acdsee proprint job · ويراداِ 4102 چرام -يرونج راچامس پيدرٿ...

اداريو

4102مارچ -جنوري ٿرديپ سماچار

ع وارو هيء شمارو 4102جو جنوري کان مارچ “ ٿرديپ سماچار”جڏهن اشاعتي تيارين جي آخري مرحلي تي پهچي باقاعدي ڇپجڻ ڏانهن وڃي رهيو آهي تڏهن ڇاپي، آواز ۽ تصوير جي اطالع ڪاري ذريعن تي مقامي، ملڪي ۽ ڪنهن حد تائين عالمي

ڪجهه قدر جهڪو ‘ٿر جو دکدائڪ منظر نامو’سطح تي ڇانيل گلن جي موسم ڪليون ”ٿيو آهي نه ته مارچ ۽ اپريل جا ٻئي مهينا

جهڙا جيء جنجهوڙيندڙ ۽ لڱ “!نه آنديون، بهار آندا پٽن جا الشاپيز جي رکي رکي آمد ئي خبر گيريء جو .آء.لرزائيندڙ واقعا ۽ وي

.خاص جهان بڻيل هئي؟، پس منظر ڇا هو ۽ پيش منظر ‘ڀنڀور کي باهه ڪنهن لڳائي’

ڪيئن پيش ٿي رهيو هو؟ ۽ انهن سوالن جو سٽ سلجهائڻ وارن سلجهائي به ورتو هوندو پر هاڻ جڏهن نيري نڀ تان شوڪ جا سياهه ڪڪر ڪي قدر پرڀرا ٿيا آهن ۽ آسماني مطلعو اطالعاتي

شعور کي -واچوڙن کان آجو ٿيو آهي ته اڻ ڌريو تجزيو هر زي !ڪرڻ سونهي

مٺيء جي ضلعي شفا خاني ۾ ڪومل ۽ معصوم ڪلهڙن جي اجل وارن اطالعن اهڙو ته اچي ممڻ مچايو جو سڄو ٿر ۽ ٿر جا انيڪ

311ڏسندي ڏسندي . مسئال ميڊيائي طوفان جي گهيري ۾ اچي وياڪن . کان وڌيڪ ابهم ٻارڙا ۽ امڙيون ساهن جو سڳو ڇڄائي ويٺا

؟، ڪن سوڪهڙي سان !ڪري سمجهيو‘ ڏڪار ’ان صورتحال کي ڀيٽيو، ڪنين غذائيت جي شديد کوٽ ۽ خوراڪي قلت کي ٻارڙن ۽ مائرن جي موت جو اهم سبب ڪري ڳڻايو، ڪي اختيار ڌڻين جي الپرواهي ۽ عملدرآمدي نقصن کي نندڻ ۾ لڳي ويا، ته اختيار

ڪري ٿي ڪوٺيو، ‘ ڏڪار’ڌڻين پاڻ وري ڪڏهين صورتحال کي ڪڏهن بک جي نظر ٿي ويل مدافعتي قوت جو ڪارڻ گهڙي امان الء ٿي اٿي ته ڪڏهن وري توليدي صحت جي ابتري ۽ ڄم جي

سونهائيندڙ صنفي ۽ تهذيبي ٺٺول واري -روايتي طريقن کي اڻپنهنجي ڪٺيء جو ويڄ نه ’بيانيه پڌرائي جو خول چاڙهي ٿرين کي

. واري اطميناني آشا ارپي ويئي‘ !ڪو طبيباقتداري مسند تي براجمان آديش ڌڻي ڪهڙا به کڻي دليل ڏي پر ان جي سرڪار ڪنهن به حوالي کان ٿر جي اهڙي صورتحال بڻجڻ ۾ پنهنجي ذميوارين ۽ ماضيء جي غير متحرڪ وقت گذاريء مان

پنهنجي شهرين جي . پنهنجو پانڌ هرگز آجو ڪرائي نٿي سگهيالء موزون کاڌ خوراڪ، سٺي صحت، معياري تعليم، صاف سٿري پاڻي، دوا درمل ۽ ٻين بنيادي گهرجن جو پورائو رياست ۽ پرڳڻي

ان حوالي کان فطرت . جي سرڪارن جو اولين فرض هوندو آهيجي مهربانين جي محتاج ۽ تبديل ٿيندڙ معيشت مان گذرندڙ ٿر جهڙا وارياسا، ريگستاني ۽ باراني خطا خاص ڌيان لهڻن ٿا ۽ ڏور رس ترقياتي حڪمت عملين ۽ سنجيده گهڻ رخن روزگاري قدمن

. ۽ وسيلن جي گهر ڪن ٿاڇا به کڻي چئجي پر ان ڳالهه تي ٻه رايا هرگز نه هئا ته کڻي ڪهڙن به سببن جي ڪري ٿر جا ٻار ۽ عورتون لڳاتار موت جي منهن ۾

وڃي رهيا هئا ۽ ان صورتحال مان اهو بلڪل واضح ٿي وڃي ٿو ته ٿر ۾ معياري طبي خدمتن جي مستقل ۽ عام رسائي تعليمي سڌاري آڻڻ جيان سرڪار الء هڪ وڏي للڪار آهي ۽ ان تي مستقل

. مزاجي ۽ الڳتي پوئيواريء سان ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهيخوراڪي قلت يا غذائي ڪمي وارو پهلو ته سمورن غذائي جزن

ان ڪڻا، ٿورا به ”واري کاڌي واپرائڻ تي زور ڏيندو آهي پر ٿر ۾ ته، اتي جڏهن مٽي . کي به غنيمت سمجهيو ويندو آهي“ گهڻا

ڪونڊيون اٽو اٽو ڪرڻ لڳن ۽ معصوم نينگر ۽ نياڻيون لولي ڪاڻ لڇڻ لڳن ۽ مائرن جي ٺوٺ ڇاتين تي ٻار ٻاڪارڻ لڳن؛

. سرڪار کي تنهان اڳي سار لهڻ جڳائيٿر ۾ پيرن، سڱر، پسي ۽ ڏونرن جي ڏٿ جا ڏهاڙا به انهيء آپدا

کان ماهه پوء آيا نه ته ٿريا ڪنهن جي به ڪاڻ ڪو نه ( مصيبت). ڪڍن، توڪل تي ترهو رکي ويلي جو ڪونه ڪو حيلو ڪري وٺن

، بک ۽ ڏک جو سڻاء ٿرواسين کي ستيء ۾ ئي ملي (لڪ )ڇو ته؛ لک . پوندو آهي

هيل ٿر ۾ پهرين من موهيندڙ پکين مورن ۾ راڻي کيت جي روڳ اچي مارو وڌو، پوء مال متاع خاص ڪري رڍن جا ولرن جا ولر اچي موت جي منهن ۾ پيا ۽ پوء موت جو راڪاس اچي معصوم ڪلهڙن

پروڪي ورهيه ڏيپلي ۽ مهراڻي جي ڪجهه ديهن . تي ڪڙڪيوکي ڇڏي ٿر ۾ جتي ڪٿي دير سوير اڀرا سڀرا مينهن به پيا هئا، گوارڙا به اڃا کرن ۾ هئا، اڃا ٿر مان ٿوهرن صفا آس به ڪونه پلي

هئي ۽ ڀٽائي جي راڳين وڄن ورڻ الء اڃا سارنگ به ڪو نه آالپيو تاس جا ڏينهن ضرور هئا پر اڃا آس جا سڀ کوهه به کارا ڪو . هو

واري راند ۾ هيل جعفر به جان جي “ بگهڙ ڙي بگهڙ”نه ٿيا هئا پر جون ‘ ڇپني ڏڪار ’بازي لڳائي اصل اهڙو ته ڪاهي پيو جو

پيڙهين کان منتقل ٿيل سارون ساريندڙ ڏوڪرن کان پڻ ڇرڪ . ڇڏائجي ويا

وري اختيار ڌڻين ‘ ٿر’خير ڪجهه به ٿيو گهڻي عرصي کان وسريل قحط جي قالب ۾ آئي ته ‘ هيلٿ ايمرجنسي’. جي ايجنڊا تي ته آيو

مڙيو ئي خير، پر ٿر جا ڪيئي ديرينه مطالبا ۽ بنيادي مسئال ته منظر عام تي آيا ۽ ان الء ثابت قدمي ڏيکاريندڙ سمورو سڌريل سماج

!جس لهڻياتساهه جي اڻهوند، قليل قدرشناسي ۽ اجائي اڻڄاڻائي : قلم تازو

واري منصبي مداخلت ڪڏهين ڪڏهين سنجيده تخليقي سرگرمين کي اهڙو ته رالئي ڇڏيندي آهي جو من سڄي ٿيل ڪم جي رونمائي الء سنبرڻ کان بنهه ونئون ويندو آهي ۽ ڏهاڪي جي

هاڻ شدت ! االئي ڇو. ساٿ کي ڏهاڳ لڳڻ شروع ٿي ويندو آهيبهرحال رزق ‘ !جوڳي رمتا ڀال’سان اهو محسوس ٿيندو وڃي ته،

. جتي لکيل هوندو، مالڪ اوس رسائيندو

:دل جي اٿاهه گهراين منجهاران ٿرديپ سماچار -ايڊيٽر( ڪ.د)

ٿر ۾ مٽي ڪونڊيون اٽو اٽو ڪن،!مارو روز مرن، چونئري چونئري بک ۾

(ا.ش)

...!گلن جي موسم ڪليون نه آنديون

02

ٽماهي ڪاڪردگي رپورٽ


4102

1

0 1 1 4

42 14 10

0 1 0

0

2

-

2 1 1 0 221

4 0 1

-

ٿ د پ وٺ ڻ پ گ م مخت ف شعب ٽ ه رٿ ئ ڪ ڪ دگ 4102

ٿ :

03



-

2 2 2

: وٺ ڻ ع ر شعبو

– 4102 24

ٿ 41

41 10 10 1

04

1 10 1

0 1 1

41

011 41

ر رٿ

14

2 0

2 40 0 4

40 1

1

ر

04

حاصل رکيل هدف سکيائن جا ناال

ٿيل هدف

سيڪڙو يا

تناسب

0 4 0 11

4 4

42 0

011 1 01 ق

0 1 2

0 1 011

2 2 84



– 4102

:

4 4

04

ر ر شعبو

12

مت ر شعبو

ق

0 : 0 2

2

1 1

4

:

01 2

:

02

12

0

4

22

1

0 4

2 :

2

00

44

00

05



ق

0

0

4

1

0 2

ر ت متع و ر ت م ر ر شعبو

: 21

44

1

0

4 2 2 0

ڪوئ ر شعبو

4102

:

06



1

ق

ق

4102-0

ڪ ر ر ر شعبو

-

ٿ

04 0411

:

ق

ق

1

40

01 4 :

-

11

11

ق

07



11 ق

21

ق

و ڪ ئو گ ئ پ ر پ و ر پ گ م

4102

:

1

00-1 2

111

0 -04 0 0 111

ڪ ر شعبو

ٿ

-

ٿ

: -

-

ق

08

نقطه نظر


-

تبديل ٿيندڙ ٿر ۽ تازو ڏڪار

.ٿر جي معيشت زندگيء گذارڻ جي نون اڀرندڙ ڍنگن ۾ معاون ثابت نه ٿي رهي آهي

-

09

نقطه نظر


-

-

Courtesy: Daily `DAWN`E-News Paper, May 04th, 2014

10

ٿر ڏڪار ۽ مقامي ڳوٺاڻيون تنظيمون


جي يونين ڪائونسلن جي سماجي ٿر نمائندن تي ٻڌل هي فورم حڪومت سنڌ ۽ وفاقي سرڪار کان هيٺيان پر زور

:مطالبا ٿو ڪري

غربت: مسئلو ننڍن ڪاروبارن ۽ گذر معاش الء .1

روڪ امدادي سهائتا ۽ آسان شرطن . تي قرض ڏنا وڃن

روز مره جي کاڌ خوراڪ وارن اسمن .2 .جي مهانگائيء تي ضابطو آندو وڃي

فني ۽ هنري سکيائن ڏيارڻ جا .3 . بندوبست ڪيا وڃن

غريبن الء رليف پيڪيج مهيا ڪيا .4 .وڃن

هنرمندن کي مارڪيٽ سان سلهاڙڻ .5 . جا اپاء ورتا وڃن

غربت ۾ گهٽتائي آڻڻ الء جامع قسم .6جون رٿابنديون جوڙيون وڃن ۽ هيٺئين سطح جي مقامي سهڪاري تنظيمن کي غربت گهٽائڻ وارين

.ڪوششن ۾ گڏ شامل ڪيو وڃي

صحت: مسئلو ماء ۽ ٻار جي صحت جي حفاظت وارا .1

مرڪز ۽ گشتي طبي مرڪزن يا ٽيمن .جو قيام عمل ۾ آندو وڃي

حفاظتي ٽڪن جي ڦهالء واري .2جي اثرانگيزي ( آء.پي.اي)پروگرام

. کي يقيني بڻايو وڃيخدمتن جي فراهمي وارن مختلف .3

خاص طور )کاتن ۾ عملي جي کوٽ کي هڪدم ( ڊاڪٽرن ۽ ڊاڪٽرياڻين

ختم ڪيو وڃي ۽ گهربل عملو ترت . مهيا ڪيو وڃي

نانگ ڏنگئي جي بچاء واري سئي .4۽ ڇتي ڪتي جي چڪ ( وي.ايس.اي)

جي ( وي.آر.اي)کان بچاء واري سئي موزون ۽ ججهي مقدار ۾ فراهمي کي

.يقيني بڻايو وڃيمڇرن جي روڪٿام الء دونهين واري .5

ڦوهاري ڪرائڻ ۽ مڇردانين فراهم .ڪرائڻ جا بندوبست ڪيا وڃن

صحت ويمو پاليسي کي ڦهالئي .6مقامي غريب آباديء کي معياري عالجي سهوليتون ماڻڻ جا مستقل

. موقعا مهيا ڪيا وڃنصحت جي مختلف مامرن متعلق .7

عوامي سجاڳي کي اڀارڻ ۽ وڌائڻ جا . گس اپنايا وڃن

سرڪاري ۽ خانگي شعبي جي .8 . شراڪت تي وڌيڪ زور ڏنو وڃي

تعليم: مسئلو اسڪولن ۾ استادن جي کوٽ کي .1

. هڪدم پورو ڪيو وڃينياڻين جي تعليم تي خاص زور ڏنو .2

. وڃياستادن جي تربيت ۽ فرض بجاآوري .3

. جي چڪاس کي يقيني بڻايو وڃياسڪولن ۾ سکيا جي مددي مواد جي .4

. فراهميء کي وڌايو وڃي

پاڻي:مسئلو کاري پاڻي کي مٺي پاڻي ۾ تبديل .1

.لڳايا وڃن( اوز.آر)ڪرڻ وارا پالنٽ ڳوٺاڻي سطح تي برساتي پاڻيء کي .2

ڀيڙي ڪرڻ جا بندوبست ڪرايا

.وڃنبرساتي پاڻيء کي گڏ ڪرڻ الء ننڍا .3

.ننڍا چئڪ ڊيم ٺهرايا وڃنپاڻيء جي معيار کي چڪاسڻ جون .4

. تجربيگاهون قائم ڪيون وڃن -ٿر جي ڏورانهن ڳوٺن کي مٺي .5

اسالمڪوٽ جي مٺي پاڻي واري پائيپ الئين مان ڪنيڪشن ڏنا

. وڃن

مال متاع: مسئلو وچڙندڙ موسمي بيمارينن کنان بنچناء الء .1

چوپائي مال جي وقت سر واهر ڪننندي . اڳواٽ ويڪسين ڪرائي وڃي

جانورن جي اسپتالن ۾ دوائن ۽ عملي .2جي فراهمي کي يقيني بڻائي انهن کي

. وڌيڪ اثرائتو ڪيو وڃيسي سطح تي گاهه پٺي ۽ چاري مهيا .يو .3

. ڪرڻ وارا مرڪز قائم ڪيا وڃنٿوڪ جي مارڪيٽ ۾ٿر جي چوپائي .4

مال جو مستحڪم اگهه ڏيارڻ جا . بندوبست ڪيا وڃن

ٿر جي چوپائي مال جي کير جي .5وڪري ۽ ان مان مختلف شيون ٺاهڻ وارن منصوبن ۾ سهوليتڪاري ڪئي

.وڃي

ٿرپارڪر ضلعي جي موجوده ڏڪاري حالتن کي منهن ڏيڻ الء مستقل الئحه عمل جوڙڻ واسطي ۽ چونڊيل نمائندن ( لوڪل سپورٽ آرگنائيشنز)مقامي سهڪاري تنظيمن ۾ پيش ٿيل متفقه قراردادون( پبلڪ ڊائيالگ)درميان ٿيل مڪالمي

نثار احمد خاصخيلي: سهيڙ

11

ٿر ڏڪار ۽ مقامي ڳوٺاڻيون تنظيمون


مال متاع جي انتظامڪاريء متعلق .6سکيائون ۽ گهٽ وياج وارا قرض ڏنا

.وڃن .چوپائي مال جو ويمو ڪرايو وڃي .7چوپائي مال جي چرڻ وارن چراگاهن ۽ .8

. گئوچرن جو دائمي تحفظ ڪيو وڃي

زراعت: مسئلو سٺي اپت ڏيڻ وارا معياري ٻج متعارف .1

.ڪرايا وڃناناج جي خريداري جا مرڪز قائم .2

. ڪري اگهن تي ضابطو رکيو وڃي .زرعي قرض ڏنا وڃن .3لينڊ گرانٽ پاليسي جو جائزو وٺي ان .4

.تي عمل ڪرايو وڃيکاري پاڻي تي ٿيندڙ زرعي جنسون يا .5

. فصل متعارف ڪرايون وڃن

قدرتي آفتون: مسئلو قدرتي آفتن متعلق اڳواٽ چتاء .1

.ڪاري ڏيڻ جا بندوبست ڪيا وڃنموسمياتي تبديلين متعلق تحقيق .2

.ڪرائي وڃيقرار ڏيڻ ( يا آفت زده)خطي کي ڏڪار .3

. جو اعالن وقت سر ڪيو وڃيامدادي پئڪيجن ڏيڻ جو اعالن .4

ڪري امدادي مرڪزن معرفت اهي .مستحقين کي ڏيارايا وڃن

هيٺئين سطح جي عوامي تنظيمن کي .5امداد جي شفاف ورهاست واري عمل ۾

. شامل ڪيو وڃيقدرتي آفتن متعلق آگاهي ۽ انهن جا .6

جوکم گهٽائڻ وارين سکيائن ڏيڻ جا . بندوبست ڪيا وڃن

ڏڪار جي حالت ۾ صاف ۽ پيئڻ جوڳي .7 . پاڻيء جي فراهمي کي يقيني بڻايو وڃي

رابطاڪاري: مسئلو مکيه پڪن روڊن ۽ سڙڪن سان نه .1

ڳنڍيل ڳوٺن ۾ لنڪ روڊ ٺاهي انهن کي مين روڊن سان مالئڻ وارا منصوبا

. شروع ڪيا وڃنبجلي يا شمسي توانائي واريون .2

پليٽون مهيا ڪري ڳوٺن کي الئيٽ . جون سهوليتون ڏنيون وڃن

قدرتي وسيال: مسئلو ڪوئلي، گرينائيٽ جي پٿر، اڇي منٽني .1

۽ لوڻ وغيره سميت قدرتي وسيلن سان الڳاپيل ٿر جي منڙنني صنننعنتنن تنوڙي روزگاري موقعن ۾ ٿر جي مقامي مناڻنهنن کي اوليت يا تنرجنينح جني بنننيناد تني

