาทางตอนเหนอ โดยจะพบเหนไดชดเจนมากขนในชวงยคการคาทมพอคาตางชาตเขามาท าการคาในดนแดนนและศนยอ านาจของชาวเวยดในพนทเวยดนามตอนใตกสามารถปรบตวรบกบการคาไดเปนอยางด

การคนพบเสนทางการเดนเรอจากยโรปมาสอนเดยของวาสโกดากามาในชวงครสตศตวรรษท 15 ไดสงผลกระทบอยางมากตออาณาจกรตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพราะบรรดาชาตมหาอ านาจตะวนตกตางพากนเดนทางเขามาแสวงหาผลประโยชนทางการคาท าใหผนทะเลในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเตมไปดวยเรอพาณชยชาตตางๆ เรมดวยโปรตเกสเปนชาตตะวนตกชาตแรกทเดนทางมายงภมภาคนและตามดวยฮอลนดา องกฤษและฝรงเศส เปนตน นอกจากนนจนภายใตการปกครองของราชวงศหมงไดมการยกเลกนโยบายปดประเทศใน ค.ศ.1567 อนญาตใหเรอส าเภาของจนสามารถออกท าการคาตามเมองทาของอาณาจกรตาง ๆ ไดยงเปนการสงเสรมใหการคาของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมความคกคกเปนอยางมาก กอใหเกดเมองทาการคาทส าคญใหม ๆ หลายเมอง ศนยอ านาจของชาวเวยดในบรเวณเวยดนามตอนใตไดเขามามสวนรวมในกระบวนการคานเชนกน มบนทกการเดนทางของชาวตางชาตทเดนทางมายงภมภาคนทงชาตตะวนตกและจนทไดเดนทางมายงดนแดนเวยดนามตอนใตในชวงเวลานนกลาวตรงกนวา เมองฮอยอน (Hoi-An) หรอ ไฟโฟ (Faifo) เปนเมองทาส าคญของเวยดนามตอนใต อาทเชน ปวเวอร พอคาชาวฝรงเศสไดระบถงฮอยอนวา “เปนเมองทส าคญอนดบทสองรองจากเมองเวทเปนเมองหลวงของอาณาจกรและในเมองเตมไปดวยพอคาชาวจน” (Tana and Reid (Ed.),1995 : 77) หรอพระภกษดาชานไดกลาวถงเมองฮอยอนไววา “เมองฮอยอนเปนเมองทานานาชาต” (Tana and Reid (Ed.),1995 : 58) ทเปนเชนนเพราะนโยบายการปกครองของตระกลเหงยนสงเสรมใหการคาเปนรายไดหลกของอาณาจกร ใชรายไดทไดจากการคาทางทะเลเพอเสรมสรางความมนคงทางการเมอง จงท าใหเจาตระกลเหงยนเปนผทมบทบาทส าคญการคาดงกลาว นอกจากนนบรเวณเวยดนามตอนใตเปนพนททงายตอการเขาถงและเปดรบผคนจากภายนอกมากกวาพนทเวยดนามตอนเหนอทเขาถงไดยากกวาจงมผคนจากทตาง ๆ เขามาท าการคาในบรเวณเวยดนามตอนใตอยางมาก ท าใหเวยดนามตอนใตมความหลากหลายของกลมคน จนเกดเปนชมชนการคาทส าคญในเวลาตอมา

วตถประสงคของการศกษา 1. ศกษาถงปจจยทท าใหเวยดนามตอนใตในชวงครสตศตวรรษท 15-18 เปดรบการคาทางทะเล 2. ศกษาลกษณะเศรษฐกจแบบการคาของดนแดนเวยดนามตอนใตในชวงครสตศตวรรษท 15-18 3. ศกษาความส าคญของเมองทาฮอยอนในฐานะเมองทาการคาส าคญของดนแดนเวยดนามตอนใตและภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต



ประโยชนของการศกษา สามารถเหนถงปจจยทสงผลใหดนแดนเวยดนามตอนใตในชวงครสตศตวรรษท 15-18 มบทบาทดานการคาสงและแสดงใหเหนถงการเปนเมองทาการคาทส าคญของดนแดนเวยดนามตอนใตทมพฒนาการทางประวตศาสตรของพนททแตกตางไปจากทางตอนเหนอไดชดเจนมากขน วธการศกษา การศกษาบทความชนนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง ประวตศาสตรเวยดนามตอนใตตงแตครสตศตวรรษท 8 ถงกลางครสตศตวรรษท 20 โดยใชการศกษาตามระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร เพอน าเสนอตามแนวทางประวตศาสตรเชงพรรณนาวเคราะห โดยรวบรวมเอกสารชนตนและหลกฐานประเภทอนๆ เชน วทยานพนธ บทความ การวจยตาง ๆ และวารสาร โดยน าขอมลและหลกฐานทไดมาท าการวเคราะห นยามศพทเฉพาะ ดนแดนเวยดนามตอนใต ตามการศกษาน หมายถง พนททอยภายใตเสนขนานท 17 องศาลงมาตามการแบงของสนธสญญาเจนวาในค.ศ.1954 โดยขอบเขตของการศกษาในบทความนหมายถงบรเวณทตระกลเหงยนไดลงมาท าการปกครองทางตอนใตในชวงระหวางครสตศตวรรษท 16-17 หรอทเรยกกนอกชอหนงวาโคชนไชนา (โคชนจน) ซงเปนคนละพนทกบโคชนไชนาหรอโคชนจนในปจจบน เพราะในชวงเวลานนศนยกลางการปกครองของตระกลเหงยนจะอยบรเวณเมองแทนหฮวาและกวางนาม (บรเวณเมองเว (Hue) ในปจจบน) เทานน สวนพนทโคชนไชนาในปจจบนทตดกบชายแดนของกมพชาตองอาศยการเคลอนตวของชาวเวยดลงทางใตอกและสามารถเขายดครองไดราวกลางครสตศตวรรษท 17 และ18 เปนตนมา ดงนนเพอความเขาใจทงายขนในบทความนจะขอใชค าโคชนจนในความหมายเดยวกนกบค าวาดนแดนเวยดนามตอนใต ผลการศกษา นบตงแตครสตศตวรรษท 15 เปนตนมา หลงจากทสามารถผนวกอาณาจกรจามเขามาเปนสวนหนงของอาณาจกรไดเวยด การอพยพลงไปตงหลกแหลงในพนทเวยดนามตอนใตของชาวเวยดไดเกดขนอยางตอเนอง อาณาจกรไดเวยดในรชสมยของจกรพรรดเลทนตง (Le Thanh Tong, ค.ศ.1460-1497) สถาบนกษตรยในยคศกดนาถอไดวาเจรญสงสด แตหลงจากสมยของพระองคแลวราชส านกตองประสบกบปญหาทางดานตาง ๆ อ านาจทควรจะรวมศนยอยทองคจกรพรรดกลบตกอยในมอของกลมผน าทองถน โดยสองตระกลส าคญคอ ตระกลตรนห (Trinh) ทมฐานอ านาจอยทางตอนเหนอและตระกลเหงยน (Nguyen) ทมฐานอ านาจอยทางตอนใต จนน ามาสการแยกอาณาจกรเวยดนามตอนใตในเวลาตอมา (ดภาพท 1 ประกอบ) และเกดการอพยพลงไปตงถนฐานทางตอนใตของชาวเวยดระลอกใหญทสดระลอกหนง พนทบรเวณเวยดนามตอนใตในบรเวณทตระกลเหงยนปกครองหรอโคชนไชนาถกเรยกในทแตกตางกนออกไปตามการออกเสยงของชาตตาง ๆ เชน โทเม ปเรสชาวโปรตเกสเรยกวา Cauchy Chyna (Pires,1944 : 114) หรอทชาวฝรงเศสเรยกวา Cochi ไมมหลกฐานทแนชดวาท าไมถงไดกลายเปนโคชน แตนกวชาการชาวเวยดนามเหงยนดญเดว (Nguyen Dinh Dau) สนนษฐานวาในชวงเวลานนทอนเดยกมเมองชอโคชนเชนเดยวกน ดงนนการทชาวตะวนตกเรยกเมองโคชนตรงบรเวณเวยดนามตอนใตวาโคชนไชนามาจากเมองโคชนทอยใกลกบไชนา (จน) (Nguyen Dinh Dau,2009 : 63) นบตงแตชวงครสตศตวรรษท 15 เปนตนมา หลงจากทไดมการเคลอนตวลงมาปกครองดนแดนใหมทางตอนใตแลว รฐทตระกลเหงยนปกครองนาจะเปนทรจกของบรรดาชาตตาง ๆ และเรมมบรรดาพอคาเขามาท าการคาอยพอสมควร



ภาพท 1 แผนทเวยดนามหลงจากทมการแบงออกเปนสองอาณาจกรในครสตศตวรรษท 17 เปนตนมา

หลงจากการเคลอนตวลงมาตงถนฐานทางตอนใตภายใตการน าของเจาตระกลเหงยน ทมา : Pornpen Hantrakool (2007), 426.

1. ปจจยทท าใหเวยดนามตอนใตในชวงครสตศตวรรษท 15-18 ใชการคาเปนฐานเศรษฐกจของรฐ 1.1 การขาดแคลนแรงงานในการเพาะปลก พนทเวยดนามตอนใตของตระกลเหงยนในชวงทลงมาตงถนฐานในระยะแรกเสยเปรยบพนททางตอนเหนอของตระกลตรนหในแทบทกดาน ทงดานอ านาจการปกครองททางเหนอมการสถาปนาอ านาจรฐทความเขมแขงและมนคงมายาวนานกวา ในขณะททางตอนใตตองลงไปตงถนฐานใหมในพนทของชาวจามยงคงตองมการปะทะกบชาวจามเพอขยายดนแดนลงทางใตทงยงตองรบมอกบการบกของตระกลตรนหทางตอนเหนออยางตอเนอง จงสงผลใหการปกครองในชวงแรกของตระกลเหงยนเนนไปในรปแบบของรฐทใชอ านาจทหารในการบรหารเปนหลก จงสงผลใหผชายสวนใหญในอาณาจกรเวยดนามตอนใตเปนทหารรวมไปถงผทมความช านาญงานฝมอดานตาง ๆ ดวย ดงทพระภกษจน ดาชาน (Da Shan) ทไดเดนทางเขามาในชวง 1694-1695 รายงานวา “ชางฝมอในอาณาจกรทงหมดเปนทหาร” (Tana and Reid (Ed.),1995 : 56) นอกจากนนพระภกษดาชานยงใหขอมลทสะทอนเหนวาพนทเวยดนามตอนใตนน ผชายในหมบานสวนใหญตองมาเปนทหารหรอมาท างานใหแกรฐ

“...ทกเดอนมนาคมและเมษายน กองทพจะไปตามหมบานเพอหาทหาร โดยคนทอายมากกวา 16 ปจะถกพาตวมาทกองทพ ... หลงจากทฝกทกษะการเปนทหารเรยบรอยแลว ทางราชส านกจะสงพวกเขาไปฝกทางดานทกษะอน ๆ ... ในยามสงครามพวกเขาคอทหารของกองทพแตเมอไมมสงครามพวกเขาตองท างานใหแกรฐ พวกเขาไมสามารถกลบไปอยกบครอบครวไดจนกวาอายจะถง 60 ป ครอบครวของพวกเขาไดรบอนญาตไดเพยงมาเยยมและน าเสอผามาใหเทานน...บางครอบครวใหลกของตนไปบวชเปนพระเพอหลกเลยงการเปนทหาร...” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 56)

จากขอความนสะทอนวาแรงงานทสามารถท าการผลตทเหลออยในหมบานจะมเพยงเดก ผสงอายและผหญงเปนหลก เพราะผชายอนเปนก าลงส าคญตองถกเกณฑไปเปนทหารในกองทพในชวงแรกของการตงถนฐานทยงคงมการส



รบระหวางทางเหนอและทางใตอย แรงงานทเหลออยนอาจพอเพยงทจะท าการเพาะปลกเพอเลยงชมชนในระดบทด ารงชพอยไดและอาจเพยงพอทจะแลกเปลยนในระดบทองถน แตไมเพยงพอทจะเปนแหลงรายไดใหกบรฐไดอยางพนททางเหนอทท าเกษตรกรรมเปนหลก อกทงในยามทมการท าสงครามผลผลตบางสวนตองถกน าไปเลยงดทหารเหลานนดวย นอกจากน ท าเลทตงของเวยดนามตอนใตในระยะแรกทชาวเวยดอพยพลงมาทางใตนนอยตอนกลางของประเทศเวยดนามในปจจบน ซงเปนพนททตงอยระหวางภเขาและทะเลจงไมมแหลงผลตกวางขวางพอทจะท าเกษตรกรรมขนาดใหญเหมอนทางลมแมน าแดงของทางเหนอ การเกษตรจงไมนาจะเปนหนทางในการอยรอดของศนยอ า นาจใหมในเวยดนามตอนใตในระยะแรกน จงท าใหผน าของเวยดนามตอนใตตองหนไปพงพาแหลงรายไดทางดานอน

1.2 ปญหาดานการจดเกบภาษ

การจดเกบภาษทเปนแหลงรายไดหลกแบบดงเดมของรฐซงจะมาจากภาษรายหวและภาษทดน โดยตองอาศยความรวมมอจากผปกครองทองถนหรอหวหนาหมบานในการรวบรวมและจดเกบ เลกวโดน (Le Quy Don) ขาราชการของเวยดนามเหนอไดใหขอมลการจดเกบภาษไววา “ทางตระกลเหงยนมการแตงตงตวแทนในการจดเกบภาษทเรยกวา “เทองเทน” (toung than) ... ซงใครมเงนจายกสามารถซอต าแหนงได” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 108) ซงเปนการเปดโอกาสใหคนเขามาแสวงหาผลประโยชนจากชองวางตรงนได ในสวนของภาษทดนมการเกบตามความอดมสมบรณของพนทหากบรเวณใดมความสมบรณมากจะตองเสยภาษมาก สวนภาษรายหวเกบจากผชายในวยทสามารถท างานในหมบาน พระภกษดาชานไดใหขอมลเกยวกบการจายภาษเหลาน เชน “...หากท าการผลตขาวได 70-80 เปอรเซนตตองสงใหกบรฐสวนกลาง หรอถาหากจบปลาหรอตดไมไดมากเทาใดตองมสงมอบใหกบหวหนาหมบานทงหมดจะไดรบเพยงสวนแบงของพวกเขาเทานน...” (Tana and Reid (Ed.),1995: 58) แตปญหาทส าคญทพบมากทสดคอหากเมอใดทมการเรยกเกบภาษสงมากจะเกดการหลบหนของผคนออกจากหมบานไปยงพนทมการเรยกเกบภาษหรอมความเขมงวดนอยกวา โดยเหตการณนพบไดมากในชวงครสตศตวรรษท 18 ตามรายงานของปวเวอร (Poivre) พอคาชาวฝรงเศสวา “...ผลของการเกบภาษทสงมากท าใหอาณาจกรตองสญเสยคนไปทกวน ชาวโคชนจนจ านวนมากออกจากถนฐานของตนไปยงหมเกาะเพอนบาน บางกหลบหนไปยงภเขาในกมพชาและบางกหนไปไกลถงสยาม... ” (Tana and Reid (Ed.),1995: 73-74) สะทอนใหเหนวาปญหาวาเมอใดหากรฐมจดเกบภาษทเพมกจะเกดการหลบหนของผคนออกไปยงดนแดนอนจงดเหมอนวารายไดจากภาษรายหวและทดนไมอาจเปนพงพาใหเปนรายไดหลกของรฐได จากปญหาการทเกดจากการผลผลตสวนเกนดานการเกษตรมไมมากพอเนองจากแรงงานสวนใหญตองไปเปนทหารรบใชอาณาจกร ประกอบกบลกษณะทางสภาพแวดลอมของศนยกลางในตอนนนเปนทราบแคบ ๆ ตงอยระหวางภเขาและทะเลจงท าใหไมสามารถท าการผลตไดอยางเพยงพอทจะเปนพนฐานเศรษฐกจใหกบผน าตระกลเหงยน การเกษตรกรรมจงยงไมใชแหลงรายไดหลกทส าคญของเวยดนามตอนใตในชวงเวลานน รวมทงปญหาดานการจดเกบภาษทไมเตมทจงท าใหไมอาจพงพาใหเปนแหลงรายไดหลกไดเชนกน ดงนนจงเกดค าถามวาศนยอ านาจการปกครองของตระกลเหงยนในบรเวณเวยดนามตอนใตสามารถด ารงอยไดอยางไรโดยไม สามารถพงพารายไดหลกจากการท าการเกษตร ทงยงตองจดซออาวธจากบรรดาชาตตะวนตกและเสบยงอาหารเพอท าสงครามกบทางตอนเหนออกดวย แตในบรรดาปญหาตาง ๆ ทตองประสบ พนทของเวยดนามตอนใต (โคชนจน) ยงปรากฎความโชคดอยบางเพราะท าเลทตงอยในจดยทธศาสตรทส าคญในการเดนทางระหวางจนและญปน โคชนจนสามารถแสวงหาผลประโยชนจากการคาระหวางสองชาตไดอยางเตมทโดยทไมตองพงพารายไดดานอน ๆ ดงนนการคานาจะเปนหวใจส าคญของความอยรอดของรฐในเวยดนามตอนใตในขณะนนโดยเหนไดจากการเขามาของบรรดาพอคาชาตตาง ๆ โดยเฉพาะจนและญปนทเขามาท าการคาในบรเวณโคชนจนจนท าใหเกดเมองทาทส าคญอยางเมองฮอยอน (Hoi An)



