ลมนำ

ทเปลยนแปลงในโลก

การจดการลมนำแบบบรณาการ

สความยงยนในศตวรรษท 21

คมอการฝกอบรม

ทเปลยนไป

ล มน� ำท เปลยนไป

ในโลกท เปลยนแปลง

คมอการฝกอบรม

การจดการลมน�าแบบบรณาการสความยงยนในศตวรรษท 21

ล มน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง

คมอการฝกอบรมการจดการลมน�าแบบบรณาการสความยงยนในศตวรรษท 21

พมพครงท 1เมษายน 2558โดย: มลนธเอเชย38 อาคารควเฮาสคอนแวนต ชน 6ถนนคอนแวนต สลม กรงเทพฯ 10500 โทรศพท: 02 233 1644www.asiafoundation.org

ผแตง วทยากร: เหมอนปอง จนโทภาส รศ. ดร. บญชา ขวญยน ดสตา กระวานชด อ. งายงาม ประจวบวน อ. นงลกษณ เลกรงเรองกจ

บรรณาธการ: นนทยา ตงวสทธจต

ผชวยบรรณาธการ: เพญนภา หงษทอง

ภาพ: สขชย ยงยน พชญ เยาวภรมย นนทยา ตงวสทธจต เรงชย คงเมอง/SEI นตยสาร อสท.

Infographic & ปก รปเลม: นฏฐา หวงองคณานนท เยาวภา แสงดาว

สนบสนนงบประมาณ: มลนธรอคกเฟลเลอร

ขอขอบคณ: ววฒน โสเจยยะ สมพศ ประสมทรพย อานต นททอง สมชาย สทธสร สนต นลแดง ณฐพงษ ปานขาว วนดา พมแพง ชตมา นอยนารถ ส�านกงานทรพยากรน�าภาค 7 กรมทรพยากรน�า ภาควชาวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ก�าแพงแสน

พมพท: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จ�ากด 219 ซอยเพชรเกษม 102/2 แขวงบางแคเหนอ เขตบางแค กทม. 10160 โทร. 0-2809-2281-3 แฟกซ 0-28092284 E-mail: info@fast-books.com www.fast-books.com

ค�ำน�ำ

ถงเวลาประชาชน “ถลกแขนเสอ” รวมจดการน�า

ดงค�ากลาวทวาสงคมทฉลาดยอมสามารถพลกวกฤตเปนโอกาส เหตการณมหาอทกภย

ครงรายแรงทสดในรอบหลายทศวรรษของประเทศไทยเมอปลายป 2554 ไดกระตนใหหลายภาคสวน

ของสงคมไทยเกดความกระตอรอรนเหนความส�าคญของการเขามามสทธมเสยงในการจดการ

ทรพยากรน�ามากขน โดยเรมจากความพยายาม ปรบเปลยนโครงสรางการจดการทผกขาดโดยภาครฐ

ภายใตกรอบคดของศตวรรษกอนๆ ทเนน “การควบคมน�าดวยสงกอสราง” มาเปนการมสวนรวมของ

ผมสวนเกยวของอยางกวางขวางโดยเนน “การบรหารจดการ” ทสอดคลองกบองคความรทาง

วทยาศาสตรควบคบรบททางสงคมและระบบนเวศ เรมจากการเสนอรางกฎหมายน�าทเปลยนแนวคด

พนฐานจาก “น�าเปนของรฐ” มาส “น�าเปนของสวนรวม” มการกระจายอ�านาจการจดการและตดสนใจ

สการมสวนรวมของประชาชนอยางเปนรปธรรม มการปฏรปโครงสรางบรหารจดการน�าใหครอบคลม

ไปถงทรพยากรทเกยวของ เชน การใชทดน ตลอดจนสรางความเขมแขงของคณะกรรมการลมน�า

เพอสามารถท�าหนาทเปนตวแทนผใชน�าอยางมประสทธภาพ

ในชวงเวลาและบนหลกการเดยวกน มลนธเอเชย ส�านกงานประเทศไทย ไดรเรมโครงการ

“สงเสรมการมสวนรวมของผมสวนไดเสยทกภาคสวนในการบรหารจดการน�าของประเทศ” โดยไดรบ

การสนบสนนงบประมาณจากมลนธรอคกเฟลเลอร การด�าเนนการโครงการนตงอยบนพนฐาน

ส�าคญ ทวาการมสวนรวมของภาคประชาชนอยางเปนรปธรรมเทานนทจะกอใหเกดการจดการน�าใน

รปแบบใหมทโปรงใสเพอความเปนธรรมแกผใชน�าทกภาคสวนในสงคม และท�าใหผลประโยชนของ

ผมสวนไดเสยกลมตางๆ โดยเฉพาะชมชนในลมน�าไดรบการปกปอง ดวยความตงใจอยากเหน

อนาคตการรวมมอประสานงานอยางใกลชดระหวางรฐกบประชาชนในทกขนตอนส�าคญของ

การบรหารจดการทรพยากรในลมน�า กจกรรมภายใตโครงการฯ จงแบงออกเปน 3 ระดบ ทม

ความเกยวของกนอยางใกลชด ไดแก ระดบชาต ระดบองคกรลมน�า และระดบชมชน โดยในระดบชาต

เนนทการจดตงกรอบแนวทางในการด�าเนนงานเพอสงเสรมการจดการทรพยากรและการมสวนรวม

ภาคสงคมภายในขอบเขตลมน�า ระดบองคกรลมน�าเปนการพฒนาศกยภาพขององคกรเพอใหบรรล

เปาหมายในการบรหารจดการน�าแบบบรณาการ สวนในระดบชมชนเนนการพฒนาศกยภาพของ

ชมชนซงเปนผใชน�าเพอใหเกดการมสวนรวมในองคกรลมน�าอยางมประสทธภาพ

ในเชงยทธศาสตร การจดการลมน�าแบบบรณาการ (Integrated Water Resources

Management) ไดรบการพสจนจากการน�าไปปฏบตจรงในหลายพนทของโลกและบางสวนของ

ประเทศไทยแลว วาเปนทงฐานคดและเครองมอทมประสทธภาพในการใชและดแลน�าอยางยงยน

ทรวมทงมตทางความรวทยาศาสตร สงคม และระบบนเวศ และมองน�าอยางไมแยกออกจาก

ทรพยากรอนในระบบนเวศลมน�า เชน ความหลากหลายทางชวภาพ ทดน และปาไม มลนธเอเชย

จงเลงเหนวาการจดการลมน�าแบบบรณาการเปนเครองมอทเหมาะสมทจะถกน�ามาเผยแพรเพอเปน

ทางเลอกใหสงคมไทยปรบใชในชวงเวลาหวเลยวหวตอของเปลยนทศทางการจดการน�าของประเทศ

ทเนนการมสวนรวมของภาคประชาชน

กลมเปาหมาย

หลกสตรนออกแบบมาเพอวางพนฐานส�าคญของการจดการลมน�าแบบบรณาการ ใหงายตอ

การน�าไปประยกตใชโดยผมบทบาทส�าคญในระดบพนทลมน�านบตงแตคณะกรรมการลมน�าผเปน

ตวแทนของกลมผใชน�า สมาชกชมชนและกลมองคกรทองถนตางๆ ทมหนาทและความกระตอรอรน

ในการบรหารจดการน�า ตลอดจนผปฏบตงานของหนวยราชการในพนทสงกดหนวยงานทเกยวของ

กบการจดการน�าดานตางๆ ใหเหนบทบาทของตนเองในบรบทใหมของลมน�า

วธการฝกอบรม

ดวยความตองการเขาถงกล มผ เกยวของในระดบพนททหลากหลายความร และภมหลง

และเพอใหงายตอการประยกตเขากบบรบทของพนทและกลมผเขารวมทแตกตางกนไป หลกสตรน

จงเนนการมสวนรวมอยางกวางขวางและมนยยะส�าคญ โดยใหเวลากบชวงการอภปราย แสดงความคดเหน

ของผเขารวมทงในกลมใหญและยอย โดยมการบรรยายในเชงทฤษฎเพอใหความรและมมมอง

เปดประเดนและตงค�าถามกระตนความคด มการใชอปกรณทหางาย เชน บตรค�า แผนกระดาษส�าหรบ

ตดบนกระดาน ปากกาสตางๆ ตลอดจนแผนทและภาพประกอบทผเขารวมคนเคย เพอเปนการสราง

ความรสกรวมในฐานะเจาของพนท และการเชอมความรภาคทฤษฎเขากบสถานการณจรงใกลตวอยาง

มชวตชวา

การประยกตใชคมอ

ค มอหลกสตรฉบบนออกแบบมาส�าหรบการใชฝกอบรมวางความร พนฐานเกยวกบ

การจดการลมน�าแบบบรณาการโดยใชเวลา 4 วน รวมการออกดงานภาคสนาม แตมความยดหยน

ทางดานระยะเวลาทสามารถปรบไดตามความเหมาะสม ในการนไดใชลมน�าทาจนเปนลมน�าตนแบบ

ในการฝกอบรมน�ารอง เนองจากเปนพนททมลนธเอเชยลงท�างานภาคสนามทงในระดบนโยบาย

และชมชนพรอมกบจดเวทระดมการมสวนรวมหลายครงภายใตโครงการทกลาวมาขางตน ประกอบ

กบลมน�าทาจนเปนทตงของคณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน

สถาบนการศกษาชนน�าของประเทศ ทมสวนในการจดท�าหลกสตรน ทงยงไดสงบคลากรคอคณบด

คนปจจบน รศ.ดร. บญชา ขวญยน ผมวสยทศนในเรองการจดการน�าอยางบรณาการหรอองครวม

เขาออกแบบวางทศทางการจดการน�าของประเทศใหเหมาะสมกบศตวรรษใหมของโลกดวย

อยางไรกดคณะผจดท�าหลกสตร ซงรวมส�านกงานทรพยากรน�าภาค 7 กรมทรพยากรน�า

ภายใตการน�าของ ผอ.ววฒน โสเจยยะ ซงขณะนด�ารงต�าแหนงรองอธบดกรมทรพยากรน�า

มเปาหมายใหความรพนฐานการจดการลมน�าแบบบรณาการในคมอหลกสตรฉบบนไดรบการน�าไป

ประยกตใชกบลมน�าอนๆ ของประเทศทง 25 ลมน�า โดยการวางขอบเขตเนอหาและแผนการสอน

ของแตละบท ซงมอยทงหมด 7 บทอยางละเอยด ประกอบกบเครองมอประกอบค�าบรรยายคอ

PowerPoint ทปรากฏอยบนแผนซดแนบทมากบคมอฉบบน ซงสามารถน�าไปปรบใชใหเขากบ

บรบทและสถานการณทตางกนของลมน�าอนๆ ของประเทศดวย

เนอหาหลกสตร

หลกสตรฉบบนมความตางจากเนอหาในหลกสตรการจดการล มน�าแบบบรณาการ

ทเคยมมาในอดตทงในภาษาองกฤษและภาษาไทย ตรงทเรมตนจากการเสนอบรบทการเปลยนแปลง

ทางดานการพฒนาเศรษฐกจสงคมในยคปจจบนและแนวโนมอนาคตทมผลตอการใชทรพยากร

ตลอดจนเสนอขอคนพบทางวทยาศาสตรทเพงเกดขนเมอเรวๆ นเกยวกบ “พรมแดนแหงพภพ

ทง 9” (Planetary Boundaries) ทมนษยไมควรกาวลวงเกนไปกวาจด ณ ปจจบน เนองจากจะ

กอใหเกดภาวะ “กไมกลบ” อนท�าใหโลกตกอยในภาวะทมนษยชาตไมเคยเผชญมากอน จากนน

โยงบรบทใหมนเขากบหลกส�าคญของการจดการน�าแบบบรณาการเพอการจดการทรพยากรท

ยงยน เชน การใชลมน�าเปนขอบเขตในการวางแผนพฒนาการใชทรพยากรโดยไมละเมดสมรรถนะ

ในการรองรบ (carrying capacity) และการก�าหนดสนทรพยรวม (common assets) เพอเปนฐาน

อนรกษทรพยากรทมคณคารวมของคนในลมน�าและในประเทศ

การแบงเนอหาและประเดนเฉพาะ: เนอหามทงหมด 4 หมวด ไดแก

1. สถานการณและแนวโนมทรพยากรตางๆ ในระดบโลกและประเทศไทย

2. หลกวชาการวาดวยลมน�า แนวคดในการจดการแบบบรณาการ โดยเนนนเวศ และความยงยน

3. ส�ารวจสภาวะปจจบนและคาดการณอนาคตลมน�า โดยมลมน�ากรณศกษาคอลมน�าทาจน

ทบทวนองคประกอบทางกายภาพ ชวภาพ พรอมน�าเสนอเปรยบเทยบการจดการลมน�าอยางยงยน

ในญปนและเนเธอรแลนด

4. การวเคราะหทางสงคมโดยใชการหาความสมพนธของกลมผมสวนเกยวของหรอม

สวนไดสวนเสยในลมน�า

สดทายในภาคผนวกมการสรปการบรรยายและผลของการระดมความคดจากการใชหลกสตร

จดอบรมน�ารองในลมน�าทาจน ทงนเพอใหคณะผจดท�าฯ น�าประสบการณและเสยงสะทอนปรบปรง

เปนคมอหลกสตรททานถออยในมอ

จงหวงเปนอยางยงวาหลกสตรฉบบนจะถกน�าไปประยกตใชในพนทลมน�าอนๆ อก 24 ลมน�า

เพอใหการบรหารและจดการลมน�าอยางเปนบรณาการไดลงหลกปกฐานสรางประสทธภาพใหเกดขน

ทวทงประเทศ

มลนธเอเชย ประเทศไทย

สำรบญ

เรอง หนา

บทท 1 เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

101018

บทท 2 ท�าไมเราจงควรสนใจการจดการน�าและลมน�าแบบบรณาการ ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

222229

บทท 3 หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

323243

บทท 4 ลมน�าทาจน มมมองจากคนวงใน ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

474749

บทท 5 “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว”

ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

52

5258

บทท 6 เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจน

การวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

63

6370

บทท 7 หลายคน ตางบทบาทในลมน�า:

ใคร ท�าอะไร ทไหน เกยวของกนอยางไร ขอบเขตเนอหา แผนการสอน

73

7375

ภาคผนวก

อางอง

79

107

ลมน�าทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง10

ขอบเขตเนอหา

โลกเปลยนแปลงอย ตลอดเวลาตาม

วฏจกรของธรรมชาตทสมพนธกบกจกรรมของ

สงมชวตโดยเฉพาะมนษย แตนกวทยาศาสตร

ชวาไมมการเปลยนแปลงครงไหนท�าใหโลก

เสยสมดลเทากบกจกรรมทางเศรษฐกจจาก

การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเรม

ตงแตยคปฏวตอตสาหกรรมเมอ 250 กวาปท

ผานมา ซงท�าใหเกดการพงพงเชอเพลงฟอสซล

(fossil fuel) เชน ถานหน น�ามนและกาซ

ธรรมชาต เปนแหลงพลงงานทส�าคญในการ

สรางความเตบโตทางเศรษฐกจอยางตอเนอง

มาจนถงปจจบน นอกจากนการเปลยนแปลง

การใชทดนอยางมหาศาล การตดไมพลกผน

ปาเพอท�าการเกษตรและการปศสตว การใช

สารเคมรนแรง การเตบโตของเมอง เหลานลวน

สงผลใหโลกลนไถลเขาสพรมแดนอนตรายจน

ท�าใหเกดความกงวลวาในทสดโลกและมนษย

จะประสบภาวะความหายนะอยางทไมเคยเกด

มากอนในประวตศาสตร

ในป 2552 คณะนกวทยาศาสตร

ชนน�าของโลกไดน�าเสนอบทความทางวชาการ

รวมกน เรองพรมแดนแหงพภพ: การส�ารวจเขต

พนททมนษยชาตจะด�ารงอยไดอยางปลอดภย

(Planetary Boundaries: Exploring the Safe

Operating Space for Humanity) โดยได

นยาม “พรมแดนแหงพภพ” ใหหมายถง

เขตพนททมนษยเราสามารถมกจกรรมตางๆ ได

อยางปลอดภยโดยไมมอนตรายหรอความเสยง

ใดๆ แตถาหากมนษยเรากาวลวงเขตพรมแดน

ใดพรมแดนหนงหรอหลายพรมแดนแลวจะเปน

ผลรายหรออาจกอความเสยหายขนานใหญได

เพราะการกาวขามพรมแดนนนๆ อาจจะไป

กระตนปฏกรยาลกโซตอการเปลยนแปลงของ

สภาวะแวดลอมอยางฉบพลนในระดบทกวาง

ใหญได เชน อนทวป ทวป หรอแมแตสงผล

สะเทอนในระดบทงผนพภพอยางไมเคยปรากฏ

มากอน

บทท 1

เรำยนอยตรงไหนบนพนพภพทก�ำลงเปลยนแปลง

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 11

พรมแดนแหงพภพทนกวทยาศาสตรบงชมทงหมด 9 พรมแดน ไดแก

1. การเปลยนแปลงภมอากาศ (Climate change)

2. ภาวะเปนกรดทเพมขนของมหาสมทร (Ocean acidification)

3. การขาดหายไปของชนโอโซน (Ozone depletion)

4. การเปลยนแปลงวงจรฟอสฟอรสและวงจรไนโตรเจนของโลก (Biogeochemical cycle)

5. การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity loss)

6. การใชน�าจดของโลก (Freshwater usage)

7. การเปลยนแปลงการใชทดน (Change in land use)

8. มลภาวะจากสารเคม (Chemical pollution)

9. การเพมของสารแอโรซอลในโลก (Atmospheric aerosol loading)

Climate changeOcean acidification

ozone depletionStratospheric

flow boundary)

(biogeochemical

Nitrogencycle

freshwater use GlobalChange in l

and use

Biod

iversi

ty lo

ss(n

ot y

et q

uant

ified

)

Atm

osph

eric

aero

sol l

oadi

ng

(not

ye

t quan

tified)

Chem

ical p

ollution

phosphorus

cycle

ทมา: ดดแปลงจาก “Planetary Boundaries” group, Rockström et al., in “A Safe Operating Space for Humanity” Nature, Sept 2009

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง12

ในพรมแดนเหลานมนษยชาตได “กาว

พนเขตแหงความปลอดภย” ไปสแดนอนตราย

ไปแลวถง 3 พรมแดนไดแก การเปลยนแปลง

ภมอากาศ การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

และการเปลยนแปลงวงจรไนโตรเจนของโลก

พรมแดนตางๆ ทง 9 พรมแดนนอกจาก

ไมไดแยกจากกนเปนเอกเทศแลวยงมความ

สมพนธกนอยางแนนแฟน และเมอพรมแดนใด

พรมแดนหนงถกกระทบกสามารถมผลตอกน

และกนได บางกรณมผลเสรมแรงกนอยางทวคณ

การเปลยนแปลงในระดบภมภาคใดภมภาคหนง

สามารถสงผลกระทบขามทวปได เชน การลดลง

ของพนทปาเขตอเมซอนในทวปอเมรกาใต

นอกจากจะสงผลตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

และการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

ยงสามารถท�าใหทรพยากรน�าในทวปเอเชย

และอนๆ ลดลงไดเนองจากภาวะการตกของฝน

ทเปลยนแปลงไป

สถานการณปจจบนของพรมแดนแหงพภพทง 9 1. การเปลยนแปลงของภมอากาศ แมจะ

เป นวงจรธรรมชาต แต จากบนทกข อมล

ทางวทยาศาสตรมขอสรปแลววากจกรรมของ

มนษยทปลอยกาซคารบอนไดออกไซดอยาง

มหาศาล กอใหเกดการเปลยนแปลงภมอากาศ

อยางรวดเรวกวาทเคยเกดในวงจรธรรมชาต

โดยสงผลกระทบตอความแปรปรวนของฤดกาล

และปรมาณน�าฝน อนอาจจะกระทบกจกรรม

ทางเศรษฐกจและการด�ารงชวตของมนษย อกทง

ท�าใหเกดอทกภย ภยแลงและภยพบตอนๆ

2. ภาวะเปนกรดทเพมขนของมหาสมทร

จากการเผาผลาญเชอเพลงฟอสซลรวมทง

การตดไมท�าลายปาอยางมหาศาลในชวง 200 ป

ทผานมา กอใหเกดกาซคารบอนไดออกไซด

ในบรรยากาศหนาแนน สวนหนงของกาซ

จะแพรกระจายไปในทะเลและโดนกระแสน�า

พดพาไปสหวงมหาสมทรลก และเปลยนเปน

กรดคารบอนกซงเปนอนตรายตอสงมชวตใน

ทะเล วงจรหวงโซอาหาร และความหลากหลาย

ทางชวภาพ สตวทะเลจะมจ�านวนลดลงหรอ

สญพนธได

3. การขาดหายไปของชนโอโซน

โอโซนเปนตวกรองรงสอลตราไวโอเลต (UV)

ซงเปนอนตรายตอสงมชวต กจกรรมของมนษย

ผลตกาซคารบอนไดออกไซดท�าโอโซนลดลง

สงผลใหโลกรอนขน และสงมชวตบนโลกจะเปน

อนตรายจากการไดรบรงส UV มากขน

4. การเปลยนแปลงวงจรฟอสฟอรส

และวงจรไนโตรเจนในโลก ทงฟอสฟอรส

และไนโตรเจนเปนธาตทมอย ในธรรมชาต

แต กจกรรมของมนษย ทงการเกษตรและ

การปศสตวส งผลใหปรมาณฟอสฟอรสใน

ธรรมชาตลดลงจนอาจเกดความเสยสมดล

ในขณะทการใชป ยเคมไนโตรเจนสงเคราะห

เ พอการผลตพชอาหารจ�านวนมากท�าให

ไนโตรเจนจะถกสะสมไวในดนและถกชะลางลง

สแมน�า กระบวนการนท�าใหเกดสาหรายมากจน

น�าขาดออกซเจนและเนาเสย ในขณะเดยวกน

ไนโตรเจนกอย ในรปฟอสซลซงถกเผาไหม

และกลายเปนกาซไนตรสออกไซด ซงเปน

กาซเรอนกระจกชนดหนง

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 13

5. การสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพ ความหลากหลายทางชวภาพชวยรกษา

สมดลทางสงแวดลอมและเปนฐานทรพยากร

ทส�าคญในการพฒนาเศรษฐกจในดานตางๆ

ทงระดบโลก ระดบประเทศ และระดบทองถน

ในขณะเดยวกนการพฒนาท�าใหเกดการสญเสย

ความหลากหลายทางชวภาพ การสญพนธ

ของพนธพชและสตว ซงจะสงผลกระทบลกโซ

ตอระบบนเวศ การด�ารงชวตของมนษยและการ

พฒนาทงทางเศรษฐกจและสงคม ตวอยางเชน

ในชวงหลายทศวรรษทผานมา การจบปลา

ธรรมชาตในทะเลเพมขนท�าใหพนธปลาของ

ทองทะเลถงรอยละ 60 ตองสญพนธไปแลว

จากโลก

6. ปรมาณน�าจดของโลก ความตองการ

ใชน�าไดเพมขนอยางรวดเรวตามระดบการ

พฒนาเศรษฐกจและการเพมขนของจ�านวน

ประชากร ในขณะทการหมนเวยนของวฏจกรน�า

ในธรรมชาตทจะเตมน�ากลบสแหลงน�าไมทนตอ

ความตองการของมนษย เนองจากปาไมซง

เปนตนก�าเนดน�าลดลงและการเปลยนแปลงของ

ภมอากาศโลกกสงผลใหปรมาณฝน น�าผวดน

และการไหลของน�าเปลยนแปลง แมน�าสายหลก

ทง 25 สายของโลกแหงเหอดจนไมสามารถมน�า

ไหลไปถงทะเลอกตอไป เชน แมน�าโคโลราโด

ทมตนก�าเนดในสหรฐอเมรกา ท�าใหระบบนเวศ

บรเวณพนทชมน�าและปากแมน�าอนอดมสมบรณ

ของเมกซโกถกท�าลายลง

7. การเปลยนแปลงของระบบดน/การใช

ทดน พนทปา พนทชมน�าและพนททมพชพนธ

อนๆ ไดถกเปลยนไปเปนพนทเกษตรกรรม

และใชประโยชนอน ท�าใหเกดการเปลยนแปลง

ปรมาณน�าจด วฏจกรคารบอนและวฏจกรอนๆ

และสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

ขณะทอก 2 พรมแดนทยงไมสามารถ

ก�าหนดความเสยหายไดอยางชดเจนไดแก

8. มลภาวะจากเคม สารเคมบางอยาง เชน

สารอนทรยและโลหะหนก อาจจะเปนสารทเขาไป

ท�าใหเกดการเปลยนแปลงในสงมชวตอยางไม

สามารถกลบมาเหมอนเดมได ลดความสามารถ

ในการเจรญพนธ และสรางความเสยหายตอ

ลกษณะทางพนธกรรมอยางถาวร

9. การเพมขนของสารแอโรซอลในโลก

สารแอโรซอลเปนอนตรายตอมนษยและม

อทธพลท�าใหเกดมรสมและระบบการหมนเวยน

บรรยากาศในโลก สารแอโรซอลบางประเภท

กสร างเมฆทช วยใหโลกเยนลง ในขณะท

บางประเภทกสร างเมฆทมลกษณะคลาย

กาซเรอนกระจกทจะท�าโลกรอนขน

การเปลยนแปลงของโลกในพรมแดน

แหงพภพทง 9 คอขอทาทายการปรบตว

เพอความอยรอดส�าหรบมวลมนษย อนตราย

จากการกาวขามพรมแดนเหลานมนยยะถง

การด�ารงชวตของมนษย ไมใชแคจะท�าใหการ

พฒนาเศรษฐกจแบบลางผลาญทรพยากรเปน

ไปไมไดอกตอไป แตการขามพรมแดนและ

ท�าลายลางฐานทมนทปลอดภยของตนอาจจะ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง14

ท�าใหเราไมสามารถหนหลงกลบไปสพรมแดน

เดมได มนษยจงตองเตรยมพรอมทจะเผชญ

กบโลกใบเดมในขอบเขตใหมทมนษยชาตอาจ

ไมสามารถจนตนาการไดวาจะอยตอไปอยางไร

อยางไรกดนานาชาตไดตระหนกถง

ผลรายดงกลาวและไดมความรวมมอก�าหนด

ขอตกลงระหวางประเทศ เพอหาทางรบมอ

การกาวสขอบเขตอนตรายของบางพรมแดน

บางแล ว เช น อนสญญาเวยนนาวาด วย

การคมครองชนโอโซน พ.ศ. 2528 พธสาร

มอนทรออลวาดวยสารทท�าลายชนโอโซน

พ.ศ. 2530 และพธสารเกยวโต วาดวยการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ พ.ศ. 2540 เปนตน

ในฐานะสมาชกประชาคมโลกประเทศไทยได

รวมลงนามขอตกลงดงกลาวเชนกน

มองอนาคตประเทศไทย เชนเดยวกบหลายประเทศก�าลงพฒนา

ทศทางพฒนาประเทศไทยยงเนนการเตบโต

ทางเศรษฐกจแบบพ งพ งท รพยากรและ

แรงงานเปนหลก อยางไรกดจากการตนตวของ

ภาคประชาชน สงคม วชาการและการเปนสวน

หนงของประชาคมโลก ผจดท�านโยบายของไทย

ไดเรมมองเหนถงความจ�าเปนในการวางแผน

พฒนาทยงยน มการใชศาสตรใหมๆ เชน

การมองภาพอนาคตหลายแนวทาง (Scenario-

based planning) มาทดลองใชก�าหนดทศทาง

การพฒนาประเทศในระยะยาวโดยระดมความคด

จากหลายภาคสวนในสงคม และในป 2551

ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต ไดจดท�าวสยทศนประเทศไทย

ส พ.ศ. 2570 เพอเปนการส�ารวจทบทวนสภาพ

แวดลอมและแนวโนมการเปลยนแปลงของโลก

ทงดานเศรษฐกจ การคา การลงทน และดาน

สงแวดลอมเพอการเตรยมน�าประเทศเขาส

บรบทใหมของโลก ประเดนส�าคญจากวสยทศน

ประเทศไทยสป พ.ศ. 2570 นถกใชเปนกรอบ

ก�าหนดเนอหาเพอก�าหนดทศทางการพฒนา

ในแผนเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11

และน�ามาทบทวนใหมความทนสมยเพอก�าหนด

แผนพฒนาในอนาคต

จากวสยทศน พ.ศ. 2570 สแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 ไดม

การส�ารวจ วเคราะห และน�าเสนอประเดนเกยวกบ

ความทาทายและโอกาสของประเทศไทยหลง

วกฤตเศรษฐกจ รวมถงการสงเสรม “เศรษฐกจ

สรางสรรค” ซงเปนทางเลอกของเศรษฐกจไทย

การเตรยมการส�าหรบสภาวะโลกรอนและสราง

โอกาสการพฒนา การออกแบบสถาปตยกรรม

ทางสงคมใหเปนทางเลอกใหมของคนไทย

และการสรางสญญาประชาคมใหมใหเปน

พลงขบเคลอนสงคมไทยสสมดล ตอไปนคอ

5 ประเดนหลกในกรอบแผนพฒนา อนประกอบ

ไปดวยประเดนเศรษฐกจ 2 ประเดน สงคมและ

สถาบน 2 ประเดน และสงแวดลอม 1 ประเดน

1. ความทาทายหลงวกฤตเศรษฐกจ:

โอกาสของประเทศไทย

จากวกฤตการณทางเศรษฐกจและ

การเงนโลกในชวงป พ.ศ. 2551-2552 ภาวะ

เศรษฐกจของประเทศตางๆ ตกต�าอยางรนแรง

ประเทศไทยกไดรบผลกระทบนนดวย อยางไร

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 15

กตามการเปลยนแปลงของบรบทโลกยงคงเปด

โอกาสและสรางความทาทายตอการพฒนา

ประเทศ โดยเฉพาะอยางยงการรกษาอตรา

การขยายตวทางเศรษฐกจและลดความเสยง

จากภาวะความผนผวนของเศรษฐกจโลก

และการสรางการขยายตวทางเศรษฐกจท

สอดคลองกบกระแสการเปลยนแปลงในบรบท

โลกในระยะยาว มการระบแนวโนมหลกท

ประเทศไทยและโลกอาจตองเผชญใน 20 ปขาง

หนาไวหลายประการ ไดแก

• การรวมตวทางเศรษฐกจในภมภาค ซง

สงผลใหมความเชอมโยงทางเศรษฐกจ

ระหวางประเทศในอนภมภาคเพมมากขน

และท�าใหเศรษฐกจในภมภาคเอเชยม

แนวโนมทจะขยายตวอยางรวดเรว

• เศรษฐกจโลกจะเปลยนศนยกลางอ�านาจ

มาอยทประเทศแถบเอเชยมากขน

• การเปลยนแปลงดานการเงนโลกจะม

ความผนผวนและความเสยงมากขน

• ประชากรสงอายของโลกเพมขนอยาง

รวดเรว ซงจะเปนปญหาใหญของประเทศ

ทพฒนาแล วท งทางด านเศรษฐกจ

สงคมและการเมอง แตจะเปนโอกาส

ของประเทศไทยในธรกจการใหบรการ

ผสงอาย

เงอนไขดานหนงทจะเปลยนแปลง

ภ มทศน ใหม ของโลก คอการฟ นตวของ

เศรษฐกจโลกทในระยะยาวอาจสรางแรงกดดน

ทางดานพลงงานและทรพยากรธรรมชาต

โดยเฉพาะอยางยงน�ามน อาหารและน�า ซงคาดวา

ความตองการหรออปสงค (demand) จะเพม

เรวกวาปรมาณผลผลตหรออปทาน (supply)

ความตองการอาหารในระยะ 50 ปขางหนา

คาดวาจะเพมขนประมาณรอยละ 50 เปนผลจาก

การเพมขนของประชากร โดยเฉพาะการเพมขน

ของสดสวนชนชนกลาง อทธพลทางดานลทธ

บรโภคนยม ปญหาการขาดแคลนน�าเพอ

การเกษตร และการลดลงของพนทเพาะปลก

เนองจากการพฒนาเข าส ความเป นเมอง

อยางรวดเรว ประเดนเชงยทธศาสตรทควรให

ความส�าคญ คอศกษาวจยและพฒนาเชงลก

ในสาขาเศรษฐกจสรางสรรคและทนวฒนธรรม

และศกษาวจ ยมรดกทางวฒนธรรมและ

ภมปญญารวมถงความหลากหลายทางชวภาพ

2. เศรษฐกจสรางสรรค: ทางเลอก

เศรษฐกจไทย

ประเทศไทยควรปรบโครงสรางเศรษฐกจ

จากการพงพงป จจยการผลตราคาถกและ

ใชทรพยากรสนเปลอง ไปส ระบบเศรษฐกจ

ทเนนการเพมประสทธภาพและสรางนวตกรรม

โดยใหความส�าคญกบการพฒนาเศรษฐกจ

สรางสรรค ซงจะเชอมโยงกบภาคสวนอน

ทงดานเกษตรกรรม อตสาหกรรมและบรการท

อยบนพนฐานของความหลากหลายทางชวภาพ

วฒนธรรม ภมปญญาทองถน ผนวกกบการ

ใชองคความร และนวตกรรมทเปนมตรตอ

สงแวดลอม

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง16

3. ภาวะโลกรอน: ร วกฤต สรางโอกาส

การพฒนา

การเ พมขนของอณหภม โลกและ

ระดบน�าทะเลจะสงผลใหเกดความแปรปรวน

ของสภาพภมอากาศและระบบนเวศในโลก

ประเทศไทยกไดรบผลกระทบดงกลาวอยาง

ไมอาจหลกเลยงได เชน การเปลยนแปลงของ

ฤดกาล กลาวคอมการคาดการณวาในทกป

จะมจ�านวนวนทรอน (อณหภมสงกวา 35 องศา

เซลเซยส) มากขน ในขณะทวนทหนาวมจ�านวน

นอยวนลง จะมความแปรปรวนทางฤดกาล

เชนฝนตกหนกและทงชวง นอกจากนจะเกด

น�าทวมฉบพลนขนบอยครง โดยในระยะ 20 ป

ทผานมาภาวะน�าหลากทวมไดกอใหเกดความ

เสยหายรวมกนเปนมลคาถง 85,500 ลานบาท

เกดการกดเซาะชายฝงทรนแรงขน สงผลกระทบ

ตอระบบนเวศทางทะเลและชายฝง ซงเปนแหลง

ผลตสตวน�า ทรพยากรประมงลดลง เกดโรค

อบตใหมและอบตซ�าในการท�าฟารมปศสตว

เกดการสญเสยทรพยากรธรรมชาตและความ

หลากหลายทางชวภาพ สงผลกระทบทาง

เศรษฐกจทงในมตของคณคาและมลคา รวมทง

ผลกระทบจากการทประเทศตองแบกรบคาใชจาย

ในการรองรบหรอปองกนผลกระทบ จากภาวะ

โลกรอน และผลกระทบในมตทางสงคมทงระดบ

ปจเจกชน ชมชน หรอสงคม

ประเดนยทธศาสตรการพฒนาค�านงถง

วกฤตจากภาวะโลกรอนเพอน�ามาสรางโอกาส

ในการพฒนา โดยเนนไปท เศรษฐกจสเขยว

การพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากรชวภาพ

ความมนคงดานอาหารและพลงงาน การสราง

องคความร

4 . สถาป ตยกรรมทางส งคม:

