ปญหาในการใหความชวยเหลอประชาชนผไดรบผลกระทบ จากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต :

กรณศกษา อ าเภอสายบร จงหวดปตตาน1 ณฐวฒ ไวกจอเนก2

ผศ.ดร.ปรชญา ชมนาเสยว3 ผศ.ดร.มฮมหมดอลยาส หญาปรง3

ดร.สชาต ศรยารนย3

บทคดยอ

การศกษาปญหาในการใหความชวยเหลอประชาชนผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบใน

จงหวดชายแดนภาคใต : กรณศกษาอ าเภอสายบร จงหวดปตตานมวตถประสงค 1) เพอศกษากระบวนการการท างาน และความรความเขาใจของเจาหนาทดานหลกเกณฑการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบ 2) เพอศกษาปญหาและอปสรรคในการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต 3) เพอศกษาแนวทาง การแกไขปญหาและอปสรรคทกอใหเกดความลาชารวมถงแสวงหาแนวทางใหความชวยเหลอเบองตน เพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนผไดรบผลกระทบ โดยเปนการเลอกตวอยางผใหขอมลส าคญ (Key informants) จ านวน 8 คน จากจากเจาหนาทผปฏบตงานดานการใหความชวยเหลอเยยวยาฯโดยตรง ผานแบบสมภาษณปลายเปด ซงประมวลผลควบคไปกบการคนควาวจยเอกสารทเกยวของ ผลการศกษา พบวา แมการดแลเยยวยาจะครอบคลมไปถงครอบครวและสมาชกทอยภายใตการดแลของผประสบเหตกตาม อกทงไดมกฎเกณฑททนสมยและรวดเรวมากขนกวาเดม ถงกระนน จากขอมลพบวา ยงคงเกดปญหาในเชงการปฏบตงาน กฎหมายทยงไมรอบรบครอบคลมทวถง การพจารณาเขาขายการเยยวยาทลาชาและผานหลายขนตอน บคลากรทยงไมมความเชยวชาญมากพอในการพจารณาการเสยหายทเกดขน ฯลฯ เหลานลวนเปนอปสรรคในการด าเนนงานทงสน ซงรฐบาลควรพจารณาใหเปนวาระส าคญ และด าเนนการใหทกภาคสวนทเกยวของ ท างานรวมกนและไปในทศทางเดยวกน เพอลดความเหลอมล า ลดความผดพลาด และ

1 บทความเรยงจากการศกษาอสระเรอง “ปญหาในการใหความชวยเหลอประชาชนผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต: กรณศกษาอ าเภอสายบร จงหวดปตตาน” ซงไดผานการสอบเรยบรอยแลว โดยมอาจารยทปรกษา คอ ผศ.ดร.ปรชญา ชมนาเสยว 2 นกศกษาปรญญาโท โครงการหลกสตรรฐศาสตรมหาบณฑต (สาขาสหวทยาการเพอการพฒนาทองถน) มหาวทยาลยรามค าแหง 3 อาจารยทปรกษาการศกษาอสระ

112

เพอใหผไดรบผลกระทบฯ รสกถงความจรงใจในการแกไขปญหาในพนทความขดแยงดงกลาวนมากขนกวาเดม อนน าไปสสภาพสงคมทสงบสข และมนคงตอไป ค าส าคญ เหตการณความไมสงบ ประชาชนผไดรบผลกระทบ จงหวดชายแดนภาคใต การใหความชวยเหลอ

บทน า ทมาและความส าคญของปญหา

เหตการณความขดแยง ความรนแรง และความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตมความยดเยอมานาน

กวา 13 ปแลว ยงเวลาผานไปความขดแยงและความรนแรงกปรากฏใหเหนอยางเปนระบบ มทงความคลคลายขยายตว มทงความแปรปรวนและกความซบซอนมากขน ขณะเดยวกนสงทเปนปจจยแทรกซอนกดเหมอนจะปรากฏใหเหนเชนเดยวกน ท งหมดนแสดงใหเหนวาเหตการณในจงหวดชายแดนภาคใตมาจากแรงผลกดนภายในทเปนระบบในทางสงคมอนมชวตและพลวตทจะตองท าความเขาใจ เพอน าไปสแนวทางการแกปญหาทสอดคลองกน จากฐานขอมลของศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต (Deep South Incident Database-DSID) พบวา ในระหวางเดอนมกราคมป 2547 ถงเดอนเมษายน 2560 มเหตการณความไมสงบรวมทงสน 19,279 เหตการณ ในชวงเวลาดงกลาวมผเสยชวตจากเหตการณความไมสงบ 6,544 ราย มผบาดเจบ 12,963 ราย สรปไดวาในรอบ 13 ป ระหวางป 2547-2559 มผเสยชวตและบาดเจบรวม 19,507 ราย (ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต , 2560) ในแงความรสกและจตวทยาสงคมไดท าการส ารวจความคดเหนของประชาชนโดยสถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใตมหาวทยาลยสงขลานครนทรประชากรตวอยางจากจงหวดปตตาน ยะลา นราธวาส และ 4 อ าเภอของจงหวดสงขลา จ านวน 2,000 คน ประกอบดวยผทนบถอศาสนาอสลาม รอยละ 75.1 ศาสนาพทธ/ครสตรอยละ 23.9ตวอยางจ านวนรอยละ 22 คน รจกหรอญาตสนทเสยชวตหรอบาดเจบหรอหายตวจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตแสดงใหเหนวาประชาชนในพนทจ านวนมากไดรบผลกระทบในดานความรสกทมคนรจกหรอญาตพนองเปนเหยอของเหตการณความรนแรง(สถาบนวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 20) สถานการณความไมสงบทเกดขนในสามจงหวดชายแดนภาคใต เปนปญหาเรอรงทเกดขนมายาวนานจนถงปจจบน มสาเหตหลายประการโดยเฉพาะอยางยงการน าประวตศาสตรและศาสนามาเปนเงอนไขประกอบกบปญหาอนๆ เชนปญหาการเมองระดบทองถน กลมผมอทธพล ธรกจผดกฎหมาย ซงสถานการณความไมสงบดงกลาว สงผลตอความเชอมนในเจาหนาทของรฐ นอกจากการ กอความไมสงบแลว ยงปรากฏการใชความ

