กลยุทธ์การดำาเนินงาน · annual report 2014 department of...

กลยทธการดำาเนนงาน

Annual Report 2014 Department of Medical Sciences

23

กลยทธการด�าเนนงาน

23

กลยทธการด�าเนนงานของกรมวทยาศาสตรการแพทย ประจ�าปงบประมาณ 2556 ไดก�าหนดประเดนยทธศาสตร

ของกรมวทยาศาสตรการแพทยไว 5 ประเดนยทธศาสตร 6 กลยทธ 3 ผลผลต และ 7 กจกรรมหลก ดงน

1. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย : พฒนาศกยภาพหองปฏบตการอางองและเครอขาย

ใหมคณภาพไดมาตรฐานและทวถง

กลยทธ: 1. เสรมสรางสมรรถนะใหกบเครอขายภายในและภายนอกประเทศเพอเพมขดความ

สามารถในการใหบรการดานวทยาศาสตรการแพทย

2. ขยายเครอขายภายในและภายนอกประเทศเพอรองรบการบรการดานวทยาศาสตร

การแพทยและประกนคณภาพหองปฏบตการตามมาตรฐานสากล

ผลผลต: หองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขมมาตรฐาน

กจกรรมหลก:

1. พฒนาหองปฏบตการอางองทางการแพทยและสาธารณสข

2. สรางเครอขาย/พฒนาหองปฏบตการทางการแพทยและสาธารณสขของภาครฐและเอกชน

3. รบรองความสามารถหองปฏบตการตามมาตรฐานทก�าหนด

2. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย:เสรมสรางและพฒนาศกยภาพในการด�าเนนการประเมน

ความเสยงดานภยสขภาพและการสอสารความเสยงดานภยสขภาพ

กลยทธ: 1. พฒนาระบบเตอนภยทางหองปฏบตการดานวทยาศาสตรการแพทยทมประสทธผลและ

สามารถบรณาการรวมกบหนวยงานทเกยวของไดอยางมประสทธภาพเพอลดความเสยง

ดานภยสขภาพ

2. เสรมสรางศกยภาพใหแกองคกรในการจดการขอมลขาวสาร ความรเทคโนโลยและนวตกรรม

ทสอดคลองกบความตองการของประชาชนและของประเทศ

ผลผลต: ถายทอดองคความร เทคโนโลย นวตกรรมและแจงเตอนภยดานสขภาพ


1. วจยและพฒนา

2. ประเมนความเสยง ปจจยเสยงและแจงเตอนภยสขภาพ

3. สงเสรมและพฒนาผประกอบการและกระจายสนคาดานอาหาร

3. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย : เสรมสรางความเขมแขงในการวจยและพฒนา

ดานวทยาศาสตรการแพทยทสงผลตอภยสขภาพทส�าคญ

กลยทธ: ตามประเดนยทธศาสตรท 2

ผลผลต: ตามประเดนยทธศาสตรท 2

กจกรรมหลก: ตามประเดนยทธศาสตรท 2

กลยทธการดำาเนนงาน

รายงานประจำาป 2557กรมวทยาศาสตรการแพทย

24

กลยท

ธการ

ด�าเน

นงาน

24

กลยท

ธการ

ด�าเน

นงาน

4. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย : ขบเคลอนกลไกในการปฏบตงานใหมผลบงคบใช

อยางจรงจงและตอเนอง

กลยทธ: ตามประเดนยทธศาสตรท 2



5. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย:พฒนาศกยภาพในการตรวจวเคราะหสารเสพตด

กลยทธ: 1. เสรมสรางศกยภาพใหแกองคกรในการจดการขอมล ขาวสาร ความร เทคโนโลย

และนวตกรรม ทสอดคลองกบความตองการในการแกไขปญหา

2. สงเสรมใหมการน�าขอมล ขาวสาร ความร เทคโนโลย และนวตกรรมไปใชในการปองกน

และการแกไขปญหายาเสพตด

ผลผลต: หนวยงานทเกยวของไดรบขอมลทสนบสนนการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

กจกรรมหลก: 1. สนบสนนการตรวจพสจนยาเสพตด

ผลงานเดน


27


ผลงานเดนปรมาณโลหะทละลายออกมาจากถาดโลหะเคลอบและความเสยงในการบรโภคสมต�าในถาดโลหะเคลอบ

จากกรณทมรายงานการส�ารวจพบถาดโลหะเคลอบสทผประกอบการนยมน�ามาใชใสสมต�าเพอจ�าหนายมแคดเมยม

ละลายออกมาจากผวภาชนะเกนมาตรฐานมากกวา 3 เทา และแมจะใชใบตองมารองกไมไดท�าใหอนตรายนอยลง เนองจาก

แคดเมยมมพษตอไตและกระดก อาจท�าใหเกดไตวาย ปวดขอกระดกได นอกจากน IARC (International Agency for

Research on Cancer) ก�าหนดใหเปนสารกอมะเรงตอมนษย Group 1 กรมวทยาศาสตรการแพทยไมไดนงนอนใจ จงได

ท�าการศกษาโดยการซอถาดโลหะเคลอบมลวดลายตางๆ ทนยมใชใสสมต�าถาด จากรานจ�าหนายทวไป จ�านวน 10 ตวอยาง

(20 ถาด) น�ามาศกษาดงน ล�าดบแรก ตรวจวเคราะหการละลายออกมาของ ตะกว และแคดเมยม ตามวธมาตรฐานคอใสสารละลาย

กรดอะซตก 4 % แชไว 24 ชวโมง ทอณหภม 22 องศาเซลเซยส แลวน�าสารละลายมาตรวจวเคราะหตะกว และแคดเมยม

โดย Atomic absorption spectrometer ผลการศกษาพบวา ถาดโลหะเคลอบสทง 10 ตวอยางตรวจพบแคดเมยมละลาย

ออกมาลงสสารละลายกรดอะซตก 4% ปรมาณ 0.64-5.44 มลลกรม/ลตร คาเฉลย 2.66 มลลกรม/ลตร ทกตวอยางเกน

คามาตรฐาน ตามทก�าหนดในประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 92 (2531) และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มอก.

835-2531 (ก�าหนดไวท 0.25 มลลกรม/ลตร) และตรวจพบตะกว 3 ตวอยางปรมาณทพบอยในชวง <0.1-0.13 มลลกรม/ลตร

คาเฉลย 0.06 มลลกรม/ลตร ซงไมมตวอยางใดเกนคามาตรฐาน (ก�าหนดไวท 2.5 มลลกรม/ลตร)

เพอจ�าลองการใชงานจรง จงท�าการทดลองโดยแบงตวอยางถาดโลหะเคลอบทผานการทดสอบตามวธมาตรฐานมา

แลว เปน 3 กลม (ซงเทยบไดกบถาดทผานการใชงานมากอน) ดงน กลมท 1 ใสสมต�าในถาดโดยตรง กลมท 2 รองใบตองปดทก

สวนของถาดกอนใสสมต�า กลมท 3 รองใบตองเฉพาะกนถาดกอนใสสมต�า กลมท 4 กลมควบคม (blank) ใสสมต�าในภาชนะ

พลาสตก ทกกลมจะวางทงไว 3 ชวโมงทอณหภมหอง จากนนเกบสมต�ามาตรวจวเคราะห ตะกวและแคดเมยม ผลการวเคราะห

ตะกว ตรวจไมพบในสมต�าทง 3 กลม ส�าหรบผลการวเคราะหแคดเมยม กลมท 1 ตรวจพบแคดเมยมทกตวอยาง ปรมาณทพบ

อยระหวาง 0.50 -1.438 มลลกรม/กโลกรม คาเฉลย 0.875 มลลกรม/กโลกรม กลมท 2 ไมพบแคดเมยมทกตวอยาง และ กลม

ท 3 พบแคดเมยมอยระหวาง 0.002 – 0.298 มลลกรม/กโลกรม คาเฉลย 0.127 มลลกรม/กโลกรม จากขอมลการบรโภคสมต�า

(มะละกอดบสบ เชน สมต�า) ของคนไทยคดเฉพาะกลมทบรโภคสมต�า พบปรมาณการบรโภคเฉลยสงในชวงอาย 19-35 ป ซงม

น�าหนกตวเฉลย 58 กโลกรม ปรมาณการบรโภคเทากบ 76.0 กรม/คน/วน (จากขอมลการบรโภคอาหารของคนไทยป 2549)

น�ามาประเมนความเสยงของการไดรบแคดเมยม โดยปรมาณแคดเมยมทพบในสมต�าจากการทดลอง มคาเฉลยเทากบ 0.875

ไมโครกรม/กรม (มลลกรม/กโลกรม) ค�านวณการไดรบแคดเมยมเทากบ 66.5 ไมโครกรม/คน/วน องคการอนามยโลก (WHO)

ก�าหนดคาความปลอดภย PTMI (Provisional tolerable monthly intake) ไวเทากบ 25 ไมโครกรม/น�าหนกตว (กโลกรม)/เดอน

คดเปน 48.33 ไมโครกรม/คน/วน (คดน�าหนกตอคน 58 กโลกรม) ดงนนเมอเปรยบเทยบคาการไดรบแคดเมยม พบวาสงกวา

คา ความปลอดภย (PTMI) 1.4 เทา สรปไดวาผบรโภคสมต�าในถาดโลหะเคลอบทใสโดยตรง มความเสยงตอการไดรบแคดเมยม

จากผลการทดลองพบวาการปกปดถาดเพอลดการสมผสของน�าสมต�ากบถาดชวยลดการละลายของแคดเมยมจากสทตกแตง

ถาดใหนอยลงไดบาง ประชาชนควรเลอกใชภาชนะทปลอดภยเชนถาดทท�าดวยกระเบอง แกวแทน หรอใชถาดโลหะเคลอบส

ทผผลตระบวาใชกบอาหารได เนองจากคณภาพของถาดจะดกวาส�าหรบใชทวไป ผผลตตองใชวสดหรอสทปราศจากตะกว

แคดเมยม และสารอนตรายอนๆ

การส�ารวจปรมาณการตกคางของสารรมในขาวสารจากกระแสขาวในสงคมออนไลนทมการน�าเสนอในชวงปลายเดอนมถนายน พ.ศ. 2556 พบขาวไทยมคณภาพต�าและ

มสารตกคางในปรมาณสงไมปลอดภยตอการบรโภค ท�าใหประชาชนไมเชอมนในคณภาพของขาวไทยทบรโภคเปนอาหารหลก


28

ผลงา

นเดน

โดยเฉพาะอยางยงการตกคางจากสารรม (fumigants) ไดแก เมทลโบรไมด (methyl bromide) และไฮโดรเจน ฟอสไฟด

(hydrogen phosphide) หรอฟอสฟน (phosphine)

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดส�ารวจปรมาณการตกคางของสารรมในขาวสาร

เพอใหทราบสภาพปญหาการตกคางของสารรมในขาวสารทมจ�าหนายในทองตลาดและประเมนความปลอดภยในภาพรวม

ของประเทศ โดยเกบตวอยางขาวสารตรวจวเคราะหอยางตอเนองใหครอบคลมชนดขาวและยหอทน�ามาบรโภคทงในลกษณะ

ขาวสารบรรจถงปดสนท ขาวสารบรรจกระสอบและตกแบงขายทงจากรานคาปลกและสง รวมทงซเปอรมารเกตทกระจาย

ตามแหลงตางๆ ทวประเทศทงภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคใต ภาคกลาง กรงเทพมหานคร และปรมณฑล จ�านวน

339 ตวอยาง โดยการเกบตวอยางแบงเปน 2 ชวง ชวงแรกเกบตวอยางเดอนตลาคม-ตนเดอนธนวาคม 2556 จ�านวน 178 ตวอยาง

ในการวเคราะหโบรไมดไอออน พบวาทกตวอยางเปนไปตามมาตรฐานก�าหนดตามประกาศกระทรวงสาธารณสขซงก�าหนดใหม

คาไดไมเกน 50 มลลกรมตอกโลกรม สวนฟอสฟนตรวจพบ 0.2-0.9 มลลกรมตอกโลกรม ซงเกนคาก�าหนดตามประกาศกระทรวง

สาธารณสขทก�าหนดใหมไดไมเกน 0.1 มลลกรมตอกโลกรม จ�านวน 15 ตวอยาง (รอยละ 8.4) และชวงทสองเกบตวอยางเดอน

มกราคม–สงหาคม 2557 รวม 161 ตวอยางหลงจากมการจดสมมนารวมกบผประกอบการเพอใหความรและรวมหาแนวทางการ

แกไข และภาครฐจะมมาตรการ แจงเตอนใหผประกอบการแกไขในกรณตรวจพบเกนคาก�าหนด ผลการตรวจวเคราะห โบรไมด

ไอออน พบวาทกตวอยางเปนไปตามมาตรฐานก�าหนดตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เชนเดยวกนกบระยะแรก แตยงคงพบ

การตกคางสารฟอสฟน ในชวง 0.3-2.0 มลลกรมตอกโลกรม จ�านวน 5 ตวอยาง (รอยละ 3.1) ซงลดลงจากระยะแรกประมาณ

รอยละ 63 เมอเกบตวอยางมาตรวจซ�าผลตรวจไมพบในทกตวอยาง

การด�าเนนงานของโครงการน ไดวเคราะหสาเหตและหาแนวทางการแกไขโดยอาศยความรวมมอจากทงภาครฐและ

เอกชนทเปนผผลตและจ�าหนายท�าใหผบรโภคกลบมามนใจในคณภาพขาวสารไทย สามารถรวมแกปญหาเศรษฐกจภายใน

ประเทศ และการคาขายระหวางประเทศได

ความจรงเกยวกบไดออกซนในน�าดมบรรจขวดพลาสตกจากกระแสขาวผานทางจดหมายอเลกทรอนกสและสอสงคมออนไลน เตอนใหหลกเลยงน�าดมบรรจขวดพลาสตกทได

รบความรอนจากการเกบไวหลงรถยนต ตามขาวแจงวาการดมน�านนจะมโอกาสไดรบสารไดออกซน ทแพรออกมาจากขวดน�า

พลาสตก อนเปนสาเหตใหเกดมะเรงเตานมหรอมะเรงอนๆ ได ขาวนมการสงผานตอมาเปนทอดๆ ท�าใหผบรโภคเกดความตน

กลวถงอนตรายจากการดมน�าบรรจขวดพลาสตก เรองน เปนเหมอนเรองเลาตอๆ กนมาโดยปราศจากแหลงขอมลทแนชด ความ

จรงทสบคนจากขอมลทางวชาการทมการศกษาวจย และเผยแพรในวารสารทมการพจารณาตรวจแกจากผทรงคณวฒ สรปไดวา

ไมเคยมรายงานการตรวจพบไดออกซนในพลาสตก และสารเคมตางๆ ทมการกลาวอางวาละลายออกมาจากขวดพลาสตก

ทงในสภาวะอณหภมสงหรอสภาวะการแชแขง แลวท�าปฏกรยาเกดเปนสารไดออกซนนน กไมมหลกฐานทางวทยาศาสตร

ทสนบสนนวาเกดขนได เพอเปนการยนยนทางวชาการ ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารจงท�าการตรวจวเคราะห

สารประกอบกลมไดออกซน จ�านวน 17 ตว และพซบ จ�านวน 18 ตว (ประกอบดวยสารประกอบกลมพซบทมคณสมบตคลาย

ไดออกซน จ�านวน 12 ตว และพซบทเปน Marker PCBs หรอทเรยกวา Non Dioxin Like-PCBs: NDL-PCBs จ�านวน 6 ตว) ตาม

วธ Modified US EPA 1613B และ Modified US EPA 1668B โดยใชเทคนคขนสง Isotope Dilution Mass Spectrometry:

IDMS ดวยเครองมอ High Resolution Gas Chromatography/High Resolution Mass Spectrometry: HRGC/HRMS

ในตวอยางน�าดมเกบจากตลาดสดและซเปอรมารเกตทบรรจในขวดพลาสตกทง 5 ชนด ทพบไดในทองตลาดไดแก ขวดพลาสตก

ชนดพอลเอทลน (PE), พอลเอทลนเทเรฟทาเลต (PET), พอลพรอพลน (PP), พอลคารบอเนต (PC) และพอลไวนลคลอรน (PVC)

จ�านวนรวมทงสน 18 ตวอยาง โดยจ�าลอง 3 เหตการณ คอ น�าดมทบรรจในขวดพลาสตก 1) ไมตากแดด, 2) เกบไวในรถทตาก

แดด 1 วน และ 3) เกบไวในรถทตากแดด 7 วน ผลการวเคราะหสรปวา ตรวจไมพบ สารประกอบกลมไดออกซนและพซบ

ในทกตวอยาง


29


สารเคมตกคางจากกลองโฟมบรรจอาหารและขอแนะน�าในการใชงานโฟม หรอ โฟม PS ประกอบดวย อากาศ และโพลสไตรน (PS) ในการสงเคราะห PS เรมตนดวยสารสไตรนโมเลกล

เลกๆ น�ามาท�าปฏกรยาจนเกดเปนสารโครงสรางขนาดใหญ แตจะมสไตรนบางสวนทไมไดใชจงตกคางอยในโครงสรางขนาดใหญ

ซงไมสามารถก�าจดออกไปใหหมดได ผลการตรวจวเคราะหภาชนะโฟม PS โดยส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

ตรวจวเคราะหผลตภณฑเหลานจากการน�าสงโดยผประกอบการ และการสมตรวจจากทองตลาด จ�านวน 287 ตวอยาง

พบสไตรนทกตวอยาง ปรมาณทพบอยในชวง 102-1246 มลลกรม/กโลกรม เฉลย 412 มลลกรม/กโลกรม และพบสารระเหย

อนๆ เชน เอทลเบนซน (สารเรมตนของสไตรน) และโทลอนบางเลกนอย (นอยกวา 100 มลลกรม/กโลกรม) คาก�าหนดปรมาณ

สารระเหยในเนอโฟม ไมเกน 5,000 มลลกรม/กโลกรม (ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 295 (2548)) สไตรน คอ

สารเคมชนดหนงทสงเคราะหขนมาจากขบวนการผลต น�ามน และกาซธรรมชาต เปนสารละลายใสไมมส มกลนคลายดอกไมแหง

ในธรรมชาตกม เชน พบใน ขาวสาล เนอวว สตรอวเบอรร ถวลสง เมลดกาแฟ เครองเทศบางชนด (cinnamon) เปนตน ละลาย

ไดในไขมนและแอลกอฮอล สไตรน มผลกระทบตอรางกายดงน ในสภาวะแกส มผลตอรางกายคอเปน neurotoxin ถาไดรบ

จะเขาไปสระบบประสาทสวนกลาง และสะสมในเนอเยอทเปนไขมน เชน สมอง ใยประสาท metabolites ของสไตรนในรางกาย

คอ mandelic acid (mutagen) และสไตรนออกไซด (carcinogen)

IARC จดใหสไตรนเปนสารกอมะเรงในกลม 2B คอ มขอมลการกอมะเรงในสตวทดลอง มคา Tolerable Daily Intake

(TDI) = 40 ug/kg bodyweight /day (by JECFA) คดจากปรมาณสไตรนในน�าดมโดยใชสตวทดลองสไตรนจากภาชนะโฟมลง

มาสอาหารไดโดยการแพรออกมาจากภาชนะโฟม ซงปจจยทมผลตอการแพรออกมาของสไตรนคอ ปรมาณสไตรนทหลงเหลอ

ตกคางอยในเนอโฟม ชนดของอาหารทบรรจ ระยะเวลาและอณหภมทอาหารบรรจอยในภาชนะนนๆ โดยจะมผลทเสรมกน

เชน บรรจอาหารประเภทไขมนทมอณหภมสงเปนระยะเวลานานๆ กจะยงท�าใหมการแพรกระจายออกมามากยงขน นอกจากน

การตกคางอยของสไตรนในเนอพลาสตกกตองค�านงดวยเชนกน คอถามปรมาณสไตรนตกคางอยในเนอโฟมมากกจะมโอกาส

ทจะละลายออกมาไดมาก จากการศกษาในตางประเทศพบวาการละลายออกมาของสไตรนจากโพลเมอร ในอตราสวน

1-5 ppm ตอ 10,000 ppm ของปรมาณสไตรนทมอยในเนอโพลเมอร ปญหาของการใชภาชนะโฟมบรรจอาหารคอ การใชงานท

ไมถกตอง เชน น�าไปใสอาหารทรอนจดจนท�าใหโฟมละลายและปนเปอนสอาหารไดน�าไปใชกบเตาไมโครเวฟ ทความรอนสง อาจ

ท�าใหภาชนะละลายไดและปญหาตอสงแวดลอม เนองจากยอยสลายไดยาก การใชภาชนะโฟมเพอปองกนการไดรบสารสไตรน

ควรปฏบตดงน ใชบรรจอาหารทอณหภมไมเกน 80 องศาเซลเซยสในระยะเวลาสนๆ ไมควรเกบอาหารทมไขมนหรอเครองดม

ทมแอลกอฮอลในภาชนะโฟมเปนเวลานาน ไมควรอนหรอปรงอาหารทบรรจในภาชนะโฟมดวยเตาไมโครเวฟ หากจ�าเปนตอง

เกบอาหารทมไขมนในภาชนะโฟมควรรองหรอหออาหารนนดวยกระดาษหรอพลาสตกชนดทใชกบอาหารไดเสยกอน ไมควร

น�าภาชนะโฟมทใชแลวกลบมาใชซ�าอกเพราะอาจมการปนเปอนของเชอโรคตดมากบอาหารทเคยบรรจและลางออกไปไมหมด

และการใชภาชนะโฟมควรค�านงถงปญหาสงแวดลอมดวยเพราะเปนวสดทยอยสลายไดยาก

การเฝาระวงความปลอดภยอาหารและน�าในสถานขนสงผโดยสารขนาดใหญกรงเทพมหานครชวงเทศกาลปใหม

และสงกรานตป2557ในชวงเทศกาลปใหมและสงกรานต ตามสถานขนสงขนาดใหญกรงเทพมหานครและสถานรถไฟหวล�าโพงมผคน

จ�านวนมากกลบภมล�าเนา จงมาใชบรการขนสงและบรโภคอาหารและน�าในสถานระหวางรอโดยสาร ถาอาหารและน�าเหลานน

ไมสะอาดพอผบรโภคมโอกาสเกดโรคอาหารเปนพษไดเพอลดการปนเปอนจลนทรยทอาจเปนสาเหตการเกดโรคใหอย

ในเกณฑทปลอดภย ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย รวมกบส�านกงานเขตจตจกร ตลงชน

คลองเตย ปทมวน และสถานขนสงผโดยสารกรงเทพฯ หมอชต สายใตใหม เอกมยและสถานรถไฟหวล�าโพง ด�าเนนการสมเกบ

ตวอยางอาหาร น�าแขง เครองดม และสวอบภาชนะสมผสอาหารและมอผสมผสอาหารจากรานจ�าหนายในสถานขนสงทง 4

แหง เพอตรวจวเคราะหความปลอดภยอาหารและน�าดานจลนทรยในชวงเทศกาลปใหมและสงกรานต จ�านวน 99 และ 256


30

ผลงา

นเดน

ตวอยาง ตามล�าดบ (สวอบภาชนะสมผสอาหารและมอผสมผสอาหาร เกบตรวจเฉพาะชวงเทศกาลสงกรานต) และใหค�าแนะน�า

ดานสขาภบาลอาหารและความปลอดภยอาหารแกรานจ�าหนายทมผลการตรวจไมผานเกณฑฯ โดยด�าเนนการทงในชวงเทศกาล

ปใหมและชวงสงกรานต

ผลการด�าเนนการ เมอเปรยบเทยบผลการตรวจตวอยางในชวงเทศกาลปใหมและชวงเทศกาลสงกรานต พบวาตวอยาง

ทไมผานเกณฑมจ�านวนลดลงจากรอยละ 54.5 เปนรอยละ 32.8 ผลการตรวจพบจลนทรยปนเปอนเกนเกณฑฯ ในตวอยางทเกบ

ชวงเทศกาลปใหมและสงกรานตตามล�าดบมดงน คอ เชอ E. coli รอยละ 43.4 และ 24.2, S. aureus รอยละ 13.1 และ 9.8,

V. parahaemolyticus รอยละ 1.3 และ 1.1, Salmonella spp. รอยละ 0 และ 0.8, C. perfringens รอยละ 22.7 และ 37.1

สวน B. cereus และ V. cholerae O1/O139 ตรวจไมพบทกตวอยาง เมอแยกตามประเภทตวอยางทเกบชวงเทศกาลปใหม

และชวงเทศกาลสงกรานตตามล�าดบ พบวาตวอยางอาหารไมผานเกณฑ รอยละ 50.7 และ 24.7 เครองดมไมผานรอยละ 56.3

และ 25 น�าแขงไมผานเกณฑทกตวอยางทง 2 ชวง เนองจากเชอ Coliforms เกนเกณฑมากทสด ส�าหรบสวอบภาชนะสมผส

อาหารและมอผสมผสอาหาร ซงตรวจเฉพาะชวงเทศกาลสงกรานตไมผาน รอยละ 38.7 และรอยละ 25.7 ตามล�าดบ ผลจาก

ความรวมมอระหวางกรมวทยาศาสตรการแพทยและส�านกงานเขต 4 แหง ในการเฝาระวงความปลอดภยของอาหาร

เครองดม น�าแขงในสถานขนสงขนาดใหญชวงกอนเทศกาลปใหมและสงกรานต ถอเปนโครงการน�ารองทกอใหเกดผลด

ในการเดนหนาปรบปรงดานความปลอดภยอาหารของประเทศ แมผลชวงปใหมไมผานเกณฑ สงถงรอยละ 54.5 แตการน�าผล

วเคราะหมาเปนแนวทางในการใหค�าแนะน�า ชวยใหเกดการแกไขปรบปรงทตรงประเดนยงขน ประกอบกบขณะนส�านกงานไดให

ความส�าคญในเรองนเปนล�าดบแรกๆ และเพมมาตรการและความถในการก�ากบดแลความปลอดภยอาหารในสถานขนสง จากผล

วเคราะหตวอยางในโครงการน ส�านกงานเขตบางแหงไดสงการใหปรบปรงโครงสรางศนยอาหารเพอใหมสขลกษณะทดขน ซงนา

จะเปนปจจยรวมส�าคญทท�าใหผลตรวจตดตามชวงสงกรานตดขนเปนล�าดบ คอผลการวเคราะหไมผานลดลงเหลอรอยละ 32.8

ผลจากการตรวจวเคราะหในชวง 2 เทศกาลตามล�าดบ พบวาอาหารและเครองดมมคณภาพดขน การปนเปอน

เชอ E. coli และเชอกอโรคอาหารเปนพษมแนวโนมลดลงหลงจากลงพนทใหค�าแนะน�าดานสขาภบาลอาหารและความปลอดภย

อาหาร สวนน�าแขงยงไมผานทกตวอยาง แตขณะนบางแหงแกปญหาโดยใชน�าแขงหลอดแทน โดยเสนอแนะใหเนนการปรง

อาหารใหสกทวถง เตรยมอาหารและจดเกบอาหารอยางถกสขลกษณะ เพอลดการปนเปอนของเชอโรคทมากบวตถดบและ

การปนเปอนขามอปกรณ โดยเฉพาะเขยงตองลางใหสะอาดทกวนและเกบใหมดชดเพอปองกนสตวพาหะน�าโรค วางเรยงชอน

สอมโดยน�าดามขน ลางมออยางถกวธ และอนอาหารทก 2 ชวโมง เพอสงเสรมความปลอดภยแกผบรโภค ควรก�ากบดแล ให

ความรและค�าแนะน�าแกผประกอบอาหารอยเสมอทงทเปนคนไทยและแรงงานตางดาว ซงปจจบนพบวาแรงงานตางดาวยงม

ปญหาอยางมากดานภาษาและการสอสารเพอความเขาใจ

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการตรวจวเคราะหอาหารณดานน�าเขาเพอรองรบอาเซยนการรวมกลมทางเศรษฐกจของประเทศสมาชกในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN: Association of

Southeast Asian Nations) ในรปแบบของการสรางประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC: ASEAN Economic Community)

ทก�าหนดจะกอตงขนในป พ.ศ. 2558 (2015) มวตถประสงคทจะท�าใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตกลายเปนตลาดรวมของ

การสงออกสนคาและบรการไปสตลาดโลกทมขนาดใหญมนคงสามารถแขงขนกบภมภาคอนได รวมถงไดมการมงเนนทางดาน

การพฒนาใหอาเซยนกลายเปนฐานการผลตแหงใหญทเปนหนงเดยวกนภายใตกรอบการคาแบบเสรและมการพฒนาทาง

เศรษฐกจในกลมสมาชกทเทาเทยมกนรวมทงเปนการผลกดนใหความเปนอยของประชากรในทกประเทศสมาชกมคณภาพ

ชวตทดขน ประเทศไทยกจดเปนหนงในประเทศสมาชกอาเซยนทก�าลงจะกาวเขาสการเปนสวนหนงของประชาคมเศรษฐกจ

อาเซยน (AEC)


31


ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย เลงเหนความส�าคญและความจ�าเปนทประเทศไทย

จะตองเตรยมความพรอมในการสรางความสามารถความเขมแขงดานความปลอดภยอาหารของประเทศ ป 2557-2559 จงไดจด

ท�าโครงการพฒนาศกยภาพหองปฏบตการตรวจวเคราะหอาหารของศนยวทยาศาสตรการแพทยทเปนตวแทนของแตละภมภาค/

มดานอาหารน�าเขา เพอเสรมสรางความเขมแขงของระบบหองปฏบตการดานอาหาร โดยเนนพฒนาวธการตรวจวเคราะห

ในดานทเปนปญหาของประเทศ เปนวธทศนยวทยาศาสตรการแพทย ยงไมสามารถวเคราะหได หรอวเคราะหไดแตยงไมครอบคลม

ตามทกฎหมายอาหารก�าหนด โดยพจารณาคดเลอกทมความพรอมดานบคลากร เครองมอ มดานอาหารน�าเขา และมความตองการ

ทจะพฒนาศกยภาพ ในป 2557 ไดแก ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1/1 เชยงราย โดยพฒนาดานการตรวจสารก�าจดศตรพช

ในผกและผลไม ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม พฒนาดานการวเคราะหโลหะหนก และศนยวทยาศาสตรการแพทย

สงขลาพฒนาดานการตรวจวเคราะหวตถเจอปนอาหาร โดยมเปาหมายหองปฏบตการของศนยวทยาศาสตรการแพทยสามารถ

ใหบรการตรวจวเคราะหไดอยางนอย 1 หองปฏบตการตอสาขาตอป ซงศนยวทยาศาสตรการแพทยทง 3 แหง สามารถใหบรการ

ตรวจวเคราะหไดตามทแผนก�าหนด

โครงการประกนคณภาพยากรมวทยาศาสตรการแพทยด�าเนนการประกนคณภาพยา เพอสรางความมนใจใหกบประชาชนผรบบรการในระบบ

ประกนสขภาพ ตงแตป 2545 ตอเนองจนถงปจจบน ภายใตชอ “โครงการสรางหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการ

ดานยา” หรอ “โครงการประกนคณภาพยา” เปนการด�าเนนการเชงรก โดยประสานความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของ

ทวประเทศ ไดแก ส�านกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาลรฐทงในและนอกสงกดกระทรวงสาธารณสข ส�านกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา โดยการสมตวอยางผลตภณฑยาตามชอสามญทใชในโรงพยาบาลรฐทวประเทศทรวมโครงการ และเปนยาท

ไดรบภายหลงจากการจดซอและสงมอบยา เพอประกนคณภาพยากอนสงมอบใหผปวย เกณฑการคดเลอกยาเพอตรวจวเคราะห

เนนยาในบญชยาหลกแหงชาตเปนหลก และเปนยาทมปรมาณการใชหรอมลคาสง หรอตวยามปญหาเรองความไมคงสภาพ

ยาทมราคาแตกตางกนมากและสงสยในคณภาพ และจากการส�ารวจขอมลความตองการทราบผลคณภาพยาทใชในโรงพยาบาล

จากบคลากรทเกยวของ การตรวจวเคราะหคณภาพใชวธมาตรฐานตามต�ารายาฉบบปจจบนเปนหลก ซงเปนวธและเกณฑ

มาตรฐานสากลทไดรบการยอมรบ และมการปรบปรงดานมาตรฐานอยางตอเนองอยเสมอ เชน ต�ารายาของประเทศองกฤษ

สหรฐอเมรกา หรอองคการระหวางประเทศ เปนตน

ในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและวตถเสพตด และศนยวทยาศาสตรการแพทย กรมวทยาศาสตรการแพทย

ไดคดเลอกรายชอผลตภณฑยาทงยาแผนปจจบนและผลตภณฑยาจากสมนไพร เพอด�าเนนการเฝาระวงคณภาพ จ�านวน

40 รายการ จ�าแนกเปนผลตภณฑยาแผนปจจบน จ�านวน 37 รายการ ยาจากสมนไพร จ�านวน 3 รายการ ไดรบความรวมมอ

ในการสงตวอยางยาจากโรงพยาบาลรฐทวประเทศ ซงโรงพยาบาลไมตองเสยคาใชจายในการตรวจวเคราะห และกรมวทยาศาสตร

การแพทยจะประสานผผลตและผน�าเขาเพอขอชดเชยยาทถกสมตรวจใหโรงพยาบาลตอไป ส�าหรบการตรวจวเคราะหคณภาพ

ยาแผนปจจบนใชวธวเคราะหและเกณฑมาตรฐานตามต�ารายา (USP 36, 2013 และ BP 2013) กรณทไมมระบในต�ารายา

ดงกลาวจะอางองจากทะเบยนต�ารบยานน ๆ หนวยงานทด�าเนนการตรวจวเคราะหสงรายงานผลวเคราะหใหผสงตวอยาง

รวบรวม ประเมนผลและสรปรายงานทงหมดใหโรงพยาบาลรฐทวประเทศเพอเปนขอมลในการจดซอยา ส�าหรบผลตภณฑยา

ทผานเกณฑมาตรฐาน จะน�าไปจดท�าหนงสอ ชอ “รายชอผลตภณฑยาคณภาพและผผลต (GREEN BOOK)” เลมท 11 ตอ

ไป ส�าหรบตวอยางยาทผลตรวจวเคราะหผดมาตรฐาน ส�านกยาและวตถเสพตดจะส�าเนารายงานผลวเคราะหใหส�านกงาน

คณะกรรมการอาหารและยาเพอพจารณาด�าเนนการตอไป


32

ผลงา

นเดน

ปรมาณตวยาซลเดนาฟล ซเตรต ในยาเมดทไมมเลขทะเบยนยาและลกลอบจ�าหนายในจงหวดสราษฎรธาน

ปพ.ศ.2556-2557ซลเดนาฟล ซเตรต (Sildenafil citrate) เปนยารกษาภาวะหยอนสมรรถภาพทางเพศชาย มการลกลอบจ�าหนาย

ยาเมดทไมมเลขทะเบยนยาในรานขายยาของอ�าเภอเกาะสมยและเกาะพะงน จงหวดสราษฎรธาน จดเปนการจ�าหนายยาท

ผดกฎหมาย ซงไมสามารถทวนสอบแหลงทมาและคณภาพของยาทแทจรงได วตถประสงคของการวจยคอเพอตรวจหาปรมาณ

ตวยาซลเดนาฟล ซเตรตในกลมยาเมดทไมมเลขทะเบยนยา ซงส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจบยดไดจากรานขายยาใน

อ�าเภอเกาะสมยและเกาะพะงน โดยทดสอบดวยวธยวสเปคโตรเมทรทไดรบการพฒนาและตรวจสอบความถกตองของวธวเคราะห

และมยาเมดทมเลขทะเบยนยาถกตองเปนตวอยางควบคม พบวายาเมดซลเดนาฟล ซเตรต จ�านวน 27 ตวอยาง ระบปรมาณ

ตวยาส�าคญ 100 มลลกรมตอเมด จ�าแนกตามชอทางการคาบนฉลาก ไดแก ไวอะกรา (Viagra) คามากรา โกลด (Kamagra Gold)

และคาเวอรตา (Caverta) จ�านวน 10 10 และ 7 ตวอยางตามล�าดบ พบปรมาณซลเดนาฟล ซเตรตตงแตรอยละ 0.0 ถง 111.4

ของปรมาณยาทระบในฉลาก (% Labeled amount, % LA) โดยไวอะกราทไมมเลขทะเบยนยาพบปรมาณยาสงสดเพยง 52.5

%LA จะพบวาปรมาณตวยาส�าคญมตงแตระดบตรวจไมพบจนถงระดบใกลเคยงกบทแจงบนฉลาก โดยชอทางการคาอาจไมได

บงชถงคณภาพของยา ดงนนผทจ�าเปนตองใชยารกษาภาวะหยอนสมรรถภาพทางเพศชายตองเลอกใชยาทมเลขทะเบยน

ยาปรากฏบนฉลาก เพอไมใหถกหลอกลวงใหสญเสยทรพยจากยาปลอมและลดความเสยงตออาการไมพงประสงคจากยาท

ไมมคณภาพ

โครงการพฒนาหองปฏบตการทางรงสวนจฉยในโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสขการพฒนาหองปฏบตการทางรงสวนจฉยในโรงพยาบาลสงกดส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข เปนโครงการ

ตามนโยบายการพฒนาระบบบรการสขภาพ (Service Plan) มวตถประสงคเพอพฒนาคณภาพหองปฏบตการรงสวนจฉยใน

โรงพยาบาล โดยส�านกรงสและเครองมอแพทย รวมกบศนยวทยาศาสตรการแพทย ไดจดท�าคมอ “เกณฑและแนวทางการ

พฒนางานรงสวนจฉยโรงพยาบาล สงกดส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข” ซงประกอบดวย 3 สวน คอ ความปลอดภย

บรการรงสวนจฉย และคณภาพบรการ เกณฑดงกลาวไดถกใชในการตรวจประเมนเพอใหการรบรองระบบบรหารคณภาพของ

หองปฏบตการรงสวนจฉย โดยมผลการด�าเนนงานสรปไดดงน การตรวจประเมน Internal Audit โดยทมผตรวจในจงหวด

ไขว รพ. รวม 843 แหง ผานเกณฑ 443 แหง การตรวจประเมน External Audit โดยทมตรวจประเมนประกอบดวยจาก

ศนยวทยาศาสตรการแพทย และผแทนขามจงหวด รวม 362 แหง และผานการพจารณาใหการรบรองจากคณะกรรมการรบรอง

ระบบบรหารคณภาพหองปฏบตการรงสวนจฉย จ�านวน 354 แหง แยกเปนโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข 347 แหง

โรงพยาบาลสงกดกรงเทพมหานคร 7 แหง โครงการน ถอเปนโครงการแรกของกระทรวงสาธารณสข ในการจดใหมมาตรฐาน

คณภาพส�าหรบหองปฏบตการรงสวนจฉยในโรงพยาบาล มกระบวนงานการตรวจประเมน และใหการรบรองระบบบรหาร

คณภาพหองปฏบตการรงสวนจฉยอยางเปนระบบ ผลจากโครงการจะสรางความเชอมนใหกบประชาชนวาจะไดรบบรการ

ทมคณภาพและไดรบผลการวนจฉยทถกตองเปนมาตรฐานเดยวกน

การจดท�ามาตรฐานการทดสอบเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�าเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า (Infusion Pumps) เปนเครองมอแพทยทใชควบคมการ

ใหสารละลายแบบอตโนมต ใชรวมกบชดใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า (IV set) และน�ามาใชกบผปวยทมความจ�าเปน

ตองไดรบสารละลายหรอยาทางหลอดเลอดด�า ทงน เครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า เปนเครองมอแพทย

ทวไปทน�าเขามาขายในประเทศ ซงยงไมมมาตรฐานก�าหนดและเปนเครองมอแพทยทมความเสยงสง เนองจากใชงานกบผปวย

โดยตรง ดงนนจงจ�าเปนตองมการก�าหนดมาตรฐานการทดสอบทเหมาะสม ซงมวตถประสงคเพอน�าไปใชเปนแนวทางปฏบต

ใหแกหนวยงานทเกยวของ โดยส�านกรงสและเครองมอแพทย กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดประสานความรวมมอกบ


33


กรมสนบสนนบรการสขภาพ สถาบนมาตรวทยาแหงชาต หนวยงานภาครฐ และเอกชน รวมเปนคณะท�างานในการจดท�า

มาตรฐานการทดสอบเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า ด�าเนนการรวบรวมมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของ

สมส�ารวจคณภาพเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�าในโรงพยาบาล ประชมคณะท�างานเพอรวมกนวเคราะห

ขอมล เพอเปนแนวทางก�าหนดมาตรฐาน จนไดวธการทดสอบพรอมกบตรวจสอบความถกตองของวธ และจดพมพหนงสอคมอ

ขนตอนการปฏบตงานมาตรฐานวธการทดสอบเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า (Standard Procedures for

Testing of Infusion Pumps) เผยแพรแกโรงพยาบาลและหนวยงานทเกยวของ ซงประโยชนทจะไดรบจากการจดท�ามาตรฐาน

การทดสอบ จะท�าใหเครองควบคมการใหสารละลายทางหลอดเลอดด�า ทใชในสถานพยาบาลไดรบการตรวจสอบคณภาพ

อยางถกวธและเปนไปในแนวทางเดยวกน

การเฝาระวงคณภาพเครองวดความดนโลหตตามมาตรฐานกรมวทยาศาสตรการแพทยกรมวทยาศาสตรการแพทย สนบสนนการขบเคลอนยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข ในยทธศาสตรท 2 จดระบบ

บรการทมคณภาพมาตรฐาน ครอบคลมประชาชนสามารถเขาถงบรการได โดยสามารถตอบตวชวดรอยละของผปวยโรค

ความดนโลหตสงทควบคมความดนโลหตไดด โดยไดจดท�าคมอขนตอนการปฏบตงานมาตรฐานวธการท�าการทดสอบเครองวด

ความดนโลหตตามมาตรฐานสากล เพอใชเปนเอกสารอางองส�าหรบหองปฏบตการทดสอบเครองวดความดนโลหต โดยส�านก

รงสและเครองมอแพทยรวมกบศนยวทยาศาสตรการแพทย ไดประสานการด�าเนนการทดสอบเครองวดความดนโลหตทใช

งานในโรงพยาบาลตางๆ ทวประเทศ โดยเฉพาะอยางยงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ใน 12 เขตบรการสขภาพ จ�านวน

1,853 เครอง พบวามจ�านวนเครองไมผานมาตรฐานรวม 266 เครอง (รอยละ 14.4) จ�าแนกเปนไมผานมาตรฐานดานความ

แมน จ�านวน 56 เครอง (รอยละ 3.0) ไมผานมาตรฐานดานอตราการรวของความดนในระบบ จ�านวน 188 เครอง (รอยละ

10.2) และไมผานมาตรฐานทง 2 ดาน จ�านวน 22 เครอง (รอยละ 1.2) ทงนพบวาสวนมากไมผานมาตรฐานดานอตราการรว

ของความดนในระบบ ซงสวนใหญมสาเหตจากการช�ารดของอปกรณประกอบ หากผใชงานเครองน�าขอมลทไดจากการทดสอบ

ไปท�าการเปลยนอะไหลทช�ารด จะท�าใหเครองวดความดนโลหตท�างานไดอยางมคณภาพตอไป และมขอแนะน�าใหผใชงาน

เครองวดความดนโลหต หมนดแลรกษาและทวนสอบเครองมอ ตามระยะเวลา เพอยนยนประสทธภาพและความถกตอง

ของเครองใหไดคาความดนโลหตทแมนย�าและน�าไปสการวนจฉยโรคของแพทยทถกตอง

การจดท�าคมอวธมาตรฐานการวเคราะหผลตภณฑเครองส�าอางและผลตภณฑวตถอนตรายของประเทศส�านกเครองส�าอางและวตถอนตราย กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข เปนหนวยงานทใหบรการ

ทางดานหองปฏบตการในการศกษา วเคราะห วจย ทดสอบคณภาพผลตภณฑเครองส�าอางและวตถอนตราย เพอประเมน

คณภาพและสนบสนนการควบคมคณภาพผลตภณฑทงกอนการจ�าหนายและหลงออกจ�าหนายในทองตลาด เพอคมครอง

ผบรโภคใหใชผลตภณฑทมคณภาพ ไดมาตรฐานและปลอดภย ตามพระราชบญญตเครองส�าอาง พ.ศ. 2535 กฎระเบยบ

เครองส�าอางอาเซยน พระราชบญญตวตถอนตราย ฉบบท 1 พ.ศ. 2535 ฉบบท 3 พ.ศ. 2551 มาตรฐานผลตภณฑ

อตสาหกรรม และมาตรฐานอนๆ ทเกยวของ และในฐานะทเปนหองปฏบตการอางองดานเครองส�าอางของประเทศและ

ระดบอาเซยนไดด�าเนนงานตามระบบคณภาพตามมาตรฐานสากล ISO/IEC 17025 อยางตอเนองมาตลอด ไดเหนความส�าคญ

ของการก�าหนดวธทดสอบผลตภณฑเครองส�าอางและวตถอนตรายใหเปนวธมาตรฐานของประเทศ จงไดจดท�ามาตรฐาน

วธทดสอบดานเครองส�าอางและวตถอนตรายของกรมวทยาศาสตรการแพทยขน เพอใหผทดสอบในหองปฏบตการใชเปน

คมอในการปฏบตงาน โดยในป ๒๕๕๖ ไดรวบรวมจดท�าคมอวธมาตรฐานการวเคราะหผลตภณฑเครองส�าอางและวตถ

อนตราย เลมท 1 แลวจ�านวน 24 วธ ส�าหรบป 2557 น ไดจดท�าเลมท 2 ขน โดยรวบรวมจดท�าเพมอก 40 วธ วธวเคราะหดาน

เครองส�าอาง จ�านวน 28 วธ และดานวตถอนตราย จ�านวน 12 วธ เปนฉบบภาษาไทยและภาษาองกฤษ


34

ผลงา

นเดน

ส�านกเครองส�าอางและวตถอนตรายหวงเปนอยางยงวา วธทดสอบเหลานจะเปนรากฐานใหหองปฏบตการทงหลาย

ไดใชเปนแนวทางทดสอบผลตภณฑไดสะดวก รวดเรวยงขน และไดแลกเปลยนความรในการทดสอบระหวางกน ซงจะน�ามาส

การปรบปรงวธทดสอบใหทนสมยยงขน

การสรางศกยภาพการเปนหองปฏบตการอางองสากลผานการพฒนาและการตรวจรบรองระบบคณภาพISOguide34การประกนคณภาพหองปฏบตการอางองในระดบสากล จ�าเปนตองมระบบคณภาพ สถาบนชววตถ เปนหนวยงาน

ควบคมก�ากบของรฐในการประกนคณภาพวคซนและชววตถในหองปฏบตการ เรมจากการตรวจวเคราะหในหองปฏบตการ

มระบบคณภาพวาดวยการทดสอบและสอบเทยบ ISO/IEC 17025 : 2005 ซงไดพฒนาระบบคณภาพนมาอยางตอเนอง แตใน

การควบคมคณภาพวคซนนน จ�าเปนตองใชวคซนอางองมาตรฐาน เพอการควบคมผลการทดสอบควบคไปกบตวอยางวคซน

จงไดสรางศกยภาพการเปนหองปฏบตการอางองระดบสากลผานการพฒนาระบบคณภาพวาดวยการผลตวสดอางอง

ตามมาตรฐาน ISO guide 34 : 2009 โดยมการจดเตรยมวคซนอางองมาตรฐานหลายชนดในรปผงแหง เพองายตอ

การเกบ จดเกบไดนาน เนองจากความคงตวสงและทส�าคญงายตอการขนสง มระบบการบรหารจดการวคซน โดยการสราง

คลงเกบวคซนมาตรฐานของภมภาค มกระบวนการพฒนาหองปฏบตการอางองดานวคซน โดยการพฒนาบคลากร เพอใหม

ความร ความเขาใจในระบบคณภาพใหม จดท�าเอกสารเพมเตม รวมถงคมอคณภาพ กอนขอรบการตรวจรบรองระบบคณภาพ

ISO guide 34 : 2009 หนวยงานแรกของกรมวทยาศาสตรการแพทยในป พ.ศ. 2557

การส�ารวจปรมาณไอโอดนในปสสาวะของหญงตงครรภรายใหมทไดรบยาเมดเสรมไอโอดน(iodizedoilcapsule)ไอโอดน เปนแรธาตส�าคญในการสรางไทรอยดฮอรโมนซงไดแกฮอรโมนไทรอกซน (thyroxin; T4 และ

(Triiodothyronine; T3) ซงจ�าเปนอยางมากตอการพฒนาสตปญญา รางกาย และควบคมระบบเผาผลาญของรางกาย

โดยเฉพาะทารกในครรภมารดาจ�าเปนทจะตองไดรบไอโอดนเพอพฒนาเครอขายของระบบเซลลประสาทใหสามารถเชอมโยง

กนไดอยางหนาแนน ถามารดาไมไดรบสารไอโอดนอยางเพยงพอและมระดบไทรอยดฮอรโมนต�า เดกจะมการพฒนาของระบบ

ประสาทผดปกตตงแตในครรภ สมองของตวออนในครรภจะเสยหายโดยเฉพาะเซลลประสาท ท�าใหเซลลประสาทมรปราง

ผดปกต การเคลอนทไปเจรญในต�าแหนงทเหมาะสมผดปกต จนขาดศกยภาพการเรยนรทดในอนาคต WHO/UNICEF/ICCIDD

ป ค.ศ. 2007 ไดแนะน�าปรมาณของไอโอดนทเหมาะสมในหญงมครรภหรอใหนมบตรควรไดรบ 250 ไมโครกรมตอวน ดชน

ชวดภาวการณขาดสารไอโอดน ประกอบดวยการตรวจวดขนาดของตอมไทรอยด (Thyroid size) การตรวจวดระดบ TSH

(Thyroid Stimulating Hormone) ของทารกแรกเกด และการตรวจวดระดบไอโอดนทขบออกมากบปสสาวะ

ส�านกงานสาธารณสขเขตบรการสขภาพท 7 จงไดจดท�าโครงการพฒนาสตปญญาเดกไทยดวยการแกไขปญหาโรค

ขาดสารไอโอดนโดยการใหยาเมดเสรมไอโอดน (iodized oil capsule) กบหญงตงครรภรายใหมขน โดยมศนยวทยาศาสตร

การแพทยท 7 ขอนแกน ท�าการตรวจวเคราะหหาคามธยฐานของไอโอดนในปสสาวะกอนและหลงการกนยาเมดเสรมไอโอดน

โดยใชเครอง Inductive Coupled Plasma Mass Spectrometer (ICP-MS) กลมเปาหมายจะเปนหญงตงครรภรายใหม

โดยสมครใจทไดรบยาเมดเสรมไอโอดนจ�านวน 2 เมด แตละเมดจะมความเขมขน 200 ไมโครกรม ในจงหวดกาฬสนธ จ�านวน

368 ราย ขอนแกน 386 ราย มหาสารคาม 371 ราย และรอยเอด 375 รายตามล�าดบ ตวอยางปสสาวะจะเกบเปน spot urine

จ�านวน 2 ครง โดยครงท 1 เกบตวอยางปสสาวะของหญงตงครรภกอนไดรบยาเมดเสรมไอโอดนและครงท 2 เกบตวอยางปสสาวะ

เมอหญงตงครรภมาฝากครรภครงสดทายกอนคลอดหรอหลงคลอด จ�านวนครงละอยางนอย 10 มลลลตร

ผลการด�าเนนงานตงแตตลาคม 56 ถงกนยายน 57 พบวาตวอยางปสสาวะครงท 1 จงหวดกาฬสนธ เกบตวอยางปสสาวะ

จากหญงตงครรภ 315 ราย ขอนแกน 364 ราย มหาสารคาม 468 ราย และรอยเอด 584 ราย ไดคามธยฐานดงน 330.06 µg/L,


35


255.03 µg/L, 325.33 µg/L และ 228.99 µg/L ตามล�าดบ สวนตวอยางครงท 2 จงหวดกาฬสนธ เกบตวอยางปสสาวะจากหญง

ตงครรภ 83 ราย ขอนแกน 222 ราย มหาสารคาม 190 ราย และรอยเอด 210 ราย ไดคามธยฐานดงน 397.07µg/L, 212.26 µg/L,

219.40 µg/L และ 214.52 µg/L ตามล�าดบ ปญหาอปสรรคการด�าเนนงานคอ การเกบตวอยางครงทสองบางตวอยางจะ

ไมสามารถเกบตวอยางปสสาวะในหญงตงครรภในรายเดยวกนไดและการใหยาเมดเสรมไอโอดนลอตสดทายทใหกบหญงตงครรภ

มก�าหนดคลอดบตรในเดอนกมภาพนธ 2557 ดงนนจงตองคอยการจดเกบตวอยางปสสาวะตอไป

การเฝาระวงการพฒนาสตปญญาเดกไทยจากการเสรมไอโอดนพนทเขตบรการสขภาพท8การตรวจระดบไอโอดนในปสสาวะเปนวธทงายและสะดวกในการเฝาระวงตดตามการไดรบไอโอดนวาเพยงพอหรอไม

การใชคามธยฐาน (median) ไอโอดนในปสสาวะสามารถบงชถงภาวะไอโอดนในกลมประชากร แตไมไดบงชภาวะไอโอดนเปน

รายบคคล เนองจากคาไอโอดนในแตละคนจะเปลยนแปลงเปนรายวนตามอาหารทกน โดยในกลมสตรตงครรภ คา median

urinary iodine (MUI) < 150 µg/L บงบอกวาในพนทนนไดรบไอโอดนไมเพยงพอ และกรณคา median urinary

iodine (MUI) ≥ 150 µg/L บงบอกวาพนทนนไดรบไอโอดนมากเกนไป ซงกรณทสตรตงครรภทมคา median urinary

iodine (MUI) สงน องคการอนามยโลกแนะน�าวาควรหยดการเสรมไอโอดนเพราะคาทไดสะทอนใหทราบวาระดบไอโอดน

ในรางกายมากเกนไป ไมสามารถท�าประโยชนใหรางกายเพมขนไดแตอาจท�าใหเกดโรคตางๆ ได เชน hyperthyroidism,

iodine-induced autoimmune thyroiditis

จากการด�าเนนงานของศนยวทยาศาสตรการแพทยท 8 อดรธาน ในพนทเขตบรการสขภาพท 8 ไดแก จงหวดอดรธาน

หนองคาย และเลย ในการตรวจหาปรมาณไอโอดนในปสสาวะของหญงตงครรภ โดยวธ Modified microplate method

ตงแตเดอนพฤษภาคม - กนยายน 2557 จ�านวน 656 ตวอยาง พบวาสตรตงครรภทมคาไอโอดนในปสสาวะ < 150 µg/L

จ�านวนทงหมด 281 ตวอยาง (รอยละ 42.84) คาไอโอดนในปสสาวะ 150-499 µg/L จ�านวน 329 ตวอยาง (รอยละ 50.15)

คาไอโอดนในปสสาวะ ≥ 500 µg/Lจ�านวน 46 ตวอยาง (รอยละ 7.01) เมอประเมนความเพยงพอของการไดรบไอโอดนใน

กลมประชากรตามเกณฑขององคการอนามยโลก แยกรายจงหวดพบวากลมประชากรใน 3 จงหวดไดรบไอโอดนเพยงพอ คา

median urinary iodine อยในชวง 150-499 µg/L ทง 3 จงหวด คอ อดรธาน (176.5 µg/L) หนองคาย (156.0 µg/L)

และเลย (198.0 µg/L) แตหากประเมนแยกรายอ�าเภอพบวามกลมประชากรทไดรบไอโอดนไมเพยงพอ (MUI < 150 µg/L)

จ�านวนทงหมด 9 อ�าเภอ พบในจงหวดอดรธาน 6 อ�าเภอ มคา median urinary iodine ตงแต 104-143 µg/L และ