.مالزمتون ڏنيون وڃن :سڀ کان اهم

ضلعي سطح تي مقامي تنظيمن جو نيٽ ورڪ جوڙائي ٿرپارڪر جي منٽفٽفٽا ٽي

.ترقيء ۾ انهن کي شامل ڪيو وڃي

12

زمانو هو جو اسان جي سنڌي سماج ڪوخاص طور تي ٿر ۾ ٿيندڙ شادين ۾ تمام

شاديء جا ڏينهن . گهڻو رومانس هوندو هوچٽا ٿيا، تاريخ ٻڌي يا منهين کوڙ ڏني ته نه رڳو انهي گهر، پاڙي، ڳوٺ، پر اوسي، پاسي جي عزيزن، قريبن ۾ به خوشي جي

ڏينهن . هڪڙي لهر ڇانئجي ويندي هئيچٽا ٿيڻ کان پوء سڄي ڳوٺ جون

رات جو گهوٽ يا ( عورتون)ڏوسيون ڪنوار جي گهر گڏ ٿي سڄو مهينو ڳيچ

اٺن تي الڙ مان . ڳائينديون هيون( گيت)ايري چانور ڀري اچڻ الء ڪا قطار ويندي هئي ته به الڏن ۽ سهرن جي جهڪور پئي پوندي هئي ڇنا کوڙائبا هئا ته به گيت، ڪاٺيون جهورائبيو هيون ته به سهرا، . اٽالڙو ڀڃي اچبو هو ته به ڳيچ ڳارائبا هئا

ڪوٺي جي رلي سبرائبي هئي يا ٻانڌڻي ٻٽ ٽؤنرائبي هئي ته به ڳل تي هٿ رکي . هر ڪا عورت ڳيت ڳائيندي هئي

چريون کوٽرائبيون هيون ته به الڏا، پخالن چلهو ٺهرائبو هو ته به . ۾ پاڻي ڀرائبو هو

سهڙا، ونهواهه، گهڙي، سرگس، پڙو، ڄانڃيارو، تورڻ، موڙ، ميندي،نکيٽي، مطلب ته هر ريت ۽ رسم ۾ ايتري ته

ڪشش ۽ قرب سمايل هو جو هر ننڍو توڻي وڏو، مائي توڻي ميون جهليو جهل

مهينن کان وٺي شاديء ۾ . ڪانه ڏيندو هوشريڪ ٿيڻ جي شوق جي تياري ڪبي هئي، ڪپڙا سبرائبا هئا، نه ته به ڪنهن کان ڏوجها کڻي پهري به شاديء ۾ ٽاٽ ٿي وڃي لهبو هو، عورتون پرايا، پنهنجا ڳهه . ڳٽا پائي وڃي ڀت ڀيڙيون ٿينديون هيون

مرد ماڻهو بوسڪي جا پٽڪا ٻڌي وڃي ڇا ته چارم . ڇني جي ڪنڊ جهليندا هئا

هو، دلچسپي هوندي هئي، ( لطف يا مزو)هر ڪو پنهنجي حصي جي ڪم کي نهايت ئي خوش اسلوبيء سان سرانجام

ورهين کان پوء وڇڙيلن کي . ڏيندو هوڀوڳ، . ملڻ جو موقعو نصيب ٿيندو هو

چرچا، مذاق، فوٽاڻا، جهيمڻ، روڙپون، هڪڙا هوندا هئا ويهان وتو، ٻيا هوندا هئا

مهاليا ڪي سگريا شريڪ –منجهه ٿيندا هئا ته ڪي وري ڇڙا ڇانڊ، امير توڙي غريب شاديء ۾ سڀئي هڪ ئي ڦيليء ۾ کچ کائيندا ۽ هڪ ئي ڇل ۾ پاڻي پيئندا هئا، حجام، مڱڻهار، موچي، ميگهواڙ، ڪنڀار سڀئي ان ڏهاڙي تي

آهتپي . آسي وصول ڪرڻ ايندا هئا

وارن جا وارا نيارا به سال ۾ فقط شاديء ۾ ئي ٿيندا هئا، ڪاڄ خيرن سان نبريو هر ڪو ڪوري ڏيئي چار کارڪون کڻي ورو

وڌائي پنهنجي پنهنجي ماڳ موٽي ( ڀت)پر اڄڪلهه جي شادين مان . ويندو هو

اهي سڀي خوشيون ختم، سڀئي لطف الپتا، سڀئي سرهايون گم، سڀئي شوق ۽ شاديء جي حسن جا هڙئي رنگ غائب

ڏوڪڙن تي ڀت اڳي کان به ڀلو . آهنملندو پر اهي محبتون اهي مزا موڪالئي . ويا، نه سڪ نه ڇڪ، نه اڪنڊ نه اڪير

ڪنهن به شادي ۾ شريڪ ٿيو ڪنهن به ويهانء ۾ وڃو اوهان کي لڳندو ئي ڪونه ته هتي ڪا شادي آهي ڄڻ ڪي عاشورا آهن يا ڪنهن محروم جو ڏهو آهي جنهن تي نظر و نياز ونڊيو ۽ ورهايو پيو وڃي، سو اچو ته پنهنجي شاندار ثقافتي روايتن جا اهي سمورا رنگ، اهي سموريون محبتون ڪيئن به ڪري واپس موٽائي اچون، آزاد ڪرائي اچون،

جي نالي ۾ يا “ جديديت”جيڪي هيٺ اسان “ پرچارڪ پرتيٻنڌ”ڪنهن

.کان کسجي ويون آهن

.اچو ته پنهنجون شاندار ثقافتي روايتون وس ڪري واپس ورايونمر ساهڙا -

سفر ڪٿا


-

1

ترڪي جي شهر استنبول ۽ ازبيڪستان جي شهر تاشقند ۾ گهاريل گهڙين جو احوال

-

13

سفر ڪٿا


-

-

2

-

14

سفر ڪٿا


-

15

سفر ڪٿا


-

-

-

-

16

سرگرمي رپورٽ


ناٽڪ منڊليء جي ذريعي سممماجمي :جاڳرتا جو سفر

سياسي ۽ سماجي تبديلي الء ڪم ڪندند فرد ۽ ادارا معاشري ۾ سجاڳي پنيندا ڪنر الء مختلف آگاهي سرگرمين جني ررينعني

اننھنن . جاڳرتا مھمون ھالئيددا رھنينا آھنن سرگرمين مان ٿئيٽر يا ناٽڪ مدچ وسنينلني

. پرچار به ھڪ مؤثر طريقو آھي ٽئين دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ قومي آزادي ۽ سامراج دشمدي جي علمبردار طاقتن به ناٽڪ مدڊليء جي

الطيدي . رريعي پدھدجو پيغام ڦھاليو آمريڪا، فلپائين، جدوبي آفريڪا ۽ ھددستان ۾ ناٽڪ مدڊلي عوامي . تحريڪن جو اھم ھٿيار رهي آھيمارڪسي نظريي جي بريخت آگسٽوبوآل ناٽڪ مدڊليء جو ھڪ اھڙو تصور پيش ڪيو، جدھن ۾ اسٽيج يا مٿڀري ٿلهي، سجايل سيٽ ڊزائين، پردن جي خفي، روشديء جي خاص بددوبست ۽ ٻي ويس ڌاري سامان سڙي وغيره کانسواء فقط ۽ فقط ڪردارن ۽ انهن طرفان ادا ڪئي ويدد مڪالمن يا ڊائيالگن کي ئي سجاڳي مدچ الء اهم ڪري ليکيو ويو، حاضرين ۽ ڪردارن جي درمياني دوريء کي ختم ڪيو ويو ۽ ھڪ اھڙي ناٽڪ مدچ جو بدياد رکيو ويو جدھن ۾ اداڪار پدھدجي مختلف حرڪتن ۽ آواز جي رريعي ڊرامي جو

جيڪو ھڪ جاء . ماحول پيدا ڪر لڳاکان ٻي جاء تي اسٽيج وغيره ٺاهڻ بغير

ھن تصور ناٽڪ . پيش ٿي پي سگهيومدچ جي دنيا ۾ انقالبي تبديليون آنديون ۽ ناٽڪ مدڊليء جي تصورکي ئي تبديل

.ڪري ڇڏيوندڍي کدڊ ۾ اسٽيج بدا عوامي ناٽڪ مدڊليء مچائڻ جي روايت تمام پراڻي

سدسڪرت ڊرامي واري زماني ۾ . آھياڇوت يا دلت جاتين جا پيڙهيل لوڪ

ٿئيٽر جي رريعي پدھدجي جذبن ۽ جيتوڻيڪ . مسئلن جو اظھار ڪددا ھئا

اھي ناٽڪ مدچ ڌرمي بديادن تي ڪئي ويدد نام نهاد اوچ نيچ کي نروار ڪر الء هوندا ھئا، پرانهن جي ڪري لوڪ

. ٿيئٽر جي روايت اڄ تائين زندھ آھيبريخت آگسٽوبوآل کي لوڪ ناٽڪ مدڊليء ڏسڻ کان پوء ئي انقالبي تصور

ان وقت . واري سوچ جو خيال پيدا ٿيو ھو: جي ناٽڪ مدڊليء جا نمونا ھيء ھئاتماشو، نوٽدڪي، يگ شگانمو، بھواتي،

ھن قديمي لوڪ ناٽڪ . نقل ۽ ھسمدڊليء جا قسم اڄ تائين ندڍي کدڊ جي

بدقسمتيء . مختلف حصن ۾ موجود آھنسان پاڪستان ٺھڻ کان پوء مختلف قسمن جي سماجي، سياسي ۽ نظرياتي جبر ۽ محدود چرپر جي ڪري لوڪ ناٽڪ مدڊليء کي تمام گھڻو نقصان

لوڪ ٿئيٽر کي ختم ڪر ۾ . پھتوسماجي تدقيد ۽ عوامي بيداري کان ڊنل

ڇو ته انهن . حڪمرانن جو به وڏو ھٿ ھوھميشه بي مقصد تجارتي ٿيئٽر کي ھٿي

. وٺرائي ۽ ان جي حوصالافزائي ڪئيھاڻي ضرورت ان ڳالھه جي آھي ته معاشري ۾ سماجي تبديليء الء ڪوشش ڪدد دانشور، ٽريڊ يونيدون، سياسي پارٽيون ۽ سماجي ادارا لوڪ ناٽڪ مدڊليء جي گروپن ۽ ڪارڪدن سان تعاون ڪري انھن جي عوام تائين رسائي ڪن ته جيئن سماجي تبديليء جو پيغام لوڪ ناٽڪ مدڊليء جي رريعي ماڻھن

.تائين پھچي سگھيٿئيٽر سڄاڳي ڏيڻ جو هڪ مؤثر رريعو آهي جدهن سان مختلف ڪردارن، ڪهاڻي ۽ موسيقيء جي وسيلي عام ماڻهن تائين آسانيء سان ڄا پھچائي وڃي ٿي ۽ ناٽڪ مدڊلي رريعي بديادي حقن جي حاصالت الء عام ماڻهن کي معلومات ڏيڻ سان گڏوگڏ همٿايو به

ويددو آهي ته جيئن ماڻهن ۾ مايوسي ختم ٿئي ۽ اهي پدهدجي بديادي حقن

. ماڻڻ الء جدوجهد ڪنٿرديپ ڳوٺاڻو ترقياتي رٿا دادو ضلعي جي ٻن يونين ڪائونسلن ۾ آڪسفيم

راڄن جي ”نوويب جي تعاون سان هلدد سرواڻيء ۾ مڪمل صفائي ۽ قدرتي “ آفتن جا جوکم گهٽائڻ واري مدصوبيهيٺ آسپاس جي ماحول جي صفائي سٿرائي جدهن ۾کلئي جاء تي حاجت پوري نه ڪر ۽ راتي جسماني صحت صفائي ۽ قدرتي آفتن کان ترت ۽ اڳواٽ بچاء وارن مقصدن کي سامهون رکددي؛

21سان گڏجي ‘ سجاڳ ٿئيٽر گروپ’هن مهم ۾ تعلقي . ڳوٺن ۾ اها مهم هالئي

خيرپور ناٿن شاهه جي يونين ڪائونسل ڳوٺن ۽ تعلقي جوهي جي 53گوزو جي

ڳو 53يونين ڪائونسل ڪمال خان جي ( ڊيمو)ماڪ ڊرل 2ٿئيٽر ۽ 53ٺن ۾

. پيش ڪيا ويامدصوبي جي رٿائي مقصدن کي سامھون رکددي سجاڳي ناٽڪ مدچ کي آسان ۽

ھن . دلچسپ ڪهاڻي ۾ تبديل ڪيو ويوٿئيٽر ۾راتي صحت صفائي، گھرن گھٽين جي صفائي ۽ قدرتي آفتن جي اچڻ کان اڳواٽ باخبر ۽ ساوڌان رهڻ واري معلوماتي مواد تي مشتمل اثرائتي ڪھاڻي ٺاھي وئي، ڊگھي ريهرسل ۽ ٿرديپ اڳواڻن جي مدظوري بعد ناٽڪ

ٿرديپ دادو ضلعي جي . پيش ڪيا وياٽيم هر ڳوٺ ۾ ماڻهن جي ججھي تعداد کي گڏ ڪيو ۽ تمام سٺي سماجي تحرڪ رريعي عورتن مردن ۽ ٻارن جي تمام گھڻي تعداد جي شرڪت ڪرائي

.ويئيڳوٺ علي محمد مغيري ۾ صحافين جي

وڏي تعداد کي مدعو ڪيو ويو جتي ٿئيٽر پيش ڪر کان پوء انهن کي ٿرديپ رٿا ۽ ڄاڻايل مدصوبي بابت تفصيلي

ٿرديپ طرفان دادو ۾ آڪسفيم نوويب جي تعاون سان صحت صفائي ۽ قدرتي آفتن کان اڳواٽ بچاء بابت

ترقياتي ٿئيٽر يا ناٽڪ منچ وسيلي هاليل سجاڳي مهم جو احوال

نظر جويو-

17

سرگرمي رپورٽ


ٿرديپ جي تعلقي ڪي . آگاهي ڏني وئياين شاھ واري يونٽ آفيس ۾ هڪ وڏو ميڙاڪو ڪوٺايو ويو، جدھن ۾ تعلقي ڪي اين شاھ جي سياسي، سماجي تدظيمن ۽ صحافين جي آڏو ٿئيٽر پيش

ناٽڪ مدڊليء مچائڻ کان پوء . ڪيو ويوٿرديپ جي سيديئر مئديجر خالد اسحاق

شعوري تبديلي الء ناٽڪ ”ڪدڀر چيو ته، ، ٿرديپ ضلعي “.مدڊلي اھم رريعو آھي

دادو جي مئديجر راقم الحروف چيو ته، ناٽڪ مدڊلي، ڊراما ۽ اصالحي فلمون ”

معاشري جي مسئلن جون عڪاس هونديون آھن ۽ سماجي تو ي سياسي شعور ڦھالئڻ الء ٿئيٽر اثرائتو رريعو

، آڪسفيم نوويب جي فيلڊ “.آھيمانيٽرنگ آفيسر عبداهلل دايي چيو ته،

مون پاڪستان ۽ نيپال ۾ ڪافي ٿئيٽر ”ڏٺا آھن پر سڄاڳ ٿئيٽر گروپ جي

ھن “ .پرفارمدس پڻ انهن جيان بھتر آهيسماجي شعور ۽ آگاھي ”وڌيڪ چيو ته،

ڏيڻ سان ماڻھن جون روايتي ا ان . سونهائيدد عادتون تبديل ٿين ٿيون

“.الء ناٽڪ بھترين طريقو آھيٿرديپ دادو صحت ۽ صفائي سٿرائيء

جي مھم ۾ ناٽڪ مدڊليء کان سواء تعلقي جوھي ۽ تعلقي ڪي اين شاھ ۾ واڪ ڪرائي پڻ صفائي سٿرائيء جي

.پيغام کي ڦھالئيوتعلقي ڪي اين شاھ جي مختلف ڳوٺن ۾ صحت ۽ صفائي خاص ڪري کليل جاين يا پڌرن پٽن تي حاجت پوري ڪر جي نقصانن بابت آگاهي کان پوء اتان جي ماڻهن پدهدجي هڙان و ان خرچ

ناٽڪ . ڪري ڪاڪوس خانا ٺهراياجي اثرائتي اظهاري وسيلي هجڻ سبب ٿئيٽر ڏسڻ کان پوء هڪ ڳوٺ ۾ٽن ڳوٺاڻين عورتن اسٽيج تي اچي صحت ۽

صفائي سٿرائيء تي بهترين لوڪ ٿئيٽر پيش ڪري سڀدي کي حيران ڪري

ٻھرا يء جي ڳوٺن ۾ ڳوٺاڻيون . ڇڏيوعورتون ڇٺي، طھر، شادي ۽ ٻين خوشيء جي موقعن تي ناچ ۽ لوڪ ٿئيٽر جا

.نمونا پيش ڪدديون رھدديون آھنهر ٿئيٽر پيش ڪر دوران شرڪت ڪدد ن تمام گھڻي دلچسپي جو مظاهرو ڪيو ۽ ڀرپور داد ڏيڻ سان گڏو گڏ ٿئيٽر ۾ پيش ڪيل اثرانگيز معلومات جو مڪمل طورتي ورجاء ڪيو ۽ ڪيترن ئي اسڪولي ٻار ن اچي ٿيئٽرجي سڀ کان وڌيڪ دلچسپ ۽

جو ڪردار ” جبو جادوگر“مقبول ڪردار ٿئيٽر پيش ٿيڻ بعد پدهدجن . ڪيو

خيالن جي اظهار ۾ ڳوٺاڻن ٿرديپ، آڪسفيم نوويب ۽ سجاڳ سدسار

کي هن ‘ سجاڳ ٿئيٽر گروپ’تدظيم جي

ٿئيٽر مهم هالئڻ تي ساراهيددي چيو ته، ناٽڪ مدڊلي رريعي اسان کي صحت ”

صفائي ۽کليل جاء تي حاجت پوري ڪر سان پيدا ٿيدد بيمارين بابت آسان ۽ دلچسپ انداز ۾ معلومات مهيا

آڪسفيم نوويب ۽ ٿرديپ . ڪئي آهيگڏجي عالئقي جي ماڻهن کي اهو سمجهائڻ ۾ ڪامياب ٿيا آهن ته ٿور ي محدت ۽گھٽ خرچ سان گهرن ۽ ڳوٺن جي گهٽين کي گڏجي صاف سٿرو رکي سگهجي ٿو ۽ جيڪڏهن گهر ڀاتي پدهدجي ٻار ن ۽ وڏن جي صفائي جو خيال رکددا ته بيمارين کان بچي

صحت مدد ماڻھو سخت . سگهددامحدت ڪري گھر ۽ معاشري ۾

“.خوشحالي جو بدياد رکي سگهي ٿو سجاڳ ٿئيٽر گروپ ٿرديپ دادو جي

ماڪ ڊرل ڊراما يا 2ساٿين سان گڏجي ماڪ ڊرل ڊرامن ۾ باھ لڳڻ . ڊيمو به ڪيا

هي ماڪ ڊرل ڊراما . جا مظاهرا ڪيا ويا ڪر جو مقصد اھو هو ته عا م ڳوٺاڻن کي باھ يا ٻين قدرتي آفتن کان بچاء الء اڳواٽ اهڙي معلومات مهيا ڪجي جيڪا ڏکئي وقت اچڻ مهل انهن جي

.رهدمائي ڪري ٻهرا يء جي ڳوٺن ۾ اونهاري جي موسم

۾ باھ لڳڻ جا واقعا عام ٿين ٿا ڇو ته اسان جي ٻهرا ي جي ڳوٺن ۾ گھر ڪکاوان يا ڪچا ۽ ڊيدگھرن جا لو ها

وغيره ھجن ٿا جدهن سببان ( ڪدڌيون)باھ لڳڻ جا واقعا ججھا ٿين ٿا جدھن ڪري ڳوٺن جا ڳوٺ رک جو ڍير بدجي وڃن ٿا ۽ اڳ ۾ ئي غربت جو شڪار ڳوٺاڻا پدهدجي اجهن ۽ الهه تلهه کان