113

รนแรงทเกดจากแรงจงใจสวนบคคล ประชาชนสวนใหญไมเหนดวยกบการสรางสถานการณ แตไมสามารถใหความรวมมอกบเจาหนาทเนองจากความเกรงกลวตอความปลอดภยในชวตและทรพยสน สะทอนถงปญหาทสะสมมานานและการสะทอนอคตระหวางกนทระเบดออกมาโดยมปจจยตาง ๆทเกยวของทงดานการเมอง การปกครอง สงคมจตวทยา อดมรฐปตตาน เศรษฐกจ และการแทรกแซงจากภายนอกประเทศ แมจะผานวธการแกปญหาหลายรปแบบ ทงการปฏบตแบบตาตอตา ฟนตอฟน สนตวธ และสมานฉนท ปญหาทเกดขน สงผลกระทบไมเพยงเฉพาะตอผทอาศยอยในจงหวดชายแดนภาคใตเทานน แตยงรวมถงผทอาศยอยในพนทอนๆ ของประเทศไทยดวยโดยเฉพาะแนวโนมของความรนแรงทมโอกาสกระจายตวออกไปจากพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต รวมทงความสญเสยตอครอบครวของเจาหนาทของรฐ ทงพลเรอน ต ารวจ ทหาร ซงถกจดสงจากนอกพนทเขาไปปฏบตการแกไขปญหาแลวเสยชวตหรอไดรบบาดเจบจากการกระท าของผกอความไมสงบ รฐบาลไดตระหนกถงความส าคญของการเยยวยาผไดรบผลกระทบดงกลาว จงไดมนโยบายในป พ.ศ.2548 ไดก าหนดยทธศาสตรการด าเนนงานเยยวยาในจงหวดชายแดนภาคใตเพอชดเชยผไดรบผลกระทบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ซงเกดเหตความรนแรงอยางตอเนองในพนท โดยการด าเนนงานการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบ จากสถานการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ภายใตศนยอ านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) จากการกระท าของผกอการรายทกอสถานการณความไมสงบทเกดขนในพนทจงหวดชายแดนภาคใต เชน ทหาร ต ารวจถกซมยง ถกระเบด ลอบยงชาวบานผบรสทธ ลอบวางเพลงบานพก สถานทราชการ รานคาและการท าลายพชสวนทางการเกษตร ผไดรบผลกระทบดงกลาวลวนแตเปนผบรสทธและเปนผเสยสละเขามาปฏบตหนาทรกษาความสงบเรยบรอยในพนท ควรมกลไกทจะใหการชวยเหลอทรพยากรบคคลดงกลาวใหรวดเรว ทนตอเหตการณ เพอสภาพความเปนอยของครอบครวรวมทงตวบคคลทไดรบผลกระทบสามารถชวยเหลอตวเองไดและด าเนนชวตตอไปในวนขางหนาได วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาความรความเขาใจของเจาหนาทดานหลกเกณฑการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบ 2. เพอศกษาปญหาและอปสรรคในการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต 3. เพอศกษาแนวทางการแกไขปญหาและอปสรรคทกอใหเกดความลาชา รวมถงแสวงหาแนวทางใหความชวยเหลอเบองตน เพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนผไดรบผลกระทบ

114

ทบทวนวรรณกรรม แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน

1. ทฤษฎเกยวกบสาเหตและปญหาของเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต สามารถวเคราะหสาเหตไดดงน

1.1 ดานการเมอง : การผนวกดนแดนรฐปตตานเขาเปนสวนหนงของอาณาจกรสยาม จากสนธสญญาก าหนดเขตแดนระหวางสยามและองกฤษ เมอ พ.ศ. 2452 ประกอบกบการปรบโครงสรางทางการปกครองโดยการรวมศนยอ านาจไวทสวนกลางในสมยรชกาลท 5 เนองจากตองการสรางบรณภาพเหนอดนแดนสยามเพอปองกนการรกรานจากชาตตะวนตก ท าใหผปกครองรฐปตตานเดมสญเสยอ านาจ และนโยบายรฐนยมสมยรฐบาลจอมพล ป.พบลสงคราม ทปลกระดมใหคนทงชาตตองท าตวใหเปนคนไทย จงจะถอวารกชาต โดยภายใตนโยบายรฐนยมมการหามใชภาษามลาย หามสวมหมวกแบบมสลม หามผหญงใชผาคลมศรษะ ผชายหามนงผาโสรง ใหเปลยนชอทไมเปนไทยใหเปนไทย ใครฝาฝนตองถกจบกมลงโทษ นอกจากความเปนมาทางประวตศาสตรดงทกลาวมาแลวขางตน ปจจยทางศาสนาเกยวกบอสลามไดถกน ามาตความจากฝายผกอความไมสงบเพอสรางความชอบธรรมใหกบการกระท าของตน รวมถงการสรางแนวรวมจากประชาชนในพนทของกลมผกอความไมสงบอกดวย

1.2 ดานเศรษฐกจ : ปญหาความยากจนทเกดจากสภาพสงคมแบบปดของคนไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ท าใหเกดปญหาทางเศรษฐกจตามมา ไมวาจะเปนภาวการณวางงาน ปญหาการไรการศกษา ปญหาคณภาพชวต ประกอบกบปญหาความขดแยงในการจดสรรทรพยากรธรรมชาตท าใหเกดความกดดนตอชาวบาน

1.3 ดานสงคมและวฒนธรรม : สงคมและวฒนธรรมอสลามในพนทจงหวดชายแดนภาคใตถกปดทบดวยนโยบายตาง ๆ ของรฐทพยายามสรางความเปนไทยแกสงคมจงหวดชายแดนภาคใต แมวาปญหาจงหวดชายแดนภาคใตจะปรากฏมานานแลว แตดเหมอนวารฐและสงคมไทยยงขาดความรความเขาใจในการยอมรบความแตกตางทางวฒนธรรม และกลายเปนปญหาในปจจบน

