demolu leme ryn gelr ryn gider.

DNYA HAYATIMIZ

BU BLMDE:

Birbazardrdnyagelirgeer Selametaryorsankenardadr Hrolmakistersen Hayaliindeakpgemesinmrn Dnyahayatnagnlbalama

(Ayrca baknz: Gafletle yaamak; Mal sevgisi makam sevdas; lmeden evvel lmek)

turqayTypewritten TextBu beyitler brahim AKGN'n "Sz ncileri" isimli almasndan alnmtr. Bkz. AKGN, brahim; Sz ncileri. (Osmanl iirinden Semeler)Osmanl Dncesinden Semeler-1. Kurtuba Yaynlar. 496 sayfa. Ankara, 2010.

109

Birbazardrdnyagelirgeer

218. demolu leme ryn gelr ryn gider Nle v efgnile giryn gelr giryn gider Talcal Yahya

nsanolu dnyaya plak gelir, plak gider; feryat ve fi-ganla (inlemelerle) alayarak gelir, alayarak gider.

219. Ak ehline dim elem-i savm u riyzt Ayra heme niam- yde saldr Nev

(Dnya hayat) Hak yolunda gidenlere daima oru ve riya-zet (nefsini krma, zevk ve lezzetten saknma) zorluu verir; dnyay sevenlere ise bayram nimetlerine kavuma ars yapmakta (veya bayram nimetlerini sunmaktadr). Onun iin ey mmin kimse, dnyada rahat yz greceim diye bekle-me, bulduunda da sevinme, aldanma!

220. Bzr- beladr bu, gamdr satlan her gn Alr an b-haddir, amm ki satar yoktur Rami Mehmet Paa

Bu (dnya) bir bel pazardr, (burada) her gn satlan da (yalnz) gamdr; ne var ki (bel ve gamn) alcs sayszdr, ama bir satan (bandan atabilen de) yoktur.

110

221. Bir dem iken devlet-i dnyy her dem sandlar Bu fena glzrnn ayn lem sandlar Nect

u yalan dnyann ksa bir andan ibaret olan iyi halini, daima srp gidecek sanyorlar; geici olan dnya hayatn da yiyip imekten ibaret sanyorlar.

222. Bir gn gelecek sen de pern olacaksn Ey gonca bu cemiyyeti her dem mi sanursn Ziya Paa

Her hl ve durumu, her zaman yle gider sanma. Devirle-rin, dnemlerin hl ve durumlarn deimesiyle ilgili en faz-la yanlma insann genlik dnemlerinde olur. Gonca bir gn alr, gl olur, sonunda solar ve lr. Arkasndan, belki son-raki yl, ayn dalda yeni gller aar. Gln olduu gibi insann dnya hayat da byle birinin arkasndan dier nesil gelerek srp gider. Ama durum sadece biyolojik olarak byle deil-dir. Varlk ve yokluk, iktidar ve zeval de byle olur. Bir dnem sz geen, devran dnen bir insan veya bir kesim, bakar-snz devran sona erer, gc biter, tannmaz duruma der.

223. Bu lem py-t-ser kh kh mihnet gamdr Eder her te-kr- rz bir B-stn peyd Nil

Bu dnya batanbaa mihnet ve gam dalaryla doludur; (stelik) her arzu kazmacs (istek sahibi) yeni bir stunsuz, temelsiz da meydana getirir. (Her gelen var olan sorunlara gereksiz yere, srf hrsnn eseri yeni bir sorun ekler.)

224. Budur dd sitd-i dehrden sd ziyn ancak Hezrn rzdan bir peimn olduum kald eyh Galip

Dnya al veriinden kr ve zarar ancak udur: binlerce arzudan bana kalan tek ey, sadece pimanlktr.

111

nsan nefsinin tedris etmesi gereken ilk ve en byk dersi veriyor Galip dede.Keke herkesin sonu bir defa olsun ken-disine gsterilse, diyecei geliyor insann, ama idrak kaps ak olan geleceinin nasl olacan yaarken grr. Grmez misin gnahtan kanann, kul hakkndan saknann, szn dirhemle tartann ve tevazuda toprak gibi olann hallerini bret almaz msn ey nefsim, (yani sana sylyorum ey gnl, ey hibir eyi stne almaz gnlm ve ey put edindiim gn-lm!)

225. al gamgnleri d etmee d olmak istesen Sevindir kalb-i nd gamdan zd olmak istesen Esad Muhlis Paa

Mutlu olmak istersen mutsuzlar mutlu etmek iin al; gamdan kurtulmak istiyorsan, kalbinde sevin olmayanlar sevindir. (Paa, dnya skntlarna kar bir tedavi teklif edi-yor: Kalbi krk olanlar, aresizleri, yoksullar sevindir.)