จงหวดหนองคาย 3 อ�าเภอ มคา median urinary iodine ตงแต 60-85.7 µg/L

Serviceexcellenceforsmartlifeมตใหมงานบรการใน พ.ศ. 2558 ประเทศไทยจะเขาสประชาคมอาเซยน ซงตามแผนแมบทวาดวยความเชอมโยงระหวางกนในอาเซยน

ประเทศไทยจะเปนศนยกลางการคมนาคมของภมภาค มการเคลอนยายประชากร เคลอนยาย สตว พช อาหาร เปนผลใหคนไทย

มความเสยงตอภยสขภาพมากขน ความเสยงในการเกดโรคตดตอ มมากขน โดยเฉพาะการแพรระบาดของโรคตดตอขามพรมแดน

ดงนน การปรบปรงกระบวนการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการดานชนสตรจงมความส�าคญ เปาหมายของการปรบปรงคอ

พฒนาระบบบรหารจดการกระบวนการตรวจวเคราะหดานชนสตร ใหสามารถตอบผลวเคราะหไดอยางถกตอง รวดเรว ภายใน

8 ชวโมง เพอเตรยมความพรอมในการปองกนโรคตดตอทส�าคญ เพอตอบโตสถานการณระบาด/ฉกเฉน ดานสาธารณสข

การด�าเนนการเรมจากการแตงตงคณะท�างานจดตงหนวยวนจฉยโรคกลาง เพอวเคราะห ทบทวน ขอมลสถานการณระบาดฉกเฉน

ดานสาธารณสข คดเลอกรายการทดสอบ เครองมอวทยาศาสตร และก�าหนดรปแบบการบรหารจดการของหนวยวนจฉยโรคกลาง

“หนวยวนจฉยโรคกลาง” เปนหองปฏบตการใหมในสงกดกรมวทยาศาสตรการแพทย จดตงโดยสถาบนวจยวทยาศาสตรการ

แพทย ใน พ.ศ. 2556 และเปดใหบรการตรวจวเคราะหดานชนสตรในกลมอาการทางเดนหายใจจากเชอไวรส ซงสามารถตรวจ


36

ผลงา

นเดน

หาเชอไวรสไดถง 16 ชนด ในตวอยางเดยวกน และรายงานผลการวเคราะหไดภายใน 8 ชวโมง สามารถตอบปญหาสาธารณสข

ดานการตรวจวนจฉยดวยความถกตอง รวดเรว การด�าเนนการในรปแบบหนวยวนจฉยโรคกลางน เปนการเพมขดความสามารถ

งานตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการดานชนสตรโดยยดมนในมาตรฐานการปฏบตงาน พรอมทงค�านงถงประโยชนของผรบ

บรการเปนส�าคญ ซงด�ารงไว ซงแนวคดในการสบสวนหาสาเหตของโรค ตรวจวเคราะหเชอตองสงสยอยางครอบคลม และรายงาน

ผลการวเคราะห ภายใน 8 ชวโมง เพอใหไดค�าตอบการตรวจวเคราะหดานชนสตรทถกตอง รวดเรว สามารถตอบโตสถานการณ

ระบาด/ฉกเฉนดานสาธารณสข ซงชวยสงเสรมใหการปองกนและควบคม โรคเปนไปอยางมประสทธภาพและยงตอบสนอง

กฎอนามยระหวางประเทศ ซงก�าหนดใหประเทศสมาชกตองรายงานการระบาดของโรคทมแนวโนมแพรกระจายสประเทศอนๆ

นอกจากน องคความรเรองเชอกอโรคจะเปนขอมลส�าคญทางดานระบาดวทยา น�าไปสการศกษาวจยตอยอดเพอใหไดวธการตรวจ

วเคราะห ทเหมาะสมกบระดบหองปฏบตการของประเทศ และยงเปนการเพมสมรรถนะหองปฏบตการเครอขาย

การกระจายตวของHLA-Bอลลลในตวอยางจากโครงการส�ารวจสขภาพประชาชนไทยครงท3ลกษณะทางพนธกรรมของ HLA-B มความส�าคญทางคลนกการกระจายตวของ HLA-B อลลลในแตละภมภาค

เปนขอมลจ�าเปนในการพจารณาสงตรวจ HLA-B เพอหลกเลยงการใหยาแกผมความเสยงในการเกดภาวะผนแพยารนแรง

ชนด Steven Johnson Syndrome/Toxic Epidermal Necrolysis (SJS/TEN) คณะผวจยศกษาการกระจายตวของ HLA-B

อลลลในตวอยางของโครงการส�ารวจสขภาพประชาชนไทยครงท 3 โดยสมตวอยาง 650 รายจาก 4 ภมภาคและกรงเทพมหานคร

พบ HLA-B*15:02 ซงเปนอลลลทสมพนธกบการเกด SJS/TENS จากยา Carbamazepine บอยทสดในกรงเทพมหานคร

(10%) และภาคใต (9.5%) และมความถทภาคกลาง (9.25%) ภาคเหนอ (8.39%) และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (7.33%)

ตามล�าดบ พบ HLA-B*58:01 ซงสมพนธกบ SJS/TENS จากยา Allopurinol พบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (9%)

และกรงเทพมหานคร (9%) พบไดนอยลงในภาคเหนอ (6.38%) ภาคกลาง (5%) และภาคใต (4.5%) และพบ HLA-B*35:05

อลลลทเปนปจจยเสยงตอการเกดผนแพจากยา Nevirapine ไดบอยทสดในภาคใต (4%) และพบไดนอยลงในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ (3.33%) ภาคกลาง (2.25%) กรงเทพมหานคร (2%) และภาคเหนอ (0.67%)

ผลการศกษานบงชวาการกระจายตวของ HLA-B บางอลลลตางกนในแตละภมภาคซงอาจขนอยกบลกษณะการอพยพ

ของบรรพบรษ และไดขอมลการกระจายตวของ HLA-B อลลลทเสยงตอการเกดอาการผนแพยารนแรง ขอมลเหลานเปนประโยชน

ตอบรการตรวจทางเภสชพนธศาสตรในประเทศไทย

การคนหาการแสดงออกของยนทจ�าเพาะตอการตดเชอวณโรคในกลมประชากรไทยในปจจบนมความพยายามทจะพฒนาชดตรวจวณโรค โดยอาศยการตรวจพบแอนตบอดตอเชอวณโรคในเลอด

เพอการวนจฉยทรวดเรว แตทวายงไมมความไวและความจ�าเพาะในระดบทสามารถน�ามาใชงานจรงได (Pai et al. 2007)

สวนวธการตรวจทางภมคมกนอนๆ เชน Quantiferon assay หรอ T-Spot TB กยงไมแพรหลาย และมเพยงหองปฏบตการ

บางแหงเทานนทมความสามารถในการตรวจ เนองจากใชเทคนคทซบซอน ท�าใหการวนจฉย การปองกน การรกษาวณโรคยงคง

ไมมประสทธภาพเพยงพอ ผวจยจงมงศกษาการตอบสนองทางภมคมกนตอการตดเชอวณโรค โดยอาศยการศกษาการแสดงออก

ของยนจากเลอดของผปวย (Blood transcript) ดวยเทคนคทางชวโมเลกล เพอคนหา Blood transcript ทจ�าเพาะตอการ

ตดเชอวณโรค ทสามารถใชเปน biomarker ส�าหรบวนจฉยวณโรค หรอ เพอประเมนการตอบสนองตอการรกษาวณโรคได

โดยมวตถประสงคคอ 1) เพอคนหาการแสดงออกของยน (Blood transcript) ทจ�าเพาะตอการตดเชอวณโรคในเลอดของ

ผปวยวณโรค 2) เพอคนหา Blood transcript ทสามารถน�ามาใชประเมนการรกษาวณโรคได และ 3) เพอพฒนาวธการตรวจหา

การตดเชอวณโรคโดยการตรวจ Blood transcript


37


การวดระดบการแสดงออกของยนเปาหมายทตองการศกษาในเลอดของผปวยวณโรคเฉยบพลนทมผลการยอมเสมหะ

Acid Fast Staining เปนบวก หรอลบ แลวเปรยบเทยบกบกลมตวอยางควบคม โดยใชเทคนค Real Time PCR

โครงการวจยน ท�าใหไดกระบวนการในการตรวจวดระดบการแสดงออกของยนในเลอดทสามารถประเมนการ

ตอบสนองตอการตดเชอวณโรค ซงไดยนค�ารองขอจดสทธบตรการประดษฐไปเมอวนท 18 สงหาคม 2557 และก�าลงด�าเนนการ

เผยแพรองคความรโดยการตพมพในวารสารวชาการ ซงก�าลงรอผลการตอบรบใหตพมพ

ชนดของไวรสระบบทางเดนหายใจในผปวยเดนทางกลบจากแสวงบญประเทศซาอดอาระเบยปพ.ศ.2556พนท

5จงหวดชายแดนใตการแสวงบญ ณ ประเทศซาอดอาระเบยของชาวไทยมสลม ทคนตองมาอยรวมกนจ�านวนมากในสถานทจ�ากด

จงมโอกาสเจบปวยไดงาย ดวยโรคตดเชอไวรสระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะโรคตดเชอทางเดนหายใจรนแรงจากไวรสโคโรนา

สายพนธใหม 2012 หรอ Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) ซงพบในพนทประเทศ

แถบตะวนออกกลาง ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12 สงขลา เฝาระวงโรคตดเชอไวรสโคโรนาสายพนธใหม 2012 และไวรส

ระบบทางเดนหายใจอนๆ 16 ชนด ในตวอยางสารคดหลงผปวยเดนทางกลบจากการแสวงบญ ป พ.ศ. 2556 ในพนท 5 จงหวด

ชายแดนใต ตงแตเดอนตลาคม 2556 – ธนวาคม 2556 จ�านวน 134 ราย ผลไมพบการตดเชอไวรสโคโรนาสายพนธใหม

2012 แตพบตดเชอไวรสระบบทางเดนหายใจอนๆ รวม 115 ราย คดเปนผลบวก รอยละ 85.8 โดยแบงเปนตดเชอชนดเดยว

62 ราย รอยละ 46.3 และตดเชอมากกวา 1 ชนด 53 ราย รอยละ 39.6 ไวรสระบบทางเดนหายใจทพบตดเชอมากทสดคอ

ไรโนไวรส กรณผปวยทตดเชอไวรสไขหวดใหญชนด A ทงสายพนธ H3 (A/H3) และสายพนธใหม 2009 (A/H1N1) มสดสวนท

ไมแตกตางกน แมวาผไปแสวงบญทงหมดไดรบบรการฉดวคซนปองกนโรคไขหวดใหญตามฤดกาลเพอเสรมสรางภมคมกนแลว

กตาม แตการดแลปฏบตตนใหถกสขลกษณะ มสขภาพทแขงแรงในชวงระยะเวลาการประกอบพธเปนสงทจ�าเปนอยางยง นอกจากน

หนวยงานทเกยวของทางดานสาธารณสขควรเตรยมความพรอมทางการแพทย ใหกบผแสวงบญทงกอนและหลงกลบจาก

การเดนทาง เพอควบคมปองกนโรคไดอยางมประสทธภาพ

การพฒนาวธวเคราะหชนดของสมนไพรในผลตภณฑเครองส�าอางสมนไพรตามทรฐบาลมอบหมายใหกระทรวงสาธารณสขพฒนามาตรฐานการรบรองคณภาพดวยการหาแนวทางในการพฒนา

หองวจยใหสามารถรองรบการตรวจสอบคณภาพเครองส�าอางและสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทยเปนหนวยงานในสงกด

กระทรวงสาธารณสขจงรบนโยบายการสนบสนนอตสาหกรรมเครองส�าอางของประเทศในดานการใหบรการตรวจวเคราะห

ผลตภณฑเครองส�าอางทมสวนประกอบของสมนไพรเพอการสงออก โดยการพฒนาวธวเคราะหการตรวจสมนไพรในผลตภณฑ

เครองส�าอางส�าหรบเปดใหบรการแกผประกอบการผลต ซงจะเปนการสงเสรมธรกจการสงออก การตรวจยนยนการใชสมนไพร

ในการผลตเครองส�าอางจะท�าใหผลตภณฑมมลคาเพมขนจากเครองส�าอางทวไปทไมมสวนผสมของสมนไพรประมาณ 10 เทา

ท�าใหเปนผลตภณฑจากประเทศไทยเปนทยอมรบและมความเชอมนในคณภาพของผลตภณฑ

กรมวทยาศาสตรการแพทย ด�าเนนการพฒนาวธวเคราะหการตรวจสมนไพรในผลตภณฑเครองส�าอางและเปดให

บรการตรวจวเคราะห ไดแก บวบก, กวาวเครอ, ขมนชน ไพล ตะไครแกง และตะไครหอม ไดประชมกบส�านกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา และประชมปรกษาหารอผประกอบการผลตและผรบบรการทดสอบผลตภณฑเครองส�าอาง เพอคดเลอกชนดของ

สมนไพรทน�ามาใชในการพฒนาวธวเคราะหจากสมนไพรทนยมใชเปนสวนผสมในเครองส�าอางในทองตลาด

ส�านกเครองส�าอางและวตถอนตรายด�าเนนการปรบปรงและพฒนาวธการตรวจวเคราะหในผลตภณฑเครองส�าอาง

ผสมสมนไพรบวบก ไดแก สาร asiaticoside และ madicassoside และใหบรการตรวจเอกลกษณสาร asiaticoside และ


38

ผลงา

นเดน

madicassoside ในเครองส�าอางผสมสมนไพรบวบก ทสงโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจ�านวน 22 ตวอยาง

(ตรวจพบ 7 ตวอยางและตรวจไมพบ 15 ตวอยาง) ในผลตภณฑเครองส�าอางผสมสมนไพรกวาวเครอขาว สาร pueraria,

daidzin, madicassoside และ genistein และใหบรการตรวจเอกลกษณสาร pueraria, daidzin, madicassoside และ

genistein ในเครองส�าอางผสมสมนไพรกวาวเครอขาว ทสงโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจ�านวน 20 ตวอยาง

(ตรวจพบ 8 ตวอยาง และตรวจไมพบ 12 ตวอยาง) ในผลตภณฑเครองส�าอางผสมสมนไพรขมนชน และผลตภณฑเครองส�าอาง

ผสมสมนไพรไพล สาร curcumin และ curcuminoids และใหบรการตรวจเอกลกษณสาร curcumin และ curcuminoids

ในเครองส�าอางผสมสมนไพรขมนชน จ�านวน 20 ตวอยาง (ตรวจพบ 6 ตวอยางและตรวจไมพบ 14 ตวอยาง) และเครองส�าอาง

ผสมสมนไพรไพล จ�านวน 20 ตวอยาง (ตรวจพบ 6 ตวอยางและตรวจไมพบ 14 ตวอยาง) ซงสงโดยส�านกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา ในผลตภณฑเครองส�าอางผสมสมนไพรตะไครแกง สาร lemon grass oil, citronella oil (citronellal และ

geraniol) จ�านวน 20 ตวอยาง (ตรวจพบ 4 ตวอยาง) และในผลตภณฑเครองส�าอางผสมสมนไพรตะไครหอม สาร lemon

grass oil, citronella oil (citronellal และ geraniol) จ�านวน 20 ตวอยาง (ตรวจพบ 9 ตวอยาง รวมตรวจไมพบ 7 ตวอยาง)

การด�าเนนการในระยะตอไปหลงจากการไดวธวเคราะหแลว จะมการถายทอดวธวเคราะหใหหนวยงานภาคเอกชน

ใหสามารถตรวจวเคราะหผลตภณฑใหมความปลอดภยเพอการจ�าหนายในประเทศและตางประเทศ

บทบาทของกรมวทยาศาสตรการแพทยตอการเขารวมเปนภาคสมทบแบบสมบรณกบOECDของประเทศไทยในโลกไรพรมแดนทมงการแขงขนทางเศรษฐกจ มการรวมตวกนเปนกลมการคาภมภาค เพอสรางอ�านาจตอรองกน

ในการแขงขน โดยก�าหนดมาตรการมาใชในการกดกนทางการคา โดยอางความจ�าเปนในการปกปองคมครองสขอนามย

และความปลอดภยของผบรโภค โดย EU จะยอมรบขอมล จากหองปฏบตการทมระบบคณภาพ GLP ของ OECD เนองจาก

ขอมลทไดจากการศกษาวจยของบรษทผผลตผลตภณฑตางๆ อนไดแก ผลตภณฑเภสชกรรม (รวมถงวคซน) ยาสตว ผลตภณฑ

เครองส�าอาง ผลตภณฑก�าจดศตรพช สารปรงแตงในอาหารคนและอาหารสตว ตลอดจนสารเคมทใชในอตสาหกรรม มคณภาพ

สงและเชอถอได (high quality and reliable study) และเปนทยอมรบทวกน (Mutual Acceptance of Data) ท�าให

ประเทศไทยสมครเขารวมเปนภาคชวคราวเมอวนท 12 กรกฎาคม 2553 และส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตร

การแพทย ทเปนหนวยงานราชการระดบชาต ไดจดตงหนวยตรวจสอบ (GLP Compliance Monitoring Authority) ทมมาตรฐาน

และออกขอก�าหนด และเงอนไขของกระบวนการขนทะเบยน เพอด�าเนนภารกจตรวจสอบหนวยงานทศกษาวจย/พฒนา

ผลตภณฑดานวทยาศาสตรการแพทย และสาธารณสข ซงไมไดทดลองในคน (non-clinical research and development)

ใหมการด�าเนนการตามหลกการ OECD GLP และกฎหมายของประเทศไทยในการก�ากบดแล และมสวนรวมใน Chemicals

Committee/Working Group on Good Laboratory/Mutual Acceptance of Data (MAD) in the Assessment of

Chemicals

ส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ ใหการขนทะเบยนหนวยงานทศกษาวจย/พฒนาผลตภณฑ ในขอบขายเภสชกรรม

ทงสน 14 แหง จ�าแนกเปนหนวยงานทด�าเนนการศกษาวจยชวสมมลในประเทศไทย 6 แหง และประเทศอนเดยอก

8 แหง สงผลใหผประกอบการสามารถน�าผลการศกษาชวสมมลทไดท�าในหองปฏบตการ GLP ไปขนทะเบยนต�ารบยา

ตามขอตกลง ASEAN Harmonization Product on Pharmaceutical Registration กบส�านกงานคณะกรรมการอาหาร

และยาปจจบนประเทศไทยยงไมมหนวยศกษาวจยความปลอดภยของผลตภณฑตางๆ ในสตวทดลองทไดมาตรฐานตามเกณฑ

OECD GLP ท�าใหผประกอบการทตองใชผลการทดสอบในการจดทะเบยน/ขออนญาตผลตภณฑกบกรมวชาการเกษตร

ตองจางหองปฏบตการตางประเทศใหด�าเนนการวจยแทนการตรวจสอบ ขนทะเบยนหนวยงานทศกษาวจย/พฒนาดงกลาว

เปนกลไกส�าคญทชวยใหประเทศไทยไดรบการยอมรบเปนภาคสมทบแบบสมบรณของ OECD ในปงบประมาณ 2557


39


ไดเชญ Mr. Theo Helder, MSc, D.V.M., Eur.Reg.Tox. ซงเปนผตรวจสอบจากหนวยตรวจสอบประเทศเนเธอรแลนด

และเคยเปนประธาน OECD Working Group on GLP รวมถงประธานในคณะท�างานตางๆ เชน interpretation and revision

of the OECD Principles รวมถงเอกสารทเปน Advisory ทเกยวกบ Establishment and Control of Archives that Operate

in Compliance with the Principles of GLP เปนวทยากรในการอบรมเชงปฏบตการ OECD GLP Training Course

ใหแกผตรวจสอบของหนวยตรวจสอบของประเทศไทย รวมถงบคลากรหนวยศกษาวจยความปลอดภยของผลตภณฑตางๆ

ในสตวทดลอง จ�านวน 25 คน ระหวางวนท 23 - 25 กรกฎาคม 2557 ณ หองประชมส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ

กรมวทยาศาสตรการแพทย เพอพฒนาศกยภาพหนวยศกษาวจย/พฒนาและเพมขดความสามารถในการจดท�าระบบบรหาร

คณภาพตามหลกการ OECD GLP รวมทงหนวยตรวจสอบของประเทศสามารถด�าเนนการตรวจสอบ เปนมาตรฐานเดยวกบ

หนวยตรวจสอบประเทศสมาชก OECD ทวโลก

โครงการคณภาพสมนไพรไทยปงบประมาณ2557กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดจดท�าโครงการคณภาพสมนไพรไทยขนในปงบประมาณ พ.ศ. 2557 โดยมวตถประสงค

เพอตรวจสอบคณภาพวตถดบและผลตภณฑยาจากสมนไพร พฒนาศกยภาพในการผลตวตถดบสมนไพร/ผลตภณฑยา

จากสมนไพร/ยาต�ารบจากสมนไพรของหนวยผลตใหไดมาตรฐานสากล และสงเสรมศกยภาพของผประกอบการดานสมนไพร

ของไทยในการแขงขนทางการคาในตลาดอาเซยน/ตลาดสากล ใหแกกลมเกษตรกร ผประกอบการดานสมนไพรทงภาครฐและ

ภาคเอกชน โดยสถาบนวจยสมนไพรเปนหนวยงานหลกรวมกบหนวยงานเครอขาย ไดแก สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข

ส�านกยาและวตถเสพตด ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร และศนยวทยาศาสตรการแพทย โดยกรมวทยาศาสตร

การแพทย จะมอบใบประกาศนยบตรเครองหมายรบรอง “คณภาพสมนไพรไทย” ตามชนดของสมนไพรทมผลการตรวจ

วเคราะหทผานเกณฑคณภาพในแตละประเภททก�าหนดในโครงการฯ ซงผสงตวอยางสมนไพรทผานเกณฑทงดานคณภาพ

ทางเคมและความปลอดภยจากการปนเปอนเชอจลนทรย สารหน โลหะหนก และสารเคมก�าจดศตรพช (ประเภทท 1) จะไดรบ

ใบประกาศนยบตรฯ “ระดบทอง” สวนผสงตวอยางทผานเกณฑเฉพาะดานความปลอดภยจากการปนเปอนเชอจลนทรย สารหน

โลหะหนก และสารเคมก�าจดศตรพช (ประเภทท 2) จะไดรบใบประกาศนยบตรฯ “ระดบเงน” ทงน ใบประกาศนยบตรฯ

ดงกลาวจะมอาย 1 ป ประเภทของสมนไพร แบงเปน 4 ประเภท ไดแก ผงสมนไพร (เดยว) ยาแคปซลจากสมนไพร (เดยว)

ชาชงสมนไพร (เดยว) และยาต�ารบจากสมนไพร จากผลการด�าเนนงานปงบประมาณ พ.ศ. 2557 พบวา มการขอรบการตรวจรบรอง

คณภาพสมนไพรและผลตภณฑ รวมทงสน 169 ตวอยาง 26 ชนด สมนไพร ไดแก ขง ขมนออย ขมนชน ไพล ฟาทะลายโจร รางจด

เพชรสงฆาต มะขามปอม สมอไทย สมอพเภก หญาหนวดแมว มะรม ชมเหดเทศ กะเพราแดง เถาวลยเปรยง ปญจขนธ มะขามแขก

บอระเพด มะกรด กระเจยบแดง พรกไทย บวบก หมอนกระชายด�า พญายอ และผกคาวตอง ยาต�ารบจากสมนไพร ไดแก

ยาแกไขหาราก ยาธาตบรรจบ ยาเขยวหอมยาหอมเทพจตร ยาจนทนลลา ยาหอมนวโกฐ แบงออกเปนประเภท คอ

ประเภทท 1 รวมเปนจ�านวน 97 ตวอยาง 18 ชนดสมนไพร ประกอบดวยวตถดบสมนไพร 58 ตวอยาง ยาแคปซลสมนไพร

37 ตวอยาง และชาชงสมนไพร 2 ตวอยาง ประเภทท 2 รวมเปนจ�านวน 60 ตวอยาง 14 ชนดสมนไพร ประกอบดวยวตถดบ

สมนไพร 48 ตวอยาง ยาแคปซลสมนไพร 21 ตวอยาง ชาชงสมนไพร 3 ตวอยาง และยาต�ารบสมนไพร 12 ตวอยาง ประกอบ

ดวยวตถดบสมนไพร 10 ตวอยาง และยาแคปซลสมนไพร 2 ตวอยาง

จากผลการตรวจสอบคณภาพทางเคม พบวา ผานเกณฑรวม 57 ตวอยาง จาก 97 ตวอยาง คดเปนรอยละ 58.76

และดานความปลอดภยจากการปนเปอนเชอจลนทรย ผานเกณฑรวม 107 ตวอยาง จาก 169 ตวอยาง คดเปนรอยละ 63.31

ดานการปนเปอนโลหะหนก ผานเกณฑรวม 165 ตวอยาง จาก 169 ตวอยาง คดเปนรอยละ 97.63และพบตวอยางทมการ

ปนเปอนสารเคมก�าจดศตรพชเกนเกณฑมาตรฐาน จ�านวน 1 ตวอยาง คดเปนรอยละ 0.59


40

ผลงา

นเดน

ผลงานสำาคญของตวชวดตามคำารบรองการปฏบตราชการประจำาปงบประมาณพ.ศ.2557ของกรมวทยาศาสตรการแพทย

กรมวทยาศาสตรการแพทยไดจดท�าค�ารบรองการปฏบตราชการประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ประกอบดวย 2 มต

ไดแก มตภายนอก น�าหนกรอยละ 70 มตภายใน น�าหนกรอยละ 30

มตภายนอก ประกอบดวย

♦ ดานประสทธผล ตวชวดตามภารกจหลกของกรมทสอดคลองกบนโยบายส�าคญเรงดวนของรฐบาลและภารกจหลก

ของกระทรวง

มตภายใน ประกอบดวย

♦ ดานประสทธภาพ น�าหนกรอยละ 20 เปนการวดความส�าเรจของการเบกจายงบประมาณ การประหยดพลงงาน

และการพฒนาประสทธภาพระบบสารสนเทศ

♦ ดานการพฒนาองคการ น�าหนกรอยละ 10 เปนการวดความส�าเรจของการพฒนาสมรรถนะองคการ และการสราง

ความโปรงใสในการปฏบตราชการ

กรมวทยาศาสตรการแพทยไดจดท�าค�ารบรองการปฏบตราชการ มตวชวดดานประสทธผลซงเปนตวชวดตามภารกจ

หลกของกรมวทยาศาสตรการแพทย จ�านวน 4 ตวชวด ไดแก

1. เครอขายหองปฏบตการทางดานการแพทยและสาธารณสขไดรบการพฒนาศกยภาพ/คณภาพ

2. ระดบความส�าเรจของการพฒนางานตรวจวณโรคของเครอขายหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย

เพอการบรการและเตรยมพรอมรบอาเซยน

3. จ�านวนชนดสมนไพรในเครองส�าอางทสามารถตรวจวเคราะหและเปดใหบรการ

4. จ�านวนวธวเคราะหดานตาง ๆ ทไดรบการพฒนาและสามารถก�าหนดเปนวธวเคราะหมาตรฐานระดบประเทศ

การพฒนาเครอขายหองปฏบตการทางดานการแพทยและสาธารณสขใหมศกยภาพ/คณภาพ เปนการด�าเนนการ

ทสอดคลองกบยทธศาสตรท 2 ของกระทรวงสาธารณสข คอพฒนาและจดระบบบรการทมคณภาพมาตรฐาน ครอบคลม

ประชาชนสามารถเขาถงบรการได ตวชวดท 14 รอยละของหองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขมคณภาพและมาตรฐาน

การบรการโดยมเปาหมายคอประชาชนไดรบบรการทมคณภาพมาตรฐาน การพฒนาแบงเปน 3 สวน ไดแก

1. การพฒนาหองปฏบตการทางการแพทยในโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข

2. การพฒนาหนวยบรการสาธารณสข สงกดกระทรวงสาธารณสข

3. การพฒนาหองปฏบตการทางการแพทยดานรงสวนจฉย ของโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข

ผลการพฒนา

♦ หองปฏบตการทางการแพทย ในโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข มผลการตรวจประเมนคณภาพและ

มาตรฐานบรการ ตามมาตรฐานหองปฏบตการทางการแพทย ไดรอยละ 72.6 คอ 315 แหง จากเปาหมายทตงไว รอยละ 34

คอ 147 แหง

♦ หนวยบรการสาธารณสข สงกดกระทรวงสาธารณสข มผลการตรวจประเมนคณภาพ และมาตรฐานบรการ

ตามระบบคณภาพและมาตรฐานทางหองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสข รอยละ 34.07 คอ 3,430 แหง จากเปาหมาย

ทตงไว รอยละ 34 คอ 3,422 แหง


41


♦ หองปฏบตการทางการแพทยดานรงสวนจฉย ของโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข มผลการประเมนคณภาพและมาตรฐานบรการ ผานเกณฑขนพนฐาน หองปฏบตการทางการแพทยดานรงสวนจฉย รอยละ 35.90 คอ 329 แหง จากเปาหมายทตงไวรอยละ 34 คอ 309 แหง

♦ การพฒนางานตรวจวณโรคของเครอขายหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย เพอการบรการและเตรยมพรอมรบอาเซยน สามารถด�าเนนการไดบรรลตามเปาหมายในระดบคะแนน 5 คอมศนยวทยาศาสตรการแพทย 3 แหง ไดแก เชยงใหม เชยงราย ขอนแกน ทมการพฒนาศกยภาพสามารถท�าการตรวจเชอวณโรค หรอวณโรคดอยาไดอยางนอย 1 วธ และ สามารถใหบรการประชาชน/ไดยนขอการขนทะเบยนเปนหองปฏบตการตรวจวณโรคในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาไดอยางนอย 2 แหง คอ เชยงใหมและขอนแกน

♦ จ�านวนชนดสมนไพรในเครองส�าอางทสามารถตรวจวเคราะหและเปดใหบรการ ในปงบประมาณ พ.ศ. 2557 กรมวทยาศาสตรการแพทยสามารถตรวจวเคราะหสมนไพรในเครองส�าอางได 6 ชนด ไดแก บวบก กวาวเครอ ขมนชน ไพล ตะไครแกง ตะไครหอม

♦ จ�านวนวธวเคราะหดานตาง ๆ ทไดรบการพฒนาและสามารถก�าหนดเปนวธวเคราะหมาตรฐานระดบประเทศ สามารถพฒนาวธวเคราะหและก�าหนดเปนวธวเคราะหมาตรฐานระดบประเทศดานอาหาร เครองส�าอาง ชววตถ และรงส รวม 87 วธ เกนกวาเปาหมายทก�าหนดไวในระดบ 5 คอ 30 วธ

♦ การเบกจายงบประมาณ กรมวทยาศาสตรการแพทยสามารถเบกจายงบประมาณทงงบประมาณในภาพรวม และงบลงทนไดบรรลเกนกวาเปาหมายทก�าหนดไวตามค�ารบรองการปฏบตราชการคอสามารถเบกจายไดรอยละ 99.23 และ 98.01 ตามล�าดบ

♦ การพฒนาองคการ กรมวทยาศาสตรการแพทยไดด�าเนนการพฒนาองคการตามค�ารบรองการปฏบตราชการประจ�าปงบประมาณ

พ.ศ. 2557 คอการพฒนาสมรรถนะองคการ 3 ดาน ไดแก ดานการพฒนาบคลากร ดานการพฒนาปรบปรงสารสนเทศ และ ดานการพฒนาปรบปรงวฒนธรรมองคการ ประกอบดวยประเดนส�าคญคอการจดท�าลกษณะส�าคญองคการ และการจดท�าแผนพฒนาปรบปรงสมรรถนะองคการ ทง 3 ดานทสอดคลองกบผลการส�ารวจออนไลนทมเปาหมายคอลดคา Gap ใหนอยลง

กรมวทยาศาสตรการแพทยไดจดท�าแผนพฒนาสมรรถนะองคการ ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ประกอบดวยโครงการตาง ๆ ดงน

ดานทนมนษย1. การจดท�าหลกเกณฑการพจารณาคดเลอกบคลากรเขารบราชการ เพอใหบคลากรทราบและเขาใจหลกเกณฑ2. การเสรมสรางแรงจงใจของบคลากร กรมวทยาศาสตรการแพทย เพอใหบคลากรมความพงพอใจตอกจกรรม/

โครงการตามแผนฯ3. การจดท�าเสนทางความกาวหนาในสายอาชพ (Career Path) เพอสรางขวญและก�าลงใจในการปฏบตงานใหแก

บคลากร และเปนแนวทางการเสรมสรางแรงจงใจเพอรกษาบคลากรไว4. การจดท�าแผนกลยทธการบรหารทรพยากรบคคลตามแนวทาง HR Scorecard เพอใหบคลากรมความพงพอใจ

ตอแผนกลยทธการบรหารทรพยากร5. การเสรมสรางความร ความเขาใจ หลกเกณฑการเลอนระดบและการโอนยาย

ดานสารสนเทศ1. โครงการแกไขปญหาระบบเทคโนโลยสารสนเทศเมอเกดสถานการณฉกเฉน เพอสามารถจดการแกไขไดใน

ระยะเวลาทเหมาะสม2. โครงการบรหารจดการความเสยงดานเทคโนโลยสารสนเทศเมอเกดสถานการณฉกเฉน


42

ผลงา

นเดน

ดานวฒนธรรมองคการ

1. โครงการคยยามเชา เลาสกนฟง (Morning Talk) เพอเปนชองทางใหผบงคบบญชาและผปฏบตงานไดแลกเปลยน

ขอคดเหน สอสารใหบคลากรไดรบทราบขอมลขาวสาร เขามามสวนรวมในกจกรรม สรางการท�างานเปนทมใหดขน

2. โครงการการปลกฝงคานยมองคการ “เปดใจ” เพอสรางวฒนธรรมองคกรในดานการยอมรบการเปลยนแปลง

การยอมรบความคดเหนซงกนและกน เพอน�าไปสการท�างานเปนทม การสรางบรรยากาศทดในการท�างาน

3. สนบสนนการพฒนาระบบคณภาพและบคลากร

4. โครงการพฒนาสขลกษณะทดในโรงอาหารกรมวทยาศาสตรการแพทย

จากผลการส�ารวจออนไลนครงท 2 คาความตางระหวางความเหนดวยและความส�าคญตอความพงพอใจ (GAP)

ทง 3 ดานมคาลดลงทกดานเลกนอย ซงถอวายงคงเปนโอกาสในการปรบปรงของกรมวทยาศาสตรการแพทยตอไป

ปจจยความส�าเรจ

1. ผบรหารใหความส�าคญ

2. ไดรบความรวมมอจากผเกยวของ

3. มการวางแผนและบรหารจดการการเบกจายเงนงบประมาณทด


43


ตารางสรปผลประเมนตนเองตามค�ารบรองการปฏบตราชการประจ�าปงบประมาณพ.ศ.2557กรมวทยาศาสตร

การแพทยกระทรวงสาธารณสข รอบ12เดอน


44

ผลงา

นเดน


45


รางวลการนำาเสนอผลงานวชาการ


49


รางวลการน�าเสนอผลงานทางวชาการในการประชมวชาการประจ�าปครงท22ผลการด�าเนนการคดเลอกผลงานทางวชาการดวยวาจาและโปสเตอร ประกอบดวย ดานชนสตร และดานคมครอง

ผบรโภค ผลการพจารณาดงน

1. ดานชนสตร

การน�าเสนอผลงานโดยการบรรยาย

รางวลท1 เรอง สถานการณการตดเชอ Streptococcus suis serotype 2 ในประเทศไทย ลกษณะ

ทางสายพนธและอาการทางคลนก โดย นายอนศกด เกดสน

จากสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย

รางวลท2 เรอง การพฒนาคณภาพหองปฏบตการหนวยบรการปฐมภมเครอขายบรการสขภาพ 11/1

จงหวดพงงา กระบ และภเกต โดย นางเกยรตสดา บณยเกยรต

จากส�านกงานสาธารณสขจงหวดกระบ

รางวลท3 เรอง การเพาะเลยง Dendritic Cells เพอเพมประสทธภาพการกระตนภมคมกนทจ�าเพาะ

ตอการท�าลายเซลลมะเรง โดย นางสาวสภาพร สภารกษ


การน�าเสนอผลงานโดยโปสเตอร

รางวลท1 เรอง วธนบเกลดเลอดจากสงสงตรวจทพบภาวะเกลดเลอดต�าเนองจาก EDTA

โดย นางนวลตา นคราบณฑตย จากหนวยโลหตวทยา ภาควชาพยาธวทยา คณะแพทยศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา

รางวลท2 เรอง การศกษาฤทธตานเชอราของสารสกดเอทานอลจากสวนใตดนของพชวงศ Zingiberaceaes

โดย นางสาวปฐมาพร ปรกษากร จากสถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทย

กรมวทยาศาสตรการแพทย

รางวลท3 เรอง การตรวจหาเชอไวรส เอช พ ว สายพนธเสยงสง ดวยเทคนคเรยลไทม พ ซ อาร

เพอคดกรองมะเรงปากมดลก ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลจงหวดนครสวรรค

โดย นายเจตน วนแตง จากศนยวทยาศาสตรการแพทยท 3 นครสวรรค กรมวทยาศาสตร

การแพทย

2. ดานคมครองผบรโภค

การน�าเสนอผลงานโดยการบรรยาย

รางวลท1 เรอง การประเมนความเสยงของกรดเบนโซอคและกรดซอรบคในอาหารตอคนไทย

โดย นางสาวสวรรณ ธรภาพธรรมกล จากส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย

รางวลท2 เรอง การตรวจวเคราะหสารรมเมทลโบรไมดในรปของโบรไมดไอออนอนนทรยในขาวสาร

ระหวางมถนายน 2556 ถงมนาคม 2557 โดย นายวรวฒ วทยานนท

จากส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย

รางวลท3 เรอง การศกษาเบองตนดานประสทธภาพของวคซนปองกนโรคพษสนขบา ส�าหรบสตวทจ�าหนาย

ในกรงเทพมหานคร และปรมณฑล โดย นางอจฉรยา ทรงธนนตย

จากสถาบนชววตถ กรมวทยาศาสตรการแพทย


50

ผลงา

นเดน

DMScAward ผลการด�าเนนการคดเลอกผลงานเพอรบรางวล DMSc Award โดยใหมการประกวดผลงานดเดน 3 ประเภท คอ

ประเภทงานวจยและพฒนา งานประเภทงานต�ารา/คมอทางวทยาศาสตรการแพทย หรอวทยาศาสตรการแพทย และประเภท

งานบรการและการพฒนาคณภาพหองปฏบตการสาธารณสข ผลการพจารณาดงน

ประเภทงานวจยและพฒนา

สาขาการวจยและพฒนาเพอองคความรใหม

- การพฒนาวสดโครงรางทมคณสมบตตอบสนองตอการเปลยนแปลงอณหภม ซงเตรยมจากการผสมระหวาง

ไคโตซาน แปงขาวโพดและเบตา กลเซอรอล ฟอสเฟต เพอใชในการน�าสงเซลลกระดกออนและสารทมผลตอ

การเจรญเตบโตของเซลลกระดกออน ส�าหรบน�าไปใชในงานวศวกรรมเนอเยอกระดกออน โดย รองศาสตราจารย

ดร.จารภา วโยชน จากคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

- สตรและวธการใหแคลเซยมเสรมส�าหรบผหญงทอยในระหวางใหนมบตร เพอเสรมสรางสขภาพกระดกของ

แมและเดก โดย ศาสตราจารย ดร. นายแพทยนรตถพล เจรญพนธ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล

สาขาทรพยสนทางปญญา

- ระบบคดกรองอาการเคลอนไหวผดปกต โดย รองศาสตราจารย นายแพทยรงโรจน พทยศร คณะแพทยศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ประเภทหนงสอต�ารา/และคมอทางการแพทยสาธารณสขหรอวทยาศาสตรการแพทยสาขาหนงสอต�ารา

- เรอง “Clinical Lipidology” โดย รองศาสตราจารย ดร. นายแพทยวรพนธ โขวฑรกจ คณะแพทยศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ประเภทการพฒนาคณภาพการบรการทางการแพทยสาธารณสขหรอวทยาศาสตรการแพทย

สาขาการพฒนาคณภาพการบรการทางการแพทยสาธารณสขหรอวทยาศาสตรการแพทย

- เรอง Service Excellence for Smart Life มตใหมงานบรการ โดย ดร.พไลลกษณ อคคไพบลย โอกาดะ



51


บคลากรทไดรบรางวล

ขาราชการพลเรอนดเดน

1. นางสาวจราภรณ อ�าพนธ นกวทยาศาสตรการแพทยช�านาญการพเศษ

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 2 พษณโลก

2. นางยนต ยมมา พนกงานหองปฏบตการ ส2

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 2 พษณโลก

ขาราชการผถอปฏบตตามประมวลจรยธรรม

1. นางสาวอรอนงค รชตราเชนชย ผเชยวชาญเฉพาะดานบกเตรล�าไส

นกวทยาศาสตรการแพทยเชยวชาญ

สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข

2. นางสาวเอมอร อยยาหาญ นกจดการงานทวไปช�านาญการ

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม

คนดศรสาธารณสข

1. นางอรพณ ทนนขต นกเทคนคการแพทยช�านาญการพเศษ

ส�านกยาและวตถเสพตด

2. นางพจตรา ยอดทอง พนกงานหองปฏบตการ ส2

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12/1 ตรง

ผลการดำาเนนงานตามประเดนยทธศาสตร


55

ผลการด�าเนนงาน

ผลการดำาเนนงานตามประเดนยทธศาสตร1. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย : พฒนาศกยภาพหองปฏบตการอางองและเครอขาย

ใหมคณภาพไดมาตรฐานและทวถง กลยทธ: 1. เสรมสรางสมรรถนะใหกบเครอขายภายในภายนอกประเทศเพอเพมขดความสามารถในการ

ใหบรการดานวทยาศาสตรการแพทย

2. ขยายเครอขายภายในและภายนอกประเทศเพอรองรบการบรการดานวทยาศาสตรการแพทย

และประกนคณภาพหองปฏบตการตามมาตรฐานสากล

ผลผลต: หองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขมมาตรฐาน

กจกรรมหลก: 1. พฒนาหองปฏบตการอางองทางการแพทยและสาธารณสข

2. สรางเครอขาย/พฒนาหองปฏบตการทางการแพทยและสาธารณสขของภาครฐและเอกชน

3. รบรองความสามารถหองปฏบตการตามมาตรฐานทก�าหนด

การขยายขอบขายและรกษาสถานภาพการรบรองผด�าเนนการทดสอบความช�านาญตามมาตรฐาน ISO/IEC

17043:2010การทดสอบความช�านาญการวเคราะห (Proficiency testing) คอการประเมนความสามารถของหองปฏบตการ

วเคราะหโดยการเปรยบเทยบผลระหวางหองปฏบตการตางๆ ทเขารวมในแผนทดสอบความช�านาญ โดยผด�าเนนการแผนทดสอบ

(PT provider) จดสงตวอยางทแบงมาจากตวอยางเดยวกนไปยงหองปฏบตการสมาชกในเวลาเดยวกน เพอใหสมาชกท�าการ

วเคราะห และสงผลภายในระยะเวลาทก�าหนด การเขารวมแผนทดสอบความช�านาญ เปนกระบวนการควบคมคณภาพการตรวจ

วเคราะหภายนอก (external quality control) จงเปนปจจยทชบงถงความสามารถในการวเคราะหของหองปฏบตการได

ระดบหนง ดงทมก�าหนดไวในมาตรฐาน ISO/IEC 17025 นอกเหนอจากการเลอกวธวเคราะหทมการยนยนความถกตอง

เหมาะสม (validated method) การใชเครองมอทผานการสอบเทยบ (calibrated equipment) และการควบคมคณภาพ

ภายใน (internal quality control) นอกจากน ขอก�าหนดในการขอรบการรบรองความสามารถของหองปฏบตการของ

หนวยงานทใหการรบรองบางแหงยงระบใหมการควบคมคณภาพการตรวจวเคราะหภายนอกโดยการเขารวมแผนทดสอบความ

ช�านาญในรายการทหองปฏบตการนนขอรบการรบรองดวย ผลการเขารวมแผนทดสอบความช�านาญ สามารถน�ามาใชชบง

คณภาพและปญหาของการปฏบตงานในสวนอนๆ ทเกยวของ เชน การรายงานผลทชดเจน ใชหนวยทถกตอง และการสงผล

ในระยะเวลาทก�าหนด เปนตน

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารเปนผด�าเนนการแผนทดสอบความช�านาญการตรวจวเคราะหอาหารและน�า

มาเปนเวลานาน เชน แผนทดสอบความช�านาญการตรวจวเคราะหอฟลาทอกซนด�าเนนการมาตงแตป พ.ศ. 2540

โดยไดพฒนาการด�าเนนการใหสอดคลองกบระบบคณภาพ ISO/IEC 17043: 2010 เพอใหแผนทดสอบความช�านาญ

การตรวจวเคราะหทไดด�าเนนการเปนทยอมรบในระดบสากล และเพอใหหองปฏบตการเครอขายทใชบรการเขารวมแผนทดสอบ

ความช�านาญไดมความมนใจและเชอถอในคณภาพของผด�าเนนการ จงไดด�าเนนการขอรบรองผด�าเนนการแผนทดสอบความ

ช�านาญตามระบบคณภาพ ISO/IEC 17043: 2010 จากหนวยรบรอง (AB) กรมวทยาศาสตรบรการ ในปงบประมาณ 2555

จ�านวน 2 แผน คอ การวเคราะหอฟลาทอกซนในขาวโพดและถวลสง และการวเคราะหสารเคมก�าจดศตรพชกลมออรกาโน

คลอรนในไขมน เมอวนท 18 กนยายน 2555 ไดขยายขอบขายและไดรบการรบรองเพมขนอก 5 แผน ในปงบประมาณ 2556

คอ การวเคราะหน�าทางเคม การวเคราะหโลหะในน�า การวเคราะหกาเฟอนในเครองดม การวเคราะหวตถเจอปนในเครองดม


56

ผลกา

รด�าเนน

งาน

และการวเคราะหวตถเจอปนในอาหารเหลวและกงเหลว ดงนนเพอแสดงถงการพฒนาและปรบปรงอยางตอเนอง จงจะขยาย

ขอบขายการขอรบรองแผนทดสอบความช�านาญฯ เพมขน พรอมทงรกษาสถานภาพของแผนทดสอบความช�านาญฯ ทไดรบ

การรบรองแลวใหมการด�าเนนการทสอดคลองกบมาตรฐานและเปนไปตามนโยบายคณภาพ จงด�าเนนการขอรบรองเพมขน

ในปงบประมาณ 2557 คอ การวเคราะหอาหารทางจลชววทยา จ�านวน 6 แผน ไดแก จ�านวนจลนทรยทงหมด Salmonella

spp., Staphylococcus uareus, Coliforms และ Escherichia coli, Listeria monocytogenes และ Bacillus cereus

การไดรบการรบรองความสามารถผจดโปรแกรมทดสอบความช�านาญ มผลท�าใหหองปฏบตการสมาชกมความเชอมนในการ

เขารวมทดสอบความช�านาญ และสามารถประหยดคาใชจายของหองปฏบตการในการเขารวมแผนทดสอบความช�านาญ

กบหนวยงานตางประเทศ ทงยงแสดงถงความสามารถพงพาตนเองของประเทศดวย

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการและมาตรฐานหองปฏบตการศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม น�าระบบบรหารงานคณภาพมาใชในการปฏบตงานเพอใหไดผลงาน

ทมคณภาพตงแตเรมใหบรการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการป 2541 เปนตนมาจนถงปจจบน โดยปฏบตตามมาตรฐาน

ทกรมวทยาศาสตรการแพทยใชเพอใหผ ใชบรการเกดความมนใจในผลการทดสอบทไดรบวามความถกตองเชอถอได

เพอสนบสนนหองปฏบตการใหมความพรอมในดานทรพยากรตางๆ ซงเปนองคประกอบทส�าคญในการพฒนาระบบคณภาพ

ตามมาตรฐานสากล ไดแก การสงเสรมสนบสนนใหหองปฏบตการเขารวมเปนสมาชก Proficiency Test (PT) การตรวจตดตาม

ระบบคณภาพภายใน และขอการรบรอง ISO/IEC 17025 และ ISO15189 รวมถงการพฒนาบคลากร โดยมเปาหมายการพฒนา

หองปฏบตการใหไดรบการรบรองตามมาตรฐานสากล ISO/IEC 17025 และ ISO 15189 ในทกหองปฏบตการมผลการด�าเนน

งานดงน เอกสารในระบบคณภาพไดรบการทบทวน 140 ฉบบ (รอยละ 100) จดท�าเอกสารใหม 18 ฉบบ มการตรวจตดตาม

ระบบคณภาพภายใน 5 หองปฏบตการ (รอยละ 100) สอบเทยบเครองมอวทยาศาสตรและวสดอางอง 127 เครอง

(รอยละ 100) หองปฏบตการไดรบการตรวจประเมนเพอขยายขอบขายการรบรองเพมเตมในรายการทดสอบทเปดใหบรการ

ใหมดานรงสและเครองมอแพทย 5 รายการทดสอบ และรายการทดสอบอาหาร จ�านวน 18 รายการทดสอบ (รายการทดสอบ

ทงหมด 108 รายการทดสอบ ไดรบการรบรองแลว 89 รายการทดสอบ) การทดสอบความช�านาญของหองปฏบตการ ครอบคลม

รายการทดสอบททงหมดทไดรบการรบรองและขอขยายขอบขายการรบรอง จ�านวน 49 scheme ผาน 28 คดเปนรอยละ 57.14

(อาหาร 13 ผาน 8 ไมผาน 3 scheme รอผล 2 รงสฯ 4 ผานทงหมด ยา 9 ผาน 4 รอผล 5 พยาธวทยาคลนก 14 ผาน 9

ไมผาน 3 รอผล 2 พษวทยา 9 ผาน 3 รอผล 6) ซงในสวนทไมผานไดน�าสการแกไข และทวนสอบวธใหไดผลการทดสอบ

ทถกตองครบทกรายการ

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการในการตรวจวเคราะหหาปรมาณสารเคมก�าจดแมลง ในตวอยางผกดวยเทคนค

GC-MS สารเคมก�าจดศตรพชและสตว (pesticides) ถกน�ามาใชปองกนโรคทมแมลงเปนพาหะ เพอเพมผลผลตทางการเกษตร

และโดยเฉพาะในประเทศไทยทประชากรของประเทศสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ปลกพชผก สารเคมก�าจดศตรพช

และสตวทมการน�ามาใชมากทสดคอ สารเคมก�าจดแมลงแบงเปนกล มใหญ ๆ ได 4 กล มคอ กล มออรกาโนคลอรน

(Organochlorine compounds, OC), กลมออรกาโนฟอสฟอรส (Organophosphorus compounds, OP) กลมคาบาเมท

(Carbamate) และกลมไพรทรอยด (Synthetic pyrethroids, SP) ซงสารเคมก�าจดแมลงกลมออรกาโนฟอสฟอรส และ

กลมคาบาเมท มการใชมากทสด สารเคมก�าจดศตรพช และสตวน สามารถเขาสรางกายได 3 ทาง คอ ทางปาก ทางผวหนง และ

การสดดม อาการพษจากการไดรบการสมผส จะมอาการคลนไส วงเวยน ออนเพลย แนนหนาอก อาเจยน ทองเดน อาการพษ

รนแรงจะหมดสต น�าลายฟมปาก อจจาระปสสาวะราด ชก หายใจล�าบาก หยดหายใจท�าใหเสยชวตได


57


ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 9 นครราชสมา ไดท�าการตรวจวเคราะหหาสารเคมก�าจดแมลงในตวอยางผกผลไม หรอ

ตวอยางอน เพอเฝาระวงการปนเปอนในอาหารและหาสาเหตการเกดโรค โดยใชชดทดสอบเบองตนในการตรวจวเคราะห

ซงไมสามารถหาปรมาณและบอกชนดของสารไดครอบคลม จงด�าเนนการศกษา คนควาวธตรวจวเคราะหสารเคมก�าจดแมลง

ในตวอยางผกดวยเทคนค GC - MS พรอมทง จดหาสารมาตรฐาน และเตรยมสารมาตรฐานเพอทดสอบความถกตองของวธ

วเคราะห สามารถตรวจวเคราะหหาชนดสารเคมก�าจดแมลง Organochlorine compounds (OC), Organophosphorus

compounds (OP) และ Synthetic pyrethroids (SP) ไดรวม 29 ชนด (OC 8, OP 18 และ SP 3 ชนด) โดยตรวจวเคราะห

หาปรมาณสารเคมก�าจดแมลง Organophosphorus compoundsในตวอยางผกไดถง 13 ชนด

การตรวจวดดวย GC - MS มความจ�าเพาะเจาะจง ความแมน และความเทยงสง สามารถน�ามาใชในงานวเคราะหและ

วจยในหองปฏบตการทมเครองมอ GC - MS ได สามารถน�าไปใชเปนวธมาตรฐานของหองปฏบตการอาหาร ในการตรวจยนยน

หาชนดและปรมาณสารเคมก�าจดแมลงในผกได

การพฒนาเครอขายหองปฏบตการชนสตรและหองปฏบตการรงสวนจฉยฯเขตบรการสขภาพท5ประจ�าป2557หองปฏบตการทางการแพทยสงกดกระทรวงสาธารณสขในเขตบรการสขภาพท 5 ประกอบดวยโรงพยาบาลสงกด

กระทรวงสาธารณสขทงหมด 66 แหง ศนยวชาการ 3 แหง และหนวยบรการปฐมภม 939 แหง ในป 56 ทผานมามหองปฏบตการ

ชนสตรผานมาตรฐาน 44 แหง ตอมาป 57 มการประกาศใชมาตรฐานกระทรวงสาธารณสขซงประกอบดวยมาตรฐานหองปฏบตการ

ชนสตร หองปฏบตการรงสวนจฉย มาตรฐานงานชนสตรหนวยปฐมภม มการก�าหนดเปาหมายชดเจนคอ หองปฏบตการ

ทกระดบควรผานมาตรฐานภายใน 3 ป นอกจากนนนโยบายดานบรหารส�าหรบหนวยบรการคอ การลดคาใชจายวสดวทยาศาสตร

การแพทยลงไมนอยกวารอยละ 20 ท�าใหในป 2557 เครอขายหองปฏบตการฯ ม 2 มตทตองด�าเนนการ คอ มตดานคณภาพ

และมตดานประสทธภาพ ขนตอนการด�าเนนการเครอขายประกอบดวยการประชมคณะกรรมการพฒนาหองปฏบตการชนสตร

และหองปฏบตการรงสวนจฉยเพอสอสารสรางความเขาใจรวมกน ทบทวนและจดท�าแผน จดท�าฐานขอมลราคาอางอง จดอบรม

มาตรฐานหองปฏบตการทางการแพทย จดอบรมผตรวจประเมนและแตงตงผตรวจประเมนระดบเขต สนบสนนใหโรงพยาบาล

ตรวจประเมนตนเอง ก�าหนดแผนตรวจประเมนหองปฏบตการชนสตรฯและหองปฏบตการรงสวนจฉย รายงานผลการตรวจ

ประเมนใหหองปฏบตการด�าเนนการแกไขปรบปรง รายงานผลการด�าเนนการไปยงเขตบรการสขภาพและสวนกลาง ผลการ

ด�าเนนการจ�าแนกเปน 2 ประเดน คอ ประเดนดานคณภาพ มหองปฏบตการชนสตรฯ และหองปฏบตการรงสวนจฉย ผาน

มาตรฐานทงหมด 60 (รอยละ 87) และ 35 (รอยละ 32.5) แหงตามล�าดบ เมอเทยบกบป 2556 มหองปฏบตการทผานมาตรฐาน