1.4 ดานการศกษา : ทศนคตของชาวบานทเปนคนไทยมสลมเชอสายมลายตอการศกษาสายสามญของภาครฐทเกรงวาจะเปนเครองมอในการกลนวฒนธรรมมลายท าใหคานยมทจะศกษาตามปอเนาะหรอโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามมมากกวา

1.5 ดานกระบวนการยตธรรม : การกระท าของเจาหนาทรฐทกอใหเกดความสญเสยชวตและทรพยสนของประชาชน ตลอดจนสรางความของใจในหมประชาชนโดยไมมการลงโทษแกผกระท าผดดวยเหตผลเพอรกษาความมนคงของชาตและปญหาการขาดความเปนเอกภาพในการด าเนนงานรวมกนของขาราชการฝายปกครอง หรอฝายสบสวนสอบสวน จงพบวาในทางปฏบตมกมขาวการซอมทารณกรรม หรอการบบบงคบเอา

115

ขอมลจากผตองสงสย ผถกจบ หรอผตองหาอยบอยครง (คณะกรรมาธการความมนคงแหงรฐสภาผแทนราษฎร, 2553, น. 54-60)

2. การแกปญหาความขดแยงแบบสนตวธ แนวคดสนตวธ (อางถงใน อาภสรา เฟองฟ, 2555, 9 - 10) : สถานการณความขดแยงและความรนแรงท

ปรากฏในหลายสวนของโลก รวมทงปญหาความไมสงบทยงคงยดเยอเรอรงและท าใหมความสญเสยรายวนเกดขนในจงหวดชายแดนภาคใต ท าใหผเกยวของหลายฝายรวมกนเรยกรองและเสนอทางออกหรอแนวทางแกไขปญหาเพอลดความรนแรง โดยเฉพาะการใชแนวทางสนตวธในการแกไขปญหา ซงเครองมออนหนงทสามารถน ามาใชเสรมสรางสนตวธได คอ กระบวนการพดคยสนตภาพ (dialogue process) โดยการประยกตใชเพอสรางความเขาใจระหวางบคคลทมความเชอและจดยนทแตกตางกน ดงนน นอกเหนอจากการน ากระบวนการพดคยสนตภาพมาใชกบกลมผกอเหตรนแรงแลวยงสามารถใชกระบวนการดงกลาวกบประชาชนในทองถน โดยการเปดใหมการรบฟงความคดเหนและความรสกของประชาชนในทองถนอยางเขาใจในลกษณะของการเอาใจเขามาใสใจเรา สรางกระบวนการมสวนรวมอยางแทจรง ใหโอกาสประชาชนในทองถนไดดแลชวตและทรพยสนของตวเองมากขน เปดโอกาสใหภาคประชาสงคมมบทบาทในการสรางสนตภาพ และสงส าคญทสดกอนสงอนใดคอจะตองสรางความไววางใจใหเกดขน ซงสวนหนงสามารถสรางผานกระบวนการพดคยสนตภาพไดเพอฟนฟความสมพนธทด ท าความจรงใหปรากฏ จดการใหเกดความยตธรรมทงทางกฎหมายและทางสงคม เพราะสนตภาพจะตองยนอยบนความยตธรรม ทงความยตธรรมทางกฎหมายและความยตธรรมทางสงคม โดยหลกคดของสนตวธ (อางถงใน บษบง ชยเจรญวฒนะ และเหมอนขวญ เรณมาศ, 2560, 8–9) สามารถแบงออกเปน 8 ประการ ดงน 1) ปฏเสธการใชความรนแรงอยางสนเชง 2) โจมตทปญหา ไมโจมตท ‘ตวบคคล’ 3) สรางความสมพนธอนด 4) ไมมงเอาชนะกนแตสรางความรวมมอกนในการแกไขความขดแยงนน 5) ตอบสนองความตองการของทกฝาย 6) มองทกคนมความเปนมนษยเหมอนกน 7) เนนทงเหตผลและความรสก 8) กลาและสรางสรรค ซงสามารถกระท าไดโดยผาน 9 รปแบบ ดงน 1) การเจรจาไกลเกลยโดยคนกลาง 2) การเจรจาตอรอง

116

3) การใชอนญาโตตลาการ 4) กระบวนการนตบญญต 5) การเจรจาไกลเกลยขามวฒนธรรม 6) การสานเสวนา 7) การไตสวน 8) ไมใหความรวมมอ 9) อารยะขดขน วธด าเนนการศกษา

1.การวจยเอกสาร (Documentary research) เปนการรวบรวมขอมลจากเอกสารทางวชาการ วารสาร สงพมพ สออเลกทรอนกส รายงานการวจย วทยานพนธ ดษฎนพนธ รายงานการประชม คมอปฏบตงาน ระเบยบ ประกาศ ค าสง เอกสารทางราชการ ทเกยวของกบปญหาในการใหความชวยเหลอประชาชนผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต

1.1 เอกสารหลกเกณฑการใหความชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ตามมตครม.และระเบยบการชวยเหลอเยยวยาของหนวยงานตางๆ

1.2 เอกสารค าส งส านกนายกรฐมนตร ท 197/2554 ลงวน ท 11 ตลาคม 2554 เรอง แตงต งคณะกรรมการเยยวยาผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต

1.3 เอกสารการด าเนนงานการใหความชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใตของศนยอ านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) การสมมนาเรอง การใชอ านาจตามมาตรฐานงานต ารวจระหวางประเทศ วนท 29 ตลาคม 2559.

