”deg å få skode er sæla å nå”? · amen. Å forkynna dette. .er oppgåva eg overgjev deg...

1

Unni Eikeland

”Deg å få skode er sæla å nå”?

Gudsbilete i trusforteljingar frå bedehusland Ei undersøking av gudsbilete i eit sokn i Nordre Ryfylke

sett i relasjon til den lokale bedehuskulturen som symbolsk univers

Rapport frå prosjektarbeidet etter tildelinga av Olavstipendet 2003

2

Deg å få skode er sæla å nå, Gud ver det syn som mitt hjarta vil sjå; ver du for tanken min dyraste skatt, ljoset som strålar ved dag og ved natt! Ver du min visdom, mi sanning og trøyst, tal du det levande ord med di røyst! Far, lat meg vera barn her hjå deg. Kom til meg, Herre, ja bu du i meg! Ver du i striden mitt skjold og mitt sverd; ver du det merket som syner mitt verd, livd for mi sjel, den tryggaste vakt; lyft meg mot himlen, du makt i mi makt!

Rikdom og ære som menneske gjev, er ikkje meir enn den morknande vev. Du er min arv som varer til sist, himmelske konge, det veit eg for visst. Konge i æva, å lat du meg då sigrande inn i ditt rike få gå! Ver du mi tru, den vona eg ber til eg får skode din herlegdom der. Amen. Irsk tekst frå 700- talet Til engelsk ved Mary Byrne 1905 og Eleanor Hull 1912 Norsk omsetjing ved Arve Brunvoll 1978 NoS 479

3

Føreord. ”Deg å få skode er sæla å nå”? Tittelen på prosjektet mitt er henta frå NoS 479. Salmen har fått meg til å reflektera over korleis eg sjølv har ”skoda” Gud i ulike faser og situasjonar i livet. Vidare dukkar han stadig fram i medvitet mitt når eg høyrer menneske fortelja om sitt liv og si tru. Under dei ulike historiene og konkrete problema som kjem fram, anar eg gong på gong to spørsmål som ser ut til å påverka det meste av det andre: Kva for eit bilete har dette mennesket av Gud? Og kva for eit bilete har det av seg sjølv? Kva er det som gjer at den eine Gud Bibelen fortel om, blir oppfatta og opplevd så ulikt, av ulike menneske med ulikt livsløp og ulik kristen kulturbakgrunn - og i ulike livsfaser og situasjonar hos den einskilde? Vi ser som i ein spegel, i ei gåte, seier Paulus i 1. Kor.13. Også våre gudsbilete synest vera prega av dette. I studietida stifta eg kjennskap med forskningslitteratur som gav meg klårare syn for at livet vi har levd, relasjonar og kultursamanhengar vi har stått i, har vore med og forma våre indre gudsbilete. Dei ser ut til å vera prega ikkje berre av bibelsk formidling, men òg av menneskelege relasjonar og kulturelle tilhøve. Som sokneprest i bedehusland har eg nå gjennomført eit prosjekt og prøvd å laga ein rapport ut frå målsetjinga å synleggjera og forstå gudsbileta i trushistoriene til menneske som har levd i ein bestemt lokal kristen kultur. Føremålet har vore å setja søkjelyset på forholdet mellom teologi og psykologi/sosiologi. Eg legg fram rapporten med håp om at andre som arbeider med forkynning, sjelesorg og rettleiing i og utanfor bedehusland, kan finna nøklar og verktøy som kan opna for nye perspektiv. Eller med eit anna bilete: finna stemmer å snakka med og ansikt å spegla seg i - som hjelp til å få auga på og kanskje sortera litt i det som måtte vera umedvitne mønster i eige og andre sine liv. Her eg står nå er det mange å takka: - Takk til Kyrkje- og kulturdepartementet som med tildelinga av Olavstipendet

2003 gav meg høve til å arbeida eit år på heiltid med gudsbileteproblematikken.

- Takk til dykk bedehusfolk i Ryfylke som viste meg tillit og delte trushistoriene dykkar med meg.

- Takk til dr. teol. høgskuledosent Sigmund Harbo for for kyndig og tydeleg rettleiing i dette prosjektet: Du har gjeve meg både nødvendige korreksjonar, nyttige innspel og handlingsrom til å styra arbeidet med prosjektet sjølv.

- Takk til kunstnaren Kjersti Hatlen Lunde som har laga illustrasjonene i rapporten.

- Og til sist, men ikkje minst: Takk til Bjørn som har delt kvardag og helg med meg i over 30 år. Du har vore ein uvurderleg medvandrar gjennom dette prosjektarbeidet som på så mange andre vegstrekningar i livet. Du har alltid vore ei stemme eg kan snakka med og eit andlet eg kan spegla meg i, eit andlet som reflekterer den kjærleik, respekt og nåde som opnar for å søkja sanninga - om meg sjølv, om andre menneske, om Gud.

Suldal i juni 2005 Unni Eikeland.

4

Innhald DEL I: PROBLEMSTILLING, TEORI OG METODE ...................... 1 Kapittel 1: Problemhorisont ........................................................................... 3 1.1 Den eine Gud og dei mange gudsbilete .................................................................. 3 1.2 Problemhorisont – mål og grunngjeving for prosjektet ........................................... 4 1.3 Problemformulering ut frå teologisk basis og avgrensing av prosjektet .................. 6 Kapittel 2: Gudsbiletet: Psykologiske, sosiale og kulturelle perspektiv .......... 8 2.1 Innleiing .................................................................................................................. 8 2.2 Dei tidlege relasjonane:

Eit utviklingspsykologisk perspektiv (Ana-Maria Rizzuto) ....................................... 9 2.3 Bedehuskulturen som symbolsk univers:

Eit kunnskaps-sosiologisk perspektiv ( Peter Berger & Thomas Luckmann) ..........11 2.4 Den duale rollesituasjonen som livstolkingsperspektiv:

Eit sosialpsykologisk perspektiv (Hjalmar Sundèn) .................................... ............14 2.5 Forskningsoppgåva.................................................................................................17 Kapittel 3: Metode og data ..............................................................................................18 3.1 Materiale .................................................................................................................18 3.2 Utvalet av informantar .............................................................................................21 DEL II: EMPIRI OG ANALYSE.......................................................23 Kapittel 4: Introduksjon av 7 gudspartnarar frå bedehusland.....................................25 4.1 Generelt om informantane og trusforteljingane .......................................................25 4.2 Introduksjon av informantane ut frå måten dei verbaliserer skapartrua...................25 4.3 Oppsummering: Internalisering og integrering av skapartru....................................29 Kapittel 5: Presentasjon og analyse av informantane sine trusforteljingar ...............32 5.1 Innleiing...................................................................................................................32 5.2 Sterk internalisering av skapartrua ( Randi, Aslaug, Lars) ......................................32 5.2.1 Randi ......................................................................................................................32 5.2.2 Aslaug.....................................................................................................................37 5.2.3 Lars.........................................................................................................................41 5.3 Svak internalisering av skapartrua (Liva, Ola, Aslak, Nils) ......................................45 5.3.1 Liva .........................................................................................................................45 5.3.2 Ola ..........................................................................................................................51 5.3.3 Aslak .......................................................................................................................55 5.3.4 Nils..........................................................................................................................60

5

5.4 Samanfattande analyse og typologisering ..............................................................64 5.4.1 Syndefalls- og forløysingslinje utan integrering av skapingslinja:

Gud som den trugande dommaren eller den kallande frelsaren .............................65 5.4.2 Isolerte story-lines: Gud som tryggleiks- og kontrollinstans ....................................67 5.4.3 Integrering av begge bibelske story-lines:

Gud som den treeininge Skaparen, Frelsaren, Fullendaren ...................................69 5.4.4 Typologiskjema.......................................................................................................71

DEL III: DRØFTING OG FORTOLKING.........................................73 Kapittel 6: Interaksjon mellom gudsbilete og livserfaring – drøfting..........................75 6.1 Innleiing: Openberring og oppleving – tekst og kontekst

Kva har skapt det karakteristiske ved typologien” gudsbilete i bedehusland”? .......75 6.2 Kva er det karakteristiske ved informantane sin felles kontekst?

” Alle ryfylkingar har eit bedehus i ryggen” ..............................................................76 6.3 Kva slags bakgrunnsvariablar skil

dei to hovudgruppene av gudspartnarar frå bedehusland?.....................................79 6.4 Barndomserfaringar og symbolsk univers /gudsbilete.............................................82 Kapittel 7: Samanfattande drøfting og teoretisk tolking ..............................................85 7.1 Innleiing...................................................................................................................85 7.2 Gudsbilete i bedehusland sett i utviklingspsykologisk,

sosialpsykologisk og kunnskapssosiologisk perspektiv..........................................86 7.3 Samanfatning..........................................................................................................91 Kapittel 8: Praktisk-teologisk utblikk ...............................................................93 Litteraturliste ................................................................................................99 Vedlegg...........................................................................................................................103

1

DEL I

PROBLEMSTILLING, TEORI OG METODE

3

Kap.1: Problemhorisont. 1.1 Den eine Gud og dei mange gudsbilete.

Kyrkja si tru og lære peikar på at det er berre ein Gud og ingen annan (1.Kor.8.4). Som prest i denne kristne kyrkja på jorda er det mi oppgåve å læra og forkynna denne eine Gud: Han som er konge frå æve og til æve, den uforgjengelege, usynlege, einaste Gud, han skal ha pris og ære i all æve. Amen. Å forkynna dette. .er oppgåva eg overgjev deg (1. Tim. 1.17f). Samstundes ser eg at mitt bilete av Gud og dermed også min kjenslemessige relasjon til han, har endra seg gjennom livet, - frå den gongen dåpsvatnet sildra over hovudet mitt, og eg blei teke inn i hans truande kyrkjelyd og samstundes i ein kristen kultursamanheng. – Mange ting har vore med og prega gudsbiletet mitt. Opplevinga av bestefar som alltid hadde tid til meg, men som søndagar kl.11 kravde ro og sat stille framfor radioen med Bibel og salmebok, gav meg ei første aning av ”det heilage og det eine nødvendige”. Søndagsskulen og skulen opna Bibelen si rike forteljingsverd. Ungdomsmiljøet på bedehus på Sørlandet la sterk vekt på Jesu soningsdød og den einskilde si omvending. Lærarskuletida gav både solid bibelundervisning med innføring i eksegese, og eit miljø som integrerte tru og fag. – Så følgde eit halvt teologistudium, etterfølgd av lærarjobb i ein 20-årsperiode i ei bygd i Ryfylke. Der stifta eg eigen familie og var aktivt med i kristent arbeid i kyrkje og bedehus. Denne bygda med tradisjonell bedehuskultur møtte under og etter ein periode med vasskraftutbyggjing nye utfordringar i samband med sterk tilflytting av menneske frå andre miljø. Gjennomarbeiding av ei livskrise som nå ligg 17 år tilbake og som hadde med djuptgripande barndomsopplevingar å gjera, gav òg nye nyansar til gudsbilete og gudsrelasjon. At eg studerte teologi med 20 år mellom 1.og 2.avdeling, gav meg ei studietid ulik dei fleste:møte med to generasjonar teologiske lærarar og undervisningsopplegg, dei siste med klårare sans for at fagteologien skulle relaterast til heile livet. – Eigen erfaringsbakgrunn som vaksen med mange år i yrkesliv og familierelasjonar før siste studiebolken min gav meg òg klårare syn for at livshistorie og trushistorie er samanfletta. Den eine Gud blir ikkje berre oppfatta ulikt, men også opplevd ulikt, i ulike livsfaser hos den einskilde, og av ulike menneske med ulike livserfaringer og ankerfeste i ulik kristen kulturbakgrunn Som prest i Ryfylke møter eg nå menneske som fortel om sitt liv og si tru. I desse trushistoriane frå einskildmenneske ”ser” eg ulike bilete av den eine Gud Bibelen talar om. Mange menneske gjev uttrykk for at det ”sæla” å leva i relasjon til den Gud dei fortel om. For andre verkar det som om det er annleis. Livet deira ber preg av at dei er ufrie og bundne av den Gud dei har ”fått skoda.” Eg synest å ana at gudsbiletet i trusforteljingane til einskildmenneske kan vera noko einsidig i forhold til det biletet av Gud som har openberringsordet i Bibelen som læremessig grunnlag, og som har fått uttrykk i kyrkja si trinitariske truvedkjenning. Eg veit også at dei som i dag er vaksne her, har på ein eller annan måte vakse opp med bedehuskulturen, som i stor grad har prega

4

lokalmiljøet1. Forkynninga i bedehuskulturen har fokus på Jesus, han som har vist oss kven Gud er2. Bedehusfolket vil vera bibeltru og gjev klårt verbalt uttrykk for at dei trur på den tre-einige Gud kyrkja vedkjenner: Faderen, Sonen og Den heilage Ande. Men i mange tilfelle – så langt eg førebels kan sjå – pregar ikkje alltid det trinitariske perspektivet gudsbileta i særleg grad. Rapporten ”Radioandaktene revisitert” peikar på at når ein stor del andaktshaldarar i NRK ”preker lite om Jesus”, gjer dette noko med gudsbiletet i det trusuniverset dei teiknar: ” I påfallende mange andakter er det den nær sagt selvfølgelig kjærlige, tilgivende, rause og trofaste Gud som tegnes for oss….. Saken er at denne måten å fremstille Gud på går inn i et mønster som er vanskelig å se bort fra i mange andakter, nemlig at Gud tenderer til å bli selvfølgelig aksepterende.”3 Ut frå denne undersøkjinga skulle det vera nærliggjande å tru at bedehusa, der Jesus alltid har vore sentrum i forkynninga, husa som er blitt kalla ”bastionar for 2.trusartikkelen”4 , skulle vera beste plassen for å hjelpa menneske til eit rikt og rett bibelsk gudsbilete. Men erfaringa mi frå samtalar med menneske som høyrer til i denne kulturen, får meg til å spørja om ikkje problemområdet er atskillig meir komplisert. Det er ikkje så enkelt at formidlinga av det sentrale lærepunktet i kristentrua vår – Jesu død for våre synder – garanterer for eit rett bibelsk gudsbilete og eit frigjerande gudsforhold for den einskilde. Eg synest eg har fått ein del konkret erfaring med det den tyske pastoralteolog Otto Haendler seier: at eit menneske ofte von seinem Bekenntnis divergierendes Gottesbild hat, und dass er im praktischen Leben auf dieses unbewusste Gottesbild, nicht auf das bewusste Bekenntnis reagiert mit seinem vertrauen, seiner Angst, seinem Verhalten gegenüber dem Schicksal, zumal gegenüber den Katastrophen und anderem5 - Og eg undrast: Kvifor er det slik at Gud i vårt indre – Gud i våre kjensler- er anleis enn Gud i vedkjenninga vår? Kan eg finna ein måte å synleggjera dette ”ubevisste” gudsbiletet på og samstundes få ei forståing av korleis eit menneske utviklar sitt spesielle gudsbilete? Kan denne kunnskapen bidra til at Gud i våre kjensler blir meir i samsvar med Gud i vedkjenninga vår?

1.2 Problemhorisont – mål og grunngjeving for prosjektet: gudsbilete – språk / kultur.

Då eg søkte Olavsstipendet i 2003, var det for å orientera meg i ovannemde problemområde . Problemet mitt er at mange menneske eg møter, både har ei rett uttalt ytre vedkjenning til den treeinige Gud og eit gudsbilete som ser ut til å divergera frå denne. Målsetjinga mi er å synleggjera og forstå einskildmenneneske sine gudsbilete, dei bileta av Gud som ”lever bak” ei rett uttalt ytre vedkjenning. Eg vil altså finna ut noko om korleis den læremessige formuleringa av trua står i kontakt med den kjenslemessige internaliseringa i personlegdommen hos det einskilde mennesket.

1 T.d. gjekk så godt som alle i dei aktuelle aldersgrupper på søndagsskule og Yngres på bedehuset då me kom hit i 1973 2 Joh.1,18; 14,9 3 Jakobsen 2002, s.37. 4 Steinar Madland sitert i Tjeltveit 1987,s.136 5 Haendler sitert i Kolnes 1978 s.249 og 258

5

Eg ser temaet for prosjektet som sentralt for praktisk teologi. Gudsbiletet er sentrum i den einskilde si forståing og oppleving av kristendommen6. Temaet går også inn i det Regionalt etterutdanningsutval (REU) i bispedømmet har vald som satsingsområdet for tida: ”Kristendom på rogalandsk”, med etter- og videreutdanning for prestar og kyrkjeleg tilsette. Målsetjinga for denne satsinga er m.a ”innsikt i den kulturelle og sosiologiske bakgrunn vi har som kirke i Rogaland. Vi vil også se på den religiøse situasjon i fylket i dag og hvilke utfordringer denne gir oss7”. Olavsstipendet har nå gitt meg høve til å gå inn i problematikken gudsbilete - bedehuskultur. Når eg set gudsbilete-problematikken i samband med ein bestemt kristen kultur, er det med den grunngjeving at pedagogisk utdanning og yrkeserfaring har gitt meg syn for at språk og kulturelle mønster fører menneske inn i ein spesiell måte å tolka tilveret på8. Vidare har praktisk- teologisk studium og menneskeleg erfaring også vist meg at religiøse språk og tradisjonar ikkje berre er passivt eksistenstolkande. Dei fungerer som ein slags språklege nett, som fangar inn særskilde drag ved verkelegheita. I dei språklege nett som omgjev religiøse kulturar finst det dermed eit symbolsk univers9, ein slags ontologi, som gjer det mogeleg for eit religiøst menneske å oppleva seg sjølv og Gud i relasjon til kvarandre på på ulike måtar10. Eg arbeider ut frå hypotesen at livet vi har levd, relasjonar og kultursamanhengar vi har stått i, har vore med og forma våre indre gudsbilete. Dei kan difor vera farga av dei menneskelege relasjonane og dei kulturelle samanhengane vi har levd i og lever i. Når dette er sagt, må det òg seiast at møtet med den levande Gud ikkje handlar om menneskeleg evne til sjølvinnsikt og refleksjon over kultursamanhengar, men om Guds nyskapande makt gjennom Ordet og sakramenta11. Men så langt eg ser det, er den truande sine subjektive førestellingar, erfaringar, reaksjonar og haldningar både eit uttrykk for det nådemidla verkar, og psykologisk allmennmenneskelege kjenslevariantar i relasjon til det språket og den kulturen dei møter i ei kristen forsamling. Eg ser det som viktig å prøva å tydeleggjera dette, også overfor menneske som lever i ein kristen kultur som karakteriserer seg sjølv som bibeltru og (kanskje av og til noko ureflektert?) brukar termen ”Guds klåre ord” som argumentasjonsgrunnlag.

6 Med dette seier eg ikkje noko om kva den einskilde si tru er for Guds andlet. Eg seier meg samd med Asheim i at”Vi kan ikke empirisk kartlegge hva troen er for ”Guds ansikt”. Fullt mulig må det derimot være å empirisk undersøke troen i dens livsytringer…her viser troen seg fra sin synlige side, og denne kan gjøres til vitenskapelig objekt” Ivar Asheim: ” Erfaring, Bemerkninger til et forsømt teologisk tema” i samleverket ”Med kall fra Gud og kirken” Luther forlag 1976,s.12 7 Skriv frå Stavanger biskop til prestar og andre tilsette 19.04.02. 8 Eg arbeidde særleg med dette i samband med mitt FOU Stord 1991, der eg blei kjend med teoriane til språkforskaren Len Vygotsky som ser språket som ein tenkjereidskap, eit middel til å orientera seg i verda, få struktur og samanheng. Vygotsky: ”Tænkning og sprog” Reitsel København 1982. ”Mind in society” Harward university Press Cambridge Mass.1978. 9 jfr.arbeidstittelen på prosjektet. 10 Dei religiøse språka ”do not merely interpret social and psychological processes in cosmic terms – in which case they would be philosophical, not religious – but they shape them.” Clifford Geertz: ”The interpretation of cultures 1973 s.124, - sitert i Wikström 1993 s.67. 11 jfr.Rom.10.17; Hebr.11.1ff og CA5

6

Målet med prosjektet mitt er ikkje å stilla ein diagnose som dom over einskildmenneske eller ein kristen kulturtradisjon, men å setja lyset på den religiøse problematikken som trer fram gjennom forkynning og kultur tilknytta bedehuset, finna ut noko om korleis menneske som lever her, har fått ”skoda” Gud , og la arbeidet også ha ein sjølvkritisk funksjon ved å kasta lys over genuine teologiske sakstilhøve i kontrast til psykologisk og kulturbetinga spenningar i eige liv. Prosjektet handlar om å hjelpa meg sjølv og andre med å få eit sannare gudsbilete, så Gud i våre kjensler meir samstemmer med den Gud vi vedkjennest. Dette inneber at eg må finna fram til både eit materiale og eit omgrepssystem som kan synleggjera desse uklåre, meir eller mindre umedvitne gudsbileta. Men eg ønskjer å nå noko lenger enn berre synleggjera einskildmenneske sine gudsbilete. Eg vil prøva å forstå kvifor menneske opplever Gud slik dei gjer. Eg set då fokus på mogelege samanhengar sosialisering - kultur- språk – gudsbilete.

1.3 Problemformulering ut frå teologisk basis og avgrensing av prosjektet.

Den teologiske basis for prosjektet mitt er trua på den treeinige Gud og hans gjerningar i verda. Trinitetslæra held i knappe, vedkjennande utsegner fast hovudelementa i den bibelske forteljinga om korleis Gud handlar med sitt folk og verda. Såleis er ho ei gjennomarbeida samanfatning av den sanne kristne læra om forholdet mellom Gud og menneske. I trinitetslæra finn me òg ei samanfatning av alle Guds viktigaste kjenneteikn. Denne lovprisande tenkninga identifiserer for oss den Gud vi taler om i kristen samanheng, og gjev han eit trefoldig namn: Gud Fader, Gud Son og Gud heilag Ande. Gjennom dette namnet trer han fram som Skaparen , Frelsaren og den stadige Nyskaparen og Fullendaren. Samstundes er han fullt til stades som den eine Gud i alle desse tre personar, altså både som ein i tre og tre i ein. Sagt på ein annan måte: trinitetslæra skal hindra ei reduksjonistisk oppfatning av den kristne Gud og dermed også av mennesket. Likevel ser det ikkje ut til at læra garanterer for ei saksvarande oppleving av den Gud ein verbalt vedkjenner, og eg skal prøva synleggjera om det er slik og forstå korleis det kan ha seg. Eg nærmer eg meg altså problemet på bakgrunn av kyrkja si lære om den tre-einige Gud. Dei sentrale lærepunkta her går på kristologi og soteriologi12. Men desse sentrale lærepunkta blir ”hengjande i lause lufta” om dei ikkje er forankra i dei grunnleggjande lærepunkta som går på gudslære, skapelsesteologi, menneskesyn13. Desse sistnemnde lærepunkta er igjen forankra i bibelske materialet sitt vitnemål om den tre-einige Gud som Skapar. Bibelen seier klårt at Gud er ein (1.Kor.8,4). Han vert kalla Faderen og har skapt alt (1.Kor, 8,6; Rom.11,36; Ef.3,9; Apk.4,11) samstundes som me finn utsegner om Sonen som formidlar ved skapinga; også han står overfor skaparverket som Skaparen (Joh.1,3 og 10; 1.Kor.8,6; Kol.1,15 –17). Anden er livgjevaren ( Gen.1,2; Job.33,4; Ps.104, 30; Rom.8,11; 2.Kor.3,6).

12 Apostolicum 2.trusartikkel, som ser ut til å vera sentrum i bedehuskulturen. jfr. utsegna sitert i punkt 1.1, og CA3 og 4. 13 Apostolocum 1.trusartikkel, jfr.CA1 og 2

7

Manglande integrering av grunnleggjande lærepunkt fører til forandring i kristologi, soteriologi, pnevmatologi og vil truleg i neste omgang kunne gje forandring i oppfatninga og opplevinga av korleis Gud er, kven ein sjølv er, og forholdet Gud / mennesket. Eg har sjølv strevd ein god del med oppleving av manglande verdi, med perfeksjonisme og angst for å ikkje vera god nok for Gud, kjent på vanskar med forsoning med eigne grenser som det mennesket eg er, og det å skjelna mellom synd og skam. Her har det vore av uvurderleg verdi å få hjelp til å internalisera og integrera skapingsteologien som noko eksistensielt i livet mitt. Eg har vakse opp med bedehuskulturen på Sørlandet i –50 og –60 åra. Eg høyrde mykje forkynning om syndstilgjeving og frelse i Jesus Kristus åleine. Men eg trur at først om vi i Frelsaren også møter han som har skapt oss og nyskapar oss og verda, har vi verkeleg møtt Gud i den fylde han har gjort seg tilgjengeleg for oss på frelsesplanet. Det å oppleva Gud som Skaparen har utvida trusuniverset mitt og vore viktig både når det gjeld sjølvbilete, når det gjeld opplevinga av verkeleg å vera frelst av nåde, når det gjeld opplevinga av sakramenta som verkelege nådemiddel og ikkje berre vedkjenningshandlingar, når det gjeld det å leva ansvarleg her på jorda som forvaltar av dei gåver Gud har gitt meg, og når det gjeld å oppleva syndserkjenning og -vedkjenning som ei frigjerande erfaring. Etter samtalar med menneske som har levd livet i bedehuskulturen, anar eg at fleire av dei kan leva i eit for ”lite” trusunivers og med eit gudsbilete som ikkje gir så stor hjelp til grunnleggjande livstolkning ut frå den kristne skapartanken14. Eg vil difor konsentrera undersøkinga mi om skapelsesteologiske element i menneske sine gudsbilete og avgrensar meg dermed til følgjande overgripande problemstilling: Korleis kan eg synleggjera og forstå integreringa av det grunnleggjande lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen i gudsbiletet til menneske som har levd og lever i den lokale bedehuskulturen? I denne problemformuleringa har eg samstundes gjort ei anna avgrensing. Eg vel ei lokal tilnærming og vil henta det empiriske materialet for prosjektet frå nærmiljøet mitt. Eg stiller meg kritisk til det avstandsbiletet av bedehuset som er utbreidd i den urbane sentrumskulturen. Program for kulturstudier deler denne kritikken15. Forfattarar som klassemessig og kulturelt har stått bedehuset fjernt, har til tider alliert seg med dei som kom ut frå bedehuset med harde kampar bak seg, og har fått fordommane sine stadfesta 16. Media har vore med på å oppretthalda slike myter om bedehuskristendommen17. Som botemiddel mot ei statisk og reifisert kulturframstilling tilrår ein ei tilnærming

14 Jfr. Thelle 1995,s.37: ” Norsk fromhet har hatt en tendens til å isolere mennesket i et åndelig univers som dreier seg om forholdet mellom den enkelte og Gud. Det handler om synd og nåde, om sjelens frelse og om den enkeltes evige sjebne bortenfor død og grav. Man taler nok om Skaperen og skaperverket, men det blir til syvende og sist kulisser rundt det egentlige drama, individets frelse. Verden skrumper inn og blir liten. 15 ”Utifrå ei slik forståing blir kultur lett oppfatta som eit sjølvtilstrekkeleg, lukka system med grunnleggjande, unike eigenskapar” Program for kulturstudier 1997,s.3 16 Jan Inge Sørbø i Tjeltveit 1987 s.108 meiner Sigurd Skirbekk i ”Ideologiavsløring som ideologi” peikar på akkurat dette. 17 ” Redaktøren i Fædrelandsvennen er en av dem som er med på å opprettholde myten om den sørlandske pietismen” Pål Repstad i Vårt Land 29.01.03. s.16

8

som legg vekt på det prosessuelle og relasjonelle og på å historisera og kontekstualisera18. Bedehuskulturen er ein kultur som utfaldar seg lokalt, og det er på bygdene bedehuset har stått sterkast. Bedehusarbeidet er lite sentralstyrt og har truleg lokale variasjonar. Samstundes er bedehusarbeidet både ut frå deltakarane og tilskodarane si oppfatning ein kultur som det er meiningsfylt å omtala og relatera seg til. Det tyder at det er meiningsfylt å gjera bedehuskulturen til forskningstema, men ein må ha klart for seg at ein studerer eit tema med variasjonar. Dei som deltek på bedehuset deltek i ein normativ debatt der dei refortolkar og rekonstruerer ein religiøs tradisjon. Dette skjer innanfor ein bestemt samfunnsmessig og religiøs kontekst og i samspel og spenning mellom ulike grupper. Når eg ønskjer å forstå samanhengar gudsbilete – bedehuskultur, vil eg prøva å ta omsyn til prinsippa om å vera spesifikk og å historisera og kontekstualisera. Eg vil derfor henta informantar innan ei viss aldersgruppe frå bedehusa i lokalmiljøet.

Kap.2: Gudsbiletet: Psykologiske, sosiale

og kulturelle perspektiv 2.1 Innleiing

Målet for prosjektet mitt er å synleggjera gudsbilete. Eg lurer på korleis einskildmenneske skodar Gud. Tittel og emneområde fører tankane i retning av å leita etter teoretiske innsteg innan kategorien persepsjon. I omgrepet persepsjon ligg både ”eit bilete som blir sett” (sansematerialet), eit ”auge som ser” det (det mottakande sanseapparatet) og ein ”hjerne som tolkar” det (prosessar i sensoriske nervebaner finn eit mønster innhaldet passar inn i) ut frå sin synsstad (perspektivet) og synsfelt (horisonten). Mønsteret strukturerer persepsjonsinnhaldet og gjev meining til dei stimuli som påverkar sanseapparatet. Persepsjon er altså ein tolkingsprosess through which we try to grasp the objektive meaning as we understand it19. Dei sanseopplevingane eit menneske får, søkjer i hjernen etter mønster. Når dei treffer eit slikt mønster - som kan vera overteke frå kulturen -, blir dette projisert ut på den ytre verda: Sanseopplevingane får meining. Som døme kan ein sjå på biletet nedanfor. Dette biletet kan oppfattast som eit virvar av strekar og svarte felt. Nakne stimuli gjennom sensoriske nervebaner gir ikkje noko meiningsfullt mønster. Men ved hjelp av språk, ord som t.d.”kristendom”, ”andlet”, kan virvaret bli persipert som eit meiningsfylt bilete for den som har tileigna seg den kristne tradisjonen. Han eller ho kan seia: ”Her ser eg Kristus”.

18 ”Ein analyse som skal gripe kulturelle uttrykk i skiftande, ofte flyktige og fleirtydige manifestasjonar, må nytta omgrep som tar vare på det spesifikke.” Program for kulturstudier 1997, s.3 19 Jfr. Ganzevoort 1993, s 279.

9

Psykologien kan læra oss mykje om persepsjonsprosessen, og kan også gje grunnlag for å sjå på opplevinga av Gud som persepsjon. Men her må ein vera klår over kva synsfelt psykologien har mandat til å uttala seg om ut frå sin synsstad. Psykologien kan ikkje svara på spørsmål av typen: ”Er Bibelens Gud verkeleg nærverande i den aktuelle opplevinga, slik det blir sagt i Bibelen og i einskildmenneske sine påstander?” Men psykologien kan seia at ei kvar gudsoppleving forutset visse hjernekonstellasjonar, d.v.s at eit menneske må ha tileigna seg den kristne tradisjonen på ein slik måte at det gjennom ein slags identifikasjon kan forventa å ”sjå” den Gud Bibelen fortel om, i det som hendar i eins eige liv. Spørsmålet vidare blir då korleis ein slik persepsjonsdisposisjon har kome i stand.

2.2 Dei tidlege relasjonane: Eit utviklingspsykologisk perspektiv (Ana-Maria Rizzuto)

Sentralt for å forstå personleg utvikling er tanken på mennesket som eit persiperande og tolkande vesen. Frå våre første levedagar har vi tolka verda. Den einskilde si tolking er då ikkje å forstå som eit eller anna punkt på ein skala frå objektivt til subjektivt, men som mennesket sin måte å vera i verda på, måten vi grip og held fast på verkelegheita, samanknytinga av vårt ”eg” med alle slags hendingar og erfaringar. Å tolka er den personlege, pågåande prosessen som lar kvart sjølv finna samanheng i livserfaringane. Det er ein prosess som strever etter å finna, konstruera, utfordra og stadfesta meining. Den svoltne, skrikande babyen tolkar foreldra si omsorg som teikn på om verda er til å stola på. Same kor umedvitne desse tolkingane er, er dei verkelege og fundamentale for etableringa av grunnleggjande tillit eller mistillit, som så blir ein vedvarande klangbotn for alle seinare relasjonsopplevingar20. Ana-Maria Rizzuto har i ein psykoanalytisk studie21 vist korleis det tidlege foreldreforholdet danner grunnlaget for det gudsbiletet som oppstår hos den einskilde. Ho har tatt opp Freud sin tanke22 om at eit barn i den tidlege

20 Dette utviklingspsykologiske perspektivet er utfalda i Erik. H. Erikson 1963: ”Childhood and society.” 21 Rizzuto 1979: ”The Birth of a living God. A psychoanalytic study” Undersøkjinga byggjer på systematiske intervju med 20 pasientar. Både protestantar, katolikkar og jødar er representerte i materialet. 22 Sigmund Freud 1929: ”The future of an Illusion”

10

utviklinga si brukar delar av dei erfaringane dei gjer i kontakten med foreldra, til å skapa eit privat, personleg bilete av det som for barnet er Gud. Ho deler ikkje dei religionskritiske konsekvensane Freud drog av oppdaginga si23, men legg fram interessant materiale som både stadfestar Freud sin grunntanke og utvidar han. Ho viser at livet og trua heng saman. Det å vera i relasjon har kvar og ein av oss lært i våre første relasjonar. Det handlar om dei første andleta vi møter som barn. Gudsbiletet er skapt og emosjonelt prega av viktige personar ein har møtt tidleg i livet. Oppvekst i eit religiøst miljø der det blir talt om Gud og borna blir oppfostra til gudstru, er ikkje vilkåret for at slike indre bilete av ein Gud oppstår i den einskilde. Alle born ber med seg eit bilete av Gud, og det har sitt grunnlag i den tidlege, før-verbale opplevinga av relasjon. I den einskilde si oppleving av Gud – i den emosjonelle delen av gudstrua- finst dermed minnemateriale frå dei verkelege, jordiske foreldra og andre nærståande personar ein har møtt tidleg i livet. Dermed er nevrotisk religiøsitet ofte tett samanvevd med nevrotiske foreldrerelasjonar. Men i det indre gudsbiletet hos den einskilde finst også førestellingar om korleis den verkeleg gode mor eller far kunne ha vore, saman med ønskjebilete om korleis ein sjølv gjerne ville vore, altså fantasimateriale og kompensativt materiale. Grunnlaget for all identitets- og relasjonsutvikling er framfor alt behovet for å oppleva seg sjølv som meiningsfull og akseptabel. Dette behovet danner også grunnlaget for korleis gudsforholdet blir opplevd, hevdar Rizzuto. Andre menneske er den spegelen der den einskilde søkjer ein Gud, for slik å finna seg sjølv. Det viktige spørsmålet er: ”Kva gir meg verdi?” Prosessen med å utforma gudsbilete er til for å få oss sjølve til å framstå som ”livsdugelege menneske i ei verkeleg verd”24. Når eg skal prøva å forstå kvifor menneske opplever Gud annleis enn dei verbalt vedkjenner, gjev Rizzuto meg grunnlag for å sjå gudsbilete i relasjon til tidlege livserfaringar. Men eit einsidig individualpsykologisk perspektiv må kompletterast med eit kunnskaps-sosiologisk. All forkynning, all undervisning i kristendom, all tale om kven denne Gud er, alle religiøse ritual og riter er også avgjerande for korleis eit menneske opplever Gud. Eg har tidlegare peikt på at pedagogisk utdanning og yrkeserfaring har gjeve meg syn for at språk og kulturelle strukturar fører menneske inn i spesielle måtar å tolka tilveret på25. Når eg skal prøva forstå eit menneske si oppleving av Gud, må eg sjå dette indre gudsbiletet i relasjon til den religiøse tradisjonen/kulturen dette mennesket har levd og lever i og sosialiseringa inn i denne26. Peter Berger & Thomas Luckmann sin humanistiske, individ- og meiningsorienterte kunnskapssosiologi gjev eit interessant perspektiv å nærma meg problemkomplekset mitt med. Synsvinkelen deira ligg på kultur- og kunnskapsaspektet ved det sosiale livet.

23 at religion var ”ingenting- anna- enn” enn projeksjon av mennekelege ønskje og fantasiar. 24 Rizzuto 1979, s.55 25 Jfr.punkt 1.2: Problemhorisont. 26 Jfr. Ordlyden i tittelen på prosjektet: ”gudsbilete..sett i relasjon til den lokale bedehuskulturen som symbolsk univers.”

11

2.3 Bedehuskulturen som symbolsk univers. Eit kunnskaps-sosiologisk perspektiv. ( Berger & Luckmann)

Ordet bedehuskultur har kome i bruk seinare tiår. Somme stussar kanskje og kjenner trong til å protestera når dei møter eit ord som seier at lekmannsrørsle og bedehustradisjonar har med kultur å gjera. Men ordet bedehuskultur understrekar noko viktig: Bedehuset og innhaldet der har vore og er enno mange stader ein viktig del av bygdemiljøet. Lekmannsrørsla er ei rørsle med sine kulturuttrykk og særdrag, som ofte har stått i kontrast til andre kulturelle ytringar. Bedehuset som forsamlingshus er ei felles ramme rundt ei mengde ulike organisasjons- og fellesskapsformer. Forsamlingshuset set namnet på den gruppa som går der og driv arbeidet (bedehusfolket), og på kristendomsforma som kjenneteiknar desse (bedehuskristendommen). I samspelet mellom eit trussystem og ei materiell ramme blir det skapt og avgrensa ein religiøs kultur: bedehuskulturen. Berger & Luckmann har utvikla ein generell kunnskapssosiologisk modell27, som seinare er vidareutvikla på det religionssosiologiske område 28. Dei ser eit kvart menneskeleg samfunn som ”ei verdsbyggjande verksemd”, d.v.s at det er ei ordnande eller nomiserande aktivitet. Då mennesket ikkje biologisk er utstyrt med ei ”menneskeverd”29, skaper det ei menneskeleg verd, som er ordna og strukturert på eit sinnrikt sett av oss sjølv og andre. Denne verda er kulturen, som Berger &Luckmann definerer som totaliteten av mennesket sine produkt, materielle og ikkje-materielle. Det fundamentale formålet med denne struktureringsprosessen er å skaffa til vegar dei naudsynte faste strukturane som biologisk sett manglar for menneskelivet. Ein kaotisk situasjon på naturpremiss kan med dette kompenserast på kulturpremiss. Menneska er frå fødselen tvungne til å få orden og struktur på verda dei lever i. Skal dette lukkast, må der på sosial basis gjennomførast ei ordnande verds-byggjeverksemd. Det sosiale samfunn konstituerer eit nomos både objektivt og subjektivt. Mennesket skapar altså dermed sine eigne livsvilkår gjennom det Berger og Luckmann kallar eksternalisering : Indre impulser og intensjonar får nedslag i objektiverte former. Det mest basale uttrykket er språket, men viktige objektiveringar er også institusjonane og meiningsuniversa eller dei symbolske universa. Kulturen er altså eit produkt av mennesket, men omvendt er mennesket eit produkt av kulturen. I tillegg til omgrepet eksternalisering utformar Berger omgrepa objektivering og internaliserig som dannar tre element i ein dialektisk prosess. Mens objektivering inneber at den menneskeskapte sosiale verda konfronterer individet som noko objektivt gitt, betyr internalisering at den objektive verkelegheita (kulturen) preger og bestemmer det subjektive medvitet (einskildmennesket). Individet vert forma av den objektive verda ved at det tar overtar roller og identitetsrepertoar frå foreldre og andre autoritetspersonar (signifikante andre) eller frå normativt styrande og sanksjonerande grupper og institusjonar (generaliserte andre).