ทางเลอกใหมของคนไทย

การพฒนาประเทศทต องเผชญกบ

ความเปลยนแปลงทรวดเรวทงจากภายนอก

และภายใน เชน กระแสโลกาภวตน ระบบทนนยม

และโครงสรางประชากรไทย ความเหลอมล�า

ในการพฒนากอใหเกดชองวางทางความร

ความคดของประชาชนมากขน สะทอนให

เหนถงความไมสมดลของการพฒนาในเชง

โครงสราง จงควรมการปรบกระบวนทศนใหม

ของการพฒนาสงคมใหสอดคลองกบบรบท

ไทยและการเปลยนแปลงทเกดขน โดยเนน

การพฒนาสงคมไทยใหเปนสงคมทมคณภาพ

มภมคมกนรองรบการเปลยนแปลงและพฒนา

คณภาพของทนมนษยใหรอบร ใฝรและเรยนร

อยางตอเนองตลอดชวต

5. สญญาประชาคมใหม: พลงขบเคลอน

สงคมสสมดล

สงคมไทยในปจจบนเผชญกบปญหา

ความขดแยงทขยายวงกวางและมความเสยงท

จะน�าไปสการใชความรนแรงเพมขน ซงจะเปน

ขอจ�ากดของการพฒนาประเทศใหกาวหนา

เปนสงคมทสงบสข แนวทางทมการเสนอ

เพอลดทอนความขดแยงและน�าสงคมไทยส

ความรมเยนเปนสขอยางยงยน คอการสราง

“สญญาประชาคมใหม ” ร วมกน โดยม

เปาประสงคเพอ

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 17

• สรางสงคมทมคานยมรวม (shared value)

ในเรองวฒนธรรมประชาธปไตยและ

วฒนธรรมธรรมาภบาล

• ภาคทกภาคส วนมบทบาทร วมกน

ขบเคลอน “สญญาประชาคมใหม” บน

พนฐานของการมสวนรวมและบนภมทศน

ใหมของโลก ประเดนยทธศาสตรในแผน

พฒนาของไทยยงใหความส�าคญการใช

ฐานทรพยากรอยางระวงและชาญฉลาด

การแสวงหาและใชพลงงานทางเลอก เนน

การผลตสเขยว โดยมองคณคาแกมรดก

วฒนธรรมและความหลากหลายชวภาพ

เพอการพฒนาทเสถยรในระยะยาว

การบรหารจดการทรพยากรจงควร

เรมตนจากวสยทศนการพฒนาประเทศโดย

การมสวนรวมอยางกวางขวางของทกภาคสวน

และเมอวสยทศน ประเทศได ม งเน นไปท

กระบวนการพฒนาทเออเฟอตอสงแวดลอม

และมนษย การบรหารจดการลมน�าซงถอวา

ส�าคญอยางยงในการพฒนาประเทศกควร

จะสอดคลองกน การบรหารจดการล มน�า

แบบบรณาการโดยค�านงถงการประสาน

ความรวมมอการพฒนาและการจดการน�า ทดน

และทรพยากรทเกยวของอยางสมพนธกน

เพอใหเกดประโยชนสงสดในดานเศรษฐกจ

และความเทาเทยมกนในดานสวสดการสงคม

โดยอย บนฐานความยงยนของระบบนเวศ

ภายใตหลกการธรรมาภบาลและการมสวนรวม

ของสาธารณะ จงเปนแนวทางการบรหารจดการ

น�าทควรไดรบความส�าคญจากผมสวนเกยวของ

เปนล�าดบตนๆ ของประเทศ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง18

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค บทแรกของหลกสตรเปนการใหบรบทกบผเขารวมการอบรมเกยวกบความเปลยนแปลง

ของระบบเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมโลกในระดบมหภาค และผลทเกดขนตอสถานการณ

ทรพยากรตางๆ ทมนษยพงพงเพอความอยรอดในปจจบนและอนาคต เพอสรางความตระหนกร

วาการพฒนาในแนวทางปจจบนนนมขดจ�ากดและโลกตองแสวงหาการพฒนารปแบบใหมทยงยน

ทงตอมนษยและระบบนเวศ

จดมงหมายของบทเรยน คอกระตนตอมคดของผเขารวมการอบรมเพอน�าไปสการเหน

ทางตนของการพฒนาแบบปจจบน และมองเหนความส�าคญของการตองเปลยนทศทางไปสการผลต

และการบรโภคทยงยนตงแตในระดบทองถน ระดบประเทศและระดบโลก

โดยบทเรยนนจะเชอมโยงใหเหนภาพความเปลยนแปลงของพนพภพภายใตแนวคดใหม

ทางวทยาศาสตร คอพรมแดนแหงพภพ หรอ Planetary Boundaries ทง 9 ทมวลมนษยไมสมควร

ลวงล�าจนกอใหเกดภาวะเสยสมดล แตจากการศกษาพบวาการเตบโตทางเศรษฐกจแบบไมสมดล

ในชวงกวาสองศตวรรษทผ านมาเราไดกาวขามเขตอนตรายไปแลวหลายพรมแดน เชน

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและอตราการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ และในบรบท

เชนนบทเรยนจะน�าเสนอวสยทศนประเทศไทยในอกสองทศวรรษขางหนาทจดท�าขนโดยสภาพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต จากนนเชอมโยงใหเหนความส�าคญของการพฒนาจากฐานการจดการ

ลมน�าแบบบรณาการ (Integrated Water Resources Management - IWRM) เพอเปนทางออกส

การพฒนาสเขยวตามวสยทศนประเทศ

2. ประเดนเรยนร ผเขารวมการอบรมไดมมมองและสามารถเชอมโยงปจจยเหลาน โดยพจารณา

ในบรบทของลมน�าทาจน

2.1 ความเชอมตอของเศรษฐกจโลกและเศรษฐกจภมภาค การไหลของทรพยากรจาก

มมหนงของโลกไปสอกมมหนง ผลทเกดขนกบตนทนธรรมชาตทเปนแหลงผลตอากาศ ปา ดน น�า

แมน�า และทรพยากรทเกยวของ

2.2 ภาพวสยทศนประเทศไทยทามกลางการเปลยนแปลงในศตวรรษท 21

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 19

2.3 แนวคดการจดการทรพยากรธรรมชาตและการจดการลมน�าทตอบโจทยยทธศาสตรใหม

ของวสยทศนประเทศเพอการเปลยนสการพฒนาทยงยน

3. วธการอบรม การบรรยายแบบเนนการมสวนรวมจากผเขารบการอบรม (3 ชวโมง 30 นาท)

3.1 ระดมสมอง

3.2 การบรรยาย โดยใช PowerPoint ประกอบ

3.3 อภปรายแลกเปลยนมมมอง

4.ขนตอน กระบวนการ 4.1 ระดมสมองเพอน�าเขาสหวขอ (30 นาท)

• ใหผเขารวมอบรมชวยกนระบความเปลยนแปลงใหญๆ ดานเศรษฐกจสงคมและ

สงแวดลอมทมองเหนในชวง 20-30 ปผานมา (ถามทงหองแลวเขยนบนหนากระดาน

- 10 นาท)

• วทยากรเชญชวนผเขารวมอบรมเดนดรายการทเขยนไวแลวชวยกนวเคราะหวา

ความเปลยนแปลงตางๆ นนมผลทางบวกหรอลบ โดยใหผเขารวมใชบตรค�าสไปตด

บนประเดนการเปลยนแปลง สฟาคอความเปลยนแปลงทสงผลดานบวกและสชมพ

คอเรองทมผลทางลบ

• วทยากรขออาสาสมคร 2-3 คน ใหอธบายหรอแสดงความคดเหนเกยวกบประเดน

ความเปลยนแปลงทปรากฏบนกระดาน โดยวทยากรคอยกระตนใหรวมกนคดตอวา

ความเปลยนแปลงดานตางๆ เหลานนเปนสงทสามารถหลกเลยงไดหรอไม โดยเลอก

อภปรายบางหวขอ (ใหคนอนๆ รวมคดดวย)

• วทยากรกลาวน�าเขาสการบรรยายโดยใหบรบทเกยวกบความเปลยนแปลงทเกด

ขนกบโลกโดยรวมทกอผลกระทบทงทางกายภาพ ชวภาพ และความเหมาะสม

ของการด�ารงอยของมนษย โจทยททาทายทกประเทศคอโลกมทรพยากรจ�ากดจงม

ขดความสามารถรองรบกจกรรมของมนษยไดจ�ากดดวย แตความตองการทเพมขน

เรอยๆ จากทงจ�านวนประชากรโลกทเพมขนและประชากรทมงคงทมจ�านวนมากขน

อกทงแตละคนมลกษณะการบรโภคทมากขน ท�าใหทรพยากรโลกและสงแวดลอมท

โอบอมมนษยรอยหรอลงอยางนาเปนหวง จากนนอธบายบรบทและวสยทศนการพฒนา

ของไทยในสถานการณโลกเชนน รวมถงแนวทางการจดการลมน�าใหสอดคลองกน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง20

4.2 PowerPoint ชดท 1 (1 ชวโมง)

• ความเปลยนแปลงทเกดขนบนโลก 9 พรมแดนแหงพภพทไมควรขามและเชอมกบ

วสยทศนการพฒนาสสองทศวรรษอนาคตของไทย

• ค�าถามและเสวนา

4.3 PowerPoint ชดท 2 (1 ชวโมง: น�าเสนอ 30 นาทและอภปราย 30 นาท) บทน�าส

การจดการทรพยากรน�า

• แสดงภาพลมน�าตางๆ ในภมภาคเอเชย ในฐานะแหลงทรพยากรใหประชากรได

อาศย ผลตและใชเลยงชพ ในการน�าเสนอจะยกตวอยางความรวมมอระหวางประเทศ

ในการจดการลมน�าอยางเปนองครวม คอความตกลงลมน�าแมโขง (The Mekong

Agreement) ทไมไดมองแคแมน�าแตเหนความเชอมโยงของน�ากบทรพยากรอนๆ

ในระบบนเวศของลมน�า การจดการลมน�าจงเอาแนวคด environmental flow เขามา

เพอรกษาสนทรพยมรดกรวมของลมน�า (common assets in river basin) แลว

ก�าหนดเพดานการใชน�าเพอรกษาสนทรพยรวม

• การใชทรพยากรจากลมน�าตางๆ ของประเทศไทยและตางประเทศ เชน ลมเจาพระยา

ลมแมโขง การน�าเขาทรพยากรขามประเทศขามลมน�ามาใชในประเทศไทยดวย เชน

การรวมลงทนและซอพลงงานไฟฟาจากเขอนบนแมโขงจากประเทศเพอนบาน รวมถง

ถานหนลกไนตจากลาวและกาซจากพมา ค�าถามคอเพดานการใชควรสนสดทตรงไหน

• งานกลมและน�าเสนอ (ชวงละ 15 นาท) หลงจากนนใหผเขารวมการอบรมออกมา

วเคราะหล มน�าทตนเองสงกด (การฝกอบรมน�ารองครงนใชล มน�าทาจนเปน

กรณศกษา) วาสนคาสงออกจากลมน�าของตนคออะไร สงไปทไหนบาง และน�าเขา

อะไรบาง ส�ารวจความเขาใจและความคาดหวงของผเขารวมอบรมวาลมน�าทาจน

มใครเปนเจาของบาง เพอใหมองไปขางหนาวาทาจนจะเปนทกสงอยางททกคน

ตองการไดหรอไม นานเทาใด จากการอภปรายสวนนจะน�าไปสแนวคดวาจะ

มการจดการลมน�าแบบมสวนรวมและเปนองครวมอยางไร

บทท 1 : เรายนอยตรงไหนบนพนพภพทก�าลงเปลยนแปลง 21

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง22

บทท 2

ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำ

และล มน�ำแบบบรณำกำร

ขอบเขตเนอหา

เรมตนฤดรอนของทกปเราจะไดยนค�าวา

“ภยแลง” พรอมกบมาตรการของภาครฐ

ทออกแถลงการณผานสอตางๆ ใหภาคเมอง

และภาคการเกษตรใช น� าอย างประหยด

หลงจากนนไมกเดอนเมอฝนเรมตกเราจะได

เหนรายงานสถานการณ “น�าทวม” ในหลาย

พนทของประเทศผานทางสอตางๆ อกเชนกน

ท�าให เกดค�าถามว าสถานการณ ทเกดขน

เปนผลของปญหาเรอง “น�า” หรอ “การจดการน�า”

กนแน และเมอเกดน�าทวมใหญครงประวตศาสตร

ในลมเจาพระยาป 2554 ทท�าใหเราไดเหนภาพ

รถยนตประกอบใหมของโรงงานฮอนดาทอยธยา

จมน�านบพนคน มขอสรปจากหลายฝายวา

ปรมาณน�าฝนในปนนมมากกวาปกอนๆ แตก

ไมใชปรมาณมากพอทจะท�าใหเกดมหาอทกภย

ทตองบนทกไวในประวตศาสตร

จากขอมลทเปดเผยโดยผเชยวชาญ

ดานน�า ดร. บญชา ขวญยน คณบดคณะ

วศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตก�าแพงแสน ประเทศทมปรมาณน�า

ตามธรรมชาตมากทสด 5 อนดบแรกของโลก

คอ บราซล รสเซย สหรฐอเมรกา จน และ

อนโดนเซย แตเมอน�าปรมาณน�าตามธรรมชาต

มาค�านวณกบจ�านวนประชากรของแตละ

ประเทศแลวพบวาคนไทยมปรมาณน�าใชเฉลย

ตอหวประชากรมากเปนอนดบท 5 ของโลก

ดงนนแมปรมาณน�าของประเทศไทยจะไมมาก

ตดอนดบโลกแตคนไทยกมน�าใช อย างไม

ขาดแคลนเมอเทยบกบประเทศอนๆ ของโลก

โดย เฉพาะอน โดน เซ ยท แม ปร มาณน� า

ตามธรรมชาตจะมากกว าปรมาณน�าของ

ประเทศไทยแตจ�านวนประชากรผใชน�ากมาก

เชนเดยวกน

บทท 2 : ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำและลมน�ำแบบบรณำกำร 23

ดงนนจงเหลอเพยงค�าถามเกยวกบการจดการ

น�าของประเทศวามประสทธภาพเพยงพอหรอ

ไมทามกลางความเตบโตทางเศรษฐกจสงคม

ทไมหยดนงของประเทศ

เปนทประจกษวาน�าเปนทรพยากร

ทจ�าเป นทงต อการด�ารงชวต การพฒนา

เศรษฐกจ ธ�ารงความสงบของสงคม และรกษา

ความสมดลของระบบนเวศ ตามปกตเมอน�า

ถกใชไปจะมการเตมกลบเขาสแหลงน�าตางๆ

เชน ล�าหวย หนอง คลอง บง ทะเลสาบ และ

แมน�า ทอยในลมน�าเดยวกนโดยกลไกธรรมชาต

แตในปจจบนการใชน�าเพอการพฒนาตางๆ

เชน การผลตไฟฟาพลงน�า เกษตรกรรม

การประมงและอตสาหกรรมมมากเกนกวาอตรา

การเตมน�ากลบสแหลงน�า และการท�าลายพนท

ปาตนน�าซงถอเปนแหลงเกบน�าตามธรรมชาต

ยงท�าใหน�าลดลงอยางรวดเรวอกดวย นอกจาก

นสภาพภมอากาศเปลยนแปลงซงอาจก�าลงสง

ผลใหปรมาณและความถของฝนเปลยนแปลง

ไปท�าใหสถานการณน�านาเปนหวงมากขน และ

ถงแมมนษยจะไดพยายามบรหารจดการน�า

ดวยวธการตางๆ เชนการกกเกบหรอจดสรรน�า

เพอการใชน�าตามวตถประสงคตางๆ แตระบบ

การหมนเวยนของน�าในโลกทเปลยนแปลงไป

ท�าใหมนษยอาจตองหนกลบมาพจารณาการ

บรหารจดการน�าทมอยเพอใหสามารถมน�าใช

อยางยงยน

ภายใตระบบนเวศของลมน�าทสรางสรรค

โดยธรรมชาต น�าเปนทรพยากรทด�ารงอย

รวมกบทรพยากรอน เชน ทดน ปาไม สตวปา

และสตวน�าอยางใกลชด ความเปลยนแปลงของ

ทรพยากรอนๆ ในลมน�ายอมสงผลกระทบตอ

ทรพยากรน�า ในขณะเดยวกนความเปลยนแปลง

ของทรพยากรน�ากส งผลตอทรพยากรอน

ดวย เชน ดนทปนเปอนสารเคมจากการท�า

เหมองแรจะถกชะลางลงแหลงน�าทงใตดนและ

บนดนท�าใหน�าปนเปอน และเมอน�าปนเปอน

สารเคมกอาจจะท�าใหสตวน�าทใชเปนอาหาร

ไดรบสารเคมดวย ความเปลยนแปลงตางๆ

เหลานจะสงผลกระทบตอมนษยไมทางตรง

กทางออมหรอทงสองอยาง จงท�าใหมนษย

ต องหนกลบมาพจารณาการบรหารจดการ

น�าใหมวาไมอาจท�าไดเพยงแคค�านงถงน�า

เพยงอยางเดยว แตตองค�านงถงการใชทดน

และทรพยากรตางๆ ทมปฏสมพนธซงกน

และกนในธรรมชาต เพอใหเกดความยงยน

ของระบบนเวศและการด�ารงชวตของมนษย

การใช น� า ในแต ละล มน� ามความ

หลากหลาย กลมผใชน�าและผมสวนไดสวนเสย

กยอมหลากหลายตามไปดวย เชน กลมเกษตรกร

นาขาว กล มเกษตรกรไรออย กล มประมง

กลมอตสาหกรรมหนก กลมอตสาหกรรมเบา

กลมธรกจการคา แตละกลมมความตองการใช

น�าทเหมอนและแตกตางกนทงในดานปรมาณ

คณภาพ การไหล และระยะเวลาทใช และถา

ไมมการบรหารจดการทดอาจจะมความขดแยง

ในการใชน�าระหวางกลมผใชน�าและผมสวนได

สวนเสยได

การบรหารจดการลมน�าแบบบรณาการ

จงเปนทางเลอกหนงในการจดการใหเกด

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง24

ความสมดลระหวางผ ใช น�าและผ มส วนได

สวนเสยกล มตางๆ และสงเสรมการบรหาร

จดการทรพยากรน�าในลมน�าโดยการมสวนรวม

ของผมสวนไดสวนเสย โดยค�านงถงการเขามา

มส วนร วมของชมชนและกล มประชากรท

กวางขน ท�าใหผมสวนไดสวนเสยจ�านวนมาก

ไดเขาถงขอมลการพฒนาลมน�า และมสวนใน

การตดสนใจในกจกรรมภายใตลมน�านนๆ

ในระดบโลก ผ เชยวชาญดานน�า

ไดใหความส�าคญเรองการบรหารจดการน�า

รวมกบทรพยากรอนๆ โดยค�านงถงคณคา

ของปฏสมพนธระหวางน�ากบมนษยและระบบ

นเวศ นบจากการประชมนานาชาตเกยวกบ

น� าและส งแวดล อมทกรงดบลน ประเทศ

ไอรแลนด ในป 2535 เพอสงเสรมใหมการ

ปรบเปลยนแนวคดและวธการในทางปฏบต

เพอเพมประสทธภาพในการจดการน�า ท

ประชมกลาวถงแนวคดดงกลาววาเปนการ

บรหารจดการน�าแบบบรณาการ และไดขอสรป

เปนหลกการบรหารจดการน�าแบบบรณาการ

4 ประการ ในป 2543 ดงน

• น�าเปนทรพยากรทมจ�ากด

• การพฒนาและจดการน�าควรตงอย บน

พนฐานของการมสวนรวมในทกระดบชน

ของผใชน�า

• บทบาททส�าคญของสตรในการจดหา

การจดการและการดแลรกษาน�า

• น�ามมลคาทางเศรษฐศาสตรในทกกจกรรม

และควรถอวาน�าเปนสนคาทมราคา

ทศวรรษตอมามการประชมสงแวดลอม

โลกวาดวยการพฒนาทยงยนทเมองโจฮน-

เนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต เมอป 2545 โดยท

ประชมตองการหาสาเหตทท�าใหการพฒนา

อยางยงยนททกประเทศตกลงกนไวเมอ 10 ป

กอนไมกาวหนา และทแยกวานนคอในหลายๆ

ประเทศมสถานการณทตรงกนขาม กระแส

โลกาภวตนท�าใหหลายสถานการณเลวรายขน

เชน ปญหาความไมเทาเทยมกนมความขดแยง

มากขนจากการลดรอนสทธในการใชทรพยากร

ตางๆ ของผมฐานะดอยกวา ท�าใหเกดการ

ตอสเรยกรองในการสงวนรกษาวถด�ารงชวต

ของชมชนทองถน รวมทงการใชประโยชน

จากทรพยากรธรรมชาตในพนทของชมชน

จากการเหนถงความส�าคญของการ

จดการน�าและปญหาในการจดการน�า ทกอให

เกดการขาดแคลนน�าในบางพนทและมปรมาณ

น�ามากเกนไปในอกหลายพนท คณะกรรมการ

ทปรกษาดานเทคนคขององคกรพนธมตร

น�าโลก (Global Water Partnership) ไดให

นยามการบรหารจดการน�าแบบบรณาการวา

“เปนกระบวนการทสงเสรมใหเกดการประสาน

ความรวมมอการพฒนาและการจดการน�า ทดน

และทรพยากรทเกยวของสมพนธกน เพอ

ใหเกดประโยชนสงสดในดานเศรษฐกจ และ

ความเทาเทยมกนในดานสวสดการสงคม โดย

อยบนฐานความยงยนของระบบนเวศวทยา ท

ส�าคญน�าควรไดรบการจดการภายใตขอบเขต

ความเปนลมน�า ภายใตหลกการธรรมาภบาล

และการมสวนรวมของสาธารณะ”

บทท 2 : ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำและลมน�ำแบบบรณำกำร 25

การจดการน�าแบบบรณาการ

มองคประกอบหลก 3 ประการดงน

• ถอเอาลมน�า (river basin) เปนหนวย

การจดการทเหมาะสมของทรพยากรน�า

การใชทดนและทรพยากรทเกยวของ

• ตองใชการบรณาการโดยมระบบนเวศ

องครวมเปนแนวทางในการจดการ

• ยอมรบหลกการการมส วนร วมของ

ทกภาคสวนทเกยวของ

การเปลยนผานยคสมยการจดการน�าในประเทศไทย

ประเทศไทยผานยคสมยการจดการน�า

มาอยางนอย 3 ยค

• ยคแรก คอจากอดตกาลจนถงสมย

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2

เปนลกษณะการจดใหมน�าใช เชน ขดคลอง

เพอการคมนาคมทางน�า โครงการชลประทาน

ก อสร าง เข อนทดน� าและเข อนเกบกกน� า

ขนาดใหญ เรยกไดวาเปน ยคจดใหม

• ยคท 2 จากแผนพฒนาฯ ฉบบท 3

ซงสงเสรมเรงรดงานพฒนาแหลงน�าพรอมกบ

การจดรปทดนและสรางคนคลองสงน�ากระจาย

สแปลงนา เรยกวา ยคจดใหทวถง ซงเปน

ยคทยงมองน�าแบบเดยวๆ แยกสวนจากการใช

ทดนและทรพยากรอนๆ โดยมองอปทานดาน

เดยวและมองจากมมสง คอจากภาคราชการ

เปนหลก มมมองเชนนกอใหเกดความขดแยง

ในดานสงคมและการเมอง

• ยคท 3 เรมประมาณป 2545 เปนยค

ของการมสวนรวมและมการกระจายอ�านาจ ทม

เจตจ�านงตงอย บนความเสมอภาคเทาเทยม

กนของทกภาคสวนทตองการใชน�า เรยกวา

ยคจดใหเทาเทยม

การสรางหลกคดเชงรปธรรมของการ

จดสรรน�าใหเทาเทยมกนเปนสงส�าคญมาก

ส�าหรบยคปจจบนทมการยอมรบกนวาหลกการ

จดการน�าแบบบรณาการนนาจะเปนแนวทาง

เหมาะสม เนองจากตงอยบนฐานการมสวนรวม

จากทกภาคสวน อยางไรกดรปธรรมดงกลาว

ยงเปนสงทสงคมยงแสวงหาอยในการจดการ

ทรพยากรน�าและทรพยากรอนๆ ในนเวศ

ล มน�าทามกลางขอเทจจรงทวาทกภาคสวน

ลวนตองการใชน�า

ในทางภาครฐ คณะรฐมนตรไดมมตให

ความเหนชอบนโยบายน�าแหงชาตเปนครงแรก

เมอวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2543 วตถประสงค

ส�าคญทก�าหนดไว ในนโยบายน�าแห งชาต

คอการใหมระบบการบรหารจดการทรพยากร

น�าแบบผสมผสานและเนนการมสวนรวมของ

ประชาชน โดยจดใหมองคการบรหารจดการ

ทรพยากรน�าทงในระดบชาต ระดบลมน�า และใน

ระดบทองถนทมกฎหมายรองรบ ตลอดจนการ

มสวนรบผดชอบการอนรกษแหลงน�าและการ

ตรวจสอบดแลคณภาพอยางเปนธรรมและยงยน

แตยงเปนค�าถามในสงคมวาผทมสวนเกยวของ

กบการบรหารจดการน�ามความเขาใจอยางแทจรง

หรอไม ในการจดท�าแผนการจดการทรพยากรน�า

เชงบรณาการ ทตองการการปรบเปลยนแนวคด

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง26

จากการแกปญหาเปนจดๆ มาเปนการแกปญหา

แบบบรณาการทงล มน�า การเข าถงข อมล

ทรพยากรในพนทล มน�า การประสานความ

รวมมอระหวางหนวยงานทเกยวของ และการ

มสวนรวมอยางแทจรงของผมสวนไดสวนเสย

ในระดบตางๆ เปนตน

ข อท าทายในการจดการน� าแบบ

บรณาการในประเทศไทย (เชนเดยวกนกบ

หลายประเทศในเอเชย) คอแนวคดแบบน

เปนเรองทรบร และเขาใจในวงแคบ ขณะท

หนวยงานรฐท เกยวของ องคกรปกครอง

สวนทองถนและประชาชนยงค นเคยกบการ

วางแผนทรพยากรรายชนด และงบประมาณ

จะถกส งลงมาตามกรมกองเฉพาะเร อง

ขณะทงบประมาณในการพฒนาสวนทองถน

กเนนการพฒนาทางเศรษฐกจทไมไดตงบน

พนฐานของขดจ�ากดของทรพยากรทงดนและน�า

ฉะนน การมองระบบนเวศเปนตวตงโดยคดถง

ความเกยวเนองของเขตปกครองตางๆ เชน

อ�าเภอและจงหวดทตงบนหนวยนเวศเดยวกน

ยงเปนขอทาทายทตองเกดการเรยนรทางสงคม

ในวงกวาง และสถาบนตางๆ ทมอยตองใชเวลา

ในการปรบตวและเรยนร

ประเดนส�าคญของการมสวนรวมทตอง

ค�านงถงคอ จะสามารถจดกลไกทเหมาะสมให

ผมสวนไดเสยไดเขารบร ตดสนใจและเรยนร

ไดอยางไร ทายสดคอการประสานระหวาง

สถาบน หนวยงานทเกยวของ และเจตจ�านง

ทางการเมองทแนวแนและตอเนอง ในเรอง

การกระจายอ�านาจและก�าหนดใหเกดการ

วางแผนรวมระหวางหนวยงานในสวนกลาง

และสวนทองถน โดยชมชนในพนทรวมก�าหนด

เพดานการใชใหสมดลกบการอนรกษทตงอย

บนองคความร ในสมรรถนะของนเวศล มน�า

ของตน การจดการลมน�าแบบบรณาการจง

เปนกระบวนการทไมสนสด หากแตเปนการ

เจรจา เรยนรและตอรองของผมสวนไดเสยใน

การใช การพฒนา และพทกษสงทเปนสมบต

รวมของคนในลมน�า

บทท 2 : ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำและลมน�ำแบบบรณำกำร 27

พรกแลกเกลอ เพอแมกลอง

แมจะมการวพากษวาระบบการวางแผน

ของประ เทศไทยย ง เป นแบบแยกส วน

โดยเฉพาะอยางยงในกรมกองท เกยวของ

กบการจดการล มน�า ไมวาจะเปนทดน น�า

ปาไมและสงแวดลอม แตกยงมตวอยางของ

การด�าเนนการทสนบสนนการจดการล มน�า

แบบบรณาการมากมาย หนงในตวอยางนนคอ

โครงการทเกดจากแรงผลกดนของผมสวนได

สวนเสยในล มน�าแมกลอง ซงรวมถงผ ใช

น�าทงต นน�าและปลายน�า เครอขายล มน�า

ภาคประชาชนและหนวยงานภาครฐทเกยวของ

ในฐานะผจดการล มน�า ทตระหนกถงความ

เปลยนแปลงของทรพยากรลมน�า จงไดจดท�า

โครงการพรกแลกเกลอเพอชวยกนดแลสายน�า

ทเปนดงเสนเลอดใหญของคนในล มแมน�า

แมกลอง และเปนโครงการทด�าเนนการอยใน

ปจจบน

ลมน�าแมกลองตงอยทางทศตะวนตก

ของประเทศไทยทางฝงขวาของลมน�าเจาพระยา

มตนก�าเนดจากสายน�านอยใหญทรวมตวกน

เปนแมน�าแควใหญในอ�าเภออมผาง จงหวดตาก

และแมน�าแควนอยในอ�าเภอสงขละบร จงหวด

กาญจนบร โดยไหลมาบรรจบกนทอ�าเภอ

เมอง จงหวดกาญจนบร แม น�าแม กลอง

ไหลผานจงหวดตาก กาญจนบร ราชบร และไหล

สอาวไทยทจงหวดสมทรสงคราม มความยาว

ประมาณ 132 กโลเมตร พนทรบน�าทปากแมน�า

แมกลอง 30,106 ตารางกโลเมตร เมอมการ

บกรกถากถางป าต นน� า เพอการปลกพช

เชงเดยวในพนทอ�าเภออ มผางจนสงผลให

ความอดมสมบรณของปาตนน�าลมน�าแมกลอง

ลดลง ผคนในลมน�าแมกลองไดรบผลกระทบ

จากการลดลงของปรมาณและคณภาพน�าใน

ล�าน�าแมกลอง ผมสวนไดสวนเสยโดยเฉพาะ

ชมชนปลายน�าจงไดจดท�าโครงการพรกแลก

เกลอ เพอใหชมชนตนน�าและปลายน�าไดมเวท

แลกเปลยนและท�ากจกรรมฟนฟทรพยากรของ

ลมน�าแมกลองรวมกน

การด�าเนนโครงการมการน�าตวแทน

ชมชนปลายน�าจากแมกลอง สมทรสงคราม

ไปศกษาวาคนตนน�าทอมผาง จงหวดตาก ซง

สวนใหญเปนชาวเขาเผากะเหรยงดแลรกษา

ผนปาตนน�ากนอยางไร มการปลกพชโดยไมใช

สารเคมไดอยางไร และเพอกระชบความสมพนธ

ของชมชนตนน�าและปลายน�า กจกรรมหนง

“

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง28

ทส�าคญในโครงการนคอชมชนทงสองได

เตรยมผลผลตทมชอเสยงของจงหวดตนเอง

มาไวแลกเปลยนกน ชมชนตนน�าไดจดเตรยม

พรกแหงไวแลกกบเกลอสมทรของชมชนปลาย

น�าเปนประจ�าทกป จนกระทงเมอเรวๆ นชมชน

ทงสองไดพฒนาการแลกเปลยนเรยนรระหวาง

กนมากขน โดยผ ประกอบการรสอรทจาก

ชมชนปลายน�าไดสนบสนนใหเครอขายลมน�า

ภาคประชาชนตนน�าไดมาศกษาแลกเปลยนและ

พกทรสอรทระหวางเทศกาลปลาทแมกลอง

ปละ 50 คน นอกจากนคนปลายน�ายงได

ชวยหากองทนมาเพอใหเครอขายลมน�าภาค

ประชาชนตนน�าไดท�างานในพนทตนน�าตอไป

คณสมพศ ประสมทรพย ผ อ�านวย

การสวนประสานและบรหารจดการล มน�า

แม กลอง ส�านกงานทรพยากรน�าภาค 7

กรมทรพยากรน�า ไดแสดงความคดเหนวา

การด�าเนนโครงการทเกดจากความสนใจของ

เครอขายล มน�าภาคประชาชนซงมทงภาค

ธรกจและภาคเกษตรกรรมทงจากชมชนตนน�า

และปลายน�ารวมมอกนเชนโครงการนถอเปน

มตใหมของการบรหารจดการลมน�าแมกลอง

ทจะชวยลดความขดแยงประเดนความตองการ

ใชทรพยากรของกล มผ ใชน�าและผ มสวนได

สวนเสยทงสองกลม และสงเสรมการจดการ

ทรพยากรลมน�าแมกลองอยางยงยน

จะเหนไดวาโครงการพรกแลกเกลอ

น ถงแมจะเปนโครงการทไมครอบคลมผใชน�า

ในลมน�าทงหมด โดยจะเนนเฉพาะชมชนตนน�า

ในอ�าเภออมผาง จงหวดตาก และชมชนปลาย

น�าในต�าบลแมกลอง จงหวดสมทรสงคราม

แตเปนโครงการทเกดจากแรงผลกดนของ

ผมสวนไดสวนเสยในลมน�าแมกลองหลายสวน

ทงผใชน�าทงจากตนน�าและปลายน�า เครอขาย

ล มน�าภาคประชาชน และหนวยงานภาครฐ

ทเกยวของ รวมกนแลกเปลยนประสบการณ

และม งมนทจะดแลทรพยากรล มน� าร วม

กน โดยพวกเขามทศนวสยทกวางไปกวา

การรกษาผลประโยชนในชมชนของตนหรอ

ในแค ช วงชวตตนเอง พวกเขาพยายาม

ท�าความเขาใจทรพยากรลมน�าในองครวม ตงแต

ตนน�าถงปลายน�า ซงรวมถงล�าน�า ทรพยากร

อนๆ และผ คนทอาศยในล มน�า โครงการน

ถอว าเป นตวอย างการจดการล มน� าแบบ

บ รณากา รท ร เ ร ม จ าก เค ร อ ข า ยล มน� า

ภาคประชาชน และมสวนรวมในกจกรรมท

นาสนใจหลากหลายโดยไมสรางความขดแยง

ระหวางกล มผ มสวนไดสวนเสยกล มตางๆ

และสามารถเชอมโยงผ มส วนเกยวของได

เปนอยางด ”

บทท 2 : ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำและลมน�ำแบบบรณำกำร 29

แผนกำรสอน

จากการเรมตนหลกสตรในบทท 1 ดวยการใหบรบทสถานะปจจบนและชแนวโนมภาวะ

ถงทางตนของการพฒนาทเนนการเตบโตทางเศรษฐกจเพยงดานเดยว บทท 2 เปนการตวง

ความเขาใจของผเขารบการอบรมใหเชอมเขาสทางออกทยงยนกวาหากการพฒนาจะเนนจาก

การมองบรบทของทรพยากรทมอยในพนทลมน�า

1. วตถประสงค

1.1 ใหแนวคดพนฐานของการจดการทรพยากรธรรมชาตแบบองครวม รวมทงการจดการ

ลมน�าแบบบรณาการ โดยแสดงใหเหนถงสาระส�าคญและความเกยวโยงของการจดการทรพยากร

อยางเปนองครวมกบการพฒนาทยงยน ซงมเสาหลก 3 ประการ คอ การเตบโตทางเศรษฐกจ

ความเทาเทยมและเปนธรรมทางสงคม และการรกษาสงแวดลอมและฐานทรพยากร

1.2 สรางความเชอมโยงของการจดการลมน�าแบบบรณาการกบหลกการพฒนาทยงยน

โดยใหความรเกยวกบหลกส�าคญของการจดการลมน�าแบบบรณาการ 3 ประการคอ

• ยอมรบวาลมน�า (river basin) เปนหนวยจดการทเหมาะสมของทรพยากรน�า

และทรพยากรทเกยวของในลมน�า

• ยอมรบการบรณาการโดยมแนวทางนเวศทยงยนในการจดการ

• ยอมรบหลกการการมสวนรวมของผเกยวของ

1.3 ใหความรเกยวกบการเคลอนตวของทศทางการจดการทรพยากรน�าในประเทศไทย

ความเหมาะสมของการน�าเอาแนวทางการจดการลมน�าแบบบรณาการมาใช พรอมทงอธบายประเดน

ทาทาย เชน การเมอง นโยบาย กฎหมายทยงไมสอดคลองกน และความจ�าเปนทตองใหมการเรยน

รและเขาใจ แนวคดนในสงคมวงกวางเพอการปรบองคกรใหเขาสวสยทศนและแนวทางใหมน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง30