1.4 วทยานพนธของอารอฟต มาเยาะกาเซ เรองผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในสามจงหวดชายแดนภาคใต: กรณศกษา ต าบลเฉลม อ าเภอระแงะ จงหวดนราธวาส

2. การวจยสนาม (Field research) โดยผวจยลงพนทเพอสมภาษณกลมตวอยางดวยการสมภาษณแบบมโครงสราง หรอการสมภาษณแบบเปนทางการ (Structured interview or formal interview)

117

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ สรปผลการศกษา หลกเกณฑเกยวกบการเยยวยาหรอการชดเชยคาเสยหาย ทเกดขนกบผทประสบภยจากการกระท าผดทางอาญาของบคคลอนนน เปนสวนหนงของหลกสทธมนษยชน ทถอวาตองมการปฏบตอยางเทาเทยมกน ไมเลอกปฏบต เพอใหอยรวมกนอยางเปนสข ซงจะท าใหสงคมมความเปนระเบยบเรยบรอยและมความยตธรรม ประเทศไทยเองไดใหความส าคญกบหลกสทธมนษยชน และไดบรรจแนวคดดงกลาวเปนสวนหนงของรฐธรรมนญ การเยยวยาและการทดแทนคาเสยหายทเกด จงไดรบการประกนสทธ โดยการทรฐจะจายคาตอบแทนใหกบผเสยหาย ในกรณทไดรบความเสยหายจากการกระท าความผดทางอาญาของผอน ผเสยหายในคดอาญามสทธไดรบความคมครองการปฏบตทเหมาะสม และคาตอบแทนทสมควรจากรฐ ปจจบนมกฎหมายทบงคบใชเพอน าหลกการเยยวยาและการชดเชยมาปรบใชใหกบผเสยหาย คอพระราชบญญตคาตอบแทนผเสยหายและคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยใน คดอาญา พ.ศ.2544 เกดขนตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ ฉบบ พ.ศ.2540 อยางไรกตาม โดยปกตผเสยหายจะไดรบคาตอบแทนจากรฐในเหตทเกยวกบชวต รางกาย จตใจ อนเกดจากการกระท าความผดทางอาญาของผอน ขณะทกฎหมายฉบบดงกลาวมไดครอบคลมถงการชดเชยทางทรพยสนทสญเสย หรอเสยหายจากการกระท าผดทางอาญาของบคคลอน ทงน จ านวนเหตการณความไมสงบตลอดจนผลกระทบเชงประจกษจากการสญเสยชวตและบาดเจบจากสถานการณความรนแรง เชน การกราดยงในศาสนสถาน การปะทะระหวางผทเหนตางจากรฐกบเจาหนาทรฐ การวางระเบดในสถานทตางๆ สงผลใหเกดการตนตวในการเรยกรองการเยยวยาจากภาครฐเพอดแลครอบครวและสมาชกทเหลอยในครอบครวผไดรบผลกระทบจากความรนแรงเหลานใหมชวตความเปนอยทดขน เนองจากผเสยชวตจากเหตการณความไมสงบเปนหวหนาครอบครว การเยยวยาจากหนวยงานภาครฐเปนการสรางคานยมใหมใหสงคมเหนถงการใสใจตอชวตของประชาชนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ซงเปนเรองทนาสนใจ ซกกรยะห บาเหะ ในเขยนบทความเกยวกบการเยยวยาผประสบภย ชอวา “การเยยวยา: การประกอบสรางความหมายของรฐไทยในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต” ไวในเวบไซต ศนยเฝาระวงสถานการณชายแดนใต (Deep South Watch) เผยแพรเมอวนท 24-03-2014 เกยวกบการสรางความหมายเชงสญญะของการเยยวยาผไดรบผลกระทบในสามจงหวดชายแดนภาคใต และแนวคดมายาคตการตความการประกอบสรางความหมายเชงสญญะของผไดรบผลกระทบ มมมองการประกอบสรางความหมายเกยวกบการเยยวยาของรฐบาลไทย โดยผลพวงจากการอนมตนโยบายการเยยวยาผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต เปนสาเหตส าคญทท าใหเกดสภาวะทเปดกวางในการเยยวยากลมผทเหนตางจากรฐเพอสรางภาพลกษณของรฐบาล ดวยการสรางการรบรในสงคมไทยใหเกดขนในสมองของผคนใน

118

สงคม อนสงผลตอการปรบเปลยนทศนคตและพฤตกรรมของประชาชนตอรฐบาลไทย ซงกอนหนาป พ.ศ. 2548 ยงไมมการเยยวยาครอบครวผไดรบผลกระทบจากรฐบาลไทย การเยยวยาจากภาครฐสงผลใหเกดชองทางของรฐบาลในการทมงบประมาณจ านวนมหาศาลเพอเยยวยาครอบครวผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ซงมทงครอบครวทยอมรบการเยยวยาจากภาครฐ และครอบครวทไมยอมรบการเยยวยาจากภาครฐ ซงกลมนเปนกลมทปฏเสธการประกอบสรางความหมายการเยยวจากภาครฐ เพราะความหมายเชงสญญะเหลานมพลงครอบง าความคด ก าหนดความเชอ และพฤตกรรมโดยเฉพาะอยางยงความหมายเชงสญญะของการเยยวยาผไดรบผลกระทบทถกประกอบสรางและสอสารผานการก าหนดนโยบายการเยยวยาของภาครฐ เปนชองทางทมศกยภาพในการสอสารความหมายในวงกวาง ผานเจาหนาทเยยวยาจงหวด เยยวยาอ าเภอ ผานการมอบเงนเยยวยานนเอง โดยภาพรวมแลว รฐบาลยงไมสามารถใหความชวยเหลอเยยวยาไดครอบคลมทกกลม โดยเฉพาะผ ทไดรบความเสยหาย จากการกระท าจากเจาหนาทรฐ และกลมผตองหา จ าเลยหรอผตองขง กรณผตองสงสยทถกควบคมตวหรอผคมขงตาม พระราชบญญตกฎอยการศก พ.ศ.2457 พระราชก าหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ.2548 พระราชบญญต การรกษาความมนคงภายในราชอาณาจกร พ.ศ.2551 หรอประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา และผลการ ด าเนนงานพบวา เจาพนกงานปลอยตวโดยไมมความผด หรอพนกงานสอบสวนสงไมฟอง หรอพนกงานอยการสงไม ฟอง หรอศาลยกฟอง กลมบคคลเหลานมอยเปนจ านวนมากซงเปนหนาทของรฐทจะตองเขาไปดแลชวยเหลอ ฟนฟ เยยวยาใหบคคลเหลาน ใหมคณภาพชวตและความเปนอยทดขน สามารถอยรวมในสงคมอยางปกตสขโดยมแนวทาง และมาตรการชวยเหลอทชดเจน รวดเรว ตอเนอง ใหผไดรบความเสยหายและผไดรบผลกระทบเขาถงระบบการ ชวยเหลอ ฟนฟไดงายโดยไมเลอกปฏบต ซงจะมผลใหประชาชนมทศนคตและความเขาใจทดตอความรบผดชอบของภาครฐ และเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาจงหวดชายแดนภาคใตใหเกดสนตสขอยางย งยน (ศนยอ านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต, 2556, น.1) ทงน ปญหาดงกลาวสามารถแบงออกไดเปน 4 ดานหลก ดงน 1. ปญหาเชงกฎหมาย ปจจบนการชดเชยการกระท าผดทางอาญาทเกยวของกบชวต รางกายและจตใจไดรบการคมครองจากพระราชบญญตคาตอบแทนผเสยหายและคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา พ.ศ. 2544 อยางไรกตามการคมครองของกฎหมายดงกลาวมไดครอบคลมหรอชดเชยความเสยหายทางทรพยสน การฟองเพอเรยกรองคาเสยหายทางทรพยสนทเกดจากการกระท าผดทางอาญาจงกระท าโดยการฟองรองจากผกระท าความผดในทางแพงและน าหลกการละเมดมาเปนมลของคด ท าใหผเสยหายตองเสยคาใชจายในการด าเนนคด รวมทงขนตอนทางศาลเปนเวลานาน ผเสยหายบางรายไมสามารถด าเนนการดงกลาวได เนองจากไมมก าลง