2. เศรษฐกจแบบการคาของดนแดนเวยดนามตอนใต ในชวงครสตศตวรรษท 15-17 เปนชวงระยะเวลาทตลาดทงในยโรปและจนมความคกคกและเตบโตเปนอยางมาก ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมทตงอยระหวางเสนทางการคาของทงสองแหงอกทงยงสามารถเดนทางเขาถงไดงายประกอบกบมสนคาทเปนทตองการจงไดรบความนยมและแวะเวยนมาท าการคาอยางมากมาย กอใหเกดเมองทาการคาส าคญของภมภาคหลายแหง ซงเวยดนามตอนใตไดเขามามสวนรวมในกระบวนการการคาของภมภาคนดวยเชนกน ในชวงแรกทราชวงศเลท าการปกครอง ผปกครองราชวงศเลมนโยบายจ ากดการคาและพยายามกดกนไมใหพอคาตางชาตเขามาท าการคาในอาณาจกร แตเมอสถานการณเปลยนแปลงไปมการคนพบเสนทางการเดนเรอจงท าใหชาตยโรปสามารถเดนทางมายงภมภาคเอเชยไดงายและเรวขนและนโยบายการคาของจนทเปดกวางขนจงไมอาจตานทานการไหลเขามาของบรรดาพอคาตางชาตได ประกอบกบรายไดทงทางดานเกษตรกรรมและภาษไมสามารถพงพาใหเปนแหลงรายไดหลกไดจงท าใหผปกครองเวยดนามตอนใตตองแสวงหาผลประโยชนจากการคาเหลานเพอน าไปใชการบรหารจดการของรฐทตนปกครองอย นบตงแตชวงครสตศตวรรษท 16 เปนตนมา เรมมพอคาและมชชนนารชาวตะวนตกเดนทางเขามายงเวยดนามมากขน ทงเจาตระกลตรนหและตระกลเหงยนตางพยายามพฒนาและแขงขนระบบเศรษฐกจทส าคญขนมาซงแตกตางจากนโยบายของราชวงศเลทจ ากดการคา ซงการคาทงภายในและภายนอกของทงสองดนแดนมการพฒนาขนมาก ดงทปวเวอรไดกลาวถงความร ารวยของกษตรยแหงโคชนจนหรอเจาตระกลเหงยนไววา “กษตรยแหงโคชนไชนาเปนกษตรยและราชวงศทรวยทสดในโลก” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 68) เพราะสามารถเขาไปจดการควบคมและแสวงหาผลประโยชนจากการผกขาดการคาเอาไวได ล ทานาไดกลาววาระบบเศรษฐกจของโคชนจนเปนระบบเศรษฐกจแบบน าเขาและสงออก เพราะสนคาประมาณ 1 ใน 3 ของสนคาทมชอเสยงของโคชนจนไมไดมการผลตในโคชนจนแตอยางใด แตมการน าเขาสนคามาจากหลากหลายท เชน หนงกวางจากสยาม จนทนเทศจากหมเกาะบนดา เปนตน (Tana, 1998: 78-79) ซงแสดงใหเหนวาพนทโคชนจนเปนบรเวณทมการน า เขาและแลกเปลยนสนคาจากทวภมภาคเพอตอบสนองความตองการของพอคาโดยเฉพาะจนและญปนทเขามาท าการคาในบรเวณพนทน สนคาทเปนทรจกของโคชนจนและสามารถท าก าไรไดอยางมากคอ ไมกฤษณา ซงปวเวอรไดกลาววา “ไมกฤษณาคณภาพดจะเปนของกษตรยซงเปนผเดยวทสามารถจะท าการขายได ซงมมลคาถง 60-80 quan ตอ kati สวนคณภาพทรองลงมาราคากจะลดลง ... ไมกฤษณาของโคชนไชนาสวนใหญไดมาจากลาวและจามปาซงมความหอมมากกวาของสยามและของมะละกา...” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 91) ไมกฤษณาเปนสนคาทมาจากดนแดนตอนในหรอทสงของพวกลาวหรอจามไมใชสงทโคชนจนสามารถผลตไดเองตองอาศยความสมพนธระหวางรฐในระบบบรรณาการในการจดหาสนคาจากตอนในออกมาสภายนอก ในระยะแรกการคาขายไมกฤษณาด าเนนไปอยางอสระแตเมอเรมหาไดยากมากขนและเปนทตองการของตลาดจนและยโรป เจาตระกลเหงยนจงท าการผกขาดการคาไมกฤษณาไวและสรางความมงคงใหแกเจาตระกลเหงยนอยางมาก (Tana, 1998: 79) ผาไหมเปนสนคาอกชนดทมความตองการและซอหาในโคชนเปนอยางมาก ตามทโทเม ปเรสไดบนทกไว “พวกเขามไหมดบทมสสนและมปรมาณทมากมาย” (Pires, 1944: 115) โดยเฉพาะความตองการจากตลาดญปน มการแบงชนดและคณภาพของไหมตามระยะเวลาทเกบเกยวและราคากแตกตางกน ไหมเหลานสามารถหาซอขายไดงายเพราะชาวญปนทอาศยอยทฮอยอนจดหาเอาไวใหแลว แตคณภาพของผาไหมท โคชนไชนาผลตไดอาจมคณภาพไมดนกแตบรรดาพอคายงสามารถท าก าไรจากการขายไดอยางมากจนท าใหบรรดาชาตตะวนตกตองการเขามามสวนรวมในการคาไหมดวย



ทองค าเปนอกสนคาหนงทชาวยโรปนยมและมกกลาวถง โทเม ปเรส ไดระบไววา “ทองค าและเงนในโคชนจนพบไดมากกวาทจาม” (Pires, 1944: 115) ในขณะทปวเวอรไดกลาววา “โคชนจนเปนเมองแหงทองค า โดยเฉพาะตามภเขา ... คนพนเมองสามารถพบเหนทองค าตามผวดน หรอในชวงทฝนตกหนกกจะชะลางผงทองมาตามกระแสน า” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 90) อยางไรกตาม ถงแมทองค าจะเปนทนยมและกลาวถงในบรรดาชาวยโรปแตกลบพบวาปรมาณการสงออกทองค ากลบมไมมากนกเนองจากอตราภาษทสงและราคาของทองค าทผนแปรไปตามฤดกาลการคา (Tana, 1998: 80) แตกถอไดวาเปนสนคาอกอยางหนงทดงดดพอคาตางชาตใหมาโคชนจน

นอกจากนนในพนทโคชนจนยงมสนคาอกหลายประเภท ตามทปวเวอรบนทกไว เชน พรกไทย มปรมาณมากและคณภาพด งาชางทตองซอขายกบผปกครองเทานน ผาฝายทคนจนนยมน าไปผลตเปนเสอผา เหลกใชในการหลอมเพอท าอาวธสามารถหาไดในพนทแตคนพนเมองนยมทองแดงมากกวา เครองไมตาง ๆ เนองจากตงอยใกลกบภเขาทอดมไปดวยตนไมจงมกน ามาท าเปนเครองประดบตกแตง มราคาถกแตตดทการขนสงยากล าบาก คราม คณภาพไมคอยดนก นยมใชในการท าความสะอาดผา สยอม สามารถพบเหนไดทกทและมการเตบโตคอนขางเรว โดยนยมใชดอกไมแหงชนดตาง ๆ มาท า โดยชาวจนมความช านาญในการท าสยอมมากจนสามารถท าก าไรจากการน ากลบมาขายยงโคชนจนไดกวา 400-500 เปอรเซนต และหวายหรอเครองหวาย ไมไดมการผลตทละเอยดมากนก ชาวพนเมองนยมใชท าทอยอาศยหรอใชในการผกเรอ (Tana and Reid (Ed.), 1995: 92-94) สวนโทเม ปเรส ยงไดระบถงสนคาอกชนดทสามารถท าก าไรไดและพบไดทวไปคอ ดนปน โดยกลาววา “กษตรยทนมกท าสงคราม...ดนปนจงเปนทนยมใชในพนทเปนอยางมาก .... และมมลคาทางการคาสง” (Pires, 1944: 115)

เหนไดวาในพนทเวยดนามตอนใต (โคชนจน) เปนสถานททมการคาขายและรวบรวมสนคาทหลากหลายมาจากสถานทตางๆ มาตงแตครสตศตวรรษท 16 อยางไรกตาม ตอมาในชวงครสตศตวรรษท 17 เรมเหนการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจการคาของโคชนจน กลาวคอ นอกจากจะท าหนาทเปนเมองทาแลกเปลยนสนคาจากแหลงตางๆ ดงกลาวแลว ยงเรมมการผลตเพอสงออก ไดแก น าตาลซงเปนสนคาทมการผลตเพอสงออกทส าคญของเวยดนามตอนใต แมวาออยจะเปนพชทมการเพาะปลกกนมานานแลว แตวธการฟอกน าตาลของจนเพงมการเผยแพรไปยงพนทต าง ๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมทงเวยดนามตอนใตไดไมนานนก หลงจากนนจงท าใหเรมมการหนมาเพาะปลกออยเพอน ามาผลตน าตาลมากขนเพราะสามารถท าก าไรไดมากกวา ปวเวอรไดกลาววา “น าตาลเปนสนคาทมปรมาณมากและสามารถหาซอได...และเปนน าตาลคณภาพด พอคาจนสามารถท าก าไรจากการน าน าตาลกลบไปขายยงประเทศตนไดกวา 30 ถง 40 เปอรเซนต” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 93) ซงสะทอนใหเหนถงปรมาณความตองการน าตาลทผลตจากเวยดนามตอนใตในตลาดจนเปนอยางมาก นอกจากจนแลวญปนเปนตลาดทมความตองการน าตาลเชนเดยวกน โดยทโคชนจนเปนผสงออกน าตาลรายส าคญใหแกญปน

การเพาะปลกออยเพอท าน าตาลในชวงครสตศตวรรษท 17 สงผลกระทบตอการผลตขาวซงประสบปญหาการขาดแคลนแรงงานในการเพาะปลกอยกอนแลว หลงจากทน าตาลกลายเปนสนคาสงออกทส าคญ พนทปลกขาวบางสวนกถกน าไปเพาะปลกออย ท าใหพนทในการปลกขาวรวมทงปรมาณผลผลตในประเทศลดลงอก ท าใหบางครงไมมขาวเพยงพอตอการบรโภคภายในประเทศ จะเหนไดวาชวงครสตศตวรรษท 17 เรมเหนแนวโนมของการน าเขาขาวทงจากเขมรและสยามมาเพอบรโภคภายในประเทศมากขน (Tana, 1998: 84) และเกดปญหาความอดอยากในชวงปลายครสตศตวรรษท 17 เนองจากปรมาณขาวไมเพยงพอ ตามทพระภกษดาชานไดระบไว “ผคนทอยทนมความทกขยาก ทดนมจ ากดและการผลตขาวไมเพยงพอตอการเลยงคนในทองถน ... พวกเขาไมเคยกนขาวไดเพยงพอ ปลา กง ผก ผลไมจงถกกนเพมเตมจากขาวทมปรมาณจ ากด” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 58)

สถานการณตาง ๆ เหลานกดขนหลงจากทผปกครองเวยดนามสามารถขยายดนแดนลงไปยงทางตอนใตบรเวณทลมปากแมน าโขงไดอยางสมบรณในชวงกลางครสตศตวรรษท 17 ถงปลายครสตศตวรรษท 18 เปนตนมา (ตาม



นโยบายมงลงใต-Nam Tien ทเปนการเคลอนตวลงไปตงถนฐานยงพนททางใตของชาวเวยดนาม มการจดตงเปนเขตปกครองรวมทงสงผคนลงไปตงรกราก) และในครสตศตวรรษท 19 ทางการมการสงเสรมใหผคนลงไปตงถนฐานรวมทงบกเบกพนทไดตามตองการ (อนนทธนา, 2541: 27-28) ทงน เมอประกอบกบอ านาจของตระกลเหงยนในเวยดนามตอนใตมความมนคงขน ท าใหผน ากลบมาใหความสนใจในการท าเกษตรกรรม ประกอบกบพนทลมปากแมน าโขงเปนบรเวณทมความอดมสมบรณมากจนสามารถพฒนาใหกลายเปนแหลงเพาะปลกทส าคญของรฐไดในทสด

จากขอมลทบรรดานกเดนทางตางชาตทไดเขามายงดนแดนเวยดนามตอนใตจะเหนไดวาสงทท าใหเวยดนามตอนใตสามารถด ารงอยมาไดในชวงหวเลยวหวตอของการสรางรฐคอระบบเศรษฐกจแบบการคา (Tana, 1998: 85) โดยเฉพาะการคากบตางประเทศ ความเปนอยของรฐไมสามารถพงพาการเกษตรไดอยางเตมทเพราะตดขดดวยปญหาหลายปจจยทงดานแรงงานและพนทในการเพาะปลกทยงคงมจ ากด ผปกครองสามารถสรางความมงคงจากการขายคาทตนผกขาดรวมทงยงหารายไดจากการจดเกบภาษการคาไดเปนจ านวนมากจากทเลกวโดนบนทกไววา “หลงจากทตระกลเหงยนครอบครองพนทน (กวางนาม) พวกเขาไดรบผลประโยชนอยางมากจากการเกบภาษเรอทเขามาท าการคา ” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 115)

ดงนนพอจะกลาวไดวาการทเวยดนามตอนใตสามารถด ารงอยไดหลงจากทแยกตวออกจากทางเหนอในครสตศตวรรษท 15 คอการมระบบเศรษฐกจแบบการคาไมใชระบบเศรษฐกจแบบเกษตรกรรม โดยเวยดนามตอนใตมการเปดรบกบการท าการคามากกวาดนแดนทางตอนเหนอ เพราะในชวงเวลาดงกลาวพนทเวยดนามใตยงไมมอ านาจการปกครองทมนคงนกอกทงยงคงมการสรบกบดนแดนทอยทางเหนออยางตอเนอง แรงงานส าคญในการเพาะปลกไดถกดงไปเปนทหารและท างานรบใชผปกครอง (คงมการน าก าลงเหลานไปเปนแรงงานในเพาะปลกใหแกรฐบางแตไมอาจพงพาใหเปนแหลงรายไดหลกของรฐทแนนอน ผน าตระกลเหงยนจงตองหนไปพงพารายไดทมาจากการคาเปนหลก) และนบตงแตครสตศตวรรษท 15 เปนตนมา ตรงกบชวงเวลาทการคาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเจรญรงเรองอยางมากและท าเลทตงของดนแดนเวยดนามตอนใตตงอยในเสนทางการคาทส าคญ จงท าใหเกดเมองทาการคาทส าคญอยางเมองฮอยอนขน ดนแดนเวยดนามตอนใตสามารถหารายไดจากการคาไดอยางมากเหนไดจากบรรดาพอคาทไดเขาท าการคาและสนคาทถกรวบรวมมาจากหลายพนท รวมถงรายไดจากการเกบภาษการคา ทกคนในดนแดนเขามามสวนรวมในการท าการคาทงในระดบผปกครอง ขนนาง หรอชาวบานทว ๆ ไป โดยเฉพาะผหญงเปนผมบทบาทในการคาระดบทองถนมากขนชวยผสานการคาระดบภายใน โดยพอคาตางชาตนยมแตงงานกบผหญงชาวเวยดซงสามารถชวยเหลอการคาเปนอยางด (Tana and Reid (Ed.), 1995: 50) แตการทรฐพงพาการคาเพยงอยางเดยวกอาจท าใหเกดปญหาไดเนองจากไมอาจควบคมปจจยทมาจากภายนอกได ซงจะกระทบตอความมนคงของรฐในอนาคตไดเชนกน

3. เมองฮอยอน (Hoi An) ในฐานะเมองทาส าคญแหงหนงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต นบตงแตครสตศตวรรษท 16 เปนตนมา บรรดาพอคาและมชชนนารจากชาตตะวนตกไดเดนทางมายงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเพมขนอยางมากรวมทงเวยดนามดวย ซงตรงกบชวงทเวยดนามตอนเหนอและตอนใตตางแขงขนกนพฒนาทางเศรษฐกจในดานตาง ๆ โดยเฉพาะทางดานการคากบตางประเทศโดยไมสนตอนโยบายหามท าการคาของราชวงศเลแตอยางใด และเมอสถานการณการเมองบบบงคบใหเกดความจ าเปนในการหาเงนเพอท าสงคราม ตระกลเหงยนจงด าเนนนโยบายเปดทางการคาและเมองฮอยอนไดถกเลอกใหเปนศนยกลางการคาและเมองทาทส าคญของโคชนจนเพอแขงขนกบตงเกย ฮอยอนมชอเรยกอยหลายชออาท แกแจม (Ke Chiem) แกเจยม (Ke Chiem/Ke Chim) โหยอนโฟ (Hoi An Pho) ไฟโฟ (Faifo) หรอเฟยโฟ (Feifo) เปนตน แตชอทรจกกนเปนอยางดคอฮอยอนกบไฟโฟ (เงวยนจธง,2542 : 9) โดยพระภกษดาชานกลาววา “เมองฮอยอนเปนเมองทานานาชาต” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 58) รวมทงปวเวอรพอคาชาวฝรงเศสไดระบถงฮอยอนวา “เปนเมองทส าคญอนดบทสองรองจากเมองเวทเปน



เมองหลวงของอาณาจกรและในเมองเตมไปดวยพอคาชาวจน” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 77) สะทอนใหเหนความส าคญของฮอยอนในฐานะทเปนเมองทาทส าคญของบรเวณเวยดตอนใตไดเปนอยางด

ฮอยอนตงอยรมฝงแมน าทโบน (Thu Bon) อยหางจากทะเลประมาณ 5 กโลเมตร เรมเปนทรจกโดยทวไปในชวงครสตศตวรรษท 16 แตในความเปนจรงเมองฮอยอนมความเกาแกกวานนมาก จากการสบคนทางโบราณคดพบวาฮอยอนเคยทเปนทตงของเมองทาของอาณาจกรจามมากอนโดยมทตงอยระหวางเมองตราเกยวและศาสนสถานส าคญ มเซน จงมโบราณสถานของจามหลงเหลออยเปนจ านวนมาก เมองทาของจามเปนจดแวะพกทส าคญกอนทจะเดนทางขนตอไปยงทางตอนเหนอ ดงนนเมอตระกลเหงยนขยายอทธพลลงทางตอนใตในเวลาตอมาจงไดเลอกฮอยอนเปนศนยกลางการคาสบตอมา

ฮอยอนตงอยในจดกงกลางระหวางจนและญปน อนเปนเสนทางการเดนเรอนานาชาตทส าคญเสนทางหนง โดยท าหนาทเปนตลาดพกสนคาทจะมการขนสงระหวางจนและญปนเพราะทงสองประเทศมนโยบายหามท าการคาโดยตรงระหวางกน ดงนนการจะซอขายสนคาจงตองมานดพบกนทเมองฮอยอน จงมชาวจนและชาวญปนเดนทางเขามาท าการคาทฮอยอนอยางคกคก ตามทพระภกษดาชานไดพบเหน “ผคนทเดนตามทองถนนลวนมาจากฟเจยน (Fujian) และแตงกายตามลกษณะของชาวหมง” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 58) นอกจากนนผปกครองตระกลเหงยนไดมการจดสรรทดนเพอใหชาวจนและญปนสามารถตงชมชนการคาทแยกจากกนได ดงนนในชวงครสตศตวรรษท 17 ชาวญปนไดเขามาตงถนฐานและเปดกจการการคาของกลมตนขน ในบนทกของดาชานระบถง “สะพานญปน” (Japanese Bridge) (Tana and Reid (Ed.), 1995: 58) ซงสะพานทสรางขนเพอเชอมโยงการคาระหวางชมชนญปนและชมชนชาวจนทอยระหวางสองฝงแมน า เมองฮอยอนจงกลายเปนสวนหนงของเครอขายการคาทส าคญแหงหนงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต การซอขายและสงออกสนคาเปนกจกรรมหลกของเมองฮอยอนเพราะมความสะดวกในการขนสง ตามทปวเวอรไดพบ “เรอส าเภาจนและเรอทองถนทสามารถจอดเรอตรงทาเรอและขนถายสนคาไดอยางสะดวก” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 94) และมความหลากหลายของสนคาทองถนนอกจากสนคาหลกทบรรดาพอคาสามารถหาซอไดทนตามทดาชานบรรยายไว “ทงเมองแนนไปดวยกจกรรม ปลา กง ผกและผลไมเขามาไมหยด ยา ผกและผลไมทหาไมไดจากทอนกพบไดทน” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 59) และสนคากมปรมาณมากอยางทเลกวโดนขาราชการเวยดนามจากทางเหนอบนทกไว “ทน (ฮอยอน) มสนคามากมาย เรอเปนรอยล ากไมสามารถขนสนคาเหลานไดหมด” (Tana and Reid (Ed.), 1995: 116) ซงสะทอนใหเหนภาพการคาขายทคกคกภายในเมองไดเปนอยางด ฮอยอนจงเปนเมองทาทมการน าสนคาจากตอนในและทสงออกมาท าการคายงภายนอกโดยเฉพาะสนคาทมมลคาสงอยางจ าพวกของปาทหายาก เชน งาชาง ไมกฤษณา เปนตน พอคาชาวจนและญปนจะเดนทางเขามาในชวงลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดมาโดยตองพ านกอยทฮอยอนประมาณ 4 เดอนเพอรอลมทางใตพดมาเพอพาพวกเขากลบประเทศของตน โดยชวงทมการคาจะเรมประมาณมนาคมจนถงพฤษภาคมและชวงทพอคาจะเดนทางกลบอยประมาณชวงกรกฏาคมถงสงหาคม ดงนนเมองฮอยอนจงเปนจดแวะพกทส าคญเพราะตงอยทางโคงของแมน าทสามารถชวยก าบงลมมรสมได นอกจากพอคาจนและญปนแลวยงมชาวโปรตเกสทเขามาตงถนฐานและท าการคา (Schweyer, 2011: 150) แตพอคาจนและญปนสามารถครอบครองพนทการคาไดมากกวา แตเมอญปนประกาศปดประเทศดวยนโยบายโดดเดยวตนเองในสมยโชกนโตกกาวะในชวงครสตศตวรรษท 17 ชมชนของพอคาจนจงเจรญขนมาแทนทพอคาชาวญปน ฮอยอนยงเปนเมองแรกๆ ของโคชนจนทเปดรบศาสนาครสตโดยมการเรยนผานภาษาทองถน ในค.ศ.1625 อเลกซอง เดอ โรดส (Alexandre de Rhodes) บาทหลวงชาวฝรงเศสไดเขามาแวะพกและเรยนภาษาทเมองฮอยอน มการถอดเสยงภาษาเวยดนามจนกลายเปนตวอกษรกวกหงอ (Quoc Ngu) ทใชจนมาถงปจจบน หลงจากทเพกเฉยตอนโยบายหามท าการคาของราชวงศเลและท าใหฮอยอนกลายเปนเมองทาการคาทส าคญและยงสามารถสรางรายไดทง