27 Berger & Luckmann 1966 28 Berger 1974 29 Slik eit kvart dyr lever i eit miljø som er spesifikt for deira spesielle art: ei museverd, ei hesteverd o.s.b

12

Det objektive nomos blir altså internalisert under sosialiseringsprosessen. Einskildindividet tileignar seg dette nomos slik at det kan skapa orden i eigen subjektiv erfaring. I kraft av denne tileigninga kan individet konstruera meining i sin eigen biografi. Ein ordnar einskildelement i tidlegare liv ut frå det ein ”objektivt veit” om eigen og andre menneske sin tilstand. Den fortsatte straumen av erfaringar blir integrert i same meiningsunivers, men dette meiningsuniverset kan også måtte omformast for at integreginga skal kunne finna stad. – Det er dei same dialektiske prosessane som internaliserer den sosialt objektiverte verda og den sosialt tilskrivne identiteten. Individet blir sosialisert til å vera ein bestemt person og til å bebu ei bestemt verd eller symbolsk univers. Ei total sosialisering er umogeleg, men ei vellukka sosialisering skaper høg grad av symmetri mellom samfunnet og einskildindividet sitt meiningsunivers. Dersom sosialiseringsprosessen ikkje har hell med å internalisera dei viktige oppfatningane i eit gitt samfunn, blir det vanskeleg å oppretthalda det som eit levedyktig foretak. Det som her er sagt om sosialisering, innber at subjektiv verkelegheit kan bli totalt alternert, individet ”switches worlds30”. Ein får ei subjektiv oppleving av totalt omveltning (før –etter), der ein bryter ned det gamle og oppretter ny konsistens. Nåtida blir realitetsbasis for tolkning av hendingar i fortida (”før trudde eg , nå ser eg/veit eg”)31. Ei slik totalomforming krev resosialisering. Resosialiseringsprossane liknar primærsosialiseringa i det at dei korresponderer med sterk kjenslemessig identifikasjon med sosialiserande personar og miljø. Desse utgjer den absolutt nødvendige plausibilitetsstrukturen for den nye verkelegheita. Berger&Luckmann skil mellom desse prosessane og det dei kallar sekundærsosialisering. Den sistnemnde held fram med å byggja på dei primære internaliseringane. I sekundærsosialisering blir nåtida tolka med basis i fortida, slik at denne blir realitetsbasis for tolkning av hendingar i nåtida. Subjektiv verkelegheit blir altså produsert gjennom ein dialektikk mellom individet og dei signifikante /generaliserte andre som har ansvar for sosialiseringa. Verda som symbolsk univers blir dermed bygd inn i individet sitt medvit gjennom dialog/interaksjon. Verda blir halden ved like som subjektiv verkelegheit gjennom same form for dialog32. Skal eit symbolsk univers vera levedyktig, må det haldast subjektivt sannsynleg og meiningsberande. Fordi kaos og meiningsløyse stadig trugar, blir legitimeringsbehovet sterkt, både sosialt og individuelt, og toppar seg i møte med tilveret sine grensesituasjonar33. Historisk sett er dei religiøse meiningsuniversa mest verknadfulle som legitimeringsreidskapar fordi dei gjev eit høgare meiningsperspektiv på livet.

30 Berger & Luckmann 1966,s.176 31 Historisk prototype på dette er religiøs omvending. Jfr. 2. Kor.3,15f 32 Altså ikkje ei passiv tileigning av førestellingar, men ein aktiv konstruksjonsprosess i ein interaksjon mellom individet og det sosiale miljøet. Mennesket blir forma av samfunnet, men arbeider også sjølv aktivt for å danna seg meining og forståing. 33 Uttrykket henta frå Karl Jaspers: ” Vi befinner oss alltid i situasjoner. Jeg kan selv arbeide for å forandre situasjoner. Men der finnes situasjoner som forblir uforanderlege i sitt vesen: Jeg må dø, jeg må lide, jeg må kjempe, jeg er underkastet en sjebnemakt ingen menneske har kontroll over, jeg pådrar meg virkelig skyld.” Jaspers sitert i Wiksröm 1993, s. 86.

13

Eit religiøst meiningsunivers knyter sosialt nomos saman med eit vidare og heilagt kosmos på ein måte som gjev vern mot kaos og meiningsløyse. Ved å tilsløra at det er menneska sjølv som ved eksternalisering er opphav til bestemte ordningar og oppfatningar, bidrar religiøse meiningsunivers til å skapa framandgjering eller alienasjon: Konstruksjonar og projeksjonar framgått av subjektive, menneskelege intensjonar blir gjort til guddommelege ordningar. Alienasjon korresponderer her med omgrepet reifikasjon : at sosiale ordningar og roller framstår som bastant foreliggjande og uforanderlege. Når eg skal prøva å forstå einskildmenneske sine gudsbilete i relasjon til bedehuskulturen som symbolsk univers, må eg spørja: Kva slags kultur er bedehuskulturen? Kva er typiske trekk ved bedehusreligiøsiteten sitt kunnskapssystem? Med kunnskapssystem meiner eg dei namna og klassifikasjonane denne kulturen set på verkelegheita. Det dreier seg altså om ein måte å ordna verda på. Korleis klassifiserer ein til dømes handlingar, personar, verksemder og lokalitetar? I strukturering ligg det ei vurdering av kva som er viktig og uviktig, sant og falskt, rett og galt. Som bakgrunn for å forstå korleis menneske som lever i bedehustradisjonen, opplever Gud, vil det vera viktig å få tak i den innebygde ”logikken og moralen” i denne kulturen. Bedehustradisjonen er kjend for å setja skarpe grenser på det religiøse og moralske området. I sin studie av bedehuskultur i tre vestlandsbygder har Olaf Aagedal34 funne det fruktbart å teikna bedehuset sitt kunnskapssystem som eit kart som deler verkelegheita i tre soner: Den indre sona er for det eine og nødvendige. Berre dei omvende og truande tilhøyrer denne. Utanfor ligg ei folkeleg mellomsone, sona for det som menneskeleg vert vurdert som godt og akseptabelt. Ei tredje ytre sone kan avgrensast utanfor både det åndelege og moralske fellesskapet. Dette er den forbodne sona, sona for det verdslege og umoralske. Med utgangspunkt i Berger og Luckmann sin teori ser altså Aagedal bedehuskulturen som eit symbolsk univers som ordnar verkelegheita i tre soner. Kunnskapssystemet i denne kulturen plasserer dermed ulike handlingar, arrangement, organisasjonar, roller, stader og gjenstander inn i desse sonene. Dermed vil dei fellesskapa ein deltek i, dei stader ein oppheld seg, dei handlingar ein utfører og dei gjenstander ein brukar, bli avgjerande kva rolle og identitet ein blir gjeven eller går inn i innanfor denne kulturen. I forholdet mellom sonene gjeld det reglar for kva roller som lèt seg kombinera. Dette inneber at mellomsona blir ei møtesone der menneske med ulik religiøs identitet (frelste og ufrelste) kan møtast utan å mista sin primære identitet. Derimot let sone ein og tre seg ikkje kombinera. For ein som lever ”eit verdsleg liv”, vil det å gå inn i den indre sona tyda å bli omvend og få ein ny religiøs identitet. Motsett vil ein som høyrer til dei frelste og startar delta i ”det verdslege livet”, stå i fåre for å forandra status frå frelst til fråfallen. Det er viktig å understreka at eit slikt kart ikkje er statisk og teikna ein gong for alle. Grensene mellom sonene treng stadig legitimerast for å bli oppretthaldne, og dei er stadig gjenstand for forhandlingar. Handlingar som kombinerer deltaking i sonene på nye måtar, kan bidra til å flytta sonegrensene og forandra kartet. Men det viktigaste i min samanheng er å festa merksemd på

34 Aagedal 2003, s. 85ff.

14

at den rolla ein person får tildelt /går inn i innan ein kristen kultur sitt kunnskapssystem eller symbolske univers, definerer ikkje berre vedkommande sin relasjon til andre menneske, men også hans gudsrelasjon. Hans rolle som Guds partnar blir på ein måte synleg som ein sosial realitet, og det er grunn til å tru at hans gudsbilete vil fargast av korleis han opplever og legitimerer sin religiøse identitet i relasjon til dette religiøse meiningsuniverset. Dermed nærmar eg meg problemkomplekset lære – roller i ein kristen kultur. Ofte har bedehuset sine talsmenn ivra for ”den reine læra”, for ”Guds klåre Ord”, for ”Bibel og vedkjenning” og fokus har vore retta mot læremomentet i lekmannskristendommen: Formidling av sann kristen kunnskap ut frå Bibel og vedkjenning skulle føra til rett kristen tru og overtyding og gjenfødt liv. Og dermed har momentet rolle og den erfaringa ein får gjennom rolletaking, gjerne kome utanfor synsfeltet. I mitt forsøk på å synleggjera og forstå einskildmenneske sine gudsbilete treng eg eit perspektiv som set søkjelyset på den duale rollesituasjonen som livstolkingsperspektiv. Eg vendar meg til Hjalmar Sundèn som hevdar at mot det teologiske systemet, læra om Gud, står Gud psykologisk sett som ei rolle: : ”Roll är det enda psykologiska begrepp, som vid beskrivningen av religiös erfarenhet icke deformerer den utan beaktar den frommes anspråk på att möta en person. Det er tydligt att rollmänniskorna tillerkänner Gud nya intensjonar, för vilka läran ännu icke funnit några formlar, men som kräver en förnyelse av det kristne rollsystemet.”35

2.4 Den duale rollesituasjonen som livstolkingsperspektiv. Eit sosialpsykologisk perspektiv (Hjalmar Sundèn)

Hjalmar Sundèn sin rolleteori36 har forankring i persepsjonspsykologi og sosialpsykologi og handlar om språket sin avgjerande betydning for å kunne persipera hendingar som Guds handlingar i tilveret37. Eit menneske som lever i ein kristen kultur, har på ulike måtar, gjennom munnleg eller skriftleg formidling, tileigna seg innhaldet i dei bibelske tekstane. Gjennom dette får det del i eit språk som maktar å utgjera eit persepsjonsmønster38. Dette mønsteret strukturerer tilveret ikkje som eit tomt urverk, men som uttrykk for ein aktiv inngripande Gud. Rolleteorien er eit forsøk på å forklara korleis dette kan skje: I dei bibelske tekstane møter vi ei mengde menneske. I Sundèn sine termer innheld Bibelen roller. Det som karakteriserer ei rolle, er at ho er dual, d.v.s. ho går inn i eit samspel med ein motpart. I bibeltekstane er motparten oftast Gud i GT og Jesus Kristus i NT. Vi møter menneske som agerer innfor Gud: ”Min Gud, min Gud kvifor har du forlate meg?”39 eller ”Om eg så går i

35 Sundèn 1971, s.213 36 Sundèn: ”Religionen och rollerna. Ett psykologisk studium av fromheten” første utgåve 1959. Eg brukar 5.oppl.1971. 37 Jfr. 2.1 Innleing 38 Jfr. Geertz sitert i fotnote 10 39 Ps.22

15

dødsskuggens dal, ottast eg ikkje noko vondt, for du er med meg!”40 , og som har bestemte forventningar til sin Gud i det duale samspelet mellom Gud og seg sjølv. Bibelen er full av slike menneskelege roller. Sett frå psykologisk synsvinkel er det mogeleg å identifisera seg med desse rollene. Og denne prosessen er heilt nødvendig for at erfaringa av Bibelen sin Gud skal finna stad. Bibelen sin ontologi er full av henvisningar til at tilveret eigentleg er ein dialog med ein usynleg, verkeleg Annan. Omsett til psykologien sitt språk inneber dette at om situasjonen for ein person er lik ein situasjon for eit menneske i Bibelen, så er det mogeleg for denne personen og overta den bibelske personen si gudspartnarrolle. I samme stund opptar personen gudsrolla: han får ei forventning at Gud skal handla mot han sjølv slik han gjorde mot Moses, Peter, Paulus, etc. Når det så hender noko som stadfestar denne forventninga, så skjer ein interaksjon. Ein opplever at Gud har halde lovnaden sin og dermed skjer ein konfirmasjon, ei styrkjing av dette rollesystemet: ” Eg er verkeleg, ikkje berre tenkt, i dialog med tilveret sin Herre!” Dermed er vilkåra oppfylt for at ein person søkjer eller vert dregen til fleire roller frå Bibelen som han kan identifisera seg med og kjenna seg att i. Om også desse rolleovertakingane blir stadfesta, får han ei oppleving som igjen styrkjer han i sitt sjølvbilete: ”Eg er gjenstand for Guds handlingar!”. Då utviklast etter kvart det Sundèn kallar ei generell gudspartnarrolle som er kobla til ei generell gudsrolle. I denne inngår for den kristne at Gud er levande og handlande i verda, fostrar og leier. Den truande spelar dermed gudsrolla mot seg sjølv, ser på seg sjølv som objekt med gudsrolla sitt blikk : ”Han bedömer sig själv så som ett barn kan bedöma sig med fars eller mors normer eller fraser.”41 Denne duale rollesituasjonen blir altså referanseramme, eit religiøst livstolkingsperspektiv vedkommande brukar for å forstå seg sjølv og sine erfaringar. Den truande si livsforteljing og einskilderfaringar får meining innanfor ramma av Bibelen si store forteljing om korleis Gud handlar med verda og menneska. Hovudpåstanden hos Sundèn er altså at ei religiøs tolking av tilveret psykologisk sett berre er mogeleg når ei personleg tileigna gudsrolle, levandegjort for individet gjennom den bibelske tradisjonen, fungerer som referanseramme for bearbeiding og tolking av indre og ytre påverknader. Altså om menneska i dei bibelske tekstane gjentekne gongar har fått vore modellar for å tolka kvardagslivet sine hendingar, utviklast langsamt ei organisering i personlegdommen (ein hjernekonstellasjon), ei sentralt erfart rolle: Guds partnar. Denne rolla er det som strukturer verkelegheita og gjer det mogeleg at dei ulike hendingane i livet vert samanbundne til ein heilskap og erfart som uttrykk for viljen til ein usynleg, men handlande person: Gud. Opplevinga av Gud er frå psykologisk synsvinkel ei tolkingsoppleving – ein persepsjon.42 Spørsmålet blir vidare korleis ein slik persepsjonsdisposisjon er komen i stand. Sigmund Harbo som gjer bruk av Sundèn i den religionspsykologiske

40 Ps.23. 41 Sundèn 1971, s.59 42 Fyldig redegjering for dette i Sundèn 1971 særleg i det prinsipielle hovudkapitlet s.47- 189.

16

doktoravhandlinga si43, peikar på at i Religionen och rollerna fins mange utsegner som viser at utviklinga av eit religiøst persepsjonsmønster ofte skjer så tidleg at identifikasjonsmodellane ikkje kan komme direkte frå Bibelen persongalleri, men frå barnet sitt nære miljø44. Og i sine seinare bøker45 gjer Sundèn nærare greie for kva tradisjonsberarane og tradisjonsformidlarane har å seia for utviklinga av gudspartnarrolla og opptakinga av gudsrolla hos den einskilde. Han viser bl.a. til fromme menneske sin religiøse praksis: ”gjennom sitt sätt att verka och vara erbjuder…åt man eller hustru, dotter eller son en roll som de kan overta och gjennom vilken de i sin tur får gå inn i gudsgemenskapen”46. Det er altså ikkje berre sjølve innhaldet i tradisjonen, men formidlingsmåten som er det springande punktet47. Det å ha hatt levande religiøse identifikasjonsmodellar ser altså ut til å predisponera for ei tolking av den bibelske tradisjonen slik at ein lettare gjenkjenner sin personlege situasjon når ein møter tilsvarande situasjoner i bibeltekstane. Eit barn som har opplevd nærståande andre be, vil antageleg i visse behovssituasjonar også identifisera seg med bedande og kjempande personar i det bibelske rollegalleriet og dermed oppta Gudsrolla. Dei tidlegaste forutsetningar for eit religiøst persepsjonsmønster og dermed for personleg erfaring med Gud, skjer altså i dei fleste tilfelle gjennom å oppleva andre menneske i dialog med Gud 48. Det er altså ikkje den skriftleg fikserte tradisjonen med dei bibelske rollene i seg sjølv som er det primære for utviklinga av ei religiøs referanseramme og opptakinga av gudsrolla, men den einskilde si erfaring med praktisert tru.. Born overtar sjeldan bibelske gudspartnarroller utan å ha opplevd at andre viktige personar gjer det49. Dermed er opplevinga av korleis dei vaksne sjølv talar med og lever med Gud, viktigare for borna enn kva dei vaksne formidlar om Gud50. Skal eg forstå ein bibelsk tekst, må eg ha ei viss aning om kva han inneheld. Det må vera ein viss samanheng mellom min meiningshorisont og teksten sin. Omgrepet ”Gud” blir lett feiltolka eller innhaldslaust utan kontakt med menneske som lever i dialog med han. Men dersom tale om Gud vert knytta til ”andliga intryck”51 , kan rolleovertaking og opptaking av Gudsrolla skje i tidleg alder 52 og få varig verknad53. Sundèn peikar også på at eit menneske kan ha mange latente gudspartnerroller. Kva for roller det faktisk kjem til å spela ut i ein gitt situasjon, beror ikkje berre på behovssituasjonen, ”utan även og kanskje i mycket høg grad av den status, som medmänniskan tillerkänner henne, eller av deras

43 Harbo 1989,s 47 44 Sundèn 1971, s. 253, jfr.129, 171 45 Människan och religionen 1964 og Barn och religion 1974, 46 Sundèn 1964, s.23 47 Sundèn 1974, s. 81 48 Sundèn 1971,s.52 49 Jfr. Berger & Luckmann: ’signifikante andre’ 50 Det første kallar Sundèn for ’total tradisjonsformidling’ til skilnad frå ei ’reint verbal’. 51 Sundèn 1974,s.75f 52 ibid. s. 71, 76, 80 53 Sundèn 1964 s.46f

17

beteende mot henne”54 Tradisjonsformidlarane sitt forhold til barnet blir dermed også viktig for korleis Gud blir i barnet sine kjensler55. Sundèn skjelnar mellom de säkra56 og de altför säkra57. Dei førstnemnde representerer ein total tradisjonsformidling i respekt for barnet sitt utviklingssteg, eigenart og menneskeverd, mens dei sistnemnde hemmer barnet sitt møte med Bibelen sin Gud ved overdriven fokusering på eigen autoritet eller strenge miljøbestemte moralnormer og atferdsmønster. Eg konkluderer: Heim og familie er den plassen og den ramma der den religiøse tradisjonen i første rekkje blir overført frå ein generasjon til ein annan. Eit viktig punkt i Sundèn sin teori når det gjeld tileigning av kristen tru i barndommen, er den måten trua vert formidla på i denne primærgruppa. Om eit barn skal utvikla ei partnarrolle som etter kvart gjer at det kan skilja ut Guds handling og aktivitet i det som det opplever, beror på arten av tradisjonsformidling (total eller reint verbal). For å klårgjera dette, skil Sundèn mellom tre typer av roller. Eg har i dette kapitlet først behandla dei skriftleg fikserte rollene. For det andre viser Sundèn til gudspartnarroller barnet møter i sitt sosiale miljø: foreldre, andre slektningar, forkynnarar og leiarar i kristent barnearbeid. Dette er sosiale gudspartnarroller. Gjennom å identifisera seg med ein person som står i denne sosiale rolla, kan barnet samstundes oppta Guds rolle. Når eit menneske suksessivt har tileigna seg fleire og fleire gudspartnarroller, både skriftleg fikserte og sosiale, blir det i personlegdommen danna ei meir allmenn rolle, som Sundèn kallar den generelle gudspartnarrolla som fungerer som eit religiøst livstolkingsperspektiv for vedkommande.

2.5 Forskningsoppgåva. Teorigjennomgåinga har ført til konklusjonen at omgrepet rolle blir sentralt for å kunne synleggjera einskildmenneske sine gudsbilete. Men utgangspunkt i Sundèn sin rolleteori må eg finna fram til særpreget ved den einskilde si generelle gudspartnarrolle. Denne rolla er då knytt til ei korresponderande gudsrolle som synleggjer det gudsbiletet ”dass er im praktischen Leben reagiert mit seinem Vertrauen, seiner Angst, seinem Verhalten gegenüber dem Schicksal, zumal gegenüber den Katastrophen und anderem58” og viser korleis vedkommande forstår seg sjølv og sine livserfaringar i relasjon til Gud. Den første utfordringa blir då å framleggja eit empirisk materiale som eigna grunnlag for å analysera seg fram til kva for gudspartnarroller ( skriftleg fikserte og sosiale) den einskilde har overteke. Desse må tydeleggjerast for å finna ut i kva grad og korleis det grunnleggjande kristne lærepunktet om Gud som Skaparen er integrert i dette duale samspelet.

54 Sundèn 1971,s.59 55 Jfr. Rizzuto 56 Sundèn 1974, s.11, 196 52 ibid.s.113 58 Jfr. Haendler sitert i 1.1. Det er dette meir eller mindre ”unbewusste Gottesbild” eg har som mål å synleggjera og forstå.

18

For å forstå korleis eit menneske har utvikla det spesielle gudsbiletet sitt, gjev Rizzuto, Berger& Luckmann og Sundèn grunnlag for å setja søkjelyset på tidlege erfaringar i heimen og det religiøse miljøet: Foreldrerelasjonar og den religiøse praksisen til nærståande personar i heimen og det kristne fellesskapet ein person lever i, handlingane deira i høve til han/henne, og den status desse tilkjenner det einskilde individet i fellesskapet, ser ut til å vera avgjerande for kva gudspartnarroller den einskilde overtar frå den bibelske tradisjonen og dermed for kva gudsroller han/ho opptar og spelar ut mot seg sjølv. Materialet må derfor også vera eigna til synleggjera signifikante andre i det religiøse miljøet personen har levd og lever i.

Kap 3: Metode og data.

3.1 Materiale. Mitt temaområde er gudsbiletet bak ei tilsynelatande tilslutning til grunnleggjande kristne trussanningar. Utgangspunktet er observasjonar eg har gjort i samtale med menneske, og målet er å samla, analysera og tolka desse ved hjelp av eit materiale. Eg er ute etter å synleggjera og forstå korleis bedehusfolk opplever Gud i livet sitt. Denne religiøse erfaringa er i ein viss forstand lokalisert i ”det indre” og lever på den måten eit liv i det skjulte. Det inneber at eg primært har adgang til innhaldet på språket sine premissar. Eg er ute etter førestellingar og opplevingskategoriar menneske tenkjer, handlar og talar ut frå, men kanskje ikkje så mykje om. Ut frå problemstillinga mi og det teoretiske perspektivet mitt ser eg ein narrativ, hermeneutisk kvalitativ metodikk som mest saksvarande. Prosjektet mitt blir då ei teologisk/hermeneutisk analyse av trusforteljingar. Eg grunngjev dette valet av materiale ut frå narrativ teori59: Ei forteljing er ikkje berre ein måte å informera om livet sitt på; å fortelja er ein måte å tolka fakta på. Gjennom å fortelja sameinar me opplevingane våre til eit heile og gjev dei meining. Hendingane i livet vårt og i verda har ikkje narrativ struktur i seg sjølv, men så snart ei erfaring blir sett inn i ein samanheng, blir fragmentar i livet strukturert inn i ei meiningsfull tolkingsramme. Slik er det mogeleg at også det ein først opplevde meir eller mindre umedvite, seinare kan bli tolka og få ein plass i eit narrativt system. Det viktige for meg i undersøkjinga av det retrospektive trusforteljingsmaterialet blir dermed ikkje å søkja historiske fakta, men den tolkninga forteljarane gjev desse fakta. Narrativ teori legg sterk vekt på den einskilde forteljaren si personlege tolking av situasjonar og hendingar, men understreker også at ingen fortel historia si i eit sosialt og livssynsmessig vakuum. Narrativ teori integrerer den sosiale og religiøse tolkingsdimensjonen og skjelnar mellom narrativar på tre ulike nivå: meta-narrativar, vi-narrativar og eg-narrativar. I dei prosessane som fører fram til personleg identitetsdanning og oppfatning/ oppleving av relasjonen til Gud, spelar narrativar på alle nivå ei sentral rolle.

59 Henta frå bla: Engedal 2003, Ganzevoort 1993, Vinje 1989

19

Meta-narrativar vert gjerne omtala som store forteljingar60 eller grunnforteljingar61. Dei er forankra i overgripande ideologiske, kulturelle, filosofiske eller religiøse tradisjonar. Vi-narrativane ligg så og seia eit nivå under meta-narrativane. Dei relaterer seg til historia og eigenarten til ulike etniske, sosiale eller religiøse grupper. Det dreier seg gjerne om historier eller forteljingar som blir fortalde frå eldre til yngre, og som er bygd på erfaringar gjennom generasjonar. Dei bidrar til å forma ei rekkje faktorar knytta til gruppemedlemmane sin eigenart når det gjeld livssynsmessige, sosiale og personlege forhold. Dei blir identitetsmarkørar som legg markerte føringar på verdiar og handlingsval, og bidrar dermed klart til utforminga av identitet, sjølvforståing i relasjon til både andre menneske og til Gud. Vi adresserer våre forteljingar til eit narrativt publikum 62 av verkelege og førestilte personar me kjenner oss ansvarlege overfor. Stemmene deira er inkorporerte i våre personlege forteljingar, slik at vi kan legitimera oss i narrativane våre. Vi spelar roller i kvarandre sine forteljingar, og vi gir våre bidrag til ei felles forteljing. Dette gjeld særleg i trussamfunn. Når våre religiøse tolkningar av hendingar og handlingar harmonerer med tolkningane i vår religiøse sosiale kontekst, bidrar det til å gi validitet til vår personlege trusforteljing63. Dette inneber likevel ikkje at fridommen til den einskilde går til grunne i overgripande kollektive prosessar. Omgrepet eg-narrativ framhevar det unike i livshistoria til kvar einskild. Kva og ein av oss kan bearbeida og nytolka eigne erfaringar og slekta og gruppa sine. Den einskilde kan ta stilling til dei verdiar og prioriteringar det sosiale og religiøse fellesskapet formidlar. Dermed vert det stadig opna nye vegar for at eg-narrativane vert utforma, kritisk bearbeidde og omforma på nye måtar i kraft av nye erfaringar og ny innsikt64. Eg reknar difor med at trusforteljingar frå bedehusland vil vera ulike på fleire måtar. Ei forteljing er bygd opp av roller som interagerer med kvarandre i eit visst hendings- og handlingsforløp (plot). I forteljingsprosessen utviklar dermed kvar einskild ein narrativ identitet, d.v.s. at ved å fortelja om sitt liv og si tru, skapar individet ei sentral rolle i forteljinga. Denne er det biletet av seg sjølv som vedkommande strever med å konstruera og oppretthalda. Narrativ identitet fortel oss kven vi er i relasjon til andre menneske og til Gud. Det duale rollespelet som framtrer i trusforteljinga synleggjer dermed forteljaren sitt livstolkingsperspektiv.

60 t.d Hvalvik/ Stordalen 1999, s.446ff: ”Den store fortellingen. Om Bibelen tilblivelse, innhold, bruk og betydning. 61 T.d. Sven Bjerg: ”Den kristne grunnfortelling. 62 Ganzevoort 1993, s.278 63 Sml. Fowler sitert ibid. ”Faith is a person’s way of seeing himself in relation to others against a background of shared meaning and purpose” og Berger &Luckmann sitt kunnskapssosiologiske perspektiv punkt 2.3 i rapporten 64 Jfr. Berger & Luckmann: Subjektiv verkelegheit blir til i ein aktiv konstruksjonsprosess i interaksjon mellom individet og det sosiale miljøet.

20

R. Ruard Ganzevoort65 peikar på at ei personleg trusforteljing (narrativ) har 4 fundamentale prinsipp som ein må fokusera i ei hermeneutisk tilnærming. Han kallar dei : plot, setting, character and tone.

Med termen plot eller story-line siktar Ganzevoort til makrohandlinga i trusforteljinga. Ei forteljing gjengir hendingar og handlingar som strekkjer seg over tid og plasserer seg etter kvarandre i tid. Dei hendingane ei forteljing gjengir, går inn i ein dynamisk heilskap, ei samanhengande utvikling. Denne overordna samanhengen gjer at ein kan tala om ei byrjing og ein slutt i det som blir fortalt. Noko endrar seg. Det er ei rørsle frå ein situasjon til ein annan. Trusforteljinga ordnar erfaringar og svarar på fundamentale spørsmål: ”Kor er eg? Kva er eg? Kven er eg?” Desse spørsmåla er sentrale for å finna samanheng og nye muligheiter. Plot vil dermed seia at forteljinga har ei byrjing som gjennom fleire ledd knyter seg til ein slutt . Dette mønsteret er den grunnleggjande referanseramma forteljaren tolkar ut frå, og må difor tydeleggjerast i analysen.

Setting betyr konstellasjonen av sosiale, kulturelle og andre kontekstfaktorer. Om visse kontekstelement dukkar opp gjentekne gonger i forteljinga, tyder det på at dei er konstitutive for trusforteljinga. Det vil seia noko om kva forteljaren ser på som Guds arena i livet sitt. Det kan seia noko om Gud blir opplevd som verksam på skaparplanet i forteljaren sitt liv, eller om han høyrer mest til i ei meir eller mindre isolert religiøs sfære.Grovt sagt: Vil forteljinga vera slik at vesentlege delar av livshistoria fell utanfor eller kjem i skuggen av det perspektivet den aktuelle forteljaren har når ho /han fortel trushistoria si?

Character refererer til personal kontekst; personar og relasjonar som er særleg viktige. Desse aktørane treng ikkje vera verkelege personar, dei kan likevel ha stor relevans. Det er persepsjonen av ein person og relasjonen til denne som influerer på individet. Det fjerde fundamentale prisippet i ei forteljing er det Ganzevoort kallar tone. Han brukar dette omgrepet til å beskriva den grunnleggjande emosjonelle atmosfæren historia blir fortalt i. Den emosjonelle atmosfæren uttrykkjer meininga i spesielle episodar i den eg-narrativen som trusforteljinga er. Det er rimeleg å tru at der det kjenslemessige engasjementet kjem tydeleg fram i trusforteljinga, finn eg ein god indikator på kva som er viktigast for forteljaren i hans/hennar relasjon til Gud. Ved å samanhalda narrativ teori med Sundèn sin rolleteori, meinte eg då å kunne definera ein person si trusforteljing som ei narrativ tolkning av hans eller hennar identitet som Guds partnar. Dermed blei det viktig å innhenta eit slikt materiale av personlege trusforteljingar som grunnlag for undersøkjinga mi. Trusforteljingane til informantane mine blei innhenta ved lydopptak hausten 2004. Problemformuleringa for prosjektet gjorde at eg ønskte å strukturera forteljingane minst mogeleg, men bad informantane fortelja om trua og livet sitt

65 Ganzevoort 1993

21

med Gud. Då eg hadde som mål å synleggjera i kva grad skapingsteologien var integrert i informantane sine gudsbilete, ville eg sjå om dei i spontant fortalde om interaksjon med Gud på skaparplanet , og i kva grad dei knytte sin narrative identitet til gudsrolla i 1.trusartikkel. Kvar informant fekk eit ark med ei kort skriftleg rettleiing : ” Å fortelja si eiga trusforteljing”66. Eg sa at trusforteljinga har noko til felles med vitnemålet dei kjenner frå bedehuset, men rommer kanskje i større grad smerte og det som ikkje gjekk bra, hendingar og personar som ikkje styrkte trua, men skapte tvil og anfektingar. Eg bad dei fortelja om livet med Gud i det jamne dagleglivet og om hendingar og situasjonar der tru og religiøse opplevingar blei utfordra og kanskje forandra. Det berande motivet var korleis informanten formidla opplevinga av Guds nærver og eiga rolle som Guds partnar. Desse forteljingane skreiv eg så ut ordrett som grunnlag for analysen. Kvar informant fekk ei utskrift av forteljinga si til gjennomsyn, og fekk anledning til å komma med eventuelle korrigeringar og tilføyingar.

3.2 Utvalet av informantar. Eg har valt ut informantar ut frå vurderinga av at desse har informasjon som er interessant i forhold til problemstillinga og avgrensinga for prosjektet67. Eg meiner å kjenna lokalmiljøet så godt at eg greitt har funne fram til menneske som definerer seg ”innanfor” på bedehuset. I prosjektet ville eg prøva ta omsyn til heterogenitet ved ei viss aldersspreiing på informantane, ca.35 –70 år. Eg ville også la utvalet omfatta ulike kategoriar bedehusfolk: leiarar og opinionsberarar som er med å definera kulturen, deltakarar med bestemte deltakingsprofilar som representerer grupperingar i bedehusmiljøet, og den vanlege bedehusmann/kvinne som har hatt og har den åndelege heimen sin på bedehuset og er med på det meste som føregår der. Utvalet av lokalsamfunn har skjedd ut frå skjønnsmessig vurdering og praktiske omsyn. Ut frå det eg har sagt om variasjonar i bedehuskulturen68, er det problematisk å snakka om ei typisk bedehusbygd. Derimot trur eg det går an å seia at bedehuskrinsane i soknet eg har henta materialet frå, ikkje er a-typiske eller spesielle. Lokale bedehusforeiningar eig og driv bedehusa. Dei har altså ikkje nokon formell tilknytning til ein spesiell av dei kristne organisasjonane. Dei verksemdprofilane og dei dilemma som pregar bedehusarbeidet i desse krinsane, er lette å kjenna att andre stader. Alle krinsane har ein forholdsvis lang og toleg sterk bedehustradisjon. Dei ligg på Vestlandet, som er eitt av bedehuskulturen sine kjerneområde. Det er altså ein liten regional flik av bedehus- Norge eg har henta materialet mitt frå. I den grad der finst lokale/regionale skilnader i bedehuskulturen, kan ikkje prosjektet få fram desse. Kor mange informantar ein skal bruka i ein kvalitativ studie, må avgjerast ut frå ulike omsyn. Dersom fenomenet ein skal undersøkja, er samansett, vil det dra

66 I hovudsak henta frå ”Ressurshefte til Konfirmantbibelen” s.167. Sett inn som Tillegg bak i rapporten 67 Jfr.punkt 1.3 68 Jfr.punkt 1.3

22

i retning av å auka talet på informantar for å få med ulike aspekt ved fenomenet. På andre sida vil det ofte, i eit prosjekt som er retta mot å fanga opp meiningsdimensjonen, vera nødvendig å bruka ein god del tid både på opptak og transskribering av kvar trusforteljing. Eg hadde fått ei tidsramme på eitt år for heile prosjektet. Det er òg ei grense for kor omfattande materiale det er mogeleg å halda oversikt over i ein kvalitativ studie. – Eg sikta meg difor inn mot max. 10 trusforteljingar og enda opp med 7 ( 3 kvinner og 4 menn), som eg ut frå kjennskap til miljøet meiner representerer breidda av bedehusfolket i soknet. Informasjon om prosjektet har lokalsamfunnet fått i fleire omgangar. Lokalpressa hadde intervu med meg då eg fekk tildelt Olavstipendet. Der gjorde eg greie for prosjektet og gjorde det klårt at eg ønskte samarbeid med bedehusfolket. På samlingsfesten på eitt bedehus hausten 2004 orienterte eg på nytt om målsetjinga for prosjektet og kva trusforteljingane skulle brukast til. Eg tok òg opp spørsmålet om anonymisering av personar og stader og opna for spørsmål. Informantane blei kontakta pr. telefon der eg gav dei same opplysningane som eg hadde gjeve på det eine bedehuset og spurde om dei var viljuge til å fortelja trushistoria si. Eg møtte stor velvilje, sjølv om nokre ”vanlege bedehuskvinner” eg kontakta, ikkje våga seg inn i dette. Undersøkjingsgruppa fordelte seg dermed på alder og kjønn på denne måten: Alder Kvinner Menn Til saman 35-50 1 1 50-60 2 2 60-70 2 2 4 Sum 3 4 7 Som ein ser, lukkast eg ikkje med jamn fordeling på dei under 60 år, mens hovudgruppa låg på dei mellom 60 og 70 år. Nokre er einslege, andre er gifte og har born. Nokre ser eg som kritiske til kyrkja og prestane, mens andre går jamnt både på bedehuset og i kyrkja. Eg meiner difor utvalet mitt er nokså representativt for bedehusfolket i soknet.

23

DEL II EMPIRI OG ANALYSE

25

Kap 4: Introduksjon av 7 gudspartnarar frå bedehusland. 4.1 Generelt om informantane og trusforteljingane: ”Sjå, Herren vår Gud har

synt oss sin herlegdom og sitt velde.” (Deut. 5.24)

I dette kapitlet skal eg introdusera mine 7 gudspartnarar frå bedehusland. 3 kvinner og 4 menn har fortalt meg om livet sitt med Gud. Alle informantane høyrer til i bedehusforsamlingar i eit sokn i Nordre Ryfylke. Om enn i noko ulik grad har dei alle vore i kontakt med bedehuskulturen og lekmannsforkynninga på heimplassen frå tidleg barndom. Dei fortalde om barndommen, minne om heimen med foreldre og besteforeldre, om husandaktar, gudstenester, møte og omgangsformer. Dei fortalde om tvil og tru, angst og tillit, om bøn og bønesvar, om erfaringar av Guds kall, hjelp og leiing, kriser og trøyst - frå så langt tilbake dei kunne hugsa, fram til dagen dei fortalde trusforteljinga si. Nokre fortalde lange sekvensar utan store affekter, likevel var der kjenslemessige høgdepunkt i alle forteljingane, og hos fleire kom både smil og tårer tydeleg fram. Einskilderfaringar og minne kom av og til i klår logisk , temporal eller årsaksmessig samanheng, men iblant var der tydelege ”hopp” i framstillinga. Av og til blei bibelsitat, salme- og songvers og teologiske refleksjonar vovne saman med einskildepisodar i forteljingane. Alt dette såg eg som følgje av at den tydelege ikkje-dirigerande teknikken eg brukte ved opptaka, opna for nokså fri assosiering. Forteljarane si kristne referanseramme blei gong på gong tydeleg manifestert. Dei kunne fortelja at dei på fleire ulike måtar hadde opplevd Gud verksam, og dette hadde fått avgjerande betydning for det vidare livet deira. - Korleis skulle eg så komma til rettes med dette mangfaldet av forteljingsstoff? Korleis ser det eigentleg ut, biletet av den Gud dei fortel at dei lever i interaksjon med? Korleis ”skodar” dei Han som har synt dei sin herlegdom og sitt velde?