226. Dehr bir bzrdr her kim metn arz eder Ehl-i dnya sm zer ehl-i hner fazl u kemal Fuzl

Dnya bir pazar yeridir, herkes elindekini bu pazara geti-rir; dnyay seven altn ve gm (varl), hizme ti seven de iyilik, fazilet ve olgunluu sunar.

Beytin grnen bu ilk mnasnn altnda yatan esas kat-man vardr: Dnya bir kazan yeridir, herkes deerli bildii-nin peinde komaktadr. in aslna bakarsan her kii satt-n kazanma peindedir. Dnya dknleri altn ve gm kovalar, ahlk (erdem) sahipleri ise fazilet, iyilik ve olgunluk peindedirler.

227. Dnp duran devranda hep sende de kalsa ahlk Yine de ba arsdr her balang sonu da pimanlk Mevln Halidi Badd

112

Dnya hayatn boyunca makamlarn en yksei olan ah olsan, dnya her deitiinde padiah olarak yine sen kalsan da gvenme. nk bel baladn o devran (iktidar, g) hem senin hayatnla snrldr ve hem de baars ile balar, pi-manlkla son bulur. stelik defterin de yaayacan sade bir hayatn defteriyle kyaslanmayacak kadar kabark ve den-mesi zor hesaplarla dolu olarak Mekkeden Hindistana kadar dnen devlet arklarn gren arif insan byle nasihat ediyor. Artk var da karar kendin ver14

MevlnHalidiBadd: 1779da Sleymaniyede do-du. Hindistanda be tarikatten icazet alan bu Osmanl arif ve mnevveri Nakliin Halidiye kolunu balat ve tarikat-larn nce zahiri ilimlerde yetimesini esas ald. Baz tasav-vufularn 12. asrn mceddidi saydklar ve daha ok halk irad iiyle megul olan, hurafelerle savaan Badd eitli kitaplar ve dilde iirler de yazm bu iirleri kendi adyla bilinen divannda toplanmtr. (Daha fazla bilgi iin ltfen bu dipnota baknz)1514 Beytin asl Farsadr: Ger zen nevbet-i ah cihan t mni/ Evvelet derdi ser u hir karet

nedemest15 MevlnHalidiBadd: 1779 (Hicri, 1193)da Sleymaniyede, Krt asll aileden dn-yaya geldi. ehrezr, Krd, Osman ve Mceddid gibi sekizon nisbeleri arasnda en me-huru Badd nisbesidir. Zahiri ve batn ilimlere vukufiyetinden dolay zlcenaheyn iki kanatl lakab verilmitir. Baz tasavvufular Baddye Hicri 12. Bedizzamana ise 13. asr mceddidi demilerdir. Medeniyetimizde ikinci Mevlna olarak anlmay hak etmi, daha yirmi yanda iken kendisine Allmei zaman unvan yaktrlmtr. Hindistanda ah Abdullah Dehleviden Nakliin be kolunda icazet alm ve Nakliin Halidi kolunu haya-ta geirmitir. Halidiye Osmanlda ilmiye snfnn tarikat haline gelmitir. amda ikmet eden Mevln Hlalidinin etkisi btn slam dnyasna ve btn Aanadoluya yaylm stanbulda ok sayda halifesi grev yapmtr. Halifelerine devlet kaplarna gitmeyi, ikinci hanmla, zellikle stanbullu hanmlarla evlenmeyi yasaklamtr. Mevln Halid Hazret-leri btn imknlaryla Kuran ve snnetin Mslmanlar arasnda iyi ve doru anlalmas iin alm, yetitirdii lim, fazl ve halifeleri vastasyla bidat ve hurafelere kar sava-m, ballar arasnda Kuran ve snnete gre inanmay ve yaamay yerletirmitir. Akide bakmndan ykc cereyanlara kar savamakta olduu kadar halifeleri stiklal Savanda nemli bir rol oynamlardr.

Daha ok tekke ve irad ileriyle uramakla beraber, ilmi alma yapma ve eser yazmak-tan da geri durmamtr. Halifeleri iin tasavvufta (batni ilimlerde) ilerleme iin ncelikle dnyevi ilimleri tahsil etmeyi art komutur. Dilimizde mehur Bir istikamet bin keramet-ten hayrldr. tespiti kendisine aittir. ounlukla tasavuffi arlkl eserler yazan Badad iir ve kasidelerinde Arapa, Farsa ve Krteyi ustaca kullanmtr. Yaad zamann olay-lar ve ahsiyetlerinden haberler veren, kelam ve fkh ilminden yararlanarak Allaha ve Onun yolundan gidenlere duyduu ak ve muhabbeti iledii Divan, klasik Osmanl eser-leri arasnda yerini almtr. Toplumsal yapmz, yine toplumun kendi dokusuyla, ierden balarla ve elik rgyle ren Ahmet Yesevi, Ahi Evran, Mevlna ve Hac Bekta gibi mi-marlardan olan Mevln Halidi, 1826 tarihinde amda vefat etmitir. (Alntlar: A. KAVAK;

