Jan Lech Skowera

„Dlaczego

Rzeczpospolita nie rządem stoi”

biuro@monarchia.info.pl

2

„Dlaczego Rzeczpospolita

nie rządem stoi”

Znane powiedzenie z czasów I Rzeczypospolitej „Polska

nie rządem stoi” kojarzone jest najczęściej z panowaniem dynastii

saskiej, względnie epoką stanisławowską. Współcześnie różnie

interpretowane, bez wątpienia opisujące ówczesną sytuację polityczną

wskazującą na brak władzy. Skąd poczucie braku władzy, skoro był

król, sejm i inne urzędy państwowe? Nasi sąsiedzi używali innego,

chyba bardziej precyzyjnego określenia „polska anarchia”.

Czym był ten „polski nie rząd” – ta „polska anarchia”? Czy

rzeczywiście za taki stan rzeczy w państwie powinniśmy obarczać

odpowiedzialnością ostatnich władców Polski? Czy czas ich

panowania wnosił istotne zmiany do zastanego porządku prawno-

ustrojowego?

Z epoką saską, która była czasem względnego spokoju

i odbudowy gospodarczej państwa po klęskach „potopu”, wojen

kozackich i tureckich, związane jest powiedzenie „za króla Sasa jedz,

pij i popuszczaj pasa”. A zatem czy możemy stwierdzić, że był to

okres świetności państwa? W żadnym wypadku! Był to czas

zupełnego wewnętrznego rozkładu. Marginalizacji politycznej Polski

na arenie międzynarodowej. Politycznej i militarnej zależności od

sąsiadów. Władzy obcych ambasadorów. Przemarszu obcych wojsk

przez terytorium polskiego państwa bez pytania kogokolwiek o zgodę.

Puszczania w obieg fałszywej monety. Poboru rekruta na naszym

terytorium przez obce wojska. Uprowadzania ludności cywilnej.

Wynoszenia jawnie działających na szkodę państwa „jurgieltników”

na najwyższe urzędy państwowe i kościelne. A na koniec nominacja

królów Polski. Trudno więc o większe poniżenie, upokorzenie,

upadek.

3

Kto ponosił odpowiedzialność za taki stan rzeczy? Historia

obciążyła odpowiedzialnością trzech ostatnich władców: Augusta II

Mocnego, Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Czy słusznie? Co się właściwie stało na przełomie XVII i XVIII

wieku? Przecież rok 1684 to wiktoria wiedeńska, symbol triumfu

polskiego oręża, najbardziej znany w dziejach Europy.

W systemie ustrojowo-prawnym I RP nic szczególnego się nie

wydarzyło, a właściwie w ogóle nic się nie wydarzyło. To jedynie

proces dekompozycji państwa i demoralizacji elit politycznych,

postępujący od kilkuset lat, sprowadził Polskę na zupełny margines

życia politycznego Europy. Państwo formalnie jeszcze istniało, ale już

tylko jako obiekt gry politycznej sąsiadów.

Obarczanie odpowiedzialnością ostatnich władców za taki stan

państwa to niedopuszczalne uogólnienie, spłycenie historii Polski,

największe kłamstwo w jej dziejach. Oni taki stan rzeczy zastali.

Należy jedynie uczciwie przyznać, że każdy z nich, niezależnie od

tego, w jaki sposób na tronie Polski się znalazł, próbował naprawiać

kraj.

Istnieje wiele zagadek historycznych, które przez brak

wiarygodnych źródeł pozostaną w sferze spekulacji i domysłów,

pozostawiając miejsce na własne interpretacje. Upadek Polski nie jest

zagadką, chociaż tak to starają się od dwóch wieków ukazywać

historycy, spekulując nad przyczynami. Szukając winnych a to w

nieudolności i gnuśności królów, a to w pazerności, nielojalności i

niewdzięczności sąsiadów, a to w trudnym geopolitycznym położeniu.

Dlaczego żaden ze współczesnych historyków nie chce tego

przyznać wprost? I Rzeczpospolita nie była żadną monarchią, była

klasycznym przykładem republiki, w której jedyną władzą był sejm.

Upadek Polski był prostą i logiczną konsekwencją ustroju

republikańskiego, jaki ostatecznie uformował się po unii lubelskiej,

zwanego eufemistycznie „demokracją szlachecką”.

4

W jaki sposób Polska z monarchii dziedzicznej przepoczwarzyła

się w republikę? Jak i kiedy to się stało?