หองปฏบตการชนสตรฯ และหองปฏบตการรงสวนจฉย เพมขน 16 และ 35 แหง ตามล�าดบ ส�าหรบหองปฏบตการหนวย

ปฐมภมผานมาตรฐาน 197 แหง (รอยละ 21) ผลการด�าเนนการดานประสทธภาพคอเครอขายหองปฏบตการชนสตรจดท�าฐาน

ขอมลราคาอางอง จ�านวน 88 รายการ มกจกรรมการสนบสนนความเขมแขงของเครอขายโดยการจดประชมวชาการ มผเขา

รวมประชมทงหมด 200 คน มการน�าเสนอผลงานเครอขายจงหวด 15 เรอง และผลงานทางวชาการดานชนสตรฯ และรงส

วนจฉย 16 และ 4 เรองตามล�าดบ ผลลพธทไดคอ หองปฏบตการมการยกระดบใหผานมาตรฐานเพมขน และเรมมการด�าเนน

การในมตดานประสทธภาพทเหนเปนรปธรรมมากขน

โครงการจดตงหองปฏบตการตรวจวนจฉย (genetic test)หายนทกอใหเกดความเสยงตอการแพยาCarbam-

azepineและAllopurinolภาวะสตเวนสจอหนสน (Stevens - Johnson syndrome (SJS)) เปนโรคทมผลมาจากปฏกรยาภมคมกนของรางกาย

ตอบสนองตอยา การตดเชอ การเจบปวย ท�าใหเกดการอกเสบของเซลลผวหนงและเยอบผวทวรางกาย เกดการตายของเซลล

เยอบผวท�าใหแยกลอกออกจากชนหนงแท ซงในผปวยทมภาวะทเกดการแพอยางรนแรงจะเรยกวา Toxic epidermal


58

ผลกา


งาน

necrolysis (TEN) โดยภาวะ TEN จะพบการเกดไดนอยกวา SJS แตทมความส�าคญคอ มโอกาสเสยชวตไดมากกวา

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม ไดท�าการจดตงหองปฏบตการเพอตรวจวนจฉยหายน HLA-B*1502 และ

HLA-B*5801 ซงเปนยนทมความเสยงตอการแพยา Carbamazepine และยา Allopurinol ตามล�าดบ โดยใชเครองเพมปรมาณ

สารพนธกรรม ยหอ Eppendrof รน Mastercycler® nexus gradient เพอตรวจหายนในผปวยกอนการรบการรกษา

และเพอเปนการปองกนการเกดภาวะสตเวนสจอหนสนในผปวยทมยนดงกลาว

การพฒนางานตรวจวณโรคของหองปฏบตการกรมวทยาศาสตรการแพทยเพอการบรการตรวจไดผลเรวประเทศไทยมผปวยวณโรคจ�านวนมาก การตรวจวนจฉย ถกตอง รวดเรว ใหการรกษาทไดผล รวดเรว มความส�าคญ

ในการควบคมวณโรค ดงนนการพฒนาหองปฏบตการใหมศกยภาพสามารถตรวจวเคราะหเชอวณโรคและตรวจการดอยาของ

เชอจงมความส�าคญอยางยง เพอพฒนาศกยภาพของหองปฏบตการเครอขายกรมวทยาศาสตรการแพทย ใหมความสามารถ

ตรวจวนจฉยวณโรคทางหองปฏบตการโดยการตรวจหาเชอวณโรค และการตรวจวณโรคดอยาดวยเทคนค molecular assay

ตามวธทองคการอนามยโลกแนะน�าใหม หรอวธทอยในระบบสทธประโยชนหลกประกนสขภาพแหงชาต สถาบนวจยวทยาศาสตร

สาธารณสขไดด�าเนนการรวมกบศนยวทยาศาสตรการแพทย พฒนางานตรวจวเคราะหวณโรค กจกรรมหลกประกอบดวย

การจดประชมถายทอดความรและเทคโนโลยการตรวจวณโรคไดผลเรว การสนบสนนดานวชาการ วสด น�ายาในการตรวจ

วเคราะหใหกบหนวยทเปนเปาหมาย การพฒนางานตรวจวเคราะหและด�าเนนงานตรวจวเคราะหของหองปฏบตการเครอขาย

การทดสอบความสามารถของหองปฏบตการในการตรวจวณโรคและวณโรคดอยา การทดสอบความถกตองของผลวเคราะห

การพฒนางานบรการตรวจวเคราะหวณโรค โดยเปดบรการหรอสงตอตวอยาง และการพฒนาระบบคณภาพของการตรวจ

วเคราะหวณโรค การเสรมสรางความรวมมอของหนวยงานในพนทใหมการท�างานรวมกนแบบบรณาการ และการเผยแพร

ประชาสมพนธเพอใหมการใชประโยชน เครอขายหองปฏบตการทเขารวมด�าเนนการ เปนหองปฏบตการทมเครองมอทสามารถ

ใชไดกบการตรวจทางเทคนคดวยวธ Molecular ซงไมไดมทกหองปฏบตการ หองปฏบตการมการบรหารจดการปองกนการ

ตดเชอหรอการแพรตดตอของเชอวณโรคไดอยางมนใจ และหองปฏบตการมนโยบายทจะพฒนางานตรวจวณโรคและจะสนบสนน

การด�าเนนการพฒนางาน ผลการด�าเนนการ หองปฏบตการของกรมวทยาศาสตรการแพทย รวม 5 แหง ไดแก หองปฏบตตรวจ

วณโรคของสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข (สวส.) ศนยวทยาศาสตรการแพทย (ศวก.) เชยงใหม ขอนแกน ภเกต และ

เชยงราย มความสามารถในการตรวจวณโรคและวณโรคดอยาไดดวยวธ Real-time PCR โดยหองปฏบตการ สวส. ศวก. เชยงใหม

และ ศวก. ขอนแกน พรอมใหบรการตรวจวเคราะหหองปฏบตการ สวส. ไดรบการขนทะเบยน โดยส�านกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต (สปสช.) เปนหนวยตรวจวณโรคโดยการเพาะเชอ และตรวจเชอวณโรคและวณโรคดอยาดวย Molecular test

การพฒนาการใหบรการตรวจวเคราะหวณโรคยงคงด�าเนนการตอไป

การบรการหองปฏบตการชวนรภยระดบ3การระบาดของโรคอบตใหม (Emerging Disease) ทเกดขนในปจจบนมมาอยางตอเนอง ตงแตการระบาดของโรค

ไขหวดนก (Avian Influenza) และเรอยมาจนถงการระบาดของเชอไวรสอโบลา (Ebola virus disease, EVD) ในป 2557

การตรวจวนจฉยเพอยนยนการตดเชอทางหองปฏบตการ จ�าเปนตองใชหองปฏบตการทมความปลอดภยสง ปองกนไมให

เชอปนเปอนสสงแวดลอม อกทงการปฏบตงานตองมการปฏบต (practice) ใหมนใจวาปลอดภยทงตอผปฏบตงาน ตวอยางและ

สงแวดลอม ดงนนหองปฏบตการชวนรภยระดบ 3 (Biosafety Level 3, BSL-3) จงเขามามบทบาท สถาบนวจยวทยาศาสตร

สาธารณสข มหองปฏบตการ BSL-3 ตงอยทอาคารเฉลมพระเกยรตซาซาคาวะอทศ เปดใหบรการแกหนวยงานทเกยวของกบ

การตรวจวนจฉยโรคตดตอรายแรง รวมทงหนวยงานทท�าการศกษาวจยเชอโรครายแรงดวย ทงนอยในความรบผดชอบของฝาย

ทรพยากรกลางทางหองปฏบตการ โดยมระเบยบปฏบตการขอใชหอง การอบรมเจาหนาทกอนเขาปฏบตงาน เพอใหม


59


ความมนใจวาสามารถปฏบตงานไดอยางปลอดภย ปจจบนหอง BSL-3 ณ อาคารเฉลมพระเกยรตซาซาคาวะอทศนใชเปน

หองปฏบตการหลกในการตรวจวนจฉยตวอยางผปวยสงสยตดเชอไวรสอโบลา

การจดระบบการเฝาระวงโรคและพฒนาศกยภาพเครอขายเพอรองรบสาธารณสขชายแดนเครอขายบรการท5ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม ไดเปดใหบรการตรวจวเคราะหทไดประเมนวธวเคราะหแลว 3 วธ

วเคราะห คอ เชอกอโรคคอตบดวยวธชวเคม โรคไอกรนดวยวธ Realtime-PCR และ ไวรสกอโรคไขเลอดออกดวยวธ RT-PCR

ใหบรการตรวจวเคราะหเฝาระวงได 24 โรค ตามรายการตรวจวเคราะหทเปด ป 2557 จ�านวน 684 ตวอยาง จดท�าและ

แกไข SOP จ�านวน 4 ฉบบ และทวนสอบวเคราะห 2 วธ ดงน จดประชมวชาการหองปฏบตการชนสตรสาธารณสขและ

หองปฏบตการรงสวนจฉยฯ เขตบรการสขภาพท 5 มโรงพยาบาลเครอขายหองปฏบตการเขารวมการประชม จ�านวน 69 แหง

เมอวนท 14 - 15 สงหาคม 2557 บรรยายและแจกเอกสาร เพอประชาสมพนธการน�าสง การเกบตวอยาง และการใหบรการ

เพอการเฝาระวงโรค สาธตการเกบตวอยาง และน�าสงเชออนตรายสง สนบสนนอปกรณ และอาหารเพอการน�าสงตวอยาง

ตดเชอ คอ Nasopharyngeal Swab, Throat Swab, Amies Transport medium, Blood Tellurite, VTM ของไวรส

ไขหวดใหญ ไวรสมอ เทา ปาก และไวรสตาแดง

กจกรรมในการเตรยมความพรอมเพอการเฝาระวงโรคอโบลา (Ebola) โดยตดตอขอรบความสนบสนนอปกรณและ

สอจากคณะท�างานพฒนายทธศาสตรเพอตอบสนองเชออนตรายรายแรง เชน คมอการตรวจวเคราะหและจดการสงสงตรวจ

จากผปวยสงสยตดเชอโรคอโบลา และอปกรณปองกนสวนบคคล (PPE) ออกหนงสอราชการ เรอง การเตรยมความพรอม

หองปฏบตการเพอรองรบผปวยอโบลา ถงผอ�านวยการโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป เขตบรการสขภาพท 5 ออกพนท

ประชาสมพนธใหค�าแนะน�าการเตรยมความพรอมหอง DRA (Designated Receiving Area) สาธตวธการน�าสงเชออนตรายสง

โดยกลองมาตรฐาน UN จากสวนกลาง และการสวมใส PPE ทเหมาะสมในการปฏบตการกบเชออโบลา ใหแก โรงพยาบาลหวหน

โรงพยาบาลราชบร โรงพยาบาลสมทรสาคร และโรงพยาบาลเจาพระยายมราช ชวงวนท 1 - 19 กนยายน 2557 และรวมประชม

ซอมแผนประเมนการฝกซอมเพอเตรยมความพรอมรบการระบาดโรคตดเชอไวรสอโบลา และประเมนระบบความพรอมตอบโต

สถานการณ ในเขต 4 จงหวด ใหแก โรงพยาบาลหวหน โรงพยาบาลราชบร โรงพยาบาลเจาพระยายมราช และโรงพยาบาล

นครปฐม เจาหนาทฝายพยาธวทยาคลนก ศนยวทยาศาสตรการแพทยทกแหง โรงพยาบาลศนย และโรงพยาบาลทวไป

ทวประเทศทระบใหตองมระบบหอง DRA เขารวมการอบรม เรอง การตรวจตวอยางผสงสยตดเชอโรคไวรสอโบลาทางหองปฏบตการ

วนท 24 กนยายน 2557

การพฒนาระบบคณภาพเครอขายหองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขเขตสขภาพท7กระทรวงสาธารณสขมนโยบายในการจดท�าแผนพฒนาระบบบรการสขภาพ (Service Plan) โดยมระยะเวลา 5 ป

(2555 - 2559) โดยจดระบบบรการสขภาพในรปแบบเครอขาย จ�านวน 12 เครอขายทวประเทศโดยใชหลกการ “เครอขาย

บรการทไรรอยตอ” สามารถตอบสนองการเขาถงบรการทมคณภาพและความตองการของประชาชน กรมวทยาศาสตรการแพทย

โดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 7 ขอนแกน มบทบาทหนาทในการสนบสนนสงเสรม พฒนาและก�ากบระบบคณภาพ

หองปฏบตการเพอการพฒนาคณภาพบรการเพอประโยชนสงสดตอผปวยและประชาชน และบรรลตามตวชวดของกระทรวง

สาธารณสข “รอยละของหองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขมคณภาพและมาตรฐานการบรการ (เปาหมาย

รอยละ 100)” ดงนนในปงบประมาณ 2557 จงไดน�าเนนการพฒนาระบบคณภาพเครอขายหองปฏบตการดานการแพทยและ

สาธารณสขเขตสขภาพท 7 โดยมวตถประสงคเพอพฒนาเครอขายหองปฏบตการในสงกดกระทรวงสาธารณสขใหมมาตรฐาน

ตามทก�าหนด เชน มาตรฐานสากล ISO 15189 มาตรฐานงานเทคนคการแพทย (LA) มาตรฐานทางหองปฏบตการ

ดานการแพทยและสาธารณสข โดยหองปฏบตการชนสตรสาธารณสขในเขตสขภาพท 7 มจ�านวน 72 แหง หองปฏบตการรงส


60

ผลกา


งาน

วนจฉยจ�านวน 67 แหง และหองปฏบตการหนวยบรการปฐมภมจ�านวน 825 แหง การด�าเนนการพฒนาเปนรปแบบเครอขาย

ทกระดบ มแผนงานโครงการรองรบ มการแตงตงคณะกรรมการทกระดบ การพฒนาขบเคลอนไปอยางเปนระบบและพรอมกน

มคณะกรรมการก�ากบตดตามและประเมนผลเปนระยะ โดยมศนยวทยาศาสตรการแพทยท 7 ขอนแกนเปนผลการประเมน

ตนเองพบวา หองปฏบตการชนสตรสาธารณสข หองปฏบตการรงสวนจฉย และหองปฏบตการของหนวยบรการปฐมภม มระบบ

คณภาพผานเกณฑรอยละ 91.9,41.8 และ 45.7 ตามล�าดบ และจากผลการประเมนดงกลาว ไดด�าเนนการวเคราะหสวนขาด

(gap analysis) และด�าเนนการแผนพฒนาระบบคณภาพเพอปดชองวางของ (gap) ผลการด�าเนนการพบวาหองปฏบตการ

ชนสตรสาธารณสข หองปฏบตการรงสวนจฉย และหองปฏบตการของหนวยบรการปฐมภม มการพฒนาระบบคณภาพและ

ผานเกณฑรอยละ 97.2, 95.5 และ 85.9 ตามล�าดบ จากผลการด�าเนนการดงกลาวแมจะไมผานตวชวดของกระทรวงสาธารณสข

แตผลการพฒนาอยในระดบทดเยยมและเปนทนาชนชม และเขตสขภาพท 7 มหองปฏบตการชนสตรสาธารณสขทยงไมผาน

การรบรองระบบคณภาพตามมาตรฐาน LA หรอมาตรฐานสากล หรอหมดอายการรบรองจ�านวน 32 แหงและหองปฏบตการ

ของหนวยบรการปฐมภม ซงเปนเปาหมายในการด�าเนนการประเมนตามมาตรฐานกระทรวงสาธารณสขเพอใหมระบบคณภาพ

ผานเกณฑและไดรบการรบรองผลการประเมนพบวาหองปฏบตการชนสตรสาธารณสขและหองปฏบตการของหนวยบรการ

ปฐมภมมระบบคณภาพผานเกณฑและไดรบการรบรองจ�านวน 19 และ 350 แหงคดเปนรอยละ 59.4 และ 42.4 ตามล�าดบ

ซงเกนเปาหมายการพฒนาในป 2557 คอ รอยละ 34 จากผลการด�าเนนการดงกลาวพบวา เครอขายหองปฏบตการเขตสขภาพ

ท 7 มการพฒนาระบบคณภาพอยางเปนระบบและเกดประสทธผลสามารถผานการรบรอง สงผลใหประชาชนไดรบบรการ

ทมคณภาพอยางเทาเทยมกน

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการสการเปนหองปฏบตการอางองการตรวจวนจฉยโรคเลปโตสไปโรซสหองปฏบตการพยาธวทยาคลนก ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 9 นครราชสมา มบทบาทส�าคญในการสนบสนน

ควบคม ปองกนและเฝาระวงการเกดโรค โดยใหบรการตรวจทางหองปฏบตการและวชาการในเขตรบผดชอบ จงจดท�าโครงการ

พฒนาหองปฏบตการอางองการตรวจวนจฉยโรคเลปโตสไปโรซส ใหเปนหองปฏบตการอางองระดบเขต (Sub-National

Laboratory) โดยด�าเนนการในป พ.ศ. 2556 - 2557 ส�าหรบการพฒนาหองปฏบตการ และบคลากร ตลอดจนองคความร

ทจ�าเปนตามแนวทางคณสมบตการเปนหองปฏบตการอางอง

กจกรรมทด�าเนนการในปงบประมาณ 2557 ไดแก การเปนหนวยทดสอบความช�านาญการตรวจวนจฉยโรคเลปโตส

ไปโรซส การพฒนาศกยภาพการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการ โดยการตรวจวนจฉยโรคเลปโตสไปโรซส เพมเตม 2 วธ คอ

MAT และ PCR ซงกจกรรมทดสอบความช�านาญฯ น มสมาชกจากโรงพยาบาลในเครอขายบรการท 9 เขารวมการโครงการ

ทงสน 36 หองปฏบตการ และไดจดสงวตถทดสอบใหกบสมาชก จ�านวน 2 ครง/ป สมาชกรายงานผลกลบในครงท 1 และ

ครงท 2 คดเปนรอยละ 94.44 และ 80.56 ตามล�าดบ และผานเกณฑการยอมรบมาตรฐาน คดเปนรอยละ 96.43 และ 96.55

ตามล�าดบ

2. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย:เสรมสรางและพฒนาศกยภาพในการด�าเนนการประเมน ความเสยงดานภยสขภาพและการสอสารความเสยงดานภยสขภาพ กลยทธ: 1. พฒนาระบบเตอนภยทางหองปฏบตการดานวทยาศาสตรการแพทยทมประสทธผล

และสามารถบรณาการรวมกบหนวยงานทเกยวของไดอยางมประสทธภาพเพอลดความเสยง

ดานภยสขภาพ

2. เสรมสรางศกยภาพใหแกองคกรในการจดการขอมลขาวสาร ความรเทคโนโลยและนวตกรรม

ทสอดคลองกบความตองการของประชาชนและของประเทศ


61


ผลผลต: ถายทอดองคความร เทคโนโลย นวตกรรมและแจงเตอนภยดานสขภาพ


1. วจยและพฒนา

2. ประเมนความเสยง ปจจยเสยงและแจงเตอนภยสขภาพ

3. สงเสรมและพฒนาผประกอบการและกระจายสนคาดานอาหาร

การประเมนความเสยงของคนไทยจากโบรเมตในน�าดมบรรจขวดทผานโอโซนน�าดมบรรจขวดเปนทนยมอยางมากในประเทศไทย ผบรโภคเชอวาสะอาด ปลอดภย แตน�าดมบรรจขวดผลตจาก

แหลงน�าตางๆ เชน น�าประปา น�าผวดนหรอน�าบาดาล ผานกรรมวธปรบปรงคณภาพน�าและฆาเชอโรค เชน การใชคลอรน โอโซน

หรอแสงอลตราไวโอเลต ในปจจบนนยมใชโอโซนกนมากขน เนองจากมประสทธภาพสง ไมมกลน และไมตกคาง ซงโอโซน

สามารถท�าปฏกรยากบโบรไมดไอออน (Br - ) ซงมอยในน�าตามธรรมชาต เกดกรด hypobromous acid (HOBr) จากนนโอโซน

ท�าปฏกรยากบ hypobromite ion (BrO - ) ตอ เกดเปน bromate (BrO3 - ) อตราการเกดโบรเมตขนกบปจจยหลายอยาง

เชน ปรมาณโบรไมดไอออนในน�า ปรมาณโอโซนทใช ระยะเวลาและอณหภมของน�าและปรมาณขณะสมผสกบโอโซน

ความเปนกรด - ดางของน�า WHO และ U.S. EPA ก�าหนดเกณฑทยอมรบไดของปรมาณโบรเมตในน�าดมไวทไมเกน 10 ไมโครกรม

ตอลตร EU ก�าหนดเกณฑในน�าแรธรรมชาตไมเกน 3 ไมโครกรมตอลตร ส�าหรบประเทศไทยยงไมมการก�าหนดเกณฑคามาตรฐาน

ส�าหรบโบรเมตในน�าดมบรรจขวด น�าแรธรรมชาต ทวางจ�าหนาย ทงทโบรเมตถก IARC จดอยในกลมสารทมความเปนไปไดท

จะกอมะเรงในคน (possibly carcinogenic) มรายงานวจยทศกษาผลกระทบตอสขภาพโดยมการศกษาในสตวทดลองเกยวกบ

ความเปนพษตอยน (genetic toxicity) และความเปนพษอนๆ พบวาโบรเมตท�าใหเกดการกลายพนธ (mutagenic)

เกดเนองอกทอวยวะตางๆ โดยเฉพาะทไตทงเนองอกธรรมดาและเนองอกมะเรง

กรมวทยาศาสตรการแพทย โดยส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารรวมกบศนยวทยาศาสตรการแพทย 14 แหง

จงไดท�าการส�ารวจขอมลโรงงานผลตน�าดมบรรจขวดทผานโอโซนและโรงงานผลตน�าแรธรรมชาตในจงหวดตางๆ ทวประเทศ

ไดขอมลจ�านวนโรงงานผลตน�าดมโดยผานกรรมวธการฆาเชอโรคดวยโอโซนและจ�านวนโรงงานผลตน�าแรธรรมชาต แลวด�าเนนการ

เกบตวอยางน�าดมบรรจขวด รวม 566 ตวอยาง ตามหางสรรพสนคา รานคาทวไปหรอตามแหลงผลตในจงหวดตางๆ

รวม 59 จงหวด น�ามาวเคราะหดวยเทคนคไอออนโครมาโตกราฟทส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร และศนยวทยาศาสตร

การแพทย 5 แหง แบงเปนน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท 512 ตวอยาง น�าแรธรรมชาตทผลตในประเทศและน�าเขา

54 ตวอยาง มการควบคมคณภาพการวเคราะหโดยส�านกฯ เขารวมทดสอบความช�านาญการวเคราะหกบ FAPAS ผลการทดสอบ

อยในระดบนาพอใจ (Z-score = - 0.3) และเตรยม blind sample สงให 5 แหง เปนน�าทไมมโบรเมตน�ามาเตมสารละลาย

มาตรฐาน และน�าทวางจ�าหนายในทองตลาด แบงบรรจในขวดพลาสตก วเคราะห สงผลกลบ ผลการทดสอบยอมรบได

(% recovery 88.3 - 108.4) ไมมหองปฏบตการใดเปน outlier จงวเคราะหตวอยางน�าทเกบ ผลการวเคราะหไมพบหรอไมม

ความเสยงจากโบรเมตรอยละ 89.2 (505 ตวอยาง) มแหลงผลตในจงหวด ภเกต แพร นาน ตาก ขอนแกน พะเยา และอนๆ

อก 26 จงหวด จ�านวนตวอยางทวเคราะห 22, 18, 13, 13, 12, 10 และ นอยกวา 10 ตวอยางตามล�าดบ ตรวจพบโบรเมต

รอยละ 10.0 (51 ตวอยาง) ของน�าดมบรรจขวดและรอยละ 18.5 (10 ตวอยาง) ของน�าแรธรรมชาตพบในชวง <3 - 177

ไมโครกรมตอลตร และ <3 - 134 ไมโครกรมตอลตรตามล�าดบ มคามธยฐาน 4.5 และ 75.2 ไมโครกรมตอลตรตามล�าดบ

เมอน�ามาประเมนความเสยงตอการเปนมะเรงจากโบรเมตในน�าดมบรรจขวดเทากบ 2.2 x 10 - 5 ซงต�ากวาคาท WHO ยอมรบ

(ทระดบ 10 ไมโครกรมตอลตรมความเสยงตอการเปนมะเรงหรอ excess lifetime cancer risk เทากบ 5 x 10 - 5)

แตโบรเมตในน�าแรธรรมชาตจะมคาความเสยงตอการเปนมะเรงเทากบ 37.8 x 10 - 5 ซงสงกวาคาทยอมรบ มคาเปอรเซนตไทล

ท 95 เทากบ 85.0 และ 133.64 ไมโครกรมตอลตรตามล�าดบ ความเสยงตอการเปนมะเรงจากโบรเมตในน�าดมบรรจขวดและ

น�าแรธรรมชาตเทากบ 42.5 x 10 - 5 และ 66.8 x 10 - 5 ตามล�าดบ ซงสงกวาคาความเสยงทยอมรบถง 8 และ 13 เทาตามล�าดบ


62

ผลกา


งาน

พบโบรเมตในน�าดมบรรจขวดและน�าแรธรรมชาตสงเกนเกณฑทยอมรบรอยละ 3.3 (17 ตวอยาง) และรอยละ 17

(9 ตวอยาง) ตามล�าดบ มแหลงผลตในจงหวดปทมธาน สรนทร บรรมย พระนครศรอยธยา และอนๆ อก 9 จงหวด จ�านวน

7, 4, 3, 2 และ 1 ตวอยางตามล�าดบ พบในน�าแรธรรมชาตน�าเขาจากออสเตรเลยสงเกนเกณฑ 1 ตวอยาง ไมพบโบรเมตในน�าแร

ธรรมชาตน�าเขาจากยโรป (26 ตวอยาง) เกาหล ญปน รวม 29 ตวอยาง จะเหนวามตวอยางน�าทมโบรเมตสงมากเนองจาก

ยงไมมมาตรการควบคมปองกน

การส�ารวจปรมาณปนเปอนโลหะหนกในอาหารทะเลจากการเกดเหตการณน�ามนดบจ�านวน 5 หมนลตร ของบรษท พทท โกลบอลเคมเคล จ�ากด รวกลางทะเลหางจาก

ชายฝงมาบตาพด 20 กโลเมตร เมอวนท 27 กรกฎาคม 2556 อาจท�าใหมโลหะหนก (ปรอท ตะกว แคดเมยม และสารหน)

ปนเปอนในสตวทะเลได จงมการเกบตวอยางอาหารทะเลมาตรวจสอบ โดยสงตรวจทหองปฏบตการของส�านกคณภาพและ

ความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย แตขอมลทไดจากการตรวจวเคราะหนยงไมเพยงพอทจะประเมนไดวาสตว

ทะเลมระดบปนเปอนโลหะหนกสงกวาเดมกอนทจะเกดเหตการณนขนกรมวทยาศาสตรการแพทยจงไดจดท�าโครงการส�ารวจ

ปรมาณโลหะหนกในอาหารทะเล เพอใหมขอมลพนฐานใชอางองระดบการปนเปอนของโลหะหนก ซงสามารถน�าขอมลทไดน

มาใชอางองและประเมนแนวโนมสถานการณการปนเปอนของอาหารทะเลในอนาคตหรอหากมการเกดเหตในท�านองนอก

วตถประสงคในการด�าเนนโครงการ เพอใหไดขอมลปรอท แคดเมยม ตะกว และสารหนทเปนขอมลพนฐานของประเทศส�าหรบ

ใชอางองการปนเปอนตามธรรมชาตของโลหะหนกในอาหาร และเพอเปนการเฝาระวงความปลอดภยของประชากรขอมลทได

ใชเปนแนวทางในการบรหารจดการความเสยงใหผบรโภคปลอดภยกรมวทยาศาสตรการแพทย เกบตวอยางอาหารทะเลใน

อาวไทยตอนบน โดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม และศนยวทยาศาสตรการแพทยท 6 ชลบร อาวไทย

ตอนลาง เกบตวอยางโดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน และศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12 สงขลา

ทะเลอนดามน เกบตวอยางโดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11/1 ภเกต และศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12/1 ตรง

โดยศนยวทยาศาสตรการแพทยทง 6 แหง เกบตวอยาง กง หอย ป ปลา และปลาหมก จ�านวนชนดละ 5 ตวอยาง สงให

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12

สงขลา และศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12/1 ตรงตรวจวเคราะหปรอท แคดเมยม ตะกว และสารหนอนนทรย ตรวจวเคราะห

โดยส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ผลการตรวจวเคราะหอาหารทะเลจ�าพวก กง ปลา ป ปลาหมก และหอย ทเกบ

จากอาวไทยตอนบน ตอนลาง และทะเลอนดามน พบวาการปนเปอนของปรอทในอาหารทะเลทเกบจากอาวไทยตอนลาง

สงทสดเมอเทยบกบปรมาณทพบในตวอยางทเกบจากอาวไทยตอนบนและทะเลอนดามน โดยพบการปนเปอนสงสดในปลากะพง

เทากบ 0.180 มลลกรมตอกโลกรมปรมาณทพบยงต�ากวาคามาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 98 (พ.ศ. 2525)

ทก�าหนดใหอาหารทะเลมปรอทปนเปอนไดไมเกน 0.5 มลลกรมตอกโลกรม การปนเปอนของตะกว พบวาอาหารทะเลกลมกง

ทเกบจากทะเลทง 3 แหง มปรมาณทต�ามากหรอแทบไมมการปนเปอนเลย สวนอาหารกลมปลา ปลาหมก และหอย ทเกบจากอาว

ไทยตอนลางพบการปนเปอนสงสดเมอเทยบกบปรมาณทพบในตวอยางทเกบจากอาวไทยตอนบนและทะเลอนดามนทพบต�ามาก

ปรมาณปนเปอนของตะกวในหอยทเกบจากทะเลทง 3 แหง สงกวาอาหารทะเลกลมอนมากโดยปรมาณทพบสงสดในหอยทเกบ

จากอาวไทยตอนบน ตอนลาง และทะเลอนดามนเทากบ 0.870, 0.511 และ 0.295 มลลกรมตอกโลกรมตามล�าดบ ผลการ

ศกษาแสดงใหเหนวาอาวไทยตอนบนมตะกวปนเปอนในระดบสงมาก ตะกวจงปนเปอนเขาสวงจรอาหาร ดงจะเหนไดจากปรมาณ

ตะกวปนเปอนในหอยสงสดเทากบ 0.870 มลลกรมตอกโลกรม ซงใกลเคยงกบคามาตรฐานของตะกวตามประกาศกระทรวง

สาธารณสข ฉบบท 98 (พ.ศ. 2525) ทก�าหนดใหปนเปอนไดไมเกน 1.0 มลลกรมตอกโลกรม


63


การเฝาระวงน�าหนกสทธและน�าหนกเนอและรอยละเนอสตวของอาหารในภาชนะปดสนทปจจบนอาหารในภาชนะปดสนทเปนทแพรหลายในทองตลาด และซเปอรมารเกตทวไป ซงมหลายคนและ

หลายครอบครวใหความนยมในการบรโภคเนองจากสะดวกและสามารถเกบไดนาน การตรวจน�าหนกสทธและน�าหนกเนอสตว

ทระบทฉลาก ซงอยภายใตประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 355 (พ.ศ. 2556) ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย ไดท�าการเฝาระวงในชวงเดอนตลาคม 2556 - กนยายน 2557 จ�านวน 105 ตวอยาง แบงอาหาร

ออกเปน 3 ประเภทคอ 1. ปลากระปอง 35 ตวอยาง 2. อาหารปรงส�าเรจทท�าใหสกแลว 35 ตวอยาง และ 3. ผลไมและพชผก

35 ตวอยาง โดยวธวเคราะห น�าหนกเนอ และน�าหนกสทธใชวธ AOAC 968.30 (2021) Canned Vegetables: Drained

Weight สวนการวเคราะห % เนอสตวใชวธ WASHED DRAINED WEIGHT ตาม Codex Standard for Canned Sardines

and Sardines - Type Products CODEX STAN 94 - 1981 ผลการศกษาพบวา ปลากระปองจ�านวน 35 ตวอยาง น�าหนก

สทธสงกวาทฉลากระบหมดทกตวอยาง น�าหนกเนออาหารต�ากวาทฉลากระบ 1 ตวอยางในปลาแมคคอเวลและซารดนใน

ซอสมะเขอเทศ 8.62% สวน % เนอสตวต�ากวาทฉลากระบ 23 ตวอยาง โดยน�าหนกขาดตงแต 0.29% - 31.46% และ %

เนอสตวทต�ากวาทฉลากระบตงแต 13% ขนไป 16.66, 16.71, 17.12, 17.62, 17.95, 23.03 และ 31.46% สวนอาหารประเภท

ปรงส�าเรจทท�าใหสกแลว ตรวจตวอยางปลาทนาผดพรกใบกะเพรา น�าหนกขาดไป 4.95, 5.17, 9.58% แกงเขยวหวานทนา

20.79 ตมตนไกรสแซบ 51.91% และสวน % เนอสตวต�ากวาทฉลากระบ 14 ตวอยาง โดยน�าหนกขาดตงแต 0.55% - 45.08%

พบ % เนอสตวทต�ากวาทฉลากระบตงแต 13% ขนไป 6 ตวอยาง แยกเปนตวอยางดงน แกงเขยวหวานทนา 12.15, 14.29,

18.37% ตมตนไกรสแซบ 16.40% แกงเขยวหวานไก 28.92% และพะโลไขนกกระทากบเนอไก 45.08% และตรวจในผก

ผลไม 35 ตวอยาง พบวาน�าหนกสทธต�ากวาทระบ 7 ตวอยาง น�าหนกขาดตงแต 0.20% - 6.83% โดยพบ 6.83%

ในมะกอกด�าในน�าเกลอ น�าหนกเนออาหารต�ากวาทระบ 7 ตวอยาง น�าหนกขาดตงแต 0.66% - 18.08% โดยพบ 16.74%

ในเงาะไสสบปะรด 18.08% ในมะกอกด�าในน�าเกลอ และ % เนอต�ากวาทระบ 7 ตวอยาง % เนอขาดตงแต 0.64% - 23.07%

โดยพบ 8.98% ในมะกอกด�าในน�าเกลอ 23.07% ในเงาะไสสบปะรดในน�าเชอม เปนตน จากขอมลทไดน�าไปใชในการปรบปรง

กระบวนการผลตในโรงงาน และคมครองผบรโภคไดรบสนคาอาหารในภาชนะบรรจทปดสนททมคณภาพตามฉลากก�าหนด

เพอเปนการยกระดบคณภาพอาหารกระปอง

การส�ารวจการปนเปอนของพยาธและการลดพยาธในผกสดโดยการลางผกเปนอาหารทอดมไปดวยโภชนาการ และมผลดตอสขภาพโดยเฉพาะผทตองการลดน�าหนก ยงไปกวานนเปน

กระแสของโลกทสนบสนนใหประชาชนบรโภคผกมากขน องคการอนามยโลกไดบงชวาการบรโภคผกสดดบอาจเปนแหลงทท�าให

ตดเชอพยาธได กรมวทยาศาสตรการแพทย โดยส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ไดท�าการส�ารวจความเสยงการ

ปนเปอนของพยาธในผกสดทบรโภคดบ ไดแก สะระแหน (peppermint), ผกกาดหอม (lettuce), ผกช (coriander) ตนหอม

(leek), ผกชฝรง (parsley), ใบบวบก (cantella asiatica urban), ใบกยชาย (garlic-like vegetable), ใบขนฉาย (celery),

ผกกาดขาว (white lettuce), และผกคะนา (kale) ชนดละ 10 ตวอยาง และเสนอวธการแชผก 3 วธ คอ แชในน�าเปลา ใน

น�าเกลอความเขมขน 15 กรมตอน�า 4 ลตร และสวนผสมน�าสมสายช 15 มลลลตรตอน�า 4 ลตรแลวลางออกดวยน�าเปลา

เพอลดจ�านวนพยาธ โดยด�าเนนการระหวางป พ.ศ. 2556 - 2557 พบวาผก 100 ตวอยาง พบพยาธ 91 ตวอยาง แบงเปนพยาธ

ตวกลมอสระ 72 ตวอยาง ไรและไข 80 ตวอยาง ไข Ascaris spp. 33 ตวอยาง ตวออน Tricostrongylus 1 ตวอยาง ไขพยาธ

ปากขอ 1 ตวอยาง ไข Taenia spp. 2 ตวอยาง และไขพยาธเขมหมด (Enterobius vermicularis) 2 ตวอยาง สวนการลางผก

สามารถลดจ�านวนพยาธลงได 3 - 14, 6 - 14 และ 3 - 13 เทาตามล�าดบ การลางผกใหสะอาดกอนบรโภค และการปฏบต

ทางการเกษตรทด เปนมาตรการจดการความเสยงเพอลดจ�านวนพยาธทตกคางในผก ใหเหลอนอยทสดจนไมกออนตราย

ตอผบรโภค


64

ผลกา


งาน

(65) การหาปรมาณเมทานอลในเลอดดวยเทคนคHeadSpace-GasChromatographyเมทานอลไดเขามามบทบาทในชวตประจ�าวนคอนขางมาก ใชเปนสารท�าละลายในอตสาหกรรมความเสยงตอการ

ไดรบเมทานอลเขาสรางกายจงมโอกาสเพมมากขน เมทานอลสามารถดดซมไดทางผวหนง ลมหายใจ หากสดดมเขาไปในปรมาณ

มากจะท�าใหเกดการระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ระคายเคองตอเยอบตาอาจท�าใหเยอบตาอกเสบ หากสดดมเขาไปมากๆ

จะอาจท�าใหตาบอดได แตหากดมเขาไปจะถกดดซมและกระจายเขาสกระแสเลอดทนท มผลใหเกดอาการคลนไส อาเจยน

ทองเดน เหนภาพไมชด มผลตอประสาทตา อาจท�าใหตาบอด ทส�าคญยงมผลตอระบบหายใจ ท�าใหไตอกเสบ กลามเนอตบตาย

หรอโลหตเปนพษ อนตรายถงขนเสยชวตในทสด จงพฒนาวธวเคราะหหาปรมาณเมทานอลในเลอดโดยใชวธ Head Space-Gas

Chromatography ระบบตรวจวดแบบ Flame Ionization Detector โดยท�าการศกษาคณลกษณะของวธวเคราะห

ความจ�าเพาะเจาะจง ชวงของความเปนเสนตรง ความถกตอง แมนย�า ขดจ�ากดของการตรวจพบและขดจ�ากดของการวดเชง

ปรมาณ ผลการศกษาพบวาวธนมชวงของความเปนเสนตรงระหวาง 9.81 ถง 391.23 มลลกรมเปอรเซนต โดยมคาสมประสทธ

สหสมพนธเทากบ 1 ความถกตองแสดงในรปของ % Recovery มคาอยในชวง 96.44 ถง 106.11 ความแมนย�าแสดงในรปของ

% RSD มคาอยในชวง 1.48 ถง 1.84 คา LOD และ LOQ เทากบ 3 และ 10 มลลกรมเปอรเซนต ตามล�าดบ แสดงใหเหนวา

วธนใหผลการตรวจวเคราะหทมความถกตอง แมนย�า และมความจ�าเพาะสงตอการหาปรมาณเมทานอลในเลอด นอกจากน

ยงเปนเทคนคทไมซบซอน ใชเครองมอทวไปทมอยในหองปฏบตการ

รายงานการปนเปอนสารเคมก�าจดแมลงเมทโธมลในไขมดแดงในการเกบไขมดแดงมวธไลมดแดงออกจากไขทแตกตางกนออกไป สวนใหญในภาคเหนอจะท�าโดยใชแปงมนส�าปะหลง

โรยลงไปทไขมดแดงแลวน�าไปเทใสถาดเกลยใหกระจายออก มดแดงจะไตหนไปจนหมดเหลอไวแตไขมดแดงเทานน จงหวด

ล�าปางมเกษตรกรกลมหนงไดท�าการเกบ และรบประทานไขมดแดงแลวมอาการคลนไส อาเจยน ถายเหลว ปวดมวนทอง

เหงอออก ตวเยน หลงรบประทานเสรจ จงน�าตวอยางผงสขาวทใชในการไลมดแดง สงมาตรวจพสจนยงกลมงานพษวทยา

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม ผลการตรวจวเคราะหยนยนเอกลกษณสารเคมก�าจดแมลงดวยวธทนเลเยอรโครมา

โทรกราฟ (Thinlayer Chromatography) พบวาผงสขาวทไดรบ คอสารเคมก�าจดแมลงกลมคารบาเมต ชนดเมทโธมล สนนษฐาน

ไดวาอาจเกดจากการเขาใจผดหยบเอาสารก�าจดแมลงทมลกษณะคลายคลงกบแปงมนส�าปะหลงไปใชงาน สรปไดวาการปนเปอน

น ไมไดเกดจากความจงใจน�าเมทโธมลมาใชในทางทผด เนองจากน�าไขมดแดงมารบประทานกนเอง แตเกดจากความเขาใจผด

ซงเมทโธมลทตรวจพบเปนผงสขาว มลกษณะคลายคลงกบแปงมนส�าปะหลงมาก โดยในทางการคาจะตองผสมสารสฟาลงไป

เพอใหเกดความแตกตาง แตในผผลตบางรายอาจละเลย จงท�าใหเกดการเขาใจผดในการน�าไปใช เมอทราบผลการวเคราะหแลว

ไดมการประสานไปยงส�านกงานสาธารณสขล�าปางทเกดเหต เพอใหทราบเหตการณและสามารถเตรยมการรกษาไดอยาง

มประสทธภาพ และแจงเตอนภยแกผทเกยวของใหระมดระวงในการใชสารทมลกษณะคลายคลงกบสารเคมก�าจดแมลง

การประเมนความเสยงของกรดเบนโซอกในน�าพรกหนมทจ�าหนายในจงหวดเชยงใหมปพ.ศ.2553-2556กรดเบนโซอกหรอเกลอโซเดยมเบนโซเอตเปนวตถกนเสยทนยมใชในการยดอายของน�าพรกหนม โดยส�านกงาน

สาธารณสขจงหวดอนโลมใหใชกรดเบนโซอกไดไมเกน 1,000 มลลกรมตอน�าพรกหนมหนงกโลกรม จากการส�ารวจในป 2552

พบวาน�าพรกหนมทวางจ�าหนายในจงหวดเชยงใหมมากกวารอยละ 60 มกรดเบนโซอกปรมาณทสงเกนกวากฎหมายก�าหนด

ดงนนเพอเปนการคมครองผบรโภค ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม รวมกบส�านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงใหม

จงไดเกบตวอยางน�าพรกหนมเพอตรวจวเคราะหหาปรมาณกรดเบนโซอกในป 2553 - 2556 โดยวธ HPLC พบวาน�าพรกหนม

ทวางจ�าหนายในจงหวดเชยงใหม มกรดเบนโซอกในปรมาณทเกน 1,000 มลลกรมตอกโลกรม รอยละ 47.7, 40.0, 30.0 และ

23.5 ตามล�าดบ เมอไดน�าขอมลทง 4 ป มาประเมนความเสยงตอการไดรบสมผสกรดเบนโซอกทงชนดสมผสทระดบเฉลยและ


65


ทระดบสง เพอประเมนความปลอดภยของผบรโภคใน 3 ชวงอายคอ 19 - 35 ป, 35 - 65 ป และมากกวา 65 ป จากการประเมน

พบวาผ บรโภคทง 3 ชวงอายไดรบกรดเบนโซอกจากการบรโภคน�าพรกหน มในระดบทไมนาจะกอใหเกดอนตราย

ตอสขภาพของผบรโภค

การเฝาระวงคณภาพและความปลอดภยดานจลชววทยาในผลตภณฑชมชนทผลตในจงหวดเชยงรายพะเยาแพรและนาน

ตามทประเทศไทยไดมการสงเสรมใหชมชนด�าเนนการผลตภณฑสขภาพในชมชนเชนผลตภณฑ OTOP มการสงเสรม

ใหมการผลตผลตภณฑชมชนในระดบครวเรอน และจากการทผลตภณฑชมชนไดรบความนยมและเปนทตองการของผบรโภค

สงผลใหผลตภณฑชมชนมการผลตเปนจ�านวนมากอยางกวางขวาง และเนองจากในการผลตผผลตซงสวนใหญเปนกลมแมบาน

กลมวสาหกจชมชน ซงจะเปนทงผผลตและผควบคมการผลต และมการจ�าหนายผลตภณฑในชมชน ในแหลงทองเทยว

จดจ�าหนายใหแกนกทองเทยวตางๆ โดยทผลตภณฑดงกลาวไมไดผานการตรวจวเคราะหคณภาพและความปลอดภยทาง

หองปฏบตการท�าใหมความเสยงทอาจกอใหเกดผลกระทบดานสขภาพตอผบรโภคได ดงนนศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1/1

เชยงราย จงไดจดท�าโครงการเฝาระวงคณภาพและความปลอดภยดานจลชววทยาในผลตภณฑชมชนทผลตในจงหวดเชยงราย

พะเยา แพร และนาน โดยมวตถประสงคเพอส�ารวจคณภาพและความปลอดภยของอาหาร ทางดานจลชววทยา ในผลตภณฑ

ชมชน ไดแก ผลตภณฑอาหารและเครองส�าอางผสมสมนไพร ทผลตในจงหวดเชยงราย พะเยา แพร และนาน และน�าขอมล

ดานคณภาพและความปลอดภยของอาหารมาวเคราะหและแจงเตอนภยความเสยงและสนบสนนการคมครองผบรโภคในจงหวด

เชยงราย พะเยา แพร และนาน รวมทงสอสารสาธารณะและแจงเตอนภยใหผบรโภครวมทงหนวยงานทเกยวของ ทราบถง

สถานการณ และแนวโนมของคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑชมชน (OTOP)

จากการตรวจวเคราะหตวอยาง ผลตภณฑชมชน ซงเกบตวอยางโดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1/1 เชยงราย และ

ส�านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงราย พะเยา แพร และนาน ตงแตเดอนพฤศจกายน 2556 ถง มถนายน 2557 จ�านวน 257

ตวอยาง จ�าแนกเปน 1) ผลตภณฑอาหารชมชน ไดแก อาหารพรอมบรโภคชนด อาหารปรงสกหรออาหารทผานกรรมวธเกบ

รกษา ในจงหวดเชยงราย พะเยา แพร และนาน ไดแก น�าพรก แหนม อาหารทอดกรอบ อาหารธญพช เครองดมแปรรป

เครองดมสมนไพร ผลไมแปรรป จ�านวน 220 ตวอยาง พบวาในแคบหม ล�าไยอบแหง มนทอดกรอบ มะขามหวานอบ และ

ขาวซอยตดบะหม เครองดมสมนไพรมะขามปอม และชาสมนไพรตะไคร มการปนเปอนยสตและราเกนเกณฑมาตรฐานของ

แตละผลตภณฑ จ�านวน 7 ตวอยาง (รอยละ 3.18) พบเชอจลนทรยกอโรคอาหารเปนพษ Escherichia coli ในตวอยางปลาสม

จ�านวน 5 ตวอยาง (รอยละ 2.27) ตามประกาศกรมวทยาศาสตรการแพทย เรองเกณฑคณภาพทางจลชววทยาของอาหารและ

ภาชนะสมผสอาหาร ฉบบท 2 (พ.ศ. 2553) 2) ผลตภณฑเครองส�าอางจากธรรมชาตและสมนไพร เชน สบผสมสมนไพร

ครมขดหนาสมนไพร แชมพ ครมนวดผม จ�านวน 37 ตวอยาง พบเชอจลนทรยทงหมดเกนเกณฑมาตรฐาน ในเกลอขดผวสมนไพร

ขมนน�าผง แชมพผสมสมนไพรมะเฟอง แชมพสมนไพรสมปอย ครมบ�ารงผวมะหาด และผงสมนไพรขดตว จ�านวน 6 ตวอยาง

(รอยละ 16.22) และไมพบเชอจลนทรยทท�าใหเกดโรคตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองก�าหนดลกษณะของเครองส�าอาง

ทหามผลต น�าเขา หรอจ�าหนาย (พ.ศ. 2553)

ซงจะเหนไดวายงมผลตภณฑชมชนทผลตในพนทจงหวดเชยงราย พะเยา แพร และนานทมการปนเปอนเชอจลนทรย

เกนเกณฑมาตรฐานอย ซงสามารถสงผลใหเกดการเจบปวยเนองจากอาหารเปนพษจากเชอจลนทรยทเปนเชอโรคอาหารเปนพษ

หรอสารพษทเชอจลนทรยสรางขนได และในความเสยงของโรคอาหารเปนพษขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน ผบรโภคม

ความไวตอเชอทแตกตางกนโอกาสการไดรบสมผส รวมทงการตดเชอหรอสารพษทท�าใหเกดการเจบปวย ความรนแรงของอาการ

เจบปวยนอกจากนนในเครองส�าอางผสมสมนไพรทมการปนเปอนของเชอจลนทรยอาจจะกอใหเกดโรคผวหนงอกเสบและ

ตดเชอได ซงมกมอาการทรนแรงและดอตอยาทใชรกษาและในปจจบนมการสงเสรมใหชมชนไดด�าเนนการผลตภณฑสขภาพ


66

ผลกา


งาน

ในชมชนเชนผลตภณฑ OTOP ซงไดมการผลตเครองส�าอางทมสวนผสมสมนไพรหลากหลายแบบ อาท สบผสมสมนไพร

แชมพสมนไพร ครมขดหนาสมนไพร เปนตน ท�าใหมการจ�าหนายในชมชน ในแหลงทองเทยว และจดจ�าหนายใหแกนกทองเทยว

ดวย ดงนนควรมการตรวจสอบและเฝาระวงคณภาพของผลตภณฑชมชนดานการปนเปอนเชอจลนทรยดวย เพอใหม

ความปลอดภยแกผบรโภคภายในประเทศตอไป

การศกษาปรมาณตะกว แคดเมยม ดบก และปรอททปนเปอนในหอยแครงและหอยแมลงภบรเวณอาวไทย ตอนในป2557

อาวไทยเปนแหลงอาหารทะเลทส�าคญของประเทศแตปญหามลพษทางน�าของอาวไทยท�าให ผบรโภคมความวตกเรอง

ความปลอดภยจากการบรโภคอาหารทะเล ในป 2552 ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม สมเกบตวอยางหอยแครง

และหอยแมลงภจากแหลงเพาะเลยงบรเวณชายฝงทะเลและบอเลยงในแผนดนของจงหวดเพชรบร สมทรสงคราม และ

สมทรสาคร รวม 48 ตวอยาง เพอศกษาปรมาณตะกว แคดเมยม ดบก และปรอท พบวาหอยแครง จ�านวน 4 ตวอยาง มแคดเมยม

สงกวามาตรฐานของสหภาพยโรป Commission Regulation (EC) No.221/2002 สวนตวอยางทเหลอทงหมดผานมาตรฐาน

ของประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 98 (พ.ศ. 2529) เรอง มาตรฐานอาหารทมสารปนเปอน ในป 2557 ศนยวทยาศาสตร

การแพทยท 5 สมทรสงคราม ศกษาปรมาณตะกว แคดเมยม ดบก และปรอททปนเปอนในหอยแครงและหอยแมลงภ บรเวณ

อาวไทยตอนในอกครงหนง โดยมวตถประสงคเพอศกษาแนวโนมและเฝาระวงความปลอดภยในการบรโภคอาหารทะเลใหกบ

ประชาชน และใชเปนขอมลแจงเตอนภยของผลตภณฑอาหารทะเลทไดจากแหลงเพาะเลยงจงหวดเพชรบร สมทรสงคราม และ

สมทรสาคร การด�าเนนงานโดยประสานหนวยงานทเกยวของ เกบตวอยางหอยแครง และหอยแมลงภ ชวงเดอนธนวาคม 2556

รวม 48 ตวอยาง วเคราะห ตะกว แคดเมยม ดบก และปรอท พบวาปรมาณตะกว ดบก และปรอททงในหอยแครงและหอยแมลง

ภ

มคาไมเกนคามาตรฐาน และพบแคดเมยมเกนมาตรฐานในหอยแครงจ�านวน 8 ตวอยาง เมอเปรยบเทยบผลทง 2 ครง พบวา

หอยแครง และหอยแมลงภ จากแหลงเพาะเลยง บรเวณอาวไทยตอนในจงหวดสมทรสาคร สมทรสงคราม และเพชรบร

มการปนเปอนโลหะหนกตะกว ดบก ปรอท อยในระดบปลอดภย ยกเวนหอยแครงมแนวโนมพบแคดเมยมสงกวามาตรฐาน

เพมขน แสดงวาอาหารทะเลจากอาวไทยตอนในมความปลอดภยจากพษของโลหะหนก ยกเวนหอยแครง

การศกษาคณสมบตของเกลอสมทรในเขตพนทจงหวดสมทรสาครสมทรสงครามและเพชรบรในเกลอสมทรมสารและแรธาตมากมาย ทสามารถน�าไปใชประโยชนทงในทางการแพทย ใชประกอบและถนอมอาหาร

ใชเปนยารกษาโรค ใชเพอความสวยงาม ใชถนอมสเสอผา ใชกบเครองประดบ และอนๆ อกมากมาย แตในขณะเดยวกน

ในการน�าเกลอสมทรไปบรโภคกอาจไดรบอนตรายจากสารปนเปอน เชน โลหะหนกทอาจมอยในเกลอสมทรทปนเปอนมาจาก

น�าทะเลบรเวณนนได ดงนนเพอเปนการเฝาระวงสขภาพของประชาชน และเพอใชเปนขอมลในการเพมมลคาของเกลอสมทร

ในป 2557 ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงคราม ไดจดท�าโครงการศกษาคณสมบตของเกลอสมทรในเขตพนทจงหวด

สมทรสาคร สมทรสงคราม และเพชรบร โดยมวตถประสงคเพอศกษาองคประกอบของเกลอสมทรในเขตพนทจงหวดสมทรสาคร

สมทรสงคราม และเพชรบร ไดแก ตวอยางเกลอเมด ดอกเกลอ ดเกลอ เกลอตวผและเกลอตวเมย โดยพนทศกษาเปนตวแทน

ของสายน�าในการผลตเกลอสมทรของแตละจงหวด ทงนเพอใหไดขอมลองคประกอบของเกลอสมทร รวมทงสารปนเปอนจ�าพวก

โลหะหนก ทมปะปนอยในเกลอ ซงนอกจากจะทราบถงคณสมบตของเกลอสมทรแลว ยงเปนดชนบงบอกถงการปนเปอนของ

โลหะหนกในน�าทะเลในบรเวณนนๆ ผลการศกษาพบวาในเกลอมแรธาตทส�าคญในปรมาณทสง เชน แคลเซยม แมกนเซยม

โพแทสเซยม ซลเฟต แมงกานส ซงเปนเกลอแรทรางกายมความตองการมาก สวนไอโอดน ในเกลอสมทรมปรมาณ

คอนขางต�าเมอเปรยบเทยบกบมาตรฐานของเกลอบรโภค สารทไมละลายน�ามปรมาณต�าและผานมาตรฐานทก�าหนด ในขณะท


67


ความชนในเกลอสมทรมความชนของเกลอคอนขางสง เนองจากมองคประกอบของแมกนเซยมและซลเฟตในปรมาณสง

ซงแมกนเซยมซลเฟตมคณสมบตในการดดน�า โลหะหนกทเปนอนตรายตอสขภาพซงมาตรฐานก�าหนดไว เชน ตะกว พบวา

ตวอยางเกลอทเกบตวอยางในรอบแรกคอ เดอนกมภาพนธ 2557 มปรมาณตะกวเกนมาตรฐานทกจงหวดโดยพบปรมาณสงสด

ทจงหวดเพชรบร โดยพบในดอกเกลอถง 18.38 มลลกรม/กโลกรม สวนในการเกบตวอยางรอบท 2 เดอนเมษายน 2557