113

228. Hayat bahesine hibir gl gelmemitir ki Yokluk toprana yaprak yaprak dklerek gitmesin Mevln Halidi Badd

air, yaratlan ve yaratlacak olan her ey sonunda yok olup gidecektir diyor. Ve topraktan geldii gibi, yine topraa kararak gidecektir. Ama yaprak, yaprak, diyor. Yani yava yava, adm adm ve ksm ksm. Yaratlanlarn en gzelle-rinden biri olan gln bile akbeti budur. nk dnya iin-de yaratlanlarn tm yine dnyann kanunlarna tabidir: Doduu gibi sonunda lmek. Gerisi bize, yani bu var olma eklinden ders almaya, buna gre bir hayat tarz tasarlamaya kalyor.16

229. Dny talebiyle kimisi halkn emekte Kimi oturup zevk ile dnyy yemekte Rhi-i Badd

Halkn kimisi dnya(lk elde etme) arzusuyla emek sarf ediyor; kimisi oturmu zevk iinde dnyay (dnya nimetlerini) yiyor.

230. Emvac- ferine hep bir karara gelmez Nb

Kuvvet, (iktidar) dalgalar hep ayn karar zere olmaz.

yi ve kt zamanlar ayn hal zere devam etmez, zincirleme dalgalar halinde birbirlerini takip ederler.

231. Gh olmu esr-i h- mihnet Gh olmu azz-i Msr- devlet eyh Galib

Kimi zaman bel ve musibet kuyusunda tutsak dm;

Divn Mevln Halidi Badd. Bakz. Kaynaka)

16 Beytin asl Farsadr: Der Glen-i vucd ne ukufte od gli/ Kehir varak varak ne be hki fena ftad

114

kimi zaman da baht Msrna (baht lkesine) vezir olmutu. (air bu beyitte, her iki halde de Hz. Yusufun durumuna atf-ta bulunmakta ve insann kt hallerini iyi hallerin izleyece-ini mjdelemektedir.)

232. Gh sf buldu gnl ynesi gh keder Byledir hl-i cihn, byle gelmi, byle gider! Yetim Ali elebi

Bazen sefa buldu gnlm bu dnyada, bazen de keder; dnya hali byledir (her zaman bir gitmez), byle gelmi, byle gider.

233. Halid! Deerli mrn elden gitti diye feryad etme Zaten mr dediin tkenme kaidesine tabidir Mevln Halidi Badd

Dodun, bydn, kemale erdi yan ve onu da atn ama ok da farknda olmadn! Artk kemalden sonra zeval misali bu dnyayla yava yava yollarn yarlmaya ve anlamazla dmeye baladn. imdi denize komakta olan bir nehir gibi mrn sonuna doru akp gidiyor diye bo yere abalama, a-lama, asabileme. Sen sana verilen mrne tabisin, mrn de tkenme kanunlarna. Eline verilen birka kurula pazara gnderilmi ocuk gibisin. nk mrnn tabi olduu temel kaidelerden biri sonlu olmasdr. Kendinle baban ve onun babasn yan yana getir ve gr. Bunu anlamaktan deil, anla-makta ge kalmaktan kork.17

234. Her meta'n bir revac var bu benderghta Geh tahamml geh niyaz- gh istina yrr Koca Rgp Paa

Bu lemde her ii yapmann bir yolu vardr; bazen istemek, bazen de hi istemeyip gnl tokluu gstermek gerekir.

17 Beytin asl Farsadr: Halide ger n omri giran maye zi kef reft/ Efan i kon kaidei omri zehabest

115

235. Hrlar bir leye m nice yz bin kilb Biz de pay almak iin geldik bu kavga stne Hdy

Yz binlerce kpek bir lee m, hrlap duruyorlar; biz de pay almak iin geldik bu kavga stne.

Le (Farsadan): Le demektir. Kokmu hayvan ls. Tasavvufta dnya, ledir. Hi bir deeri olmayan murdar bir letir. Dnya bir letir, iste yenleri de kpektir.

236. Kh karm gkyzne, seyrederim lemi Kh inerim yeryzne, seyreder lem beni Nesimi

Bazen, dnyadan elimi eteimi eker, dnya kemekeinin dna ekilerek oradan olup bitenleri seyreder, ibret alrm; bazen de, o le kavgasna ben de girer, alalrm, bu kere de lem beni seyredip ibret alr.

