50

ภาคผนวก ก

พระราชประวตของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

และ

ประวตจงหวดสมทรสงคราม

51

พระราชประวตพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ พระจลจอมเกลา เจาอยหว เปนพระมหากษตรยสยาม รชกาลท 5 แหงราชวงศจกร เสดจพระราชสมภพเมอวนองคาร เดอน 10 แรม 3 ค า ปฉล 20 กนยายน พ.ศ. 2396 เปนพระราชโอรสพระองคท 9 ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และเปนพระองคท 1 ในสมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน เสวยราชสมบตเมอวนพฤหสบด เดอน 11 ขน 15 ค า ปมะโรง (พ.ศ. 2411) รวมสรดารงราชสมบต 42 ป 22 วน [1] เสดจสวรรคต เมอวนเสาร เดอน 11 แรม 4 ค า ปจอ (23 ตลาคม พ.ศ. 2453) ดวยโรคพระวกกะ สรรวมพระชนมาย 58 พรรษา

พระองคไดรบสมญญาวา "ปยมหาราช" แปลวา มหาราชผทรงเปนทรก และวา "พระพทธเจาหลวง"

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจพระราชสมภพเมอวนท 20 กนยายน พ.ศ. 2396 เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทประสตแตพระนางเธอ พระองคเจาราเพยภมราภรมย (ในรชกาลท 6 ไดมการเปลยนแปลงพระนามเจานายฝายในตามราชประเพณนยมเปน สมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน) ไดรบพระราชทานนามวา สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ บดนทร เทพมหามงกฎ บรษยรตนราชรววงศวรตมพงศบรพตร สรวฒ

52

นราชกมาร ซงคาวา "จฬาลงกรณ" นนแปลวา เครองประดบผม อนหมายถง "พระเกยว" ทมรปเปนสวนยอดของพระมหามงกฎหรอยอดชฎา พระองคมพระขนษฐาและพระอนชารวมพระมารดารวม 3 พระองค ไดแก สมเดจเจาฟาจนทรมณฑล, สมเดจเจาฟาจาตรนตรศม และสมเดจเจาฟาภาณรงษสวางวงศ

การศกษา

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงไดรบการศกษาเบองตนในสานกพระเจาอยยกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสดา ทรงไดการศกษาภาษาเขมรจากหลวงราชาภรมย ทรงไดการศกษาการยงปนไฟจากพระยาอภยเพลงศร วนท 20 มนาคม พ.ศ. 2404 สมเดจฯ เจาฟาจฬาลงกรณ ไดรบการสถาปนาเปนเจาฟาตางกรมท สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ กรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศ[2] และเมอ พ.ศ. 2409 พระองคผนวชตามราชประเพณ ณ วดบวรนเวศราชวรวหาร ภายหลงจากการผนวช พระองคไดรบการเฉลมพระนามาภไธยขนเปน สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ กรมขนพนตประชานาถ เมอป พ.ศ. 2410 โดยทรงกากบราชการกรมมหาดเลก กรมพระคลงมหาสมบต และกรมทหารบกวงหนา

พระบรมราชาภเษก ครงท 1

วนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2411 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตภายหลงเสดจออกทอดพระเนตรสรยปราคา โดยกอนทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจะสวรรคตนน ไดมพระราชหตถเลขาไววา "พระราชดารทรงเหนวา เจานายซงจะสบพระราชวงศตอไปภายหนา พระเจานองยาเธอกได พระเจาลกยาเธอกได พระเจาหลานเธอกได ใหทานผหลกผใหญปรกษากนจงพรอม สดแลวแตจะเหนดพรอมกนเถด ทานผใดมปรชาควรจะรกษาแผนดนไดกใหเลอกดตามสมควร" ดงนน เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรคต จงไดมการประชมปรกษาเรองการถวายสรราชสมบตแดพระเจาแผนดนพระองคใหม ซงในทประชมนนประกอบดวยพระบรมวงศานวงศ ขาราชการชนผใหญ และพระสงฆ โดยพระเจานองยาเธอ กรมหลวงเทเวศรวชรนทร ไดเสนอสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ กรมขนพนตประชานาถ พระราชโอรสพระองคใหญในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขนเปนพระเจาแผนดน ซงทประชมนนมความเหนพองเปนเอกฉนท ดงนน พระองคจงไดรบการทลเชญใหขนครองราชสมบตตอจากสมเดจพระราชบดา[4] โดยในขณะนน มพระชนมายเพยง 15 พรรษา ดงนน จงไดแตงตงสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) เปนผสาเรจราชการแทนพระองค จนกวาพระองคจะมพระชนมพรรษครบ 20 พรรษา โดยทรงประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกครงแรก เมอวนท 11พฤศจกายน พ.ศ. 2411 โดยไดรบการเฉลมพระปรมาภไธยวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณฯ พระจฬาลงกรณเกลาเจาอยหว โดยมพระนามตามจารกในพระสบรรณ

53

บฎวา "พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ บดนทรเทพยมหามงกฏ บรษรตนราชรววงศ วรตมพงศบรพตร วรขตยราชนกโรดม จาตรนบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ อภโตสชาตสงสทธเคราะหณ จกรบรมนาถ อดศวรราชรามวรงกร สภาธการรงสฤษด ธญลกษณวจตรโสภาคยสรรพางค มหาชโนตมางคประนตบาทบงกชยคล ประสทธสรรพศภผลอดม บรมสขมมาลย ทพยเทพาวตารไพศาลเกยรตคณอดลยวเศษ สรรพเทเวศรานรกษ วสษฐศกดสมญาพนตประชานาถ เปรมกระมลขตยราชประยร มลมขราชดลก มหาปรวารนายกอนนต มหนตวรฤทธเดช สรรพวเศษสรนทร อเนกชนนกรสโมสรสมมต ประสทธวรยศมโหดมบรมราชสมบต นพปดลเศวตฉตราดฉตร สรรตโนปลกษณมหาบรมราชาภเษกาภลต สรรพทศทศวชตชย สกลมไหสวรยมหาสวามนทร มเหศวรมหนทร มหารามาธราชวโรดม บรมนาถชาตอาชาวศรย พทธาทไตยรตนสรณารกษ อดลยศกดอรรคนเรศราธบด เมตตากรณาสตลหฤทย อโนปมยบญการสกลไพศาล มหารษฎาธบดนทร ปรมนทรธรรมกหาราชาธราช บรมนาถบพตร พระจฬาลงกรณเกลาเจาอยหว

ผนวชและพระบรมราชาภเษกครงท 2

เมอพระองคมพระชนมายครบ 20 พรรษาแลว เมอวนท 15 กนยายน พ.ศ. 2416 จงผนวชเปนพระภกษ ณ วดพระศรรตนศาสดาราม แลวเสดจไปประทบ ณ วดบวรนเวศวหารเปนเวลา 15 วน หลงจากทรงลาสกขาแลว ไดมการจดพระราชพธบรมราชาภเษกครงท 2 ขน เมอวนท 16 พฤศจกายน พ.ศ. 2416 โดยไดรบการเฉลมพระปรมาภไธยในครงนวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณฯ พระจลจอมเกลาเจาอยหว มพระนามตามจารกในพระสบรรณบฎวา "พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ บดนทรเทพยมหามงกฏ บรษยรตนราชรววงศ วรตมพงศบรพตร วรขตยราชนกโรดม จาตรนตบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ อภโตสชาตสงสทธเคราะหณ จกรบรมนาถ มหามงกฎราชวรางกร สจรตมลสสาธต อรรคอกฤษฏไพบลย บรพาดลยกฤษฎาภนหาร สภาธการรงสฤษด ธญลกษณวจตร โสภาคยสรรพางค มหาชโนตมางคประณต บาทบงกชยคล ประสทธสรรพศภผลอดมบรมสขมมาลย ทพยเทพาวตารไพศาลเกยรตคณอดลยพเศษ สรรพเทเวศรานรกษ วสษฐศกดสมญาพนตประชานาถ เปรมกระมลขตยราชประยร มลมขมาตยาภรมย อดมเดชาธการ บรบรณคณสารสยามาทนครวรตเมกราชดลก มหาปรวารนายกอนนตมหนตวรฤทธเดช สรรพวเศษสรนธร อเนกชนนกรสโมสรสมมต ประสทธวรยศมโหดมบรมราชสมบต นพปฎลเศวตฉตราดฉตร สรรตโนปลกษณมหาบรมราชาภเษกาภลต สรรพทศทศวชตชย สกลมไหศวรยมหาสวามนทร มเหศวรมหนทรมหารามาธราชวโรดม บรมนาถชาตอาชาวศรย พทธาทไตรรตนสรณารกษ อดลยศกดอรรคนเรศราธบด เมตตากรณาสตลหฤทย อโนปมยบญการ สกลไพศาลมหารษฎาธบดนทร ปรมนทรธรรมกหาราชาธราช บรมนาถบพตร พระจลจอมเกลาเจาอยหว"

54

สวรรคต

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตดวยโรคพระวกกะ (ไต) เมอวนท 23 ตลาคม พ.ศ. 2453 เวลา 2.45 นาฬกา ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต รวมพระชนมพรรษาได 57 พรรษาทงน รฐบาลไดจดใหวนท 23 ตลาคม ของทกป เปนวนปยมหาราช และเปนวนหยดราชการ

พระราชกรณยกจ

พระราชกรณยกจทสาคญของรชกาลท 5 ไดแก ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมการเลกทาสและไพรในประเทศไทย การปองกนการเปนอาณานคมของจกรวรรดฝรงเศส และจกรวรรดองกฤษ ไดมการประกาศออกมาใหมการนบถอศาสนาโดยอสระในประเทศ โดยบคคลศาสนาครสตและศาสนาอสลามสามารถปฏบตศาสนกจไดอยางอสระ นอกจากนไดมการนาระบบจากทางยโรปมาใชในประเทศไทย ไดแกระบบการใชธนบตรและเหรยญบาท ใชระบบเขตการปกครองใหม เชน มณฑลเทศาภบาล จงหวดและอาเภอ และไดมการสรางรถไฟ สายแรก คอ กรงเทพฯ ถง เมองนครราชสมา ลงวนท 1 มนาคม ร.ศ.109 ซงตรงกบ พทธศกราช 2433 นอกจากนไดมงานพระราชนพนธ ทสาคญ การกอตงการประปา การไฟฟา ไปรษณยโทรเลข โทรศพท การสอสาร การรถไฟ สวนการคมนาคม ใหมการขดคลองหลายแหง เชน คลองประเวศบรรมย คลองสาโรง คลองแสนแสบ คลองนครเนองเขต คลองรงสตประยรศกด คลองเปรมประชากร และ คลองทววฒนา ยงทรงโปรดเกลาฯ ใหขดคลองสงน าประปา จากเชยงราก สสามเสน อาเภอดสต จงหวดพระนคร ซงคลองนสงนาจากแหลงน าดบเชยงราก ผานอาเภอสามโคก อาเภอเมองปทมธาน อาเภอคลองหลวง อาเภอธญบรและอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน,อาเภอปากเกรด และ อาเภอเมองนนทบร จงหวดนนทบร และ เขตสายไหม เขตบางเขน เขตดอนเมอง เขตหลกส เขตจตจกร เขตบางซอ เขตดสต เขตพญาไท และ เขตราชเทว กรงเทพมหานคร พระราชกรณยกจดานสงคม ทรงยกเลกระบบไพร โดยใหไพรเสยเงนแทนการถกเกณฑ นบเปนการเกดระบบทหารอาชพในประเทศไทย นอกจากน พระองคยงทรงดาเนนการเลกทาสแบบคอยเปนคอยไป เรมจากออกกฎหมายใหลกทาสอายครบ 20 ปเปนอสระ จนกระทงออกพระราชบญญตเลกทาส ร.ศ. 124 (พ.ศ. 2448) ซงปลอยทาสทกคนใหเปนอสระและหามมการซอขายทาส

การปฏรปการปกครอง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงตระหนกถงการคกคามจากจกรวรรดนยมตะวนตกทมตอประเทศในแถบเอเชย โดยมกอางความชอบธรรมในการเขายดครองดนแดนแถบน

55

วาเปนการทาใหบานเมองเจรญกาวหนาอนเปน "ภาระของคนขาว" ทาใหตองทรงปฏรปบานเมองใหทนสมย โดยพระราชกรณยกจดงกลาวเรมขนต งแต พ.ศ. 2416 ประการแรก ทรงตงสภาทปรกษาขนมาสองสภา ไดแก สภาทปรกษาราชการแผนดน (เคานซลออฟสเตต) และสภาทปรกษาในพระองค (ปรวเคานซล) ในป พ.ศ. 2417 และทรงตงขนนางระดบพระยา 12 นายเปน "เคานซลลอร" ใหมอานาจขดขวางหรอคดคานพระราชดารได และทรงต งพระราชวงศานวงศ 13 พระองค และขนนางอก 36 นาย ชวยถวายความคดเหนหรอเปนกรรมการดาเนนการตาง ๆ แตสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ขนนางสกลบนนาค และกรมพระราชวงบวรวไชยชาญ เหนวาสภาทปรกษาเปนความพยายามดงพระราชอานาจของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทาใหเกดความขดแยงทเรยกวา วกฤตการณวงหนา วกฤตการณดงกลาวทาใหการปฏรปการปกครองชะงกลงกระทง พ.ศ. 2428 พ.ศ. 2427 ทรงปรกษากบพระวรวงศเธอ พระองคเจาปฤษฎางค อครราชทตไทยประจาองกฤษ ซงพระองคเจาปฤษฎางค พรอมเจานายและขาราชการ 11 นาย ไดกราบทลเสนอใหเปลยนแปลงการปกครองเปนแบบราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ แตพระองคทรงเหนวายงไมพรอม แตกโปรดใหทรงศกษารปแบบการปกครองแบบประเทศตะวนตก และ พ.ศ. 2431 ทรงเรมทดลองแบงงานการปกครองออกเปน 12 กรม (เทยบเทากระทรวง) พ.ศ. 2431 ทรงตง "เสนาบดสภา" หรอ "ลกขน ณ ศาลา" ขนเปนฝายบรหาร ตอมา ใน พ.ศ. 2435 ไดตงองคมนตรสภา เดมเรยกสภาทปรกษาในพระองค เพอวนจฉยและทางานใหสาเรจ และรฐมนตรสภา หรอ "ลกขน ณ ศาลาหลวง" ขนเพอปรกษาราชการแผนดนทเกยวกบกฎหมาย นอกจากนยงทรงจดใหม "การชมนมเสนาบด" อนเปนการประชมปรกษาราชการทมขกระสน พระทนงดสตมหาปราสาท ดวยความพอพระทยในผลการดาเนนงานของกรมทงสบสองทไดทรงตงไวเมอ พ.ศ. 2431 แลว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงประกาศตงกระทรวงขนอยางเปนทางการจานวน 12 กระทรวง เมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2435 อนประกอบดวย

