afsin elbistan a acik isletmesinde optimum ocak sinirlarinin belirlenmesi ve mevcut uygulama ile...
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
1/160
UKUROVA NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS
YKSEK LSANS TEZ
Mustafa Engin YAYLA
AFN ELBSTAN (A) AIK LETMESNDE OPTMUM OCAKSINIRLARININ BELRLENMES VE MEVCUT UYGULAMA LEKARILATIRMASI
MADEN MHENDSL ANABLM DALI
ADANA, 2005
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
2/160
UKUROVA NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS
AFN ELBSTAN (A) AIK LETMESNDE OPTMUM OCAKSINIRLARININ BELRLENMES VE MEVCUT UYGULAMA LE
KARILATIRMASI
Mustafa Engin YAYLA
YKSEK LSANS TEZ
MADEN MHENDSL ANABLM DALI
Bu tez 16/09/2005 tarihinde aadaki jri yeleri tarafndan oybirlii ile kabuledilmitir.
mza:. mza:... mza:...
Prof. Dr. Mesut ANIL Do. Dr. M. Emin CAL Do. Dr. Suphi URALBAKAN YE DANIMAN
mza:.. mza:.....Yard. Do. Dr. A. Mahmut KILI Yard. Do. Dr. Ahmet DAYE YE
Bu tez Enstitmz Maden Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.
Kod No:
Prof. Dr. Aziz ERTUN
Enstit Mdrmza ve Mhr
Bu alma ukurova niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimitarafndan desteklenmitir.
Proje No: MMF.2003.YL.51
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarnkaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
3/160
I
Z
YKSEK LSANS TEZ
AFN ELBSTAN (A) AIK LETMESNDE OPTMUM OCAKSINIRLARININ BELRLENMES VE MEVCUT UYGULAMA LE
KARILATIRMASI
Mustafa Engin YAYLA
UKUROVA NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS
MADEN MHENDSL ANABLM DALI
Danman : Do. Dr. Suphi URALYl : 2005, Sayfa:60
Jri : Prof. Dr. Mesut ANILDo. Dr. M. Emin CALDo. Dr. Suphi URALYard. Do. Dr. A. Mahmut KILIYard. Do. Dr. Ahmet DA
Yksek lisans tezi olarak hazrlanan bu almann amac, 1981 ylndan buyana madencilik almalar srdrlen Afin-Elbistan (A) Klaky akiletmesinin optimum ocak snrlar, gncelletirilmi teknik ve ekonomik verilerkullanlarak yeniden belirlenmi ve elde edilen sonular halen uygulanmakta olanocak snrlar ile karlatrlmtr.
MTA Genel Mdrl tarafndan gerekletirilen 255 adet karotlu sondajaait bilgiler kullanlarak kuyu koordinatlar, kmre giri ve k kotlar, sldeer/kl ierii deeri, kuyunun toplam derinlii gibi bilgileri ieren bir veri
dosyas oluturulmutur. Bu veri dosyasna kriging yntemi ile bloklara deerleriatanarak sahann blok modeli oluturulmutur. Daha sonra younluk, rt-kaz vekmr retim maliyetleri, her bir bloun, retim maliyeti ve parasal deeri dikkatealnarak, sahann ekonomik modeli retilmitir. Son olarak yazlma olas nihaievlerin deiik ynlerdeki genel eim alar girilerek pozitif hareketli koni yntemiile optimum ocak snrlar elde edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Nihai ocak snr, Hareketli koni, Afin-Elbistan Havzas,Optimizasyon, Ak iletme
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
4/160
II
ABSTRACT
MSc THESIS
DETERMINING AN ULTIMATE PIT LIMIT IN AFSIN-ELBISTAN (A)OPENCAST MINING FIELD AND COMPARING WITH THE EXISTING
APPLICATION
Mustafa Engin YAYLA
DEPARTMENT OF MINING ENGINEERING
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCESUNIVERSITY OF UKUROVA
Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Suphi URALYear : 2005, Pages:60Jury : Prof. Dr. Mesut ANIL
Assoc. Prof. Dr. M. Emin CALAssoc. Prof. Dr. Suphi URALAssist. Prof. Dr. A.Mahmut KILIAssist. Prof. Dr. Ahmet DA
In this MSc study, using the modern technical and economical data, theoptimum pit limits of Afin-Elbistan (A) Klaky open pit mine, which continues itsmining practices since 1981, is re-stated and the results obtained is compared withthe existing applicated pit limits.
Using the data regarding 255 drilling core which is carried out by generalmanagement of MTA, a data file is formed containing hole coordinates, input andoutput height of coal, thermal value/ash content value, total depth of hole etc. Ablock model is obtained by assigning the data of blocks by kriging method withusing this data file. After this, density, stripping ratio, coal production costs, the
production cost of each block and taking into account the financial value of theseblocks, an economical model of field is produced. Finally, possible ultimate slopes ofgeneral slope angles that are on different directions are iintroduced software andoptimum pit limit is obtained by moving cone method.
Key Words : Ultimate pit limits, Moving cone, Afsin-Elbistan basin, Optimization,Opencast mine
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
5/160
III
TEEKKR
Lisans ve Yksek Lisans eitimim sresince deerli yardmlarn
esirgemeyen, bilgi ve birikimleriyle tez almam batan sona kadar ynlendiren ve
ekillenmesinde byk emek sarfeden, ok deerli danman hocam Do. Dr. Suphi
URALa teekkr eder, sayglarm sunarm.
ncelikle Maden Mhendislii Blm Bakan Prof. Dr. Mesut ANIL olmak
zere, maddi ve manevi yardmlarn grdm blmmz akademik ve idari
personeline teekkr ederim.
Tm almam srasnda hibir zaman desteini benden esirgemeyen HAYAT
ARKADAIM canm Esra KARAOLUna, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
letme Blm 4. Snf rencisi Emre EYMRe, Maden Yksek Mhendisi lkin
ANDAa, Tekstil Yksek Mhendisi Ar. Gr. Halil ZDEMRe, Tekstil Yksek
Mhendisi Ar. Gr. Ouz DEMRYREKe, Maden Yksek Mhendisi Ar. Gr.
Ahmet TEYMENe teekkrlerimi bir bor bilirim.
Hayatm boyunca gstermi olduklar anlay, vermi olduklar maddi ve
manevi destekleri ve bitip tkenmek bilmeyen sevgilerini hibir zaman
unutmayacam, CANIM ALEMe de sonsuz teekkr eder, sevgilerimi sunarm.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
6/160
IV
NDEKLER SAYFA
Z ............................................................................................................................I
ABSTRACT.............................................................................................................II
TEEKKR.............................................................................................................III
NDEKLER ........................................................................................................IV
ZELGELER DZN ............................................................................................VI
EKLLER DZN..................................................................................................VII
1. GR ...................................................................................................................1
1.1. almann Amac.........................................................................................2
1.2. Havzann Tantm.........................................................................................3
1.3. Blgesel Jeoloji .............................................................................................8
1.4. Hidrojeoloji ...................................................................................................8
2. NCEK ALIMALAR....................................................................................9
2.1. Optimum Ocak Snrlarnn Tespitine likin nceki almalar.................9
2.1.1. Lerchs-Grossmann 2-D Metodu ile Ak letme Snrlarnn
Belirlenmesi ............................................................................................92.1.2. Korobov Algoritmas .............................................................................11
2.1.3. Dzeltilmi Korobov Algoritmas..........................................................13
2.1.4. Koenigsbergin Boyutlu Dinamik Programlama Algoritmas..13
2.1.5. Optimum Ocak Snrlarnn Tespitinde Geleneksel Yntem..17
2.2. Afin-Elbistan Termik Sant. Kmr Ocaklarna likin nceki almalar.18
3. MATERYAL VE METOD ..................................................................................21
3.1. Materyal ........................................................................................................213.2. Metod ............................................................................................................23
3.2.1. Kriging Yntemi le Jeolojik Blok Modelinin Hazrlanmas.................23
3.2.2. Maden Yatann Ekonomik Modelinin Oluturulmas.........................26
3.2.3. Pozitif Hareketli Koni Teknii...............................................................27
3.2.4. Hareketli Koni Tekniklerinin zellikleri ...............................................32
3.2.5. Kompozitlerin Hesaplanmas.................................................................32
4. BULGULAR VE TARTIMA ............................................................................35
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
7/160
V
4.1. Jeoistatiksel Deerlendirme ve Jeolojik Modelin Oluturulmas..................35
4.1.1. Rezerv - Snr Tenr likisi...................................................................36
4.1.2. Kompozit Verilerin Oluturulmas.........................................................38
4.1.3. Jeolojik Modelin Oluturulmas.............................................................38
4.2. Ekonomik Modelin Oluturulmas................................................................39
4.2.1. Proje Deerlerine Gre Optimum Ocak Snrlar...................................40
4.2.2. Fiili Deerlere Gre Ocak Snrlar........................................................44
4.2.3. Koridor Blgesiyle Birlikte Ocak Snrlarnn Deerlendirilmesi .........48
4.3. Modellere Gre Kesit Grntleri ................................................................52
4.4.Modellerden Alnan Sonularn Karlatrmas...........................................52
5. SONULAR VE NERLER.............................................................................55
KAYNAKLAR ........................................................................................................57
ZGEM .............................................................................................................59
EKLER
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
8/160
VI
ZELGELER DZN SAYFA
izelge 1.1. Ocak Planlamasnda Kullanlan Parametreler .....................................3
izelge 1.2. Havzann Sektrel Deerlendirmesi ....................................................6
izelge 2.1. Klaky Ak letmesi Dou evi Birimlerinin Kayma
Mukavemeti Parametreleri....................................................................19
izelge 3.1. Sondaj Kuyular Koordinat Bilgileri....................................................22
izelge 3.2. Sondaj Kuyu Bilgileri ..........................................................................23
izelge 4.1. Sondaj Verilerinin Ksa statistiksel zeti...........................................35
izelge 4.2. Elde Edilen Sonularn Karlatrmas ...............................................53
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
9/160
VII
EKLLER DZN SAYFA
ekil 1.1. alma Alannn Yer Bulduru Haritas..................................................5
ekil 1.2. Afin Elbistan Linyit Havzasndaki Sektr Snrlar ............................6
ekil 1.3. Afin-Elbistan (A) Ak letmesinde retim Yaplan Basamaklar........7