(Bu beyit hakknda; nl Beyitler blmnde, ilk msraya gre alfabetik srada, aklama bulunmaktadr.)

237. Kl-y cihn germ-nigh etmee demez El ermedi hayf diy h etmee demez Nb

Dnya kumana (nimetine) istekle bakmaya demez; ula-amadm yazk diyerek h etmeye (hayflanmaya) demez.

Mevln diyor ya:

Dnya ahvalini ktlk ve bolluktan, cenk ve sulhtan ve bir sr mihnet ve meakkatten ibaret bil.

238. Kimi sermayeyi dnya hayatna harcar Kimi de onunla ahiret sarayn satn alr Ahmed-i Hn

Kadim gerei olabilecek en sade dille beyite naketmi air. Peki, kazanl kacak olan kim? Tabi ki, kazanl olan

116

ikinci grup insanlardr. Bir noktaya kadar yle ama ya oradan tesi? Her iki grup da bundan zararl karlar, diyor air; nk lahi gzellii tatmaktan mahrum kalrlar. nk ai-rin istedii ne birincisi ve ne de ikincisi. O, Rabbini isteyenler-den Buraya kadar gelinir de Cenab Yunus hatrlanmaz m hi: Cennet cennet dedikleri/ Birka kkle birka huri/ steye-ne var anlar/ Bana seni gerek seni. Sylemeye gerek var m: Her yiidin kula atabilecei sular deil buralar18

239. Kimin hem-pister-i illet kimin hem-hbe-i shhat Kimin etmi reya kimisin h- cihn r Nb

(Allah) kimi insan hastalkla yataa drm, kimini shhat uykusuna salm; kimini sradan biri, kimini de cihan ssleyen sultan etmitir.

Hastalktan saknmak veya ondan ibret almak tamam, ama ya bu "shhatuykusu da ne demek? Nb, unu mu de-meye getirir:

Salm yerinde diye avunup durma, Ey insan! Salkl olmak senin iin bir gaflet uykusuna dnmesin! Uyank durman, lml olduunu hatrlaman iin ille de salnn bozulmasn bekleme. Yaratlmandan ama salk uykusuna yatman deil, salkl olup alman, hizmet etmendir!

240. Mudhikt- dehre ben lsem de tasvrim gler Muallim Nc

Ben ldkten sonra (bile, benim yerime) resmim bu dnyann hallerine glmeye devam edecek. (Muallim Nacinin, glmserken ektirdii bir resmin altna dt kayt).

241. Turfa dkkn hikemdir bu khne tk- felek Ne arasan bulursun derde devdan gayr Koca Rgb Paa

18 Beytin Krte asl: Hin serf dikin bi ey dunya/ Hin p dikirin seray uqba.

117

u perian fakat ssl dnya, tuhaf eyalar ve hikmetler-le dolu bir dkkn (gibidir); (orada) derde devadan gayr ne ararsan bulursun.

242. zlme kaybettiklerine dnyada Mslmanlk ve salk yanndaysa eer mam fi

O halde dnyada iki eye sahip k, onlara smsk sarl: Dinineimanna ve salna. Bu ikisi sendeyse bil ki servetin byne sahipsin, saraylarda yaamaktan, blklerle ko-runmaktan daha ok emniyette olur ve korunursun!

Selametaryorsankenardadr

243. Bir zaman yz virme dnya ehline uzletde ol Akl fikrn bir yire cem it yzne ek nikb Niyaz-i Msr

Bir sre dnya ehline (dnyay sevenlere) yz verme, yalnzla ekil; yzne (gzne) perde ek (bir yere kapan, hibir eyle ilgilenme), akln ve fikrini (dikkatini) bir konuda topla.

Bir ey renmek, olgunlamak veya bilim yapmak istiyorsan, bir kenara ekilip, alp dnmen gerekir. nsanlarn lakrdlar arasnda, saysz eylerle ilgilenerek hibir ey renemez, elde edemezsin. Olup biten her eyle ilgilenirsen, hibir eyi tam renemez, dikkatini de renmek istediin konuya toplayamaz, olgunlaamazsn.

244. Bunca varlk var iken gitmez gnl darl Ynus Emre

Sade, basit, kolay gibi grnse de dizeyi hakkyla anlayabilmek iin Prof. skender Palann yazdklarna bakalm:

"Bu dizeyi gnde elli kere okusanz elli kere ferahlarsnz. Yalan dnyann ardna dtmz lde kafamza dank et mesi gereken bir dizedir ve dnyalklar iin rpndmz kadar gnlmzdeki daralmann artacan syleyip durur.