2. ประเดนเรยนร

2.1 เสาหลก 3 ประการ ของการพฒนาทยงยนเชอมโยงกบปญหาทโลกก�าลงเผชญ

ซงสองในสามขอของเสาหลก คอการรกษาสงแวดลอมและความเทาเทยมทางสงคมเปนหลกการของ

การปกปองความสมดลของระบบนเวศลมน�า

2.2 แนวคดและองคประกอบหลกของการจดการน�าและลมน�าแบบบรณาการ พรอมกบ

ชชองวางความรทตองศกษาเพมเตม

2.3 ประสบการณเบองตนในประเทศไทยจากการน�าแนวคดการจดการลมน�าแบบบรณาการ

มาใช เราไปถงไหน สงทได และขอทาทาย

3. วธการอบรม การบรรยายแบบเนนการมสวนรวมจากผเขารบการอบรม (2 ชวโมง) โดย

3.1 ระดมสมอง

3.2 น�าเสนอดวย PowerPoint

3.3 แบงกลมยอยแลกเปลยนปรกษาและน�าเสนอในหองรวม

4. ขนตอน วทยากรเทาความถงบทเรยนทผานมาแลวแนะน�าวตถประสงคของบทเรยน

4.1 ระดมสมอง ส�าหรบทงหอง (30 นาท)

• ค�าถาม “การจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการคออะไร ตางจากแนวทางการจดการ

น�าทผานมาอยางไร”

• วทยากรเขยนค�าถามค�าตอบลงบนกระดาน ทงค�าจ�ากดความและความแตกตาง

ระหวางการจดการน�าในยคสมยทผานมาและแนวทางบรณาการ ใหผเรยนจดกลม

ค�าตอบ และประเดนแตกตางแลวใหมคนสรปสดทาย

• วทยากรน�าเสนอแนวคดการจดการน�าแบบบรณาการ ทมาและหลกการของ

แนวคดน รวมถงประเดนทาทายของน�าแนวคดสการปฏบตในบรบทของประเทศไทย

วาขนตอนตอไปควรตองใชองคความรชนดใด ประสานสถาบนแบบไหนจงจะน�าไปส

การพฒนาทยงยนตามยทธศาสตรพฒนาประเทศ

บทท 2 : ท�ำไมเรำจงควรสนใจกำรจดกำรน�ำและลมน�ำแบบบรณำกำร 31

4.2 น�าเสนอ PowerPoint (50 นาท)

• แนวทางของการจดการน�าในศตวรรษผานมา

• ทมาของแนวคดบรณาการ องคประกอบหลก ขอวพากษ จดแขง จดออนเมอน�าส

การปฏบต

4.3 แบงกลมเสวนา (50 นาท : ระดมความคดในกลม 30 นาท และน�าเสนอ 20 นาท)

• แนวทางการจดการทรพยากรน�าในประเทศไทยเปนแบบบรณาการหรอไม อยางไร

• การจดการและท�าความรวมมอขามลมน�าขามสถาบนการจดการน�าจะเปนอยางไร

สถาบนการจดการน�าควรยดประโยชนล มน�าตวเองหรอประโยชนสวนรวมของ

ประเทศ

• รปแบบของการมสวนรวมแบบใดทมความเปนไปไดและท�างานไดดทสดในพนท

ระดบลมน�า

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง32

บทท 3

หลกกำรและองคประกอบกำรจดกำรลมน�ำ

อยำงบรณำกำร

ขอบเขตเนอหา

ค�าวา “สงครามน�า” ทเคยเปนเพยง

จนตนาการในนยายวทยาศาสตร หรอค�าข

จากผ เชยวชาญดานการจดการน�าหลาย

ทศวรรษกอน ปจจบนกลบเปนเรองพาดหว

สอมวลชนทพบเหนไดบอยขนทกขณะ เปน

ความจรงทความขดแยงทางสงคมและเศรษฐกจ

เกยวกบการจดการน�าเปนเรองทต องการ

ทางออกอยางเรงดวนในหลายพนท ทงน น�า

เกยวของกบทกคนในเกอบทกมตเวลาและ

สถานท การตดสนใจจดการน�าอยางใดอยางหนง

ณ จดใดจดหนง ยอมมผลกระทบขางเคยง

ในทางบวกหรอลบตอพนทอนทงทอยใกลเคยง

กนหรอหางออกไป หรอผลกระทบบางชนด

ใชเวลานานกวาจะปรากฏใหเหนผล เพราะ

ฉะนนในทางรฐศาสตร น เวศจงมองพนท

“ล มน�า” วาเปนพนททตวละคร คอผ ใชใน

ภาคสวนตางๆ และผทอาจไดรบผลกระทบ

จากการใชน�าของคนอนในภาคสวนอนมา

ประลองอ�านาจตอรองทางสงคมและการเมอง

เพอใหตนไดเขาถงน�าและทรพยากรทเกยวของ

หรอย งไปกว านนคอเป นคนเข าไปสร าง

กฎเกณฑเพอก�ากบการใชน�าไปในทางปกปอง

ประโยชนของตวเอง กลมตน หรอแมแตในนาม

ของ “สมบตสวนรวม” และยงพนทประลอง

คอลมน�านนใหญขนไปเทาใด อ�านาจในการ

แกปญหาและการจดการขอขดแยงกจะยง

หลดหางจากมอคนระดบชมชนและพนทออก

ไปเทานน และในหลายกรณอาจกลายเปน

เรองระดบชาตหรอระหวางประเทศเชนกรณ

ลมแมน�าโขง

การจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ ตางจากการจดการน�าแบบเดมอยางไร

การจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ

เปนแนวทางทมประสทธภาพสงอนหนงท

สามารถกาวขามหรอก�าจดจดออนของการ

จดการน�าแบบเดมๆ ซงเปนการจดการเชงเดยว

หรอรายประโยชนการใช เชน น�าเพอการเกษตร

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 33

หรอมองแมน�าเปนพนทส�าหรบสรางเขอนผลต

กระแสไฟฟา หรอแมแตมองวาการทน�าไหลลง

ทะเล คอ “การไหลทงโดยสญเปลา” ซงเปน

การมองเชงวศวกรรมและเนนการใชระยะสน

แบบเดมๆ โดยไมไดค�านงถงผลตอบแทนทาง

สงแวดลอมทเออประโยชนกบมนษยระยะยาว

ในทางตรงกนขามแนวคดการจดการ

น�าและล มน�าแบบบรณาการนนเออใหเกด

การประสานการจดการระหวางประโยชนการใช

น�าทแตกตางมากมาย และระหวางวตถประสงค

ทหลากหลายของคนในสงคมหลากหลายกลม

เปนทศทางและกระบวนการทประนประนอม

และการประสานความตองการของหลายกลม

อาชพไปพรอมกบการเออตอการรกษาสมดล

ของระบบนเวศ จงเปนกระบวนการทคลคลาย

ความขดแยงในชมชน ระหวางชมชนและ

อกหลายระดบทเกยวของ เนองจากเปดโอกาส

ใหผมสวนไดเสยมสวนรวมในการตดสนใจเพอ

เออประโยชนแกผคน สรางความเทาเทยมและ

เปนธรรมในสงคม พรอมดแลธรรมชาตไปใน

ขณะเดยวกน ภายใตหลกส�าคญ 3 ประการ คอ

• ยอมรบวาล มแมน�าเปนหนวยทเหมาะ

สมในการจดการน�าและทรพยากรอนๆ

ทเกยวของ

• เนนการบรณาการในการจดการประโยชน

โดยเนนการรกษานเวศรวมดวย

• ยอมรบการมสวนรวมของผมสวนไดเสย

ลมน�าคออะไร

ล มน�ามความหมายตรงกบค�าภาษา

องกฤษวา watershed, drainage, basin หรอ

catchment ซงสามารถอธบายเปรยบเทยบ

กบกรวยกรองน�าหรอเบาขนมครกแบบไทยๆ

โดยจดทอยสงทสดคอสนปนน�ารบน�าฝน และ

มสวนพนผวลาดเอยงท�าหนาทเปนพนทรบน�า

และระบายไหลลงสทต�ากวา จนในทสดน�าไหล

มารวมกนลงสสวนทอยต�าทสด และกลายเปน

แหลงน�าและแมน�าตางๆ ทเรารจกกนด

ในทางวชาการ ศ.ดร. เกษม จนทร

แกว ไดใหความหมายของลมน�าไวในป 2539

วาหมายถง “หนวยของพนทหนงทเกยวของ

กบการจดการน�าโดยเฉพาะ มขนาดตาม

ความตองการของแตละบคคลและประเภท

การศกษา” ในขณะทระเบยบส�านกนายก

รฐมนตรวาดวยการบรหารทรพยากรน�าแหง

ชาต (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ระบวาลมน�า คอ

บรเวณพนทซงครอบคลมล�าน�าธรรมชาตเพอ

เปนแหลงทรวมน�าใหไหลลงสล�าน�าหนงพนท

ลมน�าแตละแหงจะมขนาดไมแนนอนขนอยกบ

สภาพทางภมศาสตรและวตถประสงคในการ

จดแบงพนทเพอบรหารจดการ พนทลมน�าจะ

ก�าหนดบรเวณใดกไดโดยผจดการลมน�าก�าหนด

ขอบเขตทผจดการสามารถทราบขอมลของน�า

ในพนทลมน�าทก�าหนด (น�าฝนทตกลงมาและ/

หรอน�าทสบเขามาจากลมน�าใกลเคยง และน�าท

ไหลออกนอกลมน�า)

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง34

จะไดเหนวาค�าวา “ลมน�า” มความหมาย

กวางขวางกวาค�าวา “แมน�า” ซงกนความ

แคล�าน�า หรอรองน�าทเปนล�าน�าประธานสาย

หลกหรอล�าน�าสาขา แตลมน�าครอบคลมแผน

ดนทงหมดทรองรบและใหน�าแกล มน�านนๆ

อยางไรกตามการแบงลมน�าอาจใหญเลกตาม

วตถประสงคการจดการ เชน ในกรณลมน�า

ทาจน ไดพจารณาเอาสงกอสรางเปนตว

ก�าหนดพรมแดนดวย เชน ประตเขอนกนน�า

ระหวางเจาพระยากบทาจน เพราะน�าตนทน

ทาจนมาจากน�าฝนของพนทภายในลมน�าเอง

เพยงรอยละ 30 และมาจากน�าทผนมาจาก

ล มน�าแมกลองและเจาพระยาถงรอยละ 70

นอกจากน ขอค�านงถงการแบงเขตลมน�ายง

สามารถครอบคลมการก�าหนดการบรหาร

จดการล มน�าโดยใชปจจยทางสงคมไดดวย

เชน ขอคดทวาลมน�าขนาดใหญเลกเทาใดท

พอเหมาะในการเออใหเกดการมสวนรวมของ

ผมสวนไดเสยเปนไปไดดวยด

ความสมพนธทางประโยชนของน�าและทรพยากรทเกยวของ

ในลมน�าหนงประกอบไปดวยทรพยากร

ธรรมชาตตางๆ เชน ดน น�า ปาไม มนษยไดใช

ประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเพอการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมมาตลอดจงตองท�าความเขาใจ

ระบบนเวศลมน�า (river basin ecosystem) เพอการ

ตระหนกถงความส�าคญของทรพยากรในลมน�า

และสามารถใชอยางชาญฉลาดเพอจะไดมใช

อยางยงยน ทงนเพราะการใชทรพยากรเกนขด

ความสามารถในการรองรบ (carrying capacity)

ของลมน�าจะท�าใหทรพยากรตางๆ เสอมโทรมลง

อยางรวดเรวและอาจจะไมมเหลอใหใชในอนาคต

โดยเฉพาะอยางยงปญหาการเปลยนแปลงการ

ใชทดนเนองจากการพฒนา เชนการเปลยนแปลง

พนทปาตนน�าเปนพนทเกษตรกรรม การขยาย

ตวของเมอง การท�าใหพนทเกษตรกรรมเปลยน

เปนทอย อาศยและยานธรกจการคา เหลาน

ยอมสงผลกระทบตอน�าตนทน

ภาพจ�าลอง 3 มต อธบายลกษณะพนทลมน�า

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 35

การจ�าแนกการใชน�าและทรพยากรในลมน�า

ปรมาณน�า (Quantity) มความส�าคญ

ตอการชลประทาน การเกษตร ปลกพช เลยงสตว

และอตสาหกรรม พลงงาน ประมงทงดาน

การเปนทอาศยของสตวน�าและการเพาะเลยง

ในขณะเดยวกนการมปรมาณน�าทพอเพยง

ในล�าน�าเพอรกษาระบบนเวศ และยนน�าเคม

ไมใหรกล�าเขาลกเกนไปเพอรกษาผลตผล

ทางการเกษตร

คณภาพน�า (Quality) การใชน�าบาง

กจกรรมตองการแคปรมาณไมจ�าเปนตองม

คณภาพใสสะอาดมากกได แตส�าหรบประโยชน

บางชนดตองอาศยคณภาพน�ารวมดวย เชน

การเพาะเลยงสตวน�าตองการน�าคณภาพดม

ออกซเจนสง เชนเดยวกบการท�าน�าประปาของ

ภาคเมองและอตสาหกรรมบางชนดกเชนกน

กระแสการไหลของน�า (Flow)

การไหลของน�ากมความส�าคญอยางยงส�าหรบ

การใชหลากหลายประเภท ดงนนชวงเวลา

การไหลและการมอยของน�าในบางท ในชวง

เวลาใดเวลาหนงนนส�าคญ ถงแมจะมน�ามา

ทดแทนแตมาผดเวลากจะท�าใหเกดปญหา เชน

น�าทเคยไหลจากล�าน�าบาเขาหนองบงหรอพนท

ทงหญาลมต�าตนฤดฝน ปลาธรรมชาตไดอพยพ

เขาพนทและนเวศทเหมาะสมเพอผสมพนธ

และวางไข ถามการกกเกบน�าเชนสรางฝาย

หรอเขอนตอนบนของลมน�าและเปลยนกระแส

น�า ท�าใหน�าทเคยทวมไหลเขาล�าน�าสาขาหรอ

หนองบงในตนฤดฝนไมไดเดนทางมาเหมอน

เดม คอ อาจมาลาชา มาแบบคอยๆ มานอย

มาแลวทวมไมทวถงเหมอนเคย หรอทวมเพยง

ระยะเวลาสนๆ (timing of flow, speed,

extent of flood, duration of flood) เหลาน

มผลเปลยนแปลงตอนเวศลมน�าชวงนนๆ ทงสน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง36

ซงมผลตอพนธปลา ความอดมสมบรณของ

สตวน�าและพชพนธ สบเนองตอไปมผลตอ

แหลงอาหารธรรมชาตของคนในพนท อาจ

กระทบไปถงการสญเสยทรพยากรพนธกรรม

ของลมน�านนดวย นอกจากนการมน�าใหถก

ชวงเวลายงส�าคญตอการใชบางประเภท เชน

น�าเพอบญประเพณลอยกระทง หรอการแขงเรอ

หรอน�าทตองมในฤดแลงเพอยนน�าเคมไมให

รกล�าขนมาตามล�าน�า

การใชทรพยากรน�าในรปแบบตางๆ มผลกบทรพยากรอนๆ ในลมน�าทงสน

• การใชทรพยากรน�าแบบใชแลวสนสญคอน�า

น�าออกจากล�าน�าหรอแหลงน�าธรรมชาต

(consumptive use and off-stream

use) สวนใหญเพอการผลตทางเศรษฐกจ

เปนการใชเชงปรมาณ เชน ชลประทาน

เพอท�านาขาว พชไร พชสวน อตสาหกรรม

น�าประปา (ใชทงปรมาณและคณภาพ)

• ใชน�าโดยคงน�าเอาไวในระบบ (non-

consumptive and in-stream use) คอ

คงน�าไวในแมน�า หรอแหลงน�า รปแบบ

นยงคงใหไดประโยชนแกผ คนในสงคม

ไดแตมองไมเหนชดเจนเนองจากเปน

ของสวนรวม ไมเปนสมบตสวนตว เปน

ประโยชนระยะยาวเพอการรกษานเวศ

คอรกษาพนทชมน�าเปนทอาศยของปลา

สตวน�า พชพนธ ใชในทางด�ารงวฒนธรรม

ประเพณสนทนาการ เชน ลอยกระทง

งานบญแขงเรอ หรอเพอเปนทพกผอน

หยอนใจ

ระบบการจดการปรมาณ คณภาพ

การไหลของน�าและระยะเวลาทมน�า มความส�าคญ

อยางยงตอกจกรรมตางๆ ของมนษย แตละ

กจกรรมอาจจะต องการปรมาณคณภาพ

และการไหลของน�าทแตกตางกนไป เชนในการ

ผลตขาว เกษตรกรตองการน�าทงในเชงปรมาณ

และคณภาพในชวงระยะเวลาตงแตขาวเรม

แตกกอจนถงออกรวง ชาวประมงทเลยงปลา

ในกระชงตองการน�าในปรมาณทพอเหมาะ

และตองมคณภาพ อกทงการไหลของน�า

จะตองดพอทจะไมเปนอนตรายตอสตวน�า

นอกจากนปรมาณและคณภาพของน�าเปน

ส งจ� า เป นต อการผลตน� าประปาส� าหรบ

การอปโภคบรโภคของคนทงในและนอก

ลมน�า การเดนเรออาจจะตองการปรมาณและ

การไหลของน�าเพอใหเรอวงได แตการอนรกษ

พนธ พชและพนธ สตวทใกลจะสญพนธ นน

ตองการทงปรมาณ คณภาพ และการไหลของน�า

ทเหมาะสมส�าหรบวงจรชวต การทมนษยได

ด�าเนนกจกรรมตางๆ เพอน�าทรพยากรน�า

มาใชใหเกดมลคาทางเศรษฐกจ ลวนแตสง

ผลกระทบถงปรมาณ คณภาพ ของน�า เชน

อาจมสารเคมตกคางในดนจากการเกษตร

ทจะถกชะลางลงล�าน�า ท�าใหปลาบางชนด

ทเปราะบางตอคณภาพน�าลดจ�านวนลงจนถง

สญพนธไดในทสด

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 37

การจดการลมน�าแบบบรณาการ:คบรณาการ

ความทาทายของการจดการทรพยากร

ดนและน�าใหยงยนเปนประเดนใหญททวความ

ส�าคญขนเรอยๆ ในสงคมปจจบน เนองจาก

มความเตบโตทางเศรษฐกจทมาแรง รวดเรว

และตอเนองเปนเวลานาน มนษยใชโอกาส

ทางเศรษฐกจทมากมายจากการน�าใชทรพยากร

เช น การถางป าเปลยนเป นพนท เกษตร

การสรางเขอนกนแมน�าเพอผลตพลงงานไฟฟา

แตสงเหลานจ�าตองเขาสมดลกบมาตรการ

ทางการอนรกษดวยเพอการลดผลกระทบทาง

ตรงในพนททท�ากจกรรม (on site impact)

เชน คณภาพดนเสอมลง ความหลากหลาย

ชวภาพลดถอย และผลกระทบปลายน�าหรอจด

อนทไกลออกไปจากโครงการ (off site impact)

เชน คณภาพน�าต�าลงททายน�า หรอไดน�านอยลง

หรอไดไมตรงเดอนทเคยไดรบ แรงขบเคลอน

ตางๆ เหลานเปนโจทยใหญในการวางนโยบาย

สาธารณะเรองการพฒนาทรพยากรน�าเพอ

ความยงยน

ความหมายของการบรณาการในการจดการลมน�า

ความหมายของบรณาการ อยางนอย

ทสดหมายถงการประสาน 3 เสาหลกของ

การพฒนาทยงยนเข าด วยกน ซงปรากฏ

อย ในค�าจ�ากดความดงน “การจดการน�า

อยางบรณาการเปนกระบวนการทส งเสรม

ใหเกดการประสานการพฒนาและทรพยากร

น�า ทดน และทรพยากรอนๆ ทเกยวของ เพอ

ใหเกดประโยชนสงสดในดานเศรษฐกจและ

ความเทาเทยมกนในดานสวสดการสงคม

โดยอยบนฐานความยงยนของระบบนเวศ”

การบรณาการมหลายมต ท ง เชงประเดนและบรณาการเชงพนทเขากบอกหลายปจจย ดงน

1. บรณาการระดบ “ประเดน” (issues)

มคบรณาการ เชน โอกาสใหมทมากบเทคโนโลย

การเกษตรสมยใหมและการพฒนาอตสาหกรรม

คณภาพดนและน�าทเสอมถอยกบการพงทลาย

ของดน การจดสรรน�าบนดนและน�าใตดน

รวมทงจดสรรเพอรกษานเวศ การรกษาคณภาพ

น�า วถการก�าจดศตรพชในนาและไรในลมน�า

การตคาทรพยากรน�าและอนๆ ทเกยวของใน

เชงเศรษฐกจ และการใหคณคาในเชงวฒนธรรม

และสงแวดลอม การใหความรสาธารณะเกยวกบ

นเวศน�า และสงแวดลอม เปนตน

2. บรณาการพนทสวนบนและลางของ

ลมน�า (parts of basins) การใชทรพยากรสวน

บนของลมน�ายอมมผลตอทายน�า การบรณาการ

ตนน�าทายน�าจงมความจ�าเปน เชน ดผลการ

เปลยนแปลงการใชทดนตอนบนของล มน�า

ตอระบบอทกในแหลงน�าตางๆ เชน ล�าธาร คลอง

หนอง บง ณ จดตางๆ ทายน�า วดคณภาพน�า

รวมทงการระบตวบงชวดความยงยนของระบบ

เพดานทตองรกษาเพอปกปองสนทรพยรวม

ทมคา (common assets)

3. บรณาการแรงขบเคลอนกระแส

พฒนา (drivers) ในทสดผลของการจดการ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง38

ลมน�าจะมรปรางหนาตาอยางไรขนอยอยางมาก

กบการปะทะสงสรรคระหวางแรงขบเคลอน

และพลวตหลกๆ ทางเศรษฐกจ สงคมและ

สงแวดลอม ซงบางเรองกไมอยในการควบคม

ของมนษย เช น การเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ แตทควบคมไดกเชน ภาษ กฎกตกา

การใช การลงทน ราคาสนคา นโยบายการคา

ระหวางประเทศ เปนตน ตวแปรทงสองประเภท

เปนสงตองบรณาการเขามาในการวางแผน

4. บรณาการความร วทยาศาสตร

กบสงคมศาสตรและสาขาอนๆ เพอจะเขาใจ

เสาหลกการพฒนาทยงยนและการจดการน�า

แบบบรณาการตองการความรจากหลายแขนง

วชา เชน เศรษฐศาสตร อทกศาสตร สงคมวทยา

สงแวดลอม นเวศวทยา ศาสตรทจ�าเปนใน

การจดการลมน�าจะไดจากการปรกษาหารอ

และเรยนรขามแขนงวชาเฉพาะดาน โดยเฉพาะ

การท�างานเปนทมกบผเชยวชาญแตละดาน

ผนวกกบความร ท องถนจากสมาชกชมชน

ทอาศยในลมน�าดวย

5. บรณาการกลมคนหลากหลายทม

ความตองการตางกน หรอสนใจรวมทจะแก

ปญหารวมกน การมสวนรวมของผ มส วน

ไดเสย เชน หนวยงานของรฐ ระดบสวนบน

กลาง ทองถน ภาคอตสาหกรรม ภาคสวน

ประชาสงคมตางๆ กล มพทกษสงแวดลอม

ใหมสวนรวมในการก�าหนดทศทางและเพดาน

การใช ในการบรณาการประเดนเหลานอาจจะ

เชอมโยงไปถงสทธชมชนทเกยวของกบ ประเดน

การกระจายอ�านาจและกฎหมายน�า การท

ผใชหลายภาคสวนเขาถงทรพยากรธรรมชาตใน

ลมน�าในระดบทแตกตางกน ทรพยากรบางอยาง

ถอเปนสนทรพยรวม (common asset) ททกคน

สามารถเขาถงได ระบบสนทรพยรวมมอยใน

จารตประเพณทปฏบตกนอยในแตละทองถน

เชน เหมอง ฝาย ปาชา ปาชมชน เปนตน ใน

ขณะททรพยากรบางอยางถอเปนสนทรพย

ทรฐหรอเอกชนมสทธในการใชและบรหาร

จดการ ลมน�าหนงๆ มทงพนททเปนสนทรพย

รวมททกคนสามารถเขาถงและใชรวมกนได

เชน ล�าน�าทประชาชนมสทธใชเพอการเกษตร

เดนเรอ และจบปลารวมกนได ทงพนททรฐ

เปนผ ดแล เชนพนทอนรกษบรเวณตนน�า

ล�าธาร หรอพนททมระบบนเวศตามธรรมชาต

ซงอาจถกท�าลายหรออาจไดรบผลกระทบจาก

กจกรรมตางๆ ของมนษยไดโดยงาย และ

บางพนททเอกชนมสทธในการบรหารจดการ

เชนพนทสมปทานท�าเหมองแร การเขาถงและ

การบรหารจดการทรพยากรในพนทตางๆ เหลาน

มความส�าคญอยางยงตอความอดมสมบรณหรอ

ความเสอมโทรมของทรพยากรในลมน�า

การใชทรพยากรใดกตาม หากสงผลตอ

การเปลยนปรมาณ คณภาพ และภาวะการไหล

ของน�า ตองค�านงถงประโยชนการน�าไปใชใน

ปจจบนและในอนาคต การวางแผนลมน�าแบบ

บรณาการ IRBP (Integrated River Basin

Planning) คอกระบวนการการชวยจดสมดล

สงเหลานใหเกดประโยชนสงสดและกอใหเกด

ความเทาเทยมและลดความขดแยงในอนาคต

ทงนการวางแผนลมน�าแบบบรณาการเปน

กระบวนการหนงของการจดการน�าแบบองครวม

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 39

ขนตอนหลกในการวางแผนลมน�าแบบบรณาการ

• ท�าความเขาใจประเมนวาผคนกลมตางๆ

ใชทรพยากรอะไรบางในล มน�าและได

ประโยชนอะไร ทงสวนบน กลาง ลาง และ

กลมคนทตางฐานะเศรษฐกจสงคม

• ระบประโยชน ร วมในศกยภาพการ

พฒนาการใชทใหประโยชนอยางกวาง

ทงลมน�าและเออใหฐานทรพยากรอยได

• ศกษาขอดขอดอยของแตละทางเลอก

(ผลกระทบและประโยชนทจะได)

• สอสารน�าสการอภปรายกบผมสวนไดเสย

และระดบการตดสนใจทเกยวของ

ผ ทท�างานเกยวของกบล มน�า เชน

นกอทกวทยา นกชววทยา และนกอนรกษ

สงแวดลอม และผมสวนไดสวนเสยของลมน�า

แตละกลมอาจมความร ความเขาใจแตกตาง

กนไปในความหมายขอบเขตของลมน�า ระบบ

นเวศลมน�า (river basin ecosystem) ระบบ

การจดการปรมาณ คณภาพ เรองเพดาน

การใช (threshold) และสนทรพย ร วม

(common asset) ในลมน�า และความหมายของ

องคประกอบของลมน�าเหลาน อาจจะยงมความหมาย

ทแตกตางกนไปตามบรบทของประเทศและลม

น�าตางๆ จงควรมเวทแลกเปลยนสรางการเรยนร

ทางสงคม (social learning) รวมกนใน

สงคมล มน�าในวงกวาง เพราะการจดการ

ล มน�าเปน “กระบวนการ” การเรยนรรวม

กน การเจรจาตอรองเกยวกบสวนแบงของ

ทรพยากรทตงอยบนองคความรทมและเขาใจ

รวมกน ล�าพงความเขาใจเรองนในแวดวง

ผเชยวชาญเพยงอยางเดยวไมอาจน�าแนวคด

นไปสการปฏบตได เพราะฉะนนกระบวนการ

การมสวนรวมจงเปนทงการใหและแลกเปลยน

ขอมล ความร การปรกษาหารอ การตอรอง

การตดสนใจระหวางผมสวนไดสวนเสย ดงนน

ผมสวนเกยวของควรไดเขาถงขอมลทรพยากร

และการใช เพอน�าส การบรรลขอตกลงรวม

กนในการจดการลมน�าอยางมประสทธภาพ

และเปนธรรม

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง40การจดการล�มนำแบบบรณาการกรณศกษาล�มนำท�าจ�นผ�ใช�นำรายกจกรรมในล�มนำท�าจ�น มใครบ�างใช�นำอย�างไร มป�ญหาและสร�างป�ญหาอะไร

กลางนำท�าจ�น

ท�ายนำท�าจ�น

ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�

กราฟแสดงดชนคณภาพนำทวไป (WQI) คลองสาขา ป�งบประมาณ 2556

คะแน

น W

QI

MSC JBC DSCสถาน

เสอมโทรม

เสอมโทรมมาก

PJC MCC

60

50

40

30

20

10

0

เสอมโทรมมากเสอมโทรมมาก

ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�

การบร�หารจดการล�มนำเพ�อความยงยนควรดำเนนการร�วมกน ระหว�าง

ต�นนำ

1. การประเมนทศทางในการใช�นำในล�มนำ การผนนำภายในล�มนำ

และการผนนำไปส�ล �มนำข�างเคยง โดยเน�นกระบวนการการม

ส�วนร�วม (กฎหมายนำ)

2. การพฒนาและอนรกษ�พ�นทต�นนำ โดยการฟ��นฟ�สภาพป�า และ

การอนรกษ�ต�นนำ เนองจากเป�นต�นนำทสำคญและพ�นทป�าถกบกรก

3. การรณรงค�การปกป�องพ�นทต�นนำโดยการทำการเกษตรทถกต�อง

และเหมาะสม รวมทงการสร�างฝายต�นนำลำธาร

กลางนำ

4. การแก�ป�ญหาการบกรกทางนำและการใช�ประโยชน�ทางนำโดย

ไม�เหมาะสม รวมทงการข�ดลอกแม�นำในตำแหน�งท เหมาะสม

ซงเป�นสาเหตทำให�เกดนำท�วมในทกล�มนำ

5. การนำเอากระบวนการบร�หารจดการนำมาใช�เป�นแนวทางหลก

ในการจดการป�ญหาอทกภยและการขาดแคลนนำ

6. การแก�ป�ญหานำเสยจากภาคการเกษตร ทงการเพาะปลก และ

การเลยงสตว� และส�วนอนๆ คอ อตสาหกรรม และชมชน รวมทง

วชพ�ชนำ

ท�ายนำ

7. การปกป�องป�าชายเลนเพ�อการอนรกษ�ทรพยากร และผลประโยชน�

ด�านการป�องกนชายฝ��ง

8. การควบคมการสบนำใต�ดน เพ�อควบคมการทรดตวของแผ�นดน

รวมทงการขยายระบบประปาสำหรบชมชนและอตสาหกรรม

ผ�ใช�นำท�าจ�น - การเกษตร การปศสตว� และการเพาะเลยงสตว�นำ - การอปโภคบร�โภค - อตสาหกรรม - การรกษาระบบนเวศและการผลกดนนำเคม

ต�นนำท�าจ�น

ป�ญหาพ�ชต�างถ�น - ไมยราพยกษ�

การเผาป�าบร�เวณต�นนำแม�กลองและท�าจ�น อ.บ�านไร� จ.อทยธาน

ทรพยากรป�าไม�

ทรพยากรดน ทรพยากรนำ

การประเมนปร�มาณนำเสย/นำท�ง จากอตสาหกรรม

การประเมนปร�มาณนำเสย/นำท�งจากอตสาหกรรมแต�ละล�มนำ*

ท�าจ�น

เจ�าพระยา

แม�กลอง

ทะเลสาบสงขลา

ภาคใต�ฝ��งตะวนตก

ยม

ป�าสก

บางปะกง

38,521

12,986

137

82

12,274

27

14,658

3,644

การประเมนปร�มาณนำเสยชมชนของแต�ละล�มนำ*

ล�มนำ จงหวด ประชากรรวม(คน)

จำนวนบ�าน(หลง)

ลำดบท

ปร�มาณนำเสย(ลบ.ม./วน)

ท�าจ�น

1

2

3

4

นครปฐม

สมทรสาคร

สพรรณบร�

ชยนาท

รวมทกจงหวด 2,516,042

851,426

484,606

844,590

335,420

905,607

312,922

228,688

255,859

108,138

599,321

202,810

115,433

201,181

79,897

ล�มนำ/จงหวด จำนวน(ราย)

พ�นท(ไร�)

ปร�มาณนำท�ง (ลบ.ม./วน)

ทเกด ออกส� สวล.

ผลผลต(ตน)

ท�าจ�น

ชยนาท

นครปฐม

สมทรสาคร

สพรรณบร�

10,931

1,771

5,387

414

3,359

106,844.58

1,572.41

73,817.34

3,126.63

28,328.20

55,503.49

1,587.08

31,351.30

2,835.48

19,729.63

530,086.58

7,645.53

335,766.95

14,134.04

152,540.06

391,938.47

3,260.86

249,667.48

6,528.14

132,481.99

ปร�มาณนำเสยจากภาคการเกษตร (บ�อเพาะเลยง)ปร�มาณนำเสยจากกจกรรมการเพาะเลยงสตว�นำจ�ด (บ�อเพาะเลยง) ป� 2551รายล�มนำ 25 ล�มนำ

ข�อมลจากกรมโรงงานอตสาหกรรม

ชยนาท

สพรรณบร�

นครปฐม

สมทรสาคร

จงหวด

372

1,110

2,974

4,708

25,130.62149

51,428.17604

344,348.0434

529,894.2554

ปร�มาณการใช�นำ(ลบ.ม./วน)

จำนวนโรงงาน

กราฟแสดงคณภาพนำแม�นำท�าจ�นป�งบประมาณ 2556 จำแนกระดบตาม WQI*

6%94%

เสอมโทรมมาก เสอมโทรม

* Water Quality Index

ทมา : ภาคว�ชาว�ศวกรรมศาสตร� มหาว�ทยาลยเกษตรศาสตร� กำแพงแสน

*(หน�วย: ลบ. ม. ต�อวน)

*(ธนวาคม 2553)

การจดการล�มนำแบบบรณาการกรณศกษาล�มนำท�าจ�นผ�ใช�นำรายกจกรรมในล�มนำท�าจ�น มใครบ�างใช�นำอย�างไร มป�ญหาและสร�างป�ญหาอะไร

กลางนำท�าจ�น

ท�ายนำท�าจ�น

ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�

กราฟแสดงดชนคณภาพนำทวไป (WQI) คลองสาขา ป�งบประมาณ 2556คะ

แนน

WQ

I

MSC JBC DSCสถาน

เสอมโทรม

เสอมโทรมมาก

PJC MCC

60

50

40

30

20

10

0

เสอมโทรมมากเสอมโทรมมาก

ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�ข�อเสนอเชงยทธศาสตร�

การบร�หารจดการล�มนำเพ�อความยงยนควรดำเนนการร�วมกน ระหว�าง

ต�นนำ

1. การประเมนทศทางในการใช�นำในล�มนำ การผนนำภายในล�มนำ

และการผนนำไปส�ล �มนำข�างเคยง โดยเน�นกระบวนการการม

ส�วนร�วม (กฎหมายนำ)

2. การพฒนาและอนรกษ�พ�นทต�นนำ โดยการฟ��นฟ�สภาพป�า และ

การอนรกษ�ต�นนำ เนองจากเป�นต�นนำทสำคญและพ�นทป�าถกบกรก

3. การรณรงค�การปกป�องพ�นทต�นนำโดยการทำการเกษตรทถกต�อง

และเหมาะสม รวมทงการสร�างฝายต�นนำลำธาร

กลางนำ

4. การแก�ป�ญหาการบกรกทางนำและการใช�ประโยชน�ทางนำโดย

ไม�เหมาะสม รวมทงการข�ดลอกแม�นำในตำแหน�งท เหมาะสม

ซงเป�นสาเหตทำให�เกดนำท�วมในทกล�มนำ

5. การนำเอากระบวนการบร�หารจดการนำมาใช�เป�นแนวทางหลก

ในการจดการป�ญหาอทกภยและการขาดแคลนนำ

6. การแก�ป�ญหานำเสยจากภาคการเกษตร ทงการเพาะปลก และ

การเลยงสตว� และส�วนอนๆ คอ อตสาหกรรม และชมชน รวมทง

วชพ�ชนำ

ท�ายนำ

7. การปกป�องป�าชายเลนเพ�อการอนรกษ�ทรพยากร และผลประโยชน�

ด�านการป�องกนชายฝ��ง

8. การควบคมการสบนำใต�ดน เพ�อควบคมการทรดตวของแผ�นดน

รวมทงการขยายระบบประปาสำหรบชมชนและอตสาหกรรม

ผ�ใช�นำท�าจ�น - การเกษตร การปศสตว� และการเพาะเลยงสตว�นำ - การอปโภคบร�โภค - อตสาหกรรม - การรกษาระบบนเวศและการผลกดนนำเคม

ต�นนำท�าจ�น

ป�ญหาพ�ชต�างถ�น - ไมยราพยกษ�

การเผาป�าบร�เวณต�นนำแม�กลองและท�าจ�น อ.บ�านไร� จ.อทยธาน

ทรพยากรป�าไม�

ทรพยากรดน ทรพยากรนำ

การประเมนปร�มาณนำเสย/นำท�ง จากอตสาหกรรม

การประเมนปร�มาณนำเสย/นำท�งจากอตสาหกรรมแต�ละล�มนำ*

ท�าจ�น

เจ�าพระยา

แม�กลอง

ทะเลสาบสงขลา

ภาคใต�ฝ��งตะวนตก

ยม

ป�าสก

บางปะกง

38,521

12,986

137

82

12,274

27

14,658

3,644

การประเมนปร�มาณนำเสยชมชนของแต�ละล�มนำ*

ล�มนำ จงหวด ประชากรรวม(คน)

จำนวนบ�าน(หลง)

ลำดบท

ปร�มาณนำเสย(ลบ.ม./วน)

ท�าจ�น

1

2

3

4

นครปฐม

สมทรสาคร

สพรรณบร�

ชยนาท

รวมทกจงหวด 2,516,042

851,426

484,606

844,590

335,420

905,607

312,922

228,688

255,859

108,138

599,321

202,810

115,433

201,181

79,897

ล�มนำ/จงหวด จำนวน(ราย)

พ�นท(ไร�)

ปร�มาณนำท�ง (ลบ.ม./วน)

ทเกด ออกส� สวล.