1. กระทรวงมหาดไทย รบผดชอบงานทเดมเปนของสมหนายก ดแลกจการพลเรอนทงหมดและบงคบบญชาหวเมองฝายเหนอและชายทะเลตะวนออก

2. กระทรวงนครบาล รบผดชอบกจการในพระนคร 3. กระทรวงโยธาธการ รบผดชอบการกอสราง 4. กระทรวงธรรมการ ดแลการศาสนาและการศกษา 5. กระทรวงเกษตรพานชการ รบผดชอบงานทในปจจบนเปนของกระทรวงเกษตรและ

สหกรณและ 6. กระทรวงพาณชย 7. กระทรวงยตธรรม ดแลเรองตลาการ 8. กระทรวงมรธาธร ดแลเครองราชปโภคของพระมหากษตรย

56

9. กระทรวงยทธนาธการ รบผดชอบปฏบตการการทหารสมยใหมตามแบบยโรป 10. กระทรวงพระคลงสมบต รบผดชอบงานทในปจจบนเปนของกระทรวงการคลง 11. กระทรวงการตางประเทศ (กรมทา) รบผดชอบการตางประเทศ 12. กระทรวงกลาโหม รบผดชอบกจการทหาร และบงคบบญชาหวเมองฝายใต 13. กระทรวงวง รบผดชอบกจการพระมหากษตรย

หลงจากวกฤตการณ ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) ทรงใหกระทรวงมหาดไทยรบผดชอบกจการพลเรอนเพยงอยางเดยว และใหกระทรวงกลาโหมรบผดชอบกจการทหารเพยงอยางเดยว ยบกรม 2 กรม ไดแก กรมยทธนาธการ โดยรวมเขากบกระทรวงกลาโหม และกรมมรธาธร โดยรวมเขากบกระทรวงวง และเปลยนชอกระทรวงเกษตรพานชการ เปน กระทรวงเกษตราธการ ดานการปกครองสวนภมภาค มการรวมอานาจเขาสศนยกลาง ทาใหไทยกลายมาเปนรฐชาตสมยใหม โดยการลดอานาจเจาเมอง และนาขาราชการสวนกลางไปประจาแทน ทรงทาใหนครเชยงใหม (พ.ศ. 2317-2442) รวมเขาเปนสวนหนงของสยาม ตลอดจนทรงแตงตงใหพระเจานองยาเธอ กรมหมนประจกษศลปาคม ไปประจาทอดรธาน เปนจดเรมตนของการปกครองแบบเทศาภบาล พ.ศ. 2437 ทรงกาหนดใหเทศาภบาลขนกบกระทรวงมหาดไทย ยกเลกระบบกนเมอง และระบบหวเมองแบบเกา (ไดแก หวเมองชนใน ชนนอก และเมองประเทศราช) จดเปนมณฑล เมอง อาเภอ หมบาน ระบบเทศาภบาลดงกลาวทาใหสยามกลายเปนรฐชาตทมนคง มเขตแดนทชดเจนแนนอน นบเปนการรกษาเอกราชของประเทศ และทาใหราษฎรมคณภาพชวตดขน พระองคยงไดสงเจานายหลายพระองคไปศกษาในทวปยโรป เพอมาดารงตาแหนงสาคญในการปกครองทไดรบการปฏรปใหมน และทรงจางชาวตางประเทศมารบราชการในตาแหนงทคนไทยยงไมเชยวชาญ ทรงตงสขาภบาลแหงแรกของประเทศททาฉลอม พ.ศ. 2448

จดหมายเหตการณเสดจประพาสตนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ นน เมอมพระราชประสงคจะเสดจประพาสหวเมองใหญ ในพระราชอาณาเขต เพอสาราญพระราชอรยาบถ พระองคไมทรงโปรดฯ ใหมการจดรบเสดจเปนทางการ แตทรงโปรดฯ ใหจดการทเสดจใหเปนไปโดยงายเพอสาราญพระราชอรยาบถอยางสามญ โดยมใหมทองตรา สงหวมองใหจดทาทประทบแรม ณ ทใดๆ สดแตจะพอพระราชหฤทย บางครากทรงเรอเลก หรอเสดจโดยสาร รถไฟไปไมใหใครรจก เรยกกนวา “เสดจประพาสตน” เหตทเรยกเสดจประพาสตนน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ- กรมพระยาดารงราชานภาพทรงอธบายวา เกดแตเมอครงเสดจคราวแรก เพราะมพระราชประสงคมใหใครไดร วาเสดจไปทรงเรอมาดเกง ๔ แจวลาหนง เรอนนไมพอบรรทกเครองครว จงทรงซอเรอมาดประทน ๔ แจว ทแมน าออม ทแขวงราชบร และโปรดฯ ใหเจาหมนเสมอใจราช (อน) เปนผคมเครองครว ทรงพระ

57

ราชดารส เรอลานวา “เรอตาอน” เรยกเรวๆ เสยงจะกลายเปน “เรอตน” เหมอนบทเหซงกลาววา “พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย” ซงฟงดไพเราะ แตเรอประทนลานนใชการไดอยไมมาก จงเปลยนมาเปนเรอมาด ๔ แจว กบอกลาหนง และโปรดฯ ใหเอาเรอตนมาใชเพอเปนเรอพระทนง โดยมพระราชประสงคจะมใหผใดทราบวา เสดจไปเปนสาคญ และเรยกการประพาสเชนนวา “ประพาสตน” ...ตงแตนนเปนตนมา อนง การเสดจประพาสตนของพระองคม ๒ ครง ดวยกน คอ

ครงท ๑ : การเสดจประพาสตนเมอรตนโกสนทรศก ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗) รายการเสดจประพาสตนครงน ไดรบการบนทกไวเปนงานพระราชนพนธในสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ- กรมพระยาดารงราชานภาพ เปนจดหมายเหต ๘ ฉบบ เพอบนทกรายละเอยดในการเสดจประพาสตนนน ใน ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗) โดยใชพระนามแฝงวา นายทรงอานภาพหมแพร มหาดเลกทไดตามเสดจ เขยนเลาเรองประพาสตนไวโดยพสดาร มถงมตรคนหนงชอ นายประดษฐ หรอ สมเดจ ฯ เจาฟากรมพระยา- นรศรานวตตวงศ เหตทเสดจประพาสตนในคราว ร.ศ. ๑๒๓ นน กลาววาเปนเพราะ เมอครงกอนท พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะเสดจมาบางปะอนไมใครจะทรงสบาย ทรงมพระราชกงวล และ พระราชกจมาก หาเวลาพกไมใครได และบรรทมไมหลบ เสวยไมได ทงสองประการน หมอลงความเหนวา จะตองเสดจประพาสเทยวไปใหพนจากพระราชกจ กอปรกบเจานายผใหญทมาตามเสดจพรอมกนกราบบงคมทล ขอใหทรงระงบพระราชธระ และเสดจประพาสตามคาแนะนาของหมอพระองคทรงพระราชดารเหนชอบดวย จงเสดจไปประพาสลานาดวยกระบวนเรอปคนก พวงเรอไฟไปจากบางปะอน แลวแตพระราชหฤทยจะเสดจทใด ไดตามพระราชประสงค และใหการเสดจไปอยางเงยบๆ คณะเดนทางทตามเสดจในครงนทระบในจดหมาย มทงพระบรมวงศานวงศ เจานายฝายในหลายพระองค และขาราชบรพารทรบใชใตเบองพระยคลบาทหลายคน ดวยกน อาท สมเดจเจาฟาอษฎางคเดชาวธ กรมหลวงนครราชสมา สมดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ เจาฟาพระยาสรวงศวฒนศกด (โต บนนาค) สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟามหาวชราวธ กรมพระสมมตอมรพนธ พระนางเจาสขมาลมารศร สมเดจเจาฟากรมหลวงศรรตนโกสนทร สมเดจเจาฟากรมหลวงนครสวรรควรพนจ พระยาบรษรตนราชพลลภ กรมหลวงสรรพสาตรศภกจ

ครงท ๒: การเสดจประพาสตนเมอรตนโกสนทรศก ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) หนงสอการเสดจประพาสตนครงน เปนพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยทรงม พระราชดารสใหสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟานภานภดล กรมขนอทองเขตขตตยนาร (สมเดจหญงนอย) ทรงเขยนไว ในขณะนนยงทรงดารงตาแหนงราชเลขาธการฝายใน เพอบนทกรายละเอยดในการเสดจประพาสตน ใน ร.ศ. ๑๒๕ น พระวมาดาเธอ กรมพระสทธาสนนาฏ พระชนน ทรงพระปรารภใครจะจดพมพเปนหนงสอ ประทานตอบแทนผถวายรดน าสงกรานต จงตรสปรกษาให สมเดจพระเจาลกเธอเจาฟานภานภดล กรมขนอทองเขตขตตยนาร (สมเดจหญงนอย) พระธดา จง

58

ไดทรงเกบรวบรวมและพบสาเนาจดหมายเสดจ ประพาสตนครงทสอง ซงสมเดจพระพทธเจาหลวงไดทรงพระราชนพนธไวถง ๗ ปแลว จงประทานสาเนา มายงหอพระสมดวชรญาณ สาหรบพระนครในการเสดจประพาสหวเมองภายในพระราชอาณาจกรนน ทาให พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวได ทรงมโอกาสสมาคมกบราษฎรอยางใกลชด ดงปรากฏคราวเสดจ ประพาสตนเมอ ร.ศ. ๑๒๓ และทาใหทรงทราบทกขสข และความเปนไปของราษฎรอยางละเอยดดวยพระองคเอง

นอกจากนยงไดทรงเหนการปกครองของเจาหนาทททรงแตงตงใหออกไปปกครองตางพระเนตรพระกรรณวา ไดกดขราษฎรเดอดรอนหรอไมอยางไร หรอปกครองไดเรยบรอยดสมดงทไววางพระราชหฤทยเพยงใด เมอเจาหนาท ผใดประพฤตมชอบกทรงตเตยนลงโทษ หรอทรงปรบแนะและเปลยนแปลงใหม เปนเหตใหเจาหนาทบานเมอง ทงหลายเครงครดซอตรงตอการงานยงขน ตลอดจนเมอทรงเหนราษฎรเจบปวย ไมไดรบการเยยวยารกษาตามอนควร กเปนเหตใหไดทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหนายแพทยคดประกอบและจดทาโอสถสภา รวมทงมอบใหเปนธระ ของเจาหนาททจะใหประโยชนแกพสกนกรของพระองคอยางทวถงกน

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณฯ พระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ แหง พระบรมราชจกรวงศ ทรงเปนผมพระวสยทศนและพระปรชาสามารถในดานปกครองและบรหารราชการแผนดนอยางมาก ทรงปฏบตพระราชกรณยกจในดานน ทรงตรวจตราใหเปนไปทงตามแบบทางการของระบบราชการและ ทไมเปนแบบทางการ เพอพระองคจะไดทรงทราบความเปนอยทแทจรงของราษฎรอยางใกลชด โดยเสดจ พระราชดาเนนประพาสหวเมองในพระราชอาณาเขต ทงเพอทรงตรวจจดการปกครองและสาราญพระราช อรยาบถ โดยไมโปรดใหจดการรบเสดจเปนทางการ แตโปรดใหจดการเสดจใหงายยงกวา การเสดจประพาส เพอสาราญพระราชอรยาบถอยางสามญ ไมใหมทองตราสงหวเมองใหจดทาทประทบแรม ณ ทใดๆ สดแต พอพระราชหฤทย บางททรงเรอเลก หรอเสดจโดยสารรถไฟไป มใหใครรจกพระองค ซงการเสดจประพาส สวนพระองคนเรยกวา “การเสดจประพาสตน” ทรงแตงพระองคอยางสามญชน การเสดจประพาสตนมการบนทกเปนบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และ บทพระนพนธในสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ ในรปแบบของจดหมาย จานวนหลายฉบบ ในจดหมายมการใชชออาพรางผตามเสดจ สวนเนอหาเกยวกบการเสดจหวเมองตางๆ ใน ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗) และ ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) นน เนอเรองเปนการบรรยายรายละเอยด ของสถานท บคคล และสงของททอดพระเนตรตามระยะทางการเสดจ นบเปนเอกสารทมคณคายง ในทงทางดานประวตศาสตร ภมศาสตร เศรษฐกจ การคมนาคม และดานอนทสมควรแกการศกษาวจย ทงยงใหคณคาทางวรรณคด ในดานวธการประพนธ ซงทาใหเหนภาพวาทรงใกลชดกบพสกนกร

59

ดงนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงเปนทรกและเทดทนของราษฎรมาก จนไดรบการพรอมใจ ถวายพระนามวา “สมเดจพระปยมหาราช”

การเสดจประพาสตนครงท ๑ ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗)

จดหมายฉบบท ๑ เขยนทบางปะอน วนท ๑๒ เดอนกรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗)

เลาเหตทจะเสดจประพาสตน คอ ในการเสดจบางปะอนคราวน เพราะเหตททรงไมสบาย แพทยเหนวาควรรกษาพระองคใหสบายดงเกาไดโดยเรว เจานายผใหญทมาตามเสดจจงพรอมกนกราบบงคมทลขอใหระงบพระราชธระ และเสดจประพาสตามคาแนะนาของแพทย ทรงดารเหนชอบดวย จงเสดจประพาสตามลาน าดวยกระบวนเรอปกนก (Picnic) พวงเรอไฟไปจากบางปะอน การเสดจครงนหามมใหรบเสดจตามทางราชการ เปนการเสดจอยางเงยบๆ แลวแตพอพระราชหฤทยจะเสดจทใด หรอประทบทใดตามพระราชประสงค

จดหมายฉบบท ๒ เขยนทวดโชตทายการาม คลองด าเนนสะดวก วนท ๑๖ เดอน กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓

เลาเรองจากเสดจบางปะอน เมอวนท ๑๔ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ ลองลงมาตามลาน าเจาพระยาเสดจประทบวดปรมยยกาวาสครหนง แลวเลยเสดจประพาสสวนสะทอนของนายบตร ทแมน าออมแขวงเมองนนทบร มสะทอนดกาลงออกผล เจาของสวนเชญเสดจเกบสะทอน ทรงพอพระราชหฤทยและทรงกรณาแกเจาของสวนมาก เสดจประทบแรมวดเขมา วนท ๑๕ เวลาเชา กระบวนลองลงมาเขาคลองบางกอกใหญและคลองภาษเจรญ ประทบแรมหนาวดหนองแขม จวบจนรงเชาวนท ๑๖ กระบวนเสดจจากหนาวดหนองแขมมาทปากคลองดาเนนสะดวก เวลา ๔ โมงเชา พอบาย ๓ โมงถงหลกหก หยดกระบวนประทบแรมทหนาวดโชตทายการาม เวลาบาย ทรงเรอเลกพายประพาสทง คอไรทมน าทวม เจาของไรกาลงเกบหอม กระเทยมขนผงตามชานเรอน ตลอดจนบนหลงคา เจาของเรอน คอยายผง เชอเชญเสดจขนเรอน ตอนรบโดยเลยงสารบกบขาวพระเจาอยหว เจกฮวด ลกยายผงจาพระเจาอยหวได จงปผากราบ พระองคทรงพระราชทานหลายสบเทาราคาสารบกบขาวทยายผงเลยง