118

Gnl darlndan kurtulmak iin bu dizeden daha hikmetli bir t, bize gre, ya hadis, ya ayet olabilir." (Pala, Divan iirinden Mstesna Beyitler)

245. Cihan gnl kadar geni deildir

Rza Tevfikin bu msrann iinde yer ald kta aadadr:

Ham ervah her yerde var yn yn Nedir onlar ile alp verdiin? Uzlete mil ol, gnlne sn Cihan gnl kadar geni deildir. Rza Tevfik

(Kendileri hibir ey olamam) ancak bedenleriyle var-lk bulan ham ruhlarn peinden koup ne aryorsun; geni-lik, gnl rahatl ve huzur aryorsan kendi iine ekilmeyi dene, gnlne sn; cihan gnl kadar geni deildir. (Arad-n onlarda bulamazsn. Onlar zaten bir darlk kavgas iin-deler. Kendilerine bir faydalar yok ki, sana olsun.)

246. Denizde menfaatler oktur ama Selamet aryorsan kenardadr Sadi irazi

Denizde menfaatler oktur; ama selmet aryorsan kenardadr.

Sadi, bu Farsa beyitte, huzur ve selamet arayan, insanla-rn arasna mmkn olduunca az karmaldr, diyor. nsan-larn arasnda menfaat oktur, ama sknt ve meak kat de yine oradadr. Sen insanlar arasna ok fazla dalma, insan gl-lerinin, denizlerinin derinliklerine inme. nk in sanlardan edindiin nimetler kadar, dertler de satn alrsn.19

247. Ey gnl her eyden alagr ibret Fitne-i devrndan hazer el-hazer Ancak drl-emn ke-i vahdet Yozgatl Hzn

19 Beyitin asl: Be-dery der menfi bi-mr est/ Eger hhi selmet der-kenr est

119

Ey gnl, (dikkatle bak da) her eyden ibret al; zamann fitnesinden saknabildiin kadar sakn! (Fitneden en) emniyette olacan yer vahdet kesidir.

248. Ey dil ey dil niye b rtbede pr gamsn sen Geri vrne isen genc-i mutalsamsn sen eyh Galib

Ey gnl, ey gnl, neden bu kadar gamla dolusun; ykksn, krk dkksn ama tlsml bir definesin sen.

249. Gnl mdr ol kim ii visvs ile tolm Kibr ile hased askeri her yann alm Niyaz-i Msr

i vesvese ile dolu (eye) gnl m denirmi? (Yazk o g-nle ki) kibir ve haset askeri her yann sarm!

250. Gnl ne rz-y ch eder ne tc u taht ister Reh-i himmetde ancak kalb-i nerm py- saht ister Nb

Gnl ne mevki ve makam, ne de ta ve taht ister; o, himmet yolunda gayret iinde olan yumuak bir Kalb (ve o kalbe uyacak) gl, salam ayak (irade) ister.

251. Ger huzur itmek dilersen ey Muhibb frig ol Olmya vahdet makam- ke-i uzlet gibi Muhibb

Ey Muhibb, huzurlu olmak istersen isteklerinden vazge, dnya zevklerinden el ek; yalnzla ekilmek kadar Allaha yaklatran (bir makam daha) yoktur.

252. Her renge boyan da reng verme Mirt- safya jeng verme eyh Galib

Her trl renge boyansan da renk verme; (dikkat et de) gnlnn terte miz aynas paslanmasn! eyh Galib demek is-

120

ter ki, gnl aynasn ibadetle, krle, sadakayla srekli te-mizle, parlat ki pas tutmasn

253. nsan odur ki yine-ve kalbi sf ola Snende neyler dem isen kne-i peleng Bk

nsan dediinin kalbi saf ve ayna gibi tertemiz olur; eer sen de insanoluysan gsnde bu kaplan kini ne aryor?

Aklama: Sylentiye gre kaplan kin tutan bir hayvan-m, kinini sak lar, unutmazm. Bu yzden Bk kalbinde kin tutan bir insa n, kaplana benzeterek yeriyor. Bu gn iin kin tutan insanla rn deveye benzetilerek yerilmesi gibi. Bknin dncesinin tersine, biz kiiliklerine bakmadan, sadece fi-ziklerine, gr nlerine bakarak insanlar aslana, kaplana benzetiyoruz!

254. Nevres beni drd dile arzuy-i dil Hep ektiim cihanda benim dil belsdr Nevres

Ey Nevres, gnlmn (bitmek tkenmek bilmeyen) istekleri beni dile drd; benim btn ektiklerim gnlm yzndendir (veya dilimin yzndendir).