119

ทรพยเพยงพอ นอกจากน แมจะมค าพพากษาวาผกระท าผดตองชดเชยความเสยหายใหกบผเสยหาย แตในทางปฏบตยงคงมปญหา เนองจากผกระท าผดขาดรายไดเนองจากตองถกจ าคกและไมสามารถชดเชยใหผเสยหายได หรอภาระการสบคนวาทรพยสนใดอยภายใตการครอบครองของผกระท าผด ซงมขนตอนตางๆทตองใชเวลาและกอใหเกดความยงยากตอผไดรบความเสยหายอยางมาก โดยเฉพาะเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต ทมการวางระเบดตก ทอยอาศย ยานพาหนะ รวมถงการวางเพลงสถานทตางๆ ซงสรางความเสยหายใหกบชวตและทรพยสนตอผอาศยในพนทดงกลาว 2. ปญหาเชงนโยบายและมมมองของผก าหนดนโยบาย รฐบาลมนโยบายทชดเจนเกยวกบการชดเชยและเยยวยาความเสยหายใหกบผทไดรบผลกระทบตอความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตมานบตงแตป 2547 โดยมมตคณะรฐมนตรเมอวนท 17 กมภาพนธ 2547 เปนครงแรกทชดเชยและเยยวยาใหกบขาราชการและประชาชนผทบาดเจบและเสยชวต ตอมาเมอป 2548 มมตแตงตงคณะกรรมการนโยบายและอ านวยการการเยยวยาผไดรบผลกระทบสบเนองจากสถานการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต (กยต.) และก าหนดกฎเกณฑตางๆเพอใหครอบคลมความเสยหายทเกดขน มตคณะรฐมนตรเกยวกบการชดเชยความเสยหายในจงหวดชายแดนด าเนนมาอยางตอเนอง โดยเฉพาะการก าหนดกฎเกณฑรวมท งโครงสรางการบรหารจดการจนถงปจจบน นบตงแตเกดเหตการณความรนแรงในภาคใต รฐบาลไดออกมตคณะรฐมนตรทเกยวของมาทงสนจ านวน 22 ขอมต (14 สงหาคม 2555) สงทเกดขนจากความพยายามของรฐบาลในการแกไขปญหาดงกลาว จงสามารถเหนไดอยางเปนรปธรรม อยางไรกตามมการตงขอสงสยวาการด าเนนการดงกลาวของรฐบาล มไดมจดประสงคเพอแกไขปญหาการเยยวยาหรอชดเชยคาเสยหายดวยความย งยน เนองจากรฐบาลไมมความสนใจและตงใจทเพยงพอ การเยยวยาดงกลาวเปนเพยงการใชเงนซอเพอตดปญหายงยากทางการเมองทเกดขนจากความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตทความเรอรงและซบซอน 3.ปญหาเชงโครงสรางและกลไก สบเนองจากมตคณะรฐมนตรทเกดขนมความไมแนนอน เนองจากมตคณะรฐมนตรไมมสถานะทางกฎหมายทจะผกพนการด าเนนการตางๆไดอยางเตมท เนองจากเปนเพยงค าสงทางบรหาร และจะตองไมขดกบกฎหมายทมอย แตอาจน าไปสการเปลยนแปลงแกไขกฎหมายทเกยวของได นอกจากน มตคณะรฐมนตรสวนใหญใหการรบรองในเชงหลกการ ขณะทรายละเอยดในการปฏบตขนอยกบหนวยงานทเสนอจะเปนผ พจารณาด าเนนการ ซงในกรณการเยยวยาผประสบความเสยหายในพนทจงหวดชายแดนภาคใต โครงสรางและกลไกในการขบเคลอนหลกมาจากมตของคณะรฐมนตรหลายฉบบทเกยวของ ทก าหนดใหมการจดตง เพมเตมและยกเลกในรายละเอยดตางๆ ในการปฏบตของกลไกทรบผดชอบ ซงอาจมความไมแนนอน ทงนขนอยกบแนวนโยบายของรฐบาลแตละชดเปนหลก ทยงใหความส าคญกบกลไกทมอยเดมวายงสามารถตอบสนองการ