ان سلسلي ۾ . محروم ٿي وڃن ٿاآڪسفيم نوويب جي تعاون سان ماڪ ڊرل ڊراما تيار ڪري ٿرديپ ٽيم مختلف ڳوٺن ۾ انهن جا عملي مظاهرا ڪرايا جن ۾ باھ وسائڻ جي عملي مظاھرن دوران ڳوٺاڻا پاڻي نه ھئڻ سبب ھيڏانھن ھوڏانھن ڊو ندا رھيا ۽ ڪافي دير کان پوء گھر جي ٿانون ۾ پاڻي کڻي باھ کي

. وسايو ويوڳوٺاڻن سان گڏجي باھ وسائڻ کان پوء ان اوچتي آفت يا حادثي بابت پيرائتي ڳالھه ٻولھه رريعي ڳوٺاڻن کي ٻڌايو ويو ته اهي باھ کي وسائڻ الء ڪهڙي نموني اڳواٽ يا پيشگي طور تيار رهي ڪري . ڳري نقصان کان بچي سگهن ٿاجيڪڏهن باھ بجليء جي تارن مان لڳي ؟ .هجي ته ان کي ڪيئن وسائجي

اونهاري يا گرميء جي چاليهي وارن ڏها ن ۾ گرم هوا جي لڪن لڳڻ دوران ڪهڙين شين جا اوائلي احتياطي اپاء وٺڻ سان باھ لڳڻ جي واقعن کان بچي

ھن ”ڳوٺاڻن ويچار ونڊيو ته، . سگھجي ٿو سرگرميء کان پوء ٿرديپ ٽيم جي ٻڌايل مشورن رريعي اسان کي تمام مفيد

جيڪڏھن . معلومات ملي آھيخدانخواسته ڪدھن گھر کي اوچتو ڪا باھ لڳي ٿي ته ان کي بر وقت ۽ بھتر نموني وسائڻ واري حڪمت عملي اپدائي اسان غريب ڳوٺاڻا وڏي نقصان

“ .کان بچي سگھون ٿا

18

ناٽڪ منڊلي ذريعي اسان کي صحت صفائي ۽کليل جاء تي حاجت پوري ڪرڻ سان ”آڪسفيم . پيدا ٿيندڙ بيمارين بابت آسان ۽ دلچسپ انداز ۾ معلومات مهيا ڪئي آهي

نوويب ۽ ٿرديپ گڏجي عالئقي جي ماڻهن کي اهو سمجهائڻ ۾ ڪامياب ٿيا آهن ته ٿورڙي محنت ۽گھٽ خرچ سان گهرن ۽ ڳوٺن جي گهٽين کي گڏجي صاف سٿرو رکي سگهجي ٿو ۽ جيڪڏهن گهر ڀاتي پنهنجي ٻارڙن ۽ وڏن جي صفائي جو خيال رکندا ته

صحت مند ماڻھو سخت محنت ڪري گھر ۽ معاشري ۾ . بيمارين کان بچي سگهندا “.خوشحالي جو بنياد رکي سگهي ٿو

لوڪ ڏاهپ سان سرشار شخصيت کي ڀيٽا

ع2013ڊسمبر -جوالء ٿرديپ سماچار

سنڌ جي ريگستاني خطي ٿر جي هو پارڪر واري پٽ جو جيئرو جاڳندو

آئون هن کي . هو( ليجنڊ)ٻڌيمان وارياسي ٿر جي ڪهاڻين جو ساگر

جڏهن مون ٻڌو ته چاچو نواز . چوندسعلي کوسو ننگرپاڪر ۾ مري ويو ته مون کي ايئن لڳو ڄڻ ڪارونجهر جبل مري

ڪارونجهر جبل جيڪو سنڌ . ويو هجيجو هماليه آهي ان جي ماٿريء ۾ موجود ديو ماالئي قصن جهڙو شهر جنهن کي ڏسي ڪري ننڍڙي يونان جو گمان ٿئي ٿو اتان جو نواز علي کوسو ڄڻ ڪو افالطون

مون کي يقين آهي ته هن جي موت . هوتي ڪارونجهر جبل جي ڇاتي پڪ سان ڪنهن شيشي وانگر ٽٽي ٽڪرا ٿي

اهو ته . پهاڙ به روئندا آهن! جي ها.هونديٿر آهي جتي مقيم ڪنڀار جهڙا انسان ٿر ۾ مورن، هرڻين ۽ وڻن جي موت جو

. ذڪر ڪندي روئي ڏيندا هئانواز علي کوسو رڻ ڪڇ جي ويجهو ڪارونجهر جبل جي هنج ۾ وسندڙ شهر ننگرپارڪر سميت وارياسي ٿر جي واريء جي ڪڻي ڪڻي، اڪ اڪ، ڀٽ ڀٽ، پهاڙ، پکي، ڏک سک جي هر موسم، ڍنڍ، نئين، ندي، نالي، ٿر جي هر مظلوم توڙي ظالم ڪردار، پياسي ۽ وارياسي ڀونء جي ذري ذري، مسجد، مندر، گردواري، هر هڪ قبيلي، ڀٽڪندڙ نسلن، هر هيرو ۽ ولن، هر بادشاهه، فقير، وزير، هر ڪيڙي ماڪوڙي، جي داستانن

آئون . ۽ روايتن ۽ تمدن جو امين هوجڏهن هن سان مليس ته هو پنهنجي اکين جي جوت گهڻي قدر جهڪي

تڏهن هو مون کي ٿر . ڪرائي چڪو هوآئون تڏهن اهو فيصلو نه . جو هومر لڳو

ڪري سگهيو هئس ته ننگرپاڪر جو

هي کوسو المعروف چاچو نواز علي کوسو وڏو آهي يا ڪارونجهر جبل هن کان

جڏهن ته هو ڳالهائيندو هو . وڌيڪ اوچوته ائين ڀاسندو هو ته ريگستان جي

ٿر جي . خاموشي ڳالهائي رهي هجي

واري جيڪا هوائن جي آڌار تي سڀ کان تيز ترين پيغام رسائيندڙ وسيلو هوندي

مون کي -آهي وائرليس کان به تيز ترهاڻي پتو ڪونهي ته اٺ ڪاهيندڙ اوٺارين الء ٿر جي ڪارين راتين ۾ تارا

گلوبل پوزيشننگ )ايس .پي.اڄ به جيجو قطب نما وارو ڪم ڏين ٿا يا ( سسٽم

نه؟ پر چاچي نواز علي کوسي طرفان سليا ويندڙ قصا ۽ ڪهاڻيون ڪتابن مان نه پر وارياسي ٿر ۽ پٿريلي پارڪر جي پٽن

. مان اٿي ڪري آيل هونديون هيونتاريخ جو تپندڙ ۽ سپنن جي ننڊ ۾

ائين به ڪونه هو ته -ڳهريل ٿڌو صحراهو ڪوئي عام قصه گو هو پر هڪ اهل

هو لوڪ . درد سماجي خدمتگار پڻ هوڏاهپ جي درياء سان موجزن دانشور هو ته ڀونء وديائي يا جاگرافيائي ڄاڻ جو ماهر ۽ موسمن جي اٿل پٿل کان چڱي پر

.آگاهه هڪ سائنسدان به هوچاچو نواز علي کوسو ڄاڻندو هو ته ڪارونجهر جي جابلو سلسلي منجهاران برساتن کانپوء ڪيتريون ئي مختلف

واضح رهي ته . )نديون يا نئيون ڦٽن ٿيونانهن تيرنهن ندين جا ناال ڀٽياڻي، گوڙدرو، ڊيهه، سوڌراڻ، سابوسڻ، جيجهو، کارڙيو، سانڪڙيو، گهرٽياري، آڌيگام، ڦوڳرڙي،

هن کي پتو ( ڪ.د. مئو ۽ پورڻ واهه آهنهو ته زمين جا خدوخال ڪهڙا آهن ۽

جا واقعا زمين جي ( زلزلن)ڌرتي ڌڏڻ پاڻي . ڪهڙن تهن مان ڪٿان اچن ٿا

هو . ڪهڙي ريت ايندو ۽ ويندو آهياسان کي ٿر ۽ سنڌ جي سدا سڀاڳي سورمي ۽ حب الوطنيء جي عظيم ڪردار مارئي جي ڪهاڻي به ٻڌائيندو هو ته ڍوال مارو ۽ سڏيونت سارنگا جي اها پريم ڪهاڻي پڻ ته ڪيئن نه ٻنهي پريمين هڪٻئي تان پنهنجي جان واري

هو انگريزن سان جنگ جوٽڻ واري . ڇڏيڌرتيء جي عظيم سورمي روپلي ڪولهيء جي بهادريء ۽ سرفروشيء جا قصا پڻ

هو پنهنجي لٺ جي سهاري . ونڊيندو هوڪارونجهر جبل جي پهاڙي واٽن ۽ ور وڪڙ وارن رستن منجهاران راهه ٺاهيندو ٺيڪ ان جاء ته اوهان کي وڃي بيهاريندو

هيء اها جڳهه آهي جتي ! ها”۽ چوندو انگريزن ان محب وطن سورمي روپلي

هو “ .ڪولهيء کي ڦاهي تي چاڙهيو هواهو ميدان يا پٽ پڻ ڏسيندو هو جتي روپلي ڪولهي انگريزن کي ٽوٽا چٻرايا

هو بد دماغ فيل مست انگريز . هئاجي ( ڪرنل تروٽ)حاڪم ٽائر وٽ

جي ( چبوتري)اوچائي تي ٺهيل ٿلهي آثارن وٽ اچي پهچندو هو ۽ روپلي ڪولهيء جي سورهيائيء جا قصا بقول

نواز علي کوسو: ڪارونجهر جو ٻڍڙو چاچو

حسن مجتبي -

19

لوڪ ڏاهپ سان سرشار شخصيت کي ڀيٽا

ع2013ڊسمبر -جوالء ٿرديپ سماچار

هڪ شخص جي ان انداز سان سليندو هو ڄڻ بس اجهو هاڻي هاڻي ڪارونجهر جي جبلن وچ ۾ وڏي گهمسان جي جنگ

هن جي آواز ۾ ڪارونجهر . ڇڙي هجيجي ڇاتيء مان وهندڙ ندين ساڙدري ۽ گوڙدري جهڙي رواني ۽ آواز ۾ گونج

.هوندي هئيانور پيرزادي پنهنجي هڪ ليک ۾ لکيو آهي ته چاچي نواز علي کوسي کين ان وڏي عمر واري شخص مهرو ڪولهيء سان ماليو هو جنهن ڪنڊي جو اهو وڻ ڏٺو هو جنهن ته ٽنگي ڪري انگريزن

هو ٿر . روپلي ڪولهي کي ڦاهي ڏني هئيجي ڌرتيء جي اڃ ۽ عورتن جي ڏکن ۽ پيڙائن جون درد ڀريون ڪهاڻيون وڏي درد مان سڻائيندو هو جن ۾ ڪوئل جي

. ڪوڪ جهڙي تڙپ سمايل هوندي هئيغريب ٿري عورتن ۽ نياڻين سان وڌندڙ جنسي زيادتين تي جي نواز کوسو اڄ زندهه هجي ها ته مور نه ماٺ ڪري ويهي

ائين لڳندو هو ته ڄڻ نواز علي کوسو . هاديو ماالئي قصن مان نڪري ڪري آيل

هو پارڪر ۾ جين . ڪو ڪردار هجي‘ گوڙي مندر’ڌرم جي قديم ترين مندر

جي وچ ۾ بيهي جڏهن پنهنجي عالئقي ۽ سنڌ ۾ جين ۽ ٻڌ مت جي پراڻي اثرانگيز زماني جو ذڪر ڇيڙيندو هو ته مون کي ائين لڳندو هو ڄڻ ٿر جي پراچين

تاريخ ۽ آثارن تي هن کي اها ( قديم)اٿارٽي يا دسترس حاصل هئي جيڪا ٽيڪسيال ۾ گنڌارا ۽ ٻين تهذيبن بابت پروفيسر احمد حسن دانيء کي حاصل

.هئيچيو وڃي ٿو ته نواز علي کوسي اها سموري لوڪ ڏاهپ ۽ علم دانائي ڪارونجهر جي هنج ۾ تپسيا ڪرڻ وارن ساڌوئن، بکشوئن ۽ ٻڌ پروهتن کان

چاچو نواز علي ٻڌائيندو هو . سکي هئيته ڪهڙي ريت ٻوڌي ۽ جيني درويش پنهنجو منهن ڍڪي ۽ اگهاڙين پيرين هلندا هئا ته جيئن انهن جي هٿن پيرن ۽ آواز سان ڪنهن جانور، پکي ۽ جيت جڻي کي ڪو نقصان نه پهچي ۽ انهن

اهي . جي سڪون ۾ ڪا رنڊڪ نه اچينانگ بال کان ڪکجڻ کي ته قبول ڪندا

پرانهن کي مارڻ هنن کي قبول نه . هئانواز علي کوسو ٻڌائيندو هو ته . هوندو هو

ع 1971ٻڌ ۽ جين مذهب جا ماڻهو ٿر ۾ جي جنگ شروع ٿيڻ تائين موجود هئا پر پوء پاڙيسري ملڪ ڏانهن نقل وطني

هو ڀوڏيسر جي . ڪري هميشه الء هليا وياقديم مسجد ۽ گوڙي جي آڳاٽي جين مندر جو هڪ جيترو ئي احترام ڪندو

هن پاڙيسري ملڪ جي سينا جا اڻ . هوسونهائيندڙ رنگ به ڏٺا جڏهن اها

ع واري بلوي ۾ توسيع پسندي 1971اختيار ڪندي ننگرپارڪر تائين گهڙي

.آئي هئيٿر ۾ ڏڪار ۽ ڏڪار کان پوء برساتن بعد ٿر جي هارين کي کيڙيء الء ٻج مهيا ڪرڻ جو مطالبو هجي ته نواز علي کوسو لٺ هٿ ۾ کنيو ٿر ۽ ٿر جي مسئلن کان سڄي دنيا کي آگاهي ڏيڻ واسطي سڀني

کان اڳيان اڳيان هوندو هيو پر تڏهن ٿر ٿر جي ڀٽن . اهو نه هيو جيڪو هاڻ آهي

تي موبائيل ڪمپنين جا ٽاور نصب نه ان . ٿيا هئا، روڊ رستا تعمير نه ٿيا هئا

اوز جون ايتريون ڊبل .جي.وقت ٿر ۾ اينڪيبن گاڏيون به ڪونه ڊوڙنديون هيون تڏهن فقط نواز علي کوسو ۽ جاويد جبار

.جي تنظيم ٻانهن ٻيلي هوندا هئاهي اهو زمانو هو جو ٿر ۾ ننگرپارڪر سميت پري پري تائين۽ رڻ ڪڇ جي ويجهڙائي وارن عالئقن ۾ بجلي، پڪا روڊ رستا، اسپتالون ۽ ٻيو انفراسٽڪچر

.به اڃا ڪونه جڙيو هوجاويد جبار شايد اڪيلو چونڊيل نمائندو

هو جنهن جا سمورا ترقياتي فنڊ ان جي حلقي ننگرپارڪر ۾ ننڍن ڊيمن ۽ ٻين

نه ٿر مان . منصوبن تي خرچ ڪيا ويا هئا جاويد جبار کي ڪا اليڪشن وڙهڻي هئي، نه سياست ڪرڻي هئي نه ئي اتي هن جو ڪو ڪاروبار هو پوء به هو ٿر جي ماڻهن ۾

آئون ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو . مقبول هو آهيان ته اهڙي شاندار شخص جي سئي نه ڄاڻ ڇو ضياء ۽ پرويز مشرف جهڙن فوجي آمرن جي دورن ۾ وڃي اٽڪي، اهڙي ڀل مانسي ماڻهو جو دوست ٿر ۾ نواز علي کوسو

. ٿر جاويد جبار جي جوانيء جو عشق هو . هو هو ڪراچيء جو پهريون انگريزي دان هو

ڪنهن ٿي ڄاتو ته . جيڪو ٿر وڃي پهتو هو ٿر جي پيڙهيل ۽ لتاڙيل ماڻهن ۾ نام نهاد شيڊيول ڪاسٽ جو هڪ ٻالڪ سونو

اڳتي هلي سنڌ جي سماجي ( کنگهاراڻي )ترقيء واري تاريخ جو هيرو ٿي اڀرندو ۽ ان

ٿر جي ‘ ٿرديپ ’جي اؤج وٺرايل تنظيم .ماڻهن جي خدمت ڪندي

نواز علي کوسي جي ٿر جي خدمت بلڪه ٿر کي عالمي ۽ ملڪي سطح تي )

جو ڪنهن به اعزاز ۾ ( روشناس ڪرائڻنواز کوسو . ڪوئي ذڪر نه ملي سگهندو

پنهنجو پاڻ ۾ علم جي سمنڊ جو خزانو رکندي؛ ٿر کان ٻاهر شايد ڪڏهن قزاني

ها، جواني ۾ هو احمداآباد . ئي ويو هوندو۽ موجوده گانڌي ڌام تائين ڍڳي گاڏين

. تي چڙهي مزدوريء الء ضرور ويندو هومون کي هن جي رنگ و بو جي هن جهان مان هلي وڃڻ تي ٿر جي ئي پارڪري

:لهجي جو هڪ شعر ياد اچي ٿو ڪارونجهر جي ڪور، مريئي تان ميلئي نهين، .ماٿي ٽهوڪي مور، ڏونگر الگي ڏيپتو

ڪارونجهر جي چوٽيء کي تون : مطلب)مرڻ کان پوء به وساري نه ٿو سگهين، جڏهن ان مٿان مور ٽهوڪا ڪري ٻوليندو آهي ته اهو جبل ڏيئي جيان

.جرڪندڙ لڳندو آهيچاچي نواز جي وڇڙي وڃڻ تي مون کي ائين لڳو ڄڻ ڪارونجهر جبل ۾ مورن

. جو آواز مري ويو

Courtesy: Daily ‘JANG’ Karachi, THU. OCT. 10th, 2013 Translated by: DIL Kothari

20

تواريخ ۽ کوجنا


جي اوج جي سينڌ جو سينڌور پاري نگر ڪنهن زلزلي جي آپدا يا آفت اجاڙي ڇڏيو يا ڪا سامونڊي سونامي هن شهر

!!جي زوال جو سبب بڻيان بابت اتهاس جي پنن ۾ جيترو احوال ملي ٿو، ان کان ڏهوڻ تي هن شهر جي بربادي بابت روايتون ۽ ڏند ڪٿائون بزرگن جي ڪچهرين ۾ ڪنائڻ الء اڄ به

انهن ڏند ڪٿائن جي ! لڀي پون ٿيونآئيني ۾ اکيون پوء ٿا کپايون، پهرين اچو ته هن سانورڙي مٽيء جي ماضيء کي

! اتهاس جي آرسيء ۾ ٿورو ڏسي وٺونجو ‘ تاريخ ريگستان’مشهور ڪتاب

ليکڪ سائين رائچند هريجن؛ ڪيپٽن اسٽنئلي نيپئر ريڪس جي کوجنا جو

پاري نگر پهرين ”حوالو ڏيندي لکي ٿو ته، عيسوي صديء ۾ آباد شهر هو ۽ اتي هڪ

‘ ڏوتڙ’سامونڊي بندرگاهه به هو، جيڪو جي نالي سان سڃاتو ويندو هو، ڏوتڙ معني ٻه ۽ تڙ معني ڪنارو يا ڪپ جتي پاڻيء جا جهاز لنگرانداز ٿيندا هجن،