4.2 Introduksjon av informantane ut frå måten dei verbaliserer skapartrua: ”Har vi ikkje same Far, den eine Gud som har skapt oss?” (Mal.2,10) Hjalmar Sundèn set søkjelyset på den duale rollesituasjonen Gud- mennesket som religiøst livstolkingsperspektiv, den referanserramma eit kristent menneske brukar for å forstå seg sjølv og sine livserfaringar . Ut frå kristen skapartru lar mennesket seg djupast sett ikkje forstå atskilt frå Skaparen sin. Mennesket er skapt og avhengig av Gud (1.Tim.6,13a). Det er i han vi lever og rører oss og er til (Acta 17,28). Mennesket er Guds fremste skapning som han elskar og vil ha samfunn med (Gen.3,9; Joh. 1,9-12; 3,16) Mennesket har ein eineståande verdi i Guds auge, ikkje berre nytteverdi, men sjølvstendig eigenverdi (Ps.8,6) Problemstillinga for prosjektet mitt er relatert til dette grunnleggjande lærepunktet i vår kristne tru. Det første spørsmålet eg gjekk til materialet med, blei dermed dette: Korleis verbaliserer informantane mine skapartrua? Eg rekna med at eit første analyseinnsteg ut frå dette spørsmålet ville setja meg

26

på sporet av kor viktig og medviten den grunnleggjande bibelske rolledualiteten Skapar - skapning var for den einskilde informant sin identitet som gudspartnar. Ville dei gje uttrykk for skapartrua ved å fortelja om subjektive opplevingar av interaksjon med Skaperen i eit ”dualt rollespel”, eller ville eg berre finna uttrykk for skapartrua i form av eit lærepunkt dei kjende og gav sin verbale tilslutning til? Måten dei verbaliserte trua på Gud Skaparen ville gje ein første peikepinn om korleis den læremessige formuleringa av skapartrua stod i kontakt med den kjenslemessige internaliseringa i personlegdommen, og dermed også gje eit første grunnlag for kategorisering. Randi (35 –50) verbaliserer skapartrua i uttrykk som avspeglar tankar og kjensler i relasjon til det livet ho har levd og lever. Ho fortel at ho i møte med ei forkynning som for mange gjekk på sjølvbiletet laus, … klarte å klamra meg til den delen av Bibelen som seier at me er høgt elska og skapte i Guds bilete, og trass i alt eg gjer som ikkje er bra, så har eg stor verdi. Eg såg at kristendommen seier mykje meir enn kor dårleg det står til med oss, at Bibelen seier mykje om min verdi, om at Gud faktisk har bruk for meg, fordi han fysisk ikkje er her på jorda, og derfor treng han oss menneske til å vera hans hender og føter og auge og øyre og møta menneske. Eg har på ein måte fått visshet og overbevisning om at Gud har skapt oss, han har skapt oss med våre naturgitte gåver. Og dei gåvene me skal ha i menighetssamanheng, heng veldig saman med våre naturgitte gåver. Eg har veldig tru på at i menigheten skal eg få gjera noko som eg likar og der eg føler meg trygg. Eg kjenner at nå har eg frimodighet og ro for det eg ikkje skal gjera. Så seier eg nei med stor frimodighet, og kjenner at eg har fått eit rikare kristenliv på grunn av det. Og eg har veldig mykje meir stå på og glede i det eg gjer. Eg blir ikkje så fort trøytt. Men eg har nok òg på ein måte fått ei overbevisning om at det er viktig også den måten eg lever med dei menneske eg omgås på jobb og i andre samanhengar… Det at eg er kristen, det veit folk om, og då er det mykje, mykje viktigare at eg prøver vera bevisst på koss eg lever. Eg lever ikkje perfekt for det. Men eg tenkjer at når eg ikkje lever perfekt, så må eg iallfall be om tilgivelse og gå til forsoning med dei rundt meg på jobben. Randi gjev eit klårt verbalt uttrykk for at ho er ein gudspartnar som lever i relasjon til Gud Skaparen. Ho ser livet sitt både som gåve frå Guds skaparhand og som ei oppgåve overfor hans skaparvilje. Ho ser eigen verdi og eige ansvar og eigne grenser som Guds skapning. Hennar eksistensielle identitet er ikkje avhengig av kva ho maktar prestera. Difor kan ho trygt seia nei til noko, og dermed med større glede og pågangsmot seia ja til noko anna. Hennar ressurser er Guds gode gåver som skal brukast til teneste for medmenneska etter Guds gode vilje – både innanfor den kristne felleskapen, i jobbsamanheng og andre sosiale samanhengar. Ho viser at ho treng ikkje ”vera sin eigen skapar” ved eit perfekt ytre liv. Eg synest nettopp dette er eit tydeleg teikn på den tryggleiken ho opplever ved å sjå seg sjølv som skapt i Guds bilete. Feilsteg og vonde handlingar ho gjer, gjennomsyrer ikkje sjølvbiletet. Ved å skilja seg frå dei ved erkjenning og bøn om tilgjeving viser ho at ho har sett det heilage og ukrenkjelege ho sjølv og andre ber i seg, fordi vi alle ber Guds bilete. Dermed blir erkjenning og vedkjenning av eiga skuld

27

ikkje noko som går på sjølvbiletet laus for henne, men frigjerande handlingar som bidrar til både å byggja gode felleskap og æra Gud. Randi har ei tydeleg internalisert skapartru. Også Aslaug (60 –70) verbaliserer skapartrua i form av tankar og kjensler i relasjon til livet sitt. Ho fortel at ho som ung mor kjempa med konflikten mellom arbeid og ansvar heime og det å vera aktiv i kristent arbeid og møteverksemd. Kunne ho vera rett kristen når ho ikkje var så aktiv lenger? Ho bad om stadfesting frå Gud, og opplevde å få svar frå Gud gjennom eit bibelord frå Lukasevangeliet: både du og barnet ditt er velsigna69. Dette såg ho på som eit teikn på at teneste i skaparordningane med barn og familie ikkje var noko mindreverdig kristen teneste. Og opplevinga av eigen verdi som Guds gode skapning fekk ho styrkt då familien flytte til ein anna kant av landet for ei tid: Der møtte eg ei kristendomsform som eg kjende meg så heime i. Eg blei verdsett som den eg er, ikkje på grunn av prestasjonar.... Eg følte eg var ein blomsterknopp som hadde stått lenge i knopp. Der fekk han opna seg og falda seg ut, så eg som kristen følte at eg levde. Kristendommen blei eit ja til livet og eit fundament, slik at eg fekk blomstra og leva ut det Gud hadde gitt meg…Dette førte til at også gudsbiletet hennes fekk nye dimensjonar. Ho avslutta trusforteljinga si på denne måten: Gudsdimensjonen har så stor betydning at eg kan ikkje tenkja meg livet utan den. Eg ser Gud i naturen, i heile menneskelivet, ikkje berre i Bibel, bøn og møter. Aslaug gjev uttrykk for at ho lever i den grunnleggjande rolledualiteten som skapning i relasjon til Skaparen. Ho opplever at det er Gud som lar henne leva og blomstra og falda seg ut som menneske. Å vera kristen er for henne å leva i livsstraumen frå Skaparen. Skapartrua gjev meining og fundament for heile livet og er tydeleg internalisert i personlegdommen. Også Lars (60 –70) gjev uttrykk for skapartrua som tillitsfull relasjon til Gud : Eg ser meg sjølv som skapt i Guds bilete. Og ”Han visste alt om meg før han meg kalla og gav meg plass ved nådens rike bord”70. Slik sett kan eg aldri vera misfornøgd med meg sjølv, kan du seia, på den måten at eg er Guds verk slik eg er skapt. Eg får lov å vera den eg er, og eg er elska på grunn av det eg er. Men på same tida, må eg be om å få leva i nåden kvar dag. Eg tykkjer Matias Orheim er så fin med det at ”Eg har ei tenesta stor for Gud frå dag til dag i det stille, der arbeidstrøya vert presteskrud i alt mitt ærlege yrke.”71 Den tykkjer eg har talt veldig til meg… Og boda òg. Eg tykkjer det er voldsom godt at ”Du skal ottast og elska Gud”, altså, du skal ha respekt for Gud. Det var veldig godt at me fekk læra dei boda, for dei set eit vern om det gode livet. Dei er eit vern for oss sjølve, for ungane våre og for heile samfunnet. Det er noko me har fått som ei hjelp for oss. . Lars gjev uttrykk for ein medviten identitet som Guds skapning, elska av Gud på grunn av det han er. Han ser livet sitt som ei gåve frå Guds skaparhand og ei oppgåve i skaparordningane. Lars lever som ein gudspartnar som er klår

69 Jfr. Luk.1, 42 70 Sitast frå songen. ”Kor stort, min Gud, at eg ditt barn får vera” tekst av Jesper Krogedal , Sangboken 360. 71 Sangboken 491

28

over at han treng dagleg hjelp frå Skaparen, og opplever at han får det både som nåde og rettleiing. Lars lever i ei grunnleggjande mottakarrolle overfor Gud. Liva (60 –70) verbaliserer skapartrua noko meir famlande: Dette at eg er skapt i Guds bilete, og at han har skapt meg slik eg er, det gjer meg trygg. Han kjenner meg fullt og heilt. Så slepp eg streva med at eg er så liten, og eg er så… sjølvsagt kan jo dei tankane komma, og det har dei gjort. Då eg var barn og utover, var det nok meir ei forkynning som peikte på kor små og usle me var i oss sjølve. Men i det store og heile var det ei god forkynning om synd og nåde. Sjølvsagt var det forskjell på forkynnarane. Men eg har forstått den bibelske samanhengen slik at me kan ikkje gjera noko for vår frelse, men når me er skapte i Guds bilete, så er me jo noko. Liva sin refleksjon over kven ho er i relasjon til Gud, handlar teologisk om skaping, skuld og skam. Skam er knytt til sjølvbiletet, altså relatert til noko eg er. Skam er å leva med ein ofte ikkje språkleggjort erfaring av å ikkje vera verd godleik og kjærleik72. Opplevinga retter seg ikkje mot det å ha brote Guds vilje og skada medmenneske, men mot ein sjølv og sine idealbilete. Skamkjensle handlar om funksjonsoppleving, meistring av skule, arbeid, sosialt miljø, utsjåande. Det ser ut til at Liva tidlegare har møtt ei forkynning som sette likskapsteikn mellom opplevinga av å vera liten / ussel i seg sjølv og det å vera syndar. Dermed har ho strevd for å finna grunnlaget for eigen verdi. Og det ser eigentleg ut som ho strever litt enda for å halda fast på denne: sjølvsagt kan jo dei tankane komma….men når me er skapte i Guds bilete så er me jo noko. Liva gjev uttrykk for ei rett kristen lære om skaping, synd og frelse. Men eg anar ei ubibelsk oppleving av skam som går på sjølvbiletet laus og fører til fortviling og sjølvfordøming fordi den vesentlege sanninga om mennesket - at det er skapt i Guds bilete - ikkje er heilt internalisert i personlegdommen. Ei manglande eller svak internalisering av denne grunnleggjande gudspartnarrolla som Guds elska skapning med sjølvstendig eigenverdi fører lett til ei reduksjonistisk oppleving av seg sjølv som menneske. Då kan livet lett bli eit strev etter å gjera det rette, men utan ein grunnleggjande tillit til at ein er akseptert i Guds auge som den ein er. Dette kan bidra til å forsterka eit undertrykkjande bilete av ein Gud som kommanderer ein kva ein må gjera eller tru for å bli akseptert og verdsett73. Ola (60 –70) gjev uttrykk for trua på Gud som Herre over liv og død i måten han fortel om ein sjukdom som gjorde at han måtte gjennom ein alvorleg og risikofylt operasjon: Og eg veit eg sa det, at nå gjer legane det dei kan. Og legane har vorte utrusta av Gud, og det er opp til Meistaren sjølv om dei skal lukkast å starta meg opp igjen. Han reflekterer òg over skapartrua når han nemner at Gud har utrusta oss menneske med ulike gåver, så ingen må tvingast inn i oppgåver dei opplever at dei ikkje greier i bedehusverksemda: For du kan jo risikera du mistar dei. Dei kan bli redd heile greia, og det tykkjer eg er fælt. Det går ikkje det, for så forskjellige er me. Gud har utrusta oss

72 jfr. Finn Skårderud: ”Skam er smerten ved å se seg selv som en som ikke fortjener å bli elsket.” 73 Jfr. uttrykket ”The Super-ego God.” Shea. 1995

29

forskjellig. Ut over dette finn eg ingen klåre uttrykk for skapartrua som oppleving av dialog med Gud i forteljinga hans, og ser dette som eit uttrykk for at ho er noko perifer i hans livstolkningsperspektiv som kristen. Nils (50 –60) gjev uttrykk for manglande internalisering av skapartrua når han seier: Eg kom jo vekk frå Gud eg, i ungdommen, bevisst vekk, nokså tidleg òg. Utsegna vitnar om at for Nils er Gud ein han sjølv bestemmer om han skal vera i relasjon til, ikkje Skaparen som han er totalt avhengig av for i det heile leva og røra seg og vera til74. Han uttrykkjer rett nok trua på ein treeinig Gud som eit lærepunkt han gjev si tilslutning til : Eg trur jo på ein treeinig Gud, det er eg ikkje det minste tvil om. Eg har jo faktisk lese litt gjennom den athanasianske truvedkjenninga, og der kjem det jo veldig klårt fram at du har jo ikkje evig liv hvis du fornektar den treeinige Gud. Det er ganske klåre ord det. Dei hadde eit oppgjer med vranglæra då. For Nils ser dermed tru ut til først og fremst å vera tilslutning til rett lære. Denne vedkjenningstruskapen ser han som vilkår for å bli godteken av Gud og få evig liv. Den grunnleggjande rolledualiteten Skapar – skapning ser ikkje ut til å vera fundament for livstolkninga hans. Skapartrua er berre noko perifert i personlegdommen hans. Også Aslak (50 –60) verbaliserer skapartrua berre som eit lærepunkt, som han underbyggjer med eit bibelsitat: Det er jo Gud som er Skaparen, men han var jo med den treeinige då, Jesus då, for det står jo i Ef.1.4 om at han utvalde oss i Jesus Kristus før verda sin grunnvoll blei lagt. Så frelsesplanen og det heile var klårt i frå opphavet, eller iallfall lenge før syndefallet. Det ser ut som Aslak ser skapinga som ei eingongshending i ei fjern fortid, og berre som ”kulissar for det eigentlege”75: frelsesplanen i Jesus Kristus. Skapartrua er ikkje internalisert som noko eksistensielt i livet hans som gudspartnar.

4.3 Oppsummering: Internalisering og integrering av skapartru

Dette første analyseinnsteget i materialet mitt synleggjer at skapartrua er internalisert i ulik grad hos dei 7 informantane frå bedehusland. Randi, Aslaug og Lars verbaliserer si tru på Skaparen i eit vitnemål om ein gudsrelasjon som gjev tryggleik og eit grunnleggjande fundament for eigen identitet. For Liva og Ola ser internaliseringa av skapartrua å vera svakare, mens Nils og Aslak berre gjev si tilslutning til denne trua som eit lærepunkt dei veit høyrer med i kristendommen. Dette tyder på at desse 7 informantane ”skodar Gud” i ulike bilete og dermed opplever den kjenslemessige relasjonen til han på ulik måte. Når den same Far, den eine Gud som har skapt oss, blir opplevd i ulike bilete av ulike menneske, betyr ikkje det at nokon av dei er avskorne frå fellesskap med den levande Gud. Det er snarare slik at bileta er til stades i gudsrelasjonen og kan hindra han i å utvikla seg. Ein blir ståande på eit barnestadium og veks ikkje til den mogne mann (kvinne)76. Problema oppstår når ein blir låst i eitt bestemt bilete, og det stivnar til ein avgud. Det kan skje om ei reindyrka lære om den gode Skaparen blir internalisert til eit bilete av

74 Jfr.Acta 17,28 75 Jfr. Sitatet frå Notto Thelle gjengitt i fotnote 14, kap.1.3. 76 Jfr. Ef. 4, 13f.

30

den sjølvsagt kjærlege og aksepterande Gud, i verste fall eit gudsbilete der Gud blir ”Skaffaren”, han som kan og vil dekkja alle mine behov77, og der ”Guds kjærlighet blir til ei blass og jovial bestefaderlig velvilje”78. Ein kan ikkje utan vidare sjå internalisering av skapartru som garanti for eit rett bibelsk gudsbilete. I eit bibelsk perspektiv blir vurderinga av gudsbilete eit spørsmål som har med tilretteleggjinga av forholdet mellom skaping og syndefall å gjera. Det er eit omfattande og samansett systematisk-teologisk spørsmål, som eg ikkje kan ta opp i full breidde her. Eg tek berre fram nokre relativt enkle prinsipielle synspunkt på Bibelen som meta-narrativ: Integrert i skapingslinja som går som ein raud tråd79 gjennom heile den bibelske grunnforteljinga, går også ei anna linje, som vi kan kalla syndefalls- og forløysingslinja. Skapingslinja gjev klåre vitnemål om Gud som den gåvmilde gjevaren som skapte himmelen og jorda80, han som skaper alt 81 og lar si sol gå opp over vonde og gode82. Ifølgje denne bibelske story-line ligg dermed fundamentet for livet vårt på ein grunn hinsides alt som handlar om vår dugleik. Essensen i syndefalls- og forløysingslinja er at mennesket som Guds gode skapning har brote med denne djupaste meiningsberande samanhengen vi er skapte til å leva i. Vi lever ikkje i den planen Gud har for sitt skaparverk. Og dette brotet kan vi ikkje lækja sjølv. Livet vårt er fanga i det forvridde og øydelagde, det sjølvsentrerte og innelukka. Til sist vert dette samanfatta i ei radikal tese om eit generelt syndeforderv som inneber at det ikkje finst ein rettferdig, ingen vitug. Heile verda står skuldig for Gud; utløysinga i Jesus Kristus er einaste veg til rettferd83. Det viktige å halda fast på, er at begge desse to story-lines går integrerte gjennom den bibelske grunnforteljinga. Ingen av dei gjev isolert sett eit rett bibelsk gudsbilete, og dermed heller ikkje eit rett bilete av mennesket som Guds partnar. Til biletet av Gud som ”den snille bestefar” i ei reindyrka skapingslinje svarar biletet av mennesket som ”Du er du og du duger”, reindyrka for ansvars- og skuldproblematikk. Motsett kan gudsbiletet i Bibelen si syndefalls- og forløysingslinje lett bli formørka, fryktinngytande og skremmande, og den menneskelege gudspartnarrolla bestemt av eitt omgrep: syndar, dersom denne story-line blir halden fram som den einaste. I presentasjon og analyse av trusforteljingane frå bedehusland i neste kapittel har eg lagt vekt på å få synleggjort graden av integrasjon i gudsbiletet, altså om gudsbiletet i Bibelen si skapingslinje og gudsbiletet i syndefalls- og forløysingslinja er eitt integrert bilete for informantane, eller om dei ”skodar” Skaparen og Forløysaren som ulike andlet. Informantane lever i ”hus” som er blitt kalla ”bastionar for andre trusartikkelen84”, altså hus der syndefalls- og forløysingslinja har vore sentrum i forkynninga. Når dei seier dei høyrer heime

77 Studentprest Paul Erik Wirgenes fann uttrykk for slike gudsbilete i samtalar med studentar på MF på 1990-talet: Wirgenes 1995, s. 128 78 Jakobsen 2002, s.38 om gudsbiletet i ein del radioandaktar i NRK 79 Jfr. Ganzevoort sitt omgrep ”plot” eller ”story-line” 80 Jfr. Gen.1,1 81 Jfr. Jer.10,16 82 Jfr. Matt.5,45 83 Jfr. Rom.3, 9 -24 84 Jfr. sitatet av Steinar Madland s.4

31

der, tar eg det som eit tydeleg uttrykk for at dei har møtt Frelsaren og ønskjer leva i samfunn med han. Den vidare analysen skal altså synleggjera om det er den same treeinige Gud informantane opplever å møta som Skapar, Forløysar og Nyskapar. For ”først om Han vi møter i skaperverket, også blir tatt imot som vår forløser og nyskaper, har vi møtt skaperguden i den fylde han er virksom for oss på skapelsens plan. Først om vi i Forløseren også møter Ham som har skapt oss og nyskaper oss og verden, har vi møtt Gud i den fylde han har gjort seg tilgjengelig for oss på frelsens plan. Og først om vi i Åndens nyskapelse også møter Gud Fader Skaperen og Jesus Kristus Frelseren, har vi møtt Gud i den fylde han er til stede for oss mens han arbeider på fullendelsen av sin plan”85. Målet med denne analysen er å enda opp i ein typologi som synleggjer integreringa av lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen i gudsbiletet til gudspartnarane frå bedehusland. Motivasjonen for denne synleggjeringa har sitt utspring i erfaringa med at både eigne og andre sine reaksjonar og handlingar i møte med livet kan ha vore meir eller mindre styrte av unbewusste Gottesbilder86. Så lenge våre gudsbilete er skjult under vankunna 87, forma av våre behov, våre sår og anna påverknad, kan vi ikkje peika dei ut som avgrensa og falske eller gjera noko med det. Først når dei kjem opp i medvitet, kan vi få auga på dei og sjå om dei har fjerna seg frå verkelegheita og skada livet vårt. Verbalisering av våre livserfaringar i form av trusforteljing får det som har vore skjult fram i lyset, så vi kan sjå det. Den einskilde si trusforteljing blir ein kleines geschichtliches Credo 88 som kan prøvast i relasjon til Det store historiske Credo som har fått sitt uttrykk i den bibelske grunnforteljinga og er blitt samanfatta i kyrkja si trinitariske vedkjenning. Først då er vi på eit nivå der ein kan spørja etter sant eller falskt i relasjon til kyrkja si vedkjenning til den treeinige Gud. Då kan det skje ei nyorientering; reframing eller omvending. Eg kan omvenda meg frå falske sjølvbilete og bli kjend med mitt verkelege eg. Og eg kan leggja bort falske gudsbilete og bli kjend med den levande Gud. Dette analysearbeidet handlar dermed om korleis ein kan få medvit om gudsbiletet i eige historisk credo, og prosjektet er motivert ut frå håpet om at det kan hjelpa meg sjølv og andre til å få eit sannare gudsbilete, så Gud i våre kjensler meir samstemmer med den Gud vi vedkjennest89.

85 Grevbo 2003,s. 51 86 Jfr. Otto Haendler sitert i kap.1.1. 87 Jfr. Acta 17, 30 88 Gerhard von Rad sitt bibelteologiske uttrykk brukt om vedkjenningsprega historiegjengjevingar i t.d.Deut. 6, 20 –24; 26,5b-9 89 Jfr. Kap.1.2 : Problemhorisont, mål og grunngjeving for prosjektet.

32

Kap.5: Presentasjon og analyse av informantane sine trusforteljingar.

5.1 Innleiing

Eg skal i dette kapitlet presentera dei 7 trusforteljingane etter ein narrativ strukturering for å sjå korleis det dogmatiske trusinnhaldet opptrer i livshistorisk kontekstualisering. Ut frå Ganzevoort sin narrative teori og Sundèn sin rolleteori har eg definert ei trusforteljing som ei narrativ tolkning av ein person sin identitet som Guds partnar90. Eg ser dei to nemnde teoretikarane som sentrale medspelarar i den kvalitative analysen, der eg går i ein hermeneutisk sirkel eller spiral mellom heilskap og einskilddelar i informantane sine trusforteljingar. Ganzevoort sin narrative teori gjev meg då eit perspektiv som synleggjer at den einskilde informant sin eg-narrativ som heilskap er ei erindrande vedkjenning. Gjennom måten informanten konstruerer makrohandlinga (plot eller storyline), fortel han/ho korleis dei to bibelske linjene ( skapingslinja og syndefalls- og forløysingslinja) går gjennom trusforteljinga: Skjer det ei integrering av dei, eller går dei som uintegrerte, parallelle story-lines? Er forteljinga totalt dominert av den eine linja, eller kanskje skjer det eit komplett skifte av story-line undervegs i forteljinga? Sundèn sitt rolleomgrep brukar eg til å synleggjera det duale rollespelet mellom gudspartnarrolle og gudsrolle i dei einskilde delane i forteljinga. I siste samanfatning av analysen tar eg i bruk Ganzevoort sine omgrep: setting, character og tone for å synleggjera kva slags sosial, kulturell og personal kontekst og emosjonell atmosfære som pregar forteljinga som narrativ tolkning. Informantane blir presenterte etter den første kategoriseringa i kap.4: grad av internalisering av skapartru.

5.2 Sterk internalisering av skapartrua ( Randi, Aslaug, Lars)

I dette kapitlet skal eg presentera dei tre informantane som eg i kap.4 fann hadde internalisert skapartrua som ein trygg gudsrelasjon og fundament for sin kristne identitet.

5.2.1 Randi Randi startar sitt trusforteljingsplot med å plassera seg sjølv i ei gudspartnarrolle prega av ureflektert og sjølvsagt tryggleik og tillit til Gud. Ho fortel om oppvekst i ein heim med kristne foreldre og eldre søsken. Ho framstiller søskjena som viktige førebilete for eiga gudspartnarrolle: Eg hugsar eg såg veldig opp til dei. Dei hadde masse kristne vener som var heime hos oss. Dei hadde det veldig kjekt, og dei var kjekke for meg òg. Randi var med

90 Jfr. kap.3.1

33

på samlingar i kyrkje og bedehus frå ho var heilt liten. Det var berre slik det var, på ein måte. Det var ikkje slik at eg blei dradd med mot min vilje, men eg tenkte av og til at det var kjedeleg,og eg sovna på møte. Og dagleg bøn og bibellesing i heimen tykte eg nok var kjedeleg, for det var ikkje alltid lagt opp på mitt barnenivå. Men eg forstod at det var viktig for mor og far, og då på ein måte, då var eg med på det. Blant positive minne frå barndommen står turar saman med andre kristne familiar til stevne, bibelcampingar og teltmøte: Eg forstod ikkje så mykje av forkynninga. Men eg hadde ei veldig god oppleving av å vera der. Eg visste det var kristne miljø, og det var godt å vera der, og det var kjekt å vera der… Eg trur ikkje eg hadde peiling på dette med frelsen og kva det innebar å leva som kristen. Eg hadde ei veldig enkel tru på Gud, og ferdig med det. Eg berre trur eg tenkte at han var glad i meg. Det var det som blei formidla i dei samanhengar eg var, og det blei formidla heime hjå oss. Randi konstruerer altså eit plot som startar med ein dual rollesituasjon ho tolkar som ein grunnleggjande positiv gudsrelasjon. Denne er der uavhengig av hennar eigne prestasjonar, kjensler eller intellektuelle kapasitet til å forstå innhaldet i kristendommen. Denne rekkjefølgja Gud – mennesket er viktig i trinitarisk lys. Gud som er opphavet og kjelda for alt liv, Han er – uavhengig av våre erfaringar. Randi framstiller seg sjølv som ein gudspartnar som opplever å interagera med Gud i biletet av den sjølvsagt gode Faren som lar andletet lysa over eit elska barn. Om ho sovnar på møte, eller gjev uttrykk for at både møte og husandaktar kan vera kjedelege, rokkar ikkje det ved den grunnleggjande opplevinga av Gud som god: Eg berre trur eg tenkte at han var glad i meg. Gudsbiletet i syndefalls- og forløysingslinja i Bibelen er ikkje med i starten på dette plottet: Eg trur ikkje eg hadde peiling på dette med frelsen og kva det inneber å leva som ein kristen. Men nettopp denne setninga gjev òg eit førevarsel om at dette biletet vil bli synleg på ein eller annan måte seinare i forteljinga. Men førebels held plottet fram med skapingslinja som einaste synlege story-line. Randi fortel at ho gjennom oppveksten var med på alt kristent barne- og ungdomsarbeid på bedehuset, og ho nemnar spesielt jenteforeininga der ho fekk servert kristendommen på ein forståeleg måte… Der var det ei av lærarinnene på skulen som var med som leiar. Ho malte ein slik god kristendom for meg gjennom flotte forteljingar som gjekk på kva kristne folk hadde opplevd med Gud, kva bønnesvar dei hadde fått og kva hjelp dei hadde fått av Gud. Men både søndagsskulen og det andre barne- og ungdomsarbeidet på bedehuset var gode plassar for meg å vera. Eg stortreivst med å vera der. Eg følte at me var liksom kristne alle der, på ein måte. Det var liksom ikkje snakk om at ”eg er kristen og du er ikkje”. Me gjekk i dei miljøa og det var ikkje så mykje spørsmål om skilje…Eg gjekk også på musikkskulen, og eg kunne jo fått gått på 4H og korps, men eg valde gå der dei næraste vennene mine var, og det var dei aktivitetane som var tilknytta bedehuset og kyrkja. Eg merkar meg at når Randi fortel om si første forståing av kva kristendom handlar om, tek ho fram forteljingar om menneske i mottakarroller overfor Gud: God kristendom er ikkje forteljingar som går på at ”Gud vil jeg skal være et solskinnsbarn” men forteljingar om kristne folk som får bønesvar og hjelp frå

34

Gud. Forteljingane i den første pedagogisk tilrettelagde trusopplæringa legitimerer dermed hennar grunnleggjande oppleving av å vera eit elska barn i mottakarrolle i relasjon til Gud, og ho plasserer dei andre borna ho vaks opp saman med, i same rolle som seg sjølv: Me var liksom kristne alle der. Gud blir sett i biletet av den gode Faren som er glad i henne og dei andre borna. Han har skapt dei, og i dåpen har han teke dei inn i sin truande kyrkjelyd for at dei skal leva der og læra han å kjenna. Men han gjev dei òg full fridom til å leva i den skapte verda og ta del i alt som er sant og gjævt, rosverdig og verdt å elska91 i det lokale kulturlivet. Randi fortel så vidare at konfirmasjonen blei viktig for henne: for eg hadde fått tak i dette at det var ei stadfesting av dåpen. Og i og med at eg konfirmerte meg, så viste eg jo at eg framleis ville leva i dette her. Ho begynte å gå til nattverd: For slikt hadde me fått det forklart i konfirmasjonstida at det å gå til nattverd, det gjorde me når det betydde noko for oss… og det var viktig for meg å visa utad at eg faktisk ville leva i dette her. Då hadde eg tatt eit bevisst val at eg framleis ville tru og leva som ein bevisst kristen…Eg gjekk aldri på dans. Det var liksom den ikkje-kristne aktiviteten som blei gjeldande etter vi var konfirmerte. Framleis framstiller Randi seg sjølv i ei grunnleggjande mottakarrolle overfor Gud. Konfirmasjon og nattverdgang blir framstilt som eit medvite ja-takk til eit gudsforhold som er ei gåve frå han som er Skaparen og den omsorgsfulle, gode Far. Hennar rolle som gudspartnar blir nå synleggjort som ein sosial realitet ved at ho blir ein del av dei truande sitt nattverdfellesskap og avgrensar seg frå dansetilstelningane på samfunnshuset som ein sjølvsagt ikkje-kristen aktivitet i det lokalmiljøet ho høyrer til i. Framleis er det skapingslinja som dominerer i Randi si story-line. Men så begynner det å skje ting som får biletet av den sjølvsagt gode og aksepterande Gud til å slå sprekkjer. Nye erfaringar pressar på i ungdomstida. Dei passar ikkje inn i tolkingsramma for gudsbiletet hennes. Må ho forkasta det tidlegare plottet når det synest vanskeleg å tolka nye erfaringar inn i same story-line? : Ho fortel at ho siste året på ungdomsskulen begynte i ei bibelgruppe, der dei begynte å snakka om kva det eigentleg var som skulle til for at me kunne vera sikker på at me trudde rett, at me var kristne…Forkynnelsen i ein del samanhengar på bedehuset hadde liksom sådd litt tvil. Heile vegen skulle me liksom gå og leita etter om me var rette kristne. Eg tenkte: Skal det vera slik at eg heile tida skal gå og vera litt i tvil om eg er kristen?- Ei jamaldrande venninne i bibelgruppa hjelper henne å halda fast på den grunnleggjande tilliten: Ho slo opp i Rom 10.9 og las: Høyr på dette, sa ho: ”For sannar du med munnen din at Jesus er Herre, og trur du i hjarta ditt at Gud reiste han opp frå dei døde, då skal du verta frelst!” … og eg tenkte: ”Ja, akkurat slik er det ! Akkurat her er eg, og her trur eg Gud vil me skal vera! Eg trur ikkje Gud vil me skal gå og grubla på heile vegen om me er rett kristne, men hvis me trur og bekjenner, så skal me verta frelste.”

91 Jfr. Fil.4,8

35

Randi begynner så på ein relativt konservativ kristen internatskule. Der opplever ho forkynninga så dominert av syndefallslinja, at ho stengjer av: Eg kjende at forkynnelsen der appellerte ikkje til meg…veldig mykje klisjear…. Der òg blei det malt veldig dette her: ”Er du nå sikker på at du er rett kristen?.. Og det kan du ikkje gjera og det kan du ikkje gjera.”- Me snakka om at dette må jo vera mykje menneskebod. Men mange som gjekk der, sa det gjekk på sjølvbiletet laus, dei tvilte på om trua haldt og om dei var noko verd i det heile…. Eg trur eg lukka øyrene og let det sviva hus forbi, for eg klarte å klamra meg til den del av Bibelen som seier at me er skapte i Guds bilete, og trass i alt eg gjer som ikkje er bra, så har eg stor verdi.. så den forkynninga fekk ikkje sleppa til i meg. Det appellerte ikkje til mi kvardagstru. Eg trong ei forkynning som fortalde meg koss eg skulle leva som kristen i kvardagen, og det følte eg at eg fekk veldig lite av. Den narrative framstillinga i denne delen av trusforteljinga ser eg som eit uttrykk for kampen med integreringa av dei to bibelske forteljingslinjene. Eit ”rollespel” med ein Gud som hovudsakeleg stiller krav, inneber at ho må gje slepp på den barnlege tilliten til Gud som den gode Faren. Ho vegrar seg frå å gå ut av ”barnerolla” i relasjon til Gud og inn i ei ”trælerolle” med stadig blikk på seg sjølv for å sjå om ho er noko verd for han. Ho bruker rasjonalisering: dette må jo vera menneskebod, og fornekting: eg lukka øyrene og let det sviva hus forbi, for å verna seg mot krisa. Ho klamrar seg til den grunnleggjande rolledualiteten Skapar – skapning: trass i alt eg gjer som ikkje er bra, så har eg stor verdi. Men nettopp med denne siste setninga avslører ho også ei begynnande integrering av syndefalls- og forløysingslinja: Ho har sett at det er ikkje alt ved hennes framferd som gudspartnar som er bra. Og ho etterlyser ei forkynning som fortel henne korleis ho skal komma til rette med det problemet. I første omgang ser det ut som ho framstiller løysinga i å fortelja om ein vokster frå gudspartnarrolla ”elska barn” inn i rolla som ”ansvarleg forvaltar” med inderleg ønskje om å tena Gud som sin Herre og arbeidsgjevar: Ho fortel at ho bad om Guds leiing for vidare utdanning, og ho gjev Gud æra for det som skjedde: Og der trur eg Gud brukte folk rundt meg til å seia kva eg passa til. Eg kjende det sjølv òg, men fekk det bekrefta ved at mange på kort tid kom og sa det same til meg. Randi visste òg at ho hadde nok poeng til å komma inn på det aktuelle studiet på fleire plassar, og ho bad Gud om å visa henne kva for studiestad ho skulle velja. Så var det ei som sa til meg: ” X studiestad ligg på ein triveleg plass, der hadde du sikkert trivst.” – Og eg tenkte: Skal eg setja den eller den på første plass? Eit par dagar før søknadsfristen gjekk ut høyrer eg plutseleg meg sjølv seia høgt: ”Ja Randi, du skal reisa til X studiestad!” Og eg blei heilt roleg for det. – Og eg hadde nokre flotte år, både som menneske og på det åndelege planet. I studietida blir Randi med i eit kristent ungdomsarbeid tilknytta Indremisjonsformbundet. Ho møter ei forkynning som var tydeleg på å formidla dette med frelsesverket. Då forstod eg verkeleg dette her med at Jesus var død for meg, og at han er einaste vegen til himmelen. Men dei var òg veldig tydelege på at me skulle komma vidare..ja dette med den Heilage Ande kva verknad han har i liva våre. …Det var nok i studietida eg verkeleg fann meg sjølv som kristen, då eg verkeleg såg at kristendommen seier mykje meir enn

36

kor dårleg det står til med oss..men at Gud har bruk for meg…at han treng oss menneske til å vera hans hender og føter og auge og øyre og møta menneske. Det var nok noko eg fekk prenta i meg den tida eg var aktiv der. I dette avsnittet i trusforteljinga skjer integreringa. Syndefalls- og forløysingslinja blir noko eksistensielt: Då forstod eg verkeleg dette her med at Jesus var død for meg,og at han er einaste vegen til himmelen. Men internaliseringa av dette sentrale lærepunktet formørker ikkje gudsbiletet eller reduserer hennar verdi som Guds skapning så ho blir liggjande ved krossen som ”ingenting anna enn” ein syndar. Jesu forsoningsgjerning er også ei guddommeleg forløysing, ei skapingsakt som gjer levande med Kristus92. Forvaltaren Randi finn seg sjølv som kristen og blir ein Kristi etterfølgjar, oppteken av å vera i Guds plan med heile livet sitt. Ho reflekterer over det med Guds gåver, nådegåvene. Eg trur at Gud har skapt oss med våre naturgitte gåver, og at dei gåvene me skal ha i menighetssamanheng, dei heng veldig saman med våre naturgitte gåver. Eg har veldig tru på at i menigheten skal eg faktisk få gjera noko som eg likar. Eg skal ikkje tvinga meg til noko eg slit med og som er så tøft for meg å gjera. Det gjer at eg har veldig mykje meir stå på og glede i det eg gjer. Eg blir ikkje så fort trøtt. Ho ser at den heilage Ande har den viktige rolla å hjelpa meg å leva som kristen i min kvardag, til å hjelpa meg å leva som sant menneske som bryr meg om andre og kan vera noko for andre. Eg slit veldig med det å vera direkte og snakka om trua mi og det som står i Bibelen. Men eg trur at.. det at eg er ein kristen, det veit folk, og då trur eg det er mykje viktigare at eg prøver å vera bevisst på koss eg lever. Eg lever ikkje perfekt for det. Men eg tenkjer at når eg ikkje lever perfekt, må eg iallfall gå til tilgivelse og forsoning med dei rundt meg på jobben. Eg trur det er eit mykje sterkare vitnesbyrd enn om eg hadde banka folk i hovudet med bibelvers. Randi fortel at ho startar dagen med å leggja fram for Gud alle dei ho skal møta at eg må møta dei på ein måte der eg representerer Jesus på ein Ok måte, det er noko eg ønskjer kvar einaste dag. Og eg seier, det er langt frå kvar dag eg greier det, men eg trur det er ei bøn etter Guds hjarta. Og eg trur, og ser, at når eg ikkje klarar det, så har Gud gitt meg ei gåva til å seia noko om det: ”Du ser eg sviktar, og det eg sa til deg, det var ikkje bra”. Det å ikkje vera så standhaftig og steinhard, men leva som ein ydmyk kristen i forhold til dei eg omgås, det er veldig viktig for meg altså. I denne siste delen av trusforteljinga ser eg eit tydeleg integrert gudsbilete. Randi lever i dialog med Gud som Skapar, Frelsar og Nyskapar. Trusforteljinga synleggjer biletet av Gud Anden som talar til henne gjennom menneske for å leia henne til ein plass ho vil trivst, der ho får vera i hans plan. I dette er han også den gode Hyrdingen som leiar på dei rette vegar; han er Skaparen som gir henne alle gode gåver, og han er Meistaren som gjev sin læresvein hjelp til å forvalta dei rett. Han er Sanningsanden som lever nær i si kyrkje og leier fram til heile sanninga93 om frelsesverket: at Jesus var død for meg, og at han er einaste vegen til himmelen. Ho ser at å leva som kristen i

92 jfr. Ef.2, 6-8 93 Jfr. Joh.16,13

37

kvardagen, er å leva som sant menneske. Difor misser ho ikkje motet når ho ser ho ikkje lever perfekt. Ho kjem fram når Skaperen spør kor ho er og kva ho har gjort94, fordi Gud har gitt henne ei gåve til å seia noko om det . Randi si grunnleggjande gudspartnarrolle blir den tillitfulle og ansvarlege etterfølgjaren som lever som sant menneske og som representerer Jesus på ein OK måte, fordi ho ferdast i lyset og blir reinsa for synd 95. Eg ser dermed Randi si trushistorie som ein geschichtliches Credo som endar opp med ei tydeleg internalisert og integrert skapartru. Settingen er heile livsrommet ho lever i. Livet i heimen, den kristne forsamlinga i bedehus og kyrkje, utdanning, yrkesliv og sosiale relasjonar er reflektert inn i forteljinga: Gud har med heile livet hennes å gjera. Grunnstemninga (tone) i forteljinga er prega av tryggleik og tillit, som etter kvart også ytrar seg i ansvar og sjølvinnsikt. Dei sentrale aktørane (character) er formidlarar av Guds gode gåver. Dei ”erbjuder henne en roll som hon kan overta och gjennom vilken hon i sin tur går inn i gudsgemenskapen”96. Plottet blir dermed forteljinga om ein gudspartnar som går frå eit ureflektert barnleg bilete av den Gud som er glad i meg, gjennom vansker med å intergrera gudsbiletet i syndefalls- og forløysingslinja, til ho endar opp i ei ansvarleg, vaksen gudspartnarrolle gjennomsyra av trusvisjonen av Gud som det ”merket som syner mitt verd”97.

5.2.2 Aslaug.

Aslaug fortel at ho vaks opp i ein heim der det var stor respekt for kristne verdiar og kristendom. Besteforeldra, farmor og farfar, var sterkt religiøse og kristne personar. Far hadde vakse opp med lange husandaktar, og det blei nok litt for strengt for han. Men foreldra mine tok meg med på kristne møte, og det var veldig om å gjera å reisa til gudsteneste. Og der var helg i heimen. Aslaug minnest kveldsbøn og bordbøn som noko sjølvsagt og naturleg. I heimen var der misjonsblad for born og vaksne, og ho minnest bestemor som sat og bad stilt medan ho spann. Ho fortel at skuledagen starta med salmesong, andakt og bøn og vart avslutta med Fadervår. Læraren fortalde bibelsoga så levande at det kjendest som me var med der inne i forteljingane. Då Aslaug var ca.12 år, hadde ein misjonær på heimeopphald eit par møte i krinsen. Forkynninga og forteljingane frå misjonsmarka gjorde djupt inntrykk: Det greip meg så sterkt, skapte ein gjenklang av det gode og trygge frå barneåra, slik at eg sa det med ei venninne då me gjekk heim, at eg vil iallfall vera ein kristen.- Konfirmasjonstida vart ei mogningtid der ho blei meir stadfesta i trua, og bøna som presten bad for henne, gav styrkje og mot og håp: All nådes Gud, vi bed deg for Aslaug. I Kristus har du kalla oss til evig herlegdom; hald henne fast i dåpsnåden til Jesu Kristi dag. Også Aslaug startar trusforteljinga med å plassera seg sjølv i ei rolle som eit trygt og tillitsfullt Guds barn. Ho ”oppdagar” Gud gjennom nære omsorgspersonar som viser sin interaksjon med han gjennom bøn og

94 Jfr. Gen 3,9 og 13. 95 Jfr.1. Joh.1,7 96 Sundèn 1962, s. 23 97 Jfr. NoS 479

38

deltaking i gudstenester og møte og ved å markera veksling mellom kvardag og helg i heimen. Kristendomsundervisninga i skulen legitimerer hennar oppleving av å høyra med i Guds store forteljing. Trusforteljinga sitt plot blir dermed konstruert ut frå denne grunnleggjande positive rolledualiteten. Gud er - uavhengig av henne. Å leva i dialog med Gud er noko sjølvsagt og godt. Og framstillingsmåten ber preg av at ho opplever Gud som den som skapte hennar medvitne tru som gjenklang av det gode og trygge frå barneåra og let trua hennar mognast og stadfestast. Det er skapingslinja frå den bibelske grunnforteljinga som dominerer første del av trusforteljinga. Denne kjem til uttrykk i barnleg tilit skapt av Gud sjølv: Ho framstiller Gud i biletet av den gode Far som har omsorg for sitt kjære barn. Men etter konfirmasjonen blir Aslaug konfrontert med eit annleis gudsbilete: ein Gud som krev - både forsaking og bøygd nakke: Helgene kunne vera tøffe når dei andre for rundt på dans. Det var eit klårt skilje i bygda at det skulle ikkje kristne vera med på. Det var for verda og ikkje for meg.- Ho fortel òg om nokre negative opplevingar med ”ettermøte” med mest berre gamle menneske: Det blei forventa at dei kristne skulle vera igjen på bønnemøte. Me låg på kne ved stolane. Og ein skulle be veldig lågt og grina over eiga usselheit. Det var liksom eit teikn på åndelegheit. Eg kjende meg ikkje vel. Dette fører til mange frustrerande tankar, som blir forsterka av møte med nye krav og vilkår for å vera rett kristen: Eg møtte masse blant dei personlege kristne som eg synest var litt rart. Eg fekk blant anna høyra ein gong eg kom heim at eg kunne nok ikkje vera kristen, eg som hadde leppestift. Ho møter bod og reglar som eg kjende som ei tvangstrøye. Det var ikkje plass til sunn livsutfalding. Ho blir med i ei kristen foreining der ho opplevde at der var mykje sladder. Ho opplever at far var nok også skeptisk til ein del predikantar som kom. Eg forstod det ikkje heilt. Så i grunnen hadde eg veldig mange tankar om kva som eigentleg var kristendom. Lik Randi lagar også Aslaug eit plot der bedehusmiljø og -forkynning representerer problemet i trushistoria. Erfaringane ho gjer blant dei personlege kristne, fører til frustrasjon. Ho opplever at vi-narrativen bedehusfolket på heimplassen brukar som identitetsmarkør for sann kristendom, følgjer ei heilt anna story-line enn hennes eigen eg-narrativ. Ho greier ikkje integrera ei forteljing dominert av biletet av ein Gud som held mennesket nede i gråt over eiga usselheit og ikkje gjev rom for sunn livsutfalding. Dette kolliderer totalt med det biletet av den gode Gud ho opplevde i barndommen98. Når ho som vaksen tolkar miljøet sine krav og forventningar som menneskelege bod og reglar og liksom eit teikn på åndelegheit, viser at ho tar avstand frå miljøet sin vi-narrativ slik ho opplevde denne. Spørsmålet blir då om / korleis ho greier å intergrera syndefalls- og forløysingslinja frå den bibelske grunnforteljinga i eige story-line. Ho fortel at ho flytta til ein større stad, blei med i eit kristent kor tilslutta NMS. Det ser ut til at god forkynning og eit kristent ungdomsmiljø prega av livsglede

98 Sml. Kjetil Grandal i Vårt Land 25.01.03,s. 15: ”Fra barndommen hadde jeg med meg to bilder av Gud, ett av Gud som grenseløs kjærlighet, og et annet av Gud som vil dømme mennesker til evig pine. – For meg ble det en total kortslutning, en usikkerhet som ikke var til å leve med.”