ekil 1.4. Afin-Elbistan Klaky Ak letmesinin Genel Grnm ...............8
ekil 2.1. Her Bir Bloun Net Deerini Gsteren Bir Dey Kesit.........................9
ekil 2.2. Birinci Adm Sonundaki Kesit.................................................................10
ekil 2.3. Optimum Ocak Snr...............................................................................11
ekil 2.4. ki Boyutlu Aratrma Konisi ..................................................................12
ekil 2.5. Boyutlu Aratrma Konisi ..................................................................12
ekil 2.6. Hata Kaynan Aklayan rnek............................................................14
ekil 2.7. Bloklarn Kesiimi ...................................................................................14
ekil 2.8. Blok (, J, K)Ya Komu 12 Bloun Konumlar..........................................15
ekil 3.1. 971 Nolu Sondaj Kuyusu Kesiti .............................................................22
ekil 3.2. Boyutlu Jeolojik Blok Modeli ............................................................26
ekil 3.3. Pozitif Hareketli Koni Teknii ................................................................30ekil 3.4. Optimum Snr .........................................................................................31
ekil 3.5. Optimum Ocak Snrlarnn Tespiti .........................................................33
ekil 3.6. Kompozitlerin Oluturulmas ..................................................................34
ekil 4.1. Isl Deer / Kl Orannn Histogram ......................................................36
ekil 4.2. Isl Deer / Kl Parametresine likin Variogram ...................................36
ekil 4.3. Rezerv - Snr Tenr likisi.....................................................................37
ekil 4.4. Rezerv - Snr Tenr (Isl Deer) likisi.................................................37ekil 4.5. Kompozit Says le Isl Deer / Kl Orann Gsteren Diyagram..........38
ekil 4.6. Kompozit Verilere likin Parametrelerin Seimi....................................38
ekil 4.7. Bilgilerin Kriging Men Ye Tantlmas ..............................................39
ekil 4.8. Proje Deerlerine Gre Oluturulan Ocak Snrlarnn stten Grn41
ekil 4.9. Proje Deerlerine Gre Oluturulan Ocan Boyutlu Grnts ......41
ekil 4.10. Proje Deerlerine Gre Birinci Basamak stten Grn ....................42
ekil 4.11. Proje Deerlerine Gre kinci Basamak stten Grn ......................42
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
10/160
VIII
ekil 4.12. Proje Deerlerine Gre nc Basamak stten Grn ...................43
ekil 4.13. Proje Deerlerine Gre Drdnc Basamak stten Grn ...............43
ekil 4.14. Proje Deerlerine Gre Beinci Basamak stten Grn ...................44
ekil 4.15. Fiili Verilere Gre Belirlenen Ocak Snrlar Plan Grn................44
ekil 4.16. Fiili Verilere Gre Boyutlu Ocak Snrlar.......................................45
ekil 4.17. Fiili Verilere Gre Hazrlanan Ocak Snrlarnda Birinci Basamak ......45
ekil 4.18. Fiili Verilere Gre Hazrlanan Ocak Snrlarnda kinci Basamak........46
ekil 4.19. Fiili Verilere Gre Hazrlanan Ocak Snrlarnda nc Basamak.....46
ekil 4.20. Fiili Verilere Gre Hazrlanan Ocak Snrlarnda Drdnc Basamak .47
ekil 4.21. Fiili Verilere Gre Hazrlanan Ocak Snrlarnda Beinci Basamak .....47
ekil 4.22. Uygulama Sahas Plan Grn...........................................................48
ekil 4.23. Koridor Blgesinin Dahil Edildii Durumda Ocak Snrlar Plan
Grn................................................................................................49
ekil 4.24. Koridor Blgesinin Dahil Edildii Durumda Boyutlu Ocak
Grnts...............................................................................................49
ekil 4.25. Koridor Blgesi le Beraber Birinci Basamak Kesit Grn.............50
ekil 4.26. Koridor Blgesi le Beraber kinci Basamak Kesit Grnts .............50
ekil 4.27. Koridor Blgesi le Beraber nc Basamak Kesit Grnts ..........51
ekil 4.28. Koridor Blgesi le Beraber Drdnc Basamak Kesit Grnts.......51
ekil 4.29. Koridor Blgesi le Beraber Beinci Basamak Kesit Grnts...........52
ekil 4.30. (A-A'), (B-B'), (C-C') Kesitleri.............................................................. 53
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
11/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
1
1.GR
Teknolojik gelimeler, ak iletmelerin ekonomik derinliklerini arttrm ve
ekonomik olmayan dk tenrl maden yataklarn ekonomik olarak iletilebilir
hale getirmitir. Dk tenrl yataklar zerinde oluturulacak daha derin ak
ocaklarn iletilmesi ile, iletmenin her seviyesindeki plan kesit alan genilemi ve
dolaysyla byle ocaklarda retim planlamas iin alternatifler artmtr. Ak
iletmelerde seviyelerin yzey kesit alanlar, ocak derinliinin ve nihai evin bir
fonksiyonudur.
Maden yataklarnn oluumlarndaki farkllklar (rt iinde farkl zelliklere
sahip formasyonlar oluumu, minerallemedeki kalite deiiklikleri, farkl jeolojik
ve hidrojeolojik oluumlar vb.) ve farkl kaz teknikleri retim planlamas
aamasnda, deerlendirilmesi gereken parametrelerin ve kstlamalarn ok
olmasna, dolaysyla da karklklara sebep olarak retim planlamas problemini
zorlatrmaktadr. Parametrelerin okluu ve karmak bir yapda olmas, hatta
bunlarn bazlarnn belirlenmesinin bile g olduu dikkate alnrsa, planlamaclarn
en uygun retim planlamasn belirleyebilmelerinin ok zor olaca aktr. Busebepten dolay planlama probleminin optimal zm aranmaldr.
Gnmzde kullanlan ak iletme nihai snr tespitine ynelik bilgisayar
yazlmlar genellikle iki grup halinde ele alnrlar. Birinci grupta, matematiksel
olarak doruluu kantlanm yntemler, ikinci grupta ise sonuca daha ksa zamanda
ulaabilen, fakat optimum sonutan fedakarlk eden yntemlerdir. Birinci gruptaki en
nemli yntem Lerchs-Grossmannn 1965 ylnda gelitirdikleri, grafik teorisine
dayanan bir uygulamadr (Lerchs ve Grossmann, 1965). Dinamik programlama,lineer programlama ve ebeke aklar yntemleri bu grup iinde incelenebilir. kinci
grupta ise hareketli koni, parametrik analiz, korobov algoritmalar saylabilir. kinci
gruptaki yntemlerin en nemli zellikleri istenilen ev alar ile alabilmeleri ve
algoritma mantklarnn ok kolay olmalardr. Bu nemli avantajlarndan dolay
bilgisayar yazlm gelitiren kurulular tarafndan bu yntemler tercih edilmitir.
Ak iletme nihai snr tespitine ynelik btn yntemler, inceleme
yaplacak blgenin bloklara ayrlmasna dayanr. zel teknikler vastas ile bu
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
12/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
2
bloklara, sondajlardan elde edilen veriler yardm ile boyutlu olarak tm teknik
deerler (tenr, kalori, nem, kl, mekanik deerler vb.) atanr. Bu deerler
kullanlarak, tm bloklarn ekonomik deerlendirmeleri yaplr. Bunun anlam, snr
deerin altnda tenre sahip olan bloklara kaz maliyetleri (negatif olarak verilir),
snr deer st bloklar ise ierdikleri cevherin kalitesine ve retilebilirliine bal
olarak kar deeri (pozitif olarak verilir) olarak atanr. Btn yntemlerin mant,
boyutlu olarak ekonomik deerleri verilen bloklar ierisinden hangi bloklarn
kazanlmas ile maksimum kar elde edileceinin belirlenmesidir. Maksimum kar
kavram ocak ierisindeki bloklardan birinin veya bir grubun kaldrlmas sonucu ile
oluacak yeni ocak kar, bir nceki blok grubunun kaldrlmas ile elde edilecek
kardan byk olmas ile de aklanabilir (Onur, 1995).
1.1.almann Amac1981 ylndan bu yana faaliyette bulunan Afin-Elbistan Klaky ak
iletmesinde 2004 yl sonu itibariyle 207,7x106 ton linyit retimi ve 459,6x106 m3
rt ve arakesme kazs gerekletirilmitir (AEL, 2005). 1981 ile 2004 yllar
arasndaki bu dnem ierisinde projenin planlamasna esas olan kmr younluu,
snr tenr, retim maliyeti, dekapaj maliyeti vb gibi parametrelerde deiiklikler
olduu grlmtr (AEL, 2005). Ocak tasarmnda kullanlan baz teknik ve
ekonomik parametrelere ilikin planlanan ve gerekleen deerler izelge 1.1de
grlmektedir (AEL, 2005).
Madencilik faaliyetlerinin srdrld dnem ierisinde retilen kmrn
sl deeri ve nem orannn ak ocak planlamasnda kullanlan deerleri ile
gerekleen deerleri arasnda nemli bir farkllk gzlenmemitir. Ancak retilen
kmrn younluu ve rt-kaz orannda nemli deiiklikler olmutur. rt-kaz
orannn 2,48 m3/ton deerinden 2,21 m3/ton deerine dmesi ile ayn blgeden
22,25x106 ton daha fazla linyit retimi gerekleirken ortalama kmr sat fiyatda
7,07 YTL/tondan 6,85 YTL/ton deerine dmtr.
Rheinbraun Consulting GmbH (1976) tarafndan, TK Genel Mdrlnn
talebi zerine hazrlanan projede ngrlen deerler ile ulalan sonular arasnda
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
13/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
3
nemli farklar meydana geldii iin Klaky sahasnn nihai ocak snrlarnn
yeniden belirlenmesine gerek duyulmutur.
izelge 1.1. Ocak planlamasnda kullanlan parametreler (AEL, 2005)
Planlanan Gerekleen
Kullanlan Snr Tenr ParametreleriIsl Deer, Kl
erii, Nem OranIsl Deer /Kl Oran
Kmr Younluu (t/m3) 1,25 1,40Isl Deer (Orijinal Bazl), (Kcal/kg) 1170 1185Nem Oran ( % Orijinal Bazl) 51,2 50,3Kl Oran ( % Orijinal Bazl) 16,3 19,2rt-Kaz Oran (m3/ton) 2,48 2,21
Kmr Sat Fiyat (YTL / ton) 7,07 6,85
Bu almada, halen iletilmekte olan Afin-Elbistan termik santral (A) Ak
letmesi (Klaky) ocak snrlar, gncel teknik ve ekonomik parametreler
kullanlarak Pozitif Hareketli Koni Teknii ile yeniden belirlenmi ve bulunan
sonular Rheinbraun Consultingin 1976 ylnda yapm olduu planlama ile
karlatrlmtr.
1.2.Havzann TantmAfin-Elbistan linyit havzas Kahramanmara li snrlar iinde, 1:100,000
lekli Elbistan L37 ve L38 paftalarnda bulunmaktadr (ekil 1.1.). Havzann dou
blmnde Elbistan, bat blmnde ise Afin ovalar yer almaktadr. Bu iki ovay
arda (2300 m) ve onun uzantlar olan ykseltileri ayrmaktadr. Afin ve Elbistan
ovalar batdan Binboa Dalaryla, gneyden arda, Beritda ve Nurhak Da;
kuzeyden ise Hezanl Da ile evrilmitir. Dalar arasnda kalan bu blm dzgn
bir topografyaya sahiptir. Blgede devaml akan akarsularn en nemlisi Hurman
aydr. Afin-Elbistan Ovalarn, Ceyhan Nehri, Gksun, Sarsap ve Stl
Dereleri sulamaktadr. Blgede karasal iklim hkm srmekte olup yllk ortalama
scaklk +11C'dir (Meteoroloji Genel Md. 1990). Bitki rts tek dze olup,
zellikle dere kenarlarndaki st ve selvi aalar tipik bitki rtsn oluturur.
evre halk geimini byk lde tarm ve hayvanclktan salamaktadr.
Havza ulam olanaklar asndan olduka elverili olup, Elbistan'a 30 km ve
Afin'e 14 km'lik bir asfalt yolla balanmtr. Ayrca Elbistan'n 70 km gney -
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
14/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
4
dousunda yer alan Kapdere tren istasyonu vastasyla demir yolu balants da
vardr.
Afin-Elbistan linyit havzasnda linyit arama almalar ilk olarak 1966
ylnda Bat Alman teknik yardm erevesinde MTA Genel Mdrl ve bir Bat
Alman firmas ibirlii ile balam ve 1967 ylnda havzadaki linyitin varl
saptanmtr. 1969-1970 yllarnda havzann fizibilite raporlar hazrlatlarak 1973
ylndan itibaren yatrm faaliyetlerine balanmtr.