120

ด าเนนการไดอยางมประสทธภาพหรอไม ซงมความเปนไปไดในอนาคตวาอาจมการเปลยนแปลงและแกไขเพอใหสอดคลองกบแนวทางของรฐบาลในแตละชด 4. ปญหาเชงการบรหารจดการ (1) ความตอเนองของคณะกรรมการ ปจจบนมคณะกรรมการทเกยวของในการพจารณาใหการเยยวยาและชดเชยความเสยหายใหพนทจงหวดชายแดนภาคใตจ านวน 3 คณะไดแก (1) คณะกรรมการประเมนความเสยหายดานทรพย สนประเภท โรงงาน อาคารบานเรอน สงปลกสราง สนคาทรพยสนอนๆ (2) คณะกรรมการประเมนความเสยหายดานทรพยสนประเภทยานยนต และพาหนะอนๆ และ (3) คณะกรรมการประเมนความเสยหายดานทรพยสนประเภทพชผลทางการเกษตร ปศสตว และการประมง ปญหาทเกดขนคอ ความตอเนองของการพจารณาในคณะกรรมการแตละคณะ ซงมคณะกรรมการซงมผแทนจากหนวยงานเดยวกนของทกคณะ ท าใหบางครงหนวยงานตนสงกดตองสงผแทนอนเขารวมประชม ซงท าใหความตอเนองของการประชมเดมรวมทงความช านาญ จงท าใหเกดอปสรรคในการพจารณาชดเชยความเสยหายใหกบผไดรบความเสยหาย (2) หลกเกณฑในการพจารณาการเยยวยา ปจจบนหลกเกณฑในการขอรบความชวยเหลอเยยวยาในเรองทรพยสนทเสยหายจากการกระท าผดทางอาญายงปรากฏชองโหว เนองจากเปนการงายทจะรองเรยนวาไดรบผลกระทบจากการกอเหตความไมสงบ ซงอาจท าใหมการฉอโกง เนองจากการด าเนนการแสดงหลกฐานความเปนเจาของทรพยสนทเสยหายของผทไดรบความเสยหายยงคงไมมความชดเจนเพยงพอ แมวาจะมการขนตอนการตรวจสอบจากคณะกรรมการทง 3 คณะขางตนกตาม ซงอาจน ามาสการโกงและการปลอมแปลงเอกสาร ท าใหรฐเสยผลประโยชนเนองจากการทดแทนคาเสยหายจากทรพยสนทเกดขนมคาใชจายทสง และมจ านวนหลายราย 5.ปญหาดานบคลากร เจาหนาททปฏบตงานอยในพนทในศนยเยยวยาทงในระดบอ าเภอและจงหวดมจ านวนนอย และท างานมากเกนกวาจ านวนผปฏบตงาน นอกจากน สถานะของเจาหนาทยงคงเปนเพยงพนกงานจางเหมาบรการ ซงมการตอสญญาการท างานเปนรายปและปราศจากสวสดการทจ าเปนเชนเดยวกบขาราชการ ท าใหขวญและก าลงใจในการท างานลดนอยลง นอกจากนยงอยในพนททเสยงภย โดยสามารถแบงผลการวเคราะหไดตามวตถประสงคดงน

121

1. ความรความเขาใจของเจาหนาทดานหลกเกณฑการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบ หลกเกณฑการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดน

ภาคใตควรมการแกไขหลกเกณฑเพอใหการบรหารจดการททนสมยและสามารถตอบสนองกบความตองการของประชาชนไดอยางเหมาะสมคอการใหความชวยเหลอตามหลกเกณฑกรณทพพลภาพเจาหนาทของรฐไดรบการชวยเหลอแตกตางจากประชาชนไดรบการชวยเหลอกรณทพพลภาพจากเหตการณในอดตทผานมาท าใหเหนวากรณทพพลภาพตองใชระยะเวลาในการพกรกษาตวนานหรอเปนภาระตอการดแลของญาตดงนนไมวาสถานภาพเปนประชาชนหรอขาราชการเมอไดรบผลกระทบกรณดงกลาวตองเผชญปญหาเหมอนกนจงมความเหนใหเพมเตมการใหความชวยเหลอกรณประชาชนไดรบผลกระทบแลวเขาขายหลกเกณฑกรณทพพลภาพใหความชวยเหลอเทากบเจาหนาทของรฐและกรณบาดเจบเลกนอย เชน แผลถลอก หออ เขาขายหลกเกณฑการไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบจงหวดชายแดนภาคใตกรณบาดเจบเลกนอยปจจบนขออนมตรบการชวยเหลอจากส านกงานปลดส านกนายกรฐมนตรในสวนนขอเสนอใหเปนอ านาจของผวาราชการจงหวดเปนผอนมต โดยมขอจ ากดแตถามการปรบปรงหรอแกไขในสวนทควรแกไขไดมนกจะเปนผลดตอผไดรบผลกระทบ ควรจะมการพจารณาหลกเกณฑเพมเตมโดยการทตองดเปนรายไปการก าหนดนโยบายใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบถาเทยบกนระหวางในอดตกบปจจบนนนมการเปลยนแปลงเปนอยางมากซงในอดตการใหความชวยเหลอของหนวยงานตางๆ มความซ าซอน ไมมหลกเกณฑทชดเจน การจดเกบขอมลของผไดรบผลกระทบยงไมเปนระบบ ไมมศนยเยยวยาในแตละจงหวดและอ าเภอ ไมมเจาหนาทรบผดชอบโดยตรงเหมอนเชนปจจบน ซงในปจจบนรฐไดวางนโยบายการปฏบตไดอยางชดเจน สามารถใหการชวยเหลอไดอยางครอบคลม โดยมศนยเยยวยาเปนศนยกลางในการใหความชวยเหลอ เปนสถานทเกบรวบรวมขอมลและใหค าปรกษาตอผไดรบผลกระทบในพนท