39

hjelper henne frå frustrasjon over trældoms åk til fridom i Kristus99: Me var mykje ute og song på møte, og eg møtte veldig mykje god, solid forkynnelse. Så eg lærte etter kvart å skrella av ein del utsegner som hadde snørt meg inne i eit nett av ufridom. Eg var veldig aktiv og frimodig som heilt ung. Og møte og kristen aktivitet, det blei livet det – arbeid om dagen og møte om kvelden, mest heile veka. I dette avsnittet av trusforteljinga anar eg at ho har knytta det gode, trygge gudsbiletet frå barndommen saman med biletet av Kristus, men at ho også har overteke element frå den religiøse kulturen ho gav uttrykk for å vilja ta avstand frå. Den sette klåre skiljelinjer mellom verda og det dei kristne kunne vera med på. Denne todelinga i verdsleg og kristeleg får eit meir avdempa uttrykk i ei slags verdirangering hos Aslaug: Det er møte og kristen aktivitet som er livet. Kristenlivet utfaldar seg om kvelden, arbeidet om dagen utgjer eit liv som går der parallelt, men det ser enno ikkje ut til at ho opplever kristenlivet og arbeidslivet som ein integrert heilskap. Den vidare story-line stadfestar antakinga mi: Aslaug fortel om ei hending som blir ei reframing100: Ei spesiell oppleving av direkte interaksjon med Gud gjer at skapartrua blir internalisert som grunnleggjande fundament for heile livet. Ho ser at livsramma for kristen teneste for Gud er større enn det som blir sett av møte og kristen aktivitet: Ho har gifta seg og stifta familie. Ho fortel at ho som småbarnsmor opplevde ei einsemd, og ho grubla på om ho kunne vera rett kristen når ho ikkje kunne vera så aktiv i forsamlinga. Då kom ordet frå Luk.1,42 som direkte bønesvar frå Gud inn i situasjonen hennes: Skaparen som lar skapingsunderet skje også i hennes kropp, gjev henne si velsigning til den ansvarsfulle oppgåva han samstundes gjev henne, og lar henne oppleva denne som fullverdig kristen teneste. Dermed skjer det også ei begynnande integrering i gudsbiletet. I Forløysaren som har frigjort frå trældoms åk til sunn livsutfalding og glad teneste, ser ho også Skaparen som har skapt oss, gjev all god gåve og kallar oss til ansvar for alt vi har fått. Denne integreringa blir sterkare hos henne då familien flytter til ein annan kant av landet for ei tid: Der møtte eg møtte ei kristendomsform som var så ekte og heil. Eg vart så medrekna… inkludert i alle samanhengar sjølv om eg ikkje var så aktiv. Eg har ofte sagt at då eg kom dit, følte eg det var ein blomsterknopp som hadde stått lenge i knopp, men der fekk han opna seg og falda seg ut. Kristendommen blei eit ja til livet og eit fundament slik at eg fekk blomstra og leva ut det Gud hadde gitt meg. Det blei ein vokster eg kjende samsvarte med Guds Ord. Tilbake i miljøet ho bur nå, opplever ho igjen press og krav frå dei kristne her: ting som gjorde meg ufri, og det hadde eg ikkje lyst til å gå inn i. Så den blomsten, den begynte å lukka seg litt igjen. Det ser ut til at Aslaug stadig kjempar litt med det mørke biletet av Gud ho møtte i lokalmiljøet i ungdommen, og som gjorde henne utrygg og frustrert. Ho lever dermed litt tilbaketrukken frå dei organiserte kristne aktivitetane her: Det har nok betydd meir for meg med ord og bøn heime enn samlingane ute, både i bedehus og

99 Jfr. Gal.5,1 100 Omgrepet brukt om nyfortolkning av trusinnhald.

40

kyrkje. Bibelgruppe og samtale med andre kristne har vore verdifullt og med på å halda liv levande. Så eg treng det kristne fellesskapet, og eg treng sjølvsagt sakramenta. Nattverden betyr mykje.Eg treng òg eit fellesskap der eg får vera med og dela og gje. Aslaug nektar å gje slepp på tryggheten i Gud: Han er den som først og fremst gir og ikkje krev. Men ho fortel at langvarig sjukdom hos eit nært familiemedlem har gjort at ho har levd med mange kvifor og mange spørsmål. Men Gud er med..Gud er med i absolutt alt..så det med å leggja alle ting fram for Gud, småting i kvardagen… Gud har gitt meg så mange smil…Ho har altså ei tydeleg erfaring av dialog med Gud som den gode Skapar og Far som har omsorg for barnet sitt, og ho held fast på Guds løfter om utfriing og helbredelse, trass i at han ikkje har svart slik ho skulle ønskja: Eg trur på Gud som sannferdig, men eg har òg hatt knyttnever mot han at ”Nå må du visa at du står bak dei løftene du har gitt, som ennå ikkje har fått svar!” Ho fortel at ho har skrive fleire løfte frå Bibelen på eit kort som ligg på nattbordet: Det var ord som berre spratt ut av Bibelen då eg trong dei mest. Men det er jo eit tankekors at eg har fått vera med å be for andre, og dei er blitt helbreda. Og så skjer det ikkje her hos oss…. Gud held oppe og viser det gode likevel. Eg lever i denne dobbelheita. Men det høyrer vel med til guddommen det òg at me ikkje skal forstå. Og det at mange folk ber for oss, det òg gir eit fundament å stå på og gå vidare på, slik at eg kan møta dagen og prøva festa blikket på det som er postivt og godt. Men Gud oppi dette her, det er alt for meg. Hadde eg mist denne dimensjonen, då hadde eg gått til grunne…. Frå og med dette avsnittet gjev trusforteljinga uttrykk for integrering av dei to bibelske forteljingslinjene. Aslaug klyngjer seg til Gud i biletet av han som først og fremst gir og ikkje krev.. som held oppe og viser det gode. Men dette er ikkje noko ureflektert og lettvindt bilete av ein ”Skaffar”101 som skal stetta alle hennes behov. Ho ser han bur i det høge og heilage, hinsides hennes tankar og forstand, men òg hjå den som er knust og nedbøygd102 . Skaparen som tronar i det høge, har bøygd seg ned og solidarisert seg med den lidande menneskeslekta. Ho kastar si bør på Han103: Gud oppi dette her, det er alt for meg. Til sist fortel Aslaug om integreringa av åndsdimensjonen, som på ein måte blei ein ny og radikal omvendelse for meg. Feiringa av dei kristne høgtidene, jul og påske, har lenge betydd mykje. Men pinstid var lenge noko veldig diffust før ei spesiell hending gjorde at ho møtte Guds Ånds nærver så sterkt at det var følbart. Ho var på eit større stemne i kristen regi og hadde bedt om forbøn for ein ting, og det var å få eit rikare ordforråd når eg skulle takka Jesus for alt han har gjort for meg. Eg har jo fått gå til han med synder og suter og fått oppleva hjelp og tilgjeving. Eg hadde så lyst til å seia takk, og eg følte eg stoppa opp i mangel på ord. Aslaug fekk forbøn med handpåleggjing og opplevde å få ei spesiell nådegåve. Dette har prega livet hennar sidan. Men ho opplever at dette er ikkje så lett å formidla, for det gjekk mykje på erfaring utan ord. Eg blir lett misforstått. Men likevel, det er ein skatt, om eg ikkje fekk

101 Jfr. Wirgenes 1995, s.128 102 Jes. 57, 18 103 Jfr. Ps..55,23 som ho fortalde var skrive på eitt av korta på nattbordet.

41

formidla det her, så derfor har eg søkt ut i andre samanhengar, og det har gjort at den sida òg har fått leva. Ho avsluttar trusforteljinga slik: Eg har tryggheten i Gud. Han er den som først og fremst gir og ikkje krev. Det er så stort for meg at eg har fått dette med meg frå eg var liten, og fått tatt vare på det. Nåden, den er stor. Å få leva i Guds nåde kvar einaste dag, eg blir aldri ferdig med det. Eg veit det er mykje uutgrunneleg enno. Og det er vel òg med å gjera livet meiningfyllt og spennande. Gudsdimensjonen har så stor betydning at eg kan ikkje tenkja meg livet utan den. Eg ser Gud i naturen, i heile menneskelivet, ikkje berre i Bibel, bøn og møte. Dermed blir også Aslaug si trusforteljing eit historisk Credo som endar opp i ei internalisert og integrert tru på den treeinige Gud som Skaparen. Settingen omfattar livet både i skaparordningane og frelsesordningane. Gud har med heile livet hennes å gjera. Grunnstemninga (tone) er prega av tryggleik til Gud som ho har gått til med synder og suter, og fått oppleva hjelp og tilgjeving. Dette er ein tryggleik som er lutra av prøvingar og vanskar. Dei sentrale aktørane (character) blir framstilte i to grupper, dei som gir henne gudspartnarroller å overta, og dei som lever i gudspartnarroller ho distanserer seg frå, fordi ho opplever at desse rollene ikkje høyrer saman med biletet av Gud som den som først og framst gir og ikkje krev. Plottet blir forteljinga om ein gudspartnar som i ein god barndom fekk oppleva kva det betyr å kalla seg Guds barn, og som gjennom ei livsvandring fylt av motsetningsfulle erfaringar endar opp med visjonen av Gud, Skaparen, Frelsaren og Nyskaparen, som lar henne få leva i sin nåde kvar einaste dag. Forteljinga viser at denne enkle trusvisjonen ikkje er ein flukt tilbake til ein tapt barndom, men mogen visdom .

5.2.3 Lars

Lars startar trusforteljinga si med tre kjenslemessige høgdepunkt. Han fortel at han gjennom misjonsforeiningsaktivitetane til mor og bestemor oppdaga noko som var viktigast av alt: Eg vaks opp i ein heim der me hadde det vanleg, ..ja. me var nokså fri, men mor, ho gjekk i foreining… Og akkurat det minnest eg veldig godt at ho song mykje salmar, og at ho bad for oss om kveldane og slikt. Og eg kan minnast dei gamle, dei gjekk rundt i stovene med rokk og skulle spøta og spinna til misjonen. Det var noko som var viktig. For det var noko som dei såg….dei hadde ikkje mykje, men allikevel så hadde dei råd til slikt. Eller: Det var det viktigaste av alt! Søndagsskule, skule og Yngres med trugne menn og kvinner som leiarar og lærarar gav god kjennskap til kristentrua. Men sterkast inntrykk gjorde ein avhalden skulelærar som sende elevane sine ut frå folkeskulen med orda: ”Hugs, de er dyrt kjøpte!”- Det var noko som gjorde merke i meg iallfall. Det som var viktig for han, var at han ville…ja han la på oss at me var dyrt kjøpte. Me hadde verdi hos Gud, det var det han meinte: me var elska av Gud, eller av Jesus. Og at Jesus hadde gitt seg sjølv for oss. Konfirmasjonstida med påfølgjande nattverd for alle konfirmantane sette også spor i eit ungt sinn: Alle skulle me ha nattverd då, første helga etter

42

konfirmasjonen. Og me tenkte vel ikkje så mykje gjennom det. Men på konfirmantfesten var der ein eldre kar som hadde levd livet, kan du seia.. lenge…festa og herja på… men så hadde han vorte kristen. Då var det han minnest at han hadde gått til nattverd konfirmasjonen, og det betydde..det var eit skiljemåltid med Gud og Jesus. Og dette fekk han ikkje fred for då. Og det var noko som beit seg merkje hjå meg òg, trur eg. Me tenkte ikkje så mykje over det då, men det kom att seinare, kan du seia. Det kom klårt fram under opptak at Lars opplevde sterke kjensler knytt til minna han tok fram som start på trusforteljinga si. Eg tok det som eit teikn på at dette tolka han som svært viktig, noko han sjølv understreka mot slutten av forteljinga: Eg har jo opplevd at det som blei sådd i mitt liv i barndom og ungdom, det slår ned seinare. Og det kan skje plutseleg. Men hvis det ikkje blir sådd, så har ein jo ikkje noko å gå tilbake til. – Story-line startar altså med å halda fram gudspartnarar med syn for det viktigaste av alt: å vera i rolla som forvaltarar som tar imot og gir vidare Guds gåver, og læresveinar som på Meistaren si ordre går ut i all verda og gjer andre til læresveinar . Det ser ut til at dei to story-lines frå den bibelske grunnforteljinga er integrert heilt frå starten av denne trusforteljinga: Syndefalls-og forløysingslinja blir innført i konstaterande og inkluderande utsegner med ein passivum divinum som legg hovudvekta på Guds gjerning i denne forteljingslinja: Hugs, de er dyrt kjøpte! Nettopp fordi me har verdi hos Gud og er elska av han, har Jesus gitt seg sjølv for oss. I biletet av Frelsaren ser Lars også andletsdraga til han som har skapt oss, og som ved sin Ande verksam gjennom Ordet og sakramenta, nyskapar oss og verda. Den vidare story-line stadfestar integreringa: Lars fortel at han etter konfirmasjonen flytte ut på arbeid, og hadde ikkje noko fast tru då , men det låg nå i bakhovudet. Så me var ute på dans og forskjellig og rundt forbi. Det avgjerande vendepunktet kom på eit orienteringsløp, og Lars skildrar hendinga som ei oppleving av interaksjon med Gud : Han kom til ein post , tok opp kompasset for å staka ut ny kurs, men meinte kompasset viste feil veg. Han sprang difor i den retninga han sjølv meinte var rett, og fann ikkje fram på nokon som helst måte. Han måtte tilbake, tok kompasskursen på nytt, pikka på kompasset, for det var ei luftbløre i det, men det viste same vegen som sist. Så måtte eg berre retta meg etter det. Eg følgde det og kom fram. Eg forstod ikkje så mykje av kompasset for så vidt, men eg måtte bøya meg for det. Eg måtte tru at dette styrte leia. .. Og då tenkte eg på det som har med Bibelen og Gud å gjera, det er det at Jesus seier: ”Eg er vegen, sanninga og Livet, ingen kjem til Faderen utan gjennom meg.” Og dette blei litt sterkt for meg at Han var den som kunne leia meg, og eg måtte bøya meg for det. Lars koplar denne hendinga frå O-løpet saman med bibelforteljinga om koparslangen i ørkenen104 og Jesus på krossen105: Og eg tenkte på dette at slik som Moses og dei som var der, klart at når dei blei sjuke, klart at då ville dei ikkje venda blikket frå ormen, men dei ville sjå på han og berga seg og bli friske. Slik er Jesus òg komen for å berga oss. Det står at ”Slik som Moses lyfte opp ormen i øydemarka, slik skal òg Menneskesonen løftast opp, så kvar

104 Num.21,8f 105 Joh.3,14

43

den som trur på han ikkje skal gå fortapt, men ha evig liv.” I dette ordet fekk eg setja inn mitt namn. ..For så har Gud elska Lars, at han gav Son sin… Ja at Gud talte til meg på eit O-løp, det viser noko av storheten hans. Eg har mange gongar gått i skodde og alt, eg har gjerne hatt mine meiningar, men eg må berre bøya meg for kompasset. Og sånn er det med Bibelen òg, me forstår stykkevis og delt, men så får me leggja det i Guds hender. .. Og det som har brent seg fast, er det at då Jesus døydde på krossen, då han anda ut og sa ”Det er fullbrakt!”, då rivna førehenget frå øvst til nedst, då var vegen til Gud open for alle. Dette avsnittet av trusforteljinga vitnar tydeleg om overtaking106 av bibelske gudspartnarroller: Lars opplever ein situasjon som liknar situasjonen til ein bibelsk person, går inn i gudspartnarrolla frå bibeltekstane (Moses i dialog med Gud, Nikodemus i dialog med Jesus) og opplever å vera i dialog med tilveret sin Skapar og Frelsar. Det skjer ei overgjeving i tillit til Han som har tankar og vegar som er høgare enn våre107, han som kan sjå om eg er på den vonde vegen og vil leia på ævevegen108 : Og dette blei litt sterkt for meg at han var den som kunne leia meg, og eg måtte bøya meg for det. Denne duale rollesituasjonen blir dermed eit tydeleg livstolkingsperspektiv for Lars. Han opplever Gud som levande og handlande i verda, og at han har med heile livet å gjera. Lars gjev tydeleg utrykk for å leva i dialog med Gud vidare i livet: Han fortel at han kom tilbake til heimbygda, stifta familie her og kom meir inn i bedehusmiljøet her og blei meir stadfesta i trua. Han fortel at han opplever samklang mellom kyrkje og bedehus og går fast begge plassar. Han gjev uttrykk for at tryggleiken han opplever i relasjon til Gud, har sin grunn i internaliseringa av både skapartrua, trua på utveljinga i Jesus Kristus og trua på Andens nyskapande kraft: Eg ser meg sjølv som skapt i Guds bilete. Og han ” visste alt om meg før han meg kalla og gav meg plass ved nådens rike bord.”..Eg kan aldri vera misfornøyd med meg sjølv, kan du seia, på den måten at det er Guds verk slik eg er skapt, og eg får lov å vera den eg er. Og eg er elska på grunn av det eg er. Men på same tida, så må eg òg be om å få leva i nåden kvar dag, og få kraft til å leva og stå i der eg er….Eg har kvar dag fått lov å leggja alt i Guds hender, eg har ikkje tvilt på at dette er sant. Eg har opplevd fleire gongar at eg har vorte hjelpt og fått styrke, så slik har det vore veldig godt. Lars er ein gudspartnar som synest det er så godt å ha ein heim i kyrkja på jorda. Her ser han kasualiahandlingane som uttrykk for at her i farshuset får me veksa i tryggleik frå barn til ansvarleg vaksen: Altså, me har ein heim der me bur, men så har me òg ein heim i kyrkja. Det har alltid vore mitt. Altså der går me når me vert døypte, når me vert konfirmerte og når me vert gifte, og så er me der når me skal forlata denne verda. Så er me der i både glede og sorg, og det tykkjer eg er veldig godt for meg, at uansett, så får me ha den heimen der..Og når det er begravelse er det så fint med: ”Lær oss å telja våre dagar, så me kan få visdom i hjartet”, at me ikkje satsar på at me skal leva evig her.

106 Jfr. Sundèn sin teori, kap.2.4 107 Jfr. Jes.55,9 108 Jfr. Ps.139,24

44

I eit refleksjonsavsnitt om den treeininge Gud synest eg Lars stadfestar det eg har kome fram til i analysen så langt, at gudsbiletet i Bibelen si skapingslinje og syndefalls-og forløysingslinje er eitt integrert bilete i denne trusforteljinga : Treeinigheten, den har eg same forholdet til. At Jesus han er Frelsaren, og Gud, han sende sin einborne Son for å frelsa oss alle, og det er om me vil ta imot eller ikkje. Og så har me fått den heilage Ande til å opplysa oss. Då han fòr ifrå oss, då ville han ikkje lata oss att som foreldrelause ungar, men han ville senda Den heilage Ande. Så for meg er treeinigheten ein nokså naturleg ting. Eg har ikkje opplevd Gud annleis enn Jesus. Så for meg har liksom Det gamle testamentet…det peikar heile tida fram mot det nye, og då har Jesus kome for å oppfylla lova, eller oppfylla det…så for meg har det vore veldig enkelt. Lars ser òg det store i at Jesus aldri tvinga seg inn på nokon. Han tilbaud seg heile tida. Slik er det fantastisk, at me er fri på grunn av det han har gjort, men at me òg er fri til å velja. Han tvingar seg ikkje til å frelsa. Når Lars skildrar kvardagslivet sitt i lys av trua, visar han til ein song: Eg tykkjer Matias Orheim er så fin med det at: ”Eg har mi tenesta stor for Gud frå dag til dag i det stille, der arbeidstrøya vert presteskrud i alt mitt ærlege yrke.” Med dette gjev han uttrykk for at heile livet har med Gud å gjera109. Han opplever at Guds bod står som eit vern for oss og ei hjelp me har fått for å leva. Eg er så glad for at me fekk læra dei boda. Men ofte vert det framstilt i dag som ei tvangstrøye. Det tykkjer eg er trist. Trusforteljinga viser dermed ein gudspartnar som har fått veksa i tillit til den gode hyrdingen som kjenner livsens vegar og kallar til etterfølgjing. Dermed ser han også at Guds lov har ei god, konstruktiv og positiv målsetjing. Guds bod gjenspeglar Guds heilage vesen, men står samstundes på menneska si side og ivaretar våre viktigste interesser. Igjen ser eg at for ein gudspartnar som opplever seg akseptert og elska av Gud som den ein er, opphøyrer Guds krav å vera noko negativt og skremmande, skulda noko farlig og syndvedkjenninga noko fornedrande110. Lars er oppteken med å formidla Guds ord og trua som noko godt; det har han gjort til eigne born, i engasjement i kristent barnearbeid gjennom ei årrekkje og gjennom omsorg og omtanke for vener og naboar. Dette ser han som ei såmanngjerning, der hans ansvar er å så, men Gud gjev vokster i si tid: Eg har jo sjølv opplevd at det som blei sådd i mitt liv i barndom og ungdom, det slår ned seinare. Og det kan komma plutseleg. Men hvis det ikkje vert sådd, så har dei jo ikkje noko å gå tilbake til, slik sett… det er kjekt å oppleva at dei har fått noko… og sjølv får eg meir enn eg gir. I møte med sambygdingar ser han at det er mange som trur meir enn me er klar over. Dei vågar ikkje stå fram, og det er klart eg tenkjer: ”Koss kunne ein hjelpa dei å stå fram?” Slik sett er det mange som har fått noko frå dei var små, som dei ikkje forlet. Det er vondt at dei tenkjer dei kan ta det fram den dagen dei treng det, men då kan det vera for seint.Så det er viktig å ta imot i dag. .. men me kan ikkje velja for andre, men eg trur det er viktig at dei får

109 Jfr.1. Pet.2,9f 110 Jfr. analysen av Randi si forteljing, s.12

45

forståing for at me vil hjelpa dei… Me kan ikkje leva livet for dei, men at me vil hjelpa dei på den måten som er det beste for dei. For han sjølv er gudstrua fundamentet i livet, det som gjev tryggleik og kraft til innsats midt i eit liv som rommer sjukdom og uvisse både i familiesamanheng og blant vener og naboar. Det er klart det er tøft, ..men allikevel så tykkjer eg det er veldig godt å få leggja det i Guds hender… så får me håpa og tru …få styrke til kvar dag. Lars si trusforteljing står dermed som ei erindrande vedkjenning til den treeinige Gud som Skaparen. Lars ser seg sjølv som skapt i Guds bilete. Skaparen har sådd det spirekraftige Ordet i livet hans, gjeve vokstervilkår og frukt i si tid. Trusforteljinga si setting omfattar heile livet. Grunnstemninga (tone) er prega av tryggleik og overgjeving til Gud midt i eit liv som rommer uvisse og vanskelge ting: men allikevel så tykkjer eg det er veldig godt å få leggja det i Guds hender. Dei sentrale aktørane blir teikna i rolla som såmenn, ei rolle Lars overtar som si sentrale gudspartnarrolle. Plottet i trushistoria blir dermed forteljinga om det levande Ordet frå Gud Skaparen, det som ikkje vender tomt tilbake, men fullfører det han sender det til, til ære for Herren111. Lars endar opp i rolla som ein Kristi etterfølgjar, ein som tilbyr seg, legg livet sitt i hendene til Gud Skaparen, Frelsaren og Nyskaparen og lar Han strø det ut til mat og liv for andre .

5.3 Svak internalisering av skapartrua (Liva, Ola, Aslak, Nils)

I dette kapitlet analyserer eg trusforteljingane til dei fire informantane eg i introduksjonen fann hadde ei svakare internalisering av skapartrua.

5.3.1 Liva

Liva si trusforteljing startar med minne frå barndom i ein kristen heim, søndagsskule og barneforeining på bedehuset: Eg var så heldig at eg fekk veksa opp i ein kristen heim og fekk høyra om Gud og Jesus frå frå eg var ganske lita. Som barn levde ho i eit einskapleg miljø prega av kristendommen: Alt folket hadde meir respekt og meir kunnskap om kristendommen då, og Bibel og bod. Så byrja eg på søndagsskulen. Alle søskena gjekk der, og alle vennene. Vi hadde to fine søndagsskulelærarar som fortalde oss levande om Jesus og himmelen. Alle var me med på det at me ville gå og høyra om Jesus og høyra han til då. Eg trur dei fleste av oss gjekk i søndagsskule og barneforeining til me var konfirmantar. Det gjorde at me òg fekk tidleg læra om og bli interesserte i misjonen. Og i skulen hadde me ein dyktig lærar som underviste levande i bibelsoga. Forklaringa hadde me òg, og den måtte me kunna på rams. Alt dette var med og forma trua mi frå eg var lita jente. Det viktigaste i oppdragelsen var å oppføra meg fint, vera ærleg og følgja Jesus og ta vare på trua. Liva framstiller det slik at desse rammene som alle ungane

111 Jfr. Jes.55,10-13.

46

levde i, gav tryggleik: Eg har fått veksa opp i eit trygt, kristent miljø, må eg seia. Det var trygt å veksa opp med Gud og Jesus i livet mitt, absolutt. Det var trygt. Liva sitt plot startar med at ho plasserer seg i ei gudspartnarrolle ho sjølv karakteriserer som trygg. Gud og Jesus er til stades i livet hennes som noko sjølvsagt. Likevel synest eg at nokre utsegner vitnar om at denne tryggleiken blir opplevd som ein tryggleik på visse vilkår. Når ho omtalar folket sitt forhold til kristendommen, er det respekt for Bibel og bod ho tar fram. Vidare minnest ho at det viktigaste i oppdragelsen var oppføra seg fint, vera ærleg, følgja Jesus og ta vare på trua. Fokus for trusrelasjonen er dermed gudspartnarane si haldning og oppførsel, ikkje den Gud som er, og gjev alle liv og ande og alle ting112. Liva ser ikkje seg sjølv som barn i ei grunnleggjande mottakarrolle i relasjon til Gud113. Kristentrua blir ikkje først og fremst framstilt som grunnleggjande tillit skapt av relasjonen til den Far som lar andletet lysa over eit elska barn, men meir som eit krav oppdragarane legg på henne: ho må følgja Jesus og ta vare på trua. Ho plasserer seg sjølv i rolla som læresvein i relasjon til Frelsaren. Dette blir framstilt som resultat av ei medviten viljeshandling ho og dei andre borna tar, og dei gjer valet synleg ved å delta i aktivitetane på bedehuset: alle var me med på at me ville gå og høyra om Jesus og høyra han til då. Dermed ser det ut som Liva konstruerer trusforteljinga si med utgangspunkt i Bibelen si syndefalls- og forløysingslinje. Men den sentrale trussanninga om frelsa i Jesus åleine, ser her ut til å stå heilt åleine. Gudsbiletet i skapingslinja i Bibelen er ikkje med i starten på dette plottet.

I det vidare plottet blir syndefalls- og forløysingslinja enda meir synleg som story-line i trusforteljinga. Alt handlar om forholdet til Frelsaren. Liva fortel at i overgangen til vaksenlivet skjer det ei forandring i hennar gudspartnarrolle som Jesu læresvein. Etter konfirmasjonen går ikkje alle ungdomane på bedehuset lenger: Det var veldig få kristne ungdommar på min eigen alder og lite ungdomsarbeid. Dansetilstelningane på samfunnshuset er opne for dei konfirmerte, og mange finn vegen dit. Liva følgjer med: Diverre gjekk eg bort frå Jesus då eg var heilt ung, etter konfirmasjonstida. Men ho kjende på ei indre uro: Men eg hadde ei uro i hjarta mitt heile tida. Eg visste eg måtte komma tilbake til Jesus. Heldigvis gjekk det ikkje så veldig mange år før Jesus kalla så sterkt på meg, at eg måtte bøya meg og ta imot Jesus på nytt, og det var godt, minnest eg. Her kjem det tydeleg fram at Liva har overteke bedehuset sin vi-narrativ som identitsmarkør for rett gudsforhold. Å gå på dans på samfunnshuset er å gå over i sona for det verdslege114 . Liva tolkar det som fråfall: Eg gjekk bort frå Jesus115. Ho opplever uroa i hjartet som Jesu kall til å komma tilbake. Ho kjem tilbake ved å bøya seg. Det er rette måten å ta imot Jesus på nytt. Ho

112 Jfr. Acta 17,25 113 Sml. t.d. Randi si framstilling av eiga rolle som barn i relasjon til Gud, der story-line er dominert av skapingslinja i den bibelske grunnforteljinga. 114 Jfr. Aagedal sin typologi over bedehuskulturen sitt kunnskapssystem referert til i kap.2.3 115 Sml. Joh.6,66f

47

framstiller seg her tydeleg i gudspartnarrolla syndar, og den vidare forteljinga gjer klårt at omvendinga er motivert ut frå redsel for døden og Guds straff:

Ho fortel at ho i 20-års alderen opplever eit plutseleg og dramatisk dødsfall i nær familie: Det var det som gjorde at eg fekk eit sterkt kall til å venda om. Og ho veit vegen ho må gå: Så fekk eg heldigvis anledning til å vera med ei venninne på eit møte og fekk seia ja til Jesus igjen. Liva opplever at ho har tatt eit avgjerande steg, og det blir viktig å vitna til slekt og venner om det som har skjedd: Og eg var veldig opptatt av å fortelja det til…til mor først og fremst… til søskjena mine, og eg måtte fortelja det til venninnene mine òg. Det at eg var blitt ein kristen, var veldig avgjerande for meg. Eg kutta for det meste ut alle dei tidlegare aktivitetane eg hadde vore med på, så som dans og kino. Ho legg til at kino er annleis for meg i dag. Dersom det er filmar eg har lyst til å sjå, så går eg. Men eg kutta ikkje ut alle dei tidlegare vennene. Nokre av dei har eg som venner i dag òg. Eg fekk meg kristne venner også og blei med dei på kristne aktivitetar. Ei tid etter omvendinga gjekk Liva si livsferd til ein bibelskule, og etter nokre år med arbeid ute vende ho så tilbake til heimbygda og fann plassen sin i vennesamfunnet her: Dei gamle venninnene mine her visste at eg var blitt ein kristen, og eg blei med dei i foreiningar og slikt. Liva si trusforteljing utspeler seg i eit symbolsk univers med eit tydeleg skilje mellom verdsleg og kristeleg. Å seia ja til Jesus inneber å kutta ut tidlegare aktivitetar, vitna til slekt og vener om det som har skjedd, og bli med på kristne aktivitetar. Det ser ut til at Liva prøver å finna tryggleiken hos Gud ved å gjera det miljøet forventar av ein omvend syndar, visa at ho har teke eit avgjerande val og vendt heim. Samstundes synest eg den gjenforteljinga av Luk. 15 som ho flettar inn i trusforteljinga si, avslører ei lengt etter å vera noko anna og meir enn syndar og kjenna seg elska av Gud som den ho er: Eg tykkjer det er så fint bilete av Gud det som står i Luk 15 om den bortkomne sonen. Når Gud ser han langt borte, spring han imot han og tek han i armane sine. Sonen får mest ikkje koma fram med sin anger. Faren braut han liksom av og sa til tenarane at dei skulle få av han dei fillete kleda, setja gullring på fingeren og slakta gjøkalven. Ja, tenk, slik er Gud! Eg veit ikkje kven eg skulle gått til utan han. Denne gjengjevinga av Jesu likning fortel om ein gudspartnar som først og fremst lengtar etter akseptasjon og stadfesting på at ho er elska. Her kjem ho med ønskjebiletet sitt av den gode Faren, han som braut sonen av, så han ikkje fekk koma fram med sin anger. Gudspartnaren ho her identifiserer seg med, ikkje den ansvarlege vaksne sonen som har gått i seg sjølv116 og kjem med ei ope syndsvedkjenning: Far, eg har synda. Han er barnet som søkjer trøyst i farsfamnen og blir omfavna fordi det er eit verdifullt og elska barn. Sonen får ikkje vedkjenna si skuld som eit ansvarleg, tilrekneleg og skuldig menneske, men tilgjevinga blir framstilt som ei trøystande, aksepterande, verdsetjande haldning av at ”du er verdifull for meg”. I dette korte avsnittet er det skapingslinja frå Bibelen si grunnforteljing som er einerådande: Gud er den gode faren som tar imot heilt utan vilkår: Ja, tenk, slik er Gud!

116 Jfr. Luk.15, 17f

48

Eg har tidlegare vist til at Liva gjev uttrykk for ei rett kristen lære om skaping, synd og frelse, men at eg anar ei ubibelsk oppleving av skam, fordi skapartrua ikkje er heilt internalisert i personlegdommen117. Når ein knyter syndsomgrepet til funksjonsoppleving, det å vera liten/ussel, vil syndsvedkjenning framstå som ei umyndiggjering av mennesket. Men syndsvedkjenning er det stikk motsette: ei myndiggjering, ei vedkjenning til at mennesket, skapt i Guds bilete, ikkje berre er eit viljelaust offer for kreftene i tilveret. Syndsvedkjenning er ikkje eit trugsmål mot menneskeverdet, men ei gåve som hjelper mennesket tilbake til Gud, seg sjølv og fellesskapet118. Det ser ikkje ut til at Liva heilt greier integrera dei to bibelske story-lines i trusforteljinga si. Det blir eit slags skifte frå den eine til den andre og tilbake igjen, eit slags dobbelt plot119. Som vaksen har Liva opplevd eit par sjukdomsperiodar som ho seier har hatt innverknad på gudsforholdet hennes :Situasjonar i livet mitt har gjort at eg har vore veldig avhengig av Gud. Eg hugsar når eg hadde dei sjukdomsperiodane mine, og når eg blei frisk, så var eg så glad, og så sa eg til Gud: ”Det er ingenting anna som betyr noko for meg i grunnen enn deg, Gud. Og nå er eg villig til å vitna om deg!” For eg var så veldig bunden til å reisa meg opp i ei forsamling og seia noko om Gud. Eg hadde så lyst, og eg kjende det inni meg, men eg var så bunden av menneske på ein måte. Det var så vanskeleg å høyra si eiga stemme. – I dette avsnittet anar eg spor i av skapingslinja: Liva uttrykkjer glede over å ha blitt frisk frå sjukdom, og det ligg vel implisitt i forteljinga at ho rettar takken til Gud som gjevar av liv og helse. Men samstundes ser det ut til at ho straks må fram med ein lovnad for skapa seg verdi hos han: Og nå er eg villig til å vitna om deg. Ho innrømmer at ho ikkje greier seg aleine, likevel verkar det som ho eigentleg ikkje stolar heilt på Guds kjærleik, men må forsikra at ho er villig til å gjera seg fortent til barnekåret. Eg ser ein forsiktig, underdanig religiøsitet med vekt på tilpassing, vera lydig og leva ut pålagde verdiar og meiningar, motivert ut frå håpet om å bli anerkjent og verdsett. Ønskje, lengt, det ulevde og ufullbyrda viser seg i biletet av Gud:Det er ingenting anna som betyr noko for meg i grunnen, enn du Gud. Er dette eigentleg ei bøn om å få sjå det nådige andletet som ikkje snur seg vekk, men lar velsigninga lysa over eit elska barn? Denne lengten etter akseptasjon som den ho er med sine kjensler og opplevingar, kjem òg fram i måten ho identifiserer seg med læresveinen Peter: Av bibelske personar eg kjenner meg igjen i, så må det vera Peter. Han var jo så framfusen, og sa ting akkurat som han følte det i nuet, men Jesus tek imot han igjen og igjen og tilgir. Ho framstiller det slik at Peter (og ho sjølv?) treng tilgjeving fordi han gjev uttrykk for kjenslene sine. Igjen anar eg ein slags skambasert identitet: Synd og tilgjeving er ikkje relatert til det å ha brote Guds bod og skada andre menneske, men til det å visa seg fram som den ein eigentleg er. Dermed blir også overtakinga av gudspartnarrolla Peter eit

117 Jfr. kap 4.2 118 Sml. Randi si trusforteljing, dei siste avsnitta. 119 Ganzevoort 1993,s.280: ”In other cases, the new interpretations give shape to a second story-line, a double plot. When this is case, there is a high risk for new crises when threatening events occur in the future, because an integrated frame of interpretation is absent, and conflicting alternatives of meaning emerge.”

49

uttrykk for lengten etter andletet som ser og elskar 120. Men det ser ikkje ut som ho heilt vågar følgja lengten heilt inn i Peter-rolla og verkeleg prøva korleis Gud/Jesus tar imot kjenslene hennes. I staden ser det ut som ho eigentleg sensurer henne bort som ei rolle ho eigentleg opplever som uåndeleg, og tar heller raskt fram biletet av den ho ønskjer å vera som gudspartnar: den stille læresveinen Johannes: Johannes har eg òg eit fint bilete av, det er liksom akkurat motsett av Peter, tykkjer eg, det der fine. Han er jo kjærlighetens apostel.Det er noko fint og stille over han, liksom. Igjen er det kvalitetar hos menneske som blir teke fram for å teikna det rette gudsforholdet.

Gjennom heile trusforteljinga viser Liva at ho kjempar for å gripa og halda fast på sin verdi både overfor Gud og menneske: Trua har hjelpt meg å forma sjølvforståinga og sjølvbiletet mitt. Dette at eg er skapt i Guds bilete, og at han har skapt meg slik eg som er, det gjer meg trygg. Han kjenner meg heilt og fullt. Så slepp eg streva med at eg er så liten, og eg er så…sjølvsagt kan dei tankane komma, og det har dei gjort. Eg har forstått den bibelske samanhengen at me kan ikkje gjera noko til vår frelsa og slik, men når me er skapte i Guds bilete, så er me jo noko. Ut frå denne referanseramma kjem ho både med ein forsiktig kritikk av bedehusforkynninga, men er også raskt ute med eit forsvar: Dei første åra eg gjekk på bedehuset, så var der absolutt ei forkynning som malte ut kor små og usle me var i oss sjølve. Men i det store og heile var det ei god forkynning om synd og nåde. Ho fortel at ho er blitt meir og meir avhengig av Gud. Han er ein kjær og trufast far som eg kan koma til med alle sorger, nederlag, tunge ting og i glede. Samstundes veit eg at han er ein heilag Gud, som ikkje tålar synd. Eg veit jo at hvis Jesus ikkje hadde kome, så hadde eg gått fortapt. Men på grunn av Jesu fullførte verk på Golgata, hans død og oppstode, får eg oppleva han som ein nådig Gud. - Liva sitt håp er å få bli bevart i trua, og få komma heim til Gud og Jesus og få vera saman med alle dei frelste i evigheta. Og at eg må få leva nær Jesus, få vera med i tenesta for han, vera lydig. Så ønskjer eg også at det må bli mange som blir frelst. Me må be om vekkelse over by og land. Som nemnt tidlegare gjev Liva uttrykk for ei rett lære om skaping, synd og frelse: Eg har forstått den bibelske samanhengen at me ikkje kan gjera noko til vår frelse, men når me er skapte i Guds bilete, så er me jo noko. Men eg ser det slik at ho greier ikkje integrera dei to story-lines frå den bibelske grunnforteljinga i trusforteljinga si. Skapingslinja blir synleg i refleksjonsavsnitta og gjengjeving av bibeltekstar. Der kjem denne fram i bilete av ein Gud som ser ut til å ha rørt ved lengten hennes og gitt løfte om varme og godleik. Dette gudsbiletet vil ho ikkje gje slepp på. Men syndefalls- og forløysingslinja dominerer i dei narrative avsnitta relatert til hennar eige liv, og ho ser ut til å kjempa litt med å tru på eigen verdi. Liva blir dermed oppteken med å måtte handtera sin relasjon til Gud for å forsikra seg om at han bryr seg om henne.