Pojęcia „polska anarchia”, „Polska nie rządem stoi” nie zostały

ukute na podstawie incydentalnych zdarzeń. Ten proces psucia

politycznego systemu i państwa trwał kilkaset lat. A rozpoczął się z

chwilą wygaśnięcia dynastii piastowskiej.

Po okresie tzw. rozbicia dzielnicowego Kazimierz Wielki,

wstępując na tron, zorganizował na nowo państwo polskie. Stworzył

jednolitą administrację, system prawny, podatkowy, rozwinął

gospodarkę, zbudował system obronnych twierdz, dwuipółkrotnie

powiększył terytorium kraju.

Polska z czasów Kazimierza Wielkiego

5

Było to apogeum sprawności organizacyjnej państwa, a zarazem

koniec dziedzicznej monarchii w Polsce.

Brak następcy tronu wprowadził Polskę w destrukcyjną grę

pomiędzy poddanymi a władzą. Pierwszym i bardzo brzemiennym w

skutkach aktem tej gry był przywilej budziński (1355). W zamian za

uznanie Ludwika Andegaweńskiego, ówczesnego króla Węgier, za

sukcesora tronu w Polsce zobowiązuje się on do „nienakładania

podatków bez zgody szlachty”. Kolejny przywilej - koszycki (1374);

za uznanie jednej z córek króla Ludwika spadkobierczynią tronu

polskiego zostają radykalnie zmniejszone podatki - z 12 do 2 groszy.

Przyniósł on też ograniczenie świadczeń wojskowych szlachty do

terytorium państwa. Te dwa przywileje zdezorganizowały cały system

finansów państwa na następne stulecia. One doprowadziły do tego, że

kasa królestwa przestała świecić złotem, a zaczęła - pustkami.

Ograniczenie służby do granic własnego kraju uczyniło Polskę

niezdolną do uprawiania polityki. Podstawowym argumentem w

polityce zagranicznej był argument siły. Przywilej piotrkowski

(1388) mówi o wysokości żołdu, 3 grzywien od kopii, za wyprawę

wojenną za granicę.

Najwięcej przywilejów szlachta uzyskała w okresie panowania

Jagiellonów. To w tym czasie władza królewska została „obdarta” z

większości uprawnień monarszych.

Podstawową siłą zbrojną w państwie była szlachta. Na płatną

armię skarb nie posiadał pieniędzy. Żeby prowadzić wojny, np. z

Krzyżakami czy w obronie granic w innych rejonach rozległego

państwa, król zwoływał pospolite ruszenie (mobilizację) szlachty. To

wtedy szlachta, czując swą niezbędność i siłę, stawiała władcom

kolejne żądania, od spełnienia których uzależniała swój udział i

posłuszeństwo.

Przywilej czerwiński (1422) – król bez zgody rady królewskiej nie

może bić monety. Czy takie ograniczenie władzy króla można nazwać

przywilejem? Statut warcki (1423) – za tron dla potomków Jagiełły

szlachta uzyskała prawo usuwania „krnąbrnych i nieużytecznych”

sołtysów, ustalając samodzielnie ceny wykupu ziem sołeckich, oraz

ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi. To w praktyce oznaczało

http://pl.wikipedia.org/wiki/Statut_warckihttp://pl.wikipedia.org/wiki/So%C5%82tys

6

likwidację samorządu wiejskiego i wolności chłopa. Statut upoważniał

wojewodów do ustalania cen na wyroby rzemieślnicze bez udziału

przedstawicieli cechów. Miało to zapobiegać wzrostowi cen towarów

nabywanych przez szlachtę i niedopuszczenie do bogacenia się

mieszczaństwa.

System organizacyjny państwa w średniowiecznej Europie, w

tym i Polsce, opierał się politycznie na strukturze stanowej, a

gospodarczo - korporacyjnej. Przywileje szlacheckie zachwiały ten

stanowo-korporacyjny porządek ugruntowany za czasów Kazimierza

Wielkiego.

Państwa pod panowaniem Jagiellonów na przełomie XIV i XV wieku

7

Na zjeździe w Łęczycy (1425) Władysław Jagiełło nie chciał się

zgodzić na zatwierdzenie starych przywilejów i nadanie nowych.

Rozwścieczona szlachta szablami posiekała rok wcześniej podpisany

dokument potwierdzający sukcesję tronu dla Władysława

Warneńczyka. Król musiał ustąpić i nadał przywileje zwane

jedlińsko-krakowskimi (1430-33).