Yaplan sondaj almalar sonucunda havzada yaklak 3.357x106 ton
grnr linyit rezervi saptanmtr (Alta ve ark., 2000). Yaklak 120 km2 lik bir
alan kapsayan linyit havzas; Klaky (A), lollar (B) ve Afin (C) ad verilen
ana sektr ile Kukayas (D), Elbistan (E ve F) sektrlerinden olumaktadr (ekil
1.2.) (Otto-Gold, 1969). Havzann sektrlere gre rezerv miktarlar ve dier bilgiler
izelge 1.2.de verilmitir. Ak iletme derinliinin Klaky sektr kuzeyinde
daha dk olmas ve dier sektrlerde de termik santral kurulmas gerektii
dncesinden dolay ilk linyit kaz almalarna Klaky sektrnde balanlmtr
ve mevcut ak linyit iletmesi bu sektrde bulunmaktadr.
Klaky Sektr (A): Bu sektrde sondaj, jeolojik, jeofizik, kimyasal,
teknolojik ve hidrojeolojik incelemeleri kapsayan fizibilite almalar
tamamlanmtr. Sektr 580 milyon ton rezerve sahiptir. Ak iletmede linyitin
kalnl ortalama 40 m. civarndadr. Ancak, baz sondajlarda tm birim iindeki
linyitin toplam kalnl 80 metreye kadar ulamaktadr (Otto-Gold, 1969). letmede
rt tabakas, linyit kazs ve nakli yaklak 60.000 m3/gn kapasiteli 6 adet dner
kepeli ekskavatr, 5.600 m3/saat kapasiteli 5 adet dkc, bunlarn yardmc makine
ve aralar dahil toplam 45 km uzunluunda 1800 mm geniliinde ve 5,2 m/sn hzla
hareket eden band konveyrlerle salanmaktadr (ekil 1.3.) (ekil 1.4.). Afin-
Elbistan (A) projesi kapsamnda balangta u anda faaliyette olan Afin-Elbistan
Termik Santral iin 18,6 Milyon ton(Mt)/yl ve evre illerin yakt gereksinimi iin
1,4 Mt/yl linyit retimi ngrlm ve sektrden ylda yaklak 20 Mt/yl linyit
retiminin yaplmas planlanmtr (Ciciolu, 2001).
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
15/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
5
ekil 1.1. alma alannn yer bulduru haritas
1.3. Blgesel Jeoloji
Afin-Elbistan havzas Alp orojenezi sonunda Toroslarn epirojenik ykselii
srasnda olumutur. Pliosen'den Kuvaterner'e kadar olan dnem ierisinde kalkerli
kil ve kalkerli gidya'dan oluan gl, havzann kelmesi srasnda olumutur (Otto-
Gold, 1969). Daha sonra havzann zellikle kuzey-batsnda oluan bataklk, linyitin
temel maddesini oluturmutur. Havza eitli alt havzalara blnm olup, her biri
farkl formasyonla karakterize olmutur. Afin-llolar-Klaky alt havzasnda,
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
16/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
6
linyitin olumasnda byk nem arzeden geni bir bataklk kua olumutur.
Limnik kil ve gidya serilerinde, kalnl 50 ile 100 m. arasnda deien l veya 2
linyit tabakas olumutur (Otto-Gold, 1969). Oluan bu yumuak linyit serisi iine
humuslu-kmrl limnik sedimanlar yerlemitir. Tabakalamadaki bu durum
kendisini yatay olduu kadar, dikey olarak da gstermektedir (Ural, 1994).
ekil 1.2. Afin Elbistan linyit havzasndaki sektr snrlar (Otto-Gold, 1969)
izelge 1.2. Havzann sektrel deerlendirmesi (Otto-Gold, 1969)
SektrlerKlaky
(A)(B) (C) (D) (E) (F)
Saha Alan, (km2) 12,3 18,7 12,6 26,4 17,2 10,3Linyit Rezervi, (106ton) 582 850 350 1198 382 30rt Kalnl, (m) 69,7 101,9 60,7 96,5 - -Linyit Kalnl, (m) 32,8 45,7 27,8 36,1 21,4 4,13rt Linyit oran,(m3/t) 2,70:1 2,23:1 2,18:1 3,90:1 5,2:1 30:1Derinlik Limitleri, (m) 36-156 32-179 49-100 54-192 - -Derinlik Ortalama, (m) 102,7 147,6 88,5 163,6 - -Isl Deer, (kJ/kg) 4899 4691 4731 4605 - -Nem erii, (%) 51,2 52,3 50,8 52,6 - -Kl erii, % (Kuru ) 37,45 39,85 43,35 38,27 - -T. Sant. Kap. (MW) 4x340 4x340 2x340 6x340 - -
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
17/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
7
ekil 1.3. Afin-Elbistan (A) ak iletmesinde retim yaplan basamaklar
ekil 1.4. Afin-Elbistan Klaky ak iletmesinin genel grnm
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
18/160
1. GR MUSTAFA ENGN YAYLA
8
1.4. Hidrojeoloji
letme sahasnda be tip akiferin varl belirlenmitir (Otto-Gold,1969).
Kuvaterner Akiferi Gidya Akiferi Artezyen Akiferi Paleozoik Kireta Akiferi Kzlda Karstik Akiferi
Kuvaterner depositler genellikle havzay evreleyen dalardaki kalkerli sert
kayalarn anp, tanmas sonucunda olumutur. Kaba taneli olan bu
formasyonlarn geirgenlii yksektir. zellikle yal mevsimlerde yeralt sular bu
geirgen yataklar etkilerler (Ural, 1994).
Kuvaternerin altnda mavi kil olmas nedeni ile bu sular akifer zellii
gsterir. Ak ynleri kuzeyden gneye dorudur. Permabilite katsays K:1x10-5
m/sndir (Kl, 1996).
Gidyann kmr stnde yer alan ve kalnl 40-50 m'ye ulaan ksm bol su
iermektedir. Basnl akifer zellii tar ve geirimlilii ok azdr (Kl, 1996).Kmr tabakasnn altnda yer alan artezyen akiferi iletmecilik asndan
nemli grlmemektedir (Otto-Gold, 1969).
Kmrn ok altnda bulunan paleozoik kireta akiferi, linyit ile arasnda
kaln bir kil tabakasnn bulunmas nedeni ile iletmecilik asndan nemli deildir.
Klaky ak iletmesinin dousunda yer alan Kzlda kiretalar ile
yamalardaki birikinti konileri ve yama molozlar, tektonik hareketler srasnda
linyit tabakas ile kontakt oluturmutur. Bu kiretalar Kzlda'n st seviyelerindeok krkl, erime boluklar fazla ve beslenmeye uygun, ar geirgen bir yap
oluturmutur. Karstik saha olarak adlandrlan Kzlda'daki sular, iletme sahasna
kuvaterner akllar ve alvyon konilerden geit bulmaktadr. Permabitesi K: 1x10-3
m/sn olan Kzlda Karstik Akiferi iletmecilik asndan son derece nemlidir
(Kl, 1996).
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
19/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
9
2. NCEK ALIMALAR
2.1. Optimum Ocak Snrlarnn Tespitine likin nceki almalar
2.1.1. Lerchs-Grossmann 2-D Metodu ile Ak letme Snrlarnn Belirlenmesi
ki boyutlu programlama teknii, Lerchs ve Grossmann tarafndan gelitirilmi
olan bir sistemdir. Basitlii ve geree yakn sonular vermesinin yannda boyutlu
optimum snrlara da geme olana tanmas bu sistemin daha ok kullanlmasn
salamtr.
Bu metot ile ak iletme nihai snr maksimum net kar verecek ekilde dik
kesitler zerinde bulunur. Bu metodun tercih sebeplerinden birisi; deneme yanlma
yolu ile nihai snr belirlemeyi ortadan kaldrmas dieri de bilgisayar kullanm iin
daha uygun olmasdr. Ak iletme snr dik kesitler zerinde belirlenir. Kesit
zerinde belirlenen snrlar plan ve haritalara geirilerek elle revize edilip kontrol
edilmelidir. Kesitlerdeki nihai snr optimum olduu halde rtulanm nihai snr
optimum olmayabilir (Saydam, 2000).
ekil 2.1.de bir maden yatann blok modelinin dey kesiti verilmitir. Herkaredeki rakam bulunduu bloun bamsz olarak kazlp ilenmesinden elde
edilecek net deeri gstermektedir.
-2 -2 -4 -2 -2 -1 -2 -3 -4 -4 -3
-5 -4 -6 -3 -2 -2 -3 -2 -4 -5 -5
-6 -5 -7 6 13 -2 -5 -4 -7 -4 -6
-6 -6 -8 -8 17 8 5 -6 -8 -9 -7
-7 -7 -8 -8 6 21 5 -8 -8 -9 -7
-7 -9 -9 -8 -5 22 -8 -8 -8 -9 -8
-8 -9 -9 -9 -8 10 -9 -9 -9 -9 -9
ekil 2.1.Her bir bloun net deerini gsteren bir dey kesit (Kahriman, 1993)
Problemin zm aamalar aadaki gibidir.
I. Blok deerleri yukardan aa kmlatif olarak toplanr ve her bloktakikmlatif deeri o bloa yazlr (ekil 2.2.). Bu deerler bir bloktan yukarya doru
olan bloklarn toplam deerini gstermektedir.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
20/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
10
II. Sa st kedeki bloktan balayarak her stundan aa doru gidilir.Blok iine o bloun solunda ki dey bloktan en byk deeri olana doru ok
izilir.
Bir sol ve stteki blok Bir soldaki blok Bir sol ve alttaki blokHer karenin iindeki deer o karedeki okun gsterdii kare iindeki deer ile
toplanr. Bu toplam o karenin nc dey kesitteki deeridir. Her karenin deeri o
blok ve o bloun sol tarafndaki iletme snrlar iindeki madenin toplam net
deerini gsterir.
ekil 2.2.Birinci adm sonundaki kesit (Kahriman, 1993)III. En st satrdaki en yksek deer bulunur. Bu deer optimum ak iletme
snrnn verdii toplam net kardr. rnekte bu deer 13 olarak bulunmutur. Bu en
yksek deerden geriye doru oklar takip ederek ak iletme snr izilir. ekil
2.3.de verilen kesit de ak iletme snrn gstermektedir. Altnc satr ve altnc
stundaki blok yatak iindeki en yksek deere sahip olduu halde o blok snrlar
iinde deildir. nk onu retmek nihai snr iindeki toplam deeri drecektir.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
21/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
11
IV.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1 -2 -2 -4 -2 -2 -1 -2 2 -1 13 10
2 -7 -8 -12 -9 -6 -3 5 3 17 8 5
3 0 -18 -25 -11 0 10 8 25 16 4 -6
4 -19 -30 -43 -32 15 18 34 31 8 -6 -17
5 -26 -43 -63 -58 0 39 46 23 0 -23 -34
6 -33 -59 -85 -86 -31 46 38 15 -16 -40 -59
7 -41 -75 -110 -117 -67 25 29 -2 -33 -65 -85
ekil 2.3.Optimum ocak snr (Kahriman, 1993)
2.1.2. Korobov Algoritmas
1974 ylnda Rus matematikisi tarafndan gelitirilen bu yntem, daha sonra
optimum sonutan byk sapmalar meydana getirdii gzlemlendikten sonra fazla
kullanm olana bulmamtr (Korobov, 1974). Yntem her trl ev asnda
almakta ve hzl sonu retebilmektedir.
Yntemin asl, bloklara ayrlm bir cevher yatanda, yzeyden balayarak
tm pozitif ekonomik deere sahip bloklardan istenilen yndeki ev as
uygulanarak yzeye ulancaya kadar bir ters koni oluturulmasdr. Bu koni
ierisindeki tm bloklar, incelenen bir bloa ulalmas iin kaldrmak zorunluluu
olan bloklardr. ekil 2.4.te sunulan 2 boyutlu rnekte grlecei zere tabandaki
herhangi bir bloktan yzeye doru alnacak bloklar belirleyen ev as istenilen
ynde oluturulabilir.