120 Jfr. Ole Paus: ”Hvem kommer til meg når andre går bort…Hvem orker å se meg som den jeg er, og elske meg som en sønn… Det begynner å bli et liv det her, det begynner å ligne en bønn.”

50

Både den kulturelle og personale konteksten understreker at det er viktig for Liva å stadfesta at ho har det rett med Gud. Settingen for trushistoria er barndomsheimen, skulen, bedehuset, bibelskulen og det kristelege foreiningslivet. Det er aktivitetar i tydeleg kristen samanheng som er trusforteljinga sin arena. Det alminnelege livet i skaparordningane med val av utdanning, yrke, arbeidsliv, naboskap, utfordringar og vansker er ikkje reflektert inn på annan måte enn at ho nemner sjukdommen sin, og at ho tar avstand frå kino og dans som noko ”verdsleg” og uforeinleg med det å vera kristen. Alle dei sentrale aktørane er teikna i roller som går på teneste for Gud og samstundes i roller som lærarar, autoritets- og omsorgspersonar overfor henne sjølv. Ho seier sjølv: Dei personane som har vore mest viktige for meg, er mor og far, lærar, søndagsskulelærarar og elles andre leiarar i ymse lag. Det er også prestar og andre forkynnarar som har vore viktige for meg. Det er eg svært takksam for. Ho fortel ikkje om levande religiøse identifikasjonsmodeller i mottakarroller overfor Gud. Det er innsatsen deira ho er takksam for. Grunnstemninga i forteljinga er prega av trongen etter tryggleik. Liva gjev uttrykk for at ho har funne tryggleiken hos Frelsaren, og ho har eit inderleg ønskje om å følgja han som hans læresvein. Men det ser ikkje ut til at ho i frelsaren Jesus Kristus også har sett han som har skapt oss og nyskapar oss og verda. Dermed har ho eigentleg ikkje sett Gud i den fylde han har gjort seg tilgjengeleg på frelsens plan121. Hennes gudspartnarrolle er knytta til soteriologien åleine: Ho har sett at Gud på grunn av soningsverket aksepterer og tar imot henne: Eg veit jo at hvis Jesus ikkje hadde kome, så hadde eg gått fortapt. Ho ser altså Jesus som blei ofra i staden for henne, men det verkar ikkje som ho ser andletet til den lidande Gud i mannen på krossen. Gudsbiletet i skapingslinja er ikkje integrert i biletet av utløysaren i Liva si trusforteljing. Og når tryggleiken i gudsrelasjonen er knytta til Jesu offer åleine, dukkar det lett opp i bakhovudet eit strengt bilete av ein Gud som eigentleg foraktar ein, for eg er så liten og eg er så… Først når ein veit seg grunnleggjande elska og verdsett som Guds skapning akkurat slik ein er, kan ein skilja synd frå skam. Då kan ein frimodig vedkjenna seg si synd utan å frykta Guds fordømming og forakt. Det verkar som Liva ikkje heilt ser at om Gud dømmer tankar, ord og gjerningar, fordømmer han ikkje henne. Derfor blir ho i gudspartnarrolla som Jesu læresvein verande i ei barnerolle der ho er meir oppteken av å vera lydig enn i tillit ta imot og med vakse ansvar forvalta Guds gåver. Trusforteljinga hennes står som ei narrativ tolkning av identiteten til ein gudspartnar som ikkje heilt har fått oppleva den barnlege tryggleiken hos Gud som den gode Skapar og Far. Men ho anar at han finst – også for

121 Jfr. sitatet frå Grevbo 2003 gjengitt i kap.4.3 nest siste avsnitt

51

henne, og derfor kjempar ho stadig for å gripa visjonen av Gud som ”det merket som syner mitt verd”.

5.3.2 Ola.

Ola startar trusforteljinga si med å plassera seg sjølv i rolla bønebarn: Eg får seia det slik at eg var jo så heldig at eg hadde ei truande mor som eg reknar med bad for meg og far og dei næraste.Så eg må jo berre seia det slik at eg har jo vore eit bønebarn. Ho tok meg med, ja, me reiste både til kyrkje når det var noko der, og me var på bedehuset når det var møte og tilstelningar der, Det var i grunnen noko som høyrde heimen til det. Ola fekk òg kjennskap til den kristne tradisjonen gjennom søndagsskulen: Som liten unge gjekk eg til bedehuset kvar søndag. Han minnest òg med glede dei to trufaste søndagsskulelærarane som gjekk der mest heile livet og hadde søndagsskule for fleire generasjonar. Og han ser verdien av kristendomsundervisninga han fekk i barneskulen: Kristendomsundervisninga stod jo som nummer ein, trur eg i skulen den gongen eg gjekk. Og bibelsoga skulle aldri vore vekke frå skulen den. Bibelforteljingane, det var veldig interessant. Den verka veldig godt, og det trur eg verka på alle.- Etter folkeskulen og konfirmasjonen gjekk Ola ein vinter på ein kristen ungdomsskule: Det var ein veldig fin vinter. Og då blei det til at eg kom med i ein av dei store vekkelsane der, og me hadde det fint og godt og gildt i saman der. Når Ola ser tilbake på seg sjølv som bønebarn, ser det eigentleg ikkje ut som han tolkar denne rolla som ei gudspartnarrolle i interaksjon med Gud. Han framstiller heller det første møtet sitt med kristendommen som det å få kjennskap til eit trusinnhald, ei interessant lære, som verka godt. Barndommen, der han er gjenstand for mors forbøn og får trusopplæring, blir eit forstadium til det eigentlege gudsforholdet. Starten på dette ser ut til å vera omvendingsopplevinga han hadde på den kristne ungdomsskulen: Då blei det til at eg kom med i ein av dei store vekkelsane der. Skapingslinja frå den bibelske grunnforteljinga er ikkje synleg i starten på dette trusforteljingsplottet. Forteljinga held fram med syndefalls- og forløysingslinja som einaste synlege story-line: Då eg kom heim trudde eg at eg skulle vera ein kristen, men dessverre så var der ingen kameratar. Eg gjekk og tusla for meg sjølv ei heil stund. Og over tid så glei eg heilt vekk, dessverre. Så livet mitt har vore borti fleire ting, som jo eigentleg er sårt. Men eg veit at i dag, så er det tilgitt alt. Men allikevel, så er det jo eit sår med ei skurva på, som ikkje har dotte av. Så eg blir jo påmint forskjellige tider at ”Koss har du stelt deg?” Men så veit eg at han som er den siste dommaren, han har tilgitt det. Men det er liksom av og til, når du liksom er nede i ein bølgedal, så er det ting som dukkar opp for deg. - Nei, eg var jo ikkje nokon truande då eg gifte meg, og det er klårt at for henne som blei kona mi, var det jo litt sårt. Ho ønskte meir enn noko anna at eg skulle vera med henne på vegen. Og om ikkje noko anna, så var eg iallfall lydig og var med på møte og samlingar i kyrkje og bedehus.

I dette avsnittet dukkar Gud opp i biletet av den siste dommaren, samstundes som Ola ser seg sjølv som fråfallen. Når han ser tilbake, trøystar han seg til at han har fått tilgjeving for det livet han levde ein periode i ungdommen – då han

52

glei vekk, kom borti fleire ting og ikkje var nokon truande. Her gjev Ola uttrykk for å leva i eit trusunivers prega av ei reint forensisk rettferdiggjeringslære. Alt er konsentrert om rettssalen og dommaren. Det avgjerande vendepunktet i trushistoria kjem ein ganske alminneleg kvardag i Ola sitt liv. Han fortel at han plutseleg får eit syn: akkurat som ein film blei spelt for meg. Eg såg meg sjølv… heile livshistoria på nokre sekund. Eg fekk sjå meg sjølv i forskjellige variasjonar. Så skiftar scena: Og samtidig så ser eg at så står der ein mektig mann, det var altså Pilatus… og ein som står nedenunder. Det var Jesus. Ola høyrer Pilatus sin stemme: ”Eg finn ikkje noko skuld hos denne mann!” Scena skiftar igjen: Og så ser eg meg sjølv i eit veldig dårleg bilete, og det blir så mektig for meg. Ola fortel at han går inn og finn Bibelen, og så slo eg opp i Lukas der eg las det der. Og dette her blei slik at eg måtte vera der aleine ei heil tid. Så gjekk eg til kona mi, og så sa eg kva eg hadde opplevd, og ho begynte å grina og takka, Og heldigvis, etter det, så føler eg at eg har blitt bevart i den trua. Det ser ut som Ola konstruerer trusforteljinga si ut frå det lutherske lov/evangelium-skjema. Startpunktet for eit liv med Gud blir anfektinga og syndserkjenninga, for det er dette som opnar for nåden122. Når Ola ser seg sjølv som syndar i kontrast til Frelsaren som lid straffa i hans stad, får han del i Kristi rettferd. Det er dette som er garantien for frikjenninga i den siste dommen: Eg veit at han som er den siste dommaren, han har tilgitt det. Frelse blir sett som tilgjeving, ettergjeving av skuld gjennom ei forensisk akt i himmelen sin rettssal. Ola gjev ikkje uttrykk for å ha sett at frelse i Bibelen er også er utløysing og nyskaping123 . Skapingslinja er framleis fråverande som story-line i Ola sitt historiske credo. Dette fråveret av skapingslinja pregar også Ola sin refleksjon over korleis han er blitt bevart i den trua: sjølv om du har vald ein kurs som du veit du kan både leva og døy på…me har jo Guds Ord, og viss du følgjer det, så er det eit lys for vår fot og ei lykt for vår sti. Så det er jo ei rettesnor som viser oss korleis me skal forhalda oss og leva. Han synest at det er ikkje alt i Bibelen som er like lett å forstå. Evangelia og apostelgjerningane er han veldig glad i, og opplever at det blir gildare og gildare med Paulus sine brev òg, men dei har alltid vore tyngre. Det har alltid vore litt problem med å få dradd ut essensen der. Men det er liksom noko nytt kvar gong. Og hvis det er noko du gjerne ikkje får forståelsen av, så får det berre våga seg. For eg tykkjer det er så vist med det at det står jo at sjølv ikkje dåren skal fara vilt…. Og sjølv om me ikkje alltid klarar å leva opp til det, så er det dagleg tilgivelse og nåde å få til å fortsetja… Så har du berre den rette trua på han som eigentleg er Frelsaren, så trur eg at det er nok. Ola gjev ikkje utrykk for å oppleva Guds Ord som nådemiddel, det levande Ordet som skapar liv og tru, vokster og frukt i kristenlivet124. Han reflekterer

122 Jfr. Wisløff 1988: ”Ordet fra Guds munn”s.113: ”Først når mennesket møter den vrede Gud som vil knuse ham for syndens skyld, først da blir Gud problem” At Gud blir problem, er også for Wisløff eit nødvendig forstadium før nåden. 123 Jfr. Ef.2,4f; Tit. 2, 14. 124 Jfr. Jes. 55,10; Jer. 15,16; Luk.8,4-14; Joh.6,63

53

over Guds Ord meir som eit pedagogisk verkemiddel, ei rettesnor som viser oss korleis me skal forhalda oss å leva. Dermed blir det òg viktig å ha klart kva som er nok for å bli godkjend av Gud. Igjen anar eg biletet av Gud i dommarrolla. Ola trøystar seg til at Gud tilgjev fall og feilsteg hos den som har den rette trua på Frelsaren. Men dermed synest det som tru blir blir oppfatta mest som rett-tru og dermed sett som vilkår for å bli godteken hos Gud, ikkje som tillit skapt av Gud sjølv gjennom Ordet125. Når Ola så fortel om kristen oppseding av eigne born, er det også her Guds Ord som rettesnor, veiledning og visdom han tar fram: Me har prøvd etter beste evne å få gitt borna våre den rettesnora i livet. Og det er klart at som mor og far har du mest plikt til å gje borna dine det du meiner er rett, både veiledning og visdom. Han fortel at han har vore redd for at borna skulle trekkjast til miljøet rundt dansetilstelningane på samfunnshuset. For han sjølv er dette farga av dei såre minnene frå eiga ungdomstid. Men borna har funne seg til rette i det kristne miljøet, og nå gler han og kona seg over at borna deler foreldra si kristne tru: Men det er jo selvfølgeleg dei som må velja livsvegen sin, men det ser jo faktisk ut slik i dag, så har alle sagt at dei vil følgja i våre fotspor. Det er eneståande! Biletet av Gud som gjevaren av livet og Herren over liv og død dukkar opp i forteljinga når Ola fortel om ein alvorleg sjukdom som ramma han for ein del år sidan: Eg fekk jo eit skot for baugen då. Men eg må jo berre takka for den gode helsa som eg har fått hatt, iallfall til den tid. Men det er klart at det er jo ein vekkjar, og du blir stilt overfor eit ekstra alvor når du kjem oppi noko slikt: Er livet slutt på denne jord, eller skal du få ei stund til? - Ola fortel han fekk beskjed frå legane at han måtte gjennom ein risikofylt operasjon for å berga livet vidare. Utfallet var usikkert. Borna var ikkje vaksne endå: Og det var spennande for oss alle. .. og eg veit eg sa det altså, at nå gjer legane det dei kan. Og det er jo legane som har vorte utrusta av Gud, og så er det opp til Meisteren sjølv om dei skal lukkast med meg. I dette avsnittet anar eg eit lite innslag av skapartrua: Ola takkar Gud for god helse og ser legane som utrusta av Gud. Han veit livet hans ligg i Guds hender: det er opp til han om legane skal lukkast. Men når Ola samstundes ser sjukdommen som ein vekkjar og eit ekstra alvor, så er det kanskje likevel meir biletet av den siste dommaren enn den gode Skapar og Far som ligg bak denne framstillinga? - Trøysta kjem frå Frelsaren: I toalettveska Ola opnar kvelden før operasjonen, låg eit kort der eit av borna hadde skrive kva ho tykte om far sin, og det tykte eg var så godt. Og så hadde ho skrive til sluttt: ”Men det er ingen som elskar deg meir, far, enn Jesus” Og det tykte eg var eineståande, og det var faktisk det siste som fòr gjennom hovudet mitt før eg sovna inn. Og dersom me ikkje har Jesus, så er me evig fortapt, altså. Som han seier sjølv: ”Eg er Vegen, Sanninga og Livet!” Og det er ingen som kjem til Faderen, eller til himmelen utan gjennom han. Så det er det som me skal få kvila i og leva og døy på. – Ola har gripe den sentrale kristne trussanninga om Jesus som frelsar og forsonar. Men at det er Gud som er subjekt for

125 Jfr. Rom 10,17; 2.Pet.1,1.

54

forsoninga126 og at det er hans andlet som blir synleg i Sonen127, verkar uklårt for han. Biletet av Skaparen er ikkje integrert i biletet av Frelsaren. Ola fortel så at han fekk vakna opp etter ein vellukka operasjon og venda tilbake til heim, arbeid og det kristne miljøet som han har levd i sidan omvendiga. Han hadde blitt godt motteken av dei andre kristne i bygda då han kom tilbake til fellesskapet på bedehuset etter omvendinga, og han går inn i ulike tenester der: Eg minnest ein, han kom og tok meg i handa, og han gret. Det gjorde veldig inntrykk. Så eg har liksom alltid halde veldig av han, så han har vore mest som ein far for meg. Dei snakkar jo om ”den eldste”, og eg må seia at han har eg vore veldig fortruleg med. Det har eg. Ola er aktivt med i bedehusabeidet på fleire område: Det har nå blitt til det, for det har vore vanskeleg å få folk. Eg kunne godt tenkt meg å sluppe, men ikkje så mange vil. Så du har ikkje god samvittighet til å stå der og strinekta. Du har eigentleg ikkje grunn til det heller, for eg har eigentleg tid. Han poengterer vidare at ein ikkje må pressa folk inn i oppgåver som dei kjenner dei ikkje maktar: som møteleiing og slikt, for då kan du risikera ta du mistar dei. Dei kan bli redd heile greia. Me er forskjellige. Gud har utrusta oss forskjellig.Me treng folk til praktiske ting òg. Ola si teneste i den kristne forsamlinga synest motivert ut frå behovet for å få folk og samvitet hans som seier at han eigentleg ikkje har grunn til å nekta. Han ser ulike evner og anlegg som utrustning frå Gud, men det ser ikkje ut til at sjølve tenesta blir opplevd som nådegåve128, verka av Gud. Sjølv opplever Ola at han liknar på læresveinen Peter: Han er jo veldig framfusande. Eg har mange gongar sagt eg trur eg liknar litt på Peter, for du handlar gjerne utan å tenkja deg om. For det er jo slik at livet vårt, det er jo så opp og ned. Stundom er du nede i ein bølgjedal, og då kan du vera mest som dei sa før, i anfektelse. Og eg har spurt meg: ”Er du verkeleg ein kristen? Kan andre sjå at du er ein kristen?” For du skal jo prøva vera det både i ord og gjerning, i måten du oppfører deg på. Og det er jo ikkje alltid du lukkast… det er litt slitasje. Men du nærmer deg jo livets slutt kvar dag. Og kva tid den dagen kjem, det er det jo heldigvis ingen av oss som veit. Du skal jo vera vaken og prøva vera rede. Men du veit du har jo lett for å sovna. Men eg prøver iallfall å be om at eg må kunna vera reiseklar til ei kvar tid. I denne trusforteljinga er skapingslinja berre synleg i einskilde korte glimt. Forteljinga går stort sett med den bibelske syndefalls- og forløysingslinje som einaste story-line. Startpunktet for livet med Gud er anfekting og syndserkjenning. Forteljaren er syndaren som får skulda si ettergjeven av den siste dommaren på grunn av Jesu offer i hans stad. Men Ola er stadig oppteken av om livet hans er godt nok for Gud. Gudsrolla han spelar mot seg sjølv er dommarrolla129. Han ser på seg sjølv med dommaren sitt blikk, omtalar seg sjølv i 2.person: Er du verkeleg ein kristen?.. For du skal jo prøva vera det

126 Jfr. 2.Kor. 5, 18f 127 Jfr. Joh.1,18; 10,30; 14,9 128 Jfr. 1.Kor.12,4-6; Fil.2,13 129 Jfr. Sundèn 1971, s.59: ”Han bedömer seg själv så som ett barn kan bedöma seg med fars eller mors normer eller fraser.”

55

både i ord og gjerning, i måten du oppfører deg på… Du skal jo vera vaken og prøva vera rede. – Med siste setninga i forteljinga går han over i 1.person og viser korleis han prøver å handtera det som måtte vera manglande tryggleik i gudsrelasjonen: Men eg prøver iallfall å be om at eg må kunna vera reiseklar til ei kvar tid. Settingen for trushistoria er aktivitetar i tydeleg kristen samanheng: vekkjingsmøte, omvendingsoppleving, bedehusarbeid, bibellesing, den kristne oppsedinga av eigne born. Det er ikkje så mange andre personar enn Ola sjølv framme i trusforteljinga. Men viktige characters er nok mora i rolla som forbedar, og kona og den eldste på bedehuset som gler seg over at Ola er blitt med på vegen. Grunnstemninga ( tone) som pregar forteljinga, er ei glede over å vera frelst for Jesu skuld og eit ønskje om å tena Frelsaren. Men samstundes anar eg ei undertone av uvisse: ”Er eigentleg livet mitt godt nok for Gud?” Det ser ikke ut som Ola i Frelsaren ” også har møtt ham som har skapt oss og nyskaper oss og verden”130 . Manglande intergrasjon i gudsbiletet fører til at han midt i gleda over å ha Jesus, også stadig blir oppteken av å handtera sin relasjon til Gud som noko han eigentleg stadig bør kvalifisera seg for.

5.3.3 Aslak Aslak fortel at han overga seg til Gud etter at han blei vaksen, og tar utgangspunkt i denne hendinga når han tolkar sin gudsrelasjon i barndommen: Eg var vel ikkje klar over at eg eigentleg har kjent kallet frå Gud veldig tidleg. Etter at eg sjølv overgav meg til Gud som vaksen, ser eg at det var faktisk før eg begynte i skulen. Nå er det slik at eg er ikkje oppvaksen i ein direkte kristen heim, og eg gjekk lite og ingenting på søndagsskulen. Slik sett så var eg mest som ein heidning, men samtidig så var eg ikkje det heller. For heidningen, han søkjer òg, men han veit ikkje noko. Han ber til stokk og stein. Det gjorde ikkje eg. Men eg ser jo tilbake at det var faktisk før eg begynte i skulen, så var det nok Herren som kalla på meg. Det var spesielt hvis det var nokon som døydde. Då var det alltid at spørsmålet kom: ”Den neste kan vera du?!” Og eg visste nokså tidleg at eg ingen kristen var. Og eg hugsar då bestemor døydde, då var eg noko eldre. Då blei eg rett og slett sengeliggjande, for det blei så sterkt for meg at ”den neste kan vera du.” …Eg trudde nok, men eg visste at eg levde ikkje i samfunn med Jesus. Og sjølv om eg lite og inkje hadde gått på møte, så visste eg at der var to utganger på livet. Det å sjølv overgje seg til Gud ser ut til å bli eit viktig punkt i denne trusforteljinga. Plottet blir konstruert ut frå eit før og eit etter. Aslak startar dermed med å skildra Gud i ein eintydig vreidesrelasjon til seg sjølv. Kallet blir framstilt som eit trugsmål: Den neste kan vera du! Tru som tillit til ein god Skapar og Far er toltalt fråverande. Gud blir ein farleg og krevjande Gud, som har makt til å senda ein i evig fortaping. Det ser ut som eitt aspekt ved Bibelens Gud er blitt overbetont i denne trusforteljinga131.

130 Jfr. Grevbo 2003, s.51 131 Jfr. Luk.12,4f

56

Aslak fortel vidare at han begynte tidleg å festa og drikka og var ute på livet, samtidig som eg bad mykje, til og med når eg var berusa, så bad eg. –Han fortel at nabokona si overgjeving til Gud gjorde eit veldig inntrykk på meg. Dei gav seg ut for..mest som ateistar. Så fekk denne dama kreft. Så hugsar eg at ein onkel min kom heim ein dag og fortalde at ho hadde overgitt seg til Gud. Og så eit par dagar seinare kom han igjen og sa:” Ho har fått sett seg løyst og fri”, og det var verset frå Jesaia som mange har fått hjelp i: ”Frykt ikkje eg har kalla deg ved namn. Du er min.” – Dette følgde meg etterpå. Eg visste det at det var ikkje berre å ta ein bestemmelse, men der måtte skje noko, du måtte få ein, ja, ein stadfestelse frå Guds Ord at du var gått over frå døden til livet. Også i dette avsnittet er stikkordet ”å overgje seg til Gud.” Denne overgjevinga blir framstilt som ein garanti for eit godt liv etter døden. Samstundes synest eg Aslak i dette avsnittet kjem fram med ønskebiletet sitt av Gud, den Gud som seier til han at han er utvald og elska. Men når han prøver å finna denne stadfestelsen frå Guds Ord, er det framleis berre den straffande dommarguden han møter. Gud synest å tre fram som den opphøgde dommaren, i svært liten grad som den tillitvekkjande Faderen: Han fortel han prøvde å bli kristen ein gong i 16-17 årsalderen, då han var i lag med ei kristen jente. Men det blei ikkje meir med meg. Ein dag han og broren leitar i ein Bibel etter noko broren hadde lese, fann me eit anna ord der det står: ”Den som har synda, skal døy!”132 Og det sette seg så fast i meg, at det var mange gongar etterpå eg tenkte: ” At eg skulle vore så toskjen og gått inn og lese!” For det forfølgde meg. Dette ordet overbeviste meg om at det var ikkje kven som helst sitt ord; det var Herren som hadde talt. Det var eg ikkje i tvil om. Og det følgde meg. Aslak fortel så at han flytta frå heimbygda til ein større plass, blei gift der og fortsette det gamle livet med festing og drikking, samstundes som han også bad mykje. Ein dag han var ute og køyrde, var det plutseleg som noko kom ned i bilen til meg. Eg såg ingenting, og eg høyrde ikkje direkte stemmer, men samtidig så blei orda sagde til meg. Og det var som det blei trekt eit slør til sides, for det blei stilt spørsmålet: ”Ser du kva du held på med?” Og eg var ikkje i tvil kven som talte. I begge dei foregåande avsnitta i trushistoria er det igjen dommarguden som talar til syndaren og ser ut til å vilja kalla han til omvending med trugsmål om evig straff. Og fortsetjinga held fram på same måten: Aslak fortel at han etter dette fekk problem med å få ned alkoholen. Han braut med dei gamle vennene og flytta med familien tilbake til heimlege trakter. Der heime fekk eg dei kristne så innpå meg, at eg tykte eg fekk panikk. Og berre eg såg bedehus eller kyrkje, hadde eg mest problem med å sjå husa. For eg visste fortsatt at hvis eg døydde i den stillingen eg var, så gjekk eg fortapt, det var eg ikkje i det minste tvil om. Og det bad eg om at Jesus ikkje måtte komma og henta meg før eg var frelst. Men samtidig så såg eg det slik at livet her på jord var øydelagd nærmast, om eg skulle bli ein kristen, for eg tenkte: ”Kva skal du snakka med folk om etterpå, kva venner vil du ha?”

132 Esek.18,4

57

I dag ser Aslak det som Herrens vegar at han blei så nedkjørt at han var som eit vrak av eit menneske ein periode av fleire år. Frykteleg dødsangst natt og dag. For eg visste det, eg kjende det mange gongar som ”dette var siste draget du drog. Nå er det berre helvete igjen.” Ein kveld då dei hadde naboane heime hos seg på fest, opplevde han igjen avgrunnen. Og etter den dagen hadde eg ikkje ein skikkeleg freda dag. Han fortel at han nokre månader etter denne kvelden såg at der skulle vera møtehelg på bedehuset der foreldra budde. Han reiser heim til dei med håp om at nokon vil be han på møte: Eg slo ut litt om det med mor, men du veit, dei gjekk ikkje på møte. Så eg sat heile helga utan å gå. Då eg kom heim og sat i sofaen, då hugsar eg at det var som det stod skrive framfor meg med gullbokstavar: dei ti bod. Og så lydde det.”Du står tiltalt på alle punkt. Du har synda deg til døden, til helvete igjen!” Og då trudde eg at nå… Han fortel at han i denne dødsangsten ringde til mor si, og ho bad han ta kontakt med onkelen som tidlegare hadde hjelp nabokona til frelse: Eg hadde ein frykteleg kamp før eg kom så langt. For nå var eg sikker på at nå får eg det bekrefta ut frå Guds ord at ”Du har synda deg til døden. Det er ikkje håp for deg”. Men så veit du, det var akkurat det motsette. Så sa han: ” Det var jo for deg han kom!” Og så vitna han litt ut frå Guds Ord, og det blei stadfesta for meg der og då. Eg merka at det var ikkje berre menneskeord. Han forkynte evangeliet for meg der og då. Men etterpå kom Aslak in i ein veldig kamp med å tru at frelsa gjaldt for han, for det var så lett å komma inn på lova. Når eg skulle følgja Jesus, måtte eg for alvor oppfylla lovens krav. Men etter at eit søskenbarn hadde teke han med på mannsmøte med Misjonssambandet, reiste han heim som ein ny person. Den forkynnelsen som var der, den løyste meg ut. Aslak er komen til det punktet i trusforteljinga der har får den stadfestelse han fortel han sakna og lengta etter i ungdommen. Men for meg ser det ut som han bruker skildringa av omvendinga si til å legitimera det gudsbiletet han allereide har gitt uttrykk for i erindringane om sine opplevingar med Gud som den strenge dommaren og straffeeksekurtøren. Dei ti bod blir framstilt hovudsakeleg som domsgrunnlag. At boda også står som eit uttrykk for Guds gode og heilage skaparvilje til beste for menneskelivet her på jorda, ei hjelp den gode Skaparen har gitt for eit liv i tilliten og kjærleiken sin relasjon til Gud og medmenneske133, verkar nokså perifert i denne trushistoria. Eg ser ein gudspartnar som strever med tilliten til Gud. Og strevet får uttrykk i ein stadig trong til å sjølv å stadfesta noko: at han er på rett plass i det kristelege landskapet, at han har rett syn på Bibelen som Guds Ord, at han har ei rett kristen livsførsel: Han fortel at han gjekk litt i kyrkja første tida etter han var blitt kristen, men fann seg ikkje til rette der. Nettopp på grunn av at eg saknar den forkynnelse som fører menneske inn i sannhets erkjennelse.For får dei ikkje sannhets erkjennelse, får dei aldri, aldri den rette bruk for evangeliet. Det var bedehuset eg kjende eg smelta saman med, i same ånd. Forkynninga på bedehuset opplever han stemde med den overbevisning som han sjølv

133 Sml. t.d. Lars: ” Eg tykkjer det er veldig godt at me fekk læra dei boda, for dei set vern om det gode livet, ei hjelp me har fått for å leva.” – Jfr. Ps.119

58

hadde fått ut frå Guds Ord. Eg prøver som dei første kristne å ransaka Skrifta for å sjå om det eg høyrer, om det stemmer. For Guds Ord advarer oss så sterkt mot dette å bli førte vilt. Han legg til at det er ikkje slik at han forstår alt i Guds ord, men han har bøygd seg for alt, og innretta seg så langt som mulig etter Guds ord. – Aslak ser ikkje ut til å ha oppdaga Skaparen sitt omsorgsfulle blikk som ikkje slumrar eller søv134 . Hans Gud liknar meir Garborg sin guddom som gjeter ”med augo av eld”135 Eit refleksjonsavsnitt mot slutten av trusforteljinga synleggjer biletet av ein Gud og også ein Jesus som eigentleg ikkje bryr seg om menneska: Aslak uttrykkjer redsle for at tanken om at Gud er kjærlighet, fører til at forkynnarane skal freistast til å tilpassa forkynninga slik at ingen skal rammast, ingen skal støytast. Han saknar alvoret i forkynninga, ikkje minst i kyrkja. Men organisasjonane er like bak. Og dette tek eg opp med dei når det er anledning. Han nemner spesielt skilsmisse, gjengifte og homofilisaka. Her meiner han må det forkynnast klårare ut frå Guds Ord: For det er nettopp det når forkynnelsen er bibelsk og sann ut frå Guds Ord, då skal den hellige Ånd overbevise verden om synd, om rettferdighet og om dom. Det er det første møte, når det går opp for eit menneske: ”Eg er fortapt.” Men då rømmer dei fleste vekk slik Adam og Eva gjorde. Og så freistast me menneske til å skulle tilpassa vår forkynnelse slik at ingen rammast, ingen støytast. Det skal inkluderast alt, for Gud er kjærlighet, seier dei. Ja, Gud er kjærlighet; han har synt sin kjærlighet i det at han gav Son sin. Men for den som forkastar dette, han er der under Guds dom, om han vil vera aldri så kristen. Og det er dette alvoret eg saknar i vår forkynnelse, ikkje minst i kyrkja, der det verkeleg skulle vore forkynt. Då var det nok mange som aldri ville komme til kyrkja meir, men slik var det òg når Jesus talte…det var gongar han metta 5000, men der var gongar òg då han stod igjen med dei 12. Han gav dei òg anledning til å gå om dei ville. For dei opplevde hans tale som hard, og kven kan tåle den saka? Og slik er det nok òg i dag, at me opplevest nok enkelte gongar som om me er harde, kalde, loviske, fordømmande og mørkemenner òg. Ja, me høyrer jo litt forskjellig, men det skal dei få lov til å seia. Og det vil eg seia, at det gjer meg ikkje så mykje slik, men me skulle jo ønskja at det gjekk opp for dei… .Men slik var det med Jesus òg. Dei snudde ryggen til han, men han sprang ikkje etter dei og sa: ”Nei, nei, nei, nå må du ikkje ta det opp slik, eg meinte det ikkje slik.” I denne framstillinga ser ein ikkje mange andletsdrag av Bibelen sitt bilete av den Skapar som har valt oss ut i Kristus før verda vart skapt136, og i kjærleik og fri vilje har etla oss til barnekår. Også Frelsaren er teikna i biletet av ein som eigentleg ikkje bryr seg om menneska. Andletsdraga til gode hyrdingen som går på leit etter dei villfarne137 og gret over dei som han ikkje får omslutta med kjærleiken sin138 er mest viska ut. Også den heilage Ande blir teikna i eit einsidig bilete: han er den som skal overbevise om synd, rettferdighet og dom. I den grad dei tre personar i guddommen er framme i denne trusforteljinga, er dei alle teikna stort sett i mørke bilete.

134 Jfr.Ps.121 135 Garborg: ”Den burtkomne Faderen” sitert i Thelle 1993, s.124. 136 Jfr. Ef.1,4f som Aslak sjølv referer til i trusforteljinga. Gjengitt i kap.4.2 siste avsnitt. 137 Jfr. Luk.15,4ff 138 Jfr. Matt.23,37

59

Likevel avslutter Aslak trusforteljinga si med å seia at han er frelst for Jesu Kristi skuld og ingenting anna. Men i same andedrag gjev han uttrykk for kampen for å tru det: Men det er ikkje alltid like enkelt. Han uttrykkjer opplevinga med eit vers: ”Jeg eier mitt kjød til dess til min død. Det piner og plager hver dag. Å elske og tro, i nåden å bo er alltid min sværeste sak.” – For du ser jo, du sviktar overalt, tankelivet ditt, ureinskapen som bur i deg, og så tenkjer du: ”Kan du vera ein kristen? Du burde vera komen lenger etter så mange år”. Så kom det for meg: ”Kristus er lovens ende til rettferdighet for kvar den som trur”.Så må eg leva med min gamle Adam, men eg får leva i Jesu rettferdighet. Og der er kvila, og der er det me skal sigra ein dag. Plottet i denne trusforteljinga er bygd opp etter den bibelske syndefalls- og forløysingslinja åleine. Den bibelske skapingslinja som held fram Gud som Skaparen av livet og trua og trua sine frukter, er heilt fråverande som story-line i forteljinga. Startpunktet for eit liv med Gud blir anfektinga og omvendinga, og utan dette ingen nåde. Det er ute av horisonten at nåde er meir enn tilgjeving, at det naturlege menneskelivet også vert skapt og halde oppe av Guds nåde åleine. Det er utanfor synsfeltet at frelsa også er oppreising og nyskaping. Eg ser ein gudspartnar som er så bunden av eige behov for å stadfesta sin plass hos Gud, at han endar opp med å gripa til ”konkurranse” som løysinga: Biletet av den han sjølv vil vera for Gud, treng eit motbilete av nokon som er dårlegare enn han, for å fungera. Dermed blir dei sentrale characters i trusforteljinga plasserte i to grupper: Onkelen og bedehusfolket frå Misjonssambandet er dei gode han identfiserer seg med, smeltar saman med i same ånd. Eg merka dei leia meg inn i Guds Ord. Prestane og kyrkjefolket er den flokken eg ikkje fann meg heime i: Det har ikkje noko med deira person å gjera, men det har med deira bodskap å gjera. Eg har imot dei som ikkje held Guds Ord i sannhet framme. Settingen for trushistoria omfattar berre det reint åndelege. Det alminnelege livet med sine gleder og utfordringar i heim, samfunn, arbeidsliv og fritid er utanfor forteljinga. Grunntonen er argumenterande. Det verkar viktig for forteljaren å stadig forsvara sine standpunkt med bibelsitat: det står jo skrive slik. Eg kan ikkje seia anna enn at det står skrive slik, og det fleire plassar i Guds Ord. Han er også svært oppteken av at ordet skal takast slik det står: For kor står det hen då, at Gud har sendt oss sitt Ord, og så er det opp til menneska å tolka det slik det passar inn i den enkeltes situasjon? Det er jo å leva i eit bedrag. Eg undrast om ikkje dette er forteljinga til ein gudspartnar som djupast sett slåss for å halde oppe sitt sjølvbilete som god nok for Gud? Han prøver gjera dette biletet handterleg ved å plukke ut alle mørke innslag og leggja dei til forestellingar om verda omkring. Hans sjølvbilete som kristen hentar dermed ikkje næring frå eit ope liv i tru og tillit til den Gud som gir alle liv og ånde og alle ting. Føda han vil veksa på, kjem inn ”bakvegen” gjennom nedvurderande bilete av andre. Og då blir det, som han sjølv seier, ei svær sak å greie å bu i nåden. Forteljaren blir meir oppteken av stadig å få stadfestelse på og argumentera for at han framleis er der, enn å leva ut Guds nåde i kjærleik til menneska omkring seg.