ผลผลต(ตน)

ท�าจ�น

ชยนาท

นครปฐม

สมทรสาคร

สพรรณบร�

10,931

1,771

5,387

414

3,359

106,844.58

1,572.41

73,817.34

3,126.63

28,328.20

55,503.49

1,587.08

31,351.30

2,835.48

19,729.63

530,086.58

7,645.53

335,766.95

14,134.04

152,540.06

391,938.47

3,260.86

249,667.48

6,528.14

132,481.99

ปร�มาณนำเสยจากภาคการเกษตร (บ�อเพาะเลยง)ปร�มาณนำเสยจากกจกรรมการเพาะเลยงสตว�นำจ�ด (บ�อเพาะเลยง) ป� 2551รายล�มนำ 25 ล�มนำ

ข�อมลจากกรมโรงงานอตสาหกรรม

ชยนาท

สพรรณบร�

นครปฐม

สมทรสาคร

จงหวด

372

1,110

2,974

4,708

25,130.62149

51,428.17604

344,348.0434

529,894.2554

ปร�มาณการใช�นำ(ลบ.ม./วน)

จำนวนโรงงาน

กราฟแสดงคณภาพนำแม�นำท�าจ�นป�งบประมาณ 2556 จำแนกระดบตาม WQI*

6%94%

เสอมโทรมมาก เสอมโทรม

* Water Quality Index

ทมา : ภาคว�ชาว�ศวกรรมศาสตร� มหาว�ทยาลยเกษตรศาสตร� กำแพงแสน

*(หน�วย: ลบ. ม. ต�อวน)

*(ธนวาคม 2553)

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง42

“แมน�าโขง บรณาการคขนานจากรากหญา

แม น� า โขงได รบการเรยกขานอก

ชอหนงวาอเมซอนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ดวยความยงใหญของล�าน�าทมความยาวกวา

4,800 กโลเมตร ซงถอวายาวเปนล�าดบท 12

ของโลก ไหลผานประเทศตางๆ 7 ประเทศ

ทมภมประเทศทแตกตางหลากหลาย โดยมตน

ก�าเนดจากหบเขาในประเทศทเบต ไหลผาน

ประเทศจน พมา ลาว ไทย กมพชา และออกส

ทะเลจนใตททราบปากแมน�าในเวยดนาม

ทงเปนลมน�าทมความหลากหลายทางชวภาพ

ทงพนธ พชและพนธสตวโดยเฉพาะสตวน�า

แมน�าโขงถอเปนแหลงรวมพนธปลาน�าจดมาก

ทสดแหงหนงในโลก เปนแหลงทอยอาศยของ

สตวทใกลสญพนธ เชน โลมาอระวดและปลาบก

และเปนแหลงผลตปลาน�าจดปรมาณมากทสด

ในโลก แมน�าโขงยงถอเปนแหลงสรางอาชพ

เศรษฐกจ วฒนธรรม ประเพณทหลากหลาย

ของกลมชาตพนธตางๆ ทอาศยอยรมฝงแมน�า

โขงและล�าน�าสาขา

ด วยความอดมสมบรณของแมน�า

นานาชาตสายน ประเทศตางๆ จงตองการใช

ทรพยากรใหเกดประโยชนสงสดตอประเทศ

ตนตามศกยภาพทมอย โดยอาจจะกอใหเกด

การกระทบกระทงกบประเทศเพอนบานโดย

เฉพาะอยางยงประเทศทอาจจะมศกยภาพ

ในการน�าทรพยากรไปใชนอยกวาและประเทศ

ทอย ทายน�าลงไป จนท�าใหไดรบผลกระทบ

ขามพรมแดนจากการเปลยนแปลงหรอการลด

นอยลงของทรพยากรในลมน�าแมโขง การจดการ

แมน�าโขงจงตองอาศยความรวมมอของประเทศ

ทสายน�านไหลผาน โดยเฉพาะอยางยงประเทศ

ในลมน�าโขงตอนลาง ไดแก ประเทศลาว ไทย

กมพชา และเวยดนาม ทตางไดใชประโยชนจาก

ทรพยากรลมน�าโขงและมประชากรทตองพงพง

แมน�าสายนรวมกนกวา 60 ลานคน

ในป 2538 ประเทศทงสไดรวมกน

กอตงคณะกรรมาธการแมน�าโขง (Mekong

River Commission – MRC) และไดลงนาม

ในขอตกลงว าด วยการร วมมอการพฒนา

ลมแมน�าโขงแบบยงยนและการพฒนาศกยภาพ

ทางเศรษฐกจของล มแมน�าโขง โดยคณะ

กรรมาธการแมน�าโขงประกอบดวย คณะมนตร

คณะกรรมการรวมจากประเทศสมาชก และ

ส�านกงานเลขาธการฯ ซงตงอยในประเทศลาว

และกมพชา และมคณะกรรมาธการแมน�าโขง

แหงชาตขนในประเทศสมาชกทงส

คณะกรรมาธการแมน�าโขงไดสนบสนน

ใหเกดการจดการล มน�าแบบบรณาการใน

ระดบภมภาคลมน�าโขงตอนลาง โดยมกลไก

ตางๆ เพอใหประเทศสมาชก ไดมสวนรวม

ในการจดการล มน�าแมโขง โดยไดค�านงถง

การมสวนรวมทงจากรฐบาล หนวยงานทองถน

องคกรพฒนาเอกชน และชมชนในลมแมน�า

โขงจากประเทศเหลานน สงทบงบอกวาคณะ

กรรมาธการแมน�าโขงยดถอหลกการจดการ

ลมน�าแบบบรณาการ กคอ คณะกรรมาธการ

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 43

แมน�าโขงไดจดท�าหลกการส�าหรบกระบวนการ

แจงใหทราบ ปรกษาหารอลวงหนา และจด

ท�าขอตกลงรวมกนระหวางประเทศสมาชก

ทงสประเทศในการด�าเนนโครงการพฒนาใดๆ

ในล�าน�าสายหลกและล�าน�าสาขาเพอปกปอง

สงแวดลอมและระบบนเวศในลมน�าแมโขง เชน

การสรางเขอนขนาดใหญในล�าน�าหลกของ

แมน�าโขง และการผนน�าในฤดแลง ตองด�าเนน

การตามขนตอนทก�าหนดไวกอนเรมโครงการ

นอกจากนคณะกรรมาธการแมน�าโขง

ยงสนบสนนใหประเทศสมาชกใชหลกการ

จดการลมน�าแบบบรณาการในระดบชาตและใน

หนวยงานทเกยวของดวย เพอใหการด�าเนนการ

ในภาพรวมของล มแม น� า โขงเป นไปใน

ทศทางเดยวกน โดยคณะกรรมาธการแมน�า

โขงถอวาโครงการตางๆ มความเกยวของ

เชอมโยงกน ตองวางแผนและด�าเนนการ

อยางบรณาการไปพรอมๆ กน และยงไดจด

ท�าค มอการฝกอบรมเรองการจดการล มน�า

แบบบรณาการเพอใหหนวยงานทเกยวของ

ทงในระดบภมภาคลมน�าโขงตอนลางและระดบ

ประเทศน�าไปใชฝกอบรมเจาหนาททเกยวของ

ดวย

ต ว อย า งกา รจ ดกา รล มน� า แบบ

บรณาการทชดเจนในระดบลมน�าสาขาของลม

น�าโขงทไดรบการกลาวถงจากหนวยงานระดบ

นานาชาตอยางกวางขวาง ไดแก การจดการลม

น�าสงคราม ในจงหวดนครพนม ประเทศไทย ซง

มระบบนเวศทเชอมตอกบแมน�าโขง ท�าใหมปลา

หลากหลายสายพนธเขามาอาศย และวางไข

ขยายพนธเปนจ�านวนมาก ในป 2546-2547

ไดมการด�าเนนการวจยทองถนหรอเปนทรจก

กนในนาม “วจยไทบาน” โดยความรวมมอ

ของชมชนล มน� าสงครามตอนล าง และ

หนวยงานอนๆ ทเกยวของทงจากภาครฐ

และภาคประชาสงคม ภายใตการสนบสนน

ขององคการระหวางประเทศเพอการอนรกษ

ธรรมชาต (Union for Conservation of

Nature and Natural Resources หรอ

World Conservative Union: IUCN) โดยม

วตถประสงคเพอเสรมสรางศกยภาพของชมชน

และสงเสรมเครอขายลมน�าสงคราม

ทงนชาวบานถอเปนนกวจยทมขอมล

ทจ�าเปนส�าหรบการวจย โดยเฉพาะอยางยง

ส�าหรบการรวบรวมรายชอพนธพช พนธปลา

และพนธสตวอนๆ ในลมน�าสงครามตอนลาง

ชาวบานยงเปนผ มส วนรวมในการด�าเนน

การวจยและเปนเจาของผลงานวจยดวย องค

ความร ทไดท�าใหชมชนมองเหนคณคาของ

ทรพยากรทมอย ในชมชน สงผลใหชมชน

มความตระหนก รกและหวงแหนทรพยากร

ล มน�าสงคราม ในขณะเดยวกนกมองถง

ผลกระทบทอาจจะเกดขนจากการใชทรพยากร

มากเกนศกยภาพของล มน�า จงได หนมา

รวมมอกนบรหารจดการทรพยากรของชมชน

รวมกนอยางยงยน เชน การท�าความตกลงเลก

ใชเครองมอจบปลาทเสยงตอการสญพนธปลา

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง44

นอกจากนชาวบานลมน�าสงครามยงไดพยายาม

ผลกดนใหเกดแผนการจดการทรพยากรลมน�า

สงครามตอนลางเพอเสนอทศทางการจดการ

ลมน�าแบบองครวม ทมองถงความสมพนธกน

ระหวางทรพยากรดน น�า ปา และวถประมงของ

ชาวบานอกดวย

ตวอยางขางตนเปนการจดการใน

ระดบลมน�าสาขาทมขอบเขตอยในประเทศไทย

เพยงประเทศเดยว อยางไรกตามการจดการลม

น�าโขงแบบบรณาการทงลมน�า ยงคงมอปสรรค

ส�าคญทถอเป นความทาทายส�าหรบคณะ

กรรมาธการแมน�าโขง เชน การใหความส�าคญ

กบโครงการพฒนาขนาดใหญทมผลตอบแทน

ทางเศรษฐกจสง มากกวาทจะค�านงถงระบบ

นเวศและชมชนทตองพงพาทรพยากรลมน�า

แมโขงเพอการยงชพ การใหความส�าคญกบ

ผลประโยชนของประเทศทลงทนและเปน

เจาของพนทด�าเนนโครงการมากกวาการ

ค�านงถงความสมดลของระบบนเวศแมน�าโขง

ทงระบบ รวมทงการแทรกแซงทางการเมอง

ซงคณะกรรมาธการแมน�าโขงจะตองหาทางออก

ทเหมาะสมและยงยนตอไป ”

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 45

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค

จากประสบการณการท�างานกบสมาชกกรรมการลมน�าและเจาหนาทหนวยงานทเกยวของ

คณะวทยากรพบวายงมความสบสนในนยามความหมายของค�าวา “แมน�า” และ “ลมน�า” โดย

มกมการใชค�าสลบกนไปมาเสมอนเปนสงเดยวกนหรอเปนขอบเขตอนเดยวกน ท�าใหการสนทนา

แลกเปลยนเหนภาพรวมไมชด เพราะกรอบคดตางกน รวมทงท�าใหการวเคราะหทรพยากรนเวศ

ลมน�าและผลกระทบตางๆ อาจผดเพยนไป

2. ประเดนเรยนร

2.1 นยามและความหมายลมน�า การก�าหนดขอบเขตของลมน�าเพอการจดการ

2.2 การจดการน�าและลมน�าแบบบรณาการ จะบรณาการอะไรบาง คบรณาการเชงประเดน

และพนท

2.3 ความหมายของลมน�า ลกษณะและคณสมบต

2.4 ลกษณะการอยรวมกนของทรพยากรตางๆ ในลมน�าและระบบนเวศทมปฏสมพนธ

ระหวางกน

2.5 น�าในเชงปรมาณ (quantity) คณภาพ (quality) การไหลและกระแส (flow) ในสภาวะ

ตางๆ ทใหประโยชนตางกนในแตละท

2.6 หลกการจดการลมน�า และแผนการใชทรพยากรตางๆ

3. วธการอบรม (2 ชวโมง 30 นาท – 3 ชวโมง)

3.1 ระดมสมอง

3.2 น�าเสนอ PowerPoint

3.3 ถามและอภปราย

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง46

4. ขนตอน

4.1 ระดมสมองประเมนความเขาใจเบองตน: ความแตกตางระหวางลมน�ากบแมน�า (15 นาท)

ประเดนเรยนรคอค�าจ�ากดความของ “ลมน�า” ตางจาก “แมน�า” อยางไร โดยใชอปกรณคอ แผนท

ลมน�า และบตรค�า

• กลาวน�าเปนการทบทวนวาการจดการน�าแบบบรณาการจากบททแลวมความจ�าเปน

เพราะเปนการจดการทน�าไปสการใชทรพยากรทยงยน และไดรบการยอมรบอยาง

กวางขวางเนองจากค�านงถงหลายมตการใชควบคกบความเทาเทยมทางสงคม

ระหวางกลมผใชตางๆ และเพอรกษาระบบนเวศ ซงแตกตางจากการจดการน�าท

ผานมาคอการมองน�าในมตเดยวๆ เชน ใชน�าเพอการผลตไฟฟา การเกษตร หรอ

อปโภคบรโภค

• การจดการน�าแบบบรณาการมหลกส�าคญอย 3 ประการ ไดแก 1.ยอมรบวาลมน�า

เปนหนวยทเหมาะสมทสดในการจดการทรพยากรน�าและอนๆ ทเกยวของ 2.เนน

การบรณาการในการจดการโดยเนนการรกษานเวศรวมดวย 3.การยอมรบการม

สวนรวมโดยเรมกจกรรมแรกเพอท�าความเขาใจในหลกการแรกคอ ลมน�าในฐานะ

หนวยในการจดการ (ตดค�าจ�ากดความของ การจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ

ไวขางๆ กระดาน) แลวขอใหผเขารวมอบรมจบคเพอท�ากจกรรมน แลวแจกกระดาษ

ใหผเขารวมคละ 2 แผน ใหปรกษากนเพอใหค�าจ�ากดความตามความเขาใจ แผน

หนงเขยนค�าจ�ากดความค�าวา “แมน�า” และอกแผนหนงคอค�าวา “ลมน�า” แลวน�า

กระดาษมาตดบนกระดาน ผสอนพยายามสรปความหมายจากค�าตอบทงหมดแลว

ขออาสาสมครจากผเขารบการอบรมอาน และอธบายความประกอบแผนท

4.2 แบงกลมยอย (30นาท : กจกรรมกลม 15 นาท รายงานตอทประชมใหญ 15 นาท)

• ตงค�าถามทรพยากรหลกๆ ในลมน�ามอะไรบาง น�าไปใชประโยชนอะไรบาง ประเดน

เรยนร คอทรพยากรในลมน�ามมากกวาตวน�า เชน มดน มแรธาต มพช มสตว

สงเหลานมปฏสมพนธกนเปนระบบนเวศและใหปจจยการผลตมากมายตอคน

หลายกลม การเปลยนแปลงอทกหรอระบบน�ากจะเปลยนอยางอนในลมน�าดวย

• สรปจากกลมยอยวาในลมน�านนมทรพยากรหลายชนดนอกจากตวน�าเอง ซงเหนได

ตามทแตละกลมรายงานมา ทรพยากรเหลานมทงสงมชวต พช สตว ดน แรธาต

มทงทใชแลวหมดไปและทเกดใหมทดแทนได ทรพยากรเหลานอาศยน�าหลอเลยง

บทท 3 : หลกการและองคประกอบการจดการลมน�าอยางบรณาการ 47

ทงเชงปรมาณและคณภาพ ตลอดจนสภาวะการไหลทตรงชวงเวลาในการเปนปจจย

การผลต สงใหบรการทางนเวศ เพราะฉะนนการจดการลมน�าแบบบรณาการจงตอง

ค�านงถงสงเหลาน ตองมองเหนความสมพนธกน

• วทยากรน�าผเขาอบรมสบทเรยนใน PowerPoint โดยท�าความเขาใจกบแนวทางวา

การบรณาการนนเปนอยางไรในการจดการลมน�า รวมทงผลกระทบของการจดการ

ระบอบน�า (water regime) ตอตวทรพยากร และองคประกอบในนเวศทใหบรการ

ทางสงแวดลอมแกคนในสงคมลมน�าทหลากหลาย

4.3 น�าเสนอ PowerPoint (ชวงละ 45 นาท รวม 90 นาท)

PowerPoint ชดแรก

• ความหมายของการพฒนาทยงยน และสามองคประกอบหลก

• ความส�าคญของการจดการทรพยากรธรรมชาตแบบองคบรณาการตอการพฒนาทยงยน

• ความหมายของการจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการคบรณาการ (บรณาการเชง

ประเดนและเชงพนท: ตนน�า กลางน�า และปลายน�า รวมถงประเดนหลากหลายและ

แตกตาง)

• ความส�าคญของระบบอทก เชงปรมาณ คณภาพ การไหลและกระแส

• ทรพยากรน�า การน�าใชประโยชน การใชน�าเพอการผลต และการใชน�าเพอรกษา

นเวศ การใชแลวหมดไปและใชแลวเกดใหมทดแทนได (consumptive and non-

consumptive uses, in-stream uses, and off–stream uses)

• การใช แบบ in- stream uses สวนใหญเปนการใชเพอรกษานเวศ ใชเชงวฒนธรรม

ประเพณ เพอสนทนาการ สวนการใช off–stream uses สวนมากเปนการใช

เพอการผลตและมผลตอทรพยากรน�า เชงปรมาณ คณภาพและการไหล (กระแสน�า)

• ขนตอนในการวางแผนลมน�าแบบบรณาการ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง48

PowerPoint ชดท 2

• การจดการล มน�าแบบบรณการและบรณาการเชงสาขาวชา (integration of

disciplines and cross disciplines) ใชความรหลายศาสตรและผเชยวชาญหลายสาขา

รวมกน

• หลกทตองค�านงในการจดการลมน�า: การใชทดน การใชทรพยากรอนๆ ในลมน�า

• แผนการจดการจดการลมน�า: แผนแกผลกระทบ แผนปรบปรงลมน�า แผนพฒนาลมน�า

4.4 ถามตอบ แสดงความคดเหน (30 นาท) หรอแบงท�างานกลมตามแนวค�าถามทาย

ค�าบรรยายเกยวกบลมน�าทาจน (หรอลมน�าทท�าการฝกอบรม)

บทท 4 : ลมน�ำทำจน มมมองจำกคนวงใน 49

บทท 4

ลมน�ำทำจน มมมองจำกคนวงใน

ขอบเขตเนอหา

ในบรรดาล มน�าทง 25 ล มน�าของ

ประเทศไทย หากจะเปรยบลมน�าเจาพระยา

เปนพระเอกในเชงความเปนพนทส�าคญทาง

เศรษฐกจ ลมน�าทาจนกเปรยบเสมอนพระรอง

ทเดนตามมาตดๆ ทงดานความหนาแนน

และชนดของกจกรรมการผลต ความใกลชด

ของพนท ความสมพนธทางวถชวตของผคน

และการเกอกลกนเรองการผนน�าและการใช

ทรพยากรหลายอยางรวมกน และเมอนโยบาย

หลกของประเทศตองการพฒนาส แนวทาง

เศรษฐกจยงยน ซงมแนวโนมวาจะกลายเปน

กระแสหลกของโลกในชวงกลางศตวรรษท 21

ล มน�าทาจนจงมศกยภาพในการเปนพนท

น�ารองประยกตใชการบรหารจดการลมน�าแบบ

บรณาการ ซงมพนฐานอยบนแนวคดการพฒนา

เพอประโยชนของสงคมและระบบนเวศทยงยน

“ทาจน 101” รจกลมน�าทาจนในหนงวน

คนจ�านวนมากเชอว าตนเองร จก

ทกซอกทกมมของบานทอยอาศยเปนอยางด

แตหลายคนเผอพนทไวส�าหรบความจ�าทอาจ

คลาดเคลอนโดยเฉพาะบรเวณทไมไดเขาไป

ใชสอยเปนเวลานาน จงจ�าเปนตองมการปรบ

ฐานความร ความเขาใจใหทนสมยอย เสมอ

โดยเฉพาะในกรณทอาจจะมการตดสนใจกระท�า

การเปลยนแปลงใดๆ เพอการใชประโยชน

พนทในบ านอย างมประสทธภาพมากขน

เชนเดยวกบการเรยนร เพอประยกตใชการ

บรหารจดการสงทใหญและเกยวของกบผคน

จ�านวนมาก เชน “ลมน�า” เพอเขาสแนวทาง

“บรณาการ” จะตองเรมจากขอมลพนฐานลาสด

ของลมน�า บทเรยนนจงเปนการวางพนฐาน

การท�าความเขาใจเกยวกบสภาวะปจจบน และ

แนวโนมในอนาคต โดยคณะวทยากรผมความ

เชยวชาญโดยตรงจากสถาบนการศกษาทตง

อยบนลมน�าทาจนเอง ผานการสะทอนอภปราย

ขอมลจากสมาชกภาคสวนตางๆ ผมบทบาท

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง50

อยางสงในการใชประโยชน เฝาสงเกตตดตาม

และอนรกษแมน�าและทรพยากรของล มน�า

ทาจน โดยครอบคลมตงแตดานกายภาพคอ

สภาพภมศาสตร ปรมาณและคณภาพน�า การใช

ทดนและทรพยากรตางๆ จากภาพสะทอน

การพฒนาเศรษฐกจ สงคม รวมถงกลมผใช

น�าและทรพยากรทเกยวของ โดยเปรยบเทยบ

กบล มน�าหลกอนๆ ในประเทศ ตลอดจน

คาดการณแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต

และยทธศาสตรการจดการทจะมผลตอการใช

ทรพยากรตางๆ ในลมน�า จากตนน�า กลางน�า

ถงปลายน�า โดยเนนใหเหนความเชอมโยงของ

ประเดนเหลานน รวมทงขอมลของลมน�าทาจน

ทอาจไดรบความสนใจนอยกวาประเดนอน

หรอยงมความเขาใจคลาดเคลอน หากแตเปน

ประเดนทมความส�าคญและอาจสงผลกระทบ

รนแรงในอนาคตถาการบรหารจดการลมน�า

ยงวางอยบนขอมลทไมตรงกบความเปนจรง

ทาจนทามกลางความทาทาย

ความคาดหวงและวถ เร งผลตของ

กลมผใชน�า ทดน และทรพยากรอนๆ ในลมน�า

ทาจนตงอยบนความเขาใจวามทรพยากรใหใช

ไมจ�ากด เชน กลมเกษตรกรเรยกรองใหรฐบาล

จดหาน�าใหปลกขาวในฤดแลงเพอจะท�าการ

ผลตไดตลอดทงป เชนเดยวกบภาคเมองและ

อตสาหกรรมทเตบโตอยางรวดเรวและตองการ

น�าเพมขนตลอดเวลา หากแตเมอยอนมาด

ขอมลน�ากลบพบวาปรมาณการใชน�าในล ม

น�าทาจนกลบมากเปนสองเทาของน�าตนทน

ทมอยในลมน�าเอง ซงท�าใหทาจนตองพงพง

การผนน�าเปนจ�านวนมากจากลมน�าขางเคยง

คอเจ าพระยาและแมกลองเพอตอบสนอง

ความตองการ จงมค�าถามวาตองมการผนน�ามาเตม

ในลมน�าทาจนอกเทาไรจงจะสามารถตอบสนอง

ความตองการทไมสนสด และน�าทจะมาเตม

จะมเพยงพอหรอไม เนองจากความตองการ

ใช น�าทงในล มน�าเจ าพระยาและแมกลอง

กเพมขนทกขณะจากการขยายตวทางเศรษฐกจ

อยางรวดเรวเชนกน

กระบวนการตอบค�าถามเหลานอาจน�า

ไปสการทประเทศตองหาแนวทางจดการน�าและ

ทรพยากรทเกยวของในลมน�าใหม ทตองเนน

การจดการ “ความตองการ” หรอ “อปสงค”

(demand) บนพนฐานการพฒนาทยงยน

อยางมสวนรวมของทกภาคสวนทเกยวของ

แทนการจดหาน�าและทรพยากร (supply)

มาสนองความตองการอยางไมมทสนสด

บทท 4 : ลมน�ำทำจน มมมองจำกคนวงใน 51

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค

ทบทวนความเขาใจเกยวกบขอมลทางกายภาพ ชวภาพ อทกวทยา (น�าตนทน) สถานะ

ทรพยากรน�า ดน และทรพยากรอนๆ ทเกยวของของลมน�าทาจนจากตนน�าถงปลายน�า พรอมระบ

ชนดการใชทรพยากรเหลานในลมน�าของกลมผใชทหลากหลายในปจจบนตลอดจนแนวโนมในอนาคต

โดยเนนใหเหนความเชอมโยงของประเดนตางๆ ทเกยวของครอบคลมไปถงขอมลทอาจไมไดอยบน

ความรบรของคนทวไป ตลอดจนประเดนทอาจยงมความเขาใจคลาดเคลอน แตเปนเรองทมความ

ส�าคญและอาจสงผลกระทบรนแรงในอนาคตหากภาคสวนทเกยวของขาดความเขาใจ

2. ประเดนการเรยนร

2.1 ความเขาใจขอมลทส�าคญของลมน�าโดยเฉพาะอยางยงดานอทกวทยา กายภาพและ

องคกร โดยมองการเชอมโยงของทรพยากรแบบบรณาการ

2.2 ความเขาใจสถานภาพน�า การใชทดนและทรพยากรอนๆ ทเกยวของในลมน�า ทงการใช

ในปจจบน และแนวโนมในอนาคต โดยกลมผใชทหลากหลากหลายทงตนน�า กลางน�าและปลายน�า

2.3 สามารถระบปญหาทแกไขไดในระยะสน ระยะยาว และทแกไขไดยากหรอไมสามารถ

แกไขฟนฟได

2.4 สามารถจดล�าดบความส�าคญของโครงการเพอฟนฟลมน�าทาจน โดยเฉพาะอยางยง

โครงการทสามารถแกปญหาไดหลายดานพรอมกน

3. วธการอบรม (4 ชวโมง 30 นาท)

3.1 ระดมสมอง

3.2 น�าเสนอ PowerPoint

3.3 แบงกลมยอยปรกษาหารอและน�าเสนอในหองรวม

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง52

4. ขนตอน

4.1 วดโอสนเพอเปนบรบทน�าเขาสการระดมสอง (10 นาท)

4.2 ค�าถามชวนคด: ขอเสนอและมตผเขารวม (30 นาท) เนนขอเทจจรงเกยวกบลมน�า

ทาจนทอาจไมชดเจน คลมเครอและอาจเขาใจคลาดเคลอน เชน

• ลมน�าทาจนเกดขนมาไดอยางไร

• ปรมาณฝนในลมน�าทาจนเปนอยางไร ทไหนมาก ทไหนนอย

• ปญหาทเรงดวนทสดคออะไร แกทตนเหตไดอยางไร

• สงทตองด�าเนนการเพอลดปญหาลมน�าทไมสามารถฟนฟได

4.3 การบรรยายเนอหาส�าคญ: บรรยายสลบการระดมสมอง (2 ชวโมง)

• ลมน�าของโลก: ลมน�าทาจน (ความเหมอน ความตาง และทศทาง) สภาพกายภาพ

และอทกวทยาของลมน�า

• ขอมลชวภาพและทรพยากรธรรมชาต ทรพยากรมนษย ในสวนตางๆ ของลมน�า

(ตนน�าถงชายฝง)

• ขอมลดานผมสวนไดสวนเสย บทบาทมมมอง ปญหาททกคนมกมองขามหรอให

ความส�าคญนอยเกนไป

4.4 ชวนคดแลกเปลยนปดทายการบรรยาย (20 นาท) สงทควรมแตยงไมม ท�าอยางไรถง

จะมหรอเกดขนในลมน�า เชน กจกรรมแลกเปลยนขามลมน�า ประชมรวมกลมสงแวดลอมกรรมการ

ลมน�า ฐานขอมลทส�าคญ สภาพปจจบนของทาจน งบประมาณเพมเตมจากไหน

4.5 การระดมสมอง: กลมใหญ 3 ชวง (รวม 1 ชวโมง)

• มาตรการแกปญหาน�าทเหมาะสมคออะไรสงผลกระทบอยางไร เราจ�าเปนตองยอม

สละสงใดบางหรอไม

• การปรบตวเพออยรวมกบธรรมชาตในมตตางๆ ท�าไดหรอไม แตละภาคสวนท�าไดอยางไร

• ผมสวนไดสวนเสยทงหมด บทบาทและหนาท ทกภาคสวนจ�าเปนตองปรบตวหรอไม

อยางไร ท�าเชนนนแลวใครไดอะไร

บทท 4 : ลมน�ำทำจน มมมองจำกคนวงใน 53

4.6 สรปประเดนการเรยนรและแลกเปลยนสถานการณปจจบน (30 นาท)

• สรปสาระส�าคญและเพมประเดนทขาดความสมบรณ

• แลกเปลยนตามสถานการณ ซงจะเกดประโยชนตอผอยอาศยในลมน�า เชน บทบาท

ทควรเพมเตมขององคกรลมน�า กฎหมายน�าจ�าเปนไหม ฐานขอมลลมน�า

5. ขอเสนอ: มวทยากรรวมในกลมในชวงแลกเปลยนและชวนคด

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง54

บทท 5

“เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดำว”