ดานภาษและขายสนคาไดอยางมหาศาลจงพบวาทเมองฮอยอนตระกลเหงยนไดมการตงผแทนการคาเพอควบคมกจกรรมการคาทงหมด มการจดเกบภาษขาเขา-ออกตามอตราทก าหนด นอกจากนนตระกลเหงยนไดเขามาท าการผกขาดการคากบตางประเทศโดยสนคาทผลตในประเทศตองถกสงมาเกบทคลงทฟซวน (Phu Xuan) หรอเมองเว (เงวยนจธง, 2542 : 12) รวมทงสนคาบรรณาการทไดรบมาจากทตาง ๆ และสนคาทหายาก เชน งาชาง นอแรด เปนตน ตองน ามาขายใหแกตวแทนของตระกลเหงยนเทานน การคากบตางประเทศจงเปนหนทางทสรางผลก าไรใหแกเจาตระกลเหงยนและเปนแหลงรายไดหลกของพนทบรเวณเวยดนามตอนใต เมองฮอยอนมความรงเรองและเตบโตทางการคาไดเปนอยางดจนกระทงมาถงชวงปลายครสตศตวรรษท 17 ไดปรากฏรองรอยความเสอมตวลงของเมองฮอยอน นกวชาการเวยดนามเงวยนจธงไดอธบายถงสาเหตทท าใหเมองฮอยอนหมดความส าคญไวดงน นบตงแตในชวงครสตศตวรรษท 17 การคาเงนและทองถกผกขาดโดย VOC ท าใหการคาระหวางจนและญปนหายไป ประกอบกบปญหาภายในของเวยดนามเองทมการท าสงครามอยา งตอเนอง รวมทงสภาพแวดลอมทางธรรมชาตบรเวณปากแมน าทตนเขนขนท าใหเรอสนคาขนาดใหญไมสามารถเดนทางเขามาไดสะดวกและหลงจากทสถาปนาราชวงศเหงยนมนโยบายจ ากดการคาในสมยของพระเจามนหมางไดประกาศใหชาวตะวนตกทตองการท าการคาตองมาทเมองดานง (Danang) เทานน เพราะดานงเปนยทธศาสตรส าคญทางเรอและทะเลในการปกปองเมองหลวง (เว) (เงวยนจธง,2542 : 13) จากสาเหตตางๆ เหลานจงท าใหความส าคญของเมองฮอยอนหมดลงไป ฮอยอนเปนเมองทาการคาทส าคญของเวยดนามตอนใตเนองจากตงอยในจดยทธศาสตรการคาทส าคญและระหวางจนและญปน อยในเสนทางการคาของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนอกจากนนนโยบายการเปดรบการคาของตระกลเหงยนยงมสวนสงเสรมฮอยอนใหมการเขามาของพอคาชาตตาง ๆ อยางคกคก จงถอไดวาเมองฮอยอนเปนเมองทาการคาทส าคญของเวยดนามตอนใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตเมอสถานการณการคาของภมภาคทเปลยนแปลงไปรวมทงสภาพแวดลอมทางธรรมชาตของปากแมน าทตนเขนขนจนเรอไมอาจเขามาท าการคาขายรวมทงนโยบายปดประเทศของราชวงศเหงยนทสถาปนาขนในครสตศตวรรษท 19 จงท าใหภาพความรงเรอง คกคก เตมไปดวยการคาของฮอยอนตองปดฉากลง สรปผลการศกษาวจย นบตงแตชวงครสตศตวรรษท 15 เปนตนมา อาณาจกรไดเวยด (เวยดนาม) ไดเกดการสะสมของปญหาภายในหลงจากการสวรรคตของจกรพรรดเลทนตง ท าใหอ านาจในการปกครองตกอยในมอของกลมผปกครองทองถนแทนองคจกรพรรด เกดการแยงชงอ านาจกนภายใน จนกระทงน ามาสการอพยพลงมาตงถนฐานทางตอนใตซงเปนพนทใหม (แตเดมพนททางตอนใตเปนของอาณาจกรจาม) ภายใตการน าของตระกลเหงยน โดยในทสดเกดการแยกอาณาจกรออกเปนพนททางตอนเหนอและตอนใต นบตงแตนนมา อาณาจกรไดเวยด (เวยดนาม) จงไมไดเปนอาณาจกรทมศนยกลางปกครองเดยวอกตอไป จากการศกษาเหนไดวา ชาวเวยดนามสวนหนงไดลงมาตงถนฐานทางตอนใตภายใตการปกครองของเจาตระกลเหงยน ซงผปกครองตระกลเหงยนมการด าเนนนโยบายและมบทบาททส าคญในการสงเสรมทางดานการคาโดยเฉพาะการคา กบตางประเทศจนกลายเปนปจจยหนงทส าคญทท าใหดนแดนเวยดนามตอนใตในยคการคา (ครสตศตวรรษท 15 - 18) สามารถด ารงอยและประสบความส าเรจในการแยกตวออกเปนศนยอ านาจอสระได การคาไดกลายเปนรายไดหลกทผน าสามารถน ามาใชในการกระชบอ านาจและพฒนาดนแดนในดานตาง ๆ เพราะรายไดจากทางดานเกษตรกรรมและภาษทวไปไมสามารถเปนหลกใหแกศนยอ านาจทเพงแยกตวออกมากอตงขนใหมไดพอเพยง ซงแตกตางไปจากทาง ตอนเหนอทยงคงสามารถพงพงการท าเกษตรกรรมไดอนเนองมาจากความอดมสมบรณของบรเวณทราบลมแมน าแดงและมประชากรทเปนแรงงานการผลตอาศยอยเปนจ านวนมาก นอกจากนนยงสามารถจดเกบภาษไดอยางตอเนอง เพราะ



บรเวณทางเวยดนามตอนเหนอถอไดวาเปนจดหนงทมประชากรอาศยอยอยางหนาแนนจดหนงของโลก รายไดจากการจดเกบภาษจงถอเปนแหลงรายไดทแนนอนส าหรบทางตอนเหนอ นอกเหนอจากการท าการคาทางทะเล นโยบายสงเสรมการคาของตระกลเหงยนทเปดรบผคนจากภายนอกใหเขามาท าการคาในดนแดนเวยดนามตอนใตอยางตอเนอง ซงถอเปนเอกลกษณทเฉพาะตวของเวยดนามตอนใตและไดกอใหเกดเมองทาการคาทส าคญแหงหนงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตคอเมองฮอยอน ท าใหมบรรดาพอคาชาตตาง ๆ เขามาท าการคาในดนแดนอยางคกคกทงชาวจน ญปน ยโรปรวมทงเอเชยตะวนออกเฉยงใต จงท าใหภายในดนแดนเวยดนามตอนใตมการผสมของกลมคนและวฒนธรรมทหลากหลายมากกวาทางตอนเหนอ ซงนาจะเปนเหตผลส าคญทท าใหในชวงอาณานคมดนแดนเวยดนามตอนใตสามารถปรบรบกบวฒนธรรมทฝรงเศสน ามาใชไดดกวาทางตอนเหนอ


โจเซฟ บตตงเจอร(เขยน), เพชร สมตร (แปล). (2522).ประวตศาสตรการเมองเวยดนาม. กรงเทพฯ : มลนธโครงการ ต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. ผสด จนทวมล. (2541). เวยดนามในเมองไทย. กรงเทพฯ : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. มลตน ออสบอรน. (2544). เอเชยตะวนออกเฉยงใตสงเขปประวตศาสตร. เชยงใหม : ซลควอรมบคส. เหงยนคกเวยน(เขยน), เพชร สมตร(แปล). (2552). ประวตศาสตรเวยดนามฉบบพสดาร. กรงเทพฯ : มลนธโครงการ ต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. เงวยนจธง. (2542), “โหยอาน-เมองทาเวยดนามในศตวรรษท 17 ตามทศนคตแหงประวตศาสตรการปกครองตนเองใน ยคทไรความเปนราชอาณาจกรแบบรวมศนยอ านาจเปนหนงเดยว.” เอเชยปรทศน ปท 20,3 อนนทธนา เมธานนท.(2541). บทบาทของกลมลทธความเชอทางศาสนาในโคชนจนสมยสมยอาณานคม (ค.ศ 1867- 1954) : กลมเกาได กลมฮวเหา .สารนพนธหลกสตรปรญญาอกษรศาสตร มหาบณฑตทต สาขาวชาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

Anne-Valérle Schweyer. (2011). Ancient Vietnam History, Art and Archaeology. Bangkok: riverbook. The Suma Oriental of Tome Pires. (1944). Armando Cortesao, trans. London : Hakluyt Society. Golff Wade, Sun Laichen. (2010). Southeast Asia in the Fifteenth Century the China Factor. Singapore: NUS Press. Kenneth R.Hall. (1985). Maritime trade and State development in early Southeast Asia. Honolulu:

University of Hawaii Press. Li Tana, Anthony Reid. (1995). Southern Vietnam under the Nguyen: Documents on the Economic History of Cochinchina 1602-1777. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies. Li Tana. (1998). Nguyen Cochin china Southern Vietnam in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. Ithaca: Cornell University.

M.C.Ricklef…[et.al]. (2010). A New History of Southeast Asia. London: Palgrave Macmillan. Nguyen Chi Thong. (2000). “A Seventeenth-Century Port City in Vietnam : Autonomus History in the Absence of a Single Centralized Kingdom”. Recalling Local Pasts Autonomus History in Southeast Asia. Chiang Mai: Silkworm Books.



เอกสารอางอง Nguyen Dinh Dau, (2009). “Vietnamese Southward Expansion as Viewed through the Histories” in Andrew Hardy, Mauro Cucarzi and Patrizia Zolese (ed.). Champa and the Archaeology of My Son (Vietnam). Singapore: NUS Press. Pornpen Hantrakool, (2007). Report on a Preliminary Study on the Social and Economic History

of Vietnam During the Nguyen Period: 1802-1883. Bangkok: The Toyota Foundation. Tran Khanh. (1993). The Ethnic Chinese and Economic Development in Vietnam. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. Yoneo Ishii. (1998). The Junk Trade from Southeast Asia Translations from the Tôsen Fusetsu- gaki,1674-1723. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.



กบฏผมบญในภาคอสาน ระหวางพ.ศ. 2479 – 2502 : กรณ หมอล าโสภา พลตร พ.ศ. 2482 Holy Men’s Rebellions in the Northeast Between 1936-1959:

the Case of Mor Lam Sopa Pontri in 1939 นางสาวศศธร คงจนทร นกศกษาปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บทคดยอ

กบฏผมบญ เกดขน 3 ครง ระหวางพ.ศ. 2479 - 2502 โดยในชวงพ.ศ. 2482 เหตการณกบฏผมบญทเกดขนในภาคอสานมผน า คอ หมอล าโสภา พลตร เกดขนทบานสาวะถ ต.สาวะถ อ.เมอง จ.ขอนแกน มวตถประสงคในการตอตานอ านาจรฐอยางชดเจน เนองจากรฐสวนกลางไดพยายามรวมศนยอ านาจจากหวเมองตางๆ ไวทสวนกลาง โดยเฉพาะในภาคอสาน รฐไดพยายามอยางหนกดวยวธการ “ครอบง าทางวฒนธรรม” โดยการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. 2464 ซงเปนการศกษาภาคบงคบ ทตองใหราษฎรทกคนทอายถงเกณฑตองเรยนหนงสอไทย เพอเปนการท าใหราษฎรในหวเมองเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน นอกจากนยงมปจจยเรองการเกบภาษทดน และกฎหมายปาไม หมอล าโสภาไดตระหนกถงความไมพอใจทชาวอสานมตอรฐสวนกลาง จงไดน าเรองการครอบง าทางวฒนธรรมจากสวนกลาง และการกดขของขาราชการไปรองเปนเพลงหมอล าใหชาวบานฟงเปนประจ า เพอทจะปลกระดมใหชาวบานเลอมใสศรทธาในตนเอง และเขารวมกลมเพอตอตานอ านาจรฐสวนกลาง

การเคลอนไหวของหมอล าโสภาไดรบความศรทธาจากราษฎรเปนจ านวนมาก ซงเมอทางการทราบขาวการเคลอนไหวกเกดความหวาดระแวงและเกรงวาเหตการณจะลกลามและมผลกระทบตอความมนคงของรฐได จงไดน าไปสการจบกมหมอล าโสภาและพรรคพวกไปคมขงไว 15 วน แลวจงปลอยตว แตการถกจบครงนไมไดท าใหหมอล าโสภาเกรงกลวแตอยางไร หมอล าโสภายงคงชอบพดถงเรองการครอบง าและการกดขของรฐสวนกลางอยเชนเคย จนท าใหเกดการจบกมครงท 2 พรอมกบขอหา “กบฏ” หมอล าโสภาและแกนน าถกพพากษาใหจ าคกตลอดชวต แตศาลลดโทษใหเหลอจ าคก 16 ป จากเหตการณกบฏหมอล าโสภาสะทอนใหเหนถงปญหาทราษฎรอสานตองประสบกบความยากล าบาก ซงปจจยสวนหนงเปนผลมาจากการเปลยนแปลงนโยบายของรฐทเขาไปควบคมวถชวตของราษฎรอสาน โดยไมไดผานการท าความเขาใจกบราษฎรเทาทควร จนท าใหราษฎรไมสามารถปรบตวไดทนและไมอาจยอมรบอ านาจรฐสวนกลางได ดวยลกษณะเชนนจงท าใหการตอตานอ านาจรฐ ในรปแบบกบฏผมบญจงยงคงเกดขนในภาคอสานจนกระทงถงพ.ศ. 2502 ค ำส ำคญ: กบฏผมบญ กำรครอบง ำทำงวฒนธรรม หมอล ำโสภำ พลตร

Abstract

One of the three Holy Men’s rebellions taking place between 1936 – 1959 was led by Mor Lam Sopa Pontri at Sawathi Sub-district, Mueng District, Khon Kaen in 1939. It aimed at resisting the state authority clearly. In those days, the central government attempted to merge provincial authorities with the central authority. Particularly in the Northeastern region, the government made an effort by exerting ‘cultural domination’. The passing of the Elementary Education Act of 1921 was meant to force all inhabitants whose age met the requirement to enter a Thai school. The intention



was to unify all people in provincial areas with those in the center. Moreover, there were issues of the imposition of land tax and the Forest Law stirring up. Mor Lam Sopa was aware of the dissatisfaction of the Northeastern people towards the central government. So, as a folksinger in Mor Lam style, his songs were often produced to attack cultural domination of the central government and oppression of the authorities. His motive for doing so was to encourage the inhabitants to have trust in him and then join a resistance movement against the central authority. The movement of Mor Lam Sopa got support of numerous inhabitants. Due to the government’s anxiety that the movement would be far-reaching and possibly affect the stability of the government, Mor Lam Sopa and his followers were, therefore, captured and detained for 15 days. The seizure did not frighten him. He still criticized the government’s domination and oppression. Consequently, Mor Lam Sopa and the uprising leaders were sentenced to life imprisonment after the second arrest and were charged with ‘treason’. However, the court finally mitigated the sentence to 16 years. The rebellion of Mor Lam Sopa indeed reflects the misery of Northeastern people as the government would like to control their life regardless of mutual understanding. This resulted in the inadaptability of local people and their refusal to the central authority. Holy Men’s rebellions therefore still occurred in this region until 1959.

Keywords: Holy Men’s Rebellions, Cultural Hegemony, Mor Lam Sopa Pontri บทน า

กบฏผมบญในภาคอสานทเกดขนกอนชวงพ.ศ. 2479 นน แบงเปน 2 ชวงเวลา คอ กบฏผมบญทเกดขนกอนสมยรชกาลท 5 และกบฏผมบญทเกดขนตงแตรชกาลท 5 โดยกบฏผมบญทเกดขนในกอนรชกาลท 5 นน ผน ากบฏจะเปนชนกลมนอยอยาง พวกขา ทอยบรเวณรอบนอกของรฐสยาม โดยพวกขาเหลานมจดมงหมายรวมกน คอ ตองการตอสเพออสรภาพ เนองจากพวกขานนถกกดข ขดรดทงจากรฐสยามและลาวมาเปนเวลานาน สวนกบฏผมบญทเกดขนตงแตสมยรชกาลท 5 จะมลกษณะทหลากหลายทงตวผน าจะมทงบคคลธรรมดาไปจนถงชนชนน าทมอ านาจทางการเมอง และมจดมงหมายทแตกตางกนไป ทงกลมทไมไดหวงผลประโยชนทางการเมอง และกลมทตงขนเพอตอตานอ านาจรฐและหวงผลประโยชนทางการเมอง ซงกบฏผมบญทง 2 ชวง จะมลกษณะรวมกนคอ การเคลอนไหวโดยการอางตวเปนผมบญกลบชาตมาเกดเพอชวยชาวอสานใหหลดพนจากความทกขยาก ซงภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 กพบวายงคงมเหตการณกบฏผมบญเกดขนอกเพอตอตานอ านาจรฐ โดยการเคลอนไหวยงคงอาศย “รปแบบเดม” คอ “ผมบญ” เพอแสดงความไมพอใจตอการกระท าของรฐสวนกลาง นบตงแต พ.ศ. 2479 – 2502 ไดเกดกบฏผมบญทงหมด 3 ครง ไดแก กบฏหมอล านอยชาดา กบฏหมอล าโสภา พลตร และกบฏนายศลา วงศสน

ในบทความชนนจะศกษาในกรณของกบฏหมอล าโสภา พลตร พ.ศ. 2482 เพอวเคราะหสบคนปจจยทเปนแรงผลกดนใหเกดกบฏหมอล าโสภา พลตร แนวทางการเคลอนไหวและการปราบปรามของรฐ ซงจะท าใหเหนสภาพแวดลอมของภาคอสานในชวงเวลาน กบฏหมอล าโสภา พลตร นอกจากจะมลกษณะการเคลอนไหวทคลายคลงกบกบผมบญในครงกอนๆ ยงมความแตกตางในทางแนวคดของหมอล าโสภาทไมไดตองการแยกตวเปนอสระจากรฐไทย แตเปนการตอตานนโยบายรฐบางนโยบายทสงผลกระทบตอการด าเนนวถชวตแบบเดมทผคนเคยชน



ลกษณะของกบฏหมอล าโสภา พลตร เหตการณกบฏหมอล าโสภา พลตร เกดขนในพ.ศ. 2482 ชวงรชสมยพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหา

อานนทมหดล รชกาลท 8 สมยจอมพล ป. พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร ผน าในครงนคอ นายโสภา พลตร ซงมอาชพเปนทงหมอล าและชาวนา เขาเกดทบานโนนรง ต าบลสาวะถ อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน หมอล าโสภา “เปนคนทมบคลกด หนาตาด ผวคล า ฟนสเขยวดงปกแมลงทบ กลาพดกลาท า ไมกลวคน พดเกง มเหตมผล ท าใหชาวบานในแถบนนชนชมในความสามารถ” (สมาน ทองบานทม, 2556) อยางไรกตาม กบฏหมอล าโสภา พลตร มวธการทแตกตางจากกบฏหมอล านอยชาดา22 คอ หมอล าโสภา ไมไดอางตวเปนผวเศษ แตใชการแสดงหมอล าในการเชญชวนชาวบานเขามาเปนพวกตน เนองดวยหมอล าโสภา เกดในปพ.ศ. 2425 ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดรบการศกษาจากพระภกษเปนผสงสอน สามารถอานอกษรธรรมและขอมได หมอล าโสภาเปนคนทมความจ าด จงสามารถจ าคมภรตางๆ ไดมากมาย รพธกรรมบวงสรวงตางๆ และเรยนวชาหมอล า จนเปนหมอล าทมชอเสยงในแถบต าบลสาวะถและในต าบลอนๆ ใกลเคยง หมอล าโสภามภรรยา 3 คน จาก 3 หมบาน คอ บานปาหวาย บานหนองตะไก และบานสาวะถ (สมาน ทองบานทม, 2556) เขาเปนคนมฐานะด มทนาทบานปาหวายประมาณ 70 – 100 ไร