60

5.3.4 Nils.

Nils startar trusforteljinga si med å ta fram minne frå oppveksten i ein kristen heim: Eg har vakse opp i ein kristen heim og blei prega av det i barndommen. Også søndagsskulen betydde mykje. Det var trygt og godt. Heime hadde me kveldsbøn og bordbøn og husandakt. Far var veldig nøye på det. Me hadde andakt morgon og kveld i heimen. Same kven som var der, om dei var kristne eller ikkje, det måtte vera med, for det var så rutine. Far hadde mykje å gjera med ein nabo, og dei oppmuntra kvarandre. Hvis me var hos den eine, så sa gjerne den som var gjest: ”Du har vel eit ord i kveld du?” Dei sa det til kvarandre og hjelpte kvarandre. Då blei det heilt naturleg for oss ungar. Dette har me vakse opp med, og eg trur det var verdifullt. Nils sitt plot startar altså med skildringa av livet i ein kristen heim, der andaktslivet blir halde fram som noko verdifullt. Dette tar eg som uttrykk for at Nils tolkar barndommen sin gudsrelasjon som grunnleggjande positiv: Han har fått møta Gud gjennom nærståande personar i gudspartnarroller og karakteriserer dette som at det var trygt og godt. Men samstundes anar eg at Nils framstiller faren si rolle som husandaktshaldar ikkje berre som ei gudspartnarrolle som hjelper han sjølv til å oppdaga at Gud finst og er nær. Den vidare konstrueringa av story-line får meg mest til å tru at Nils oppfattar andakt, bøn og bibellesing som det konstituerande for gudsrelasjonen, og at han kan røma frå Gud ved å ikkje overta faren si gudspartnarrolle. Ulyst til bibellesing og det å bli med på møte blir tolka som det å komma vekk frå Gud: Men eg kom jo vekk frå Gud i ungdommen, bevisst vekk, nokså tidleg òg. Eg gjorde det. Eg veit eg hadde eit Nytestamente. Mor la det alltid øvst i bøkene mine, for eg las ein del bøker. Og så passa eg på å få det nedst igjen. Men hvis ho rydda på nattbordet mitt, så la ho det øvst. Men eg fekk det vekk, la det under dei andre bøkene. Det skulle eg ikkje ha… og eg fekk voldom motstand mot alt som hadde med forkynning å gjera. Og eg var voldsom glad når ei møteveke var slutt, og talaren var reist. Då var det fred. For eg blei liksom opprådd kvar gong, måtte gjerne vera med på nokre møte av og til. Den vidare story-line går heilt etter syndefalls- og forløysingslinja. Nils plasserer seg sjølv i rolla som den villfarne139 som Gud kallar til frelse: Men så begynte Gud å kalla på meg. Og eg veit at eg iallfall ein gong etter ein påskeleir bestemte meg for at eg ville bli ein kristen eg òg, og begynte å lesa lite grann. Men det blei berre noko eg bestemte meg for, og det kom ikkje til noko meir det der. .. Eg var ikkje nokon kristen då eg begynte på ein kristen folkehøgskule. Men Gud kalte jo på meg. Eg blei sjuk på etterjulsvinteren. Då eg låg inne på rommet, hadde eg fått tak i ei bok som heitte ”Israels samling og Jesu gjenkomst”. Så las eg den boka, og då gjekk det opp for meg at hvis Jesus kjem igjen nå, så blir eg ikkje med. Då går eg fortapt. Det stod heilt klårt for meg, og eg måtte få hjelp. Då kom eg i naud. Det var ein elev og ein lærar eg fekk snakka med, og som fekk hjelpa meg. Så eg kom i grunnen til klarhet der. Eg hadde ikkje akkurat sånn ei voldsom oppleving akkurat då, men eg fekk fred. Det var Ordet i Rom 3,10-11 eg stansa for då. Der står at alle har

139 Jfr. 1.Pet.2,25

61

synda, at der er ingen som søkjer Gud. Det var då det gjekk opp for meg at det var Gud som søkte meg. Det var ikkje noko eg fann på sjøl. Det trur eg er litt sentralt i Bibelen at det er Gud som kallar. Det er ingen som søkjer Gud utan at han søkjer dei. Også i denne trusforteljinga ser omvendinga ut til å vera motivert ut frå frykten for fortaping: Då gjekk det opp for meg at hvis Jesus kjem igjen nå, då blir eg ikkje med. Men Herren som kallar til omvending, er likevel teikna i eit anna og lysare bilete enn den trugande straffe-eksekurtøren i Aslak si forteljing. Eg får inntrykk av at Nils ser Gud meir i biletet av hyrdingen som ønskjer å ta seg av dei villfarne140 . Eg synest han også stadfestar dette når han seinare i forteljinga tar fram eit vitnesbyrd frå ein eldre mann som hadde voldsomt stor betydning for meg: På bedehuset når han hadde eit vitnesbyrd, då var det ofte nokre ord frå 1. Tess.5 han tok fram: ”For Gud etla oss ikkje til vreide, men til å vinna frelse ved vår Herre Jesus Kristus.” Eg høyrer enda koss han snakka om det at Gud etla oss ikkje til vreide. Det er nåden som er først. – Men sjølv om Nils held fram at nåden er først, ser det ut som han tolkar det slik at nåden likevel berre har med kallet til omvending og frelse å gjera. Nils sitt historiske credo gjev ikkje uttrykk for at det det faktisk foreliggjande menneskelivet også vert skapt og halde oppe av Guds nåde åleine. Det naturlege menneskelivet blir meir eit slags råmateriale Gud i Kristus kan komma nær og gjera noko ut av141. Den bibelske skapingslinja er ikkje ei integrert story-line i trusforteljinga. Dermed blir omvendinga også i denne trusforteljinga først og fremst sett som ein garanti for evig liv i himmelen ein gong, og det ser ut til at Nils har visse vanskar med å integrera kristenlivet og det alminnelege livet i heim og arbeid her på jorda: Han fortel først at han etter omvendinga tok vidare utdanning på ein kristen internatskule: Og det blei ei rik tid, men òg ei kampfylt tid, må eg seia. Det var mange brytningar i elevflokken, og lærarkollegiet stod ikkje samla. Så blei eg vald til elvrådsformann, og det var mange elevar som var søkjande og hadde spørsmål angåande Gud. Så me måtte setja oss skikkeleg inn i det som står i Bibelen, og det blei mykje bibellesing. Og så var det litt vekkelse òg på den staden, med Arne Aano. Det var ei merkeleg oppleving på dei møta. Det kunne vera fleire hundre samla. Når møtet var slutt, var det heilt stilt. Me gjekk ut i ein stim, og det var heilt stilt. Det var liksom Guds Ånd var der. Det var ei merkeleg greie altså .. Men det var kjekt å vera der. Og på skulen var det bønnemøte og oppbyggelsesmøte og festar me var med på. Nils fortel så at han etter avslutta skulegong var ute på arbeid ei tid. Han møtte henne som skulle bli kona hans, og etter giftarmål flytte dei tilbake til heimbygda hans. Her har han vore med i ulikt organisasjonsarbeid og nemner spesielt arbeidet på bedehuset som rikt. .. men så kom eg inn i vanskar i kristenlivet. Eg begynte å tenkja på det at eg hadde hatt det så godt mens eg gjekk på internatskulen. Og så når du har familie og ungar og travelt og styr og ikkje så mykje ro og fred, så gjekk det ut over bønnelivet og bibellesinga.

140 Jfr. Esek.34, 12; Luk. !5,1ff; Joh.10,16 141 Eit typisk eksempel på dette finn me i ei av nordens mest lesne oppbyggelsesbøker, ”Steingrunnen” av Bo Gierts. Her vert mennesket samanlikna med ein rusten blikkboks Gud som ein herremann stikk stokken sin i , tar med heim og pussar på. Nåden skal gjerast stor og ufatteleg ved at Gud kan forbarma seg over slikt skrap.

62

Andaktslivet fungerte mest ikkje ein periode. Og det blei såpass at det blei mest sagt ”å synda på nåde”. Det var så snart som du hadde gjort ei synd, så bad du om tilgjeving, og så kom med ein gong lysten til det same når neste anledning baud seg. Då blei eg i skikkeleg naud på grunn av dette. .. Og så hadde me drive med nybygging. Og eg blei så oppteken med det òg, at det tok så mykje tid. Eg engasjerte meg så mykje med alt, papir og permar og masse slikt. Så gjekk eg og fekk vondt for dette her. Og då begynte eg å lesa den boka av Hallesby: ”Fra Bønnens verden.” Og det greip meg så sterkt at eg bøygde kne og bad. Og eg veit vel i etterkant at det var Gud som arbeidde med meg der. Han fekk meg til å løysa meg frå den bygginga rett og slett. Det høyrest merkeleg ut. Men det blei ei naud for meg at Gud måtte løysa meg frå det som hadde med den å gjera. Og eg fekk bønnesvar på det. Eg blei så løyst, og det skjedde heilt momentant. Eg rydda kontorpulten for alt som hadde med bygginga å gjera. Fekk vekk absolutt alt, fekk det i permar, sopte reint. Og så leita eg fram gode kristne bøker og fann ut at det var mange eg mangla. Og eg veit eg ringde til Indremisjonene sin bokhandel og spurde om dei kunne finne bøker av Wisløff og andre. Wisløff har vorte litt stor for meg. For me hadde boka hans ”Jeg vet på hvem jeg tror” i kristendomstimane då eg tok utdanninga mi. .. Og så fekk eg ny Bibel, på bokmål, for eg ville ha -88 utgåva. Og så begynte eg å lesa, og det blei ein ny glød i dette her… Og så starta me etter kvart ei ny Bibel- og bønegruppe, der me kvar gong går gjennom eit kapittel i Bibelen, og har bønestund til slutt der me bøyer kne og ber. Eg synest desse avsnitta i trusforteljinga vitnar om ein slags dualisme mellom det menneskelege og det kristelege. Familie og ungar og travelt og styr blir ei slags hindring for livet med Gud, og forteljaren gjev uttrykk for lengt tilbake til ei ungdomstid der slike ting ikkje skapte vanskar i kristenlivet. Tenkjemåten er å likna med to vektskåler, jo meir tyngde ein legg i den eine, jo mindre får den andre. Jo meir bunden ein blir til det jordiske, jo mindre betyr det himmelske. Den villfarne som er attfunnen og heimkomen, ser ikkje heilt at han ikkje berre kan gjera krav på himmelen, men at han også arver jorda142 som ein heimstad der han i fridom, utan frykt og tvangstankar får leva som forvaltar av alt det han har fått143, til ære for den gode Skapar og Far som eig jorda og alt det som fyller henne144, og til velsigning for det fellesskapet han er sett inn i. Kvardagslivet i heim og yrke ser ikkje ut til å vera integrert i Nils si åndelege gudsteneste145 slik at han opplever å interagera med Gud i dei kvardagslege oppgåver og gjeremål. Dermed ser han ikkje heilt at teneste i skaparordningane treng ikkje vera teneste for Mammon146, men kan vera eit levande og heilagt offer til hugnad for Gud147; ingenting treng vrakast når det vert motteke med takk.. og helga med Guds Ord og bøn148.

142 Jfr. Matt.5,5 143 Jfr. Matt.25,14ff; Luk.12,42f 144 Jfr. Ps.24,1 145 Jfr. Rom 12.1 146 Jfr. Matt.6,19ff 147 Jfr. Rom 12,1 148 jfr. 1. Tim.4.4f

63

Nils nemner rett nok eitt tilfelle der han ber om Guds hjelp til reint jordiske ting og opplever at han kan få det. Men han gjev samstundes uttrykk for at han ser den åndelege nauda si som det viktigaste bøneemnet. Og der er han sikker på å få den hjelpa han treng: Men eg har jo opplevd å bli bønnhøyrd fleire gongar, og det òg i forbindelse med dyr og slikt. Eg har vore på leit etter sauer og lam og funne dei då. Eg har mange gongar sukka til Gud, og mest har tårene runne når eg har funne det eg leita etter, eg må seia det. Men det er jo ikkje alltid du opplever det…. Men eg trur at når du kjem i naud, og du sukkar til Gud, då er ikkje bønesvaret langt unna. Det har eg opplevd heilt konkret fleire gongar. Der får du svar med ein gong, hadde eg mest sagt. Dermed ser det ut til at Nils si tru og arven han skal ta vare på, er konsentrert om det reint åndelege. Det er hjarteforholdet til Jesus og håpet om himmelen det dreier seg om: Me var heldige som fekk veksa opp på ein plass der det var nokon trauste, som stod fast, altså at dei hadde ei sikker og god tru, at dei hadde eit godt vitnesbyrd. Og dei hadde ein brann i si sjel for oss unge som vaks opp, at me òg måtte få høyra Jesus til og ikkje måtte komma bort frå han. Altså at me måtte ha ei levande tru på Jesus. Ikkje ei død forstandstru, men ei levande tru. Så me har ein arv og noko å ta vare på… Eg opplever i dag at eg lever i eit trygt gudsforhold. Og eg tykkjer det er godt når eg får eit ord som blir levande for meg, når det er noko i Bibelen som blir kjært for meg…Og det er på ein måte Andens gjerning kan du seia, men det betyr ikkje så mykje. Men Jesus har jo sagt at talsmannen skulle komma for at han skulle vera oss til hjelp: Han skal overbevisa dykk om synd, om rettferdighet og om dom, og han skal herleggjera meg, står det. Ja, han skal gjera Jesus stor for oss. Så mange gongar når eg les i Bibelen, så får eg lov til å be om å få Andens lys over Ordet. For framtida ønskjer eg at eg må få leva nær Jesus og tru syndenes forlatelse. Eg trur det er det det dreier seg om; det sentrale er at me treng ein frelsar. Det er ein song som heiter: ”Frelseren kommer”149, og me ber om i heimen vår at me må få borna våre med, at ingen av våre må gå bort. Og det står i siste verset: ”Ja, jeg må bede at jeg er rede, rede ved aften eller ved gry, da når du henter bruden som venter, løft også meg med dine i sky.” Det er i grunnen håpet eg har, og eg har ikkje noko spesielt elles. Framtida er jo i Guds hand, og der er eg i trua på Jesus. Når Gud er ein forsona Gud i Jesus Kristus, så vil han gjerne tilgi. Og så skal me forkynna den forsoningsbodskapen til verda. For Jesus har jo oppfylt lovens krav for oss. Og når me ved trua får del i det, så kan du stå for Gud ”Ren og rettferdig, himmelen verdig.. fri i fra nøden, dommen og døden. Amen. Halleluja!”150 Også Nils konstruerer eit plot ut frå den bibelske syndefalls- og forløysingslinja åleine. Som nemnt tidlegare151 finn eg ingen utsegner i trusforteljinga som viser at Nils opplever seg som ein gudspartnar i relasjon til Gud som Skaparen. Nils si gudspartnarrolle er knytta til gudsrolla Frelsaren, som søkjer den villfarne som er komen i naud, og kallar han heim til eit trygt gudsforhold, der han får leva nær Jesus og tru syndenes forlatelse. Men dette livet nær

149 Sangboken 866 150 Sangboken 284 151 Punkt 4.2

64

Jesus ser ut til å høyra heime i ei åndeleg sfære som er der parallelt med kvardagslivet utan å verkeleg vera integrert i det. Gudspartnarrolla som frelst syndar gir Nils eit håp for evigheten så han kan stå for Gud ren og rettferdig, himmelen verdig. Men den duale rollesituasjonen nådig Gud – frelst syndar gir ikkje nødvendig hjelp til ei meir omfattande kristen livstolkning. Den skapte verda blir nærast tømd for verdi innanfor Nils sitt religiøse univers. Dei sentrale aktørane (characters) er teikna i rollene som åndelege fedre eller hovdingar, dei nasjonalt kjende som Arne Aano, Ole Hallesby og Carl Fredrik Wisløff, og dei trauste i heimbygda med brann i si sjel for oss unge at me måtte høyra Jesus til og ikkje komma bort frå han. Settingen er prega av todelinga mellom åndeleg og verdsleg. Guds arena i forteljaren sitt liv er ei meir eller mindre isolert religiøs sfære. Den emosjonelle atmosfæren (tone) i forteljinga ber eigentleg preg av tryggleik, ein tryggleik over å ha funne ro ved Frelsaren sine føter og fått del i det eine som er naudsynt152 - forsoningsbodskapen om syndenes forlatelse i trua på Jesus. Men det ser ikkje ut til at Nils i Frelsaren også har møtt den Gud som har skapt oss og nyskapar oss og verda153. Frelsa blir opplevd berre som syndsforlating for Jesu skuld. Nils framstiller også Andens gjerning berre i relasjon til Jesu forsoningsgjerning: Han skal kasta lys over Ordet, så han får overbevisa om synd, rettferdighet og dom og gjera Jesus stor. Anden si rolle som nyskapar av menneskelivet154 , så det vert fornya etter sin Skapars bilete155 med gåver som blir tenester som byggjer kyrkjelyden156, er ikkje synleg i denne trushistoria. Dermed ser det ikkje ut til at frelsesgrunnvollen gjev vokstergrunn fram mot full mognad157, til det vaksne , ansvarlege kristenmennesket som integrerer heile livet i trusuniverset sitt. Manglande integrasjon av skapingslinja og syndefalls- og forløysingslinja frå den bibelske grunnforteljinga gir Nils eit gudsbilete som fører til at han må skjerma det åndelege livet ved å bli løyst frå dei tinga og aktivitetane han ser som verdslege.

5.4 Samanfattande analyse og typologisering.

Eg har presentert og analysert 7 trusforteljingar frå bedehusland for å synleggjera om / korleis den bibelske skapingslinja og syndefalls- og forløysingslinja er integrerte i den einskilde informant sitt historiske credo. Analysen har vist at der finst ulik grad av integrering i desse trusforteljingane. Nokre informantar konstruerer eit plot ut frå syndefalls- og forløysingslinja åleine, andre har eit slags dobbelt plot, der dei skiftar frå den eine story-line til den andre, mens andre igjen integrerer dei to bibelske story-lines i eige historisk credo. Ved å samanhalda narrativ teori med Sundèn sin rolleteori har eg definert ein person si trusforteljing som ei narrativ tolkning av hans/hennar identitet som

152 Jfr. Luk.10,42 153 jfr. Grevbo 2003,s.51 154 Jfr. Ef.2,10 155 Jfr.Kol.3.10 156 jfr.1.Kor.12 157 Jfr. Hebr.6,1f

65

Guds partnar158. Det duale rollespelet i forteljinga blir eit uttrykk for kven forteljaren er i relasjon til Gud, og kven Gud er i relasjon til han/henne. Med Sundèn sin terminologi kan eg seia at analysen har synleggjort ulike gudspartnarroller med tilhøyrande gudsroller. På grunnlag av analysen kunne eg dermed utforma ein typologi over gudspartnarroller med tilhøyrande gudsroller ut frå ulik internalisering av skapartrua hos informantane og ulik integrering av dei to bibelske story-lines i trusforteljingane deira. Typane er ikkje heilt identiske med einskilde av dei før omtala informantane mine, men ei stilisering som viser kor tyngdepunktet ligg. Meininga er å gje eit bilete av typiske tendensar og variasjonar i trushistoriematerialet frå bedehusland.

5.4.1 Syndefalls- og forløysingslinje utan integrering av skapingslinja: Gud som den trugande dommaren eller den kallande frelsaren. I trusforteljingar med syndefalls- og forløysingslinja som einaste story-line får gudsbiletet anten eit nomistisk/moralistisk eller ”gnostisk” hovudpreg, alt etter om hovudfokus i trusforteljinga er synda eller utløysinga. Analysen av einskildforteljingane synleggjorde variantar av begge desse typane. Aslak si trusforteljing( 5.3.3) sorterer innan den første varianten. Denne synleggjer eit bilete av Gud som den opphøgde og trugande dommaren. Eitt aspekt ved Gud får hovudvekt og blir omtrent gjort absolutt. Gud blir einsidig moralistisk. Han ser alle feilsteg og overvaker at alle reglar og føreskrifter vert haldne. Han ser ut til å vera meir interessert i rettferd etter lova enn i menneska: Eg var ikkje i tvil kven som talte …Den som har synda, skal døy!.. Den neste kan vera du!.. Eg såg i gullskrift dei ti bod. Og så lydde det: Du står tiltalt på alle punkt!.. …Du har synda deg til døden, til helvete igjen! - Dette gudsbiletet harmonerer med biletet av Jesus som den strenge formidlaren av Guds krav til omvending: Dei opplevde hans (Jesu) tale som hard, og kven kan tåla den saka?… Dette alvoret saknar eg i vår forkynnelse, og ikkje minst i kyrkja. Då var det nok mange som ikkje ville komma til kyrkja meir, men slik var det òg når Jesus talte…Dei snudde ryggen til han, men han sprang ikkje etter dei og sa: ”Nei, nei, det var ikkje slik eg meinte, du må ikkje ta det slik.. Gudspartnaren blir fortapingskandidaten som omvender seg av redsel for å hamna i helvete og går inn i ei gudspartnarrolle som dommar av andre si forkynning og liv på ein måte som synest reflektera oppdragsgjevaren sitt vesen. Han dømer om forkynninga stemmer med den overbevisning han sjølv hadde fått ut frå Guds Ord… Eg ranskar Skrifta for å sjå om det eg høyrer, om det stemmer. For Guds Ord advarar oss så sterkt mot dette å bli ført vill….Me opplevest nok enkelte gongar som om me var harde, kalde, loviske og mørkemenner òg. Og det vil eg seia at det gjer meg ikkje så mykje, me eg skulle jo ønskja at det gjekk opp for dei… eg har imot dei som ikkje held Guds Ord i sannhet framme… For Guds Ord seier jo så tindrande klårt, og apostelen ber oss òg om at: ”Far ikkje vill!” Og så reknar han opp dei forskjellige, ikkje berre homofili og ekteskapsbrytarar, men drankarar og baktalarar og heile spekteret, og så seier han direkte: ”Skal ikkje arva Guds rike!”: Men

158 jfr, Kap.3.1

66

gudspartnaren sin dom over seg sjølv lyder: frå den tid (då han fann sin plass på bedehuset) så kom eg inn under Ordets hørelse, og der har han bevart meg inntil i dag…det er ordet om Jesus som på nytt har fått løyst meg ut…Det er ikkje slik at du forstår alt i Guds Ord, men du har bøygd deg for alt, og innretta deg så langt som mulig etter Guds Ord… Sant nok seier gudspartnaren at det er evangeliet om Jesus som har løyst han ut. Men den avgjerande grunnen til at han får arve Guds rike, er at han innrettar seg så langt mulig etter Guds Ord. Dette må kunne karakteriserast som synergisme. Og ein gudspartnar som (om enn berre delvis) byggjer gudsforholdet sitt på eigne krefter, fortenester eller gjerningar159, lever stadig i angst for å bli forkasta. Det verkar som om biletet av han sjølv som den som har det rett med Gud, treng dermed eit motbilete for å fungera. Ved å fokusera på synder som tilsynelatande ikkje valdar problem for han sjølv, unngår gudspartnaren å stå naken og avkledd innfor dommaren sitt andlet. I sitt sjølvforsvar brukar han andre syndarar å skjula seg bak: ”Du ser vel, Gud, eg er nå betre, eller iallfall minst like god, som han eller henne!” Ein gudspartnar som må henta kraft frå motbilete, slåss vel djupast sett for å halda oppe sitt sjølvbilete som frikjend av dommarguden. Nils si trusforteljing( 5.3.4.) synleggjer eit mildare gudsbilete. Gud er hyrdingen som søkjer den bortkomne for å gje han del i frelsa: Eg trur det er sentralt i Bibelen at det er Gud som kallar. Det er ingen som søkjer Gud utan at han søkjer dei… Gud etla oss ikkje til vreide, men til å vinna frelsa. Men fordi skapingslinja ikkje er internalisert og integrert, blir utløysinga i trusforteljingar av denne typen ei utløysing frå den skapte verda. Gudsbiletet får eit ”gnostisk” preg, og gudspartnaren blir den (over)åndelege som avskjermar seg frå den skapte verkelegheita og bed Gud om å bli løyst frå henne. Ungar og travelt og styr i heim og yrkesliv blir opplevd som noko som skapte vanskar i kristenlivet og blir ei hindring for livet med Gud: Eg gjekk og fekk vondt for dette her. Og då begynte eg å lesa…Og eg veit vel i etterkant at det var Gud som arbeidde med meg der… Eg bøygde kne og bad.. Det blei ei naud for meg at Gud måtte løysa meg frå det som hadde med den bygginga å gjera. Gudspartnaren sitt fellesskap med Gud synest vera avgrensa til åndelege øvingar: bibellesing, kristeleg litteratur, bøn, andakter og åndelege samlingar. Gudspartnarar av denne typen framstår ofte som svært religiøse. Men fåren ved ein slik religiøsitet er at ein nektar å lytta til livserfaringane fordi ein ”veit svaret.” Når ein dyrkar si eiga åndeligheit, fører det lett til umedvite fortrengjing av alt som kan tenkjast å forstyrra denne. Eit overfladisk kristeleg sjølvbilete som stadig må blankpussast til eit åndeleg image, hindrar kontakten med det verkelege eg som talar eit sant menneskeleg språk om faktiske opplevingar, kjensler og tankar. I forsøk på å takla verkelegheita omgir ein seg med fromme bilete og songar, bibelord og andre ytre teikn på at ein er rett kristen. Eit slikt sjølvbilete motsvarer eit like luftig og skrøpeleg gudsbilete. Gudspartnaren må derfor heile tida sørgja for å halda teikna på Guds nærver i hevd for å vera sikker på at Gud verkeleg er der. Han ”fungerer omtrent som et barn som må se mamma for å tro at hun finnes. Mor må hele tiden gi bekreftelser på at hun

159 Jfr. CA art. IV

67

er i nærheten og ikke har tenkt å gå, for så snart hun er ute av døra føler barnet seg fullstendig forlatt…og har fått en dyp usikkerhet som hindrer det i å bli nysjerrig på verden utenfor”160 Den overåndelege gudspartnaren blir dermed mindre og mindre i stand til å ta den risiko som er forbunden med å gå inn i det verkelege livet med opne auge. Det åndelege livet må skjermast for alle forstyrrande element, anten desse kjem frå djupare skikt i eigen personlegdom eller frå verdslege problem og utfordringar knytta til familieliv, yrkesliv eller kulturliv. Synsfeltet vert innsnevra. Truslivet blir dermed eit prosjekt inne i dei åndelege spørsmåla eller den religiøse dimensjonen. Den frelsande Gud framstår i rolla som den himmelske utløysaren avsondra og ubesmitta av alt jordisk og menneskeleg. Den tilhøyrande gudspartnarrolla blir den åndelege og himmelvende tilhengjaren som veit at ”Jesus er svaret”. Ein slik gudspartnar står gjerne fram og forkynner den forsoningsbodskapen til verda, men sjølv blir han meir og meir avsondra og framand for alt i verda. Livet hans og bodskapen hans dreier seg om å vera ”rede ved aften eller ved gry, når Frelseren henter bruden som venter”. Det er i grunnen det håpet eg har, og eg har ikkje noko spesielt elles.

5.4.2 Isolerte story-lines: Gud som tryggleiks- og kontrollinstans.

Ufullstendig integrering av dei bibelske story-lines viser seg i ei trusforteljing med ein slags dobbel plot161. Forteljaren har ikkje internalisert ei integrert tolkingsramme. Når meiningskonflikt oppstår i t.d. krisesituasjonar, blir løysinga å skifta frå den eine til den andre av dei bibelske forteljingslinjene i forsøk på å forankra og fasthalda sin narrative identitet som gudspartnar. Somme avsnitt i trusforteljinga vert prega av (ønskje)biletet av den evig gode, milde, rause, trøystande og aksepterande Gud som opnar famnen og vilkårslaust tar imot. Dette biletet formidlar kjensla av tryggleik og korresponderer med gudspartnaren som det lengtande og elska barnet. Men andre avsnitt i same forteljinga kan synleggjera biletet av Gud som ein kontrollerande normberar og kontrollinstans som set klåre vilkår for tryggleiken i farsfamnen. Dette biletet korresponderer med ein gudspartnar som stadig må spørja: ”Er eg eigentleg verd å vera saman med? ” Eg ser trusforteljingane til Liva (5.3.1) og Ola (5.3.2) som variantar innan denne kategorien. I møte med tilveret sine grensesituasjonar162 hentar dei fram biletet av Gud som ”det enda som bär när allting annat vacklar”163: Eg hadde ei uro i hjartet… Eg måtte bøya meg og ta imot på nytt, og det var godt, minnest eg…Tenk, slik er Gud! Eg veit ikkje kven eg skulle gått til utan han!…Han er ein trufast far eg kan komma til med sorger og nederlag, tunge ting og i glede.(Liva). – Er livet slutt på denne jord, eller skal du få ei stundt til?….Det er ingen som elskar deg meir enn Jesus. Det tykte eg var eineståande! Det var det siste som fòr gjennom hovudet mitt før eg sovna. (Ola innfor sin risikofylte operasjon)

160 Malm 2003,s.141 161 Jfr, Ganzevoort 1993,s.280. 162 jfr. Karl Jaspers sitert i fotnote 33 kap. 2.3 163 Sangboken nr.243

68

Men det ser likevel ut som denne tryggleiken hos Gud eigentleg blir opplevd som ein tryggleik på vilkår, slik at mykje av gudspartnarane sin energi går til å argumentera for at Gud bør akseptera dei: Liva forsikrar at Det at eg var blitt ein kristen, var veldig avgjerande for meg. Eg kutta for det meste ut alle tidlegare aktivitetane eg hadde vore med på… Det er ingenting anna som betyr noko for meg i grunnen enn deg, Gud. Og nå er eg villig til å vitna om deg! - Ola held fram at han prøver leva etter kursen han valde då han vende om, og han ønskjer oppriktig å ha Guds ord som lys og lykt for livsferda. Men når han ser si eiga tilkortkomming, tek han fram tru og bøn som eit slags minstemål for å bli godkjend av Gud og få evig liv: Har du berre den rette trua på han som eigentleg er Frelsaren, så trur eg det er nok… Stundom er du nede i ein bølgjedal, og eg har spurt meg: Er du verkeleg ein kristen? Kan andre sjå at du er ein kristen? For du skal jo prøva vera det i ord og gjerning…Du skal jo vera vaken og prøva vera rede. Men du veit du har jo lett for å sovna. Men eg prøver iallfall å be om at eg må vera reiseklar til eikvar tid. I ei trusforteljing med dobbel plot blir korkje Guds grenselause kjærleik eller synda sin radikalitet verkeleg tatt på alvor. Synd blir noko som ein eigentleg kan og dermed sjølvsagt skal halda seg borte frå. Synd blir dermed lett lokalisert til bestemte handlingar og stader som ein prøver unngå så godt ein kan. Det blir heller ikkje integrering i gudsbiletet. Gudspartnaren gjev ikkje uttrykk for at han i Frelsaren også har møtt Han som har skapt oss og nyskaper oss og verda. Det ser heller ut til at Gud og Jesus blir opplevd som to atskilte personar. Og når gudspartnaren kjenner seg liten og ussel, blir løysinga å skjula seg for Gud Faderen i Jesus. Jesu ”reine drakt”164 blir eit ”fikenblad”165 ein brukar til å skjula det ein eigentleg opplever som sin nakne, sanne identitet. Trusforteljinga teiknar den narrative identiten til gudspartnaren i biletet av det skamfulle barnet som tar sin tilflukt til Menneskesonen som det siste håpet om å bli godkjend166. Det er ikkje slik at Gud forkastar menneske med slike gudspartnarroller, så dei er avskorne frå fellesskap med den levande Gud. Men gudspartnarar av denne typen kan bli så bundne av trongen til å måtte handtera sin reasjon til Gud for å forsikra seg om kva som er nok forat han skal bry seg om dei, at det meste i livet deira konsentrerer seg om dette. Dermed ser dei ikkje den kjærleiken Han gjev dei gjennom medmenneska deira, og dei blir heller ikkje frie til å leva ut Guds kjærleik til menneska omkring seg.

164 Jfr. Trygve Bjerkrheim: ”Det er nok det som Jesus gjorde… Han har sona di synd den store, og deg vunne så rein ei drakt.” Sangboken nr.145 165 Jfr. Gen 3, 7 og 11 166 Typisk eksempel på denne atskilling av Gud som Faderen og Jesus som Menneskesonen finn vi i Garborgs.”Den burtkomne Faderen: ”Eg hadde livt som den burtkomne sonen og var som han komen i naud, men då eg som han søkte heim att, var Faderen burte . Eg fær aldri fred. ….Ein Gud? Kva skal me med Gud? Fordøme oss kan vi sjølve. Men ein Menneskeson, som kjende oss og visste alt, og hadde det lækjande ord, og hjelp der andre berre hev domar og kalde auge.; ein menneskeson – Å, at du ikkje lenger er på jordi”. Sitert i Thelle 1993,s.118f

69

5.4.3 Integrering av begge bibelske story-lines: Gud som den treeinige Skaparen, Frelsaren, Fullendaren. Trusforteljingar der begge bibelske story-lines er integrerte, synleggjer eit livstolkingsperspektiv med den treeinige Gud i rolla som Skaparen, og gudspartnaren som skapning fullstendig avhengig av han. Gud er livsens kjelde167. Gudspartnaren sin eksistens og livsgrunnlag, frelse, tru og gode gjerningar er Guds nådes skaperverk, for og gjennom han/henne168. Med eit slikt livstolkingsperspektiv blir kristent liv å leva ut eit liv ein har tatt imot - til ære for Gud og til gagn for medmenneska. Dette fritek ikkje den einskilde for det ansvaret Gud har gjeve, men det gjev ei enorm avlasting. For det er ein fundamental skilnad på ansvaret for å bruka det ein har fått frå Gud, og det umogelege ansvaret ein kan kjenna for å skapa sin eigen identitet i forhold til Gud og menneske. Trusforteljingar med integrering av skapingslinja og syndefalls- og forløysingslinja står som narrative tolkningar av identiten til gudspartnarar som ser seg sjølv både som Guds gode skapning og syndar. Men nettopp denne ”fragmentariske” identiten hindrar at dei ikkje-identiske delane av eigen person og dei disparate sidene ved den einskilde si livshistorie må skjulast, fornektast, forskjønnast eller samanliknast og vurderast som iallfall ikkje verre enn hos andre169. Alle livstolkingsmodellar som glir over i ei eller anna form for kvantitativ tenkning om seg sjølv som meir eller mindre syndar, blir forkasta. I staden lar gudspartnarane Bibelen sitt mangfald og mange ulike rolletilbod komma seg til hjelp i splittinga. Trusforteljingane viser at det går an å ha sin djupaste identitet skjult med Kristus i Gud170 og samtidig oppleva at ein som gudspartnar overtar forskjellige roller i det store kristne drama, eit drama som i sin grunnstruktur held fragmenta saman: - Jeg er den hengivne Peter som sier: Herre, du vet jeg har deg kjær - Jeg er svikeren Peter når han sier: Jeg kjenner han ikke. - Jeg er Job som forbanner dagen da han ble født - Jeg er foræderen Judas med sølvpengene - Jeg er Kain som slår i hjel sin bror - Jeg er Paulus når han roper: Det gode som jeg vil, gjør jeg ikke, men det onde som jeg ikke vil, det

gjør jeg. - Jeg er Paulus når han bekjenner: Så er det da ingen fordømmelse for den som er i Kristus Jesus! - Jeg er alt sammen på en gang171. Trusforteljingar med intergrerte story-lines viser at under og innanfor den synd og skam, sakn, sår og suter gudspartnaren erfaringsmessig møter og kjempar med i sitt daglege liv, aner han sin identitet som Guds ikon, skapt i Guds bilete, elska av Gud: Eg har fått gå til han med suter og synder og fått oppleva hjelp og tilgjeving…Eg har hatt knyttnever mot Gud: ”Nå må du visa at du står bak løftene du har gitt som ennå ikkje har fått svar!” … Gud held oppe og viser det gode likevel….Eg har tryggleiken i Gud. Han er den som først og fremst

167 Jfr. Ps.36,10 168 Sml. NoS 710: ”Gud..gi oss liv, fra kilder utenfor oss selv… Alt godt til vårt og andres vel er dine gaver. ..Sorg og glede blir til vekst med frukt vi ikke selv kan se.. 169 Sml.5.4.1 og 5.4.2 170 Jfr. Kol.3.3 171 Kolnes 1998, s. 188

70

gjev og ikkje krev. Det er så stort for meg at eg har fått dette med meg frå eg var liten. Nåden, den er stor.. (Aslaug 5.2.2). Dette betyr ikkje at gudspartaren slepp å kjempa med synda i livet sitt, men kampen blir ein kamp i lyset, der ein ikkje skjuler seg bak andre, men står fram med heile seg og blir reinsa for synd: Trass i alt eg gjer som ikkje er bra, har eg stor verdi…Eg forstod at Jesus var død for meg og at han var einaste vegen til himmelen… Eg ber om at eg må møta menneska på ein måte der eg representerer Jesus på ein OK måte. Og eg seier det er langt frå kvar dag eg greier det, men eg trur det er ei bøn etter Guds hjarte. Og eg trur og ser at når eg ikkje greier det, så har Gud gitt meg ei gåve til å seia noko om det: ”du ser eg sviktar, og det eg sa til deg, var ikkje bra.” (Randi 5.2.1) For ein gudspartnar som opplever seg elska av Gud, opphøyrer Guds krav å vera noko negativt og skremmande, skulda noko farleg og syndsvedkjenninga fornedrande: Eg forstod ikkje så mykje av kompasset for så vidt, men eg måtte bøya meg for det. Eg måtte tru at det styrte leia. Og då tenkte eg på det Jesus seier: ”Eg er Vegen, sanninga og Livet!” Han var den som kunne leia meg. Og det blei litt sterkt for meg, så eg måtte bøya meg for det…Eg er så glad for at me fekk læra dei boda, dei er eit vern for oss, ei hjelp me har fått for å leva… ..Eg ser meg sjølv som skapt i Guds bilete, og han ”visste alt om meg før han meg kalla og gav meg plass ved nåden rike bord.”.. For så har Gud elska Lars, at han gav Son sin…så får eg be om å leva i nåden kvar dag… Eg har mi tenesta stor for Gud frå dag til dag i det stille, der arbeidstrøya vert presteskrud i alt mitt ærlege yrke….og sjølv får eg meir enn eg gir (Lars 5.2.3) Typen på ei slik gudspartnarrolle blir Kristi etterfølgjar som lever livet sitt med han i lyset frå Guds andlet. Etterfølgjinga skjer i tillit til Gud som den gode Skapar og Far, går gjennom dagleg død og oppstode med Kristus, til den kontinuerlege skapinga av eit nytt liv i Anden - til gagn for dei andre: Ved å ta imot også syndserkjenning og syndsvedkjenning som gode gåver frå ljosens Far172, får gudspartnaren leggja av sinne, ilske, vondskap, lygn, spott og rått snakk…. det gamle mennesket med dei gjerningar det gjer, og bli ikledt det nye mennesket, som vert fornya etter sin Skapars bilete og lærer han å kjenna173. Bibelen si store forteljing med sitt integrerte forteljingsplot gir gudspartnaren ei tolkingsramme som rommar heile livet. Men å gå inn i denne forteljinga er å setja all tradisjonell sjølvkontroll og tryggleik på spel og overgje seg til Den Andre. Mens trusforteljingane til dei tidlegare nemnde gudspartnartypane eigentleg i botn og grunn blir narrative vitnemål i sjølvforsvaret si teneste for å framstå med ein identitet som kan bli godkjend av Gud, blir trusforteljingar av siste type eit vitnemål om den Gud som er Alpha og Omega i gudspartnaren og verda sitt liv - eit narrativt uttrykk for ei undrande lovprisning: Å, for eit djup av rikdom og visdom og skjøn hjå Gud! Kor uransakelege hans domar er, og kor ufattelege hans vegar! Kven kjende Herrens tankar, eller kven var rådgjevaren hans?

172 jfr. Jak.1,17 173 Jfr. Kol.3,5-10

71

Kven gav han noko først, så han skulle få vederlag? Av han og ved han og til han er alle ting. Han skal ha ære i all æve! Amen! 174

5.4.4 Typologiskjema. Eg har i dette hovudkapitlet presentert og kategorisert trusforteljingane frå bedehusland ut frå narrativ teori og Sundèn sin rolleteori. Presentasjon og analyse av det empiriske materialet mitt har vist ulik grad av internalisering av skapartrua hos informantane og ulik grad av integrering av dei bibelske story-lines i trusforteljingane deira. Dette fører til ulike typar gudspartnarroller med tilsvarande gudsroller. Skjematisk kan dette framstillast i følgjande typologiskjema:

Ster

k in

tern

alis

erin

g

Gudsrolle: Den treeinige Skaparen, Frelsaren, Fullendaren Gudspartnarrolle: Den tillitsfulle etterfølgjaren (5.4.3)

Inte

rnal

iser

inga

av

skap

artr

ua

(42)

Svak

inte

rnal

iser

ingu

Gudsrolle: Den trugande dommaren/ Den kallande frelsaren Gudspartnarrolle: Den sjølvforsvarande fortapingskandidaten/ Den overåndelege tilhengjaren (5.4.1)

Gudsrolle: Tryggleiks- og kontrollinstansen Gudspartnarrolle: Det skamfulle, lengtande barnet (5.4.2)

Enkel story-line

Isolerte story-lines ”double plot”

Integrerte story-lines

Integrering av bibelske story-lines

Med dette meiner eg å ha funne svar på første del av problemstillinga mi. Eg har synleggjort integreringa av det grunnleggjande lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen i gudsbiletet til informantane frå den lokale bedehuskulturen. Trass i at materialet mitt statistisk er lite, meiner eg å ha presentert trushistorier med kvalitativ generalitet med henblikk på problemstillinga. Det karakteristiske ved typologien er at syndefalls- og forløysingslinja er klårt synleg i alle trusforteljingane i materialet mitt. Dette kan ein forstå ut frå at denne bibelske story-line er sentral i bedehuskulturen. Men der er altså ulik integrering av skapingslinja og dermed av det grunnleggjande lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen. Typologien synleggjer også at integreringa synest ha samanheng med grad av internalisering av skapartrua. I rapporten sin neste hovuddel vil eg på grunnlag av det empiriske materialet drøfta mogelege samanhengar mellom livserfaringar og utforminga av gudsbilete hos informantane innan dei ulike typane. Hensikten er å forstå kva som kan føra til at menneske innan same religiøse kultur lever med ulike bilete av den eine Gud dei alle verbalt vedkjenner.

174 Rom.11,33-36

73

DEL III DRØFTING OG FORTOLKING

75

Kap.6: Interaksjon mellom gudsbilete og livserfaring – drøfting. 6.1 Innleiing: Openberring og oppleving – tekst og kontekst.

Kva har skapt det karakteristiske ved typologien gudsbilete i bedehusland?