จดหมายฉบบท ๓ เขยนทเมองราชบร วนท ๒๐ เดอนกรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓

วนท ๑๗ เดอนกรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เลาเรองเสดจจากวดโชตกายารามเมองราชบรเวลาเชา กระบวนเสดจถงราชบรเวลาเทยง จอดเรอพระทนงทบานเทศา เสดจรถไฟพเศษแลนลงไปขางใตเมองเพชรบรทรงพระดาเนนไปตามถนนเปนเวลานาน ประทบเสวยทเมองเพชร แลวจงกลบมาประทบแรมทเมองราชบร

60

วนท ๑๘ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชาเสดจประพาสตลาด เสดจทอดพระเนตรแหบวชนาค บตรพระแสนทองฟาทวดสตนาถ เวลาบายทรงเรอมาด ๔ แจว มพระราชประสงคจะซอเรอ ๔ แจว สาหรบตามเรอมาดพระทนง จนไปถงวดเพลง ซอเรอมาดพระราชทานชอวา เรอตน เสดจกลบถงเมองราชบรเวลายามหนง แลวเรมเรยกประพาสนวา ประพาสตน เปนมลเหตทเรยกการประพาสไปรเวตคราวหลงวาประพาสตนตอมา

วนท ๑๙ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจเรอมาดแจวประพาสทงทางฝงตะวนออก

วนท ๒๐ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจอาศยรถไฟทจะไปกรงเทพฯ คาวา เสดจ-อาศย คอ เสดจรถไฟชน ๓ ปะปนกบราษฎร เพอจะใครทรงทราบวาราษฎรอาศยไปมากนอยางไร เสดจลงรถไฟไปประพาสทโพธาราม เสวยเยนเวลาสองทม จากนนจงลองเรอจากโพธาราม เมยเจาของเรอจาพระองคได ถงเมองราชบรเวลา ๔ ทม แลวประทบแรมทเมองราชบร

จดหมายฉบบท ๔ เขยนทเมองสมทรสงคราม วนท ๒๓ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓

วนท ๒๑ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา เสดจประพาสตลาด พบเจาของเรอพาลกมาเฝาฯ ทรงพระกรณาพระราชทานเครองแตงตวแกเดก ออกเรอพระทนงจากเมองราชบรทางแมน าออม เสดจแวะซอเสบยงอาหารทปากคลองวดประด ทอดพระเนตรละคอนชาตรบานตาหมอส เสดจแวะทาครวทบานนายอาเภอ เสดจกลบมาถงเวลายามหนง ประทบแรมเมองสมทรสงคราม

วนท ๒๒ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจทอดพระเนตรวดพวงมาลย ประพาสคลองอมพวา ทรงเสดจเรอตนแยกไปประพาสเพยงลาเดยว ปลอยเรอพระทนงมาดไวกบเจานายทตามเสดจ ทรงไปพกเสวยเชาทวดดาวดงส แจวตอไปบางนอย ประพาสทบานกานนจน แลวกลบมาทางแมกลอง ถงทประทบเวลาสองทม

วนท ๒๓ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา เสดจทอดพระเนตรทวาการเมองแลวเสดจวดอมพวน กลบมาถงทประทบเวลาคา

จดหมายฉบบท ๕ เขยนทเมองเพชรบร วนท ๒๙ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓

วนท ๒๔ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา เสดจประทบเรอฉลอมไปทอดพระเนตรละมทปากอาวแมกลอง ทรงซอกง ปลา ทเขาจบไดตามละมแลวตมขาวตมสามกษตรยขนในเรอฉลอม คอใชปลาท กง กบปลาหมกสด เปนของทรงประดษฐและเสวยในเชาวนนน จากนนเสดจเลยไปถงปากนาเมองเพชรบรเสดจเรอกลไฟไปประทบแรมทจวนเจาพระยาสรพนธ ประทบทเมองเพชรบร

วนท ๒๕ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจประพาสทางเหนอนาทางชลมารค

61

วนท ๒๖ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจประทบบางทะลและประทบแรมทนน

วนท ๒๗ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจเรอฉลอมแลนใบจากบางทะลทางทะเลมาเขาบานแหลม กลบถงเพชรบร ๑ ทมและประทบแรม

วนท ๒๘ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจประพาสพระนครคร ถวายพมพระสงฆเขาพรรษา

วนท ๒๙ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจประพาสวดตางๆ เมองเพชรบร ตอนบายกระบวนเรอใหญลองลงไปประทบแรมทบานแหลม

จดหมายฉบบท ๖ เขยนทบานผกไห วนท ๖ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ วนท ๓๐ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจมาถงทาจน

วนท ๓๐ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชาเสดจกระบวนตนจากเมองสมทรสาครไปจอดทบานงวราย แขวงเมองนครไชยศร เสดจแวะทาครวทวดตนทา กลางคนไดออกเรอแจวตามน าใกล บานทานา พวงเรอไฟจนถงพลบพลา ประทบแรม ๕ ทม

วนท ๑ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจรถไฟไปประพาสพระปฐมเจดย ทาครวเชาทลานพระ แลวลงเรอลองมาททาพระประโทน แลวประทบทาครวทบานพระยาเวยงไนยทบานธรรมศาลา เสดจกลบมาทางเรอถงบานงวราย ประทบแรมทบานงวราย เวลา ๒ ทม

วนท ๒ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจประพาสคลองภาษ ประทบแรมทบานสองพนอง

วนท ๓ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ ประพาสคลองสองพนอง แลวเสดจมาประทบทา ครวเยนทวดบางสาม เสดจถงทประทบวดบางบวทอง เวลา ๒ ทม

วนท ๔ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา กระบวนเรอผานบางปลามา จอดเรอพระทนงประทบทสขมาราม ประพาสเหนอนา ประทบเสวยทวดแค

วนท ๕ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ เสดจทอดพระเนตรทวาการเมองวดมหาธาต หลกเมอง และวดปาเลไลยก เวลาบายกระบวนเรอลองมาประทบแรมทบางปลามา ในระหวางบายนน ทรงเรอพระทนงเลก ลองมาประพาสขางใต ประทบเสวยเยนทวดบางยหน

วนท ๖ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชาออกเรอเสดจในกระบวนเรอใหญ เรอไฟจงเขาคลองบางปลามา มาทางคลองจระเขใหญ เวลากลางวนทบานผกไห จอดเรอประทบแรมทบานของหลวงวาร เวลาบายทรงเรอเมลของหลวงวาร ขนไปประพาสทบานเหนอน า เสดจกลบมาถงพลบพลาแรม ๒ ทม การเสดจคราวนพระเจาอยหวทรงสบาย หายประชวรเปนปกต

62

จดหมายฉบบท ๗ เขยนทบานเจรญกรง กรงเทพฯ วนท ๑๐ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๓

เสดจจากผกไห ทรงเสดจกระบวนตนขนแยกไปทางคลองบางโผงเผง เขาคลองกม ไปออกทางคลองภเขาทอง ลองมาจนจบกระบวนเรอใหญ หาททาครวพบบานกานนทคลองบางหลวงอายเอยง นายชาง อาแดงพลบพอตาแมยาย จงพระราชทานกระดาษธนบตรซองหนง เสดจถงบางปะอน เวลาบาย ๕ โมงทรงรถไฟพเศษเสดจกลบกรงเทพฯ

จดหมายฉบบท ๘ เขยนทบานเจรญกรง กรงเทพฯ วนท ๒๓ ตลาคม ร.ศ. ๑๒๓เหตทพรรณนาถงผลการเสดจประพาสตน

การเสดจประพาสตนครงท ๒ ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙)

วนท ๒๗ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกจากพระราชวงสวนดสต ๒ ทม ไปในการพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาบรฉตรไชยากร กรมพระกาแพงเพชรอครโยธน ขนวงใหม เสดจกลบพระบรมมหาราชวง กราบถวายบงคมลาพระบรมอฐ ดวยเหตทเสดจพระราชดาเนนจากพระนครหลายวน ลงเรอพระทนง ถงแพตาหนกวงหนา ๕ ทม ถงวดเขมาฯ ๕ ทมครง

วนท ๒๘ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๕ ทรงถายรปถวายเงนพระวนยรกขต (คง) เจาอาวาสวดเขมาฯ เสดจลงเรอไปตลาดบางเขน ทรงถายรปทดานภาษ กลบขนเรอพระทนงยนตชนใจ ซงบรษท บอรเนยวถวาย ตอมาเปลยนชอวา “เรอลบแหลงรตน” ผานหนาวดเขมาฯ ถงวดปากอาว และวดเทยนถวายเสดจขนวดถายรป ถวายเงนสมภาร ๒๐ บาท เสดจออกจากวดเทยนถวาย ถงบางหลวงเชยงราก เมอถงดงตาล ทรงถายรป ทากบขาวพรอมเสวย และมสะบามอญ บาย ๓ โมง ๑๕ เสดจดวยเรอมาดถงวดทายเกาะใหญ เวลา ๕ โมง ประทบทศาลา ๒ หลงตอกน มพณพาทยถวาย

วนท ๒๙ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจถายรปทวดเวยงจาม เปนวดทสดเขตเมองปทมธาน ถวายวตถปจจยพระรามญ และเสดจลงเรอออกจากทายเกาะ ๓ โมงครง ทรงแวะคลองตะเคยน ซอผา เสวยขาวทแพใกลคลองตะเคยน ออกเรอ เสดจขนทเกาะลอย ทรงสรงน าและลงเรอเลกขนไปทางคลองพเนยด ทรงซอของตามแพกลบเขาคลองเมองไปจนแพชางทองนอกตาหนก แลวจงกลบเวลาค า ประทบอยบนแพหนาตาหนกสะพานเกลอ ซงกรมหมนมรพงศเคยประทบ เ มอเปนสมหเทศาภบาล

วนท ๓๐ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๕ เชา ทรงถายรปทตาหนกกรมหมนมรพงศ เสดจลงเรอไปขนสะพานวงจนทร ทอดพระเนตรตลาด และโปรดเกลาฯ ใหเลกบอนสาหรบเลนการพนน เสดจลงเรอจากตลาด แวะซอของทตลาดเรอสแยก แลวเสดจมาตามแพปาสก เสวยทพระนครหลวง เปนซากวด

63

โบราณ สรางในสมยพระเจาปราสาททอง ทรงถายรป เสดจกลบศาลาลอย ประมาณ ๔ โมงเศษ ทรงถายรปแลวสรงนา

วนท ๓๑ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกเรอพระทนง แวะทตาหนกทาเจาสนก สรางแตครงกรงเกา พระยาโบราณราชธานนทร เพงคนพบกอนเสดจไมชานก ตรงขามทาเจาสนก ทาเกย ทรงถายรป เสวยขาวทวดทางาม เดยวนเรยกวาทาหลวง เพราะเคยเสดจพระพทธบาท ๒ ครง ขนททางาม ๒ ครง จอดเสดจจวนจะถงเสาไห ทรงจอดเรอพระทนงทวดสมหประดษฐ

วนท ๑ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เชา เสดจลงเรอมาด เรอโมเตอรอมรโอสถลากขนไปตามลาน า ทรงถายรปเปนตอนๆ จนถงแกงมวงและแกงเพรยว ลองกลบขนบกทพระยาสระบร เสดจทวาการและทอดพระเนตรตลาด เสวยขาวทบานเจาพระยาสระบร เสดจลงเรอลองมาเสาไห สรงน าแลวเสดจออกเรอพระทนงกระบวนใหญ เสดจลองมาถงทาเรอ ทมครง

วนท ๒ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ สามโมงเชา เสดจขนรถไฟเลกของพระเจานองยาเธอ กรมหมนนราธป-ประพนธพงษ ไปพระพทธบาท เสดจขนพระพทธบาท ทรงถายรป เสดจกลบมาเรอ ยามหนงมละครนฤมตร ของกรมหมนนราธปประพนธพงษจดถวายทสะเตชนรถไฟ

วนท ๓ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจลงเรอใหญ ตนบรรทม ๔ โมง ถงเวลาเสวยกถงกรงเกา เสดจกลบรถไฟ บาย ๒ โมง ๔๐ เสดจลงถงกรงเทพฯ เสนาบดกระทรวงโยธาฯ พระยาสขมนยวนตเสดจไปรบทสถาน บาย ๓ โมงเศษ ผรกษาพระนครและเสนาบดรบไปสงพระอครชายาเธอพระองคเจาสายสวลภรมย ทวงสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงลพบรราเมศวร ซงจะทรงเสดจกลบจากยโรปในวนนน และเสดจกลบเขาในพระบรมมหาราชวง ออกรบตนไมเงนทอง แขกเมองจากเมองไทรบร ปะลส สตล ยามเศษ เสดจขนรถไฟกลบบางปะอน พรอมกบสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงลพบรราเมศวร ถงแพเจาพระยาสรสห ๕ ทม ทรงเลยงขนมจน เลยงหมกบพวกสหายหลวง มกดารสเรยกวา เพอนตน คอชาวบานทคนเคย พระราชทานหบเงนและผาหม

วนท ๔ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสวยพระอาหารเทยง เสดจออกเรอบายโมง ลองเรอเขาแควสกก จอดบรรทมทวดสกก

วนท ๕ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ โมงเชา ทรงถายรปในมณฑป มพระปาเลไลยก เสดจออกเรอ ๓ โมงเชา พระยาโบราณราชธานนทร (พร เดชคปต) เปนขาหลวงเทศาภบาลตาบลกรงเกา ๕ โมง ถงบานนายชาง (ทรงคนเคยเมอคราวเสดจประพาสครงแรก ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปนหมนปฏพทธภวนาถ เรองพสดารของนายชาง ปรากฏอยในจดหมายเหตประพาสตนครงแรก และเปน คนโปรดตงแตครงนน) ทกาลงมงานฉลองพระไล บตรของนายชาง นางพลบ ทไดลงมาบวชอยวดเบญจมบพตร แลวไดเปนเปรยญ ทรงถายรปเรอและครอบครวนายชาง พระราชทานหบเงนตรา

64

จปร. ลกกระดมเงนลงยาใหญ ผาหม มหนงสอชอ ซองบหรเงน แกครอบครวนายชาง บาย ๒ โมงเศษออกเรอหยดทปาโมกข ทรงถายรปและนมสการพระนอนวดปาโมกข ซงปรากฏมลขตพระครปาโมกขมน วาดวยเรองพระนอนพดได ตารายาทพระนอนบอก