ผลกระทบลกโซทำงสงแวดลอมและสงคม

ขอบเขตเนอหา

ทฤษฎ “เ ดดดอกไม สะเทอนถง

ดวงดาว” หรอ “Butterfly Effect” เปนการ

ย�าเตอนวาเมอเราท�าสงใดสงหนง ไมวาจะ

เปนสงเลกนอยขนาดไหนยอมมผลกระทบ

ตอสงอนๆ บนโลกใบนเสมอ เมอเราเหนถง

กระบวนการตอเนองของสรรพสงทส งผล

ตอกนไปเปนลกโซจะท�าใหเรามความรอบคอบ

ในการท�าสงตางๆ เพอหลกเลยงผลกระทบอน

ไมพงประสงคทจะตามมาในภายหลง และจาก

มมมองนจะเหนไดชดเจนขนวาเหตใดการจดการ

น�าจงควรบรณาการเขากบการอนรกษปาไมและ

การวางแผนการใชประโยชนทดน ตลอดจน

ทรพยากรอนๆ ทเกยวของ

ทรพยากรน�า: การใชประโยชนทหลากหลายไมไดไปดวยกนเสมอไป

การใชทดนและน�าบางอยางของบางกลม

ยอมมผลกระทบกบกลมอนๆ โดยเฉพาะระบบ

นเวศและผทอยบรเวณปลายน�า เชน การใชน�าท�า

นาตลอดปในสวนบนของลมน�าจนเกนปรมาณน�า

ในแหลงน�า ท�าใหน�าไมเพยงพอทจะยนการรกของ

น�าเคมในฤดแลงบรเวณปากแมน�า เชนเดยวกน

การท�าเขอนฝายกกเกบน�าคอการเปลยนภาวะการ

ไหลในธรรมชาตสการไหลแบบใหมทมนษยเปน

ผควบคม ซงจะมผลตอการวางไขแพรพนธของ

ปลาและการอยรอดของพชบางชนดทเปนสวนหนง

ของหวงโซอาหารในระบบนเวศ นอกจากนการ

เกบกกน�าเพอผลตไฟฟาหรอเพอเลยงนาปรงอาจ

ท�าใหน�าทวมมากขนในบางพนท ท�าใหฤดน�าท

เคยหลากในบางพนทไมมน�าตามวฏจกรธรรมชาต

ทสมพนธกบวฒนธรรม เชน ในจงหวะความตองการ

น�าของชาวนาอาจตองกกน�าไวเพอเลยงขาวนาปรง

ทก�าลงตงทอง ท�าใหชมชนทายน�าไมมน�าเตมคลอง

ในเทศกาลลอยกระทง เปนตน

บทท 5 : “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม 55

แตการใชบางอยางสมประโยชนไปดวยกนได

การใชประโยชนจากทรพยากรในลมน�า

บางลกษณะอาจมผลทางเกอกลได ตามความ

สมพนธเชงตนน�า ทายน�า เชน

• การปลกหรอรกษาปาตนน�าท�าใหชะลอน�า

ทวมในพนทกลางน�าและปลายน�า ท�าใหไม

สญเสยดนเพราะตลงพงจากการกดเซาะ

รมฝงน�า

• การท�าเกษตร ปลกพช ขาว พชสวน

ตองการปรมาณน�ามาก แตถาชวงเวลา

ตางกนอาจใชน�าดวยกนได โดยใชการ

ประสานชวงจงหวะการปลอยน�าทตางกน

• การรกษาน�าไวในล�าน�า (ปรมาณ คณภาพ

และชวงเวลาทเหมาะ) ท�าใหไดประโยชน

ทงเชงนเวศ เชน รกษาวงจรปลาธรรมชาต

และสงคม เชน การสนทนาการ พกผอน

หยอนใจ และดานประเพณ เชน แขงเรอ

ลอยกระทง

ปฏสมพนธกลมผใชน�ากลมตางๆ จง

มทงทการใชน�าสมประโยชนกนและสามารถ

อยรวมกนได และการใชในลกษณะไมไวใจกน

ไปจนถงแยงชงน�ากนเพอใหตนเองไดใชน�า

อยางไมไดค�านงถงกลมอนมากนก เชน การใช

น�าของชาวสวนผกบรเวณคลองไปกนไดกบ

การทองเทยวลองเรอตามคลองเพอเทยวชม

วถชวตชาวสวน แตชมชนในเขตเมองอาจไม

ไวใจวาโรงงานอตสาหกรรมจะปลอยน�าเสยลง

แมน�าล�าคลองหรอไม หรอเกษตรกรทอยใกล

และไกลจากคลองชลประทานอาจจะทะเลาะ

แยงชงน�ากน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง56

ใครไดใครเสย ผลกระทบมากนอยแคไหน

ทกลาวมาทงหมดนนเปนแคปรากฏการณ

เรองการใชและผลลพธทางสงแวดลอม แต

จ�าเปนตองเชอมใหเหนความสมพนธของความ

เปลยนแปลงทางกายภาพน�าวามผลตอชมชน

ผใชอยางไร ตองดผลกระทบทงตอผไดและเสย

ประโยชนจงจะเขาใจครบกระบวน เพอเตรยม

มาตรการแกไขหรอปองกน กลาวคอ

• กระทบใคร (เกษตรกร ชมชนเมอง รานคา

รมน�า ชาวสวนผกและผ มบ านเรอน

อยปากแมน�า เปนตน) กระทบอยางไร

สญเสยอะไร

• กวางขวางขนาดไหน กคน กครอบครว

กชมชน

• หนกหนวงแคไหน ระดบของความยาก

ล�าบาก เชน สญเสย ชวต ทรพยสน

สขภาพ ไมสะดวก ร�าคาญ เขามทางเลอก

อนหรอไม สามารถฟนคนแกไขไดหรอไม

การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน

รวมกบการใชน�ามผลกระทบหลายดานเปน

ลกโซ เชนการปลกขาวและพชไรเพอพาณชย

ท�าใหมการใชป ยเคมและยาฆาแมลงจ�านวน

มาก ท�าใหดนมการปนเป อนสง มมลพษ

ในน�า ปลาธรรมชาตลดลง ประกอบกบการม

ฝายและเขอนท�าใหมการเพมพนทท�านาปรง แต

การปลอยน�าจากเขอนตามตารางทสอดคลอง

กบเวลาการปลกและเกยวขาว อาจท�าใหม

การกกเกบน�าไวมากเกนความสามารถในการ

กกเกบน�าของเขอน จนอาจตองระบายออก

อยางรวดเรว สามารถท�าใหเกดน�าทวมฉบพลน

สงผลกระทบตอภาคเมองเปนวงกวาง เปนตน

การจดการลมน�าเพอลดผลกระทบ

ในล�าดบแรกตองท�าความเขาใจถง

สาเหตทแทจรงของปญหาทสรางผลกระทบ

ซงสถานการณปญหาอยางหนงอาจมาจาก

มากกวาหนงสาเหตจงตองท�าความเขาใจวา

สาเหตใดเปนปจจยหลกและสาเหตใดเปนปจจย

รอง เพอบรหารจดการปญหาไดถกตองทงดาน

ทรพยากรบคคล งบประมาณ และเวลา ในการ

ท�าความเขาใจหาสาเหตอาจตองใชการศกษา

วจยจากผเชยวชาญเฉพาะเรองจากหลายหนวย

งานรวมกน และตองศกษาจากความรในทองถน

ประกอบ

ในการจดการล มน�าแบบบรณาการ

นอกจากบรณาการระหวางประเดนแลวตอง

บรณาการระหวางผใชทรพยากรดวยในเรอง

ความตองการและสทธในการใช (ตามกรอบ

กฎหมายและจารต) การพจารณาตงอยบน

หลกการความเทาเทยมในหมผ ใชและความ

ยงยนโดยคดถงคนร นตอไปและการรกษา

ระบบนเวศ คณะกรรมการลมน�าในทองถน และ

กรมกองทเกยวของควรท�างานรวมกนในตาง

บทบาทเพอตอบโจทยเหลาน

ค�าตอบทไดจะเหนความเชอมโยงของ

ประเดนปญหาเปนลกโซจากหลายสาเหตสผล

กระทบหนงชนด ซงอาจเปนเหตปจจย กระทบ

ตอเรองอนและตอคนกล มอน ดงนนจงเหน

ความซบซอนของประเดนปญหาจากความ

ตองการทหลากหลายของคนจ�านวนมากจาก

มมมองเรองความเทาเทยมและความเปนธรรม

บทท 5 : “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม 57

วาใครไดนอยไดมาก ความเทาเทยมระหวาง

คนรนปจจบนกบคนรนหลง นอกจากนยงตอง

มองความซบซอนเรองความยงยนของระบบ

นเวศ จ�าเปนตองมเพดานทชดเจนวาจดใดท

เปนพรมแดนทไมควรกาวขาม

ฐานทรพยากรเพออนาคต

นอกจากประเดนเรองความเทาเทยม

ระหวางผใชหลายกลมในสวนตางๆ ของลมน�า

ในปจจบนแลว ยงมประเดนเรองความยงยน

ของระบบทผใชในรนปจจบนตองการสงฐาน

ทรพยากรสรนลกหลานในอนาคต มแนวคดท

เกยวของทส�าคญเกยวกบประเดนน คอ

• ความสามารถในการรองรบของลมน�าท

ใหคงภาวะสมดล (carrying capacity)

• สนทรพยรวมในลมน�า (common assets

of river basin)

• การก�าหนดพรมแดน (threshold) หรอ

เพดานการใชเพอคงจดสมดลทก�าหนด

ความสามารถในการรองรบของแมน�า

(carrying capacity) คอการคงภาวะสมดลใน

นเวศและรองรบสนทรพยรวมทก�าหนดไวได

ดงนน การก�าหนดสนทรพยรวม จงมกน�าไป

ผกโยงกบปรมาณน�าต�าสดทไหล (minimum

flow) ในฤดแลงของล�าน�านนๆในฤดแลงของ

ล�าน�านนๆ คอขดของสมรรถนะในการรองรบ

ทใชในการวางแผนลมน�า

สนทรพยร วมในล มน�า (common

asset of river basin) เปนสงทผมสวนไดเสย

ในลมน�าหรอ/ และพนธมตรเหนความส�าคญ

รวมกนวาเปนสงทตองหวงแหน และตองการ

รกษาไวเพอใหคงอยและใชเปนเสาหลกในการ

ก�าหนดพรมแดนหรอเพดานการใชทรพยากร

ในลมน�าเพอการพฒนา แตยงอยในระดบท

ยงคงรกษาสนทรพยรวมนนไวได อาจเปน

สถานทสงกอสรางโบราณสถานทเกยวของ

กบประวตของลมน�า อาจเปนพนทแมน�า บง

หวงน�าทอดมสมบรณ เชน วงปลา วงน�าวน

ชนดพช สตว พนธสตว พนธปลาเฉพาะถน

พนทปา ภเขา หรอแกมลงทเปนอตลกษณ

มประโยชนรวม มคณคาเชงวฒนธรรม นเวศ

หรอศกยภาพทางเศรษฐกจอาจเปนพนท

ชมน�าทมความอดมสมบรณ และเปนสญลกษณ

ของพนท เชน พนทแมโขงชวงตอนเหนอของ

ลาวตอนใตของกมพชา บรเวณจงหวดสตงเตรง

ทเปนพนททเปนเกาะแกงมพชพนธหลากหลาย

เปนแหลงพนธปลาบางชนดทมเฉพาะถน หรอ

โดงดงเปนทรจกวาเปนถนนน สนทรพยรวม

อาจก�าหนดใหเปนพชหรอปลาพนธ พเศษ

เชน ปลาบกในน�าโขงทเปนอตลกษณ (icon

species) หรอการก�าหนดวาสงไหนส�าคญนน

เป นการระบคณคาร วมกน ดงนนต องใช

กระบวนการการมสวนรวม จงจะเรยกวาเปน

สนทรพยรวมในลมน�าไดและน�าไปสความรวม

มอในการรกษา สนทรพยรวมในล มน�าอาจ

มลกษณะและคณคาตางมต และหนงสนทรพย

อาจมคณคามากกวาหนงมต

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง58

ประโยชนความเปนสนทรพยรวมของลมน�า

1. เชงเศรษฐกจ รายได – จากผลผลตขาวในเขตชลประทาน ผลผลตสตวน�า

รายไดสทธจากการท�าปาไมและผลตภณฑ และจากพลงน�า

2. เชงสงคม เปนแหลงอาหาร เครองใชสอย ลดความยากจน และเพม

ความเขมแขงของสงคม

3. ความเปนเอกลกษณ

เฉพาะตวของลมน�า

พนธพชพนธสตวเฉพาะถน เชน ปลาบกในลมน�าแมโขง

พนทช มน�าทมความส�าคญระหวางประเทศตามอนสญญา

แรมซาร เชน น�าตกคอนพะเพง ปาตนไร ทรอยตอระหวาง

ประเทศลาวและกมพชา

4. เชงคณคาทางวฒนธรรม/

มรดก

ประเพณ พธกรรม วถชวต ความเปนอยของคนในพนทลมน�า

ทสมพนธกบภมประเทศ พธกรรมในการรกษาปา เรอประมง

เครองจบสตวน�า การสญจรทางน�า มรดกทางวฒนธรรมทน�ามา

เปนกลยทธการรกษาแมน�า เชน บญบงไฟ การแขงเรอ เปนตน

5. เชงคณคาสงแวดลอม บรการทางสงแวดลอม: ปฏสมพนธระหวางระบบนเวศท

แตกตางกนทใหบรการอยางตอเนอง 4 ขอขางตน เชน วฏจกร

น�าไหลยอนจากแมโขงเขาสทะเลสาบในเขมร ท�าใหนเวศปลา

อดมสมบรณทสดอนดบตนๆ ของโลก

การระบสนทรพยรวมจงเปนการท�างาน

ทส�าคญอกอยางหนง ทคณะกรรมการลมน�า

และหนวยงานทเกยวของควรใหความส�าคญ

ในการจดการล มน�าแบบบรณาการใหคนทง

ลมน�าเหนประโยชนในสงมคารวมกน คดถง

ประโยชนในระยะยาว พรอมกบชวยใหกาวพน

ไปจากขอขดแยงในการใชประโยชนในปจจบน

เพอความยงยนในเชงวฒนธรรมสงแวดลอม

และเศรษฐกจ

ค�าถามส�าหรบคณะกรรมการล มน�า ทาจนหรอลมน�าอนๆ

1. สงใดบางในลมน�าของทานทนาจะ

เปน “สนทรพยรวม” ของทกคนในลมน�า เพราะ

อะไร หรอมความส�าคญอยางไร

2. สงใดบางในลมน�าของทานนาจะเปน

“สนทรพยรวม” ของคนทงประเทศสามารถน�า

มาขบเคลอนความรวมมอในการอนรกษได

บทท 5 : “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม 59

3. สนทรพยเหลานนตงอยทไหนของ

ลมน�า

4. กระบวนการในการระบและตกลงวา

อะไรเปนสนทรพยรวม ควรเปนอยางไร ใครควร

มสวนรวมในการใหคณคา

ท�าความเขาใจตนตอของผลกระทบ สบเนอง: ตวอยางในลมทาจน

การแพรกระจายของผกตบชวาถกมอง

วาเปนปญหาในลมทาจน แตละปหนวยงาน

ในทองถนทงระดบจงหวด อ�าเภอและต�าบลใน

พนทกลางน�าและปลายน�ามการใชงบประมาณ

จ�านวนมากเพอก�าจด อยางไรกดยงไมมการ

วเคราะห ศกษาในระดบลมน�าขามจงหวดวา

ผกตบชวาปรมาณมหาศาลนนเกดจากสาเหต

อะไรบาง ใครกลมใดเปนคนกอ แกทตนเหต

ไดหรอไม ยงไมมการศกษาวเคราะหผลกระทบ

ระดบล มน� าถงลกษณะของผลกระทบว า

สรางปญหาอะไรแกใครบาง มากแคไหน

มประโยชน แกใครกลมไหนหรอไม การจดการ

ปญหาผกตบชวาในลมน�าทาจนตองการสถต

และการศกษาเชงกวางและลกเพออยางเปน

ระบบ ทงลมน�า เพอใหเกดการใชงบประมาณ

อยางมประสทธภาพและถกประเดน ซงตอง

ประสานทงลมน�าขามเขตปกครอง ขามงาน

เฉพาะเรองของกรมกอง งานประสานใหเกด

กระบวนการดงกลาวเปนหนาทหลกอยางหนง

ของกรรมการลมน�า ซงตองสรางภาพรวมให

เหนทงระบบเพอการเจรจาตอรองตอไป

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง60

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค

การบรหารจดการน�าแบบบรณาการถอเปน “กรอบคด” ส�าหรบการวางแผนการจดการและ

การจดสรรทรพยากรน�าใหกบผใชกลมตางๆ อยางเทาเทยม และไดตามเปาหมายการใชประโยชน

ซงรวมมต 2 ดานทมความสมพนธตอกน คอมตทางสงคม และมตทางการจดการระบบนเวศ

บทเรยนนน�าเสนอการมองและวเคราะหปฏสมพนธของการใชทรพยากรตางๆ ในลมน�าทง

กายภาพและชวภาพ ในกจกรรมการผลตตางๆ ของกลมผใชหลากหลายกลม ในหลายทตงของลม

น�า ซงลวนมความเกยวของกนอยางซบซอนทงในเชงสงคมและนเวศวทยา การใชทรพยากรเพอ

เปนปจจยการผลตในทหนงของคนกลมหนงยอมสงผลกระทบตอคนกลมอนอกทหนงหรอหลายท

ทเชอมโยงกนในทางนเวศ บทเรยนนจะชใหเหนตวอยางประเดนทตองประสานเพอการตอรองสวน

แบงของทรพยากร และขอแลกเปลยน (trade off) ระหวางผมสวนไดเสย และการประนประนอม

ประโยชนในประเดนทขดแยงกน ถอเปนกระบวนการสรางการเรยนรทางสงคมดวยกนในกลมผใชน�า

และทรพยากรโดยผานแนวคดเรอง สนทรพยรวม (common assets) และสมรรถนะในการรองรบ

ของลมน�า (carrying capacity)

2. ประเดนเรยนร

2.1 ท�าความเขาใจการใชทรพยากรโดยคนหลากหลายกลมในรปแบบตางๆ ประเภทของ

การน�าใช เชน เพอการผลตและเพอรกษานเวศ การใชน�าและทรพยากรบางอยางไปดวยกนได

บางอยางไปดวยกนไมได ตลอดจนขดจ�ากดของการใช

2.2 ท�าความเขาใจแนวคดสนทรพยรวม (river basin common assets) การก�าหนดเพดาน

การใช (threshold) สมรรถนะในการรองรบของลมน�า (carrying capacity)

2.3 เขาใจถงผลกระทบลกโซ: สามารถอธบายไดวาปรากฏการณใดถอเปนปญหา อะไรเปน

สาเหตของปญหา และอะไรคอผลกระทบ การจดล�าดบความหนกเบาของผลกระทบ และ ความเรง

ดวน ในการแกไข

2.4 ทดลองระบสนทรพยรวม (river basin common assets) ของลมน�าทาจน สะทอน

บทเรยนถงความเปนไปไดในการน�ากระบวนการก�าหนดสนทรพยลงสชมชนในลมน�า

บทท 5 : “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม 61

2.5 แนวคดเรอง “trade off”, “payment for environmental service” และ “social

learning”

3. วธการและอปกรณทตองใช

3.1 แผนทลมน�าขนาดใหญ บตรค�าจ�านวนมาก

3.2 กจกรรมบนแผนท

3.3 การน�าเสนอโดยวทยากร แนะน�าแนวคดและตวอยางในกรอบประเดนขางตน ระดม

สมอง ท�างานรวมกนในกลมยอยและการน�าเสนอ

4. กระบวนการ (3 ชวโมง)

4.1 งานกลม กจกรรมระบกลมอาชพหลกๆ ในลมน�าของเรา (45 นาท)

• อะไรอยตรงไหนในลมน�า: ตดแผนทขนาดใหญดานขางของหองทเขาถงไดงาย

ชวยผเรยนท�าความคนเคยกบแผนทโดยใหอาสาสมครออกไปชบนแผนทวาล�าน�าหลก

ล�าน�ารองอยตรงไหนบาง เชน กรณลมน�าทาจน อาจถามวาล�าน�ากระเสยวอยตรงไหน

บงฉวากอยตรงไหน ตรงกบอ�าเภอต�าบลอะไร เนองจากสวนใหญถาไมมชอระบไวบน

แผนท เหนแตรปรางคลองทตงอยจดตางๆ ผเรยนจะบอกชอล�าน�า แหลงน�าบางทไม

ได แตพอใหดแผนทต�าบล อ�าเภอ กจะบอกไดวาเปนล�าน�า หรอ หนอง บง ใด ซง

วทยากรอาจชใหเหนวาคนเรามกจะคนกบเขตปกครองมากกวา เพราะเปนกรอบคด

สมมตอนหลกทใชกนแพรหลาย แตการเชอมตอกนเชงนเวศในลมน�าเดยวกนนน เปน

เรองทส�าคญกวาเพราะเปนความจรงตามกายภาพ

• คนลมน�านท�าอาชพอะไรบาง: แบงกลมผรบการอบรมออกเปน 3-4 กลม ตามพนเพ

ทอาศยจรงของผเขารวม เพอทบทวนกลมอาชพหลกๆ ในถนของตน เชน คนทมา

จากชวงลางของลมน�าและปากน�า (ชวงจงหวดสมทรสาคร) กลมทมาจากชวงกลาง

ของลมน�า (หลายอ�าเภอของสพรรณบรและนครปฐม) คนทมาจากสวนบนสดของ

ลมน�า (ชยนาท) แลวแจกบตรค�ากลมละ 10 แผน โดยขอใหเขยนรายชอกลมอาชพ

ในเขตของลมน�าทตนสงกด ทงภาคเมอง ภาคชนบท หนงบตร หนงอาชพ เสรจแลว

ใหตวแทนกลมน�าไปตดบนแผนทลมน�า ในบรเวณทตงของอาชพนน พรอมอธบาย

บตรค�าใหทงชนทราบวาอาชพอะไร อยแถบไหนของลมน�า เปนกลมทมคนท�ามาก

นอยแคไหนเมอเทยบกบอาชพอนๆ ใน ลมน�านน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง62

• กลมอาชพไหน ตองการใชน�าฤดหรอเวลาไหน: เมอทกกลมตดบตรค�าอาชพตาง ๆ

ลงบนแผนทแลว ขอใหทกคนชวยกนดบนกระดาน วทยากร ถามทงหอง 2 ค�าถาม

1. การกระจายตวของอาชพตางๆ: กลมท�านาอยจดใดของลมน�าบาง (นาป หรอนาปรง

ปลกกรอบตอป) กลมพชสวน กลมปลกผกผลไม ...กลมบานจดสรร ...กลมชมชนเมอง

โรงงาน โรงส พาณชย ทองเทยว อยจดใดบาง ใหแลกเปลยนกนระยะหนง พรอม

ชจดทตงตางๆ บนแผนทประกอบ จะมองเหนวาบางอาชพกระจายอยทวลมน�า

บางอาชพกระจกอยสวนบน กลาง หรอทายน�า หรอบางอาชพใกลเขตตวเมอง

2. กลมไหนตองการใชทรพยากรอะไรจากลมน�า และชวงเวลาไหน (ใชกรอบมองปรมาณ

คณภาพ และการไหล) ชใหเหนความตองการใชน�าและทรพยากร ทอาจขดการใช

ประโยชนระหวางอาชพของคนทอยตงแตตนน�าถงทายน�า และทส�าคญคอ อาจท�าให

ระบบนเวศโดยรวมเสอมคณภาพได ถาไมมการก�าหนดขอบเขตการใชและการเฝา

ระวง ซงในทสดจะมผลกบทกคนภายหลง

วทยากรกลาวน�าเขาสการบรรยายวาจะน�าเสนอแนวคดเกยวกบผลกระทบสบเนองน เพอใช

ในการวเคราะหลมน�าทตนเองสงกด และอาจน�าไปเปนแนวทางในการท�างานของคณะกรรมการ

ลมน�าและหนวยงานทเกยวของ โดยการน�าภาพรวมไปเสนอแกชมชนผมสวนไดเสยในลมน�าใหเขาใจ

สถานภาพ สถานการณสงแวดลอมและทรพยากร การวเคราะหผลกระทบซงจะน�าไปสการแกปญหา

บนขอเทจจรง และวางแผนรวมกน

น�าเสนอ PowerPoint การใชทรพยากรลมน�าและผลกระทบสบเนอง (45 นาท)

• ผลกระทบทมตอลมน�ามาจากทงสาเหตธรรมชาตและกจกรรมของมนษย

• ทรพยากรทเราใชจากลมน�า ทงน�า (ปรมาณ คณภาพ การไหล และชวงการไหล)

และทรพยากรอนๆ ความส�าคญและการปฏสมพนธระหวางทรพยากรเหลานนใน

นเวศลมน�า

• การใชน�าทตองผนออกจากล�าน�าและการใชน�าทคงไวในล�าน�าใหประโยชนทตางกน

(in-stream and off-stream uses)

• การใชทรพยากรน�า ผลกระทบตอนเวศลมน�า และตอกลมผใชอนๆ ตางอาชพ หรอ

ตางสถานท การใชบางอยางไปดวยกนได บางอยางไปดวยกนไมได

บทท 5 : “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม 63

• ผลกระทบสบเนอง: ความส�าคญของการศกษาหาสาเหตทแทจรงของปญหา อะไรคอ

ปญหา อะไรคอสาเหต หนงปญหาอาจมาจากหลายสาเหต เกดผลกระทบแกใครหนก

เบาแคไหน การศกษาผลกระทบในลมน�าให ไดชดเจน จะท�าใหแกปญหาไดงายขน

จดล�าดบการแกปญหาไดด มประโยชน ในเวทเจรจาแลกเปลยนระหวางผใช

ทรพยากรในลมน�า เพอการจดการทดและเทาเทยม

4.2 แบงกลมยอย 4 กลม ท�ากจกรรมมองทาจนผานผลกระทบตอสงแวดลอมและตอ

ความเปนอย (งานกลม 10 นาท เสนอทประชมใหญ 10 นาท)

• ใหแตละกลมชวยกนวเคราะหประเดนทาทายและปญหาของลมน�าทาจน และระบ

สาเหตทมองวาประเดนเหลานนเปนปญหา

• หาสาเหตของปญหาและวเคราะหผไดรบผลกระทบ พรอมทงความรนแรงของ

ผลกระทบของแตละปญหา

• ระดมสมองหากลไกแกปญหา กลไกทดแทนความเสยหายหรอการสรางความรวมมอ

เพอรบมอหรอแกไขปญหา

• แตละกลมสงตวแทนน�าเสนอ 1 คน

หลงจากนน วทยากรกลาวน�าเขาการบรรยายชวงท 2 แนวคดสนทรพยรวมในลมน�า

ความสามารถในการรองรบ และการก�าหนดเพดานการใช (common assets of river basin,

carrying capacity and threshold )

4.3 น�าเสนอ PowerPoint ชวงท 2 (30 นาท)

• แนวคดสนทรพยรวม ลกษณะ องคประกอบ

• มลคาทางเศรษฐกจของการน�าใชปจจบนและมลคาการคงอยเพอนเวศและการใช

แบบไมสนสญ

• การก�าหนดเพดานการใชน�า (threshold) เพอรกษาระบบนเวศโดยเชอมโยงกบ

สนทรพยทตองรกษา

• ตวอยางสนทรพยรวมในแมน�าโขง

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง64

สรปประเดนการเรยนร – วทยากรเพมเตมประเดนการเรยนร เรองผลกระทบตอสภาพ

แวดลอมของลมน�าทงทเกดขนแลวสามารถแกไขใหกลบไปเหมอนเดมและไมสามารถแกไขใหกลบไป

เหมอนเดมได และแนวคดเรองการจายคาตอบแทนคณคาระบบนเวศอยางเปนรปธรรม (Payment

for Ecosystem Services-PES)

4.4 กจกรรมกลมใหญ “สนทรพยรวมทาจน” ทดลองเลอก (30 นาท)

• สงใดบางในลมน�าทาจน นาจะเปน “สนทรพยรวม” ของคนทาจน เพราะอะไร

(มความส�าคญอยางไร)

• สงใดบางในทาจนนาจะเปน “สนทรพยรวม” ระดบประเทศ คอสนทรพยทมคาตอ

คนอนๆ ในประเทศไทย

• สนทรพยเหลานนตงอยทไหนของลมน�า

• กระบวนการในการระบและตกลงวาอะไรเปนสนทรพยรวมควรเปนอยางไร ใครควร

มสวนรวมในการใหคณคา

บทท 6 : เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจนการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

65

บทท 6

เรองรำวของปำกทอง บรรจบพบกน ณ ปลำยสำยน�ำทำจน:

กำรวเครำะหผลกระทบทำงสงแวดลอมและสงคมภำคสนำม

ขอบเขตเนอหา ในบรรดาแมน�าสายหลกของทง 25 ลมน�า

ในประเทศไทย ทาจนเปนแมน�าทมคณภาพ

น�าต�าทสดสายหนง โดยเฉพาะบรเวณปลายน�า

ในจงหวดนครปฐมและสมทรสาคร มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน ซงเปน

สถานศกษาทตงอยบนลมน�าทาจนจงไดท�าการ

ศกษาปญหาส�าคญน และไดเปนเจาภาพน�าคณะ

ผเขารบการอบรมหลกสตรการบรหารจดการ

น�าแบบบรณาการน�ารอง ลงพนทดงานเพอ

เรยนรการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอม

และสงคมภาคสนาม

กจกรรมทปลอยน�าเสยในลมน�าทาจนชวงจงหวดนครปฐม จากผลการศกษาวจยในโครงการ

การบรณาการกระบวนการในการวางแผนเพอ

ความมนคงดานน�าจงหวดนครปฐม ป 2557

ทสนบสนนโดยส�านกงานกองทนสนบสนน

การวจยและโครงการลดปรมาณธาตอาหารใน

แมน�าทาจนและคคลองสาขา โดยการสนบสนน

ของส�านกงานสงแวดลอมภาค 5 (สสภ.5)

พบวาแมน�าทาจนก�าลงประสบกบวกฤตการณ

ดานคณภาพน�าอยางรนแรง โดยจากการศกษา

กจกรรมของชมชน การเกษตรและการเพาะ

เลยงสตว พบขอสรปไดแก

1. น�าทงชมชนมมลสารคอนขางสง

ในบางชวงเวลา (สนนษฐานวาชวงท�าอาหาร)

โดยเฉพาะบอดกไขมนของโรงเรยน

2. การเพาะปลกโดยเฉพาะนาขาว

ชวงทระบายน�าออกจากนามโอกาสระบาย

ไนโตรเจนจากสารเคมทางการเกษตรใน

ปรมาณคอนขางมาก

3. ฟารมสกรระบายน�าทงทมมลสาร

ตางๆ ในปรมาณสง ทงไนโตรเจน ฟอสฟอรส

และโปแตสเซยมและคาออกซเจนละลายในน�า

(BOD)

จากการตรวจสอบของกรมควบคม

มลพษในป 2550 พบการระบายความสกปรก

รวม 70,970 กก. BOD ตอวน ลงสแมน�า

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง66

ทาจน โดยมสดสวนการระบายจากชมชนรอยละ

43 หรอเทากบ 30,413 กก. BOD ตอวน

การระบายจากอตสาหกรรมรอยละ 2 หรอ

เทากบ 1,588 กก. BOD ตอวน และจาก

เกษตรกรรมรอยละ 55 ซงมาจากฟารมสกร

รอยละ 35 และจากการเพาะเลยงสตวน�ารอยละ

20 หรอเทากบ 24,955 และ 13,974 กก. BOD

ตอวน ตามล�าดบ

การวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม: เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจน ด ว ย จ ง หว ดนครปฐม เป น พ นท

การท�าการเกษตรทส�าคญและไดจดวางตวเอง

เปนครวของโลก ดงนนหลายกจกรรมในการผลต

วตถดบส�าหรบเปนอาหาร จงมความสมพนธ

เชอมโยงกบทรพยากรลมน�าทาจนโดยตรง

ต.ก�าแพงแสน อ.ก�าแพงแสน : ในน�ามปลา (กระชง)

ต.หนมล อ.บางเลน : ในนามขาวอนทรย

ต.นครปฐม อ.เมอง : บนโตะจนมอาหารอดม

บทท 6 : เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจนการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

67

ในน�ามปลา (กระชง)

พนทดงานแหงแรกคอคลองทาสาร

บางปลาทมความยาวกวา 66 กโลเมตร มสาขา

รวม 88 คลอง เปนคลองสาขาธรรมชาตอยทาง

ฝงซายของแมน�าทาจน ตงแตบรเวณหนาวด

บางปลา ต�าบลบางปลา อ�าเภอบางเลน จงหวด

นครปฐม ผานอ�าเภอดอนตม อ�าเภอก�าแพงแสน

เขาเขตจงหวดกาญจนบร กอนจะออกสแมน�า

แมกลองทอาวทาสารบรเวณบานทาเรอ ต�าบล

ตะคร�าเอน อ�าเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร

คาดวามมาตงแตสมยทวาราวด ซงเปนเสนทาง

สญจรและเสนทางการรบในอดตและเปนแหลง

น�าเพอการอปโภคบรโภคและเกษตรกรรมเปน

หลก คลองนมความส�าคญคอเปนคลองส�าหรบ

ผนน�าขามลมน�า ซงในปจจบนมการเลยงปลา

กระชงตลอดล�าคลองทงปลานลและปลาทบทม

ผลส�ารวจเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2557

มผเลยงปลากระชง 35 ราย มจ�านวนกระชงตงแต

3-65 กระชง จ�านวนกระชงรวมไมต�ากวา

500 กระชง สวนใหญมขนาด 5x5x2.5 ม.

และเล ยงปลาทบทมแปลงเพศเป นหลก

สวนใหญแลวเกษตรกรจะปลอยปลาจ�านวน

1,000-1,500 ตว/กระชง ความหนาแนนของ

การเลยงขนอยกบปรมาณการไหลของน�าในคลอง

ซงขนกบโครงการสงน�าและบ�ารงดแลรกษา

เขตก�าแพงแสนทมกจะปลอยน�าปรมาณนอยใน

ชวงฤดฝน เพอหลกเลยงปญหาน�าทวมในทราบ

ลมภาคกลาง และจะปดการระบายน�าในชวง

เดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายนเพอซอมแซม

คลองสงน�าทช�ารด จงถอเปนชวงวกฤตของ

ผเลยงปลากระชง เนองจากปญหาคณภาพน�า

ทท�าใหปลาไมกนอาหาร โตชา เปนโรคและ

อาจตายเปนจ�านวนมาก เกษตรกรจงมกยต

การเลยงหรอปลอยปลาจ�านวนนอยกวาปกต

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง68

เกษตรกรจะใชเวลาเลยงปลาในกระชง

นาน 4-5 เดอนจงจบขาย แตบางรายอาจ

เลยงนาน 6-7 เดอน โดยเลยงดวยอาหารเมด

ทมโปรตนรอยละ 30 วนละ 3 มอ ไดผลผลต

500-1,600 กก. ตอกระชง แตสวนใหญอยใน

ชวง 1,000-1,200 กก./กระชง โดยเฉลยไดปลา

ขนาด 400-1,200 กรม/ตว แตสวนใหญเปนปลา

ขนาด 700-1,000 กรม/ตว โดยมกจะมการใช

ยาปฏชวนะและ Premix ในระหวางเลยง

คณภาพน�าในคลองทาสารบางปลา

ระหวางเดอนตลาคม 2556 ถงเดอนกมภาพนธ

2557 พบการปนเปอนธาตอาหารในปรมาณ

สง โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดแลงระหวาง

เดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายน ซงเปนชวง

ทไมไดรบการจดสรรน�าเขามาชวยเจอจาง

มลสารทเกดจากทงการเลยงปลากระชงและการ

รองรบน�าทงทระบายจากชมชนและกจกรรม

การเกษตร โดยพบวาฟอสฟอรสทงหมด

มปรมาณสงกวา 0.1 มก./ลตร และมความ

เขมขนสงมากทสดเทากบ 0.372 มก./ลตร ใน

ชวงเดอนตลาคม 2556 ทบรเวณผวน�าบาง

จด จดไดวาคลองทาสารบางปลาก�าลงเสยงตอ

การเปนแหลงน�าทมสารอาหารสงและมโอกาส

เกดยโทรฟเคชน (Eutrophication) ไดสง คอ

เปน Hyper Eutrophic Lake ประกอบกบผล

ส�ารวจปรมาณวชพช โครงการลดปรมาณธาต

อาหาร (nutrient) ในแมน�าทาจนและคคลอง

สาขาของ สสภ.5 พบวามผกตบชวาในปรมาณ

มากตงแตบรเวณปากคลองจนถงต�าบลวงน�า

เขยว โดยเฉพาะบรเวณประตน�าและสะพานท

มคาระดบความสงใกลเคยงกบระดบผวน�าใน

คลองจงกดขวางการไหลออกและเกดการสะสม

ของผกตบชวา หลงจากบรเวณดงกลาวนนพบ

ผกตบชวาในปรมาณลดลงจนถงตนคลอง ทงน

อาจเนองมาจากการทคลองทาสารบางปลาม

ความคดเคยวมาก และพนทตนคลองมระดบสง

กวาปากคลองท�าใหผกตบชวาไหลไปสะสมอย

บรเวณกลางคลองจนถงปากคลอง โดยมสะพาน

เปนตวขดขวางการไหลของผกตบชวา ประกอบ

กบพนทบรเวณชวงกลางคลองมชมชนขนาด

ใหญตงอย ไดแก เทศบาลต�าบลก�าแพงแสน

จงมบานพกอาศยคอนขางหนาแนน โดยพนท

รมคลองสวนใหญในระหวางชวงเทศบาลต�าบล

ก�าแพงแสนจนถงปากคลองเปนพนทท�าการ

เกษตร เชน ท�านา ปลกผก สวนกลวยไม สวน

ผลไม และเลยงสตว เปนตน ท�าใหมการระบาย

น�าเสยจากกจกรรมทงชมชนและเกษตรกรรม

ลงส คลอง รวมกบการใหอาหารปลากระชง

ในบรเวณดงกลาว ยงเปนการเพมปรมาณ

ความสกปรกของสารอนทรยและเพมปรมาณ

ฟอสฟอรสใหสงขน แมวาผลจากการตรวจวด

พบปรมาณแอมโมเนยนอยกวา 0.5 มก./ลตร

แตกพบในปรมาณทคอนขางสงโดยเฉพาะใน

ชวงทไมมการจดสรรน�าใหแกคลองซงมปรมาณ

แอมโมเนยสงสดในเดอนตลาคม ทบรเวณทอง

น�าของจดเกบตวอยางท 3 เทากบ 0.326 มก./ลตร

ซงบ งชว าน�าในคลองได รบการปนเป อน

ธาตอาหารไนโตรเจนในปรมาณทสงด วย

เชนเดยวกน ซงหากยงไมมมาตรการควบคม

จดการกอาจท�าใหคณภาพน�าเสอมโทรมจนใช

อปโภคบรโภคไมไดในทสด

บทท 6 : เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจนการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