รฐบาลควรก าหนดยทธศาสตร นโยบายและแผนการด าเนนงานของการใหความชวยเหลอทเปนระบบ ครอบคลมและตอเนอง มค าสงใหหนวยงาน หรอองคกรทเกยวของท าหนาทเปนแกนหลกในการขบเคลอนการแกไขปญหาประสานความรวมมอระหวางหนวยงาน และเขารวมชแจงกบฝายการเมองทมอ านาจการตดสนใจ เพอใหการบรหารจดการผนกก าลงทกฝายมสวนรวมในการแกไขปญหาในเชงบรณาการ สรางสภาพคลองในการปฏบตงานเปนสอกลางในการขบเคลอนการแกไขปญหา รวมถงทมเททรพยากรอยางเตมทและรวดเรวใหกบการด าเนนงาน

ดานกลไกของระบบราชการ การประสาน ตลอดจนกระบวนการทางหลกเกณฑในปจจบนบางอ าเภอมองงานการใหความชวยเหลอเปนงานฝากทเกดขนเปนลกษณะของโครงการการใหความชวยเหลอ ในภาคราชการยงขาดการรวมมอทด ดงนน รฐบาลควรมการสงสญญาณหรอสงการเปนนโยบายพรอมกบการประชาสมพนธภารกจดานการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวด

122

ชายแดนภาคใตเปนวาระส าคญของรฐบาล เพอใหเกดความชดเจนในทกสวนราชการรบรและใหความรวมมออยางจรงจง รวมถงการประชาสมพนธล าดบขนตอนของการขอรบความชวยเหลอใหมความชดเจน เขาใจงายเหมาะสมกบประชาชนในพนท ตลอดจนเอกสารหลกฐานตางๆเพอใหประชาชนมความเขาใจระเบยบหลกเกณฑและขนตอนการด าเนนงานตาง ๆ

เจาหนาทเพยงพอตองานในปจจบนเพราะสถานการณไมไดเกดขนรนแรงท าใหสามารถทจะดแลไดคอนขางทวถงในอ าเภอสายบร แตในบางอ าเภอเจาหนาทกไมเพยงพอเพราะมเหตการณเกดขนบอย หรอการโยกยายงานของเจาหนาทท าใหงานไมตอเนอง แตภาระงานในความรบผดชอบมจ านวนมากขนประกอบกบศนยเยยวยาระดบอ าเภอไมมบคลากรดานการใหความชวยเหลอเฉพาะตองใชขาราชการและเจาหนาทฝายปกครองปฏบตงานการใหความชวยเหลอ ซงเจาหนาทมจดแขง คอ มหนาทความรบผดชอบสงมความอดทน ความเสยสละ และความเขาใจงานเปนอยางด และจดออนของเจาหนาท คอเจาหนาทสวนใหญมสถานภาพเพยงลกจางเหมาบรการปฏบตงานภายใตสญญาหนงปและดวยหนาทดานการใหความชวยเหลอทมอยางตอเนองแตไมมความมนคงในการท างานสงผลใหบคลากรบางอ าเภอลาออกไปปฏบตงานใหมทดกวาขวญและก าลงใจในการท างานต าอาจจะท าใหเกดการขาดแคลนเจาหนาทแลวยงสงผลท าใหงานด าเนนอยางไมตอเนองและเสยเวลาในการสอนงานใหกบบคลากรใหมกรณเกดเหตการณความไมสงบในพนทจ านวนมากอาจท าใหงานเกดความลาชา

2. ปญหาและอปสรรคในการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบใน

จงหวดชายแดนภาคใต 2.1. ไมมหนวยงานทเปนแกนหลกในการใหความชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากเหตการณ

ความไมสงบใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต 2.2. ขาดการประสานงานระหวางหนวยงาน 3 ฝาย คอ ทหาร ต ารวจ และเจาหนาทปกครอง

เนองจากบางอ าเภอยงมองวางานการใหความชวยเหลอเปนงานฝากทเกดขนเปนลกษณะของโครงการการใหความชวยเหลอ 2.3. ความรวมมอทดในภาคราชการเจาหนาทตองมการประสานงานและมความรวมมอทดระหวางกน เจาหนาทของรฐทกฝายตองท างานไปในทศทางเดยวกนเพอประโยชนของผไดรบผลกระทบ 2.4. ขาดการประชาสมพนธขอมลทเกยวกบศนยเยยวยา 2.5. ไมมงบประมาณในการพฒนาบคลากรทท างาน

2.6. ในระดบผปฏบตงานชวยเหลอเยยวยาสวนใหญยงเปนลกจาง ซงยงไมมความรมากพอทจะแกปญหาเฉพาะหนาไดด และประชาชนตองการทจะตดตอราชการกบเจาหนาทมากกวา

123

3. แนวทางการแกไขปญหาและอปสรรคทกอใหเกดความลาชารวมถงแสวงหาแนวทางใหความ

ชวยเหลอเบองตน เพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนผไดรบผลกระทบ จากการศกษาพบวา แนวทางการแกไขปญหาและอปสรรคทกอใหเกดความลาชารวมถงแสวงหา

แนวทางใหความชวยเหลอเบองตน เพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนผไดรบผลกระทบ มดงน 3.1. รฐบาลควรก าหนดโครงสรางศนยเยยวยาระดบอ าเภอ จดสรรใหมจาหนาทและงบประมาณระดบอ าเภอใหเกดขนอยางชดเจนและเปนรปธรรม เพอเปนสอกลางในการประสานการขอรบความชวยเหลอจากระดบจงหวดและอ านวยความสะดวกใหกบประชาชนในพนททไดรบผลกระทบ หรอจดตงหนวยงานทรบผดชอบเฉพาะดานการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบโดยมโครงสรางการท างานทครอบคลมทกมต