Eg har analysert 7 trusforteljingar frå bedehusland. Alle informantane har over tid levd i ein kristen (lokal)kultur som legg vekt på at grunnlaget for eit rett kristent gudsforhold og eit sant bilete av Gud er å halda seg til den openberringsbaserte kunnskapen om Gud, formidla gjennom Guds klåre Ord som står fast og er vår veg til frelse. Dei gjev alle verbalt uttrykk (om enn på ulik måte) for at dei trur på den treeinige Gud. Likevel konstruerer dei sin narrative identitet som gudspartnar ut frå ulike bilete av den eine Gud Bibelen talar om. Det er ulike gudspartnartyper med tilsvarande ulike gudsroller som trer fram i trusforteljingane. Sjølv eit så lite og avgrensa empirisk materiale som mitt skulle dermed gje grunnlag for å slå fast at den konkrete utforminga av gudsbilete hos den einskilde ikkje berre blir bestemt av viljen til truskap mot Bibel og vedkjenning. Biletet av Gud er ikkje ein objektiv størrelse som kan formulerast i tilslutning til ei vedteken vedkjenning. Gud i kjenslene samsvarer ikkje alltid med Gud i vedkjenninga. For å orientera seg i dette landskapet ut frå målsetjinga å forstå175 einskildmenneske sine gudsbilete, må ein gå i ein hermeneutisk sirkel eller spiral mellom tekst og kontekst. Kristen tru, forkynning og opplæring har si forankring i ei openberring som er overlevert oss gjennom dei bibelske tekstane. Men å tru at vi ”berre les teksten som han står” er å leva i hermeneutisk naivitet. Analysen av trusforteljingane har synleggjort at det er gudsbiletet hos informantane med integrering av begge dei bibelske storylines som ligg nærast gudsbiletet i vår trinitariske vedkjenning. Eit integrert gudsbilete synest dermed å høyra saman med eit heilskapsbilete av den bibelske grunnforteljinga med sine integrerte story-lines. Når ein skal forstå einskildmenneske sine gudsbilete, er det rimeleg å spørja kva tekst den kristne kulturtradisjonen dei lever i, gjev dei. Får dei heile teksten, eller er vesentlege deler av den store bibelske forteljinga amputert? Dette vil seia at ein kristen kultur sin ønskjelege bibeltruskap i forkynning, undervisning og sjelesorg må tola eit kritisk søkjelys. Eit konservativt bibelsyn borgar ikkje utan vidare for eit rett bibelsk gudsbilete. Heile Guds råd176 må forkynnast, så ikkje Bibelen blir ei orakelbok eller ei mannakornkrukke. Typologien gudsbilete i bedehusland kan gje grunn til å stilla same spørsmål som biskop Erling Utnem gjorde på Geilomøtet 1966: ”Har bedehuset for liten Bibel?”177 Han peikte då på at fåren ved bedehusforkynninga er at denne ofte held seg til tema som rettferdiggjering ved tru, omvending og forlating for syndene. Slik er det fleire sider ved Guds frelsesråd som ikkje blir forkynt med

175 Jfr. Problemstillinga Del I, s.5, andre ledd 176 Jfr. Acta 20,27 177 Haanes 1990, s. 202

76

slik tyngde at det har integrert seg i bedehusfolket sitt trussyn og kome til å forma livet deira178. Men for å forstå einskildmenneske sine gudsbilete, må vi også kjenna konteksten deira. Vi møter einkvar tekst ut frå våre kognitive og emosjonelle strukturar179. For det første tilhøyrer vi eit fellesskap med historisk bestemte interesser og fordommar. Vi møter bibeltekstane gjennom menneske som har gjort sine erfaringar med Gud, og deira ord og handlingar blir møtt av våre kjensler. Psykiske, sosiale og kulturelle faktorar innverkar på korleis den einskilde opplever Gud. For det andre har kvar einskild med seg sine erfaringar i møte med tekstane som viser Guds andlet. Vi går ikkje til bibeltekstane utan føresetnader. For å forstå den einskilde sitt gudsbilete må ein sjå dette i relasjon til desse føresetnadene, og her kjem psyko- og sosialvitenskapane oss til hjelp. Ut frå kristen skapartru er arbeid med kartleggjing av slike føresetnader genuint teologisk arbeid. Det emosjonelle livet er ein grunnleggjande del av Guds gode skaparverk, og derfor er det kristent legitimt å sjå vegen mot solid menneskekunnskap og djupare sjølverkjenning som eit svar på Guds kall til å forvalta skaparverket – også den vesle delen som ber mitt namn – til hans ære og til gagn for mine medmenneske. På grunnlag av det empiriske materialet vil eg i dette kapitlet analysera og drøfta likskapar og ulikskapar i informantane sine føresetnader, før eg i neste kapittel (7) drøfter nærare korleis ein ut frå psykologiske, sosiale og kulturelle perspektiv180 kan forstå gudsbileta i typolologiskjemaet i relasjon til det eg har funne. I siste hovudkapittel (8) vert dette følgd opp med ei drøfting av praktisk teologiske utfordringar som på grunnlag av tolkinga av materialet mitt reiser seg for kyrkjeleg forkynning, undervisning og sjelesorg i møte med menneske frå bedehusland. Denne drøftinga skjer med kritisk blikk på bedehuskulturen som symbolsk univers.

6.2 Kva er det karakteristiske ved informantane sin felles kontekst? ”Alle ryfylkingar har eit bedehus i ryggen.”181 Alle informantane er oppvaksne i indre Ryfylke, der kvar grend har sitt bedehus. Få stader har vel kristen tru og kristne verdiar sett sitt preg på einskildmenneske og folkeliv som nett her. Alle informantane mine fortel at dei tidleg opplevde å leva i eit symbolsk univers prega av den kristne trua. Den duale rollesituasjonen (gudsrolle- gudspartnarrolle) ser ut til å ha vore ei referanseramme dei tidleg har brukt for å forstå seg sjølv og livserfaringane sine. Berre ein av informantane (Aslak 5.3.3) karakteriserer barndomsheimen sin som ikkje-kristen. Han har likevel vore i kontakt med kristent tankegods og praksis i storfamilien (bl.a. gjennom onkelen som ser ut til å ha vore ein slags

178 Jfr. Hebr.6,1 179 Jfr. Del I, punkt 2.1 180 Teorigrunnlaget eg har presentert i kap.2 181 Tittel på fordrag av kommunelege John Nessa på seminar om bedehus og lekmannsrørsle, Hjelmeland 1987. Tjeltveit 1987 s.126ff

77

eldste eller sjelesørgjar i grenda). Dei andre informantane har møtt den kristne tradisjonen i ei primærgruppe, der signifikante andre i det heilt nære sosiale miljøet har gitt uttrykk for trua si både verbalt og gjennom religiøs atferd: bøn, husandakt, veksling mellom kvardag og høgtid i heimen, deltaking i kristne møte, gudstenester og foreiningsliv. Primærsosialiseringa i heimen synest å ha gitt desse informantane ”andliga intryck”182 som har skapt strukturar i deira persepsjonsmønster for tale om Gud i skule, bedehus og kyrkje. Alle desse informantane som kjem frå kristne heimar, omtalar heimemiljøet i positive vendingar: Kristne søskjen viktige førebilete..Eg såg dei hadde det kjekt,var kjekke for meg òg… bøn og bibellesing ein dagleg del, tykte nok det var kjedeleg, men eg forstod det var viktig for mor og far…God oppleving frå bibelcamping og stevne saman med andre kristne familiar. Eg berre tenkte at Gud var glad i meg. Det var det som blei formidla heime hos oss. (Randi 5.2.1) . - Forkynninga til ein misjonær skapte gjenklang frå det gode og trygge frå barneåra ( Aslaug 5.2.2) - Mor song salmar og bad med oss.. gjekk i foreining og skulle spøta og spinna til misjonen..det viktigaste av alt (Lars 5.2.3). - Eg var så heldig at eg fekk veksa opp i ein kristen heim. ..Det var trygt å veksa opp med Gud og Jesus i livet mitt, absolutt. Det var trygt (Liva 5.3.1) - - Eg var så heldig at eg hadde ei truande mor som eg reknar med bad for meg, ho tok meg med til kyrkje og bedehus..det var noko som høyrde heimen til, det (Ola 5.3.2). Eg har vakse opp i ein kristen heim og blei prega av det i barndommen … Det var trygt og godt..eg trur det var verdifullt (Nils 5.3.4.). Alle informantane har hatt kristendomsundervisning i skulen, fleire av dei omtalar denne i positive vendingar: Læraren fortalde bibelsoga så levande at det kjendest som me var med der inne i forteljingane (Aslaug 5.2.2) I skulen hadde me ein dyktig lærar som underviste levande i bibelsoga (Liva 5.3.1) Me hadde ein lærar, me likte han veldig godt . Men det han sa til oss då me skulle slutta, det var: ”Hugs at de er dyrt kjøpte!” Me hadde verdi hos Gud, det var det han meinte (Lars 5.2.3) Kristendomsundervisninga stod jo som nummer ein , trur eg, i skulen den gongen eg gjekk. Og bibelsoga den skulle aldri vore vekke frå skulen. Bibelforteljingane verka veldig godt (Ola 5.3.2) Alle informantane unntatt Aslak har også gått på søndagsskule og/eller anna kristent barnearbeid på bedehuset i oppveksten. Det Liva seier, var karakteristisk for oppvekstmiljøet her til iallfall langt ut på 1970-talet: Eg trur dei fleste av oss gjekk i søndagsskule og barneforeining til me var konfirmantar. Det å gå på bedehuset var noko naturleg og sjølvsagt for den aldersgruppa informantane mine høyrer til i: Eg stortreivst med å vera der. Eg følte at me var liksom kristne alle der, på ein måte. Det var liksom ikkje snakk om at ”eg er kristen og du er ikkje”. Me gjekk i dei miljøa, og det var ikkje så mykje spørsmål om skilje (Randi 5.2.1). Informantane har altså vakse opp i eit nokonlunde homogent nærmiljø, prega av den kristne trua. Dei har opplevd levande religiøse identifikasjonsmodellar blant signifikante andre i sitt sosiale miljø. Dei har fått formidla både bibelkunnskap og kristen truslære gjennom undervisninga i skulen. Foreldre,

182 Jfr. Sundèn 1974, s. 75f

78

lærarar, forkynnarar og leiarar i barne- og ungdomsarbeid, og også jamaldringar og venner har på eit vis drege i same retning og utgjort plausibilitetsstrukturen for etablering og oppretthalding av eit trusunivers knytta til Bibelen og kristentrua183. Miljøet synleggjorde også klåre skiljelinjer mellom kristelege og verdslege aktivitetar. Det går igjen hos informantane mine at å gå på dans på samfunns- eller ungdomshuset var å gå ut i den forbodne sona184 : Eg gjekk aldri på dans. Det var liksom den ikkje-kristne aktiviteten som blei gjeldande etter vi var konfirmerte (Randi 5.2.1). Det var klårt skilje i bygda at det skulle ikkje dei kristne vera med på (Aslaug 5.2.2). Eg hadde ikkje noko fast tru då. Så me var ute på dans og forskjellig (Lars 5.2.3) Det at eg var blitt kristen, var veldig avgjerande for meg. Eg kutta for det meste ut alle dei tidlegare aktivitetane eg hadde vore med på, så som dans og kino (Liva 5.3.1) Dette nærmiljøet har vore karakteristisk for bygdene i indre Ryfylke fram til midt på 1970-talet. Då førte vasskraftutbyggjinga til sterk tilflytting av menneske frå andre miljø og deler av landet. Impulsane desse tilførte lokalmiljøet, skapte nye behov for legitimering av bedehuskulturen sitt kunnskapssystem. Dette har i dei seinare tiår ført til at einskilde bedehusforsamlingar til ein viss grad har forskansa seg mot verda, mens andre har blitt meir opne for alt som er sant og gjævt, rosverdig og verdt å elska185. Ein kan dermed forstå typologien gudsbilete i bedehusland med dei sterke innslaga av fellesstrekk i informantgruppa som heilskap ut frå det tidlegare homogene nærmiljøet. Teoretisk ville ein kunne tenkja seg gudspartnarroller med tilsvarande gudsroller plasserte i dei tomme rutene i typologiskjemaet mitt. Men gudsbilete baserte på den bibelske skapingslinja åleine med t.d. ”billigutgåvene” av Gud i biletet av ”Skaffaren”186 eller ”den godslege bestefar som forstår og godtek det meste”187 var ikkje til stades i materialet mitt, og eg trur ikkje dei finst i bedehusland. Eg forstår typologien som eit uttrykk for at det har skjedd ei vellukka sosialisering sett frå bedehuskulturen si side: alle informantane mine er i dag aktive i bedehusforsamlingar og gjev uttrykk for at ”Du kjem ikkje utanom Jesus om du inn til livet vil gå.”188 Syndefalls- og forløysingslinja frå den bibelske grunnforteljinga med rolledualiteten syndar – frelsar er klårt til stades i alle trusforteljingane. Typologien synleggjer likevel eit skilje innan informantgruppa mi når det gjeld internalisering av skapartrua og integrering av dei bibelske story-lines i trusforteljingane. Hovudtema i neste kapittel er å drøfta kva bakgrunnsvariablar som kan vera skilje-element mellom dei to hovudgruppene av gudspartnartypar med korresponderande gudsbilete.

183 Her kan eg nemna at då mannen min og eg kom til Ryfylke som lærarar på 70-talet, var lærarane svært sterkt representerte som leiarar i Ungdomstreff, Yngres, barnekor, søndagsskule og barneforeiningar på bedehusa. Der var også alltid andakt på foreldremøta på skulen. 184 Jfr. Aagedal sin typologi over bedehuset sitt kunnskapssystem omtalt i kap.2.3. 185 Fil.4,8 186 Wirgenes 1995, s126: ”Om Gud finnes, er han jo sjølvsagt glad i meg, kan du skjønne. – ”Selvsagt skal den gode Gud stetta mine behov, men hvorfor gjør han det da ikke?” 187 Jakobsen 2002, s. 38: ”Så raus, så forståelsesfull, så aksepterende selv om livet klusser seg til” – s.42 Gud som ein godmodig og aksepterande støttepedagog som ”faktisk vet hvor vanskelig det er å leve – han har prøvd det selv. 188 Trygve Bjekrheim/Arne Aano Sangboken 149

79

6.3 Kva slags bakgrunnsvariablar skil dei to hovudgruppene av gudspartnarar frå bedehusland?

Den narrative analysen av trusforteljingane frå bedehusland har ført fram til ei kategorisering i form av ein typologi som synleggjer to hovudgrupper gudspartnarroller med korresponderande gudsroller. Gruppene kan karakteriserast ved manglande internalisering av skapartrua og integrering i gudsbiletet hos den eine og oppnådd internalisering og integrering hos den andre. Informantane kjem frå omtrent same lokalmiljø, som har vore sterkt prega av bedehuskulturen. Dei tilhøyrer rett nok ulike bedehuskrinsar, som nok kan ha hatt og har ein noko ulik profil på arbeid og forkynning. T.d har nokre krinsar i større grad enn andre opplevd periodar med vekkjing. Nokre har i dei seinaste åra starta med å ha nattverdmøte på bedehuset. Men ingen av bedehusa er spesielt tilknytta ein av dei kristne organisasjonane. Dette er spesielt for bedehusa i Stavanger bispedømme og især i Ryfylke. 94,9 % ( 56 av 59 ) av bedehusa i Ryfylke høyrer til kategorien ”lokalt frittståande eigarforhold”189 , og forkynnarar frå ulike organisasjonar har reist frå bedehus til bedehus her inne. Som ein av informantane (Nils) seier: På bedehuset har me jo hatt fleire organisasjonar som har kome med forkynnarar opp til dags dato, og det har vore godt, for det har ført til breidde i forkynnelsen. Når du får møta fleire, både frå forskjellige organisasjonar og fleire mennesketypar, så høyrer du ikkje det same heile tida, og det trur eg er bra. - Av omsyn til å ivareta informantane sin anonymitet har eg vald å ikkje tilkjennegje kva bedehuskrins den einskilde tilhøyrer. Det eg kan seia, er at materialet har synleggjort ulike kategoriar gudspartnarroller/gudsroller innan ein og same bedehuskrins. Ein kan forstå fellestrekka (det sterke innslaget av syndefalls- og forløysingslinja i alle trusforteljingane)190 i informantgruppa ut frå tilknytninga til bedehuskulturen, men skilnadene innan gruppa kan ikkje knytast til tilhøyrsle til ulike bedehuskrinsar. Men om oppvekstmiljøet til informantane har vore nokonlunde homogent, viser materialet mitt likevel skilnader i heimemiljø, foreldrerelasjonar og måten dei ulike informantane har vore i kontakt med religiøse livsytringar i barndommen. Eg set søkjelyset på informantane sine tradisjonsberarar, på måten desse har introdusert trua på, og på tradisjonsinnhaldet informantane har fått overlevert. Informantane med oppvekst i kristne heimar gjev alle uttrykk for tryggleik i sin relasjon til Gud i barndommen. Eg finn likevel grunn til å setja eit nærare søkjelys på utsegner som handlar om barndommen sin tryggleik hos Gud. Fleire utsegner tyder på at informantane har ulike erfaringar, eller ulikt tolka opplevingar, knytta til omgrepet. Tryggleiken hos gudspartnarar av type 5.4.3 (integrering av begge bibelske storylines)191 ser ut til å vera knytta til eit persepsjonsmønster danna av synlege ”andliga intryck”192 frå menneske i

189 Ordlaget ”lokalt frittståande eigarforhold” og tala henta frå Andreas Ropeid: ”Bygda eig bedehuset” i Tjeltveit 1987, s.47ff. Han har sjølv formulert ordlaget og brukar det om eigartilhøve der ”det er bygda, bygdefolket, folket i krinsen, ofte spesifisert til skulekrinsen, som eig huset” (s.49) 190 Jfr. kap.6.2 siste avsnitt 191 Jfr, Typologiskjemaet 5.4.4 192 Jfr. Sundèn 1974, s. 75f

80

interaksjon med Gud i det alminnelege livet i kvardag og helg: Bestemor som bad stilt medan ho spann; mor som song salmar mens ho gjorde arbeidet sitt; foreldre og besteforeldre som trong Bibel og bøn, møte og gudstenester for sin eigen del, som mat for livet sitt; samver med andre kristne familiar som hadde det kjekt i lag på turar og stevne, eldre kristne søskjen med kristne venner som gledde seg over livet: eg såg dei hadde det veldig kjekt, og dei var kjekke for meg òg. Den kristne trua var synleg i det alminnelege kvardagslivet som noko sjølvsagt og trygt og godt: Eg hadde ei veldig enkel tru på Gud, og ferdig med det. Eg berre trur eg tenkte han var glad i meg. Det var det som blei formidla i dei samanhengar eg var, og det blei formidla heime hos oss. (Randi 5.2.1) I trusforteljingane ser desse informantane tilbake på seg sjølv og andre born i mottakarroller overfor ein Gud som har skapt og styrkt trua deira som tillit. Dei tar fram minne frå skulen si kristendomsundervisning og bedehuset sitt barnearbeid som legitimerer denne primæropplevinga av ein Gud som først og fremst gir og ikkje krev: flotte forteljingar om kva kristne folk hadde opplevd med Gud, bønnesvar dei hadde fått, og kva hjelp dei hadde fått frå Gud…Eg stortreivst med å vera der. Me var liksom kristne alle, me gjekk i dei miljøa og det var ikkje så mykje spørsmål om skilje (Randi 5.2.1).. Forkynninga skapte ein gjenklang av det gode og trygge frå barneåra, så eg sa: ”Eg vil iallfall vera ein kristen!” (Aslaug 5.2.2) Hugs, de er dyrt kjøpte! Me var elska av Gud, det var det han meinte. (Lars 5.2.3) Informantane fortel om signifikante andre som tradisjonsberarar i nære relasjonar, eit sterkt og godt sosialt fellesskap prega av varme og akseptasjon. Tradisjonsmåten må kunne karakteriserast som total, til skilnad frå ei reint verbal tradisjonsformidling193. Tradisjonsinnhaldet ser ut til å ha vore prega av den bibelske skapingslinja. Det er minnemateriale om opplevinga av Gud som den gode Skapar og Far, som er der med si velsigning i heile livet, desse informantane hentar fram i dei første avsnitta i trusforteljingane sine. Også informantane av type 5.4.1 og 5.4.2 fortel at dei var så heldige at dei fekk høyra om Gud og Jesus frå dei var ganske små (Liva 5.3.1) Men i trusforteljingane synest dei gje uttrykk for å knyta barndommen sin tryggleik hos Gud til vilkår som handla om lydnad og konformitet med sosialiserande personar og miljø : Det viktigaste i oppdragelsen var å oppføra meg fint, vera ærleg, følgja Jesus og ta vare på trua (Liva 5.3.1). Ola (5.3.2) fortel at det høyrde heimen til å gå til kyrkje og bedehus, og han reknar med at mor bad for han og dei næraste, men korkje han eller Liva gjev uttrykk for at nære familiemedlemmer har synleggjort sine gudspartnarroller i interaksjon med Gud i kvardagslivet på slike måtar som gruppa 5.4.3 fortel om. Dei har lært om Gud og Jesus ( verbal tradisjonsformidling), men det ser ikkje ut til at dei i same grad fått ei total tradisjonsformidling gjennom å oppleva andre menneske i dialog med Gud i det alminnelege kvardagslivet. Det same må kunne seiast om Nils (5.3.4). Sjølv om han fortel at far var veldig nøye nøye på andakt morgon og kveld i heimen, verkar det som om det er far som førebilete for rett kristent liv meir enn far som mottakar av Guds

193 Til omgrepa jfr. Sundèn, kap.2.4

81

velsigning han formidlar. Nils gjev også uttrykk for at han opplevde mora si handling, når ho stadig la NT øvst i bokbunka på nattbordet hans, som eit klårt forventningspress at han skulle bruka det. Han var glad når ei møteveke var slutt, for han måtte gjerne vera med på møte av og til. Når Aslak ( 5.3.3) som vaksen ser tilbake på barndommen, karakteriserer han seg sjølv mest som ein heidning, for han gjekk lite og ingenting på søndagsskulen eller på møte. Desse informantane med manglande integrering av skapingslinja i trusforteljinga si, gir meg eit inntrykk av at signifikante andre i dei primære sosialiseringsprosessane kan ha skapt ei oppleving av forventningspress om visse typar atferd som vilkår for tryggleiken hos Gud. Dermed ser det ut til at opplevinga av aksepterande gudsnærver blei nært kopla til deltaking i kristelege aktivitetar, og trua blei noko som borna sjølv måtte ta vare på, gjennom t.d. å oppføra seg fint, vera ærleg og følgja Jesus ved å delta på aktivitetane på bedehuset. I trusforteljingane sine tar altså desse informantane fram minnemateriale som framstiller barnetrua meir som lydnad enn som tillit. Det ser altså ut til å ha vore skilnader i primærsosialiseringa hos dei to hovudgruppene av informantar både når det gjeld opplevinga av tradisjonsberarar, tradisjonsformidlingsmåte og tradisjonsinnhald. Stikkord som tillit kontra lydnad, total kontra verbal tradisjonsformidling og ope kontra lukka referansesystem synest vera fruktbare skilje-element. Eg har tidlegare peikt på at eg forstår typologien over gudspartnarar i bedehusland som eit uttrykk for at det har skjedd ei vellukka sosialisering sett frå bedehuset si side: Alle informantane er sosialiserte inn i den lokale bedehuskulturen, - men trusforteljingane viser altså at det har skjedd med utgangspunkt i ulik primærsosialisering, og også på ulik måte. Informantane med skapingslinja integrert i trusforteljinga si fortel om ein vokster og mogning frå barnetru til ei vaksentru der dei medvite stadfestar at dei framleis vil leva i dette her (Randi). Dei stiller spørsmål ved forkynning og konformitetskrav i den lokale bedehuskulturen, men fortel ikkje om nokon livsperiode med markert brot med sin kristne kulturtradisjon Informantane med manglande internalisering og integrering fortel anten om fråfall eller primær distanse frå bedehusfellesskapet. Omvendingsopplevingar fører til at dei som unge/vaksne går tilbake/inn i den kulturelle samanhengen dei distanserte seg frå. Interaksjonen med den religiøse og sosiale realiteten som bedehuskulturen representerer, ser altså ut til å ha vore forskjellig for dei to hovudgruppene av informantar. Eg forstår materialet slik at informantane i type 5.4.1 og 5.4.2 (manglande integrering) også som vaksne legitimerer seg som kristne på grunnlag av ein tryggleik som er knytta til lydnad og konformitet med sosialiserande personar og miljø meir enn til tillit: Det viktige er at Gud ser alt, og at ein må følgja Jesus ved å angra syndene, vera lydig og halda seg vekke frå visse miljø, avstå frå visse handlingar og ta vare på den rette trua for å vera sikker på sin status som frelst. Dei fortel at når dei som ungdommar prøvde livet borte frå bedehusfellesskapet, skapte dette angst for kva som ville skje med dei etter døden, eller når Jesus kjem igjen. Dette førte til at dei vende om, bøygde seg for Jesus og gjekk inn i dei kristne aktivitetane tilknytta bedehusfellesskapet

82

igjen. Motivasjonen for omvendinga ser altså først og fremst ut til å vera knytt til angst for kva som kan bli deira eigen evige sjebne bak død og grav. Det ser ikkje ut til at møtet med bedehuskulturen som religiøs og sosial realitet har ført til at dei set spørjeteikn ved om det kunnskapssystemet denne representerer, gjev den heile sanninga om Gud, mennesket og verda. Eg tolkar dette som eit teikn på at den verkelegheita dei har møtt heime og den verkelegheita dei møter på bedehuset, vert opplevd nokså like. Informantane av type 5.4.3 (integrert gudsbilete) legitimerer seg som kristne ut frå eit livstolkingsperspektiv som tolkar kristent liv som gåve og oppgåve. Minnematerialet frå barndomstida har fokus på gudsforholdet som gåve. Når desse informantane fortel frå ungdomstida, gjev dei uttrykk for kognitiv og kjenslemessig spenning mellom tidlegare gudsbilete/symbolsk univers og det biletet dei opplever å møta gjennom forkynning og krav til livsstil i bedehuskulturen. I møtet med desse nye inntrykka blir det dei har fått med seg frå barndommen utfordra, og dei gjev i trusforteljingane uttrykk for ein dialektisk prosess der dei integrerer nytt trusinnhald og nye livserfaringar i den tidleg internaliserte tolkingsramma. Sosialiseringa inn i bedehuskulturen har altså skjedd på ulik måte for dei to hovudgruppene av informantar. Her ser eg stikkord som brot og omvending kontra kontinuitet og integrering som fruktbare skilje-element. Desse skilnadene synest å korrespondera med skilnadene i primærsosialiseringa hos dei respektive informantgruppene. Eg meiner det er grunn til å spørja om ein kan forstå skilnaden i internalisering av skapartrua / integreringa i gudsbiletet ut frå desse skilnadene i primærsosialiseringa. Drøfting av kva føringar ulik religiøs primærsosialisering kan ha gitt for utforminga av symbolsk univers og gudsbilete er tema i neste delkapittel.

6.4 Barndomserfaringar og symbolsk univers/gudsbilete.

Materialet mitt gjev eit noko magert grunnlag til for å danna seg eit bilete av kva som faktisk har skjedd i informantane sine liv i barneåra. Likevel meiner eg at drøftinga i forrige delkapittel har vist skilnader hos dei to hovudgruppene av informantar, både når det gjeld tradisjonsinnhaldet, tradisjonsformidlingsmåten og forholdet til tradisjonsberarane. Eg meiner denne skilnaden i sosialisering/oppseding kan karakteriserast som skilnaden mellom to ulike vi-narrativar194: ein open skaparorientert og ein lukka, meir einsidig syndefalls- og omvendingsorientert vi-narrativ. Eg vil nå gjera nærare greie for og drøfta skilnader i innhald, praksis og karakteristiske livstolkning ved desse.

Eg er ute etter å forstå integreringa av det grunnleggjande lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen i gudsbiletet til informantane mine. Eg har vist til at alle har hatt kristendomsundervisning i skulen195, der både bibelsoga og katekismeundervisninga har formidla det kognitive tradisjonsinnhaldet om

194 Jfr. Kap. 3.1 der eg gjer greie for narrativ teori , som skjelnar mellom narrativar på tre ulike nivå: meta-narrativar, vi-narrativar og eg-narrativar 195 Jfr. delkapittel 6.2

83

Gud, Skaparen av himmel og jord. Eg reknar med at dei også har møtt læreinnhaldet knytta til første trusartikkel gjennom det kristne barnearbeidet. Men eg spør altså om skilnaden i integreringa av lærepunktet om Gud som Skaparen kan ha samanheng med stadfesting/manglande stadfesting av det kognitive læreinnhaldet gjennom opplevingar og hendingar knytt til religiøse sosialiseringsprosessar. Kort sagt: Har dei gjennom tidleg sosialisering fått høve til å møta eit religiøst referansesystem/ kunnskapssystem/symbolsk univers som famner om heile livet og tilveret og opnar auga for Guds skapande nærver i alle ting kvar einaste dag ? Eller med andre ord: Har borna fått høve til å leva i ein vi-narrativ med den bibelske skapingslinja som tydeleg story-line slik at det kognitive læreinnhaldet om den treeinige Gud som Skaparen blir stadfesta gjennom hendingar og handlingar i det sosiale miljøet? Informantane eg har kategorisert under typane 5.4.1 og 5.4.2 gjev meir eller mindre uttrykk for det eg kallar ei syndefalls- og omvendelsesorientert oppseding. Som bakgrunn for utsegner som: Det viktigaste i oppdragelsen var å oppføra meg fint, vera ærleg, følgja Jesus og ta vare på trua, ser eg ei tradisjonsformidling der innhaldet for ein stor del har vore knytt til 2. trusartikkel med etterfølgjingsmotivet som det sentrale. Fokus er på gudspartnaren sine handlingar og haldningar. Religiøsitet synest vera å leva i samsvar med konvensjonar, og det religiøse lærestoffet/trusinnhaldet vert i hovudsak formidla verbalt. Den vaksne er sendar. Barnet er mottakar196. Det vert forventa at barnet skal slutta seg til læra intellektuelt ( ta vare på trua) og moralsk (oppføra meg fint, vera ærleg, følgja Jesus). For eit barn med liten evne til abstrakt tenkning må etterfølgjing nødvendigvis bli forstått som noko konkret. Etterfølgjing er anten noko ein praktiserer ved å gå til og vera til stades på ein bestemt plass t.d.: ”Eg følgjer Jesus når eg går på søndagsskulen og barneforeininga eller når eg er med dei vaksne på husandakt eller på bedehuset eller i kyrkja. Eg går bort frå Jesus om eg er ulydig og ikkje gjer det”. Eller etterfølgjing kan oppfattast moralsk som atferdsmessig etterlikning av Jesus eller lydnad mot det som blir framstilt som hans vilje: ”Eg følgjer Jesus når eg er snill mot alle slik han var, les i Bibelen og oppfører meg fint slik som han vil. Eg går bort frå han når eg er slem og ulydig.” – Borna får/overtar dermed ei rolle i ein vi-narrativ som legg bestemte føringar på handlingar og verdival, og som bidrar til utforminga av sjølvforståing og sjølvoppleving i relasjon til menneske og til Gud. Det skjer ei verkelegheitsorganisering etter bestemte mønster utan at korkje sendar eller mottakar av tradisjonsinnhaldet i særleg grad er medvitne om det eller reflekterer over det, fordi det skjer i kategoriar som er felles for menneske innan same kulturtradisjon. Den verkelegheitsorganiseringa eg her har skissert, er eit uttrykk for det eg kallar ein einsidig syndefalls- og omvendingsorientert vi-narrativ197. For å klårgjera strukturen i denne nærare, gjer eg bruk av eit litterært grep. Eg ser utforminga av litterære tekster som ei vidareføring av ein kultur si organisering av verkelegheita i forståelege mønster. Når verkelegheitsorganisering blir

196 Jfr. Liva: ”Eg var så heldig at eg fekk høyra om Gud og Jesus frå eg var ganske lita.” Ola: ”kristendomsundervisninga /bibelsoga var veldig interessant.. verka godt, verka på alle.” 197 Jfr, første avsnittet i dette delkapitlet

84

nedfelt i ein litterær fiksjon, vil ho framtre tydelegare og synleggjera den karakteristiske livstolkninga forenkla og meir stilisert. Vi vil kunne gjenkjenna henne i ein kjent sjangerkonvensjon som mykje blei brukt i kristen oppseding i heim og barnearbeid gjennom fleire generasjonar, og som fungerte i kateketiske miljø i perioden då informantane mine vaks opp: den didaktiske eksempelforteljinga198. Grovt teikna har denne ei story-line etter følgjande grunnstruktur: Eit barn vert freista til å vera ulydig trass i åtvaringar frå dei vaksne og eige samvet. Det oppnår ei kortvarig behovstillfredsstilling, men blir innhenta av ein ”rettferdig” gjengjeldande lagnad og får si rettmessige straff. Søndagsskulelitteraturen har hatt utallige variasjonar over motivet: Guten som skjer seg på kniven foreldra har sagt han ikkje får bruka. Jenta som klatrar på krakken for å få tak i sjokoladeskåla mor har gøymt øvst i skåpet, veltar krakken, slår seg og knuser skåla. Denne litterære fiksjonen med ei sentral og tydeleg teikna rolle som borna lett vil gå inn i og identifisera seg med, utgir seg for å vera realistisk og presenterer dermed eit symbolsk univers styrt av ei usynleg, altovervakande sjebnemakt som ser alt, og som ubønnhørleg gjengjelder vondt med vondt. Om fiksjonen på andre nivå i teksten presenterer utsegner om Gud som god og kjærleg og som tilgir oss for Jesu skuld, vil dette gudsbiletet sannsynleg bli motarbeidd av sjangerkonvensjonen. Ein kan ikkje isolera det religiøse frå den konkrete konteksten korkje i den litterære fiksjonen eller i livet elles. Barn vert påverka av det som skjer, meir enn av det som berre vert sagt. Det er altså fiksjonen som heilskap som er berar av den sentrale religiøse tematikken. Det er denne som teiknar symbolsk univers og gudsbilete for borna. Ein vi-narrativ med grunnstruktur frå den stiliserte eksempelforteljinga eg her har vist til, vil truleg leggja markerte føringar på handlingar og verdival og få avgjerande betydning for korleis individet utformar og omformar eg-narrativen sin seinare i livet. Eg gjenkjenner trekk av denne fiksjonen i trusforteljingane til informantane eg har kategorisert innan type 5.4.1 og 5.4.2. Informantane eg har kategorisert inanfor type 5.4.3 (internalisert skapartru og integrert gudsbilete) kjem med fleire utsegner som fortel om ei skaparorientert, open religiøs primærsosialisering. Det verbalt formidla tradisjonsinnhaldet ser ikkje ut til å vera det primære for opplevinga og oppfatninga av Gud. På ulike måtar fortalde dei om ein barndom der dei i første omgang ikkje forstod så mykje av forkynninga, men opplevde å sjå andre nærståande vaksne i dialog med Gud, og sjølv å bli sett og høyra til hos Han, på den måten at dei opplevde omsorg frå og blei inkludert i fellesskapet av gudspartnarar som fullverdig kristne, barn av Gud. Dei såg tilbake på eit stadig aukande tal av gode opplevingar med eldre kristne søskjen, mor og far, lærar og venner heime og på turar, stevne og leirar i kristen regi199. Det kognitive læreinnhaldet

198 Kjenneteiknet på denne fiksjonstypen er at han søkjer formidla kunnskap om og innsikt i eit bestemt emne. Den skjønnlitterære forma er meint å lette kunnskapstileigninga. Ettersom små barn vanskeleg kan motta kunnskap i generalisert eller abstrakt form, gir fiksjonen eit konkret handlingsforløp og ein hovudperson å leva seg inn i. 199 Randi: ”Eg forstod ikkje så mykje av forkynninga, men eg visste det var kristne miljø, og det var godt å vera der og det var kjekt å vera der.” Lars: ”Denne læraren me hadde, me likte han veldig godt, – det gjekk veldig godt, altså. Men det han sa då me skulle slutta var dette:” Hugs, de er dyrt kjøpte!” Me hadde verdi hos Gud, det var det han meinte.”

85

om Gud som den gode Skaparen av himmel og jord blei dermed stadfesta av den kjenslemessige primærerfaringa av at heile dette mangfaldige livet har med Gud å gjera og at han er glad i meg (Randi), me har verdi hos han (Lars). Informantane gjev dermed uttrykk for å ha blitt ført inn i ein vi-narrativ som handlar om det grunnleggjande ved å vera menneske på Guds jord: Vera mottakar og forvaltar av Guds rikdomar til gagn for kvarandre200. Eg forstår materialet slik at desse informantane gjennom primærsosialiseringa er blitt ført inn i ei referanseramme som gjer at dei får skoda Gud i naturen, i heile menneskelivet, ikkje berre i Bibel, bøn og møte201 og stadfestar trua på at verda vert halden oppe av ein skapande, tilgjevande og nyskapande Gud: Gud er den som først og fremst gjev og ikkje krev.

Kap.7: Samanfattande drøfting og teoretisk tolking 7.1 Innleiing.

Undersøkjinga mi har synleggjort ulike gudsbilete hos menneske innan same kristne lokalkultur. Å spørja etter føresetnadene for desse, og å bruka reidskapar frå psyko- og sosialvitenskapane for å undersøkja dei, kan vera eit godt utgangspunkt for å gje betre grep om kva teologi som skal komma ut av vårt møte med Bibelen. I dei foregåande kapitla har eg drøfta kva eg har sett gjennom analysen av materialet. Eg meiner å ha påvist skilnader i informantane si primærsosialisering, og eg karakteriserer desse som anten ein open skaparorientert eller ein lukka meir syndefalls- og omvendingsorientert vi- narrativ202. Oppsummerande kan eg konstatera at primærsosialiseringa ser ut til å ha stor betydning for utforminga av symbolsk univers og gudsbilete hos det einskilde menneske. Den relasjonelle dimensjonen ser ut til å vera meir avgjerande enn rein verbal formidling av kognitivt trusinnhald. Tidleg internalisering av trusinnhald ser i hovudsak ut til å vera eit spørsmål om sosial læring med tildeling/overtaking av roller. Informantane gjev uttrykk for å ha ”skoda” Gud gjennom ulike relasjonar og roller i ein primær vi-narrativ fortald av signifikante andre gjennom konkrete (handlingar og haldningar) og verbale ord (tale). Denne vi-narrativen ser ut til å ha blitt referanseramme for tolking av både livserfaringar og av det kristne trusinnhaldet som seinare blir formidla gjennom undervisning og forkynning. Han får dermed avgjerande betydning for korleis den einskilde utformar og omformar eg-narrativen sin i møte med religiøse og sosiale realitetar seinare i livet. Eg konkluderer med at ein vi-narrativ med det bibelske etterfølgingsmotivet i ei meir eller mindre rasjonalistisk/moralsk utgåve som hovudperspektiv kan nok opna for innsyn i legitime einskilddelar av kristentrua sitt landskap. Han kan få fram at Gud ser alt, og at vi alle er syndarar som ikkje greier oppfylla Guds

200 Jfr. Gen. 1,27-31 201 Avslutningssetninga i Aslaug si trusforteljing. 202 Jfr. kap. 6.4

86

vilje, og derfor stadig treng venda om til Jesus og få tilgjeving. Men han manglar den overgripande tolkingsramma som held mennesket på plass i ein meiningsberande samanheng og relasjon til Han som har skapt oss, og gjev oss liv og ande og alle ting203, og i kjærleik og av eigen fri vilje har etla oss til å få barnekår hjå seg ved Jesus Kristus204. Ein vi-narrativ utan denne overgripande tolkingsramma ser dermed ut til å vera for trong til å fanga inn rikdommen i den bibelske meta-narrativen, og den som ikkje har fått syn for den overgripande heilskapen, kan ikkje gje einskilddelar rettmessig plass eller proposjon i forhold til heilskapen. Det ser ut til at informantane med ei hovudsakeleg syndefalls- og omvendingsorientert primærsosialisering meir eller mindre blir verande i eit slags forensisk trusunivers utan kapasitet til verkeleg å integrera kristendommen sine grunnleggjande lærepunkt på annan måte enn som argument for at ein har teke vare på den rett-trua som skal kvalifisera ein for evig liv: Eg trur jo på ein treeinig Gud, det er eg ikkje det minste i tvil om. Eg har jo lese litt i den Athanasianske truvedkjenninga, og der kjem det jo veldig klårt fram at du har ikkje evig liv om du fornektar den treeinige Gud. (Nils 5.3.4) Dette fører meg ikkje til konkusjonen at ei skaparorientert primærsosialisering er ”Alpha og Omega” for vokster til eit integrert gudsbilete og ei gudspartnarrolle som ein både tillitsfull og ansvarleg Kristi etterfølgjer. Blir det skaparorienterte sosialiseringsperspektivet det einaste, er fåren stor for at ein kan enda opp med ein Gud i bilete av "Skaffaren” eller ”støttepedagogen”205 Når dette ikkje har skjedd hos informantane frå bedehusland, ser ut til å ha samanheng med den primære skaparorienterte tolkingsramma / vi-narrativen sin integreringskapasitet - både for nytt trusinnhald og nye livserfaringar. Når desse informantane fortel om sitt møte med bedehuskulturen som religiøs og sosial realitet, gjev dei uttrykk for ein dialektisk prosess. Denne fører til at dei integrerer nye livserfaringar og trusinnhaldet knytta til dei sentrale kristne lærepunkta inn i den tidleg internaliserte tolkingsramma. Eg vil nå drøfta nærare korleis eg ut frå dei teoretiske perspektiva eg har skissert i kap.2, kan forstå typologien gudsbilete i bedehusland.