Hrolmakistersen

255. Cihn ryiinden dest-y ol rahat istersen Kanaat dmenin elden brakma nimet istersen Koca Ragp Paa

Dnya hayatnda rahat istersen gsteriten uzak ol; ni-met bolluu iinde yaamak istiyorsan, kanaatle yaamaktan uzaklama. (Beyit hakknda daha fazla aklama iin baknz: yi Huy, Gzel ahlak)

256. Her libs- gafleti klma hicb- mafiret Trik-i dnydadr srr- srr- hiret Muhibb

121

Her gaflet rtsn (gaflet halini), ilh merhamet (gibi gsterip) idrkini rtme; ahirette kurtulua ermenin srr, dnyay terk etmededir.

Sultan demek ister ki; Allahtan, kendi rahmetinin eseri olarak kullarna verilen balama nimetini gaflet, idraksizlik ve atalet iinde yaamay merulatrmak iin kullanma.

257. Hrr olmak ister isen olma cihnn Zevkinde safsnda gamnda kederinde Ziya Paa

(Gerekten) hr olmak istiyorsan dnyann zevk ve sefa-snn peinde komamal; ters giden ilerinden bile gam ve keder duymamalsn.

Bu dnyada hr olarak yaamak istiyorsan, zevk ve sefa peinde koma. nk onlara dkn olursan, hrriyet iin de yayorum zannederken, zevk ve sefann kendisine ve onlarn gerektirdii mal ve mlke, hatta insanlara bile kle olursun. Nef' diyor ya:

258. Biz k- zdeyz amm esir-i bdeyz lfteyz dilddeyz...

Biz hrriyeti seven, bana buyruk az amma, arabn esiriyiz; ona alknz, gnl vermiiz...

259. Ne grd badede bilmem ki oldu bade-perest Mdir-i mereb-i zhhad grdn gnlm Fuzl

Gnahtan herkesten ok kanr gibi grnen gnlm; ikide ne buldu bilmem ki, dkn oldu onun.

260. Saadet ister isen gnln Mslman et Gnl selm olcak gvde hep selmet olur eyholu

122

Huzur, rahatlk, selmet gnlde balar. Gnl huzur buldu mu, onun binei olan beden de rahat eder. Gnln Mslman et, hem o rahat etsin, hem de beden. Ynus diyor ya:

Can ulu bir kimsedr Beden onun aletidr

Atn svarisi huzur iinde ise at da rahat eder; deilse s-vari onu atlatncaya kadar srer. Gnl olmadk sevdalar peinde ise huzur bulmak da, beklemek de bounadr. Hele huzur bulmak iin bedeni arzular ve zevkler peinde koanlar, bedeni bouna yorduklar gibi, onunla gnl huzuru da bulamazlar. Mal, mlk, servet iin olmadk maceralara girimek, midesini srekli doldurarak eziyet etmek, bir anlk bedeni zevk iin aklahayale gelmedik hammallklar yapmak, haset meramnn yerine gelmesinin verecei bir anlk zevk iin yllarca gnlnde kin tamann, ona hamallk etmenin zahmetine katlanmak... nsanolu ne ahmaklklar yapyor!

261. Saf kldnsa gnl yinesin b gibi Grnr nr- ezel bda mehtb gibi Usl

Gnln bir ayna gibi tertemiz, su kadar berrak tutarak saf kldysan; (ite o zaman) ezeli nur, o berrak suda ayn parlamas gibi grnr.

Gnl, hrs ve hasetle kirletilip erp yuvas haline getirilecek bir yer deil, tertemiz tutulmas gereken billr kktr. Gnl aynasn irkten, gnahtan, kinden ve hasetten, ktlkten ve irkin ilerden temizleyebilirsen, berrak bir su gibi olur. Bunun stne bir de Allah'a, kullarna ve yarattklarna sevgi ve sorumluluk duyarak, yaptn ibadet ve ilerinle gnln parlatp cilalarsan; ite o zaman sonsuz nur kalbine akseder ve bir mehtap gibi aydnlatr etrafn.

262. Smam dedi Hak arz u semya Kenzen bilindi dil madeninden Erzurumlu brahim Hakk

123

Smam dedi Allah (C.C.), arza ve semya; ancak bir hazine gibi insann gnlne sar, onun kalbinde bilinebilir.

Hikmet dolu bu dizelerde . Hakk Hazretleri, bir Hadis-i e-rife iaret ediyor: Arz u semya smadm, fakat mminin kalbinde bir marifet usaresi (cevheri) olarak bilindim.

263. Tt-i mucize-gyem ne desem lf degil arh ile syleemem yinesi sf degil Nef

Ben mucize gibi sz syleyen bir papaanm, ne sylesem bo laf saylmaz; felekle konuamam (zamann hkmranla-ryla anlaamam), nk onlarn gnl aynas temiz deil.