3 boyutlu uzayda ise olay ekil 2.5.te gsterildii gibi aklanabilir ve asl
kullanlacak ekil budur.
Oluturulan koniler ierisindeki bloklara pozitif bloklar tarafndan deme
yaplr. deme ilemi sonunda pozitif bloun (ekonomik deere sahip blok) deeri
deme miktar kadar azalr, denen blok deeri 0 olarak deiir. Eer aratrma
konisi ierisindeki tm negatif blok deerlerine demeler yapldktan sonra, temel
blok pozitif olarak kalabiliyor ise bu temel blok ile aratrma konisi zerindeki tm
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
22/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
12
1. Seviye
2. Seviye
3. Seviye
bloklar aratrmadan karlr. Algoritma en stteki bloklardan, kartlan bloklar
olmadan aratrmaya devam eder. Aratrma, blgede pozitif bloklarn tm
kaldrlncaya kadar devam eder. Her defasnda pozitif bir deer eklenecei iin en
son nihai snr maksimum kar verir.
ekil 2.4. ki boyutlu aratrma konisi (Onur, 1995)
ekil 2.5. boyutlu aratrma konisi (Onur, 1995)
2.1.3. Dzeltilmi Korobov Algoritmas
Yukarda anlatlan baz zel durumlarda hata yapabilmektedir. ekil 2.6.a., b,
c, d, ede verilen rnekte hatann nedeni anlatlmaktadr.
AratrmaKonisi
Temel Blok
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
23/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
13
Bu rnekte 3 satr ve 6 stundan meydana gelmitir. ekil 2.6.b.de grld
zere, eer ilk pozitif blok (3,3)den yukar bir koni oluturulursa (1,1), (1,2), (1,3),
(1,4), (1,6), (2,2), (2,3), (2,4) kaldrlmas gereken bloklarn oluturduu bir gruptur.
Pozitif temel blok bu grup ierisinden sras ile (1,1), (1,2), (1,3)e deme yapt
takdirde 0a iner (ekil 2.6.b.). Bir sonraki ilemde pozitif (3,4) zerinde koni
meydana getirerek deme yapar. ekil 2.6.c.de grld gibi, koni ierisine pozitif
blok tarafndan deme yapldktan sonra deeri +1 olarak kalr. Bu da, bu grup
bloklarn retilmesi gerekliliini gsterir. Aslnda retildii zaman -1 lik deeri
destekler ki, ekonomik bir deer deildir. Hata tespit edildikten sonra, bunun
giderilmesi salanmtr. Dikkat edilirse herhangi kesien iki koninin mevcut olmas
durumunda byle bir hata gzlenmektedir.
Pozitif bloklar zerinde inaa edilen koniler eer kesiirler ise deme nce
ortak olmayan blgeye yaplmaldr. Bu durum ekil 2.7.de aklanmaktadr.
Bylece ncelikle kesien bloklar tespit edilip, sras ile birbirlerini kesen blgeler
bulunup demeler buralara yaplmaldr. Bunun en kolay yolu, yanl demeleri
bulup bunlar dendikleri yerden kaldrmak ve istenilen yere yeniden atamaktr.
2.1.4. Koenigsbergin Boyutlu Dinamik Programlama Algoritmas
3 Boyutlu dinamik programlama teknii ile bulunmu optimum nihai snr
zerinde elle dzeltme yapmay ortadan kaldrmak iin, Koenigsberg (1982)
tarafndan yeni bir algoritma gelitirilmitir. 2 Boyutlu dinamik programlama
algoritmasnda bir bloktan dierine geilirken, bir nceki stunda bulunan 3 adet
komu blok gz nne alnrken, Koenigsberg tarafndan gelitirilen algoritmada 4
adet komu stunda yer alan komu bloklar gznne alnmaktadr.
Blok b (i, j, k) ye komu olan 4 stunu gstermek iin S (Side = Yan, kenar) ve
B (Back = Arka) notasyonlar kullanlmtr.
(j-1, k) stununda Si=inin yan;
(j-1, k-1) stununda BSi=inin yannn arkas;
(j, k-1) stununda SBSi=inin yannn arkasnn yan;
(j+1, k-1) stununda SSBSi=inin yannn arkasnn yannn yan.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
24/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
14
1. Koni 2. KoniOrtak Bloklar
Pozitif Blok 1 Pozitif Blok 2
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 1 -1 -1 -1 -1 -1 -1
2 -1 -5 -1 -1 -1 -1 2 -1 -5 -1 -1 -1 -1
3 -1 -1 +3 +7 -1 -1 3 -1 -1 +3 +7 -1 -1
(a.) (b.)
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
1 0 0 0 0 0 0 1 -12 -1 -5 0 0 0 -1 2 -1 -5 -1
3 -1 -1 0 +1 -1 -1 3 -1 -1 +3 -1 -1
(c.) (d.)
1 2 3 4 5 6
1 -1
2 -1 -3
3 -1 -1 0(e.)
ekil 2.6. Hata Kaynan Aklayan rnek (Onur, 1995)
ekil 2.7. Bloklarn Kesiimi (Onur, 1995)
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
25/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
15
Eimin 1:1 olduu dnldnde, bu eimin salanabilmesi iin aadaki
artlarn salanmas gerekmektedir:
i-Si 1 Si-BSi 1
i-BSi 1 Si-SBSi 1
i-SBSi 1 BSi-SBSi 1
i-SSBSi 1 SBSi-SSBSi 1
ekil 2.8. Blok (i, j, k)ya komu 12 bloun konumlar (Yaln, 1991)
P i, j, k, nn optimum deeri iin, (j-1, k) stunundaki 3 komu kattan en az
birisi Sidir, ayn durum ( j-1, k-1) stunu iinde geerlidir. Blok b i, j, k iin
aadaki tanmlamalar yaplmtr;
(i,j,k) = Blok tanmlayc,
P i, j, k = Bloun optimum deeri,
Si = (j-1, k ) stunundaki komu blok,
BSi = (j-1, k-1) stunundaki komu blok,
Bi = SBS = (j, k-1) stunundaki komu blok,
SSBSi = (j+1, k-1) stunundaki komu blok.
SSBS
SBS
BS S
Blok ( i, , k)
i
k-1 k
k
j
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
26/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
16
Bir blok iin ayn P i, j, k optimum deerini veren deiik blok setleri olabilir.
( j-1, k ) stunundaki Si bloklar iin P Si, j, k deerini ve bu deeri veren blok
setinin bilindii kabul edildiinde, eer Si bloklarndan birisi P i, j, k optimum deeri
iin komu olmak zorunda ise, bu durumunda S(Si) ve BS(Si) bloklar ile BSi blou
arasnda u artlar salanmaldr:
BSi S(Si) 1
BSi BS(Si) 1
Eer BSi SBS(Si) ise, bu durumda (j-1, k-1) stununda yukardaki artlar
salayan alternatif blok aranr. Alternatif blokun seilmesi durumunda, P i, j, k
deerinin hesaplanmas iin P Si, j-1, k deerinden P SBSS, j-1, k-1 deeri karlmal ve P i,
j-1, k-1 deeri ilave edilmelidir. Burada i', alternatif olarak seilmi olan kat
belirlemektedir. Eer bir blok P i, j, k optimum deerini salayan bir nceki blok
deilse, bu bloktan nce gelen dier bloklar sete dahil edilmez.
P i, j, k = M i, j, k
Ayn yntem P i, j, k deerini salayan SBSi ve SSBSi bloklarnn
bulunmasnda da kullanlr.
Blok b i, j, k zerindeki P i, j, k optimum deeri iin aadaki eitlik yazlabilir:
P i, j, k =M i,j,k
Burada;P i, j, k =blok b i, j, k iin optimum ocak net deeri,
M i, j, k =blok b i, j, k iin toplam stun deeri,
P Si, j-1, k=(j-1, k) stunundaki komu bloklardan birisi iin ocak net deeri,P SBS(S), j-1, k-1 = P Si, j-1, k deerinin hesaplanmas srasnda (j-1, k-1) stununda yer
alan optimum komu blok iin ocak net deeri ,
P BSi, j-1, k-1= (j-1, k-1) stununda yer alan ve blok b i, j, k ve blok b BSi, j-1, k ile uyum
iinde olan optimum komu blok b SBS(Si), j-1, k-1 iin ocak net deeridir.
Eitlik 4teki terimler de, ayn yolla bulunmu olan optimum komu bloklar
iin ocak net deerleridir. Eitliklerdeki negatif terimler, ev asn ve bloklar
arasndaki uyumu salamak iin gereken dzeltmelerdir. Buradaki dzeltmeler (k-1)
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
27/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
17
kesitindeki bloklar iin bulunmu olan ocak net deerlerini ifade etmektedir. (k-1)
kesitindeki dzeltmeler, (k-2) kesitindeki dzeltmeleri, bu da (k-3) kesitindeki
dzeltmeleri gerektirebilmekte ve bu ilem (k=1) oluncaya kadar devam
edebilmektedir. Bu durum, 4 tane komu stunda seilen bloklarn gerekli ev asn
salamak iin uyum iinde olmalarn engelleyebilmektedir (Wright, 1987).
Koenigsbergin algotritmasnda P i, j, k deeri kat, stun ve kesit srasn takip
ederek btn bloklar iin hesaplanr. Bu ilemin sonucunda, b i, j, k blou iin u
deerler bilinmektedir:
P i, j, k , Si, BSi, SBSi ve SSBSi.
P O,J,K deerinden balayarak geriye doru gidilir ve belirtilmi olan komu
bloklar takip edilerek optimum nihai snr bulunmu olur. P O,J,K deeri, btn
artlarn yerine getirilmesinden sonra cevher yatandan elde edilen optimum net
deerdir.
2.1.5. Optimum Ocak Snrlarnn Tespitinde Geleneksel Yntem
Optimum ocak snrlarnn tespitinde, bilgisayar yazlmlarnn bulunmad
veya imkanlarn yetersiz olduu durumlarda sondajlardan alnan verilerin manuel
ekilde hesaplanmasn salayan formllerde bulunmaktadr. Bunlardan en ok
rabet gren ve halen daha kullanlmakta olan geleneksel yntem rt-kaz oran
mant ile zme ulalan yntemdir.
Bu yntemde ak iletme toplam maliyetinin yer alt retim maliyetine
eitleyen dekapaj oran esas alnr ve tespit edilen bu oran dahilinde ocak snrlar
tespit edilerek uygun grlen blgelerde faaliyete geilir.
Bu yntemi formlize edecek olursak;
Ke=My-Ma/Md
Ke=M-(Ma/Md)
Burada;
Ke=Ekonomik dekapaj oran;
M=Cevherin sat fiyat, YTL/t
Mk=Belirlenen bir kar marj, YTL/t
My=Yer alt retim maliyeti, YTL/t
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
28/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
18
Ma=Ak iletme retim maliyeti, YTL/t
Md=Dekapaj maliyeti, YTL/m3 temsil etmektedir.
Bu yntem ekonomik ve dinamik kriterlere bal olup;
Cevherin ve yan formasyonun jeoteknik zellikleri,
Hidro-jeolojik artlar,
retim ve dekapaj maliyetleri,
letmede uygulanan mekanizasyon dzeyi ve retim lei,
Cevherin cinsi ve tenr,
Piyasa artlar
gibi kriterlerden birebir etkilenmektedir.