. انهيء ڪري ان ٽڪري تي اهو نالو پيواتي جي ماڻهن جو مذهب جين ڌرم هو، اتي جي آبادي چاليهه هزار کن هئي ۽ ان وقت سنڌو ندي جي هڪ شاخ اتان وهي ننگرپارڪر وٽ ڇوڙ ڪندي هئي، جا هاڪڙي جي نالي سان سڏبي هئي ۽ سانگاهه ڍنڍ کي هاڪڙو ندي جو پيٽ

“ .ڄاڻايو ويو آهيذاتي طور تي ڪيل تحقيق ۽ زميني پيراڀيٽي وسيلي ماڻيل مشاهدن ۽ لوڪ وارتائن منجهاران مون اهو نتيجو اخذ ڪيو آهي ته ڏوتڙ اجڙي ويل پاري نگر کان اٽڪل ڇهه ست ڪلوميٽر اولهه

جي آسپاس ( بندرگاهه)ڏوتڙ . طرف آهيٽي اهڙا مختلف ماڳ آهن جتي انهي اجڙي ويل بندر جا آثار اڃا به اکيون

هڪ جبل جي اها . ٽمڪائين پيا

سڏيو وڃي ٿو ۽ “ گڍ”ٽڪريء، جنهن کي دور جي ديوارن ( پراڻي)جنهن تي پراچين

جا نشان اڄ به موجود آهن، ٻيو ڏوتڙ دل نالي ٻئي ڳوٺ جي ڀرسان سرمئي رنگ جي ٽڪري، جنهن جي پيرن ۾ رڻ رليء جيان وڇايو پيو آهي ۽ ٽيون ڳوٺ ڏوتڙ ڪپري جي ڏکڻ اولهه طرف رڻ جي ٻيٽ

“ مالهڻ جي ڀٽ ”وارو حصو، جنهن کي ان ڀٽ سان . ڪري ڪوٺيو وڃي ٿو

عورتاڻي سگهه جي هڪڙي اچرج ۾ وجهندڙ روايت به سلهاڙيل آهي ته مالهڻ ذات جي يا مالهڻ نالي واري ڪا هڪ

پاڻيء جا ٻه )پاڻهياري ان ڀٽ تي ٻيلهڙو کڻي يڪ ساهي چڙهندي ( ڀريل گهڙا

هئي، جنهنڪري ان ڀٽ تي سندس جو سو اهي سڀ اهڃاڻ ڏوتڙ جي ان . نالو پيو

. تاريخي بندرگاهه جا آهناڳتي هلي ساڳيو مصنف پاري نگر تي نالو پوڻ جي حوالي مشهور يورپين

جي تحقيق جو حوالو “ اورين”تاريخدان عيسوي ٻي صديء ۾ ”ڏيندي لکي ٿو ته،

سنڌو ندي ۽ نربدا ندي جي وچئين ڀاڱي جنهن جي گادي جو ! جو راڄ هو“ پاردو”۾

پاردو ذات کي ڪرنل . هو“ مين گڍ”هنڌ پر سابق گورنر . ٽاڊ مليڇ جاتي ڄاڻائي ٿو

انهن کي “ سرايلفنسٽن”( ممبئي)بمبئي ايلفنسٽن لکي ٿو ته پاردو . پارسي لکي ٿو

پر پاڻ . ولڀي پور جو راڄ به هٿ ڪيو هو! لکي ٿو ته اهي پاردو نه پر پارسي هئا

انهن مين گڍ جو نالو ڦيرائي پارسي نگر رکيو جيڪو پوء پاري نگر جي نالي سان

! مشهور ٿيوجو مصنف ‘ پراڻو پارڪر’ڪتاب

سائين منگهارام اوجها پاري نگر جي آخري راڄ ڌڻين جي احوال ۾ لکي ٿو ته،

هانسي کانپوء مهيپال جيڪو راجا ڌرڻي ”براهه جي ٽئين پٽ مان هو، ان جي پنجن پٽن پاري نگر تي راڄ ڪيو؛ اهي هي

آهن راجينگهه، راجيشون، منڊلڪ، مالر انهي خاندان مان ڏيپي جو -۽ رامچندر

! پٽ هريم پاري نگر جو آخري راجا هوع ۾ دهلي طرفان 1226هن جي وقت ۾

لشڪر آيو جنهن پاري نگر کي ناس تاريخ ريگستان ۾ به پاري نگر جي ! ڪيو

برباديء جو ساڳيو سن ۽ سبب ڄاڻايل مٿي ذڪر ڪيل تاريخي حوالي ۾ . آهي

ان . جو ذڪر ملي ٿو“ مين گڍ”جيڪو حوالي سان ڏند ڪٿائن ۾ ٻن ٻين گڍن يا

هڪ . ڪوٽن قلعن جو به پتو ملي ٿولوئياڻو گڍ ۽ ٻي الکير گڍ، لوئياڻو گڍ الء ٻڌايو وڃي ٿو ته اهو راج چندن جوڙايو هو هن گڍ جا نشان ويراواهه شهر کان اڌ ڪلو ميٽر ڏکڻ طرف تقريبن اٺ ايڪڙ ايراضي تي اڃا به ڦٽل حالت ۾ موجود

باقي الکير گڍ الء چيو وڃي ٿو ته . آهناهو پوليچند ڪورو جوڙايو هو جيڪو

مان ٺهيل هو ۽ اتي “ کوئنر”سرن ۽ الک ڪورون، پانڊون کي ستسنگ جو وائڪ

ڏيئي دوکي سان ساڙڻ ( ڪوٺ يا سڏ )جي ڪوشش ڪئي هئي پر پانڊو جيڪي پنج ڀائر هئا، انهن جي سڀني کان ننڍي ڀاء شهديو جي ڪرامت سبب اهي الکير گڍ مان سرنگ ذريعي نڪري مشهور تاريخي ماڳ ڳوٺ گوڙي جنهن

اتان . هو“ گيڙي ويراٽ”جو تڏهن نالو

!!اتهاس ۽ ڏند ڪٿائن جي آرسيء ۾: پاري نگر

ساگر خاصخيلي -

21

راقم الحروف پاري نگر جي قديم جين مندر جي آثارن اڳيان



انهي وارتا جي ثبوت ! وڃي ٻاهر نڪتاطور ويراواهه شهر جي ڀرسان اها سرنگ يا ڀونئرو ڏيکاريو وڃي ٿو، جيڪو اڃا به

جهونا پاري . زبون حالت ۾ موجود آهينگر جي ڪٽهڙي الء به مختلف رايا رکن

ڪن جو چوڻ آهي ته اهو ڪٽهڙو : ٿا. جو سڙيل ملبو آهي‘ الکير گڍ’انهيء

ڪجهه بزرگن جو خيال آهي ته اهو پاري نگر جي وقت جا سرون پچائڻ وارا کورا

پاري نگر شهر ڪنهن پٽ . يا بٺا آهنپاراتي جي پهاڙ هيٺيان دٻجي ويو يا ڪنهن سراپ جي سيڪ ڪجالسر

! جون سرمئي صبحون سڪائي ڇڏيونان الء ڪجهه عجيب ۽ دلچسپ روايتون آهن، چون ٿا ته ڌرم پوري نالي هڪ درويش پيشنگوئي ڪئي ته ٽن ڏينهن ۾

شهر خالي ڪريو . پاري نگر تباهه ٿيندو! پر ماڻهن ان اڳڪٿي تي اعتبار نه ڪيو

درويش پاڻ پنهنجي مڏي کڻي وڃي پاري نگر کان ڏيڍ ڪلو ميٽر اوڀر طرف مالهاسر تالء وٽ ويٺو ۽ پويان شهر

انهي . ڪنهن آفت سببان تباهه ٿي ويودرويش ڌرم پوري جي ڏيهري اڃان به مالهاسر تالء وٽ موجود آهي ۽ هتي مارچ

ٻي روايت موجب ! ۾ ميلو به لڳندو آهيچيو وڃي ٿو ته هڪ لوهار ڇوڪريء، جا بيحد حسين هئي، جنهن سان پاري نگر جي راجا جي پٽ شادي ڪرڻ چاهي ٿي پر ان نينگري شادي ڪرڻ کان انڪار ڪيو ۽ راجا جي پٽ زوري زبردستي شادي ڪرڻ گهري، جنهن ڪري اهو لوهارن جو قبيلو خوف وچان رات جي

صبح ! اونداهيء ۾ پاري نگر مان لڏي ويوجو راجا جو پٽ انهن کي تالش ڪندو ننگرپارڪر کان ٽي ڪلوميٽر اڳيان

وٽ ان قبيلي کي پهچڻ وارو “ گهرٽياري”هو ته لوهارن گهوڙن جو ڪٽڪ پاڻ ڏانهن ايندو ڏسي ان نينگريء کي چيو ته هڪڙي جي هٺ ڪري هاڻي اسان سڀ

پر ان ! ماريا وينداسين تون ها ڪرهٺيلي لوهارڻ نينگري، اتي به انڪار

ڪيو ۽ لوهارن کي سدائين ڀٽڪندا رهڻ جي بد دعا ڏئي ان ڇوڪري اتي ئي

! پنهنجي حياتي جو ڏيئو گل ڪري ڇڏيو

روايت آهي ته ان ڇوڪريء جو جو نالو هو، جنهن تان گهرٽياري جي “ لورائي”

.!!ترائي کي لورائي ترائي سڏيو وڃي ٿوهڪ ٻي ڏند ڪٿا موجب ڏيول نالي هڪ

چون ٿا اها عورت ! چارڻ عورت هئيڍڳي گاڏيء تي سيڌو سامان وٺڻ پاري نگر ايندي هئي، پر هوء جڏهن به ايندي

! هئي شهر ۾ ڪو وڏو نقصان ٿيندو هوان ڪري شهر جي ماڻهن راجا کي دانهن ڏني ته هي عورت نڀاڳي آهي، ان ڪري

. هن جو شهر ۾ اچڻ بند ڪرايو وڃيچون ٿا ته ان عورت کي شهر کان پري رکڻ خاطر راجا پاري نگر جي سڀني کوهن وارن ڏانهن فرمان اماڻيو ته هن عورت جي ڍڳن کي ڪو به پاڻي نه

پوء جڏهن ڏيول نالي اها عورت !! پياريپاري نگر شهر آئي ته سڀني کوهن وارن سندس ڍڳن کي پاڻي پيارڻ کان الچاري ڏيکاري پر هڪ عورت جنهن جو نالو

هو ان عورت ۽ ڍڳن کي “ ويران مالهڻ”پاڻي پياريو، جنهن تي ان عورت ڏيول پاري نگر کي برباد ٿيڻ جي بد دعا ۽

. ويران مالهڻ کي امر ٿيڻ جي دعا ڪئيچون ٿا ته ان ويران مالهڻ جي نالي پٺيان

ويراواهه شهر ! ويراواهه تي اهو نالو پيوکان ڏکڻ طرف ڏيول جا آستان اڄ به

. موجود آهي

!پاري نگر پنٿ گهڻو، سوڍان تڻو ديس !ويلو ورجي والما، جوڳي تڻي ويس

سوڍن راجپوتن جي ديس پاري نگر جو پنننڌ )تمام گهڻو آهي ان ڪري اي بالنم جنوڳنيء

(! جي ويس ۾ سگهو ورڻ جي ڪجانء

ائين به ناهي ته ڪو هن پٿريلي ڀونء جو بدن صرف المين جي اس ۾ سڙندو رهيو

پر پاري نگر جي شاهن جي نيڻن ! آهيڪانگن کي موتي چڳندي به پسيو آهي ۽ پاري نگر جي راتين جي روح ۾ پريت ۽ پير پٿون ٿيڻ جون رنگين روايتون به

!!رت جيئن شامل آهن

اس نگر ۾ مورک بسي، چتر نه بسني ڪنوء !ڪاگا موتي چگ گيا، ڪوڪ نه ڪري ڪوء

هن نگريء ۾ سمورا بيوقوف رهن ٿا، ڪو )ڏاهو ماڻهو نٿو ڏسجي جو ڪانگ سمورا

موتي چڳي ويا آهن ته به ڪنهن جي !(منهن مان ٻڙڪ ٻاهر نٿي نڪري

پاري نگر جي سدا حيات رومانوي داستان سڏونت سارنگا جي مک ميالپ جو منظر جيتوڻيڪ راجا جي نظر ۾ مورک پڻو آهي پر سندس راڻيء جي راء

!!بلڪل الڳ آهي

!اس نگر ۾ چتربسي، مورک نه بسي ڪوء !ٻاالپڻ ري پريتڙي، ميت ميالپو هوء

هن نگريء ۾ سمورا ڏاها ئني وسنن ٿنا ۽ )ڪوبه مورک يا گهٽ عقل وارو ڪونهي، جن جي ننڍي هوندي کان پاڻ ۾ پريت آهني، تنن

!(ي جو ميالپ يا وصال ضرور ٿيڻ جڳائ ويراواهه شهر کان ٻه ڪلو ميٽر اولهه طرف سرمئي رنگ جي پٿر جي اڏاوت

اڃان به نيم “ ڪارو ڏيهرو”جو نادر نمونو ڪجهه ! اجڙيل حالت ۾ موجود آهي

روايتون آهن ته اهو ڏيهرو سڏونت ۽ چورائيندو آهي ، پر “ ماڏوئو”سارنگا جو

ڪافي بزرگ انهي روايت سان سهمت سندن چوڻ آهي ته سڏونت ۽ ! ناهن

سارنگا اتي مري ويا هئا يا ماريا ويا هئا، انهن جي يادگار طور سڏونت جي ماء ٻنهي پريمين جي ياد ۾ اهو ڪارو ڏهرو

.ٺهرايو هوڏند ڪٿا آهي ته جڏهن سڏونت جي ماء کي اها خبر پهتي ته سندس لخت جگر سارنگا جي پٺيان جوڳي ٿي رلندي پاري نگر ۾ مري ويو آهي يا ماريو ويو آهي، تڏهن امالڪ سندس واتان نڪتل لفظ هيٺئين دوهي جي تخليق جو ڪارڻ

:بڻيا

!تن پرتو ڀسم لگا، هاٿ ۾ ليئا ڪير !سارنگا تيري ڪارڻي، ڪريو ويس فقير

سڏونت تنهنجي پريم ۾ تن ! اي سارنگا)بدن رک سان ڀڀوت ڪري، هٿ ۾

!(ڪينرو کڻي فقيراڻي ويس پيو ڦريچون ٿا ته سڏونت جي امڙ ڏاڍي دولتمند

هو راجپوتانا جي پاسي . عورت هئيچون ٿا ته . اجين نگري جي رهاڪو هئي

اها عورت اها خبر ٻڌي نوڪرن چاڪرن جو وڏو انگ ساڻ ڪري پاري

روايت آهي ته . نگر ڏانهن راهي ٿي

22



جڏهن اهو قافلو پاري نگر کان پنج ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ ڳوٺ پاوڙياري وٽ پهتو ته پاري نگر وارن سمجهيو ته ڪو ڌاريون

! لشڪر سندن شهر تي حملو ٿو ڪريتڏهن هنن پاري نگر جي راجا کي وڃي

پاوڙياري ! معني اچي پهتا“ آپڙيا”چيو ته، “ آپڙيا”انهي پارڪري ٻولي جي لفظ

چون ٿا ته پاري ! مان وجود ۾ آيل آهيترت ( فوج)نگر جي راجا جي سينا

گهوڙن تي چڙهي ڳوٺ پاوڙياري وٽ انهي قافلي کي روڪيو، تڏهن انهن کين سڄي ماجرا سڻائي ۽ ان معزز عورت کين

چون . راجا سان مالئڻ جي وينتي ڪئيٿا ته پوء پاري نگر جو راجا پاڻ انهن مهمانن جي آجيان خاطر اتي وڃي پهتو ۽ کين پاري نگر وٺي آيو ۽ ان عورت ۽ سندن مالزمن جي رهائش جو جوڳو بندوبست به ڪيائين ۽ سڏونت سارنگا جي قبرن مٿان اهو ڪارو ڏيهرو اڏائڻ

روايت آهي ته . جي اجازت به ڏنائينسڏونت جي ماء ڇهه مهينا پاري نگر ۾

“ ڪارو ڏيهرو”رهي اهو پريم محل ٺهرائي خالي جهولي ۾ آلين اکين سان

سڏونت ۽ . پنهنجي ماڳ موٽي وئيسارنگا پاري نگر جا هئا يا اجين نگر جا

! هئا اهو سوال اڄ به منڌل سٽ مثل آهيپر ان دؤر جي گجراتي گاڏڙ پارڪري لهجي وارن دوهن مان پتو پوي ٿو ته سڏونت ۽ سارنگا ٻئي پاري نگر ڄاوا نه

باقي سارنگا جي شادي پاري نگر ! هئاروپا . جي روپا شاهه اوسواڙ سان ٿيل هئي

شاهه وارا وڏن کان وٺي سون جا جو واپار جيڪڏهن سڏونت ۽ ! ڪندا هئا

سارنگا پاري نگر جا هجن ها ته سارنگا ننڊ ستل سڏونت جي هٿ تي پاري نگر

اچڻ جو پتو ۽ سندس گهرجون نشانيون !هيئن ڇو لکي ها

!پاري نگر پڌارجو، ڪرجو ڀگوئان ويس !جس گهر ناريل رونکڙو، اس گهر ڪرجو اليک

تون گيڙو رتي ويس ۾ پاري نگر ڏانهن اچجان ۽ )جنهن گهر ۾ ناريل جو وڻ بيٺل ڏسين، اتي اچني

!(الک جي صدا بلند ڪجانء پاري نگر جي جين مندر ۽ ٻين اجڙيل عمارتن ۾ ڪتب آيل پٿرن تي جيڪو

اعلي آرٽ اڪريل آهي اهو انهن ڌنوان اوسواڙن جي فني تعمير جي ذوق جو

پاري نگر جي اڇن ۽ ڪارن . ضامن آهيپٿرن جي سينن تي ٿيل سنگتراشي کي نيڻ ڇهن ٿا ته کانئن ڇنڀڻ وسري وڃي

اهي ڏينهن اهي ’مشهور ڪتاب . ٿوجو مصنف پير علي محمد شاهه ‘ شينهن

راشدي ڀارت جي نامور سياسي ڪٽنب کي به اصل پاري نگر جو “ گانڌيء”

پاري ننگر جي ناس ٿيڻ . ڄاڻايو آهيپڄاڻان ويراواهه جي وجود ۾ اچڻ جو سن

موجود ويراواهه جو . ع ٻڌايو وڃي ٿو1351شهر صديون پراڻي ويراواهه جي ڪک

ويراواهه جي وجود ۾ . جو ٽيون جنم آهياچڻ بابت به ڪافي دلچسپ ڏند ڪٿائي داستان مشهور آهن، جن ۾ ويران مالهڻ جنهن جو ذڪر مٿي اچي چڪو آهي، هڪ ٻي روايت آهي ته، ويرو نالي هڪ ماڻهو جنهن کي ڪي چوهاڻ ته ڪي

اهو قصو هينئن ٻڌايو : اوسواڙ چون ٿاوڃي ٿو ته پاري نگر جون پدمڻيون پنهنجن نيڻن تان ننڊ جو بار صبح ساجهر ئي ڪجالسر تالء جي پاڻي سان اکيون ڌوئي اتارينديون هيون، جنهن ڪري پاڻي تي ڪجل جي ٿر يا هلڪو

چون ٿا ! ڪارو تهه ڄمي پوندو هوهڪڙي ڏينهن انهن پاڻهيارين جي پاڻي ڀرڻ کان سگهوئي پوء پاري نگر جي راجا جو پٽ سندس دادلي گهوڙي کي پاڻي پيارڻ ڪجالسر تالء تي وٺي ويو، چون ٿا

هئڻ سبب “ ٿر”ته پاڻي تي ڪجل جي گهوڙي پاڻي نه پيتو، ان تان راجا جي پٽ پاري نگر جي پاڻهيارين کي هي گٿو