Felek:Nef , felek ile burada, zamann hakim dncesini kastediyor.

Hayaliindeakpgemesinmrn

264. Bir gemi deryada bocalar gibi Geirdim gnm gaflet iinde Ak Veysel

265. Byle kteb mr ile bandaki sevdaya bh Fuzl

(Bir) ksack mrne, bir de (o ksack mrne bakma dan) bana ald sevdaya bak.

266. Dnesin tz tketir mrg-i hars, ehl-i hev Telef-i nakd-i hayt etmede imsk edemez Nil

Yemini abuk abuk yiyip bitiren a gzl kular gibi, nef-sinin esiri olan kimseler de mr sermayelerini yle ksa za-manda harcarlar.

air szdr oku, aldrma, ge, git diyeceiz ama bazen yle bakar ki air ve yle syler ki szn, limi yayan brakr. Her an her eyi yapma arzusunda olmann, her eyi yiyip i-

124

menin bedelinin mr sermayesi ile dendiini sylyor Na-ili. Buradaki incelii, feraseti grmemek mmkn m? Dn-yaya, dnya zevklerine dknln bedeli mrn ksalmas olsun! Varl, sal, selametiyle sana verilmi bir sermaye var, a gzllk onu uzatmaz, salk ve selameti artrmaz, hatta eksiltir! Nilnin bu beyti shhat pazarnda her derde deva diye satlsa yeridir.

267. Ey altmna sl-i hayatn eren dem; Altm senelik mrn, elinde nesi kald? Tahirl Mevlev

Ktann tamam yle:

Ey altmna sl-i hayatn eren dem; Altm senelik mrn, elinde nesi kald? Gaflet mi tegafl m nedir, neyse uyan bak Bihude gzar eylemesin mddet azald

Ey altm senelik mrn bitiren insan, (yiyerek bitirdi-in o) altm senelik mrden ne kald elinde? Gaflette misin, (yoksa) bilmez gibi mi davranyorsun, (her ne ise) uyan da bak! (Hi deilse) btn zamann beyhude gemesin, sana verilen sre azald! (Bari u son demlerde uyan! Uyan da bir eyler yap!)

268. Gafletle etme mr- azizi havya sarf ykaz eyle kendini hb- hyalden Ali Ruhi

Gaflet iinde yaayp, kymetli mrn havaya sarf etme; hayallere dalmaktan koru kendini!

269. Gh maliyede dvada zamanm geti Hsl hrs ile hlyada zamanm geti Ziya Paa

Zamanm ekmek kavgalarnda, mal mlk davalarnda; ksacas, hrs ve hayallerimin peinde komakla geti.

125

270. Hayal iinde akp geti mr- derbederim Bakp bakp da, o mziye imdi h ederim Rakm Elkutlu

Ktann tamam:

Hayal iinde akp geti mr- derbederim, Bakp bakp da, o mziye imdi h ederim. Ne bir emel ne mit var hayat bu muydu derim Bakp bakp da o mziye imdi ah ederim.

Her an sorgulanacak bir mri gzini hayal iinde geir-mek nsana pein denmi bir sermayeyi sap savurmak, yele vermek Bir yln bile bo geirdiinde a kalacak bir insan iin koca bir mr boa geirmek ve sonunda harman-da yz olmay beklemek Vah o mre, vah ki, ne vah! Uyan-maz m insan son gn gelip atmadan yle ki, hibir gn ge deildir bu uyan iin. mr cevherini boa harcad n son deminde fark etmek bile bir mre bedel! Uyanmak, ah uyan-mak uykulardan Son misafir kapy almadan ve son gemi kalkmadan limandan. El aman. El aman

271. Malm iken encm- cihn mr-i azzi Tazyi-i heves-kr ch etmee demez Nb

Dnyann (ve sana verilen dnya hayatnn) bir gn sona erecei bilindii halde; kymetli mrn makam peinde ko-arak boa geirmeye demez.

272. Tapmm hsnne yllarca onun bilmeyerek Geti bir tze mr ite bakn aldanarak Faruk kr Yersel

nsanlardan kimi cinsi latife tapar, kimini eya iin, ye-mek iin, bazsn da makammevki iin yaar bulursun, Ki-misi yerleri ve gkleri epeevre kuatan grmeden kendi-sini evreleyen toprak, devlet veya milleti, hatta lideri gizli

126

ak ilah edinir, irke der. lahlatrlan eylerin okluuna bakp aldanma, iin derununda, her durumda kiinin tapt kendi nefsidir! demolu kendi nefsine yenildikten sonra ar-tk kadimle olan ipi kopar, nereye gidecei belli olmaz, eytan da ona yardmc olur, yapt her eyi ve her ii ona gzel ve ssl gsterir!