วนท ๖ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ ๔ โมงเชา ถงตลาดอางทอง ทรงแวะตลาด ถายรปและซอของ เสดจชมเมองทวาการใหมของอางทอง จงเสวยกลางวนทแพ บาย ๒ โมงเสดจออกเรอ ถงไชโย นมสการพระและทรงถายรปทวดเกศไชโย ประทบแรมทนน

วนท ๗ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ ๒ โมงเชา เสดจจากไชโย ถงวดชลอนพรหมเทพาวาส ทรงขนถายรป แวะตลาด เสวยทหนาออฟฟศโทรเลข บาย ๒ โมงเสดจลงเรอมาดเขาปากน าบางพทรา แวะไรพรก เสดจกลบมาจอดทเมองสงห ประทบแรม

วนท ๘ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกเรอไปอาเภอเมองอนทร ทรงแวะถายรปและเลอนเรอมาจอดทวดปลาสก ชอใหมเรยกวา วดสนามชย วดนเปนทพระครอนทมนอย เปนวดโบราณ การเสดจครงน อกนยหนงวาจะมาตรวจสขและทกขของราษฎร บาย ๒ โมง ๔๐ เสดจออกมาถงอาเภอสรรพยา

วนท ๙ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจถงเมองชยนาท ประพาสวดธาต พระครอนทโมล (ชาง) ใหการตอนรบ ทรงถายรป ๕ โมงครงเสดจออกจากวดพระธาต เลอนมาทวาการฯ ตรงขาม ทรงเสวยและสรงน า บาย ๒ โมงครงเสดจออกเรอ แวะทโรงทหารเสดจขนตรวจแถว และตรวจโรงทหาร เสดจถงหนาเขาธรรมามล ๔ โมงครง เสดจขามไปถายรปหาดตรงขามจนเยน เสดจขนเขา เรยไรปฏสงขรณศาลาขนใหม ดวยเทศกาลไหวพระ

วนท ๑๐ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ ๒ โมงเชาเสดจออกเรอ ถงทวาการอาเภอมโนรมย ๕ โมงเชาเสดจลงเรอมาด เขาคลองสะแกกรง ทากบขาวแลวเสวย ชวงบาย ๒ โมงเศษเสดจลงเรอไปเหนอน า ทรงหยดถายรปประพาสตลาด เสดจกลบลงมาแวะทหนาวดโบสถ พบพระครสนทรมน (จน) เจาคณะใหญเมองอทยธาน แลวเสดจกลบมาเมองมโนรมย เสดจขนบนบก ทรงสาราญพระราชหฤทย เพราะถนนแหงและเปนหนาแลง

วนท ๑๑ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจไปประพาสวดพระปรางคเหลอง เวลาเทยง พระครหยหานสาสก (เงน) เจาคณะเมองพยหะคร มาคอยรบเสดจอย ทแพ เสดจขนบกทากบขาวแลว ทอดพระเนตรเหยยบฉา เวลานนมพระหมอมาแตเมองเขมรหนงรปจาอยทวด รบรกษาโรคเมอยขดตางๆ ดวยวธเอายาทาทฝาเทาของพระ แลวเอาไฟลนใหรอนจด เอามาเหยยบตรงทเมอยขบของคนไขจนรอนฉา กรมหลวงประจกษรบอาสาใหเหยยบ ทรงถายรป พบเจาพระยาเทเวศรซงเขามารกษาตวอยทน จงเสดจพระราชดาเนนเดนดกฏและโบสถททาใหมแลว เสดจกลบมาสรงน า แลว

65

เลยใหพระคร รดนามนต ทรงปลมในการทใหทานถวายน ามนต เสดจถงอาเภอพยหะคร และเสดจขนไปพระบาททบนเขาซงสรางใหม

วนท ๑๒ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เวลาเทยงเสดจถงทวดบานเกาะ หยดเสวย เสดจ ขนไปประพาสทวด ตอมาเสดจถงนครสวรรค จอดแพทหนาวาการฯ พบพระยาสรสหลงมาจากเมองเชยงใหม กบพระยาศรสหเทพ ปลดทลฉลองกระทรวงมหาดไทย ขนมาแตกรงเทพฯ ทรงนกจะไปทอดพระเนตรเรอแมปะ แตเรยกเรอไมไดทรงเลยขนบก ถายรปทวาการฯ ไปบานเทศา ทอดพระเนตรคกและศาล

วนท ๑๓ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจตลาดปากน าโพ ขนรมหางจน สมบญเปนพอคาใหญอยทปากน าโพ ทรงถายรปและซอของ จนถงบานยายจ เสดจกลบเทยง บาย ๕ โมง เสดจโรงทหาร ตงอยตอคายพมาเกา ทรงปลกตนสกแลวตรวจโรงทหาร เสวยพระสธารส ณ ทวาการฯ เสดจพระราชดาเนนกลบทอดพระเนตรเรอแมปะทจะเปนเรอพระทนงของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว เรอลานถวายสมเดจพระโอรส ครงเสดจเชยงใหม ไดมาจากพระยาสรสห ชอวา “สวรรณวจก” มเรอเกงอก ๓ ลาของสมเดจกรมพระยาดารง-ราชานภาพ ลาหนง พระยาสจรตรกษา (เชอ กลยาณมตร) ผวาราชการเมองตาก ลาหนง พระวเชยรปราการ (ฉาย อมพเศวต) ผวาราชการจงหวดกาแพงเพชร ลาหนง แตเรอพระทนงจดประทนไวดวยลาหนง

วนท ๑๔ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เวลาเชาทอดพระเนตรการบวชนาค ทรงถายรปผหญงตามสะพานและศาลา พบกองพรานทเกณฑมามชาง ๕ เชอก ตงยามลอมกน ทรงถายรปพวกหวหนา พระราชทานรางวลคนละกงตาลง เสดจกลบเรอพระทนง เวลาบายเสดจลงเรอประพาสตลาดแควในแควใหญ

วนท ๑๕ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เวลา ๒ โมงเชา ทรงตดแผนเงน ชอเรอสวรรณวจก ซงใชคนถอ ๕ นายผลดกนถอ เรอลานเดนเรวกวาเรอชะลา เปนเรอเกงเรยกวา “เรอประพาส” ทรงถายรปทหาดทรายงามซงอยเหนอนครสวรรค ทรงเปลยนไปเสดจขนเรอแมปะประทน และหยดพกทบานนายพน อาแดงอม ทรงถายรป เสดจออกเรอบายสอง มาประทบแรมทยางเอน

วนท ๑๖ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ สองโมงเชา เสดจโดยเรอพระทนงมาถงวด บานเกาะ พระราชทานเสมา แลวเสดจโดยเรอเหลองถงเกาเลยว ราษฎรเชญเสดจขนเรอน มพณพาทยไทย พณพาทยจนและมาลอ โดยธปเทยนมาเชญใหเสดจขนบก ตงโตะบชา มโตะ เกาอ เตยงนอน มงแพรอยางจน ซงราษฎรจดถวายทรงรบแลวพระราชทานไวสาหรบขา หลวงทไปมา เสดจลงเรอมอเตอร ระหวางทางทรงถายรปกระบวนเรอทบานทาเอน

66

วนท ๑๗ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจพระราชดาเนนบานตาบลหกวาง ประพาสบานกานนใย เสดจทอดพระเนตรวด และพระพทธรปเกา ทรงแจกเสมาทบานกานนใยและทวด ประทบแรมทบานแดน

วนท ๑๘ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เวลาโมงเชาทรงถายรปทวดอรณราชศรทธาราม เสดจขนเขานอ ทอดพระเนตรพระเจดยและถาพระนอน ถาประทน ถายายช สรงน าเสดจลงเรอประทนเหลอง ๕ โมงแวะประทบเสวยทรมฝงบานบางแกว เสดจออกจากบานบางแกว และแวะเสดจขนเรอสวรรณวจก บาย ๔ โมง ทรงถายรปทหาด และประพาสเรอชะลา เสดจขนทหาดบานแสนตอ เมองขาณ

วนท ๑๙ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจทอดพระเนตรคนผมแดง และเสดจออกเรอเวลา ๓ โมงตรง ประมาณ ๕ โมงเสดจขนเรอเหลอง แวะจอดประทบเปนระยะส นๆ เสวยและทรงถายรปเลน ประทบแรมทตาบลบางแขม

วนท ๒๐ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกเรอ ๓ โมงเชา ๔ โมงครงเสดจ ขนเรอหลวง เลยขนมาขางเหนอ ภมประเทศเปนตลงชนคอนขางสง มตนไมมาก จากนนเสดจถงวงนางรางบาย ๓ โมง ประทบแรม

วนท ๒๑ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกเวลาเชา ๒ โมงเศษ สโมงครงขนประทบเรอหลวง ถงเกาะธารง ทรงเสวยแลวออกเรอ ประทบแรมทตาบลทาขเหลก

วนท ๒๒ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจออกจากทาขเหลกไปถงวงพระธาต ซงอยฝงตะวนตก ฟากตะวนออกเปนปา ซงมตนสกมาก บรเวณนนเรยกวา “คลองขลง” วงพระธาต แปลวา หวงน าทมพระธาตอย ทรงจอดเรอพระทนงพกรอนเหนอวงพระธาต พระธาตนนมฐานซอนกนอยสามชน มปลองไฉน และปกฉตร คลายกบพระเจดยทเมองฝาง เสดจทอดพระเนตรพระพทธรป จากนนเสดจพระราชดาเนนไปลาน าขางเหนอ ทอดพระเนตรเมองไตรตรงส ซงเปนเมองเกา เปนเมองใหญ พนแผนดนเปนศลาแลง ถดเขาไปเรยกวา เจดยเจดยอด แตพบมากกวาพระเจดยใหญมหาธาตรมน าอยกลาง มพระเจดยสามดาน เสดจกลบเวลาเทยงลงเรอเหลอง มาถงพลบพลาประทบรอน เสดจแวะเสวยพระกระยาหารทบานไร ซงเปนบานนายเทยน อาแดงแจม เสดจออกจากกาแพงเพชร จอดหนาเมองเกา พระราชทานใหนายอน นรพลลภ พระราชทานบรรดาศกดเปน เจาหมนเสมอใจราช

วนท ๒๓ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ ทรงถายรปในขณะทฝนตก เสดจเมองเกากาแพงเพชรและทรงพระราชาธบายเกยวกบเมอง เสดจวดพระแกวซงทาดวยกาแพงแลง ลกษณะวหารใหญคลายกบวดพระศรสรรเพชรกรงเกา บรเวณกาแพงแลงมรปปนรามเกยรต ระหวางเจดยและ วหารโถง มพระพทธรปใหญๆ มพระอยตามระเบยงลอมรอบหลายองค ถดจากนนเปนวดชางเผอก หลงจากนน

67

ทรงถายรปคนงามเมองกาแพง ซงสงใหเลอกหาไวเปนลกผด คนงามทง ๔ ถายรปนน ใหถอกระเชาหมากคอยแจกเลยง คอ หวด บตรหลวงพพธอภย ถายรปเฉพาะคนเดยว อก ๓ คน ชอ ประคอง ลกหลวงพพธอภย รว ลกพระพล พง ลกพระยารามณรงค มการถวายเลยง พระกระยาหาร หลงจากทออกจากวง ทรงแวะถายรปวดและเทวสถาน ทรงถายรปเทวรป เสดจกลบบายสามโมงเยน ทรงลางรปในหองอาบนา เสดจเขาบรรทมสองยาม

วนท ๒๔ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจขนบกถงถนนเลยวประตน าออย เสดจปอมสามเหลยม มประตหนงเรยกวา ประตเจาอนเจาจน ถดไปประตหวเมอง ประตผหลอก ปอมเพชร ประตชย เมอพนจากปอมเปนลกษณะขดดนผ สองขางพนเปนถนนสง เรยกวา ถนนพระรวง เสดจถงวดกาแพงงาม วดพระนอน ทรงมพระราชาธบายเกยวกบวดพระนอน เสดจถงวดกาแพงงาม วดเขา ทรงพระราชทานชอวา “วดพระยน” เปนวดทดสมบรณกวาวดอนๆ มพระราชาธบายเกยวกบเรองเมองกาแพงเพชรเดม เปนทสาราญพระราชหฤทยยง หยดเสวยพระกระยาหารทปากสระ วดมหาธาต เสดจ กลบบาย ๕ โมง เวลาคาทรงลางรป ทอดพระเนตรละครของมารดาหลวงพพธอภย เลนเรองไชยเชษฐ สมเดจกรมพระยาดารงฯ เชอวาเปนของเกา รองทานองเปนละครใน เลนบทพระราชนพนธ

วนท ๒๕ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจลงเรอเหลอง ขามฟากไปฝงตะวนตก เลยไปคลองสวนหมาก มคลองแยกเรยกวา “แมพลอ” เปนปาพะโปะกะเหรยง ถาไปตามลาคลองใชเวลา ๓ วนถงปาไม เพราะมหลกตอมาก ถาเดนใชเวลาวนเดยวถงปาไม พะโปะกะเหรยงในบงคบองกฤษเปนคนทา ภรรยาชอ อาแดงทองยอย เปนบตรผใหญบานวนกบอาแดงไทย ทรงถายรปทหนาบาน ๒ บานน กลบออกมาเสวยกลางวนทหาดกลางน า เสดจลองลงมาขนทวดมหาธาต ทอดพระเนตรพระธาต นายชดมหาดเลก หลานพระยาประธานนคโรทย ซงเปนนายอาเภออยมณฑลนครชยศร ปวยลาออกมารกษาตว และไปไดตานานพระพมพ เปนตานานสรางพระพมพและวธบชา และไดทลเกลาฯ ถวายเรองตานานพระธาต สาเนาตานานทจารกในลานเงน

วนท ๒๖ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสวยพระกระยาหารเชาแลว ทรงพระราชทานของแกผทไดมาเขาเฝา หลวงพพธอภยผชวย ซงเปนบตรพระยากาแพง (อน) นาดาบฝกทอง ซงพระพทธยอดฟาจฬาโลกพระราชทานแกพระยากาแพง (นช) เปนบาเหนจครงเมอไปทพแขก เปนของทตกทอดมา จนถงหลวงพพธอภย ทรงเหนวาเมองกาแพงเพชรยงไมมพระแสงดาบสาหรบเมอง จงพระราชทานพระแสงสาหรบเมองไวใหผวาราชการรกษา เพอใชสาหรบในการพระราชพธ ทรงถายรปพวกตระกลเมองกาแพง ทรงถายรปทงหมดนรวมกนเปนหาชวคน ซงสบมาตงแตทานผหญงทรพย มชวตรวมกนอยน ๑๑๑ คน ถายรปแลวเสดจลงเรอประพาส ลองขนทาหนาวดเสดจ ทรงถายรป เสดจพระราชดาเนนไปวดคยาง ถายรปและพระราชทานชอวา “ถนนพระราชดาเนน” เสดจลงเรอเหลอง