3.2. รฐบาลควรจดตงงบประมาณดานการบ ารงขวญก าลงใจความดความชอบของเจาหนาทและจดสรรอตราก าลงใหเจาหนาททปฏบตงานดานการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตซงปฏบตงานดวยความเสยสละและมความเสยงมากหากกลมผกอความไมสงบรบรวาเปนผปฏบตงานใหแกหนวยงานราชการ ขอใหบรรจแตงตงเจาหนาทเหลานเปนพนกงานราชการรวมทงเพมสทธประโยชนเปนกรณพเศษเพอเปนการตอบแทนผเสยสละในขณะทยงมชวตอย 3.3. จดสรรงบประมาณดานการพฒนาบคลากรใหมความรความสามารถเกดความช านาญทางดานการใหความชวยเหลอใหมประสทธภาพสงขนมความทนสมยและสอดคลองกบกระแสทางสงคมไวรองรบปญหาทอาจจะเกดขนในอนาคต

3.4. ปจจบนการขอรบเงนชวยเหลอเยยวยาของผทไดรบผลกระทบตงแตขอตดตอรบการชวยเหลอจะตองไปตดตอ ณ สถานททเกดเหตซงผทไดรบผลกระทบมากมาย มภมล าเนาอยตางจงหวดซงหางไกลจากสถานทเกดเหต ท าใหไมสะดวกในการตดตอและตองเสยคาใชจาย ควรจะมการสงเรองใหกบจงหวดตามภมล าเนาของผทไดรบผลกระทบเพอเปนการอ านวยความสะดวกดวยการเชอมโยงขอมลจงหวดสจงหวด

3.5. ใหจดต งหมบานใหกบคนไทยพทธทไมสามารถทจะอยในหมบานหรอในชมชนหรอหวาดระแวง กลว และควรไปศกษาพนทบานรอตนบาต จงหวดนราธวาส

3.6. การใหความชวยเหลอเยยวยานนเนนไปทความรวดเรวในการใหความชวยเหลอเพอบรรเทาความเดอดรอนของผไดรบผลกระทบเปนหลก ซงในบางครงอาจท าใหการพจารณาของคณะกรรมการ 3 ฝาย ผดพลาดบาง เนองจากขอมลเบองตนทไดรบเพอใชในการพจารณาวาเปนเหตการณความไมสงบนนเปนขอมลทไมถกตองและยงไมสมบรณเทาทควร ท าใหมตทประชมของคณะกรรมการ 3 ฝาย เกดผดพลาดขน และรฐไดใหความชวยเหลอไปแลว ท าใหไมสามารถเรยกเงนคนได เปนตน

124

ขอเสนอแนะ จากการศกษาครงน ผวจยมขอเสนอแนะ ดงน

1. ศนยเยยวยาประจ าอ าเภอควรจะมการประชาสมพนธเผยแพรขอมลการใหความชวยเหลอ และล าดบขนตอนของการขอรบความชวยเหลอใหมความชดเจน เขาใจงาย ใหกบผไดรบผลกระทบและประชาชนในพนทอยางทวถง

2. ควรมการเพมจ านวนเจาหนาทปฏบตงานการใหความชวยเหลอเพมมากขน เพอใหสอดคลองกบจ านวนมากทมอยในปจจบน

3. เมอมงบประมาณในการชวยเหลอผไดรบผลกระทบแลวควรจะมงบประมาณสวนหนงในการพฒนาบคคลกรทปฏบตงานใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบเพอพฒนาความรความสามารถและเปนขวญก าลงใจในการปฏบตงาน

บรรณานกรม

คณะกรรมาธการความมนคงแหงรฐสภาผแทนราษฎร.(2553).สถานการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต และแนวทางแกไขเชงรก. กรงเทพฯ : สานกการพมพส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. ธงชย สวรรณรกษา. (2553). ปญหาและแนวทางการด าเนนงานโครงการสงเคราะหชวยเหลอประชาชนทไดรบ ผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต. รายงานการศกษาอสระปรญญา รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถน วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน. บายฮดะ เจะดะ และคณะ. (2558).เหตการณความไมสงบ ทสงผลตอการปฏบตงานของเจาหนาทองคกร ปกครองสวนทองถนของเทศบาลต าบลตนหยง อ าเภอ ยะหรง จงหวดปตตาน.หลกสตรรฐ ประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถน วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน. บษบง ชยเจรญวฒนะ และเหมอนขวญ เรณมาศ. (2560). สนตวธ : การจดการความขดแยงตามแนวทางสนตวธ. คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

125

บรรณานกรม (ตอ) บญเออ บญฤทธ. (2556).การกอความไมสงบใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตกบอตลกษณของคนในพนทและ พฤตกรรมของเจาหนาทรฐ. หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชานโยบายสาธารณะและการจดการ มหาวทยาลยเกษมบณฑต. รสสคนธ แสงมณ และคณะ. (2556). ประเมนผลการด าเนนงานเยยวยาและฟนฟผไดรบความเสยหายและผ ไดรบผลกระทบอนเนองมาจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต : กรณศกษาจงหวด นราธวาส.คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต. (2560). สรปเหตการณในพนทจงหวดชายแดนภาคใต. คนเมอ 20 มนาคม 2561, จาก https://www.deepsouthwatch.org/node/ สถาบนวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต. (2561). สถตผไดรบผลกระทบจาก เหตการณความไมสงบในสามจงหวดชายแดนภาคใต. คนเมอ20 มนาคม 2561. จาก http://www.cscd.psu.ac.th. สภางค จนทวานช.(2554).วธการวจยเชงคณภาพ. (พมพครงท 19). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. อาภสรา เฟองฟ. (2555). กระบวนการพดคยสนตภาพเพอแกไขปญหาความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต: บทเรยนจากตางประเทศ. การฝกอบรมหลกสตรนกบรหารการทต รนท 4 สถาบนการตางประเทศเม วะวงศวโรปการ กระทรวงการตางประเทศ. อามนา ไชยกล. (2560).กระบวนการชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบในพนท จงหวดชายแดนภาคใต : กรณศกษาผถกควบคมตวหรอถกคมขงตามประมวลกฎหมายวธพจารณา ความอาญา (ป. วอาญา).หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรเพอการพฒนา บนฑต วทยาลย มหาวทยาลยราชภฎยะลา.