273. Toplar kimisi vris hdis iin nukud Eyler kimisi servet iin mrn heba Ziya Paa

(Yazk!) Kimi, bu dnyada mlkn kendilerine terk edi-lecekler iin, kimi de (daha) dnyaya gelmemi olanlar iin para kazanp yar. Kimileri de gelip geici olan eyler iin mrn heba eder.

Ayet: Mallarnz ve ocuklarnz sizin iin ancak bir fitnedir (deneme aracdr.) Allah ise, byk ecir (en gzel karlk) Onun katnda olandr. (Teabun Suresi: 15)

274. Varsa be gn bekas mrmn Olmasn muhtel safas mrmn Muallim Nc

mrmn geriye be gn kaldysa; (onun safasn sreyim ama), srdm safann yle (bozuk dzen) olmasn istemem.

275. Veh yazk sarf etdiim mre zamna hizmete Fikr in grmek beni kfidir ehl-i ibrete Ziya Paa

Yazk. Yazk (bouna) sarfettiim hayatma, zamanma ve (bo) hizmetlere; ibret alacak birini arayanlar beni grsnler, bu onlara yeter!

127

276. Zulmet-i cehl ire tene zyi itme kendni Sunullh- Gayb

Cehalet denen zulme susamlk iinde geirip yazk etme (gzel) mrne.

Dnyahayatnagnlbalama

277. Arif-i billah olan bir hlete dil balamaz nklb eyler zaman, ikbl olur, idbr olur Ledri

drak sahibi olan (zamana aldanp) onun bir haline gnl balamaz; bazen birinin devran srer, bazen de zaman dner, yldz sner devrann, (bu defa bir bakasnn yldz parlar.)

278. Bir mevsim-i behrna geldik ki lemin Blbl hm havz teh gl-istn harb zzet Molla

yle (grlmemi) bir bahar mevsimine geldik ki dnyann; blbl susmu, havuz boalm, glistan harabe halde!..

gl-istn(glistan):Gl bahesi, glen, glzr.

279. Gfil germe frsat kim b- lemn Gl devri gibi devleti n-pyddur Bk

Eline geen frsatlar dncesizce kullanma, boa harca ma; nk dnya bahesinin gzellii, mutluluu, gl devri gibidir, srekli deildir, abuk geer. (Onun iin o gl devrin den biraz gl topla da, dier zamanlarda topladklarn iine yarasn.)

280. Hengm- visl kbet ayre de kalmaz Encma erer mevsim-i gl hre de kalmaz Neyl

Vuslat zaman bir gn nihayet bulur, rakibe de (dmana da) kalmaz; gl mevsimi (dediin ksa bir sredir, gelip geicidir) dikenlere de kalmaz.

128

281. kbline idbrna dil balama dehrin Bir direde devr edemez enber-i devrn Ziya Paa

Dnya halinin iyiye veya ktye gitmesine (aldanp) gnl balama; zaman her seferinde ayn dairede dnp durmaz. (Bugn devran srenlerin, yarn devran biter.)

Dnyann sana sunduu varla bel balama, yokluu srekli zannedip zlme, mitsiz olma. Zaman devrini yapar ama ayn fasit dairede dnp durmaz, her defasnda kimi-sinden alr, kimi ne verir. Beyit iinde ok da fark edilmiyor. Aln size muhteem bir sosyolojik kural: Birdirededevretmez/edemez ember-i devrn. Zamann dnp duran ark hep ayn daire iinde kalmaz, bazen emberi krar ve yeni bir dairede dnmeye balar, yani yeni bir dnem balatr.

Ayet: Allah daraltr ve geniletir. (Bakara Sresi: 245)

282. Kabz u bast klsa tefekkr leminde ol gnl Vakt-i sermnn sonu germ olur, lem bu ya Safvet Mustafa Efendi

Bu lem yle bir lemdir ki; olup bitenleri dn ama bi-raz derince dnebilen (kimse), souk gnlerin ardndan s-cak gnlerin geldiini (zorluktan sonra kolayln geleceini) grr: Vakt-isermnnsonugermolur.

283. Sonbahar mevsiminde blbln haline alarm Gln ayrlndan dolay bir feryad var ki sorma Mevln Halidi Badd

Asl Farsa olan bu beyti insana, dnyann varlna, ha-yata gnl balayanlar birka kere okumallar. nk dn-yadaki her insann, her eyin ve her mevsimin bir sonbahar vardr.20

20 Beytin asl Farsadr: Mevsim-i tr konem girye behl-i blbl/ Drem ez hicret-i gl nle-i zr k mepurs