ผลการทดสอบตะกวอยในเกณฑทกตวอยาง สารหน ตวอยางรอบท 1 เดอนกมภาพนธ 2557 ไมพบทกตวอยาง สวนในรอบ

ท 2 พบเกนมาตรฐานจ�านวน 2 ตวอยาง สวนโลหะหนกตวอนทเปนอนตรายตอรางกาย เชน แคดเมยม ทองแดง มปรมาณ

ทต�ากวามาตรฐานทก�าหนดและไมเปนอนตรายตอรางกาย จากผลการด�าเนนโครงการแสดงใหเหนวาเกลอสมทรมแรธาตทม

ประโยชนมากมายในขณะเดยวกนกตองเฝาระวงสารปนเปอนโลหะหนกโดยเฉพาะ ตะกวและสารหนซงมปรมาณสงกวามาตรฐาน

ก�าหนด

การเฝาระวงผลตภณฑสขภาพและพฒนาศกยภาพหองปฏบตการ เพอรองรบสาธารณสขชายแดน เครอขาย

บรการท5 สนคาประเภทผลตภณฑสขภาพ ไดแก อาหาร เครองส�าอางและยาแผนโบราณ/ยาจากสมนไพรทมจ�าหนายตาม

แนวพรมแดนไทย - พมา จงหวดประจวบครขนธและกาญจนบร หรอในยานทมชาวพมาอาศยอยเปนจ�านวนมาก เชน จงหวด

สมทรสาคร สวนใหญจะเปนสนคาทน�าเขามาจากประเทศพมา และชาวพมาทอาศยอยในประเทศไทยนยมบรโภค โดยสนคา

ทน�ามาวางจ�าหนายมหลากหลายทงของสดและของแหง เชน ผลไมตากแหง ผลไมกวน ผลไมดอง เครองเทศ เครองปรงรสตางๆ

สนคาประเภทเครองส�าอาง เชน แปงทานาคา ซงมทงชนดน�าและชนดกอน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงครามได

จดท�าโครงการนขนโดยมวตถประสงคเพอเฝาระวงและคมครองผบรโภคผลตภณฑสขภาพตามแนวดานชายแดนจงหวด

กาญจนบร ประจวบครขนธและภายในจงหวดสมทรสาคร การด�าเนนงานประสานหนวยงานทเกยวของ ลงพนทเกบตวอยาง

ตามแนวดานชายแดนและบรเวณทมการขายสนคาจากแนวชายแดน รวม 75 ตวอยาง วเคราะหทางหองปฏบตการและรายงาน

ผลการทดสอบแจงหนวยงานทเกยวของ ผลการด�าเนนงาน การทดสอบตวอยางอาหาร จ�านวน 47 ตวอยาง ไมผานมาตรฐาน

รอยละ 44.68 สาเหตเนองจากจ�านวนบกเตร ยสตและเชอรา B. cereus และสสงเคราะหเกนมาตรฐาน การทดสอบตวอยาง

เครองส�าอาง จ�านวน 26 ตวอยาง ไมผานมาตรฐาน รอยละ 19.23 สาเหตเนองจากพบปรมาณบกเตรทเจรญโดยใชอากาศเกน

มาตรฐาน และพบเชอโรคอาหารเปนพษชนด Clostridium spp. ผลการทดสอบตวอยางยาแผนโบราณ/ยาสมนไพร จ�านวน

2 ตวอยาง ไมพบการปนเปอน จลนทรยกอโรค ทง 2 ตวอยาง จากผลการตรวจสอบ ยงคงพบการปนเปอนของจลนทรยและ

เชอราเกนมาตรฐานทก�าหนด ตลอดจนพบเชอโรคอาหารเปนพษ ซงจลนทรยเหลานเปนสาเหตส�าคญอยางหนงทจะท�าใหเกด

โรคอาหารเปนพษ สนคาประเภทอาหารนอกจากพบการปนเปอน จลนทรยแลวยงพบการเตมสสงเคราะหลงไปเพอใหมสสน

ทสวยงาม ชวนนารบประทานและดงดดใจผบรโภคแตแฝงไวดวยอนตราย ดงนนในการเลอกซอจ�าเปนตองค�านงถงอนตราย

ทอาจเกดจากสผสมอาหารใหมากๆ สวนสนคาประเภทยาแผนโบราณ/ยาจากสมนไพรทนยมน�ามาวางขาย ไดแก ยาดมพมานน

ไมพบการปนเปอนของจลนทรย จากการตรวจสอบฉลากของสนคาตามแนวชายแดนพบวาไมมการแสดงฉลากภาษาไทย

ไมมเลขสารบบอาหาร ไมระบสวนประกอบส�าคญ ไมมวนเดอนปทผลต และหมดอาย หรอควรบรโภคกอน ดงนนขอใหผบรโภค

ระมดระวงในการเลอกซอสนคาเหลาน

ประเมนความเสยงตอการเกดโรคเบตาธาลสซเมยชนดรนแรงในเขตสขภาพท7โรคธาลสซเมยในประเทศไทยมอบตการณสง ประชากรประมาณ 18 - 24 ลานคนเปนพาหะ ในขณะทอกประมาณ

6 แสนคนเปนโรค และพบเบตาธาลสซเมยรอยละ 3 - 9 พบแอลฟาธาลสซเมยรอยละ 20 - 30 การด�าเนนงานควบคมและ

ปองกนโรคธาลสซเมยในประเทศไทย มงเนนทจะท�าการควบคมโรคธาลสซเมยชนดรนแรง 3 ชนด คอ โฮโมซยกสเบตาธาลสซเมย


68

ผลกา


งาน

เบตาธาลสซเมย/ฮโมโกลบนอ และฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟตลลส โดยมเปาหมายเพอลดจ�านวนผปวยรายใหมตลอดจน

การรกษาผปวยทมอยใหดทสด การตรวจหาผปวยและพาหะ และการตรวจวนจฉยทารกในครรภ ขอมลทไดน�าไปใชในการ

แนะน�าทางพนธกรรมและชวยในการตดสนใจส�าหรบสามภรรยาคเสยงทมโอกาสใหก�าเนดบตรเปนโรคธาลสซเมยชนดรนแรง

ดงกลาว การศกษานมวตถประสงค เพอตรวจหาพาหะเบตาธาลสซเมยโดยวธ Allele Specific PCR (ASPCR) ซงเปนวธท

ถกตอง รวดเรว แมนย�าและราคาถก สามารถบอกชนดและความรนแรงของโรคได และเพอประเมนความเสยงตอการเกดโรค

เบตาธาลสซเมยชนดรนแรงในเขตสขภาพท 7 โดยน�าตวอยางเลอดจากโรงพยาบาลตางๆ ในเขตสขภาพท 7 ทสงตรวจหาชนด

ของฮโมโกลบนทศนยวทยาศาสตรการแพทยท 7 ขอนแกนในป 2555 ถงป 2557 ทผลการตรวจพบวาเปนพาหะเบตาธาลส

ซเมยโดยวธ Automate Cation Exchange Chromatography เชน HPLC และ LPLC โดยยดหลกทการแปลผลของพาหะ

เบตาธาลสซเมยมคาเปอรเซนตของฮโมโกลบนเอ - สอง เทากบ 4.0 เปอรเซนตขนไปจ�านวน 109 ราย มาตรวจหาความผดปกต

ของยนสายเบตาดวยเทคนค ASPCR พบใหผลบวกจ�านวน 80 รายคดเปนรอยละ 73.4 และพบวาเปนพาหะเบตาธาลสซเมย

ชนดรนแรงจ�านวน 58 ราย (รอยละ 72.5) อกทงพบ Abnormal Hemoglobin จ�านวน 15 ราย และไดสงตรวจยนยนโดยวธ

Gene Sequencing ทกรมวทยาศาสตรการแพทยพบ Abnormal beta globin gene 13 ราย ไดแก Hb Hope 2 ราย, Hb

Pyrgos 3 ราย, Hb Tak 5 ราย และพบ Hb Los Angeles, Hb S, Hb J-Bangkok และ Hb J-Kaohsiug อยางละ 1 ราย

และพบ Alpha globin gene 2 ราย คอ Hb Q-Thailand ผลการศกษานแสดงใหเหนวา ในเขตสขภาพท 7 มโอกาสเสยงสง

ตอการเกดโรคเบตาธาลสซเมยชนดรนแรงเนองจากพบพาหะเบตาธาลสซเมยชนดรนแรงสงถงรอยละ 72.5 อกทงยงพบ

Abnormal Hemoglobin สาย Beta globin gene ในจ�านวนมาก ดงนนขอมลผลการตรวจใชประโยชนในการวางแผนปองกน

และควบคมโรคธาลสซเมยใหครอบคลมไดอยางมประสทธภาพและเกดประสทธผล

การตรวจวเคราะหปรมาณสารไตรฮาโลมเทนในน�าดมจากตน�าหยอดเหรยญเขตเทศบาลนครนครราชสมาสารไตรฮาโลมเทน (Trihalomethanes: THMs) เกดจากกระบวนการผลตน�าประปาและถกน�ามาใชในการผลต

น�าดมจากตน�าหยอดเหรยญ ไตรฮาโลมเทนประกอบไปดวยสาร 4 ชนด ไดแก คลอโรฟอรม (CHCl3), โบรโมไดคลอโรมเทน

(CHCl2Br), ไดโบรโมคลอโรมเทน (CHClBr2), และโบรโมฟอรม (CHBr3) ความเปนพษของสารไตรฮาโลมเทน มผลตอ

ความสามารถในการสบพนธ การคลอด ระบบไหลเวยนโลหตอาจสงผลตออวยวะภายใน เชน ตบ ไต และอาจมผลตอการเกด

มะเรงในมนษยได องคการอนามยโลก (WHO) ไดก�าหนดมาตรฐานน�าดมใหมสารไตรฮาโลมเทน ทง 4 ชนดไวไมเกน 300, 60,

100 และ 100 นาโนกรมตอมลลลตร (ng/ml) ตามล�าดบ งานวจยน มวตถประสงคทจะตรวจหาปรมาณสารไตรฮาโลมเทน

ในน�าดมจากตน�าหยอดเหรยญเพอคมครองผบรโภค โดยตรวจวเคราะหดวยเครองแกสโครมาโตกราฟชนดอซด (GC - ECD) และ

ใชเทคนค headspace - solid phase microextraction (HS - SPME) ในการสกด ผลการทดสอบความถกตองของวธ พบวา

สารไตรฮาโลมเทนแตละชนดมคาต�าสดทสามารถตรวจพบ (LOD) เทากบ 0.5 (ng/ml) และคาต�าสดทสามารถวดได (LOQ)

เทากบ 1 ng/ml และมชวงความเขมขนทใหความสมพนธแบบเปนเสนตรงเทากบ 1 - 150 ng/ml ผลการทดสอบความแมน

แสดงดวยคา % Recovery มคาอยในชวง 90.89 - 108.91 และความเทยงแสดงดวยคา % RSD มคาอยในชวง 2.66 - 8.92

เมอน�าวธนมาใชตรวจวเคราะหน�าดมจากตน�าหยอดเหรยญจ�านวน 55 ตวอยาง พบสารคลอโรฟอรม, โบรโมไดคลอโรมเทน

และไดโบรโมคลอโรมเทน มคาอยในชวง 4.82 - 206.47, 1.32 - 44.15 และ 1.02 - 12.59 ng/ml ตามล�าดบ และตรวจไมพบ

โบรโมฟอรม ปรมาณทตรวจพบนยงต�ากวาเกณฑท WHO ก�าหนดไว

คณภาพทางเคมของน�าดบทใชผลตน�าบรโภคในจงหวดชมพรระนองสราษฎรธานนครศรธรรมราชและกระบระหวางปพ.ศ.2552-2556

คณภาพทางเคมของน�าดบมความส�าคญตอการวางแผนปรบปรงคณภาพน�าใหไดมาตรฐานกอนการบรโภค

เพอประเมนคณภาพทางเคมของน�าดบทใชผลตน�าบรโภค โดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน ไดวเคราะหตวอยาง


69


น�าดบ ไดแก น�าบอตน น�าบาดาล และน�าประปาในชมชน ทน�าสงโดยหนวยงานราชการและผประกอบการผลตน�าบรโภค

ในภาชนะบรรจทปดสนทในพนทจงหวดชมพร ระนอง สราษฎรธาน นครศรธรรมราช และกระบ ระหวางป พ.ศ. 2552 - 2556

จ�านวน 568 ตวอยาง ตรวจคณภาพทางเคม ไดแก ความเปนกรดดาง ปรมาณของแขงทงหมด ความกระดางทงหมด ฟลออไรด

คลอไรด ไนเตรต เหลก ตะกว และสารหน เปรยบเทยบกบมาตรฐานประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 61 (พ.ศ. 2524),

135 (พ.ศ. 2534) และ 316 (พ.ศ. 2553) เรอง น�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท พบวาคณภาพทางเคมของน�าดบไมได

มาตรฐาน คดเปนรอยละ 71.8 ซงมสาเหตมาจากความเปนกรดดาง ปรมาณของแขงทงหมด ความกระดางทงหมด ฟลออไรด

ไนเตรต และเหลก คดเปนรอยละ 27.8, 4.6, 38.7, 11.1, 2.8 และ 12.0 ตามล�าดบ สวนคลอไรด ตะกว และสารหนผาน

มาตรฐานทกตวอยาง ผลการศกษาคณภาพน�าทางเคมในจงหวดชมพร ระนอง สราษฎรธาน นครศรธรรมราช และกระบ มปญหา

ความเปนกรดดาง ปรมาณของแขงทงหมด ความกระดางทงหมด ฟลออไรด ไนเตรต และเหลก ซงเกดจากสภาวธรรมชาตของ

พนท โดยขอมลขางตนจะเปนประโยชนส�าหรบเจาหนาทในการใหค�าปรกษาแนะน�าแกผประกอบการผลตน�าดมในการปรบปรง

คณภาพน�าดบ เพอใหน�าทผลตไดมคณภาพมาตรฐานและใชเปนขอมลจดท�าแผนการเฝาระวงคณภาพน�าดมในภาชนะบรรจ

ทปดสนททจ�าหนายในทองตลาดตอไป

คณภาพทางเคมของน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนททวางจ�าหนาย ในจงหวดชมพร ระนอง สราษฎรธาน

และนครศรธรรมราชระหวางปงบประมาณ2552-2556คณภาพทางเคมของน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทเปนพารามเตอรทสามารถบอกถงประสทธภาพของ

กระบวนการผลตได และปญหาทางเคมจะสงผลตอสขภาพระยะยาว เชน หากดมน�าทมความกระดางสง อาจมความเสยงตอ

การเปนนวไดสง เปนตน กระทรวงสาธารณสขจดใหน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทเปนอาหารก�าหนดคณภาพและมาตรฐาน

ผลตภณฑทวางจ�าหนายควรจะตองผานมาตรฐานทงหมด นนคอผลการวเคราะหทางหองปฏบตการจงเปนขอมลส�าคญทท�าให

ทราบถงคณภาพและน�าไปสการแกไขปญหาได ดงนน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน จงศกษาคณภาพทางเคม

ของน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนททวางจ�าหนาย ในพนทจงหวดชมพร ระนอง สราษฎรธาน และนครศรธรรมราช ระหวาง

ปงบประมาณ 2552 - 2556 โดยรวบรวมผลการตรวจวเคราะหทางเคม ไดแก ความเปนกรด - ดาง ปรมาณของแขงทงหมด

ปรมาณความกระดางทงหมด ฟลออไรด คลอไรด ไนเตรต เหลก ตะกว และสารหนของน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทท

วางจ�าหนายในพนทจงหวดชมพร ระนอง สราษฎรธาน และนครศรธรรมราช ระหวางปงบประมาณ 2552 - 2556 จ�านวน 631

ตวอยาง แลวพจารณาตามมาตรฐานประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 61 (พ.ศ. 2524), 135 (พ.ศ. 2534) และ 316

(พ.ศ. 2553) เรอง น�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทคณภาพทางเคมของน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท พบวาไมได

มาตรฐาน 179 ตวอยาง คดเปนรอยละ 28.4 โดยมสาเหตจากความเปนกรด - ดางต�ากวามาตรฐาน ความเปนกรด - ดางสงกวา

มาตรฐาน ความกระดางทงหมด ไนเตรต ปรมาณของแขงทงหมด และฟลออไรดสงกวามาตรฐาน คดเปนรอยละ 24.2, 1.6,

1.3, 1.1, 0.5 และ 0.3 ตามล�าดบ จะเหนวาปญหาสวนใหญเกดจากน�ามความเปนกรด - ดางต�ากวามาตรฐาน สาเหตอาจ

เนองมาจากความเปนกรด - ดางของน�าดบต�าหรอระบบการผลต สวนปญหาดานอนๆ อาจมสาเหตมาจากกระบวนการควบคม

คณภาพการผลตทไมด จากขอมลคณภาพทางเคมทไดจะเปนประโยชนกบทงผผลต และหนวยงานทเกยวของสามารถน�าขอมล

ไปใชในการวางแผนการคมครองผบรโภคตอไป

Carbazole reaction for the identification of hyaluronic acid in pharmaceutical formulationปฏกรยาcarbazoleส�าหรบการตรวจเอกลกษณhyaluronicacidในเภสชภณฑ(สยวส)

Boontarika Boonyapiwat, Sirinan Suwannoi and Yanika Rattanasuwan*

Bureau of Drug and Narcotic, Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health


70

ผลกา


งาน

Abstract

As illegal hyaluronic acid (HA) is found in Thai pharmaceutical market, the test for proving

the identity of HA is highly important. The European Pharmacopoeia recommends the use of infrared

absorption spectrophotometry (IR) for the identification of HA drug substance but there is no information

on the identity test for HA in pharmaceutical formulation. However, the identification test of HA formulation

cannot be performed by IR as some ingredients in the formulations interfere the IR technique. The aim of

this study is to validate the carbozole reaction for the identification test of HA by testing D-glucuronic

acid which is a part of HA structure. The study was performed by testing four solutions: HA standard,

D - glucuronic acid (positive control), HA pharmaceutical formulation and blank (negative control). The results

demonstrated that the purple complex was formed in the tubes containing HA standard, positive control

and HA pharmaceutical formulation, respectively. Nevertheless, the purple complex was not observed in

the blank test tube. The outcomes of the study proved that the carbazole reaction for detecting

D - glucuronic acid was simple and reliable for the identification of HA in pharmaceutical formulation.

Keywords: carbazole, hyaluronic acid, identification, D - glucuronic acid

คณภาพยาฉดAdenosineยาฉด Adenosine มขอบงใชในการรกษาภาวะหวใจเตนผดจงหวะทมจดก�าเนดทหวใจหองบน ตวยามคาครงชวตสน

และมดชนการรกษา (therapeutic index) แคบ จดเปนยาทมความเสยงสงทจะกอใหเกดอนตรายรนแรงกบผปวยถงชวต

หากมความคลาดเคลอน จงตองตระหนกถงคณภาพมาตรฐานเปนส�าคญ ยาฉด Adenosine ทจ�าหนายในประเทศม 1 ทะเบยน

ต�ารบ ขนาดความแรง 6 mg/2ml ในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและวตถเสพตดไดท�าการส�ารวจคณภาพยาฉด Adenosine

โดยไดรบตวอยางจากโรงพยาบาลของรฐทวประเทศจ�านวน 3 ตวอยาง ตรวจคณภาพดวยวธและมาตรฐานตามต�ารายา

สหรฐอเมรกา (USP 36) โดยเทคนคไฮเพอรฟอรแมนซลควดโครมาโทกราฟ (HPLC) ในหวขอการตรวจเอกลกษณ

(Identification) ปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) ปรมาณสารปนเปอน (Impurity) คาความเปนกรดดาง (pH) การวดขนาดอนภาค

(Particulate matter) ความปราศจากเชอ (Sterility) และสารเอนโดทอกซน (Endotoxin) ผลการวเคราะหพบวาทกตวอยาง

เขามาตรฐานทกหวขอทตรวจวเคราะห แสดงใหเหนวายาฉดมคณภาพตามมาตรฐานสากล

คณภาพยาเมดCetirizine ยาเมด Cetirizine Hydrochloride เปนยาตานฮสตามน ใชในการบรรเทาอาการแพทเกดจากไขละอองฟาง

และอาการแพอนๆ ของทางเดนหายใจและผวหนง และเนองจากยามคณสมบตออกฤทธจ�าเพาะกบ H1-receptor ซงท�าใหผล

ขางเคยงงวงซมลดลง จงเปนทนยมใชกนแพรหลาย ขนาดรปแบบยาทมจ�าหนายเปนยาเมดเคลอบฟลมขนาดความแรง

10 มลลกรม เนองจากในปงบประมาณ 2556 พบวาผลการตรวจวเคราะหเขามาตรฐานตามเกณฑทกหวขอ จ�านวน 18 ตวอยาง

ผดมาตรฐาน 3 ตวอยาง ดงนนเพอความปลอดภยและความเชอมนในคณภาพยาของผบรโภค ทางส�านกยาและวตถเสพตด

จงไดจดท�าโครงการสรางหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการ ส�ารวจคณภาพของยาเมด Cetirizine Hydrochloride

ในปงบประมาณ 2557 โดยสมเกบตวอยางจากโรงงานผลตยาในประเทศ 3 ราย รวมทงหมด 3 ทะเบยนต�ารบ จ�านวน 6 ตวอยาง

ตรวจคณภาพดวยวธและมาตรฐานตามต�ารายาขององกฤษ (BP 2012) ในหวขอปรมาณของสารปนเปอน (Related

substances) พบวาผดมาตรฐาน จ�านวน 2 ตวอยาง โดยมาจาก 1 ทะเบยนต�ารบ สะทอนใหเหนถงปญหาคณภาพยาเมด

Cetirizine ทตองหาสาเหตเพอปรบปรงควบคมคณภาพยาใหไดมาตรฐานตอไป


71


คณภาพยาฉดCeftriaxoneCeftriaxone เปนยาปฏชวนะกลมเซฟาโลสปอรนชนดออกฤทธกวาง ในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและ

วตถเสพตดไดท�าการส�ารวจคณภาพยาฉด Ceftriaxone ในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานและความปลอดภยของยา

โดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาท�าการเกบตวอยางจากผผลตและผน�าเขา จ�านวน 10 ตวอยาง เปนยาจากผผลต

ในประเทศ จ�านวน 6 ตวอยาง และน�าเขาจากตางประเทศ จ�านวน 4 ตวอยาง ซงมขนาดความแรง 250 และ 1,000 มลลกรม

ตรวจวเคราะหดวยวธและมาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) หวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) คาความเบยงเบน

จากน�าหนกเฉลย (Weight variation) และความเปนกรด - ดาง (pH) ผลการตรวจวเคราะหพบวายาฉด Ceftriaxone for

Injection ทง 10 ตวอยาง มคณภาพเขามาตรฐานทกหวขอททดสอบ แสดงวายาฉด Ceftriaxone ดงกลาวมคณภาพตาม

มาตรฐานสากล

คณภาพยาฉดDopamineการส�ารวจคณภาพยาฉด Dopamine จ�านวนทงหมด 9 ตวอยาง แบงเปนขนาดความแรง 10 มลลกรมตอมลลลตร

1 ตวอยาง 20 มลลกรมตอมลลลตร 1 ตวอยาง และ 25 มลลกรมตอมลลลตร 7 ตวอยาง จากทะเบยนต�ารบยาทงหมด 6 ต�ารบ

เปนผผลตในประเทศ 4 ราย ตรวจวเคราะหโดยวธและมาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) ในหวขอการตรวจเอกลกษณ

ปรมาณตวยาส�าคญ ความเปนกรด - ดาง สารเอนโดทอกซนและความปราศจากเชอ พบวาผลการตรวจวเคราะหเขามาตรฐาน

ทกหวขอวเคราะห 7 ตวอยาง และผดมาตรฐาน 2 ตวอยาง จาก 2 ทะเบยนต�ารบ โดยผดมาตรฐานหวขอปรมาณตวยาส�าคญ

ซงทง 2 ตวอยางพบปรมาณตวยาส�าคญสงกวาเกณฑทก�าหนดตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) ซงก�าหนดเกณฑมาตรฐาน

ปรมาณตวยาส�าคญ 95.0 - 105.0% la. เนองจากยาชนดนจดเปนยาทควรระมดระวงการใชเปนพเศษ (High Alert Drug)

ใชในการรกษาภาวะ shock และ Cardiopulmonary restriction โดยการเพม Cardiac output, Renal blood flow

รวมถงความดนโลหต ดงนนยาทผดมาตรฐาน ผผลตตองพจารณา เพอปรบปรงใหไดคณภาพยาตรงตามมาตรฐานเพอใหเกด

ประโยชนและความปลอดภยตอผบรโภค

คณภาพยาฉดDobutamineยาฉด Dobutamine อยในกลม Beta - adrenergic agonists ใชเปนยาเพมการบบตวของหวใจ ในผปวยทมการ

บบตวของหวใจไมด ซงจดเปนยาทมความเสยงสง (High Alert Drug) และระบในบญชยาหลกป 2556 บญช ข มจ�าหนายใน

ขนาดความแรง 12.5 มลลกรมตอมลลลตร และ 50 มลลกรมตอมลลลตร ไดด�าเนนการส�ารวจคณภาพของยาฉด Dobutamine

โดยเกบตวอยางจากโรงพยาบาลรฐทวประเทศ และนอกจากนส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยายงเลอกยาฉด Dobutamine

เปนยาในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานความปลอดภยประจ�าป 2557 โดยเกบตวอยางจากสถานทเกบยาของผประกอบ

การผลตยาหรอน�าสงยา การตรวจวเคราะหคณภาพของตวอยางยาฉด Dobutamine ใชวธทระบในต�ารายาของประเทศ

สหรฐอเมรกา (USP 36) และไดด�าเนนการทวนสอบวธวเคราะหกอนท�าการวเคราะห หวขอทท�าการทดสอบประกอบดวย

การตรวจเอกลกษณ (Identification) ปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) ปรมาณสารปนเปอน (Impurity) คาความเปนกรด - ดาง (pH)

การวดขนาดอนภาค (Particulate matter) ความปราศจากเชอ (Sterility) และสารเอนโดทอกซน (Endotoxin) ผลการตรวจ

วเคราะหพบวาตวอยางจากโครงการหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการดานยา ทงสน 6 ตวอยาง 6 ทะเบยนต�ารบยา

เปนยาน�าสงจากตางประเทศทงหมด พบวาปรมาณตวยาส�าคญ ความเปนกรด - ดาง ทดสอบสารเอนโดทอกซน และทดสอบ

ความปราศจากเชอเขามาตรฐานทกตวอยาง สวนตวอยางจากโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานความปลอดภย ทงสน

8 ตวอยาง 4 ทะเบยนต�ารบยา เปนยาน�าสงจากตางประเทศทงหมด พบวาปรมาณตวยาส�าคญ ความเปนกรด - ดาง การวด

ขนาดอนภาค ทดสอบสารเอนโดทอกซน และทดสอบความปราศจากเชอ เขามาตรฐานทกตวอยาง แสดงใหเหนวาผลตภณฑยา

ทใชในโรงพยาบาลมคณภาพตามมาตรฐานสากล


72

ผลกา


งาน

คณภาพยาเมดDoxazosin ยาเมด Doxazosin เปนยาในกลม α-adrenoceptor blocking drug ฤทธทางเภสชวทยาของตวยา Doxazosin

ออกฤทธยบยงท α-adrenergic receptors ท�าใหหลอดเลอดคลายตว ท�าใหลดความดนเลอดได จงมขอบงใชส�าหรบรกษาโรค

ความดนโลหตสง (Hypertension) และโรคตอมลกหมากโต (Benign Prostatic Hyperplasia) ตวยา Doxazosin มกอยในรป

เกลอมไซเลต (Doxazosin Mesylate) จ�าหนายในขนาดความแรง 3 ขนาด คอ ขนาด 1, 2 และ 4 มลลกรมตอเมด ส�านกยา

และวตถเสพตดไดด�าเนนการส�ารวจคณภาพยาเมด Doxazosin โดยสมเกบตวอยางยาเมด Doxazosin จ�านวน 17 ตวอยาง

จากโรงงานผลตยาในประเทศ 7 ราย ผน�าเขาจากตางประเทศ 2 ราย จากทะเบยนต�ารบ 17 ต�ารบ ไดท�าการตรวจวเคราะห

คณภาพดวยวธมาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) ในหวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) และการละลายของตวยา

(Dissolution) ผลการวเคราะหพบวา ตวอยางจ�านวน 16 ตวอยาง เขามาตรฐานทกหวขอทตรวจวเคราะห และมตวอยางจ�านวน

1 ตวอยาง ซงเปนตวอยางจากผผลตยาในประเทศ ผดมาตรฐานหวขอการละลายของตวยา ส�าหรบผลตภณฑทผดมาตรฐานนน

อาจเกดจากกระบวนการผลตหรอจากสตรต�ารบ ซงควรจะศกษาหาขอมลเพมเตมเพอน�าไปปรบปรงพฒนาผลตภณฑยาตอไป

ในอนาคต

คณภาพยาฉดFluphenazinedecanoate ยา Fluphenazine เปนยาในกลม Antipsychotic drugs มขอบงใชในการรกษาโรคจตเภท (Schizophrenia)

มกลไกการออกฤทธโดยยบยงการหลง Dopamine ในสมอง ในรปแบบยาฉดมขนาดความแรง 25 mg/ml ยาสตรต�ารบน

มปญหาดานความคงสภาพเกดการสลายตวได จากการส�ารวจคณภาพเมอป 2550 พบวาตรวจพบผดมาตรฐานจ�านวน 23

ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 33 ตวอยาง โดยไดมการรายงานตอส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเพอด�าเนนการตอใน

สวนทเกยวของ ดงนนในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและวตถเสพตดไดด�าเนนการส�ารวจคณภาพผลตภณฑยาดงกลาวอก

โดยไดรบตวอยางจ�านวน 6 ตวอยาง จากทะเบยนต�ารบยา 2 ต�ารบ เปนผผลตในประเทศ 2 ราย ตรวจวเคราะหโดยใชวธและ

มาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา ในหวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) และปรมาณสารปนเปอน (Chromatographic

purity) พบวาผลการตรวจวเคราะห เขามาตรฐานทกหวขอ ทง 6 ตวอยาง เนองจากผผลตไดมการปรบปรงสตรต�ารบใหมความ

คงสภาพไดดขนจากทผานมา

คณภาพยาเมดLevothyroxineSodiumยาเมด Levothyroxine Sodium เปนยาทใชรกษาภาวะโรค Hypothyroidism มจ�าหนายในขนาดความแรง

50 และ 100 ไมโครกรม ในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและวตถเสพตดไดท�าการส�ารวจคณภาพยาเมด Levothyroxine

Sodium ในโครงการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาโดยเกบตวอยางจากโรงพยาบาลรฐทวประเทศ ท�าการวเคราะห

ตวอยางยาในหวขอตรวจวเคราะห หาปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) ความสม�าเสมอของตวยา (Uniformity of Dosage Units)

Related Substances (Limit of Liothyronine) โดยใชวธวเคราะหและมาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) ซงผาน

การทวนสอบความถกตองของวธและท�าการวเคราะหหวขอการละลายของตวยาโดยใชวธวเคราะหและมาตรฐานตาม

ทะเบยนยาผลการตรวจวเคราะหพบวา จากตวอยางทงหมด 11 ตวอยาง ในหวขอตรวจวเคราะหปรมาณตวยาส�าคญ ผดมาตรฐาน

จ�านวน 4 ตวอยาง (รอยละ 36) หวขอความสม�าเสมอของตวยา ผดมาตรฐานจ�านวน 2 ตวอยาง จาก 10 ตวอยาง (รอยละ 20)

หวขอ Related Substances (Limit of Liothyronine) เขามาตรฐานทกตวอยาง และหวขอการละลายของตวยา ผดมาตรฐาน

จ�านวน 1 ตวอยาง จาก 9 ตวอยาง (รอยละ 11) จากผลการตรวจวเคราะหแสดงใหเหนวา คณภาพของยาเมด Levothyroxine

Sodium ทเกบจากโรงพยาบาลมปญหาในเรองปรมาณตวยาส�าคญ ความสม�าเสมอของตวยา และการละลายของตวยา

อาจเนองจากมปรมาณตวยาตอหนวยในระดบต�าเปนไมโครกรม ซงจะตองมกระบวนการผลตทด จงจะท�าใหตวยากระจาย


73


ตวอยางสม�าเสมอได จงท�าใหปรมาณตวยาและความสม�าเสมอของตวยาผดมาตรฐาน ดงนนบรษทผผลตจงควรปรบปรง

การผลตเพอใหยามคณภาพอยในเกณฑมาตรฐาน

คณภาพยาเมดMethyldopaMethyldopa เปนยาลดความดนโลหต ซงมผลในการลดความดนโลหตทงในทานอนและทายน โดยจะท�าใหเกด

อาการของภาวะความดนโลหตต�าเนองจากการเปลยนอรยาบถไดนอย ในปงบประมาณ 2557 ส�านกยาและวตถเสพตด

ด�าเนนการส�ารวจคณภาพยาเมด Methyldopa ในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานและความปลอดภยของยา โดยส�านกงาน

คณะกรรมการอาหารและยาท�าการเกบตวอยางจากผผลตจ�านวน 9 ตวอยาง เปนยาจากผผลตในประเทศ ซงมขนาดความแรง

125 และ 250 มลลกรม ตรวจวเคราะหดวยวธและมาตรฐานตามต�ารายาสหรฐอเมรกา (USP 36) หวขอปรมาณตวยาส�าคญ

(Assay) คาความเบยงเบนจากน�าหนกเฉลย (Weight variation) และการละลายของตวยา (Dissolution) ผลการตรวจวเคราะห

พบวา ยาเมด Methyldopa ทง 9 ตวอยาง มคณภาพเขามาตรฐานทกหวขอททดสอบ แสดงวายาเมด Methyldopa

ดงกลาวมคณภาพตามมาตรฐานสากล

คณภาพยาเมดNaproxenและNaproxenSodiumNaproxen และ Naproxen Sodium เปนยาในกลม Non-steroidal anti-inflammatory Drugs (NSAIDs)

ใชลดอาการปวดและอกเสบของรางกาย ซงมระบในบญชยาหลกแหงชาต และมใชในโรงพยาบาลทวประเทศ ในปงบประมาณ

2557 ส�านกยาและวตถเสพตด ไดคดเลอกยา Naproxen และ Naproxen Sodium ในรปแบบยาเมด เพอด�าเนนการส�ารวจ

คณภาพผลตภณฑยาดงกลาว โดยสมตวอยางจากโรงพยาบาลทวประเทศ จ�านวน 10 ตวอยาง และรวมกบส�านกงานคณะ

กรรมการอาหารและยา สมตวอยางจากโรงงานผลตยา จ�านวน 17 ตวอยาง รวมเปนทงหมด 27 ตวอยาง เปนตวอยางยาเมด

Naproxen จ�านวน 17 ตวอยาง จากทะเบยนยา 10 ต�ารบ และยาเมด Naproxen Sodium จ�านวน 10 ตวอยาง จากทะเบยนยา

9 ต�ารบ ตรวจวเคราะหในหวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) ความสม�าเสมอของน�าหนก (weight variation) และการละลาย

ของตวยา (Dissolution) โดยใชวธทระบในต�ารายาของประเทศสหรฐอเมรกา (USP 36) ซงไดด�าเนนการทวนสอบวธวเคราะห

กอนท�าการวเคราะห ผลการตรวจวเคราะหหวขอปรมาณตวยาส�าคญ และความสม�าเสมอของน�าหนกของตวอยางยาเมด

Naproxen และ Naproxen Sodium ทงหมดมคณภาพเขามาตรฐานตามเกณฑทก�าหนด ส�าหรบผลการตรวจวเคราะหหวขอ

การละลายของตวยานน ตวอยางยาเมด Naproxen มการละลายของตวยาผดมาตรฐานจ�านวน 1 ตวอยาง สวนตวอยางยาเมด

Naproxen Sodium ทงหมดมคณภาพการละลายของตวยาเขามาตรฐานตามเกณฑทก�าหนด

คณภาพยาเมดNorethisteroneยาเมด Norethisterone เปนฮอรโมนโปรเจสตนสงเคราะห (Synthetic Progestin) มขอบงใชในการเลอนประจ�าเดอน

รกษาภาวะเลอดออกผดปกตจากโพรงมดลก เยอบมดลกเจรญผดท (Endometriosis) และภาวะขาดประจ�าเดอน

(Amenorrhea) ซงมอยในบญชยาหลกแหงชาต และมใชในโรงพยาบาลทวประเทศ มขนาดความแรง 5 มลลกรมตอเมด

ส�านกยาและวตถเสพตดไดคดเลอกยาเมด Norethisterone เพอน�ามาศกษาคณภาพในโครงการหลกประกนคณภาพและ

มาตรฐานบรการดานยาประจ�าปงบประมาณ 2557 โดยเกบตวอยางจากโรงพยาบาลทวประเทศ นอกจากนส�านกงาน

คณะกรรมการอาหารและยาไดเลอกยาเมด Norethisterone เปนยาในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานและความปลอดภย

ประจ�าปงบประมาณ 2557 อกดวย โดยเกบตวอยางจากโรงงานผลตยาภายในประเทศ รวมทงหมด 14 ตวอยาง แบงเปนตวอยาง

ยาในโครงการหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการดานยาจ�านวน 11 ตวอยาง จากทะเบยนยา 3 ต�ารบ จากผผลต 3 ราย

เปนผน�าเขา 3 ราย และตวอยางยาในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานและความปลอดภยจ�านวน 3 ตวอยาง จาก

ทะเบยนยา 3 ต�ารบ จากผผลต 3 ราย เปนผผลตในประเทศ 1 ราย และผน�าเขา 2 ราย การตรวจวเคราะหคณภาพตวอยางยาเมด


74

ผลกา


งาน

Norethisterone ใชวธทก�าหนดไวในต�ารายาของประเทศองกฤษ (BP 2013) โดยประเมนหวขอปรมาณตวยาส�าคญ

(Assay) คาความเบยงเบนจากน�าหนกเฉลย (Weight Variation) และการแตกกระจายตวของเมดยา (Disintegration) และ

ไดด�าเนนการทวนสอบวธวเคราะหกอนท�าการวเคราะห ผลการตรวจวเคราะหยาเมด Norethisterone พบวา ตวอยางทงหมด

มคณภาพเขามาตรฐานตามเกณฑทก�าหนด

คณภาพยาเมดPrednisolone Prednisolone เปนสารสงเคราะหกลม Glucocorticoid น�ามาใชทางการแพทยโดยมวตถประสงคตานการอกเสบ

หรอใชกดการท�างานของระบบภมคมกน ยาเมด Prednisolone มระบในบญชยาหลกป 2556 บญช ก จากการตรวจสอบ

คณภาพยาตามโครงการหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการดานยาของกรมวทยาศาสตรการแพทยในปงบประมาณ 2551

ไดมการตรวจสอบคณภาพของยาเมดเพรดนโซโลนทมใชในโรงพยาบาลของรฐ พบวา ยาเมดเพรดนโซโลนทไดรบมผลการทดสอบ

การละลายของตวยาผดมาตรฐาน คดเปน 6.25 ดงนนส�านกยาและวตถเสพตดจงไดเลอกยาเมด Prednisolone เปนยา

ในโครงการหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการดานยา ประจ�าป 2557 โดยเกบตวอยางจากโรงพยาบาลรฐทวประเทศและ

นอกจากนส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยายงเลอกยาเมด Prednisolone เปนยาในโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐาน

ความปลอดภยประจ�าป 2557 โดยเกบตวอยางจากสถานทเกบยาของผประกอบ การผลตยาหรอน�าสงยา การตรวจวเคราะห

คณภาพของตวอยางยาเมด Prednisolone ใชวธทระบในต�ารายาของประเทศสหรฐอเมรกา (USP 36) และไดด�าเนนการ

ทวนสอบวธวเคราะหกอนท�าการวเคราะห ผลการตรวจวเคราะหพบวาตวอยางจากโครงการหลกประกนคณภาพและมาตรฐาน

บรการดานยา ทงสน 11 ตวอยาง เปนยาผลตภายในประเทศ จาก 3 บรษทผผลต 4 ทะเบยนต�ารบยา พบวา ปรมาณตวยา

ส�าคญ (Assay) ความสม�าเสมอของตวยาส�าคญแตละหนวย (Content Uniformity) การละลายของตวยา (Dissolution)

เขามาตรฐานทกตวอยาง สวนตวอยางจากโครงการเฝาระวงคณภาพมาตรฐานความปลอดภย ทงสน 39 ตวอยาง แบงเปนยา

ผลตภายในประเทศ 38 ตวอยาง จาก 22 บรษทผผลต 37 ทะเบยนต�ารบยา และยาน�าสงจากตางประเทศ 1 ตวอยาง พบวา

ปรมาณตวยาส�าคญ เขามาตรฐานทกตวอยาง แตความสม�าเสมอของตวยาส�าคญแตละหนวย ผดมาตรฐาน 1 ตวอยางคดเปน

รอยละ 0.6 ของตวอยางทงหมด

คณภาพยาเมดและยาฉดTerbutalineSulfateTerbutaline Sulfate เปนยาขยายหลอดลม ใชเพอชวยปองกนและรกษาอาการหายใจตดขด ซงมสาเหตจาก

โรคหอบหดและโรคปอดอนๆ ซงมระบในบญชยาหลกแหงชาต และมใชในโรงพยาบาลทวประเทศ ในปงบประมาณ 2557

ส�านกยาและวตถเสพตด ไดคดเลอกยาเมดและยาฉด Terbutaline Sulfate เพอด�าเนนการส�ารวจคณภาพผลตภณฑยาดงกลาว

โดยสมตวอยางจากโรงพยาบาลทวประเทศ และรวมกบส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา สมตวอยางจากโรงงานผลตยา

รวมทงหมด 35 ตวอยาง เปนตวอยางยาเมด Terbutaline Sulfate ทงหมด 29 ตวอยาง จากทะเบยนยา 17 ต�ารบ และ

ยาฉด Terbutaline Sulfate 6 ตวอยาง จากทะเบยนยา 3 ต�ารบ ตรวจวเคราะหในหวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay)

ความสม�าเสมอของปรมาณตวยาในหนงหนวย (Content uniformity) และการละลายของตวยา (Dissolution) ส�าหรบตวอยาง

ในรปแบบยาเมด ส�าหรบตวอยางในรปแบบยาฉดตรวจวเคราะหในหวขอปรมาณตวยาส�าคญ (Assay) และความเปนกรด - ดาง

(pH) โดยการตรวจวเคราะหคณภาพตวอยางยา Terbutaline Sulfate ชนดยาเมดและฉด จะใชวธทระบในต�ารายาของประเทศ

สหรฐอเมรกา (USP 36) ซงไดด�าเนนการทวนสอบวธวเคราะหกอนท�าการวเคราะห ผลการตรวจวเคราะห ยาเมดและยาฉด

Terbutaline Sulfate พบวา ตวอยางทงหมดมคณภาพเขามาตรฐานตามเกณฑทก�าหนด


75


คณภาพยาเมดลดความดนโลหตอรเบสซารแทน(Irbesartantablets)ในประเทศไทยIrbesartan เปนยาลดความดนโลหต แบบ angiotensin II receptor antagonism มทงยาตนแบบและยาสามญ

ซงไมเคยถกสมตรวจมากอน ในครงนศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน ไดมการส�ารวจคณภาพยาเมด Irbesartan

จากสถานพยาบาลของรฐทวประเทศ ตามโครงการสรางหลกประกนคณภาพและมาตรฐานบรการดานยาของกรมวทยาศาสตร

การแพทย ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ. 2556 ตวอยางยา Irbesartan ทไดจากการสมตรวจสถานพยาบาลของรฐ จ�านวน 9

ตวอยาง จ�าแนกเปนยาเมด Irbesartan 150 มลลกรม ม 2 รนการผลต 2 เลขทะเบยนยา จ�านวน 2 ตวอยาง จากผผลตยา

ตางประเทศ 1 แหง และยาเมด Irbesartan 300 มลลกรม ม 6 รนการผลต 3 เลขทะเบยนยา จ�านวน 7 ตวอยาง จากผผลตยา

ภายในประเทศ 1 แหง และตางประเทศอก 2 แหง ตรวจวเคราะหโดยใชวธมาตรฐานตามต�ารายาของสหรฐอเมรกา (USP 35)

ในหวขอการตรวจเอกลกษณ (Identification) ปรมาณตวยาส�าคญ (Active ingredient) การละลายของตวยา (Dissolution)

คาเบยงเบนจากน�าหนกเฉลย (Weight variation) และการตรวจหาสารอนทไมใชตวยาส�าคญ (Related substances)

ผลการวเคราะหพบวา ทกตวอยางเขามาตรฐานตามเกณฑทกหวขอทตรวจวเคราะห แสดงวาผลตภณฑยาเมด Irbesartan

ทง 2 ความแรง ไดแก 150 และ 300 มลลกรม จากผผลตในประเทศและตางประเทศ มคณภาพตามมาตรฐานสากลและ

กรมวทยาศาสตรการแพทยควรหาแนวทางควบคม ปองกนโรค รวมทงการสงเสรมสขภาพของบคลากรตอไปในอนาคต

การส�ารวจภาวะสขภาพของบคลากรกรมวทยาศาสตรการแพทยประจ�าป 2556 (Health Survey Among MedicalStaffsoftheDepartmentofMedicalSciencesin2013)(สชพ)

ศรมาศ ค�าไสย*, พรชย จนทเพชร*, วรางลกษณ พมพาภย*, วระพร งามภเขยว*, สทธเดช บณฑต*,

ศภชย ตะลาโส *, ชญาดา สมทด*, ณชาสภรดา ศรเพชรด*, สพรรณ ฟกลน*, พลวทย ไกรเพชร*, จระศกด อวนไชยา*,

อาชวนทร โรจนววฒน,*

*กลมวจยทางคลนก ศนยวจยทางคลนก สถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทย

ความเปนมา บคลากรทปฏบตงานดานการแพทยมความเสยงตอการเจบปวยดวยโรคตางๆ ไมวาจะเปนทางดาน

โรคตดเชอและโรคทไมตดเชอ ดงนนการตรวจรางกายประจ�าปจงเปนสงทส�าคญ ซงจะท�าใหตรวจพบความผดปกตในระยะ

เรมแรกและเพอประเมนภาวะเสยงและปองกนการเกดโรคทจะตามมาในอนาคต การศกษานม

วตถประสงค เพอส�ารวจภาวะสขภาพบคลากรทางการแพทยทเปนลกจางชวคราว ในสงกดกรมวทยาศาสตร

การแพทย โดย

การศกษา ภาคตดขวางในชวงเวลาใดเวลาหนง (Cross-Sectional Study) ซงศนยวจยทางคลนกไดด�าเนนการวจย

ระหวางเดอนมกราคม 2556 - กนยายน 2556 โดยการตรวจรางกายทวไปและตรวจทางหองปฏบตการ ไดแก การตรวจสาร

เคมในเลอด (Blood Chemistry), การตรวจความสมบรณของเมดเลอด (CBC: Complete Blood Count), การตรวจปสสาวะ

(Urine analysis) และไดเกบขอมล รวมทงวเคราะหผลขอมล โดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistic) เปรยบเทยบ

อตราสวนผทภาวะพบความผดปกต

ผลการศกษาจากบคลากรกรมวทยาศาสตรการแพทย ทงหมด 490 ราย (เพศชาย 113 คน เพศหญง 377 คน)

อายเฉลย 33.58 ± 10.37 ป, น�าหนกเฉลย 60.13 ± 14.33 กโลกรม, สวนสงเฉลย 160.83 ± 8.07 เซนตเมตร, ดชนมวลกาย

(Body Mass index, (BMI)) เฉลย 23.15 ± 4.77 ตรวจพบความผดปกตทพบบอย ไดแก ภาวะไขมนในเลอดสงชนด

Cholesterol คาเกนปกต 260/490 รายคดเปนรอยละ 53.06, ภาวะไขมนไมดสง LDL-C คาเกนปกต 257/490 รายคดเปน

รอยละ 52.04, ภาวะโภชนาการ (BMI) คาเกนปกต 144/490 รายคดเปนรอยละ 29.39, ภาวะไขมนในเลอดสงชนด

Triglyceride คาเกนปกต 39/490 รายคดเปนรอยละ 7.96, ภาวะตบอกเสบ (SGOT, SGPT, ALP) คาเกนปกต 35/490 ราย


76

ผลกา


งาน

คดเปนรอยละ 7.14, ภาวะน�าตาลในเลอดสง คาเกนปกต 16/490 รายคดเปนรอยละ 3.27, ภาวะการท�างานของไตบกพรอง

(Creatinine) คาเกนปกต 9/490 รายคดเปนรอยละ 1.84 และยงพบภาวะความดนโลหตสงคาเกนปกต 19/490 รายคดเปน

รอยละ 3.88

โดยสรปพบวา ภาวะทมความเสยงดานสขภาพของบคลากร กรมวทยาศาสตรการแพทยมากทสด คอ ภาวะไขมนใน

เลอดสงชนด Cholesterol, ภาวะไขมนในเลอดสงชนด Triglyceride, ภาวะโภชนาการ (BMI), ภาวะตบอกเสบและภาวะ

ความดนโลหตสงตามล�าดบ ดงนนการตรวจสขภาพประจ�าปจงเปนการเตอนภยดานสขภาพทส�าคญอยางยงของบคลากร

ทจะท�าใหทราบถงภาวะภยสขภาพปจจบน และยงสามารถพยากรณถงภาวะภยสขภาพในอนาคตได บคลากรทเสยงตอการ

เกดโรคตางๆ จงควรปรบเปลยนพฤตกรรมและตดตามการรกษาอยางตอเนอง และกรมวทยาศาสตรการแพทย …..