7.2 Gudsbilete i bedehusland sett frå utviklingspsykologisk, sosialpsykologisk og kunnskapssosiologisk perspektiv.

Ana- Maria Rizzuto sin utviklingspsykologiske teori206 stadfestar det eg meiner å ha sett av materialet: at tidleg foreldreskapt verkelegheit er svært viktig når det gjeld å forstå eit menneske sitt gudsbilete. Men eg har ikkje kunna observera det primære, førverbale nivået der Rizzuto meiner opplevinga av relasjon i det tidlege foreldreforholdet dannar grunnlaget for det gudsbiletet som oppstår hos den einskilde. Likevel meiner eg at trushistoriematerialet synleggjer ein skilnad mellom det dei to hovudgruppene av informantar fortel

203 Jfr. Acta 17,25 204 Jfr. Ef.1,5 205 Jfr. Wirgenes og Jakobsen sine funn omtalt i kap.4.3 206 Jfr. kap.2.2

87

om å vera i relasjon til foreldre og signifikante andre i tidleg barndom207. Men om ein skal få tak i korleis dei tidlegaste relasjonane verkeleg har framstått for og blitt opplevd av den einskilde, krev det ei langt meir detaljert undersøkjing enn eg har gjort i dette prosjektet. Derimot gir Sundèn sin sosialpsykologiske rolleteori eit fruktbart teoretisk perspektiv for å forstå mykje av det eg har sett i materialet mitt. For det første stadfestar denne teorien det eg sagt om at den skriftlege tradisjonen nedfelt i Bibelen ikkje er det primære i utviklinga av eit religiøst persepsjonsmønster og opptaking av gudsrolla. Skal ein forstå bibelske tekstar, må det vera ein viss samanheng mellom eigen meiningshorisont og teksten sin. I ”Religionen och rollerna” viser Sundèn korleis utviklinga av religiøst persepsjonsmønster skjer gjennom identifikasjonsmodellar frå barnet sitt nære miljø208. Eit viktig punkt i Sundèn sin teori om overtaking av gudspartnarroller med opptaking av tilhøyrande gudsrolle, er måten trua vert formidla på i primærgruppa. Han viser til at eit barn sjeldan overtar ei bibelsk gudspartnarrolle utan at han har sett at andre nærståande personar har gjort det209. Dei tidlegaste føresetnadene for eit religiøst persepsjonsmønster og dermed for personleg erfaring med Gud, skjer i dei fleste tilfelle gjennom å oppleva andre menneske i dialog med Gud210. Relasjonsopplevinga Gud – eg oppstår ved at ein overtar dei rollemønstra som finst i ein religiøs kultur. Den einskilde si oppleving blir verkeleg ved at andre stadfestar denne. Utviklinga vidare vil særleg vera avhengig av støtte frå personar og situasjonar som synleg- og sannsynleggjer rollemønstra. Dermed er opplevinga av korleis dei andre i barnet sitt nærmiljø talar og lever med Gud, og kva status eller rolle desse gjev barnet i relasjon til seg sjølv og Gud, viktigare enn kva dei formidlar om Gud. Sundèn set skilje mellom verknaden av det han kallar total og blott verbal tradisjonsformidling. Dette svarer til det eg har sagt om at det er vi-forteljinga sin fiksjon som heilskap som er berar og formidlar av den sentrale religiøse tematikken overfor barna211. Barn blir påverka av det som skjer, meir enn av det som berre vert sagt. Sundèn sin rolleteori stadfestar dermed at ein kan forstå dei ulike gudsbilete i typologiskjemaet ut frå at ulike erfaringar med kristen tru og praksis i primærsosialiseringa har gitt informanttypane ulikt høve oppleving av den religiøse verkelegheita. Dermed har dei også fått ulikt høve til overtaking av bibelske gudspartnarroller med dei korresponderande gudsroller. Dei levande religiøse identifikasjonsmodellane i primærsosialiseringa skapar ei forventning som predisponerer for ei tolkning av den bibelske tradisjonen barnet etter kvart møter gjennom undervisning og forkynning. Barnet tolkar og overtar dei gudspartnarrollene frå det bibelske rollegalleriet som samsvarar med dei kjende sosiale gudspartnarrollene. Den nære familien fungerer dermed som eit ”filter” som modifiserer alle andre påverknader for barnet212.

207 Jfr.drøftinga i kap.6.2 og 6.3 208 Sundèn 1971, s. 253, jfr.s. 129,171 209 Ibid. 210 Ibid.s.52 211 Jfr. kap.6.4 212 Jfr. også den familiepedagogiske modellen i Evenshaug og Hallen 1989, s. 88.

88

Religiøs primærsosialisering skapar altså ein persepsjonsdisposisjon som gjer at ein i møte med religiøse og sosiale realitetar seinare i livet meir eller mindre medvite søkjer ytterlegare stadfesting av tidlegare overtekne gudspartnarroller med tilhøyrande gudsroller. Innanfor dei rammer kulturen set, vil den einskilde først og fremst retta merksemda mot og overta dei rollemønster som er lettast å forstå ut frå dei bakgrunnserfaringar ein har, eller dei som er lettast å kjenna seg igjen i. Ut frå Sundèn sin teori er det då forståeleg at menneske kan sjå ulike gudsbilete når dei møter same bibeltekst (t.d.Ps.139som fortel om ein Gud som kjenner alle våre tankar og vegar og omgjev oss på alle sider). Når ein kristen opnar Bibelen for å lesa, eller lyttar til kristen forkynning, vil utgangspunktet vera å styrkja, stadfesta og fordjupa den trua som fins der allereide. Ein person med ei syndefalls- og omvendingsorientert kristen primærsosialisering vil ha eit anna utgangspunkt enn ein som kjem frå ei meir skaparorientert. I dette perspektivet kan ein dermed forstå skilnaden mellom informanttypane: Lars (plassert i type 5.4.3) forventar at Gud er god. Då han rota seg vill på orienteringsløpet, dukka bibelforteljinga om korleis Gud leidde Moses og israelsfolket opp i tankane. Lars ser Guds storheit og finn tryggleik i at Han var den som kunne leia meg på livsferda. Liva (i type 5.4.2) lengtar etter å vera trygg hos Gud, men ser ut til å streva med å heilt våga det: Dette at eg er skapt i Guds bilete, det gjer meg trygg. Han kjenner meg heilt og fullt, så slepp eg å streva med at eg er så liten og eg er så…sjølvsagt kan dei tankane komma, og det har dei gjort. Aslak (i type 5.4.1) hadde i utgangspunktet eit bilete av ein farleg og dømmande Gud. Han ser det som Herrens vegar at eg blei så nedkjørt at eg var eit vrak av eit menneske ein periode over fleire år. Primærsosialiseringa har skapt ein persepsjonsdisposisjon som gjer at gudspartnarroller og gudsroller i bibeltekstane vert tolka ulikt. Den einskilde har fått ei forventning til korleis Gud skal handla mot han/henne. Når det hender noko som stadfestar denne forventninga, skjer det ein konfirmasjon, ei styrking av rollesystemet. På denne måten har den primære tolkingsramma danna av tidlege andliga intryck, varig verknad213 og dermed avgjerande betydning for oppleving og integrering av nytt trusinnhald. Sundèn sin teori om primærsosialiseringa si avgjerande betydning for utforminga av gudspartnarrolle med tilhøyrande gudsrolle blir understøtta av Sigmund Harbo sin religionspykologiske undersøking, der han konkluderer: ”De fleste former holdningene sine i samsvar med den første, varigste og mest ensartede virkelighet, nemlig den foreldreskapte”. Men dette inneber ikkje at ein person går gjennom livet berre med stadfesting og gjentaking av det han eller ho har lært og internalisert som barn: ”Den dynamiske virkningen av tidlig erfaring fører til en sirkellignende og selvbekreftende, men ikke nødvendigvis lukket prosess. For den varer inntil sirkelen eventuelt brytes av dissonante opplevelser som gjør etablerte tolkningsmønstre utilstrekkelige eller irrelevante og i sin tur danner utgangspunkt for en ny sirkulær prosess.”214

213 Jfr. Kap.2.4,s.14. 214 Harbo 1989, s. 184

89

Denne konklusjonen frå Harbo si undersøking er eit fruktbart utgangspunkt når eg skal forstå det den narrative analysen av trusforteljingane synleggjorde: Hos informantane med tidleg internalisering av skapartrua skjedde det noko med gudsbiletet i overgangen mellom barndom og vaksenliv: Integreringa av nytt trusinnhald knytta til syndefalls- og forløysingslinja i den bibelske grunnforteljinga kom som følgje av slike ”dissonante opplevingar”. Hos dei andre informantane fann eg ikkje uttrykk for at gudsbiletet blei særleg forandra gjennom livsløpet215. Berger &Luckmann sin kunnskapssosiologiske modell er ein reidskap for å forstå korleis dette kan ha seg. I relasjon til Sundèn gjev Berger & Luckmann eit kompletterande perspektiv til å forstå primærsosialiseringa sin betydning for danninga av symbolsk univers og gudsbilete ved at tidleg sosial læring dannar utgangspunkt for kognitive og kjenslemessige prosessar216. Det kunnskaps-sosiologiske perspektivet deira gjev også tydelegare teoretisk perspektiv til å forstå det eg peikte på i innleiinga til dette hovudkapitlet: kva den primære tolkingsramma sin integreringskapasitet har å seia for nytt trusinnhald og livserfaringar individet møter gjennom sekundære sosialiseringsprosessar. Frå Berger & Luckmann sitt teoretiske perspektiv kan forstå det slik at bedehuskulturen fungerer som ei nokså einsidig forsterkande sosialisering i relasjon til det eg har kalla ei syndefalls- og omvendingsorientert primærsosialisering. Ei slik sosialisering forutset relativt homogene miljø. I den grad dei er til stades, vil sekundærsosialiseringa verka forsterkande på det som har gått føre seg i heimen, fordi det som har starta heime, nå får ei direkte fortsetjing i kulturen. Dei sosiale og religiøse realitetane er svært like. Prosessen vert dermed kjenneteikna ved høg grad av symmetri mellom det gudsbiletet og symbolske universet individet har internalisert gjennom primærsosialiseringa, og det som det opplever å møta på bedehuset gjennom forkynning, rollemønster og grenser på det religiøse og moralske området217. Det blir lagt vekt på gudspartnaren sine handlingar og haldningar. Dei fellesskapa ein deltar i218 , dei handlingar ein utfører219 og dei gjenstander ein brukar220, blir avgjerande for kva rolle og identitet ein blir gjeve innanfor denne kulturen. Meiningsuniverset vert halde subjektivt sannsynleg og meiningsberande gjennom ein plausibilitetsstruktur av roller og normer i den sosiale verda aktørane ferdast i. Den einskilde blir sosialisert til å fungera innanfor dette miljøet, men møter i liten grad andre objektiverte former for religiøst liv som skaper dissontane opplevingar og gjer etablerte tolkingsmønster utilstrekkjelege eller irrelevante. Dette er forståeleg ut frå at bedehuskulturen som symbolsk univers har vore sterkt synleg og dermed også sannsynleg i det lokale oppvekstmiljøet221. Dei primære og sekundære

215 Jfr. kap.6.3 216 Jfr. kap.2.3 217 Jfr. Aagedal sin typologi over bedehuset sitt kunnskapssystem , kap.2.3 218 jfr. at alle informantane snakkar om dans som ”ikkje-kristen aktivitet”. 219 Aslaug: Be lågt og grina over eiga usselheit var eit teikn på åndeligheit. Randi: Heile vegen skulle me gå og leita etter om me var rett kristne. Det kunne du ikkje gjera og det kunne du ikkje gjera. 220 Aslaug nemner t.d.leppestift som diskvalifiserande. 221 Jfr. Aagedals sin typologi over bedehuset sitt kunnskapssystem, Aagedal 2003,s. 89

90

sosialiseringsprosessane har dermed verka gjensidig forsterkande på kvarandre og knytt sosiale ordningar og oppfatningar fast til eit heilagt kosmos slik at dei bli opplevd som bastant foreliggjande og guddommelege ordningar (alienasjon og reifikasjon222) Informantane får dermed styrkja si oppleving av at dei må stadfesta dei rollene den sosiale konteksten krev, for å ”ha det rett med Gud”. Blir ikkje forventningane innfridd, opplever ein å havna i avvikarrolla223. Dette skaper angst, som fører til at avvikarungdommane vender tilbake, bøyer seg for Jesus og gir seg over til Gud. Ser ein primær- og sekundærsosialiseringa som einsidig forsterkande på kvarandre, er det dermed forståeleg at eg i svært liten grad finn uttrykk for nokon autentisitetsdiskurs i forhold til bedehusreligiøsiteten hos denne informantgruppa224. Det synlege uttrykket for autentisk kristendom blir ”å ha si sak med Gud i orden” ved å ta si tilflukt til Jesus, avstå frå verdslege fellesskap og aktivitetar og vitna om han som har løyst dei ut. Referanseramma frå barndommen, ser ut til å ha blitt til ei nokså grunnfesta overtyding: utgangspunktet for gudsforholdet er eit konfliktforhold ein må få ordna opp i ved å vera lydig. Gud blir dermed verande ein slags kontrollinstans, og informantane framstår meir eller mindre med ein narrativ identitet som er opptekne med å måtte legitimera seg som rett kristen overfor Gud og menneske ved å visa til eigne krefter225, fortenester226 og gjerningar227 228eller forsikra at dei er løyst frå ting og aktivitetar ein kallar verdslege229 og bunden til Jesus og fellesskapet av truande230. For informantane med ei skaparorientert primærsosialisering kan ein frå Berger & Luckmann sitt kunnskapssosiologiske perspektiv forstå sosialiseringa inn i bedehuskulturen som ei sekundærsosialisering som byggjer på og nyanserer dei primære internaliseringane. Dette skjer ved ein fortløpande kombinasjon av forsterkande sosialisering og resosialisering. Informantane festar i første omgang merksemda ved det som stadfestar dei primære internaliseringane, men dei møter også andre sosiale og religiøse realitetar. Foreldre, jamaldringar og forkynning og livsformer i andre kristne miljø enn den lokale bedehuskulturen utgjer plausibilitetsstrukturen for den tidlege internaliseringa av Gud som den gode Skapar og Far, men også for kunnskapen knytta til kristendommen sine sentrale lærepunkt om frelsa i Jesus åleine.

222 Til omgrepa jfr. kap.2.3 223 Jfr. Aslak: ”Eg var mest som ein heidning.” – Nils: ”Eg kom vekk frå Gud i ungdommen, eg. Bevisst vekk, nokså tidleg òg.” 224 Berre Liva nemner at ho kutta ut kino då ho blei omvend som ung, men det er blitt anleis for henne seinare. Nå går ho på kino. 225 T.d Ola: ”Eg prøver iallfall å be om at eg må vera reiseklar til ei kvar tid.” 226 T.d. Liva: ” Det at eg blei kristen var veldig avgjerande for meg. Eg kutta for det meste ut alle tidlegare aktivitetane eg hadde vore med på, så som dans og kino. .. Eg sa til Gud: ”Det er i grunnen ingenting anna som betyr noko for meg enn deg, Gud, og nå er eg villig til å vitna om deg. ” 227 t.d. Aslak: ”Eg har bøygd meg for alt og innretta meg så langt som mulig etter Guds Ord.” 228 Jfr. CA 4 229 t.d.Nils: ”Eg bøygde kne og bad, og eg blei så løyst frå alt som hadde med den bygginga å gjera.”. 230 t.d. Aslak: ” Det var bedehuset eg kjende eg smelta saman med, i same ånd.”

91

Resultatet er at tidleg sosialisering blir forsterka, samstundes som ny sosialisering skjer i møtet med bedehuskulturen sitt sterke fokus på dei sentrale frelseshistoriske hendingane, Jesu død for våre synder. Resultatet blir dermed ikkje ”at tidleg oppfatning kullkastes i møte med religiøse og sosiale realiteter”231, men ”dissonante opplevingar gjør etablerte tolkningsmønstre utilstrekkelige”232. Det skjer ei integrerande sosialisering, der kunnskapen knytta til dei sentrale lærepunkta i kristentrua, blir forankra i dei primære internaliseringar av grunnleggjande lærepunkt. Ut frå Berger og Luckmann sin kunnskapssosiologi forstår eg materialet mitt slik at informantane med ei skaparorientert primærsosialisering har internalisert ei primær tolkingsramme som utgjer eit symbolsk univers med kapasitet til å integrera dei grunnleggjande og dei sentrale lærepunkta i kristentrua. Slik blir denne til hjelp for livstyding, livsorientering og livsførsel som vaksen, ansvarleg kristen, ein som kan møta motsetnadfylte livserfaringar med ansvar og sjølvinnsikt ut frå ei berekraftig tru på ein Gud som tar imot og er med alle dagar.

7.3 Samanfatning. Drøfting og fortolking av trushistoriematerialet mitt ut frå dei teoretiske perspektiva eg her har skissert, stadfestar at truserfaringar og opplevinga av Gud skjer ikkje på sida av, eller avsondra frå livserfaringar. Eg har prøvd å synleggjera og forstå korleis personleg bakgrunn og tillærte mønster fangar oss i vårt møte med Bibelen sin Gud. Alle truande sitt sjølvbilete og gudsbilete blir til og utviklar seg i eit indre samspel mellom eigne livserfaringar og dei trus- og livserfaringar som blir overlevert gjennom den bibelske grunnforteljinga i den form og det omfang denne blir presentert og stadfesta gjennom primære og sekundære sosialiseringsprosessar som vi-narrativar. Ut frå dei teoretiske perspektiva eg har lagt til grunn for prosjektet, ser eg det slik at ei tidleg foreldreskapt verkelegheit med eit bilete av ein Gud som i utgangspunktet er etisk kvalifisert som god, har ein annan integreringskapasitet enn det symbolske universet og det gudsbiletet som avteiknar seg gjennom strukturen frå den tidlegare omtala didaktiske eksempelforteljinga. Den skaparorienterte primærsosialiseringa viser si berande kraft ved si evne til omfattande og perspektivrik integrasjon av både trusinnhaldet knytt til dei sentrale lærepunkta i kristendommen og menneskeleg erfaring i full breidde. På denne måten kan ei slik primærsosialisering hindra ei reduksjonistisk oppleving og oppfatning av Gud og dermed også av mennesket. Trusforteljingane til informantane med ei skaparorientert primærsosialisering viser ein meir og meir reflektert dialog mellom livserfaringane og det kristne tradisjonsinnhaldet knytt til både skapingslinja og syndefalls- og forløysingslinja i den bibelske grunnforteljinga. Dette fører til ei vaksen sjølverkjenning der informantane held fast på den primære, grunnleggjande internaliseringa av Gud som Den gode, men ser seg sjølv og andre menneske

231 Jfr. Harbo 1989,s.185 232 Ibid.s.184

92

i ”eit dobbelteksponert bilete” som Guds gode skapning og syndar233. Trusinnhaldet frå dei sentrale lærepunkt i kristendommen (kristologi og soteriologi) blir dermed forankra i internaliseringa av dei grunnleggjande lærepunkta234. slik at informantane i Jesus, Frelsaren, også ”får skoda” han som har skapt oss og nyskaper oss og verda. Eg forstår materialet mitt slik at bedehuskulturen med si gode forkynning om synd og nåde (Liva) kan hjelpa menneske til eit integrert gudsbilete. Det skjer når dei sentrale kristne lærepunkta som denne kulturen ønskjer å verna om og formidla, blir integrert i ei primær foreldreskapt verkelegheit som har knytt Gud til alt som er godt og fullkome. Men når trua på Gud som den gode Skapar og Far ikkje er emosjonelt forankra gjennom erfaring i primærsosialiseringa, synest det som dei grunnleggjande lærepunkta i kristendommen vanskeleg blir integrert i det historiske Credo til informantane som har levd i den lokale bedehuskulturen her i indre Ryfylke. Eg forstår det slik at den lokale bedehuskulturen med sterk vekt på Jesu soningsdød for våre synder og sine meir eller mindre strenge grenser på det religiøse og moralske området, ikkje har gitt hjelp til nytolking (reframing) av trusinnhald og gudsbilete for informantane med ei syndefalls- og omvendingsorientert primærsosialisering. Bedehuskulturen som symbolsk univers synest ikkje ha blitt opplevd som ein religiøs og sosial realitet som har gjort tidleg etablerte tolkningsmønster utilstrekkelege eller irrelevante. Det ser heller ut til at han har forsterka eit forensisk trusunivers skapt av ei primærsosialisering med struktur frå den didaktisk/moralske eksempelforteljinga. Kan dette skuldast at bedehuskulturen sin frelsesteologi ikkje er klårt og medvite forankra i ein grunnleggjande skapingsteologi? ”Har bedehuset ein for liten Bibel”235? Mykje tyder på at det er ein avgrensa del av Bibelen som er i praktisk bruk, slik at det implisitte gudsbiletet i talar, vitnemål og songar og religiøs praksis elles først og fremst kan knytast til trusinnhaldet i 2. artikkel. Resultata av undersøkjinga mi gjer at eg med Grevbo sine ord ”tillater meg å påstå: Det viktigste kritisk skjelnende redskap i oppgaven som kristne forkynnere og sjelesørgere har vi i treenighetslæren… Først om Han vi møter i skaperverket også blir tatt imot som vår forløser og nyskaper, har vi møtt skaperguden i den fylde han har gjort seg tilgjengelig for oss på skapelsens plan. Først om vi i Frelseren også møter han som har skapt oss og nyskaper oss og verden, har vi møtt Gud i den fylde han har gjort seg tilgjengelig for oss på frelsens plan. Og først om vi gjennom Åndens nyskapelse også møter Gud Fader Skaperen og Jesus Kristus, Frelseren, har vi møtt Gud i den fylde han er til stede for oss mens han arbeider på fullendelsen av sin plan.”236 I eit siste kapittel i rapporten vil eg kort peika på kvifor det grunnleggjande lærepunktet om den treeinige Gud som Skaparen er så viktig for eit rett bibelsk gudsbilete og eit trygt gudsforhold i tillit og ansvar, og kva praktisk-teologiske implikasjonar dette medfører.

233 Jfr. kap.5.4.3 234 Jfr. kap.1.3 235 Jfr. Erling Utnem i Haanes 1990, s.202 236 Jfr. Grevbo 2003,s.49 og 51

93

Kap.8: Praktisk-teologisk utblikk.

Vår truvedkjenning til den treeinige Gud er uttrykk for at dei sentrale og grunnleggjande lærepunkta i kristendommen høyrer saman og kan ikkje bli rett forstått utan i samanheng med kvarandre. I dette avsluttande kapitlet vil eg understrekja det viktige i at denne samanhengen blir teke vare på i praksis -både når det gjeld kristen oppseding og opplæring, forkynnig, diakoni og sjelesorg. Det viktige i bedehuskristendommen har alltid vore den sentrale kristne bodskapen: Kristi død for våre synder. Mange har fått spørsmålet: ”Korleis har du det med Gud? Er di frelsessak i orden?” Eit viktig mål for forkynninga har vore at ho skal føra til syndserkjenning og til vedkjenninga: ”Eg er ein syndar som treng Jesus”. Og når vi ser dette i eit heilbibelsk og systematisk-teologisk perspektiv, er evangeliet om Jesu død for våre synder så sentralt at det let seg ikkje gjera å definera eit kristenmenneske sin identitet utan at dette er med. Sjølv om poenget mitt nå er å visa til at eit kristenmenneske sin identitet er noko meir enn å vera tilgjeven syndar, kan det likevel ikkje seiast noko sannare om eit kristenmenneske enn at det på grunn av Jesu soningsverk er ein tilgjeven syndar. Dette med synd og skuld er sentralt i kristendommen si forståing av relasjonar både mellom menneske og relasjonen menneske – Gud. Evna til å vedkjenna seg skuld er eit vilkår for verkeleg vokster til eit vakse, ansvarleg liv overfor medmenneske. Dette gjeld ikkje mindre i høve til Gud. Men om Gud gjev oss rettferda som rein nåde ved trua på Kristi soningsverk, opphever ikkje dette den einskilde sine psykologiske reaksjonar i høve til forkynninga om synd og nåde. Det er i dette feltet at dei religionspsykologiske fenomen gjer seg gjeldande. Individuelle opplevingsvariablar trer fram som uttrykk for korleis den einskilde på det konkrete plan opplever seg og Gud i relasjon til kvarandre når forkynninga lyder. Det ser ut til at syndserkjenning kan vera to forskjellige ting, ut frå om denne er ei mogen erkjenning av eige ansvar og skuld, eller ei underkasting under andre sin autoritet. Her har vi noko å læra av psykologien, som får teologiske konsekvensar. Opplevingane i møte med kristen forkynning og opplæring står i dialektisk spenning til tidlegare opplevingar og livsbakgrunn. Det er derfor ei utfordring å ha denne konteksten for auga når ein i forkynning, opplæring og sjelesorg skal gjera det bibelske innhaldet i omgrepa knytta til synd, skuld, frelse, forsoning og utløysing meiningsfylte for menneske237. Men dette handlar ikkje berre om religionspsykologi og –sosiologi. Dette handlar primært om bibelsk teologi, kristologi, ontologi og ikkje minst om antropologi. Det handlar om ta den bibelske skapartrua på alvor og trekkja implikasjonar frå denne. Skapartru og frelsestru heng saman i det bibelske universet. Ingen av dei blir rett forstått utan den andre. Eg trur Notto Thelle sin karakteristikk av ”norsk fromhet” kan passa på bedehuskristendommen her i indre Ryfylke slik han kunne arta seg i tida då

237 Kor feil desse omgrepa kan bli forstått, avslører nye synonymordbøker. Synonym for ’synd’ er ifølgje synonymordboka i Microsoft officepakke 2000: verden, livet, jordlivet, tilværelsen, jammerdalen.

94

informantane mine vaks opp og gjekk over i vaksenlivet: ” Norsk fromhet har hatt en tendens til å isolere mennesket i et åndelig univers som dreier seg om forholdet mellom den enkelte og Gud. Det handler om synd og nåde, om sjelens frelse og om den enkeltes evige sjebne bortenfor død og grav. Man taler nok om Skaperen og skaperverket, men det blir til syvende og sist kulisser om det egentlige drama, individets frelse.”238 Spørsmålet er berre om forkynninga om frelsa i Jesus åleine kan bli rett forstått når ho vert isolert på ein slik måte. Mens eg arbeidde med Sundèn, blei eg merksam på ei undersøking som gjaldt lutheranarar si oppfatning av det sentrale lærepunktet rettferdiggjering ved tru åleine239. Forskaren si tidlegare antaking av at alle evangelisk-lutherske kristne kjende denne læra og tenkte i samsvar med henne, måtte korrigerast etter denne undersøkinga. Ho viste at eit antal ”gode lutheranarar” tok avstand frå det han kallar ”synleg katolsk praksis” så som rosenkrans og påkalling av helgenar, men oppfatta og opplevde gudsforholdet mest i gjerningane og meritumtanken sitt teikn. Dette resultatet frå Ungarn kan ifølgje forskaren gje ein peikepinn om korleis det står til i andre evangelisk-lutherske trussamfunn. Han spør om det verkeleg finst menneske som byggjer livet sitt på tru og tillit til Guds nåde 240. Ut frå dei resultata mi eiga undersøking har gitt med omsyn til gudsbilete eller rolledualiteten gudsrolle /gudspartnarrolle her i bedehusland, undrast eg: Kan ei slik manglande oppleving av rettferdiggjering ved tru åleine som Sundèn viser til, skuldast at forkynninga av evangeliet om Kristi forsoningsverk for våre synder i liten grad har vore knytt saman med ”skapinga sitt evangelium”? - Det har svært sjeldan blitt tematisert ei forkynning som skulle føra til vedkjenninga: ”Eg er skapt i Guds bilete”. Men syndserkjenning utan gudsbilete-erkjenning blir ikkje bibeltru. For det første manglar den grunnleggjande sanninga om mennesket, at vi er skapte i Guds bilete. Det andre er at opplevinga av synda så lett blir feil. Syndserkjenning utan gudsbilete-erkjenning går ofte på sjølvbiletet laus og fører til sjølvfortviling, sjølvfordømming og sjølvforsvar overfor både Gud og menneske. Eit menneske kan ikkje forstå at det har kome bort, dersom det ikkje veit kor det høyrer heime. Like lite kan det forstå kor djupt det har falle, dersom det ikkje veit kor det har falle frå. Heile vegen ser vi korleis mennesket som skapt i Guds bilete må vera ankerfeste for all forkynning når synd og skuld vert tematisert, viss ikkje fell alt frå kvarandre. Det grunnleggjande for eit rett bibelsk gudsbilete og eit trygt gudsforhold som kristen er at eit menneske ”får skoda” Gud som Skaparen av verda og alt som i henne er, og dermed ser livet som ei gåve frå Gud . Gudsbilete og sjølvbilete høyrer saman. Eit gudsbilete utan tydelege skapingsteologiske aspekt kan ikkje gje eit sjølvbilete og eit livsfundament som er grunna på noko anna enn

238 Thelle 1995,s.37 239 Lajos Vetö-Viszkok: ”Inwiefern ist der Rechtfertigungsglaube noch lebendig in den evangelishen Gemeinden?” referert i Sundèn 1971,s. 190f 240 Ibid s.191: ”Werke sind wichtiger als der Glaube; der Mensch kann in gewissem Masse sich verdienste Gott gegenüber durch Leistungen erwerben, m. a.W es gibt heute kaum wirkliche Lutheraner, Menschen die ausschliesslich auf den Glauben und die Gnade Gottes bauen. Mag dieser Tatbestand vielen Ohren hart klingen, es kann an ihn nicht mehr gerüttelt werden”

95

eigne prestasjonar. Då vil for det første syndefallslæra kunne plasserast på eit nivå der temaet berre er laster og dydar, med den følgje at ho blir forvanska til ubibelsk moralisme. Dermed ligg meritumtanken og nær. Den fører så i sin tur til at det sentrale lærepunktet om rettferdiggjering ved tru åleine ikkje blir grunnlaget for eit trygt gudsforhold som kristen. Berre det mennesket som kan anerkjenna sin verdi som Guds elska skapning, kan reisa seg og anerkjenna og vedkjenna seg sitt ansvar og si skuld. Derfor må kristen oppseding og opplæring, forkynning og sjelesorg ha fokus på først å reisa opp det skapte, så kan det oppreiste mennesket hjelpast til å erkjenna ansvar og skuld. For nokon kan det vera ein lang veg å gå, der dei må oppleva å bli sett og bekrefta som verdifulle Guds skapningar med betydning for andre. Forkynninga må fungera slik at ho kan vekkja menneske til medvit både om sin storheit og verdi som skapte i Guds bilete og sitt grunnproblem som syndar. Det betyr at forkynninga ikkje berre må fokusera på synd og skuld. Ho må også rettast mot og arbeida med dei såra og den djupa skamma som mange menneske ber på som ei vanmakt, eit dårleg sjølvbilete eller opplevinga av å vera utanfor. Gjer ein ikkje det, kjem eit menneske ikkje fram til mogen skuldkjensle, og forkynning og fromheitsformer bidrar heller til å forsterka eit undertrykkjande gudsbilete. Det kan i sin tur føra til at menneske anten rømer frå kristne samanhengar, eller at dei stadig blir meir opptekne med å måtte handtera sin relasjon til Gud for å forsikra seg om at han bryr seg om dei, enn å leva ut hans kjærleik i relasjon til andre. Forkynninga må også følgjast av ein pedagogisk, diakonal og sjelesørgjerisk praksis i respekt for og tilpassa den einskilde sitt utviklingssteg. Denne må fungera slik at menneske opplever seg verdsette, inkluderte og aksepterte, men også stilte overfor utfordringar som kan føra til stadig ny erkjenning av Gud og dei sjølve. For forkynnarar/ sjelesørgjarar/ lærarar/ rettleiarar er det avgjerande med innsikt og kunnskap om korleis eit menneske ( ein sjølv medrekna) reagerer ut frå både medvitne og umedvitne skikt i personlegdommen. Blandar ein desse to nivåa – det medvitne og det umedvitne - saman, fører det lett til forvirring som skapar fortviling og (nye) sår. På den eine sida blir gudsbileta skuldbelagde, på den andre sida blir teologien psykologisert. Held ein dei frå kvarandre i kvar si atskilde verd av psykologi/sosiologi på eine sida og teologi på den andre, blir sanninga oppsplitta og mistar si kraft til å setja menneske fri. Det går ingen snarveg til sann kristen tru og gudsoppleving utanom dialogen mellom den bibelske grunnforteljinga og dei forteljingane som blir til gjennom relasjonane og erfaringane i den skapte verda. Desse relasjonane og erfaringane kan skapa livsmot og håp, men kan også halda menneske fast i ei tvangsprega tru og hindra djupare kjennskap til den treeinige Gud. Eg vender til slutt tilbake til det Paulus seier om spegelen: Då eg var barn, tala eg som eit barn, tenkte eg som eit barn, dømde eg som eit barn. Men då eg vart mann, la eg av det barnslege. No ser vi som i ein spegel, i ei gåte, men då skal vi sjå åsyn til åsyn. No kjenner eg stykkevis, men då skal eg kjenna fullt ut, likesom eg fullt ut er kjend av Gud.241 – Frå barn til vaksen, frå spegelbilete

241 1. Kor. 13, 11f

96

til verkelegheit. Frå mine forsøk på å sjå Gud gjennom spegelbilete som ikkje kan unngå å visa trekk frå andlet eg har møtt gjennom livet – til å spegla meg i Hans. I dag har eg avgrensa kunnskap om og kjennskap til Gud. Ein dag skal denne bli fullstendig, like fullstendig som Hans kjennskap til meg. Sæl er den som gjennom dei mange relasjonar i livet har fått både ana og reflektera glimt av Guds velsignande andlet og då kan seia: Eg kjenner deg! Eg kjenner deg som kjem der utanfå i solskinet blant blomane og fuglane og den svale morgonvind. Eg kjenner deg av di du alt har kome. Eg møtte deg i mor. Slik kom ho til sitt sjuke barn med same mjuke smil med sine vare hender bar ho vatn i eit fat og reint angande handkle til mi febersveitte panne. Du kom til meg i far som reiste meg i møte den lange veg frå skulen, som sidan drog til byen og fann att son sin og leidde han attende til å tru. Du kom i henne som vekte meg med våren og la ljoset som ein blome i mitt fang, som deler alt med meg sola og vindane og regnet. Du kom i han, den vigde som steig så stilt her inn då natta var som djupast her og duka nattverdbord med tende ljos og gav mi redde sjel din fred.

97

Eg kjenner deg,

av di du kjendest ved meg. Eg kjenner deg og veit du var og er og koma skal.242

242 Kristofer Juvkam Ørjavik :”Eg kjenner deg” i diktsamlinga ”Året og æva” Lutherstiftelsen 1969, s.77f

99

Litteraturliste: TS = ”Tidsskrift for sjelesorg” ; HPT = ”Halvårsskrift for praktisk teologi” Asheim, Ivar : Mer enn normer. Universitetsforlaget Oslo1994 Asheim, Ivar : Tro, dannelse og oppdragelse. MFs litteraturtjeneste 1992 Asheim, Ivar : Øyet og horisonten. Universitetsforlaget Oslo 1991 Berger, Peter L: Religion, samfund og virkelighed, Vidarforlaget Oslo 1993 Berger Peter l. & Luckmann Thomas: The social Construction of Reality. Penguin Books 1991 Bergstrand, Göran: ”Guds närväro i människan”- i TS 1-1996, s.41- 54 Bierlein, Karl Heinz: ”Arbeid med den religiøse biografi” i TS 3-1998, s.149- 159 Birkedal, Erling: ”Noen ganger tror jeg på Gud, men…” Tapir, Trondheim 2001 Baasland, Ernst: Kristendom på norsk. Luther forlag Oslo 1995 Capps, Donald: Living stories. Pastoral counseling in congregational context. Minneapolis, Fortress press 1998 Eikeland, Eivind: Kva er då eit menneske? Jürgen Moltmann si forståing av mennesket som skapning og syndar. Hovudfagsoppgåve NLA 2002 Eikeland, Unni: Stillas om tekstane til småskuleborna. FOU Stord 1991 Engedal,Leif Gunnar: ”Forankring og tilblivelse” i TS 1 / 2 – 2000, s. 96- 113 Engedal, Leif Gunnar: ” Guds hjerte og menneskets sjel” i TS 2/3-1994, s.123- 147 Engedal, Leif Gunnar: ”Gråstein og lengsel” i TS 3-1995, s. 107-112 Evenshaug, O. og Hallen, D: Barnet og religionen. Universitetsforlaget 1989 Ganzevoort, R. Ruard: ”Investigating Life-stories”

Journal of Psychology and Theology 1993. vol.21, s. 277 – 287

Grevbo,Tor Johan S: Guds masker i sjelesorgen. Skriftserien Koinonia nr.5 IFS 2003

Harbo, Sigmund: Barndomserfaringer og voksentro. Universitetsforlaget, Oslo 1989 Harbo, Sigmund: ”Oppdragelse til opprør” i Prismet 3-1993, s.128-136 Haanes, Vidar L: ”Visitas på Bedehuset – 24 år etter”

i Festskrift til biskop Erling Utnem. Nye Luther Forlag, Oslo 1990,s.197- 213

100

Jacobsen, John Steinar: ”- de preker lite om Jesus” i HPT 2 – 2002, s.35- 44 Kolnes, Ralph D: Myten om det velintegrerte mennesket. Genesis forlag 1998 Kolnes, Ralph D: Åpenbaring og opplevelse, Luther forlag 1978 Kompendium i sjelsorg for SPT. MFs litteraturtjeneste 1995 Kvarme Ole Chr. og Tveit, Olav Fykse (red): Evangeliet i vår kultur. Verbum 1995 Köhn, Rosemarie & Sønderbo, Susanne: Gode Gud? Gudsforgiftning og gudsbilder. Pax forlag, Oslo 2003 Malm, Magnus: De stumme bildene. Luther forlag, Oslo 2003 Mogstad, Sverre Dag: Fag, identitet og fortelling. Universitesforlaget Oslo 1997 Nordhaug, Halvor ”..så mitt hus kan bli fullt.” Luther forlag Oslo 2000 Nyhus, Kjell: ”Ordets gjenklang” i HPT 2 –2004, s. 70 –79 Prenter, Regin: Skabelse og genløsning. Gads forlag København 1971 Ramsfjell, Astri: ”Skjønnlitteratur og religiøs sosialisering”

i Bøckmann (red): Bibelske temaer i litteratur, film og teater, s.127 – 157 Tapir, Trondheim 1987

Repstad , Pål: ”Lokalmenigheten under forskerens lupe.” i HPT 1 –1997, s.3 -9 Repstad, Pål: Mellom nærhet og distanse. Universitetsforlaget, Oslo 1998 Rizzuto, Ana Maria: ” Psykoanalytisk psykoterapi og sjelesorg” i

TS 2-1996, s.95 - 107 Sellevold, Knut: ”Kyrkjemusikar i bedehusland”- i

Årbok for Ryfylkemuseet 1990, s.45-52 Shea, John J: ”The Superego God”

Pastoral Psychology, Vol.43, No 5 1995, s.333-351 Sjaastad Egil: ” Sjelesorg og veiledning i bedehusnorge” i TS 2-1998, s. 119-132 Skjævesland, Tore: ”Kvem preikar presten eigentlig til?” i HPT 2- 2002, s.45-57 Solberg, Karen Sidsel: ” Gudsbilde i forandring” i TS 1 / 2 – 2000, s.114-121 Sundèn, Hjalmar: Religionen och rollerna. Verbum Stockholm 1971 Sundèn, Hjalmar: Människan och religionen. Verbum Stockholm 1964

101

Sundèn, Hjalmar: Barn och religion. Verbum Stockhom 1974 Starrin, Bengt & Svensson, Per-Gunnar (red): Kvalitativ metod och vetenskapsteori, Studentlitteratur, Lund 1994 Thelle, Notto R: Ditt ansikt søker jeg. Oriens forlag 1993 Thelle, Notto R: Hvem kan stoppe vinden. Oriens forlag 1995 Thorbjørnsen Tor: ”Gudshistoriene ender alltid godt” i HPT 2-2002, s.23 - 34 Tjeltveit, Njål (red): Bedehuskulturen. Dreyer bok, Stavanger 1987 Vigestad, Arne: ”Erfaring og tru” i TS 4-2000, s31 – 49 Vinje, Eiliv: Forteljing og skriveopplæring. LNU /Cappelen 1989 Wikström, Owe: Den outgrundliga människan. Natur och Kultur 1993 Wikström, Owe: Guds ledning. Uppsala 1975 Wirgenes, Paul Erik: ”På sporet av gudsbilder i endring” i TS 3-1995, s.124-129 Aagedal, Olaf (red): Bedehuset. Rørsla, bygda, folket.

Det norske samlaget, Oslo 1986 Aagedal, Olaf: Bedehusfolket. Tapir, Trondheim 2003

103

Vedlegg 1 Å FORTELJA SI EIGA TRUSFORTELJING. Fortid: - Kva forma trua mi i fortida? - Kva miljø vaks trua mi opp i? - Kva for personar og relasjonar var viktige? - Kva for ideal og normer var viktige? - Kva for hendingar og erfaringar blei betydningsfulle? - Korleis var forholdet mellom det indre livet mitt og det ytre miljøet? Nåtid: - Korleis opplever eg gudsrelasjonen og gudsbiletet i dag? - Kva har endra seg? Kva kan vera grunnen til endring? - Kva er viktigast i mitt gudsbilete og gudsrelasjon i dag? - Korleis tenkjer eg meg /opplever eg forholdet mellom Gud og Jesus? - Korleis gjev trua mi på Gud hjelp til å forma sjølvforståinga og

sjølvbiletet mitt? Framtid: - Kva lengtar eg etter med tanke på gudsforholdet og truslivet mitt i tida

som ligg framføre meg?

”deg å få skode er sæla å nå”? · amen. Å forkynna dette. .er oppgåva eg overgjev deg...

Documents