ในขณะทรฐไทยในชวงระหวางปพ.ศ. 2460 – 2480 ไดพยายามรวมศนยอ านาจจากหวเมองตางๆ ไวทสวนกลางโดยเฉพาะในภาคอสาน รฐไดพยายามอยางหนกโดยใชวธการ “ครอบง าทางวฒนธรรม” โดยการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. 2464 โดยการบงคบใหราษฎรทกคนทอายถงเกณฑตองเรยนหนงสอไทย เพอเปนการท าใหราษฎรในหวเมองเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน หมอล าโสภาตระหนกถงความไมพอใจทชาวอสานมตอการกระท าของรฐสวนกลาง ดงนน จงไดน าเรองการครอบง าทางวฒนธรรมจากสวนกลาง และการกดขของขาราชการไปรองหมอล าใหชาวบานฟงเปนประจ า เพอทจะปลกระดมใหชาวบานเลอมใสศรทธาในตนเอง และเขารวมกลมเพอตอตานอ านาจรฐสวนกลาง การเคลอนไหวของหมอล าโสภาสะทอนใหเหนวาหมอล าโสภายงคงยดถอระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย อาจจะเหนไดจากวธการทหมอล าโสภาไดแสดงถงการตอตานและไมพอใจในระบอบประชาธปไตย กคอการขอเขาเฝาพระเจาอยหวอานนทมหดล รชกาลท 8 เพอรองเรยนเรองระบบการศกษาแบบใหม การออกกฎหมายปาไม และการเกบภาษทดนของรฐบาล ในชวงพ.ศ. 2481 – 2482 แตกไมสามารถเขาเฝาไดเนองจากพระเจาอยหวประทบอยในตางประเทศ (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 59) อยางไรกตามการเคลอนไหวชองหมอล าโสภา สะทอนใหเหนวาเขายงคงยดมนในสถาบนพระมหากษตรยวาจะสามารถชวยแกไขปญหาความเดอดรอนของชาวบานได การทหมอล าโสภามฐานะร ารวยและมการศกษาเขาจงสามารถสงสอนชาวบานตามความรทไดศกษามา จนสรางความนาเชอถอใหกบตนเองได โดยไมจ าเปนตองอางตวเปนผมบญ

ปจจยทกอใหเกดกบฏหมอล าโสภา พลตร จากสถานการณทกลาวมาขางตน จงสนนษฐานไดวาปจจยทเปนแรงผลกดนใหหมอล าโสภาพลตรออกมา

เรยกรองและตอตานอ านาจรฐนนมาจากการทรฐสวนกลางไดมการเปลยนแปลงเรองนโยบายทสงผลกระทบตอราษฎรในภาคอสาน 3 เรอง ไดแก เรองระบบการศกษา กฎหมายปาไม และภาษทดน โดยมรายละเอยดดงน

1. การตอตานระบบการศกษา ดวยประเพณทสบทอดกนมาเปนเวลานานของชาวอสาน ทเชอวาการศกษาทดทสด คอ การไดรบการศกษา

จากวด จงเปนเหตใหผทตองการศกษาหาความรทงทางโลกและทางธรรมนยมบวชเรยน หรอน าบตรหลานไปฝากตวเปน 22เหตการณกบฏหมอล านอยชาดา เปนเหตการณกบฏผมบญทเกดขนในปพ.ศ. 2479 ในพนทจงหวดมหาสารคาม โดยมผน า คอ หมอล านอย ทไดอางตวเปนพระชาดา

ผมบญในเหตการณกบฏผมบญสมยรชกาลท 5 (พ.ศ. 2444 - 2445) กลบชาตมาเกด ชาวบานจงเรยกวา หมอล านอยชาดา โดยปจจยทท าใหเกดกบฏหมอล านอยชาดา

คอ การเรยกเกบภาษอากร การปกครองพระสงฆ และระบบการศกษา แตสดทายแลวหมอล านอยชาดากถกรฐปราบปรามลง



ลกศษยวด โดยผทบวชเรยนจะตองเรยนธรรมะขนตน เรยนอาน เรยนจารหนงสอใบลาน23(พรฬห สวสดรมย, 2530 : 34) หรอบนสมดขอย ซงจารกเปนอกษรขอม หรอทเรยกวา อกษรธรรม ซงผทบวชเรยนทสกออกมาแลวมกจะไดรบการยกยองเปน เซยง คอ เปนผทมความรทนานบถอ (พรฬห สวสดรมย , 2530 : 35) การบวชเรยนในภาคอสานนนสามารถสกไดตามความจ าเปน เชน ในฤดเกบเกยวขาวถามญาตมาขอใหผทบวชไปชวย พระอปชฌายกอนญาตใหไปชวยงานเกยวขาวได เปนตน ซงการสกในแตละครงจะไมมก าหนดเวลาทชดเจน การศกษาทสามารถกลบไปชวยงานทางบานไดเชนน ท าใหการบวชเรยนเปนทนยมมากในอสาน โดยเฉพาะผทมความเปนอยยากจน หรอเปนลกก าพรา แมแตเดกทมผปกครองและไมตองการบวช ผปกครองกจะน าเดกไปฝากตวเพอเปนศษยวด เพอใหพระชวยอบรมสงสอนใหเปนคนด ในขณะทเดกผหญงทไมมโอกาสไดเรยนทวด กจะมความสามารถในทางศลปหตถกรรม งานฝมอ เชน ท าบายศร ท ากระทง ท าอาหาร รวมไปถงการเรยนนาฏศลปพนบาน เพอสนบสนนหรอประกอบพธกรรมและเทศกาลตางๆ ซงการศกษาเหลานจะมอยในทองถนโดยทวไป และมการถายทอดสบตอกนมาอยางตอเนอง

ดวยลกษณะการศกษาในหวเมองอสานนนมพนฐานมาจากวฒนธรรม ประเพณ เฉพาะตวทโดดเดนท าใหแตละพนททวภมภาคอสานกจะมภาษาเฉพาะทองถนทเขมแขง กลาวคอ ในหวเมองอสานนนมภาษาถนใหญๆ ใชอย 4 ภาษาคอ ภาษาอสาน ลาว เขมร และสวย โดยบคคลทมความรและเปนผน าชมชนอยางพระสงฆนนใชอกษรธรรมหรอภาษาลาวในการศกษาหาความร ภาษาทประชาชนใชในการสอสารเปนภาษาถนมากกวาภาษาไทยกลาง จงท าใหเกดปญหาการไมใชภาษาไทยกลางในทวทกพนทของภมภาคอสานและยงเปนปญหาในเรองของความรสกของราษฎรทไมคดวาตวเองเปนไทย แมในสมยกรมหมนสรรพสทธประสงคเปนขาหลวงมณฑลอสาน กไดทรงตระหนกถงอนตรายในเรองน ดงจะเหนไดจากการใหมตราสงเปนทางการโดยทวไป ใหเจาหนาทแตละแผนกการทกหวเมอง เมอมการส ารวจส ามะโนครวหรอเมอมราษฎรมาตดตอจะตองใชแบบพมพของทางราชการใหปฏบตใหมหมด โดยกรอกในชองสญชาตวา “ชาตไทยบงคบสยามทงสน” ( ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต, 2458) หามมใหเขยนในชองสญชาตวา ชาตลาว เขมร สวย ภไท ฯลฯ เปนอนขาดทงนเพราะคนในทองถนพดภาษาอะไรกมกจะคดวาตวเองเปนคนชาตนน หากไมรบด าเนนการแกไขกอาจเปนอนตรายตอการเมองของประเทศในขณะนนได ( ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต, 2458) ดวยความหลากหลายทงดานภาษา วฒนธรรมทองถนในภาคอสาน จงท าใหรฐสยามเหนวาการปรบปรงระบบการศกษาทลาหลงของหวเมองอสานใหมความทนสมยมากขน ซงภายหลงการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ.2464 เปนตนมา รฐไทยไดด าเนนการควบคมการจดการศกษาในดนแดนแถบอสานใหมประสทธภาพมากขน

นอกจากนภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 รฐบาลตองการปลกฝงความรสกรกชาต และสรางความรสกเปนชาตเดยวกน ผานแบบเรยนและการพานกเรยนออกไปทศนศกษาตามสถานทตางๆ ซงลวนแลวแตเปนการท าใหนกเรยนตามหวเมองตางๆ โดยเฉพาะในอสานเกดความรสกเปนไทยมากกวาชาตอนๆ อยาง เชน ชาตลาว เปนตน เนองจากลกษณะทภมประเทศทตดกน แลวยงมภาษาพด และวฒนธรรมทใกลเคยงกน จงอาจจะท าใหเดกเกดความรสกเปนลาวมากกวาไทยกเปนได ตามหลกสตรและประมวลการสอน พ.ศ. 2480 นนรฐตองการใหการเรยนในระดบประถมศกษาเปนการศกษาภาคบงคบ ใหเดกๆ ไดเรยนรถงสทธและหนาทของพลเมองตามระบอบประชาธปไตย และเปนการสงเสรมการปกครองในระบอบประชาธปไตยใหเจรญรงเรองผานระบบการศกษาของชาต ดวยลกษณะการครอบง าทางวฒนธรรมของรฐบาลเชนน เปนแรงผลกดนใหหมอล าโสภาแสดงออกถงการตอตานระบบการศกษาของรฐบาล เนองจากหมอล าโสภามความคดเหนวา การศกษาจะท าใหเดกอสานกลายเปนคนไทย หมอล าโสภาตองการใหเดกอสานเรยนทวดเชนเดยวกบทตวเองเคยศกษาเลาเรยนมา เขาใหเหตผลวา “อยากใหเดกไดเรยนภาษาธรรมเพราะภาษาไทยกนเดก แตภาษาธรรมเปนภาษาทสอนใหคนเปนคนดอยในศลธรรม” (สวทย ธรศาศวต, 2546 : 531) หมอล าโสภายงแสดงความไมพอใจตอครใหญโรงเรยนบานสาวะถ (ครบญเลศ) วา “บงบญเลศมงเหนบอทางการเขาสงปกอกษร

23การจารหนงสอ คอ การใชเหลกแหลมคมขดตวหนงสอจารกใหเปนรอยลงไปในใบลาน



ป แปลวา ปลอย มงเปนหยงเอาเดกนอยมากกขงไว เขาบอกใหปลอยแลว เฮยนตามเสรมงเขาใจบอ อยากเฮยนจงเฮยน ใครบอยากเฮยนกแลวไป มงเอาอ านาจมาแตใส” (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 56) และหมอล าโสภา กไดท าตามความเชอของตวเอง คอ การไมสงลกเขาโรงเรยนประชาบาล และบรรดาลกศษยของหมอล าโสภาคอ นายเสรม กไมสงลกเขาเรยนดวยเชนกน โดยหมอล าโสภาเปนคนสอนหนงสอใหแกลกของตนและลกของนายเสรมเอง และไดฝกใหอานเขยนเปนอกษรธรรมแทนภาษาไทยกลาง (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 56) หมอล าโสภา ยงไมเหนดวยกบการเรยกผสอนนกเรยนวา คร เพราะถอวาเปนค าททางการและชาวบานเรยกกน หมอล าโสภาไดใหเหตผลวา

“คร ตามความหมายทแทจรง ตองมน าอบ น าหอม ฮดหว ชาวบานชาวเมองเอาน าฮดหว หมเหลอง พระเทานนทจะเปนครได เชน ครบาออนสา ครบาเมยง ครบาเหงา ส เฮยนอหยงมาจงจะเปนครได เฮยนมากนคน มาขมครซอๆ ครสอนบเอาเงนเอาค า สอนใหคนมศลมธรรมจงเปนคร หมอล าโสภาเวลาพบครประชาบาล ไมเคยเรยกคร เรยกบกนน บกน ทกท” (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 56)

จากความคดเหนของหมอส าโสภา ท าใหเหนวาครทควรเคารพนบถอนนคอ พระ เทานน ซงเปนผทมคนเคารพมากมายโดยการรดน าด าหวเพอแสดงความนบถอ และยกยองใหเปนคร หมอล าโสภาเชอวาพระจะสอนใหบตรหลานของตนเปนคนดมศลธรรมได และยงเหนไดวาหมอล าโสภานนไมเชอในระบบการศกษาของรฐทครนนเปนบคคลธรรมดา ไมรวาจะเรยนอะไรมาถงจะมความสามารถในการสอนใหบตรหลานของตนได หรอครรฐบาลนนตองการครอบง าชาวบานดวยวฒนธรรมจากสวนกลางเทานน หมอล าโสภายงเชออกวาถาเปนครจรงๆ แลว ตองสอนดวยใจไมใชมาเกบเงนราษฎรแบบน และการเรยนนนตองเปนไปดวยความสมครใจ เนองจากระบบการศกษาของรฐนนจะมการก าหนดเวลาเรยนทแนนอนและยงก าหนดวาหามขาดเรยนเกน 7 วน ตอเดอน ซงจะแตกตางจากการบวชเรยนหรอการสงบตรหลานไปเรยนทวดทจะมความเปนอสระในการเรยนแลว เดกยงมเวลากลบมา ชวยงานทบานไดดวย นอกจากนการเรยนการสอนยงใชภาษาถน หรออกษรธรรม ซงเปนสงทหมอล าโสภาเชอวาเปนสงทจะสอนบตรหลานใหเปนคนมศลธรรมได

2. การตอตานภาษทดน การเรยกเกบภาษทดนกเปนอกหนงปจจยทท าใหหมอล าโสภาออกมาตอตานอ านาจรฐ เนองจากภายหลงทรฐ

ไดยกเลกการเกบเงนรชชปการไปในวนท 1 เมษายน พ.ศ.2482 แตรฐกเรยกเกบเงนภาษทดนแทน โดยเรยกวา “ภาษบ ารงทองท” หรอ ภาษทดน กอนหนานรฐมการเกบภาษทดนทเรยกวา อากรคานา (นต กสโกศล , 2525 : 1) อากรคานาถอเปนรายไดส าคญอยางหนงของแผนดน ในบางสมยรฐจะเรยกเกบอากรคานาเปนขาวเปลอก เรยกวา หางขาว (นต กสโกศล, 2525: 6) เพอใชเปนเสบยงในเวลาสงคราม บางสมยรฐเกบอากรคานาเปนเงนแทนขาวเปลอก อากรคานาเปนรายไดทรฐบาลจดเกบเอง การเกบอากรคานาไดปรบเปลยนวธการเกบและอตราการเกบไปตามยคสมย เพอความสะดวกแกเจาหนาทผเกบคานา และเพอความยตธรรมแกชาวนาผเสยคานาดวย โดยการเกบอากรคานาอยในความรบผดชอบของกรมนา โดยเสนาบดกรมนาจะแตงตงขาหลวงเสนาออกประเมนนาในทองท พรอมดวยเจาเมอง กรมการ อ าเภอ ก านน ในทองทออกรงวดและประเมนนา ขาหลวงเสนาจะเปนผเกบอากรคานา วธการเกบนนขาหลวงเสนาจะออกใบประเมนจดเกบ โดยเขยนรายละเอยดลงในแบบพมพทเรยกวา ตวฎกา แลวปดแสตมปทมราคาเทากบคานาลงในตวฎกา และเรยกเกบเงนจากเจาของนาแลวจงมอบตวฎกาใหเจาของนาไป เปนอนเสรจเรยบรอย (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2515 : 23 – 25)

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดแสดงเจตจ านงทจะแกไขปรบปรงภาวะเศรษฐกจของประเทศใหดขน โดยสงทรฐบาลไดจดการแกไขปญหาโดยเรว คอ แกปญหาความเดอดรอนของชาวนา และบรรเทาความเดอดรอนตามฎกาตางๆ ทราษฎรรองเรยนมาถงรฐบาล ซงกรวมถงการเรยกเกบอากรคานาในจ านวนมาก จงใหสภาผแทนราษฎรมมตเหนควรลดอตราเงนคานาลงจากเดม 50% (นต กสโกศล, 2525 : 192) เพอทจะรกษา



สถานะของชาวนาใหยงคงสามารถประกอบอาชพตอไปได รฐจงไดประกาศหามยดทรพยสนของชาวนา (นต กสโกศล , 2525 : 193) จะเหนไดวารฐบาลภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เรมมนโยบายทจะลดภาษอากรแกชาวไรชาวนา และมงปรบปรงภาษอากรเพอกระจายภาระไปยงผประกอบอาชพในสาขาอน โดยจะจดใหมการเกบภาษใหกบสงคมยงขน แตอยางไรกตาม การปรบปรงนไมไดกระท าในทนทเปนการท าแบบคอยเปนคอยไป เนองจากรายจายของรฐบาลในขณะนนมจ านวนมากจงยงไมสามารถลดลงไดทนท ซงเปนการแสดงใหถงความพยายามทจะยก เลกภาษอากรทเปนภาระแกชาวนา และจดตงภาษอากรใหมๆ เพอเกบภาษกบคนทมอาชพอนแทน ซงในพ.ศ. 2481 ทจอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร และมนายปรด พนมยงค เปนรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง ไดประกาศใชประมวลรษฎากร เปนพระราชบญญตทปรบปร งภาษอากรครงใหญ เพอความเปนธรรมในสงคม การประกาศใชพระราชบญญตประมวลรษฎากรน ท าใหภาษทเกบจากทดนทงหมด เชน คานา คาสวนใหญ เปนตน ไดถกรวมเขาอยในประเภท “เงนชวยบ ารงทองท” ทงหมด และลกษณะของภาษทดนประเภทนกเปลยนไปจากเดม คอ แตเดมภาษทดนและภาษอากรทงหลายเมอเกบไดจะถกสงเขาพระคลงสวนกลางทงหมด แตภาษประเภท “เงนชวย” นเมอเกบเงนไดแลวไมตองสงไปทพระคลงสวนกลางอกตอไป แตใหเปนเงนส าหรบบ ารงทองทนนๆ ของราษฎรแทน เมอเกบเงนมาไดเทาใด ใหจายบ ารงทองทตามเกณฑ คอ บ ารงทองทในเขตต าบลรอยละ 20 ของทองทในเขตอ าเภอรอยละ 20 ทองทในเขตจงหวดรอยละ 20 ถาเปนทองทในเขตเทศบาลกใหบ ารงทองทภายในต าบลในเขตเทศบาลรอยละ 50 และบ ารงทองทโดยทวไปภายในเขตเทศบาลนนรอยละ 50 (นต กสโกศล, 2525 : 211 - 212) จากประมวลรษฎากรวาดวยเงนชวยบ ารงทองทน ไดสงผลกระทบตอบคคลทมกรรมสทธในทดน ยงมกรรมสทธมากกยงตองเสยเงนชวยบ ารงทองทมากขนตามไปดวย ลกษณะการเกบเงนชวยบ ารงทองทนสงผลกระทบตอชาวนาโดยตรง เปนการบงคบโดยออมใหชาวนาตองท าการเพาะปลกแบบเตมพนท ขณะทชาวนายงตองท าการเพาะปลกแบบพงพาธรรมชาตทไมสามารถคาดการณไดในแตละป ในขณะทรฐไมไดสงเสรมกระบวนการผลตโดยเฉพาะไมไดมการสงเสรมการชลประทาน เพอใหชาวนาสามารถเพมผลผลตทางการเกษตรไดอยางเตมเมดเตมหนวย จงท าใหการปรบเปลยนการเกบอากรคานามาเปนการเกบเงนชวยบ ารงทองทนน สงผลกระทบกบชาวนาทตองไปกยมเงนเพอมาช าระภาษใหกบรฐบาล ผลของการปรบปรงการเกบอากรของรฐบาลท าใหชาวนาซงเปนชนสวนใหญในอสานตองยากจนลงและเดอดรอนมายงขน คานากลายเปนภาระของราษฎร การท านาไดผลนอยท าใหชาวนาคางช าระคานาเปนจ านวนมากและกลายเปนพนธะทมตอรฐบาลในทสด