2.2. Afin-Elbistan Termik Santral Kmr Ocaklarna likin nceki
almalar
Afin-Elbistan linyit havzasnda tez almamzla ilgili daha nce yaplm
almalar kronolojik srayla aada verilmitir.
nen (1936) tarafndan blgedeki ilk almalar gerekletirilmitir. Sivas,
Malatya, Kahramanmara ve Gaziantep illeri civarndaki linyit yataklarn incelemi
ve Kahramanmara ili evresinde drt ayr yerde kmr oluumunun bulunduunu,
ancak bunlarn ekonomik deere sahip olmadklarn belirtmitir.
Otto-Gold (1969) Mavir-Mhendislik firmas olarak Alman teknik yardm
erevesinde Afin-Elbistan linyitlerinin varlna ve daha sonra da fizibilitesine
ynelik ayrntl almalar yapmtr. Bu amala 1966-1969 yllar arasnda
linyitlerin aranmas, oluumu, yaylm, rezervi ve zelliklerine ynelik arazi, sondaj,
analiz ve benzeri almalarla Afin-Elbistan linyitlerinin fizibilite ettlerini
gerekletirmitir.
Rheinbraun Consulting (1976) tarafndan hazrlanan Klaky Ak letmesi
retim planlamas ve rezerv hesaplamas raporunda, Klaky sahasnda 1.576x106
m3 rt + arakesme ve 577,9x106 ton linyit olduunun belirtmektedir.
Aydoan (1978) Elbistan-llolar sektrnde daha nce varl saptanan
linyit yatann fizibilite almalarnda 245 adet sondajn yapldn ve bu sondaj
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
29/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
19
verilerine gre kmr kalnlnn doudan batya ve kuzeybatya gidildike
azaldn belirtmitir.
Kl (1996) tarafndan Klaky sahasnda stabilite analizleri yaplmtr. Bu
analizlerde kullanlan makaslama dayanm parametreleri izelge 2.1. verilmitir.
Sahadaki evlerin stabilitesi iin en nemli tabakann, isel srtnme as ve
kohezyonu en dk linyitin hemen altndaki kil tabakasnn olduu, bu tabakann su
ile birletiinde ok kritik bir hal ald vurgulanmtr. Ayrca kmr tabakas
stndeki birka metrelik kali olarak adlandrlan tatl su kalkerlerinin dner kepeli
ekskavatrlerin alma performansn olumsuz etkiledii belirtilmitir. Sahann
yeralt ve yerst suyu bakmndan zengin olduu ve stabiliteyi olumsuz etkileyecek
birka akiferin (Kuvaterner, Gidya, Karstik Kireta, Kzlda Akiferleri)
bulunduu, bu akiflerin bulunduu basamaklarn mutlak suretle drenaj kuyular
vastasyla yeralt suyunun drenajnn salanmas gerektii ifade edilmitir.
Ural (1999) tarafndan, Afin-Elbistan (A) Termik Santrali'nin
performansnn dk olmasnn nedenleri aratrlm ve bu nedenlerin birisi de
yakt olarak kullanlan linyitlerin kalitesini belirleyen snrlayc parametrelerin
yetersizlii olarak belirlenmitir. Satlabilir kmrn kalitesini belirleyen en nemli
iki snrlayc parametre Afin-Elbistan linyitlerinin dayanm zellikleri ve sl deeri
ile kl oran arasndaki orantdr. Linyitlerin dayanmlarn belirleyebilmek iin
dzeltilmi darbe dayanm deneyi ad verilen bir yntem gelitirilmitir. Afin-
Elbistan linyitlerinin darbe dayanm deerleri % 9,8 ile % 56 arasnda deimektedir.
izelge 2.1. Klaky ak iletmesi Dou evi birimlerinin kayma mukavemeti
parametreleri (Kl, 1996)
Zemin CinsiKohezyon
(kPa)
sel Srtnme
As(0)
Doal Birim
Ar.(kN/m3)
Alvyon 41,4 25 18,1
Marn 51,8 21,6 17,9
Mavi Kil 77,5 18 17,3
Linyit 190 29 16,0
Kil 35,6 7 15,8
Taban Kili 25,7 15,7 16,6
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
30/160
2. NCEK ALIMALAR Mustafa Engin YAYLA
20
Satlabilir linyitlerin ortalama darbe dayanm deeri % 45 ve varyans da % 4
olmaldr. Bu nedenle farkl zelliklere sahip linyitlerin harmanlanmas gerektii
tespit edilmitir.
Kl ve Onur (2001) tarafndan Afin Elbistan Linyitleri Klaky ak
iletmesinin i dkm sahas ile ilgili dinamik durayllk analizleri, blgenin deprem
nemi de dikkate alnarak gerekletirilmitir. Gelitirilen dinamik durayllk
hesaplama programlar ile, deiik su durumu ve deprem etkisi gz nne alnarak
Bishop, Carter, Sarma yntemleri kullanlarak analizler yaplmtr. Bu
hesaplamalar sonucunda dkm sahas evinde btn olaslklar ve deprem
katsaysnn hesaba katlmas durumunda bile herhangi bir kayma tehlikesinin
olmad tespit edilmitir.
Yksel (2004) Afin-Elbistan havzasndaki linyit ve rt tabakalarnn
mhendislik zelliklerini inceleyerek rt tabakasn normal konsolide killer ve siltli
killerden olutuunu bildirmektedir.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
31/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
21
3. MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
Sahada 1962 - 1967 yllar arasnda MTA genel mdrl tarafndan
gerekletirilen 255 adet karotlu sondaja ait kuyu bilgileri kullanlmtr (Ek.1). Bu
sondajlardaki karot verimi %92 - %96 arasnda deimektedir ve ortalamas %
94tr. Kuyu koordinatlar kmre giri ve k kotlar, sl deer/kl ierii deeri,
kuyunun toplam derinlii gibi kuyu bilgilerini ieren veri dosyas oluturulmutur
(Ek.2).
Burada karotlu sondaj kuyular ile ilgili bilgileri daha ayrntl bir ekilde
verecek olursak;
ekil 3.2. 971 Nolu Sondaj Kuyusu Kesiti (leksiz)
izelge 3.1. Sondaj Kuyular Koordinat Bilgileri
MadenYata Kuyu Kuyu
Kuyu No Y Koor. X Koor. Z Koor. Eimi Eimi Derinlii1 Dh 971 44559,80 32081,90 1216,50 0,00 -90,0 90,40
0,00 m
76,00 m
78,50 m
90,40 m
87,10 m
rt
679 Kcal/kg, %32,3 kl
Arakesme
1301 Kcal/kg, %25,9 kl
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
32/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
22
izelge 3.2. Sondaj Kuyu Bilgileri
Sahann toporafyas da yazlma ayr bir dosya olarak tantldktan sonra,
kriging yntemi ile bloklara deerleri atanarak sahann blok modeli retilmitir.Daha sonra younluk, rt-kaz ve kmr retim maliyetleri, her bir bloun, retim
maliyeti, ve parasal deeri dikkate alnarak, sahann ekonomik modeli
oluturulmutur. Son olarak yazlma olas nihai evlerin deiik ynlerdeki genel
eim alar girilerek pozitif hareketli koni yntemi ile optimum ocak snrlar elde
edilmitir.
3.2. Metod
3.2.1. Kriging Yntemi le Jeolojik Blok Modelinin Hazrlanmas
Jeoistatistiin temelini Blgesel Deiken Teorisi oluturur. Sondaj ile elde
edilen herhangi bir rnek, blgesel bir deikendir, dier bir deyile incelenen zonda
dier rnekler ile gzle grlr bir yapsal iliki ierisindedir. Ancak blgesel
deikenin nemli zellii rast gele olmasdr. Blgesel deikenler, istatistiksel
varyans analizi ve bunun Variogram olarak adlandrlan grafiksel bir gsterimi ile
belirlenir. Variogram, bir kmr yata ierisinde mesafeye kar kmr
zelliklerinin deiimini gsterir. Kmr zelliklerinin varyansnn fonksiyonu
(gamma) olarak adlandrlan aadaki ifade ile aklanabilir:
2 2
1 = +
=( ) /Dx Dx h n
x
n
(3.1)
Burada; n rnek says, Dx herhangi bir x noktasndaki deer, Dx+h ise Dx
noktasndan h mesafesi kadar uzaklkta olan rneklerin deeri, h ise rnekler
arasndaki uzaklktr.
Kuyu No Giri Derinlii k Derinlii Isl Deer /Kl Oran
3 Dh 971 0,00 76,00 -,99
3 Dh 971 76,00 78,50 21,02
3 Dh 971 78,50 87,10 -,99
3 Dh 971 87,10 90,40 50,23
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
33/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
23
Pratikte bir variogram aadaki gibi belirlenir:
Herhangi bir rnek ile, blge ierisindeki dier tm rnekler arasndaki
mesafe llr veya hesaplanr.
(Dx-Dx+h)2 terimi her deiik mesafe aral iin hesaplanr (rnein 25,
50, 75, 100, 125 m gibi). Mesafeler arasndaki fark gereinden az tutulursa her bir
aralk iin yeterli sayda rnek mevcut olmaz. Genellikle n>30 olumlu sonu verir.
lk iki aama geride kalan tm sondajlar iin tekrarlanr ve ayn h mesafesi
ierisindeki tm (Dx-Dx+h)2 terimleri toplanr.
Btn sondajlar bu ekilde analiz edildikten sonra bir nceki aamada
toplanan deerleri 2n deerine blerek h mesafesine bal hesaplanr ve h'a kar
grafiksel olarak gsterilir. Farkl deneysel variogramlarn davranlarn tarifleyen
olaslk fonksiyonlarn temsil eden bir ka deiik matematiksel model vardr.
Ancak bunlardan en ok kullanlan kresel modeldir.
Variogramlarn en byk zellikleri herhangi bir kmr yatann yapsal
deiimi ve jeolojisi hakknda ok detayl bilgi vermesidir. Genellikle aadaki
bilgileri sunarak bu zellii salarlar. Kmrlemenin devamllnn bir lsdr. izilen variogramlarda
herhangi bir deiken iin variogramn yava ve dzenli olarak artmas stratiform
tipli dzenli oluumlarn bir gstergesidir. Kmrleme niform bir devamllk
derecesi gsterir. Variogramda ani ykseliler ve eimin dik olmas blgesel olarak
kmr zelliklerinde farkllklar olduunu ortaya koyar.
Bir deikenin etki alannn lsdr. Herhangi bir deikenin etki
mesafesi ne kadar uzun olursa deikenlerin daha fazla mesafelerde etkili olduunubelirtir. Bunun anlam gelitirme sondajlar alaca zaman sondaj lokasyonlarnn
yeri hakknda ayrntl bilgi vermesidir.
Kmrlemedeki eilimlerin veya yataktaki anizotropinin lsdr. Baz
durumlarda yatan deiik ynlerdeki etki mesafeleri farkl olabilir. Bu durumun
varl farkl ynlerde variogramlar oluturularak bulunabilir. Elde edilen bu
variogramlar sayesinde, yatak ierisinde davran tespit edilen kmr iin, istenilen
boyuttaki retilebilir bloklara bilinen sondaj deerleri kullanlarak tahmin yaplabilir.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
34/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
24
Jeoistatistik teknikleri kullanlarak en az hata ile bloklarn tahmin edilmesi
ilemine Kriging denir. Kriging, istenilen bir noktann veya bloun evresindeki
sondajlarn arlkl etkilerini bularak, tahmin hatasn en aza indirgeyen bir
yntemdir. Kriging ile tahminde sras ile yaplmas gerekli olan ilemler aada
verilmitir:
rnek i ve j' ler arasndaki kovaryans ij'leri hesaplanr. Eer rnek olarak
kresel bir variogram modeli kullanlyorsa kovaryans ij = Co+C1 - (h) eklinde
hesaplanr.