“ ڀڀي پوڻي ٻگاڙيو پرو”گفتو ڳالهايو ته وڏن پيٽن وارين پاڻي خراب ”معني ته

چيو وڃي ٿو ته راجا جي “ ڪري ڇڏيوپٽ جي اها بدزباني پاري نگر جي بربادي

۽ ۽ ويرواهه جي وجود ۾ اچڻ جو سبب روايت آهي ته پاري نگر کي اتي !! بڻي

جي آبادي ديوالي جي رات ديپ اجهائڻ صبح جو راجا ! ڌاران خالي ڪيو هو

جيئن جاڳيو ته سندس راڄڌاني کان سمورارنگ رسي چڪا هئا ۽ چراغن جي چمنين مان تيل ختم ٿي چڪو هو ۽ ڪجالسر جي ڪپر تي ويراني جو واسو

چون ٿا ته اهي رٺا پرچائڻ ڪاڻ راجا ! هوروايت آهي ته ! پاڻ سندن پويان روانو ٿيو

پاري نگر جو راجا ڀوڏيسر جي ڪانٺڙلي هي تالء ننگرپارڪر کان اوڀر )تالء

وٽ انهن پاري نگر مان لڏي ( طرف آهيويلن کي پرچائڻ الء وڃي پهتو، گهڻي منٿ ميڙ کان پوء انهن ماڻهن راجا جو مان رکڻ خاطر چند ڪٽنب راجا کي ساڻ ڪري ڏنا، جن اچي پاري نگر وري

پر انهي شرط سان ته هو پنهنجو . وسايو! کوهه يا واء کوٽائي ان جو پاڻي پيئندا

چيو وڃي ٿو ته انهن واپس پاري نگر ايندڙ قبيلن جو اڳواڻ ويرو نالي همراهه

روايت آهي ته انهي ويرو جيڪو ! هوکوهه يا واء کوٽائي انهي تان پهرين ويرو

23



جي واء پوء ويراواء ۽ هاڻي ويراواهه نالو بهرحال پاري نگر جي ويراني . پيو آهي

مان وجود ۾ ايندڙ ويراواهه به وقت جا وڏا ور ؟ الميا ئي اڪثر !خبر ناهي ڇو. سٺا آهن

سانگاهه ڍنڍ ! هن مٽيء جو مقدر بڻيا آهنجي ڪنڌيء ۾ يادگار طور کتل ڇهه کان اٺ ڦوٽ جيڏا پٿر جن کي پارڪري ٻولي ۾ پاريا چيو وڃي ٿو تن متعلق روايت آهي ته، اهي راجپوت راڄ نيتا ستو جي سوڍو جي دؤر ۾ چيلهار کان ڳوٺ ڏونگري ويندڙ شريمالي برهمڻن جي ڄڃ جي گهوٽ سميت ڪافي ڄاڃين جي، جهجهي مقدار

۾ سڳداسي چانور نه ڏيڻ سبب الٿل انهن پٿرن جي . سسين جا اهڃاڻ آهن

! ڪهاڻي کي به پنهنجي پر درد پيڙاء آهيسانگاهه ڍنڍ جي اتر ۽ اوڀر ڪنارن تي

. ڪجالسر سميت پنج تالء هوندا هئاانهن .( انهن مان ٽي تالء اڃا به موجود آهن)

مان هڪ تالء جو نالو ڀيماسر يا ڀائپو هو، چون ٿا ان تالء جي چوڌاري هڪ سئو

انهن سڀني کوهن ! چاليهه کوهه هوندا هئاجون ڪکون هڪ سرتاڻ نک جي چارڻ نينگري سراپ سان ڪيئن سنڍ ڪري ڇڏيون ۽ پر پاتار پاڻي ڪيئن غائب ٿي

.ويو، اهو به ڏاڍو دل سوز داستان آهيچون ٿا ته هڪ چارڻ ڇوڪريء جي حسن

تي هرکي راجا جي پٽ سندس مائٽن کان سڱ گهريو پر انهن سون تي سيڻ مٽائڻ کان صاف انڪار ڪيو ۽ ان ڇوڪريء جي شادي شيخ اياز جي شاعريء جي مام ڳوٺ آڌيگام جي ڀرسان ڏيڏياري ڳوٺ ۾

چون ٿا جڏهن اها ڇوڪري ٻهندي ! ڪئي

شاديء کان پوء پهريون دفعو ڪنوار جو )پنهنجي گهوٽ سان گڏجي مائٽاڻي گهر اچڻ واري رسم، ڪن جاتين ۾ وري پهرين ناٺي شادي بعد اڪيلو ساهوراڻي گهر

تي ( ويندو آهي، جنهن کي جوهاري چونپنهنجي ڍڳي گاڏي ۾ چڙهي مائٽن سان ملڻ ويراواهه آئي ته ان راجا جي پٽ سڀني کوهن وارن کي چئي ڇڏيو ته هن جي ڍڳن

روايت آهي ته پوء ! کي ڪوبه پاڻي نه پياريانهن چارڻ نينگري نه صرف اهي سڀئي

چون ٿا ته چارڻن جي دعا پٽ )کوهه سراپي کارا ڪري ڇڏيا پر .( وڏو اثر رکندي آهي

پنهنجن پونئيرن کي به ويراواهه جو پاڻي سڄي پارڪر ۾ ! پيئڻ کان پليو هئائين

سرتاڻ نک جي چارڻن جو ڪٽنب ڳوٺ اهي اڄ تائين ويراواهه جو . ڏيڏياري ۾ آهي

.پاڻي ناهن پيئنداڏند ڪٿائن ۽ روايتن موجب ويراواهه جي

سوڍن صرف ٻين ذاتين سان ظلم زيادتيون نه ڪيون پر هن راجپوتن جي حقن تي به

ويراواهه ! راتاها هڻڻ جي ڪوشش ڪئيکان ڏکڻ اوڀر ۾ چند ڪلو ميٽرن جي

ان . مفاصلي تي راماسر نالي تالء آهيسان به ڏاڍي ايذائيندڙ آکاڻي منسوب

چون ٿا ته ڳوٺ چڻيندا ! ڪئي وڃي ٿيجو رامون لونڀو راجپوت جيڪو وڏو مالدار ماڻهو هو، ان سندس ڳوٺ جي ڀرسان هڪ تالء کوٽايو، جيڪو ويراواهه جي سوڍن

پارڪر ۾ ”جي انتظامي سرحد اندر هو راڻن ۽ سوڍن جون ٻارنهن ڪوٽڙيون

هيون هر هڪ جون سرحدون ( رياستون)چون ٿا ته . الڳ الڳ هونديون هيون

ويراواهه جي سوڍن کان اهو سٺو نه ٿيو ته سندن صاحبي جي سرحد ۾ ٻيو ڪو ماڻهو اهڙو ڪارنامو سرانجام ڏي، جيڪو

! سندس سڃاڻپ جو سبب بڻجي وڃيروايت آهي ته جڏهن اهو تالء کوٽجي تيار ٿيو ته ويراواهه جي سوڍن ڪنهن قاصد هٿان رامي ڏانهن پيغام موڪليو ته فالڻي ڏينهن تي اسان پنهنجي نالي جو پٿر انهي

ڏند ڪٿا موجب ! تالء تي لڳائڻ اينداسينانهي پيغام رامي راجپوت کي ايترو ته پريشان ڪيو جو هو سندس گهر ۾ ابتي

جنهن تي سندس ! کٽ وڇائي سمهڻ لڳوگهر واري کانئس انهي بي سئوڻي جو سبب پڇيو ته هن سڄي ماجرا سندس شريڪ

چون ٿا ته . کي سڻائي( ڌرم پتني)حيات سندس گهر واريء کيس هيء انوکي ۽

ويراواهه جا ”حيرت جهڙي صالح ڏني ته سوڍا تنهنجي کوٽايل تالء تي پنهنجي نالي جو پٿر لڳائين تهان اڳي تون چکيا

چون ٿا ته رامي وٽ ائين “ !!چڙهي وڃجانڪرڻ کان سواء ٻي ڪا راهه نه هئي ۽ پوء ان ڏينهن تي رامي هڪ مٿاهين هنڌ تي ڪو ماڻهو بيهاري کيس هدايت ڏني ته جيئن ويراواهه جي سوڍن جا گهوڙا

ٻير جي سؤ )هيڏانهن ايندا ڏسي ته اوپاڙي کن سڪين ٽارين جي گول سٿيء کي

کي باهه ڏي ته جيئن .( اوپاڙي چئبو آهيچون ٿا ته ! کيس پتو پوي ته سوڍا اچن پيا

ان ماڻهو اوپاڙي کي باهه ڏئي رامي کي سوڍن جي اچڻ جو سگنل ڏنو ۽ پوء هن پنهنجو جيئرو جسم باهه جي شعلن جي

ان مٿاهين هنڌ کي ! حوالي ڪري ڇڏيو ويراواهه جي ! اڄ به چاڙيڪو چيو وڃي ٿو

سوڍن جي اتي پهچڻ تائين رامون لونڀو راجپوت رک جو ڍير ٿي چڪو هو ۽ ان راجپوت عورت رسوائي جي سهاڳ کان عزت جو ڏهاڳ بهتر ڀانيو هن پنهنجي سينڌ جو سينڌور هٿين اجاڙيو پر پنهنجي

کي اتهاس ۾ هميشه الء امر ڪري “ ور”! ان ڪري اهو تالء راماسر سڏجي ٿو! ڇڏيو

انهن لونڀا راجپوتن جو هڪ ويڙهو اڃان به ڳوٺ اونير ۾ آباد آهي، اهي اڃا توڻي

!!. چڻيندا ڳوٺ جو پاڻي ناهن پيئندا

24

روايت آهي ته پاري نگر کي اتي جي آبادي ديوالي جي رات ديپ اجهائڻ ڌاران خاليي صبح جو راجا جيئن جاڳيو ته سندس راڄڌانيء کان سمورارنگ رسي چيايا ! ڪيو هو

هئا ۽ چراغن جي چمنين مان تيل ختم ٿي چاو هو ۽ ڪجالسر جي ڪپر تي وييرانيي رواييت ! چون ٿا ته اهي رٺا پرچائڻ ڪاڻ راجا پاڻ سندن پويان روانو ٿيييو! جو واسو هو

هي تالء ننگرپيارڪير کيان اوڀير ) آهي ته پاري نگر جو راجا ڀوڏيسر جي ڪانٺڙلي تالء وٽ انهن پاري نگر مان لڏي ويلن کي پرچائڻ الء وڃي پهتو، گهڻيي ميني ( طرف آهي

ميڙ کان پوء انهن ماڻهن راجا جو مان رکڻ خاطر چند ڪٽنب راجا کي ساڻ ڪري ڏنا، پر انهي شرط سان ته هو پنهنجو کوهه يا واء کوٽائي ان . جن اچي پاري نگر وري وسايو

چيو وڃي ٿو ته انهن واپس پاري نگر ايندڙ قبيلين جيو اڳيواڻ وييرو ! جو پاڻي پيئنداروايت آهي ته انهي ويرو جياو کوهه يا واء کوٽيائيي انيهيي تيان ! نالي همراهه هو

.پهرين ويرو جي واء پوء ويراواء ۽ هاڻي ويراواهه نالو پيو آهي



ويراواهه تي سوڍن جي راڄ جي حوالي سان جيڪو ڪٿائن ۽ ڪتابن ۾ احوال ملي ٿو، ان ۾ ستو جي ۽ پونجو جي جو دؤر ويراواهه

ستو جي . جي وجود تي وڏي داغ وانگر آهيسوڍو جيڪو پارس ناٿ جي پتلي جو

! درشن ياترين کان پئسا وٺي ڪرائيندو هو۽ ماڻهن کي ڏينهن جا تارا ڏيکاريندو هو ان کانپوء اهو پارس ناٿ جو پتلو پونجي سوڍي وٽ رهيو، پونجي به ظلم ڪرڻ جو

آخر پونجو به ! ڪو وجهه هٿان نه وڃايواهو پتلو به . جنگ ۾ ميرن هٿان ماريو ويو

پونجي ڪٿي پوري ڇڏيو هو، جنهن جو اڄ !! تائين ڪو پتو پئجي ناهي سگهيو

ويراواهه جي سوڍن ۾ اڌيسنگهه پٽ الڌو سنگهه جو دؤر تاريخ جي پيشاني تي

ڇاڪاڻ ته هن ! ڳاڙهي تلڪ جيئن آهيع ۾ انگريز 1859مٽيء جي مالڪي خاطر

سامراج سان جنگ جوٽي ۽ سڀ سختيون سر تي سهي آخر تائين آڻ نه مڃيائين ۽

ان کان پوء ويراواهه جو ! سوري سينگار ٿيووالي امر سنگهه پٽ سامتي سنگهه سوڍو ٿيو، امر سنگهه کي پٽ جو اوالد نه هو، جنهن ڪري هن اڀيسنگهه پٽ ڪيسر سنگهه کي گود ورتو، ۽ اڀيسنگهه کي به نارينا يا پٽيلو اوالد نه هو، جنهن ڪري هن پنهنجي سؤٽ ٿانجي جي پٽ هريسنگهه

ويراواهه جي جاگير اڃان به . کي گود ورتوچون ٿا . اڀيسنگهه جي نالي سان سڏجي ٿي

ته اڀيسنگهه سخي، گهڻ سهو ۽ ڏاڍو ۽ هو غضب جو . بااخالق راجپوت هو

چيو وڃي ٿو ته هو . گهوڙي سوار به هوڪن ”پنهنجا ٻئي هٿ ڪنن ۾ وجهي

ٽپ ڏئي گهوڙي تي چڙهي “ ڪوشي وانگرويندو هو ۽ تيز ڊوڙندڙ گهوڙي جو تنگ کولي هڪ هڪ ڪري سمورا سنج الهي

اڀيسنگهه ۽ اويڙ پلي پاڻ ۾ . ڇڏيندو هو .ڳراٽي پائي گهوڙا سراڙي ۾ ڊوڙائيندا هئا

بزرگ ٻڌائين ٿا ته هڪ ڀيري ڏياريء جي ديواليء تي گهوڙا ڊوڙائڻ )“ پڙوايا”ڏڻ تي

ڊوڙائيندي سندس .( کي پڙوايا چئبو آهيان کي خراب سنئوڻ ! پڳ ڪري پئي هئي

سمجهندي اها پڳ اتي دفن ڪرائي مٿان ڏيهري ٺهرائي ڇڏيائين جا اڃان به موجود

ويراواهه ۽ ان جي آس پاس اوطاقن ! آهي

هتي . جا اڱڻ سدائين آباد رهيا آهنقربائيتن ڪچهرين جو قحط ڪڏهن به

هي سانوري مٽي سدائين ! ناهي رهيو لطيف جي هن سٽ؛

“!اهلل ٻه جيئار، هڪ سخي ٻيو ڏاتار”. واري روايت تي عمل پيرا رهي آهي

پارڪر ۾ هڪ چوڻي يا پهاڪو اڄ به عام “ آفيم”۽ خاص جي زبان تي آهي ته اصل

اڀيسنگهه جو، چانهه ساجن خان جي ۽ ائين به ناهي ته اهي ! ماني سومر خان جي

چوڻيون ۽ پهاڪا ماضي جي قصي جو حصو ٿي چڪا، اهي املهه انسان ته برابر هاڻي اسان ۾ موجود ناهن پر اوطاقون اڃان به آباد آهن ۽ خاص ڪري سانوڻي مند ۾ هتي جي مهمان نوازي جو نظارو ڏسڻ وٽان

هجي ٿو ۽ “ايندي چون آء، ويندي چون ويهه”

واري عظيم روايت جا رنگ نکري نروار چون ٿا ته پاري نگر ۾ جين ڌرم جا . ٿين ٿا

ڪافي مندر هئا پر ويراواهه وٽ انهن مان صرف هڪ مندر امانت بچيو آهي باقي ٻي

ٻين به ! سڀ اجڙي ۽ ڀڄي ڀري چڪا آهنڪافي قديم آثارن جا نشان اجڙيل حالت

ٻاون ’۾ اڃان به موجود آهن جن ۾ ، هن الء چيو وڃي ٿو ته رياست ‘ڪچهري

جي والي سميت ٻاونجاهه ٻيا مکيه ماڻهو هتي ماهوار کليل ڪچهري ذريعي ڇوڙيون

پوڄا پاٺ جي حوالي ! نبيريون ڪندا هئا، جيڪو ويراواهه ‘هنومان جو بت’سان

، ‘ٺاڪر مندر’. شهر کان ڏکڻ طرف آهيهي ويراواهه شهر کان ڏکڻ طرف اجڙيل حالت ۾ موجود آهي، چيو وڃي ٿو ته اڇوتن

. کي هن مندر ۾ اچڻ جي اجازت نه هئيڪالي ماتا جو ’۽ ‘ چامڻ ديوي جو مندر’

. به اجڙيل حالت ۾ موجود آهن‘ مندر“ واجهه”سانگاهه ڍنڍ جو ٻيٽ وارو حصو

هتي سنگمرمر جا تراشيل پٿر ڪافي تعداد ۾ موجود آهن، لڳي ٿو ته هتي پراڻي

ع 2004. وقت ۾ ڪا وڏي عبادت گاهه هئي۾ ننگرپارڪر تائين پڪي روڊ جي ٺهڻ دوران هتان ڪافي تعداد ۾ مورتيون به

الء چيو وڃي ٿو ‘ ڪونڊا واء’. مليون هيونته هي سڄي مٽيء جي ڪونڊين جي ٺهيل هئي، کوٽائي مان مٽيء جا اهي گول تغاري

، ويراواهه ‘پڳ واء’. نما ٺڪر به مليا آهنجي مشهور واء هئي، جنهن مان پاڻهياريون ڏاڪڻن ذريعي اندر وڃي پاڻي ڀرينديون

سرد مند ۾ پرديسي مهمان پکين . هيونکي پارڪر ‘ سانگاهه ڍنڍ’جي پناهه گاهه

جي مختلف هنڌن تان نڪرندڙ اڇي مٽي جنهن کي چائنا ڪلي به چيو وڃي ٿو، وڏو

سانگاهه ڍنڍ جي . ڇيهو رسايو آهيچوڌاري چائنا ڪلي جون تقريبن ڏهه فيڪٽريون آهن، برسات جي موسم ۾ ٽڪرين تان لهندڙ پاڻي سان گڏ اها مٽي سانگاهه ڍنڍ ۾ وڃي ٿي ڇاڪاڻ ته

يا مٽي صاف ڪندڙ )ريفائنرين اضافي فالتو مٽيء کي ذخيرو ( فيڪٽرين

ڪرڻ جو ڪو مناسب بندوبست ناهي اها مٽي لوڻياٺي آهي ان ڪري ڍنڍ . ڪيو

فيڪٽري مالڪن . ڪلر ٿيندي وڃي پئيجي بي حسي سب هي تاريخي تفريحي

. ماڳ تيزي سان تباهي طرف ڌڪبو وڃيسانوڻي رت ۾ سانگاهه ڍنڍ کي ڀريندڙ اهم

جي وهڪري کي “ ڪونڀا واهه”ندي ڪچا رستا ڪينسر جو مرض ٿي لڳا آهن، ڇاڪاڻ ته هنڌان هنڌان پاڻيء جي وهڪرن جي ٽٽي ٻاهر نڪرڻ ڪري نديء جو پيٽ ننڍو ٿيندو وڃي، انهي الء تڪڙا ۽

ٻي . جٽاء دار اپاء وٺڻ جي ضرورت آهيصورت ۾ سانگاهه ڍنڍ کان ساوڪ جا حسين رنگ، آڙين ۽ ڪونجن جون اڏارون ۽ سنئون ڳاٽ ڪري هلندڙ سارس پکي