สถานการณการปนเป อนของสารกล มไดออกซนและสารกล มพซบทมคณสมบตคลายไดออกซนในอาหาร

ในประเทศไทย ไดออกซนประกอบดวยสารกลมไดออกซน ฟวแรนและพซบทมคณสมบตคลายไดออกซนม 419 ตว แตม 29 ตวทม

ความเปนพษ สามารถพบไดในสงแวดลอมไมวาจะเปนอากาศ ดน และน�า มความคงตวสง แหลงก�าเนดของสารกลมไดออกซน

คอ กระบวนการเผาไหมทไมสมบรณ อตสาหกรรมการผลตทมสารคลอรนเปนองคประกอบ มนษยสามารถไดรบสมผสสาร

กลมไดออกซนมากกวารอยละ 90 ไดจากการกนอาหาร สารกลมไดออกซนจดเปนสารทกอใหเกดโรคมะเรงและเปนพษตอระบบ

ตางๆ ของรางกาย คอ ระบบประสาท ระบบภมคมกน ระบบสบพนธ และหากมารดาอยระหวางการตงครรภไดรบสารกลม

ไดออกซนจะสงผลใหเกดความผดปกตตอทารกได วตถประสงคของโครงการ เพอศกษาสถานการณการปนเปอนของสารกลม

ไดออกซนและสารกลมพซบทมคณสมบตคลายไดออกซนในอาหารในประเทศไทย

การตรวจวเคราะหใช U.S. EPA modified Method 1613 โดยสกดตวอยางอาหารสดทบดละเอยดดวยเฮกเซน

จะไดสารละลายสกดประกอบดวยสารกลมไดออกซนทออกมาพรอมกบไขมนและสารรบกวนอนๆ ตอจากนนตองก�าจดไขมน

และสารรบกวนดวย multi-layer silica gel column ตอมาแยกสารกลมไดออกซนและฟวแรนออกจากสารกลมพซบ

ทมคณสมบตคลายไดออกซนดวย activated alumina column ท�าใหสะอาดขนดวย multi-layer silica column

สดทายระเหยตวท�าลายทงไป และละลายสารสกดดวยโนเนนกอนน�าไปวเคราะหปรมาณดวยเครอง High Resolution Gas

Chromatography-High Resolution Mass Spectrometry (HRGC/HRMS) ผลการวเคราะหอาหารสด 44 ตวอยาง ไดแก

ปลาสด 18 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.15 pgTEQ/g ผลตภณฑ, กงสด 10 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.02 pgTEQ/g ผลตภณฑ,

เนอวว 5 ตวอยางตรวจพบเฉลย 1.02 pgTEQ/g ไขมน, เนอหม 5 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.08 pgTEQ/g ไขมน, ตบหมและ

ไก 6 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.37 pgTEQ/g ไขมน และอาหารแปรรป 39 ตวอยาง ไดแก ผลตภณฑจากสตวน�า 24 ตวอยาง

ตรวจพบเฉลย 0.01 pgTEQ/g ผลตภณฑ, ผลตภณฑจากหม 7 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.08 pgTEQ/g ไขมน, ผลตภณฑจาก

วว 3 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.26 pgTEQ/g ไขมน และนมผงส�าหรบทารกและเดก 5 ตวอยางตรวจพบเฉลย 0.03 pgTEQ/g

ไขมน จากผลการส�ารวจนพบวาสารกลมไดออกซนทตรวจพบในอาหารของไทยมปรมาณนอยกวาขอก�าหนดของกลมประเทศ

สหภาพยโรปมาก แสดงวาอาหารไทยมความปลอดภยตอการบรโภค

การประเมนความเสยงดานคณภาพของวคซนปองกนโรคพษสนขบาส�าหรบสตวในพนท17จงหวดภาคเหนอของ

ประเทศไทยระหวางปพ.ศ.2557-2558 โรคพษสนขบา (Rabies) เปนโรคตดตอจากสตวสคน (Zoonosis) ทเปนปญหาตอการสาธารณสขของประเทศไทย

เนองจากมผปวยเสยชวตจากโรคนทกป โรคนเกดจากเชอไวรสโดยมสตวเลยงลกดวยน�านมเปนพาหะน�าโรคเชอผานเขาสรางกาย

ผปวยทางบาดแผลทเกดจากการกดหรอขวน สตวทเปนพาหะทส�าคญ ไดแก สนข และแมว การปองกนโรคสามารถท�าได


77


โดยการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาส�าหรบสตวทมคณภาพใหกบสนข และแมว เปนประจ�าทกป การขนทะเบยนต�ารบยา

วคซนปองกนโรคพษสนขบาส�าหรบสตวในประเทศไทยปจจบนยงไมมการตรวจสอบคณภาพของวคซนทางหองปฏบตการของ

ภาครฐ สถาบนชววตถจงจดท�าโครงการประเมนความเสยงของวคซนในพนทตางๆ ของประเทศ โดยสมเกบตวอยางวคซน

ทมจ�าหนายมาตรวจวเคราะหคณภาพ ในป พ.ศ. 2556 - 2557 ด�าเนนการในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล ส�าหรบป พ.ศ. 2557

- 2558 ด�าเนนการในพนท 17 จงหวดภาคเหนอ โดยสมเกบตวอยางจากปศสตวจงหวด สถานพยาบาลสตว รานขายยาสตว

จงหวดละ 2 ตวอยางตอป จ�านวนรวม 68 ตวอยาง ผลการประเมนความเสยงจะแจงใหหนวยงานควบคมก�ากบวคซนโรคสตว

เชน ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กรมควบคมโรค กรมปศสตว ภาคเครอขายโรคสตวสคน น�าขอมลไปใชในการก�าหนด

กจกรรมควบคมก�ากบทเหมาะสมตอไป

รายงานทางหองปฏบตการตรวจMeaslesIgMในเขตภาคเหนอตอนบนป2555-2556 จากนโยบายของรฐบาลในเรองโครงการก�าจดโรคหดในประเทศไทยตามพนธสญญานานาชาตเพอก�าจดโรคหดใหหมด

ไปจากประเทศไทยภายในป 2563 กระทรวงสาธารณสขไดประกาศเรมโครงการก�าจดโรคหด (ระยะแรก : ป 2554 - 2558)

โดยกรมวทยาศาสตรการแพทยไดสนบสนนนโยบาย ท�าการจดตงหองปฏบตการเครอขายส�าหรบการตรวจยนยนการตดเชอ

ไวรสหด ซงศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม ไดรบการถายทอดเทคโนโลยและเรมด�าเนนการในป 2555 และไดรบ

การรบรองตามมาตรฐาน ISO 15189 : 2007 ป 2556 ผลการตรวจ Measles IgM จากผปวยทสงสยโรคหดในเขตภาคเหนอตอน

บน 5 จงหวด ระหวางป 2555 ถง 2556 รวมทงหมด 209 ราย ดวยน�ายา Enzygnost® Anti-Measles Virus/IgM โดยวธ

ELISA นนพบวามผลบวก Measles IgM จ�านวน 68 ราย (รอยละ 32.5) โดยจ�าแนกอตราการตดเชอรายจงหวดพบวาจงหวด

ล�าปางรอยละ 50.0 แมฮองสอน รอยละ 48.3 เชยงใหม รอยละ 37.1 แพร รอยละ 8.3 และล�าพน รอยละ 6.2 ตามล�าดบ จาก

ขอมลประวตของกลมผปวยโรคหด พบวามอตราสวนเทากนในผปวยชายและหญง ผปวยมอายระหวาง 7 เดอนถง 39 ป และ

พบไดมากสดคอกลมอาย 16 - 25 ปรอยละ 54.4 รองลงมาเปนกลม 5 - 9 ปรอยละ 19.1 กลมอาย 0 - 4 ปรอยละ 13.2

กลมอายมากกวา 25 ปรอยละ 7.4 และกลมอาย 10 - 15 ปรอยละ 5.9 ตามล�าดบ ผปวยมสญชาตไทยรอยละ 83.8 และ

พบผปวยเคยไดรบวคซน รอยละ 20.6 ไมเคยไดรบวคซนรอยละ 30.9 และไมแนใจ/ไมทราบวาเคยไดรบวคซนหรอไมรอยละ

48.5 และเปนผปวยอยในกลมนกเรยน/นกศกษามากทสดรอยละ 41.2 โรคหดเปนโรคทมวคซนปองกนไดแตปจจบนยง

ตรวจพบผปวยอย การไดรบวคซนอาจจะยงไมครอบคลม ซงรายงานทางหองปฏบตการนจงเปนขอมลเพอน�าไปใชสนบสนน

การด�าเนนงานตอไป เพอใหระบบการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรคหดใหไดอยางตอเนองและมประสทธภาพมากยงขน

การเฝาระวงสายพนธไวรสไขหวดใหญและไขหวดนกในคนโรคไขหวดใหญ เกดจากเชอไวรสอนฟลเอนซา (Influenza virus) ซงเชอนจะอยในน�ามก น�าลาย หรอเสมหะของ

ผปวย ตดตอโดยการไอ หรอจาม หรอการสมผสถกมอของเครองใชเปอนเชอโรค ระยะฟกตว 1 - 4 วน เชอไขหวดใหญมอย

3 ชนด ไดแก ชนด เอ, บ และซ ซงแตละชนดยงแบงเปนพนธยอยๆ ไปอกมากมาย ในการเกดโรคแตละครงจะเกดจากพนธยอยๆ

เพยงพนธเดยว ซงผปวยทตดเชอไขหวดใหญจะมภมคมกนตอพนธนน เชอไขหวดใหญบางพนธ อาจผลดเปลยนหมนเวยนกน

ท�าใหเกดการระบาดใหญและมการเรยกชอโรคทระบาดแตละครงตามชอของประเทศทเปนแหลงตนก�าเนด การจ�าแนกชนดของ

เชอขนกบ antigen ซงอยทเปลอก (virus envelope) และแกนกลาง (nucleoprotein) เปลอกของเชอยงม Antigen อกสอง

ชนดคอ Hemagglutinin (H) และ neuraminidase (N) Influenza A virus จะม H antigen อย 15 ชนดคอ H1-H15,

สวน N antigen มอย 9 ชนดคอ N1-N9

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 7 ขอนแกน ไดจดท�าโครงการเฝาระวงสายพนธของไวรสไขหวดใหญและไขหวดนก

ทางหองปฏบตการ เพอเฝาระวงสายพนธของไวรสไขหวดใหญและไขหวดนกในคน ทมการระบาดในเขตพนทในเขตท


78

ผลกา


งาน

จงหวดขอนแกน รอยเอด มหาสารคาม และกาฬสนธ การตรวจวนจฉยใชวธตรวจหาสารพนธกรรมชนด RNA ของเชอไวรส

ไขหวดใหญและไขหวดนก ดวยวธ Real time RT-PCR ซงรายงานผลการตรวจภายใน 24 ชวโมง จากผลการด�าเนนงานโครงการ

ในชวงระหวาง เดอนตลาคม 2556 ถงเดอนกนยายน 2557 ตวอยางทสงตรวจมทงชนด Nasophalyngeal swab, Nasal swab

และ Throat swab ของผปวยทสงสยมการตดเชอไขหวดใหญ รวมทงสน 85 ราย ตรวจพบเชอไขหวดใหญทงหมด 36 ราย

คดเปนรอยละ 43 ซงจ�าแนกตามชนดของสายพนธ ไดแก เชอไขหวดใหญชนด A สายพนธ H1-2009 จ�านวน 24 ราย

(รอยละ 67) ไขหวดใหญชนด A สายพนธ H3 จ�านวน 5 ราย (รอยละ 14) ไขหวดใหญชนด B จ�านวน 7 ราย (รอยละ 19)

ดงรปท 2 นอกจากนยงไดท�าการเฝาระวงการดอยา Oseltamivir ของไวรสไขหวดใหญ โดยการสมตวอยางทมผลบวกเชอ

ไขหวดใหญชนด A สายพนธ H1-2009 จ�านวน 6 ราย และไขหวดใหญชนด A สายพนธ H3 จ�านวน 2 ราย สงตรวจ

ณ สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย ผลการตรวจไมพบการดอตอยา Oseltamivir ในกลมตวอยาง

ดงกลาว ซงจากขอมลการเฝาระวงขางตน แสดงใหเหนไดวายงคงมการระบาดของไขหวดใหญชนด A สายพนธ H1-2009 เชน

เดยวกบปทผานมา อยางไรกตามการเฝาระวงการเปลยนแปลงสายพนธของเชอไวรสดงกลาวมความจ�าเปนอยางยง เพอเปน

ประโยชนตอการก�าหนดแนวทางการปองกนการแพรระบาดของเชอ และรวมทงการผลตวคซนดวย

สถานการณโรคหดในจงหวดชมพรสราษฎรธานและพงงาโรคหด (Measles) เปนโรคไขออกผน ทพบบอยในเดก เกดจากเชอไวรสหด นบวาเปนโรคทมความส�าคญมาก

โรคหนง เพราะอาจมโรคแทรกซอนท�าใหถงเสยชวตได โครงการก�าจดโรคหดในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงมไทยเปนหนง

ใน 11 ประเทศสมาชก ไดมขอตกลงในการประชมสมชชาองคการอนามยโลกครงท 63 เมอป พ.ศ. 2553 ตงเปาหมายการก�าจด

โรคหดใหหมดจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตภายในป พ.ศ. 2563 จงท�าวจยเพอศกษาสถานการณของโรคหดในจงหวด

ชมพร สราษฎรธาน และพงงา โดยใชตวอยางซรมผปวยจากโรงพยาบาลในจงหวดชมพร สราษฎรธาน และพงงา ทสงตรวจ

ทศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน จ�านวน 137 ตวอยาง โดยจ�าแนกเปนจงหวดชมพร สราษฎรธาน และพงงา

จ�านวน 46, 73 และ 18 ตวอยาง ตามล�าดบ ตรวจหาแอนตบอดชนด IgM ซงบงชภาวะการตดเชอ (recent infection) โดยวธ

ทางน�าเหลองวทยา ดวยเทคนค ELISA ระหวางป พ.ศ. 2554 - 2557 โดยน�ามาวเคราะหขอมลทางสถตเปนอตรารอยละราย

จงหวด พบผลบวกตอการตรวจหาแอนตบอดชนด IgM ตอไวรสหด จ�านวน 79 ตวอยาง คดเปนรอยละ 57.66 และเมอน�าขอมล

ทไดมาแยกเปนรายจงหวดพบวา จงหวดชมพร พบผลบวก จ�านวน 25 ตวอยาง คดเปนรอยละ 18.25 จงหวดสราษฎรธาน

พบผลบวก จ�านวน 39 ตวอยาง คดเปนรอยละ 28.47 และจงหวดพงงา พบผลบวก จ�านวน 15 ตวอยาง คดเปนรอยละ 10.94

แสดงใหเหนวายงคงพบผปวยโรคหดในจงหวดชมพร สราษฎรธาน และพงงา หากสามารถชชดกลมอายทมความเสยงตอ

การเกดโรค จะชวยใหการบรการวคซนในกลมเสยงครอบคลมมากขน สถานการณททราบเปนขอมลพนฐาน เพอใชในการวางแผน

ทางระบาดวทยาตอไป

การตรวจการตดเชอวณโรคในกลมบคลากรทางการแพทยเพอการศกษาการปองกนการแพรตดตอของวณโรค ในโรงพยาบาล(โครงการความรวมมอกบUSCDC)

การตรวจหาผตดเชอวณโรคทไมแสดงอาการ (latent tuberculosis) เพอศกษาการควบคมการตดเชอวณโรค เปน

สวนหนงของการชดโครงการวจย “การประเมนชดกจกรรมเพอประสทธภาพการควบคมการแพรการตดเชอวณโรคของ

สถานพยาบาลในประเทศเวยดนามและไทย” ซงมวตถประสงค เพอประเมนประสทธภาพของการปรบปรงระบบการควบคม

การตดเชอวณโรคในสถานบรการสาธารณสข ท�าการศกษาแบบควบคมเปรยบเทยบระหวางกลมทดลองทมกจกรรมใหมของ

การควบคมการแพรตดเชอวณโรค และกลมควบคมทมการปฏบตในปจจบนของโรงพยาบาล กจกรรมทใชในการควบคม

การแพรตดตอเชอวณโรค เลอกกลมบคลากรทางการแพทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข แบงกลม

ทดลองเปนกลมทไดรบกจกรรมการควบคมการแพรตดตอเชอและกลมควบคม ผถกวจยจะไดรบการตรวจการตดเชอวณโรค


79


โดยการทางหองปฏบตการ ดวยวธการตรวจระดบสารอนเตอรเฟอรอนแกมมา (interferon gamma release assay, IGRA)

ไดขอมลพนฐานของบคลากรในโรงพยาบาลทเปนผ ตดเชอวณโรคซงยงไมแสดงอาการ ท�าการตรวจตดตามระดบสาร

อนเตอรเฟอรอนแกมมารายป ผลการศกษาการตรวจการตดเชอวณโรค ท�าใหทราบอตราการตดเชอวณโรคในบคลากร

ทางการแพทย และเปนตวบงชมาตรการการควบคมการแพรตดเชอวณโรคในโรงพยาบาลนน ทราบผลของการใชกจกรรมการ

ควบคมการแพรตดตอเชอวณโรค รวมถงผลการไดรบการฝกอบรมมาตรฐานของการปฏบตงานเพอการลดการแพรเชอ โดย

การเปรยบเทยบอตราการตดเชอใหมในกลมควบคมและกลมทดลอง ด�าเนนการศกษาในโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข

10 แหง โรงพยาบาลทเขารวมโครงการไดรบการตรวจประเมนการปฏบตตามมาตรการการควบคมการแพรตดเชอวณโรค 2 ป

บคลากรทางการแพทยของโรงพยาบาลไดรบการตรวจการตดเชอวณโรคโดยตรวจระดบสารอนเตอรเฟอรอน จ�านวนทงสน

4,130 ผตดเชอทราบการเปนวณโรคแฝง (Latent tuberculosis) และผตดเชอรายใหมอยระหวางตรวจตดตาม

การประเมนความเสยงสขภาพจากการไดรบรงสของบคลากรดานรงสการประเมนความเสยงสขภาพของบคลากรดานรงส เปนพนฐานของการปองกนอนตรายจากรงส เพอเฝาระวงบคลากร

ใหรบรงสไดไมเกนขอก�าหนด โดยหองปฏบตการรงสบคคล ส�านกรงสและเครองมอแพทย ใหบรการตรวจวเคราะหปรมาณรงส

ทวล�าตว มอ เทา ผวหนง และเลนสตา ของบคลากรทปฏบตงานเกยวของกบตนก�าเนดรงสเอกซ แกมมา บตา นวตรอน

และรงสพนหลงในสถานทปฏบตงาน และน�าปรมาณรงสสะสมของบคลากรเหลานมาวเคราะหหาคาอตราเสยงการเปนโรคมะเรง

และหามาตรการลดความเสยงทเหมาะสม การตดสนความเสยงจะใชขอก�าหนดของ ICRP-103 โดยประเมนอตราเสยงการเกด

โรคมะเรงตอจ�านวนบคลากร 1 แสนคน เมอคา risk coefficients ทล�าตวเทากบรอยละ 5.5 ตอปรมาณรงส 1 ซเวรต หรอ

มอตราเสยงการเกดโรคมะเรง 5.5 คนตอบคลากร 1 แสนคน เมอไดรบรงส 1 มลลซเวรต พบวาอตราเสยงการเกดโรคมะเรง

ของการไดรบรงสตอบคลากร 1 แสนคน สงสดไดแกกลมงานทดสอบโดยไมท�าลาย NDT มอตราเสยง 12 คนตอบคลากร

1 แสนคน มคาปรมาณรงสเฉลยสงสดท 2.225 มลลซเวรต เนองจากตองท�างานอยใกลกบตนก�าเนดรงส และไมสามารถ

ใชอปกรณก�าบงรงสไดแกฉากก�าบงรงส และเสอตะกวไดครบถวน จ�าเปนตองอบรมใหความรและตรวจตราการปฏบตงานให

ถกตองอยเสมอ รองลงมาคอกลมผใชเครองเอกซเรยฟลออโรสโคป ทมอตราเสยง 10 คน สามารถลดปรมาณรงสทไดรบลงได

หากใชอปกรณก�าบงรงสทเหมาะสมไดแก ชดเสอชดตะกวแบบ 2 ทอนเพอกระจายน�าหนก และมสมมลตะกว 0.25 มม.

โดยดานหนาเมอทบซอนกน 2 ชนควรหนา 0.5 มม. และดานหลงหนา 0.25 มม. มอปกรณไทรอยดชลด และแวนตากนรงส

ทกครงทปฏบตงาน อกทงควรตดแผนวดรงสบคคลชนดโอเอสแอลอยางนอย 2 ต�าแหนง ทภายนอกไทรอยดชลดและภายใตเสอ

ตะกว แทนการเลอกตดเพยง 1 ต�าแหนงทภายในหรอภายนอกเสอตะกว เนองจากแผนวดรงสเพยง 1 ต�าแหนงท�าใหการประเมน

คาปรมาณรงส Hp (10) ไมถกตองตามขอก�าหนดของ NCRP report No. 122 ส�าหรบกลมงานเวชศาสตรนวเคลยร และกลม

ผใชเครองเอกซเรยทวไป มอตราเสยงระดบกลาง ควรมการวดคาปรมาณรงสบคคลอยางนอย 3 เดอนครง ใหใชแผนวดรงส

ตดทล�าตวอยางนอย 1 ต�าแหนง และเพมเตมทขอนว ขอมอตามความเหมาะสม ส�าหรบกลมอตสาหกรรมทวไปและกลมงาน

ศกษาวจยมอตราเสยงนอยทสด คาปรมาณรงสเฉลยเฉพาะกลมไมสงมากนก หากปฏบตงานถกตองตามขอก�าหนดความปลอดภย

อาจไมมการสงผลใหเปนโรคมะเรงจากการปฏบตงานรวมกบรงส

การประเมนชดตรวจส�าเรจรปส�าหรบตรวจชนดของไวรสเดงกดวยวธRealTimeRT-PCRโรคไขเดงกและโรคไขเลอดออกเดงก เปนโรคส�าคญในประเทศไทย ประเทศเพอนบาน รวมถงประเทศเขตรอนอนๆ

อาการทเกดจากการตดเชอไวรสเดงกมความคลายคลงกบอาการของโรคเขตรอนอนหลายชนด ท�าใหบางครงอาจวนจฉยผดได

การตรวจทางหองปฏบตการจงมประโยชนในการยนยนการตดเชอไวรสเดงก หนงในวธการทรวดเรวและแมนย�าทสดคอ

การตรวจดวยวธ Real Time RT-PCR ซงมชดตรวจส�าเรจรปวางจ�าหนายหลากหลายชด ผวจยไดประเมนชดตรวจส�าเรจรป


80

ผลกา


งาน

ส�าหรบตรวจชนดของไวรสเดงกดวยวธ Real Time RT-PCR 2 ชด ไดแก abTESTM DEN5 qPCR II Kit (AITbiotech, Singapore)

และ FTD Dengue differentiation (Fast-track Diagnostics, Luxembourg) ทดสอบกบอารเอนเอจากตวอยางทางคลนก

จ�านวน 77 ตวอยาง ซงเหลอจากงานตรวจวเคราะห และอารเอนเอจากตวอยางประเมนคณภาพโดยองคกรภายนอก (QCMD,

Scotland) จ�านวน 11 ตวอยาง ตวอยางทางคลนกทงหมดถกตรวจยนยนการตดเชอไวรสเดงกดวยวธ nested

RT-PCR และ ELISA หรอการแยกเชอไวรส ผลวจยพบวาความไวของชดตรวจ abTESTM DEN5 qPCR II Kit และ FTD

Dengue differentiation คอ รอยละ 98.5 และรอยละ 60.0 ตามล�าดบ โดยท FTD Dengue differentiation ใหผลลบ

ในการตรวจตวอยางทางคลนกทมเชอไวรสเดงกซโรทยป 2 ทง 15 ตวอยาง แตใหผลบวกกบซโรทยป 2 จากตวอยางประเมน

คณภาพโดยองคกรภายนอก ทง 2 ตวอยาง ความจ�าเพาะของชดตรวจทงสองคอ รอยละ 100 สรปไดวาชดตรวจ abTESTM

DEN5 qPCR II Kit มประสทธภาพมากกวาในการตรวจตวอยางทางคลนกจากประเทศไทย ปญหากบเชอไวรสเดงกซโรทยป 2

ของชดตรวจ FTD Dengue differentiation เปนไปไดวาอาจเกดจาก primer และ probe ส�าหรบตรวจซโรทยป 2

มความไมเขากนกบตวอยางทางคลนกของประเทศไทย

ความสอดคลอง ของผลการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ในเดกทคลอดจากแมทตดเชอดวยวธ DNA-PCR

จากสงสงตรวจชนดหลอดเลอดและชนดหยดบนกระดาษซบเลอดระหวางพ.ศ.2555-2557ประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสขไดประกาศนโยบายการด�าเนนงานปองกนการถายทอดเชอเอชไอวจากแมสลก

(PMTCT) พ.ศ. 2554 ก�าหนดใหเดกทคลอดจากแมทตดเชอทกคนตองไดรบการตรวจเลอดหาเชอเอชไอวดวยวธ PCR

เดก 1 คน สงตรวจได 2 ครง ครงแรกเมอเดกอาย 1 - 2 เดอน ตรวจครงทสองเมออาย 4 - 6 เดอน เพอยนยนผล ศนยวจย

ทางคลนก ไดเพมบรการตรวจ HIV-PCR ในเดก โดยใหสงตวอยางชนดหยดบนกระดาษซบเลอด (Dry Blood Spot; DBS)

ตงแตป 2555 ถงปจจบน เพอความสะดวกและความครอบคลมการตรวจเลอดเอชไอวในเดก ดงนนเพอใหเกดความเชอมน

ในผลการตรวจวเคราะห จงไดประเมนความสอดคลองทงผลบวกและผลลบจากการตรวจ HIV-PCR ในเดกคนเดยวกนทสงตรวจ

ครบ 2 ครง ทงสองชนดตวอยาง เพอประเมนความสอดคลองของผลการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ในเดกทคลอดจากแมทตด

เชอดวยวธ DNA-PCR จากตวอยางครงท 1 และครงท 2 ของสงสงตรวจชนดหลอดเลอด (Whole blood; WB) และชนดกระดาษ

ซบเลอด เพอใชสรปสถานการณตดเชอเอชไอวของเดกไดภายในการสงตวอยางครบสองครง การศกษาครงนเปนการวจยยอน

หลงโดยใชขอมลผลการตรวจการตดเชอ HIV-PCR ในเดก ของศนยวจยทางคลนก สถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทย

กรมวทยาศาสตรการแพทย ระหวางป พ.ศ. 2555 - 57 จ�านวน 1775 คน สงตรวจครบสองครง จ�านวน 1,448 คน (รอยละ

81.6) แบงเปนชนดกระดาษซบเลอด 441 คน และเปนตวอยางจากหลอดเลอด 980 คน ตวอยางทงสองชนดสกดเปนดเอนเอ

และน�ามาตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ดวยวธ DNA-PCR (LTR primer) วเคราะหขอมลทางสถตโดยใชการทดสอบไควสแควร

ผลการศกษาจากทงหมด 1,448 คน พบผลบวกตรง 21 คน ผลลบตรง 1,416 คน ความสอดคลองของผลตรวจ HIV-PCR ระหวาง

ครงท 1 และครงท 2 เปนรอยละ 99.2 ในแตละชนดสงสงตรวจ ตวอยางจากหลอดเลอดและกระดาษซบเลอดใหผลสอดคลอง

977/980 คน (รอยละ 99.7) และ 433/441 คน (รอยละ 98.2) ตามล�าดบ (χ2 = 9.004, p = 0.003) พบผลไมสอดคลอง

11 คน โดยพบจากหลอดเลอด 3 คน และกระดาษซบเลอด 8 คน โดยความสอดคลองของผลการตรวจ HIV-PCR ระหวางครง

ท 1 และครงท 2 ทงชนดหลอดเลอดและกระดาษซบเลอดใหผลรอยละ 99.2 ท�าใหมความเชอมนหรอสามารถสรปสถานณการ

ตดเชอเอชไอวในเดกทงผลบวกและผลลบไดจากผลการตรวจ HIV-PCR ทสงตรวจครบสองครง ส�าหรบตวอยางชนดกระดาษซบ

เลอดมขอดคอ มความสะดวกในการเจาะเกบและน�าสงไดทางไปรษณย ไมมคาใชจายชวยเพมครอบคลมและการเขาถงบรการ

ในอนาคตศนยวจยทางคลนกมแผนพฒนาการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ดวยวธ Real Time PCR เพอเพมประสทธภาพและ

รองรบสงสงตรวจชนด DBS ทมแนวโนมเพมสงขน


81


คาปรมาณรงสกระเจงระหวางเครองเอกซเรยฟนแบบตดตงถาวรกบแบบพกพาเครองเอกซเรยฟนแบบพกพาไดมการน�ามาใชอยางแพรหลาย ซงผปฏบตงานมโอกาสไดรบรงสสงกวาการใช

เครองเอกซเรยแบบตดตงถาวร เนองจากอยใกลกบแหลงก�าเนดรงสและยงไมมขอก�าหนดสถานทส�าหรบการน�าเครองเอกซเรย

ฟนแบบพกพาไปใชงานโดยเฉพาะ ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน ไดศกษาเปรยบเทยบคาปรมาณรงสกระเจง

ระหวางเครองเอกซเรยฟนแบบตดตงถาวรกบแบบพกพา และหาวธการลดปรมาณรงสกระเจงจากเครองเอกซเรยฟนแบบ

พกพา โดยเกบขอมลจากเครองเอกซเรยฟนแบบตดตงถาวร จ�านวน 7 เครอง กบเครองเอกซเรยฟนแบบพกพา จ�านวน 2 เครอง

ในพนทรบผดชอบของศนยวทยาศาสตรการแพทยท 11 สราษฎรธาน โดยฉายรงสผานหนจ�าลองศรษะ (Head phantom)

และวดปรมาณรงสกระเจงดวยเครองวดรงสทตยภม ทระยะหาง 1 เมตรจากหนจ�าลอง ในต�าแหนงมม 0, 45, 90 และ

135 องศา จากหลอดเอกซเรย ผลการด�าเนนการ คาปรมาณรงสกระเจงเฉลยของเครองเอกซเรยฟนแบบตดตงกบถาวร

มคานอยกวาเครองเอกซเรยฟนแบบพกพา คดเปนรอยละ 72.5, 50.6, 54.3 และ 39.7 ในแตละต�าแหนงตามล�าดบ คาปรมาณ

รงสกระเจงของเครองเอกซเรยฟนแบบพกพาทมเครองจ�ากดล�ารงสความยาว 22 เซนตเมตร มคาลดลงเมอเทยบกบเครองจ�ากด

ล�ารงสความยาว 12 เซนตเมตร คดเปนรอยละ 76.7, 78.5, 74.1 และ 48.6 ในแตละต�าแหนงตามล�าดบ คาปรมาณรงสกระเจง

ของเครองเอกซเรยแบบพกพาเมอจดระยะจากจดก�าเนดรงสถงผวของหนจ�าลองศรษะทระยะ 12 เซนตเมตร มคานอยกวา

ทระยะ 22 เซนตเมตร คดเปนรอยละ 1.2, 12.7, 18.3 และ 26.7 ในแตละต�าแหนงตามล�าดบ จากผลการด�าเนนการ เหนไดวา

คาปรมาณรงสกระเจงของเครองเอกซเรยฟนแบบตดตงถาวรมคานอยกวาแบบพกพา การเลอกใชงานเครองเอกซเรยฟนแบบ

พกพาควรพจารณาถงโอกาสการไดรบรงสทเพมขนของผปฏบตงาน ตองมวสดก�าบงรงสทเหมาะสมเพยงพอ ถงแมวาการจด

ระยะเครองเอกซเรยฟนแบบพกพาใหใกลกบผปวยจะชวยลดปรมาณรงสกระเจง แตจะท�าใหคณภาพของภาพเอกซเรยลดลง

จงควรเลอกใชเครองเอกซเรยฟนทมเครองจ�ากดล�ารงสความยาวไมนอยกวา 18 เซนตเมตร เพอชวยลดปรมาณรงสกระเจง

ทผปฏบตงานจะไดรบ

โครงการพฒนาผลตภณฑOTOPประเภทอาหารและเครองดมป2557(ศวก.ท2พษณโลก)กรมวทยาศาสตรการแพทยไดมนโยบายในการพฒนาผลตภณฑ OTOP ตอเนองจากป 2556 โดยใหส�านกคณภาพ

และความปลอดภยอาหารและศนยวทยาศาสตรการแพทย 14 แหงทวประเทศ บรณาการกบหนวยงานในพนทเพอชวยกนพฒนา

ผลตภณฑ OTOP กลมอาหารและเครองดมใหมคณภาพไดมาตรฐาน เปนการยกระดบคณภาพและเพมโอกาสในการแขงขน

ทางการตลาดใหแกผลตภณฑและรองรบเขตเศรษฐกจอาเซยนตอไปนน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 2 พษณโลก ไดก�าหนด

เปาหมายในการพฒนาผลตภณฑ OTOP กลมอาหารและเครองดมจ�านวน 10 ผลตภณฑ จากผผลต 10 กลม เปนกจกรรม

บรณาการรวมกบส�านกงานสาธารณสขจงหวดในเขตพนทและพฒนาชมชนอ�าเภอ ในเรองการตรวจวเคราะหคณภาพผลตภณฑ

เพอสนบสนนใหกลมทมผลการตรวจไดมาตรฐาน และหากผลตภณฑใดมผลการตรวจตกมาตรฐาน ศนยฯ จะลงพนทใหค�าแนะน�า

และเกบตวอยางตรวจรอบท 2 ซ�า

ผลการด�าเนนงาน มกลมผผลตเขารวมโครงการ 22 กลม 16 ผลตภณฑ 22 ตวอยาง ไดแก ขาวเกรยบ (ดบ) ไขเคม

ขาวหอมมะลแดง น�าตาลสด มะขามอบแหงแกะเมลด ขาวเกรยบสมนไพร แยมมะขาม น�าพรกปลารา กระยาสารท ครองแครง

น�าพรกตาแดง กลวยตาก กลวยมวน กลวยสกทอด กลวยกวน น�าพรกแกง ตรวจวเคราะหรายการทางเคมและจลชววทยา

8 รายการ ไดแก วอเตอรแอกทวต วตถกนเสย (กรดซอรบก กรดเบนโซอก) จ�านวนจลนทรย ยสต/รา โคลฟอรม

E. coli S. aureus และ Salmonella ผลการตรวจวเคราะหรอบแรก มตวอยางตกมาตรฐาน 3 ตวอยาง คอ ขาวเกรยบ (ดบ)

และขาวหอมมะลแดง โดยตรวจพบเชอ Salmonella และตวอยางน�าพรกปลาราตรวจพบจ�านวนยสตและเชอราเกนเกณฑ

จงไดลงพนทใหค�าแนะน�าในการแกไขและวเคราะหหาสาเหตการปนเปอนเชอจลนทรย จากนนเกบตวอยางตรวจวเคราะหซ�า

รอบท 2 ผลปรากฏวาผานทง 3 ตวอยาง กลมผผลตท เขารวมโครงการสามารถน�ารายงานผลการตรวจวเคราะหไปประกอบการ


82

ผลกา


งาน

ขอขนทะเบยน อย.ได เพอใหผลตภณฑ OTOP ประเภทอาหารและเครองดมมคณภาพไดมาตรฐาน สามารถแขงขนในตลาด

สากลได จ�าเปนตองใหความรค�าแนะน�าแกผผลตอยางตอเนอง พรอมทงมการสมตวอยางตรวจวเคราะหเปนระยะๆ หากผลการ

ตรวจตกมาตรฐาน ควรมการฝกหดใหผผลตสามารถวเคราะหหาสาเหตและหาจดเสยงในกระบวนการผลตไดดวยตนเอง เพอให

สามารถท�าการปรบปรงแกไข จนกระทงผลตภณฑมผลการตรวจไดมาตรฐานอยางตอเนอง

การพฒนาคณภาพผลตภณฑชมชน (OTOP) ทางดานผลตภณฑสขภาพสมาตรฐานและวทยาศาสตรการแพทย สชมชน

จงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมย และสรนทร เปนจงหวดในภาคอสานตอนลางทมผลตภณฑการแปรรปอาหาร

ตางๆ ตามโครงการหนงต�าบลหนงผลตภณฑ (OTOP) เชน กงจอม น�าพรกส�าเรจรป หมโคราช เปนตน อยางไรกตามยง

ประสบปญหาในดานมาตรฐานคณภาพและความปลอดภย เนองจากกรรมวธการผลตยงอาศยภมปญญาในทองถน ทอาจ

ขาดทกษะในการควบคมการผลตใหสะอาดปลอดภย ขาดความรความเขาใจเกยวกบหลกเกณฑวธการผลตทด เพอเปนการ

คมครองผบรโภค ประเมนความเสยง ชบงอนตรายหรอจดวกฤตในกระบวนการผลต และปรบปรงพฒนาคณภาพผลตภณฑ

ชมชนใหมคณภาพมาตรฐาน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 9 นครราชสมา กรมวทยาศาสตรการแพทย จงไดจดท�า “โครงการ

พฒนาผลตภณฑชมชนทางดานผลตภณฑ (OTOP)” ขน เพอเปนการคมครองผบรโภค ประเมนความเสยง ชบงอนตรายหรอ

จดวกฤตในกระบวนการผลต และปรบปรงพฒนาคณภาพผลตภณฑชมชนใหมคณภาพมาตรฐาน โดยทดลองการหมกกงจอม

เพอลดเชอกอโรคในอาหาร พบวาการลวกกงทอณหภม 70 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท สามารถลดเชอ Clostrium perfringens

ไดมากกวา เมอเทยบกบการไมไดลวก สวนกงจอมทหมก 4 วนขนไป จะมความเปนกรด (pH) ประมาณ 5.5 ท�าใหไมพบ

การเจรญของเชอ E.coli ทงนไดตรวจเยยมสถานทผลตกงจอม อ�าเภอประโคนชย (กงจอมแมพะเยาว) รวมกบเจาหนาท

สาธารณสขจงหวดนครราชสมา เจาหนาทสาธารณสขจงหวดบรรมย โรงพยาบาลประโคนชย และเจาหนาทจากสถาบน

วทยาศาสตรการอาหาร เพอใหค�าแนะน�าในการปรบปรงสถานทผลตเพอเปนตนแบบของการผลตทด เพอใหผลตภณฑชมชน

มคณภาพมาตรฐานตอไป นอกจากนไดเกบตวอยางเพมเตมเพอตรวจวเคราะหไดแก น�าพรก วตถดบ ของจงหวดสรนทร ผลตภณฑ

หมพมาย น�าปรงหม และขาวเกรยบสมนไพรของจงหวดนครราชสมา แลวน�าผลทไดไปปรบปรงวธการผลต และไดท�าการถายทอด

ความร เรองความปลอดภยในการผลตอาหารแปรรปจากเนอสตวใหไดมาตรฐาน อย./มผช. ณ โรงแรมชยภม ปารค จงหวด

ชยภม เมอวนท 26 มถนายน 2557 โดยมผเขารบการอบรมจ�านวน 30 คน

การพฒนาตลาดคาสงผกสด-ผลไมสดและMegastoreตามทกรมวทยาศาสตรการแพทย ไดมนโยบายเรงรดการด�าเนนการดานอาหารปลอดภย ในสวนตลาดกลางคาสง

ผกสด - ผลไมสด จ�านวน 28 ตลาด ตงแตป 2555 เปนตนมา เพอสงเสรมและดแลสขภาพอนามยของประชาชนใหไดบรโภค

ผกสด - ผลไมสดทปลอดภย และเพอเปนการสรางความมนคงทางอาหารของประเทศใหมความพรอมตอการกาวเขาสประชาคม

อาเซยน ในสวนของศนยวทยาศาสตรการแพทยท 2 พษณโลก ไดรบมอบหมาย 3 ตลาด คอ ตลาดไทยเจรญ

จงหวดพษณโลก ตลาดเทศบาล 3 และตลาดพาเจรญ จงหวดตาก โดยตลาดไทยเจรญไดมทมหองปฏบตการชวคราวส�าหรบ

ตรวจเฝาระวงยาฆาแมลงตกคางในผลไมทจ�าหนายแลว (ป 2556) สวนตลาดเทศบาล 3 และตลาดพาเจรญ จะด�าเนนการรวม

กบส�านกงานสาธารณสขจงหวดตาก ในป 2557 เนองจากการพฒนาตลาดคาสงผกสด - ผลไมสด ใหมระบบเฝาระวงในการ

ตรวจสอบยาฆาแมลงตกคาง ตองมความรวมมอจากหลายภาคสวน ตองใชเวลาและงบประมาณในการปรบปรงเรองสถานท และ

ตองท�าความเขาใจกบผประกอบการคาในตลาด ดงนนในปน กรมวทยาศาสตรการแพทยจงไดก�าหนดกจกรรมในการพฒนา

2 เรอง คอ การตรวจเฝาระวงการปนเปอนยาฆาแมลงและเชอกอโรค 2 ชนด (E.coil และ Salmonella) ในผกสด - ผลไมสด

ทจ�าหนายในตลาดคาสงเปาหมายและ Megastore ในเขตรบผดชอบของแตละพนท ก�าหนด 2 ครง ครงละ 60 ตวอยาง

และการอบรมใหความรเรองยาฆาแมลงตกคางในผกสด - ผลไมสด ก�าหนดเปาหมายศนยฯ ละ 150 คน ผลการด�าเนนงานดงน


83


1. การตรวจเฝาระวงยาฆาแมลงตกคางและการปนเปอนเชอกอโรค

ด�าเนนการรอบแรกตนเดอนเมษายน รอบท 2 ปลายเดอนกรกฎาคม โดยสมซอตวอยางผกสด - ผลไมสด จาก

ตลาดไทยเจรญ ตลาดเทศบาล 3 ตลาดพาเจรญ ตลาดมเซอ และ Mega store ในจงหวดพษณโลก และตาก จ�านวน 133

ตวอยาง ตรวจพบยาฆาแมลงตกคาง 3 ตวอยาง (ใบบวบกและสะระแหน) พบเชอ E.coli 37 ตวอยาง Salmonella 16 ตวอยาง

ในผกสด (ผกกาดหอม ผกชฝรง สะระแหน โหระพา ใบบวบก และผกช)

2. การอบรมใหความรเรองยาฆาแมลงตกคางในผกสด-ผลไมสด

บรณาการกจกรรมกบส�านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) พษณโลก โดยจดเวทแลกเปลยน เรยนรและขบเคลอน

อาหารปลอดภยจงหวดพษณโลก (ดานยาฆาแมลง/น�ามนทอดซ�า) ในวนท 5 สงหาคม 2557 กจกรรมในงานประกอบดวยการ

น�าเสนอผลงานจากหนวยงาน - ชมชนทมการจดการอาหารปลอดภยดเดน และตลาดไทยเจรญ การจดบธนทรรศการ

(ตนน�า กลางน�า ปลายน�า) จากหนวยงาน ชมชน ผประกอบการ และชมรมรานอาหารของจงหวด จ�านวน 11 บธ และรวมกบ

ส�านกงานสาธารณสขจงหวดตาก จดอบรมความรเรองยาฆาแมลงตกคางและการตรวจยาฆาแมลงตกคางในผก - ผลไมดวย

ชดทดสอบ ใหแกผประกอบการจากตลาดเทศบาล 3 ตลาดพาเจรญ และตลาดมเซอ จ�านวน 260 คน ในวนท 8 - 10 กนยายน 2557

การจดเวทแลกเปลยนเรยนรฯ เปนเวทของการให - การถายทอดความร - ปลกกระแสการบรโภคทปลอดภย

ใหแกประชาชน/หนวยงาน/ชมชน เพอใหเกดมขนในทกๆ พนท ซงในป 2558 จงหวดจะไดมการบรณาการตอไป

โครงการพฒนาตลาดกลางคาสงผกสด/ผลไมสดและMegastoreเพอผบรโภคปลอดภยปงบประมาณ2557ตลาดกลางคาสง มบทบาทอยางมากในการกระจายสนคาสผ บรโภคทวประเทศและยงสามารถควบคมสนคา

ทงในเรองราคาและคณภาพไดโดยเฉพาะผกสดและผลไมสด และจากนโยบายของกรมวทยาศาสตรการแพทย ในการด�าเนน

งานคมครองผบรโภคดานอาหารปลอดภย ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 3 นครสวรรค โดยความรวมมอของส�านกงานสาธารณสข

จงหวด และผประกอบการตลาดกลางคาสง และ Mega store ไดรวมกนจดท�าโครงการ “พฒนาตลาดกลางคาสงผกสด/

ผลไมสด และ Mega store เพอผบรโภคปลอดภย ปงบประมาณ 2557” ขน เพอสงเสรมความรเรองสารเคมก�าจดแมลงตกคาง

ในผกสด/ผลไมสด และสารปนเปอนในอาหารสด 4 ชนด ไดแก บอแรกซ ฟอรมาลน สารกนรา และสารฟอกขาว รวมถงการ

พฒนาระบบการตรวจสอบสารพษในผกสด/ผลไมสด เพอเตรยมความพรอมในการขอรบรองระบบตรวจสอบสารพษตกคาง

ในผกสด/ผลไมสด ใหแกผประกอบการคาตลาดกลางคาสงและ Mega store

ผลการด�าเนนงานไดจดกจกรรมอบรมถายทอดความร รวมถงการทดสอบสารพษตกคางในผกสด/ผลไม และ

สารปนเปอนในอาหารสด 4 ชนด จ�านวน 1 ครง/แหง มผเขารบการอบรม 199 คน ผลการสมเกบตวอยางผกสดจ�านวน

10 ชนด ตวอยางทนยมรบประทานดบ ไดแก ผกกาดหอม ผกช ใบสะระแหน ใบโหระพา ใบบวบก ผกชฝรง กะหล�าปล ตนหอม

แตงกวา และผกพนเมอง จากตลาดคาสง และ Mega store รวม 7 แหง มาตรวจวเคราะหเฝาระวงสารเคมตกคางและจลนทรย

ตงแตเดอนมนาคม ถงกรกฎาคม 2557 รวม 105 ตวอยาง ผลการตรวจ พบมการปนเปอนจลนทรยไมเปนไปตามเกณฑ

รวม 25 ตวอยาง (รอยละ 23.8) โดยพบเชอ Salmonella spp. 16 ตวอยาง และ E. coli 12 ตวอยาง ส�าหรบสารเคมตกคาง

ยาฆาแมลง ตรวจไมพบในทกตวอยาง นอกจากนยงไดสนบสนนผประกอบการคาตลาดกลางคาสง ในการพฒนาระบบ

การตรวจสอบสารพษในผกสด/ผลไมสดในตลาด อาท การจดเตรยมสถานทหองปฏบตการตรวจสอบสารเคมก�าจดแมลงตกคาง

ในผกสด/ผลไมสด ฝกอบรมเรองการใชชดทดสอบหาสารปนเปอนยาฆาแมลงแกเจาหนาทของตลาด ซงในป 2557 ตลาด

ศนยการคาก�าแพงเพชร จงหวดก�าแพงเพชร มความพรอมในการด�าเนนการจดตงหองปฏบตการเพอตรวจสอบเฝาระวงสารเคม

ตกคางยาฆาแมลงและสารปนเปอนในอาหาร และไดจดกจกรรมเปดตวหองปฏบตการ เมอวนท 21 สงหาคม 2557 โดยม

รองอธบดฯ นางจรภรณ บณยวงศวโรจน พาทมผสอขาวกรมฯ และทองถนเขาเยยมชมการด�าเนนงานดวย คาดวาจะสามารถ

รบการตรวจรบรองหองปฏบตการไดในป 2558 จากขางตนพบขอมลทนาสนใจคอ ผลการตรวจผกสด/ผลไมสด พบเชอจลนทรย


84

ผลกา


งาน

มากถงรอยละ 23.8 ในขณะทไมพบการปนเปอนของสารเคมยาฆาแมลงในทกตวอยาง ขอมลนเปนประโยชนอยางยงในการน�า

ไปสการพจารณาแนวทางการปองกนและลดความเสยงจากการบรโภคผกสด/ผลไมสด ซงเบองตนเหนไดชดวาควรสงเสรมเรอง

การลางผกสด/ผลไมสดกอนการบรโภค และวธการลางทถกตอง ซงมความส�าคญอยางยงในการลดความเสยง ดงกลาว

โครงการพฒนาตลาดกลางคาสงผกสด/ผลไมสดและMegastoreเพอผบรโภคปลอดภยในเครอขายบรการท5ตลาดกลางคาสงมความส�าคญอยางมากในการกระจายสนคาสผบรโภคทวประเทศและยงสามารถควบคมสนคา

ทงในเรองราคาและคณภาพได โดยเฉพาะผกสด/ผลไมสดซงเปนผลผลตทางเกษตรทส�าคญของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2555

ด�าเนนโครงการน�ารองทตลาดศรเมอง จ.ราชบร ป พ.ศ. 2556 ด�าเนนการเพม 5 ตลาด ซงเปนตลาดทยงไมมระบบตรวจสอบ

สารพษตกคางในผกสด/ผลไมสด ไดแก ตลาดกลางการเกษตรหนองบวย ตลาดสหกรณการเกษตรบานลาด จ.เพชรบร

ตลาดทะเลไทย จ.สมทรสาคร ตลาดตงเซยฮวด และตลาดปฐมมงคล จ.นครปฐม และในป พ.ศ. 2557 ด�าเนนโครงการตอเนอง

ในตลาดกลางคาสงทง 6 แหง และขยายขอบขายการดแลความปลอดภยไปยง Megastores และกลมเกษตรกรผปลกผกและ

ผลไม โดยมวตถประสงคเพอใหมการด�าเนนการดานอาหารปลอดภยมความตอเนอง ครบวงจรตงแตตนน�า กลางน�า และ

ปลายน�า ตลาดกลางคาสงไดรบการพฒนา มระบบตรวจสอบคณภาพสนคาหรอสารพษตกคางไดดวยตนเอง และเพอใหผบรโภค

ไดบรโภคผกสด/ผลไมสดทปลอดภย การด�าเนนงานและผลการด�าเนนงานประกอบดวย การถายทอดและพฒนาองคความร

ดานวชาการใหกบผประกอบการในตลาดคาสง Megastore และกลมเกษตรกร รวม 679 คน การเฝาระวงสารปนเปอนโดยสม

เกบผกสด 10 ชนดทนยมบรโภคจากตลาดกลางคาสงและ Megastore รวม 114 ตวอยาง พบยาฆาแมลงตกคางในระดบ

ไมปลอดภยจ�านวน 1 ตวอยาง คดเปนรอยละ 0.88 พบการปนเปอน E. coli เกนมาตรฐาน จ�านวน 39 ตวอยาง คดเปนรอยละ

34.21 และพบเชอโรคอาหารเปนพษชนด Salmonella spp. จ�านวน 2 ตวอยาง คดเปนรอยละ 1.75 การตดตามความกาวหนา

และขอการรบรองระบบตรวจสอบสารพษตกคางในผกสด/ผลไมสด หองปฏบตการของตลาดกลางการเกษตรทายาง และ

ตลาดสหกรณการเกษตรบานลาด จ.เพชรบร ผานการรบรองระบบตรวจสอบสารพษตกคางในผกสด/ผลไมสด จากส�านกมาตรฐาน

หองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย เมอวนท 24 กนยายน 2557 ผลลพธทไดจากการด�าเนนงานท�าใหเกดระบบเฝาระวง

และจดการความเสยงดานอาหารปลอดภยในแตละพนท หนวยงานทเกยวของกบงานอาหารปลอดภยมการด�าเนนงานแบบ

บรณาการอยางเปนรปธรรม

การพฒนาคณภาพผลตภณฑชมชน (OTOP) ทางดานผลตภณฑสขภาพสมาตรฐานและวทยาศาสตรการแพทย สชมชน

จงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมย และสรนทร เปนจงหวดในภาคอสานตอนลางทมผลตภณฑการแปรรปอาหาร

ตางๆ ตามโครงการหนงต�าบลหนงผลตภณฑ (OTOP) เชน กงจอม น�าพรกส�าเรจรป หมโคราช เปนตน ซงยงประสบปญหา

ในดานมาตรฐานคณภาพและความปลอดภย เนองจากกรรมวธการผลตยงอาศยภมปญญาในทองถน ทอาจขาดทกษะ

ในการควบคมการผลตใหสะอาดปลอดภย ขาดความรความเขาใจเกยวกบหลกเกณฑวธการผลตทด

เพอเปนการคมครองผบรโภค ประเมนความเสยง ชบงอนตรายหรอจดวกฤตในกระบวนการผลต และปรบปรงพฒนา

คณภาพผลตภณฑชมชนใหมคณภาพมาตรฐาน ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 9 นครราชสมา กรมวทยาศาสตรการแพทย

จงไดจดท�า “โครงการพฒนาผลตภณฑชมชนทางดานผลตภณฑ (OTOP)” ขน เพอเปนการคมครองผบรโภค ประเมนความเสยง

ชบงอนตรายหรอจดวกฤตในกระบวนการผลต และปรบปรงพฒนาคณภาพผลตภณฑชมชนใหมคณภาพมาตรฐาน โดยทดลอง

การหมกกงจอมเพอลดเชอกอโรคในอาหาร พบวาการลวกกงทอณหภม 70 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท สามารถลดเชอ

Clostrium perfringens ไดมากกวา เมอเทยบกบการไมไดลวก สวนกงจอมทหมก 4 วนขนไปจะมความเปนกรด (pH)

ประมาณ 5.5 ท�าใหไมพบการเจรญของเชอ E.coli ทงนไดตรวจเยยมสถานทผลตกงจอม อ�าเภอประโคนชย (กงจอมแมพะเยาว)


85


รวมกบเจาหนาทสาธารณสขจงหวดนครราชสมา เจาหนาทสาธารณสขจงหวดบรรมย โรงพยาบาลประโคนชย และเจาหนาท

จากสถาบนวทยาศาสตรการอาหาร เพอใหค�าแนะน�าในการปรบปรงสถานทผลตเพอเปนตนแบบของการผลตทด เพอให

ผลตภณฑชมชนมคณภาพมาตรฐานตอไป

นอกจากนศนยฯ ไดเกบตวอยางเพมเตมเพอตรวจวเคราะห ไดแก น�าพรก วตถดบของจงหวดสรนทร ผลตภณฑ

หมพมาย น�าปรงหม และขาวเกรยบสมนไพรของจงหวดนครราชสมา แลวน�าผลทไดไปปรบปรงวธการผลต และไดท�าการถายทอด

ความร เรองความปลอดภยในการผลตอาหารแปรรปจากเนอสตวใหไดมาตรฐาน อย./มผช. ณ โรงแรมชยภม ปารค

จงหวดชยภม เมอวนท 26 มถนายน 2557 โดยมผเขารบการอบรมจ�านวน 30 คน

การพฒนาคณภาพผลตภณฑชมชน (OTOP)ทางดานผลตภณฑสขภาพสมาตรฐานและวทยาศาสตรการแพทย สชมชนดานการพฒนาคณภาพผลตภณฑสขภาพ

ผลตภณฑชมชน หรอ “ผลตภณฑ OTOP” เกดขนจากภมปญญาทองถนทน�าทรพยากรทมอยมาพฒนาสรางสรรค

ขนเปนผลตภณฑแบงเปน 5 ประเภท ไดแก อาหาร เครองดม ผาและเครองแตงกาย ของใชและของตกแตง และสมนไพรทไมใช

อาหาร จากขอมลการตรวจวเคราะหผลตภณฑชมชนทางดานอาหารของกรมวทยาศาสตรการแพทย ป 2553 - 2556 พบตวอยาง

ทไมผานเกณฑมาตรฐาน สาเหตเนองจากมการใชวตถกนเสยเกนและมเชอจลนทรยเกนเกณฑมาตรฐานตามประกาศกระทรวง

สาธารณสขและเกณฑมาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช.) ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 5 สมทรสงครามไดจดท�าโครงการฯ

ขนโดยมวตถประสงคเพอใหกลมผผลต มความรในการพฒนาผลตภณฑ ใหมคณภาพตามมาตรฐานและเพอใหผลตภณฑ

มคณภาพตามมาตรฐาน การด�าเนนงานโดย ประสานหนวยงานทเกยวของ เพอรวมวางแผนงานบรณาการรวมกน ส�ารวจ รวบรวม

ขอมล คดเลอกกลมผลตภณฑชมชนเขารวมโครงการฯ เพอพฒนาใหไดรบรองการรบรองมาตรฐาน มผช. หรอขนทะเบยน อย.