Szlachta została zwolniona z wszelkich świadczeń i danin,

zagwarantowano jej nietykalność osobistą. Wszystkie dostojeństwa i

urzędy zostały zastrzeżone dla szlachty, a urzędy ziemskie miały być

przyznawane za zgodą szlachty danej ziemi. Król utracił prawo

samodzielnego zwoływania pospolitego ruszenia.

Przywileje nieszawskie (1454), których najważniejszym

postanowieniem była rezygnacja króla ze zwoływania pospolitego

ruszenia oraz wydawania nowych praw bez zgody sejmików

ziemskich. Wynikało to z tego, że szlachta niechętnie godziła się na

wspieranie zagrożonych regionów państwa, od których była bardziej

oddalona, a zagrożenie nie dotyczyło jej bezpośrednio.

Przywilej piotrkowski (1496) zwalniał szlachtę z płacenia ceł

wywozowych i wwozowych. Przyznawał jedynie szlachcie prawo

nabywania ziemi. Ustanowił szlachtę sędziami nad jej poddanymi.

Zakazywał opuszczania wsi przez chłopów. Przywilej ten jest znany

jako „przywiązanie chłopa do ziemi”.

Ukoronowaniem walki szlachty z królem (w rzeczywistości z

państwem) była Konstytucja „Nihil novi” (1505), czyli „nic o nas

bez nas”. Żadne decyzje w państwie nie mogły zapaść bez zgody

szlachty. Ten przywilej zamyka okres formułowania się monarchii

konstytucyjnej. Jej istnienie, przynajmniej w tym praktycznym

wymiarze, zakończyło się wraz ze śmiercią ostatniego króla z dynastii

Jagiellonów.

Na tym nie zakończyła się walka szlachty o władzę. Po śmierci

Zygmunta Augusta, na posiedzeniu sejmu konwokacyjnego (1573)

szlachta odrzuciła projekt wyboru króla przez senat. Przeforsowała,

wspierana przez biskupów, zasadę powszechnych wyborów – wolną

elekcję. Nowo wybrany monarcha, żeby nie było wątpliwości, iż nie

8

„z Bożej łaski” zasiada na tronie Polski, miał przed szlachtą złożyć

przysięgę, że dochowa jej wierności i będzie przestrzegał konstytucji,

a także wypełni postanowienia zawarte w dwóch dokumentach:

Articuli Henriciani i Pacta Conventa.

W artykułach henrykowskich król gwarantował wszystkie

dotychczasowe przywileje, jakie posiadała szlachta. Zrzekał się

wszelkich praw do wpływania na wybór swojego następcy. Na

zawarcie małżeństwa musiał uzyskać zgodę sejmu. Oddawał politykę

wewnętrzną i zagraniczną pod kontrolę sejmu. Wszelkie decyzje

polityczne króla musiały być poparte zgodą senatorów. Szlachta miała

prawo wypowiedzieć posłuszeństwo królowi, gdyby łamał ich

przywileje – prawo rokoszu. Wszystkie zapisy dotyczące praw

szlachty były w pewnym sensie przypomnieniem posiadanych przez

nią przywilejów, natomiast prawo rokoszu jeszcze mocniej

akcentowało tymczasowość „urzędu” króla i nie dawało gwarancji

nawet jego dożywotności.

Sejm stał się jedynym organem prawodawczym i sądowniczym.

Przejął wiele uprawnień spoczywających na władzy wykonawczej,

np. wypowiadania wojny, podpisywania pokoju, zawierania sojuszy,

nadzoru nad skarbem itd. Król i ministrowie musieli zdawać

sprawozdanie przed sejmem z działalności we wszystkich

dziedzinach. Ponieważ sejm, jako ciało liczne i w poglądach

podzielone, nie był w stanie sprawować realnej władzy wykonawczej,

dlatego ograniczał się jedynie do roli destrukcyjnej. Z czasem, gdy

upowszechniło się prawo weta - liberum veto (1642), sejm stał się

polityczną atrapą, ponieważ każdy z posłów mógł sejm zerwać

według własnego uznania nie ponosząc żadnych konsekwencji.

Wraz z liberum veto państwo polskie weszło w stan zupełnej anarchii.