68

แวะเสวยทพลบพลา ปากอาง ทรงเรอพระทนงตกรรเชยงพกประทบแรมทตาบลวงนางราง เวลาทมเศษ

วนท ๒๗ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เสดจลงเรอ ๓ โมง ๕ โมงถงเรอเหลอง หยดเสวยขาวทตลงเปนปาฝงตะวนออก หยดทหาดถายรปพระอาทตยตก ประทบทพลบพลาบานแดน

วนท ๒๘ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ ทรงรอรบพวกจนไทยมาเขาเฝา แวะเสวยขาวทพลบพลาหวดง เสดจมายงเอน ทรงถายรปเขานออกครงหนง เสดจลงมาถงเกาเลยว มการประโคมเถดเทง ทรงถายรปทเขา วดนชอสามญวา “วดเขาดน” เสดจกลบถงพลบพลายางเอนเวลาพลบคา

วนท ๒๙ สงหาคม ร.ศ. ๑๒๕ เวลาเชาชาวบานเขาดนมาเขาเฝา ยายอม บานพงมวง ทไดเคยเสวยขาวในวนแรกกบลกสาวและหลานไดมาเขาเฝาดวย เมอไดทราบความจรงวาพระองคทานเปนพระเจาอยหว จงทรงพระราชทานแหวนทาขวญและกาไลเงน เสดจลงเรอ ๓ โมงเชา เขาแควใหญ โดยมเรอไฟลาก เสดจขนทแพใตสะเตชนรถไฟ และลงเรอแมปะ บรเวณปากน าโพ พระราชทานพระบรมราชวนจฉย เรองพลทหารฆานายสบนายหมตาย เวลาบายเสดจลงเรอไปประพาสพนจากคลองบรเพด เวลาคามการเกณฑคนมาขายของ ในแมนา จดไฟตามเรอแพสวาง และมพณพาทย

กระบวนเรอเสดจ

กระบวนเรอทจดสาหรบใชในการเสดจประพาสตนเปน“กระบวนเรอปกนก” ไดจดกระบวนเรอเสดจ โดยมเรอกลไฟสาหรบลากเรอพระทนง

กระบวนเรอทใชในการเสดจประพาสตน (ครงท ๑) ร.ศ. ๑๒๓ มชอเรอ ปรากฏดงน

๑. เรอยอดไชยา เปนเรอ ๖ แจว ทพระยาวจสตยาลกษ (ขา ศรยาภย) เจาเมองไชยาไดสรางถวายพระเจานองยาเธอ กรมหลวงดารงราชานภาพ ใชเดนทางลวงหนากระบวนไปกอนเพอจดเตรยมการเดนทาง พระทประทบแรม ตลอดจนททาอาหาร

๒. เรอลบแหลงรตน เปนเรอพระทนงยนต ทบรษทบอรเนยวถวายเปนเรอประทบ เดมชอ เรอชนใจ ตอมาเปลยนชอเปน เรอลบแหลงรตน

๓. เรอพระทนง เปนเรอมาดประทน ขนาด ๔ แจว

๔. เรอเลก

๕. เรอตน ใชเปนเรอพระทนงรอง

๖. เรอเครองมหาดเลก หรอ เรอตาอน

69

กระบวนเรอทใชในการเสดจประพาสตน (ครงท ๒) ร.ศ. ๑๒๕ มชอเรอ ปรากฏดงน

๑. เรอสวรรณวจก เปนเรอแมปะ ใชเปนเรอพระทนง

๒. เรอประพาส เปนเรอชะลา มเกงเรอ

๓. เรอเหลอง หรอเรอประทนเหลอง สาหรบพระเจาลกยาเธอประทบภายหลงใชเปนเรอสาหรบลางรป

๔. เรอเกง ของกรมหลวงสมเดจพระนองยาเธอ กรมหลวงดารงราชานภาพ

๕. เรอเกง ของพระยาสจรตรกษา เจาเมองตาก

๖. เรอเกง ของพระยาวเชยรปราการ เจาเมองกาแพงเพชร

ขอมลทวไปของจงหวดสมทรงคราม

สมทรสงคราม เปนจงหวดในภาคกลาง (หนวยงานบางแหงถอเปนสวนหนงของภาคตะวนตก) มขนาดพนทเลกทสดของประเทศ คอประมาณ 416.7 ตารางกโลเมตร

อาณาเขต จงหวดสมทรสงครามมอาณาเขตตดตอ ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบจงหวดราชบรและจงหวดสมทรสาคร โดยมลาคลองดอนมะโนรา และรางหวตาลงในเขตทองทอาเภอบางคนท และอาเภอเมองสมทรสาคร เปนแนวแบงเขต

70

ทศใต ตดทะเลอาวไทย ตรงปากแมนาแมกลอง และจงหวดเพชรบร

ทศตะวนออก ตดตอกบจงหวดสมทรสาคร ทคลองพรมแดนทองทอาเภอเมองสมทรสาคร

ทศตะวนตก ตดตอกบจงหวดเพชรบร และจงหวดราชบร โดยมลาคลองวดประด เปนแนวแบงเขตในทองทอาเภออมพวา

แผนภมแสดงอาณาเขต

ประวต

จงหวดสมทรสงครามหรอเมองแมกลอง ในอดตคอแขวงบางชางของเมองราชบร ชอบางชางอาจตงตามพระนามในเจาพลาย (ในป พ.ศ. 2173 เจาพลายและเจาแสนซงเปนพระราชโอรสองคทหนงและพระราชโอรสองคทสองตามลาดบในสมเดจพระเอกาทศรถ (องคขาว) ซงเปนพระอนชาพระองคเดยวทเราทราบในสมเดจพระนเรศวรมหาราช (องคดา) ซงไมมพระราชโอรส ไดหนราชภยมาตงบานเรอนอยทแขวงบางชาง) แขวงบางชางมศนยกลางอยทตาบลบางชาง อาเภออมพวา จงหวดราชบร (ตามการแบงเขตการปกครองในปจจบน) แขวงบางชางมอกชอวาสวนนอก (มคากลาวทวา "สวนในบางกอก สวนนอกบางชาง") ตอมาปลายสมยกรงศรอยธยาตอเนองกบสมยกรงธนบร แขวงบางชางแยกออกจากจงหวดราชบรเรยกวา "เมองแมกลอง" สมทรสงครามมความสาคญทางประวตศาสตรในชวงทสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงสถาปนากรงธนบรเปนราชธาน พมาสงกองทพผานเขามาถงบรเวณตาบลบางกง พระเจาตากสนมหาราชทรงรวบรวมผคนสรางคายปองกนทพพมาจนขาศกพายแพไป ณ บรเวณคายบางกง นบเปนการปองกนการรกรานของพมาเขามายงไทยครงสาคญในชวงเวลานน ชอเมองแมกลองเปลยนเปนสมทรสงครามในปใดนนไมปรากฏแนชด แตสนนษฐานไววาเปลยนราวป พ.ศ. 2295 ถงป พ.ศ. 2299 เพราะจากหลกฐานในหนงสอกฎหมายตราสามดวงวาดวยพระราชกาหนดเรองการเรยกสนไหมพนยความ ไดปรากฏชอเมองแมกลอง เมองสาครบร และเมองสมทรปราการอย และตอมาพบขอความในพระราชกาหนดซงตราขนในรชกาลสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ เมอป พ.ศ. 2299 ความระบวาโปรดเกลาฯ ใหพระยารตนาธเบศร สมหมณเฑยรบาล เอาตวขนวเศษวานช (จนอะปนเตก) ขนทพ และหมนรก

71

อกษร ทบงอาจกราบบงคมทลขอตงบอนเบยในแขวงเมองจงหวดสมทรสงคราม เมองราชบร และเมองสมทรปราการทง ๆ ทมกฎหมายสงหามไวกอนแลว มาลงโทษ จงหวดสมทรสงครามเปนแผนดนทเกดขนใหมจากการทบถมของโคลนตะกอนบรเวณปากแมน า เกดเปนทดอนจนกลายมาเปนทราบลมแมน าขนาดใหญ ปรากฏชอครงแรกในนาม “แมกลอง” นอกจากนนตามประวตของราชนกลบางชาง (ดเพมเตม ณ บางชาง) สมเดจพระอมรนทราบรมราชนซงเปนพระราชนในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชและพระบรมราชชนนในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระญาตวงศ มพระนวาสสถานดงเดมอยทแขวงบางชาง สมเดจพระอมรนทราบรมราชนทรงสบเชอสายจากกษตรยราชวงศสโขทยแหงอาณาจกรอยธยาและราชวงศพระรวง (ราชวงศสโขทย) แหงอาณาจกรสโขทยโดยทเจาพลายและเจาแสน แหงราชวงศสโขทยแหงอาณาจกรอยธยา ทรงหนราชภยมาตงถนฐานทแขวงบางชาง จงหวดสมทรสงครามจงเปนเมองราชนกลบางชางและราชสกลแหงราชวงศสโขทย มการสบทอดนาฏศลป วรรณศลป และการทาอาหาร (โดยเฉพาะอยางยงอาหารชาววง) ของสมยสโขทยเปนตนมา สมเดจพระศรสรเยนทราบรมราชนซงเคยประทบกบสมเดจพระอมรนทราบรมราชนทแขวงบางชางทรงรบถายถอดการทาอาหารจากทนและทรงเปนผทาอาหารในกาพยเหชมเครองคาวหวานและวาดวยงานนกขตฤกษ

สภาพภมประเทศ

พนทโดยทวไปของจงหวดเปนทราบลมรมทะเลโดยตลอด สภาพของดนเปนดนเหนยวปนทราย ไมมภเขาหรอเกาะ เดมเคยมปาโกงกาง ไมแสม ตามชายฝงทะเลและมปาจากตามปากแมน า แตปจจบนไดมการใชประโยชนจากพนทดงกลาวในการเลยงกงกลาดาเกอบทงหมด ตอมาการเลยงกงไดเกดการขาดทน ทาใหปลอยบอกงรกรางจานวนมากแมน าสาคญทไหลผาน คอ แมน าแมกลองผานบรเวณทองทอาเภอบางคนท และอาเภออมพวา ไปออกทะเลอาวไทย ทบรเวณปากแมน าแมกลองในเขตอาเภอเมองสมทรสงคราม นอกจากนมลาคลองใหญนอยมากมาย แยกจากแมน าแมกลอง 338 คลอง ลาประโดง 1,947 ลาประโดง กระจายอยท วพนท จากสภาพภมประเทศเชนน ทาใหเกดความสะดวกในดานการคมนาคมทางนา และการประกอบอาชพดานกสกรรม

สภาพภมอากาศ

จงหวดสมทรสงครามตดตอกบอาวไทยจงไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใต จากอาวไทยและทะเลจนใต พดเอาฝนมาตกในฤดฝนมากพอสมควร ประกอบกบอยใกลทะเลจงมความชมชนอยเสมอ ในฤดหนาวอากาศจงไมหนาวจด ในฤดรอนไมรอนจนเกนไปอณหภมเฉลยตลอดป ประมาณ 28 องศาเซลเซยส พายและฟาคะนองจะเกดขนในระหวางฤดฝนและฤดรอนคอระหวางเดอนเมษายนและพฤษภาคม ซงเปนระยะเวลากอนทจะมมรสมตะวนตกเฉยงใต นอกจากนอาจ

72

ไดรบพายดเปรสชน ซงเคลอนตวจากทะเลจนใตเขามาทางฝงเวยดนามในสภาพของพายใตฝ นหรอโซนรอน ทาใหฝนตกหนกตอเนองกนและอาจกอใหเกดอนตรายได

สงศกดสทธคบานคเมอง

หลวงพอบานแหลม วดเพชรสมทรวรวหารหรอวดบานแหลม ในสมยโบราณมชอเรยกวา วดศรจาปา ตงอยในตาบลแมกลอง อาเภอเมองสมทรสงคราม ซงเหตทวาชอวดเปนชอสถานทในพนทแหงหนงในเมองใกลเคยงนน กเพราะวาในสมย พ.ศ. 2307 พมาไดมารกรานประเทศไทย เขาตเมองตะนาวศร เมองทวาย เมองมะรด เมองเพชรบร โดยเขามาทางดานสงขร ราชสานกกรงศรอยธยาไดสงพระยาพพฒนโกสากบพระยาตากสนเขามาตงรบขาศกทเมองเพชรบร การสรบครงนนชาวบานแหลมในเมองเพชรบร ตองประสบชะตากรรมสงคราม อพยพไปอยในลมแมน าแมกลองบรเวณเหนอวดจาปาซงไมไกลจากทะเล อนเปนพนทสามารถประกอบอาชพ (ประมง) จงไดตงรกรากกนในบรเวณน แลวไปมาหาสกนระหวางแมกลองกบอาเภอบานแหลม มาวนหนงขณะออกเรอหาปลา ชาวประมงบานแหลม ไดพระพทธรป 2 องค ขณะกาลงจะกลบฝง ปรากฏวามพายลมแรง ชาวประมงจงตดสนใจนาเรอเขาฝงมาทางแมกลอง แลวเขามาในแมน าแมกลองเพอหลบพาย แตเรอกยงโคลงเคลงอยจนกระทงมาถงวดศรจาปา พระพทธรปยนอมบาตรไดตกลงน า ทาใหชาวประมงบานแหลมกลมนนตองลงไปในแมนางมหา แตกไมพบ จนชาวบานแหลมทมาตงรกรากทแมกลองไดงมหาเจอ จงไดอญเชญมาประดษฐานทวดศรจาปา ความทราบถงพนองชาวบานแหลมทอยทเพชรบรเขา กยกขบวนมาทวงพระคน พนองบานแหลมทมาตงรกรากทแมกลองขอพระพทธรปประดษฐานไวทวดศรจาปา โดยยนยอมทจะเปลยนชอวดจากชอวดศรจาปาเปน วด

73

บานแหลม เพอเปนเกยรตไวแกชาวบานแหลม จงหวดเพชรบรทเปนผไดพระพทธรปองคน ชาวบานแหลมเพชรบรจงไดกลบไป พระพทธรปยนอมบาตรขนาดเทาคนจรง สงประมาณ 167 เซนตเมตร สวนอกองค (หลวงพอทอง) ไดไปประดษฐาน ณ วดเขาตะเครา ตาบลบางครก อาเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร

เขตการปกครอง

อาเภอ แบงออกเปน 3 อาเภอ 36 ตาบล 284 หมบาน

1. อาเภอเมองสมทรสงคราม มเนอท 169.057 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 40.57 ของพนททงจงหวด

2. อาเภออมพวา มเนอท 170.164 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 40.84 ของพนททงจงหวด

3. อาเภอบางคนท มเนอท 77.486 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 18.59 ของพนททงจงหวด