انهي کان سواء ٻيا . سدائين الء رسي ويندابه تاريخي ماڳ آهن، جيڪي وڏي تحقيق

ڪنهن رشي منيء جي رنج . جا طالبو آهنسبب هن شهر کان رنگ رسي ويا يا

جي سانپ ( بد دعا يا پٽ )ڪنهن سراپ هن نگر جي نڙي ۾ وات وجهي سندس رت چوسي ڇڏيو، جيئن به هجي پر اجڙيل پاري نگر جي پٿرن جي بي جان جسمن تي لکيل تصويري زبان ڪنهن تاريخ نويس

...!جي اکين جي توجه الئق اوس آهي

ڪتابي حواال : رائچند هريجن -‘ تاريخ ريگستان’. 0 منگهارام اوجها -‘ پراڻو پارڪر’. 4

25

سگهڙ سياڻي جو خاڪو


۾ ممون فقير ڪير سڏائي؟ ممون جي ٿربس هڪ ئي ممون ڄڻيو هو، ممون ماء

مڱڻهار به هو ته ڏاتار به، روايتي ريت ۾ پنهنجي راڄ مان اناج جا چار ڪڻا ڪٺا ڪندو هو، پر موٽ ۾ لوڪ کي علم، ادب، تاريخ ۽ ثقافت جي سرمايي جون

.جهوليون ڀري ڏيندوهو

موران ميهه نه وسري منگت ني ڏاتار،!مهيلي پيهر نه وسري، هاڙي ني ڀتوار

مورن کي مينهن يا برسات وارو سمو يا ) وقت نه وسرندو آهي ۽ اهي ميگها رت اچڻ تي اتاوال ٿي پوندا آهن، منگتي

کي سخي يا دياوان شخص سدا (مڱڻهار)ياد هونداآهن، عورت کي مائٽاڻو گهر ڪڏهن نه وسرندو آهي، ايئن هاري کي سدائين ٻنيء ۾ ماني ڳڀو کڻي هيج مان

.(هلي ايندڙ ڀتوارڻ جو انتظار هوندو آهي

ڏن اوگي ڏاتار، ياد ڪري ساري ايڙا،.سومارو سنسار، نام نهين ليوي ناٿيا

ڏاتار کي سج اڀرڻ سان هرڪو ياد )ڪرڻ شروع ڪري ڏيندو آهي، پر ناٿيا ڪنجوس جو نالو هن جهان ۾ خوشيء

( سان ڪير نه وٺندوآهي

ممون فقير تعلقي ڇاڇري جي ڳوٺ ۾گلو فقير جي 2083اوڏاڻي ۾ سنبت

گلو ففير به پنهنجي دور . گهر ۾جنم ورتوجو نهايت سٺو سگهڙ ۽ راڳي هو پرممون گهڻو اڳتي نڪري آيو، ننڍپڻ ۾ پنهنجي پيء کان سکيا ورتائين پر جوانيء تائين رسندي ڀانت ڀانت جي گهاٽ تان گهمي سراپا سگهڙ ٿي پيو، پوء پنهنجي مرضي ۽ محبت سان جتي ويو اتي هن ٿري

فطري فنڪار جو نالو نروار ٿيڻ لڳو ؛ هنسالن نا سرورگهڻا، ڀوپت گهڻي ڀمريس، .سگهڙاڻا ماڻسان مان گهڻو، ديس هوء پرديس

هنجن جي الء سمنڊ ۽ تالء کوڙ آهن، )ڀوئنرن جي الء واس جون واٽون گهڙيون پيون آهن، اهڙي ريت سگهڙ ماڻهن جي

الء جتي ڪٿي مان آهي، ديس هجي يا .( پرديس هو جتي ويا اتي عزت پائيندا

ٿر ۾ هن جي پائي جو ڪو سگهڙ ڪو نه هو، هن صدين جي چترائي يا سياڻپ اندر ۾ سانڍي رکي هئي، هن کي رجواڙن جي راڻن جا رڻ ڀوميء ۾ راڙو وجهندڙ بهادريء جا دل آويز قصا به ياد هئا ته

سرڪش ڀاٽين ۽ ٻروچ کوسن جي ڪونڌرن جا مڃرايل ڌاڪا به دل تي اڪريل هئا، واريء جي دڙن تي رهندڙ

عام لوڪن جي ڌرتي ۽ سرتي سان محبت ۽ پريم رس جي وارتائن جو التعداد وکر به وٽس هو ته هن وٽ نصيحتن جا نو لک نقطا هئا، هن جو

هو هندي، . حافظو ڇا ته ڪمال جو هوسنڌي ۽ ٿري لوڪ ادب جو هلندڙ ڦرندڙ

.ڪتب خانو هو

ممون فقير ميراثي: لوڪ ڏاهپ جي املهه ميراث جو ڌڻي

ڀارومل امراڻي سوٽهڙ -

26



عالم ’جي مصنف بهاري الل، ‘ ست سئي’سينگار ’جي مصنف عالم ، ‘ ڪيلي

سينگار ’جي ڪوي ٻلڀدر ، ‘ گوبرڌن جي ڪوي عبدالرحيم خان خانا، ‘ سورٺا

سرنگار ’جي اعظم خان ، ‘ سينگار درپن’‘ انگ درپن’جي ديوڪي نندن، ‘ چرتر

جي سيد غالم نبي بلگرامي رس لين، راسو جي سرجڻهار نل سنگهه، ‘ وجئه پال’جي ‘ سور ساگر’جي شري ڌر، ‘ رڻمل ڇند’

جي ‘ پرٿوي راج راسو’ڪوي سور داس، ‘ همير راسو’تخليقڪار چندر بردائي،

‘ سترپال راسو’جي ڪوي سارنگ ڌر، جي گرڌر، ‘ شڪت راسو’جي ڏونگرسي،

رتن ’جي جان قائمخاني، ‘ قائم راسو’گيت ’جي ڪوي جڳاجي چارڻ، ‘ راسو

جي ڪوي جئديو، دادوديال، ‘ گووندڪبير ڀڳت، غريب داس، جڳ جيون، ناگري داس ميران ٻائي، گوري ٻائي، قاضي قادن، بلهي شاهه، شاهه لطيف،

جي ايسرڏان، ‘ هري رس’سچل سرمست، جي روحل فقير، ‘ آگم وارتا’۽ ‘ من پرٻوڌ’

جي ڪوي ‘ ويل ڪرشڻ رڪمڻي’جي ‘ دوها واگهجي را‘پرٿويراج راٺوڙ،

ڪوي آشانند عرف آسو جي چارڻ، جي ڪوي ‘ همروٽ ڇتيسي’

بانڪيداس چارڻ، اڪبر بادشاهه جي نو رتنن فيضي، گنگ ڀاٽ، بيربل ، تان سين

ويرست ’اميرخسرو، ڪرپارام چارڻ، جي ڪوي سورج مل چارڻ، کان ‘ سئي

وٺي سمنگ چارڻ، ڀاڳو ڀان، ڪوي چمن

جي چارڻ، جمن چارڻ تائين ننڍي کنڊ جي اوچ ڪوٽي شاعرن جي شاعري، ڳجهارتن، هيمارين، ڇندن، سواين، ڳاهن، لوڪ قصن ۽ ڪهاڻين تي ممي

فقير کي وڏي دسترس حاصل هئي، هن لوڪ ڪوتا ۽ ڪهاڻين کي جاودان ڪيو هو، هن وٽ چارڻن وانگر ڪوتا اچارڻ جو منفرد ڏانء هو، ممون شاعري جي صنف ۽ موضوع جي مزاج کي سمجهندو هو، جڏهن لوڪ دوها ۽ ڇند پڙهندو هو ته محسوس ٿيندو ته ڄڻ بڊي جي بادلن مان کنوڻ کجڪا ڪري رهي آهي، هن صحرا جي تاريخ سان هٿ چراند کي رد ڪري سچي تاريخ کي قصن ڪهاڻين ۽ لوڪ ڪوتائن جي صورت ۾ ماڻهن تائين پهچائڻ ۾ ڀرپور

. ڪردار ادا ڪيو

ساجن ايسا ڪرريئي، جيسا گام ۾ چتر هوء، .ڀمري جين ڀڻڪا ڪري، مک نه چڙهي ڪوء

ساجن يا دوست اهڙو ماڻهو ڪجي جهڙو )

هوندوآهي، ( ڏاهو ماڻهو)ڳوٺ ۾ چترڀوئنري جيان هن جو آواز اڀرندو رهي پر ڪير به منجهائنس رنجيندو نه ٿئي منهن

.( چڙهي ته منع نه ڪريممي فقيرپنهنجي دل جو راز ڪڏهن نه

لڪايو ، هن جي پنهنجي ڌرتي ۽ لوڪ ادب سان پريت هئي، ڪهڙيون به حالتون هجن، ممون فقيرسادو سودو، نياز نوڙت سان ٻانهون ٻڌڻ وارو ٿڌي مٽيء جو گهڙيل ڳوٺاڻو هو، جو مڙيو سو جڙيو تي

يقين ڪري ڪچهري ۾ ائين منڊ منڊيندو هو جو اکين جا ڇپر ڇنڀڻ وسري ويندا هئا، ڪن اٽي ڪري ٽڪ ٻڌي ٻڌڻ وارو پيو هن جي منهن ڏي

نهاريندو هو ، هن جي غيرمعمولي ذهانت معشوق جي مزاج وانگر سمجهڻ سولي نه هئي، هو پنهنجا ڳوڙها پي ٽهڪ ورهائيندو هو ، هن جي اندر ۾ صدين جي سفر ۾ پسي جي ڳاڙهن گلن سان گڏ ٽانڊن تي ٽلڻ به هو، جنهن جي سحر ۾ هڪ سمجهه ۾ نه ايندڙ ڪيفيت ۾ لڇندي پنهنجي پوري دل جي سچائيء سان لوڪ ادب، آدرش، ثقافت جا اهڃاڻ

ونڊيندو رهيو ، هن جي اندر ۾ ڪا اڃ هئي جا ڪڏهن نه اجهي، ڳوٺاڻن سان

صبح کان .ڳالهين مان ڪڏهن نه ڍاپيو شام تائين هن جي لفظن جو امرت رس

پيو برسندو هو ڌرتي ميگهه نه رجيئي، آگ نه رجيئي ساڙ،

. راجا راج نه رجيئي، موت نه رجيئي مار

ع ۾ ممون فقيرعارضي بنيادن تي 1971جنوري 4نئون ڪوٽ اچي رهيو، جتي

ع ۾ ڊاڪٽر عبدالڪريم سنديلي 1973پنهنجي شاهڪار مقالي لوڪ ادب جو تحقيقي جائزو جي اڻت ۾ ٿري لوڪ ادب جي ريشمي رنگ آڻڻ جي الء هن کي ڳولي اچي هٿ ڪيو، ڊاڪٽر سنديلي جي هن ٿري فقير وڏي مدد ڪئي، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ به هن فقير سان ڪيترائي ڀيرا مليو،هر ڀري هن کان لوڪ ادب جا بي ملهه موتي

. ماڻيازندگي جا پويان ڏهاڙا هن مٺيء ۾ ڪٽيا،

جي عمر ...! هٽيا( ٻل يا طاقت)ٻڍا ٿيا، ٻڙ ۾ بس ڪجهه قدردان ماڻهن سان رهاڻ رس ڪري واپس پنهنجي جهڳي پهچندو هو، منهنجي ٻن عزيزن کيئنرو جي جڳتاڻي ۽ راڻو مل ريگستاني وٽ

مون اتي هن کي ڏاڍو ٻڌو ، . گهڻو ايندو هوآئون شاگرد هوس مون وٽ ايترا وسيال نه هئا جو هن کي رڪارڊ ڪري سگهان پر ڪاپي تي نصاب وانگر هن جون

انهن ڏهاڙن سائين . ڳالهيون لکيون

27

ممي فقيرپنهنجي دل جو راز ڪڏهن نه لڪايو ، هن جي پنهنجي ڌرتي ۽ لوڪ ادب سان پريت هئي، ڪهڙيون به حالتون هجن، ممون فقيرسادو سودو، نياز نوڙت سان ٻانهون ٻڌڻ وارو ٿڌي مٽيء جو گهڙيل ڳوٺاڻو هو، جو مڙيو سو جڙيو تي يقين ڪري ڪچهري ۾ ائين منڊ منڊيندو هو جو اکين جا ڇپر ڇنڀڻ وسري ويندا هئا، ڪن اٽي ڪري ٽڪ ٻڌي ٻڌڻ وارو پيو هن جي منهن ڏي نهاريندو هو ، هن جي غيرمعمولي ذهانت معشوق جي مزاج وانگر سمجهڻ سولي نه هئي، هو پنهنجا ڳوڙها پي ٽهڪ ورهائيندو هو ، هن جي اندر ۾ صدين جي سفر ۾ پسي جي ڳاڙهن گلن سان گڏ ٽانڊن تي ٽلڻ به هو، جنهن جي سحر ۾ هڪ سمجهه ۾ نه ايندڙ ڪيفيت ۾ لڇندي پنهنجي پوري دل جي سچائيء سان لوڪ ادب، آدرش، ثقافت جا اهڃاڻ ونڊيندو رهيو ، هن جي اندر ۾ ڪا اڃ هئي جا ڪڏهن نه اجهي، ڳوٺاڻن سان ڳالهين مان ڪڏهن نه

صبح کان شام تائين هن جي لفظن جو امرت رس پيو برسندو هو .ڍاپيو



واسواڻي پرشوتم ۽ ڊاڪٽر اشوڪ سوٽهڙ جي پيء رٽائرڊ سپروائيزنگ تپيدار آسن داس سوٽهڙ جا اوتارا پڻ ممي فقير جي آمد ۽ ڪچهرين توڙي رس رهاڻين جا خاص مرڪز سڏبا هئا، جتي هن سگهڙ سياڻي کي اڻ ميو مان

چون ٿا ته سائين تاج جويي . ملندو هوممي ميراثيء جي لوڪ ڏاهپ وارن گفتن تي مشتمل رڪارڊ ٿيل ٻه آڊيو ڪيسٽون به سنڌاالجي جي رڪارڊ ۾ محفوظ ڪرائڻ الء ڄاڻايل هڪ اوطاق تان هٿ ڪيون هيون، اهي واقعي اتي پهتيون يا تاج پاڻ انهن کي سانڍي رکيو، تنهن باري ۾ تاج پاڻ ئي ڪا وضاحت ڪري

ممون فقير کي ڪرپارام چارڻ . سگهي ٿوجا راجيا نالي مالزم سان مخاطب ٿي

چيل دوها ڏاڍا وڻندا هئا مطلب ري منوار، جوري کوڙاوي چورمان،

. ري مطلب منوار، رٻ آڇي راجيا

مطلب جي خوشامد ۾ زوري لذيد طعام )کارايا وينداآهن، پر راجيا اهڙن طعامن

.( کان بنا مطلب واري رٻ به ڀلي آهي گڻ، اوگڻ جڻ گائون، سڻي نه ڪوئي سنڀڙي، .ان نگري چت نائون، روهي آڇي راجيا

جنهن ڳوٺ ۾ ڳڻ اوڳڻ، ڀلي بري جي تميز نه هجي، جتي اهڙي ڳالهه ٻڌڻ جي الء ڪوئي تيار نه هجي ، راجيا اهڙي ڳوٺ ۾ رهڻ يا انهي نگري سان دل لڳائڻ

.جي بدران رڻ جي ريت ڀلي آهيممون . ممون فقير پاڻ به شاعري ڪئي

جي شاعريء کي شاعري جي سانچي ۾ ماپڻ سان فني ڪمزوريون ملي سگهن ٿيون پر ان ۾ سگهڙائپ واري وڏي سونهن موجود آهي، پنهنجي مٽي ۽ ماڻهن سان سندس سچائي پلٽا کائي ٿي، ٻهراڙيء جي ٻوليء جو وينجهار ڀاسي ٿو، هن سگهڙ سوناري ٿري ٻولي جا زيور گهڙيا آهن، سر مارئي ۽ ٿر جي پس منظر ۾ جوڙيل هن جا ڪجهه بيت هتي مثال طور

ڏجن ٿا؛

عمر اسان جي ڏيهه ٿر ۾ ٿا ٿوڪ ٿين

هڪ گال مٺيون گانگيٽيون ٿا روهيڙا رچن

ماڌاڻا مکڙيون ٿيون پچيو پٽ پون ڏونرا پسيون ڏيهه ۾ ڦوڳيون ڦور ٻڌن کيان مٺيون کٻڙيون ٿيو ريٽو رنگ جهلن . سو مون نٿيون وسرن، موڪل ڏي ملير وڃان

موڪل ڏي ملير وڃان ملڪ ڏسان مهر پيرون ڏسان ڀٽن ۾ ٻيو ڏاڏاڻن ۾ ڏونئر ڦريو ڏسان ڦوڳيون ٿاريال ٿوهر مڱ، ڪورڙ مارن ۾، گامن منجهه ڳنور ٻاجهريون، تر ٻاٻاڻا جام پوکين جوئر

چوي اسانجي ڳوٺن منجهه ڳوئر ‘ ممون ’ميراثي منهنجي ڏاڏڻن جا ڏهر، ڏسان اڄ اکين سان

ڏسان اڄ اکين سان منهجو ملڪ ملير پير عرض ڪريان اهلل کي منهنجي پت رکندو

سنڌ ۾ اڳي سومرا هئا اصل کان امير بابو تنهنجو بادشاه، حاڪم هيو همير عمر آهين امير، موڪل ڏي ملير وڃان موڪل ڏي ملير وڃان، ٿڌو ڏسان ٿر ملڪ منهنجو مائيٽاڻو، آهي پهرين پارڪر ڀونگا منهنجي ڀائرن جا، جت نامي شهر ننگر ڏيهه منهنجو ڏاڏاڻو جت ڪارو ڪارونجهر ڀٽن جو ڀر ڏي بيٺو خاصو کارسر ڀالوا جي ڀر منجهه آهن مارئي جا مائيتر ڏيرا اسان جي ڏيهه ۾ گوڙي منجهه منجهه گور

چوي قادر ڪرم ڪر ‘ ممون’ميراثي اهڙو ڌيان ڌر ، ته ٿورو ڪر اسان جي ٿر تي

--- مند ڦري موسم وري بادل ڪر بهار ڀر ٻنيون ٻارا ڀر ڪر ترايون تار پاساڙا پوٺا ڀر، ڀر ڏاڏاڻن جا ڏاهر سگهو وسي ڇاڇري تي ڪر ڪانٽئي تي ڪار اڄ عمرڪوٽ وساء سنڌ سڀئي سڌار مرڪيو مهراڻي تي چڱي ڪر چيلهار مٺي تي موج ڪري ڏيپلو وساء ڏاتار وراڪو ڏئي وٽ کي وساء سالم ڪوٽ شھار ٿورو رک اسان جي ٿر تي ڪر ڪنٺي تي قرار پالوٽا ڏيو پارڪر تي ڪر ننگر تي نار ڳوٺ وسي گڍڙي جو ڪر موچاري ميهار کلي وسا کوکڙو ڪڍ کاوڙ جا خار

چوي الهه ڏيهه مٿان ڏڪار ‘ ممون’ميراثي مالڪ واڳون وار، سانگهارن کي سک ٿئي

---

سهڻي اسان جي سال جا پڇ ڏيان ٿو پار مينهن وٺو آ ملڪ ۾ جو لڳي پئي آ الر هڪڙيون پڪيون ٻاجهريون ٻيا پڪا آهن گوار ترن اچي تيج ٻڌيا ڀريا پيا آهن ڏاهر ڪوري، ڀرٽي، مريڙو، پپون هي سانٽورا سار ڇانهن، گدري، گوالڙي جي ولين ڪيا سينگار سڻ، مرٽ، گبول، ڳنڍير، ٻرو پڪو ٻي پار ويڪر، لنب، ويسوني، چيهو اڀريو چوڌار