Prawdziwy obraz szlachty i republikańskiego systemu jaki

stworzyła, dają Pacta Conventa. Szczególnie te, które miał wypełnić

Henryk Walezy po objęciu tronu. Oto kilka przykładów: spłata

długów Zygmunta Augusta; łożenie na potrzeby Polski - rocznie 450

tysięcy dukatów z własnych zasobów; sprowadzenie kilku tysięcy

piechoty przeciw Iwanowi Groźnemu; kształcenie 100 polskich

szlachciców w Paryżu na swój koszt itp.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3whttp://pl.wikipedia.org/wiki/Iwan_IV_Gro%C5%BAnyhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Pary%C5%BC

9

Czy Rzeczpospolita oferowała Henrykowi coś w zamian?

Absolutnie nic. Był to niegodny obywateli, za jakich się uważała

szlachta, handel godnością państwa – koroną. Takie były początki i

fundamenty republiki po polsku zwanej Rzeczpospolitą. Mentalność

republikańskiej szlachty nie zmieniła się na przestrzeni dwóch

wieków na jotę. Była ona gotowa do „zastawienia” suwerenności

politycznej państwa w zamian za zachowanie swoich przywilejów.

Na sejmie 1712 roku August II Mocny zaproponował bardzo

łagodny program reform, szlachta go odrzuciła. Powstały konflikt

pomiędzy królem a szlachtą zakończył się sejmem niemym (1717) i

rosyjskim protektoratem. Na to szlachta musiała ostatecznie przystać,

„zachęcona” rosyjskimi bagnetami, ale do reform nie dopuściła.

Jedyną szansą na zmiany polityczne w Polsce był zamach stanu.

Augustowi II to się nie udało. Tym, który mógł tego dokonać był Jan

III Sobieski. Miał wizję naprawy państwa i plan powrotu do

monarchii konstytucyjnej. Zabrakło mu tylko odwagi. Udanej próby

zamachu stanu dokonał dopiero Stanisław August Poniatowski,

wprowadzając Konstytucję 3 Maja (1791). Nie było jednak komu jej

obronić.

W przedstawiony wyżej sposób władza centralna w państwie

traciła stopniowo swe kompetencje na rzecz szlachty. Ponieważ nie

przechodziły one na inne ciała lub instytucje, lecz na szlachtę jako

grupę społeczną w postaci praw i przywilejów, stąd też krok po kroku

w sposób ewolucyjny państwo z monarchii przekształciło się w

republikę.

Autor książki poświęconej historii Polski dla obcokrajowców z

dumą napisał, iż Anglia prawie do połowy XIX wieku nie miała tak

rozwiniętej demokracji, jaka istniała w Polsce już w wieku XV. Gdy

Anglia budowała potęgę swojego państwa, podbijając pół świata,

rozpowszechniając swój język w każdym jego zakątku, to Polski już

od dziesięcioleci nie było na mapie Europy. Ale parafrazując powie-

dzenie Marszałka Piłsudskiego, można by stwierdzić, że szlachta

epoki jagiellońskiej i Rzeczypospolitej Obojga Narodów wolała „kury

szczać prowadzać” w swoich wiejskich folwarkach, niż troszczyć się

o dobro państwa. Do tego była potrzebna jej ta demokracja.

10

Po czasie zaborów odradzająca się Polska mogła stać się

monarchią! To przecież Rada Regencyjna położyła podwaliny

organizacyjne pod przyszłe państwo polskie. To z jej rąk Marszałek

Piłsudski przejął władzę. Chociaż znany jest jego pogląd na tzw.

polską sejmokrację, to jednak zabrakło mu odwagi i wyobraźni, żeby

samemu ogłosić się królem lub wyznaczyć pretendenta. Polska

uniknęłaby zabójstwa prezydenta, niestabilności rządów, przewrotu

majowego, manipulacji polskim rządem na uchodźctwie itd. Polska po

upadku komunizmu byłaby ponownie monarchią posiadającą stabilne

władze państwowe, a nie te republikańskie partyjne „watahy”

pustoszące kraj, jak niegdyś zaborcy.

Dzisiejsi zwolennicy republiki, tak jak ich protoplaści z okresu

wolnej elekcji i liberum veto, mają na względzie jedynie prywatne

korzyści a nie interes państwa. Wybory to walka o wpływy i

pieniądze. Partyjne programy to zbiory łgarstw i propagandowych

frazesów. Te odczucia jakie towarzyszą znacznej część społeczeństwa,

wyraził zdesperowany młody człowiek słowami „pie …. się Polsko”.

Czy wystarczy nazwać go zdrajcą i postawić przed sądem?

Należy się zastanowić, z czego wynika taka postawa. Może chciał

zwrócić uwagę na coś, czego inni, a w szczególności rządzący nie

widzą. Obawiam się, że skończy się to tak samo jak kazania Piotra

Skargi. Nie jest istotne, czy ktoś krzyczy wulgarnie czy nabożnie.