เทศบาล

1. อ าเภอเมองสมทรสงคราม ม 2 เทศบาล คอ

เทศบาลเมองสมทรสงคราม

เทศบาลตาบลบางจะเกรง

2. อ าเภออมพวา ม 3 เทศบาล คอ

เทศบาลตาบลอมพวา

เทศบาลตาบลเหมองใหม

เทศบาลตาบลสวนหลวง

3. อ าเภอบางคนท ม 4 เทศบาล คอ

เทศบาลตาบลบางนกแขวก

เทศบาลตาบลบางกระบอ

เทศบาลตาบลบางยรงค

เทศบาลตาบลกระดงงา

74

องคการบรหารสวนตาบล

1.อ าเภอเมองสมทรสงคราม จ านวน 9 แหง คอ

องคการบรหารสวนตาบลบางขนแตก

องคการบรหารสวนตาบลลาดใหญ

องคการบรหารสวนตาบลบานปรก

องคการบรหารสวนตาบลบางแกว

องคการบรหารสวนตาบลทายหาด

องคการบรหารสวนตาบลแหลมใหญ

องคการบรหารสวนตาบลคลองเขน

องคการบรหารสวนตาบลคลองโคน

องคการบรหารสวนตาบลนางตะเคยน

2.อ าเภออมพวา จ านวน 10 แหง คอ

องคการบรหารสวนตาบลเหมองใหม

องคการบรหารสวนตาบลทาคา

องคการบรหารสวนตาบลวดประด

องคการบรหารสวนตาบลบางชาง

องคการบรหารสวนตาบลแควออม

องคการบรหารสวนตาบลปลายโพงพาง

องคการบรหารสวนตาบลบางแค

องคการบรหารสวนตาบลแพรกหนามแดง

องคการบรหารสวนตาบลยสาร

องคการบรหารสวนตาบลบางนางล

75

3. อ าเภอบางคนท จ านวน 7 แหง คอ

องคการบรหารสวนตาบลบางสะแก

องคการบรหารสวนตาบลโรงหบ

องคการบรหารสวนตาบลบางคนท

องคการบรหารสวนตาบลกระดงงา

องคการบรหารสวนตาบลดอนมะโนรา

องคการบรหารสวนตาบลบางพรม

องคการบรหารสวนตาบลจอมปลวก

สถานททองเทยวทนาสนใจในจงหวดสมทรสงคราม

วดเจรญสขาราม

วดเจรญสขาราม ตงอยทตาบลบางนกแขวก อาเภอบางคนท หางจากตวอาเภอประมาณ 5 กม.

76

ลองเรอชมทวทศนสองฝงแมกลอง

ลองเรอชมทวทศนสองฝงแมกลอง ลองเรอชมทวทศนสองฝงแมกลอง สามารถเชาเรอลองชมทวทศนรมฝงแมนาแมกลอง ตลอดสองฝงแมนาจะเหนบานเรอนผ

พพธภณฑตงเซยมฮะ

พพธภณฑตงเซยมฮะ (บานไหพนใบ) ตงอยเลขท 120 หม 8 ตาบลกระดงงา อาเภอบางคนท เปนพพธภณฑพนบานทเกดจาการเกบรวบรวมสงของดวยใจรก ข

77

บานแมวไทยโบราณ

บานแมวไทยโบราณ เปนสถานทอนรกษพนธแมวไทยโบราณ ตงอยเลขท 2/1 หม 7 ตาบลแควออม บานแมวไทยโบราณเกดจากการรวมตวของเพอนทนยมเลยงแมวไทย

อนสรณสถานแฝดสยามอน-จน

อนสรณสถานแฝดสยามอน-จน ตงอยตาบลลาดใหญ รมถนนเอกชย (หางจากศาลากลางจงหวดประมาณ 4 กม.) เพอเปนอนสรณสถานแดฝาแฝดสยามอน-จน ทไดสรางชอทาใหชาวตางชาตรจกประเทไทย

78

คายบางกง

คายบางกง ตงอยหมท 4 ตาบลบางกง เมอมาถงบรเวณคายจะมองเหนแนวกาแพงจาลอง สรางไวเพอเปนอนสรณจากการสรบ คายแหงนเปนคายทหารเรอไท

อาสนวหารแมพระบงเกด

อาสนวหารแมพระบงเกด ตงอยหมท 7 ตาบลบางนกแขวก โบสถนเปนสถานทสกการะอนศกดสทธ ของครสตชนทอาศยอยโดยรอบ สรางขนตงแตป

79

ตลาดน ายามเยนอมพวา

ตลาดนายามเยนอมพวา เปนตลาดรมคลอง ตงอยใกลวดอมพวนเจตยาราม (จอดรถทวดอมพวนเจตยารามได) ทกวนศกร เสารและอาทตย ในชวงเวลาเยนตงแต

ศลปะการท าซออ บานพญาซอ

ศลปะการทาซออ บานพญาซอ เปนเครองดนตรไทยพนบานภาคกลาง บานพญาซอเปนบานชางซออ ทนาศลปะการเลนดนตรไทย มาผนวกกบการแกะสลกซอเปนลวดลายทงดงาม โดยการนาผลมะพ

80

ตลาดน าทาคา

ตลาดน าทาคา ตงอยทตาบลทาคา เปนตลาดนดทางน าทยงคงความเปนธรรมชาตของวถชวตชาวบาน ซงมอาชพทาสวนปลกพชชนดตาง ๆ ชาวบานจะพ

ดอนหอยหลอด

ดอนหอยหลอด สถานททองเทยวทมชอเสยงของจงหวดสมทรสงคราม เปนสนดอนตงอยปากแมนาแมกลอง เกดจากการตกตะกอนของดนปนทราย หรอ ทชาวบานเรยกว

81

อทยานพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

อทยานพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เปนโครงการเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ของ มลนธพระบรมราชานสรณพระบาท

82

ภาคผนวก ข

บทความทางวชาการและวรรณกรรมทเกยวของ

83

โครงงาน เสนทางทองเทยวตามรอยเสดจพระพทธเจาหลวง เมองสมทรสงคราม ราชนกล The Tourist Route Phra Put Tha Chao Lhoung ( King 5 Of Thailand ) Samut Songkhram

Rachineekul

อภชาต ประยทธพร

ภาควชาการโรงแรมและการทองเทยว คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสยาม

E-mail pichat_nene@hotmail.com

บทคดยอ

โครงการตามรอยเสดจพระพทธเจาหลวง (รชกาลท๕) เมองสมทรสงคราม ราชนกล จดทาขนเพอตอบสนองกลมนกทองเทยวทตองการอยากจะศกษาขอมลการเดจประพาสของสมยรชกาลท ๕ วาเสดจไปยงทแหงใดบางในจงหวดสมทรสงคราม และเพอการประชาสมพนธใหแกกลมนกทองเทยวซงจะมประโยชนอยางมากรวมถงขอมลของสถานทนนๆ ความเปนมาวาเปนอยางไร ซงการทองเ ทยวแหงประเทศไทย สานกงานสมทรสงครามจะไดนาโครงการนไปตอยอดและประชาสมพนธใหกบกลมนกทองเทยวทสนใจตอไป ฯ

จงหวดสมทรสงครามนนเปนจงหวดทเลกทสดในประเทศไทย อยในภาคกลาง มภมประเทศทตดกบชายทะเลและเปนทราบลมแมน า สภาพน ามท งน าเคม น ากรอย และน าจด ชาวเมองจงประกอบอาชพทานาเกลอ ทาประมงท งน าจดและน าเคมทาสวนมะพราว สวนสมโอ และ ลนจ และวดวาอารามทสวยงามทชาวเมองยงคงรกษาเอกลกษณไว นอกจากนสงททาใหทวโลกรจกเมองสมทรสงครามคอ “แฝดสยาม อน – จน ” และยงมตลาดน าทมชอเสยงโดงดงคอ “ ตลาดน ายามเยนอมพวา ” นนเอง

เกยรตประวตของเมองทชาวแมกลองภมใจอยางมากนนกคอ เปนเมองพระราชสมภพของพระบาทสมเดจพทธเลศลานภาลย (รชกาลท ๒) แหงพระบรมราชจกรวงศ และยงเปนนวาสถานของสมเดจพระบรมราชนในรชกาลท ๑ และรชกาลท ๒ จงเปนทมาของคาวาเมอง “ ราชนกล ”

โค ร งก า ร ท ไ ดจด ทา ข น ม า น ทา ใ หนกทองเทยวสามารถเลอกรปแบบการทองเทยวไดหลายอยางไมนาเบอ และทาใหการทองเทยวแหงประเทศไทย สานกงานสมทรสงคราม นาไปประชาสมพนธและเพมรปแบบการทองเทยวใหกบนกทองเทยว และเพมจานวนนกทองเทยวใหกบจงหวด - เกดรายไดเพมขนตอไป ฯ

Abstract

Project studies to prepare travel route , Phra Put Tha Chao Lhoung ( King RAMA V of Thailand) Samut SongKhram Rachineekul. Prepared meet to need studies travel route in king 5 of Thailand at Samut SongKhram public relations for tourists and studies tourist area , background. Tourism Authority of Thailand Samut Songkhram Office which makes a further and

84

public relations meet to need tourists them have interest its.

Samut SongKhram is a small area in Thailand. Located in central,terrain next to the seashore and river plains. Water conditions brine , brackish and freshwater. People do vocations field salf , fishery , coconut gardener , pomelo gardener and lychee gardener. Some temple be artistic. Have internationally know is “Inn – Chan Twins Of Siam” and have popular Floating Market is Amphawa Night Floating Market.

Samut Songkhram have prestige is Phra Bath Som Det Phra Put Tha Leot Lha Na Pa Lai (King RAMA II of Thailand ) born at this. Queen I of King RAMA I, Queen II of King RAMA II born at this. So-Called is “Rachineekul city”

Project studies to prepare travel route for tourist you can choose tourist. Tourism Authority of Thailand Samut SongKhram Office for public relations and add style tourism , add the number of tourists and add in come.

วตถประสงคของโครงงาน

1. เ พ อ เ พ ม ร ป แ บ บ ก า ร ท อ ง เ ท ย ว เ ช งประวตศาสตรในจงหวดสมทรสงคราม

2. เ พอสารวจเสนทางการทองเ ทยวและทาเ ส น ท า ง ก า ร ท อ ง เ ท ย ว ใ ห ม ใ ห ก บ จ ง ห วดสมทรสงคราม

3.เพอตอบสนองใหกบนกทองเทยวทสนใจในเสนทางการเสดจประพาสในจงหวดสมทรสงคราม

ขอบเขตของโครงงาน

1. ขอบเขตดานขอมล

ปฐมภม : สบคนขอมลจากหนงสอและวรรณกรรม

ทตยภม : ลงพนทสารวจและเกบขอมลของแหลงทองเทยว

2. ขอบเขตดานเวลา

ในการจดทาโครงงานนไดเกบรวบรวมขอมลลารวจพนท เปนระยะเวลา 4 เดอน ระหวางการปฏบตงานสหกจศกษาตงแต เดอนมกราคม ถง เดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2559

3. ขอบเขตดานพนท

จงหวด สมทรสงคราม

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทาใหการทองเทยวแหงประเทศไทย สานกงานสมทรสงคราม ไดนาเสนทางทองเทยว ตามรอยเสดจพระพทธเจาหลวง (รชกาลท ๕ ) เมองสมทรสงคราม ราชนกล ไปประชาสมพนธ ใหกบนกทองเทยว

2. ทาใหไดขอมลดานเสนทางการทองเทยว ในจงหวดมทรสงคราม

3.นกทองเทยวมทางเลอกในการทองเทยวเพมมากขน

ขนตอนและวธการด าเนนงาน

1. ศกษาและคนควารวบรวมขอมลทเกยวของกบโครงงาน

2. เดนทางสารวจสถานทจรง และ เกบรวบรวมขอมล

3. สรปผลและรายงานผลการดาเนนงาน

85

4. ระยะเวลาในการดาเนนการ

การศกษาและรวบรวมขอมลพนททศกษา

การสารวจสถานททองเทยวทพระบาทมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยเสดจประพาส ในจงหวดสมทรสงครามโดยอางจากจดหมายเหตการณเสดจประพาสตนฉบบท ๔ เขยนทเมองสมทรสงคราม

จ ด ห ม า ย ฉ บ บ ท ๔ เ ข ย น ท เ ม อ งสมทรสงคราม (ขมทรพยแผนดน)

วนท ๒๓ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ วนท ๒๑ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา เสดจประพาสตลาด พบเจาของ เ รอพาลกมาเ ฝ าฯ ทรงพระกรณาพระราชทานเครองแตงตวแกเดก ออกเรอพระทนงจากเมองราชบรทางแมน าออม เสดจแวะซอเสบยงอาหารทปากคลองวดประด ทอดพระเนตรละคอนชาต รบา น ตาห มอ ส เสด จ แวะ ทาค ร ว ท บานนายอาเภอ เสดจกลบมาถงเวลายามหนง ประทบแรมเมองสมทรสงคราม

ว น ท ๒ ๒ ก ร ก ฎ า ค ม ร .ศ . ๑๒ ๓ เ ส ด จทอดพระเนตรวดพวงมาลย ประพาสคลองอมพวา ทรงเสดจเรอตนแยกไปประพาสเพยงลาเดยว ปลอยเรอพระทนงมาดไวกบเจานายทตามเสดจ ทรงไปพกเสวยเชา ทว ดดาวดงษ แจวตอไปบางนอย ประพาสทบานกานนจน แลวกลบมาทางแมกลอง ถงทประทบเวลาสองทม

วนท ๒๓ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๓ เวลาเชา เสดจทอดพระเนตรทวาการเมองแลวเสดจวดอมพวน กลบมาถงทประทบเวลาคา

วดประด พระอารามหลวง

วดประด เปนวดโบราณสรางขนในสมย กรงศรอยธยาตอนปลาย ราวพทธศกราช 2320 จากหลกฐานทปรากฏพบวามแกนไมประดดานหนง เจาะเปนชองสเหลยมยาวขนาดเทาใบลานใชเปนท