ดงนน การเรยกเกบภาษดงกลาวไดสรางความไมพอใจใหกบชาวบานหลายคนดวยกนรวมทงตวหมอล าโสภาและลกศษยคอ นายเสรม และนายสงห หมอล าโสภาถอวาทดนเกดขนเองตามธรรมชาต กวาจะเปนทองไรทองนาไดนนตองล าบากตรากตร า ตดไม ขดตอ ยกคนนา จงเกดประโยคทวา “ทดนมนเปนของเราจะวาเปนของหลวงไดอยางไร” (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 57) หมอล าโสภามทดนประมาณ 70 – 100 ไร อยทบานปาหวายซงเปนทดนของภรรยา หางจากบานสาวะถประมาณ 10 – 11 กโลเมตร ทางดานก านนและผใหญตางเตอนใหหมอล าโสภาไปเสยภาษทดนแตหมอล าโสภาไมยอมไปเสย จงท าใหลกศษยอยางนายเสรมและนายสงหไมยอมไปเสยภาษทดนตามไปดวย จากเรองนจงท าใหนายอ าเภอในขณะนน คอ ขนวรรณวฒวจารณ ไมพอใจเปนอยางมากและเกรงวาจะเปนตวอยางใหกบชาวบานคนอนๆ ไมไปเสยภาษทดนตามหมอล าโสภาดวย นายอ าเภอจงท าการยดทดนของนายสงหและนายเสรมขายใหนายพก (พอของก านนต าบลสาวะถในขณะนน) ดวยราคา 125 บาท เพอเปนภาษทดน จากนนจงบงคบใหทงสองคนโอนทดนใหกบนายพก แตทง 2 คนไมยอมไปโอนให นายอ าเภอจงเขามาในหมบาน จนเกดการโตเถยงกนระหวางนายอ าเภอกบนายเสรม “นายเสรม : หมาตวไหนเอาทดนไปขาย

นายอ าเภอ : อ าเภอเปนคนขาย พวกแกไมช าระภาษทดน ทางอ าเภอเขายดทรพยไปขายใหนายพกและใหพวกแกไปโอนใหนายพก

นายเสรม : หมาตวไหนขายเพน (นายพก) วะ



นายอ าเภอ : อ าเภอเขาขาย นายเสรม : อ าเภอขาย อ าเภอกไปโอน บกไดขาย บกนนโอน (ใครเปนคนขายคนนนกโอน)

นายอ าเภอ : ตองไปโอนนะ นายเสรม : อยามาบงคบ ทดนบกกะนเฮดกนมาแตพอ พวกมงบไดกน บไดสรางน าก จะมายดของ

กไดจงได (ทดนพนนใชท ากนมาตงแตรนพอ พวกมงไมไดมาขด มาท าดวยกน จะมากยดไปไดยงไง)” (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 58) นายเสรมและนายสงหไมยอมไปโอนทดนใหกบนายพก และทางการกไมสามารถบงคบใหทง 2 คนไปโอนได

ทง 2 คนยงคงท านาในทดนของตวเองตอไป นายพกกไมสามารถเขาไปใชทดนแปลงนนได และทางการกไมยอมคนเงนใหนายพกดวย นายพกจงเสยเงนใหหลวงไปเปลาๆ โดยพนทนาทนายพกเสยเงนใหทางการไปนนมเนอทประมาณ 40 ไร (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 58) จากเหตการณดงกลาวเหนไดวาปญหามาจากการไมสามารถปรบตวไดทนของหมอล าโสภาและชาวบาน แตการทรฐบาลมไดมการท าความเขาใจกบราษฎรเกยวกบการเปลยนแปลงวธใ นการจดเกบภาษทดน จงท าใหชาวบานรวมถงหมอล าโสภาไมยอมรบวธการทเปลยนแปลงดงกลาว จงน าไปสการปฏเสธไมปฏบตตามวธการใหม ทงน เนองจากเรองเกยวกบการประกอบอาชพอนเปนปจจยส าคญในการด าเนนชวตของราษฎรนน เปนเรองทชาวนาในภาคอสานนน ประสบปญหาและความยากล าบากอยแลว ดงนน เมอรฐบาลเปลยนแปลงวธการเกบภาษทดน ซงกระทบกบการด าเนนชวตของราษฎรในอสาน จงสงผลกระทบตอความรสกของราษฎรอยางมาก อนเปนสาเหตใหหมอล าโสภาใชเปนประเดนในการชกชวนราษฎรใหเขารวมตอตานรฐบาลไดโดยงาย 3. การตอตานกฎหมายปาไม ในชวงกอนพ.ศ. 2475 นน รฐยงไมไดเขมงวดกบการบงคบใชพระราชบญญตรกษาปาเทาทควร การตดไมในปาของราษฎรนนยงไมใชเรองยงยากมากนก นอกจากไมทหวงหามแลว ราฎษรสามารถเขาไปตดไมหรอหาของปาไดโดยสะดวก แตในระยะเวลาตอมา รฐบาลตองประสบกบปญหาปาไมททรดโทรมเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะในภาคอสาน จงท าใหรฐไดตระหนกถงปญหาน สงผลใหรฐบาลไดประกาศใชพระราชบญญตรกษาปา พ.ศ.2479 พระราชบญญตนมงไปทราษฎรทจะเขาไปตดไมในปาตองขออนญาตจากทางรฐกอนแลวยงตองจายคาธรรมเนยมในแตละครงทจะตดไม และราษฎรกไมสามารถเขาไปตดไมไดตามใจชอบเหมอนเชนเคยแลว ยงตองน าไมมาท าประโยชนตามทไดแจงไวกบทางรฐเทานน กอใหเกดความยงยากมากขน สาเหตทท าใหรฐตองมการบงคบใชกฎหมายปาไมนอย างเขมงวด เนองจากรฐตองประสบกบปญหาพนทปาทเคยอดมสมบรณนนลดจ านวนลงอยางรวดเรว จงท าใหรฐหนมาใหความสนใจการรกษาพนทปาอยางจรงจงมากขนโดยเฉพาะในภาคอสาน การเปลยนแปลงกฎหมายปาไมไดสงผลกระทบตอวถชวตแบบดงเดมของราษฎรทสามารถจะตดไมไดอยางคอนขางจะอสระ จงท าใหหมอล าโสภาใชความเดอดรอนในเรองปาไมของชาวบานมาเปนประเดนในการตอตานรฐบาลโดย กลาววาตนไมในปานนเกดขนเองตามธรรมชาตไมจ าเปนตองขออนญาตจากทางการ จนท าใหหมอล าโสภามเรองพพาทกบครใหญบญเลศ โดยครบญเลศกลาวหาวา “หมอล าโสภาสงเสรมใหชาวบานไปตดไมมาท าบานเรอนโดยไมไปขออนญาตจากทางการ” หมอล าโสภากตอบกบวา “ตนไมเกดขนเองตามธรรมชาต รฐบาลไมไดปลกตนไม ท าไมตองไปขออนญาตจากรฐบาล ท าไมจะตองเสยคาธรรมเนยมใหรฐบาล ใครมแรงกไปตดมาเลย” (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 57) ดงนน จะเหนไดวาหมอล าโสภาไดดงเอาปญหาความเดอดรอนของราษฎรในอสานอนเกดจากการเปลยนแปลงนโยบายของรฐสวนกลางทมตอราษฎรในอสาน มากระตนใหราษฎรเขารวมการเคลอนไหว ทงนนาจะเกดจากการทหมอล าโสภาเปนผทมการศกษา จงสามารถทจะรบทราบการเปลยนแปลงนโยบายของรฐสวนกลาง และ



ตระหนกดถงผลกระทบทจะมตอราษฎรในอสานจงสามารถจะหยบยกเอาการเปลยนนโยบายดงกลาวของรฐมาเปนสงปลกเราราษฎรใหเขารวมการเคลอนไหวไดจ านวนมาก ความเคลอนไหวของหมอล าโสภา พลตร การทหมอล าโสภา พลตร ตระหนกถงความเดอดรอนของราษฎรในอสานทไดรบจากการเปลยนแปลงนโยบายของรฐ หมอล าโสภาจงไดใชอาชพการเปนหมอล ารองถายทอดปญหาตางๆ เพอเปนการกระตนใหราษฎรตระหนกถงความเดอดรอนอนเกดจากรฐบาล ราษฎรจะไดเกดความไมพอใจรฐบาล และเขารวมการเคลอนไหวกบตนเอง กอนทหมอล าโสภาจะมความคดตอตานอ านาจรฐ หมอล าโสภาลมปวยหนกจนสลบไป 3 วน กอนสลบไดบอกลกวาอยาเอาตวเองไปเผา หลงจากสลบไป 3 วน กฟนขนมาแลวรองไหและบอกกบคนใกลชดวาเจานายกดขขมเหง และตงแตนนมาหมอล าโสภากพดแตเรองเจานายขมเหงราษฎร ในชวงแรกไมคอยมคนเชอ คนทเชอและสมครเปนลกศษยสวนใหญเปนคนบานอน เชน บานบงแก ต าบลส าราญ บานหนองเซยงซย บานโนนก บานโคกสวาง (เมอกอนขนกบต าบลสาวะถ ปจจบนขนกบอ าเภอภเวยง) บานสาวะถ ต าบลสาวะถ และบานปาหวาย เปนตน (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 60)

เนองจากหมอล าโสภาเปนหมอล า เวลาไปแสดงหมอล าตามหมบานตางๆ กจะน าเรองการครอบง าทางวฒนธรรมจากสวนกลาง ทผานระบบการศกษาแบบใหมทใหเดกเรยนในโรงเรยนประชาบาลและใชภาษาไทยกลางในการเลาเรยนและการสอสารระหวางครกบนกเรยนกจะใชภาษาไทยกลาง รวมถงการกดขของขาราชการ ทงในเรองการเกบภาษตางๆ เชน ภาษทดน ภาษปาไม ซงสรางความเดอดรอนใหกบชาวบาน เรองเหลานหมอล าโสภาจะน าไปรองใหชาวบานฟงเปนประจ า โดยชาวบานทเปนบคคลรวมสมยอยาง นายสมาน ทองบานทม (นายสมาน ทองบานทม , 2556) ไดใหขอมลวา หมอล าโสภา พลตรนนมลกษณะเปน หมอธรรม มากกวา หมอล า หมอล าโสภาจะรองกลอนล าทเปนเรองเกยวกบการเมองโดยสวนใหญ และทกครงทหมอล าโสภาไปแสดงทไหน กจะมชาวบานตามไปดเปนจ านวนมากโดยมทงคนในพนทและจากหมบานอนตามมาดทกครงทมการแสดง หมอล าโสภาเปนทชนชอบของชาวบานมากและมชอเสยงโดงดงมาก มแตคนอยากทจะเหนตวจรงของหมอล าโสภา (นายสมาน ทองบานทม, 2556)

นอกจากการรองหมอล าแลวหมอล าโสภายงไดบอกค าพยากรณไวดวยวา “เสาซออกดอก” กคอ เสาไฟฟา (นายสมาน ทองบานทม, 2556) “มาซโปงเขา” คอรถจกรยานยนต “โบกกมภณฑ สบวนจงเปดเทยหนง แตบมไผเปนหนกน” คอสลากกนแบงรฐบาล “กระดาษนอยสองนวใครกซอได บางคนซอนอย ผวเมยบผดกน ผวกซอเปน เมยกซอเปน ลกกซอเปน” คอหวยเถอน “เหมงบานจะมไถ” คอจากทใชควายไถนาจะเลกไป เหลอแตรถไถเดนตามหมบานละ 2 – 3 คน “ทางยาง 9 คน 10 คน จะยางมอเดยว” คอจะมถนนราดยาง จากทเคยเดนทาง 9 – 10 วน จะใชเวลาเดนทางดวยรถยนตภายในวนเดยว “เขาตมวยอยเมองนอก จะนอนฟงอยบานกได” คอ วทย โทรทศน “เขาล าอยทศใด ยางตามทางฟงกได หรอ จะมของนอยหวไป ฟงไดเปนรอยเปนพน” คอ วทยทรานซสเตอร “ตอไปนพระยาแมงงอดกจะม พระยาขอดกนหอยกจะม มนซเดอดซฮอน มนซเจบซปวด ปกครองบานบเปนธรรม” คอรฐบาลทปกครองเปนคนไมด ลแกอ านาจจะปกครองบานเมองแบบเผดจการ บานเมองหาความเปนธรรมไมได (สวทย ธรศาศวต,2556)

จากค าพยากรณเหลานท าใหชาวบานศรทธาในความสามารถของหมอล าโสภาทสามารถลวงรอนาคตได นอกจากค าพยากรณแลวหมอล าโสภายงจ าพทธท านายไดทกขอ ดวยลกษณะการเคลอนไหวของหมอล าโสภาทเทยวแสดงหมอล าไปตามหมบานตางๆ และมการพยากรณอนาคตรวมถงความรเกยวกบพทธท านายนน กจะเหนไดวามลกษณะทคลายคลงกบกบฏผมบญในชวงรชกาลท 5 ทมการท านายวาจะเกดภยพบตขนในอสาน แตในเหตการณของหมอล าโสภาน จะเปนการท านายถงอนาคตทจะมความเจรญกาวหนามสงอ านวยความสะดวกตางๆ รวมถงความเปนไปของเหตการณทางการเมองดวย จากค าพยากรณของหมอล าโสภา สนนษฐานไดวา หมอล าโสภาอาจจะไมไดลวงร



อนาคตตามทชาวบานเขาใจกน แตหากเปนการเดนทางมากรงเทพฯ ของหมอล าโสภา ทไดพบกบสงแปลกใหมทยงไมมในบานสาวะถ และจงหวดใกลเคยง ทงเสาไฟฟา รถยนต วทย โทรทศน หรอแมแตสลากกนแบงรฐบาล ซงท าใหหมอล าโสภาไดน าเอาสงทพบเหนนนมาพยากรณถงววฒนาการของบานเมองในอนาคต เพอสรางแรงศรทธาใหกบตวเอง และเพอชกชวนใหชาวบานมาเขารวมกลมในการตอตานอ านาจรฐในทสด

การปราบปรามกบฏหมอล าโสภา พลตร ดวยเหตทหมอล าโสภามกจะพดเกยวกบเรองการเมอง การกดขของเจานายในการแสดงหมอล าอยเสมอๆ ท าใหทางการเกดความหวาดระแวงและเกรงวาเหตการณจะลกลามได จงไดเขาจบกมหมอล าโสภาและลกศษยระดบแกนน า ในครงแรกจบไป 11 คน (ไมปรากฏวนททแนชดวาหมอล าโสภาถกจบไปวนทเทาใด แตคาดวานาจะถกจบทบานปาหวายซงเปนบานของภรรยา หรอทบานสาวะถกเปนได) แลวเอาไปขงไวทตวเมองขอนแกนเปนเวลา 15 วน ตวหมอล าโสภาและลกศษยไดรบการปลอยออกมา แตหมอล าโสภากไมไดเลกแสดงหมอล าโดยหยบเอาเรองเกยวกบการเมองมาพดอก จงท าใหโดนจบเปนครงท 2 คราวนทางการจบได 20 คน ไปขงไวทตวเมองขอนแกนเหมอนเดม ในครงน ไมปรากฏวาทางการไดขงหมอล าโสภากวนแลวจงปลอยตวออกมาอกครง แตหมอล าโสภากไมไดเปลยนแปลงพฤตกรรมเหมอนคนทวไป แตยงท าการปลกระดมชาวบานอยเชนเคย และยงมคนมาฟงหมอล าโสภามากขนเรอยๆ จงท าใหการจบกมครงท 3 เกดขนในขณะนนหมอล าโสภาอาย 58 ป (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 56) ขนวรรณวฒวจารณ นายอ าเภอ กบฝายต ารวจเหนวา ถาปลอยใหหมอล าโสภาแสดงหมอล า โดยเอาเรองการกดขของรฐบาลมารองเพอปลกระดมไปเรอยๆ เกรงวาชาวบานทงจงหวดจะลกขนมาตอตานอ านาจรฐได (สวทย ธรศาศวต, 2556) จงไดวางแผนจบกมหมอล าโสภา แตเนองจากในสมยนนต ารวจมนอย จงไดขอก าลงต ารวจไดเพยง 6 คน ซงไมเพยงพอ ทางก านนจงอาสาชวยดวยแลวยงมครอาสาสมครไปชวยจบดวยอก 3 คน รวมทงครบญเลศ คปรบของหมอล าโสภา โดยในวนท 16 ธนวาคม 2483 เวลาประมาณ 2 – 3 ทม ขณะทหมอล าโสภาก าลงแสดงหมอล าอยทบาน สาวะถ มผคนจากหลายหมบานมาฟง บางคนเดนทางมา 40 กม. เพอมาฟงหมอล าโสภา ในคนนนมชาวบานมาฟงหมอล าโสภาประมาณ 200 – 300 คน เรองทหมอล าโสภาพดในคนวนนนเปนเรองเหตการณบานเมองวา

เดยวนไมท าอยางโบราณ รฐบาลเดยวนกดขขมเหงราษฎร เมอกอนจะซอขายทดนกท ากนงายๆ ไมยงยาก ไมตองมสญญาซอขายกน กไมเคยมปญหา แตทกวนนทางการบงคบใหตองท าหนงสอสญญาซอขายกน นอกจากนยงพดถงภาษทดน ท าไมตองเสย ทดนมนอยแลวตามธรรมชาต เราเปนคนลงแรงหกรางถางพง หลวงไมไดท าอะไรใหเราท าไมจะตองเสยภาษทดนใหหลวง (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536: 60)

ภายหลงจากทหมอล าโสภาแสดงไปไดไมถงชวโมง ต ารวจกบอาสาสมครกเขาจบกม ท าใหชาวบานทก าลงชมการแสดงอยนนแตกตน หนไปคนละทศละทาง ในทสดกสามารถจบหมอล าโสภา นายเสรม นายสงห นายคย เปนหวหนาและแกนน า และจบชาวบานทไปฟงได รวมทงหมด 116 คน (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 60) ทกคนไมมใครพกอาวธ ต ารวจเอาตวไปไวทโรงเรยนบานสาวะถ วนรงขนกน าไปทอ าเภอ ขอหาททางการตงคอ “กบฏภายใน” (สวทย ธรศาศวต, 2549 : 93). ศาลพพากษาใหจ าคกหมอล าโสภา นายสงห นายเสรม นายคย ตลอดชวต แตศาลกรณาลดโทษใหเหลอจ าคก 16 ป (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 60) โดยสงไปจ าคกทเรอนจ าบางขวาง กรงเทพมหานคร สวนผตองหาทเหลอศาลปลอยตวไป หลงจากถกจ าคกได 2 ป ทางการไดน า หมอล าโสภาและนายคย ซงเปนศษยของหมอล าโสภาไปถวงน า (นายสมาน ทองบานทม , 2556) ทคลองบางซอแตปรากฏวา เมอดงนกโทษทงสองขนมาทงสองยงมชวตอย ทางการจงปลอยตวนกโทษในคดนทงหมด แตนกโทษ 1 ใน 4 เสยชวตไปแลวระหวางจ าคก นกโทษทเหลอ 3 คน ถกน ามาไวทเรอนจ าขอนแกนเพอปลอยตว แตหมอล าโสภายงไมทนไดเปนอสรภาพ



กเสยชวตเนองจากปวดฟน เจาหนาทเรอนจ าชอ เสมยนค า ไดฉดยาแกปวดให หลงจากฉดยาได 1 วน หมอล าโสภากเสยชวต (สวทย ธรศาศวต และชอบ ดสวนโคก, 2536 : 60) การตายของหมอล าโสภายงเปนปรศนามาถงปจจบน วาตายเพราะแพยาหรอตายเพราะทางการฆา ชาวบานหลายคนเชอวาตายเพราะทางการตองการใหหมอล าโสภาตาย (สวทย ธรศาศวต, 2546 : 533) นอกจากการตายของหมอล าโสภาจะยงเปนปรศนา อกทงศพของหมอล าโสภากเปนปรศนาอกดวย เนองจากเมอหมอล าโสภาตาย ทางเรอนจ ากน าไปฝงในเรอนจ า เพราะไมรวาเมอไรญาตจะมารบศพ ฝงไว 3 วน วนท 4 ญาตมาขอรบศพเพอเอาไปเผา ปรากฏวาเมอขดหลมศพขนมากไมพบศพของหมอล าโสภา เหลอแตเสอทหอศพกบผาขาวมาทหมอล าโสภาหนง ซงในขณะทฝงศพนนกมคนเหนหลายคน ดงนนการตายของหมอล าโสภากยงปรศนาจนถงปจจบน หมอล าโสภาถกจบเมออาย 58 ป ถงแกกรรมประมาณป พ.ศ. 2485 ถงตนปพ.ศ. 2486 มอาย 60 ป

สรป จากปจจยความไมพอใจการเปลยนแปลงนโยบายของรฐบาลทมตอการด าเนนชวตของราษฎรในอสาน ทงทางดานการศกษา การท านา การตดไม จงท าใหหมอล าโสภาซงเปนหมอล าทมความร มฐานะ และเคยไดศกษาเรองธรรมะ จงไดใชปญหาความเดอดรอนของราษฎรอนเกดจากรฐสวนกลางมาใชในการปลกเราราษฎรใหเขารวมการเคลอนไหวตอตานอ านาจรฐโดยผานการรองหมอล าไปตามสถานทตางๆ จงท าใหผคนคลอยตามและใหการสนบสนนหมอล าโสภา พลตร ดงนน ทางการจงตระหนกถงปญหาอนเกดจากการแสดงหมอล า ของหมอล าโสภา พลตร จงไดมการปราบปรามตงแตขนเบาแตหมอล าโสภา พลตร กยงไมเปลยนแปลงพฤตกรรม ยงคงแสดงหมอล ากระตนใหราษฏรไมพอใจรฐบาล จงน าไปสการจบกมและปราบปรามอยางจรงจง


กฎกระทรวงการคลง ออกตามความในประมวลรษฎากร วาดวยเงนชวยบ ารงทองท. (2482). ราชกจจานเบกษา. เลม 56. วนท 24 เมษายน 2482.