Prywata, ale w imię republikańskich ideałów, jest najważniejsza.

Dlatego też i dzisiaj Rzeczpospolita, tak jak dawniej, takim samym nie

rządem stoi.

Republikanizm szlachty nacechowany stanowym egoizmem i

żądzą władzy doprowadził do paraliżu politycznego państwa.

Nieustanna wewnętrzna walka o wpływy nawet z poparciem obcych

wojsk, została wykorzystana do zupełnej wasalizacji Polski przez

państwa ościenne.

Pusty skarbiec, brak wojska, brak administracji państwowej

miały zapobiec mocnej pozycji króla, który mógłby wykorzystać te

narzędzia do ograniczenia przywilejów „stanu rycerskiego”.

Troska szlachty o zachowanie uprzywilejowanej pozycji politycznej i

gospodarczej doprowadziła do zupełnego zmarginalizowania innych

11

warstw społecznych, mieszczaństwa i chłopstwa. Przez to Polska nie

rozwijała się ani gospodarczo ani społecznie, przeciwnie wytworzyła

anachroniczne struktury, które uwsteczniały ją w rozwoju poniżej

stanu z czasów Kazimierza Wielkiego.

Jest czymś zupełnie niepojętym, jak ludzie ci byli mali, głupi i

ślepi. Sejm nie funkcjonował - 73 razy był zrywany. Królów

nominowały obce mocarstwa, nie było armii, nie było administracji,

gospodarka była prymitywna, doświadczono katastrofy I rozbioru

(1772), a pomimo tego większość instrukcji poselskich na Sejm

Wielki (1788) zawierała postulat zachowania republikańskiego ustroju

i przywilejów szlacheckich.

Przysłowiowe „polskie piekło” ma bardzo starą tradycję i

głębokie korzenie sięgające epoki jagiellońskiej.

„Kto nie ma pieniędzy, ten nie ma władzy” - dlatego skarb

państwa był zawsze pusty.

„Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie” – nikt nie miał

prawa wybić się ponad przeciętność, co jest obowiązującą zasadą w

Polsce do dziś. Dlatego nie było rodzimych tytułów arystokratycznych

i nikt nie miał prawa ich używać z wyjątkiem książęcych

dynastycznych. Stąd też obecnie używane są obcego pochodzenia

głównie z czasów zaborów.

„Kołtuństwo polityczne” jest prostą kontynuacją szlacheckiego

republikanizmu.

„Sejmokracja” to nic innego jak niegdysiejsza „demokracja

szlachecka”, której nieodłącznym elementem były „kłótnie i swary” i

tak pozostało do dzisiaj.

„Niechęć do władzy” nie jest wcale wyłączną pozostałością

zaborów i komunizmu.

„Nieudolna administracja” to zwykły brak historycznych

nawyków.

Na tym litania naszych przywar odziedziczonych po

republikańskich przodkach się nie kończy. Zanim zaczniemy szukać

dla nich martyrologicznego usprawiedliwienia, warto zapoznać się z

własną historią.

12

Prezentowana mapa zaprzecza powszechnie pokutującemu

przekonaniu o tzw. „katastrofalnym położeniu geopolitycznym

Polski”. Trudno o lepsze! Który to z europejskich narodów miał takie,

wręcz nieograniczone możliwości ekspansji? Może Francuzi,

Hiszpanie czy Niemcy? Tylko Rosjanie.

Zmiany terytorialne państwa polskiego na przestrzeni dziejów

Rozwój terytorialny państwa z czasów Kazimierza Wielkiego

możemy uznać jedynie za wynik świadomych działań polityczno-

-wojskowych. Reszta to raczej dzieło przypadku. Kto by niepokoił

Krzyżaków, gdyby nas nie napadali? Z tego też powodu wcześniej nie

odzyskaliśmy Śląska. Ziemie na wschodzie otrzymaliśmy w wianie.

A czego dokonała republika zwana Rzeczpospolitą? Roztrwoniła to

wszystko z niepodległością włącznie!

Republikanizm doprowadził do upadku I Rzeczypospolitej i nie

będzie w stanie obronić przed taką samą katastrofą tej dzisiejszej

III Rzeczypospolitej.

Jedyna nadzieja dla państwa polskiego to przywrócenie

monarchii, przywrócenie państwa „rządem stojącego”. Dzisiaj może

jest jeszcze na to szansa!