A,xi, bilinmeyen nokta ile dier tm bilinen sondaj deerleri arasndakikovaryans hesaplanr. Bunun iin aranan nokta ile bilinen blge arasndaki h
uzakl hesaplanarak, kresel variogram grafiinden bu uzakla karlk gelen
deer kolayca bulunur.
Birbirinden etki mesafesinden daha byk uzaklkta olan deerler
hesaplamadan karlr.
n etki alan ierisinde kalan rnek says olmak zere, n+1 bilinmeyeni ve
n+1 denklemi olan bir sistem elde edilir (Journel ve Huibregts, 1991).|| |A| = |D| (3.2)
= = =
1 12 1
21 22 2
1 2
1
2
1
1
1
1 1 1 01
1
2
n
n
n n nn n
Ax
Ax
Ax
A
a
a
a
D
n
. . . . . .
Bu sistemden A katsaylar matrisi ekilirse
|A| = ||-1 |D| (3.4)
elde edilir. Burada; m hatann minimuma indirilmesinde ksmi trev alnrken ortaya
kan bir Lagrange sabitidir. Aadaki
a 1 0 a 1ii 1
n=
=
(3.5)
zellii tayan arlk katsaylar hesaplandktan sonra bilinmeyen bir noktann
deeri:
A = D1a1 + D2a2 + D3a3 +....+ Dnan (3.6)
(3.3)
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
35/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
25
olarak ortaya kar. Di'ler etki mesafesi ierisindeki bilinen deerlerdir. Yukardaki
ilemler tm sondaj deerleri iin tekrarlanarak (3.3) nolu ifadedeki matris her birtahmin noktas iin zlr. Yaplmas gerekli olan ilemlerin okluu ve
karmaklndan dolay kriging ancak bilgisayar yardm ile uygulanabilen bir
yntemdir.
ekil 3.3. boyutlu jeolojik blok modeli
3.2.2. Maden Yatann Ekonomik Modelinin Oluturulmas
Kriging yntemi ile jeolojik modeli oluturulmu olan bloklarn parasal
deerleri aada verilen genel eitlik kullanlarak hesaplanmaktadr.
Eer blok tenr, snr tenrnden byk ise:
ND = A.G.T.Pm.Po-B.Po.T-C.T (3.7)
Eer blok tenr, snr tenrnden kk ise:
ND = -C.T (3.8)
Burada,
ND = Blok net deeri, YTL,
A = Birim konsantre sat fiyat, YTL/ton,
G = Blok tenr, %,
T = Blok tonaj, ton, (T1xDE),
T1 = Blok hacmi, m3,
DE = Cevher younluu, ton/m3,
Pm = Cevher kurtarma randman, %,
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
36/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
26
B = Konsantre zenginletirme maliyeti, YTL/ton,
C = Cevher retim maliyeti, YTL/ton.
Cevher yatann kesitlere ayrlmas ve kesitler zerinde bloklarn
oluturulmas srasnda gz nnde bulundurulmas gereken baz hususlar vardr.
Bunlardan en nemlisi, cevher yatandan alnm olan kesitler zerinde
oluturulacak stun saysnn saptanmasdr. Kesit zerinde, yzeyden balayarak alt
katlara inen optimum ak iletme snrnn tekrar yzeye kabilmesi iin, kesitin her
iki tarafnda bulunmas gereken ve cevher iermeyebilen bloklardan oluan stun
saysnn ok hassas bir ekilde saptanmas gerekmektedir. Eer stun says gereken
saydan az olursa, kesitin bir kenarndan balayarak alt katlara inen ak iletme
snr, kesitin dier tarafndan tekrar yzeye kamayacak ve istenen ev as
tutturulamayacaktr. Stun says gereken saydan fazla olmas durumunda ise toplam
blok says, olmas gereken blok saysndan ok fazla olacak ve yazlmn almas
srasnda gerekli olan bellek miktar ve bilgisayar zaman bo yere artacaktr. Bunu
basit bir rnekle aklamak gerekir ise; 60 kat, 20 kesit, ve 80 stundan oluan bir
cevher yatann ierdii blok says 96000 iken (60x80x20), stun saysnn 80
yerine 90 alnmas durumunda cevher yatann ierdii blok says 108000
olmaktadr. Aradaki fark olan 12000 blok gereksiz yere ileme katlm olmaktadr.
Kesit saysnn saptanmas srasnda da ayn durum sz konusu olmaktadr. Yazlmn
almas srasnda oluturulan ve cevher yatann uzunlamasna kesitini temsil eden
matriks zerinde, ak iletme snrnn yzeyden balayarak tabana kadar inmesi ve
tekrar yzeye kabilmesi iin, uzunlamasna kesitin balang ve son ksmlarnda da
yeterli sayda stun yer almaldr.
3.2.3. Pozitif Hareketli Koni Teknii
Hareketli koni algoritmas; ocak kazsnn simlasyonu ile etkilenmi ocak
dizaynnn belirlenmesi anlamndadr. Simlasyon iin temel element minimum
hareketli konidir. Hesaplama aadaki gibidir:
1. Hesaplamak iin yzeyden balanr ve cevher bloklar aratrlr. Cevher
bloklar genellikle net deerli pozitif bloklar olacaktr. Her karedeki rakam
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
37/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
27
bulunduu bloun bamsz olarak kazlp ilenmesinden elde edilecek net deeri
gstermektedir.
2. Bu gibi cevher bloklar zerinde minimum hareketli koniler yaratlr.
3. ayet verilen koni ierisinde yer alan btn bloklarn blok toplam net deeri
(aratrma ierisindeki cevher blou dahil olarak) pozitifse bu bloklar dikkate
alnarak koni hareket ettirilir.
4. Blok model ierisindeki btn cevher bloklar taranncaya kadar devam
edilir.
5. Uygun iletme, btn pozitif deerli konilerin kalan hareketlerinden oluur.
lemin amac;
Bir cevher blouna, bu blou iletebilmek iin yerinden oynatlmas
gerekmeyen steril ksmn masraflarn hibir ekilde yklenmemek,
Cevheri alabilmek iin kaldrlmas gereken steril ksmn dekapaj
maliyetini olduu gibi iletme ve zenginletirme maliyetlerini de karladktan sonra
geriye belirli bir kar brakan her blou iletme snrlar ierisine dahil etmektir.
Bu amacn nasl gerekletirildii saysal birer rnekle aklanmaya
allmtr. Bu rnekleri aama aama inceleyecek olursak;
a) Sistemin zmnde ilk aama sahann bloklara ayrlarak, bu bloklarn
ekonomik deerinin atanmasdr (ekil 3.4.a).
b) Ama daima pozitif deerdeki bloklar almaktr. Pozitif deerli bir blou
retmek iin, karlmas gereken bloklarn deerinin bu bloktan fazla olmamasgerekmektedir. Yani karlacak negatif deerlikli bloklarn masrafn karlayacak
pozitif deerlikli bloklar olmaldr. Yzeydeki (1,6) nolu +1 deerli blok herhangi
bir negatif bloa baml olmadan karlabileceinden iaretlenerek ayrlr (ekil
3.4.b).
c) Geriye kalan bloklardan yzeydeki negatif bloklar kaldrma masraflarn
karlayabilecek bir kilit blok seimi yaplabilir. Burada (2,4) nolu +4 deerli blok
(koni eklinin birer blok kaydrarak elde edildii dnlrse) stndeki (1,3), (1,4),
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
38/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
28
(1,5) nolu -1, -1, -1 deerli bloklarn masrafn karlayabilecektir. (+4-1-1-1= +1)
olduundan bu drt adet blokta iaretlenerek ayrlr (ekil 3.4.c).
d) Geriye kalan bloklar arsnda pozitif deerlie sahip (3,3) nolu +7 ve
(3,4) nolu +1 olmak zere iki blok mevcuttur. Bu bloklardan (3,3) nolu +7
deerlikli blok st ksmndaki (1,1), (1,2), (2,2), (2,3) nolu -1,-1,-2,-2 deerli
bloklarn masrafn karlayacak kapasitededir. (+7-2-2-1-1= +1 ) Buna gre pozitif
deerli bir grup daha elde edilir. Bu grupta iaretlenerek ayrlr. (ekil 3.4.d).
e) Burada son olarak (3,4) nolu +1 deerli pozitif bir blok kalmtr. Bu
blou alabilmek iin en azndan (2,5) nolu -2 deerli blou da karmakgerekecektir. Toplamlar +1-2= -1 olmas nedeniyle negatif bir grup oluturmutur.
Bu durumda her ne kadar altta pozitif bir blok kalsa da o blok karlmadan
braklacaktr (ekil 3.4.e).
f) yle ki geriye kalan btn pozitif deerli gruplardaki bloklar
karlmasyla -1-1-1-1-1+1-2-2+4+7 = +3 deerli pozitif bir grup koni elde edilmi
olacaktr. karlacak btn koni bu blok diyagramnda gsterilmitir (ekil 3.4.f).
Bu teknii daha anlalr klmak iin bir baka rnek daha vermek gerekir ise;
eklin alt ksmnda bulunan deerler, zerlerinde bulunan koni ekilli hacimlerin
toplam deerleridir. lk etapta, ayr ayr karlatrldklarnda deerleri +4 ve +2
olan, yani pozitif olan hacimler ele alnm ve birlikte karlatrldklarnda toplam
deerin +10 olduu grlmtr. Bundan sonra bu toplam hacime tek balarna ele
alndklarnda negatif deerler veren dier inkrementler ilave edilmi ve bu ilaveler
toplam deerde artlar meydana getirmitir. Bu ileme, ilave edilen inkrement
pozitif bir deer verdii srece, dolaysyla toplam deere pozitif bir katkda
bulunduu srece devam edilmi ve toplam deerdeki bu artn durduu veya
azalmann balad yerden ileme son vererek optimum snr tayin edilmitir (ekil
3.5.).
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
39/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
29
1 2 3 4 5 6 7
1 -1 -1 -1 -1 -1 1 -12 -2 -2 4 -2 -23 7 1 -3
(a.)
1 2 3 4 5 6 7
1 -1 -1 -1 -1 -1 1 -12 -2 -2 4 -2 -23 7 1 -3
(b.)
1 2 3 4 5 6 7
1 -1 -1 -1 -1 -1 -12 -2 -2 4 -2 -23 7 1 -3
(c.)
1 2 3 4 5 6 7
1 -1 -1 -12 -2 -2 -2 -23 7 1 -3
(d.)
1 2 3 4 5 6 7
1 -12 -2 -23 1 -3
(e.)
1 2 3 4 5 6 7
1 -1 -1 -1 -1 -1 1 -12 -2 -2 4 -2 -23 7 1 -3
(f.)
ekil 3.4. Pozitif Hareketli Koni Teknii (Barnes, 1982)
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
40/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
30
a) Pozitif deerli bir blok, zerinde bulunan steril ksmn masrafn
karlamakta ve iletme snrlar ierisine dahil edilmektedir (ekil 3.6.a).
b) Pozitif deerli bir blok tek bana zerinde bulunan steril ksmn masrafn
karlamamakta fakat, yanndaki pozitif deerli blokla birilikte karlatrldnda
zerlerindeki steril ksmn masrafn aralarnda paylamak sureti ile
karladklarndan iletme snrlar ierisine dahil edilmektedir (Alt seviyedeki 4
deerli iki bloun (5,5), (5,6) zerine ayr ayr tekil edilen konilerin deerleri 2 ve
3 olduu halde iki hacim birletiinde toplam deer +3 olmaktadr (ekil 3.6.b).
c) Alt seviyedeki (5,5) nolu +3 deerli blok, zerinde bulunan steril ksmn
masrafn karlamamakta (-6), (5,9) nolu +6 deerli blok ise zerindeki ksmn
masrafn karladndan (+2) iletme snrlar ierisine dahil edilebilmektedir.