กฎขอบงคบวางระเบยบวธจดการรกษาปา พ.ศ. 2456. (2456). ราชกจจานเบกษา. เลม 30. วนท 1 มนาคม 2456. กฎขอบงคบวาดวยการส ารวจและการเกบเงนอากรคานา พ.ศ. 2458. (2458). ราชกจจานเบกษา. เลม 32. วนท 30

มกราคม 2458. กระทรวงธรรมการ รายงานกระทรวงธรรมการ ฉบบท 8 พ.ศ. 2458 ด ารงราชานภาพ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ,กรมพระยา. (2481). พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม 2.

พระนคร : โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร. นต กสโกศล. (2525). การเกบคานาในสมยรตนโกสนทร พ.ศ. 2325 – 2482. วทยานพนธ อ.ม. (ประวตศาสตรเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต). กรงเทพฯ : บณฑตวยาลยมหาวทยาลยศลปากร ประกาศแกไขประกาศออกโฉนดทดน. (2445). ราชกจจานเบกษา. เลม 19. 1 กมภาพนธ พ.ศ. 2445 ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร. (2546). เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ. พมพครงท 3. เชยงใหม: ซลคเวอรม. พรฬห สวสดรมย . (2530). การปฏรปการศกษาในมณฑลอสาน พ.ศ. 2442–2475. วทยานพนธ กศ.ม.

(ประวตศาสตร) กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. พระราชบญญตรกษาปา พ.ศ. 2456. (2456). ราชกจจานเบกษา. เลม 30. วนท 1 มนาคม 2456. พระราชบญญตรกษาปา (ฉบบท 2) พทธศกราช 2479. ราชกจจานเบกษา. เลม 53. วนท 29 พฤศจกายน 2479.

พระราชบญญตลกษณะเกบเงนคานา. (2443, 18 พฤศจกายน). ราชกจจานเบกษา. เลม 17. พระราชบญญตใหใชบทบญญตแหงประมวลรษฎากร พ.ศ. 2481. (2482). ราชกจจานเบกษา. เลม 56. วนท 1

เมษายน พ.ศ. 2482 หนา 1



เอกสารอางอง ระลก ธาน. (2522). นโยบายและการจดการศกษาภาคบงคบของไทยภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง (พ.ศ.

2475 – 2503). วทยานพนธ กศ.ม. (ประวตศาสตร) กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สายสกล เดชาบตร. (2555). กบฏไพร หรอ ผบญ ประวตศาสตรการตอสของราษฎรกบอ านาจเหนอแผนดนสยาม.

กรงเทพฯ : ยปซ กรป. ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. ร.6. ศ.13/3. เรอง รายงานขาหลวงตรวจการศกษามณฑลนครราชสมา (3 ตลาคม พ.ศ.

2458) ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. ศธ. 39/8 เรอง รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ.ศ. 2479 ครงท 6 วน

องคารท 12 พ.ค. 2479. ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. (3) สร.0201.22/2. เรอง รถมนตรและขาราชการผใหย กระซวงเสถการตรวดราชการ

หวเมอง (28 มกราคม 2475 – 26 กนยายน 2483) ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. (3) สร.0201.22/15. เรอง ขาราชการผใหญกระทรวงโฆษณาการตรวจราชการ

ภาคเหนอและอสาณ พ.ศ. 2482. สวทย ธรศาศวต; ชอบ ดสวนโคก. (2536). การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของหมบานอสาน

เหนอและอสานกลางกอนและหลงมแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยขอนแกน. สวทย ธรศาศวต. (2537). กบฎผมบญโสภาแหงบานสาวะถ จงหวดขอนแกน. ขอนแกน : ภาควชาประวตศาสตรและ

โบราณคด มหาวทยาลยขอนแกน. สวทย ธรศาศวต. (2549). ประวตศาสตรอสาน 2322 - 2488. ภาควชาประวตศาสตรและโบราณคด (คณะ

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร). ขอนแกน : มหาวทยาลยขอนแกน.

สมภาษณ สวทย ธรศาศวต. (13 มนาคม 2556). สมภาษณโดย ศศธร คงจนทร (สวทย ธรศาศวต ด ารงต าแหนง รองศาสตรจารย

ภาควชาประวตศาสตรและโบราณคด คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ปจจบนอาย 66 ป เคยลงพนทในหมบานสาวะถเมอป 2533 และไดสมภาษณกบชาวบานทเคยรวมเหตการณหมอล าโสภา)

นายสมาน ทองบานทม. (14 มนาคม 2556). สมภาษณโดย ศศธร คงจนทร ขณะทสมภาษณอาย 85 ป นายสมาน ทองบานทมเปนผรวมเหตการณทเหลออยเพยงคนเดยว ในขณะน ในชวงทเกดเหตการณอาย 11 ป



นโยบายชาตนยมของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามกบการตอตานการเผยแผ ครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส พ.ศ. 2481 – 2487

Pibulsongkram’s Nationalist Policy and the Opposition to the Dissemination of Christianity of French Missionaries, 1938 - 1944.

นายสทธโชค อนจนทร นกศกษาปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

บทคดยอ มลเหตทน าไปสการด าเนนนโยบายตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส ของรฐบาล จอมพล ป. พบลสงครามเกดจากกรณพพาทระหวางประเทศไทยกบประเทศฝรงเศสในสงครามอนโดจน เมอพ.ศ.2483 ซงมผลกระทบตอความรสกของประชาชนคนไทยสวนหนงทมส านกของความเปนชาตนยมและเหนวาครสตศาสนาเปนศาสนาของชนชาตศตร โดยเฉพาะอยางยงเมอรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดด าเนนนโยบายปลกกระแสชาตนยมดวยการสรางศตรรวมทางการเมอง คอ ชาวตะวนตกโดยเฉพาะกบฝรงเศส จากปญหาความขดแยงทางการเมองดงกลาวระหวางไทยกบฝรงเศส เมอมาประกอบกบความคดในเรองชาตนยมไทยทถอวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต คนไทยตองนบถอพระพทธศาสนาเทานน รฐบาลจงออกนโยบายตางๆ ทมลกษณะกดกนคนไทยทนบถอศาสนาอนและคนไทยทนบถอครสตศาสนา เพอใหละทงความเชอเดมแลวเปลยนมานบถอพระพทธศาสนาแทน นอกจากนนรฐบาลยงมความหวาดระแวงวาบาทหลวงและผทนบถอครสตศาสนาจะท าตวเปนสายลบหรอพวกแนวท 5 ใหกบประเทศฝรงเศส จากความรสกหวาดระแวงบาทหลวงฝรงเศสและคนไทยทนบถอครสตศาสนา ท าใหคนไทยบางกลมไดรวมตวกนตอตานครสตศาสนาและน าไปสการเคลอนไหวในรปแบบตางๆ เชน มการออกใบปลวปลกเราและประกาศชกชวนใหโจมตหลกค าสอนของครสตศาสนา นอกจากนรฐบาลยงไดด าเนนการเขายดทรพยสนของมสซงสยาม ตามพระราชบญญตวาดวยชนศตรและทรพยสนของชนชาตศตร พทธศกราช 2485 เพราะเหนวา มสซงสยามเปนของประเทศฝรงเศส บาทหลวงทเขามาปฏบตหนาทในประเทศไทยและประมขแหงมสซงสยามลวนแตเปนชาวฝรงเศสทงสน จากสถานการณดงกลาวสงผลกระทบตอการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสและครสตชนทเปนคนไทย ดงเชน พ.ศ.2483 ครสตชนในเขตหมบานสองคอน จงหวดนครพนม ถกเจาหนาทต ารวจสงหาร 7 ราย เนองจากไมยอมเปลยนมานบถอพระพทธศาสนาตามนโยบายของรฐบาล และพ.ศ.2484 บาทหลวงนโคลาส บญเกด กฤษบ ารง ถกเจาหนาทต ารวจจบกมและศาลตดสนในขอหากบฏภายในราชอาณาจกร ผทนบถอครสตศาสนาจงถกมองวาเปนผนยมฝรงเศส และครสตศาสนานนคนไทยโดยทวไปกเขาใจวาเปนศาสนาของฝรงเศสเพราะถกน ามาเผยแผโดยคณะบาทหลวงฝรงเศส ดงนนการด าเนนนโยบายชาตนยมและการเนนพระพทธศาสนาของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามไดน าไปสการด าเนนการและการเคลอนไหวตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสในเมองไทยอยางจรงจง รวมถงความขดแยงกนเองภายในกลมผนบถอครสตศาสนาในประเทศไทยอกดวย

ค าส าคญ: จอมพล ป. พบลสงคราม นโยบายชาตนยม คณะบาทหลวงฝรงเศส



Abstract The opposition of Pibulsongkram government to the dissemination of Christianity conducted

by French missionaries was mainly caused by the disputes between France and Thailand during the Indochinese War in 1940. This had a strong effect on Thai nationalists and they considered that Christianity was the enemy’s religion. The situation was aggravated when the government tried to arouse nationalism among people by making them feel that western people, especially the French were their common enemy. Together with implanting nationalist notions that Buddhism was the state religion and Thai people should be Buddhists only, the government then held policies which discriminated Thai Buddhists and Thais with other faiths or Christian Thais so that they would convert from their old faith to Buddhism. Moreover, the government was concerned that priests and Christian Thais were spies working for France. Being wary with French priests and Christian Thais, certain Thais gathered to oppose Christianity and voiced their discontent through various ways. For example, they issued leaflets with urging notes or persuaded people to attack Christian teachings. In addition, the government confiscated the Siam Missionary’s properties by means of the 1942 act concerning hostile countries and their properties. This owed to the belief that the Missionary belonged to France since the missionaries who came to practice their faith in Thailand and the head of the Siam Missionary were all French. The situation above affected the dissemination of Christianity and Thai Christians. For instance, in 1940, seven Christian Thais who lived in Song Korn Village, Nakhon Phanom Province, were killed by the police as they refused to convert to Buddhism as demanded by the government. Also, in 1941 the Thai priest named Nicholas Bunkoed Kritbamrung was arrested by the police and the court ruled out that he was a rebel. Christian Thais were considered pro-French as people in general believed that Christianity was the religion of France as French missionaries disseminated this religion. Thus, nationalist policies and the emphasis on Buddhism drove Pibulsongkram government to move seriously against the dissemination of Christianity in Thailand and also caused conflicts among Christian Thais also occurred.

Keywords: Pibulsongkram, Nationalist Policy, Christianity

บทน า สงครามอนโดจน พ.ศ.2483 ระหวางประเทศไทยกบประเทศฝรงเศสกอใหเกดผลกระทบตอความรสกของ

ประชาชนคนไทยสวนหนงทมส านกของความเปนชาตนยมและมองวาครสตศาสนาเปนศาสนาของชนชาตศตร (สรชย ชมศรพนธ, 2543: 34-35) โดยเฉพาะอยางยงเมอรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดด าเนนนโยบายปลกกระแสชาตนยมดวยการสรางศตรรวมทางการเมอง คอ ชาวตะวนตกโดยเฉพาะกบฝรงเศส เนองจากวารฐบาลมความเหนวา ดนแดนทไดเสยไปใหกบฝรงเศสในคราว ร.ศ.112 นน เปนการเสย ”เกยรตภม” ของชาตและเปนภาระหนาทของรฐบาลทจะตองกเกยรตภมกลบคนมา (ชาญวทย เกษตรศร,2544 : 263) ซงรฐบาลน าเอาเหตการณ ร.ศ.112 ทเกดในสมยรชกาลท 5 มาเปนเครองมอในการปลกกระแสชาตนยมใหเกดขนในหมประชาชนคนไทย เพอด าเนนกา รเรยกรองดนแดนบรเวณแมน าโขง อนไดแก ลาวและกมพชา ซงเคยเปนดนแดนของไทยมากอน คนจากฝรงเศส



จากปญหาความขดแยงทางการเมองดงกลาวระหวางไทยกบฝรงเศส เมอมาประกอบกบความคดในเรองชาตนยมไทย ทถอวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต คนไทยตองนบถอพระพทธศาสนาเทานน จากนโยบายสงเสรมและท านบ ารงพระพทธศาสนา ซงนายกรฐมนตรไดประกาศเจตนารมณวา “พระพทธศาสนานนเปนศาสนาประจ าชาต” (มานตย นวลลออ,2540 : 186-187) ตลอดจนมมาตรการตาง ๆ ทจะใหคนตางศาสนาหนมานบถอพระพทธศาสนาใหเหมอนกนหมดทงประเทศ ดงใจความในรายงานการประชมคณะรฐมนตร เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ.2484 จอมพล ป. พบลสงครามไดแสดงความเหนไววา “ในรฐธรรมนญกบงคบใหในหลวงเปนพทธมามกะ คนไทยทกคนกตองนบถอศาสนาพทธเหมอนพระมหากษตรยดวยจงจะถกตอง” (รายงานการประชมคณะรฐมนตร, 2484) ดงนนรฐบาลจงไดออกนโยบายตาง ๆ ทมลกษณะกดกนคนไทยทนบถอศาสนาอนและคนไทยทนบถอถอครสตศาสนา เพอใหละทงความเชอเดมแลวเปลยนมานบถอพระพทธศาสนาแทน เชน ลกจางฝายปกครองทไมประกาศตวเปน พทธมามกะกจะถกบงคบใหออกจากงาน โรงเรยนคาทอลกบางแหงถกสงใหปดโรงเรยน เดกนกเรยนทเปนคาทอลกถกบบบงคบใหกราบไหวพระพทธรป เปนตน (เกษมวฒน เปรมกมล, 2548: จ) ดงความตอนหนงในรายงานการประชมคณะรฐมนตร เมอวนท 23 กมภาพนธ พ.ศ.2484 หลวงอดลยเดชจรส อธบดกรมต ารวจ ไดแสดงความเหนไววา “ทประชมไดลงมตใหพยายามชกชวนขาราชการทนบถอศาสนาครสตใหมานบถอศาสนาพทธใหหมด หากผใดไมยอมเปลยนกใหทางราชการตงขอรงเกยจตาง ๆ เชน ไมพจารณาเลอนเงนเดอน เปนตน แตบดนกระทรวงทะบวงกรมบางแหงยงรบคนทนบถอศาสนาครสตเขารบราชการใหมอก ขาพเจาจงเหนวาถาจะปลอยใหกระท าไปเชนนแลว คนถอศาสนาครสตกยงคงมในวงการอยไมรจกหมดสนตลอดไป ฉะนนจงเหนวานาจะไดตงขอสงเกตไววา คนทจะรบราชการใหมนน ถาเปนคนทนบถอศาสนาครสต ไมควรรบไวเลย” (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 22/2484 วนท 23 กมภาพนธ พ.ศ. 2484)

นอกจากนนรฐบาลยงมความหวาดระแวงวาบาทหลวงและผทนบถอศาสนาครสตจะท าตวเปนสายลบใหกบประเทศฝรงเศส ดงรายงานการประชมคณะรฐมนตร เมอวนท 8 มกราคม พ.ศ.2484 มใจความวา “ตงแตเกดพพาทกบอนโดจนมา ขอส าคญอยทเรองแนวท 5 พวกแนวท 5 เทาทจบไดมกมาจาก คนไทยทไปถอศาสนาอน และในการรบคราวนรสกวา ศาสนาโรมนคาทอลกไมไหว พวกนบถอศาสนานขายชาตทกคน เหนวาถาขนปลอยพวกคาโธลกไว ศาสนาครสตงมนดงเอาชวตจตตใจคนไทยไปหมด เหลอแตกายเปนไทย จตตใจเปนอน” (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 1/2484 วนท 8 มกราคม พ.ศ.2484) จากความรสกหวาดระแวงบาทหลวงฝรงเศสและคนไทยทนบถอครสตศาสนาทมเพมมากขน ท าใหคนไทยบางกลมไดรวมตวกนตอตานครสตศาสนาและน าไปสการเคลอนไหวในรปแบบตาง ๆ เชน มการออกใบปลวปลกเราและประกาศชกชวนใหโจมตหลกค าสอนขอครสตศาสนา เปนตน จากสถานการณความขดแยงทางการเมองระหวางสยามกบฝรงเศสและการสรางอดมการณชาตนยมของรฐบาลดวยการสรางกระแส “ความเปนไทย” และการสงเสรมใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต ไดสงผลกระทบตอการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสและครสตชนทเปนคนไทยดวย ดงเชนในกรณของครสตชนในเขตหมบานสองคอน จงหวดนครพนม ทถกเจาหนาทต ารวจสงหารถง 7 ชวต เนองจากไมยอมเปลยนใจมานบถอพระพทธศาสนา (สมรชย กระแสสงห, 2012 : 12-34) หรอในกรณทมการขมขผทนบถอครสตศาสนา โดยทางเจาหนาทไดอางวาไดรบค าสงมาจากรฐบาล ใหมาก าจดผทไมยอมเปลยนศาสนา ซงการกระท าดงกลาวมสาเหตสวนหนงมาจากการทถกปลกเราใหเกลยดชงฝรงเศส ดงนนผทนบถอครสตศาสนาจงถกมองวาเปนผนยมฝรงเศส และครสตศาสนานนคนไทยโดยทวไปกเขาใจวาเปน “ศาสนาของฝรงเศส” เพราะไดถกน ามาเผยแผโดยคณะบาทหลวงจากประเทศฝรงเศส ดงนนอาจกลาวไดวานโยบายของรฐบาลไทยในสมยจอมพล ป. พบลสงครามทเนน “ความเปนไทย” และสนบสนนใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาตไทย จงเปนการตอตานอทธพลของชาวตางชาตในประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงมผลกระทบโดยตรงตอครสตศาสนาทเผยแผโดยบาทหลวงชาวฝรงเศส บาทหลวงชาวไทย รวมทง ครสตชนทเปนคนไทย คนจน และคนญวน