จ�านวน 20 ผลตภณฑ จากกลมผผลต 17 กลม เกบตวอยางผลตภณฑจากกลมทไดรบการคดเลอก ตรวจวเคราะหตามประกาศ

กระทรวงสาธารณสข หรอตามมาตรฐานผลตภณฑชมชนตามเกณฑชนดผลตภณฑ แจงผลการตรวจวเคราะห ตวอยางทไมผาน

เกณฑมาตรฐาน ใหค�าแนะน�า แกไข/ปรบปรง และเกบตรวจวเคราะหครงท 2 ถอดบทเรยน แลกเปลยนขอคดเหนปญหาอปสรรค

การด�าเนนงานวเคราะหขอมล ผลการด�าเนนงาน ผลการทดสอบตวอยางตามท สสจ.สงตวอยางผลตภณฑชมชนตรวจ

ตามโครงการยกระดบมาตรฐานผลตภณฑชมชนจ�านวน 250 ผลตภณฑ พบไมผานมาตรฐาน 6 ผลตภณฑ คดเปนรอยละ 2.40

เนองจากพบบกเตรเกนมาตรฐาน 2 ตวอยาง น�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทพบความกระดางเกนมาตรฐาน 1 ตวอยาง

เครองส�าอางพบปรมาณบกเตรทเจรญโดยใชอากาศเกนมาตรฐาน 3 ตวอยาง ไดแจงผลใหผเกยวของทราบ เพอรวมกนแกไข

ปญหา ผลการพฒนาผลตภณฑชมชน จ�านวน 20 ผลตภณฑ จาก 17 กลมผผลต ผานเกณฑมาตรฐานในรอบแรก 17 ตวอยาง

ตวอยางทไมผานมาตรฐาน ใหค�าแนะน�า แกไข/ปรบปรง วเคราะหจดวกฤตในกระบวนการผลตรวมกนและเกบตวอยางวเคราะห

คณภาพครงท 2 มผลผานมาตรฐานเพมขน 2 ตวอยาง ผลลพธทไดจากการด�าเนนงานท�าใหสนคาไดมาตรฐาน มคณภาพ

สรางความเชอมนใหผบรโภค และสรางมลคาเพมใหสนคา

สายพนธของไวรสกอโรคอจจาระรวงเฉยบพลนและไวรสตบอกเสบเอ และอ ในแหลงน�าสมพนธกบผปวย

โรคระบบทางเดนอาหาร(ป2556-2560)ปจจบนโรคทเกดจากการตดตอทางระบบทางเดนอาหารยงเปนปญหาส�าคญหนงของประเทศไทย และเชอไวรส

ทกอโรคในกลมน คอ ไวรสโนโร ไวรสโรตา ไวรสตบอกเสบเอ และไวรสตบอกเสบอ ซงมการแพรระบาดเปนสวนใหญ

โดยทางน�า และอาหาร สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข โดยไดรบการสนบสนนจาก RCC ERI, Japan ไดด�าเนน

การตรวจเชอไวรสเหลานในแหลงน�าทส�าคญ เชน อางเกบน�า ล�าคลอง และบรษททผลต น�าดม น�าแขง ทจ�าหนาย อกทง

ตรวจในระบบการก�าจดน�าเสยของเทศบาล และโรงพยาบาล เปนตน นอกจากนยงตรวจหาเชอไวรสในตวอยางผปวยในพนท


86

ผลกา


งาน

เพอหาความสมพนธกบเชอไวรสทตรวจในแหลงน�า โดยใชวธท�าใหเชอไวรสมความเขมขนมากขน และตรวจหาโดยวธ

Real Time PCR และหาสายพนธของเชอไวรส ซงพบวา เชอไวรสเหลาน มความสมพนธกนกบแหลงน�า เชน ในระบบบ�าบดน�าเสย

(กอนการบ�าบด) พบเชอไวรสโนโรเปนสายพนธ GI.2, GI.3, GI.4, GII.4, GII.5 และ GII.14 โดยเฉพาะ GII 4 พบเปนสวนใหญ

ในกล มผ ปวยทเขารบการรกษาในโรงพยาบาล เปนตน ขอมลทไดจงน�าไปเฝาระวงและประเมนความเสยงการเกด

การระบาดของโรค น�าไปวางแผนปองกนการระบาดของโรคไดอยางเปนระบบ และสามารถใชผลการตรวจหาไวรสในระบบน�าเสย

ไปปรบระบบการบ�าบดน�าเสยของหนวยงานในพนทใหมประสทธภาพเพอความปลอดภยตอชมชนในพนทไดอกดวย

สายพนธ ของเชอไวรสกอโรคอจจาระรวงเฉยบพลน และไวรสตบอกเสบเอ และอ ในแหลงน�า ทสมพนธ

กบผปวยโรคระบบทางเดนอาหารปจจบนโรคทเกดจากการตดตอทางระบบทางเดนอาหารยงเปนปญหาส�าคญหนงของระบบสาธารณสข พบวา

จ�านวนอตราผปวยมแนวโนมเพมสงขนทกป เชอทเปนสาเหตในกลมไวรสคอ Rotavirus และ Norovirus นอกจากนยงมโรค

ทตดตอทางระบบทางเดนอาหารทเกดจากเชอไวรสชนดอน เชน ไวรสตบอกเสบเอ และอ คณะผวจย จงจะด�าเนนการเฝาระวง

เชงรก เพอคนหาการปนเปอนของเชอไวรสเหลานในแหลงน�าทคาดวาเปนแหลงรวมทอาจจะมการแพรเชอ หรอเปนแหลง

ทมเชอสะสมอย โดยมวตถประสงคเพอศกษาและเปรยบเทยบล�าดบเบสของสายพนธไวรสกอโรคอจจาระรวงและไวรส

ตบอกเสบเอ และอ ในแหลงน�ากบการกอโรคในคน เพอเปนขอมลในการประเมนความเสยงความรนแรงของโรคโดยศกษา

ความสมพนธและระดบความรนแรงของเชอทพบเทยบกบอาการปวยของผปวยทเขารบการรกษาในโรงพยาบาล โดยเกบตวอยาง

น�าจากบอบ�าบดน�าเสยของชมชน แหลงน�าสาธารณะอยางนอย 1 ครง/2 เดอน/แหลงเกบตวอยาง นอกจากนด�าเนนการตรวจ

ตวอยางผปวยในโรงพยาบาล/สถานพยาบาลทมารบการรกษาดวยโรคอจจาระรวงเฉยบพลน (Acute diarrhea) โรคอาหาร

เปนพษ (Food poisoning) และโรคตบอกเสบ ผลการศกษาตงแตเดอนพฤศจกายน 2555 จนถงปจจบน ไดด�าเนนการตรวจ

หาไวรส Norovirus, Rotavirus และ Hepatitis A, E จากบอบ�าบดน�าเสย แมน�า ล�าคลอง และน�าเพอการบรโภค จากพนท

จงหวดบงกาฬ อดรธาน และจงหวดตรง จ�านวนรวมทงสน 436 ตวอยาง พบผลบวกตอไวรส Hepatitis A จ�านวน 2 ตวอยาง

Hepatitis E จ�านวน 13 ตวอยาง Norovirus จ�านวน 69 ตวอยาง และ Rotavirus จ�านวน 2 ตวอยาง คดเปนรอยละ 0.45,

2.98, 15.82 และ 0.45 ตามล�าดบ และไดน�า Rotavirus และ Norovirus ดงกลาวมาตรวจวเคราะหล�าดบเบสพบวา

Rotavirus เปน Genotype 2 ในขณะท Norovirus พบวาเปน GI.2, GI.3, GI.4, GII.4, GII.5 และ GII.14 ส�าหรบตวอยาง

จากผปวยนนไดเรมด�าเนนการเกบตวอยางตงแตเดอนตลาคม 2556 โดยไดเกบตวอยางอจจาระจากผปวยโรคอจจาระรวง

ทเขารบการรกษาทโรงพยาบาลเพญ จงหวดอดรธาน และโรงพยาบาลศรวไล จงหวดบงกาฬ จ�านวนทงหมด 231 ตวอยาง

น�าตวอยางดงกลาวมาตรวจหาไวรสโนโร โดยใช QuickNavi - Norovirus 2 kit และ conventional PCR พบวาใหผลบวก

ตอไวรสโนโร จ�านวน 16 ตวอยาง และ 64 ตวอยาง คดเปนรอยละ 8.00 และ 27.71 ตามล�าดบ น�าไวรสโนโรทตรวจพบจ�านวน

15 ตวอยางมาวเคราะหล�าดบเบส พบวาเปน GII.4 ส�าหรบการน�าผลงานวจยไปใชประโยชนนน ทางหนวยงานสาธารณสข

ในพนทศกษา ไดรบขอมลความสมพนธของเชอไวรสกอโรคอจจาระรวง และไวรสตบอกเสบเอ และอ ทพบในสงแวดลอมกบ

ผปวยโรคระบบทางเดนอาหาร และน�าขอมลไปวางแผนปองกนการระบาดของโรคไดอยางเปนระบบ และสามารถใชผล

การตรวจหาไวรสในระบบน�าเสยไปวางแผนเพอปรบระบบการบ�าบดน�าเสยของหนวยงานในพนทใหมประสทธภาพ

เพอความปลอดภยตอชมชนในพนทตอไป

การสงเคราะหViralLikeParticlesเพอพฒนาวธการตรวจหาระดบภมคมกนตอไวรสโนโรไวรสโนโรกอใหเกดโรคอจจาระรวงและอาหารเปนพษ ท�าใหเกดปญหาสาธารณสขในหลายประเทศเปนประจ�า เชน

ในสหรฐอเมรกา ประเทศญปน รวมทงยงไมสามารถเพาะเลยงไวรสชนดนในเซลลเพาะเลยงไว ปจจบนไวรสโนโรม 5 จโนกรป


87


(Genogroup) และมมากกวา 25 Genotypes โดยม Genogroup II genotype 4 (GII.4) เปนกลมทมการระบาดมากทสด

ตงแตป พ.ศ. 2513 ไดมการแบง GII.4 ออกเปน subtypes ตาม capsid และพบวาเมอมการเกด subtype ใหมกจะเกดการ

ระบาดของโรคอจจาระรวงในบรเวณนนเพมขน การศกษาในสวนของ capsid surface เพอด antigenic drift จงอาจเปนวธท

ท�าใหเขาใจกลไกการระบาดของ GII.4 ในคนไดดยงขนซงตองทราบพนฐานของระดบภมคมกนของประชากร ตอไวรสโนโร

เสยกอนขณะทภมคมกนของไวรสโนโรโดยปกตจะเกดขนเฉพาะทยปนนไมสามารถปองกนขามทยปได ดงนนจงตองพฒนา

Viral Like Particles (VLPs) ของไวรสโนโรหลายสายพนธและพฒนาชดทดสอบชนด ELISA เพอใชตรวจหาระดบของ

ภมตานทานชนด IgA IgG และ IgM ของไวรสโนโรในผปวยโรคอจจาระรวง และอาหารเปนพษ วตถประสงคเพอพฒนา

Viral Like Particles (VLPs) ของไวรสโนโร เพอน�าไปใชในการพฒนา ELISA test kit ในการตรวจหาระดบของภมตานทาน

ชนด IgA IgG และ IgM ของไวรสโนโรในผปวยโรคอจจาระรวงและอาหารเปนพษ โดยด�าเนนการศกษาสายพนธ รวมทงคณสมบต

ทางระบาดวทยาโมเลกลของไวรสโนโรจากตวอยางผปวยในโรงพยาบาล/สถานพยาบาลทมารบการรกษาดวยโรคอจจาระรวง

เฉยบพลน (Acute diarrhea) โรคอาหารเปนพษ (Food poisoning) เพอน�าขอมลมาพฒนา VLPs และ ELISA test kit ได

ด�าเนนการตรวจหาไวรสโนโรจากตวอยางผปวยอจจาระรวงและอาหารเปนพษ ตงแตเดอนตลาคม 2556 ถงกรกฎาคม 2557

จ�านวนทงสน 231 ตวอยาง โดยวธ conventional RT-PCR ควบคกบวธ QuickNavi Norovirus 2 IC kit พบใหผลบวก

จ�านวน 64 และ 16 ตวอยาง คดเปนรอยละ 27.7 และ 6.9 ตามล�าดบ จากนนไดน�าไวรสโนโรทพบจ�านวน 15 ตวอยาง มาศกษา

ล�าดบเบสโดยวธ Dye-terminator sequencing พบวาไวรสโนโรทพบเปน Genogroup II.4 และไดน�าไปเปรยบเทยบกบ

สายพนธทพบระบาดทวโลกพบวามความเหมอนกบ GII.4 ทพบท Sydney ในป 2012 มากทสด จงไดคดเลอก GII.4 นมาพฒนา

VLPs เพอจะน�าไปพฒนาชดตรวจหา IgA, IgM และ IgG ของไวรสโนโรในตวอยางผปวยโรคอจจาระรวงและอาหารเปนพษ

การเฝาระวงการกลายพนธและการดอยาของเชอไขหวดใหญ/ไขหวดนกเชอไขหวดนก (A/H5N1) ไดระบาดอยางตอเนองในสตวปกเกอบทวทกภมภาคของโลก และมแนวโนมทจะ

กลายเปนโรคระบาดประจ�าถน ปญหาทรายแรงนอกจากสตวปกจะลมตายเปนจ�านวนมากโรคดงกลาวยงตดตอจากสตวปกสคน

และมอตราปวยตายสงมากถงรอยละ 65 รฐบาลและหนวยงานตางๆ ในประเทศ รวมทงองคการอนามยโลก ไดรวมกนด�าเนน

การวางแผน ปองกน และเฝาระวงโรคไขหวดนก รวมทงไขหวดใหญสบทยปใหม ซงอาจท�าใหเกดการระบาดใหญทวโลกได

เชนกน การพฒนาสมรรถนะในการตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการทมความแมนย�า รวดเรว เพอสนบสนนการสอบสวน ควบคม

ปองกน และศกษาเฝาระวงการเปลยนแปลงของตวเชอ การดอยา รวมทงมระบบการรายงานผลและแจงเตอนภยทมความรวดเรว

ทนตอสถานการณทจะชวยใหระบบเฝาระวงมประสทธภาพในการคนหาเชอสายพนธใหมไดอยางรวดเรว สามารถปองกนและ

ควบคมไวรสทกลายพนธน ไมใหแพรระบาดภายในประเทศและกระจายไปทวภมภาค การเฝาระวงโรคทางหองปฏบตการ ด�าเนน

การโดยน�าตวอยางสารคดหลงจากระบบทางเดนหายใจของผปวยตองสงสย ตรวจคดกรองหาสารพนธกรรมของเชอไวรสไขหวด

ใหญและไขหวดนกดวยวธ RT - PCR หลงจากนนน�าไปแยกเชอเพอวเคราะหหาสายพนธดวยการทดสอบคณสมบตทางแอนตเจน

ดวยวธ IFA และ HI ดวยน�ายาขององคการอนามยโลก ศกษาการกลายพนธดวยวธทาง Genotypic analysis โดยการท�า

Conventional sequencing และศกษาการดอยากลม neuraminidase inhibitor ดวยวธทาง phenotypic analysis

โดยอาศยหลกการ Fluorometric neuraminidase inhibition assay ผลการศกษาระหวางตลาคม 2556 - กนยายน 2557

จากผปวยอาการคลายไขหวดใหญและปอดบวม ปอดอกเสบจ�านวน 862 ราย พบเปนไขหวดใหญรอยละ 23.54 แยกเปนเชอ

ไขหวดใหญ A/H1N1pdm09 รอยละ 16.24 เชอไขหวดใหญชนด A/H3N2 รอยละ 5.45 และเชอไขหวดใหญชนด B รอยละ

1.85 เมอศกษาการเปลยนแปลงสายพนธเปรยบเทยบกบสายพนธวคซน พบสายพนธไขหวดใหญทแยกไดมความคลายคลงกบ

สายพนธวคซนทประกาศใชทางซกโลกใต 2557 ไดแก สายพนธ A/California/7/2009 (H1N1), A/Texas/50/2012 (H3N2)

และ B/Massachusetts/2/2012 และน�าเชอดงกลาวมาศกษาการดอยาดวยวธ genotypic assay และ phenotypic assay


88

ผลกา


งาน

พบยนทบงชการดอยา Oseltamivir ทต�าแหนง H274Y ในเชอไขหวดใหญ A/California/7/2009 (H1N1) 1 สายพนธและ

ท�าการตรวจยนยนดวยวธ Fluorometric Neuraminidase Inhibition Assay พบเชอดอยา Oseltamivir เชนกน เมอจดกลม

ความสมพนธกบเชอไขหวดใหญชนด A/H1N12009 ทแยกไดกบประเทศอนๆ พบวาจดกลมอยใน Clade 6B ซงปจจบนพบ

มากทสด สวนเชอไขหวดใหญชนด A (H3N2) อยในกลม 3C.2 และ 3C.3 และไขหวดใหญชนด B สวนใหญจดอยใน

yamagata lineage กลม 2 และ 3 ซงเปนกลมทพบสวนใหญทวโลกเชนกน ไมพบการกลายพนธของเชอไขหวดใหญทยน HA

และ NA

การศกษาระบาดวทยาทางโมเลกลและววฒนาการของเชอไวรสอารเอสในประเทศไทยระยะเวลาด�าเนนการ ปงบประมาณ 2557 - 2558

การตดเชอทางเดนหายใจสวนลางของเดกอายต�ากวา 5 ป ยงเปนปญหาดานสาธารณสข ทงในประเทศไทยและ

ทวโลก โดยเฉพาะการตดเชอไวรสอารเอส ยงคงอยในระดบตนๆ ทท�าใหเดกเสยชวต การพฒนาวคซนยงตองมการพฒนา

อยางตอเนอง และเรงดวนทงนเพอลดอตราการเจบปวยและเสยชวต แตเนองจากการผลตวคซนยงคงมปญหาจากตวเชอเอง

ทมความหลากหลายของแอนตเจน ดงนนคณะผวจยจงเหนวาประเทศไทยควรมการศกษาอบตการณและความแตกตางของ

เชอทระบาดในแตละพนททงในดานระบาดวทยาทางโมเลกลและความสมพนธของเชอแตละ subgroup ตอความรนแรง

ของโรคใหกวางขวางยงขน เพอประโยชนในการวางแผนการรกษาและการใชวคซนทเหมาะสม โดยน�าตวอยางสารคดหลง

จากระบบทางเดนหายใจของผปวยทมอาการคลายไขหวดใหญและอาการตดเชอระบบทางเดนหายใจสวนลางแบบเฉยบพลน

หรอมอาการปอดบวม ปอดอกเสบ จากโครงการเฝาระวงโรคไขหวดใหญในประเทศไทย ระหวางป พ.ศ. 2552 - 2556 มาท�าการ

ตรวจคดกรองเบองตนเพอตรวจหาสารพนธกรรมของเชอไวรสอารเอสดวยวธ Real Time RT-PCR คดเลอกตวอยางทใหผลบวก

ตอไวรสอารเอส มาเพาะเชอในเซลลเพาะเลยงแลวน�าไปศกษาสวนไกลโคโปรตนเพอจ�าแนก subgroup และการเปลยนแปลง

ทางพนธกรรม ดวยวธทาง Genotypic analysis โดยการท�า Conventional sequencing ผลการศกษาพบวาเชอไวรส

อารเอส เมอจ�าแนก subgroup ดวยวธ RT-PCR ในแตละปจะพบ subgroup A และ B เดนสลบกน ยกเวนในป 2553

พบคอนขางใกลเคยงกนคอ พบ subgroup A ไมพบวาเชอ RSV-A และ RSV-B มความแตกตางกนในการกอใหเกดความรนแรง

ของโรคเมอศกษาล�าดบนวคลโอไทดของยน G ดวยวธ Conventional gene sequencing ของเชอ RSV-A จ�านวน

16 สายพนธ พบวาจดอยใน genotype GA2 ทงหมด ซงคลายคลงกบ genotype ของเชอ RSV-A/WI/629-4110/98 ประเทศ

สหรฐอเมรกามากทสด

รปแบบไวรสทางเดนหายใจในผปวยกลบจากแสวงบญทประเทศซาอดอาระเบยการประกอบพธฮจญประจ�าปทนครเมกกะในเดอนซลฮจญะห ชาวมสลมกวาสองลานคนจะเดนทางไปแสวงบญ

ตามวนเวลา และสถานทตางๆ ททางศาสนาอสลามก�าหนดไว ซงพนทคอนขางจ�ากด จงมกพบรายงานภาวะตดเชอระบบ

ทางเดนหายใจในกลมผเดนทางไปประกอบพธฮจญ และจากรายงานพบผตดเชอไวรสโคโรนาสายพนธใหม 2012 (MERS-CoV)

ในประเทศแถบตะวนออกกลางรวมถงซาอดอาระเบย เมอเดอนกนยายน ป 2012 คณะผวจยจงเลงเหนความส�าคญในการศกษา

การตดเชอไวรส ทางเดนหายใจในหมผแสวงบญ วตถประสงคของการศกษาคอ เพอศกษารปแบบของไวรสทางเดนหายใจ

ในผปวยทมการตดเชอทางเดนหายใจเฉยบพลน และอาการคลายโรคไขหวดใหญทกลบมาจากพธฮจญ ทจดขนในซาอดอาระเบย

ป 2013 ตวอยางจากระบบทางเดนหายใจถกเกบรวบรวมจากผปวย 216 ราย ตงแตเดอนตลาคมถงธนวาคม 2013 ตวอยาง

ถกคดกรองไวรสโคโรนาสายพนธใหม 2012 ดวยเทคนค Real-time RT-PCR และไวรสระบบทางเดนหายใจอนๆ 16 ชนด

ดวยเทคนค Multiplex Real-time RT-PCR โดยใชชดตรวจ AnyplexII RV16 ในจ�านวน 216 ตวอยาง ไมพบการตดเชอไวรส

โคโรนาสายพนธใหม 2012 ในขณะทพบมการตดเชอไวรสทางเดนหายใจอนๆ โดยพบมการตดเชอ 169 ราย คดเปน


89


รอยละ 78.24 เปน Single pathogen 98 ราย คดเปนรอยละ 45.37 Multi-pathogens 71 ราย คดเปนรอยละ 32.87

ไวรสทางเดนหายใจทพบมากทสดคอไรโนไวรส โดยพบมากถงรอยละ 50 ตามมาดวยอะดโนไวรส และไวรสไขหวดใหญสายพนธ

เอ คดเปนรอยละ 26.85 และ 21.76 ตามล�าดบ การตดเชอ 2 ชนด พบถงรอยละ 25 โดยสวนใหญพบไรโนไวรสรวมกบ

อะดโนไวรสหรอไวรสไขหวดใหญสายพนธเอ การศกษานแสดงใหเหนการแพรกระจายอยางรวดเรวของไวรสทางเดนหายใจ

ในหมผแสวงบญในชวงพธฮจญ จงควรมการเตรยมความพรอมส�าหรบผแสวงบญและบคลากรทางการแพทย เพอการตรวจ

วนจฉยทรวดเรวการรกษา การใหวคซน ตลอดจนการใหความร ซงจะเปนประโยชนในการปองกนโรคทเกดจากการเดนทาง

การเฝาระวงเชงรกโรคตดตอจากสตวสคนในพนทเสยงและพนทระบาดของประเทศไทยโรคตดตอจากสตวสคนมรายงานเพมขนทวโลก นอกจากเปนปญหาสาธารณสขแลว ยงกอใหเกดปญหาดานสงคม

ความมนคงและเศรษฐกจของประเทศ และมผลกระทบตอความเปนอยของประชาชนตลอดจนการทองเทยว ทงในและ

นอกประเทศ โรคตดตอจากสตวสคนอบตใหม/อบตซ�าทส�าคญในกลมน ไดแก โรคบรเซลโลซส เลปโตสไปโรซส สครปไทฟส มว

รนไทฟส และสาเหตจากปรสต เชน toxoplasmosis, leishmaniasis เปนตน โดยเฉพาะอยางยงโรคบรเซลโลซส

และแอนแทรกซเปนโรคทมอนตรายรายแรงและถกจดใหอยในกลมแบคทเรยทเปนอาวธชวภาพ การศกษานมวตถประสงค

เพอศกษาความชก อบตการณของโรครกเกตซโอซส โรคเลปโตสไปโรซส โรคลชมาเนยซส โรคทอกโซพลาสโมซส เปนตน

โดยคดเลอกพนทด�าเนนการในป 2557 ไดแก อ.ธาตพนม จ.นครพนม และ อ.แมสอด จ.ตาก และเกบตวอยางเลอดจากสตว

ไดแก หน หมา และแมว น�าตวอยางเลอดไปปนแยกซรม เพอท�าการตรวจทางหองปฏบตการ ไดแก Trypanosome (Giemsa),

Toxoplasma gondii (Latex agglutination), Leishmania (Latex agglutination), scrub typhus (IFA),

muris typhus (IFA), Brucellosis (Agglutination) และ Leptospirosis (MAT, PCR)

ผลลพธและการน�าไปใชประโยชน:

ผวจยปฏบตงานในพนทอ�าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ระหวางวนท 27 เมษายน - 2 พฤษภาคม 2557

เจาะเลอดสตว ไดแก หน 44 ตว สนข 82 ตว และแมว 13 ตว รวมทงสน 139 ตว และในพนทอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก

ในระหวางวนท 20 - 26 กรกฎาคม 2557 เจาะเลอดสตว ไดแก หน 41 ตว สนข 85 ตว และแมว 24 ตว รวมทงสน 150 ตว

ผลการตรวจสตวใน อ.ธาตพนม จ.นครพนม เพอหา Trypanosome (Giemsa), Toxoplasma gondii (Latex

agglutination), Leishmania (Latex agglutination), scrub typhus (IFA), muris typhus (IFA), Brucellosis

(Agglutination) และ Leptospirosis (MAT, PCR) หมาคอ 4.71, 82.35, 77.50, 60.98, 3.66, 26.68 และ 0% ตามล�าดบ

แมวคอ 0, 0, 50, 72.73, 0, 22.22 และ 0% ตามล�าดบ สวนหนคอ 11.36, 0, 0, 0, 0, 0, 0% ตามล�าดบ ขณะทผลการตรวจ

สตวใน อ.แมสอด จ.ตาก เพอหา Trypanosome, Toxoplasma gondii, Leishmania, และ Brucellosis หมาคอ 4.71, 87.06,

55.26, 14.21% ตามล�าดบ แมวคอ 0, 39.31, 64.29, 72 และ 0% ตามล�าดบ สวนหนคอ 12.20, 0, 0, 0, 0% ตามล�าดบ

ทงนผลของการส�ารวจนท�าใหทราบถงสถานการณของโรคตดตอสตวสคนทเปนปญหาสาธารณสข

การศกษาจโนทยปของไวรสเดงกไขเลอดออกเปนปญหาทางสาธารณสขมาเปนเวลานาน จะมการระบาดใหญทก 2 - 3 ป ซงโรคนยงไมมการรกษาดวยยา

การรกษาในปจจบนจะรกษาตามอาการเทานน การน�าวคซนมาใช เพอปองกนโรคจงเปนทางหนงทนาจะเปนไปได ประเทศไทย

เปนผน�าในการศกษาวจยวคซนโรคไขเลอดออกมาเปนเวลานานมากกวา 20 ป และมการทดสอบในคนระยะท 2 แลว

แตประสทธภาพการปองกนเชอไวรสเดงกซโรทยป 2 ไดผลไมดนก ซงมหลายปจจยทท�าใหวคซนไมไดผล เชน การสรางภมคมกน

ของ host ตางกน การเปลยนแปลงทางพนธกรรมของเชอไวรสเดงกแตละซโรทยป เปนตน ดงนนการศกษาเชงลก


90

ผลกา


งาน

จงมความส�าคญ สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข มโครงการตรวจหาซโรทยปและแอนตบอดตอเชอไวรสเดงกในประเทศไทย

มาตงแตป 2542 และเกบตวอยาง แยกเชอในหลายจงหวด จงไดศกษาชวโมเลกลของเชอไวรสเดงกทง 4 ซโรทยป เพอเฝาระวง

การเปลยนแปลงสายพนธ ส�าหรบน�าขอมลใชสนบสนนการเลอกผลตและเลอกใชวคซนในอนาคต เชอไวรสเดงกทแยกไดจาก

ผปวย ถกน�ามาตรวจล�าดบเบส โดยใช primer ทออกแบบใหครอบคลมกบสวน envelop protein ตรวจดวยเทคนค

PCR และน�า product ทไดมาสกดและก�าจดน�ายาสวนเกนออก ตรวจล�าดบเบสดวยเทคนค Sanger อานผลดวยเครอง

sequencer เมอน�าผลล�าดบเบสของเชอไวรสเดงกซโรทยป 1 และ 2 มาวเคราะหเบองตน โดยสราง Phylogenetic tree ดวย

โปรแกรม Mega 5 พบวาเมอเปรยบเทยบความแตกตางของล�าดบเบสของเชอไวรสเดงกซโรทยป 2 ในปจจบนกบเชอไวรส

เดงกซโรทยป 2 ทระบาดเมอป ค.ศ. 1964 (strain 16681) ซงนยมน�ามาใชเปน vaccine strain มความแตกตางกนมาก

พบวามเพยง 1 ตวอยางเทานน (R11-024) ทมความคลายกบสายพนธ ค.ศ. 1964 นอกจากนพบวาเชอไวรสเดงกซโรทยป 1

ทระบาดในป 2555 ในภาคใตของประเทศไทยมความแตกตางจากเชอทระบาดในป 2548 และ 2551 ซงจะเหนไดวาเชอไวรส

เดงกมการเปลยนแปลงในธรรมชาตอยางสม�าเสมอ การศกษาเพอผลตยา หรอวคซนปองกนโรคนจงตองค�านงถงปจจยนดวย

การประเมนชดตรวจส�าเรจรปส�าหรบตรวจชนดของไวรสเดงกดวยวธRealTimeRT-PCRโรคไขเดงกและโรคไขเลอดออกเดงก เปนโรคส�าคญในประเทศไทย ประเทศเพอนบาน รวมถงประเทศเขตรอนอนๆ

อาการทเกดจากการตดเชอไวรสเดงกมความคลายคลงกบอาการของโรคเขตรอนอนหลายชนด ท�าใหบางครงอาจวนจฉยผดได

การตรวจทางหองปฏบตการจงมประโยชนในการยนยนการตดเชอไวรสเดงก หนงในวธการทรวดเรวและแมนย�าทสดคอ

การตรวจดวยวธ Real Time RT-PCR ซงมชดตรวจส�าเรจรปวางจ�าหนายหลากหลายชด ผวจยไดประเมนชดตรวจส�าเรจรป

ส�าหรบตรวจชนดของไวรสเดงกดวยวธ Real Time RT-PCR 2 ชด ไดแก abTESTM DEN5 qPCR II Kit (AITbiotech,

Singapore) และ FTD Dengue differentiation (Fast-track Diagnostics, Luxembourg) ทดสอบกบอารเอนเอจากตวอยาง

ทางคลนกจ�านวน 77 ตวอยาง ซงเหลอจากงานตรวจวเคราะห และอารเอนเอจากตวอยางประเมนคณภาพโดยองคกรภายนอก

(QCMD, Scotland) จ�านวน 11 ตวอยาง ตวอยางทางคลนกทงหมดถกตรวจยนยนการตดเชอไวรสเดงกดวยวธ nested

RT-PCR และ ELISA หรอการแยกเชอไวรส ผลวจยพบวาความไวของชดตรวจ abTESTM DEN5 qPCR II Kit และ FTD

Dengue differentiation คอ รอยละ 98.5 และรอยละ 60.0 ตามล�าดบ โดยท FTD Dengue differentiation ใหผลลบใน

การตรวจตวอยางทางคลนกทมเชอไวรสเดงกซโรทยป 2 ทง 15 ตวอยาง แตใหผลบวกกบซโรทยป 2 จากตวอยางประเมน

คณภาพโดยองคกรภายนอก ทง 2 ตวอยาง ความจ�าเพาะของชดตรวจทงสองคอ รอยละ 100 สรปไดวาชดตรวจ abTESTM

DEN5 qPCR II Kit มประสทธภาพมากกวาในการตรวจตวอยางทางคลนกจากประเทศไทย ปญหากบเชอไวรสเดงกซโรทยป 2

ของชดตรวจ FTD Dengue differentiation เปนไปไดวาอาจเกดจาก primer และ probe ส�าหรบตรวจซโรทยป 2 มความไม

เขากนกบตวอยางทางคลนกของประเทศไทย

การประเมนคณภาพชดทดสอบการตดเชอไวรสเดงก โดยการตรวจหาแอนตเจน NS1 และแอนตบอดของ ไวรสเดงกชนดIgMและIgGดวยเทคนคImmunochromatography

โรคไขเลอดออกเปนปญหาทางสาธารณสขทส�าคญในหลายประเทศทวโลก ในประเทศไทยโรคไขเลอดออกเดงกได

แพรกระจายอยางกวางขวางและมจ�านวนผปวยเพมขนอยางมาก การตรวจวนจฉยการตดเชอเดงกไวรส ตองท�าโดยผเชยวชาญ

และมเครองมอเฉพาะ สวนวธการตรวจแบบรวดเรวนยมใชหลกการทาง Immunochromatograpy (IC) โครงการนมงเนนท

จะด�าเนนการผลต NS1 antigen และโมโนโคลนอลแอนตบอดตอโปรตน NS1 ของเชอเดงกไวรส เพอน�ามาพฒนาชดตรวจ

วนจฉยโรคไขเลอดออกชนดรวดเรว เทคนค Immunochromatography (IC) เพอใชตรวจหา NS1 แอนตเจน, แอนตบอด

ชนด IgM และ IgG ในตวอยางเลอดผปวยทมอาการของไขเลอดออกเดงกเพอชวยแพทยในการวนจฉยโรคทถกตอง และรวดเรว

เพอประโยชนในการแกปญหาสาธารณสขของประเทศ


91


สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข ไดด�าเนนการผลต recombinant NS1 protein ของเชอเดงกไวรส ซโรไทป 2

(DV2) recombinant Envelope glycoprotein และโมโนโคลนอลแอนตบอดตอโปรตน NS1 ได และไดน�าไปพฒนาเปนชด

ทดสอบ ซงขณะนอยระหวางการปรบรปแบบของชดทดสอบตรวจหาแอนตบอดชนด IgM และ IgG เพอใหการอานผลมความ

ถกตองแมนย�ามากขน สวนชดตรวจหา NS1 แอนตเจน อยระหวางศกษาคณสมบตของโมโนโคลนอลแอนตบอดทผลตไดวา

มความเหมาะสมทจะน�าไปพฒนาเปนชดทดสอบไดหรอไม

การประเมนคณภาพชดทดสอบเพอตรวจหาแอนตบอดตอ E แอนตเจนของไวรสไขสมองอกเสบ ดวยเทคนค immunochromatography

โรคไขสมองอกเสบ (Japanese Encephalitis, JE) เปนโรคทอนตราย มอตราการเสยชวตของผปวย 25 - 30 เปอรเซนต

และประมาณ 50 - 60 เปอรเซนต จะมความพการเหลออย โรคไขสมองอกเสบทเกดจากเชอ Japanese encephalitis virus

(JEV) มยงร�าคาญเปนพาหะ ผปวยมอาการเปนไข ปวดศรษะ ไปจนถงมอาการสมองอกเสบเฉยบพลน ไขสง คลนไส อาเจยน

คอแขง ชก และอาจเสยชวต แมวาอาการสมองอกเสบสวนใหญมสาเหตมาจากการตดเชอไวรสไขสมองอกเสบ JE แตการเกด

สมองอกเสบอาจมาจากสาเหตอนได เชน การตดเชอแบคทเรย หรอการตดเชอไวรสชนดอนจงจ�าเปนตองมการตรวจวนจฉย

แยกโรคอยางรวดเรว เพอประโยชนในการรกษาผปวยไดทนเวลา อกทงหลกเลยงการใหยาทไมตรงกบโรค และสามารถใชใน

การควบคม ตดตามหรอปองกนการระบาดของโรคได ชดตรวจวนจฉยโรคชนดรวดเรว ดวยเทคนค Immunochromatography

(IC) เปนวธการตรวจวนจฉยโรคทรวดเรว สามารถอานผลไดภายใน 15 นาท ไมตองใชเครองมอเฉพาะ อานผลไดดวยตาเปลา

และสามารถน�าไปใชในพนททอยหางไกลได

โครงการนจงใชชดทดสอบทพฒนาไดจากโครงการวจยและพฒนาผลตชดทดสอบการตดเชอไขสมองอกเสบ โดยการ

ตรวจหาแอนตบอดตอ E แอนตเจนของไวรสไขสมองอกเสบ ดวยเทคนค Immunochromatograph มาประเมนคณภาพ

โดยใชตวอยางผปวยทมผลการทดสอบการตรวจหาแอนตบอดชนด IgM โดยวธ MAC-ELISA พบวาชดทดสอบสามารถ

ใหผลบวก และผลลบไดอยางชดเจน และไมเกดปฏกรยาขาม (cross-reaction) เมอทดสอบกบตวอยางจากผ ปวย

โรคไขเลอดออก, ไขหวดใหญ และโรคมอเทาปาก ขณะนอยระหวางการประเมนหาความไว และความจ�าเพาะ

การวจยและพฒนาผลตชดทดสอบการตดเชอชคนกนยาโดยการตรวจหาแอนตบอดตอ E1 และ E2 แอนตเจน

ของไวรสชคนกนยาดวยเทคนคImmunochromatography โรคชคนกนยา (Chikungunya, CHIK) หรอโรคไขปวดขอยงลายเปนปญหาทางสาธารณสขทส�าคญในหลายประเทศ

ทวโลก โดยเฉพาะอยางยงประเทศในเขตรอนชน เกดจากการตดเชอไวรสชคนกนยาโดยมยงลาย (Aedes mosquitoes)

เปนพาหะน�าโรค มอาการคลายไขเดงกแตแตกตางกนทไมมการรวของพลาสมาออกนอกเสนเลอด ท�าใหไมพบผปวยทมอาการ

รนแรงมากจนถงมการชอก การตรวจวนจฉยแบบดงเดมมหลายวธ เชน Hemagglutination inhibition, Complement

binding immunofluorescence และ ELISA แตในปจจบนนยมใชวธ RT-PCR และการตรวจทางภมคมกนวทยา โดยตรวจหา

แอนตบอดชนด IgM หรอ IgG

การวจยและพฒนาชดตรวจโรคไขปวดขอยงลายเพอใหการตรวจวนจฉยโรครวดเรวถอเปนอกแนวทางหนงทสามารถ

ปองกนการระบาดของโรคได สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสขไดผลตรคอมบแนนทโปรตนผวนอก (Envelope glycoprotein)

ชนด E1 และ E2 ของเชอไวรสชคนกนยาโดยวธทางพนธวศวกรรม จากนนพฒนาเปนชดทดสอบชนดรวดเรว (rapid test)

เทคนค Immunchromatography (IC) และน�าไปทดสอบกบตวอยางซรมผปวยพบวา ชดทดสอบทพฒนาขนสามารถ

ใหผลบวกกบตวอยางทมผลบวกตอแอนตบอดชนด IgM ของเชอไวรสชคนกนยา ทตรวจดวยวธ ELISA และใหผลเปนลบ

กบตวอยางผปวยทไมเปนโรคและเมอทดสอบดปฏกรยาขาม (Cross-reaction) กบตวอยางผปวยทเปนโรคไขเลอดออกเดงก


92

ผลกา


งาน

โรคเลปโตสไปโรซส และไขสมองอกเสบ JE พบวาไมเกดปฏกรยาขาม ขณะนอยระหวางการศกษาความไวและความจ�าเพาะ

ของชดทดสอบ

การวจยและพฒนาวคซนปองกนโรคมอเทาปากทเกดจากเชอเอนเทอโรไวรส71โรคมอเทาปากทเกดจากเชอเอนเทอโรไวรส 71 เปนปญหาส�าคญทางสาธารณสขของประเทศโดยเฉพาะในเดกเลก

อาจเกดอาการรนแรงทางสมองจนถงขนเสยชวต ในการวจยและพฒนากระบวนการผลตวคซนปองกนโรคมอเทาปากทเกดจาก

เชอเอนเทอโรไวรส 71 ไดพฒนาการเพาะเลยงดวยเซลล Vero ในถงปฏกรณชวภาพขนาด 5 ลตร ซงไดผลผลตทสง จากนนน�า

มาพฒนากรรมวธฆาไวรส (virus inactivation) และการท�าใหบรสทธโดยขนตอนตางๆ ไดแก การปนตกตะกอน การกรองแบบ

Cross flow filtration และ sucrose density gradient ultracentrifugation เพอก�าจด Vero cell protein, Vero cell

DNA และ Bovine albumin จากผลการวจยพบวาสามารถก�าจดโปรตนโดยมปรมาณโปรตนเหลออยรอยละ 2.12 และสามารถ

ตรวจวเคราะหหาปรมาณแอนตเจนจ�าเพาะ VP1 ของเอนเทอโรไวรส 71 ดวยเทคนค sandwich ELISA ทพฒนาขนเอง พบวา

สามารถผลตวคซนทดสอบโดยมแอนตเจนเหลออยถงรอยละ 37 โดยมคาสารปนเปอนตางๆ ในระดบทต�า จากการน�าวคซน

ทดสอบไปฉดทดลองการกระตนภมคมกนในหนทดลองแลวตรวจหาปรมาณแอนตบอด ตอเอนเทอโรไวรส 71 ในซรมหนดวย

เทคนค micro - neutralization พบวาวคซนทดสอบสามารถกระตนการสรางแอนตบอดจ�าเพาะตอเอนเทอโรไวรส 71 ไดใน

ระดบทสง ดงนนวคซนชนดนจงมศกยภาพทดในการผลกดนไปสการศกษาวจยในมนษยตอไป

ความสอดคลองของผลการตรวจการตดเชอเอชไอว - 1 ในเดกทคลอดจากแมทตดเชอดวยวธ DNA-PCRจากสง

สงตรวจชนดหลอดเลอดและชนดหยดบนกระดาษซบเลอดระหวางพ.ศ.2555-2557ประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสขไดประกาศนโยบายการด�าเนนงานปองกนการถายทอดเชอเอชไอวจากแมสลก

(PMTCT) พ.ศ. 2554 ก�าหนดใหเดกทคลอดจากแมทตดเชอทกคนตองไดรบการตรวจเลอดหาเชอเอชไอวดวยวธ PCR

เดก 1 คน สงตรวจได 2 ครง ครงแรกเมอเดกอาย 1 - 2 เดอน ตรวจครงทสองเมออาย 4 - 6 เดอน เพอยนยนผล ศนยวจย

ทางคลนก ไดเพมบรการตรวจ HIV-PCR ในเดก โดยใหสงตวอยางชนดหยดบนกระดาษซบเลอด (Dry Blood Spot; DBS)

ตงแตป 2555 ถงปจจบน เพอความสะดวกและความครอบคลมการตรวจเลอดเอชไอวในเดก ดงนนเพอใหเกดความเชอมน

ในผลการตรวจวเคราะห จงไดประเมนความสอดคลองทงผลบวกและผลลบจากการตรวจ HIV-PCR ในเดกคนเดยวกนทสงตรวจ

ครบ 2 ครง ทงสองชนดตวอยาง เพอประเมนความสอดคลองของผลการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ในเดกทคลอดจากแมทตด

เชอดวยวธ DNA-PCR จากตวอยางครงท 1 และครงท 2 ของสงสงตรวจชนดหลอดเลอด (Whole blood; WB) และชนดกระดาษ

ซบเลอด เพอใชสรปสถานการณตดเชอเอชไอวของเดกไดภายในการสงตวอยางครบ 2 ครง การศกษานเปนการวจยยอนหลง

โดยใชขอมลผลการตรวจการตดเชอ HIV-PCR ในเดกของศนยวจยทางคลนก สถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทย

กรมวทยาศาสตรการแพทย ระหวางป พ.ศ. 2555 - 57 จ�านวน 1,775 คน สงตรวจครบ 2 ครง จ�านวน 1,448 คน (รอยละ

81.6) แบงเปนชนดกระดาษซบเลอด 441 คน และเปนตวอยางจากหลอดเลอด 980 คน ตวอยางทงสองชนดสกดเปนดเอนเอ

และน�ามาตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ดวยวธ DNA-PCR (LTR primer) วเคราะหขอมลทางสถตโดยใชการทดสอบไควสแควร

ผลการศกษาจากทงหมด 1,448 คน พบผลบวกตรง 21 คน ผลลบตรง 1,416 คน ความสอดคลองของผลตรวจ HIV-PCR

ระหวางครงท 1 และครงท 2 เปนรอยละ 99.2 ในแตละชนดสงสงตรวจ ตวอยางจากหลอดเลอดและกระดาษซบเลอดใหผล

สอดคลอง 977/980 คน (รอยละ 99.7) และ 433/441 คน (รอยละ 98.2) ตามล�าดบ (χ2 = 9.004, p = 0.003) พบผล

ไมสอดคลอง 11 คน โดยพบจากหลอดเลอด 3 คน และกระดาษซบเลอด 8 คน โดยความสอดคลองของผลการตรวจ HIV - PCR

ระหวางครงท 1 และครงท 2 ทงชนดหลอดเลอดและกระดาษซบเลอดใหผลรอยละ 99.2 ท�าใหมความเชอมนหรอสามารถ

สรปสถานการณตดเชอเอชไอวในเดกทงผลบวกและผลลบไดจากผลการตรวจ HIV-PCR ทสงตรวจครบสองครง ส�าหรบตวอยาง


93


ชนดกระดาษซบเลอดมขอดคอ มความสะดวกในการเจาะเกบและน�าสงไดทางไปรษณย ไมมคาใชจายชวยเพมครอบคลมและ

การเขาถงบรการ ในอนาคตศนยวจยทางคลนกมแผนพฒนาการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ดวยวธ Real Time PCR

เพอเพมประสทธภาพและรองรบสงสงตรวจชนด DBS ทมแนวโนมเพมสงขน

การพฒนาการตรวจไวรสโนโรในหอยนางรมโดยวธReal-TimeRT-PCR ไวรสโนโรเปนสาเหตของการเกดโรคอจจาระรวงทไมใชแบคทเรยทมการระบาดไปทวโลก รวมทงเปนสาเหตส�าคญ

ชนดหนงของโรคอาหารเปนพษ โรคนสามารถตดตอถงกนได โดยการบรโภคอาหารและน�าทมเชอปนเปอนอย อาหารทเปน

สาเหตของการเกดโรคคอหอยสองฝา ไดแก หอยนางรม หอยแมลงภ หอยแครง ปจจบนยงไมมวธการตรวจไวรสโนโรในอาหาร

ของส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร จงไดพฒนาวธวเคราะหส�าหรบใชในหองปฏบตการ เนองจากไวรสโนโรไมสามารถ

เพาะเลยงในเซลลตองตรวจวเคราะหโดยใชวธทางอณวทยาทสามารถตรวจหา genome ของไวรสได genome ของไวรส

โนโร ประกอบดวย RNA มากกวา DNA จงใชวธตรวจหา RNA ซงการตรวจวเคราะหมสามขนตอนคอ ขนตอนแรกการสกดไวรส

ออกจากตวอยางใชเอนไซม Proteinase K ขนตอนทสองการสกด RNA ใช NucliSens magnetic extraction reagents และ

ขนตอนสดทาย Molecular detection ใช one step real-time reverse transcription polymerase chain reaction

(Real Time RT-PCR) พบวาสามารถตรวจพบในตวอยางทเตมเชอไวรสโนโร ตรวจไมพบในตวอยางทไมเตมเชอไวรสโนโรและ

ตรวจหาความจ�าเพาะ (specificity) ของวธไมพบปฏกรยาขามกนกบไวรสตบอกเสบเอ และแบคทเรยกลม Vibrio ซงมกพบใน

หอยนางรม และใหผลบวกกบ positive control ใหผลลบกบ negative control ไดท�าการศกษาตวอยางหอยนางรมดบ

ทแกะเปลอกแลวบรรจในถวยหรอถงพลาสตกทจ�าหนายในซเปอรมารเกตและตลาดในกรงเทพมหานครจ�านวน 230 ตวอยาง

พบไวรสโนโร 16 ตวอยาง คดเปนรอยละ 7.3 ดงนนวธนสามารถใชเปนวธวเคราะหในหองปฏบตการตรวจอาหารเพอตรวจหา

ไวรสโนโรในหอยนางรมตอไป

การเปรยบเทยบประสทธภาพตวอยางจากกระดาษซบเลอดและหลอดเลอดในการตรวจ การตดเชอเอชไอว-1 ในทารกดวยวธPCR

การศกษาครงนเปนการเปรยบเทยบประสทธภาพตวอยางจากกระดาษซบเลอด (Dry Blood Spot; DBS) และ

หลอดเลอด (Whole blood; WB) ในการตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ในทารกทคลอดจากแมทตดเชอ โดยใชตวอยางจากงาน

บรการในพนทเขตบรการสขภาพท 8 ตงแตเดอนมถนายน 2556 ถงเดอนพฤษภาคม 2557 จ�านวน 307 ตวอยาง โดยน�าตวอยาง

จากกระดาษซบเลอดมาสกดดเอนเอและตรวจการตดเชอเอชไอว-1 ดวยวธ DNA-PCR โดยชดน�ายา In-house Multiplex PCR

ผลการเปรยบเทยบประสทธภาพตวอยางจาก DBS และ WB พบวาใหผลลบตรงกนจ�านวน 298 ตวอยาง และใหผลบวกตรงกน

จ�านวน 9 ตวอยาง ผลการศกษาดวย DBS พบวามความไว ความจ�าเพาะ ผลบวกปลอม ผลลบปลอม คาท�านายผลบวก

คาท�านายผลลบ และคาความถกตอง เปนรอยละ 100, 100, 0, 0, 100, 100 และ 100 ตามล�าดบ นอกจากนยงพบวาวธ DBS

สามารถตรวจ viral copies ในเซลลมาตรฐานต�าสดไดท 2.5 copies วธการเกบตวอยางดวยกระดาษซบเลอดสามารถ

ท�าไดงาย มความไว และความจ�าเพาะสง มประโยชนส�าหรบพนททหางไกลทไมสามารถสงตรวจตวอยางชนดหลอดเลอดไดทน

ภายใน 48 ชวโมง

การวจยและพฒนาการผลตClostridiumbotulinumAntitoxin(สวส.)ความเปนมา/เหตผลความจ�าเปน ในระหวางป พ.ศ. 2541 - 2549 ประเทศไทยมการเกดโรค Botulism ในเขต

ภาคเหนอหลายครง ไดแก ในป พ.ศ. 2541 เกดทจงหวดนาน มผปวย 13 ราย ตาย 2 ราย ในป พ.ศ. 2546 เกดทจงหวดล�าปาง

มผปวย 10 ราย ตาย 1 ราย และในป พ.ศ. 2549 เกดทจงหวดนาน ทกครงพบวามสาเหตมาจากการทชาวบานรบประทาน


94

ผลกา


งาน

หนอไมจากปบโดยไมไดน�ามาตมกอน ผปวยมอาการของโรค Botulism ชดเจน แตการรกษาผปวยดวย Botulinum

anti-toxin ตองด�าเนนการทนท ซงเปนไปไดยากมากส�าหรบประเทศไทย เนองจากยงไมมหนวยงานใดในประเทศสามารถผลต

botulinum antitoxin เพอใชในการรกษาผปวยพฒนาการสราง Monovalent botulinum antitoxin และพฒนาการสราง

Bi-valent botulinum antitoxin โดยใช Clostridium botulinum neurotoxin toxoid จาก บ. Metabiologics ประเทศ

สหรฐอเมรกาเปน antigens ส�าหรบการกระตนใหเกดการสรางระดบภมคมกนตอ Botulinum neurotoxin ในมา มาทไดรบ

Clostridium botulinum neurotoxin toxoid type A และ B มการสรางระดบภมคมกน ผลการทดสอบหาระดบภมคมกน

ของ Serum มาโดยทดสอบในหนทดลองทฉดกระตนดวย botululinum neurotoxin toxoid type A สามารถผลต

antitoxin ปรมาณ 80 ลตร ทม titer > 500 IU/ml

ผลการทดสอบหาระดบภมค มกนของ Serum มาโดยทดสอบในหนทดลองทฉดกระตนดวย botululinum

neurotoxin toxoid type B พบวาตองไดรบการกระตนเพมอก ในป 2558 จะด�าเนนการผลต Botulinum antitoxin type

B ส�าหรบในการท�า purified เพอน�าผลผลตทไดน�ามาใชพฒนาการสราง botulinum antitoxin ตอไป

โครงการการผลตPolyclonalantibodyของClostridiumbotulinumในกระตายและหนมรายงานการระบาดของ Foodborne botulism หลายครงในประเทศไทยป 2010 การตรวจหาเชอทเปนสาเหต

การระบาดท�าไดโดยใชวธมาตรฐานซงประกอบดวยวธการเพาะเลยงเชอ การทดสอบคณสมบตทางชวเคม การทดสอบหาสาร

พษดวยวธ ELISA และในหนทดลอง การตรวจพสจนหาชนดสารพษโดยการฉดในหนทดลองนนตองใชสตวทดลองเปนปรมาณ

มาก ฝายแบคทเรยไรอากาศไดท�าการศกษาการผลต Polyclonal antibody ของ Clostridium botulinum ในกระตายและ

หน เพอน�าไปสวธทดสอบหาสารพษดวยวธอนเพอเปนทางเลอกทลดการใชสตวทดลอง

การศกษานมการผลต Polyclonal antibody ของ Clostridium botulinum ในกระตายและหน ท�าการศกษาโดย

การกระตนกระตายดวย botululinum neurotoxin toxoid type A, B และ Formalinized Botulinum complex toxin

type A, B ทดสอบหาระดบภมคมกนของ Serum กระตายโดยทดสอบในหนทดลอง

ทดสอบหาระดบภมค มกนของ Serum กระตายโดยทดสอบในหนทดลองทฉดกระต นดวย botululinum

neurotoxin toxoid type A และ Formalinized Botulinum complex toxin type A พบวาไดไตเตอร 40.96 IU/ml., และ

110.60 IU/ml., ทดสอบหาระดบภมคมกนของ Serum กระตายโดยทดสอบในหนทดลองทฉดกระตนดวย botululinum

neurotoxin toxoid type B และ Formalinized Botulinum complex toxin type B พบวาไดไตเตอร <0.32 IU/ml., และ

8.60 IU/ml. ในป 2558 จะด�าเนนการฉดกระตน botululinum neurotoxin toxoid type E, F และ Formalinized

Botulinum complex toxin type E, F เพอน�าผลผลตทไดน�ามาใชพฒนาในวธทดสอบดวยวธ ELISA ตอไป

การประเมนวธการตรวจเชอวณโรคไดผลเรวดวยเทคนคisothermalamplificationชนดNon-LAMPtestเทคนค isothermal amplification ชนด Non-LAMP พฒนาจากวธ Loop-mediated isothermal amplification

(LAMP) ใชเอนไซม Bst DNA polymerase ในการท�าปฏกรยา DNA amplification ทอณหภมเดยว (isothermal

amplification) น�ามาใชในการตรวจหา DNA ซงตรวจไดผลเรว Non-LAMP isothermal amplification ตางจากวธ LAMP

คอ ใช primer เพยง 1 ค เหมอนวธ PCR แตไมตองใชเครอง PCR ในการท�าปฏกรยา การใชเทคนค Non-LAMP isothermal

amplification ในการตรวจเชอวณโรค โดยตรวจในเสมหะหรอใชตรวจพสจนเชอทเพาะขน การศกษาและวจยน ประเมน

ความเปนไปไดและประสทธภาพของการใช Non-LAMP isothermal amplification ในการตรวจเชอวณโรคและตรวจยนยน

เชอทเพาะขน เพอใหไดผลเรวแทนการทดสอบปฏกรยาชวเคม เปรยบเทยบผลกบการเพาะเชอและการตรวจพสจนเชอทเพาะ


95


ขนโดยตรวจแอนตเจนเชอวณโรค ดวย Immunochromatic test (ICT) ซงเปนวธตรวจในงานประจ�า วธการ isothermal

amplification ชนด Non-LAMP สามารถตรวจเชอวณโรคไดในสภาวะทเหมาะสมท 68 �C มความจ�าเพาะตอเชอวณโรค

ไมพบปฏกรยาขามกบเชออนททดสอบ ในการพสจนเชอวณโรคคดเลอกตวอยางเชอทเพาะขนและพสจนเชอดวยการทดสอบ

แอนตเจนทจ�าเพาะตอเชอ (MPT64 antigen) ยนยนเปนเชอวณโรค จ�านวน 225 ตวอยาง สกด DNA จากตวอยางเชอ

ท�าปฏกรยา Non-LAMP isothermal amplification โดยใชอางน�ารอนควบคมอณหภม อานผลไดทกตวอยางโดยการสงเกต

การเปลยนสของปฏกรยาดวยตาเปลาท 75 นาท ใหผลตรวจพสจนยนยนเปนเชอวณโรคตรงกน 221 ตวอยาง วธการ

Non-LAMP Isothermal amplification ทพฒนาขนสามารถตรวจวเคราะหเชอวณโรคได มความจ�าเพาะตอเชอวณโรคสง

วธการงาย ใชตรวจพสจนเชอวณโรคจากเชอทผลเพาะขน มความถกตอง ประสทธภาพสง เปนนวตกรรมใหม ซงมวธการ

ทงายน หองปฏบตการนาจะปฏบตและใชประโยชนตอไปได

การตรวจการดอยาของเชอวณโรคและโรคเรอนและศกษาgenotypeและphenotypeทเกยวของกบการดอยาของเชอ

การรกษาผปวยวณโรคและโรคเรอน ผปวยจะไดรบยาสตรมาตรฐานทประกอบดวยยาหลายชนดเพอปองกนปญหา

ดอยา ใชเวลาในการรกษาอยางนอย 6 เดอน ยาทใชรกษาผปวยวณโรค ไดแก isoniazid rifampicin ethambutol และ

pyrazinamide หรอ streptomycin เปนสตรยาหลก สวนยาทใชในการรกษาผปวยโรคเรอน ไดแก rifampicin dapsone

olfloxacin และ clofaximine การดอยาของเชอวณโรคและโรคเรอน สวนใหญเกดจากการเปลยนแปลง (mutation) ของ

DNA ทเกยวของกบเอนไซมทยาออกฤทธยบยง ดงนนจงมการตรวจการดอยา โดยตรวจการเปลยนแปลงของ DNA ในต�าแหนง

ทเกยวของ โดยวเคราะห genotype และ phenotype ของเชอวณโรคและเชอโรคเรอนทเกยวกบดอยา วตถประสงค

เพอศกษาการตรวจการดอยาหลกโดยการตรวจทไดผลเรวในเชอวณโรคและโรคเรอน โดยวเคราะหการเปลยนแปลงของ DNA

ในยนทเกยวของกบการดอยา วธการ ทดสอบวธการตรวจ phenotype ดอยาของเชอวณโรคดวยการเพาะเชอและทดสอบ

ความไวของเชอตอยา ทดสอบวธการตรวจการดอยาของเชอโรคเรอนโดยตรวจการเปลยนแปลงของ DNA ดวย sequencing,

DNA hybridization ตรวจการดอยาของเชอวณโรคโดยตรวจการเปลยนแปลงของ DNA ในยนทเกยวของกบการดอยาดวยวธ

Real-Time PCR, PCR-sequencing และ PCR- hybridization (DNA strip) ผลและการน�าไปใชประโยชน ตรวจ phenotype

ของเชอวณโรคดวยการเพาะเชอและทดสอบความไวตอยาหลก โดยตรวจไดผลเรวดวยโดยใชอาหาร MGIT 960 เชอ

ทราบ phenotype แลว 300 ตวอยาง วเคราะห genotype การดอยา ดวย PCR-hybridization โดยใช DNA strip

จ�านวน 163 ตวอยาง และวเคราะหการเปลยนแปลงของ DNA ในยน rpoB, ทเกยวของกบการดอยา rifampin และ DNA

ในยน inhA และ katG gene ซงเกยวของกบการดอยา isoniazid ดวยวธ sequencing จ�านวน 171 ตวอยาง ตรวจการดอยา

ของเชอโรคเรอนโดยตรวจการเปลยนแปลงของ DNA ในยนทเกยวของกบการดอยาดวย sequencing วเคราะห DNA ในสวน

ของยน rpoB และ folp1 จ�านวน 80 ตวอยาง และทดสอบดวย DNA hybridization วเคราะหการเปลยนแปลงของ DNA

ในยน rpoB, folp1 และ gyrA ทเกยวของกบการดอยา rifampin, dapsone และ ofloxacin ไดพรอมกน วเคราะหตวอยาง

แลว 80 ตวอยาง วธการสามารถใชตรวจการดอยาเชอวณโรคและโรคเรอนไดผลเรว

การศกษาการแยกสายพนธเชอวณโรคดวยวธมาตรฐานใหมและการประยกตใชเพอศกษาระบาดวทยาวณโรคการแยกสายพนธและขอมลสายพนธเชอวณโรคในประเทศไทยมขอมลจ�ากด ขณะทสายพนธเชอวณโรคมหลาย

สายพนธทวโลก วธการทเหมาะสมจะท�าใหสามารถแยกสายพนธเชอวณโรคในทองถนได และสามารถเปรยบเทยบไดกบเชอ