Bylece, her iki bloun iletilmesi halinde mterek olan steril ksmn, (5,9) nolu +6
deerli bloun iletilmesi ile kaldrlm olacandan, tek bana ele alndnda
negatif bir deer veren (5,5) nolu +3 deerli blok da zerinde kalan ksmn
masrafn karlayacak ve ayrca belirli bir kar brakacak (+1) hale gelmektedir (ekil
3.6.c).
-2 0 2 4 4 10 4 1 0 -1
-1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1
-1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1
-1 -1 -1 -1 0 0 0 1 1 1 1 1 0 0 -1 -1 -1 -1 -1 -1
-1 -1 -1 0 1 1 2 2 3 3 3 2 1 1 1 0 0 -1 -1 -1
-1 -1 -1 1 1 2 3 4 4 6 6 5 3 2 2 2 1 -1 -1 -1
-15 -10 -6 -2 0 4 2 -2 -8 -12 -15
ekil 3.5.Optimum Snr(Caner, 1975)
d) stten itibaren nc seviyede ve altnc kolonda bulunan 3 deerli blok,
tek bana iletilmesi bahis konusu olduunda, zerindeki ksmn
karlayamadndan iletilememekte (-3), fakat alt seviyedeki (5,9) nolu +6 deerli
bloun iletilmesinden sonra, zerindeki steril ksmn byk bir ksm kaldrlm
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
41/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
31
olacandan +3 net deeri ile ekonomik bir hale gelmektedir. Ayn ekilde yine (5,9)
nolu +6 deerli bloun iletilmesinden sonra, yine alt seviyede bulunan (5,5) nolu
+2 deerli bloun durumu ele alnrsa, bunun da +1 net deeri ile ekonomik olduu
grlecektir. Halbuki, bu bloun iletilmesi doru deildir. letildii takdirde
nc seviyede bulunan (3,6) nolu +3 deerli blok, altnda kalan steril ksmn da
masrafn karlamak zorunda braklmaktadr. Bu durumda (3,6) nolu +3 deerli
blok iletilecek, (5,5) nolu +2 deerli blok ise yerinde braklacaktr. Zira, (3,6)
nolu +3 deerli bloun iletilmesinden sonra (5,5) nolu +2 deerli bloun da
iletilmesi ile elde edilecek net deer yeniden hesaplandnda bu deerin 2 olduu
grlr. O halde hatal hareketten kanmak iin geni bir hacmi iletmeye karar
vermeden nce bunun ierisindeki btn kk hacimlerin ayr ayr gzden
geirilmesi gerekmektedir (ekil 3.6.d).
3.2.4. Hareketli Koni Tekniklerinin zellikleri
Yukardaki blmler pozitif hareketli koni metodunun ilkelerini anlatmaktadr.
Burada iki ana nokta not alnmaya deer :
leriye ynelik bir teknik olmas,
Her zaman doru toplam deerli iletmeyi tanmlamasdr.
Bundan baka birka hareketli koni teknii daha tasarlanmtr. Kayda deer
olan Toplayc Hareketli Koni Teknii, Korobov (1974)tr.
Hareketli koni ynteminin balca avantajlar; anlalmasnn kolay olmas,
iletme eilimlerini hesaba katmann mmkn oluu ve farkl blok boyutlarnn
problem yaratmamasdr. Dezavantajlar ; mteaddit denemeler eklindeuygulanmas nedeni ile fazla zaman almas ve her zaman gerek optimuma
gtrmemesidir. Hakiki optimumu arayan bir teknik olarak yrtldnde ise
tesirsiz kalmaktadr. Zira byle bir durumda; rnein deneme konilerinin, konideki
her blou merkez kabul etmek sureti ile test edilmesi ve ayn ekilde alt seviyedeki
bloklardan meydana getirilen muhtelif kombinezonlarn da ayr ayr test edilmesi
gerekmektedir (Caner,1975).
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
42/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
32
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -12 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -13 1 1 1 1 04 3 3 25 6
2(a.)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3
1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -12 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -13 0 0 1 1 1 14 2 2 3 25 4 4
-2 -1(b.)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
11
-1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -12 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -13 0 0 0 1 1 1 1 1 04 1 2 2 3 3 25 3 6
-6 2(c.)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
21
3-3
1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -12 -1 -1 -1 1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -13 -1 -1 1 3 3 2 1 1 14 0 1 2 3 3 35 2 6
-4 7(d.)
ekil 3.6. Optimum Ocak Snrlarnn Tespiti (Caner, 1975)
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
43/160
3. MATERYAL ve METOD Mustafa Engin YAYLA
33
= 52,9
3.2.5. Kompozitlerin Hesaplanmas
ekil 3.7.de grld gibi sondajlardan elde edilen karotlardan alnan sl
deer / kl oran, mesafe gibi veriler (3.9)da ki formle yerletirilerek kompozitler
hesaplanr.
C = AixLi / Li (3.9)
C = Kompozit deeri,
Ai = (Isl deer / kl) Oran,
Li = Mesafe (m)
(3.9)daki forml ekil 3.7 deki veriler ile uygularsak;
55,2 x 8 + 53,1 x 12 + 60,2 x 6 + 48,3 x 1440
1100 kotu ile 1140 kotu arasndaki kompozitin sl deer / kl oran deeri 52,9olmaktadr.
Kompozitlerin merkezlerinin koordinatlar (X, Y, Z) ise aadaki forml
yardm ile hesaplanr;
X = Xc + Mesafe x cos (90 - Azimut as) x cos (Eim as)
Y = Yc + Mesafe x cos (90 - Azimut as) x sin (Eim as)X = Xc + Mesafe x sin (Eim as)
ekil 3.7. Kompozitlerin oluturulmas
11
11
55
53
60
48
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
44/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
34
4. BULGULAR VE TARTIMA
4.1. Jeoistatiksel Deerlendirme ve Jeolojik Modelin Oluturulmas
Maden Tetkik ve Aratrma Enstits (1976) tarafndan yaplan 255 adet
karotlu sondajdan alnan kuyu kaytlar istatistiki olarak deerlendirildiinde
aritmetik ortalama, mod ve medyan deerlerinin birbirine yakn olduu, arpklk ve
basklk deerlerinin ise olduka dk kt grlmektedir (izelge 4.1). Ayrca
histogramda da grld gibi deerlerin dalmnn kabul edilen snrlar iinde
kald izlenmektedir (ekil 4.1).
izelge 4.1. Sondaj verilerinin ksa istatistiksel zeti
X Y Z kal / kl
Ortalama 32387,7 46028,6 1113,6 32,0
Ortanca 32427,4 46192,4 1115,0 30,5
Mod 33357,0 46192,0 1115,0 26,0
Standart Sapma 1128,6 1220,0 44,7 8,7
rnek Varyans 1273626,0 1488403,2 1995,4 75,0Basklk -0,2 1,5 -0,4 1,7
arpklk -0,3 -0,9 0,2 1,0
Aralk 5808,6 7271,9 240,0 53,6
En Kk 29222,9 41135,0 1015,0 13,6
En Byk 35031,6 48406,9 1255,0 67,2
Adet 255 255 255 255
Variogramlarn en byk zellikleri kmr yatann yapsal deiimi ve
jeolojisi hakknda detayl bilgi vermesidir. Variogram kmrlemenin devamllnn
bir lsdr (Tercan ve Sara, 1998). Sondajlardan elde edilen 755 adet karot
bilgisi VarioC adl yazlma tantlarak sl deer / kl oran deerine ilikin
omnivariogram hazrlanmtr (ekil 4.2). Isl deer / kl oran iin izilen
variogramn yava ve dzenli olarak artmas kmr damarnn stratiform tipli ve
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
45/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
35
0
20
40
60
80
100
0 500 1000 1500 2000 2500
Mesafe (m)
(h)=44+45 Sph. 1850
dzenli olduunu gstermektedir. Etki mesafesinin 1850 m olmas sl deer / kl
oran deikeninin uzun mesafelerde etkili olduunu gsterir.
Histogram
0
20
40
60
80
100
120
140
1015
1033
1051
1068
1086
1104
1122
1139
1157
1175
1193
1211
1228
1246
Isl Deer / Kl Oran
Frekanss
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
ekil 4.1. Isl deer / kl orannn histogram
ekil 4.2. Isl Deer / kl parametresine ilikin variogram
4.1.1. Rezerv - Snr Tenr likisi
AEL iletmesi Klaky ocanda rezerv, snr tenr (sl deer/kl) oranlar
bir diyagramda incelenmi ve rezerv miktar azaldka snr tenrn artt
grlmtr. Snr tenr (sl deer / kl oran) 25 alndnda sahadaki jeolojik
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
46/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
36
rezervin %75i snr tenrn stnde kalmaktadr. Ayrca ortalama tenr de (sl
deer / kl oran) 28 olmaktadr.
0
20
40
60
80
100
16 20 25 35 45 60
Snr Tenr (sl deer/kl oran)
Rezerv%%
0
10
20
30
40
50
Isldeer/kloran
ok
ekil 4.3. Rezerv - Snr Tenr likisi
AEL iletmesi Klaky ocanda rezerv, snr tenr (sl deer) ilikisi bir
diyagramda incelenmi ve rezerv azaldka snr sl deer artm buna karlk ise
snr sl deer arttka ortalama sl deerlerde de art olduu gzlenmektedir.Rezerv, snr sl deer ilikisini gsteren diyagramda snr sl deer 1000 kcal/kg
alndnda rezervin %75i iletilebilmekte ve ortalama sl deer ise 1250 kcal/kg
olmaktadr.
ekil 4.4. Rezerv - Snr Tenr (Isl Deer) ilikisi
0
10
20
30
4050
60
70
80
90
800 900 1000 1200 1300 1500
Snr Isl Deer (kcal/kg)
Rezerv%
n
0
200
400
600
8001000
1200
1400
1600
1800
IslDeer(kca
l/kg)
m
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
47/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
37
4.1.2. Kompozit Verilerin Oluturulmas
CSMine yazlmna kuyu veri dosyas (ENGINSON.DHF) tantlarak
kompozit verileri ieren ENGSON50.CMP dosyas elde edilmitir. Kompozit
ykseklii 50 m olacak ekilde 5 ayr kademe oluturulmutur. Buradan elde edilen
toplam 461 komopozite ilikin veriler Ek. 2de sunulmutur.
ekil 4.5. Kompozit says ile sl deer / kl orann gsteren diyagram
ekil 4.6. Kompozit verilere ilikin parametrelerin seimi
0
100
200
300
400
500
600
700
800
15 20 25 30 35 40 45 50 60
Isl deer/kl oran
Kompozitsay
s
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
48/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
38
4.1.3.Jeolojik Modelin Oluturulmas
CSMine yazlmnn Block moduna gidilerek bloklara tenr deerlerinin
atanmas ilemi yaplmtr. Bunun iin ncelikle yazlmn Krige moduna geilir
daha nce VarioC yazlmndan elde edilen variogram verileri kriging mensne
tantlmtr (ekil 4.7). ncelenecek saha snr koordinatlar X (Dou) iin 29000 ile
35000 ve Y (Kuzey) iin 42000 ile 48000 arasnda olacak ekilde 6000 m x 6000
mlik bir sahay kapsamaktadr. Blok boyutlar ise 150 m x 150 m x 50 m olmaktadr.
Bu durumda sahada 40 x 40 x 5 = 8000 adet blok oluacaktr. CSMine yazlm en
fazla 8191 adet blou deerlendirebildii iin blok boyutlar 150 m x 150 m x 50boyutlarndan daha kk seilememektedir. Ayrca nihai evlerin genel eim as
18,5 olarak planland iin seilen blok boyutlar bu eim asn da vermektedir.