อดใบลาน ไดนาไปไวทศาลเจาพอประด นอกจากน วดประด ยงเปนวดทมเรองเลาและประวตศาสตร ทนาสนใจมากมาย มท งขมสมบตมหาศาลและลายแทงสมบต ทมรอยเกาแหง รไหนแจงใหแทงรนน ตรงไหนเปยกไมยอมแหงใหแทงรนน มบางคนเคยเหนเปดเงนและเปดทองคาออกมาเดนเลนน าฝนและหายลงไปในสระ ยงมพระพทธรปทองคาหนาตก ประมาณสองศอก จมตกหายลงไปในสระ ปจจบนไดสรางอโบสถหลงใหมทบปดสระน าไปแลว และมเรอชะลาใหญจมลงไปในสระ มกมนกแสวงโชคมาขดหาสมบตแตสดทายมกควาน าเหลววดประด นบวาเปนวดประวตศาสตร ในสมยหลวงปแจง ซงดารงตาแหนงเจาอาวาสในขณะน นพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดเสดจประพาสตนทางชลมารคมายง วดประดเมอวนพฤหสบดท 21 กรกฎาคม พทธศกราช 2477 และ ทรง เสวยพ ระก ระย าหา ร เ ชา ท ว ดป ระ ด พระองคทรงมพระราชศรทธาตอ หลวงปแจง สมยนนหลวงปแจง เปนพระทปฏบตดปฏบตชอบเปนทเลอมใส ศรทธาของพทธศาสนกชนชาววดประด เมอพระองคเกด พระราชศรทธาตอ หลวงปแจง ไดนมนตหลวงปแจงเขาไปใน พระราชวงหลายครงดวยกน ทสาคญพระองคไดถวายเครองราชศรทธา ทสาคญๆ อนทรงคณคาไวใหหลวงปแจงเชน เรอเกงพระทนง พระแทนบรรทม ตาลปตร ปนโตสลกบาตร เปนตน

จนกระทงใน พ.ศ. 2543 จงไดจดตง " พพธภณฑเครองราชศรทธา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 " ลกษณะเปนอาคารทรงไทย 2 ชน 5 หลงคาแฝด ปดทองฝาสกลท ง ห ลง เ พ อ ใ ห ป ร ะ ช า ช น ท ว ไ ป ไ ด ศ ก ษ าประวตศาสตรความเปนมาของเครองราชศรทธา และเปนสมบตของชาตสบตอไปและเพอเปนแหลงฝกอบรมและพฒนาเยาวชนใหเปน ยวมคคเทศกอกดวย ภายในพพธภณฑเครองราชศรทธาไดเกบรกษาเครองราชศรทธาตางๆมากมาย อาท พระแทน

86

บรรทมตาลปตร นามาภไธยยอ จปร. และตาลปตรนารายณทรงครฑพรอมปอกหลงสาหรบคลม ตเลกและตทบ ปนโต บาตร พรอมฝาบาตรไมฝงมกตวยอ สพปมจ. ยอมาจากคาวาสมเดจพระปรมนทรามหาจฬาลงกรณกาน าทองแดงมตราสญลกษณ กใสยาฉน ถาดใสของ ตะเกยงเจาพาย นาฬกาปารส เปนตน

นอกจากนภายในวดยงม " ศาลาเกงเรอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 " ทสรางขนเมอ พ.ศ.2541 ลกษณะเปนทรงไทยชนเดยว ใชเปนสถานทเกบรกษาเกงเรอพ ร ะ ร า ช ท า น เ ม อ วน ท 21 ก . ค . 2447 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย พรอมดวยเจาฟาหลายพระองค และสมเดจขาราชบรพารไดเสดจทางชลมารคโดยเรอพระทนง ซงเปนเรอขนาด 4 แจว ขดจากซงไมสกหรอตะเคยน พระองคไดจอดแวะพกและผกเรอพระทนง ณ ตนสะเดา เพอทาครวเสวยพระกายาหารเชา เกงเรอพระราชทานน ปจจบนทางวด ไดบรณะซอมแซมจากของเดมทชารดให สมบรณสวยงาม ภายในวดยงม " พพธภณฑสมเดจพระญาณสงวรสมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก " สรางใน พ.ศ. 2548 ลกษณะเปนทรงไทย 2 ชน 4 หลงคาแฝด ชนบนเปนไมสกทอง ฝาสกล สรางขนเ พอเปนการราลกถงสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก เมอครงเสดจทรงเยยม วดประดเมอวนท 3 มถนายน 2548 ไดเสดจทอดพระเนตรพพธภณฑเครองราชศรทธาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 5 โดยเหตในการเสดจครงนน พระองคไดเคยเสดจวดประดเมอครงยงทรงพระเยาว โดยไดเสดจมาพรอมกบพระบดา ของพระองคทาน ซงขณะนนรบราชการเปนปลดอาเภออมพวาและพระองคไดทอดพระเนตร วซดประวต วดประด อกครงเพอยอนราลกถงเมอครงยงทรงพระเยาวทพระองคได

เคยเสดจมา วดประด แหงนพพธภณฑสมเดจพระญาณสงวรฯ แหงนนอกจากจะเปนอนสรณใหกบชมชนชาว ว ดประด แลว ย ง เ ปนแหลงเ รยนรสาห รบ เ ยาวชนแ ละประชาชนทวไ ปได ร จก พระสงฆราช ตงแตองคแรกจนถงองคปจจบนผาน หนปน ตลอดจนสงของตางๆททางสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก พระราชทานถวายใหกบวดประด สถานทอกแหงหนงทสาคญในวดประดกคอ " ศนยสาธตศลปะการทาหวโขนและเศยรคร(หอศลป) " สรางเมอ พ.ศ. 2548 ดวยเลงเหนวาศลปวฒนธรรมตางๆถอเปนมรดกล าคาทควรจะอนรกษไวเพอเปนมรดกของลกหลาน ซงหอศลปแหงน เปดใหชมชน และประชาชนทวไปไดเขามาศกษาขนตอนการทาและการฝก ทาหวโขน และเศยรคร โดยมหลกสตรการเรยนรจากผชานาญของผดแลศนย ซงเปนบคคลในชมชน วดประด ทไดเลาเรยน ศกษา จากผ ท มความรในเรองการทาหวโขนและเศยรครโดยตรง สาหรบ " พระอโบสถ " วดประด ภายในสวยงามดวยภาพเขยนผนงสสนสดใสสวยงาม ตรงกลางดานหลงพระประธาน เปนภาพเขยนตนพระศรมหาโพธโดยม องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพระประธานในพระอโบสถตรสรพรอมอครสาวก เบองซายและขวา บรเวณดานขางหนาตางท งซายและขวา มเทวดาหนปนมากมายแสดงความยนด ดานศาลาการเปรยญใกลๆ กบพระอโบสถ มภาพวาดบนผนงเพดานแบบดงเดม ทวาดดวยสฝ นดนสอพอง สมย รชกาลท 2 ซงไดรบอารยธรรมมาจากจน อาทภ า พ ช ม น ม เ ท ว ด า / ช ม น ม เ ท พ ภ า พ ห น ม า นแผลงฤทธเหนเวหา ภาพฤาษ ภาพคนธรรพ ภาพหวลานชนกน และภาพพทธประวตในเหตการณตางๆ เชน พระเจาสทโธทนะอภเษกกบ พระนางสรม ห า ม าย า ป ร ะ ส ต เ จ าช า ย ส ท ธต ถ ะ เ ป น ตน นอกจากนบรเวณพนทดานหลงของพระอโบสถ ซงตดกบทาน าอมพวาไดนามาใชประโยชนใหชาวบาน นาสนคามาจาหนาย เชน อาหารและสนคา

87

ชมชนตางๆ เพอใหนกทองเทยวทเดนทางเขามาศกษาหาความรไดเรยนร ภมปญญา ทองถนภายในวด และจะสรางประโยชนใหกบชาวบานไดอกทางหนงดวย

วดพวงมาลย

วดพวงมาลย ตงอยรมฝงแมน าแมกลอง ดานตะวนตก ตาบลแมกลอง อาเภอเมอง สรางในสมยรชกาลท 5 แหงราชวงศจกร ระหวาง พ.ศ.2415-2430 โดยทานสสดพวงและนางมาลยภรรยา ไดมศรทธาถวายทดนของตนใหสรางเปนวด ไดชอวา “วดพวงมาลยสนทราราม" ตอมาภายหลง เรยกชอสนๆ วาวดพวงมาลย จนกลายมาเปนวดพวงมาลยทกวนน เมอสรางวดเสรจแลว ไดอาราธนา "พระครวนยธรรม (หลวงพอแกว พรหมสโร)" มาเปนเจาอาวาสรปแรก ซงขณะนนทานเปนเจาอธการวดชองลม ตาบลบานปรก อาเภอเมอง พระครวนยธรรม หร อ หล วง พอแ กว เ ป น พ ร ะธด ง ค ท ม ค วา มเชยวชาญมสงสมถวปสสนากมมฏฐาน มคนนบถอมาก เชอกนวาทานสาเรจญาณวเศษ สามารถลวงรเหตการณตางๆไดทงปจจบน อดต อนาคต เหรยญหลวงพอแกว ททานสรางขนเองเปนเนอทองเหลอง ทเรยกวา "เนอลงหน" มรปหลวงพอแกวอยดวย พรอมดวยตะกรด ผายนต และลกอม นนมคนนยมกนมากวาคงกระพนชาตรดนกแล ปจจบนมราคาแพงมาก เชนเดยวกบเหรยญหลวงพอคงวดบางกะพอม โดยเฉพาะอยางยงตะกรดใบลานทหลวงพอเจาะจงทาให ตองไปนามาจากตนทขนอยปลากคลองบงปน ตาบลบงปนเทานน ผใดอยากไดตระกรดกตองไปตดมาถวายใหทาน ชอเสยงของหลวงพอแกว เปนทเลองลอมาในสมยนน ในเรองอาคมขลง เปนเจาอาวาสรปแรกทไดปพนฐานของวดใหเจรญรงเรองตกทอดกนตอมากลายเปนวดพวงมาลยทงดงามมนคงมาจรทกวนน

เ มอป พ.ศ.2416 เ กดอหวาตกโรคระบาด ชาวบานไปขอน ามนตจากทานมาอาบและดมกน

แลวหายจากโรคกนมาก ชอเสยงของทานกโดงดงเลองลอไปถงเจาฟาเจาแผนดนในกรงเทพฯ มเจานายหลายพระองคมาเยยมหลวงพอแกว เชน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ สมเดจเจาฟากรมพระยาภาณพนธวงศวรเดช เปนตนสมเดจเจาฟากรมพระยาภาณพนธวงศวรเดชนน ทรงคนเคยกบหลวงพอแกวเปนพเศษ ทรงสรางตาหนกชอวา "ญาโณยาน" ไวทขางวดพวงมาลย 1 หลง เพอเปนทพกผอน พระตาหนกทสมเดจกรมพระนครสวรรควรพนต เคยเสดจประทบมา แตปจจบนไดถกรอไปแลว เหลอแตทดนเปนมรดกตกทอดแกทายาทในตระกลภาณพนธ ปจจบนไดกระทาเปนพนยกรรมถวายใหเปนทธรณสงฆของวดพวงมาลยแลว

สงสาคญของวด ทควรชม และมนสการ ไดแก

1. พระพทธรปปางมารวชย หนาตกกวาง 2 ศอก สง 3 ศอกเศษ เปนพระประจาวดมาแตเดม หลอดวยทองเหลอง ไมปรากฏหลกฐานวาไดมาแตทไหน ประจาอยอในวหาร

2. พระพทธรปปางมารวชย มซมเรอนแกว หลอดวยทองเหลอง หนาตกกวาง 3 ศอก สง 4 ศอก 17 นว เปนพระประธานอยในอโบสถ

3. พระพทธรปปางไสยาสน หลอดวยทองเหลอง ยาว 2 วาเศษ ประจาอยในวหาร

4. เจดยแบบมอญ (เจดยหงสาวด) หลวงพอแกว จาลองมาจากประเทศพมา เมอครงทานเดนธดงคเขาไปในประเทศพมา และไดนาพระบรมธาตมาบรรจไวในเจดย เปนเจดยทคอนขางแปลกและสวยงามมากนาเสยดายยงไมไดรบการปฏสงขรณใหงดงามเทาเดม

ประวตของวดพวงมาลยมสงทนาสนใจอกมาก ผสนใจสอบถามหาขอมลไดจากทางวดและ

88

จากหนงสอเสดจประพาสตนของ ร.5 การเดนทาง ไปวดพวงมาลยสะดวก ถนนด เมอผานวดปทมคณาวาสมาแลว เขาถนนไชยพรเลยบแมน าแมกลองไปเรอยๆ จนสดถนนถงทางสแยก ขวามอเปนทาเรอขาม ฟา กไป ตล าดแ มก ลอ ง ขบร ถตร งไ ปอ กประมาณ 2 กโลเมตร กถงวดพวงมาลย ทางเขาวดอยขวามอ (ถนนปทม-มาลย)

คลองอมพวา

อมพวา มความสาคญและเกยวของกบประวตศาสตรไทย สมยกรงศรอยธยาถงตนกรง รตนโกสนทร สมยกอนเรยกวา "แขวงบางชาง" เปนชมชนเลกๆทมความเจรญทงในดาน การเกษตรและการพาณชย มหลกฐานเชอไดวา ในสมยสมเดจพระเจาปราสาททองน น แขวงบางชางมตลาดคาขายเรยกวา "ตลาดบางชาง" นายตลาดเปนหญงชอ นอย มบรรดาศกดเปนทาวแกวผลก นายตลาดผ นอยในตระกลเศรษฐบางชาง ซงตอมาเปนราชนกล "ณ บางชาง" ปพ.ศ. 2303 ในสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย รชสมยสมเดจพระเจาเอกทศนไดโปรดใหนายทองดวง (พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช)เปนหลวงยกกระบตรเมองราชบร ซงเปนเมองจตวาขนตรงตอกรงศรอยธยา ภายหลงหลวงยกกระบตรไดแตงงานกบคณนาค(สมเดจพระอมรนทรามาตรย) บตรเศรษฐบางชาง และยายบานไปอยหลงวดจฬามณ ตอมาเมอไฟไหมบานจงไดยายไปอย ทหลงวดอมพวนเจตยารามอก 3 ป ปพ.ศ.2310 พมาตกรงศรอยธยาแตก หลวงยกกระบตรจงตดสนใจอพยพครอบครวเขาไปอยในปาลก ในระหวางน ทานแกว (สมเดจกรมพระศรสดารกษ) พสาวของหลวงยกกระบตร ไดคลอดบตรหญงคนหนงชอวา "บญรอด" (ตอมาไดเปนสมเดจพระศรสร เยนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 2) ในชวงสมยกรงธนบร พระยาวชรปราการ ไดรวบรวมกาลงขบไลพมาออกไปหมด และสถาปนาตนขนเปนสมเดจพระเจาตากสนมหาราช หลวง