چوي تون صاحب ملڪ سڌار ‘ ممون ’ ميراثي موال واڳون وار ته سنگهارن سک ٿئي،

---

ممون فقير جو ڀٽائي وڏو ڀرجهلو هو، هو ‘ پرڀاتي’روز اسر جو اٿي ڀٽائيء جي سر

مان بيت پڙهندو هو، پنهنجي فقيرن کي چوندو هو ته؛

ايء نه ڀانن ڀير، جو ڪينر ڪيريء ٽنگيو سونهاري صبوح سين وجهي ويٺين وير تو کي چوندو ڪير، ڪيرت ڌاران مڱڻو

(شاھ)

ڪوي ڪاليداس پنهنجي هڪ ڪوتا ۾ مهارشي وڪرم کان پڇيو ”چوي ٿو ته

ويو ته تون مرڻ کان پهرين اروشي سان ملڻ جي خواهش پوري ڪندين، ته هن چيو ته ها مون کي ان اروشي سان ضرور ماليو، جنهن سج جي تپش ۽ سمنڊ جي جهاڳ مان جنم ورتو آهي، پر پوء اهو سوچي اداس ٿي وڃي ٿو ته آئون ته انسان

آهيان انهي ڪري پوڙهو ٿي ويو آهيان پر اروشي ديوي آهي، هو اڃان به جوان هوندي، ته ڇا منهنجو پوڙهپڻ هن جي

؟ !نوجواني کي ڀاڪر ۾ ڀري سگهندوانهي سوچ ويچار ۾ هن جي اکين مان ٻه لڙڪ لڙن ٿا ۽ پوء هن جون اکيون

“.سدائين جي الء بند ٿي وڃن ٿيونٿر جي هن پوڙهي سگهڙ فقير کان خبر

ناهي ڪنهن لوڪ ڪوتا ديويء جو پر هن جون اکيون ! پڇيو يا االئي نه

مهارشي وڪرم وانگر بند ٿيون ته ڄڻ ٿر ۾ سگهڙائپ جو هڪ وڏو باب بند ٿي

ڀٽائيء جي سٽ سامهون اچي وئي؛. ويو

!وڻين ويٺا ڪانگ، وچين ٿي ويال ڪري

28

شخصيت کي ڀيٽا


ٿااج اا اواااااان او اايرياان واريااي اا لهوارين بظيهج خت پاج ادااران داج ڪودجين ٽن وادگ ٿاج ا ياپا پا ڪ اهڙا وڍا پوت وڌا هودجهاير پٽ پااا ڪاي آهن، اڪا الاقااياياا شنييات ا ااوالا اين وار ا معماولا داناذرن رن ماااپ ها اي پاج پنهنجن ارادن ميصا ۾ چي، چات ڪيرودجهج ڪور اين اڏول، قااآور

اهڙن ادسيدان پاي . خت ين او ه ي

گمنيم ۾ ره ٿج ک تجق ڊور ۾ پاي باااااي . شيمپ ڪجاا الء پي پتورياو

پاي ي رهاي، ڪشيال ڪذيياون، پنهنجون دنڊون اجا ڪاياون تا ااا ان ٿاج اي غجيب اٻو ه ميڻهو ٻ ڄ دداااي کا دظج اان ادهان اون حاقااااتاون پا پجوان اڙهن اه تعلااا۽ هاناج ا

اهاڙن . شعب ۾ وقت ين وک مقا هلانبيهمت بلنا ارادن و ميلڪ هو يااان

- چپ نجه ااياااااان ااچااپ اانااجااهاا ااو تااعاالاا

ٿجپيرڪج ضلع تعلي ڇيڇج ا ناا والاا او . ڳوٺ نجه ين هو

ديلو الهڏدو نجه هو اڪو ڍڳان او اياااان او يايدااان . واپير ڪانااو هاو نا والا وٽ اجاهاو . جدا وارو هوايتج قار و ان وقت ڄ . ميل متيع هو

ٿاج يايط رااور ڇاايڇاجاماا اي مايڻااهااو ڌن ” هڪٻ ک اهو مايل ڏيناا ه اي تا ،

“!ت آه ڏد گهج ياان چپ وارا پي ۾ ما ايااج ها اي

ياان ادهن ڀنا . نان هڪ ا ه ڏهن ڀ ٻير پڙه الماج . ۾ وڏو هو

ک ر اي ت نان والاا ڏاڏ ڏدا کااان تعلا۽ ڏيير و وااو پج ا ڪول ٻا ا ڳوٺ ۾ پاج هاجا ڪاج مايااٽان اهاو فاصلو ورتو ت حجف يااان اچاپ کا ا پڙهييو ويناو ڇيڪي و پٺاااين مايل متيع ٻن ٻير نڀيل ب الزم ه ان ڪج چو ي دنذا ٻ ايااج پاڙها

نا واٽ اي قايضا . ڪود گهايک ميل متيع نڀيلڻو پاااو داناذ اي

رمضين ور ٻن ٻاير ا ڪاجت کا اهڙ ريات اياااان اچاپ ا . اپنييو

پڙه وڃ تعلا۽ زيور ين آرا ت ٿا پٺاين اڪڏهان ڏ اجا تا بايقا رهاپ ادهن ٻنه ياجن قاجبايدا پا

.شيمپ ه ياان چپ نجه نڌ فايااناپ او امتحين پي ڪاج ا اتايد او پاااشاو

تاريس شغپ ياي پاڙهاياا . ايتاير ڪاو معيمل ۾ ياان چپ بنه اخاتا کين ڪ۽ وٺناو هاو ان ڏ ۾ ڪايبا

اياتاج قاار او . رالييت دا ڪانااو هاوا ڪول شيگجدن تور پاناهاناجا اوالد

يااان . ين يڳ روي ۾ پاش ايناو هو چپ ک ٿج ۾ تعلا۽ ک الي ڪاج او وڌيڪ ويتج يااايل تاڏهان آياو اڏهان

اڪاو پاوء ) نا وڏ پٽ محما ڄي کيٻ ڌر ڳ ميباول ٿاجيا ڪاجدار ڪيمجيڊ ڄي يق ديل ين الايلا۽

اوٿان نڌ و امتحاين ( آشڪير ٿاوپي ڪاو ان وقت تاعالاااما داظاي مو ب پجاامج پي ڪ ا تا اياااان چپ ادار ۾ اهاو اوباو ايڳاااو تا پنهنج پٽ ک ادگجيز تعلا۽ ڏيير ان ميصا الء ياان پنهنج بال ڳوٺاين

ان زمايدا ۾ . ڇيڇج شاهاج ۾ ڪاجااا حجف مٺ شهج ڇيڇج ۾ هيء ا ڪول هوداا ه اي اااڪا لاوڪاپ باورڊ هايء

.ا ڪول اوراااناا ه ي ياان چپ ڏهن ڇيڇج ۾ پنهاناجا بال ڪجاا آيو ت ات اهاو ماحاساو ڪاياان ت هت ميڻهن و ڪوا اوها

پي دل ۾ اوااااياااان تا . واه ڪوده آاون پنهنج پٽ ک پاڙهاياا الء کاڻا ڇيڇج بال ڪجاا آيا پاجٿاج ا ڏورادهن ڳوٺن ۾ رهنار ڪاااتاجااا اهاڙا ميڻهو هوداا اڪ شهاج ڏاداهان باالا

سائين سچل جنجهي: ٿر جي وارياسين ڀٽن ۾ تعليم جي جوت جاڳائيندڙ

]ع1991: وفيت -ع 1926: ن۽] زيب النسيء نجه -

29

ياان چپ نجه پنهنج پٽ ڊاڪٽج لپين نجه يااٽ هاپ يدگ ين گڏ



ڪجاا همت يريناا هوداا ياي ور ا ڪولن ۾ ماي اتاجن اون اياتاجياون ڪاتجيون ييل ييون هودايون ن تا

ڇاوتا . ادهن ک ميمور ڪاج اگاهاجا ا ڪول هوداا 34تپن ۾ فيط 06تڏهن .ه ي

ياان اهو پ ويچيريو ت اااڪا ٿاجياي دوڪج ۾ د آهن اه ويچايرا تا االاا

هن دل اهي گواه ڏد تا . ڇي ڪنااڪاتجاا غاجياب ٿاج ڪاٽاناب آهان اڪ پنهنجن ٻايرن کا پاڙهاياا تا ايهاناا هوداا پج غجبت ڪج ادهان پڙهيا و يجچ ج اگاها کاين قيحج هوداا پوء اه ٻيرن کا تاعالااا۽ ڏيير وارو يااايل شايياا مان تاين الها

ڇيڇج ڏاکاڻا ااان . ڇڏيناا هوداادنگج پيرڪج اتجاان پٽ او ڪاوبا ميڻهو ڏهن ڪنهن ڪ۽ ڪير ايداگا

ڇيڇج ايناو هو ت اهو اڪاج ياان وٽ ا تج ناو هو ياان پاناهاناجا اايل يرو کا ميد ماڪا کايرااا ، هاناڌ

اهاڙو اايل ’ . وڇيڻاو ڪاج ڏيانااو هاووار اهاي ‘ ! ابابين، تهڙو پاااش پاجياين

روش رڳو ات ا ڇاه ڪو دا ڪاناا ه پج ياان ٻ ڏينهن ڪا۽ ايداگا آيپ ميڻهو ين گڏ شهج پ ويناو هو پاوء ايه آيپ ڳوٺيڻو گوار، تج، مڱ، ماوٺ ياي ٻ ڪنهن اديج و واپير ڪنار هج ، يي ٻن الء ٻج ڳنه آياو هاجا ، گاهاج او راشن پيڻ وٺ آيو هاجا ياي ور ٻايرن

ٻچن الء دوا درمپ يي ڪپڙو لٽاو وٺا ا غجض هج ؛ ياان هاج ڪاجت ۾ آياپ .ڳوٺيڻ رهنميا هياتي ڪناو هو

الاماعاجوف ڪايماجياڊ ڄاي ) ڏهن ڄي م ٽجڪ و امتحين پي ڪاو تا ( يق

ياان چپ نجها واپا پاناهاناجا ان وقات ڳاوٺ . بال ڳوٺ ڪجاا آياو

وار ا ڪول ۾ مي تج الاهاااد، ماي اتاج فتح محما مي تج ماحاماا اياول دايلا ا تيد ميجر ٿاپ ه ي اڪ شيگجدن کا پڙهيا وار المپ ۾ دلچسپ وٺا بااران گهورن ڌار ، دالوتن کيا پٽااالان اون ايضجيون ج ڪچهجيون ڪج ۾ پاورا

ڏهن يااان اچاپ فاجضان . هوداا ه ي الا بجي آور و اهو دکاااڪ ليي ڏٺااو تاا پااهااجياان ادااهاان ا ااتاايدن کاا مجهياانا پاناهاناجا پاااشا اين وفيدار ڪج ٻيرن کا پاڙهاياا ا

تليان ڪاياان پج ڏهن الڳيپاپ ا اتايد تعلا۽ ڏي وار ڪجت راجف الرو الر کين مجڳو ديبج وار ويٺي تا اداهان اين پنهنج قو ٻچن و آااناو باچاياا

فااجضاا . الء ااهاااااڙو پاا ااوماااااياااااانڪوتيه و شڪير ادهن منه ا تايدن پنهنجي پڙهياا وارا فاجض ايامايدااار ين ادا ڪج الء آميدگا اايهاج ڪاج بجيء ياان چپ ي خت مخيلف ٿا يمهين باٺي ااان اهو هاڙو ايتجو وڌ و ٿاو و ادهن منه گو ڙو مي تجن ماج محما بخش ميلپج الجف ماج کيدڏ ميلاپاج

ک ا ڪج ياان چپ ڳاوٺاين ياان چپ تعلا۽ کايتا . بال ڪجاا

وارن کاا زور ڏااا اهااو اامااجااهاييااو تاا منهنج ادهن مي تجن ين ڪايبا اتا دشمن يي هاڙو هٽو ڪودها هاو رڳاو ٻيرن ک ٺ دمود پڙهيا وارا پنهناجاي

.فجض يول دمود بجي آڻان ياان چپ نجاها پاناهاناجا ڳاوٺ نجه ج پي ڳوٺان ۾ رهاناارن ک وڃ ڪج اهو مجهييو ت پنهنجا

ان ماياصاا الء . ٻيرن ک تعلاا۽ ڏيايريانا ڪولن ۾ ٻيرن ک ا ڪيلاجشاج ا

پاي با . امتحاين الء تاااير وٺاجاياياااانپنهنج ا ڪول ۾ من ٻيرن ک واااا ا وار امتحيد مييبل الء خت ماحانات ڪجاا تاير ڪاياان، ن ۾ ٻا شايگاجد ماگهوار يت ي ه ي اڏهان تا هاڪ شيگجد نا يااٽو محما نهاپ الاجف

اڄ نڌ ادگاجياز ) هاپ يدگ . هاو( ححيفت و ڄايتاپ الايتاپ داين

ا ڪيلجشج وارو امتحين فاياط اناا يااٽو نهاپ الجف هاپ ا پي ڪج

ان وقت اده ميصا الء ا ڪاول . گهاو۾ ييط رور ت ادگجيز ڪق شاجوع ڪاو ويو نهن الء ر اهو ٿاو ت هاڪ مي تج ييط رور فيط ادگجياز پاڙهاياا الء ميمور ٿاناو ڏهن ت بيق ا اتايد ٻاااي . مضمون ياي اباجاااڪاٽ پاڙهاياااانااا ياان چپ وڌدار تعلا۽ دو تا ادگجيز پڙه ت ييط تو ه ڏي وارن ادهن ڏينهن ۾ هڪ رجف ياان پنهنجا او ها ک لڳو رهاو ت ٻ رجف مييما ااپااح تاا اانااا مااخاايلاا اان ان اا مخيل ات ڪاج کاين با و اين ڪاودا

.گهٽييواهاڙ ريات هاڪ رات اايااااان ااچااپ پنهنج والا ياجن ين حقح ڪا ا ت هي وقت اا ويو آه ڳوٺ نجها ۾ هڪ مايل ا ڪول پاڙه و پاراج رکاو وڃ ت ا ن اتا کالا ا اوچ آزاد يايل ين ٿج ۾ تعلااا۽ ا اوت يڳيا الء يکور گاهاجا پاج ڳاوٺ دي دهيد پٽالن ان يايل مخيل ات

30

اهڙي ريت هڪ رات سائين سچل پنهنجي والد ۽ ڀائرن سان صالح ڪئيئي ئا هئا وقت اچي ويو آهي ڳوٺ جنجهيء ۾ هڪ مثالي اسڪول جي پيڙها جو پٿر رکئيئو وڃي ا جيين ا ي کليي سوچ ۽ آزاد خيالي سان ٿر ۾ عليم جي جوت جاڳائئ ء جاکوڙي سگهجي پر ڳوٺ جي نام نهاد پٽيلن ان خيال جي مخالفئت ڪئر ۾ ئا

ان رات سندس والد گهر جي سئنئنئي نئارن کئي چئيئو ئا . صفا ليڪو لتاڙي ڇڏيوڏاڏي ڏنئي ( نيرن يا ناشتو) سويرو سمهي پيو جو سناڻي پا سنني جي صبوحڙي

نيرن پاڻي ڪر کان پو سنني نارن کئي . جي گهر ٿيندي( سائين سچل جي والد) گهر جا سنيي مرد ان جڳها ي پهتا جتي انگريئيي ڪئالس . نوڙيون ۽ لڙ ڏنا ويا

ڏوڪري الهڏني سائين سئچئل کئان پئتئيئو ئا . هالئ ء نون اسڪول ٺهڻو هو، “ هئيئتئري” پا ليڪو ڪڍي نڌايائيئن ئا “ اسڪول ء ڪيتري زمين کپي؟! سچو”

سچو سئنئاڻئي اسئڪئول وبنئدو ئا، ان ء زمئيئن ” نهن ي سندس والد چيو ا، .پا نيهر ليڪو پائي ايراضيء جو عين ڪيائين“ گهڻي کپندي؟



ان . ڪج ۾ ب ح ي لاڪو لاتاير ڇاڏياورات نا والا گهج ڀن ٻيرن ک ااو ت ويجو مه پ و و اڀايڻا پاي

( داااجن ياي دايشاتاو) ڀن حبواڙ ا ( ياان اچاپ ا والاا) ڏاڏ ڏد داجن پيڻا ڪاج کاين پاوء . گهج ٿانا

گاهاج . ڀن ٻيرن ک دوريون تلڙ ڏدي ويي ي ڀ مجد ان ڳها تا پاهاتاي اتا ادگجيز ڪق هقا الء دون ا اڪاول

ڏوڪج الهڏد اياااان اچاپ . ٺهڻو هوا ااڪااول الء ! ااچااو” کااين پااتاااااو تاا ؛

پي لاڪو ڪاذ “ ڪاتج زمان کپ ؟، تنهن تا اناا “ هاتج ” ٻڌايياان ت

اچاو اڀايڻا ا اڪاول ” والا ااو ت ، پاي “ وڌداو ب ، ان الء زمان گهڻ کپنا ؟

ٻاهج لاڪو پاياا اياجاضا او تاعااان .ڪاياان

ٺاڪ ان يء ت شجواليت رور ڪاچااان . جن و هڪ ا ودجو ٻ ڇني ٺيهاي وياي

ا ودجو ا اتايدن . ڇنن ۾ ٻير پڙهناا ه يان وقات . رهياش الء ڪ۽ اينااو هاو

ادگجيز ا ڪول ضلاعا لاوڪاپ باورڊ ميتحت هاٺ هوداا ه ي اداگاجياز ڪق هقا الء اهو الزم شجط هاودااو

ٻير الزما داياپ 41هاو ت گهٽ ۾ گهٽ ان وقت ڳوٺ ۾ ادگاجياز . ايضج هجن

پڙه وارا ايتجا ٻير مو ود دا هاودااا ها اي اڪ ه ي تن مياٽن وٽ ور ايتجا پ سي ڪود هوداا ه ي او اها ضالاعا ڪياودسپ پيران رکاپ ڪجه تاعالاااما

ياان چپ اداهان . ف ادا ڪج گهنٻيرن ا ڪولا فا اي پا اساي پاي پنهنج کاس مين ڏيناو هو ت ا ن وڌ کين وڌ ٻير ادگجيز تعلا۽ پجاا اگاهان ادگجيز و ڪاق ڳاوٺ کاين ٻا

.ڪنهن هنڌ منتيپ د ٿ گه ايااول يااين اا دور ۾ ڳااوٺ ۾ مااڊل ا ڪول کلاو نهن الء ياان چپ او

ٻا ا . الف هيلاپوم وڌ کين وڌ يٿ ڏداوڄڻي اٺن ت اڙه ڳوٺ ڳاوٺ ۾ وياي تا ا ن مڊل ا ڪول ک هقا الء گهجباپ شيگجدن دايق وار گاهاٽ ۾ گاهاٽ ادگ ک ڪنهن ب حورت ۾ پورو ڪاج

گهج ڇيڪي و ادهن ڏياناهان ماڊل ٻايرن 51-61ا ڪول الء گهٽ ۾ گهٽ

ا ڪاول . دايق هج الزم شجط هو الء شجواليت رق۽، ڪجاياو، ڳاها تاور فجداچج وغاجه جڪير ڪود ڏينا ه بلڪ مييم ميڻهن ک پنهنج مااد پاي . تحت اهو ڀ ڪجه ڪجڻو پودااو هاو ياان وٽ پنهنج هڙ ۾ ايتج ماور دا ه و مورا يجچ پي بجداشت ڪاج ان ڪااج الااقاااياا اا ماايڻااهاان کاا متحجڪ ڪاياان ت ااا ان ا اڪاول ون گهج ون پوريون ڪج گهجن پوء ب ا تيدن و کيڌو پاتو رهياش وغاااجه