Ayrca arazinin toporafyas ENGSON50.ELV dosyas ile yazlma
tantlmtr. Bylece CSMine yazlm 6000 m x 6000 m x 250 m boyutlarndaki
model ierisinde olup toporafya kotu zerinde yer alan bloklara bilgisayar yazlm
(-2) deerini atayarak bunlarn etkisiz eleman olduunu belirtecektir.
ekil 4.7. Bilgilerin Kriging Men ye tantlmas
4.2. Ekonomik Modelin Oluturulmas
Sahada optimum ak ocak snrlarn belirlemek zere, her bir bloun retim
ve kaz maliyeti ile parasal deeri karlatrlarak, ekonomik model oluturulmutur.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
49/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
39
Toporafya verileri, maliyetler, kmr kazanm oran, kmr sat fiyat, snr
tenr gibi temel parametrelerin alaca deerler belirlendikten sonra bloklarn net
deeri hesaplanr.
Net blok deeri, blok ierisinde bulunan snr tenrn zerindeki kmrn
getirisinin bu bloun retimi iin yaplacak toplam harcama tutarndan karlmasyla
elde edilir. Bu almada ekonomik anlam tayan en kk sl deer / kl oran 25
olarak alnmtr. Bu deer ortalama sl deeri 1000 kcal/kg ve kuru kl ierii % 40
olan linyite karlk gelmektedir.
Net blok deeri = Bloktan elde edilecek gelir Bloun retimi iin yaplacaktoplam harcama miktar.
Net blok deeri = Gelir Maliyet
Gelir = Kmr sat fiyat x Kmr tonaj x Kmr kazanm oran
Maliyet = Blok tonaj (t) x Birim kaz maliyeti (YTL/t)
Blok tonaj = Blok hacmi (m3) x Younluk (t/m3)
Saha iin farkl ekonomik model oluturularak optimum ocak snrlar
incelenmitir.Birinci modelde kmr ve rt younluu, kaz maliyeti, stoklama ve
nakliyat giderleri, snr tenr gibi teknik ve ekonomik parametrelere ilikin veriler
orijinal iletme projesinden alnmtr.
kinci model ocak planlamasna ilikin parametrelerin 1984 2005 yllar
arasnda gerekleen deerleri kullanlarak kurulmutur.
nc modelde ise yine gncelletirilmi teknik ve ekonomik veriler
kullanlarak kmr sat fiyatnn arttrlmas durumunda optimum ocak snrlarnnne ekilde deitii incelenmitir.
4.2.1. Proje Deerlerine Gre Optimum Ocak Snrlar
lk aamada CSMine yazlmnn ekonomik deer hesaplama mensne
iletme projesindeki teknik ve ekonomik deerler tantlarak bir ekonomik blok
modeli oluturulmutur.
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
50/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
40
ENGSON50.BLK dosyas CSMine yazlmna tantldktan sonra kstlar
mensne gidilerek toporafya, geometrik ocak snrlar, ekonomik kstlar ve
hareketli koni seenekleri aktif hale getirilerek optimum ocak snrlar elde edilmitir.
ekil 4.8de ocak snrlarnn stten grn, ekil 4.9da ocan boyutlu
grnts ve ekil 4.10, 4.11, 4.12, 4.13, 4.14te ise ocan basamaklara gre
grnts sunulmutur.
ekil 4.8. Proje deerlerine gre oluturulan ocak snrlarnn stten grn
ekil 4.9. Proje deerlerine gre oluturulan ocan boyutlu grnts
A A'
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
51/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
41
ekil 4.10. Proje deerlerine gre birinci basamak stten grn
ekil 4.11. Proje deerlerine gre ikinci basamak stten grn
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
52/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
42
ekil 4.12. Proje deerlerine gre nc basamak stten grn
ekil 4.13. Proje deerlerine gre drdnc basamak stten grn
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
53/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
43
ekil 4.14. Proje deerlerine gre beinci basamak stten grn
4.2.2. Fiili Deerlere Gre Ocak Snrlar
Ocak planlamasnda kullanlan teknik ve ekonomik parametrelerin fiili
deerlerine gre belirlenecek ocak snrlar iin ekonomik deer mensne
tantlmtr.
Fiili teknik ve ekonomik verilere bal olarak oluturulan ocak snrlarnn
plan grn ekil 4.15te, boyutlu ocak snrlar ekil 4.16da, ocan
basamaklarn gsterir ekiller ekil 4.17, 4.18, 4.19, 4.20, 4.21de verilmitir.
ekil 4.15. Fiili verilere gre belirlenen ocak snrlar plan grn
B B'
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
54/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
44
ekil 4.16. Fiili verilere gre boyutlu ocak snrlar
ekil 4.17. Fiili verilere gre hazrlanan ocak snrlarnda birinci basamak
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
55/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
45
ekil 4.18. Fiili verilere gre hazrlanan ocak snrlarnda ikinci basamak
ekil 4.19. Fiili verilere gre hazrlanan ocak snrlarnda nc basamak
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
56/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
46
ekil 4.20. Fiili verilere gre hazrlanan ocak snrlarnda drdnc basamak
ekil 4.21. Fiili verilere gre hazrlanan ocak snrlarnda beinci basamak
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
57/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
47
4.2.3. Koridor Blgesiyle Birlikte Ocak Snrlarnn Deerlendirilmesi
Bu blmde, bugn itibariyle yksek rt - kaz oran nedeniyle retim
planlamasnda yer almayan Koridor blgesinin fiili teknik ve ekonomik veriler
kullanlmak art ile yalnzca kmr sat fiyat arttrlarak optimum ocak snrlarnn
ne ekilde deitii incelenmitir.
ekil 4.22de grlen uygulama sahas plan grnnde iletilmi blge,
halen allmakta olan saha ve bu sahann bitiiinde ancak daha ncede
belirttiimiz gibi yksek rt kaz oran nedeniyle iletmeye alnmayan koridor
blgesi ve iletmesi gelecek yllarda planlanan D sektr izlenmektedir. Ayrca
planda yaplm olan sondaj almalarnn genel bir grnm sunulmaktadr.
ekil 4.22. Uygulama sahas plan grn
28000 29000 30000 31000 32000 33000 34000 35000
41000
42000
43000
44000
45000
46000
47000
48000
49000
50000
LETLM BLGE
KILAKY SAHASIKORDOR BLGES
D SEKTR
K
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
58/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
48
Koridor blgesinin dahil edildii durumda oluan ocak snrlarnn plan
grnts ekil 4.23te, boyutlu ocak snrlar ekil 4.24te, basamak kesitleri
ekil 4.25, 4.26, 4.27, 4.28, 4.29da gsterilmitir.
ekil 4.23. Koridor blgesinin dahil edildii durumda ocak snrlar plan grn
ekil 4.24. Koridor blgesinin dahil edildii durumda boyutlu ocak grnts
C C'
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
59/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
49
ekil 4.25. Koridor blgesi ile beraber birinci basamak kesit grn
ekil 4.26. Koridor blgesi ile beraber ikinci basamak kesit grnts
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
60/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
50
ekil 4.27. Koridor blgesi ile beraber nc basamak kesit grnts
ekil 4.28. Koridor blgesi ile beraber drdnc basamak kesit grnts
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
61/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
51
ekil 4.29. Koridor blgesi ile beraber beinci basamak kesit grnts
4.3. Modellere Gre Kesit Grntleri
Optimum ocak snrlar belirlenen modellerin (A-A'), (B-B'), (C-C') (45500
29000) (45500 35000) kotu kesit izimleri ekil 4.31 de verilmitir.
(A-A') kesiti proje verilerine gre elde edilen ocak snrlarndan alnan, (B-B')
kesiti fiili deerler kullanlarak elde edilen ocak snrlarndan alnan, (C-C') kesiti isekmr sat fiyatnn ykseltilerek koridor blgesinin dahil edildii verilere gre
oluturulan ocak snrlarndaki deiimi gstermektedir.
(A-A') kesitinde 3. basamaktaki bloklarn 23, 4. basamaktaki bloklarn 21i,
5. basamaktaki bloklarn 13 alnmakta iken (B-B') kesitinde 3. basamaktaki
bloklarn 16s, 4. basamaktaki bloklarn 8i, 5. basamaktaki bloklarn 4
iletilebilmekte ve (C-C') kesitinde 3. basamaktaki bloklarn 28i, 4. basamaktaki
bloklarn 26s, 5. basamaktaki bloklarn 21i iletilebilmektedir.Bu kesitlerde de grld gibi ocak sat fiyatnn arttrlarak koridor blgesi
dahil edildiinde ocak snrlar genilediinden parasal kazanlarda da muazzam bir
art gereklemitir.
4.4. Modellerden Alnan Sonularn Karlatrmas
AEL Klaky oca ve koridor blgesinde yaplan inceleme ve gzlemler
sonucunda orijinal proje deerleri, fiili uygulama ve koridor blgesininde dahil
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
62/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
52
edildii farkl model oluturulmutur. Bu modellerden alnan bilgileri
karlatracak olursak;
izelge 4.2. Elde edilen sonularn karlatrmas
Proje deerleri Fiili deerler Koridor blgesi
rt kaz oran 2,26 2,12 2,70
Toplam blok says 1210 841 1870
Pozitif blok says 890 601 1350
Dekapaj maliyeti 1,7 YTL/ton 2 YTL/ton 2 YTL/ton
Linyit younluu 1,25 1,40 1,40Ocak sat fiyat 7,07 YTL 6,85 YTL 10 YTL
Toplam tonaj 1.251.562.500 ton 1.008.000.000 ton 2.126.250.000 ton
Parasal kazan 3.134.000.000 YTL 1.994.800.000 YTL 8.908.700.000 YTL
izelge 4.2 incelendiinde en dk rt kaz oranna sahip modelin fiili
deerleri kapsayan model olduu, en yksek rt kaz orannn ise koridor blgesinin
dahil edildii modelde gerekletii grlmektedir. Bu deerlere karlk en dk
parasal kazancn fiili deerleri kapsayan modelde, en yksek parasal kazancn isekoridor blgesinin dahil edildii modelde saland gzlenmektedir.
Bu deerlerdeki farkllklardan rt kaz oran iin oluan farklln iki temel
nedeni bulunmaktadr. Birincisi 1. ve 2. modellerde kmr younluunun meydana
getirdii fark, ikincisi ise tm bu younluk, maliyet v.b. nedenlerden kaynaklanan
retilen toplam blok saysnn azalmasdr. 3. modelin rt kaz orannn yksek
olmasnn sebebi ise koridor blgesinin dekapaj kalnlnn bu modele etkisinden
kaynaklanmaktadr.Koridor blgesinin dahil edildii modelin dier modellere nazaran olduka
yksek kazan salamasnn nedeni ise koridor blgesinde ekonomik anlamda retim
yaplabilmesi iin kmr sat fiyatnn 10 YTL/ton dzeyine ekilmesi ve bu yksek
sat fiyat nedeniyle iletilebilir blok saysndaki muazzam arttan
kaynaklanmaktadr. Bu durumda kmr sat fiyatnn dier modellerde 7,07 YTL ve
6,85 YTL iken bu modelde 10 YTL dzeyine karlmas ve buna bal olarak dier
-
7/31/2019 Afsin Elbistan a Acik Isletmesinde Optimum Ocak Sinirlarinin Belirlenmesi Ve Mevcut Uygulama Ile Karsilastirilmasi
63/160
4. BULGULAR ve TARTIMA Mustafa Engin YAYLA
53
modellerle ortak olan blgelerdeki sat fiyatnn da 10 YTL dzeyine ekilmesi
s