ยกกระบตรไดอพยพครอบครวกลบภมลาเนาเดม ในชวงนเอง คณนาค ภรรยา กไดคลอดบตรคนท 4 เปนชายชอ "ฉม" (พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) หลงจากนน หลวงยกกระบตร กไดกลบเขารบราชการอยกบสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปนพระราชวรนทร เจากรมพระตารวจนอกขวา และไดดารงตาแหนงจนเปน สมเดจเจาพระยามหากษตรยศก และปราบดาภเษกขนเปน "พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช"ตนราชวงศจกร จากนนจงเรมเขาสสมยกรงรตนโกสนทร คณนาค ไดรบสถาปนาขนเปน สมเดจพระอมรนทรามาตย คณสน มารดาคณนาค ไดรบการสถาปนาขนเปนสมเดจพระรปศรโสภาคมหานาคนาร แตเนองจากสมเดจพระอมรนทรามาตย ทรงเปนคนพนบานบางชางมากอน จงมพระประยรญาตตางๆประกอบอาชพทาสวนอยทบางชาง เมอไดรบสถาปนาเปนสมเดจพระอมรนทรามาตย จงนบเปนราชนกล "บางชาง"พระประยรญาตจงเกยวดองเปนวงศบางชางดวย และสมเดจพระอมรนทรามาตยมกเสดจมาเยยมพระประยรญาตเสมอ จงมคากลาวเรยกวา "สวนนอก" หมายถง สวนบานนอก ทเปนของวงศราชนกลบางชาง สวนบางกอก ซงเปนสวนของเจานายในราชวงศ กเรยกวา "สวนใน" มคากลาววา "บางชางสวนนอก บางกอกสวนใน" จนถงสมยรชกาลท 4 จ ง ย ก เ ล ก ไป อา เ ภ อ อม พว า จ ง เ ป น เ ม อ ง ท มความสาคญ เกยวของกบประวตศาสตรไทยมา ยาวนานและยงเปนทพระบาทมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยเสดจประพาตนอกดวย

วดดาวดงษ

ประวตวดดาวดงสไมมประวตเปนมาแต เ ปนท เ ลอง ลอวา ทบร เวณหนาอโบสถวดด า ว ด ง ษ ต า บ ล บ า ง ช า ง อ า เ ภ อ อ ม พ ว า สมทรสงคราม มจดทเปนน าศกดสทธ เปนบรเวณ สามแยกทน าไหลมาจาก 3 คลอง คอ คลองผหลอก

89

คลองอมพวา และคลองดาเนนสะดวก น าจะไหลมาบรรจบกน ณ. จดน ซงบรเวณจดตดดงกลาวเปนวงน าวน ทลกทสดในบรเวณนน เพราะน าททาหนาวดนใชในพธบรมราชาภเษกทกรชกาลมาถอเปนน าศกดสทธแหงหนงทใชสาหรบกษตรย สรงน าม ร ธ า ภ เ ษ ก ต าม ป ร ะ วต ศ าสต ร เ ม อ วน ท 22 กรกฎาคม 2447 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดเสดจประภาสตน ณ. คลองอมพวา และไดเสดจประทบยงศาลาการเปรยญในวดดาวดงษและไดจดทาเครองเสวยในบรเวณนอกดวย จงถอไดวาน าทคลองสามแยก หนาวดดาวดงษแหงนเปนน าศกดสทธ และไดอญเชญมาประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกอยางตอเนองจากอดตมาจนถงปจจบน

ตลาดน าบางนอย

ตลาดน าบางนอย เปนตลาดน าเกาแกแหงหนงมอายมากกวา 100 ป อยใกลๆ ตลาดน าอมพวา หางจากอมพวาประมาณ 4 กโลเมตร ทตงของตลาดน าบางนอยอยท หนาวดเกาะแกว อ.บางคนท จ.สมทรสงคราม ถาขบรถมากสามารถจอดรถทวดเกาะแกวไดเลยครบ ทจอดรถเยอะมากเมอกอนตลาดน าบางนอย เปนทคาขายผลไม พชผลทางการเกษตร จากชาวสวนทอยรอบๆตลาด เชนมะพราว ชมพ สมโอ มะมวง และ อาหารทะเลอยางเชน ปลาท กะป ตลาดน าบางนอยถอวาเปนยานคาขายขนาดใหญ ตอมาพอความเจรญเขาถง ทาใหตลาดน าบางนอย เปลยนจากตลาด กลายเปนชมชนเกาแกรมน าทยงอนรกษความเปนอย และวถชวตรมน าอยางเรยบงายใหคงอยเหมอนเดม ตลาดน าชมชนบางนอยในอดต บางนอยนอกไดปรากฎหลกฐานในพระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในครงททานเสดจประพาสเมองสมทรสงครามในป พ.ศ. 2452 โดยไดทรงกลาวถงสภาพคลองบางนอยในตอนหนงวา วนท 30 สงหาคม ร.ศ. 128 เวลาบาย 2 โมงเรอลอง

ไปตามลาน าเลยวเขาคลองบางนอยฝงตะวนออกนเปนคลองเกาลกและกวาง สายน าเชยวแรง ตามลาคลองเปนสวนหมาก มะพราว ผลไมหนาแนนมเรอพายซอขายจนถงปากคลองบางนอย

บานก านนจน ตลาดน าทาคา

บานทาคาเปนหม บานหนงของตาบลทาคา อาเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ชาวบานทนไดมการรวมกลมกนทาโฮมสเตยขนมาในชอ"โฮมสเตยกลมแม บานเกษตรกรตลาดน าทาคา" ทไ ด ร บ ต ร า ส ญ ญ า ลก ษ ณว า ผ า น ก า ร ป ร ะ เ ม นมาตรฐานโฮมสเตยไทย จากสานกงานพฒนาการทองเทยว นกทองเทยวจะไดพกผอน ทานอาหาร และอยรวมกบชาวบานแบบกนเอง จะไดชมการเกบน าตาลมะพราวจากตน ชมการเคยวน าตาลมะพราว เพลดเพลนกบการพายเรอแจวชมสวน รวมทงดมดากบการพายเรอชมหงหอยในยามคาคนทไมมเสยงเครองยนต ของเรอมารบกวน นอกจากเสยงพายกระทบน าเทานน และยงไดชมตลาดน าทาคาในรงเชาตามวนท มตลาดนดอกดวย โฮมสเตยท นนอกจากจะเปนทพกแลว แตละหลงย งมความนาสนใจตางกนไป เชน "บานสวนตาลอาจารยศร" ทนเปนแหลงใหความรทางการทาน าตาลมะพราวทกข นตอน "โฮมสเตยบานคณทวป" มการจดรวบรวมเครองมอเครองใชในการทาการเกษตร และเครองมอเครองใชสมยโบราณทหลายคนอาจไมเคยเหนใหไดชม เชน อปกรณทายาเสน ยาจดสาหรบกนกบหมาก ยงมอปกรณเกยวกบการทานาขาว เชน เครองฝดขาวทตองใชมอหมนวงลอ ครกตาขาว ถงไมขนาดใหญตดลกลอไวขนผลผลตขาว นอกจากนนกยงมอปกรณทใชทาน าตาลมะพราว เชน กระบอกตาล มดปาดตาล และตราปมยหอลงบ น ผ ล ต ภณฑน า ต า ล ข อ ง แ ต ล ะ บา น อ ก ดว ย นอกจากนยงจะไดชมบานกานนจนทไมไดเปดเปนโฮมสเตย แตมความสาคญตรงทเคยเปนบานท

90

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เคยเสดจประพาสตนเมอป พ.ศ.2447

วดอมพวน เจตยาราม

วดอมพวนเจตยาราม เดมเรยกกนวา "วดอมพวา" เปนวดของตระกลราชนกลบางชาง ซงสนนษฐานวาสรางในสมยรชกาลท 1 หลงวดแหงนเคยเปนนวาสสถานเกาของหลวงยกกระบตร (พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) และ คณนาค (สมเดจพระอมรนทรามาตยพระบรมราชนในรชกาลท 1) และเปนสถานทพระราชสมภพของรชกาลท 2 เชอกนวาบรเวณพระปรางคของวดอมพวนเจตยาราม เดมเปนเรอนทคณนาคใชเปนทคลอดคณฉมบตรชาย ซงตอมาไดเปน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ว ดอมพวนเจตยารามได ร บ ก า ร บ ร ณป ฏ ส ง ข ร ณ ค ร ง ใ ห ญ ใ น สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว พรอมทงไดพระราชทานนามใหมวา "วดอมพวนเจตยาราม" วดอมพวนเจตยารามไดรบการบรณปฏสงขรณเรอยมาจนถงรชกาลท 4 และรชกาลท 5 ปจจบนจดเปนพระอารามหลวงชนโท พระอโบสถภายในมจตรกรรมฝาผนงทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงโปรดเกลาฯ ใหเขยนขนตามแบบศลปะสมยรตนโกสนทร เปนเรองราวเกยวกบพระราชประวตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และเรองราวเกยวกบบทพระราชนพนธตางๆ ภาพจตรกรรมบรเวณผนงระหวางชองประตดานลางเปนภาพการเสดจพระราชดาเนนเ ล ยบ พระ นค ร โด ย กร ะบ วนพยหย าต ร าท างสถลมารค ถาวรวตถทอยในวดน สวนใหญกจะเปนศลปะและสถาปตยกรรมในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนเชนกน ทนาสนใจคอ กฏใหญ พระทนงทรงธรรม พระตาหนก พระวหาร พระบรมรปพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระปรางค การเดนทาง จากกรงเทพฯ ใชทางหลวงหมายเลข 35 ถนนพระราม 2 (ถนนธนบร-ปากทอ

เดม) ไปถงหลก กม.ท 63 ชดซายใชทางคขนานตางระดบ เขาตวเมองสมทรสงคราม ถงสแยกเลยวขวา -เลยวซายขามทางรถไฟ เลยวขวาถงสามแยกไฟแดงเลยวซายวงตรงไปประมาณ 6 กม. ถงสามแยกอมพวาชดซายเขาอมพวา วงตรงผานตลาดอมพวา ขามสะพานคลองอมพวา(สะพานเดชาดศร) ซมประตวดทางเขาอยซายมอ รถโดยสายประจาทาง ขนรถไดทตลาดเทศบาลอาเภอเมอง สายแมกลอง-บางนกแขวก–ราชบร ลงหนาวดอมพวนเจตยาราม ว ดอมพวนแหงนย งเปนทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยเสดจประพาสอกดวย

สรปผลโครงงานตามวตถประสงค

จากการศกษาเสนทางตามรอยเสดจพระพทธเจาหลวง ( รชกาลท 5 ) เมองสมทรสงคราม ราชนกล โดยวธการเกบรวบรวมขอมลและสารวจสถานททองเทยวตางๆ แลวนามาวเคราะหสรปผลได โดยมรายละเอยดดงน

1.ไ ด ก า ร ท อ ง เ ท ย ว ร ป แ บ บ ใ ห ม เ ช งประวตศาสตรใหแกจงหวดสมทรสงคราม

2. ไดเสนทางการทองเทยวอกหนงเสนทางใหกบจงหวดสมทรสงคราม

3. ไดขอมลเสนทางการทองเทยวตามรอยเสดจพระพทธเจาหลวง เมองสมทรสงคราม ราชนกลแล ะ ใ หก า ร ท อ ง เ ท ย วแ ห ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ศ ไ ท ย สานกงานสมทรสงครามไปแนะนา ประชาสมพนธใหกบนกทองเทยวทสนใจ

ขอมลแหลงทองเทยวทไดจาการส ารวจเสนทางการเสดจของพระบาทสมเดจพระ -จลจอมเกล าเจาอยหวตามแหลงทองเทยวในปจจบนมดงน

1.วดประด พระอารามหลวง

2.วดพวงมาลย

3.คลองอมพวา

91

4.วดดาวดงษ

5.ตลาดน าบางนอย

6.บานกานนจน ตลาดน าทาคา

7.วดอมพวน เจตยาราม

กตตกรรมประกาศ

( Acknowledgment )

การทผจดทาไดมาปฏบตงานในโครงการสหกจศกษา ณ การทองเทยวแหงประเทศไทย สานก งาน สมท รสงค ราม ต งแต ว น ท ๒๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ถงวนท ๒๙ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๙ สงผลใหผจดทาไดรบความรในงานดานตางๆ การปฏบตตนในสถานททางาน และประสบการณตางๆ ทมประโยชนในการปฏบตงานในวนขางหนาสาหรบรายงานสหกจศกษา ฉบบน สาเรจลงดวยด จากความรวมมอ และสนบสนนจากหลายฝายดงน

๑. คณอนทรา วฒสมบรณ ตาแหนง ผอานวยการการทองเทยวแหงประเทศไทยสานกงานสมทรสงคราม ๒. คณวาสนา สขเกษม ตาแหนง พนกงานการตลาด ๖ ๓. อาจารยสมภพ ชาตวนช อาจารยทปรกษาโครงงาน

และบคคลอนๆทไมไดกลาวนามทกทาน ทไดใหคาแนะนาชวยเหลอในการทาโครงงานน ผจดทาขอขอบพระคณ ผทมสวนเกยวของทกทาน ทไดมสวนรวมในการใหขอมล และเปนทปรกษาใ น ก า ร ทา โ ค ร ง ง า น ฉ บบ น จ น เ ส ร จ สม บ ร ณ ตลอดจนใหการดแลและใหเรยนรถงประสบการณของการทางานจรง ซงผจดทาขอขอบพระคณไว ณ ทนดวย

เอกสารอางอง

คณห ญง คณต า เล ขะกล และ คณะ , หนงสอ เมองแมกลอง จงหวดสมทรสงคราม , (พมพครงท 1 มถนายน 2556 )

สมบต เชอทหาร: ผลการวจย การจดการทองเทยวเชงนเวศหมบานทรงไทยปลายโพงพาง อาเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม , ( สบคนวนท 15 พฤษภาคม 2559 )

เรองแนวคดทฤษฎเกยวกบการทองเทยว , [ออนไลน] http://53011010401g12.blogspot.com , (สบคนขอมลวนท 17 พฤษภาคม 2559 )

เรองความหมายของการทองเทยว , [ออนไลน]http://masterplan.andamanecotourism.com , (สบคนขอมลวนท 17 พฤษภาคม 2559 )

เรองแนวคดทฤษฎเกยวกบรปแบบการทองเทยวและพฤตกรรมนกทองเทยว , [ออนไลน] https://tourismatbuu.wordpress.com , (สบคนขอมลวนท 18 พฤษถาคม 2559 )

ขมทรพยของแผนดน ,จดหมายเหต การเสดจประพาสตนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5,ออนไลน]http://valuablebook2.tkpark.or.th/2015/4/document4.html , ( สบคนขอมลวนท 19 พฤษภาคม 2559 )

การทองเทยวแหงประเทไทย สานกงานสมทรสงคราม , ( ระยะเวลาทสบคน 1 กมภาพนธ ถง 25 เมษายน 2559 )

92

ภาคผนวก ค

ภาพการปฏบตงานในสถานประกอบการ

93

( รบโทรศพทใหขอมลแกนกทองเทยว,สบคนขอมลแหลงทองเทยว )

( รบหนงสอทางราชการ ภาครฐ เอกชน หรอองคกรตางๆ )

94

( สงโทรสาร )

(ถายเอกสาร )

95

(ออกงานนอกสถานทททาง ททท. มสวนรวมในการจดกจกรรม )

96

ภาคผนวก ง

โปสเตอรไวนลโครงงาน