69

จากรายงานสถานการณมลพษทางน�า

จากการเพาะเลยงสตวน�าจดของกรมควบคม

มลพษ พบวาในป 2552 ประเทศไทยมพนท

เพาะเลยงสตวน�าจด 354,794 ฟารม เปน

พนทรวม 642,260 ไร มผลผลต 333,052 ตน

มลพษหลกจากการเพาะเลยงสตวน�าจดมาจาก

เศษอาหาร การขบถาย ซงระบายสสงแวดลอม

423.39 ลาน ลบ.ม./ป คดเปนมลพษทเกดในรป

ออกซเจนละลายในน�า 5,746 ตน/ป ของแขง

แขวนลอย 4,390 ตน/ป ไนโตรเจน 772 ตน/ป

แอมโมเนย 245 ตน/ป และฟอสฟอรสทงหมด

86 ตน/ป

บนโตะจนมอาหารอดม:กรณโรงเชอดเปด

จากงานวจยเรอง “คณภาพอาหาร

และการใหบรการของผประกอบการโตะจน

ในจงหวดนครปฐม และความพงพอใจของ

ผบรโภค” โดย รศ. สมาล เทพสวรรณ และ

คณะ ซงจดท�าขนในป 2554 พบวาจงหวด

นครปฐมเปนแหลงผลตทางการเกษตรทส�าคญ

ของประเทศไทย อกทงยงเปนเมองทมสถาน

ประกอบการโตะจนจ�านวนมาก โดยในป 2553

มผประกอบการรวม 166 ราย ในปจจบนคาดวา

มจ�านวนประมาณ 280-300 ราย และอยในเขต

ต�าบลนครปฐม อ�าเภอเมอง ถง 40 ราย โดยม

จ�านวนโตะใหบรการระหวาง 10-1,000 โตะตอวน

(ตองาน) สถานประกอบการโตะจนเหลาน

มความตองการใชวตถดบในการปรงอาหาร

ปรมาณมากทงผลตผลการเกษตรและเนอสตว

สนคาเหลานมาจากจงหวดใกลเคยงโดยรอบ

และในจงหวดนครปฐมเองโดยเฉพาะแหลงซอ

ใหญคอ ตลาดปฐมมงคลและตลาดทรพยสน

ส วนพระมหากษตรย ซ งอย ใกล กบองค

พระปฐมเจดย และแมวาจากรายงานวจยของ

รศ.สมาลและคณะจะพบวาวตถดบบางชนด

เชน เปดจะมาจากจงหวดฉะเชงเทราเปนสวน

ใหญเนองจากปจจยดานราคาทถกกวา แตใน

จงหวดนครปฐมยงคงมการเลยงเปดจ�านวน

มากเพอใหเพยงพอกบการบรโภคโดยเฉพาะ

ชวงเทศกาลและวนส�าคญของชาวจน โดย

ส�านกงานปศสตวจงหวดนครปฐมรายงานวา

ป 2550 จงหวดนครปฐมมการเลยงไก เปด

และหมเพอบรโภคจ�านวน 7.7, 2.73 และ

0.92 ลานตว ตามล�าดบ และวารสารธรกจ

อาหารสตว ป 2550 รายงานการบรโภค

เนอเปดของคนไทยในชวงป 2544-2549

เฉลย 1.44 กก.ตอคนตอป และมการผลตเปดเนอ

ในชวงป 2545-2550 ระหวาง 42-72 ลานตว

ตอป

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง70

รายงานสถานการณมลพษทางน�าจาก

การเลยงสกรของกรมควบคมมลพษ พบวาในป

2552 ประเทศไทยมจ�านวนสกรเลยง 8,537,700

ตว เพมจากป 2551 ประมาณรอยละ 10 จงหวด

ทเลยงสกรมากทสด ไดแก ราชบร ชลบร

นครปฐม ลพบร และนครศรธรรมราช น�าเสย

จากการเลยงสกรมความสกปรกสงถง 631,930

กก. BOD ตอวน มน�าเสยทอาจระบายออกส

สงแวดลอม 111,220 กก. BOD ตอวน

ดวยเหตน ท�าใหมน�าเสยเกดจาก

กจกรรมการประกอบอาหารโตะจนและกจกรรม

สนบสนนตางๆ เปนปรมาณมากซงสวนใหญ

แลวไมไดรบการบ�าบดกอนระบายทงหรอน�าทง

ทผานการบ�าบดไมผานเกณฑมาตรฐาน

ในนามขาว: วถเคมกบการปรบเปลยนสวถอนทรย

น�า เปนสงจ�าเปนตอการท�านาขาว

ขอมลของสถานทดลองเกษตรชลประทาน

รายงานความตองการใชน�าชลประทานตงแต

การเตรยมแปลง การปกด�าจนขาวสกแกวาอย

ระหวาง 1,345-1,850 ลบ.ม./ไร ซงจากรายงาน

สถานการณมลพษทางน�าจากนาขาวของกรม

ควบคมมลพษ พบวาในป 2552 ประเทศไทยม

การปลกขาวนาป 57 ลานไร มน�าทงระบายออก

จากนาป 820 ลบ.ม./ไร/ป ท�านาปรง 12 ลานไร

มน�าทงถกระบายออกจากนาปรง 488 ลบ.ม./

ไร/ป รวม BOD ทเกดจากการท�านาขาว

131,750 ตน/ป หรอ 5.26 กก. /ไร/ป และมการ

ระบาย BOD สสงแวดลอม 11,840 ตน/ป หรอ

บทท 6 : เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจนการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

71

0.5 กก./ไร/ป ความสกปรกเหลานมาจากทง

ซากตอซงขาวและปยเคม โดยอตราการใชปย

เคมประเภทปยแอมโมเนยทแนะน�าโดยกรม

วชาการเกษตร รวมปรมาณการใสปยจ�านวน

2 ครง/รอบปลก ในฤดฝนอตรา 66-98 กก./ไร

และฤดแลงในอตรา 72-123 กก./ไร นอกจาก

น การท�านาขาวยงตองฉดพนสารเคมเปน

ระยะเพอก�าจดทงเพลย เชน มาลาไทออน (20

มก./20 ล.) คารบารล (หวาน 20 ก.) แมลง

และหนอนศตรขาว เชน คารโบซลแฟน (80

มก./20 ล.) ไฟโพรนล (50 มก./20 ล.) และ

สารก�าจดวชพชในนาขาวทงกอนปลกและหลง

ปลก เชน เพรททลาคลอร (80 ก./ไร) 2-4 ด

(160 ก./ไร) บวทาคลอร (160 ก./ไร) ไธโอเบน

คารบ (320 ก./ไร) รวมแลวมสารเคมทเกษตร

ใชมากกวาสบชนด

ต�าบลหนมล อ�าเภอบางเลน จงหวด

นครปฐม มพนทรวม 27,196 ไร สวนใหญเปน

ทราบลม ประชาชนประกอบอาชพท�านา ท�าสวน

โดยมพนทท�าการเกษตรจ�านวน 18,550 ไร

มผลผลตทางการเกษตรทส�าคญ ไดแก ขาว

ไข ไก กล วยไม มะพร าว มะม วง ขนน

ชมพ กระทอน ซงในปจจบนทงเกษตรกร

เจาหนาท และผน�าองคการบรหารสวนต�าบล

มความตระหนกในการพฒนาพนทอยางยงยน

โดยเนนการสงเสรมใหเกษตรกรปรบเปลยน

การท�าการเกษตรจากเคมเปนเกษตรอนทรย

เพอลดการปนเปอนสารเคมทท�าลายสขภาพ

ของเกษตรกรและผบรโภค และดวยวถเกษตร

อนทรยนจะชวยลดกระแสบรโภคนยมทปลด

ปลอยของเสยปรมาณมากออกสสงแวดลอมจน

ท�าใหเกดการเสยความสมดลไป และยงชวยให

เกษตรกรหนกลบมาสวถการประกอบอาชพ

และท�าเกษตรกรรมทสอดคลองกบธรรมชาต

เกษตรอนทรยจงเปนค�าตอบของการชวยลด

มลพษทปนเปอนออกสสงแวดลอมและชวยให

แมน�าทาจนกลบคนสสภาวะสมดลอยางยงยน

ตอไป

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง72

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค

เพอใหผเขารวมอบรมเหนพนทลมน�าจรงอนจะท�าใหเกดความเขาใจในลกษณะกายภาพ

ของลมน�า และเยยมชมกลมผใชน�าทหลากหลาย ศกษาลกษณะการใช และฝกวเคราะหผลกระทบ

ตอสงคมและระบบนเวศ ตอเนองจากการเรยนรภาคทฤษฎของการวเคราะหผลกระทบแบบลกโซ

ทเกดจากการใชน�าในภาคเกษตร (นาขาว ไรออย สวนผกผลไม เลยงหม เลยงปลาในกระชง)

ภาคอตสาหกรรม ภาคครวเรอน ผประกอบการรายยอย โดยมกจกรรมปกหมดจดส�าคญตางๆ

ของลมน�าบนแผนทขนาดใหญทตดไวบนผนงหอง ใหผเขารบการอบรมระบปรากฏการณทคดวา

เปนปญหาในลมน�าและน�ามาวเคราะหหาสาเหตวามาจากกจกรรมใด ของใคร ในจดไหนของลมน�า

ท�าใหทกคนเรมมองเหนวาหนงปญหาอาจมาจากสาเหตมากกวาหนงอยาง และเมอมหลายพนท

ปญหายงซบซอน และเมอเวลาผานไปผลกระทบกจะรนแรงมากขน ผเขารบการอบรมเรมเขาใจวา

สงทเรยกวา “ปญหาใหมทเกดจากหลายปญหามารวมกน” และกลายเปนสาเหตของปญหาตอเนอง

ตามมา จงมความจ�าเปนในการวเคราะหผลกระทบลกโซ (Chain Impact Analysis)

โดยกจกรรมภาคสนามเนนพนทและประเดนตอไปน

1.1 กลมคนท�านาแบบใชและไมใชสารเคม โดยดความตองการใชน�า ปรมาณและชวงเวลา

การใชน�า และปจจยการผลตอนๆ

1.2 กลมผประกอบการท�าอาหารโตะจน

1.3 การเลยงปลากระชง

2. ประเดนเรยนร

2.1 ผเขารวมเหนและเรยนรประเดนการใชน�า (และทรพยากรทเกยวของ) วาแตละกลม

มความตองการไมเหมอนกนหรออาจขดกน รวมทงการพงพาทรพยากรธรรมชาตและน�าในระดบ

ตางกน

2.2 การใชน�า ทดน และทรพยากรทเกยวของ โดยวเคราะหประโยชนและผไดประโยชน

เพอการปองกนและแกไขปญหาความขดแยง

บทท 6 : เรองราวของปากทอง บรรจบพบกน ณ ปลายสายน�าทาจนการวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

73

2.3 สามารถวาดแผนผงผลกระทบแบบลกโซวาอะไรคอปญหา ของใคร จากจดไหน ขนาด

ของผลกระทบ เชน จ�านวนครวเรอนทไดรบผลกระทบ ความหนกหนวงของปญหา และใครควรเปน

ผรบผดชอบ เพอใหเหนภาพวาหนาทหลกของคณะกรรมการลมน�าควรเนนหนกไปในทางใด

2.4 สามารถน�าประเดนทเรยนมาอภปรายเพอจดกจกรรมใหขอมลและประสานผ ม

สวนเกยวของในลมน�า

3. วธการและขนตอน (ใชเวลาลงพนท 1 วน)

3.1 เตรยมความพรอม: ปพนความรของกรณศกษาโดยอาจผานการบรรยายสรปกอนลงพน

ท และทงค�าถามไวใหผเรยนสงเกตระหวางการเกบขอมลในพนทเพอกลบมาวเคราะหรวมกน

3.2 การเดนทางลงพนท: อาจท�าการแบงกลมโดยแตละกลมไปตางพนทเพอผเขารวม

จะไดมเวลามากพอส�าหรบส�ารวจพนท เกบขอมลทางกายภาพของลมน�า และท�าการสมภาษณ

ผเกยวของในพนทในเชงลก หรออาจเลอกใหทงกลมไปพนทตางๆ พรอมกนทงหมดเปนกลมใหญ

เพอจะไดเหนพนทและปญหาลกษณะเดยวกน เพอกลบมาอภปรายไดอยางกวางขวาง

3.3 หลงการลงพนท: เปนชวงวเคราะหประสบการณโดยใหแตละกลมน�าเสนอปญหาทพบ

วเคราะหหาสาเหตความเปลยนแปลงทเกดขนมผลกระทบตอใคร อยางไร และน�าไปสปญหาลกโซ

ตอเนองในพนทอนๆ หรอไม อยางไร มกระบวนการทผกอปญหาและผรบผลกระทบสามารถพดคย

เจรจาหรอไม ใครเปนเจาภาพ การเสวนาลกษณะนควรเปนหนาทของคณะกรรมการลมน�าหรอไม

ทงหมดนเพอน�าสการมองบทบาทหนาทของคณะกรรมการลมน�าในบทเรยนสดทาย

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง74

บทท 7 : หลายคน ตางบทบาทในลมน�า: ใคร ท�าอะไร ทไหน เกยวของกนอยางไร 75

บทท 7

หลำยคน ตำงบทบำทในลมน�ำ:

ใคร ท�ำอะไร ทไหน เกยวของกนอยำงไร

ขอบเขตเนอหา

ระบบนเวศล มน�าเปนระบบนเวศทม

ความซบซอนและครอบคลมพนทขนาดใหญ

ขอบเขตลมน�าไมอย ภายใตการแบงเขตการ

ปกครองทเราร จกกนในปจจบน ลมน�าหนง

อาจกนอาณาเขตมากกวาหนงจงหวด เชน

ล มน� าท าจนเป นทต งของจงหวดชยนาท

สพรรณบร นครปฐม และสมทรสาคร ในลม

น�ามทงทรพยากรน�าและอนๆ ทหลากหลาย

มผใชหลายกลม ดงนนจงมผทมสวนไดสวนเสย

และเกยวของกบลมน�ามากมายในหลายบทบาท

เราทกคนตางมบานเลขทสงกดอ�าเภอ

ในจงหวดใดจงหวดหนง แตนอยคนจะคดถง

ลมน�าทตนเองสงกด หรอบางคนอาจไมทราบ

เอาเลยวาบานทตนเองอยอาศยตงอยบนลมน�า

อะไร ทงๆ ทน�าทกหยดทใชในการด�ารงชวตมา

จากแหลงน�าของลมน�านนๆ ในภาษาองกฤษม

ค�าวา Ecological Address หรอ “ทอยตาม

สงกดนเวศ” ซงกคอภายใตอาณาเขตของลมน�า

เพอสรางจตส�านกวาคนในลมน�าใดๆ ควรม

บทบาทปกปองรกษาทรพยากรในระบบนเวศ

ลมน�านนๆ เปนอนดบแรก

กลมผทมสวนเกยวของหรอมสวนไดเสย

( s t a k e h o l d e r s ) ใ น ล ม น� า หน ง น น ม

หลากหลายกลม และมปฏสมพนธซงกนและกน

อยางหลกเลยงไมได ดงนนอนาคตของลมน�า

และผคนจงควรมาจากการประสานประโยชน ทง

ประโยชนสวนตนและสวนรวมของกลมผมสวน

ไดสวนเสยเหลาน เพอใหเกดการมสวนรวมใน

การตดสนใจการบรหารจดการลมน�าอยางเปน

ธรรมและสอดคลองกบความตองการทแทจรง

ผ มส วนได ส วนเสยในล มน� าหน ง

สามารถแบงเปน 4 กลมหลก ไดดงน คอ

1. กล มผ ทมอทธพลนอยแตมความ

ส�าคญมาก (least influence, most importance)

โดยรวมถงผทอย อาศยในลมน�าหรอพนทท

มการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ กลมนยง

รวมถงหนวยงานราชการทองถนทมอ�านาจ

นอยเกนกวาจะไปมอทธพลในการตดสนใจ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง76

เรองการบรหารจดการทรพยากร กลมนเปน

กลมทส�าคญมากและตองใหความสนใจอยางยง

ในกระบวนการการมสวนรวม

2 . กล มผ ท ม อ ทธพลมากและม

ความส�าคญมาก (most influence, most

importance) โดยรวมถงหนวยงานระดบ

กระทรวงทรบผดชอบกจกรรม/ โครงการ

นกการเมอง นกธรกจ นกลงทน ในกระบวนการ

การมสวนรวมจ�าเปนจะตองมการรกษาสมดล

อ�านาจของกลมน

3. กลมผทมอทธพลมากแตมความส�าคญ

นอย (most influence, least importance)

ซงอาจจะหมายถงองคกรหรอหนวยงานผให

ทนทอาจจะมอทธพลเกยวกบการวางแผนและ

การเงนโดยอาจรวมถงองคกรสาธารณะดวย

กลมนควรไดรบขอมลอยางเตมทและสามารถ

เสนอความคดเหนได กลมนจะมผลตอความเสยง

ทจะประสบผลส�าเรจหรอลมเหลวของกจกรรม/

โครงการ และตองการการตดตามการบรหาร

จดการและการประเมนผลอยางใกลชด

4 . กล มผ ท ม อทธพลน อยและม

ความส�าคญนอย (least influence, least

importance) มหลายกล มทมส วนไดเสย

ในกจกรรม/ โครงการนอย ซงอาจจะเปนผได

รบผลกระทบหรอผลประโยชนไมมากนกหรอ

รวมถงผทใหความรวมมอในกจกรรม/ โครงการ

ในกระบวนการการมสวนรวมกล มนอาจจะ

มส วนร วมทจ�ากดแต ควรได รบโอกาสใน

การสอบถามรายละเอยดของกจกรรม/ โครงการ

กระบวนการการมสวนรวมนนมหลากหลาย

เช น การจดประชมอย างโดยเจ าหน าท

ทเกยวของ การจดเวทอภปรายส�าหรบผ ม

สวนรวมหลากหลายกลม การเสวนาโตะกลม

การประชมเชงปฏบตการ การสมมนา การจด

เวทแลกเปลยนความร เพอใหผมสวนไดสวนเสย

ทกกลมในลมน�าไดมสวนรวมในการตดสนใจ

ในการด�าเนนกจกรรม/ โครงการอยางแทจรง

ไมใชเปนไปแคเพอใหมสวนรวมตามทกฎหมาย

ก�าหนดเทานน โดยใหผ มส วนไดสวนเสย

ไดเขาถงขอมลอยางครบถวน และรอบดาน

เพอตดสนใจไดอยางเหมาะสมกบสถานการณ

บทบาทคณะกรรมการลมน�า

ล มน�าตางๆ ในประเทศไทยมคณะ

กรรมการลมน�าเปนผมสวนรวมในการตดสนใจ

ในการด�าเนนกจกรรม/ โครงการตางๆ ในลมน�า

โดยถอเปนตวแทนจากกลมผใชน�าและมสวนได

สวนเสยตางๆ ซงมสวนในการก�าหนดนโยบาย

แผนงาน โครงการ และจดท�าแผนการบรหาร

ทรพยากรน�าในพนทลมน�า อยางไรกตามปญหา

การจดสรรทรพยากรในลมน�ามผลกระทบตอผท

อาศยอยในลมน�าอยางกวางขวาง และนบวน

จะรนแรงและซบซอนมากขน แตคณะกรรมการ

ลมน�ายงไมมอ�านาจทแทจรงในการตดสนใจ

ในการบรหารจดการน�า จงเปนทนาสนใจวา

คณะกรรมการลมน�าจะวางตวเองอยางไร ใน

การบรหารจดการลมน�าในบรบททมการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมอยางรวดเรว เพอใหการ

บรหารจดการลมน�าเปนไปอยางโปรงใส และ

บทท 7 : หลายคน ตางบทบาทในลมน�า: ใคร ท�าอะไร ทไหน เกยวของกนอยางไร 77

เปนธรรมตอผมสวนไดสวนเสยทกกลม โดย

ยงคงสามารถรกษาสมดลของระบบนเวศไวได

และบทบาทดงกลาวจะเปนไปไดหรอไมภายใต

เงอนไขระเบยบขอบงคบของคณะกรรมการ

ลมน�าในปจจบน หรอควรจะไดรบการสราง

เสรมบทบาทใหเขมแขงยงขน อยางไรเพอเพม

ประสทธภาพทามกลางความทาทายทนบวน

จะทวคณขน

แผนกำรสอน

1. วตถประสงค

แมวาความรวชาการทางอทกศาสตรและนเวศวทยาจะมส�าคญในการจดการทรพยากร

ลมน�าแบบบรณาการ แตมตทมความส�าคญไมนอยไปกวาคอมตทางสงคมทเนนการจดสรรและแบง

บทบาทหนาทในการใชและดแลน�าและทรพยากรทเกยวของโดยกลมตางๆ ในลมน�าอยางเทาเทยม

และใหบรรลตามเปาหมายการใชประโยชน เนองจากในทางปฏบตในโลกแหงความเปนจรงองคความร

ทางนเวศและงานวชาการทสงเคราะหมาเปนแคองคประกอบหนงเพอการตดสนใจ แตองคประกอบ

ทใหญกวาคอแรงขบเคลอนทางสงคมและการเมอง ทงในระดบจากสวนกลางและจากทองถน ซงเปน

ผลของการมปฏสมพนธระหวางกลมคน องคกร และสถาบนทเกยวของทงหลาย

บทเรยนนจงสะทอนและทบทวนบทบาทของตวละครหลก คอผ ทมสวนเกยวของกบ

การจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ รวมทงจ�าแนกวเคราะหผเกยวของหลายระดบ (stakeholder

analysis) ตงแต คณะกรรมการลมน�า หนวยราชการทท�าหนาทส�านกเลขานการคณะกรรมการ

ลมน�า ในฐานะผมบทบาทวางแผนพฒนาลมน�าจากพนท ตลอดจนกระทรวง กรม และหนวยงาน

อนๆ ทเกยวของเพอส�ารวจโอกาสในการพฒนาความรวมมอในการจดการลมน�าใหยงยนและ

เทาเทยมทงในระดบการวางแผนและปฏบตการ รวมทงการแลกเปลยนความรเพอใหบรรลเปาหมาย

การจดการลมน�าแบบบรณาการ

2. ประเดนเรยนร

2.1 ผเขารวมรบการอบรมสามารถระบและจ�าแนกผมสวนไดเสยทส�าคญในการจดการ

ลมน�า (ทใชเปนกรณศกษาคอลมน�าทาจน) ทงกลมผใชโดยตรงและทางออม ผมสวนเกยวของเชง

สถาบน พรอมทงสามารถวเคราะหหนาท บทบาท ระดบความรความเขาใจของกลมเหลานเกยวกบ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง78

สถานการณลมน�า ความสนใจ การเขาถงขอมล และระดบอ�านาจตอรองทตางกน

2.2 ผเขารวมเขาใจความตองการ ความสนใจและปญหาของผมสวนไดเสย ความสมพนธ

ของกลมผใชตางๆ ตลอดจนในระดบสถาบนและองคกร เพอสรางพนธมตรและประสานงานให

การจดการลมน�าบรรลเปาหมายอยางเกดประโยชนสงสด

2.3 ผเขารวมไดรบขอมล ความร เกยวกบสถานการณการบรหารจดการน�าในประเทศ

โครงสราง กฎหมายกฎระเบยบทเกยวของกบน�าโดยเฉพาะอยางยงเกยวกบสทธและการมสวนรวม

เพอการประสานงานและออกแบบการมสวนรวมไดเหมาะสม

2.4 ไดเรยนรบทบาทและภารกจของผมสวนในการวางแผนลมน�าในระดบอนๆ และรวมกน

สะทอน ทบทวนบทบาทของคณะกรรมการลมน�าและหนวยงานสนบสนน

2.5 สมาชกคณะกรรมการลมน�าทเขารวมอบรมไดทบทวน ภารกจส�าคญในบรบทใหม หลงม

การเรยนรวสยทศนทศทางการพฒนาประเทศ และภายใตรางกฎหมายน�าทอาจจะมผลบงคบใชหาก

ไดรบการอนมต โดยพจารณาจาก 2 กรอบค�าถาม

• ระบศกยภาพในการพฒนา (ในลมทาจน) มอะไรบาง จะมการแขงขนในการเขาถง

ทรพยากรอยางไรบาง มโอกาสเกดความขดแยงระหวาง ของกลมใดบาง มโอกาสในการสรางความ

รวมมอหรอลดความขดแยง หรอไม อยางไร

• บทบาทหนาทหลกของคณะกรรมการลมน�าควรจะไปในทศทางใด มจดรวมทจะประสาน

ประโยชนการใชทรพยากรของกลมตางๆ หรอไม แนวโนมสภาพนเวศลมน�าในอนาคตจะเปนอยางไร

และรวมระบขอบเขตความสมบรณของระบบนเวศขนต�าทตองการรกษา พรอมระดมสมองหาวธการ

ทจะน�าไปสการบรรลวตถประสงค

3. วธการอบรม (6 ชวโมง)

3.1 ระดมสมอง

3.2 น�าเสนอ PowerPoint

3.3 แบงกลมยอยปรกษาหารอ น�าเสนอในหองรวม

บทท 7 : หลายคน ตางบทบาทในลมน�า: ใคร ท�าอะไร ทไหน เกยวของกนอยางไร 79

4. ขนตอน

4.1 น�าเสนอ PowerPoint ชดแรก (30 นาท) โดยมการถามตอบประเดน ผมสวนเกยวของ

หรอมสวนไดเสย (stakeholders)

4.2 การท�างานเปนกลมและรายงานเสนอ: ใครคอผมสวนไดเสยของทาจน (45 นาท)

• ใหมอง วเคราะห ปญหาความตองการ ความสนใจ ความสมพนธเชงอ�านาจ ชดขอมล

ความรทกลมผมสวนไดเสยตางๆ ม

• การมสวนรวมทผานมาเปนอยางไร ไดจดกระบวนการใหใครหรอกลมไหนมสวน

รวมไปแลวบาง และเปนไปตามเปาหมายหรอไม เพราะอะไร กจกรรมใดควรใหม

สวนรวมและเปนสวนรวมระดบไหน (แจงใหทราบ ปรกษาหารอ ขอมต หรอ วจยรวม)

• น�าเสนอ PowerPoint ชดหลง: (45 นาท) รวมถาม-ตอบ

• น�าเสนอสถานการณปจจบนเกยวกบโครงสรางการบรหารจดการน�าในประเทศไทย

กฎหมายน�า, กฎระเบยบเกยวกบสทธและการมสวนรวม

• การท�างานเปนกลม (45 นาท): วเคราะหคณะกรรมการลมน�าและน�าเสนอกลม

• วเคราะห สถานะ บทบาท สทธและอ�านาจ ของคณะกรรมการลมน�าปจจบนเหมาะสม

กบสถานการณหรอไม พอแกปญหาปจจบนไดหรอไม วสยทศนทาจนคออะไร (เปน

วสยทศนรวมหรอไม) แผนระยะยาว 10-20 ป มอะไรบาง

• มอะไรตองเปลยนแปลงแกไขบาง (โครงสราง วธการไดมาของสมาชก การเปนตวแทน

ทแทจรง บทบาท สทธ อ�านาจหนาท กลไกการท�างาน)

• บทบาทความสมพนธระหวางกรมทรพยากรน�าในสวนกลางกบส�านกงานทรพยากร

น�าภาค 7 ทรบผดชอบลมน�าทาจนมอะไรบาง อะไรดแลว อะไรควรปรบปรง

• ความสมพนธระหวางหนวยงานราชการ กระทรวง กรม กอง ทเกยวของกบการบรหาร

จดการน�ากบองคกรปกครองสวนทองถนในทองทเปนอยางไร

4.3 วทยากรน�าเสนอประเดนบทบาทของผบรหารจดการลมน�าในบรบททเปลยนแปลง

(15 นาท)

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง80

4.4 ชวงแบงการท�างานเปนกลม (1 ชวโมง 15 นาท)

• รวมทบทวนภารกจส�าคญในบรบทใหม หลงไดทราบวสยทศนทศทางการพฒนา

ประเทศไทยและกฎหมายน�าแลว

• ระบศกยภาพในการพฒนาในลมทาจนวามอะไรบาง จะมการแขงขนแยงใชทรพยากร

อะไรบาง มโอกาสเกดความขดแยงหรอไม ระหวางกลมไหน โอกาสในความรวมมอ

มอะไรบาง สภาพนเวศลมน�าภายใตบรบทดงกลาวนจะเปนอยางไร

• งานหลกของคณะกรรมการลมน�านาจะมอะไรบางทจะประสานประโยชนการใช

ทรพยากรของกลมตางๆ โดยทยงรกษาสภาพลมแมน�าอยในนเวศทดและยอมรบได

และตองมอะไรเพมจากเดมในบรบทใหม

4.5 สรปประเดนส�าคญของการอบรมทงสน 4 วน (1 ชวโมง)

ภาคผนวก 81

ภำคผนวก

สรปกำรฝกอบรมตนแบบเพอกำรปรบปรงรำงหลกสตร

กำรจดกำรลมน�ำแบบองครวมทำมกลำงบรบททเปลยนแปลง

ระหวำงวนท 28-31 ตลำคม 2557

ณ หองประชม 1 อำคำร 9 คณะวศวกรรมศำสตร ก�ำแพงแสน

มหำวทยำลยเกษตรศำสตร จงหวดนครปฐม

บรบทความเปลยนแปลง

กระแสความเปลยนแปลงทมาอยาง

รวดเรวในครสตศตวรรษท 21 ทงดานเศรษฐกจ

สงคมและสงแวดลอม ทงในระดบโลก ภมภาค

ประเทศ และทองถน ลวนสงผลตอการวางแผน

การพฒนาของประเทศตางๆ จนท�าใหตอง

มการเตรยมพรอมตอการเปลยนแปลงตางๆ

เหลานน จนไดกลายมาเปนประเทศทมก�าลง

ซอสงสดและมการคาดการณกนวาจะเปน

ประเทศผน�าทางเศรษฐกจในอกไมกปขางหนา

ในขณะเดยวกนเศรษฐกจของยโรป อเมรกา

และญปนกลบชะลอตวอยางตอเนอง เกดโรค

ระบาดรายแรงเปนระยะๆ เชน อโบลา ซงอบต

ซ�าในปลายป 2557 อนสรางความตระหนกแก

นานาชาต เพราะถอเปนอนตรายรายแรงตอ

มวลมนษยชาตอยางทเชอกาฬโรคเคยคราชวต

ผคนจ�านวนมากในยโรปในครสตศตวรรษท 14

มาแลว โรคระบาดเหลานอาจเปนตวแปรส�าคญ

ท�าใหเกดการชะงกงนในการพฒนาระดบโลก

อกทงภยพบตทางธรรมชาตซงอาจจะเกดถขน

จากการเปลยนแปลงภมอากาศหรอสภาวะ

โลกรอน ตลอดจนน�าไปสความไมแนนอนของ

สภาพดนฟาอากาศ ปจจยเหลานสามารถจะสง

ผลกระทบตอการประกอบอาชพของประชาชน

ในสวนตางๆ ของโลก และจะมสวนท�าใหเกด

ความขาดแคลนอาหารและโรคภยตามมาใน

ระยะยาว เพอเปนการรบมอกบกระแสการ

เปลยนแปลงเหลานบางประเทศไดจดท�ากรอบ

การพฒนาทค�านงถงการปรบตวตอสภาวะโลก

รอนแลว ในขณะทอกหลายประเทศอาจจะยงไม

ไดมกรอบการพฒนาทระบถงความเสยงเหลาน

เชนเดยวกบประเทศตางๆ ทวโลก

ประเทศไทยกตองท�าความเขาใจบรบทการ

เปลยนแปลงทหลากหลายและรวดเรวเพอวาง

โครงสรางการพฒนาประเทศใหเตรยมพรอม

รบมอทงในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว โดย

ตองใหความส�าคญกบการสรางความเชอมโยง

ระหวางภาพรวมการพฒนาระดบประเทศกบ

ความตองการในพนททกสวนของประเทศ

ซงจะชวยใหมองเหนปญหาทมลกษณะเฉพาะ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง82

และศกยภาพทมอยในพนท และจะตองสงเสรม

ใหพนท/ ทองถน/ ชมชนสวนใหญไดตระหนกถง

ความจ�าเปนในการพฒนาศกยภาพเพอการ

พฒนาและแกไขปญหาดวยตนเอง

ท�าไมตองมการวางแผนจดการลมน�าและทรพยากรอยางเปนองครวม

ในลมน�าประกอบไปดวยแมน�า ทดน

และทรพยากรอนๆ อนเปนพนฐานเบองตนสด

ของการพฒนาเศรษฐกจและสงคม การวางแผน

โดยค�านงถงพนททางนเวศของล มน�า โดย

มองภาพรวมของทรพยากรตางๆ ในลมน�าจะ

ชวยใหเหนความเชอมโยงของความตองการใช

ทรพยากรทงในระดบพนทและระดบประเทศ

เพอใหเกดการจดสรรทรพยากรทเหมาะสม

มสวนรวมและเปนธรรมตอผใชทรพยากรกลม

ตางๆ ทเพมจ�านวนขนเรอยๆ และยงคงธ�ารง

ไวซงหนาททางนเวศของทรพยากรเหลานน

ทนบวนจะลดลง โดยจะตองมการขบเคลอน

จากทกภาคสวนเพอใหเกดการพฒนาองค

ความร เทคโนโลย การมสวนรวม การบรณาการ

การท�างานทงในระดบประเทศ เชน โครงการ

พฒนาขนาดใหญของรฐ และระดบทองถน เชน

โครงการทเกดจากความตองการของชมชน

โดยใชมาตรการตางๆ เชน การใชเครอขายทาง

สงคม องคกรและกฎหมายทเกยวของ ทงนการ

วางแผนการจดการลมน�าถอเปนหวใจส�าคญ

ในการจดสรรน�าและทรพยากรอนๆ ในพนท

เพอช วยให เกดการพฒนามาตรฐานการ

ด�ารงชวต เศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม

ในอาณาเขตทางนเวศทมลกษณะเฉพาะของ

แตละล มน�า เพอใหการพฒนาไมไปกระทบ

หนาททางนเวศของแตละพนทลมน�า ในขณะ

เดยวกนกจ�าเปนอยางยงทการวางแผนจดการ

ลมน�าและทรพยากรจะตองค�านงถงบรบทการ

เปลยนแปลงตามทกลาวมาขางตน และแนว

โนมการเปลยนแปลงในอนาคตเพอใหเกด

ภาคผนวก 83

การเตรยมการปรบตวใหมการใชทรพยากร

ตางๆ อยางมประโยชนสงสดและยงคงด�ารงไว

ใหอนชนรนหลงตอไป

ตดอาวธความรเตรยมพรอมรบมอการเปลยนแปลงในลมน�า

คณะผ จดท�าหลกสตรไดเลอกล มน�า

ทาจนเปนพนทน�ารองส�าหรบการฝกอบรม

เนองจากลมน�าทาจนเปนพนทขนาดกลางแตม

ความหลากหลายของกลมผใชน�า และเปนลม

น�าทเปนพนทมการพฒนาเศรษฐกจ สงคมอยาง

เขมขนมากทสดลมน�าหนงของประเทศ ซงสง

ผลใหลมน�าทาจนมความเปลยนแปลงในหลาย

ดานอยางรวดเรว

สงหนงทผ มส วนไดเสยของล มน�า

ทาจนจะสามารถเตรยมความพรอมรบมอกบ

ความเปลยนแปลงไดกคอ การศกษาหาขอมล

ทงดานบรบทความเปลยนแปลงและแนวทาง

การจดการลมน�าและทรพยากร นอกเหนอ

ไปจากขอมลพนฐานของลมน�าระดบทองถน

ซงสวนใหญจะเปนทร กนอยางกวางขวาง

เ พ อ พ ฒน าศ ก ยภ าพส� า ห ร บ ร บ ม อ ก บ

การเปลยนแปลงตางๆ ทก�าลงเกดขนใน

ปจจบนหรอทจะเกดขนในอนาคต เชน ใน

การวางแผนการจดการผ มส วนไดเสยของ

ล มน�าทาจนอาจจะตองค�านงถงการกาวเขา

สประชาคมเศรษฐกจอาเซยนของประเทศไทย

หรอการร วมมอทางเศรษฐกจเพมขนกบ

ประเทศเมยนมาร และแสวงหาโอกาสทางการ

ตลาดของสนค าจากล มน� าท าจนในกล ม

ประเทศอาเซยน และแนนอนวาเรายงคง

ตองค�านงถงความยงยนของระบบนเวศของ

ลมน�าทาจนดวย

การฝกอบรมครงนเปนการเปดโอกาส

ใหผ มส วนไดเสยของล มน�าทาจนทงระดบ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง84