การด าเนนนโยบายชาตนยมไทยและการเนนพระพทธศาสนาของรฐบาลจอมพล ป.พบลสงคราม ไดน าไปสการด าเนนการและการเคลอนไหวเพอตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสในเมองไทยทจรงจงมากยงขน ซงไดกอใหเกดผลกระทบตอการเผยแผครสตศาสนาในเมองไทยและยงกอใหเกดกระแสการตอตานครสตศาสนารวมถงความขดแยงกนเองภายในกลมผนบถอครสตศาสนาในเมองไทยอกดวย ผวจยจงมความสนใจประเดนเรอง “ชาตนยม” กบครสตศาสนาในชวงสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ระหวาง พ.ศ.2481 – 2487 ซงยงไมมการศกษาถงการด าเนนนโยบายของรฐบาลในการตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส เพอทจะสบคนสาเหตและขอเทจจรงทท าใหรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม น านโยบายชาตนยมมาใชในการตอตานการเผยแผครสตศาสนาและการด าเนนการของรฐบาลวามผลกระทบอยางไรตอการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส การตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส จอมพล ป. พบลสงคราม เปนผน าประเทศทสบตอเจตนารมณของคณะราษฎร ซงไดพยายามแสวงหาเอกลกษณโดยการสรางวฒนธรรมใหม ใหเขากบสภาพแวดลอมทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมของประเทศภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรญาสทธราชยมาเปนรปแบบประชาธปไตย โดยวฒนธรรมใหมดงกลาวนน อยบนพนฐานของอดมการณชาตนยม ลกษณะส าคญของชาตนยมในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ประการหนง คอ อดมการณชาตนยมทเนนความยงใหญและใหความส าคญตอเชอชาตไทยนน เรมตนดวยการเปลยนชอจาก “สยาม” มาเปน “ไทย” ใหตองตามเชอชาต สรางจตส านกของความเปนชาต ซงมนยถงดนแดนชาวเชอชาตเดยวกนไว (พรภรมณ เชยงกล, 2535 : 71-74) ซงแสดงออกมาในรปแบบของสอตางๆ ทงการเขยนประวตศาสตรเชอชาตไทย การโฆษณาหรอจดรายการวทยชอ “รายการสนทนานายมน นายคง” เปนตน ทแสดงใหเหนถงความยงใหญของเผาพนธและปลกฝงวฒนธรรมใหม เปนการเผยแพรอดมการณชาตนยมและชกชวนใหประชาชนประพฤตตนตามนโยบายของรฐบาล วธการหนงทจอมพล ป. พบลสงครามใชในการสรางและมผลกระทบตอครสตชนในประเทศไทยมากทสด คอ นโยบายการใชพระพทธศาสนาเปนการสรางเอกภาพของชาต รฐบาลมความตองการใชพระพทธศาสนาเปนเครองมอในการปลกกระแส “ชาตนยมไทย” โดยการทรฐบาลในสมยนตองการทจะใหคนไทยทกคนหนมานบถอพระพทธศาสนา ดงปรากฏในรายงานการประชมคณะรฐมนตรวนท 5 กมภาพนธ พ.ศ.2484 เรองจากค าถามของหลวงวจตรวาทการวา “คนทนบถอศาสนาอนแลวไมยอมเปลยนนน ทางราชการจะถอเปนขอรงเกยจไหม” (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 7/2484 วนท 15 กมภาพนธ พ.ศ.2484) ซงจอมพล ป. พบลสงคราม มทศนะเหนวา การทคนไทยไมยอมเปลยนศาสนานนเปนขอรงเกยจโดยเหนวาคนไทยทงหมดควรจะนบถอพระพทธศาสนาเชนเดยวกบพระมหากษตรยไทย เนองจากเปนขอก าหนดไวในรฐธรรมนญใหพระมหากษตรยทรงเปนพทธมามกะ ดงนนคนไทยกควรทจะเปนพทธมามกะเชนกบพระองค และเหนวาทางราชการควรจะตงขอกดกนส าหรบคนไทยทนบถอศาสนาอนไมใหไดรบประโยชนเชนเดยวกบคนไทยทนบถอพระพทธศาสนา ทงนคงจะเพอตองการใหคนไทยเหลานนรสกวาการนบถอศาสนาอนนนท าใหตนเสยประโยชน จะไดเปลยนมานบถอพระพทธศาสนา ดงใจความวา

รงเกยจ ขาพเจาถอวาคนไทยทกคนตองเคารพพระเจาอยหว ตามรฐธรรมนญบอกวา องคพระมหากษตรยทรงเปนพทธมามกะ แลวท าไมคนไทยจะตองไมเปนพทธมามกะ ส าหรบ กระทรวงกลาโหมนน เมอใครเปลยนแลวใหบวชดวย และใครจะขอใหทางจงหวดท าพธเสยเชน เดยวกบพระพทธธรรมทกๆ จงหวด และใครจะขอใหทกๆ กระทรวงถอหลกการวา ตอไปใคร ถอศาสนาครสตไมรบ (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 7/2484 วนท 15 กมภาพนธ พ.ศ.2484)



หรอความเหนของของจอมพล ป. พบลสงคราม ทเหนวาคนไทยทนบถอศาสนาอนเปนจ านวนมาก ดงนนทางราชการควรจะท าการเผยแผพระพทธศาสนา เพอใหคนไทยทกคนเปลยนมานบถอพระพทธศาสนา ดงใจความวา

ไดสงใหกระทรวงทบวงกรมตางๆ ส ารวจดวามผใดบางทไมถอพทธศาสนา บดนเขาไดรายงานมาแลว ปรากฏวามขาราชการเปนจ านวนมากทนบถอศาสนาอน แมแตในบานขาพเจากมผถอคาโธลก ตามรายงาน สงเกตดพวกผหญงชอบเปนครสตงมาก ฉะนนจงขอชกชวนคนถอศาสนาอนใหเปลยนเปนพทธมากกะเสยคอ อยากจะท าการเผยแผพทธศาสนา เพราะนบตงแตสมยพระเจาอโศกมหาราชแลว ไมปรากฏวามผใดท าการ เผยแพรเลย สวนในกรณทเราชกชวนคนไทยถอพทธศาสนานน จะเรยกวาผดรฐธรรมนญไมได ถาใครมาถาม วาท าไมกใหบอกวา เพราะแนวท 5 เปนพวกโรมนคาทอลกทงนน ในรฐธรรมนญกบงคบใหในหลวงเปนพทธ- มามกะ และใหทกๆ คนนบถอพระมหากษตรยเปนทเคารพสกการะตามรฐธรรมนญ คนไทยทกคนกตองนบ ถอพทธศาสนาเหมอนกนพระมหากษตรยดวย จงจะถกตอง (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 8/2484 วนท 12 กมภาพนธ พ.ศ.2484)

นอกจากการใหคนไทยทกคนหนมานบถอพระพทธศาสนาจะเปนนโยบายของรฐทไดแสดงใหเหนอยางชดเจนดงกลาวแลว รฐบาลยงไดด าเนนการในทางปฏบต เพอทจะกดกนคนไทยทนบถอศาสนาอนใหเสยประโยชนในการเขารบราชการ เพอทจะใหคนไทยเหลานนเปลยนมานบถอพระพทธศาสนาอกดวย ดงปรากฏวากรมต า รวจไดมระเบยบราชการทไมประสงคจะรบคนนบถอศาสนาอนเขาท างานในกรมต ารวจ เพอทจะใหคนไทยทประสงคจะท างานในกรมต ารวจเปลยนมานบถอพระพทธศาสนา ดงความวา

กรมต ารวจจงไมประสงคจะรบคนนบถอศาสนาอนเขาเปนต ารวจ ฉะนนจงไดออกขอบงคบในการ รบสมครเขาเปนขาราชการต ารวจขนไวมหลกเกณฑดงตอไปน

1. หามมใหรบบคคลซงนบถอศาสนาอนนอกจากพทธศาสนาเขาเปนขาราชการต ารวจ 2. ภายใตขอบงคบขอ 1 แหงขอบงคบน ยอมไมกระทบกระเทอนถงขาราชการต ารวจ ซงประจ าการอย ทนบถอศาสนาอนอยกอนวนใชขอบงคบนแลว แตใหพงเขาใจวา กรมต ารวจจะรสกพอใจ ถาต ารวจใดไดเปลยนมานบถอพทธศาสนาดวยความสมครใจ ตนเอง และขออนโมทนาในสวนกศลนดวย

(รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 23/2484 วนท 30 เมษายน พ.ศ.2484)

จากการวางหลกเกณฑดงกลาวนน จอมพล ป. พบลสงครามกเหนวาเปนนโยบายทด จงไดแสดงความเหนวา “เมองไทยเปนของไทยมควรจะใหคนศาสนาอนอย อยากจะขอเรงกระทรวงตางๆ ใหด าเนนการตามแบบกรมต ารวจ” (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 23/2484 วนท 30 เมษายน พ.ศ.2484) จากแนวนโยบายและการด าเนนในทางปฏบตดงกลาวของรฐบาลในสมยน ไดแสดงใหเหนถงความรสก “ชาตนยมไทย” ของรฐบาลในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ทไดวางแนวนโยบายในการสงเสรมพระพทธศาสนาและกดกนศาสนาอน เพอใหคนไทยทกคนหนมานบถอพทธศาสนารวมกน การด าเนนนโยบายทตองการใหคนไทยทกคนนบถอพระพทธศาสนารวมกน แสดงใหเหนวา รฐบาลตองการใหคนไทยทกคนมพระพทธศาสนาเปนอกศนยรวมหนงของ “ความเปนไทย” นอกจากชาต พระมหากษตรย และรฐธรรมนญ (เพญพสทธ อนทรภรมย, 2549 : 54) ทงนคงจะเนองจากการทรฐบาลเหนวาคนไทยทนบถอศาสนาแตกตางกน อาจท าใหเกดการแบงแยกคนไทยออกจากกนไปตามการนบถอศาสนาดงเชนทเปนอย ท าใหไมเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนในหมคนไทย ซงขดกบหลกนโยบายของรฐบาลทตองการสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนใหเก ดขน รฐบาลจงไดด าเนนการเพอทจะแกปญหา โดยการพยายามทจะสงเสรมพระพทธศาสนาใหเปนศาสนาของคนไทยทกคน อนจะท าให



เกด “ความเปนไทย” ทเปนหนงเดยวกน สะทอนใหเหนวารฐบาลไดใชพระพทธศาสนาเปนสวนหนงของการตอตานการเผยแผครสตของคณะบาทหลวงฝรงเศส กรณขอพพาทอนโดจน เมอพ.ศ.2483 กเปนอกปจจยหนงทน าไปสการตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศส ปญหาดงกลาวเกดจากเมอสงครามโลกครงท 2 ไดเรมขนในยโรปเมอวนท 3 กนยายน พ.ศ.2482 ระหวางฝายอกษะ ซงมเยอรมนและอตาลรวมกน และฝายสมพนธมตรซงมองกฤษและฝรงเศสเปนแกนน า ในขณะทไทยซงมพนตรหลวงพบลสงคราม เปนนายกรฐมนตรในขณะนนไดประกาศตวเปนกลางและยนยนในมตรภาพทเทาเทยมกนกบทกประเทศ ตอมาในวนท 27 ตลาคม พ.ศ.2482 รฐบาลไทยไดเสนอองกฤษและฝรงเศสใหพจารณาการท าสญญาไมรกรานตอกนกบไทย ซงในกรณของฝรงเศส รฐบาลไทยไดเสนอใหมการปรบปรงเกาะในแมน าโขงในสญญาดงกลาวดวยเพราะสนธสญญาทท าในสมยรชกาลท 5 ไดระบใหทกๆ เกาะในแมน าโขงเปนของฝรงเศส ซงรฐบาลไทยเหนวาไมยตธรรมและไมสอดคลองกบหลกกฎหมายระหวางประเทศ (วชตวงศ ณ ปอมเพชร,2552 : 48-49) ตอมาเมอฝรงเศสไดท าสญญาสงบศกกบเยอรมนในวนท 22 มถนายน พ.ศ.2483 การท าสญญาดงกลาวนท าใหญปนไดเขามาตงฐานทพในอนโดจน โดยสงทหารเขามาประจ าการ 6,000 นาย จากเหตการณนท าใหรฐบาลกงวลวาฝรงเศสอาจยกดนแดนอนโดจนใหแกญปนในทสดและในขณะเดยวกนรฐบาลฝรงเศสไดขอใหไทยรบใหสตยาบนกตกาสญญาไมรกรานกนระหวางไทยกบฝรงเศสทลงนามไปเมอวนท 12 มถนายน พ.ศ. 2483 ใหมผลบงคบใชทนท ทางฝายไทยจงเสนอใหฝรงเศสตกลงหลก 3 ประการ ดงน 1. ใหเสนเขตแดนตามล าน าโขงเปนไปตามหลกกฎหมายระหวางประเทศโดยถอรองน าลกเปนเกณฑ 2. ปรบปรงเสนเขตแดนไทย-อนโดจนใหเปนไปตามธรรมชาต โดยถอเอาแมน าโขงเปนเขตแดนระหวางไทยกบอนโดจน ตงแตทศเหนอมาจดทศใต จนถงเขตแดนกมพชาโดยใหไทยไดรบคนดนแดนฝงขวา (ฝงตะวนตก) ของแมน าโขงตรงขามหลวงพระบางและปากเซ

3. ในกรณทหากจะมการเปลยนแปลงอธปไตย อนโดจนฝร งเศสจะคนอาณาจกรลาวและกมพชาใหแกไทย (วชตวงศ ณ ปอมเพชร,2552 : 53-54) ในวนท 20 กนยายน พ.ศ.2483 รฐบาลฝรงเศสไดตอบปฏเสธไมยอมรบขอเสนอของไทยโดยจะรบพจารณาเฉพาะเรองเกาะแกงในแมน าโขงเทานน เมอขาวการตอบปฏเสธแพรกระจายไปจงเกดความไมพอใจในทาทของฝรงเศส ไดเรมมการเรยกรองดนแดนคนจากฝรงเศส ในตนเดอนตลาคมปเดยวกน รฐบาลฝรงเศสกยงคงยนกรานไมยอมตกลงในขอเสนอของไทย อกทงฝรงเศสไดแสดงทาทแขงกราวดวยการสงเครองบนลวงล าเขามาดนแดนของไทย และทสดกไดมการทงระเบดจากเครองบนฝรงเศสในดนแดนไทย ทางฝายไทยกไดสงเครองบนไปทงระเบดในอนโดจนเปนการตอบโต เมอเหตการณเรมรนแรงขน ไดมการเดนขบวนเรยกรองดนแดนคนจากฝรงเศส เรมดวยการเดนขบวนของนสตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในวนท 8 ตลาคม พ.ศ.2483 จากนนนกศกษามหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองจ านวนมากกไดแสดงจดยนสนบสนนการเรยกรองดนแดนคนจากฝรงเศสเชนเดยวกน (วชตวงศ ณ ปอมเพชร,2552 : 55-58)

ในวนท 28 พฤศจกายน พ.ศ.2483 เมอฝายฝรงเศสไดสงเครองบน 5 ล ามาโจมตและทงระเบดทนครพนม พรอมกบไดใชปนใหญซงตงอยทเมองทาแขกยงขามแมน ามาตกหลงตลาด กบใชปนกล 4 กระบอก ยงกราดขามล าน ามายงหมบานราษฎรฝงไทย ทางฝายไทยกไดมการยงตอบโตกลบไป (กรมยทธศกษาทหาร กองบญชาการสงสด, 2541: 86) เหตการณครงนท าใหมผลตอมสซงสยามและบรรดาบาทหลวงชาวฝรงเศสกลาว คอ คนไทยมองวาฝรงเศสเปนชาตศตร ความรสกดงกลาวถกปลกเราใหเขมขนดวยกระแสการปรกครองทเนนนโยบายชาตนยมของรฐบาล

จากเหตการณสรบทเกดขนในวนท 28 พฤศจกายน พ.ศ.2483 ทางอธบดกรมต ารวจ คอ พล.ต. ต. อดล อดลเดชจรส ไดออกหนงสอค าสงใหเจาหนาทต ารวจจดการแกคนเชอชาตฝรงเศสในจงหวดตางๆ โดยค าสงมเนอหาดงน



1. คนเชอชาตฝรงเศสซงอยในจงหวดนครพนมมจ านวนเทาไหร ใหต ารวจจงหวดนครพนมควบคมตว และบงคบใหออกไปใหพนเขตแดนของประเทศไทย ทางดานอนโดจนทใกลทสดภายใน 24 ชวโมง โดยไมมการผอนผนใดๆ ทงไมเลอกวาบคคลนนๆ จะมอาย อาชพ หรอกจการงานใดๆ ทงสน

2. ใหคนเชอชาตฝรงเศสซงอยในจงหวดเชยงราย, นาน, อตรดตถ, เลย หนองคาย, อดรธาน, ขอนแกน, นครพนม, สกลนคร, นครราชสมา, อบลราชธาน, มหาสารคาม, รอยเอด, ศรสะเกษ, สรนทร, บรรมย, ชยภม, ปราจนบร, ฉะเชงเทรา, ชลบร, จนทบร, ระยองและตราด ออกจากจงหวดนนๆ ภายใน 48 ชวโมง ไมเลอกวาบคคลนนๆ จะมอาย อาชพ หรอกจการงานใดๆ ทงสน จะอยในจงหวดนนๆ ตอไปไมได ถาฝาฝนใหควบคมตวสงกรมต ารวจทนท

3. ในจงหวดตางๆ ทกลาวแลวในขอ 1 และ 2 นน คนเชอชาตฝรงเศสจะอยหรอผานเขาไปไมได เวนแตไดรบอนมตจากอธบดกรมต ารวจ

4. ตงแตบดนเปนตนไป คนเชอชาตฝรงเศสจะเขามาอยหรอผานประเทศไทยไมได เวนแตผซงไดมถนทอยในประเทศไทยแลว กลบออกไปไมเกน 1 ป หรอไดรบอนมตจากอธบดกรมต ารวจเฉพาะเรองเฉพาะราย

(บรรณาธการ สารสาสน, 1941: 48-49)

หนงสอค าสงฉบบนสะทอนใหเหนวารฐบาลมองวาคณะบาทหลวงฝรงเศสทมสญชาตฝรงเศสและคนเชอชาตฝรงเศส อาจท าตวเปนสายลบใหกบรฐบาลฝรงเศสไดและเปนภยตอมนคงของรฐบาล ดงปรากฏในรายงานการประชมคณะรฐมนตรวนท 8 มกราคม พ.ศ.2484 ความวา

ในการรบคราวนรสกวา ศาสนาโรมนคาทอลกไมไหว พวกนบถอศาสนานขายชาตทกคน เนองจาก มพระฝรงเศสบางคนตองจากประเทศไทยไปอยอนโดจน มคนไทยบางคนทเปนครสตงพดวา ใหชวยเอาคณพอ (บาทหลวงฝรงเศส) กลบมาเสยกอน เขาจงจะชวยไทย ดงนเปนตน ทจนทบรเรยกทหารมา 200 คน ตอง คดเลอกออกเสย 200 คน เพราะเปนครสตง ใชไมได เพราะมนจะไปชวยคณพอมนทงนน พวกคาโธลกทไม เอาเปนทหารมนเคองจะไปเปนแนวท 5 เสยอก เหนวาควรเอาไวแลวคมไปใชงานโยธาตางๆ เพอประโยชนแก การรบกด (รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 1/2484 วนท 8 มกราคม พ.ศ.2484)