ตางถนหรอสายพนธตางๆ ทวโลก อาจท�าใหคนพบสายพนธใหม ทราบความชก การกระจายของสายพนธ ใชตดตามสอบสวน


96

ผลกา


งาน

การแพรตดตอโรค แสดงความหลากหลายและความสมพนธระหวางสายพนธ รวมทงความสมพนธของสายพนธกบคณลกษณะ

ของเชอ เชน สายพนธของเชอวณโรคกบการดอยา งานวจยนท�าการศกษาวธการแยกสายพนธ spoligotyping ซงเปนวธการ

แยกสายพนธเชอวณโรคทเปนมาตรฐานสากล โดยวธการจะวเคราะหความหลากหลายของ DNA ทอยระหวาง DNA repeat

จ�านวน 43 ต�าแหนง ดวยวธการ PCR และ reverse hybridization ครงเดยว ไดผลการตรวจพสจนเชอวณโรคและ

แยกสายพนธ ขอมลสายพนธทไดจดท�าเปนฐานขอมล ซงรวบรวมขอมลสายพนธเชอวณโรค spoligotype ของประเทศไทย

ท�าการประยกตใชวธการเพอศกษาระบาดวทยาวณโรคและวณโรคดอยา โดยท�าการจ�าแนกสายพนธเชอวณโรคทแยกไดจาก

ผปวยวณโรคในพนทภาคเหนอ จ�านวนตวอยางเชอวณโรคศกษาเบองตนในเขตภาคเหนอตอนลาง 162 ตวอยาง น�าผลการแยก

สายพนธทไดไปเทยบกบฐานขอมลสากล Spoligotype (SpoIDB4) พบเชอวณโรคมรปแบบ Spoligotype 40 รปแบบ จดกลม

ได 11 กลม และพบสายพนธใหม 14 ตวอยาง กลมสายพนธพบมากทสดคอ East African - Indian (EAI) คดเปนรอยละ 43.83

(71/162) ในกลมนพบสายพนธ EAI_NTB (Nonthaburi) มากทสด คดเปนรอยละ 23.46 (38/71) รองลงมาคอกลม Beijing

คดเปนรอยละ 35.80 (58/162) และสายพนธอน ไดแก H3, U, T1, BOV, S และ Beijing Like ซงพบนอย กลาวไดวาเชอ

วณโรคสายพนธ EAI จดเปนสายพนธทมความชกสงในเขตภาคเหนอ นอกจากน Spoligotyping สามารถตรวจแยกเชอ

Mycobacterium bovis ไดจ�านวน 2 ตวอยาง แสดงการแพรตดตอของวณโรคจากสตวสคน สรปวา Spoligotyping ใชจ�าแนก

สายพนธเชอวณโรคไดผลเรว ท�าใหทราบความหลากหลายของสายพนธ ความสมพนธทางพนธกรรมของเชอ ใชตดตามการแพร

ตดตอของโรค เปนประโยชนดานระบาดวทยาและสอบสวนโรค

การประเมนคณภาพชดทดสอบเพอตรวจหาแอนตเจน และแอนตบอดตอ Exopolysaccharide ของเชอ BurkholderiapseudomalleiดวยเทคนคImmunochromatography

โรคเมลออยโดซสเปนโรคตดเชอแบคทเรยทเปนปญหาทางสาธารณสขในหลายประเทศทวโลก มสาเหตมาจาก

เชอ Burkholderia pseudomallei ในประเทศไทยมกพบการระบาดในบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โรคนจดอยในกลม

โรคไขไมทราบสาเหต เนองจากมอาการและอาการแสดงคลายคลงกบโรคอนๆ สามารถตดเชอไดหลายระบบในรางกาย เชน

ปอด ตบ กระแสเลอด ซงเปนสาเหตใหผปวยเสยชวตไดใน 1 - 3 วน การตรวจวนจฉยจากอาการทางคลนกไมสามารถบอก

สาเหตการตดเชอไดแนนอน จะตองอาศยการตรวจทางหองปฏบตการรวมดวย เชน การเพาะเชอจากเลอด หนองจากฝ หรอ

น�าจากปอด ซงเปนวธมาตรฐาน ใชเวลาประมาณ 2 - 5 วน จากนนจะตองน�ามาทดสอบทางชวเคมอก การตรวจทางภมคมกน

วทยา โดยวธ Indirect Hemagglutination test (IHA) เปนวธทนยมใชกนอยางแพรหลายในปจจบน แตพบวาใหผลไมเปน

ทนาพอใจนกเนองจากพบวาผ ทไมปวยแตอาศยอยในพนททมการระบาดของโรคกสามารถตรวจพบภมค มกนตอโรคน

ในระดบสงได

ฝายผลตชดทดสอบระดบกงอตสาหกรรม สถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทยไดรวมมอกบศนย วจยโรค

เมลออยโดสส คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน พฒนาชดทดสอบชนดรวดเรว (Rapid test) เทคนค Immunochro-

matography (IC) ตรวจหาแอนตเจน และแอนตบอดตอเชอ Burkholderia pseudomallei และประเมนคณภาพชดทดสอบ

ในโรงพยาบาลทอยในพนททมการระบาดของโรค 5 แหงคอ โรงพยาบาลศรนครนทร จ.ขอนแกน โรงพยาบาลศนยขอนแกน

โรงพยาบาลสรรพสทธประสงค จ.อบลราชธาน โรงพยาบาลศรสะเกษ และโรงพยาบาลนครพนม พบวาชดตรวจหาแอนตเจน

เมอน�าไปตรวจตวอยางทเปน Hemoculture ใหคาความไว และความจ�าเพาะเปนรอยละ 100 ชดตรวจหาแอนตบอด ทใช

ตวอยางตรวจเปนซรม ใหคาความไว และความจ�าเพาะ เปนรอยละ 58.14 และ 97.39 ตามล�าดบเมอเทยบกบวธ IHA

จากผลทไดขณะนจงไดปรบปรงใหมความไวสงขน เพอเพมประสทธภาพในการตรวจวนจฉย


97


การตรวจวนจฉยและการตรวจหา Toxin ของเชอกอโรคคอตบ (Corynebacterium diphtheriae) ในเขต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนป2555-2557

การศกษาครงนเปนการตรวจวนจฉยเชอกอโรคคอตบ (Corynebacterium diphtheriae) ในพนทเขตบรการสขภาพ

ท 8 ประกอบดวย 7 จงหวด ไดแก อดรธาน หนองคาย หนองบวล�าภ เลย บงกาฬ สกลนคร และนครพนม เปนตวอยาง

Throat swab เพอตรวจยนยนหาเชอกอโรคคอตบ โดยวธการเพาะเชอ ซงเปนวธมาตรฐาน ตงแตเดอนตลาคม 2555 ถงเมษายน

2557 จ�านวน 2,099 ตวอยาง ตรวจพบเชอ C. diphtheriae จ�านวน 95 ราย (รอยละ 4.53) พบในพนทจงหวดอดรธาน

64 ราย (รอยละ 3.05) จงหวดหนองบวล�าภ 13 ราย (รอยละ 0.62) จงหวดเลย 13 ราย (รอยละ 0.62) จงหวดบงกาฬ 3 ราย

(รอยละ 0.14) และจงหวดสกลนคร 2 ราย (รอยละ 0.10) และน�าตวอยางทตรวจพบเชอ C. diphtheriae มาตรวจหา Toxin

โดยวธ Modified Elek Test ตรวจพบเชอ C. diphtheriae Toxin Positive จ�านวน 8 ราย (รอยละ 8.42) พบในพนทจงหวด

หนองบวล�าภ 4 ราย (รอยละ 4.21) จงหวดอดรธาน 3 ราย (รอยละ 3.16) และจงหวดเลย 1 ราย (รอยละ 1.05)

จากชวงเวลาทท�าการศกษาพบวาการระบาดของเชอกอโรคคอตบม 2 ระยะ คอ ระยะท 1 ชวงเดอนตลาคม 2555

ถงกมภาพนธ 2556 ระยะท 2 เดอนกรกฎาคม ถงพฤศจกายน 2556 และมแนวโนมลดลงใน ป 2557 ขอมลทไดจากการศกษา

ครงน มประโยชนในการสนบสนนการวนจฉยของแพทย การศกษาทางระบาดวทยา เพอเฝาระวงสถานการณการระบาดของ

เชอกอโรคคอตบ และชวยในวางแผนการปองกนรกษาโรคไดอยางทนทวงท

การตดตามการดอยาของยงลายพาหะน�าโรคไขเลอดออกระดบพนธกรรม ในสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ และสงแวดลอม

ปจจบนการใชเคมก�าจดแมลงยงเปนวธหนงทมความจ�าเปนตองน�ามาใชเพอควบคมยงพาหะ จงมโอกาสทจะมการดอ

ตอสารเคมของยงลายซงเปนพาหะน�าโรคไขเลอดออกเกดขน จงไดด�าเนนการเฝาระวงการดอดงกลาวในระดบพนธกรรม

เพอบอกถงการดอและแนวโนมทจะเกดขนในพนทตางๆ ของประเทศไทยในลกษณะเปนฐานขอมลและแผนท GIS เพอน�าไปใช

ในการควบคมยงพาหะและเพอการเลอกใชสารเคมก�าจดแมลงไดอยางถกตอง รวดเรวและทนตอสถานการณ โดยเกบตวอยาง

ยงรวมทงขอมลภาคสนามอนๆ เชน พกดพนท ขอมลการใชเคมก�าจดแมลง อณหภม ความชน จากนนตวอยางน�ามาศกษา

ความตานทานทเกดจากการเปลยนแปลงของยนจงหวดละ 200 ตวอยาง น�าผลทไดมาท�า Mapping ดวยระบบ GIS แสดง

สถานการณการดอยาของยงลายแตละสายพนธทเกบจากจงหวดตางๆ ผลการศกษาจากป 2555 - 2557 ซงไดด�าเนนการใน

248 พนทของ 62 จงหวด ไดขอมลการดอในลกษณะของ RR (ยงมการดอ), RS (ยงยงไมมการดอแตมยนดอแฝงอยแลว) และ

SS (ยงไมมการดอ) ของประชากรยงพรอมทงแผนท GIS ของลกษณะ RR, RS, SS ในพนท 62 จงหวดดงกลาว ซงขอมลทไดม

การน�าไปใชประโยชนโดยแจงผลการศกษาไปทส�านกงานสาธารณสขจงหวดทไดด�าเนนการศกษารวมทงส�านกตรวจและประเมน

ผลและผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข 12 เขตเพอสามารถน�าขอมลไปใชในการควบคมยงพาหะและควบคมการระบาด

ของโรคไขเลอดออกไดตอไป

การศกษาการแพรกระจายเชงพนทและฤดกาล รวมทงแหลงเกาะพกของยงลายสวน (Aedes albopictus) เพอการควบคมทเหมาะสม

โรคชคนกนยาจดเปนโรคอบตใหมทตองอยในรายงานการเฝาระวงการระบาดของกรมควบคมโรคตงแตป 2551

เนองจากมรายงานพบผปวยแพรกระจายมากขนจากภาคใตไปยงทวทกภาคของประเทศ โรคชคนกนยาเกดจากเชอไวรสทม

ยงลายสวน Aedes albopictus เปนพาหะหลกในการน�าโรค โดยทยงลายสวนเดมพบแพรกระจายอยมากทางพนทภาคใตของ


98

ผลกา


งาน

ประเทศ แตจากการทมการกระจายตวของโรคไปยงภาคตางๆ รวมทงปจจบนทการศกษาเกยวกบยงลายสวนยงมนอยเมอเทยบ

กบยงลายบาน โดยพบวายงขาดองคความรในดานการแพรกระจายของยงชนดนในเชงพนทและฤดกาล (Geographical and

Seasonal Distribution) รวมทงยงไมมรายงานถงแหลงเกาะพก (Resting sites) ทแนนอน ท�าใหการควบคมไมสามารถด�าเนนการ

ไดโดยตรงจดทยงเกาะพกอย การศกษาครงนจงเปนการศกษาเพอหาองคความรดงกลาว โดยไดด�าเนนการพฒนาวธมาตรฐาน

ในการเกบตวอยางตวเตมวยยงลายสวนโดยวธ Host questing and hovering, Sweeping และ Mechanical

aspiration โดยเครองดดยงทพฒนาขนทดแทนการจบยงโดยใชคนเปนเหยอลอ รวมทงพฒนากลองดกยง (Resting Boxes)

เพอศกษาแหลงเกาะพก ผลการศกษาจากป 2555 - 2557 ซงไดด�าเนนการใน 78 พนทของ 26 จงหวด ไดขอมลการกระจาย

ตวและความหนาแนนในพนท 3 cohort ประกอบดวยพนทอยอาศย สวนยาง และพนทเชงเขาของ 26 จงหวดดงกลาว ซงได

รายงานผลในลกษณะของแผนท GIS สวนขอมลดานแหลงเกาะโดยใช Resting Boxes พบวาบรเวณเชงเขาหรอสวนยางทม

พมไมอยดวย จะเปนแหลงทยงลายสวนใชเกาะพกเมอไมไดออกกนเลอด โดยผลการส�ารวจยงในแตละชวงเวลา พบวาชวงเวลา

ทยงลายสวนออกมาหากนมากทสดคอชวง 15.00 - 17.00 น. โดยขอมลนจะสมพนธกบชวงเวลาทส�ารวจพบยงลายสวนในกลอง

Resting boxes คอ เวลา 17.00 น. นอกจากนนยงส�ารวจพบยงชนดตางๆ ซงไดรายงานผลในลกษณะ Species composition

ในพนทศกษา ซงผลการศกษาไดเผยแพรในทประชมวชาการทงในประเทศและตางประเทศเปนจ�านวน 3 ครง

ประสทธภาพของจลนทรย Bacillus thuringiensis subsp. israelensis รวมกบ Bacillus sphaericus ทไดจากอาหารเพาะเลยงราคาถกในการควบคมลกน�ายงร�าคาญในแหลงเพาะพนธธรรมชาต

ยงร�าคาญสามารถเปนพาหะน�าโรครายมาสมนษย ไดแก โรคเทาชาง โรคไขสมองอกเสบ และยงชนดนยงกอความ

เดอดรอนร�าคาญรบกวนการพกผอนของประชาชน ดงนนการเสาะหาวธการก�าจดยงร�าคาญจงเปนสงส�าคญเพอลดโอกาสการ

เกดโรคตดตอและลดความเดอดรอนร�าคาญจากยงเหลาน การศกษาครงนจดท�าเพอพฒนาสตรอาหารอยางงายจากวตถดบ

ทหาไดงายในทองถนมาใชเพาะเลยงจลนทรย Bacillus thuringiensis subsp. israelensis และ Bacillus sphaericus

เพอใชในการก�าจดลกน�ายงร�าคาญดวยวธการทไมยงยาก ประชาชนทวไปสามารถท�าเองได วธการคอผลตอาหารเพาะเลยงเชอ

จากวตถดบ 4 ชนด ไดแก น�ามะพราวแก กากถวเหลอง ซปกอนส�าเรจรป และน�าซาวขาว น�ามาทดสอบประสทธภาพในการ

ก�าจดลกน�ายงร�าคาญ (Culex quinquefasciatus) จากนนทดสอบในระดบจ�าลองธรรมชาตและภาคสนามตอไป ผลการศกษา

ทผานมาพบวาจลนทรยทงสองชนดทเพาะเลยงในอาหารจากกากถวเหลอง มประสทธภาพก�าจดลกน�ายงร�าคาญไดดทสด และ

ใกลเคยงกบอาหารสตรวทยาศาสตร อาหารราคาถกเหลานจงนาจะสามารถใชทดแทนอาหารสตรวทยาศาสตรทมราคาแพงได

การด�าเนนงานตอไปคอศกษาวธการเพาะเลยงจลนทรยทงสองชนดในระดบขยายสวนเพอใชในการทดสอบระดบจ�าลองธรรมชาต

และภาคสนาม ทงนเมอผลวจยส�าเรจคาดวาสามารถชวยใหประชาชนทวไปสามารถผลตสารชวภาพใชส�าหรบก�าจดยงร�าคาญ

ไดดวยตนเอง ท�าใหลดความเสยงของการเกดโรคตดตอจากยงร�าคาญได

การวจยและพฒนาเพอสรางและผลตรคอมบแนนทแอนตบอดเพอใชในการตรวจวนจฉยโรคไฮบรโดมาเทคโนโลยเปนเทคนคทถกพฒนาขนเพอใชในการสรางและผลตโมโนโคลนอลแอนตบอดโดยการน�า

B-lymphocyte มาหลอมรวมกบเซลลไมอโลมา ซงยงมขอจ�ากดในการผลตแอนตบอดหลายประการ เชน ความไมเสถยร

ของ Hybridoma cell ในการสรางแอนตบอด หนวยงานพฒนาแอนตบอดโดยเทคนค DNA recombinant โดยท�าการสราง

vector ทมชนยนของแอนตบอดในสวนของ constant region ส�าหรบสรางโมเลกลของอมมโนโกลบลนสวน Fc เพอใชในการ

subclone ยนทสรางแอนตบอดในสวนของ antigen binding site ทไดจากการคดเลอกดวยวธ Phage display จากคลง

แอนตบอดชนด scFv ทไดพฒนาขน จากการศกษาสามารถเตรยมชนยน vector ทบรรจ constant region ของชนยน mouse

immunoglobulin ได และสามารถน�าสวนของ variable region ทงในสาย Heavy chain และ light chain ตอ


99


Plasmodium lactate dehydrogenase (pLDH) ของเชอ Plasmodium falciparum เขาสเวคเตอรและจากการตรวจสอบ

การแสดงออกของยนพบวามการสรางแอนตบอดชนดอมมโนโกลบลนทมโครงสรางสมบรณใน mammalian cells โดยการ

ศกษาขนตอไปจะท�าการผลตแอนตบอดดงกลาวและศกษาคณสมบตเปรยบเทยบกบแอนตบอดจาก Hybridoma ในการพฒนา

ชดทดสอบตอไป

การวจยและพฒนาเพอพฒนาการตรวจคดกรองมะเรงตบระยะตนโรคมะเรงตบชนด Hepatocellular carcinoma (HCC) เปนปญหาส�าคญทงในและตางประเทศ คณะผวจยม

วตถประสงคเพอพฒนาการตรวจคดกรองมะเรงตบชนด HCC โดยใช Glypican3 (GPC3) เปน biomarker ซงตอยอดจากผล

การวจยของโครงการการวจยและพฒนาเพอหา biomarker ในการตรวจวนจฉยโรคมะเรงตบจากการตดเชอไวรสตบอกเสบบ

เรอรงโดยวธ ELISA ในการวจยนไดวจยและพฒนาเพอสรางและผลตแอนตบอดตอ GPC3 ดวยวธการดงน 1. คดเลอก scFv

antibody จากคลงโมเลกลโดยเทคนค phage display selection ซงสามารถคดเลอก scFv antibody ทจ�าเพาะตอ GPC3

สวน C-terminal ไดคอ scFv C9 และ 2. ท�าการโคลนและผลตรคอมบแนนทแอนตบอด M18D04 และ M19B11 ทจ�าเพาะ

ตอ GPC3 สวน N - terminal และท�าการพฒนาวธตรวจหา GPC3 โดยเทคนค sandwich ELISA จากการศกษาคณสมบตของ

แอนตบอดพบวามความจ�าเพาะสงตอ rhGPC3 เมอวเคราะหดวยเทคนค western blot และ dot blot และจากการพฒนา

เทคนค sandwich ELISA โดยการคดเลอกคแอนตบอดทเหมาะสมสามารถพฒนาระบบ sandwich ELISA ได 2 รปแบบคอ

รปแบบท 1 ใช M19B11 เปน capture antibody และใช M18D04 เปน detection antibody และ รปแบบท 2 ใช M19B11

เปน capture antibody และใช scFv C9 เปน detection antibody ซงทง 2 รปแบบมคา limit of detection ทใกลเคยงกน

คอทความเขมขนของ rhGPC3 ใน normal serum เทากบ 15.62 ng/100 ul

การวจยและพฒนาเพอสรางคลงของโมเลกลแอนตบอดชนดscFvปจจบนโมโนโคลนอลแอนตบอดเปนวตถดบหลกทส�าคญในการผลตชดตรวจวนจฉยโรคทางภมคมกนวทยา ซงมกใช

เทคนคไฮบรโดมาในการสรางและผลต การผลตโมโนโคลนอลแอนตบอดดวยเทคนคนยงมขดจ�ากดในดานความคงตวของเซลล

ไฮบรโดมาอกทงยงตองใชระยะเวลานานในการฉดกระตนสตวทดลอง และคดเลอกโคลนทมประสทธภาพในการผลตแอนตบอด

ตลอดจนใชระยะเวลานานในการเพาะเลยงเซลลท�าใหมตนทนในการผลตสง ดวยเหตนคณะผวจย จงไดน�าเทคนควธทาง

พนธวศวกรรมมาใชพฒนาสรางคลงของโมเลกลแอนตบอดชนด single chain variable fragment (scFv) ขนเพอเสรมหรอ

ทดแทนการสรางแอนตบอดจากเทคนค Hybridoma โดยน�ายนทใชในการสรางแอนตบอดทงในสวนของโมเลกลสายยาวและ

โมเลกลสายสนของ lymphocyte repertoire มาท�าการเชอมตอกนแลวโคลนเขาสยนบน phagemid vector ทเขารหสการ

สรางโปรตนผวฝาจจนท�าใหสามารถสรางคลงของโมเลกลแอนตบอดชนด scFv ทมความหลากหลายไดสงถง 106 repertoire

จากผลการทดลองสามารถคดเลอกแอนตบอดทมความจ�าเพาะเจาะจงกบเอนไซม Plasmodium lactate dehydrogenase

(pLDH) และ Hepatitis B Surface Antigen (HBsAg) ของเชอ Plasmodium falciparum และ hepatitis B virus ตามล�าดบ

จากคลงของโมเลกลแอนตบอดทสรางขนได และแอนตบอดทไดสามารถท�าปฏกรยากบแอนตเจนดงกลาวไดอยางจ�าเพาะเจาะจง

อกทงยงสามารถน�าไปพฒนาเปนชดตรวจวนจฉยทางภมคมกนวทยาชนดรวดเรวหลกการ Immunochromatography ได

โดยใหผลการทดสอบใกลเคยงกบแอนตบอดทผลตโดยเทคนคไฮบรโดมาแสดงใหเหนวาคลงของโมเลกลแอนตบอดชนด scFv

ทสรางขนนสามารถน�าไปใชในการคดเลอกหาแอนตบอดทมความจ�าเพาะกบแอนตเจนตางๆ ไดหลากหลาย และแอนตบอด

ทไดมศกยภาพในการน�าไปพฒนาเปนชดตรวจวนจฉยโรคทางภมคมกนไดอยางมประสทธภาพตอไป

ค�าส�าคญ : Monoclonal antibody, Panning, Phage display, Recombinant antibody, scFv Antibody library


100

ผลกา


งาน

การศกษาพนธศาสตรระดบโมเลกลของเหดพษสถานการณอาหารเปนพษจากการรบประทานเหดพษในประเทศไทยมแนวโนมสงขนอยางตอเนองในแตละป

โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดฝนระหวางเดอนพฤษภาคม ถงเดอนสงหาคม พบผปวยจ�านวนมากในเขตจงหวดทางภาคเหนอ

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมพนทเปนปาตามธรรมชาตพบความหลากหลายของเหดปาทงทรบประทานได และเปนพษ

แตมลกษณะคลายคลงกบเหดรบประทานได ชาวบานทเขาไปเกบเหดปามาบรโภค สวนใหญมความเขาใจไมถกตองในการแยก

ชนดของเหดพษและเหดทรบประทานไดจงสงผลใหสถานการณดงกลาวเกดขนอยางตอเนองเปนประจ�าทกป การตรวจสอบ

ตวอยางเหดทกอใหเกดอาการพษตองอาศยการวเคราะหทางสณฐานวทยาเพอการจ�าแนกชนด และวเคราะหชนดของ toxins

เพอน�าขอมลมาประกอบการรกษา เทคนคการวเคราะหเดมเปนเทคนคทใชเครองมอวเคราะหขนสง บคลากรตองมความช�านาญ

วเคราะหยากเนองจากสารพษมปรมาณนอย แตพษรนแรง และใชเวลานาน การประยกตใชองคความรทางเทคโนโลยชวภาพ

และอณพนธศาสตรในการตรวจสอบเหดพษโดยเทคนค PCR มประโยชน และใหผลวเคราะหทถกตอง แมนย�าสง และเชอถอได

ใชขอมลล�าดบเบสบรเวณ internal transcribed spacer (ITS) region ของ ribosomal DNA ในการศกษาความแตกตาง

ทางพนธกรรมของเหดพษกบเหดชนดรบประทานไดโดยใช Phylogenetic detection techniques และ BOLD-IDS for

fungal barcodes ผลจากการศกษาตวอยางเหดทท�าใหมผเสยชวตจากการรบประทานเหดพษพบจดอยในสกล Amanita ไดแก

Amanita exitialis โดยตรวจพบ toxins กลม amatoxins และ phallotoxins ซงสายพนธดงกลาวไมเคยมรายงานการพบ

ในประเทศไทยมากอน และจดเปนฐานขอมลทางพนธกรรมระดบโมเลกลของเหดพษในประเทศไทย นอกจากนฐานขอมล

ดงกลาวยงสามารถประยกตใชหา DNA signature sequences เพอใชในการจ�าแนกเหดพษ+และพฒนาเปนวธทดสอบท

รวดเรวได

การพฒนาระบบการทดสอบเบองตนส�าหรบสารควบคมการท�างานของทรานสครปชนแฟคเตอรและคนหาสาร ออกฤทธจากสมนไพรไทยเพอการรกษาเบตา-ธาลสซเมย

เบตา - ธาลสซเมยเปนโรคทางพนธกรรมทท�าใหเกดความผดปกตในการสรางฮโมโกลบน ในผปวยบางรายจะมอาการ

โลหตจางชนดรนแรงและกอใหเกดอนตรายถงชวตได โดยอาการของโรคจะปรากฏขนภายใน 2 ขวบปแรก เมอการสราง

fetal hemoglobin (HbF) ถกแทนทดวย adult hemoglobin (HbA) อยางไรกตาม ในผปวยทยงคงมระดบของ HbF สงจะ

มอาการแสดงทางคลนกของโรคทไมรนแรง ดงนนการกระตนใหมการสราง HbF เพมขนอกครงจงเปนเปาหมายส�าคญ

เพอบรรเทาการขาดฮโมโกลบนในผปวยเบตา-ธาลสซเมยได การศกษานมวตถประสงคเพอพฒนาระบบการทดสอบฤทธในเซลล

ส�าหรบใชคนหาสารทมฤทธกระตนการสราง HbF จากสมนไพรเพอใชเปนสารตนแบบในการพฒนายาบรรเทาการขาด

ฮโมโกลบนตอไป โดยผวจยไดท�าการศกษาการแสดงออกของยนทเกยวของกบการสรางฮโมโกลบนในเซลลเพาะเลยงชนด

ตาง ๆ เพอคดเลอกเซลลทจะใชเปน host ส�าหรบสรางระบบการทดสอบฤทธ จากนนออกแบบเซลลโมเดลส�าหรบการทดสอบ

ฤทธกระตนการสราง gamma - globin chain ซงเปนโปรตนทเปนสวนประกอบใน HbF และท�าการเตรยมพลาสมด pGL3-

HBG pro ทมสวน promoter ของยน hemoglobin gamma (HBG) ตอกบ reporter gene คอ luciferase (Luc) แลวน�า

พลาสมด pGL3-HBG pro ทเตรยมไดและเวคเตอร pSV-β - galactosidase control มา co-transfect ลงในเซลล K562

(human erythroleukemia cells) จากนนใช transiently transfected cells ทเตรยมไดมาทดสอบฤทธกระตน HBG

promoter ของสารสกดสมนไพร โดยจากการทดสอบสารสกดสมนไพร 110 ตวอยาง พบวาสารสกดพช 6 ตวอยาง คอ

ดอกแกว ตนโมกบาน ตนวานหอมแดง หววานหอมแดง ตนโกสน และดอกกระเทยมเถา มฤทธในการกระตน HBG promoter

ทมากกวา 2 folds ซงพชเหลานจะถกคดเลอกเพอน�ามาแยกสารออกฤทธใหบรสทธตามหลกการ bioassay-guided

separation ในล�าดบตอไป


101


การวจยและพฒนาสารตานเชอราจากสมนไพรการตดเชอราเปนความผดปกตทพบไดบอยในประเทศแถบเขตรอนชน โดยเฉพาะอยางยงการตดเชอรากอโรคทผวหนง

การรกษาเชอราบรเวณผวหนงท�าไดโดยการใชยาตานเชอราทมจ�าหนายอยในปจจบน ซงยาตานเชอราและตวยาส�าคญทใช

ส�าหรบการผลตยาเหลานตองน�าเขาจากตางประเทศ การรกษาการตดเชอราตามวธพนบานดงเดมของไทยนนอาจท�าไดโดยใช

สมนไพรมาต�าท�าเปนยาทาเพอใชรกษาบรเวณผวหนงทตดเชอ ซงจะเหนไดวายาสมนไพรไทยนนมศกยภาพสามารถน�ามาใช

ส�าหรบรกษาการตดเชอราไดเชนกน ดวยเหตนการศกษาวจยเกยวกบสมนไพรตานเชอราจงมความส�าคญส�าหรบน�ามาเปนขอมล

สนบสนนการใชสมนไพรเพอเปนทางเลอกทดแทนการใชยาแผนปจจบนทตองน�าเขาจากตางประเทศได การศกษานม

วตถประสงคเพอทดสอบฤทธตานเชอราของสารสกดเอทานอลจากพชสมนไพรเพอเปนขอมลเบองตนประกอบการคดเลอกชนด

ของสมนไพรมาพฒนาต�ารบยาใชภายนอกส�าหรบรกษาการตดเชอราทบรเวณผวหนง โดยไดท�าการศกษาฤทธตานเชอราตอเชอ

ชนดยสต คอ Candida albicans DMST 5815 และเชอรากอโรคทผวหนง เชน Trichophyton mentagophytes

DMST 19735, Trichophyton rubrum DMST 30263 และ Mentagrophytes gypseum DMST 21146 โดยใชวธ

broth microdilution assay และม ketoconazole เปน positive control โดยจากการทดสอบสารสกดมากกวา 200 ตวอยาง

จากพชมากกวา 120 ชนด สามารถคดเลอกสมนไพรทมฤทธดในการตานเชอราเพอน�ามาศกษาตอได 6 ชนด คอ หววานหอมแดง

ใบพล ผลดบพญากาสก ตนธรณสาร เหงาไพลด�า และเหงารางจด การศกษาสารบรสทธทมฤทธตานเชอราจากหววานหอมแดง

โดยการแยกบรสทธตามหลกการ bioassay-guided separation พบวาม eleutherin เปนสารออกฤทธหลก โดยแสดงฤทธ

ยบยงการเจรญเตบโตของเชอราชนดยสตและเชอรากอโรคทผวหนงทท�าการศกษาทความเขมขน 50 ไมโครกรมตอมลลลตร

และสารออกฤทธตานเชอราในใบพลคอ hydroxylchavicol และ chavibetol ในสวนของสมนไพรทเหลออก 4 ชนดจะได

ท�าการศกษาเพอแยกบรสทธสารออกฤทธในล�าดบถดไป หลงจากนนจะน�าขอมลทไดจากการศกษามาใชพจารณาคดเลอกชนด

ของสมนไพรทมฤทธดและมความเปนพษต�ามาพฒนาต�ารบยาใชภายนอกเพอการตานเชอราตอไป

การศกษาฤทธสารสมนไพรตอเชอไวรสไขหวดใหญเพอการพฒนาเปนสารตนแบบทางยาโรคไขหวดใหญเปนโรคตดเชอไวรสในระบบทางเดนหายใจชนดเฉยบพลน ในแตละปมประชากรนบแสนคนทวโลก

เสยชวต นบเปนปญหาส�าคญทางดานสาธารณสข เศรษฐกจ และสงคมของทกประเทศการคดคนพฒนายาตานไวรสชนดใหมจง

มความส�าคญ ดวยเหตนจงไดน�าสมนไพร ไดแก พญายอ ซงเปนสมนไพรพนบานของไทย มาท�าการศกษาหาสารทมฤทธตาน

หรอฤทธท�าลายเชอไขหวดใหญ เพอน�ามาพฒนาเปนยาตานไวรส โดยท�าการเพาะเลยงเซลล MDCK และเชอไขหวดใหญ H3N2

ส�าหรบทดสอบฤทธในการตานและฤทธท�าลายเชอไวรสดวยสารสมนไพรโดยวธ plaque reduction assay แลวน�าสารสกดท

มฤทธตานหรอท�าลายไดดไปหายนเปาหมายการออกฤทธในระดบโมเลกลดวยวธ Microarray และคดเลอกยนทนาสนใจมา

ท�าการทดสอบสมมตฐานดวยเทคนค Real-time PCR และ siRNA จากสารตวอยางทไดรบทงหมด เปนสารสกดหยาบ 38

ตวอยาง สารสกดกงบรสทธ 66 ตวอยาง และสารบรสทธ 12 ตวอยาง พบวาสารบรสทธทมฤทธดในการท�าลายเชอไวรส

(Virucidal activity) และตานเชอไวรส (Antiviral activity) คอ PY-EC-Hexane1 โดยพบคา IC50 = 17.91 และ 15.9 µg/ml

ตามล�าดบ และเมอท�าการศกษาความเปนพษของสารตอเซลล MDCK และ A549 พบวาสารทแยกไดมคา selectivity index

มากกวา 15.7 และ 7.9 ตามล�าดบส�าหรบการศกษาการออกฤทธระดบโมเลกลของสารสกดดงกลาว พบวายน IL-33 มการ

เปลยนแปลงการแสดงออกของยนอยางชดเจนจากการท�า Miccroarray และ Real-time PCR แตผลการทดลองจากการท�า

siRNA สรปไดวายน IL-33 ไมเกยวของโดยตรงกบการตอตานหรอท�าลายเชอไวรสไขหวดใหญ จากผลงานวจยดงกลาวสามารถ

น�าเทคนคตางๆ หรอผลการทดลองทไดไปประยกตใชกบงานวจยอนๆ ทเกยวของตอไป


102

ผลกา


งาน

การศกษาคณภาพสมนไพรกระทงลายภายใตโครงการวจยและพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถนกระทงลาย ชอวทยาศาสตร Celastrus paniculatus Willd. เปนสมนไพรทพบไดในทองถน และมการใชในต�ารา

ยาสมนไพรพนบานอสาน มสรรพคณทางยา ไดแก แกไข แกโรควณโรค แกไขมาลาเรย เปนตน ศนยวทยาศาสตรการแพทย

ท 8 อดรธาน เลงเหนความส�าคญของการสงเสรมการใชสมนไพรอยางมคณคาและยงยน จงด�าเนนการศกษามาตรฐานสมนไพร

กระทงลาย มวตถประสงคเพอศกษาดานคณภาพวตถดบและสารสกด น�าไปสการพฒนาเปนขอก�าหนดมาตรฐานสมนไพรของ

ประเทศ โดยคดเลอกวตถดบกระทงลายจาก 12 แหลง ทวประเทศ วเคราะหคณภาพตามวธของต�ารามาตรฐานสมนไพรไทย

(Thai herbal Pharmacopoeia) ไดแก การหาสงแปลกปลอม (Foreign Matter) การหาปรมาณความชน (Loss on drying)

การหาปรมาณสารสกดในเอทานอล (Ethanol extractive) การหาปรมาณสารสกดในน�า (Water extractive) การหาปรมาณ

เถารวม (Total ash) และการหาปรมาณเถาไมละลายในกรด (Acid insoluble ash) เปนตน รวมทงการสกดสารส�าคญดวยวธ

Soxhlet apparatus และ Reflux เพอน�าสารสกดมาแยกหาสารประกอบทส�าคญโดยวธทางโครมาโทกราฟ สงแปลกปลอม

นอยกวารอยละ 2 ปรมาณความชนเฉลยรอยละ 4.5636 โดยน�าหนก (SD. 1.3407%) ปรมาณสารสกดในเอทานอล เฉลย

รอยละ 6.0796 โดยน�าหนก (SD. 2.8128%) ปรมาณสารสกดในน�าเฉลยรอยละ 8.2811 โดยน�าหนก (SD. 2.6201%) ปรมาณ

เถารวมเฉลยรอยละ 6.2697 โดยน�าหนก (SD. 1.5803%) ปรมาณเถาไมละลายในกรด เฉลยรอยละ 0.14337 โดยน�าหนก

(SD. 0.985%) ส�าหรบการทดสอบปฏกรยาการเกดสของสารสกดกระทงลาย (Color screening test) พบกลมสาร Saponins

Flavonoids Tannins Terpene และ Sterol อยางไรกตามในสวนของการแยกหาสารประกอบทส�าคญโดยวธทาง

โครมาโทกราฟอยระหวางการหาวฏภาคเคลอนททเหมาะสมตอไป

การศกษาคณสมบตทางเคมและกายภาพของรากหญาคา(ศวก.ท10อบลราชธาน)ความเปนมา รากหญาคา (Imperata cylindreca. Beauv.) อยในวงศ Poaceae มสรรพคณเปนยาขบปสสาวะ

แกอาการไตอกเสบเฉยบพลน ในปจจบนกระทรวงสาธารณสขกมนโยบายสงเสรมการใชยาสมนไพรใหมากยงขน เพอลด

คาใชจายในการน�าเขายาแผนปจจบนจากตางประเทศ แตยงขาดขอก�าหนดมาตรฐานในต�ารายาสมนไพรไทย (Thai Herbal

Pharmacopoeia) เพอใชในการควบคมคณภาพมาตรฐานสมนไพรชนดน โครงการนเปนการศกษาคณภาพทางเคมและกายภาพ

ของรากหญาคา ภายใตโครงการวจย การพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน การศกษานมวตถประสงคเพอจดท�า

แนวทางในการควบคมคณภาพมาตรฐานสมนไพรรากหญาคา วสดและวธการ ตวอยางทใชศกษาเกบจากแหลงธรรมชาตและ

ซอจากรานขายเครองยาสมนไพรทวประเทศ จ�านวน 16 ตวอยาง ท�าการตรวจคณภาพทางเคมและกายภาพในหวขอปรมาณ

ความชน ปรมาณเถารวม ปรมาณเถาทไมละลายในกรด ปรมาณสารสกดดวยน�า ปรมาณสารสกดดวยแอลกอฮอล ผลการศกษา

คณภาพทางเคมและกายภาพไดปรมาณความชน ปรมาณเถารวม ปรมาณเถาทไมละลายในกรด ปรมาณสารสกดดวยน�า

ปรมาณสารสกดดวยแอลกอฮอล มคาเฉลยเปนรอยละ 6.47 ± 1.56, 5.87 ± 0.99, 3.26 ± 1.33, 23.92 ± 6.66, 23.82 ±

7.01 ตามล�าดบ ผลการศกษาน ท�าใหไดขอมลคณภาพทางเคมและกายภาพของสมนไพรชนดน สามารถน�าไปใชเปนแนวทาง

ในการควบคมคณภาพมาตรฐานสมนไพรรากหญาคา ในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย ซงจะน�าไปสการควบคมคณภาพวตถดบ

ทจะเขาสตรต�ารบและพฒนาเปนผลตภณฑสขภาพทดมคณภาพตอไป

ฤทธตานเชอแบคทเรยและฤทธตานออกซเดชนของโกฐน�าเตาในป พ.ศ. 2555 - 2556 ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม ไดท�าการศกษาคณสมบตทางเคมและกายภาพ

ของโกฐน�าเตา ภายใตโครงการวจยการพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถนเพอใชเปนแนวทางในการควบคมคณภาพ

และไดขยายขอบเขตการศกษาใหครอบคลมปรมาณสารส�าคญในสมนไพรโกฐน�าเตา จงมแนวคดในการศกษาฤทธทางชวภาพ

ไดแก ฤทธตานเชอแบคทเรยและฤทธตานออกซเดชนควบคไปดวย เพอเปนขอมลพนฐานทางวทยาศาสตรในการน�าสมนไพร


103


โกฐน�าเตาไปใชประโยชนในทางเภสชกรรมตอไป การศกษาครงนมวตถประสงค เพอศกษาฤทธตานเชอแบคทเรยและฤทธตาน

ออกซเดชนของโกฐน�าเตา โดยการทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรยดวยวธ agar diffusion ใชเชอ 4 ชนด คอ Staphylococcus

aureus ATCC 25923, Bacillus subtilis ATCC 6633, Escherichia coli ATCC 25922 และ Pseudomonas aeruginosa

ATCC 9027 และทดสอบฤทธตานออกซเดชนดวยวธ ABTS และ FRAP ผลการศกษา พบวาสารสกดเอทานอลและน�าจาก

ผงแหงของโกฐน�าเตามปรมาณ 38.03 และ 21.46% w/w ตามล�าดบ เมอน�าไปทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรย สารสกดทงสอง

ชนดสามารถตานเชอแบคทเรยแกรมบวก ไดแก S. aureus และ B. subtilis ได (คา IZD เทากบ 14.5.0 ± 0.5 ถง

20.5 ± 0.5 mm) แตไมมฤทธในการตานเชอ E. coli และ P. aeruginosa และพบวาสารสกดทงสองชนดมฤทธตานออกซเดชน

โดยสารสกดเอทานอลใหฤทธตานออกซเดชนทสงกวาสารสกดน�า จากขอมลเบองตนทไดนแสดงวา นอกเหนอจากฤทธในการ

เปนยาระบายทถกใชอยในต�าราแพทยแผนไทยแลว หากไดรบการศกษาในเชงลกตอไป โกฐน�าเตานาจะมศกยภาพทจะน�าไปใช

ประโยชนในดานอนๆ ไดอกดวย

การศกษาคณสมบตทางเคมและกายภาพของโกฐน�าเตาในประเทศไทยโกฐน�าเตาอยในวงศ Polygonaceae ซงครอบคลมพช 3 ชนด ไดแก Rheum officinal Baill., R. palmatum L.

และ R. tanguticum (Maxim. Ex Regel) Maxim. ex Balf. ในประเทศไทยยงไมมขอก�าหนดมาตรฐานในต�ารามาตรฐาน

ยาสมนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) จงเปนทมาของการศกษาคณสมบตทางเคมและกายภาพของโกฐน�าเตา

ภายใตโครงการวจยการพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน การศกษาครงนมวตถประสงคเพอใชในการจดท�า

ขอก�าหนดมาตรฐาน ส�าหรบการควบคมคณภาพสมนไพรโกฐน�าเตา โดยเกบตวอยางโกฐน�าเตาจ�านวน 15 ตวอยาง

ตรวจเอกลกษณทางเคมดวยวธ Modified Borntrager Test และใชวธ โครมาโตกราฟชนดผวบางทใชสวนผสมของปโตรเลยม

อเธอร : เอธลอะซเตท : แอนไฮดรสฟอรมกแอซด เทากบ 75 : 25 : 1 เปนน�ายาแยก เพอเทยบกบสารมาตรฐาน และตรวจ

คณภาพทางเคมฟสกสในหวขอปรมาณเถารวม ปรมาณเถาทไมละลายในกรด ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล ปรมาณสารสกด

ดวยน�า และปรมาณความชน ผลการศกษา พบสารประกอบกลมแอนทราควโนนกลยโคไซด รวมทงพบแถบตรงกนกบต�าแหนง

และสของสารมาตรฐาน chrysophanol, emodin และ rhein ในทกตวอยาง ไดปรมาณเถารวม ปรมาณเถาทไมละลายในกรด

ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล ปรมาณสารสกดดวยน�า และปรมาณความชน มคาเฉลยคดเปนรอยละ 10.37 ± 3.05, 0.77 ± 0.39,

19.42 ± 6.39, 33.26 ± 2.94 และ 8.45 ± 1.08 ตามล�าดบ ทงนจากขอมลคณภาพทางเคมฟสกสทได สามารถน�ามาใชเปน

แนวทางในการจดท�ามาตรฐานสมนไพรโกฐน�าเตา เพอประโยชนในการควบคมคณภาพวตถดบ และต�ารบยาทเขาตวยานตอไป

คณภาพทางเคมของแกนคนคนหรอราชพฤกษ เปนตนไมและดอกไมประจ�าชาตไทย ชอวทยาศาสตร Cassia fistula L. ชอสามญ Golden

Shower, Indian Laburnum, Pudding - Pine Tree วงศ Leguminosae เปนไมยนตนขนาดกลาง สามารถพบไดทวทกภาค

ของประเทศไทย เปนสมนไพรชนดหนงทสามารถน�าสวนตางๆ มาใชพฒนาเปนผลตภณฑยาได เนองจากแตละสวนมฤทธทาง

เภสชวทยาทตางกน อยางไรกตามยงไมมขอก�าหนดมาตรฐานแกนคน ในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย จงเปนทมาของการ

ศกษาคณภาพทางเคม ภายใตโครงการพฒนาศกยภาพสมนไพรทมใชในทองถน โดยเกบตวอยางแกนคนจากแหลงธรรมชาตและ

รานยาสมนไพรในแตละภาคของประเทศไทย น�ามาบดเปนผงละเอยด จ�านวน 16 ตวอยาง ตรวจวเคราะหหาปรมาณความชน

ปรมาณสารสกดดวยน�า ปรมาณสารสกดดวย 95% เอทานอล ปรมาณเถารวม และปรมาณเถาทไมละลายกรด ตามวธมาตรฐาน

Thai Herbal Pharmacopoeia (THP) พบวาแกนคนมคาเฉลยของปรมาณความชนไมเกนรอยละ 8 โดยน�าหนก ปรมาณสาร

สกดดวยน�าไมนอยกวารอยละ 3 โดยน�าหนก ปรมาณสารสกดดวย 95% เอทานอลไมนอยกวารอยละ 5 โดยน�าหนก ปรมาณ

เถารวมไมเกนรอยละ 4 โดยน�าหนก และเถาทไมละลายในกรดไมเกนรอยละ 0.3 โดยน�าหนก ทงนคาทไดมความหลากหลาย


104

ผลกา


งาน

อนเนองมาจากเรองของสภาพภมอากาศ พนทเพาะปลก และชวงเกบเกยวทแตกตางกน เปนตน ดงนนผลการศกษาครงนจะ

เปนประโยชนตอการจดท�าขอก�าหนดมาตรฐานแกนคนในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทยตอไป

การเตรยมเซลลตนก�าเนดชนดMesenchymal stem cells ส�าหรบพฒนาวธรกษาภาวะการบาดเจบของ กระดกออนผวขอ

บทน�าและวตถประสงค Mesenchymal stem cells (MSC) เปนเซลลตนก�าเนดทมศกยภาพในการเจรญเตบโต

ไปเปนเซลลและเนอเยอตางๆ ไดแทบทกชนดในรางกายเมออยในสภาวะทเหมาะสม การศกษานมวตถประสงคในการเตรยม

MSC จากไขกระดกส�าหรบใชในการศกษาวจยทางคลนก โดยการศกษาสภาวะทเหมาะสมในการเพาะเลยง MSC และตรวจสอบ

คณภาพ โดยตดตามรปรางลกษณะการเจรญเตบโต การแสดงออกของแอนตเจนบนผวเซลล ศกยภาพในการเจรญไปเปนเซลล

ไขมน เซลลกระดก และเซลลกระดกออน การปนเปอน Endotoxin และจลชพทงแบคทเรย เชอรา และ Mycoplasma จาก

นนพฒนากระบวนการผลต เพอใชส�าหรบการวจยทางคลนกในหองสะอาดระดบ Class 10,000 กอนเขาสการเตรยมเซลล

เพอใชในการวจยทางคลนก

ผลจากการศกษา การเพาะเลยง MSC จากไขกระดก (20.75 ± 1.34 ml) โดยใช DMEM รวมกบ 10% PLT เปน

อาหารเลยงเซลล พบวาเซลลทไดมรปรางปลายเรยวแหลม มปรมาณ 9,057 - 186,232 ลานเซลล อตราการมชวตรอยละ 100

ผวเซลลมการแสดงออกของ CD73 CD90 และ CD105 แตไมมการแสดงออกของ CD34 และ CD45 สามารถเจรญไปเปนเซลล

ไขมน เซลลกระดก และเซลลกระดกออนได ปราศจากการปนเปอน Endotoxin แบคทเรย เชอรา และ Mycoplasma

กระบวนการทงหมดด�าเนนการตามหลกเกณฑและวธการในการผลตยาแผนปจจบน และขอก�าหนดสากลส�าหรบการพฒนา

ยาใหม (IND) อยางเครงครด สรป MSC ทเตรยมได นบวามคณสมบตตรงตามขอก�าหนดสากล International Society for

Cellular Therapy ทงในดานรปรางลกษณะ การแสดงออกของแอนตเจน และศกยภาพในการเจรญเตบโตเปนเซลลอน

สามชนด ปราศจากการปนเปอน Endotoxin และจลชพ สามารถน�าไปใชในการวจยทางคลนกเพอพฒนาวธรกษาผปวยไดอยาง

มนใจในคณภาพและความปลอดภย

การตรวจสอบคณสมบตของเซลลตนก�าเนดชนดDMScStemSafeMesenchymal stem cell (MSC) เปนเซลลตนก�าเนดทมความเปนไปไดสงในการพฒนาสการรกษาแนวใหมส�าหรบ

โรคทยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได การเพาะเลยง MSC โดยวธดงเดมใช fetal bovine serum (FBS) เปนแหลงอาหารและ

ปจจยในการเจรญเตบโตของเซลล แต FBS เตรยมจากสตว จงท�าใหผปวยมความเสยงในการตดเชอทถายทอดจากสตวสคน

รวมถงการเกดอาการแพซงอาจกอใหเกดอนตรายอยางรนแรงในผปวยได ในป 2555 - 2556 กรมวทยาศาสตรการแพทย

ไดพฒนาวธเพาะเลยง DMSc Stem Safe ซงเปน MSC ทเพาะเลยงไดโดยอาหารเลยงเซลลของกรมวทยาศาสตรการแพทย

ซงไมมการใชผลตภณฑจากสตว จากการศกษาเบองตนพบวามแนวโนมทจะน�ามาใชแทนการใช FBS การวจยนมวตถประสงค

ในการศกษาคณสมบตของ DMSc Stem Safe ตามขอก�าหนดสากล ISCT และใชเซลล MSC (Cell applications, Canada)

เปนเซลลมาตรฐาน ผลการศกษาพบวา DMSc Stem Safe มคณสมบตเชนเดยวกบ MSC มาตรฐาน สามารถเจรญเตบโตยด

เกาะพนผวพลาสตก มรปรางเรยวแหลม มการแสดงออกของแอนตเจนชนด CD73 CD90 และ CD105 บนผวเซลล

สามารถเจรญเตบโตเปนเซลลไขมน เซลลกระดก และเซลลกระดกออน ปราศจากการปนเปอน Endotoxin แบคทเรย เชอรา

และ Mycoplasma โดย DMSc Stem Safe เจรญเตบโตเรวกวา มปรมาณเซลลมากกวา MSC ทเพาะเลยงโดยใช FBS 3 - 5

เทา ในระยะเวลาเพาะเลยงเทากน ผลการศกษานแสดงใหเหนชดเจนวา DMSc Stem Safe ทพฒนาโดยกรมวทยาศาสตร

การแพทยมคณสมบตเหมาะสมส�าหรบ MSC ตามขอก�าหนดสากล ISCT และใชอาหารเลยงเซลลทปราศจากผลตภณฑจากสตว


105


ท�าใหเซลลตนก�าเนดทไดมความสะอาดและปลอดภย มแนวโนมทจะเขาสการใชประโยชนในการพฒนาวธรกษาแนวใหม หรอ

Stem cell therapy ตอไป

การตรวจหายน HLA-B*5701 ในอาสาสมครชายไทยสขภาพดทเขารวมการศกษาชวสมมลของยาสามญ AbacavirGPOเปรยบเทยบกบยาตนแบบZiagenavirTM

ความเปนมา:ยาอะบาคาเวยร (Abacavir) เปนยาตานไวรสกลม nucleoside analogue reverse transcriptase

inhibitor (NRTI) ทใชในการรกษาผปวย HIV ใน Highly Active Anti - Retroviral Therapy Regimens แตอาจมผลขางเคยง

รนแรงท�าใหเกด fatal hypersensitivity reactions (HSR) ซงท�าใหผปวยเสยชวตได และจากรายงาน พบวามความสมพนธ

กบยน HLA - B*5701 โดย US FDA แนะน�าใหมการตรวจหายนกอนเรมยาเพอลดการเกดภาวะดงกลาว และในปจจบน

ประเทศไทยไดมการผลตยาอะบาคาเวยร โดยองคการเภสชกรรม ซงจะตองท�าการศกษาชวสมมลเพอเปรยบเทยบกบยาตนแบบ

ไซอะเจนาเวยร (ZiagenavirTM) การศกษาครงนเพอศกษาความชกของการตรวจพบยน HLA-B*5701 โดยวธ Multiplex

Allele Specific PCR ซงพฒนาโดยศนยพนธศาสตรทางการแพทย สถาบนชววทยาศาสตรทางการแพทย กรมวทยาศาสตร

การแพทย และศกษาการเกดผลขางเคยงจากยาอะบาคาเวยรในการทดลองทางคลนกในกลมอาสาสมครชายทเขารวมการวจย

ดงกลาว ผลการศกษาจากอาสาสมครชายทเขารวมคดกรองจ�านวน 47 ราย พบวาม 2 รายทมผลการตรวจยน HLA - B*5701

เปนบวก คดเปน 4.26% ของอาสาสมครทงหมด และไดคดออกจากโครงการไป โดยมอาสาสมครชายผานการคดเลอกเขา

โครงการจ�านวน 30 คน และไดรบประทานยาทงสองต�ารบโดยทไมมผใดเกดภาวะ fatal hypersensitivity reactions (HSR)

แตพบอาการขางเคยงเลกนอย คอ คลนไส 2 ราย (6.67%) เวยนศรษะ 1 ราย (3.33%) ซงเปนอาการขางเคยงเลกนอย และ

ใหออกจากโครงการ 1 รายระหวางการศกษา เนองจากปวยเปนไขเลอดออก จะเหนวาการตรวจหายน HLA - B*5701 มความ

จ�าเปนอยางยงในผปวยหรออาสาสมครทตองใชยาอะบาคาเวยร เพอความปลอดภยและลดความเสยงตอชวตของผปวย

และอาสาสมครใหเปนไปตามแนวทางการปฏบตการวจยทางคลนกทด (Good Clinical Practice; GCP)

การศกษาพนธศาสตรประชากรของการกลายพนธของยน anionexchanger 1 (AE1)ทเปนสาเหตของโรคไต ขบกรดผดปกตในทารกแรกเกดในประเทศไทย(สชพ)

โครงการนเปนโครงการบรณาการรวมกบหนวยอณเวชศาสตร สถานสงเสรมการวจย คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล

มหาวทยาลยมหดล

โรคไตขบกรดผดปกต (distal Renal Tubular Acidosis; dRTA) เปนโรคทางพนธกรรมทพบไดทงชนด autosomal

recessive และ autosomal dominant เกดความผดปกตของไตในการขบกรด ท�าใหเกดการสะสมของกรดภายในรางกาย

จากการศกษาวจยของคณะแพทยศาสตรศรราชพบวาสาเหตของการเกดโรคนในประเทศไทยสวนใหญเกดจากความผดปกตของ

ยน anion exchanger 1 (AE1) ชนด Southeast Asian Ovalocytosis (SAO) และชนด G701D มวตถประสงคเพอศกษา

หาชนดและความถอลลล (allele frequency) ของการกลายพนธของยน AE1 และขอมลความชกการเปนพาหะของการเกด

โรคนในทารกแรกเกดไทย โดยวสดและวธการใชตวอยางกระดาษซบเลอดทารกทเกดในป 2549 ทเกบในคลงตวอยาง