องคกรและบคคลไดเรยนรรวมกนถงบรบทการ

เปลยนแปลงในระดบโลก ประเทศ และทองถน

หลกการบรหารจดการลมน�าทจะสงเสรมการม

สวนรวมและการบรณาการ และในการฝกอบรม

ครงนผ เขารบการฝกอบรมไดมโอกาสแลก

เปลยนมมมองกบผเขารบการฝกอบรมอนๆ

ทมาจากหลากหลายภาคสวน เชน เกษตรกรรม

อตสาหกรรม การพฒนาเมอง และการศกษา

เปนตน ในขณะเดยวกนกจะไดอภปรายถง

ปญหาอปสรรคทประสบในการด�าเนนการตางๆ

ของล มน�าทาจนเพอน�าไปส การประยกตใช

บทเรยนในการแกไขปญหา ทางคณะผจดการ

ฝกอบรมครงนหวงวาผ เขารบการฝกอบรม

ไดเดนกลบออกไปพรอมดวยพลงสรางสรรค

เพอชวยกนบรหารจดการลมน�าทาจนตอไป

บทเรยนและการฝกอบรม

วนแรก: 28 ตลาคม 2557

ภาคเชา บรบทความเปลยนแปลง

ระดบนโยบายประเทศและทศทางการพฒนาโลก

เกรนน�าโดยการสรปสถานการณ

การรางแผนยทธศาสตรนโยบายและกฎหมาย

การจดการน�าชวงเปลยนผานรฐบาล ขอมล

ใหม ล าสดเก ยวกบทศทางของนโยบาย

ทรพยากรธรรมชาตในประเดนการกระจายอ�า

นาจ สทธชมชนและบทบาทคณะกรรมการ

ลมน�าทหลายภาคสวนตองการเหนการมสวน

ในการตดสนใจอนาคตลมน�าอยางกวางขวาง

และเขมแขงมากกวาทเปนอยในปจจบน

ในป 2557 ภายใต ร ฐบาลของ

พลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดมการรางแผน

ยทธศาสตรการจดการน�าของประเทศ โดยขอ

เสนอส�าหรบการบรหารจดการลมน�าทเกยวของ

กบการกระจายอ�านาจ คอการเสนอให

คณะกรรมการลมน�าอนมตงบประมาณโครงการ

ตางๆ ท เกยวของกบล มน�าและการใชน�า

โดยมเงนสนบสนนจากกองทนลมน�า กองทน

หมนเวยนเพอการชลประทาน และกองทนน�า

ใตดน โดยมไดค�านงวาหนวยงานใดจะเปน

เจาของโครงการ รวมถงองคการบรหารสวน

ทองถน ซงจะเปนผออกขอบงคบอนเกยวเนอง

กบน�าในทองถน

บทท 1

9 พรมแดนแหงพภพ ทเชอมโยงวสยทศน

การพฒนาในอนาคตของประเทศไทย

บทแรกของการฝกอบรมครงนเปน

การสรางความเขาใจรวมกนถงความส�าคญใน

การฝกอบรมครงน วทยากรจงเรมจากการ

บรรยายเพอทาทายใหครนคดเกยวกบความ

ยงยนของโลก สถานการณสงแวดลอมของ

โลก ทรพยากรธรรมชาตทมอย อยางจ�ากด

และก�าลงลดนอยถอยลงอยางรวดเรวจาก

การใชอยางไมมขดจ�ากด จ�านวนประชากรท

เพมขน การมประเทศมงคงใหมเพมขนเรอยๆ

รปแบบการใชชวตและรสนยมทเปลยนไปของ

คนชนกลางและร�ารวย ท�าใหแตละคนบรโภค

ทรพยากรมากขน กระแสเหลาน มผลตอโลก

ทงทางกายภาพและชวภาพสงมชวตทงพชและ

สตว ท�าใหความหลากหลายทางชวภาพนอยลง

ภาคผนวก 85

ซงในทสดแนวทางการพฒนาสายนจะเดนไปส

ทางตน ไมยงยน ไมสามารถสงตอความมงคง

ผานทนทรพยากรใหแกคนรนตอไปได ขอควร

ค�านงเหล านน�าไปส การทบทวนค�าจ�ากด

ความของการพฒนาทยงยน และการผลตและ

การบรโภคทยงยนในบรบทการเปลยนแปลง

ทงในระดบโลกและระดบประเทศ

การบรรยายของคณะวทยากรเรมตน

จากการใหความรเกยวกบ 9 พรมแดนแหง

พภพทนกวทยาศาสตรกลมหนงทใหความสนใจ

ตอการเปลยนแปลงของพนพภพไดเสนอไววา

ไมควรลวงละเมด อนไดแก

• การเปลยนแปลงของภมอากาศ

• การทมหาสมทรแปรเปลยนเปนกรด

• การขาดหายไปของชนโอโซน

• การเพมขนของวงจรฟอสฟอรสกบวงจร

ไนโตรเจนของโลก

• อตราการสญเสยของความหลากหลาย

ทางชวภาพ

• การลดลงของปรมาณน�าจดโลก

• การเปลยนแปลงของระบบดน/ การใชทดน

• มลภาวะดานเคม

• การเพมขนของสารแอโรซอลในโลก

อยางไรกตามนกวทยาศาสตรไดยนยน

วามนษยไดกาวขามพรมแดนแหงพภพไปแลว

3 พรมแดนไดแก การเปลยนแปลงภมอากาศ

วงจรฟอสฟอรสกบวงจรไนโตรเจนของโลก

และอตราการสญเสยของความหลากหลายทาง

ชวภาพ อนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงทาง

เศรษฐกจ สงคมและวถบรโภค ตงแตการปฏวต

อตสาหกรรม ซงสงผลใหโลกเสยสมดลอยาง

ถาวร วทยากรไดฉายภาพใหเหนวาประชากร

โลกมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง และ

ความตองการใชทรพยากรของโลกกเพมขนเปน

เงาตามตว การใชทรพยากรเปนไปอยางสนเปลอง

และท�าใหเกดขยะและมลพษมากมายโดย

เฉพาะในประเทศทพฒนาแลว วทยากรได

เปรยบเทยบใหเหนวาถาวถการผลตและการ

บรโภคยงคงด�าเนนตอไปเชนน เราตองมโลก

ถง 2 ใบ ภายในป 2593 (อก 35 ป นบจาก

ป 2558) จงจะเพยงพอทจะรองรบขยะและ

มลพษทมนษยกอขน แตในความเปนจรงเราม

เพยงแคโลกใบเดยวเทานน จงเกดค�าถามท

ทาทายวาเราจะดแลโลกของเราตอไปอยางไร

9 พภพจบกนแน แทมนษย

นากลวสด จดประกาย ใหไดคด

ถงเวลาหรอยง ฟงสกนด ปรบวถชวตแบบพอเพยง

ค�ากลอนสะทอน 9 พรมแดนพภพ จากผเขารบการฝกอบรม

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง86

ถงแมมนษยจะมความพยายามทจะ

ดแลรกษาสงแวดลอมใหยงยนแตกไมทนตอ

อตราการหยบฉวยทรพยากรไปใชอยางเกน

ขอบเขตทโลกจะธ�ารงระบบนเวศทสมดลไว

ได ทงนเพราะมมมองทางพฒนาเศรษฐกจและ

การบรหารยงไมสามารถมองไปถงผลประโยชน

ระยะยาวของโลกทจะไดรบจากการดแลรกษา

สงแวดลอมใหยงยน จงท�าใหการหยบฉวย

ทรพยากรเพอใหไดผลประโยชนในระยะสน

เทานน

การค�านงถงสงแวดลอมและผลตอบแทน

จากการพฒนาทางเศรษฐกจทจะไดรบอยาง

ยงยนนนจะตองเกดจากการวางแผนระยะ

ยาวและสอดคลองกบกระแสการเปลยนแปลง

ของโลก ส�าหรบประเทศไทย ในป 2551

ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาตไดจดท�าวสยทศนประเทศไทย

ส ป 2570 เ พอน� า ไปส ก ารจ ดท� าแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท

11 (2555-2559) ซงถอเปนครงแรกทมการจด

ท�าวสยทศนประเทศไทยระยะยาว โดยไดม

การส�ารวจวเคราะหและน�าเสนอประเดนส�าคญ

ตางๆ เพอใหประเทศไดพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมอยางตอเนองในขณะทมความพรอมใน

การรบมอกบความเปลยนแปลงตางๆ อนาคต

โดยประเดนทประเทศไทยค�านงถงในการจดท�า

แผนฯ ฉบบท 11 ไดแก

การพฒนาทยงยน

องคกร ความสามารถ/

สมรรถนะของลมน�า

องคกรชนบนหนวยในระบบนเวศ

องคกรระดบพนทสงทหวงแหนไว

สภาพทอยากเหนอปท.

คณะกรรมการลมน�า

เอกชน

ประชาสงคม

ภาคผนวก 87

- ระบบนเวศ

- ทรพยากรในลมน�า

- การน�าไปใช/ใครใช

- ผลกระทบตอกน

- สงทอยากใหเปน

ความยงยนของฐานทรพยากร

- สทธชมชน

- นโยบายรฐ

- โครงสรางองคกร (กลไกการท�างาน)

ความเทาเทยม

การจดการลมน�าแบบบรณาการ

เพอ

1 . ความทาทายหลงวกฤตเศรษฐกจ: โอกาส

ของประเทศไทย

2. เศรษฐกจสรางสรรค: ทางเลอกเศรษฐกจไทย

3. ภาวะโลกรอน: รวกฤต สรางโอกาสการ

พฒนา

4. สถาปตยกรรมทางสงคม: ทางเลอกใหม

ของคนไทย

5. สญญาประชาคมใหม: พลงขบเคลอน

สงคมสสมดล

หลงจากจบการบรรยายของวทยากรแลว

ผเขารบการฝกอบรมไดมโอกาสสนทนากลมยอย

เพอเปนการแลกเปลยนประสบการณและจด

ประกายความคดวา 9 พรมแดนแหงพภพมผลตอ

ชวตและการท�างานของแตละทานอยางไรบาง

นอกจากนแลววทยากรยงเนนวากระแส

การพฒนาของโลก ซงรวมถงการจดการลมน�า

ยงตองค�านงถงการพฒนาท ยงยนเปนหลก

การจดการลมน�าแบบบรณาการตองตงอยบน

พนฐานขององคกรทเขมแขง ความสามารถ/

สมรรถนะของแมน�า และการพฒนาทยงยนโดย

ไมฉกฉวยเอาทรพยากรจนเกนกวาระบบนเวศ

ลมน�าจะรองรบได

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง88

การจดการลมน�าแบบบรณาการ

บทท 2 การจดการทรพยากรน�าและลมน�า

แบบองครวม

ภายใตระบบนเวศ น�าเปนทรพยากร

ทด�ารงอยรวมกบทรพยากรอน เชน ดน ปาไม

สตวป า และสตวน�า อยางใกลชด ความ

เปลยนแปลงของทรพยากรอนๆ สงผลกระทบ

ตอทรพยากรน�าอยางหลกเลยงไมได ในทาง

กลบกนความเปลยนแปลงของทรพยากรน�า

กสงผลตอทรพยากรอนดวยเชนกน ในระดบ

นานาชาตไดมการคดคนหลกการการบรหาร

จดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ เพอการ

จดการทรพยากรน�าและล มน�าแบบองครวม

เพอใหเกดการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ

สงสดและยงคงรกษาสมดลนเวศลมน�าไวได

บทท 2 แบงการเรยนรออกเปนสองสวน

สวนแรกเปนการมองลมน�าส�าคญๆ ในเอเชย

และสวนทสองเปนการอธบายถงการจดการ

ทรพยากรน�าแบบบรณาการ

สวนแรก มองลมน�าส�าคญๆ ในเอเชย

การไหลของทรพยากรลมน�าขามประเทศ เพอ

ใหเขาใจบรบทแมน�าสายหลกในไทย ความเปน

โลกาภวตนในลมน�าทาจน

กจกรรม : ของใชในบานมาจากไหน

(ลมน�าไหนบาง) และ สนคาทผลตในทาจน

สงออกไปทไหน (ลมน�าไหนบาง)

ผเขารบการอบรมแบงกลมเปนกลม

ยอยเพอชวยกนคดวาของใชในบานททกคนใช

ในชวตประจ�าวนมาจากลมน�าไหนบาง และ

สนคาทผลตในทาจนสงออกไปยงลมน�าไหนบาง

กจกรรมนใหภาพทกวางขนในประเดน

ความเชอมโยงระหวางลมน�าทาจนกบลมน�า

อนๆ ทงในประเทศไทยและประเทศใกลเคยง

จนถงล มน�าในประเทศและทวปอนทวโลก

กจกรรมนชวยใหผ เขารบการฝกอบรมเหน

ชดเจนขนวาลมน�าตางๆ มการพงพาและแลก

เปลยนทรพยากรทแตกตางกนในทางเศรษฐกจ

และสงคม ไมมลมน�าใดทจะอยไดอยางโดดเดยว

โดยไมตองพงพงทรพยากรจากลมน�าอนเลย

รวมถงลมน�าทาจนในประเทศไทยซงถอเปน

ประเทศก�าลงพฒนาระดบกลางถงสง ผเขารวม

การอบรมซงมาจากลมน�าทาจนไดแจกแจง

ถงการบรโภคสนคาจากลมน�าอนๆ ทคนลมน�า

ทาจนไมไดผลตเอง ทงจากลมน�าทมการพฒนา

ทางเศรษฐกจมากกวาและนอยกวา โดยสนคา

นวตกรรมดานเทคโนโลยและอเลกทรอนกส

เครองจกรกลและรถยนต ผลตภณฑเกยวกบ

ความงามและแฟชน และอาหารทงทผานและ

ไมผานกระบวนการทางอตสาหกรรม สวนใหญ

จะมาจากลมน�าโคโลราโด ลมน�าไรน ลมน�าดานบ

ลมน�าคงคา ลมน�าเอโดะ ลมน�าฮวงโห ลมน�าฮน

และลมน�าเมอรรย-ดารลง นอกจากนคนใน

ลมน�าทาจนยงตองพงทรพยากรจากลมน�าอน

ทมการพฒนาทางดานเศรษฐกจนอยกวา เชน

ลมน�าแมกลอง ลมน�าแดง และ ลมน�าอระวด

โดยสวนใหญจะเปนผลตภณฑทางการเกษตร

และพลงงาน ในขณะทผลตภณฑจากลมน�า

ทาจนกไดสงไปสผบรโภคในลมน�าตางๆ ทวโลก

เชนกน

ภาคผนวก 89

กจกรรมนชวยใหผเขารบการฝกอบรม

ไดเรยนรวา ในระดบลมน�าตางๆ ทวโลกทม

ทรพยากรและการพฒนาทแตกตางกนไปทงยง

มระบบนเวศและการจดการลมน�าทแตกตางกน

ยงตองมการพงพากนในทางเศรษฐกจและ

สงคม โดยอยางนอยทสดกเปนการคาขาย

ผลตภณฑ จากล มน� าน นๆ ระหว างกน

ดงไดกลาวไปแลวหรออาจจะมากกวานนโดย

มการแลกเปลยนเรยนรรวมกน เชน การแลก

เปลยนเรยนรการบรหารจดการลมน�าสองลม

น�าขนไป กจกรรมนจะน�าไปสความเขาใจใน

ภาพใหญวาการใชทรพยากรใดๆ ในลมน�าใด

ล มน�าหนงยอมสงผลกระทบตอการบรหาร

จดการทรพยากรในลมน�าอนๆ อยางหลกเลยง

ไมได ในเมอยงมการตดตอคาขายและสอสาร

ระหวางคนในลมน�าตางๆ อยางไรพรมแดน

การผลตทางการเกษตรอตสาหกรรมภายใต

การบรหารจดการทรพยากรลมน�ายอมสงผล

ใหเกดความอดมสมบรณหรอความเสอมโทรม

ของทรพยากรดวย

ในขณะทโลกก�าลงเผชญกบวกฤตทาง

สงแวดลอมและปญหาการเพมขนของกาซเรอน

กระจก ซงยากจะเยยวยาหากไมไดรบความ

รวมมอจากประชาคมโลก จงเปนสงจ�าเปน

อยางยงทคนในลมน�าตองเรยนรเขาใจปญหา

สงแวดลอมในระดบทกวางออกไปเพอกลบมา

ท�าความเขาใจการบรหารจดการทรพยากรใน

ลมน�าของตน เพอใหเกดการพฒนาทยงยน

อนจะท�าใหสามารถฟนฟสงแวดลอมไดและ

สงคมยงคงสามารถพฒนาตอไปไดภายใต

เงอนไขทจ�ากดของทรพยากร

สวนทสอง การจดการล มน�าแบบ

บรณาการ วทยากรบรรยายใหความรเกยวกบ

ความเปนมาของการจดการทรพยากรน�าแบบ

บรณาการ ทงดานแนวคด องคประกอบ และ

แนวทางการน�าไปใช ตลอดจนขอจ�ากดในการ

ปฏบตและประเดนชองวางทตองเรยนรเพมเตม

กจกรรมเปดประเดน : ปญหาและ

การเปลยนแปลงของลมน�าทาจน

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง90

ปญหาทคนในล มน�าทาจนประจกษ

อยางชดเจนและคลายคลงกบปญหาทคนใน

ลมน�าอนประสบอย นนคอ สภาวะน�าแลง น�าทวม

คณภาพและปรมาณน�าลดลง และการรกล�าของ

น�าเคม อยางไรกตามปญหาในลมน�าทาจนมมต

ทแตกตางจากลมน�าอนๆ อยางนาสนใจ คอลมน�า

ทาจนนนเปนลมน�ายอยของลมน�าเจาพระยา

และน�าทาของลมน�าทาจนสวนใหญเกดจาก

การใหน�าของลมน�าเจาพระยา (ประมาณ 2,600

ลกบาศกเมตร/ป) อกสวนเกดจากการผนน�า

จากลมน�าแมกลอง (ประมาณ 1,500 ลกบาศก

เมตร/ป) มเพยงสวนนอยทมาจากปาตนน�าใน

จงหวดอทยธาน ปรมาณน�าทาในลมน�าทาจน

สวนใหญจงเกดจากการผนน�ามากกวาจะเปน

น�าจากฟาเหมอนลมน�าอนๆ โดยหลกการแลว

การบรหารจดการนาจะท�าไดสะดวกเพราะ

ท�าใหสามารถผนน�าตามปรมาณทตองการได

แตเนองจากกจกรรมการใชน�าทหลากหลาย

และความตองการน�าทมมากขนเรอยๆ ในลมน�า

ทาจน จงท�าใหล มน�าทาจนยงคงมปญหา

ทงหมดทงมวลทกลาวมาอย

ป ญหาส�าคญอกประการหน งของ

ลมน�าทาจนคอปญหาการจดการทงจากภาค

ราชการและผใชน�า ในประเดนการมสวนรวม

ของผใชน�าและผมสวนไดสวนเสย ประเดน

องค ความร ในการบรหารจดการน� าและ

ประเดนกฎหมายเกยวกบการจดการล มน�า

และทรพยากรทยงไมมขอบงคบทชดเจน ซง

กจกรรมการอภปรายกลมชวยใหผเขารบการ

ฝกอบรมไดรวมกนวเคราะหผมสวนไดสวนเสย

ในลมน�าทาจนวามภาคสวนใดหรอกลมใดบาง

โดยไดผลการวเคราะหทครอบคลมผมสวนได

สวนเสยอยางกวางๆ คอ ภาคสวนอตสาหกรรม

(เชน อตสาหกรรมสงทอ แปรรปอาหาร อะไหล

รถยนต และเมดพลาสตก เปนตน) เกษตรกรรม

(เชน ชาวนา ชาวไรอ อย ชาวสวนผลไม

คนเลยงหม และผเลยงปลาในกระชง เปนตน)

ธรกจเอกชน (เชน รานอาหาร แพอาหารและ

แพทพก เปนตน) การทองเทยว (เชน ตลาดน�า

การตกปลาและกฬาทางน�า เปนตน) วฒนธรรม

(เชน การแขงเรอและงานประเพณลอยกระทง

เปนตน) ชมชน (เชน การใชน�าในทอยอาศย

และตลาด เปนตน) องคการปกครองสวน

ทองถน (มสวนในการบรหารจดการน�า) และ

หนวยงานรฐอน (มส วนในการจดสรรงบ

ประมาณเพอการบรหารจดการน�า)

ภาคผนวก 91

ผมสวนไดสวนเสยกลมตางๆของลมน�าทาจน

ภาคอตสาหกรรม

ดานสงทอ, ฟอกยอม

ดานแปรรปอาหาร (ทะเล, ผลไม)

ดานอตสาหกรรมหนก

ภาคชมชน

ทอยอาศย

ตลาด

ภาคองคกรทองถน

อบต., เทศบาล, อบจ.

ผน�าชมชน (ผใหญบาน ก�านน)

ภาคการทองเทยว

บอตกปลา, กง

กฬาทางน�า

ตลาดน�า

การแขงเรอ

ประเพณลอยกระทง

ภาคเกษตรกรรม

ชาวนา

ผเลยงปลาน�าจด

ชาวไร (ออย)

ชาวสวนผลไม

ชาวสวนผก สวนครว

ผเลยงปศสตว

ชาวประมง

ภาคหนวยงานรฐบาล

ผบรหารระดบชาต, จงหวด, อ�าเภอ

หนวยงานระดบกระทรวง, กรม, กอง

ภาคธรกจเอกชน

แพอาหาร

รานอาหาร

โรงแรม, รสอรท

สนามกอลฟ

บรษทประปาไทย

บทบาทหนาทของผมสวนไดสวนเสย

นอกจากนยงได มการอภปรายถง

บทบาทหนาทของผมสวนไดสวนเสยจากทก

ภาคสวนในลมน�าทาจนวาควรจะตองมการสราง

จตส�านกรวมกนในการใชน�าใหเกดประโยชน

สงสดและยงด�ารงไวซงระบบนเวศทด ควรม

การรางขอตกลงรวมกนเพอเปนแนวทางในการ

บรหารจดการน�ารวมกน ในขณะเดยวกนกควร

จะมการสรางนวตกรรมเพอการบรหารจดการ

น�าส�าหรบลมน�าทาจนดวย ในประเดนปรมาณ

น�า ผเขารบการฝกอบรมเหนวาควรจดท�าแหลง

น�าส�ารองเพอใหมน�าใชอยางพอเพยงและแตละ

ภาคสวนตองสามารถใชน�าไดอยางเทาเทยม

และมความสมานฉนท

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง92

บทบาทหนาทของผมสวนไดสวนเสย

• สรางจตส�านกในการรบผดชอบในแตละอาชพ

• รวมรางขอตกลง กตกา ใหไดรบการยอมรบในสวนรวมทกสาขาอาชพ

• ใหการปรกษาในการบรหารจดการทรพยากรน�าในพนทและเชอมโยงกบพนทใกลเคยง

• มผแทนแตละกลม/ องคกรผใชน�าเปนคณะบรหารจดการรวม

• จดตงกองทนน�าเพอบรหารจดการน�าและแกไขปญหาเรองน�า (เชน น�าทวม น�าแลง

น�าเสย เปนตน)

อยางไรกตาม ผมสวนไดสวนเสยใน

แตละภาคสวนในล มน�าทาจนตองพยายาม

ปรบตวตอการเปลยนแปลงทงทางเศรษฐกจ

และสงคม เพอการบรหารจดการทรพยากรใน

ลมน�าใหสามารถตอบสนองความตองการของ

แตละภาคสวน โดยยงค�านงถงผลกระทบตอ

ความสมดลของระบบนเวศและความขาดแคลน

ของทรพยากรในอนาคต แตละภาคสวนจง

ตองท�าความเขาใจนโยบายระดบประเทศ ซง

จะสงผลตอการผลตทงทางดานเกษตรและ

อตสาหกรรม และสงผลกระทบตอการใช

ทรพยากรในลมน�า เชนนโยบายสงเสรมการ

ผลตสนคาทางเกษตรอยางใดอยางหนงอาจจะ

สงผลใหความตองการใชน�าเพมมากขนกวาเดม

และเกดการปนเปอนของสารเคมในน�าเพมตาม

ไปดวยอยางหลกเลยงไมได นอกจากนโยบาย

รฐแลวผมสวนไดสวนเสยยงจะตองท�าความ

เขาใจปญหาสงแวดลอมตางๆ รอบตวเพอปรบ

ทาทในการใชและดแลทรพยากรในลมน�าทาจน

ดวย ในปจจบนผ มสวนไดสวนเสยของล ม

น�าทาจนรบรถงปญหาการขาดแคลนน�า มลพษ

และสงแวดลอมเสอมโทรมเปนอยางด หลาย

หนวยงาน/ องคกรพยายามทจะท�ากจกรรมทจะ

แกไขปญหาดงกลาวตามก�าลงของตน แตสวน

มากปญหาสงแวดลอมกเปนปญหาลกโซทยาก

ทจะแกไข ณ จดใดจดหนงแลวปญหาจะหมดไป

ผมสวนไดสวนเสยและผมหนาทบรหารจดการ

ลมน�าจงตองมความเขาใจปญหาสงแวดลอม

ในภาพรวม แตผทมสวนเกยวของจะตองเปน

ผตดสนใจวาใครจะเปนผใหขอมลเหลานและ

ในรปแบบใดกบผมสวนไดสวนเสยของลมน�า

ทาจน

ภาคผนวก 93

การปรบตวของผมสวนไดสวนเสยในอนาคต

• การใชทรพยากรอยางรคณคาและไดประโยชนสงสด

• การใชนวตกรรมดานการรไซเคลน�า

• จดท�าแหลงส�ารองน�าอปโภคบรโภค ภาคเกษตรกรรม/ อตสาหกรรม

การปรบตวของผมสวนไดสวนเสยในอนาคต

• มทรพยากรน�าไวใชอยางยงยนและเทาเทยมทวถง

• เกดความสามคคสมานฉนท

• จดท�าแหลงส�ารองน�าอปโภคบรโภค ภาคเกษตรกรรม/ อตสาหกรรม

• เศรษฐกจ/ สงคม และคณภาพชวตของคนในลมน�าดขน

ผ เขารบการฝกอบรมไดอภปรายถง

มมมองทหลากหลายของผมสวนไดเสยในลม

น�าทาจน ซงมความตองการใชน�าในลกษณะท

แตกตางกน ในภาคเกษตรกรรมตองการใชน�า

ในการผลตทางการเกษตรอยางตอเนองตลอด

ทงปโดยการชลประทานซงอาจจะยงไมทวถง

และมพนทเกษตรบางสวนขาดแคลนน�าใน

บางรอบของการผลต การขยายตวของภาค

อตสาหกรรมและภาคการพฒนาเมองท�าให

ความตองการน�าเพมมากขนอก ท�าใหปรมาณ

น�าทมไมเพยงพอตอการใชของทกภาคสวนอย

แลวตองถกน�าใชไปในกจกรรมตางๆ เพมขน

น�าทผานการใชแลวอาจจะไดรบการบ�าบดหรอ

ไมไดรบการบ�าบดกอนทถกปลอยลงสล�าน�า

อกครง ท�าใหเกดปญหาคณภาพน�าตามมา

ผเขารบการอบรมบางทานใหความเหน

วาปญหาการขาดแคลนน�าเกดจากการไมมการ

กกเกบน�าทดพอ โดยไดเสนอความคดใหเกบ

กกน�าไวในบรเวณลมน�าตอนบนเพอส�ารอง

ไวใชในหนาแลง สวนลมน�าตอนลางควรจะม

พนทรองรบน�าหรอแกมลงไวปองกนน�าทวม

อยางไรกตามการบรหารจดการน�าในลมน�าทา

จนมความเกยวของอยางยงกบการผลตทางการ

เกษตรทยงคงมการผลตตอเนองหลายรอบการ

เกบเกยวตลอดทงป และมการใชน�าในการผลต

ถงรอยละ 75 โดยไมมนโยบายรฐทชดเจนวา

ควรจะจ�ากดการผลตทางการเกษตรกรนหรอก

ครงตอป หรอหากปใดเกดสภาวะน�าทานอยจะ

ก�าหนดไมใหเกษตรกรท�าการเกษตรและชดเชย

รายไดอยางไร เพอใหการใชน�าสอดคลองกบ

ปรมาณน�าทาในแตละป

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง94

ในประเดนคณภาพน�า ทกภาคสวนยอมรบวา

กจกรรมตางๆ ของตนสงผลตอคณภาพน�าท

ลดลงของลมน�าทาจน ผรบผดชอบการบรหาร

จดการลมน�าจงตองพยายามท�าความเขาใจกบ

ทกภาคสวนเพอใหเกดความตระหนกในการ

ดแลคณภาพน�าทาจนรวมกน ในขณะเดยวกน

กตองบงคบใชกฎระเบยบในการปลอยของเสย

ลงสแมน�าอยางจรงจง

เม ออภปรายถงการเปลยนแปลง

ของล มน�าทาจน ผ เข ารบการฝกอบรมได

รวมกนวเคราะหความเปนไปไดส�าหรบการ

เปลยนแปลงในอนาคตและมความเหนวาใน

ระยะสน (1-5 ป) เศรษฐกจในลมน�าทาจน

จะยงคงไมเปลยนแปลงมากนก แตประชากร

แฝงทงจากผทโยกยายมาจากลมน�าอนหรอ

ภมภาคอนและแรงงานตางดาวจะเพมขน ภาค

อตสาหกรรมขยายตวในขณะทภาคเกษตรกรรม

จะหดตวลง แตในระยะยาว (10 ป) จะเหน

การเปลยนแปลงชดเจนโดยเฉพาะอยางยงใน

ดานสงแวดลอมและสงคม ลมน�าทาจนจะเกด

ภาวะขาดแคลนน�า มมลพษทางน�ามากขน

แผนดนทรดตว และมการแยงชงทรพยากร

จนท�าใหชมชนเกดการขดแยงเรองน�าและ

ทรพยากรอนๆ ในขณะทภาคการผลตกจะเกด

การขาดแคลนแรงงาน ผเขารบการฝกอบรมยง

ไดวเคราะหถงผลกระทบจากการเปลยนแปลง

เหลานนวาจะเกดการเปลยนแปลงดานวถชวต

ของผคนในลมน�าทาจน สงคมจะเปลยนไปส

สงคมเมองมากขน อาชพบางอาชพจะคอยๆ

หายไป และมอาชพใหมๆ เขามาทดแทน

ความยากจนจะกลายเปนปญหาส�าคญและ

กอใหเกดปญหาสงคมอนๆ ตามมา เชน ปญหา

อาชญากรรมและยาเสพตด ในดานสงแวดลอม

ผคนในลมน�าทาจนจะประสบกบภยพบตทาง

ธรรมชาตทรนแรงขน ทงประเดนน�าเคมรกล�า

และน�าทวม เปนตน

จากการวเคราะหของผ เข ารบการ

ฝกอบรมถงการเปลยนแปลงขางตน แมจะม

แนวโนมวาอนาคตของลมน�าทาจนจะประสบกบ

ปญหามากมาย แตผเขารวมประชมกไดใหขอ

เสนอแนะวาถาตองการใหเกดการบรหารจดการ

ลมน�าและทรพยากรทดในลมน�าทาจน ควรจะ

มการปรบตวและเตรยมความพรอมรบมอกบ

ความเปลยนแปลงตางๆ เพอใหเกดผลลพธ

ภาคผนวก 95

ทดตามมา ควรจะมพลงขบดนจากภาคสวน

ตางๆ ชวยสงเสรม นนคอ ภาครฐควรมนโยบาย

ดานการบรหารจดการน�าฟาและน�าทาทชดเจน

ภาคประชาชนมการรวมตวทเขมแขง หนวย

งานทเกยวของและภาคประชาชนไดรบการ

สนบสนนทางวชาการ มการบรณาการการ

ท�างานของหนวยงานตางๆ ไดรบงบประมาณ

สนบสนนในการด�าเนนการในการบรหารจดการ

ลมน�า และมแนวทางในการเปลยนแปลงวถชวต

ทสมดลกบทรพยากรและระบบนเวศลมน�าทาจน

พลงขบดนเพอชวยสงเสรมใหเกดการบรหารจดการลมน�าและทรพยากรทดในลมน�าทาจน

• ภาครฐควรจะมนโยบายดานการบรหารจดการน�าทชดเจน

• ภาคประชาชนมการรวมตวทเขมแขง

• หนวยงานทเกยวของและภาคประชาชนไดรบการสนบสนนทางวชาการ

• มการบรณาการการท�างานของหนวยงานตางๆ

• ไดรบงบประมาณสนบสนนในการบรหารจดการลมน�า

• มแนวทางในการเปลยนแปลงวถชวตทสมดลกบทรพยากรและระบบนเวศลมน�าทาจน

วนทสอง: 29 ตลาคม 2557 ภาคเชา ศกษาบทเรยนท 3 ลมน�า :

ความหมายและองคประกอบลมน�า

บทเรยนนทบทวนนยามความหมาย

ของค�าศพทพนฐานเกยวกบลมน�า ทรพยากร

ทเกยวของ นเวศลมน�า ปฏสมพนธระหวาง

ทรพยากรตางๆ เพอใหเข าใจตรงกนและ

งายแกการเสวนาอภปรายการจดการล มน�า

ในบทถดไป บทเรยนนจะกลาวถงหลกและ

ขนตอนการด�าเนนการจดการลมน�าโดยทวไป

ความหมายขององคประกอบของลมน�าอาจจะ

ยงมความหมายทแตกตางกนไปตามบรบทของ

ประเทศและลมน�าตางๆ จงจ�าเปนทผมสวนได

สวนเสยจะไดอภปรายและแลกเปลยนขอมล

และความเหนกน เพอความเขาใจทตรงกน

เกยวกบบรบทลมน�าตวเอง รวมถงการสงเสรม

ใหมกลไกใหผมสวนไดสวนเสยไดเขาถงขอมล

เกยวกบทรพยากรและการใชทรพยากร เพอ

หาขอตกลงรวมกน

กจกรรมเปดประเดน : วเคราะห

วถชวตของผคนในลมน�าทาจน

กจกรรมนเปนการวเคราะหวถชวตของ

ผคนในลมน�าทาจนซงมทรพยากรคอนขางอดม

สมบรณ สงเสรมใหผคนมวถชวตทหลากหลาย

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง96

เพอการพฒนาเศรษฐกจทงในระดบครวเรอน

ระดบจงหวด จนถงระดบประเทศ ผเขารบการ

ฝกอบรมไดรวมกนวเคราะหวถชวตของผคน

ในลมน�าทาจนตงแตตนน�ากลางน�าและปลายน�า

ซงจะมทงทางดานเกษตรกรรมทรวมถงการ

ปลกพช (เชน ขาว ออย มน ผลไมและไม

ดอกไมประดบ) ปศสตว (เชน โค สกร เปด

และไก) ประมง (เชน กระชงปลา กง การ

จบสตวทะเล) อตสาหกรรม (เชน ไซโลและ

โรงสขาว) โรงงานแปรรปอาหาร (เชน โรงงาน

น�าตาล โรงงานอาหารทะเล โรงงานผลตอะไหล

รถยนต โรงงานสงทอและมดยอม โรงงานเมด

พลาสตก) ธรกจอนๆ (เชน โรงแรมและรสอรท

ตลาดน�า รานอาหารและบรการรบจดเลยง

แพทพก) นอกจากนวถชวตของผ คนในล ม

น�าทาจนยงเกยวเนองกบวฒนธรรมประเพณท

สบเนองกบสายน�ามาอยางยาวนาน (เชน

งานประเพณลอยกระทงและการแขงเรอ)