ในสภาวะสงครามดงกลาวกอใหเกดความโกรธแคนของคนไทยบางกลมทมตอฝรงเศสและครสตศาสนาซงกลมเหลานถอวาเปนศาสนาของฝรงเศส ดงนนจงมการรวมตวกนขนโดยใชวา “คณะเลอดไทย” มจดเรมตนทกรงเทพฯ และขยายตวออกไปหลายพนทของประเทศ คอ เชยงใหม, พษณโลก, นครปฐม, อยธยา, ฉะเชงเทรา, ปราจนบร, ชลบร, จนทบร, นครพนม, สกลนคร, หนองคาย, อดรธาน, เลย, นครราชสมา (สรชย ชมศรพนธ, 2543 : 38) คณะเลอดไทยเรมเคลอนไหวดวยการออกแจกใบปลวเพอตอตานฝรงเศสและครสตศาสนา เหนไดชดจากค าแถลงของคณะเลอดไทยทพนสนคม ดงน “ทเกดของคณะเลอดไทยเราคอ จงหวดพระนคร แลวไดกระจายออกไปทกหนทกแหง เชน คณะเลอดไทยเชยงใหม เชอวาพวกเราทงหลายคงไดพบขาวจากหนงสอพมพบางฉบบลงขาววา คณะเลอดไทยเชยงใหม ไดพรอมใจไมยอมท าการตดตอกบพวกบาทหลวงและนางช ตลอดจนพวกทนยมลทธศาสนาโรมนคาทอลก มอาทเชน ไมยอมขายอาหารใหแกคนจ าพวกน โดยถอวาบคคลจ าพวกนเปนศตรของชาตไทย และพรอมกนน กรรมกรรถทกชนดไมยอมใหบคคลจ าพวกทไดกลาวนามมาแลวโดยสารรถยนตของตน ถงแมวาพวกเขาจะไดรบคาจางอยางแพงแสนแพง เขากหาไดพงปรารถนาไม และคณะเลอดไทยในจงหวดพระนคร ซงเปนทมาแหงคณะเลอดไทยกไมยอมท าการซอสงของทเปนของชนชาตศตรกบเรา และพวกทนยมลทธของศตรเปนอนขาด นคอความส าเรจอนยงใหญของพวกเราชาวไทย สาขาคณะเลอดไทยพนส รสกปลาบปลมยงนกในความส าเรจอนใหญหลวงของคณะเลอดไทยทไดปฏบตมาทกๆ คราวสดทจะหาค าใดมากลาวใหดยงกวานได



ฉะนน สาขาคณะเลอดไทยพนส จงมมตเปนเอกฉนทรวมกนวา นบแตวนาทนเปนตนไป เราเลอดไทยจะไมยอมใหบคคลจ าพวกทกลาวนามมาแลวขางตนโดยสารรถยนต หรอยอมรบใชตลอดจนการสนบสนนดวยการประการใดๆ ดงกลาวมาแลว เพราะเลอดไทยถอวาบคคลเหลานเปนศตรของชาตไทยเรา และพวกทนยมลทธของศตร พวกเราถอวาเขาลมชาต ลมศาสนาอนแทจรงของเขาเสยสน มวเมาไปหลงนยมลทธอนเปนศตรของเรา พวกเราจงนกดซวารฐบาลจบพวกแนวท 5 ไดนนเขาเหลานกคอพวกทนบถอศาสนาโรมนคาทอลกซงไดรบค าสงสอนของศตรคอยหาโอกาสทจะเอาพวกเราเปนทาสของเขา ตลอดจนท าลายชาตของเราใหยอยยบไปพวกเราตองระวงแนวท 5 นจงมากและชวยกนจ ากดสทธอนนใหสนเชง พวกพนองทงหลายจงอยาลมวา พวกเราชาวไทยไดรบขมขนมาแลวเปนจ านวนตง 70 ป บดน เปนศภนมตตอนดงามของพวกเราแลว สาขาคณะเลอดไทยพนส จงขอรองใหพวกเราเปนอนหนงอนเดยวกน ชวยกนไลชนชาตทเปนศตรของเราใหเขาน าลทธอนแสนอบาทวนออกไปเสยจากแหลมทอง แลวญาตพนองของเราทหลงงมงายอยจะไดกลบมายงแนวทางเดมทบรรพบรษของเราไดอตสาหสรางสมไวเพอลกหลานเหลนชนหลง”

(ใบปลวคณะเลอดไทย สาขาพนสนคม ลงวนท 25 มกราคม พ.ศ.2484)

นอกจากนนทพนสนคม จงหวดชลบร กไดมจดหมาย ลงวนท 29 มกราคม พ.ศ.2484 เรยกรองกลมครสตชนในเขตพนสนคมมใจความวา

ไมกางเขนทปกอยบนยอดโบสถและทอนๆ ในวดโรมนฯ ททานปกครองอยน เปนสงทกระทบ กระเทอนตาของสาขาคณะเลอดไทยอยมมวนลม ขอใหทานลดไมกางเขนทงหมดในวดของทานออก เสยโดยเรวทสดเทาททานจะจดการได มฉะนนสาขาคณะเลอดไทยพนสฯ จะไดมาจดการเองตามความ เหนชอบ อนง คณะขอเรยนใหทานทราบวา โดยเฉพาะอยางยงตวทานควรจดการโอนศาสนาจากครสต เสยแลวแลวรบกลบใจมานบถอพทธศาสนาเสยใหเรวทสด หากทานจะชวยแพรขาวนและไดชกจงบรรดา ญาตมตร ตลอดสานศษยของทานใหกลบมานบถอพระพทธศาสนาเสยดวยจะเปนการดมาก

(จดหมายคณะเลอดไทยพนสฯ ถงนายโกศล อปสรรคทศ ลงวนท 29 มกราคม พ.ศ.2484)

จากทไดกลาวมา เหตการณทเกดขนจากรณพพาทระหวางฝรงเศสกบไทย กอใหเกดความโกรธแคนต อชาวฝรงเศส และครสตศาสนากถกมองวาเปนศาสนาของฝรงเศสดวยเชนเดยวกน ท าใหเกดการตอตานบรรดาบาทหลวงแมวาจะเปนชาวไทย หรอมการท าลายโบสถบางแหง ซงในทายทสดการตอตานกไดยตลงพรอมกบการเจรจาตกลงระหวางไทยกบฝรงเศส แตอยางไรกตาม แมวาผลกระทบจากคนไทยบางกลมตอครสตศาสนาและฝรงเศสจะยตลงแลว แตสงทเปนปญหาของมสซงสยามในเวลาไรเรยกนกคอ ความรสกชาตนยมของบคคลภายในมสซงเอง ทงจากบรรดา ครสตชนและบาทหลวงชาวไทย กอใหเกดการเรยกรองอสระจากการปกครองของบาทหลวงฝรงเศส ปรากฏวาในระหวางทไทยเกดกรณพพาทอนโดจนกบฝรงเศส พ.ศ.2483 มครสตชนชาวไทยบางกลมไดรวมตวกนจดตงกลมทมชอวา “คณะไทย-ครสต สามเสน” หรอ “คณะไทย (คาธอลก) สามเสน” โดยเรมตนในชมชนคาทอลกโบสถนกบญฟรงซสเซเวยร สามเสน ซงในขณะนนบาทหลวงผดแลชมชนเปนชาวฝรงเศส คอ บาทหลวงฌอง บปตส ตาป ทด ารงต าแหนงเจาอาวาสมาตงแตพ.ศ.2496 เมอเกดกลมคณะไทย-ครสต สาเสน กระแสการตอตานฝรงเศสจงไดเรมตนขน จากเอกสาร “แถลงการณ ขอยายพอไมใชเปนการไลพระ” ของกลมดงกลาวไดบงบอกถงความพยายามทจะขอใหสงฆราชแปรรอส ประมขมสซงสยาม โยกยายบาทหลวงชาวฝรงเศสใหออกไปจากโบสถนกบญฟรงซสเวยร สามเสน และเรยกรองใหสงบาทหลวงชาวไทยมาปกครองโบสถแทน ดงทปรากฏในเอกสาร ลงวนท 28 ตลาคม พ.ศ.2483 ความวา



ในการขอยายพอบาทหลวงฝรงเศสไปครงน คณะไทย-ครสต ไดพจารณาทกแงมม ทงไดปรกษาพอ บาทหลวงไทยหลายองคแลว ไมเหนเปนการบาปกรรมแตอยางใดเลย และมองไมเหนวาจะเปนการไลพระ อยางไร เพราะเราตองการเพยงเปลยนตวพอบาทหลวงฝรงเศส ใหเปนพอบาทหลวงไทยเทานน เราทงหลาย เปนไทยไดเกดมาในแผนดนไทย ไดรบความรมเยนเปนสขจากรฐบาลไทยมาตงแตบรรพบรษหลายชวคนมา แลว เราจงตองพยายามทกทางทจะสนองคณชาตบานเมอง แตทวาชวแตรกชาต ไมแสดงใหปรากฏดวยการ กระท า หาเปนการเพยงพอไม

(แถลงการณคณะไทย-ครสตสามเสน เรอง การขอยายพอไมใชเปนการไลพระ ลงวนท 28 ตลาคม พ.ศ.2483)

และในประกาศของคณะไทย (คาธอลก) สามเสน ลงวนท 21 พฤศจกายน พ.ศ.2483 ทชแจงถงเหตผลทตองการบาทหลวงทเปนคนไทยมาปกครองชมชนแทนบาทหลวงชาวฝรงเศส และยงเปนสะทอนใหเหนถงความเ ปนชาตนยมไทยดวย

ดวยคณะไทย (คาธอลก) สามเสน พจารณาเหนวา ชาตไทยยอมเปนทเชดชบชาของพวกเราชาวไทย อยางสงสด และเปนหนาทของพวกเราชาวไทยทจะตองพยายามสงเสรมชาตไทยและสนบสนนรฐบาลในทกวถ ทาง ประกอบกบเมอไดพจารณาถงสถานการณของบานเมองแลว กเหนเปนการจ าเปนทพวกเราจะตองรบ ด าเนนการขอยายพอบาทหลวงฝรงเศสไทย และอญเชญพอบาทหลวงไทยทรกชาตไทยจรงๆ มาปกครองพวก เรา ทงนเพอเปนไปตามคตนยมทวา “ไทยปกครองไทย” ตลอดจนเพอความสข ความปลอดภยของพวกเรา เปนสวนรวมดวย คณะไทย (คาธอลก) ขอย าวา ในการด าเนนการขอยายพอบาทหลวงฝรงเศสไปทงน คณะจ าเปนตอง กระท ากเพราะเหนแกชาตและเจตนาตอพวกเราจรงๆ คณะไมเคยมสาเหตโกรธเคองกบพอบาทหลวงฝรงเศส องคใดเลย ในฐานทพอบาทหลวงฝรงเศสเปนผแทนพระผเปนเจา คณะกยงเคารพนบถออยเสมอ แตเมอกรณ เกดปญหาระหวางชาต คณะกยอมเหนแกชาตไทยเปนใหญ ขออยาไดขดขวางการกระท าของคณะไทย (คาธอลก) ซงกระท าเพอชาตไทยในครงนเลย ขออยาไดท าตนเปนปากเปนเสยงแทนฝรงเศสซงเปนตางชาต และเปนปฏปกษตอไทย เพราะอาจเปนผดตอรฐนยมซงจะท าใหเจาหนาทของรฐบาลยนมอเขามาจดการได ทงจะเปนเหตใหพนองชาวไทยทวๆ ไปพากนรงเกยจเกลยดชงเอาดวย (ประกาศ คณะไทย (คาธอลก) สามเสน ลงวนท 21 พฤศจกายน พ.ศ.2483)

จากเนอหาของเอกสารทงสองฉบบของกลมไทย-ครสต สามเสน สะทอนเหนวาตองการพยายามโยกยายบาทหลวงชาวฝรงเศสใหออกไปจากชมชน อกทงยงมสวนทแสดงใหเหนถงความคดของกลมครสตชนชาวไทยทตระหนกถงความเปนไทย ตามแนวนโยบายชาตนยมของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม

สถานการณการตอตานการเผยแผครสตศาสนามความรนแรงขนถงการประทษรายตอชวต เชน การสงหารชาวครสตชน 7 คน โดยต ารวจทหมบานสองคอน จงหวดนครพนม ผเสยชวตในเหตการณครงน ไดแก ซสเตอรอกแนส พลา ทพยสข ซสเตอรลซอา ค าบาง สค าพอง นางอากาทา พดทา วองไว นางสาวเซซลอา บดส วองไว นางสาวบบอา ค าไพ วองไว เดกหญงมารอา พร วองไว และนายฟลป สฟอง ออนพทกษ (สมรชย กระแสสงห, 2012 : 12-34) สาเหตเกดจากครสตชนกลมนปฏเสธทจะละทงศาสนา เหตการณดงกลาวเปนทรจกกนในหมคาทอลกวา บญราศทง 7 ทสองคอน บญราศเปนค าทพระสนตะปาปาประกาศใหเปนเกยรตอยางยงเปนทางการแกคนทไดยอมสละชวตเพอรกษาความเชอของครสตศาสนา หรอทเรยกกนวา “มรณสกข” (เสร พงศพศ, 2527 : 200-201)

นอกจากนยงมบาทหลวงชาวไทย 5 ทานไดถกจบกม ดวยขอหาเปนแนวท 5 (Fifth Column) หรอ จารชน ท างานเพอผลประโยชนของฝรงเศส คอ บาทหลวงฟรงซส เซเวยร สงวน สวรรณศร บาทหลวงมแชล สมจน ศรประยร



บาทหลวงเฮร สนทร (ปราด) วเศษรตน บาทหลวงเอดวรด ถง ล าเจรญ และบาทหลวงนโคลาส บญเกด กฤษบ ารง บาทหลวงทง 5 ทานถกขมทเรอนจ าในกรงเทพฯ ตอมาบาทหลวง 2 ทานแรกไดรบการปลอยตวเมอจ าคกได 20 เดอน 2 ทานตอมาถกปลอยตวเมอจ าคกได 5 ป คงเหลอแตบาทหลวงนโคลาส บญเกด ซงไดมรณภาพในเรอนจ าขณะทถกคมขงเปนเวลา 9 เดอน (สรชย ชมศรพนธ, 2543 : 113-125) การตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสไดสนสดเมอมการเปลยนแปลงรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ในเดอนสงหาคม พ.ศ.2487 จอมพล ป. พบลสงครามถกคมขง และนายควง อภยวงศ ไดขนมาเปนนายกรฐมนตรแทน หลงจากนนไมนานผส าเรจราชการแทนพระองคกไดประกาศนโยบายใหเสรภาพในการนบถอศาสนาอกครงหนงเมอวนท 8 สงหาคม พ.ศ.2487 (สรชย ชมศรพนธ, 2543 : 106)

สรป การตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทลวงฝรงเศสระหวาง พ.ศ.2481-2487 นน เกดจากขอกรณพพาทอนโดจน พ.ศ.2483 ทประเทศไทยมขอขดแยงดานพรมแดนกบอนโดนจนฝรงเศส จนน าไปสนโยบายการเรยกรองดนแดนคนจากฝรงเศส รฐบาลจงมทศนะวา บรรดาบาทหลวงชาวฝรงเศสทเขามาด าเนนการเผยแผครสตศาสนาอยในประเทศไทยน อาจจะเปนภยคกคามตอความมนคงของรฐได และอาจจะท าตวเปนสายลบใหกบฝรงเศสได ทงนเนองดวยประมขมสซงสยามและบาทหลวงทหวหนาชมชนคาทอลก สวนใหญเปนชาวฝรงเศสทงสน จากเหตผลดงกลาวมานจงท าใหรฐบาลมงนโยบายทจะท าการตอตานการเผยแผครสตศาสนาของคณะบาทหลวงฝรงเศสอยางจรงจง

นอกนนโยบายทใหความส าคญกบพระพทธศาสนา ในฐานะทพระพทธศาสนาเปนศาสนาทพระมหากษตรยและประชาชนสวนใหญนบถอ รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม จงมงเปาหมายไปทคนไทยทงประเทศ จะตองนบถอพระพทธศาสนา ใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาหนงเดยวของประเทศไทย โดยไมมการแบงแยก จากนโยบายนเอง จงมผลท าใหมการกดกนคนไทยทนบถอศาสนาอนโดยเฉพาะคนไทยทนบถอครสตศาสนา นกายโรมนคาทอลก เพราะรฐบาลมความเหนวา เปนศาสนาของชนชาตศตร ดงนนผทนบถอครสตศาสนากถอวาเปนศตรของชาตดวยเชนเดยวกน จงไดพยายามกดกนคนไทยทนบถอครสตศาสนาและในชวงเวลาเดยวกน


เกษมวฒน เปรมกมล. (2548). พฒนาการของการเผยแผศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกในจงหวดจนทบร. สารนพนธ กศ.ม. (ประวตศาสตร). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโฒ. ชาญวทย เกษตรศร ; ธ ารงศกด เพชรเลศอนนตและวกลย พงศพนตานนท, บรรณาธการ. (2544). จอมพล ป. พบลสงคราม กบการเมองไทยสมยใหม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. มานตย นวลละออ. (2540). การเมองไทยยคสญลกษณรฐไทย. กรงเทพฯ : ภาควชารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร

คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. บรรณาธการ, “มสซงกรงเทพฯ”. สารสาสน 25,2 (ธนวาคม 1941). พรภรมณ เชยงกล. (2535). ประวตศาสตรไทยสมยใหม เลม 1. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. พฒพงศ พฒตาลศร. (2552). การเผยแผครสตศาสนาในสมยพระสงฆราชเรอเน มาร แปรรอส พ.ศ. 2452 – 2490.

วทยานพนธ อ.ม. (ประวตศาสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เพญพสทธ อนทรภรมย. (2549). รฐไทยกบคนจน. วทยานพนธ อ.ด. (ประวตศาสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.




วชตวงศ ณ ปอมเพชร. (2552). สงครามทวงคนดนแดน. กรงเทพฯ: แสงดาว. สมรชย กระแสสงห. (2012). วรกรรมแหงความเชอ บญราศทงเจดแหงสองคอน. สกลนคร : สมศกดการพมพ. สรชย ชมศรพนธ, บาทหลวง. (2543). นกโทษ นกบญ วรกรรม จตตารมณและชวตศกดสทธของ บญราศนโคลาส บญเกด กฤษบ ารง พระสงฆและมรณสกข. กรงเทพฯ: แผนกประวตศาสตร หอจดหมายเหตอครสงฆมณฑลกรงเทพฯ. ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 1/2484 เรอง ใหระงบการทวงหนภาษ อากรแกทหารทถกระดมในคราวนไวกอน วนท 23 กมภาพนธ พ.ศ.2484 ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 7/2484 เรอง การแสดงตนเปนพทธ

มามกะ วนท 5 กมภาพนธ พ.ศ.2484. ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 8/2484 เรอง เผยแพรพทธศาสนา วนท 12 กมภาพนธ พ.ศ.2484. ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 22/2484 เรอง คนนบถอศาสนาครสต วนท 23 กมภาพนธ พ.ศ.2484 ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 23/2484 เรอง ศาสนา วนท 30 เมษายน พ.ศ.2484 ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 58/2484 เรอง พระราชบญญตฐานะ แหงมซซงโรมนคาทอลกแหงประเทศไทย วนท 5 พฤศจกายน พ.ศ.2484 ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2484). รายงานการประชมคณะรฐมนตร ครงท 54/2485 เรอง ระเบยบการอนญาต ใหประชมสอนสาสนาโรมนคาทอลก วนท 11 พฤจกายน พ.ศ.2485 หอจดหมายเหตอครสงฆมณฑลกรงเทพฯ. (2483). แถลงการณคณะไทย-ครสตสามเสน การขอยายพอไมใชเปนการไลพระ วนท 28 ตลาคม พ.ศ.2483. หอจดหมายเหตอครสงฆมณฑลกรงเทพฯ. (2483). ประกาศคณะไทย (คาธอลก) สามเสน วนท 21 พฤศจกายน พ.ศ.2483. หอจดหมายเหตอครสงมณฑลกรงเทพฯ. (2484). ใบปลวคณะเลอดไทย สาขาพนสนคม ลงวนท 25 มกราคม พ.ศ.2484. หอจดหมายเหตอครสงมณฑลกรงเทพฯ. (2484). จดหมายคณะเลอดไทยพนสฯ ถงนายโกศล อปสรรคทศ