ٿاج . ڀ ياان بل ا هودا ها ا تيريخ و اهو پهجيون مڊل ا اڪاول

ان . هو اڪو ڪنهن ڳوٺ ۾ کالاااو هاوکين اڳ واء ماٺا ڇايڇاج ا ٻا ڪنهن ب هنڌ مڊل ا ڪول مو ود ڪاو

ان دور ۾ ا ق ڪوٽ اڱو موايرو . د هوشهج هو پج ب ات اڃي ادگجياز ا اڪاول

. بجپي ٿ د گهاو هو

ياان اچاپ ا اڪاولا ڍاداچا کا وڌيڪ بهتج پختو ڪج الء ميڻهن وٽ در در ت لنگه ويو ت ا ن داد پاجشان خان هياتي ک ميڻا ا اڪاول

ياااان . ک وڌ کين وڌ بهتج بنيا گه القاي ميڻهن ۾ د اان قاياا۽ ڪاااپ ادگجيز ا ڪول الء ڌڻاج پاااا ڪاج ، پنهنج وت و آهج اناو اور ڏيا ميڻهن ۾ تعلا۽ الء جيڳ پااا ڪاج . وا پ ڏينهن رات هڪ ڪج يکوريو چپ ک تعلام تحجڪ ۾ غاج ٿاااپ ڏ ياان ا والاا ڏاڏ ڏدا کااا

تون ت اجيو ٿا پاااو ! چو” ا ڏدو ت ، آهان ڇي ها ن در در وڃا اانااو پانا ميڻهو ڪو د پاو کقاان؟ مودا ٻڌاا ت توک ا ڪول کاڙو ڪاج الء ڪاااتاجا پ سي گهج ن و آاون توک ٻن وڪڻا

ان تا “ . اه پا اساي هاي ڪاج ڏياينبيبي اڏهان ” ياان چو والا ک ااو ت ،

ميڻهن پنهنج کاس ماين ڪاجاها مور يجچ ٿانا تڏهان اه ا اڪاول ک پنهنجو ماجاها ان ا ڌڻاااج ميلڪ ڪناا پاناهاناجا ٻايرن کا يااوشاا اتساايهاا ااين ا ااڪااول ۾

“.ادگجيز پڙهيا الء اميڻاناا

نجه ڳوٺ ن ب گهجن ي ٻاير ان ا ڪول ۾ پڙهناا ه ي تان تا اياااان چپ رجفين اهو الز ڪاو وياو تا اها ٻان جپي وارن ڳاوٺان ماين پاڙها الء

31

ڪيمجيڊ ڄي يق پنهنج امڙ ين گڏ پويين ياان چپ نجه ، ڊاڪٽج لپين نجه ٻاي ڪٽنب يت



اينار ٻيرن مين هڪ هڪ ٻير ک پنهناجا پنهنج گهج رهيااناا ايٿا شايگاجدن وٽ تج نار ٻان ڳوٺن شيگجدن ک ان ڳيله ت آميده ڪاياان ت اها پاناهاناجاو پنهنجو راشن ڳوٺين کڻ ايناا مااازباين

اهڙا ٻير . ڪٽنب ان ک کيڌو پچيا ڏيناوهج ڇنتج ت پنهنج گهجن ڏاداهان ويانااا

هاج . ومج ت پايدل واپ ورداا ه اي. ه يٻير پنهنج ام اج مارا تا کاڻا

ياان پي وق وق ين اهاڙن . ايناو هوگهجن اڪي ڪناو هو اتا اهاڙا

.ٻير رهناا ه ي ڏهن ياان هيء ا ڪول منظور ڪاجاياو ت نجه ڳوٺ ا داي داهايد پاٽااالان پنهنج تعلا۽ دشمنا وار روايات کا بجقجار رکنا ان المپ خت مخيل ات ڪ ا ڪول ک ڳاوٺ ۾ ٺايها کاين

اياااان اچاپ کا . ح ي پڙ ڪذ باااٺاي نا مجهاار يااٽ هاااپ ايداگا حقح ڏد ت ا ڪول ٻن ۾ ٺيهااو وڃا پج ان تين ب مخايلا ات ٿا داااٺ اياااان

( باال) پنهنج ي قيض ين ٻن مٽي ڪج ات هيء ا ڪول الميرت تعماج

. ڪجاا ياان چپ ايڳا ريات دااايڻااان ا تعلا۽ الء ب بخوب يکوريو پي دا حاجف ٿج ۾ تعلا۽ کا الاي ڪاج الء تاحاجڪ ورتياان پج ڳاوٺ اناجاها ۾ اڌار رابااپاايڪااير اا ااهااولاااااتاان ااي ٻاااااي

تاناهان . ڪاتجاا ڪيرج پورا ڪاااياااانزميد شجواليت رور ڪچ پو ٽ آفاا کلنا ه ان ک قيا۽ رکا الء ياپان ميجر تعااد و ان مپيل گهج ماين رواداو . ٿا وحول ٿا الزم شاجط هاودااو هاو ياان ڳوٺ ٻيهج رهنار ميڻهن ت اهاو الز ڪاو ت اه وقت بوقت پنهنج گهج وارن، رشتااارن دو تن ڏادهان ياط پاٽ لاناا رهن ت ا ن پو ٽ اهاولااات ڳوٺين کڄ د وڃ ، ان لسل ۾ اياااان يط د ت ب پو ٽ ڪيرڊ ماوڪالا الء پا

اياااان پاناهاناجا کاااسا . مه۽ هقاا منجهين ڳاوٺ ا پاو اٽ آفااا ا

مپيل ميل ماد پ ڪناو هو ٻايهاج رهنار نجها وا ااان تا پا اهاو زور جيناو هو ت اها اڏهان ڳاوٺ ااان تا يپن الء لا ايفاي، ڪايرڊ ياي پاو اٽ اون مڪلاون ڳوٺ مپيل گهج مين ا يجياا ڪن ت ا ن ان ڪجها دا ڪاجاها آماد ٿانا ره اهي ٻ ڪنهان هاناڌ

ياان اڪڏهن ٻا . منتيپ د ٿ گه ڪنهن ڳوٺ دو ت رشتااار ملا ويانااو هو ت پ پگهير واريون مڪلاون پاي اين گڏ کڻ ويناو هو ت ا ن اداهان کا اتا وڪڻ ڪج ڳوٺ ا ماپايل گاهاج کا

.ماڪو ڏ ت ا ن اهو بجقجار ره ان کيدسواء ياان چپ ڄ ڊڪ لاپڙه ڪج ڳوٺ الء بنايد ححت و ماجڪاز منظور ڪجاياو پاج مايايما مايڻاهان ا هڪير د ه ببين اهو ححت ماجڪاز ڳوٺ مهڪ تڙ ڏادهن کڄ ويو پاوء

ياان چپ پنهنج تعلااا۽ . ات ا ٺهاودو ت وار ميصا ين اناون ا ااا تياان واڳاپ چاو هاو اياتاج قاار او مانهن ڦڙ يپج وار ڏينهان ۾ پاي آڌ و اٿ ڪچان ڪوٺان رکوال الء ڇتان ت مٽ او راڳاو ڪاج لڳا

ڪنهن ب شيگجد و ڪو ميل يي . ويناو هوتعلام مس لو هج ت ياان ان کا ااپ ڪج الء هج وقت هڪاو تاڪاااو اايضاج

مسلميدن ک ادگجياز تاعالااا۽ . رهناو هوڏادهن مياپ ڪج واريان ڪاوشاشان ا حل ۾ ج اا ااما يين ک دنذ کاناڊ ۾ ڪاتجن ا ادعيمن، اڪجامن االازازن

پج يااان اچاپ ٿاج ا . ين دوازيو ويوميڻهن الء اڪ تعلام ياماتاون باجاي آدايون ان ا باالا ۾ کااا اڱاااون ييحاون ر وايون مييو اون پل ا پاااون ايتج قار و ان ک گاجفاتاير ٿاااڻاو پاااو، ضلع بار ٿاڻو پاااو ان ڪاج ماي اتاج

يل هايال 05وار مقزمت ي پتيرڪي .مس وڏ ۾ دوڪج ڪنا گواريياان

ياان چپ ک اناا پاٽ ڪايماجياڊ ڄي يق کيٻ ڌر وار اي ت ڪج پ ملڪ آپاشيهااان آماجياتان

ڪاتجن ا التيبن مين گورڻو پاو ان اييمڪير ۾ ڄي ک ت قااا الاياوباتان الوال مين گورڻو ا پاااو پاج اياااان چپ پ ڄي غاج ربييت دظاي وار دظجي ين وابستگ ڪج گاهاڻاو

ع وارين اوداڊن 71 ڏهن . ڪجه لورهاو۾ باٺپ ڄي يق ک ٿج مايڻاهان کاين متوقع ماوٽ دا مالا تا اياااان اچاپ پنهنج الاڪشن ورڪ دتاجن ماين

ايتج قار و پاي . اڱو ييحو مييو ٿاووحاعت ڪاياان ت مودا مج کاين پاوء

. ٿج ۾ د پوريو وڃ ياان چپ گوار وڃ کين پاوء ٿاج وار پنهنج الظا۽ پوٽ ک هنج ۾ مهير الء آت ه پج ب اا مايڻاهان

ياان ) ب مجوت روين ا ج ت پٽ ک پنهنج ڌرت مي کاين ( چپ نجه

اا ت ڪاو و ڪاو پج هماش موڪقا کين پوء ب ان س۽ کا ٿاج ا ٿاڌ . وار يم ۾ اماها دا ڏداو وياو ياان چپ وفيت ا ياباج اڏهان هنگ بيه وادگج ڄ ٿج ۾ پااڙ ا وي ت مٺ ، ڇيڇج ، الماجڪاوٽ ٻااان دنذن وڏن شهجن تور ڳوٺن ۾ ميڻهو الريون روڪ باٺي رهاي ت ياان چپ و ماڙها هتين مٽناو ت ان الظا۽ ادسين او آياج

وقت هج وڏ مايڻاهاو . دياار ڪناا ان ين ٿانار ت۽ اجي ا واداگاج اياااان چپ پ ا ج ايتج قارداد د ٿا پج مج کين پوء ان ڪلها ڪايداڌ

ااو . ٿا الء ٿج ي ڪ ان ميڻهو تاير ها اي و ميصا ت ياان چپ پوره م کين ت پوء گهڻ پچير ٿا ان ا تعلام مي يامتن ي ڳ ڳيتاي وياي پج ڏهن هو اايت هو تڏهن کا اياتاج پويجاا ڪو د مل نهن و هو ايااايا

پنهنج وقت و تمي وڏو ميڻهو . اياار هو ياان چپ نجه اڄ ااااارآبايد ا بيبن شيه قبج تين ۾ گمناي و اود اااين

.داام رور آرام آه

32

سماجي مسئلو


–

ننڍي عمر جي شادين جا نقصان، سبب، قانون ۽ روڪٿام جا حل

ٺ :

33



ٺ

-

34



ٺ

ٺ

:

35



:

:

ٺ ٺ

-

- -

:

:

36



0 1

0 2 :

0

:

: ٺ

4 4

0

0 :

4 ٺ

0

0

0 0 :

0 0

0 : 4

0 0

04 0 ٺ

Courtesy: Bi-monthly `Hamara Mahole` from Shirkat Gah Issue No. 2, March-April, 2013

37

تربيتي ورڪشاپن جي گڏيل رپورٽ


4 02

042 1 412

4101 4100

4101

“ راڄ سطح تي آفتن جي جوکن گهٽائڻ الء انتظامڪاري-ڳوٺ ” واري رٿا تحت ڳوٺاڻن راڄن کي ڏنل سکيائن جو احوال

-

38

تربيتي ورڪشاپن جي گڏيل رپورٽ


-

ا جا ر ا

1

2

3

يا ن ام ور ا

ام اري

-

و ر

410

-

-

39

مثالي ڪهاڻي


ميهاري هنڱورجا تعلقي اسالمڪوٽ ڳوٺ جي يونين ڪائونسل ماڃٺيء جو هڪ

جيڪو هن . پٺتي پيل ڳوٺ رهيو آهيجديد دؤر ۾ به اڃا ڪيترين ئي بنيادي

350هي ڳوٺ . سهوليتن کان محروم آهيهن ڳوٺ جي . گهرن تي مشتمل آهي

200هي ڳوٺ . آهي 2280جملي آبادي هن ڳوٺ . سال پراڻو ۽ قديمي ڳوٺ آهي

۾ ڀيل، ميگهواڙ ۽ هنڱورجا ذاتيون رهن هن ڳوٺ ۾ ڇوڪرين جا ٻه ۽ . ٿيون

ڇوڪرن جا ٽي اسڪول موجود آهن ۽ . هڪ سرڪاري ڊسپينسري آهي

اسڪولن ۾ استادن جي نه اچڻ جي . ڪري اهي بند پيل آهن

اوطاق ۾ ويٺل امولک پنهنجي ڳوٺ ٿرديپ جي اچڻ ” بابت وڌيڪ ٻڌايو ته،

هر . کان اڳ ۾ اسان ۾ ٻڌي ڪونه هئيپاڙي ۾ ننڍين ننڍين ڳالهين تي جهيڙا

هڪ ٻئي وٽ ايندا ويندا ڪو . ٿيندا هئاجڏهن ٿرديپ جي ٽيم اسان . نه هئاسين

جي ڳوٺ ۾ ست سال پهرين اچي سڀني ڳوٺاڻن کي هڪ اوطاق ۾ سڏائي گڏجاڻي ڪوٺائي، جنهن ۾ ٻڌايو ويو ته سڀني جي گڏجي رهڻ، هڪ ٻئي جي عزت ۽ احترام ڪرڻ ۽ هڪ پليٽ فارم تان گڏجي ڳوٺ جي مسئلن جي حل الء جاکوڙڻ سان چونڊيل نمائندن تائين

امولک وڌيڪ “ .رسائي ٿي سگهي ٿيان کان پوء اسان ٿرديپ جي ”اظهاريو ته،

سهڪار سان ڳوٺ ۾ پاڙي سطح تي پاڙا سيون .ڊي.ترقياتي ڪاميٽيون يا پي

ٺاهيون، جن ۾ اسان بچت ڪندا آهيون ان . ۽ ماهوار گڏجاڻي ڪوٺائيندا آهيون

روزگاري وسيلن ”کان پوء ٿرديپ طرفان جي باري ۾ ٻڌايو “ليپ -وڌائڻ واري رٿا

ويو ته هي منصوبو ڳوٺ جي بي سهارا ۽ بي پهچ غريب عورتن جي گذر معاش جا

پوء اسان ٿرديپ جي . گس ڳولڻ الء آهيسهڪار سان ڳوٺ جي اهڙين غريب عورتن جي نشاندهي ڪئي جيڪي

اسان جي . تمام غريب ۽ بيواهه هيونڳوٺ ۾ جن غريب عورتن کي پالڻ ۽

ڌارڻ الء ٻڪريون مليون ته اهي غريب عورتون ڏاڍيون خوش ٿيون جن کي ڪڏهن گهر ۾ کير نصيب نه ٿيو هو نه ئي وري سندن گهر ۾ ڪڏهن ڪو چوپايو

انهن غريب ۽ بي سهارا . مال رهيو هوعورتن کي چوپائي مال مان چڱو موچارو فائدو ٿيو ۽ هينئر اهي پنهنجي خوشحال

“ .زندگي گذاري رهيا آهنهن وڌيڪ ٻڌايو ته ٿرديپ طرفان هن

نلڪا، پاڻي جو تالء ۽ -ڳوٺ ۾ ٻه هٿ. هنري سکيائون پڻ ڏنيون ويون آهن

اسان جي ڳوٺ جي عورتن کي ڪپڙا سالئي ڪرڻ، ڀرت ڀرڻ ۽ ليپ ٽاپ جا ڪور يا پوش نما ٿيلها ٺاهڻ جي سکيا

جنهن ڪري سکيا ورتل . ڏني وئي آهيعورتون ۽ ڇوڪريون ڀرت ڀري پنهنجي گهر جو گذر سفر سٺي نموني هالئين

.امولک ونڊيو. پيونڪجهه سال پهرين ”ڳوٺاڻن سليو ته،

ٿرديپ طرفان هن ڳوٺ ۾ ماڻهن کي ڪاروباري سرگرميون شروع ڪرڻ الء

ڪجهه . اڌاري موڙي ڏني ويئي هئيماڻهن طرفان معاهدي تحت اڌاري موڙي واپس نه ڪرڻ ڪري ٿرديپ ڪجهه سالن الء هن ڳوٺ ۾ پنهنجيون

. سرگرميون معطل ڪري ڇڏيون هيونبعد ۾ ڳوٺاڻن گڏجي درخواست ڏني ۽ اداري جي انتظامي اختيارين سان گڏجاڻي ڪري عرض ڪيوسين ته اسان جي ڳوٺ ۾ پنهنجون سرگرميون بحال

اسين توهان سان هر موڙ تي . ڪريوان کان پوء . ڀرپور سهڪار ڪنداسين

ٿرديپ اداري پنهنجيون سرگرميون ٻيهر “ .بحال ڪيون

ٿرديپ غير واپسي جوڳي امدادي سهائتا هيٺ غريب ترين ڪٽنبن کي مفت ٻڪريون ڏنيون ۽ ڪجهه ماڻهن کي ڪاروبار يا دڪان دڙي کولڻ الء رقمون به ڏنيون يا وکر وٺرائي ڏنو ته جيئن اهي

. پنهنجي گهر جي ڪفالت ڪري سگهناسان جي ڳوٺ ”امولک وڌيڪ ٻڌايو ته،

۾ ماستر جي نه هئڻ ڪري ٻار اسڪول

ڪو نه پئي ويا ۽ خراب عادتن اختيار ان . ڪرڻ ۽ اجايو رلڻ ڏي مائل ٿيل هئا

صورتحال کي سامهون رکندي؛ سڀني ڳوٺ وارن گڏجي ڳوٺ جي هڪ انٽر پاس ڇوڪري کي خانگي استاد طور

100رکيوسين، جنهن کي اسين في ٻار روپيا مهينو جي حساب سان معمولي في

جيئن اسين پنهنجي اوالد . ڏيندا آهيونکي پڙهائي پنهنجي ايندڙ نسلن کي

اسان جي ڳوٺ . سڌاري سنواري سگهونسي يا پاڙا .ڊي.۾ ميگهواڙن واري پي

روپيا -/35000ترقياتي ڪاميٽيء وٽ بچت جمع ٿيل آهي ۽ ڀيلن واري تنظيم

. روپيا روڪ بچت آهي -/20,000جي جنهن مان اسين ڳوٺ جي غريب پريوارن جي شادي غمي دوران يا بيماري

جڏهن . سيماريء ۾ مدد ڪندا آهيوناهي بيمار ڀاتيء جو جوڳو عالج ڪرائي واپس معمول طرف موٽندا آهن تڏهن اهي ڏنل پئسا واپس ڪري ڇڏيندا آهن ته جيئن وري اسين ٻئي ڪنهن جي ڏکي

“ .ويل ۾ مدد ڪري سگهونآخر ۾ ڳوٺاڻن چيو ته، اسين ٿرديپ اداري جا شڪر گذار آهيون جنهن اسانکي

اڄ . ڄاڻ ڏني ۽ صالحيتن ۾ اضافو ڪيواسين مرد توڙي اسان جون عورتون هر

. گڏجاڻيء ۾ ڳالهائي سگهن ٿيونگڏجاڻين ۾ ويهي ڪري ئي ڳوٺ جي هر مسئلي جو حل ڳوليندا آهيون ۽ اتفاق راء سان پنهنجي پنهنجي ذميوارين جو

.تعين ڪندا آهيون

گذريل شماري جو

عڪس

مان الڀدائڪ ٿيل ڳوٺ ميهاري هنڱورجا ‘ ليپ’روزگاري وسيلن وڌائڻ واري رٿا

هوندراج سجناڻي-

40

acdsee proprint job · ويراداِ 4102 چرام -يرونج راچامس پيدرٿ...

Documents