จากการวเคราะหวถชวตของผ คน

ในล มน�าทาจน จะเหนไดชดเจนวาในชวง

ตนน�าซงครอบคลมจงหวดอทยธาน ชยนาท

และสพรรณบรบางสวนนน ผคนจะประกอบ

อาชพดานเกษตรกรรมเปนหลก (มการท�านา

ขาว ไรออย ไรมน และผลไม) มโรงสขาวและ

โรงงานอตสาหกรรมบาง (สวนใหญจะเปน

โรงงานน�าตาลและแปรรปอาหาร) และมธรกจท

เกยวของกบการทองเทยว ส�าหรบชวงกลางน�า

ซงรวมถงสพรรณบรบางสวนและนครปฐมนน

แม จะยงคงมวถชวตด านเกษตรกรรมอย

แตกเรมลดนอยลงไปเรอยๆ ชวงกลางน�า

คอนขางจะมโรงงานอตสาหกรรมหนาแนนและ

หลากหลายประเภท เชน อตสาหกรรมผลต

อะไหลรถยนต อตสาหกรรมสงทอและมดยอม

อตสาหกรรมเมดพลาสตกและโรงงานผลตน�า

ประปาทตองสบน�าปรมาณมากในแตละวน

ขอมลจากส�านกงานสถตแหงชาตระบวาในป

2555 จงหวดนครปฐมจงหวดเดยวมโรงงาน

อตสาหกรรมกวา 3,100 โรงงาน วถชวตของ

ผ คนกลางน�ายงเกยวของกบการขยายตว

ของเมอง เชน ธรกจทองเทยวและโลจสตกส

อกดวย ในสวนของพนทปลายน�า ประชาชน

ย งคงมอาชพทางการ เกษตรบ าง และ

เนองจากจงหวดสมทรสาครมชายฝงทะเลท

ยาวถง 41.8 กโลเมตร จงมการประกอบอาชพ

ทางการประมงและการเพาะเลยงสตวน�าเปน

อาชพหลกอกอาชพหนง และทส�าคญยงเปน

แหลงธรกจการประมงขนาดใหญครบวงจรอก

ดวย กจกรรมเศรษฐกจของสมทรสาครยงเนน

ไปดานอตสาหกรรมทเขมขนมากกวาพนท

กลางน�า โดยในป 2555 จงหวดสมทรสาคร

มโรงงานอตสาหกรรมกวา 5,500 โรงงาน โดย

สวนใหญจะเปนอตสาหกรรมผลตภณฑโลหะ

ภาคผนวก 97

อตสาหกรรมพลาสตก อตสาหกรรมอาหารและ

แปรรปอาหาร และอตสาหกรรมสงทอ

ถงแมทรพยากรในลมน�าทาจนจะยง

ตอบสนองความตองการตอวถชวตและเศรษฐกจ

ของผ คน แตการใช ทรพยากรโดยทไม ม

การบรหารจดการท ดจะท�าให ทรพยากร

เสอมโทรมจนไมสามารถใชประโยชนไดอยาง

มประสทธภาพ กจกรรมการวเคราะหวถชวต

ของผคนในลมน�าทาจนนชวยใหผเขารบการ

ฝกอบรมไดท�าความเขาใจรวมกนถงภาพรวม

ของการใชทรพยากรในล มน�าทาจนทงหมด

และยงมองเหนถงผใชน�าและผมสวนไดสวน

เสยกลมตางๆภายในลมน�าทมสวนส�าคญเปน

อยางยงและตองน�ามาเปนสวนประกอบในการ

บรหารจดการลมน�าทาจน เพอใหผมสวนได

สวนเสยไดตระหนกถงความส�าคญในการใช

ทรพยากรอยางยงยน

ภาคบาย

บทท 4 มองทาจนของเรา

บทเรยนนน�าเสนอขอมลกายภาพ

ภมศาสตร ดน น�า อากาศ ขอมลชวภาพ

ทรพยากร พช สตว และผใช การน�าทรพยากร

มาใชโดยกลมตางๆ สถานะของทาจนเทยบกบ

ลมน�าอนๆ และแนวโนมการใชทรพยากรตางๆ

ในลมน�าโดยกลมผใชทมความหลากหลาย ใน

ภมศาสตรของล มน�าทแตกตางกนทงตนน�า

กลางน�าและปลายน�า โดยเนนใหเหนความ

เชอมโยงของประเดนเหลานน รวมทงขอมล

ของลมน�าทาจนทอาจไดรบความสนใจนอยกวา

ประเดนอน และเนอหาทบางคนยงอาจเขาใจ

คลาดเคลอนอยแตเปนประเดนทมความส�าคญ

มากและอาจสงผลกระทบรนแรงในอนาคตถา

ยงคงมความเขาใจคลาดเคลอน

กจกรรมเปดประเดน : รจกตวเลข

ลมน�าทาจน

เนองดวยผเขารบการฝกอบรมทงหมด

เปนผมสวนไดสวนเสยในลมน�าทาจน ทงจาก

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง98

ภาคราชการ เอกชน และประชาสงคม หลายทาน

เปนคณะกรรมการลมน�าทาจน อกหลายทาน

ด�าเนนกจกรรมตางๆ เพอสรางจตส�านกการ

เปนเจาของรวมและดแลลมน�าทาจน อกหลาย

ทานเปนผใชน�าทค�านงถงปรมาณและคณภาพน�า

และตองการมสวนรวมในกระบวนการบรหาร

จดการลมน�าในระดบตางๆ การท�าแบบฝกหด

รจกตวเลขลมน�าทาจนจะชวยใหผเขารบการ

ฝกอบรมไดทบทวนขอมลพนฐานของล ม

น�าทาจน ซงท�าใหเขาใจขอมลทางกายภาพของ

ลมน�าและสามารถน�าไปใชเตรยมการพนฐานใน

การด�าเนนกจกรรมตางๆ ตอไป

ผ เข าอบรมไดมโอกาสตอบค�าถาม

ขอมลพนฐานของลมน�าทาจน เชน

• ล มน�าท าจนครอบคลมพนทกตาราง

กโลเมตร (13,588.97 ตร.กม. )

• ล มน�าทาจนมปรมาณน�าทารวมกลาน

ลกบาศกเมตรตอป (4,558 ลาน ลบ.ม./ป)

• ลมน�าทาจนมปรมาณฝนเฉลยกมลลลตร

ตอป (1,029 มล./ป)

• พนทของลมน�าทาจนมปรมาณฝนสงสด

ทอ�าเภอบานไร จงหวดอทยธาน (1,300-

1,400 มล./ป) และนอยสดทอ�าเภอ

เลาขวญ จงหวดกาญจนบร (1,100 มล./ป)

• พนทของลมน�าทาจนทมคณภาพน�าต�า

ทสด คอบรเวณคลองภาษเจรญ

• จ�านวนประชากรทอาศยอยในลมน�าทาจน

มประมาณ 2.5 ลานคน

การทราบขอมลพนฐานเหล านจะ

เปนการน�าทางไปสการแสวงหาขอมลเพมเตม

โดยเฉพาะขอมลทเปนปจจบนและขอมลใน

เชงลกเพอใหผมสวนไดสวนเสยท�าความเขาใจ

ลมน�าทาจนมากขน และสามารถบรหารจดการ

ลมน�าทาจนใหเหมาะสมกบขดความสามารถ

ของลมน�าดวย

กจกรรมนท�าใหผเขารบการฝกอบรม

ซงเปนผใชน�าหรอเปนผท�างานเกยวของกบ

ลมน�ามานานรสกทาทายวาตนเองจะมความร

เกยวกบขอมลพนฐานของลมน�ามากนอยแคไหน

และเพอนผเขาอบรมทานอนๆ จะมความรมาก

นอยกวาตนเทาไร ซงถอเปนการกระตนใหเกด

การมสวนรวมในการฝกอบรมไดเปนอยางด

ภาคผนวก 99

บทท 5 การวเคราะหผลกระทบลกโซทางสง

แวดลอมและสงคม

บทนจะเปนการศกษาประโยชนหลก

ของการใชการจดการน�ามแบบบรณาการ

ในฐานะกระบวนทศน คอเปนกรอบคดการ

วางแผนการจดการทรพยากรน�าใหกบกล ม

ตางๆ อยางเทาเทยมตามการใชประโยชน

ซงรวมถงมต 2 ดานทสมพนธกน คอมตทาง

สงคมและมตทางนเวศวทยา บทเรยนท 5

เนนความสมพนธของนเวศลมน�ากบผใชภาค

สวนตางๆ ทคาดหวงและมการใชทรพยากร

จากลมน�าทตางกนไป การใชบางทรพยากร

บางประเภทและบางวธอาจท�าใหบางกลมเดอด

รอนหรอเสยประโยชน เพราะอาจไปเปลยน

ระบบนเวศทกลมอนพงพงอย โดยบทนจะเนน

การใชทรพยากรทแตกตางของคนตนน�า กลาง

น�าและปลายน�า ผใชททรพยากรอยนอกลมน�า

การส�ารวจโอกาสทจะเกดความขดแยงใน

ประเดนการใชน�า และชวยกนหาทางออก

ในการสรางพนธมตรเพอรวมมอกนรกษา

ระบบธรรมชาตของนเวศลมน�า หลกการเรอง

สนทรพยรวม (common assets) และสมรรถนะ

ในการรองรบของลมน�า (carrying capacity)

เพอตอยอดความคดในการท�างานตอไป

ผเขารบการฝกอบรมจะไดมโอกาสไป

สมผสพนทจรงในวนถดไปเพอฝกวเคราะห

ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคม

จากพนทจรงในล มน�าท าจนโดยดทขนาด

ของผลกระทบ การขยายตวของผลกระทบ

และจ�านวนประชากรทไดรบผลกระทบ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง100

ภาคเชา

บทท 6 การวเคราะหผลกระทบลกโซทาง

สงแวดลอมและสงคมภาคสนาม

หลงจากการเรยนรเรองการวเคราะห

ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคมแลว

ผเขารบการฝกอบรมไดรวมลงพนทเพอศกษา

ผลกระทบลกโซจากวถชวต กจกรรมทาง

เศรษฐกจในพนทจรงของลมน�าทาจน รวมไป

ถงชมชนทพยายามลดการใชสารเคมเพอลด

ผลกระทบทางสงแวดลอมในจงหวดนครปฐม

ผ เข ารบการฝกอบรมไดเดนทางไปศกษา

การเลยงปลากระชงทคลองทาสารบางปลา

โรงเชอดเปดและสถานประกอบการโตะจนท

อ�าเภอเมอง จงหวดนครปฐม และนาขาวอนทรย

ทต�าบลหนมล อ�าเภอบางเลน จงหวดนครปฐม

กจกรรม: ทศนศกษาการเลยงปลา

กระชงทคลองทาสารบางปลา โรงเชอดเปด

และสถานประกอบการโตะจนทอ�าเภอเมอง

จงหวดนครปฐม นาขาวอนทรยทต�าบลหนมล

อ�าเภอบางเลน จงหวดนครปฐม

การทศนศกษาในวนท 3 น เปนการศกษา

จากพนทจรงโดยมวทยากรผเชยวชาญเฉพาะ

ดานและผ ทเกยวของในพนทมาใหความร

กบผเขารบการฝกอบรม นอกจากนผ เขารบ

การฝกอบรมยงไดสอบถามแลกเปลยนขอมล

และอภปรายกบวทยากรและผเขารบการฝก

อบรมทานอนๆ เพมเตมในประเดนการเลยง

ปลากระชง อ. ณฐพงษ ปานขาว ผเชยวชาญ

ดานการประมง มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตก�าแพงแสน เปนผใหขอมลการเลยง

ปลากระชง อ. นงลกษณ เลกร งเรองกจ

รองหวหนาศนยปฏบตการวศวกรรมพลงงาน

และสงแวดลอม และอาจารยประจ�าคณะ

วศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกสรศาสตร

ก�าแพงแสน และคณประพฒน รวทองช ม

นายกเทศมนตรเมองนครปฐม เป นผ ให

ขอมลเกยวกบโรงเชอดเปดและสถานประกอบการ

โตะจนทต�าบลนครปฐม ในขณะทคณเฉลมพล

ซงฮ นายกองคการบรหารสวนต�าบลหนมล

อ.วชย มลทองสงค ผอ�านวยการโรงเรยนวด

ศลามล และคณสายนต สมศร เกษตรกรผผลต

ขาวอนทรย เปนผใหขอมลดานนาขาวอนทรย

ทต�าบลหนมล

ภาคผนวก 101

การเลยงปลากระชง

การเลยงปลากระชงทคลองทาสาร

บางปลา ต�าบลบางปลา อ�าเภอบางเลน

จงหวดนครปฐม คลองทาสารบางปลาเปน

ล�าน�าทเชอมระหวางแมน�าแมกลองและแมน�า

ทาจน จ�านวนกระชงเลยงปลาคอนขางหนาแนน

ตลอดล�าคลอง และมแนวโนมจะเพมขนเรอยๆ

เนองจากเปนสนคาประมงทมราคาด โดยสวน

ใหญชาวบานจะซอพนธปลาทเปนทนยมบรโภค

โดยเฉพาะปลานลและปลาทบทมมาเลยง

มการใหอาหาร ยาปฏชวนะ วตามนและแรธาต

ตามระยะเวลาทก�าหนดลงไปในล�าน�าโดยตรง

ซงเปนการเพมสารอาหารจากสารเคมตางๆ

ทงจาก เศษอาหารปลา ยาปฏชวนะและ

การขบถายของปลา ซงกอใหเกดมลพษทางน�า

ขณะเดยวกนสงผลดตอการเจรญเตบโตของ

ผกตบชวาซงกดขวางการไหลของน�า

นอกจากนในชวงทคลองมน�าน อย

เนองจากการจดการชลประทานโดยโครงการ

สงน�าและบ�ารงดแลรกษาก�าแพงแสนจะปลอย

น�านอยในชวงหนาฝนเพอหลกเลยงปญหาน�า

ทวมในทลมภาคกลาง และปดการระบายน�าใน

ชวงเดอนตลาคมถงพฤศจกายนเพอซอมแซม

คลองสงน�าทช�ารด คณภาพน�าในคลองทาสาร

บางปลาจะลดลงและปลาทเลยงไวอาจจะเปน

โรคและตายไดซงกสงผลใหเกดมลพษในคลอง

อกเชนกน

โรงเชอดเปดและสถานประกอบการโตะจน

โรงเชอดเปดและสถานประกอบการ

โตะจนทผเขารบการฝกอบรมไดไปทศนศกษานน

ตงอยในเขตเทศบาลเมองนครปฐม ซงเปนพนท

ทมสถานประกอบการโตะจนเปนจ�านวนมาก

และมการใชวตถดบเนอสตว เชน หม ไก เปด

เปนจ�านวนมาก เชนกน กจการโรงเชอดเปด

และสถานประกอบการโตะจนเปนกจกรรม

ทางเศรษฐกจทสรางรายไดใหกบครวเรอนใน

จงหวดนครปฐมเปนอยางมาก และนยมท�ากน

มากขนเรอยๆ ในทางกลบกน การด�าเนน

กจการดงกลาวสงผลกระทบตอสงแวดลอมมาก

ขนเรอยๆ โดยจะกอใหเกดขยะและน�าเสยทม

ความสกปรกสงจากการชะลางซากสตว (เปด)

และเศษอาหารจ�านวนมาก เจาของกจการ

หลายรายปลอยน�าเสยทไมไดรบการบ�าบดลง

ทอน�าทงซงจะไหลลงส คคลองทเชอมตอไป

สแมน�าทาจนโดยตรง กอใหเกดมลพษทาง

น�าจากกจกรรมทางเศรษฐกจอยางหนงของ

นครปฐม นอกจากนยงกอใหเกดกลนทไมพง

ประสงครบกวนชมชนใกลเคยงอกดวย

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง102

ชาวบานทอยอาศยในบรเวณใกลเคยง

ไดรองเรยนไปยงเทศบาลเมองนครปฐม ซง

ตอมาไดมาใหค�าแนะน�าใหสถานประกอบการ

เหลานนใหบ�าบดน�าเสยกอนจะปลอยลงล�าราง

สาธารณะเพอลดมลพษทางน�าและมลพษทาง

กลน โดยใหมการจดท�าบอดกไขมนและบอพก

น�าเสยกอนจะปลอยลงสคคลองสาธารณะตอไป

ภาคบาย

นาขาวอนทรยทต�าบลหนมล

การผลตขาวอนทรย ทต�าบลหนมล

อ�าเภอก�าแพงแสน จงหวดนครปฐม เกดจาก

ความสนใจของทงเกษตรกรในชมชน ผ น�า

องคการบรหารสวนทองถนและเจาหนาทท

เกยวของ ซงมความตระหนกในการพฒนาอยาง

ยงยน โดยตองการปรบเปลยนการปลกขาวทใช

สารเคมทท�าลายสขภาพทงของเกษตรกรและ

ผบรโภคมาเปนวถเกษตรอนทรยเพอลดกระแส

การผลตทางการเกษตรทตอบสนองกระแส

บรโภคนยมทต องผลตปรมาณมากในขณะ

เดยวกนกปลดปลอยของเสยปรมาณมากออกส

สงแวดลอมซงมสวนท�าใหระบบนเวศเสยสมดล

ผทเกยวของกบการผลตขาวอนทรยในชมชน

หนมลมความเหนวาการผลตขาวอนทรยชวย

ใหเกษตรกรหนกลบมาสวถการประกอบอาชพ

และท�าเกษตรกรรมทสอดคลองกบธรรมชาต

เกษตรอนทรยถอเปนทางออกหนงในการชวย

ลดมลพษทเกดจากการผลตทางการเกษตรออก

สสงแวดลอมโดยเฉพาะอยางยงแมน�าทาจน

และจะเปนสวนหนงทชวยใหแมน�าทาจนกลบ

คนสสภาวะสมดลในอนาคต

วนทส: 31 ตลาคม 2557ภาคเชา

กจกรรม (ตอเนองจากวนท 3) : วเคราะห

ผลกระทบลกโซทางสงแวดลอมและสงคมของ

พนททศนศกษา

หลงจากผ เขารบการฝกอบรมไดไป

ทศนศกษาเรองผลกระทบลกโซจากวถชวต

กจกรรมทางเศรษฐกจ ในพนทล มน�าทาจน

ในเขตจงหวดนครปฐม ซงรวมถงการเลยงปลา

กระชง โรงเชอดเปดและสถานประกอบการโตะจน

ภาคผนวก 103

และนาขาวอนทรยทต�าบลหนมล ผเขารบการฝก

อบรมไดแบงกลมวเคราะหถงผลกระทบของ

วถชวตหรอกจกรรมทางเศรษฐกจเหลานนตอ

ชมชนใกลเคยงหรอกวางไปกวานน

โดยในประเดนการเลยงปลากระชง

นนผเขารบการฝกอบรมไดรวมกนวเคราะหวา

การเลยงปลากระชงเปนทนยมอยางรวดเรว

เพราะเกษตรกรเหนชองทางในการผลตทม

แหลงน�าคอนขางอดมสมบรณ โดยสวนใหญจะ

เชาพนทจากเจาของทรมคลอง และรบวตถดบใน

การเลยงปลาจากบรษทอตสาหกรรมการเกษตร

อยางครบวงจร เชน พนธปลา อาหารปลา

ประกอบกบผลผลตเปนทตองการของตลาด

ท�าใหรายไดด แตเนองจากมบอเลยงปลากระชง

เพมขนเรอยๆ ท�าใหสารเคมตกคางจากอาหาร

ปลา ยาปฏชวนะ และสารเคมอนๆ รวมทง

ของเสยจากการขบถายของปลาสะสมในล�าน�า

ในชวงเวลาเดยวกนมากขนเรอยๆ จนท�าให

เกดมลพษทางน�ามากขน โดยเฉพาะในชวงท

โครงการสงน�าและบ�ารงดแลรกษาก�าแพงแสน

ปลอยน�านอยกจะท�าใหความเขมขนของมลพษ

ทางน�าเพมขน ซงจะสงผลกระทบทงตอผเลยง

ปลากระชงเองเพราะจะท�าใหปลาตายจาก

มลพษหรอจากปรมาณน�าทลดลง นอกจากน

ยงสงผลกระทบตอผใชน�าทอยทายน�าซงตอง

ทนรบสภาพน�าเสยทไหลมาจากพนทเลยงปลา

กระชง ผเขารบการฝกอบรมยงไดรวมอภปราย

กนตอวายงไมมหนวยงานของรฐทเกยวของ

เชน หนวยงานดานการชลประทาน หนวยงาน

ดานมลพษทางน�า หนวยงานดานการใชพนทใน

ล�าน�า ยนมอเขามาแกไขปญหาอยางจรงจง ซง

อาจจะเปนเพราะวาแตละหนวยงานมขอบเขต

หนาทและเจาหนาทจ�ากด จงยงไมสามารถ

แกไขปญหาทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและ

วถชวตทหลากหลายไปพรอมๆ กนได

ส�าหรบประเดนการปลอยน�าเสยและ

ขยะลงคคลองสาธารณะของโรงเชอดเปดและ

สถานประกอบการโตะจน ผเขารบการฝกอบรม

วเคราะหวาความเชยวชาญในการรบจดเลยง

โตะจนของจงหวดนครปฐมท�าใหเปนทนยม

ในกลมลกคาทงในจงหวดนครปฐมและจงหวด

อนๆ ทวประเทศ จนท�าใหธรกจบรการโตะจนใน

เขตเทศบาลเมองนครปฐมขยายตวอยางรวดเรว

รวมไปถงธรกจเกยวเนอง ทงการจดหาวตถดบ

ในการท�าโตะจน เชน เนอเปด เนอไก เนอหม

ในขณะทธรกจขยายตวอยางรวดเรว การจดการ

กบของเสยทเกดจากกจการเหลานกลบยงไมได

มาตรฐาน น�าเสยจากสถานประกอบการบรการ

โตะจนและโรงเชอดสตวถกปลอยลงคคลองและ

ล�ารางสาธารณะโดยตรง โดยยงไมไดรบการ

บ�าบด จนกระทงชาวบานทอยอาศยในบรเวณท

ใกลเคยงทไดรบความเดอดรอนจากมลพษทาง

น�าโดยเฉพาะอยางยงจากกลนไมพงประสงค ได

รองเรยนไปยงเทศบาลเมองนครปฐม ซงตอมา

ไดมาใหค�าแนะน�าใหสถานประกอบการเหลาน

บ�าบดน�าเสยกอนจะปลอยลงล�ารางสาธารณะ

เพอลดมลพษทางน�าและมลพษทางกลน โดยให

มการจดท�าบอดกไขมนและบอพกน�าเสยกอน

จะปลอยลงสคคลองสาธารณะตอไป

จากตวอยางในการทศนศกษาผ เขา

รบการฝกอบรมไดร วมกนอภปรายถงการ

จดการน�าเสยทไมไดมาตรฐานและการบงคบ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง104

ใชกฎระเบยบขอบงคบอยางมประสทธภาพ

ขององคการปกครองสวนทองถน ซงมหนาท

บรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและการสง

เสรมรกษาคณภาพสงแวดลอมในทองถน แต

ดวยจ�านวนสถานประกอบการทเพมขนท�าให

ยากตอการดแลอยางทวถง มสถานประกอบ

การอกจ�านวนมากทยงไมไดบ�าบดน�าเสย

กอนปลอยลงคคลองหรอล�ารางสาธารณะ แต

เนองจากยงไมมใครรองเรยน องคการปกครอง

สวนทองถนจงอาจจะยงไมไดด�าเนนการใดๆ

ส�าหรบการผลตขาวอนทรย ผเขารบการ

ฝกอบรมไดรวมกนอภปรายวาชมชนหนมลเปน

ทางเลอกอกทางหนงซงเกษตรกรหลายทานใน

ชมชนทไดรบการสนบสนนจากองคการบรหาร

สวนต�าบลหนมลและหนวยงานทเกยวของ

เชน โรงเรยนวดศลามล และมหาวทยาลย

เกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน โดยไดเหน

พองกนวาเปนการลดสารเคมในกระบวนการ

ผลตทางการเกษตรจะสงผลดตอสขภาพของ

ทงผ ปลกและผ บรโภคและทงสงแวดลอม

ประจวบกบเปนการสอดคลองกบการเตบโต

ของตลาดทางเลอกในการบรโภคอาหารปลอด

สารเคม จงท�าใหชมชนพยายามจะปรบเปลยน

มาท�าเกษตรอนทรยมากขน โดยอาจจะตอง

สรางเครอขายกบชมชนอนๆ เพอเปนการ

เปดมมมองทางการผลตและทางการตลาด

และเรยนรจากชมชนทมประสบการณเพมเตม

รวมทงการหาชองทางการระบายสนคาเกษตร

อนทรยดวย อยางไรกตามขณะนการผลตขาว

อนทรยของชมชนหนมลยงถอวาเปนระยะ

เรมตนเทานน ยงตองมการพฒนาการตอไป

แตอยางนอยชมชนหนมลกไดสงสญญาณ

ใหเหนถงความพยายามของชมชนและผท

เกยวของในการดแลทรพยากรในทองถนและ

สงเสรมคณภาพสงแวดลอม

บทท 7 ผมสวนเกยวของในการจดการ

ทรพยากรลมน�าทาจน

บทเรยนน ชกชวนใหผ เขารวมการ

อบรมไดสะทอนและทบทวนเกยวกบตวละคร

หลกหรอคน และกล มคนทมสวนเกยวของ

กบการจดการทรพยากรน�าแบบบรณาการ

(Institutional and political landscape

in water resource management) รวมทงมอง

วเคราะหและทบทวนบทบาทของผมสวนได

สวนเสย อาท คณะกรรมการล มน�าทาจน

สวนประสานและบรหารจดการล มน�าทาจน

ในฐานะผจดการลมน�าหลก ส�านกงานทรพยากร

น�าภาค 7 กรมทรพยากรน�า กลมกจกรรมตางๆ

ใน/ นอกลมน�า และหนวยงานอนๆ ทเกยวของ

โดยผเขารบการฝกอบรมจะไดส�ารวจโอกาสใน

การรวมมอ การวางแผนและปฏบตการ ทงใน

เชงการประสานความรวมมอและในเชงการแลก

เปลยนความร

กจกรรม : มองบทบาทของผมสวนได

ส วนเสยในการจดการล มน�าแบบองครวม

ทามกลางบรบททเปลยนแปลง

ผเขารบการฝกอบรมในฐานะผมสวน

ไดสวนเสยของล มน�าทาจน จากกลมตางๆ

ทงจากภาคเกษตรกรรม อตสาหกรรม ชมชน

เมอง การทองเทยวและหนวยงานภาครฐ ได

รวมแลกเปลยนเรยนรกน โดยผเขารบการฝก

อบรมไดอภปรายถงประเดนทภาคสวนตางๆ

ภาคผนวก 105

จะสามารถเขาไปมสวนรวมในการจดการลมน�า

ทาจนได ประเดนส�าคญประเดนหนงคอการ

จดการองคความรของลมน�าซงหนวยงานภาค

รฐนาจะเปนผเกบรวมรวมขอมลส�าหรบสอสาร

กบภาคสวนตางๆเมอมความตองการใชขอมล

เหลานน เชน ขอมลดานน�าทาส�าหรบกจกรรม

ทางการเกษตรและอตสาหกรรม ขอมลการใช

ทดนประเภทตางๆ ในลมน�าทาจน เมอภาค

สวนตางมขอมลและความรทตองการกจะท�าให

เขาใจบรบทของลมน�าทาจนไดดขนทงทางดาน

กายภาพ สงแวดลอม เศรษฐกจและสงคม ซงจะ

สามารถน�าขอมลเหลานนไปบรหารจดการภาค

สวนของตนเองได เชน ถาภาคอตสาหกรรม

รบรขอมลแนวโนมน�าทาตลอดทงปกจะสามารถ

น�าไปวางแผนการผลตใหตรงกบทรพยากร

น�าทาทมอย จรงได นอกจากนขอมลเหลาน

ยงจะชวยใหเกดจตส�านกในการดแลทรพยากร

ลมน�าทาจนทดขน เพอใหมทรพยากรใชอยาง

ยงยน ประเดนตอมาคอการสอสารระหวาง

ภาคสวนตางๆ ซงยนดทใหความรวมมอในการ

ด�าเนนกจกรรมตางๆของหนวยงานทเกยวของ

เชน บรษทเอกชนสามารถสนบสนนทนเพอ

กจกรรมตางๆของล มน�าทาจนเพอสงเสรม

ใหเกดการจดการทดขนในขณะเดยวกนกถอ

เปนความรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอม

(Corporate Social Responsibility – CSR)

ของบรษทดวย

ก จ ก ร ร ม ส ด ท า ย เ ป น พ ธ ม อ บ

ประกาศนยบตรแกผ เข าร วมการฝกอบรม

ทกทาน โดย รศ.ดร.บญชา ขวญยน คณบดคณะ

วศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ปดการฝกอบรม

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง106

ผเขารวมฝกอบรมหลกสตรการบรหารจดการลมน�าทาจนวนท 28 – 31 ตลาคม 2557

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ก�าแพงแสน

จงหวดชยนาท

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

1 ชยนนท สวรรณสถต คณะอนกรรมการลมน�า ภาคเกษตรกรรม

2 เขมทราย กมสวสด ร.ร.หนคาวทยาคม อาจารย

3 วรพล แยมเลยง เทศบาลต�าบลนางลอ รองนายกเทศมนตรฯ

จงหวดสพรรณบร

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

4 เกษมชย แสงสวาง อนกรรมการลมน�า สาขากระเสยว ภาคประชาสงคม

5 ชยวฒน ทวมอน ทสจ.สพรรณบร ขาราชการ

6 สทธกาญจน โสวสสะ สภาเกษตรจงหวดสพรรณบร ภาคเกษตรกรรม

7 คณสมบต เสงหลวง สภาอตสาหกรรมจ.สพรรณบร ภาคเอกชน

จงหวดนครปฐม

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

8 สลวย เทยมสระค สสภ.ท 5 ขาราชการ

9 ไพบลย จนทะวงษาแทน บ.น�าประปาไทย จ�ากด ภาคเอกชน

10 สมศกด ชสข กรรมการลมน�าทาจน ภาคเกษตรกรรม

11 วรางค เวชประเสรฐ ผอ.โรงเรยนวดเชงเลน อาจารย

12 ศรมา วฒนชยมงคล สภาอตสาหกรรม

จงหวดนครปฐม

ภาคเอกชน

จงหวดสมทรสาคร

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

13 ประคอง ซนเจรญ หอการคา จ.สมทรสาคร เอกชน

14 กฤตพฒน จยเตย สภาอตสาหกรรม จ.สมทรสาคร เอกชน

15 จารพรรณ หองสวสด อบจ.สมทรสาคร อปท.

ภาคผนวก 107

เจาหนาท สลน.ทาจน

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

16 สมชาย สทธสร สลน.ทาจน นายชางโยธาอาวโส

17 พทธธรา เมฆชาง สลน.ทาจน นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

18 จฬาลกษณ พงษทรพย สลน.ทาจน นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

19 สถาพร เผาจนดา สลน.ทาจน นายชางโยธาช�านาญงาน

20 ธนภทร สาธพนธ สลน.ทาจน นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

21 ภานมาศ แกวตา สลน.ทาจน

เจาหนาท สทภ.7 (ลมน�าเพชรบรและประจวบครขนธ)

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

22 ธนน เขยวอย สทภ.7 (ลมน�าเพชรบร

และประจวบครขนธ)

นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

23 นภาพรรณ สพรรณอาสน สทภ.7 (ลมน�าเพชรบร

และประจวบครขนธ)

นกวเคราะหนโยบายและ

แผนปฏบตการ

24 ชณภชา ยมมะเรง สทภ.7 (ลมน�าเพชรบร

และประจวบครขนธ)

นกวเคราะหนโยบายและ

แผนปฏบตการ

เจาหนาท สทภ.7 (ลมน�าแมกลอง)

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

25 สมพศ ประสมทรพย สทภ.7 (ลมน�าแมกลอง) ผอ�านวยการสวนประสานและ

บรหารจดการลมน�าแมกลอง

26 ฐตพร โชตด สทภ.7 (ลมน�าแมกลอง) นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

27 ฉลวย ธาราแสง สทภ.7 (ลมน�าแมกลอง) นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

28 ศรนวล เรมภกด สทภ.7 (ลมน�าแมกลอง) นกวเคราะหนโยบายและ

แผนช�านาญการ

ลมน�ำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง108

ผทรงคณวฒ

ท ชอ – สกล หนวยงาน ประเภท

29 เสนอ บญยะคงรตน เกษตรกร ภาคเกษตรกรรม

30 ผศ. เดนศร ทองนพคณ ชมรมเรารกแมน�าทาจน

นครปฐม

ภาคประชาสงคม

31 บญยงค สนทรวภาต ภาคประชาสงคม ภาคประชาสงคม

32 ธนพล มตงค เกษตรกร ภาคประชาสงคม

33 วถ หลงสมบญ ชมรมเรารกแมน�าทาจน

นครปฐม

ภาคประชาสงคม

อำงอง

กมปนาท ภกดกล. (2554). แนวทางการจดสรรน�าบนความเทาเทยม. การบรรยายเรองแสงสองส

ทางออกของวกฤตน�าทวม. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

คณะมนตรคณะกรรมาธการแมน�าโขง. (2556). ยทธศาสตรการพฒนาบนพนฐาน การบรหาร

จดการน�าแบบบรณาการส�าหรบลมแมน�าโขงตอนลาง. บทสรปส�าหรบผบรหาร.

งายงาม ประจวบวน และคณะ. (2557). โครงการการบรณาการกระบวนการในการวางแผนเพอ

ความมนคงดานน�าจงหวดนครปฐม ป 2557. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ระเบยบส�านกนายกรฐมนตร วาดวยการบรหารทรพยากรน�าแหงชาต (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545.

วรบรณ วสารทสกล. (2550). ขอโตแยงและความส�าเรจทยงมค�าถามเกยวกบการจดการน�า

จดการลมน�าแบบบรณาการ: ความรทสบสน ขอวพากษ กบค�าถามการวจย บทความ

มหาวทยาลยเทยงคน ล�าดบท 1391 เผยแพรครงแรกวนท 28 ตลาคม 2550; เขาถงไดท

http://www.measwatch.org/sites/default/files/Water.pdf

Jakeman, Anthony et al. (2005). Integrating knowledge for river basin management:

Progress in Thailand. Australian Centre for International Agriculture Research.

Canberra.

Juntopas Muanpong. (2010). Water Related Assets of Our River Basin. Center for

river basin organizations and management. Solo, Central Java, Indonesia.

Manfred Poppe. (2004). Integrated Watershed Management Planning in the Lower

Mekong Basin A Comparative Analysis of National and Local Planning

Systems in Cambodia, Lao PDR, Thailand and Viet Nam. Working Paper

11. MRC-GTZ Cooperation Programme Agriculture, Irrigation and Forestry

Programme Watershed Management Component.

Mekong River Commission. (2011). Manual for training Trainers in Integrated Water

Resource Management in the Mekong Basin. Vientiane, Laos PDR.

http://en.wikipedia.org/wiki/Planetary_boundaries#Freshwater

http://environment.nationalgeographic.com/environment/photos/rivers-run-dry

http://www.flas.kps.ku.ac.th/forum/index.php?topic=47.0

http://water.epa.gov/type/rsl/monitoring/vms21.cfm

http://www.internationalrivers.org/river-basin-basics

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:C7Md6Y3jsmcJ:ftp://ftp.itc.

nl/pub/naivasha/BoixFayos.pdf+&cd=4&hl=th&ct=clnk&gl=th&client=safari

http://www.mekongwetlands.org/Songkhram_THAI/m2_3_3.html

http://www.thanonline.com/index.php?option=com_content&view=article&id=267440:

wwf-&catid=171:pr&Itemid=512#.VQewhEKScUU

http://www.mrcmekong.org/assets/Publications/policies/Procedures-Notification-

Prior-Consultation-Agreement.pdf

http://www.mekongwetlands.org/assets/LIVELIHOODS/Thailand/T.L.5.07.04%20

Baker_ThaiBaan_MWBP.T.L.1.08.05.pdf

http://www.livingriversiam.org/4river-tran/4mk/mek_n13.html

http://www.mrcmekong.org/about-mrc/programmes/mekong-integrated-water-

resources-management-project/

http://www.mekongwetlands.org/assets/LIVELIHOODS/Thailand/T.L.5.07.04%20

Baker_ThaiBaan_MWBP.T.L.1.08.05.pdf

http://www.mekongwetlands.org/Songkhram_THAI/m2_3_3.html

http://www.thanonline.com/index.php?option=com_content&view=article&id=267440:

wwf-&catid=171:pr&Itemid=512#.VQewhEKScUU

http://www.mrcmekong.org/assets/Other-Documents/BDP/BBDP2-MRCS-IWRM-

Training-Manual-2011.pdf

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:C7Md6Y3jsmcJ:ftp://ftp.itc.

nl/pub/naivasha/BoixFayos.pdf+&cd=4&hl=th&ct=clnk&gl=th&client=safari

http://www.livingriversiam.org/4river-tran/4mk/mek_n13.html

http://www.mrcmekong.org/about-mrc/programmes/mekong-integrated-water-

resources-management-project/

http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/BaseStat/basestat.html

http://www.samutsakhon.go.th/document/brief-Oct-2014.pdf

http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/BaseStat/basestat.html

http://www.samutsakhon.go.th

www.web.yru.ac.th/~dolah/notes/AQUASC/ASSIGNMENT/404766014.doc

www.rid.go.th/attatch_branch/qrice.html

ลมนำทเปลยนไป ในโลกทเปลยนแปลง