โดยการสมตวอยางจากจงหวดตวแทนทงหมดของประเทศ จ�านวนทงหมด 2,000 ตวอยาง ท�าการศกษาพฒนาวธตรวจวเคราะห

ตงแต ขนตอนการสกดดเอนเอจากการกระดาษซบเลอดใหเหมาะสมในการศกษา DNA Analysis โดยใช Real Time PCR ดวย

วธ High resolution melting (HRM) เพอหาปจจยทเหมาะสมในการศกษาความผดปกตของยน AE1 โดยเปรยบเทยบกบ

ตวอยางคนไขโรคไตขบกรดผดปกตททราบชนดความผดปกตของยน AE1 แลว ผลการศกษาครงนไดวธทเหมาะสมในการสกด

ดเอนเอจากตวอยางกระดาษซบเลอดใชวงกระดาษซบเลอดขนาด 3 มลลเมตร จ�านวน 3 วง ทเหมาะสมส�าหรบการวเคราะห

การกลายพนธชนด SAO โดยใช Real Time PCR ดวยวธ High resolution melting (HRM) และไดท�าการวเคราะหตวอยาง


106

ผลกา


งาน

ในภาคใตจ�านวน 500 ตวอยาง เปนตวอยางทสามารถตรวจวเคราะหไดจ�านวน 498 ตวอยาง และไมสามารถเพมปรมาณ

โดยวธ PCR ไดจ�านวน 2 ตวอยาง พบการกลายพนธของยน AE1 ชนด SAO จ�านวน 10 ตวอยาง ผลการศกษาเบองตนนจะน�า

ไปประกอบใชในการหาอบตการณและอตราความชกของการเกดโรคในตวอยางทารกแรกเกดทงหมด และเปนขอมลประกอบ

ในการศกษาวจยเพอพฒนาวธการปองกนโรคนในคนไทยตอไป

การทดสอบความถกตองของวธวเคราะหปรมาณไกลโฟเสทโดยวธHighPerformanceLiquidChromatographyไกลโฟเสท (glyphosate or N-(phosphonomethyl) glycine) เปนสารเคมก�าจดวชพชทนยมใชกนอยางแพรหลาย

ในการก�าจดวชพชถงแมความเปนพษจะอยในระดบต�า แตหากมการสมผสหรอไดรบเขาสรางกายในปรมาณมาก หรอไดรบ

ปรมาณนอยแตเปนระยะเวลานานกอาจเกดความเปนพษตออวยวะและระบบตางๆ ของรางกายได เพอพฒนาวธวเคราะห

หาปรมาณไกลโฟเสท คณะผวจยไดศกษาพฒนาวธวเคราะหไกลโฟเสทโดยเครอง High performance liquid chromatography

โดยใช Hamilton column PRP-x 100 (ขนาด 4 x 100 มลลเมตร อนภาคขนาด 10 ไมครอน) ตรวจวดดวยเครองตรวจวด

ชนด Photodiode array detector (DAD) ทความยาวคลน 195 นาโนเมตร ใชสารละลายฟอสเฟตบฟเฟอร pH 2.1 เปน

สารละลายตวพา อตราการไหล 2.3 มลลลตรตอนาท จากการศกษาพบวาวธนมชวงการวเคราะหของไกลโฟเสท มความเปน

เสนตรงและพสย (Linearity and range) ทความเขมขน 500 - 10,000 ไมโครกรมตอมลลลตร โดยมคาสมประสทธสหสมพนธ

0.99967 ผลการทดสอบความแมนของวธวเคราะห พบวาเปอรเซนตการกลบคน (% recovery) ไกลโฟเสททระดบความเขมขน

500, 1,000, 5,000 และ 10,000 ไมโครกรมตอมลลลตร เทากบ 96 - 112% การทดสอบความเทยงของวธวเคราะหใน

1 วน และแตละวนทความเขมขน 1,000 ไมโครกรมตอมลลลตร มคาสมประสทธความแปรปรวนต�ากวารอยละ 5 การทดสอบ

ความคงทนของวธวเคราะหไกลโฟเสท มคาความแตกตางสมพทธรอยละ 0.31 ขดจ�ากดของการตรวจพบ (LOD) และขดจ�ากด

ของการวดเชงปรมาณ (LOQ) ของไกลโฟเสทมคา 250 ไมโครกรมตอมลลลตร แสดงใหเหนวาวธนเปนวธทมความแมน ความ

เทยง และมความไวในการตรวจวเคราะหโดยเปนเทคนคทไมซบซอนใชเครองมอทวไปทมอยในหองปฏบตการ

อตราการเกดปฏสมพนธของยนอลฟาธาลสซเมย1ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมกบพาหะของฮโมโกลบลออบตการณของโรคธาลสซเมยในประเทศไทยพบพาหะของฮโมโกลบลอมากทสดรอยละ 30 - 50 รองลงมาคอพาหะ

ของอลฟาธาลสซเมย รอยละ 20 - 30 ความผดปกตทงสองเกดบนโครโมโซมตางกนท�าใหสามารถเกดโรคทงสองรวมกนได

ซงในประเทศไทยพบไดประมาณรอยละ 10 - 25 การมยนแฝงอลฟาธาลสซเมยในพาหะของฮโมโกลบลอจะมความเสยงตอ

การมบตรเปนโรคธาลสซเมยชนดรนแรงฮโมโกลบลบารทไฮดรอปฟตลลส วจยเพอหาอตราการเกดการปฏสมพนธของ

ยนอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใตในตวอยางเลอดของผทเปนพาหะฮโมโกลบลอ ทสงตรวจ ณ ศนยวทยาศาสตร

การแพทยท 11 สราษฎรธาน และศกษาปรมาณของเมดเลอดแดงโดยเฉลย (Mean Corpuscular Volume: MCV) ในผทเปน

พาหะฮโมโกลบลอทมปรมาณฮโมโกลบลอนอยกวารอยละ 25 โดยวจยในตวอยางพาหะฮโมโกลบลอ จ�านวน 430 ราย ทผาน

การตรวจหาชนดและปรมาณฮโมโกลบล โดยวธ High performance liquid chromatography ในระหวางเดอนมกราคมถง

เดอนธนวาคม 2554 น�ามาตรวจยนแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยวธ Real-time polymerase

chain reaction เปรยบเทยบคาเฉลยของปรมาณของเมดเลอดแดงโดยเฉลย (MCV) ในกลมทมปรมาณฮโมโกลบลอนอยกวา

รอยละ 25 ทมและไมมยนแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดวยสถต Independent t-test ตรวจพบยน

แฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใต จ�านวน 23 ราย คดเปนรอยละ 5.35 ทกรายมปรมาณฮโมโกลบลอ

นอยกวารอยละ 25 เมอเปรยบเทยบคาเฉลยของปรมาณของเมดเลอดแดงโดยเฉลย (MCV) ในตวอยางทมปรมาณฮโมโกลบลอ

นอยกวารอยละ 25 ทมแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใตและทไมมยนแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต พบวามคาเฉลย 61.91 + 6.93 และ 72.91 + 6.65 ตามล�าดบ ผลการทดสอบทางสถต Independent t-test


107


พบวาทงสองกลมมความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (P<0.05) สรปไดวาอตราการตรวจพบยนอลฟาธาลสซเมย 1 ชนด

เอเชยตะวนออกเฉยงใตในพาหะของฮโมโกลบลอนอยกวาภาพรวมของทงประเทศ เนองจากในภาคใตพบอบตการณพาหะ

ของอลฟาธาลสซเมย รอยละ 16 ซงนอยกวาภาคอนๆ ของประเทศไทย จงท�าใหโอกาสทจะเกดการปฏสมพนธกนของ

พาหะของฮโมโกลบลอรวมกบยนอลฟาธาลสซเมยนอยลง เมอพจารณาคาเฉลยของปรมาณของเมดเลอดแดงโดยเฉลย (MCV)

พบวาผทเปนพาหะฮโมโกลบลอทไมมแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใต มคาสงกวาผทเปนพาหะฮโมโกลบลอ

ทมแฝงอลฟาธาลสซเมย 1 ชนดเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตกยงต�ากวาคนปกตอยางชดเจน ดงนนการตรวจวนจฉย

อลฟาธาลสซเมย 1 ในระดบยน ควรตรวจในผทเปนพาหะของฮโมโกลบลอทมปรมาณฮโมโกลบลอ นอยกวารอยละ 25 ทกราย

คเสยงตอการมบตรเปนโรคฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลสในเครอขายบรการสขภาพท3ป2550-2555การศกษาคเสยงตอการมบตรเปนโรคฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลสในเครอขายบรการสขภาพท 3 ระหวาง

เดอนมกราคม 2550 ถงเดอนกนยายน 2555 เพอศกษาอตราของค เสยงตอการมบตรเปนโรคธาลสซเมยรนแรง

ชนดฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลส และชนดของยนอลฟาธาลสซเมย 1 โดยตรวจยนอลฟาธาลสซเมย 1 ทมรายงานใน

ประชากรไทย 2 ชนด คอชนด SEA และชนด THAI ตวอยางทศกษาจ�านวน 9,382 ราย พบผทมยนปกต 8,178 คน

(รอยละ 87.2) แยกเปนพาหนะของอลฟาธาลสซเมย 1 ชนด SEA จ�านวน 1,188 คน (รอยละ 12.6) เปนพาหนะของ

อลฟาธาลสซเมย 1 ชนด THAI จ�านวน 16 คน (รอยละ 0.2) เมอท�าการประเมนคสมรสทเปนคเสยง จ�านวน 4,634 ค พบวา

เปนคเสยงตอการมบตรเปนโรคฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลส จ�านวน 94 ค (รอยละ 2.0) และไมเปนคเสยง จ�านวน

4,540 ค (รอยละ 98.0) ผลการศกษาครงนพบคเสยงตอการมบตรเปนโรคฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลสทเปนพาหะ

ของอลฟาธาลสซเมย 1 ทง 3 กลม ผลการศกษาแสดงถงประโยชนในการตรวจวนจฉยยนอลฟาธาลสซเมย 1 ทง 2 ชนด

เปนประโยชนโดยตรงตอคสมรส ใหทราบความเสยงในการเกดโรคของบตรทจะตงครรภ เพอประกอบการตดสนใจใน

การตงครรภและลดจ�านวนทารกทเกดมาเปนโรคธาลสซเมยรนแรงชนดฮโมโกลบนบารทไฮดรอพสฟทลลส ขอมลจากการศกษา

ครงนหนวยงานทเกยวของสามารถน�าไปวางแผนงานโรคธาลสซเมย เพอพฒนาระบบบรการสขภาพทงในระดบเขตและระดบ

ประเทศ

การประเมนผลตวอยางควบคมคณภาพในการตรวจหาคาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน(Hematocrit)ความเปนมา จากการวเคราะหผลการควบคมคณภาพหองปฏบตการของหนวยบรการปฐมภม โครงการพฒนา

ระบบควบคมคณภาพการตรวจทางหองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขของหนวยบรการปฐมภมในปงบประมาณ

2555 - 2556 พบปญหาจากการตรวจหาคาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน (Hematocrit) เนองจากเมดเลอดแดงแตก

(Hemolysis) จากการเตรยม และจากการน�าสงตวอยาง มวตถประสงค เพอศกษาการเตรยมตวอยางควบคมคณภาพ (External

Quality Control) เพอใชควบคมคณภาพ การตรวจ Hematocrit ใหแกหองปฏบตการของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล

(รพ.สต.) และศนยสขภาพชมชนเมอง (ศสม.) ในจงหวดกระบ พงงา และภเกต เขารวม จ�านวน 162 แหง โดยใชสารกนเลอด

แขงชนด Citrate phosphate dextrose and alanine - 1 (CPDA-1) กบเลอดในอตราสวน ในอตราสวน 1 : 7 เกบรกษาไว

ทอณหภม 2 - 8 องศาเซลเซยส ท�าการทดสอบคาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน Hematocrit เพอหาคาเฉลย (mean),

ความเบยงเบนมาตรฐาน (standard deviation) และคาสมประสทธความแปรปรวน (Coefficient of variation, CV)

โดยหาความเทยงตรงชนด Within - run และ Between run ผลจากการศกษาคาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน Hematocrit

ทศกษาความเทยงตรง (Precision) ชนด Within - run จ�านวน 162 ตวอยาง มคาเฉลย (mean) เทากบ 33.2%, คาความ

เบยงเบนมาตรฐาน (standard deviation) เทากบ 3.01 และคาสมประสทธความแปรปรวน (Coefficient of variation, CV)

เทากบ 9.10% คาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน Hematocrit ทศกษาความเทยงตรง (Precision) ชนด between run มคา

เฉลยเทากบ 32.8% คาเบยงเบนมาตรฐาน เทากบ 0.48 คาสมประสทธความแปรปรวน (CV) เทากบ 1.46%


108

ผลกา


งาน

โดยสรป ตวอยางควบคมคณภาพส�าหรบการตรวจหาปรมาตรเมดเลอดแดงอดแนน Hematocrit ทเตรยมขน

เมอน�ามาทดสอบหาคา Hematocrit มคาอยในชวงMean ± 2SD (27.08 - 39.15) และมความคงตว (Stability) เมอเกบท

อณหภม 2 - 8 องศาเซลเซยส นาน 30 วน

4. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย : ขบเคลอนกลไกในการปฏบตงานใหมผลบงคบใชอยางจรงจง และตอเนอง กลยทธ: ตามประเดนยทธศาสตรท 2



การจดท�ารางประกาศเพอการบงคบใชกฎหมายพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2525 และแกไข เพมเตม(ฉบบท2)พ.ศ.2544รวมทงกฎหมายอนบญญต

ส�านกก�ากบพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว ไดด�าเนนการตามค�ารบรองการปฏบตราชการ และ

ตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2525 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2544 รวมทงกฎหมายอนบญญต

ซงส�านกก�ากบพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตวไดพจารณาเสนอแกไขเพมเตม ปรบปรงสาระส�าคญ เพอใหการบงคบใช

เปนไปอยางมประสทธภาพ โดยในปงบประมาณ 2557 ส�านกก�ากบพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว ไดด�าเนนการใหม

การแตงตงคณะกรรมการด�าเนนการตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว จ�านวน 2 คณะ 1. คณะกรรมการด�าเนนการ

ตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตวเพอจดท�าขอก�าหนด หลกเกณฑ วธการ และมาตรฐานดานเชอโรคและพษจากสตว

และ 2. คณะกรรมการด�าเนนการตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว เพอผลตพนกงานเจาหนาทตามพระราชบญญต

เชอโรคและพษจากสตว และโดยความเหนชอบของคณะกรรมการคณะท 1 ส�านกก�ากบพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว

ไดเสนอรางประกาศเพอขอความเหนชอบในการประกาศใชตามกฎหมาย จ�านวน 4 เรอง คอ

1. ประกาศกรมวทยาศาสตรการแพทย เรอง สถานทและอปกรณทใชในการผลตเชอโรคและพษจากสตวตามระดบ

ความเสยง พ.ศ. 2557

2. ประกาศกรมวทยาศาสตรการแพทย เรอง ก�าหนดแบบตามกฎกระทรวงก�าหนดหลกเกณฑ วธการ และเงอนไข

ในการขออนญาตและการอนญาตผลต ครอบครอง จ�าหนาย น�าเขา สงออก หรอน�าผานซงเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2552

พ.ศ. 2557

3. ประกาศกรมวทยาศาสตรการแพทย เรอง ก�าหนดแบบบญชจดแจงเชอโรคและพษจากสตวตามกฎกระทรวง

ก�าหนดหลกเกณฑการปฏบตของหนวยงานทไดรบยกเวนไมตองขออนญาตในการผลต ครอบครอง จ�าหนาย น�าเขา สงออก

หรอน�าผานซงเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2552 พ.ศ. 2557

4. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง แตงตงพนกงานเจาหนาทตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว

พ.ศ. 2525 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2544 พ.ศ. ....

นอกจากนไดจดท�ารางระเบยบวาดวยการเปรยบเทยบปรบตามพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว เพอการบงคบ

ใชตามกฎหมาย


109


5. ประเดนยทธศาสตรของกรมวทยาศาสตรการแพทย:พฒนาศกยภาพในการตรวจวเคราะหสารเสพตดกลยทธ: 1. เสรมสรางศกยภาพใหแกองคกรในการจดการขอมล ขาวสาร ความร เทคโนโลย และ

นวตกรรม ทสอดคลองกบความตองการในการแกไขปญหา

2. สงเสรมใหมการน�าขอมล ขาวสาร ความร เทคโนโลย และนวตกรรมไปใชในการปองกน และ

การแกไขปญหายาเสพตด

ผลผลต: หนวยงานทเกยวของไดรบขอมลทสนบสนนการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

กจกรรมหลก: 1. สนบสนนการตรวจพสจนยาเสพตด

การพฒนาชดทดสอบเบองตนส�าหรบทดสอบพชกระทอมในของกลางสคณรอย(4x100)การแพรระบาดของพชกระทอมเปนปญหายาเสพตดส�าคญในพนทภาคใต กลมวยรนผเสพนยมเสพพชกระทอม

ในรปแบบเครองดม เรยกวา สคณรอย (4 x 100) ซงมสวนประกอบของน�าตมใบกระทอมและต�ารบยาทมตวยาส�าคญทออกฤทธ

ตอจตและประสาท เชน ไดเฟนไฮดรามน คลอเฟนรามน อลปราโซแลม ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12 สงขา จงไดพฒนา

ชดทดสอบเบองตนส�าหรบทดสอบพชกระทอมใน 4 x 100 เพอเปนประโยชนตอเจาหนาทในการปองกนและปราบปรามการ

แพรระบาดของพชกระทอมในพนท ซงชดทดสอบทพฒนาจะใชหลกการปฏกรยาทางเคมทท�าใหเกดสารประกอบทมสระหวาง

สารกลมแอลดไฮด (aldehyde) และสารกลมอนโดล (indole) ในสภาวะทเปนกรด ผวจยศกษาความเหมาะสมของชนดของ

aldehyde ความเขมขนของ aldehyde และความเขมขนของกรดทเลอกใช ศกษาปฏกรยาขามในสารประกอบ 26 ชนด

และพช 2 ชนด และศกษาปรมาณต�าสดทชดทดสอบสามารถตรวจวเคราะหได (LOD) ดวยวธโครมาโตกราฟชนด

ของเหลวประสทธภาพสง (UHPLC) จากผลการทดลองพบวาสารประกอบกลม aldehyde ทมความไวมากทสด คอ

Dimethylaminocinnamaldehyde (DMAC) โดยใชทความเขมขน 25 มลลกรมตอมลลลตร ในสารละลายผสมระหวาง

กรดฟอสโฟรก (phosphoric acid) และน�า อตราสวน 7 ตอ 3 โดยปรมาตร ผวจยออกแบบชดทดสอบในรปแบบแผนจม

(dipstick) เพอใหใชทดสอบไดงายและไมจ�าเปนตองเตรยมตวอยาง วธการทดสอบโดยการน�าแผน dipstick จมลงในสารละลาย

ทดสอบแลวน�าไปจมในตวอยาง 4 x 100 จะปรากฏสน�าเงนอมเขยวบนแผนเมมเบรนซงตดอยบน dipstick ภายใน 2 นาท

และสทเกดขนจะคงอยอยางนอย 10 นาท ชดทดสอบไมเกดปฏกรยาขามกบสารประกอบและพชทใชทดสอบ ทง 28 ชนด

ปรมาณต�าสดทชดทดสอบสามารถตรวจวเคราะหได (LOD) แสดงเปนปรมาณของไมตราไจนน (mitragynine) ซงเปน

อนโดลอลคาลอยด (indole alkaloid) ทพบมากทสดในน�าตมกระทอม มคาเทากบ 25 ไมโครกรมตอมลลลตร เมอประเมน

ประสทธภาพชดทดสอบโดยการทดสอบกบตวอยางของกลาง 4 x 100 พบวาชดทดสอบมความนาเชอถอดเลศโดยมสถต

Kappa coefficient เทากบ 0.82 ทระดบความเชอมนรอยละ 95 จากผลการทดลองจงท�าใหหองปฏบตการสามารถ

น�ามาพฒนาผลตชดทดสอบเบองตนส�าหรบทดสอบพชกระทอมในของกลาง 4 x 100 ซงเปนวธการทดสอบทงาย ใหผล

การทดสอบทรวดเรว และสามารถน�าไปใชในภาคสนามไดจรง

งานบรการ


113


งานบรการดานอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย โดยส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร และศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1-14

ใหบรการตรวจวเคราะหอาหาร น�า เครองดม วตถเจอปนอาหาร เพอตรวจสอบคณภาพกอนวางจ�าหนาย (Pre marketing)

รวม 11,293 ตวอยาง ไมไดมาตรฐาน 1,978 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 17.52 ) ควบคมคณภาพตามกฎหมายหลงวางจ�าหนาย

(Post-marketing) รวม 10,846 ตวอยาง ไมไดมาตรฐาน 2,165 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 19.96) (ตารางท 1 และ 2)

ตารางท1ผลการตรวจวเคราะหอาหารกอนจ�าหนาย

ประเภทผลตภณฑสาเหตทไมไดมาตรฐาน

จ�านวนตวอยาง

ตรวจ

ทงหมด

ไมไดมาตรฐาน

ตวอยาง รอยละ

กอนจ�าหนาย(Pre-Marketing)

อาหารก�าหนดคณภาพหรอมาตรฐาน

- เครองดมในภาชนะบรรจ 1,721 187 10.9 Coliforms, E.coli, Yeast&Mold, Yeast, Mold,

ทปดสนท S. aureus, B.cereus, Benzoic acid, Benzoic acid,

Sorbic acid, ความชน, Synthetic Color, Caffeine

- นมโค 369 67 18.2 จ�านวนจลนทรย, B. cereus, Coliforms ธาตน�านม

ไมรวมมนเนย, ไขมน, โปรตน; วตามนเอ

- นมเปรยว 103 25 24.3 จ�านวนแลกตกแอซดแบคทเรย, Coliforms, Yeast &

Mold, Yeast, Mold, โปรตน

- ผลตภณฑของนม 87 4 4.6 จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด, B. cereus, โปรตน

- อาหารในภาชนะบรรจปดสนท 380 16 4.2 จลนทรยทเจรญไดท 35 �C และ 55 �C, จลนทรยทเจรญ

ไดท 35 �C, Drain weight, pH, ปรอท

- ไอศกรม 165 27 16.4 Total plate count, B.cereus, E.coli, ธาตน�านมไมรวม

ไขมน, ไขมน, Synthetic Color

- กาแฟ 132 6 4.5 Coliforms, Yeast, Benzoic acid, ไมพบ Ginenosides1

- น�าในภาชนะบรรจปดสนท 2,133 632 29.6 แบคทเรย, Coliform, E.coli, pH, S.aureus,

Salmonella spp., C.perfringens, เหลก, ตะกว,

Nitrate, Fluoride, แมงกานส, คลอรนตกคาง, Total

solid, Total hardness, Chloride, Net Weight

- น�าแขง 431 136 31.6 Coliform, E.coli, Salmonella spp., S. aureus,

คลอรนตกคาง, pH,

- น�าผลตน�าแขง 82 14 17.1 Coliform, E.coli, Total hardness


114

งานบ

รการ

ตารางท1:ผลการตรวจวเคราะหอาหารกอนจ�าหนาย(ตอ)



ตรวจ

ทงหมด




- ชา 92 18 19.6 Coliforms, Yeast & Mold, B.cereus, Benzoic acid, Synthetic Color, Ash, Caffeine- ซอสบางชนด 21 1 4.8 Yeast &Mold- น�าสมสายช 12 0 0 -- น�าปลา 108 31 28.7 กรดกลตามกตอไนโตรเจน, ไนโตรเจน, โซเดยมคลอไรด, ไอโอดน, Benzoic acid, - น�าผง 30 2 6.7 Yeast- อาหารกงส�าเรจรป 111 3 2.7 Yeast & Mold, B. cereus- รอยลเยลลและผลตภณฑ 13 0 รอยลเยลล

อาหารควบคมฉลาก

- ซอสในภาชนะบรรจทปดสนท 71 5 6.8 Yeast & Mold- ผลตภณฑจากเนอสตว 174 25 14.4 Coliforms, E. coli, Salmonella spp, V.Cholerae non 01 non 0139 S. aureus, C. perfringens, B. cereus, Yeast & Mold Benzoic acid, Sodium Nitrate, Sodium nitrite

- อาหารส�าเรจรปทพรอม 586 6 1.0 Yeast & Mold, Benzoic acid, Sorbic acid,

บรโภคทนท Propionic acid

- วนส�าเรจรปและขนมเยลล 6 1 16.7 สสงเคราะห

อาหารทวไป

- อาหารพรอมปรง 72 6 8.3 จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด, E. coli, Salmonella spp., Benzoic acid, Yeast&Mold, Synthetic Color : เสนกวยเตยว 32 7 21.9 จ�านวนจลนทรย, Yeast & Mold, Benzoic acid- อาหารส�าเรจรปพรอมบรโภค 1,078 75 6.9 Total bacteria count, Coliforms, E. coli, S.aureus, Salmonella spp., C. perfringens, B. cereus, V. parahaemolyticus, L. monocytogenes, Yeast & Mold, Aw- อาหารทะเล 218 9 4.1 E. coli, Salmonella spp., V. parahaemolyticus, แคดเมยม, ตะกว- อาหารหาเชอ 384 67 17.4 Coliform, E. Coli , C.perfringens S.aureus , V.parahaemolyticus, V.Cholerae non 01 non 0139 B.cereus, Salmonella spp., จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด


115


ตารางท1:ผลการตรวจวเคราะหอาหารกอนจ�าหนาย(ตอ)



ตรวจ

ทงหมด




- อาหารหาฟอรมาลน 188 5 2.7 ฟอรมาลน

- ผลไม หายาฆาแมลง 451 4 0.9 ยาฆาแมลง

- อาหารแหง 144 29 20.1 Alflatoxin

- อาหารดบ/ลกชน/เสนกวยเตยว 57 10 17.5 ซลเฟอรไดออกไซด, Salmonella spp., V. parahae

molyticus

- กะป 5 0 0 -

- เครองดมทไมบรรจในภาชนะ 2 0 0 -

ทปดสนท

น�าบรโภคอปโภค

- น�ากรอง 55 25 45.4 Coliforms, pH, Total hardness, แมงกานส

- น�าดม 421 79 18.8 E. coli, Coliforms, S. aureus, Salmonellae,

C.perfringens ฟลออไรด, เหลก, Total hardness,

ความขน, pH, Total solid,

- น�าดบ 237 137 57.8 Coliforms, E. coli, S aureus, Salmonella spp.,

Total hardness, Total solid, pH, เหลก, สารหน,

ฟลออไรด, คลอไรด, ไนเตรท, ตะกว

- น�าทวไป 444 127 28.6 Bacteria, Coliforms, E. coli, S.aureus, Salmonella,

คลอไรด, Total hardness, pH, เหลก, ไนเตรต

- น�าทใชในกระบวนการผลต 353 128 36.3 E. coli, Coliforms, S. aureus, Salmonellae,

C.perfringens คลอไรด, Total hardness, Total solid,

pH, Nitrate

- น�าใชในสถานประกอบการสปา 26 12 46.2 Coliforms, E. coli, Salmonella spp.

- น�าอน ๆ 88 37 42.0 จ�านวนจลนทรย, E. coli, Coliforms, Fecal Coliforms,

Salmonellae, คลอไรด, Total hardness, Total solid,

pH, ตะกว, Nitrate, ฟลออไรด, เหลก

Swapอปกรณ/ภาชนะ 66 4 6.1 จ�านวนจลนทรย

บรรจอาหาร

อนๆ 145 11 7.6 Coliforms, B.cereus, C.perfringens, Yeast & Mold,

Salmonella, Alflatoxin


116

งานบ

รการ

ประเภทผลตภณฑ สาเหตทไมไดมาตรฐานจ�านวนตวอยาง

ตรวจ

ทงหมด



ตารางท2:ผลการตรวจวเคราะหอาหารหลงจ�าหนาย

หลงจ�าหนาย(Post-marketing)

อาหารก�าหนดคณภาพหรอมาตรฐาน

- เครองดมในภาชนะบรรจ 482 68 14.1 Coliform, E. coli, Yeast & Mold, Yeast, Mold,

Salmonellae, Benzoic acid, Synthetic Color,

คาเฟอน Cyproheptadine, Dichloromethane

- นมโค 587 79 13.4 จ�านวนแบคทเรยทงหมด, จ�านวนจลนทรยทงหมด,

Coliforms, E.coli, B. cereus, เนอนมไมรวมไขมน,

ไขมน, โปรตน, ลกษณะทางกายภาพ

- อาหารในภาชนะบรรจปดสนท 249 10 4.0 Net weight, Drain weight, ซลเฟอรไดออกไซด, pH

- ไอศกรม 118 7 5.9 จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด, E.coli, S.aureus

- น�าในภาชนะบรรจปดสนท 4,307 1,044 24.2 Coliform, E.coli, S. aureus, Salmonella spp, pH,

Nitrate, Total hardness, Total solid, Cl, Fluoride,

Net weight

- น�าแขง 654 129 19.7 Coliform, E.coli, S. aureus, Salmonella spp.,

Salmonellae C.perfringens, คลอรนตกคาง, pH,

Total solid, Total hardness

- น�าสมสายช 22 1 4.5 กรดน�าสม

- น�าปลา 166 41 24.7 ไนโตรเจนทงหมด, กรดกลตามคตอไนโตรเจนทงหมด,

% ไนโตรเจนจากกรดอะมโน, Sodiumchloride

- ผลตภณฑปรงรสทไดจาก 41 8 19.5 ไอโอดน

การยอยโปรตนของถวเหลอง

อาหารควบคมฉลาก

- ผลตภณฑจากเนอสตว 423 84 19.5 จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด, Salmonella spp., S.aureus,

E.coli, Salmonellae, B.cereus,C. perfringens,

Sodium nitrate, Sodium nitrite, Benzoic acid,

Formaldehyde, Synthetic Color

- อาหารส�าเรจรปทพรอม 509 19 3.7 E.coli, Benzoic acid, ซคคารน, Synthetic Color

บรโภคทนท

- ซอสในภาชนะบรรจทปดสนท 24 0 0


117


ประเภทผลตภณฑ สาเหตทไมไดมาตรฐานจ�านวนตวอยาง

ตรวจ

ทงหมด



ตารางท2:ผลการตรวจวเคราะหอาหารหลงจ�าหนาย(ตอ)

หลงจ�าหนาย(Post-marketing)

อาหารทวไป

- อาหารพรอมปรง 893 167 18.7 จ�านวนจลนทรยรวมทงหมด, E.coli, Salmonella spp., S. aureus, Mold, Benzoic acid, สารฟอรมาลน, ยาฆาแมลงในระดบเปนพษ, Synthetic Color, Benzoic acid, Propionic, Aflatoxin, : เสนกวยเตยว 67 23 34.3 Benzoic acid, Sorbic acid, Propionic acid- อาหารส�าเรจรปพรอมบรโภค 1,183 81 6.8 จ�านวนจลนทรย, สารยบยงการเจรญของจลนทรย Aminoglycoside, E.coli, S.aureus, Salmonellae, B.cereus, Yeast & Mold, Benzoic acid, Propionic,

Borax

น�าบรโภคอปโภค

- น�าบรโภค 316 80 25.3

- น�าดม 4 0 0

- น�าทวไป 569 282 49.6 MPN, E.coli, Salmonella, S.aureus, pH, Total

solid Total hardness, NO3, Cl, Fe, Pb

- น�าสอบสวนโรค 3 1 33.3 Salmonellae

อนๆ

- ผลตภณฑ (OTOP) 120 3 2.5 จ�านวนจลนทรยทงหมด, S.aureus,

- มผช 1 0 0 -

- อาหารตรวจ Alflatoxin 10 2 20.0 Alflatoxin

- FP 61 24 39.3 Coliform, E.coli, S.aureus, Salmonella, C.perfingens,

B.cereus

- อาหารหาฟอรมาลน 3 2 66.7 ฟอรมาลดไฮด

- อาหารสอบสวนโรค 34 10 2.9 Salmonellae, B. cereus, C. perfringens, S. aureus

งานบรการตรวจวเคราะหสารตกคางจากสารเคมปองกนก�าจดศตรพชในอาหาร การตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในอาหารและน�า โดยวธทางหองปฏบตการตรวจวดชนด

และปรมาณดวยเครองมอ GC-µECD, GC-FPD, GC-MS, LC-UVD และ LC-FLD มขอบขายสารเคมทวเคราะห 5 กลม คอ

กลมออรกาโนคลอรน 19 สาร ไดแก aldrin, α-BHC, α-chlordane, γ-chlordane, oxy-chlordane, p, p'-DDE,


118

งานบ

รการ

p, p'-TDE, p, p'-DDT, dicofol, dieldrin, endrin, α-endosulfan, β-endosulfan, endosulfan sulfate, heptachlor,

heptachlor epoxide, lindane, methoxychlor และ tetradifon. กลมออรกาโนฟอสฟอรส 22 สาร ไดแก acephate,

chlorpyrifos, dichlorvos, diazinon, dicrotophos, dimethoate, EPN, ethion, fenitrothion, malathion,

methamidophos, methidathion, mevinphos, monocrotophos, omethoate, parathion, parathion methyl,

phosalone, pirimiphos methyl, profenofos, prothiofos และ triazophos กลมคารบาเมต 7 สาร ไดแก aldicarb,

carbaryl, carbofuran, 3-OH carbofuran, methiocarb, methomyl และ oxamyl กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด

9 สาร ไดแก bifenthrin, cyfluthrin, lambda-cyhalothrin, cypermethrin, deltamethrin, fenpropathrin, fenvalerate

และ permethrin และกลมสารก�าจดเชอรา 1 สาร ไดแก carbendazim

ผลการตรวจวเคราะหอาหารและน�า - นมพรอมดม (พาสเจอรไรส และยเอชท) และ นมผง รวม 185 ตวอยาง ตรวจไมพบสารตกคางทกตวอยาง

- น�านมถวเหลอง 37 ตวอยาง ตรวจไมพบสารตกคางทกตวอยาง

- น�าในกระบวนการผลต 36 ตวอยาง ตรวจไมพบสารตกคางทกตวอยาง

- ขาวสาร 177 ตวอยาง ตรวจพบ 29 ตวอยาง (16.4%) พบ hydrogen phosphide นอยกวา 0.05 – 1.30 mg/kg,

bromide ion 5.7 – 80.5 mg/kg

- ของแหง ไดแก ใบชา ชาผง ขาวโพดบด แครอทอบแหง พรกแหง พทราจนแหง ดอกเกกฮวย ลกส�ารอง และ

หลอฮงกวย รวม 16 ตวอยาง พบ 5 ตวอยาง (31.2%) ตรวจพบ bifenthrin 0.08 – 0.21 mg/kg และ lambda-cyhalothrin

0.07 mg/kg, dicolfol 0.104 mg/kg และ endosulfan นอยกวา 0.05 mg/kg ในใบชา ชาผง 3 ตวอยาง สวนพรกแหง

2 ตวอยาง ตรวจพบ chlorpyrifos นอยกวา 0.1 mg/kg, dimethoate 0.23 mg/kg, ethion 0.14 mg/kg, methamidophos

0.10 mg/kg, triazophos 0.14 mg/kg และพทราจนแหง 1 ตวอยาง ตรวจพบ lambda-cyhalothrin 0.15 mg/kg

และ cypermethrin 0.30 mg/kg

- สมนไพร 5 ตวอยาง ตรวจไมพบสารตกคางทกตวอยาง

- เมลดพช 7 ตวอยาง พบ 2 ตวอยาง (28.6%) ในเมลดแตงโมและเกาลดดบ ตรวจพบ deltamethrin นอยกวา

0.05 - 0.21 mg/kg

- ปลาแหง ปลาเคม 15 ตวอยาง พบ 8 ตวอยาง (53.3%) ตรวจพบ trichlorfon 0.77 – 20.1 mg/kg

- ผลตภณฑอนๆ ไดแก ไอศกรมไสถวแดง น�าจมไก ซอสพรก แปงหมกขนมจน เฉากวย ขาวเกรยบ ดกแด และ

น�ามนปาลมดบ รวม 8 ตวอยาง ตรวจพบ chlorpyrifos, profenofos และ triazophos แตละชนดนอยกวา 0.01 mg/kg

ในน�าจมไก 1 ตวอยาง และตรวจพบ chlorpyrifos 0.02 mg/kg, ethion นอยกวา 0.01 mg/kg ในซอสพรก 1 ตวอยาง

- อาหารประเภท ผกสด ผลไมสด และผลตภณฑ ทตรวจวเคราะห ตวอยางสวนใหญ (96.5%) น�าเขาจากตางประเทศ

โดยส�านกดานอาหารและยา ประเทศก�าเนดของตวอยาง ไดแก ออสเตรเลย ชล จน ฝรงเศส อนเดย อนโดนเซย ญปน

เกาหล เมยนมาร นวซแลนด เปร แอฟรกาใต สหรฐอเมรกา และเวยดนาม ผก 119 ตวอยาง ตรวจพบ 12 ตวอยาง (10.1%)

ตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพช 4 กลม ผลไม 358 ตวอยาง ตรวจพบ 33 ตวอยาง (9.2%) ตรวจวเคราะหสารเคม

ปองกนก�าจดศตรพช 5 กลม โดย

- สารก�าจดเชอรา ตรวจวเคราะห องน 26 ตวอยาง ตรวจพบ carbendazim 2 ตวอยาง (7.7%) ปรมาณ 0.07

และ 0.16 mg/kg


119


ตารางท 3 ผลการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชกลมออรกาโนคลอรน (OC) กลมออรกาโนฟอสฟอรส (OP)

กลมคารบาเมต (CAR) และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด (SP) ในผก จ�าแนกตามชนด ปงบประมาณ 2557

ตวอยาง

OC OP CAR SP ชนดสารและ ปรมาณทพบ (mg/kg)วเคราะห พบ วเคราะห พบ วเคราะห พบ วเคราะห พบ

Fresh burdock 4 - 4 - 4 2 4 - methiocarb 0.06Horseradish oxamyl 0.14

กระเทยม 3 - 3 - 3 - 3 -

กะหล�าดอก กะหล�าปล 2 - 2 - 2 - 2 -

ขนฉาย 1 - 1 1 1 - 1 - chlopyrifos <0.05

แครอท 46 - 58 1 47 - 46 - acephate 0.09

ดอกไมจน 1 - 1 - 1 - 1 -

ตนหอม - - 2 - 2 - - -

ถวลนเตา ถวแระ 3 - 3 - 3 - 3 1 Cypermethrin 0.49บรอกโคล (Broccoli) 5 - 5 - 5 - 5 -

ใบบวบก - - 1 1 1 - - - chlorpyrifos 4.54profenofos 0.31

ผกกาดขาว 1 - 2 - 2 - 1 -

ผกกาดหอม - - 2 - 2 - - -

ผกโขม (Spinach) 4 - 4 1 4 - 4 - dimethoate 0.10

พรก พรกหยวก 3 - 5 2 5 - 3 - profenofos นอยกวา 0.05-0.05

มะละกอดบ 1 - 1 - 1 1 1 - methomyl 0.05

มนเทศ มนฝรง เผอก 7 - 8 1 7 - 6 - acephate 0.08

หนอไม 2 - 2 - 2 - 2 -

หอมหวใหญ หอมแดง 9 - 9 - 9 - 9 -

หวไชเทา 1 - 1 - 1 1 1 - carbofuran 0.03 methiocarb 0.02


120

งานบ

รการ

ตวอยาง

OC OP CAR SP ชนด ปรมาณทพบ (mg/kg)วเคราะห พบ วเคราะห พบ วเคราะห พบ วเคราะห พบ

ตารางท 4 :ผลการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชกลมออรกาโนคลอรน (OC) กลมออรกาโนฟอสฟอรส (OP)

กลมคารบาเมต (CAR) และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด (SP) ในผลไม จ�าแนกตามชนด

กว (Kiwi) 8 - 9 - 8 - 8 -

แกวมงกร (Dragon fruit) 17 - 17 - 19 - 31 2 cypermethrin 0.12 permethrin 0.07

ขาวโพด 1 - 1 - 1 - 1 -

ขนน - - 1 - - - 1 -

เชอรร 1 - 1 - 1 - 1 -

แตงโม

cantaloup 2 - 2 - 2 - 2 -

ทบทม (Pomegranate) 3 - 4 - 3 - 3 1 fenpropathrin <0.05

ทเรยน - - 1 - - - 1 -

Blueberries 3 - 3 - 3 - 3 -Raspberries

สาล (Pear) 31 - 19 1 17 - 17 2 chlopyrifos <0.05 cypermethrin <0.05

พลบ (Persimmon) 1 - 1 - 1 - 1 -

Peach 1 - 1 - 1 - 1 -

มะมวง - - 1 - - - 1 - chlorpyrifos 0.06

Strawberries 8 - 8 1 8 - 8 - monocrotophos 0.19 dimethoate นอยกวา 0.05

สม (orange) 26 - 28 13 25 - 25 - chlorpyrifos <0.05–0.11 methidathion <0.05-0.25

องน 42 - 42 4 42 3 42 1 chlorpyrifos 0.48-0.55 cypermethrin 0.28 methomyl <0.01-0.07 prothiofos <0.05

แอปเปล (Apple) 162 2 118 - 118 - 118 - endosulfan 0.05-0.07


121


งานบรการตรวจวเคราะหสารปนเปอนBenzo(a)pyreneในอาหาร สารปนเปอน Benzo (a) pyrene; BaP ซงเปน marker ของสารเคมกลม Polycyclic aromatic hydrocarbons

(PAHs) ทเปนสารพษกอมะเรง ผลการตรวจวเคราะหตวอยางอาหารจ�านวน 224 ตวอยาง (ตารางท 5)

ตารางท5:ผลการตรวจวเคราะหสารปนเปอน Benzo (a) pyrene ในผลตภณฑจากเนอสตว สตวน�า และน�ามนพช

งานบรการตรวจวเคราะหยาสตวตกคางในอาหาร 1. สารเคมกลมเบตาอะโกนสต4ชนด ไดแก brombuterol, clenbuterol, ractopamine และ salbutamol

ตรวจวเคราะหเบองตนโดยใชเทคนค ELISA และตรวจยนยนโดยใชเครองมอ LC-MS/MS ผลการตรวจวเคราะห ดงน

- เนอสตว 154 ตวอยาง พบ 28 ตวอยาง (18.2%) ตรวจพบ salbutamol 1.3 – 27.4 µg/kg

- ผลตภณฑเนอสตว 7 ตวอยาง ตรวจไมพบทกตวอยาง

- ตบหม 1 ตวอยาง ตรวจไมพบ

2. ยา chloramphenicol ในตวอยางอาหาร ตรวจวเคราะหเบองตนโดยใชเทคนค ELISA และตรวจยนยน

โดยใชเครองมอ LC-MS/MS ท�าการตรวจวเคราะหตวอยาง ไขผง เนอสตว เครองในสตว ตบ สตวน�า น�าผง และผลตภณฑ

เนอสตว รวม 100 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง

3.ยากลม sulfonamide 9 ชนด ไดแก sulfadimidine, sulfamonomethoxine, sulfamerazine,

sulfaquinoxaline, sulfathiazole, sulfamethoxazole, sulfadiazine, sulfamethoxine และ sulfisoxazole

ตรวจวเคราะหโดยใชเทคนค LC-UV Detector ในตวอยางเนอสตว เครองในสตว ตบ และน�าผง รวม 70 ตวอยาง ตรวจไมพบ

การตกคางทกตวอยาง

4.ยากลม nitrofuranmetabolites ไดแก AOZ, AMOZ, AHD และ SEM ตรวจวเคราะหโดยใชเครองมอ

LC-MS/MS ผลการตรวจวเคราะห ดงน

- ไขผง 10 ตวอยาง พบ 4 ตวอยาง ตรวจพบ SEM 1.0 – 17.0 µg/kg

- เครองในสตว 18 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง

- ตบหม ตบวว 13 ตวอยาง พบ 3 ตวอยาง ตรวจพบ AOZ 0.4 – 131 µg/kg

- น�าผง 3 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง

- เนอสตว 49 ตวอยาง พบ 1 ตวอยาง ตรวจพบ AOZ 3.9 µg/kg

- ผลตภณฑจากแปง 30 ตวอยาง พบ 4 ตวอยาง ตรวจพบ SEM 1.3 – 6.2 µg/kg

- ผลตภณฑเนอสตว 6 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง

- สตวน�า 17 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง

ชนดอาหาร

จ�านวนตวอยาง ปรมาณBenzo(a)pyrene

ทตรวจพบ

(ไมโครกรมตอกโลกรม) วเคราะห ตรวจพบ

- ผลตภณฑจากเนอสตว 110 1 0.5

- สตวน�า 97 - -

- น�ามนพช 17 2 <1.0


122

งานบ

รการ

5. ยากลมmalachite green ไดแก malachite green และ luecomalachite green ตรวจวเคราะหโดยใช

เครองมอ LC-MS/MS ท�าการตรวจวเคราะหตวอยาง กงทผลตเพอสงออก และกงทถกสงกลบมาจากตางประเทศ จ�านวน

3 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคางทกตวอยาง นอกจากน ตรวจวเคราะหยา oxytetracycline ในสตวน�า 3 ตวอยาง ตรวจ

ไมพบการตกคางทกตวอยาง

งานบรการตรวจวเคราะหการปนปลอมยาแผนปจจบนในผลตภณฑเสรมอาหารและกาแฟ ด�าเนนการตรวจวเคราะหยาแผนปจจบนปนปลอมในอาหารชนดตาง ๆ ทมวตถประสงคเพอลดความอวน

เพมสมรรถภาพทางเพศหรอเพอหวงผลในการรกษา ซงแบงตามประเภทของยาเปน 6 กลม ไดแก กลมยาลดน�าหนก :

Sibutramine กลมยารกษาโรคหยอนสมรรถภาพทางเพศ : Sildenafil, Tadalafil, Vardenafil กลมวตถออกฤทธตอจตและ

ประสาท: Alprazolam, Diazepam, Lorazepam กลมยาสเตยรอยด : Dexamethasone, Prednisolone กลมยาลดความ

อยากอาหาร : Fenfluramine กลมยาระบาย : Phenolphthalein และกลมวตถออกฤทธตอระบบประสาทสวนกลาง :

Ephedrine โดยไดรบตวอยางจากส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ส�านกงานต�ารวจแหงชาต และส�านกงานสาธารณสข

จงหวด จ�านวนรวม 394 ตวอยาง เปนตวอยางผลตภณฑอาหารเสรม 243 ตวอยาง กาแฟ 126 ตวอยาง เครองดม 21 ตวอยาง

วตถดบ 4 ตวอยาง

ตวอยางผลตภณฑอาหารเสรม ตรวจพบ Sibutramine จ�านวน 37 ตวอยาง (รอยละ 16.7) พบยากลมรกษาโรคหยอน

สมรรถภาพทางเพศ Sildenafil Tadalafil vardenafil จ�านวน 28 (รอยละ 34.6) และพบยาระบาย : Phenolphthalein 1

ตวอยาง (รอยละ 1.4)

ตวอยางกาแฟตรวจพบ Sibutramine จ�านวน 3 ตวอยาง (รอยละ 3.1) พบยากลมรกษาโรคหยอนสมรรถภาพ

ทางเพศ Sildenafil จ�านวน 6 ตวอยาง (รอยละ 19.4) และพบวตถออกฤทธตอจตและประสาท : Lorazepam 1 ตวอยาง

(รอยละ 19.4)

งานบรการตรวจวเคราะหวสดสมผสอาหาร ใหบรการตรวจวเคราะหตวอยางภาชนะบรรจ หมหอ และสมผสอาหาร ทงทผลตในประเทศ และน�าเขาจาก

ตางประเทศ ดวยวธทางเคม ตวอยางทวเคราะห เปนตวอยางทไดรบจากผประกอบการทผลตเอง และผแทนจ�าหนาย เพอ

ตรวจสอบคณภาพตามกฎระเบยบทก�าหนด และเพอขนทะเบยนควบคกบอาหาร นอกจากนยงมตวอยางทสงวเคราะห

โดยหนวยงานราชการ เชน ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ส�านกงานมาตรฐานผลตภณฑ อตสาหกรรม ศนยวทยาศาสตร

การแพทย และส�านกงานสาธารณสขจงหวด เพอควบคมคณภาพตามกฎหมายทเกยวของ ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข

ฉบบท 295 (พ.ศ. 2548), ฉบบท 92 (พ.ศ. 2528), และฉบบท 117 (พ.ศ. 2532) จ�านวน 542 ตวอยาง คดเปนรายการ

ทตรวจวเคราะห 4,578 รายการ ไมเขามาตรฐาน 10 ตวอยาง คดเปนรอยละ 1.8 รายละเอยดตามตารางท 1


123


ตารางท6:คณภาพวสดสมผสอาหาร

ประกาศ จ�านวนตวอยาง ผดมาตรฐาน

ชนดตวอยาง กระทรวงสาธารณสข (รายการ) (รอยละ) รายการทผดมาตรฐาน

ฉบบท

พอลเอทลน 295 (พ.ศ. 2548) 233 (2071) 1 (0.4) สารตกคางจากสารทระเหย

ไดในน�า, ในสารละลายกรด

อะซตกรอยละ 4 โดยปรมาตร

เกนมาตรฐาน และมสละลาย

ออกมา

พอลพรอพลน 295 (พ.ศ. 2548) 120 (1056) 7(5.8) สารตกคางจากสารทระเหย

ไดในนอรมลเฮปเทน และ

ในสารละลายกรดอะซตก

ร อยละ 4 โดยปรมาตร

เกนมาตรฐาน

พอลสไตรน และพอลสไตรน 295 (พ.ศ. 2548) 61 (550) - -

โคพอลเมอร และ (มอก.)

พอลไวนลคลอไรด 295 (พ.ศ. 2548) 51 (486) 6 (14) -

พอลเอทลนเทเรฟทาเลต 295 (พ.ศ. 2548) 26 (232) - -

พอลคารบอเนต 295 (พ.ศ. 2548) 2 (10) - -

เมลามน 295 (พ.ศ. 2548) 5 (37) - -

พลาสตกอน 295 (พ.ศ. 2548) 22 (72) 2 (25) สารตกคางจากสารทระเหย

ได ในสารละลายกรดอะซตก

รอยละ 4 โดยปรมาตร และ

โลหะหนก (ค�านวณเปนตะกว)

เกนมาตรฐาน

หวนมยาง 117 (พ.ศ. 2532) 22 (64) - -

รวม 478(4857) 22(4.6)


124

งานบ

รการ

งานบรการตรวจอาหารดดแปรพนธกรรม ตรวจ GMOs ตวอยางอาหารทสงตรวจโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และผประกอบการ เพอตรวจ

วเคราะหคณภาพอาหารกอนวางจ�าหนาย เปนตวอยาง ขาว ขาวโพด ขาวสาล ถวเหลอง มนฝรง ผลไมกระปอง จ�านวน 101

ตวอยาง พบการปะปนของพช GM มากกวา 5 % 8 ตวอยาง พบ GM 4 ตวอยาง รวมทงสน 12 ตวอยาง คดเปนรอยละ 12

ตรวจวเคราะหหลงวางจ�าหนาย จ�านวน 15 ตวอยาง พบการปะปนของพช GM มากกวา 5 % 3 ตวอยาง พบ GM 4 ตวอยาง

รวมทงสน 7 ตวอยาง คดเปนรอยละ 47

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย สมเกบตวอยางและตรวจวเคราะห ขาวโพด

ถวเหลอง ขาว ขาวสาล มะเขอเทศ มะละกอ และมนฝรง จ�านวน 300 ตวอยาง พบตวอยาง ทเปนไปตามประกาศกระทรวง

สาธารณสข ฉบบท 251 (พ.ศ. 2545) จ�านวน 13 ตวอยาง ตรวจพบการปะปนของพช GM มากกวา 5 % โดยไมระบฉลาก

จ�านวน 13 ตวอยาง ระบฉลากวาเปน non-GM แตพบการปะปนจากพช GM จ�านวน 5 ตวอยาง พบพช GM จ�านวน 49 ตวอยาง

และเปนพช GM ทไมใชพชตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 251 (พ.ศ. 2545) จ�านวน 2 ตวอยาง รวมพบพช GM

จ�านวนทงสน 82 ตวอยาง คดเปนรอยละ 27

งานบรการตรวจเอกลกษณ และ DNA

ตรวจเอกลกษณของอาหารประเภท ผลตภณฑรงนกนางแอน เปนตวอยางทรบจากส�านกงานคณะกรรมการอาหาร

และยา และผประกอบการ จ�านวน 20 ตวอยาง คดเปนรายการวเคราะห 20 รายการ ไมใชรงนกจ�านวน 3 ตวอยาง คดเปน

รอยละ 15 และตรวจเอกลกษณของรงนกนางแอน จ�านวน 45 ตวอยาง ไมเขามาตรฐาน 5 ตวอยาง สาเหตทไมเขามาตรฐาน

คอ IR Spectrum ไมใกลเคยงกบรงนกนางแอน

ตรวจเนอสตวในตวอยางอาหาร ทสงตรวจโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และผประกอบการ เพอตรวจ

หา DNA หม ไก วว ปลา/ปลาหมก/กง ในอาหารเจ จ�านวน 154 ตวอยาง พบ DNA ไก 9 ตวอยาง DNA ปลา 5 ตวอยาง คด

เปนรอยละ 9 ตรวจอาหาร Halal จ�านวน 32 ตวอยาง ตรวจไมพบ DNA หม ทกตวอยาง ตรวจการปะปน DNA ไกในอาหาร

ทระบวาเปนหม 1 ตวอยาง ผลการตรวจไมพบการปะปน ตรวจ DNA ปลาปกเปา 62 ตวอยาง หม 1 ตวอยาง หม ไก วว ปลา

5 ตวอยาง ปลา 6 ตวอยาง มา 2 ตวอยาง รวมทงสน 76 ตวอยาง ผลการตรวจ พบ DNA ปลา 4 ตวอยาง

ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย สมเกบตวอยางขาวสารทขายในทองตลาด เพอตรวจหา

ขาวสารชนด GM จ�านวน 195 ตวอยาง ผลการตรวจ ไมพบ GM ทกตวอยาง

ดานยาและวตถเสพตดกรมวทยาศาสตรการแพทย โดยส�านกยาและวตถเสพตด และศนยวทยาศาสตรการแพทย ใหบรการตรวจวเคราะห

ยาแผนปจจบน ยาแผนโบราณ ยาเสพตดใหโทษและวตถออกฤทธ รวมถงวตถดบทใชในการผลตยา ภาชนะบรรจยา และพลาสตก

ทใชทางการแพทย นอกจากนยงใหบรการตรวจพสจนสารเสพตด ในปสสาวะ และตรวจเอกลกษณ และปรมาณในวตถของกลาง

สารเสพตดและวตถออกฤทธตอจตและประสาท

ดานยา

ผลการด�าเนนงานในปงบประมาณ 2557 จ�าแนกเปน ตรวจวเคราะหคณภาพมาตรฐาน 2,069 ตวอยาง

พบผดมาตรฐาน 205 ตวอยาง (9.9%) สาเหตทผดมาตรฐานไดแก - ปรมาณตวยาส�าคญ การละลายของตวยา ความสม�าเสมอ

ของปรมาณตวยาในแตละหนวย ปรมาณสารสลายตว ความเปนกรด - เบส ปรมาณน�า การปนเปอนเชอจลนทรย ปรมาณ

โลหะหนกและยาฆาแมลง เปนตน ส�าหรบการตรวจพสจนเอกลกษณ 1,465 ตวอยาง ตรวจพบทงสน 318 ตวอยาง (22%)

รายละเอยดแสดงในตารางท 7

กลยุทธ์การดำาเนินงาน · annual report 2014 department of...

Documents